\id MAT KIRMAT, Matthew, Kiriwina Bible, PNG, May 2010 8/11 \h MADIU \mt1 Bulogala Bwaina Makawala // MADIU // La Ginigini \is1 Kabovitouula \ip Mapilana \it Bulogala Bwaina Makawala Madiu La Ginigini\it*, biga baisa bulogala bwaina, paila ililivala kidamwa Yesu matauna Tokwatumova, matauwena Yaubada leikatotila bima. Paila metoya baisa matauna, Yaubada leivigimkulovi avaka ikatotila baisa la tomota mapilana kabutubogwa. E baisa mokwita wala Bulogala Bwaina paila tomota komwaidosi, ikugwa paila matausina Yesu la tomota baisa mina Yudia, deli goli paila komwaidosi mina watanawa. \ip Mapilana \it Madiu\it* kala togini saina iyamati la buki katupwaila. Ikugwa igini paila Yesu la kaloubusi, la tuta bapitaiso deli tamnabi, e oluvi igini ammakawala ivitouli la wotetila mapilana Galili; baisa la kamatula, e kasi vakeda tomota deli ammakawala iyomovi tokwatoula. Oluvi igini ammakawala Yesu isilavi Galili ililoula ilokaia Yerusalem. E la ginigini kala vigimkovila baisa Yesu la kaliga deli la movavau. \ip Mapilana ivitulokaidasi Yesu Tovakeda Toveka, paila isim la karaiwaga bivituloki bimilakatila Yaubada nanola paila tomota, deli iuvituloki paila Labuma Karaiwogala. Vituloki makwaisina paila Labuma Karaiwogala si kabosisu kwailima olopola mapilana buki, e baisa makawala. \ip 1) Yesu la vituloki wa koya. Baisa kasi vituloki tomotala Labuma Karaiwogala, si bubunela, si wotetila, kasi mitakwai deli si pikwaku paila momova kwekanigaga (Uula 5 bila 7). \ip 2) Yesu iuvakadi la toligalega paila si wotetila (Uula 10). \ip 3) Bigavisaiki paila Labuma Karaiwogala (Uula 13). \ip 4) Yesu ivituloki avaka toligalega si wotetila uulela (Uula 18). \ip 5) Yesu ivituloki ammakawala tovana valu kala vigimkovila deli ammakawala Labuma Karaiwogala bima (Uula 24 bila 25). \iot Buki kala katumimisa \io1 Yesu Keriso tubula liliusi deli la kaloubusi 1.1—2.23 \io1 Yoni Tobapitaisi la kamituli 3.1-12 \io1 Yesu la bapitaiso deli kala tamnabi 3.13—4.11 \io1 Yesu ititavina mapilana Galili 4.12—18.35 \io1 Isilavi Galili ililoula ilokaia Yerusalem 19.1—20.34 \io1 Wiki Kwebumaboma mapilana Yerusalem 21.1—27.66 \io1 Guyau imovavau e ila walakaiwa 28.1-20 \c 1 \s1 Yesu Keriso liliula \r (Lk 3.23-38) \p \v 1 Baisa liliusi tubula Yesu Keriso dalela Debida matauna dalela Eberaam. \p \v 2-6a Metoya Eberaam bilokaia Guyau Debida eigini tubula igasi baisa makawala. Eberaam; Aisake; Yekobe; Yuda toyo budala; Peresi toyo Sera,\f a \ft Matausina nupoyu, tumasi Yuda; kugisi Vit 38.27-30.\f* e inasi Tamara; Esironi; Ram; Aminadaba; Nasoni; Salimoni; Bwasa, e inala Raabi; Obedi, e inala Ruti; Yese; e guyau Debida. \p \v 6b-11 Metoya Debida bilokaia tuta matutona ilauwaisi mina Isireli ilosi Babiloni,\f b \ft Baisa taitu makwaina 598 BC Nebukadinesa guyoula Babilonia eikatupipi ilau mina Isireli ilosi Babiloni.\f* eigini tubula igasi baisa makawala. Debida; Solomoni, e inala Uraia kubuyala;\f c \ft Minana Batiseba; kugisi 2 Sml 12.24.\f* Rioboam; Abia; Asa; Yeosepata; Yeoram; Usaia; Yotam; Eyasi; Esekaia; Manasa; Amona; Yosaia; Yekonaia toyo budala. \x - \xo 1.6-11 \xt 2 Gwe 24.14-15; 2 Lil 36.10; Yer 27.20\x* \p \v 12-16 E bogwa ilauwaisi mina Isireli\f d \ft Igau oluvi wa taitu makwaina 538 BC Sairusa guyoula Pesia itagwala mina Isireli bigalasi bikaimilavausi osi valu tatousi.\f* ilosi Babiloni ilokaia tutala Yesu ikaloubusi, eigini tubula igasi baisa makawala. Yekonaia; Sealitieli; Serubabela; Abiuda; Eliakim; Asori; Sadoki; Akim; Eliuda; Eleasa; Matani; Yekobe; Yosepa, matauna Meri la mwala, e baisa Meri ivilulu Yesu, matauna idokaisi Mesaia. \p \v 17 Mapaila liliusi komwaidona metoya baisa Eberaam meitobu baisa Debida kala bawa tubwa tubuluwotala tubovasi; e metoya baisa Debida meitobu okala tuta ilauwaisi mina Isireli ilosi Babiloni kala bawa tubwa tubuluwotala tubovasi; e metoya okala tuta ilauwaisi mina Isireli ilosi Babiloni meitobu baisa Mesaia\f e \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* kala bawa tubwa tubuluwotala tubovasi. \s1 La kaloubusi Yesu Keriso \r (Lk 2.1-7) \p \v 18 E, la kaloubusi Yesu Keriso makawala baisa. Tutala inala Meri ipakusi sola Yosepa,\f f \ft Mina Yudia kasi karaiwaga kidamwa tau sola vivila bipakusi makawala, gala igagabila bikotuni si biga katotila paila veivai mesinaku wala kidamwa tau bivaipaki minana.\f* igau gala bivaisi kasitaiyu, minana kala lumkola eisuma metoya baisa Baloma Tobumaboma. \x - \xo 1.18 \xt Lk 1.27\x* \v 19 E Yosepa Meri la mwala, tomitukwaibwaila\f g \fq \it tomitukwaibwaila.\it*\ft gagabila bitagini “la bubunela bwaina wala”, kaina, “matauna tuta tuta tovagi duwosisia.”\f* matauna e gala magila biyomsili minana, idoki bikium bipaiki minana; \v 20 ininanamsa makawala, e la anelosi Guyau iyoumatila baisa matauna wa mimi, ikaibiga, kawala, “Yosepa, yoku dalem Debida, taga kukokola bukuvakouli Meri m kwava; paila leisuma minana uula Baloma Tobumaboma. \v 21 E minana bivilulu tau, e bukudoki yagala Yesu,\f h \fq \it Yesu.\it*\ft Maigana kala katumiki “bikatumova” kaina “Guyau matauna tokatumova”.\f* paila bikatumovi la tomota metoya osi mitugaga.” \x - \xo 1.21 \xt Lk 1.31\x* \p \v 22 Baisa komwaidona ikaloubusi, kidamwa avaka Guyau bogwa ilivala metoya ola tovitoubobuta gala bisala, kawala, \v 23 “Ka, vilakapugula bisuma, biuni tau, e bukudokaisi yagala Emanueli.” (Yagala bitakatumikaisi, “Yaubada deli yakidasi.”) \x - \xo 1.23 \xt Ais 7.14\x* \p \v 24 E tutala Yosepa imamata, ivagi makawala la anelosi Guyau leiluki matauna; ivaiya minana, \v 25 mitaga gala bisividuli minana igau iunibogwi tau; e Yosepa idoki magudina yagala Yesu. \x - \xo 1.25 \xt Lk 2.21\x* \c 2 \s1 Tokwabitam imakaiasi Yesu \p \v 1 Yesu ikaloubusi Bedeliem\f i \ft Mapilana katitaikina Yerusalem opilibolimila kala kaduwonaku Kaibola bitala Omarakana (8 km).\f* viluwela Yudia,\f j \ft Mina Isireli si valu pilamwaidona eibobwaisi e katupotala mapilana Yudia.\f* ola tuta Kini Erodi.\f k \ft Matauwena Erodi Toveka; kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* E oluvi tokwabitam\f l \ft Matausina si kabitam utuyam livalela deli liliula.\f* metoyasi opilibomatu imakaiasi Yerusalem, ikaibigasi, kawasi, \v 2 “Ambaisa matauna eikaloubusi mina Yudia si kini? Paila bogwa kagisaisi kala utuyam leiyuwola obomatu, e lakamaisi mwada bakakavaginasi baisa matauna.” \p \v 3 Kini Erodi bogwa ilagi ikubukubu lopola deli komwaidosi mina Yerusalem. \v 4 E idou isigugulasi tolula kasi tokugwa\f m \ft Mabudona Tolula Toveka (kugisi makasana Biga Kala Katumiki) paila taitu makwaina, deli matausina tolula tovakaveka tobubogwa availa availa isisuaisi tommomova, deli goli mimilisi tovakaveka tuvaila.\f* deli toninitalapula paila Karaiwaga,\f n \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* ikatupoi matausina, kawala, “Ki, ambaisa bikaloubusi Mesaia?”\f o \ft Kugisi Md 1.17 kala katumiki.\f* \p \v 5 E ilukwaisi matauna, kawasi, “Mapilana Bedeliem oviluwela Yudia, paila makawala tovitoubobuta leigini, kawala, \q1 \v 6 ‘E, yoku Bedeliem, mapilana Yuda, \q2 yoku gala valu kasi kwekekita oluwalaisi vilouvakaveka mapilana Yuda; \q1 paila metoya baisa yoku tokwaraiwaga bima \q2 biyamati uli tomota Isireli.’” \x - \xo 2.6 \xt Mai 5.2\x* \p \v 7 Erodi ikium idou tokwabitam e ilagi metoya baisa matausina avai tuta utuyam eiyoumatila. \v 8 E iwitali matausina bilosi Bedeliem, ikaibiga, kawala, “Kulosi bukunevisi mokwita paila gwadi magudiwena; e avai tuta kubanaisi magudina, bukumiakaigusi biga, e yeigu tuvaila bala bakavagina baisa magudina.” \p \v 9 Matausina bogwa ilagaisi kini la biga e ilosi. Ililoulasi, e ka, igisaisi utuyam, minawena omitibogwa leigisaisi obomatu. E utuyam ikugwai matausina, e itom ikibuboti ambaisa monagwadi ikanukwenu. \v 10 Imwamwasila ninasi tutala igisaisi utuyam deli si mwasawa sainela. \v 11 E isuvisi wa bwala, igisaisi monagwadi deli Meri inala, e ikavaginasi baisa matauna. Itagaiyaisi kasi kauya, si bobwailila isakaisi baisa magudina; goula, bulami mapula mwau toyo mro. \fig E utuyam ikugwai matausina|src="Vallotton 4000209(MAT" size="col" copy="2.9) (led by a star)" ref="2.9" \fig* \p \v 12 E Yaubada iluki matausina wa mimi taga bikaimilavausi baisa Erodi; mapaila ivapoisi keda ituwoli ilosi osi valu. \s1 Isakaulasi Itipita \p \v 13 Tokwabitam isilavaisi mapilana, e la anelosi Guyau iyoumatila baisa Yosepa wa mimi, ikaibiga, kawala, “Kutokaia, kulau monagwadi deli inala, e kusakaulasi bukulosi Itipita baisa bukusigagasi igau balukwaim; paila Erodi igau binevi monagwadi mwada bikatumati matauna.” \p \v 14 Itokaia, isakawoli monagwadi sola inala wa bogi, e ilokaiasi Itipita, \v 15 e isigagasi baisa igau bikaliga Erodi; kidamwa avaka Guyau bogwa ilivala metoya ola tovitoubobuta gala bisala, kawala, “Ladou latugu bisilavi Itipita bima.” \x - \xo 2.15 \xt Osi 11.1\x* \s1 Erodi ikatumati gugwadi \p \v 16 Erodi igisi tokwabitam eisipulokaisi matauna, e igibuluwa sainela; ikaraiwaga bikatumataisi gugwadi tauwau komwaidosi isisuaisi Bedeliem toyo okatuposulala mapilana kidamwa kasi taitu kwaiyu kaina gala iboda kwaiyu, makawala tuta eilagi metoya baisa matausina tokwabitam. \p \v 17 E avaka Yeremaia tovitoubobuta ilivala gala isala, kawala, \q1 \v 18 “Kaigila ilagaisi mapilana Rama,\f p \ft Mapilana valu isisu katitaikina Yerusalem opiliyavata kala kaduwonaku Losuia bitala Obwelia (8 km). Opapala mapilana valu tommoya tobubogwa eibakwaisi minana Retieli, minawena Yekobe la kwava deli Yosepa inala; kugisi 1 Sml 10.2.\f* \q2 valam, kavivia sainela, \q1 Retieli iuvalam paila litula, \q2 gala magila visimoli, \q2 paila bogwa ikaligasi litula.” \x - \xo 2.18 \xt Yer 31.15\x* \s1 Ikaimilavausi metoya mapilana Itipita \p \v 19 Erodi bogwa ikaliga. E mapilana Itipita Yosepa imimi igisi la anelosi Guyau iyoumatila. \v 20 Anelosi ikaibiga, kawala, “Kutokaia kulau monagwadi sola inala, kukwaimilavausi mapilana Isireli; paila matausina mwada bikatumataisi monagwadi bogwa leikaligasi.” \v 21 E itokaia ilau monagwadi sola inala, ikaimilavausi mapilana Isireli. \p \v 22 Mitaga tutala ilagi Akelosi\f q \ft Matauna iguguyoi mapilasina Yudia, Sameria deli Idumia wa taitu makwaisina 4 BC bila 6 AD. E tamala yagala Erodi Toveka.\f* iguguyoi Yudia kaimapula tamala Erodi, ikukoli bilokaia baisa; Yaubada ivituloki matauna wa mimi, mapaila isaitaula ila Galili,\f r \ft Mapilana valu isisu opiliyavata e matauna Akelosi bodala yagala Erodi Anitipasa iguguyoi baisa.\f* \v 23 e ila isisu ovalu yagala Nasaredi,\f s \ft Mapilana valu isisu milaveta Galili opilibolimilayouya kala kaduwonaku makawala Kaibola bitala Obulaku (26 km).\f* e mwada avaka ilivalasi tovitoubobuta gala bisala, kawasi, “Bidokaisi matauna guma Nasaredi.”\f t \ft Biga mabigasina gala wala isisu olumoulela mapilana Buki Kabutubogwa. Mimilisi tokabitam idokaisi mabigana “guma Nasaredi” kala lega makawala “guma Nasira”; kugisi Tok 13.5-7. E tuvaila kala lega makawala mina Iberu si biga paila kaitasusila; kugisi Ais 11.1.\f*\x - \xo 2.23 \xt Mk 1.24; Lk 2.39; Yn 1.45\x* \c 3 \s1 Yoni Tobapitaisi la kamituli \r (Mk 1.1-8; Lk 3.1-9,15-17; Yn 1.19-28) \p \v 1 Tuta baisa\f u \ft Matauna Yoni Tobapitaisi ivitouula kakamatula wa taitu makwaina 27 AD; kugisi Lk 3.1-3.\f* Yoni Tobapitaisi ima Yudia oviloupakala,\f v \ft Mapilana isisu wa Waya Yoridani mapilana opilikwaibwaga katitaikina Milaveta Pilamata.\f* ikikamituli, \v 2 kawala, “Kuninavilasi, paila Labuma Karaiwogala\f w \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* bogwa ivakatitaikina.” \x - \xo 3.2 \xt Md 4.17; Mk 1.15\x* \v 3 Aisea tovitoubobuta eilivala paila matauna Yoni, kawala, \q1 “Taitala idoudou oviloupakala, \q2 ‘Kukwatubiasaisi la keda Guyau, \q2 kukiduwosisiaisi la keda.’” \x - \xo 3.3 \xt Ais 40.3\x* \p \v 4 Yoni isikam kala kakapula iwoliki unuunula kameli, palitula\f x \ft Miyana yabeiyaya bisipu okuvalila mwada bisipukikita kala karekwa, e tuvaila ivigaki kauyala la mani deli avai guguwa. Omitibogwa matauna tovitoubobuta Ilaitia bisikam kala karekwa deli palitula makawala.\f* yatala kanuvinela bulumakau; e kʹala, kilili toyo kitorina. \x - \xo 3.4 \xt 2 Gwe 1.8\x* \v 5 Mina Yerusalem toyo mapilana Yudia komwaidona, toyo viluwela Yoridani komwaidona ilokaiasi matauna; \v 6 ikamitulaisi si mitugaga, e Yoni ibapitaisi matausina wa Waya Yoridani. \p \v 7 Tutala igisi bidubadu Parisi toyo Sadusi\f y \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* imaisi paila bapitaiso, iluki matausina, kawala, “Tubula mitugaga yokomi, availa ilukwaimi bukusakaulasi metoya omi sula mapula igau Yaubada biwitali? \x - \xo 3.7 \xt Md 12.34; 23.33\x* \v 8 Kuvagaisi avaka bivituloki mi ninavila. \v 9 Taga kuvitokaimi oninami, ‘Matauna Eberaam tabudasi.’ Paila alukwaimi, gagabila Yaubada bikau dakuna makwaisina bivigaki tubula Eberaam. \x - \xo 3.9 \xt Yn 8.33\x* \v 10 Baisa tuta kema eikatubiasaisi mwada biteyasi kai ouula. Mapaila avai kai gala biuwa kaiuwala bwaina biteyasi bilavaisi bila wa kova. \x - \xo 3.10 \xt Md 7.19\x* \p \v 11 “Yeigu abapitaisaimi metoya wa sopi bivituloki mi ninavila, mitaga matauna iyeikulaigu imaima, matauna bibapitaisaimi metoya baisa Baloma Tobumaboma deli kova. Matauwena ikalisauwaigu, katubukolela kaikela gala ikwanaigu bakeula.\f z \ft Wotetila makwaina bibodi taitala la ula saina towatanawa bivagi; baisa makawala Yoni eilivala mwada wotetila makwaina saina watanawa, mitaga avai tau bivagi baisa matauna saina ikalisau Yoni.\f* \v 12 Iyosi la kabokila oyamala bikatukili witi\f a \ft Tobigubagula mina Yudia otutala tayoyuwa biyavi witi opwaipwaia bivapupoi, e oluvi metoya okabokila bilavi walakaiwa e yagila biyuvisau wawa mitaga wititoula kwemomwau bikapusivau bim opwaipwaia. Oluvi bikaidodigasi wala.\f* kalagila deli kanuvinela. La witi bikedidagi ola bwaima, mitaga kanuvinela bigabu wa kova gala bimata.” \s1 Yesu ibapitaiso \r (Mk 1.9-11; Lk 3.21-22) \p \v 13 Wa tuta matutona Yesu isilavi Galili imakaia Waya Yoridani mwada Yoni bibapitaisi matauna. \v 14 Mitaga Yoni mwada bisilibodi matauna, kawala, “Ibodaigu bukubapitaisaigu, taga yoku kumakaiagu ke?” \p \v 15 Yesu ivitakauloki matauna, kawala, “Kutagwala tuta baisa, ibodaida bitavagi komwaidona avaka Yaubada magila.” E Yoni itagwala. \p \v 16 Yesu bogwa ibapitaiso, e nanakwa ivalaguva metoya wa sopi, e ka, labuma ikivi, igisi Bilomala Yaubada italakapusi makawala bubuna itoula baisa matauna. \v 17 E, kaigila metoya wa labuma, kawala, “Matauna Latugu Tombwailigu, saina iyomwasalaigu.” \x - \xo 3.17 \xt Vit 22.2; Sam 2.7; Ais 42.1; Md 12.18; 17.5; Mk 1.11; Lk 9.35\x* \c 4 \s1 Diabolo itamnabi Yesu \r (Mk 1.12-13; Lk 4.1-13) \p \v 1 Wa tuta matutowena Baloma Tobumaboma iviyelu nanola Yesu e ivakouli ilau oviloupakala kidamwa Diabolo\f b \ft Matauna kala tokwaraiwaga uvagila gaga; maigana yagala kala katumiki “Totabinona”.\f* bitamnabi matauna. \x - \xo 4.1 \xt Ib 2.18; 4.15\x* \v 2 E bogwa yam kweluwovasi deli bogi kweluwovasi ipusoposuma, oluvi Yesu ikamolu. \v 3 E totamnabi imakaia iluki matauna, kawala, “Kidamwa yoku Latula Yaubada, kukwaraiwaga dakuna makwaisina bimila kaulasi.” \fig Kukwaraiwaga dakuna makwaisina bimila kaulasi|src="VALLOTTON 4000403" size="col" ref="4.3" \fig* \p \v 4 Mitaga Yesu ivitakaula, kawala, “Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu, ‘Gala kaula wala bimovasi tomota mitaga biga komwaidona avaka bilivala Yaubada.’” \x - \xo 4.4 \xt Kak 8.3\x* \p \v 5 E Diabolo ilau Yesu ilosi Yerusalem, baisa Valu Kwebumaboma, isaili matauna odabala Bwala Kwebumaboma, \v 6 iluki matauna, kawala, “Kidamwa yoku Latula Yaubada, kukokuwa, paila Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu, \q1 ‘Bikaraiwogi la anelosi paila yoku, \q2 oyumasi bikauwaimsi, \q2 taga biwaiya kaikem dakuna.’” \x - \xo 4.6 \xt Sam 91.11-12\x* \p \v 7 Yesu iluki matauna, kawala, “Tuvaila Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu, ‘Taga bukuwakoli Guyau m Yaubada.’” \x - \xo 4.7 \xt Kak 6.16\x* \p \v 8 Tuvaila Diabolo ilau matauna wa koya saina kwaiveka e ikavitusi baisa matauna valu watanawa kala kabokwaraiwaga komwaidona toyo kasi katububula; \v 9 e iluki matauna, kawala, “Vavagi makwaisina komwaidona basakaim, kidamwa bukukwavagina bukutemmalaigu.” \p \v 10 E Yesu iluki matauna, kawala, “Setani kula, paila Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu, ‘Bukutemmali Guyau m Yaubada e matauna kalamwaleta bukuwotitali.’” \x - \xo 4.10 \xt Kak 6.13\x* \p \v 11 Oluvi Diabolo isilavi matauna, e anelosi imakaiasi ipilasaisi matauna. \s1 Yesu ivitouula la kamatula mapilana Galili \r (Mk 1.14-15; Lk 4.14-15) \p \v 12 Tutala ilagi Yoni leikatupipaisi,\f c \ft Matauna Erodi Anitipasa guyoula mapilasina Galili deli Peria eikaraiwaga biyosisi bikatupipaisi Yoni Tobapitaisi.\f* Yesu ikaimilavau mapilana Galili; \x - \xo 4.12 \xt Md 14.3; Mk 6.17; Lk 3.19-20\x* \v 13 igala metoya Nasaredi imakaia mapilana olumata milaveta Galili yagala Kapaneum, itotu oluwalaisi mapilasina valu Sebuloni toyo valu Napitalai;\f d \ft Mapilasina si valu kumilayu mina Isireli si kumila, isisuaisi katitaikina Milaveta Galili opilikwaibwaga deli opiliyavata.\f*\x - \xo 4.13 \xt Yn 2.12\x* \v 14 kidamwa la biga Aisea tovitoubobuta gala bisala, kawala, \q1 \v 15 “Valu Sebuloni toyo valu Napitalai, \q2 okedala lumata, Yoridani mapilana ewaiwa, \q2 Galili si valu matausina gala mina Yudia. \x - \xo 4.15-16 \xt Ais 9.1-2\x* \q1 \v 16 Tomota isikailisi odudubila, \q2 lumalama sainela leigisaisi. \q1 Lumalama iyuwoula baisa matausina \q2 isikailisi oviluwela kaliga saina dudubila.” \p \v 17 Tuta matutona Yesu ivitouula ikamituli, kawala, “Kuninavilasi, paila Labuma Karaiwogala\f e \ft Kugisi Md 3.2.\f* bogwa ivakatitaikina.”\f f \fq bogwa ivakatitaikina: \ft gagabila bitagini “bogwa leima”.\f*\x - \xo 4.17 \xt Md 3.2\x* \s1 Yesu idou bibokulaisi matauna taivasi topoula \r (Mk 1.16-20; Lk 5.1-11) \p \v 18 Iuvayali okawolawala milaveta Galili,\f g \ft Makwaina milaveta sopila sumokainia kala wonaku Kavataria bitala Sinaketa (21 km) e kala beiyaya Gusaweta bitala Kaileula (13 km), isisu olumoulela mapilana Galili.\f* igisi matausina kasitaiyu topoula, Saimoni idokaisi Pita sola bodala Anideru, ipwapoulasi obolita. \v 19 E iluki matausina, kawala, “Kubokulaigusi, bavigakaimi kasi topoula tomota.” \v 20 E nanakwa isilavaisi si wota, ibokulaisi matauna. \p \v 21 Itowada tuvaila, igisi ituwoli kasitaiyu Sebedi litula, Yemesa sola bodala Yoni, isisuaisi wa waga toyo tumasi Sebedi, iyayaimasi si wota.\f h \fq iyayaimasi si wota. \ft Gagabila bitagini “ikikatubiasaisi si wota”.\f* E idou matausina bibokulaisi. \v 22 E nanakwa isilavaisi si waga toyo tumasi, e ibokulaisi matauna. \s1 Yesu iuwotetila baisa saina tobobawa \r (Lk 6.17-19) \p \v 23 E, Yesu ititavina Galili komwaidona, iuvituloki\f i \ft Avai tuta tomota bisigugulasi osi bwala tapwaroru, igagabila tovituloki ituwoli ituwoli bisuvisi biuvitulokisi e bititanekwaisi Buki Pilabumaboma baisa tomota.\f* osi bwala tapwaroru, ikikamituli Bulogala Bwaina paila Labuma Karaiwogala, ikatumovi tomota komwaidona kasi lelia toyo kasi katoula. \x - \xo 4.23 \xt Md 9.35; Mk 1.39\x* \v 24 E bulogala ikaligiaki Siria komwaidona;\f j \ft Wa tuta matutona pilamwaidona viluwela Isireli isisu olumoulela mapilana Siria, e mina Roum ikaraiwagasi mapilana.\f* imiakaisi matauna tokwatoula komwaidona, kasi lelia tuwoli, kasi mmayuyu tuwoli, matausina isikailasi baloma gaga,\f k \ft Minasina mimilisi tuta tadokaisi dimoni (kugisi makasana Biga Kala Katumiki).\f* matausina tobulomata, toyo matausina totatuva; e Yesu ikatumovi matausina. \v 25 Saina tobobawa ibokulaisi matauna metoyasi mapilasina Galili, Valu Kweluwotala,\f l \ft Mapilasina valu baisa si valu matausina gala mina Yudia isisuaisi katitaikina milaveta Galili opilibolimila.\f* Yerusalem, Yudia,\f m \ft Kugisi Md 2.1 kala katumiki.\f* toyo Yoridani mapilana ewaiwa.\f n \ft Baisa waya mapilana opilibomatu.\f* \c 5 \s1 Yesu ivitouula la vituloki wa koya \p \v 1 Tutala Yesu igisi tobobawa, imwena wa koya, isili,\f o \ft Omitibogwa tovituloki bisili kidamwa biuvituloki.\f* e la toligalega imakaiasi matauna. \v 2 Ivitouula, ivituloki matausina toligalega makawala baisa. Ikaibiga. \s1 Availa bimwasawasi \r (Lk 6.20-23) \q1 \v 3 “Yokomi kunamakavasi paila uula mi tapwaroru bukumwasawasi, \q2 paila Labuma Karaiwogala\f p \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* baisa mi vavagi\f q \fq baisa mi vavagi: \ft Gagabila bitagina “paila yokomi tomotala Labuma Karaiwogala tatoumi goli.”\f* goli. \q1 \v 4 Yokomi kuuvalamsi bukumwasawasi, \q2 paila Yaubada bivisimolaimi. \x - \xo 5.4 \xt Ais 61.2\x* \q1 \v 5 Yokomi kummanumsi bukumwasawasi, \q2 paila bukusibwabwailasi ovalu watanawa. \x - \xo 5.5 \xt Sam 37.11\x* \q1 \v 6 Yokomi ikau ninami bubunela duwosisia\f r \fq \it ikau ninami bubunela duwosisia.\it*\ft Gagabila bitagini “availa availa magimi tomota komwaidosi bibodaisi uvagila duwosisia”.\f* bukumwasawasi, \q2 paila bukubanaisi bubunela makwaina goli. \x - \xo 5.6 \xt Ais 55.1-2\x* \q1 \v 7 Yokomi kunokapisaisi semia bukumwasawasi, \q2 paila Yaubada binokapisaimi. \x - \xo 5.7-8 \xt Sam 24.3-4\x* \q1 \v 8 Yokomi imigileu ninami bukumwasawasi, \q2 paila bukugisaisi Yaubada. \q1 \v 9 Yokomi kubuyoyusi vatai bukumwasawasi, \q2 paila Yaubada bidokaimi litula. \q1 \v 10 Yokomi leiyogagaimi tomota paila uula mi mitukwaibwaila bukumwasawasi, \q2 paila Labuma Karaiwogala baisa mi vavagi\f s \ft Kugisi Md 5.3 kala katumiki.\f* goli. \x - \xo 5.10 \xt 1 Pt 3.14\x* \p \v 11 “Yokomi bukumwasawasi kidamwa tomota bibigigagaimi biyogagaimi e bitabinakaimi\f t \fq \it bitabinakaimi.\it*\ft Mimilisi buki pilabubogwa eiginisi “bivigakaimi”.\f* komwaidona vavagi gaga tuwoli tuwoli, paila uula yeigu. \x - \xo 5.11 \xt 1 Pt 4.14\x* \v 12 Saina mwamwasila ninami bukumwasawasi, paila kami mapu kwaiveka wa labuma, paila baisa makawala tomota iyogagaisi matausina tovitoubobuta\f u \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* omitibogwa. \x - \xo 5.12 \xt 2 Lil 36.16; VA 7.52\x* \s1 Yona toyo lumalama \r (Mk 9.50; Lk 14.34-35) \p \v 13 “Yokomi makawala yonala valu watanawa; mitaga kidamwa yona kakamwenala bitamwau, ammakawala bitavigaki biwaki makwaina? Gala dimlela vavagi makwaina, mitaga biligaiwaisi tomota, okaikesi bivapupoiyaisi. \x - \xo 5.13 \xt Mk 9.50; Lk 14.34-35\x* \p \v 14 “Yokomi makawala lumalamela valu watanawa. Kidamwa valu itotu odabala koya gala gagabila bitopepuni. \x - \xo 5.14 \xt Yn 8.12; 9.5\x* \v 15 Kidamwa tomota ivakanotaisi kaitapa\f v \ft Mina Yudia si kaitapa bisailisi bulamila olibe okaboma kaina olukwava e bivakataisi metoya yatala wotunu yakukupi.\f* gala bikatubukolaisi wa peta, mitaga isailisi ola kabototu e itapi baisa komwaidosi isisuaisi wa bwala.\f w \ft Wa tuta matutona mina Yudia si bwala kwemwaidona tabudotala wala.\f*\x - \xo 5.15 \xt Mk 4.21; Lk 8.16; 11.33\x* \v 16 Makawala yokomi lumalamemi bititapi omitasi tomota, kidamwa mi mitakwai bigisaisi e bikavisaisi Tamami wa labuma. \x - \xo 5.16 \xt 1 Pt 2.12\x* \s1 Yesu la vituloki paila Mosese la Karaiwaga \p \v 17 “Taga kudokaisi yeigu lama bakatudidaimi Mosese la Karaiwaga\f x \ft Mina Yudia si Buki Pilabumaboma kala vitouula buki pilalima, ivigakaisi katupomatala ola katupwaila katupotolu.\f* toyo tovitoubobuta si vituloki;\f y \ft Baisa katupoyuwela katupwaila si Buki Pilabumaboma mina Iberu. E mimilisi tuta bilivalasi “Karaiwaga deli tovitoubobuta” e makawala bikibubotaisi pilamwaidona si Buki Pilabumaboma.\f* gala lama paila bakatudidaimi, mitaga kidamwa bavitububoti uulotoula. \v 18 Kululuwaisi baisa, kaina labuma deli watanawa bitamwausi, mitaga gala kwaitala ginigini pikekita kaina tunutunu metoya ola Karaiwaga Mosese biwokuva; e igau goli kala vigimkovila vavagi komwaidona.\f z \fq igau goli kala vigimkovila vavagi komwaidona. \ft Gagabila bitagini “igau goli komwaidona la vituloki bikaloubusisi.”\f*\x - \xo 5.18 \xt Lk 16.17\x* \v 19 Mapaila availa ikoulovi kaina kwaitala metoya karaiwaga makwaisina kasi kwekekita deli iuvituloki tomota makawala, bitadoki matauna Labuma Karaiwogala kasi tokekita; mitaga availa ikabikaula karaiwaga makwaisina deli iuvituloki makawala, bitadoki matauna tovekala Labuma Karaiwogala. \v 20 Paila alukwaimi gagabila bukusuvisi Labuma Karaiwogala, kidamwa wala mi mitukwaibwaila bikalisuwoli si mitukwaibwaila toninitalapula paila Karaiwaga toyo Parisi. \s1 Yesu la vituloki paila gibuluwa \r (Lk 12.57-59) \p \v 21 “Bogwa kulagaisi ilukwaisi matausina tobubogwa, kawasi, ‘Taga kukwatumata; e availa bikatumata, ibodi matauna biboda kala yakala.’ \x - \xo 5.21 \xt Sun 20.13; Kak 5.17\x* \v 22 Mitaga yeigu alukwaimi, availa bigibuluwi bodala,\f a \fq availa bigibuluwi bodala: \ft Mimilisi buki pilabubogwa ikatumkulovaisi “e gala wala isim uula” kaina “availa bigibuluwimakavi”.\f* ibodi matauna biboda kala yakala; e availa biluki bodala,\f b \fq bodala: \ft Gagabila bitagini “sola” kaina “taitala metoya ola boda”.\f* kawala, ‘Yoku gala dimlem’, ibodi matauna bisuvi kaboyakala kwaiveka;\f c \ft Mabudona mina Yudia kasi tokugwa bodala, yagala “Gugula”. Mabudona kasi bawa kaina biboda tailuwolima tailuwoyu, e matauna Tolula Toveka ikikaraiwogi.\f* e availa biluki, kawala, ‘Tonagowa yoku!’ ibodi matauna bibani kovala Eli. \v 23 Mapaila kidamwa makateki bukusemakavi baisa Yaubada wa kabolula, e kululuwai bodam eileilim, \v 24 kusaim m semakavi omatala kabolula, e kula, ikugwa bukukwabilula baisa bodam oluviga bukuma, bukusemakavi. \p \v 25 “Kidamwa availa magila biyakalaim, e deli kuliloulasi bukulosi okaboyakala, kunanakwa bukuveyawasi kamitaiyu kam totabinona. Kaina totabinona bikasalaim baisa toyakala, e toyakala bikasalaim baisa tokwatupipi, e bikovisuyaim wa bwala katupipi. \v 26 Kululuwai baisa, gala wala bukusaga, mitaga bukumipubogwi m mapu komwaidona. \s1 Yesu la vituloki paila kailasi \p \v 27 “Bogwa kulagaisi ikaibigasi, kawasi, ‘Taga kukwailasi.’ \x - \xo 5.27 \xt Sun 20.14; Kak 5.18\x* \v 28 Mitaga yeigu alukwaimi, availa bimitakavata mwada bimisii vivila, bogwa onanola isakauloki bikikailasisi deli minana. \v 29 E kidamwa matam pilakakata bivakapusiaim, kukwau kuligaiwa; ibodi sainela matam pilatala bitamwau e taga tomwaidom bilavaimsi wa Eli. \x - \xo 5.29 \xt Md 18.9; Mk 9.47\x* \v 30 E kidamwa yamam kwayakakata bivakapusiaim, kubobu makwayana, kuligaiwa; ibodi sainela yamam kwayatala bitamwau e taga tomwaidom bukusuvi wa Eli. \x - \xo 5.30 \xt Md 18.8; Mk 9.43\x* \s1 Yesu la vituloki paila vaipaka \r (Md 19.9; Mk 10.11-12; Lk 16.18) \p \v 31 “Tuvaila leikaibigasi, kawasi, ‘Availa bivaipaki la kwava, ibodi bisaiki minawena yatala kala ginigini vaipaka.’\f d \ft Mina Yudia kasi karaiwaga gagabila tau bivaipaki la kwava, mitaga vivila bomala bivaipaki la mwala. Baisa uula eilivalasi ibodi tau bigini pweipula vaipaka, paila magisi bivigaki bikasai paila tau bivaipaka makawala.\f*\x - \xo 5.31 \xt Kak 24.1-4; Md 19.7; Mk 10.4\x* \v 32 Mitaga yeigu alukwaimi, kidamwa taitala tau la kwava gala eikailasi e matauna ivaipaki minana bogwa ivigaki minana nakakailasi kidamwa minana mwada bivaivau; e availa bivaiya minawena nauvaipaka, matauwena goli ikailasi.\f e \fq matauwena goli ikailasi. \ft Mimilisi buki pilabubogwa gala wala eiginisi mabigasina “e availa bivaiya minawena nauvaipaka, matauwena goli ikailasi.”\f*\x - \xo 5.32 \xt Md 19.9; Mk 10.11-12; Lk 16.18; 1 Kr 7.10-11\x* \s1 Yesu la vituloki paila biga katotila \p \v 33 “Tuvaila bogwa kulagaisi ilukwaisi matausina tobubogwa, kawasi, ‘Kidamwa magim bukukwatotila mokwita e kukwaibiga, kawam, “Yaubada omatala” - e, taga kusasopa; ibodi bukuvagi wala.’ \x - \xo 5.33 \xt Tol 19.12; Baw 30.2; Kak 23.21\x* \v 34 Mitaga yeigu alukwaimi, taga kukwatotilasi makawala. Gala ‘Labuma omatala’, paila baisa la takaikaia Yaubada; \x - \xo 5.34 \xt Ym 5.12; Ais 66.1; Md 23.22\x* \v 35 gala ‘Watanawa omatala’, paila baisa kaikela kala kabosakaila; gala ‘Yerusalem omatala’, paila baisa Giyouveka la valu. \x - \xo 5.35 \xt Ais 66.1; Sam 48.2\x* \v 36 E taga kukwatotila makawala paila dabam, paila gala igagabila bukuvigaki kulum yatala bipupwakau kaina bibwabwau. \v 37 Bukulivalasi wala, kawami, ‘E’ kaina ‘Gala’; e avaka kukwebigimkulovaisi, mabigasina metoya mitugaga wala. \s1 Yesu la vituloki paila kaimapu \r (Lk 6.29-30) \p \v 38 “Bogwa kulagaisi ikaibigasi, ‘Matila kaimapula matila, kudu kaimapula kudu.’ \x - \xo 5.38 \xt Sun 21.24; Tol 24.20; Kak 19.21\x* \v 39 Mitaga yeigu alukwaimi, Taga kumapu availa eimitugagaim; mitaga kidamwa taitala biwaim okimwam pilakakata,\f f \ft Kidamwa availa bivagi makawala, matauna bogwa leiyosokani sola.\f* kutovila biwaiya pilakikiwama. \v 40 Kidamwa taitala magila yoku deli matauna bukuyakalasi e magila bikau kam kwama, kutagwala tuvaila bikau kam kwakapula.\f g \ft Baisa yatala karekwa yakukupi bisikambogwasi oluviga kasi kwama.\f* \v 41 Kidamwa taitala tokwabilia\f h \ft Kasi tilaula mina Roum si tokwabilia bidubadu isisuaisi mina Yudia osi valu.\f* biyosaim e bikaraiwogaim bukukeula la guguwa paila katupotala katupwaila keda, e kula deli matauna katupoyuwela katupwaila keda. \v 42 Availa inigadaim paila avaka kusaiki wala, e availa magila bikayabu kaina bitogu metoya baisa yoku taga kuyusi. \s1 Bukuyebwailisi kami tilaula \r (Lk 6.27-28,32-36) \p \v 43 “Bogwa kulagaisi ikaibigasi, kawasi, ‘Bukuyebwaili som e bukukoulovi kam tilaula.’\f i \ft Mabigasina “bukukoulovi kam tilaula” gala wala isisu mina Yudia osi Buki Pilabumaboma.\f*\x - \xo 5.43 \xt Tol 19.18\x* \v 44 Mitaga yeigu alukwaimi, Bukuyebwailisi kami tilaula, e bukunigadasi paila matausina availa availa iyogagaimi, \v 45 e makawala bukupataisi Tamami wa labuma, paila matauna ivigaki kalasia iyuwoula baisa tomitugaga deli baisa tomitukwaibwaila, e isaiki kasi kuna matausina bubunesi duwosisia kaina doudoga. \v 46 Paila kidamwa kuyebwailisi matausina wala availa availa iyebwailimi, avaka kami mapu? Tokougugula pokala\f j \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* goli leiuvagaisi makawala! \v 47 E kidamwa kubodaisi semia wala, baisa vavagi siligaga kaina gala? Matausina availa availa gala itapwarorusi baisa Yaubada goli leiuvagaisi makawala! \v 48 Mapaila yokomi ibodaimi bubunemi bwainawokuva wala, makawala Tamami wa labuma matauna bwainawokuva. \x - \xo 5.48 \xt Tol 19.2; Kak 18.13\x* \c 6 \s1 Yesu la vituloki paila semakavi \p \v 1 “Kuyamataimi, taga kuvagaisi uvagila mi tapwaroru omitasi tomota mwada bigisaimi; kidamwa makawala, Tamami wa labuma gala bimapwaimi avaka. \x - \xo 6.1 \xt Md 23.5\x* \p \v 2 “Mapaila avai tuta kusemakavi m guguwa baisa tonamakava taga kuyuvi tauya omatam, makawala tokwatudewa gaga ivagaisi wa bwala tapwaroru kaina wa keda. Matausina ivagaisi mwada tomota biyakawolaisi wala. Kululuwaisi baisa, kasi mapu komwaidona bogwa ikauwaisi. \v 3 Mitaga yoku, avai tuta kusemakavi m guguwa bukukwatupwani kidamwa gala availa goli binikoli\f k \fq \it gala availa goli binikoli.\it*\ft Mina Girisi obonasi baisa eiginisi, “gala bukutagwala yamam pilakikiwama binikoli avaka iuvagi pilakakata.”\f* avaka kuuvagi, \v 4 kidamwa m lalasi bukukium; e Tamam, matauna igisi avaka lokukwatupwani bimapwaim.\f l \fq bimapwaim. \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “bimapwaim omitasi tomota.”\f* \s1 Yesu la vituloki paila nigada \r (Lk 11.2-4) \p \v 5 “E avai tuta kunigadasi, taga kuvagaisi makawala tokwatudewa gaga; matausina saina magisi bitotusi wa bwala tapwaroru kaina wa kadilalavi binigadasi, mwada tomota bigisaisi wala. Kululuwaisi baisa, bogwa ikauwaisi kasi mapu komwaidona. \x - \xo 6.5 \xt Lk 18.10-14\x* \v 6 Mitaga yoku, avai tuta kunigada, kusuvi om bwala olumoulela, kukwatubodi yoyu, e kunigada baisa Tamam Tosipepuni; e Tamam igisi avaka lokukwatupwani bimapwaim.\f m \fq bimapwaim. \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “bimapwaim omitasi tomota.”\f* \p \v 7 “E omi ninigada, taga kulivalasi livilimakava makawala matausina gala totapwaroru. Paila idokaisi Yaubada bilagi saina kasai si nigada. \v 8 Taga kuvagaisi makawala matausina, paila Tamami inikolibogwi avaka ibodaimi igau gala bukunigadasi. \v 9 Mapaila bukunigadasi baisa makawala. \q1 ‘Tamamasi wa labuma, \q2 yagam bakatemmalaisi. \q1 \v 10 M Kwaraiwaga\f n \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* bima, \q2 nanom bakavagaisi valu valu komwaidona, \q2 makawala mina labuma ivagaisi. \q1 \v 11 Kamasi bukusakaimasi lagaila. \q1 \v 12 Bukuligaiwa ma mitugagasi, \q2 makawala yakamaisi kaligaiwaisi si mitugaga\f o \fq \it ma mitugagasi...si mitugaga.\it*\ft Kaina gagabila bitagini “Bukuligaiwa kama wasisi, makawala yakamaisi kaligaiwaisi kasi wasi matausina availa availa eiwasisi avaka metoya baisa yakamaisi.\f* matausina imitugagaimasi. \q1 \v 13 Taga kutagwala bitamnabaimasi, \q2 mitugaga isisu baisa\f p \fq \it mitugaga isisu baisa.\it*\ft Gagabila bitagini “bukukolaimasi metoya baisa matauna Tomitugaga.” Matauwena goli Diabolo.\f* bukukolaimasi.’\f q \fq bukukolaimasi. \ft Mimilisi buki pilabubogwa ikatumkulovaisi nigada makwaina, kawasi, “Karaiwaga, deli peula, deli kalugologusa baisa yoku kammwaleta wala m vavagi, gala biwokuva. Emeni.”\f* \p \v 14 “Kidamwa kuligaiwaisi si mitugaga tomota, makawala goli Tamami wa labuma biligaiwa mi mitugaga. \x - \xo 6.14-15 \xt Mk 11.25\x* \v 15 Mitaga kidamwa gala kuligaiwaisi si mitugaga tomota, makawala goli Tamami wa labuma gala biligaiwa mi mitugaga. \s1 Yesu la vituloki paila posuma \p \v 16 “Avai tuta kuposumasi,\f r \ft Kugisi “pusoposuma” makasana Biga Kala Katumiki.\f* taga kumitigibugibusi makawala tokwatudewa gaga. Paila ikumasi migisi mwada tomota bigisaisi si posuma. Kululuwaisi baisa, kasi mapu komwaidona bogwa ikauwaisi. \v 17 Mitaga yoku, avai tuta kuposuma, kukiwisi migim deli kuputumi dabam; \v 18 kidamwa tomota gala gagabila binikolaisi m posuma, Tamam wala Tosipepuni binikoli; e Tamam igisi avaka lokukwatupwani bimapwaim.\f s \fq bimapwaim. \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “bimapwaim omitasi tomota.”\f* \s1 Veiguwa wa labuma \r (Lk 12.33-34) \p \v 19 “Taga kuvedidagaisi mi veiguwa paila titoulemi baisa ovalu watanawa, baisa liwoliusa toyo kala pwasa\f t \ft Wa tuta matutona bidubadu si veiguwa karekwa yakikakalaia saina mwau mipusi deli moi deli goli guguwa kala youdila tanumnumta.\f* iyogagaisi e touveilau ikopwalaisi bwala iveilausi. \x - \xo 6.19 \xt Ym 5.2-3\x* \v 20 Mitaga kuvedidagaisi mi veiguwa wa labuma, baisa gala liwoliusa kaina kala pwasa biyogagaisi, toyo touveilau gala bikopwalaisi bwala, gala biveilausi. \v 21 Paila nanom bilokaia ambaisa m veiguwa isisu. \s1 Wowodasi kala kaitapa \r (Lk 11.34-36) \p \v 22 “Matila makawala woula kala kaitapa. Kidamwa migileu matam baisa bisimitali wowom komwaidona. \v 23 Mitaga kidamwa matam gaga, wowom komwaidona bidudubila. E kidamwa lumalama olumoulem bidudubila, baisa dubilikitakita. \s1 Yaubada toyo guguwa \r (Lk 16.13) \p \v 24 “Gala gagabila taitala tau biwotitali taiyu tokwaraiwaga; paila kaina bikoulovi taitala, biyebwaili taiyuwela; kaina bikabikuwoli taitala, bipaiki taiyuwela. Gala gagabila bukuwotitalaisi Yaubada toyo guguwa. \s1 Nokubukubu \r (Lk 12.22-31) \p \v 25 “Mapaila alukwaimi, taga bukunokubukubusi paila kamkwam, momom, mwada bukusibwabwailasi; kaina paila kami kwama. Yokomi goli bukukwalisauwaisi kʹami, deli uwomi bikalisau kami kwama. \v 26 Bukugisaisi mauna nayoyowa, gala bisopusi, kaina bitayoyuwasi, kaina bikaidodigasi kʹasi wa bwaima. Mitaga Tamami wa labuma ituui minasina. Kaina yokomi kukwalisauwaisi mauna nayoyowa kasi mapu, ke? \v 27 Availaga yokomi bukukwatumkulovi m momova kwaivila taitu tuvaila\f u \fq \it kwaivila taitu tuvaila.\it*\ft Gagabila bitakivilaisi, “bukukwatumkulovi kam kwaitubwa bukutoveka”.\f* metoya om nokubukubu? \p \v 28 “E avaka paila bukunokubukubusi paila kwama? Kululuwaisi morobau si sususina osaivau; makaisina gala iyoudilasi, kaina gala ivituvatusi; \v 29 mitaga alukwaimi, Solomoni kala kalugologusa\f v \ft Omitibogwa matauna guyau Solomoni saina toliguguwa eikalisau gweguya komwaidosi ovalu watanawa.\f* gala bitakaibiga, mitaga gala isikoma makawala kaitala makaisina morobau. \x - \xo 6.29 \xt 1 Gwe 10.4-7; 2 Lil 9.3-6\x* \v 30 Paila mnumonu osaivau lagaila isisu yamomova e nabwaia tomota bigabwaisi okumkumla. E kidamwa Yaubada bibubuli makaisina makawala, saina bikalisau matauna bisakaimi kami kwama. Wo, yokomi! Saina pikekita mi dubumi. \p \v 31 “Taga bukunokubukubusi, kawami, ‘Avaka bitakamsi bitamomsi? Kaina avaka bitasikamsi?’ \v 32 Matausina gala inikolaisi Yaubada goli inainevisi vavagi makwaisina komwaidona. E Tamami wa labuma inikolibogwi vavagi makwaisina komwaidona bibodaimi. \v 33 Mitaga ibodi bukunevibogwisi paila Yaubada la Karaiwaga\f w \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* deli bukumitukwaibwailasi makawala avaka ibodi nanola; e vavagi makwaisina komwaidona Yaubada bikatumkulovi paila yokomi. \p \v 34 “Gala ibodi bitakatumkulovi yam kwaitala kwaitala uvagila mwau. Mapaila gala bukunokubukubusi paila avaka bitabodasi nabwaia; paila nabwaia kala nokubukubu bitabodasi iga nabwaia goli. \c 7 \s1 Yakala baisa tomota ituwoli \r (Lk 6.37-38,41-42) \p \v 1 “Taga kukwamogaisi availa, e Yaubada gala bikamogaimi. \v 2 Paila Yaubada bikamogaimi makawala yokomi kukwamogaisi semia e binagi paila yokomi makawala kunagaisi paila semia. \x - \xo 7.2 \xt Mk 4.24\x* \v 3 Avaka paila kugisi msomsa omatala bodam, mitaga gala avaka baisa yoku kaibilabala isisu omatam titoulem? \v 4 Kaina ammakawala bukuluki bodam, kawam, ‘Kutagwala bakau msomsa metoya omatam’ - mitaga kaibilabala isisu omatam titoulem? \v 5 Tokwatudewa gaga yoku! Kukwaubogwi kaibilabala metoya omatam titoulem, oluviga bukugisi bimilakatila e bukukwau msomsa metoya omatala bodam. \p \v 6 “Taga kusakaisi kaukwa avaka lokukwabomaisi paila Yaubada, bitovilasi wala bigadaimi; e taga kulavaisi mi waituna okasi saikeda bunukwa, bivapupoiyaisi makwaisina goli. \s1 Nigada, nevi, nopipisi \r (Lk 11.9-13; 6.31) \p \v 7 “Kunigadasi, e Yaubada bisakaimi; kunevisi, e bukubanaisi; kunopipisisi, e biulaim paila yokomi. \v 8 Paila availa binigada, matauna bikau; e availa binevi, matauna babani; e availa binopipisi, matauna bibani yoyu kala ulaim. \v 9 Kaina avai tau yokomi, kidamwa latula binigadi kaula, bisaiki dakuna ke? \v 10 Kaina bisaiki keiyuna kidamwa binigadi yena, ke? \v 11 E yokomi tomitugaga, mitaga kukwatetasi ammakawala bukusakaisi litumia vavagi bwaina. E mokwita wala Tamami wa labuma bikalisauwaimi bisaiki vavagi bwaina baisa matausina availa availa inigadaisi. \p \v 12 “Bukuvagaisi paila semia avaka magimi bivagaisi paila yokomi; baisa goli uulotoula Mosese la Karaiwaga toyo tovitoubobuta\f x \ft Kugisi Md 5.17 kala katumiki.\f* si vituloki. \x - \xo 7.12 \xt Lk 6.31\x* \s1 Kalapisila kaduyokekita \r (Lk 13.24) \p \v 13 “Bukusuvisi okalapisila kaduyokekita; paila kalapisila kaduyobeiyaya toyo keda kadagagabila bikaloubusi baisa wa Eli. Bidubadu isukwaisi makaduyona. \v 14 Kalapisila kaduyokekita toyo keda kadamwau ikaloubusi baisa wa momova. E taivila wala ibanaisi. \s1 Metoya osi bubunela bukuvitusaisi tovitoubobuta \r (Lk 6.43-44) \p \v 15 “Kuyamatasi paila tovitoubobuta kaponai, matausina imakaiami kasi kwama makawala sipi, mitaga olumoulesi kaukwa nagigasisi. \v 16 Metoya osi bubunela bukuvitusaisi matausina. Kwatuli, kaigunigwaini biuwa kaiuwala waini, kaina soweilau biuwa seuseu ke? \v 17 Makawala kai kaiminabwaita kaitala kaitala kaiuwala bwaina; mitaga kai kaimigaga kaiuwala gaga. \v 18 Kai kaiminabwaita gala gagabila biuwa gaga; tuvaila kai kaimigaga gala gagabila biuwa bwaina. \v 19 Mapaila avai kai gala biuwa kaiuwala bwaina, biteyasi bilavaisi bila wa kova. \x - \xo 7.19 \xt Md 3.10; Lk 3.9\x* \v 20 Mapaila metoya osi bubunela bukuvitusaisi matausina tovitoubobuta. \x - \xo 7.20 \xt Md 12.33\x* \s1 Gala kwaitala tuta anikolaimi \r (Lk 13.25-27) \p \v 21 “Gala bitadoki komwaidosi availa availa idokaigusi ‘Tomoya, Tomoya’ bisuvisi Labuma Karaiwogala.\f y \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki. Wa tuta baisa Yesu ililivala paila mapilana valu walakaiwa, Yaubada la tomota si kabovaiwasi tuta okala vigimkovila.\f* Mesinaku matausina ikabikuwolaisi nanola Tamagu wa labuma bisuvisi wala. \v 22 Wa Yam makwaiwena bidubadu bilukwaigusi, kawasi, ‘E Tomoya, Tomoya, lakakavitagaisi yagam kidamwa bakavitoubobutasi. E yagam uulela lakayabaisi baloma gaga e isunapulasi, deli lakavagaisi bidubadu vavagi siligaga.’ \v 23 E wa tuta matutona baluki matausina, kawagu, ‘Gala kwaitala tuta anikolaimi; kusilavaigusi yokomi tokowolova karaiwaga.’ \x - \xo 7.23 \xt Sam 6.8\x* \s1 Tumila tumilayu \r (Lk 6.47-49) \p \v 24 “Mapaila availa bilagi ulo biga e bivagi, matauna makawala tokabitam ikaliai la bwala odukutotu. \v 25 Ikuna, e idadoya, yagila iuu iiyagi bwala, mitaga gala bikapusi, paila tumilela dukutotu. \fig Ikaliai la bwala odukutotu|src="Lear NT 71" size="col" ref="7.24" \fig* \p \v 26 “E availa bilagi ulo biga e gala bivagi, matauwena makawala tonagowa ikaliai la bwala wa kanakenuva. \v 27 Ikuna, e idadoya, yagila iuu iiyagi bwala e ikapusi. E ikapusimolila.” \fig Ikaliai la bwala wa kanakenuva|src="Lear NT 70" size="col" ref="7.26" \fig* \s1 Yesu isim la karaiwaga \r (Mk 1.22) \p \v 28 Yesu ivinaku biga mabigasina, e tobobawa itutu uwosi la vituloki, \x - \xo 7.28-29 \xt Mk 1.22; Lk 4.32\x* \v 29 paila ivituloki gala makawala toninitalapula paila si Karaiwaga.\f z \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* Mitaga ivituloki matausina makawala isim la karaiwaga.\f a \ft Toninitalapula paila Karaiwaga eikatupewolaisi si uvituloki metoya osi vituloki bidubadu tovituloki tobubogwʹo e mauula gala isim si karaiwaga titoulesi. Mitaga Yesu titoulela wala ivivituloki e gala binainevi uulotoula la karaiwaga metoya osi vituloki tobubogwa.\f* \c 8 \s1 Yesu ikatumigileu tokagwaiguya \r (Mk 1.40-45; Lk 5.12-16) \p \v 1 Bogwa leibusi metoya wa koya, e saina tobobawa ibokulaisi matauna. \v 2 Taitala tokagwaiguya\f b \ft Yakidasi taginisi lelia makwaina, mitaga mina Girisi si biga eiginisi ikoumgulaisi mimilisi lelia ituwoli ituwoli tuvaila.\f* imakaia itapopula kaikela ikavagina omatala, ikaibiga, kawala, “Tomoya, kidamwa magim, gagabila bukumdidavaigu bamigileu.”\f c \ft Idokaisi lelia bivigaki matausina makawala tomitugaga paila uwosi kala gaga eiyogwali si tapwaroru, e mauula gala gagabila bitemmalaisi Yaubada. E magisi Yesu bikau kala gaga biligaiwa e bogwa bimigileusi e gagabila bitemmalaisi Yaubada.\f* \p \v 3 E ivitukoli yamala, ikabikoni matauna,\f d \ft Mina Yudia kasi kokola eidokaisi kidamwa availa bikabikoni taitala tolelia bogwa bivigaki titoulela bomikikila makawala tokwatoula. Mitaga Yesu inikoli baisa gala makawala e mauula gala wala ikokola, ikabikoni wala.\f* kawala, “Magigu goli; bukumigileu.” E nanakwa kala kagwaiguya italogusa, e imigileu wala. \v 4 E Yesu iluki matauna, kawala, “Ka, kulagi, taga kuluki availa, mitaga kula, kuvitulokaim baisa tolula,\f e \ft Tolula komwaidosi isim si karaiwaga bimitakavataisi uwosi tokwatoula e bikamitulaisi avai katoula bogwa leibwaina. Kugisi Tol 14.3.\f* e kukwabilula makawala Mosese la Karaiwaga, e tomota bigisaisi bisimokwitasi.”\f f \ft Kidamwa tomota bigisaisi tolula eikabwaili matauna tokwatoula deli eigabu lulela katumigileu (kugisi Tol 14.4-9) bogwa binikolaisi tokwatoula eibwaina e gagabila bikaimilavau bisigaga ola bwala makawala komwaidosi tomota.\f*\x - \xo 8.4 \xt Tol 14.1-32\x* \s1 Yesu ikatumovi tokwabilia la touwata \r (Lk 7.1-10) \p \v 5 E bogwa iviloubusi mapilana Kapaneum\f g \ft Mapilana valu isisu milaveta Galili olumata opilikwaibwagayouya.\f* ibodi taitala tokwabilia kasi tokugwa\f h \ft Taitala guma Roum, kaina matauna tokugwala mina Yudia kasi tilaula ikikaraiwagasi valu mapilana. Kugisi Md 5.41 kala katumiki.\f* lakatutala iyokakapisi baisa matauna; \v 6 ikaibiga, kawala, “Tomoya! Ulo touwata togolia ikanukwenu wa bwala saina kala mmayuyu.” \p \v 7 E Yesu iluki matauna, kawala, “Ki, bawa bakatumovi matauna?” \p \v 8 E tokwabilia ivitakauloki, kawala, “Tomoya, gala ibodaigu bukusuvi ogu bwala; mitaga kukwaraiwaga e ulo touwata bibwaina. \v 9 Paila odabagu agu tokwaraiwaga leisisuaisi, e yeigu akakaraiwaga tokwabilia. Kidamwa baluki taitala, kawagu, ‘Kula’, matauna bila; baluki taiyuwela, ‘Kuma’, matauna bima; baluki ulo touwata, ‘Kuvagi baisa’, e bivigaki makawala.” \p \v 10 Tutala Yesu ilagi matauna itutu wowola, e iluki matausina iiyeikulaisi matauna, kawala, “Kululuwaisi baisa; gala abubani dubumi makawala baisa olumoulela Isireli. \v 11 E alukwaimi, bidubadu bimaisi metoyasi obomatu toyo okwaibwaga, e bikamsi deli Eberaam toyo Aisake toyo Yekobe oKaraiwogala Labuma. \x - \xo 8.11 \xt Lk 13.29\x* \v 12 Mitaga matausina bibodi bisuvisi\f i \ft Matausina goli mina Isireli.\f* Labuma Karaiwogala Yaubada bilavi bilosi okoukweda wa dudubila; baisa biuvalamsi deli bipulummosilasi sainela.” \x - \xo 8.12 \xt Md 22.13; 25.30; Lk 13.28\x* \v 13 Yesu iluki tokwabilia, kawala, “Kula; makawala bogwa kudubumi makawala bavigaki paila yoku.” \p E wa tuta matutowena touwata ibwaina. \s1 Yesu ikatumovi bidubadu \r (Mk 1.29-34; Lk 4.38-41) \p \v 14 E Yesu bogwa isuvi ola bwala Pita, igisi Pita yawala ikanukwenu kala katoula yuviyavi wowola. \v 15 Yesu ikabikoni yamala minana, kala katoula isolovi, e minana itokaia ikamovi matauna. \p \v 16 E bogwa eikoyavi, imiakaisi matauna bidubadu tomota availa availa baloma gaga\f j \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* eisikailasi; e iyabi baloma ola biga, e ikatumovi komwaidosi tokwatoula; \v 17 kidamwa la biga Aisea tovitoubobuta gala bisala, kawala, “Matauna ikau iligaiwa kada katoulasi toyo kada leliasi.” \x - \xo 8.17 \xt Ais 53.4\x* \s1 Mimilisi mwada bibokulaisi Yesu \r (Lk 9.57-62) \p \v 18 Yesu igisi saina tobobawa itoulaisi matauna, e ikaraiwaga la toligalega bitapelasi mapilana ewaiwa. \v 19 E taitala toninitalapula paila Karaiwaga\f k \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* imakaia iluki matauna, kawala, “Tovituloki, babokulaim; ambaisa ambaisa bukula, e yeigu deli.” \p \v 20 E Yesu iluki matauna, kawala, “Ugiwagi isim kasi nobwala, deli mauna nayoyowa isim kasi nigwa, mitaga yeigu Latula Tomota\f l \ft Baisa yegila igaveka, idokaisi Yesu wala olumoulela Kabutuvau. Mimilisi tuta maigana ikibuboti tuta igau bima Yesu bikaimilavau deli peula. Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* gala isim kabagu.” \p \v 21 E toligalega taiyuwela iluki matauna, kawala, “Tomoya kutagwala ikugwa bala babaku tamagu.”\f m \ft Baisa kaina bigivakala e kala katumiki “Bala ayamati tamagu igau tutala bikaliga matauna.”\f* \p \v 22 Mitaga Yesu iluki matauna, kawala, “Kubokulaigu; kuligaiwa tomata,\f n \ft Mina Yudia idokaisi kala baku tomata mwada vavagi saina kwevakaigaga, mitaga Yesu iuvituloki kidamwa tomota mwada bibokulaisi matauna baisa saina ikalisau goli.\f* e bibakwaisi kasi tomata titoulesi.” \s1 Yesu ibuyoyu utuyagila \r (Mk 4.35-41; Lk 8.22-25) \p \v 23 E Yesu isila wa waga deli la toligalega. \v 24 E ka, utuyagila kwaiveka itokaia obolita, mapaila kaisai ilupulupula wa waga; mitaga matauna immasisi wala. \v 25 E imakaiasi matauna ivigulaisi, kawasi, “Tomoya, kukolaidasi, tadoumsiga.” \p \v 26 E iluki matausina, kawala, “Avaka paila kukokolasi? Wo yokomi! Saina pikekita mi dubumi.” E itokaia ibuyoyu yagila toyo bolita; e iniwavilakutukutu. \p \v 27 E itutu uwosi, kawasi, “Wa! Avai tau matauna, paila yagila toyo bolita ikabikuwolaisi matauna?” \s1 Ikatumovi taiyu baloma gaga eisikailasi matausina \r (Mk 5.1-20; Lk 8.26-39) \p \v 28 Bogwa imakaia mapilana ewaiwa osi valu mina Gadara.\f o \ft Mimilisi buki pilabubogwa eiginisi Gerigesa kaina Gerasa; kugisi Mk 5.1. Mapilana Gadara katitaikina milaveta Galili opilibolimila, kala kaduwonaku Tukwaukwa bitala Sinaketa (18 km).\f* Mapilana valu tomota ibakwaisi si tomata wa lagi. E taiyu tauwau isunapulasi metoya wa lagi makwaisina\f p \ft Tomota idokaisi baloma gaga bimili valusi wa lagi deli ambaisa ambaisa bibakwaisi si tomata.\f* e ibodaisi Yesu. Saina mina gigasisi, paila baloma gaga isikailasi matausina. Mapaila gala availa igagabila bisuki wa keda makadana. \v 29 E ka, iwaiweyasi, kawasi, “Avaka bukuvigakaima,\f q \ft Mabigana ikibuboti ililivalasi deli si gibuluwa. Kugisi 2 Sml 16.10, 1 Gwe 17.18.\f* yoku Latula Yaubada? Lokuma baisa bukuyogagaima igau gala iboda ma tuta\f r \ft Ililivalasi paila yam makwaina Yamla Yakala.\f* ke?” \p \v 30 Saina yuwoveka bunukwa ikikabubunasi sita kaduwonaku. \v 31 E baloma gaga iyokakapisisi baisa matauna, kawasi, “Kidamwa kuyabaima, kuwitalaima bakasikaila bunukwa mayuwona.” \p \v 32 E iluki matausina, kawala, “Kulosi.” E isilavaisi matausina isikailasi bunukwa minasina; e ka, mayuwona komwaidona isakaulasi otagegala koya ikayabusisi obolita idoumsi. \p \v 33 E toyamata bunukwa isakaulasi, ilosi ovalu, ilivalaisi vavagi komwaidona deli avaka ikaloubusi baisa matausina kasitaiyu toninagowa. \v 34 E valu komwaidona iulilavaisi valu mwada bibodaisi Yesu; e bogwa igisaisi matauna, iyokakapisisi baisa matauna kidamwa bisilavi si valu. \c 9 \s1 Yesu ikatumovi togolia \r (Mk 2.1-12; Lk 5.17-26) \p \v 1 Yesu isila wa waga itapela\f s \ft Yesu ikaimilavau ila mapilana opilikwaibwaga.\f* ilokaia ola valu tatoula.\f t \ft Mapilana goli Kapaneum; kugisi Md 4.13.\f* \v 2 E ka, imiakaisi matauna taitala togolia, ikanukwenu okabala. Yesu igisi si dubumi,\f u \ft Baisa si dubumi matausina tokeula e kaina deli la dubumi matauna togolia kidamwa Yesu gagabila bikatumovi matauna.\f* e iluki togolia, kawala, “Bodagu, bitalaguva lopom; m mitugaga aligaiwa.” \p \v 3 E ka, mimilisi toninitalapula paila Karaiwaga\f v \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* inanamsasi taitala baisa taitala, “Tau matauna ibigigagi Yaubada.” \p \v 4 Mitaga Yesu inikoli si nanamsa, e ikaibiga, kawala, “Avaka paila kuninanamsasi vavagi gaga makawala? \v 5 Avakaga gagabila, baluki, ‘M mitugaga aligaiwa’, kaina ‘Kutokaia, kuloula’? \v 6 Mitaga bavitulokaimi bukunikolaisi yeigu Latula Tomota\f w \ft Kugisi Md 8.20 kala katumiki.\f* isim ulo karaiwaga baisa ovalu watanawa kidamwa baligaiwa mitugaga.” Mapaila iluki togolia, kawala, “Kutokaia, kukwatupwi m moi, e kula om bwala.” \p \v 7 E itokaia ila ola bwala. \v 8 Mitaga tobobawa igisaisi makwaina, e ikokolasi,\f x \fq \it ikokolasi.\it*\ft Mimilisi buki pilabubogwa eiginisi “itutu uwosi”.\f* iyakawolaisi Yaubada paila matauna bogwa isaiki karaiwaga makawala baisa tomota. \s1 Yesu idou Madiu bibokuli matauna \r (Mk 2.13-17; Lk 5.27-32) \p \v 9 E Yesu iulilavi baisa, e ililoula igisi taitala tau yagala Madiu, isili okabopokala.\f y \ft Paila matauna tokougugula pokala; kugisi Md 5.46 deli kala katumiki.\f* E iluki matauna, kawala, “Kubokulaigu.” \p E itokaia ibokuli matauna. \p \v 10 Igau Yesu isili ola bwala Madiu\f z \ft Gala wala tanikoli kaina Madiu la bwala kainaga Yesu la bwala.\f* ikamkwamsi, e ka, bidubadu tokougugula pokala toyo tomitugaga\f a \ft Mina Yudia kasi tokugwa ipakaisi mimilisi paila uula ikamgwalalasi, e mauula idokaisi matausina tomitugaga, e gala wala bikasopisi okasi sopi kaina bikamsi okasi kulia. Mitaga Yesu deli sala idokaisi kamgwalala gala wala biyogagaisi tomota e ikalubailasi deli matausina.\f* imaisi isilaisi deli Yesu toyo la toligalega. \x - \xo 9.10-11 \xt Lk 15.1-2\x* \v 11 Parisi igisaisi baisa, e ilukwaisi la toligalega, kawasi, “Avaka paila mi tovituloki ikamkwamsi deli tokougugula pokala toyo tomitugaga?” \p \v 12 Mitaga ilagi makwaina e ikaibiga, kawala, “Tobubwaila gala magisi toyuvisa, mitaga tokwatoula wala magisi. \v 13 Kulosi bukunevisi biga makwaina kala vituloki, ‘Yeigu gala magigu lula, mitaga magigu wala mitakwai.’ Paila yeigu lama gala badou tomitukwaibwaila bimakaiagusi mitaga tomitugaga.” \x - \xo 9.13 \xt Md 12.7; Osi 6.6\x* \s1 Katupoi paila posuma \r (Mk 2.18-22; Lk 5.33-39) \p \v 14 Wa tuta matutona Yoni la toligalega imakaiasi Yesu, kawasi, “Avaka paila yakamaisi toyo Parisi kapusoposumasi, mitaga m toligalega gala ipusoposumasi?” \p \v 15 E Yesu iluki matausina, kawala, “Kidamwa tovaivau isisu deli sala, sala gala bivalamsi ke? Mitaga igau tuta bima, tomota bilauwaisi tovaivau, e sala biposumasi wa tuta matutona. \p \v 16 “Kidamwa kwama yabogwa iponana, e taitala magila biyaimi, gala biyaimi metoya yaima yavau; paila yaima kaipagala bikokisi kwama e ponana biponinaveka. \v 17 Gala taitala ivigogu wainivau olukwava yabogwa.\f b \ft Miyana bivagaisi metoya kanuvinela mauna.\f* Kidamwa makawala, lukwava bikokisi, waini bitalagila, e lukwava bikodidaimi. Mitaga wainivau bivigogwaisi olukwava yavau, e vavagi kwaiyu bikanuvagasi bwaina wala.” \s1 Tokwaraiwaga latula vivila \r (Mk 5.21-43; Lk 8.40-56) \p \v 18 Ililivala makawala baisa matausina, e ka, taitala tokwaraiwaga\f c \ft Matauna si bwala tapwaroru kala tokugwa; kugisi Mk 5.22.\f* isuvi, ikavagina omatala, kawala, “Latugu vivila makateki leikaliga; mitaga kuma kusaili yamam baisa minana, e minana bimova.” \p \v 19 E Yesu itokaia ibokuli matauna, deli la toligalega. \p \v 20 E natana vivila isisu, kala katoula buyavila ititalagila,\f d \ft Uula minana kala buyavi gala wala bwaina.\f* katoula makwaina isisu kweluwotala kwaiyu taitu. \v 21 E minana inanamsa onanola, “Kidamwa bakabikoni kala kwama wala, babwaina namwaidogu.” E mapaila ilokaia otapwala Yesu e ikabikoni kaipagala\f e \ft Mina Yudia bikatububulaisi kaipagala kasi kwama bikibubotaisi si kabikaula baisa Yaubada. Kugisi Baw 15.37-41; Md 23.5.\f* kala kwama. \fig “Kidamwa bakabikoni kala kwama wala”|src="Vallotton 4000921" size="col" copy="MAT 9.21 woman touching hem" ref="9.21" \fig* \p \v 22 Mitaga Yesu itovila igisi minana, ikaibiga, kawala, “Ve! Bitalaguva lopom; m dubumi bogwa iyomovaim.” E metoya wa tuta matutona vivila minana ibwaina namwaidona. \p \v 23 Yesu ima ola bwala matauna tokwaraiwaga, e igisi toyuvisi loloni deli tobobawa ivanigonigwasi,\f f \ft Mina Yudia kasi gulogula bimipubogwasi mani baisa tomota kidamwa bimaisi bivanigonigwasi otutala kaliga.\f* \v 24 e ikaibiga, kawala, “Kusunapulasi, paila vilakapugula minana gala ikaligimolila, mitaga immasisi wala.” E igigilaisi matauna. \v 25 Mitaga bogwa iyabaisi tobobawa isunapulasi, Yesu isuvi matabudona. Iyosi yamala, e minana vilakapugula itokaia. \v 26 E bulogala baisa ikaligiaki mapilana ovalu komwaidona. \s1 Taiyu tokwau imitalala mitasi \p \v 27 Yesu iulilavi metoya baisa, e taiyu tokwau iiyeikulaisi matauna, ikawotasi ikaibigasi, kawasi, “Kunokapisaima, yoku Latula Debida.”\f g \ft Baisa makawala mina Yudia bidokaisi yagala matauna availa Yaubada eikatotila igau biwitali bima bitokwatumova. Paila matauna dalela tomoyabogwa Guyau Debida e bikeula la karaiwaga deli la koni guyau matauna. Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* \p \v 28 E tutala isuvi wa bwala, matausina tokwau imakaiasi matauna; e Yesu iluki matausina, kawala, “Ki, kudubumaisi gagabila bavagi baisa?” \p Ilukwaisi matauna, kawasi, “Tomoya, mitaga.” \p \v 29 Mapaila ikabikoni mitasi, ikaibiga, kawala, “Bavigakaimi makawala mi dubumi.” \v 30 E imitalala mitasi. E Yesu ikakikili matausina, kawala, “Kuyamatasi taga taitala binikoli baisa.” \p \v 31 Mitaga ilosi ilivalasi e butula matauna ikaligiaki mapilana ovalu komwaidona. \s1 Taitala tokutabu ilivala \p \v 32 Isusunapulasi kasitaiyu, e tomota imiakaisi matauna taitala tokutabu deli baloma gaga isikaila matauna. \v 33 E Yesu bogwa iyabi baloma gaga, matauna tokwatoula ilivala; e tobobawa itutu uwosi, ikaibigasi, kawasi, “Gala kwaitala tuta tagisaisi makawala baisa olumoulela Isireli.” \p \v 34 Mitaga Parisi ikaibigasi, kawasi, “Iiyabi baloma gaga paila uula si guyau baloma gaga ikatupewoli.”\f h \fq ikatupewoli. \ft Mimilisi buki pilabubogwa gala wala iginisi mailela 34.\f*\x - \xo 9.34 \xt Md 10.25; 12.24; Mk 3.22; Lk 11.15\x* \s1 Yesu saina inokapisi tomota \p \v 35 E Yesu ititavina komwaidona valu vilouvakaveka toyo viloukikekita. Iuvituloki osi bwala tapwaroru, ikikamituli Bulogala Bwaina paila Labuma Karaiwogala, ikatumovi komwaidona lelia toyo katoula. \x - \xo 9.35 \xt Md 4.23; Mk 1.39; Lk 4.44\x* \v 36 Mitaga tutala igigisi tobobawa, inokapisi matausina paila iwaki silaveva deli ibutugeyaisi makawala sipi gala isim kasi toyamata. \x - \xo 9.36 \xt Baw 27.17; 1 Gwe 22.17; 2 Lil 18.16; Isi 34.5; Mk 6.34\x* \v 37 E iluki la toligalega, kawala, “Mokwita bagula ikabinai sainela, mitaga totayoyuwa gala ibawasi. \x - \xo 9.37-38 \xt Lk 10.2\x* \v 38 Mapaila kunigadaisi tolibagula biwitali totayoyuwa bilosi ola bagula paila la tayoyuwa.” \c 10 \s1 Yesu inagi tailuwotala taiyu toligalega \r (Mk 3.13-19; Lk 6.12-16) \p \v 1 Yesu idou la toligalega tailuwotala taiyu bimakaiasi matauna, isaiki matausina si karaiwaga paila biyabaisi baloma gaga, e bikatuyuvisaisi lelia deli katoula komwaidona. \v 2 E yagasi aposetolo\f i \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* tailuwotala taiyu baisa makawala; ikugwa Saimoni idokaisi Pita, toyo bodala Anideru; Sebedi latula Yemesa, toyo bodala Yoni; \v 3 Pilipi toyo Batolomiu; Tomasi toyo Madiu matauna tokougugula pokala; Alipio latula Yemesa toyo Tadiusa; \v 4 Saimoni guma Kenani\f j \fq \it guma Kenani.\it*\ft Mabigana gagabila tuvaila bitagini Toyubayoba (kugisi Lk 6.15). Mimilisi idokaisi uula matauna taitala metoya wa boda mabudona ipakaisi mina Roum si karaiwaga e magisi wala bikatusunupuloiyaisi metoya okabilia.\f* toyo Yudasa Isikariota,\f k \fq \it Isikariota.\it*\ft Maigana kala katumiki kaina “guma Keriota”. Mitaga tuvaila gagabila bitakivilaisi “tosasopa” kainaga “tokwasesila”.\f* matauna igau tokwasesila. \fig Yesu idou tailuwotala taiyu|src="Vallotton 4101620C" size="col" copy="(MK 16.20) Jesus calls twelve men" ref="10.1" \fig* \s1 Matausina tailuwotala taiyu si wotetila \r (Mk 6.7-13; Lk 9.1-6) \p \v 5 Matausina tailuwotala taiyu Yesu iwitali bilosi, e iluki, kawala, “Taga kulokaiasi osi valu matausina gala mina Yudia, e taga kuviloubusisi osi valu mina Sameria.\f l \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* \v 6 Mitaga kulokaiasi sipi itamwausi metoya Isireli dalela. \v 7 Kuliloulasi kukwamatulasi kawami, ‘Labuma Karaiwogala ivakatitaikina.’\f m \fq ivakatitaikina. \ft Gagabila bitagini “bogwa leima.” Kugisi Md 3.2; 4.17.\f* \v 8 Kukwatumovaisi tokwatoula, kuvitomalaulasi tomata, kukwatumovaisi tokwagwaiguya,\f n \ft Kugisi Md 8.2 kala katumiki.\f* kuyabaisi baloma gaga; bogwa kukwaumakavaisi, bukusemakavaisi. \x - \xo 10.7-15 \xt Lk 10.4-12\x* \v 9 Taga kukwauwaisi goula, kaina siliba, kaina toea okami kauya.\f o \ft Kugisi Md 3.4 kala katumiki paila mabigana “palitula”.\f* \v 10 E taga kupwesaisi kami kauya paila mi kwaidadina, kaina kami kwama yayu,\f p \ft Kugisi Md 5.40 kala katumiki.\f* kaina kaikemi katubukolela, kaina kaitukwa; paila ibodi toyoudila bisakaisi kʹala. \x - \xo 10.10 \xt 1 Kr 9.14; 1 Tm 5.18\x* \p \v 11 “E avai valu kwaiveka kaina valu kwekekita bukuviloubusisi, bukunevisi avai tomota bitagwala bisisiaimi, e baisa bukusisuaisi igau bukusilavaisi mapilana valu. \v 12 E avai tuta bukusuvisi bwala makwaisina, bukubigibwailisi matausina; \v 13 e, kidamwa bwala makwaina bibodi, mi bigabwaila bimakaia baisa; mitaga kidamwa gala bibodi, kukwaimalaisi mabigasina. \v 14 E kidamwa availa gala bikamiabaimi, kaina bilagi mi biga, e kala tuta bukusilavaisi bwala makwaina kaina valu makwaina, kukwatusisapaisi pwaipwaia\f q \ft Baisa bikibuboti bogwa goli eipakaitulaisi gala magisi mapilana valu.\f* okaikemi. \x - \xo 10.14 \xt VA 13.51\x* \v 15 Kululuwaisi baisa, wa Yamla Yakala bogwa bigagabila paila mina Sodom toyo mina Gomora\f r \ft Mapilasina pilayu valu pilabubogwa katitaikina Milaveta Pilamata. Omitibogwa Yaubada eikatudoum metoya wa kova paila uula tolesi valu si bubunela saina gaga sainela; kugisi Vit 19.24-28.\f* mitaga bimwau paila valu makwaiwena. \x - \xo 10.15 \xt Vit 19.24-28; Md 11.24\x* \s1 Igau tomota biyogagaisi toligalega \r (Mk 13.9-13; Lk 21.12-17) \p \v 16 “Ka, awitalaimi makawala sipi oluwalaisi kaukwa nagigasisi; mapaila bukukwavisakaisi keiyuna la kabitam, deli la bubunela bubuna nabwaila. \x - \xo 10.16 \xt Lk 10.3\x* \v 17 Kuyamataimi; paila tomota bikasalaimi wa gugula, e biwawaimi osi bwala tapwaroru, \x - \xo 10.17-20 \xt Mk 13.9-11; Lk 12.11-12; 21.12-15\x* \v 18 e bibiaimi omitasi tokwaraiwaga toyo giyouvakaveka paila uula yeigu, e bukusolasi Bulogala Bwaina baisa matausina deli baisa matausina gala mina Yudia. \v 19 Mitaga tutala bikasalaimi taga bukunokubukubusi paila ammakawala bukulivalasi kaina avaka bukukwaibigasi; paila matauna biviyelu oninami avaka bukukwaibigasi wa tuta matutowena. \v 20 Paila gala titoulemi kulilivalasi, mitaga Tamami Bilomala bilivala metoya olumoulemi. \p \v 21 “Tomota bikasalaisi budisia kaina tuwasia bikatumataisi, e tuvaila makawala bikasalaisi litusia bikatumataisi; deli litusia bipakaisi veisia, bitugwalaisi bikatumataisi. \x - \xo 10.21 \xt Mk 13.12; Lk 21.16\x* \v 22 Tomota komwaidosi bikoulovaimi paila uula yeigu; mitaga matauna ipeuloki igau kala vigimkovila, matauna bimova. \x - \xo 10.22 \xt Md 24.9,13; Mk 13.13; Lk 21.17\x* \v 23 Mitaga avai tuta bilamidadaimi ovalu kwaitala, bukusakaulasi bukulosi ituwoli valu; kululuwaisi baisa, gala bukuvinakwaisi silasola baisa Isireli viluwela komwaidona, igau yeigu Latula Tomota\f s \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* bamaibogwa. \p \v 24 “Gala taitala toligalega bikalisau kala tovituloki, e gala taitala towotetila bikalisau kala tokwaraiwaga. \x - \xo 10.24 \xt Lk 6.40; Yn 13.16; 15.20\x* \v 25 Ibodi toligalega bipati kala tovituloki, e towotetila bipati kala tokwaraiwaga. Kidamwa yeigu tolibwala leidokaigusi Bielisibuli,\f t \ft Maigana idokaisi igiyuwela yagala matauna Diabolo mwada matauna baloma gaga kasi tokwaraiwaga. Sitana makawala mina Pilisitia si yaubada yagala Bealisebubi; kugisi 2 Gwe 1.2-3.\f* bibigigagaisi sainela matausina ulo bwala kala tosisu. \x - \xo 10.25 \xt Md 9.34; 12.24; Mk 3.22; Lk 11.15\x* \s1 Iluki bikukolaisi availa \r (Lk 12.2-7) \p \v 26 “Mapaila taga kukukolaisi tomota; avaka bitakatubukoli, igau biyoumatila; avaka bitakatupwani, igau binikolaisi. \x - \xo 10.26 \xt Mk 4.22; Lk 8.17\x* \v 27 Avaka alukwaimi odudubila, bukulivalaisi baisa olumalama, e avaka akasilamwaimi, bukukwamitulaisi baisa omilakatila. \v 28 E taga kukukolaisi matausina availa bikatumataisi woula, mitaga gala gagabila bikatumataisi baloma. Mitaga bukukukolaisi Yaubada gagabila bikatumtuwoli woula toyo baloma wa Eli. \v 29 Gagabila bitagimoli nayu mauna nakikekita kasi mapu kwaitala toea ke? E gala natana minasina bikapusi opwaipwaia kidamwa Tamami gala bitagwalabogwa. \v 30 E yokomi makawala, paila kulumi kala bawa inikoli; \v 31 mapaila taga kukokolasi; kami mapu ikalisau kasi mapu bidubadu mauna nakikekita. \s1 Kamituli paila Keriso omitasi tomota \r (Lk 12.8-9) \p \v 32 “Mapaila availa bikamituli eibokulaigu baisa omitasi tomota, tuvaila yeigu makawala bakamituli paila matauna baisa omatala Tamagu wa labuma. \v 33 Mitaga availa biyakalaigu baisa omitasi tomota, tuvaila yeigu makawala bayakali baisa omatala Tamagu wa labuma. \x - \xo 10.33 \xt 2 Tm 2.12\x* \s1 Gala lamai vakota mitaga kabilia \r (Lk 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 “Taga kudokaisi lama mwada bamai vakota ovalu watanawa; lama gala mwada bamai vakota mitaga kabilia. \v 35 Paila lama basaili taitala tau bikominimanisi kasitaiyu tamala, e vivila kasitaiyu inala, e yawala kasitaiyu yawala numoya. \x - \xo 10.35-36 \xt Mai 7.6\x* \v 36 E tau kala tilaula matausina la bwala kala tosisu. \p \v 37 “Availa iyebwaili sainela tamala kaina inala mitaga yeigu sitana wala, matauna gala ibodaigu; e availa iyebwaili sainela latula tau kaina vivila mitaga yeigu sitana wala, matauna gala ibodaigu; \v 38 e availa gala bikau kala korosi bibokulaigu, matauna gala ibodaigu. \x - \xo 10.38 \xt Md 16.24; Mk 8.34; Lk 9.23\x* \v 39 Availa iyusi tatoula, matauna bitamwau; e availa ikitumou tatoula paila yeigu, matauna bimova. \x - \xo 10.39 \xt Md 16.25; Mk 8.35; Lk 9.24; 17.33; Yn 12.25\x* \s1 Kamaiaba mapula \r (Mk 9.41) \p \v 40 “Availa bikamiabaimi, bikamiabaigu, e availa bikamiabaigu bikamiabi matauwena iwitalaigu. \x - \xo 10.40 \xt Mk 9.37; Lk 9.48; 10.16; Yn 13.20\x* \v 41 Availa bikamiabi Yaubada la tokamituli paila uula Yaubada la tokamituli mokwita matauna, matauwena bibani kala vilavila kala mapu Yaubada la tokamituli. Availa ikamiabi tomitukwaibwaila paila uula tomitukwaibwaila mokwita matauna, matauwena bibani kala vilavila kala mapu tomitukwaibwaila. \v 42 E kululuwaisi baisa, availa bikau kwelatala sopi tula wala bivimom taitala ulo toligalega kasi tokekita paila uula matauna ulo toligalega, mokwita bibani kala mapu.” \c 11 \s1 Yoni Tobapitaisi iwitali la toligalega \r (Lk 7.18-35) \p \v 1 E bogwa ivinaku la vituloki baisa la toligalega tailuwotala taiyu Yesu isilavi baisa bila bivituloki e bikamituli ovalu makwaisina\f u \fq \it ovalu makwaisina.\it*\ft Obonasi mina Girisi eiginisi “osi valu tatousi” - kaina mina Galili osi valu kainaga osi valu toligalega.\f* katitaikina. \p \v 2 Yoni isisu wa bwala katupipi,\f v \ft Kugisi Md 14.3-4.\f* e tutala ilagi bulogala Keriso, iwitali mimilisi\f w \fq iwitali mimilisi: \ft Mimilisi buki pilabubogwa eiginisi “iwitali taiyu”.\f* la toligalega ilokaiasi Yesu. \v 3 E ikatupoiyaisi matauna, kawasi, “Ki, yokula matauna igau bima, kaina ibodi bakatulotulasi igau bima taiyuwela?” \p \v 4 Yesu ivitakauloki matausina, kawala, “Kulosi, kusolasi baisa Yoni avaka kulilagaisi deli kugigisaisi. \v 5 Tokwau imitalala mitasi, topem iloulasi, tokwagwaiguya imigileusi, totuli ilegasi, tomata imovavausi, e tonamakava ilagaisi la kamatula Bulogala Bwaina goli. \x - \xo 11.5 \xt Ais 35.5-6; 61.1\x* \v 6 E bukumwasawasi yokomi kidamwa gala bukuninayuwasi paila yeigu.” \p \v 7 E tutala Yoni la toligalega ikaimilavausi, Yesu ilivala baisa tobobawa paila Yoni, kawala, “Tutala kulokaiasi Yoni oviloupakala avaka kudokaisi bukugisaisi? Kaina mnumonu yagila imotitani ke? \v 8 Mitaga avaka paila lokulosi? Kaina bukugisaisi taitala tau isikam kala kwama yaminabwaita ke? Ka, matausina isikamsi kasi kwama yaminibwaita isisuaisi osi bwala gweguya. \v 9 Mitaga avaka paila lokulosi? Bukugisaisi taitala tovitoubobuta ke? Mitaga; e, alukwaimi matauna ikalisau tovitoubobuta. \v 10 Paila Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu paila matauna, ‘Yaubada kawala, Ka, awitali ulo touwata bilobogwa omatam,\f x \ft Kugisi Sun 23.20.\f* matauna bikatubiasi m keda omatam.’ \x - \xo 11.10 \xt Mal 3.1\x* \v 11 Kululuwaisi baisa, Yoni Tobapitaisi ikalisau komwaidosi mina watanawa. Mitaga availa kala tokekita Labuma Karaiwogala, matauna bikalisau Yoni. \v 12 E metoya ola yam Yoni Tobapitaisi eikamatula leimaga tuta baisa goli, tomota iyogagaisi Labuma Karaiwogala, e tokowolova mwada biyosikikitaisi.\f y \fq mwada biyosikikitaisi. \ft Gagabila bitagini “leimeima deli yominimani gigasisi”.\f*\x - \xo 11.12-13 \xt Lk 16.16\x* \v 13 Paila tovitoubobuta komwaidosi toyo Mosese la Karaiwaga\f z \ft Kugisi Md 5.17 kala katumiki.\f* ivitoubobutasi, kala vigimkovila wala Yoni ola tuta meitobu baisa. \v 14 E kidamwa bukutagwalasi bukudubumaisi makawala paila Yoni, matauna goli Ilaitia igau bima. \x - \xo 11.14 \xt Mal 4.5; Md 17.10-13; Mk 9.11-13\x* \v 15 Matauna ilagi ibodi biligimlili. \p \v 16 “Mitaga ammakawala bavisaiki tubwa matubona? Matubona makawala gugwadi isilaisi obikubaku idouwaisi sesia, e ikaibigasi, kawasi, \v 17 ‘Kawawaiyasi kaisosau mitaga gala kukwaiwosisi. Kakaviviasi, mitaga gala kukwavinavinasi.’ \v 18 Paila Yoni ima gala ikamkwam\f a \ft Kugisi Md 6.16 kala katumiki.\f* gala imomom, e ikaibigasi, kawasi, ‘Baloma gaga isikaila matauna.’ \v 19 Yeigu Latula Tomota\f b \ft Kugisi Md 8.20 kala katumiki.\f* lama akamkwam amomom, e ikaibigasi, kawasi, ‘Ka, togugoveka deli tomomom waini matauna, ikalubailasi deli tokougugula pokala\f c \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* toyo tomitugaga.’\f d \ft Kugisi Md 9.10 kala katumiki.\f* Mitaga komwaidona avaka ikaloubusi metoya ola kabitam Yaubada ivitububoti kala duwosisia kabitam makwaina.” \s1 Iluluki valu mapilasina gala ininavilasi \r (Lk 10.13-15) \p \v 20 Oluvi iluluki valu makwaisina ambaisa bidubadu la vavagi siligaga bogwa leivagi, paila gala ininavilasi. \v 21 Kawala, “Wo Korasini! Wo Betisaida! Vavagi siligaga bogwa lavagi baisa yokomi; kidamwa lavigaki makawala mapilasina Taia toyo Saidoni,\f e \ft Mapilasina pilayu si valu matausina gala mina Yudia isisuaisi olumata makwaina Bolita Kwaiveka, Galili opiliyavata.\f* bogwa bininavilasi omitibogwa bivitububotaisi si ninavila kasi kwama bwabwau, deli bikumsi kasi koula. \x - \xo 11.21 \xt Ais 23.1-18; Isi 26.1—28.26; Yoe 3.4-8; Emo 1.9-10; Sek 9.2-4\x* \v 22 Mitaga alukwaimi, wa Yamla Yakala bogwa bigagabila paila mina Taia toyo mina Saidoni, mitaga bimwau paila yokomi. \v 23 E yokomi mina Kapaneum, mwada bukulupaimi titoulemi wa labuma ke? Bogwa bivabwaimi bukusuvisi Edesi. Kidamwa avagi vavagi siligaga mapilana Sodom\f f \ft Kugisi Md 10.15 kala katumiki.\f* makawala bogwa lavagi baisa yokomi, lagaila Sodom bisisu. \x - \xo 11.23 \xt Vit 19.24-28; Ais 14.13-15\x* \v 24 Mitaga alukwaimi, wa Yamla Yakala bogwa bigagabila paila mina Sodom, mitaga bimwau paila yokomi.” \x - \xo 11.24 \xt Md 10.15; Lk 10.12\x* \s1 Kumakaiagusi bukubanaisi vaiwasi \r (Lk 10.21-22) \p \v 25 Wa tuta matutowena Yesu ikaibiga, kawala, “Kagutoki Tamagu, Guyoula labuma toyo watanawa, paila lokukimitali baisa pwapwawa avaka lokukwatupwani metoyasi baisa tokwabitam toyo tokwateta. \v 26 E mitaga, Tamagu, paila baisa makawala nanom bwaina. \p \v 27 “Tamagu bogwa isakaigu vavagi komwaidona; e gala taitala inikolaigu yeigu Latula, mitaga Tamagu wala; kaina gala taitala inikoli Tamagu mitaga yeigu wala Latula deli tuvaila matauna availa Latula magila bivituloki matauna. \x - \xo 11.27 \xt Yn 1.18; 3.35; 10.15\x* \p \v 28 “Kumakaiagusi komwaidomi kusomatasi kokeula mi koni mwau, e basakaimi kami vaiwasi. \v 29 Kukwauwaisi ulo kaitakewa\f g \ft Baisa bigalavisaiki taitala tovituloki la vituloki isisaiki la toligalega. Mosese la Karaiwaga mina Yudia si tovituloki bididokaisi kaitakewa.\f* kukwatikewaisi, kutagwalasi bavitulokaimi, paila yeigu amanum deli nanogu watanawa, e bukubanaisi kami vaiwasi. \x - \xo 11.29 \xt Yer 6.16\x* \v 30 Paila ulo kaitakewa basakaimi kaimwamwasila, e ulo koni bukukeulasi gagabila wala.” \fig Kumakaiagusi komwaidomi mi koni mwau|src="Vallotton 4001128" size="span" ref="11.30" \fig* \c 12 \s1 Toligalega igudaisi witi wa yam sabate \r (Mk 2.23-28; Lk 6.1-5) \p \v 1 Oluvi Yesu ivawalai obigulela witi wa yam sabate.\f h \ft Yam makwaina wiki wiki yamla kala vigimkovila yakidasiga tadokaisi Sadade.\f* La toligalega ikamolusi\f i \ft Mina Yudia kasi gulogula kidamwa tokwaidadina bikamolusi gagabila bigudaisi waitunela witi makawala e bikamkwamsi.\f* mapaila igudaisi waitunela witi, e ikamkwamsi. \x - \xo 12.1 \xt Kak 23.25\x* \v 2 Mitaga tutala Parisi\f j \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* igisaisi, ilukwaisi matauna, kawasi, “Ka, m toligalega gala ivagaisi avaka ibodi\f k \ft Idokaisi toligalega iuvagaisi makawala paisewala tayoyuwa, e kawasi bomala availa bipaisewasi makawala wa yam sabate. Kugisi Sun 34.21.\f* Mosese la Karaiwaga;\f l \ft Baisa mimilisi tuta mina Yudia bidokaisi si Buki Pilabumaboma pilamwaidona, mitaga tuta bidubadu bidokaisi makawala mapilasina buki pilalima isisu okala vitouula.\f* paila matauna ikikili yam sabate.” \p \v 3 Iluki matausina, kawala, “Kaina gala lokukwalawasi avaka Debida ivagi, tutala ikamolu deli matausina kala tobwakuli? \x - \xo 12.3-4 \xt 1 Sml 21.1-6\x* \v 4 Paila isuvi ola bwala Yaubada\f m \ft Baisa buliyoyova paila Yaubada; kugisi Sun 36.8-38.\f* e matauna deli kala tobwakuli ikomasi kaula kwaibumaboma avaka leisemakavaisi baisa Yaubada. Mitaga gala ibodi Mosese la Karaiwaga kidamwa bikomasi, paila baisa tolula wala kʹasi. \x - \xo 12.4 \xt Tol 24.9\x* \v 5 Kaina gala lokukwalawasi ola Karaiwaga Mosese, wa yam sabate tolula wa Bwala Kwebumaboma iyogwalasi sabate\f n \ft Uula iuvagaisi avai paisewa avai paisewa bibodi lula kala gabu; kugisi Baw 28.9-10.\f* e gala isim kasi pakula. \x - \xo 12.5 \xt Baw 28.9-10\x* \v 6 Mitaga alukwaimi, baisa isisu avaka ikalisau Bwala Kwebumaboma. \v 7 Mitaga kidamwa lokukwatetasi vituloki makwaina, ‘Yeigu gala magigu lula, mitaga magigu wala mitakwai,’ gala bukukwamogaisi matausina tobubwaila. \x - \xo 12.7 \xt Md 9.13; Osi 6.6\x* \v 8 Paila yeigu Latula Tomota\f o \ft Kugisi Md 8.20.\f* guyoula sabate.” \s1 Taitala tau yamala kwayamata \r (Mk 3.1-6; Lk 6.6-11) \p \v 9 E Yesu isilavi baisa, isuvi kwaitala bwala tapwaroru. \v 10 E ka, taitala tau leisuvi, yamala kwayamata. Mimilisi mwada bitabinakaisi matauna. E ikatupoiyaisi, kawasi, “Ki, ibodi Mosese la Karaiwaga bitayomovasi wa yam sabate kaina gala?” \p \v 11 Iluki matausina, kawala, “Kidamwa taitala yokomi iyosi natana sipi, e kidamwa minawena bikapusi wa mesi wa yam sabate, biyosi e bilupi minawena kaina gala? \x - \xo 12.11 \xt Lk 14.5\x* \v 12 E taitala tau mapula ikalisuwoli sainela mapula natana sipi. Mapaila ibodi Mosese la Karaiwaga bitamitakwaisi wa yam sabate.” \v 13 Oluvi iluki matauna tau, kawala, “Kuvitukoli yamam.” \p Ivitukoli, e bogwa ibwaina makwayana makawala kwayayuwela. \v 14 Mitaga Parisi isunapulasi ikeiwalaisi Yesu, ammakawala bivigakaisi kidamwa bikatumataisi matauna. \s1 Ka, ulo touwata \p \v 15 Yesu ivitusi baisa e isilavi mapilana. Bidubadu ibokulaisi matauna; e ikatuyuvisi tokwatoula komwaidosi; \v 16 e iluluki matausina taga bikayayaisi availaga matauna. \v 17 E avaka Aisea tovitoubobuta ilivala gala bisala, kawala, \q1 \v 18 “Ka, ulo touwata bogwa lanagi matauna; \q2 tombwailigu matauna, iyomwasalaigu. \q1 Basaili ulo Baloma baisa matauna, \q2 e biyakali baisa mina watanawa komwaidosi. \x - \xo 12.18-21 \xt Ais 42.1-4\x* \q1 \v 19 Matauna gala bikominimani, biwaiweya; \q2 kaina gala taitala bilagi kaigala okadumalagala valu. \q1 \v 20 Mnumonu bogwa itawoula gala bikiuwoli, \q2 e kovagwaia\f p \ft Kasi bigavisaiki tomota matausina gala isim kasi topilasi deli mina mamama.\f* gala bikimati. \q1 Igau bimai karaiwaga duwosisia, \q2 e karaiwaga makwaina bikalisuwoli; \q1 \v 21 e mina watanawa bipikwakusi baisa matauna.” \s1 Yesu toyo Bielisibuli \r (Mk 3.20-30; Lk 11.14-23; 12.10) \p \v 22 E imiakaisi matauna taitala tokwau tokutabu, paila baloma gaga eisikaila matauna; Yesu ikatuyuvisi matauna e tokutabu ilivala e igisa. \v 23 Tomota komwaidosi saina itutu uwosi sainela, ikaibigasi, kawasi, “Kaina matauna Latula Debida\f q \ft Kugisi Md 9.27 kala katumiki.\f* ke?” \p \v 24 Mitaga tutala Parisi ilagaisi makwaina, ikaibigasi, kawasi, “Tau matauna iiyabi baloma gaga paila wala Bielisibuli,\f r \ft Kugisi Md 10.25 kala katumiki.\f* baloma gaga si guyau, ikatupewoli matauna.” \x - \xo 12.24 \xt Md 9.34; 10.25\x* \p \v 25 Yesu inikoli si nanamsa, e iluki matausina, kawala, “Kidamwa kabokwaraiwaga eipoisivisisi, e iuvataisi, kabokwaraiwaga makwaina bitamwau; e kidamwa valu kaina dala ikovisisi, e iuvataisi, makwaisina gala bitotusi. \v 26 E kidamwa Setani iyabi Setani, la karaiwaga eikovisisi iuvataisi, e ammakawala la karaiwaga bisisu ke? \v 27 Kulivalasi yeigu aiyabi baloma gaga paila Bielisibuli ikatupewolaigu. Mimilisi yokomi iiyabaisi baloma gaga ke? Kudokaisi availa ikatupewoli matausina? Mapaila matausina bikibubotaisi mi sula. \v 28 Mitaga yeigu aiyabi baloma gaga paila Bilomala Yaubada ikatupewolaigu, e baisa ivitububoti kidamwa Yaubada la Karaiwaga bogwa leimakaiami. \p \v 29 “Ammakawala igagabila taitala bisuvi ola bwala topeula biveilau la guguwa? Ikugwa biyuwolibogwi topeula matauna oluviga biveilau metoya ola bwala. \p \v 30 “Availa gala ipilasaigu, matauna ipakaigu, e availa gala ikougugula deli yeigu, matauna tokodadaimi gugula. \x - \xo 12.30 \xt Mk 9.40\x* \v 31 Mapaila alukwaimi, Yaubada biligaiwa tomota si mitugaga komwaidona deli si bigigaga baisa Yaubada; mitaga gala biligaiwa si bigigaga baisa Baloma Tobumaboma. \v 32 E availa bilivala paila magila bisilibodaigu yeigu Latula Tomota, Yaubada biligaiwa la mitugaga; mitaga availa bilivala mwada bisilibodi Baloma Tobumaboma, Yaubada gala biligaiwa la mitugaga, gala tuta baisa deli gala tuta igau bima. \x - \xo 12.32 \xt Lk 12.10\x* \s1 Kai deli kaiuwala \r (Lk 6.43-45) \p \v 33 “Kidamwa kutaviyasi kai bibwaina e kaiuwala bibwaina; kidamwa kutaviyasi kai bigaga e kaiuwala bigaga; paila bitavitusi makaina metoya ouwala. \x - \xo 12.33 \xt Md 7.20; Lk 6.44\x* \v 34 Tubula mitugaga yokomi! Ammakawala bukulivalaisi vavagi bwaina kidamwa yokomi tomitugaga? Gagabila bitalivala wala avaka ivakasau nanoda. \x - \xo 12.34 \xt Md 3.7; 15.18; 23.33; Lk 3.7; 6.45\x* \v 35 Tomitukwaibwaila imai vavagi bwaina metoya ola guguwa bwaina; e tomitugaga imai vavagi gaga metoya ola guguwa gaga. \p \v 36 “E alukwaimi, wa Yamla Yakala taitala taitala bikamituli paila avai bigimakava leilivala. \v 37 Yaubada bikabwailim kaina bikamogaim metoya om biga.” \s1 Tubwa tubugaga inainevisi kabutuvatusi \r (Mk 8.12; Lk 11.29-32) \p \v 38 E mimilisi toninitalapula paila Karaiwaga toyo Parisi ilukwaisi matauna, kawasi, “Tovituloki, magimasi bakagisaisi bukuvagi vavagi siligaga.” \x - \xo 12.38 \xt Md 16.1; Mk 8.11; Lk 11.16\x* \p \v 39 Mitaga Yesu ivitakauloki matausina, kawala, “Tubwa matubona tubugaga ilumwelavaisi Yaubada. Kunainevisi vavagi siligaga; mitaga basakaimi Youna tovitoubobuta kala kabutuvatusi e gala avai kabutuvatusi tuvaila. \x - \xo 12.39 \xt Md 16.4; Mk 8.12\x* \v 40 Paila makawala Youna ikalatolu ibugitolu olopola yena naveka, makawala yeigu Latula Tomota bakalatolu babugitolu olumoulela pwaipwaia. \x - \xo 12.40 \xt You 1.17\x* \v 41 Mina Niniba\f s \ft Ola tuta Youna mapilana valu si viloumatala mina Asiria, matausinaga kasi tilaula mina Yudia. Mitaga Yaubada eiwitali Youna kidamwa bikamatula baisa mina Niniba mwada bininavilasi baisa Guyau e bibanaisi kasi katumova.\f* bitotusi wa Yamla Yakala deli yokomi e biyakalaimi; paila ininavilasi paila la kamituli Youna; e ka, yeigu asisu baisa akalisau Youna. \x - \xo 12.41 \xt You 3.5\x* \v 42 Minana Giyouvila mapilana pilayouya\f t \ft Minana giyouvila mapilana Siba, mapilawena olumoulela mapilana Arebia opilibolimila.\f* bitotu wa Yamla Yakala deli yokomi, e biyakalaimi, paila minana ima saina kaduwonaku mwada bilagi la kabitam Solomoni; e ka, yeigu asisu baisa akalisau Solomoni. \x - \xo 12.42 \xt 1 Gwe 10.1-10; 2 Lil 9.1-12\x* \s1 Baloma gaga ikaimilavau \r (Lk 11.24-26) \p \v 43 “Tutala baloma gaga isilavi avai tau ivavivila mapilasina oviloupakala\f u \ft Idokaisi si valu kwembwailisi baloma gaga.\f* inainevi vaiwasi, mitaga gala ibani. \v 44 E ikaibiga, kawala, ‘Bakaimilavau ogu bwala ambaisa lasunapula lama.’ Ima, e ibani makwaina kwaiwokuva, bogwa itanevaisi deli ikatubiasaisi. \v 45 Mapaila matauna ila, ivakouli baloma gaga tuwoli tailima taiyu, kasi gaga ikalisau kala gaga matauna, e isuvisi isigagasi baisa; e tuta kala vigimkovila tau matauna ibani kala gaga ikalisau kala gaga liloubogwa. Makawala goli bikaloubusi baisa yokomi matubowena tubugaga.” \s1 Yesu inala deli budala \r (Mk 3.31-35; Lk 8.19-21) \p \v 46 Ililivala baisa tobobawa, e, inala deli budala itotusi okoukweda, magisi mwada Yesu deli bibigatonasi. \v 47 E taitala iluki matauna, kawala, “Ka, inam deli budamwa itulotulasi okoukweda magisi mwada deli bukubigatonasi.”\f v \fq deli bukubigatonasi. \ft Mimilisi buki pilabubogwa gala wala eiginisi mailela mailana.\f* \p \v 48 Mitaga Yesu ivitakauloki matauna, kawala, “Availa inagu e availa budagwa?” \v 49 E ivakasi la toligalega, ikaibiga, kawala, “Ka, baisaga inagu deli budagwa. \v 50 Paila availa bivagi avaka Tamagu wa labuma magila bivagi, matauwena wala bodagu, luguta, e deli inagu.” \c 13 \s1 Tovaula kala bigavisaiki \r (Mk 4.1-9; Lk 8.4-8) \p \v 1 Wa yam makwaiwena Yesu isilavi bwala, ila isili okawolawala milaveta Galili. \v 2 E tobobawa sainela isiulaisi matauna, mapaila itola wa waga; e isipopula isili baisa; e tobobawa komwaidona itotusi okawolawa. \x - \xo 13.2 \xt Lk 5.1-3\x* \v 3 E ilivala bigavisaiki\f w \ft Bigavisaiki baisa kukonebu livalela bivituloki uvagila tapwaroru.\f* ivituloki matausina vavagi bidubadu. \p Ikaibiga, kawala, “Ka, taitala tovaula eila mwada bivaula. \v 4 E ivagi makawala, iviluvaula wala, e mimilisi waituna ikapusisi wa keda; e mauna nayoyowa imaisi ikomasi. \v 5 Mimilisi ikapusisi okabigaga, baisa gala ibawa pwaipwaiala; e nanakwa waituna isusinasi, paila gala iveka pwaipwaia. \v 6 Mitaga bogwa itowota kalasia, igabu makaisina; paila gala kaiviliwalisi, ivakamati itamwau. \v 7 E mimilisi ikapusisi okaigunigwaini; e kaigunigwaini isusinasi, e ikimataisi makaisina. \v 8 Mimilisi waituna ikapusisi okabimoya, e iuwasi, mimilisi uwasi kwelakatutala, mimilisi kweluwolima kweluwotala, e mimilisi kweluwotolu. \fig Taitala tovaula eila mwada bivaula|src="Vallotton (as" size="col" copy="in Kiriwina NT p. 23) MAT 13.3 a man went out to sow" ref="13.3" \fig* \p \v 9 “Availa ilagi ibodi biligimlili.” \s1 Avaka uula ilivala metoya wa bigavisaiki \r (Mk 4.10-12; Lk 8.9-10) \p \v 10 E toligalega imaisi ikatupoiyaisi Yesu, kawasi, “Avaka paila kulilivala bigavisaiki\f x \ft Kugisi mailela 3 kala katumiki.\f* baisa matausina?” \p \v 11 E ivitakauloki matausina, kawala, “Bogwa asakaimi kidamwa bukunikolaisi Labuma Karaiwogala kala gugunuba mitaga gala basaiki matausina. \v 12 Paila baisa availa iiyosi avaka Yaubada bikatumkulovi e bisiniveka; mitaga baisa availa gala iyosi avaka Yaubada bikaimili metoya baisa matauna avaka iiyosi. \x - \xo 13.12 \xt Md 25.29; Mk 4.25; Lk 8.18; 19.26\x* \v 13 Baisa uula alilivala bigavisaiki baisa matausina paila igigisasi mitaga gala igisimlilaisi; iligalegasi mitaga gala iligimlilaisi tuvaila gala ikatetasi. \v 14 E kwaitala la vitoubobuta Aisea gala bisala paila matausina, makawala ikaibiga, kawala, \q1 “Kuligalegasi kuligalegasi wala \q2 mitaga galaga bukukwatetasi; \q1 kugigisasi kugigisasi wala \q2 mitaga galaga bitalapula ninami. \x - \xo 13.14-15 \xt Ais 6.9-10\x* \q1 \v 15 Paila matausina tomota ninasi itaboda, \q2 taigasi ituli sainela, \q2 mitasi bogwa ipatu; \q1 kaina omitasi bigisimlilaisi, \q2 taigasi biligimlilaisi, \q2 oninasi bikatetasi, \q2 bitovilasi e bayomovi matausina.’ \p \v 16 “Mitaga yokomi bukumwasawasi paila kugigisimlilaisi kuliligimlilaisi. \x - \xo 13.16-17 \xt Lk 10.23-24\x* \v 17 Kululuwaisi baisa, bidubadu tovitoubobuta toyo tomitukwaibwaila magisi sainela bigisaisi avaka kugigisaisi, mitaga gala igisaisi; e magisi sainela bilagaisi avaka kulilagaisi mitaga gala ilagaisi. \s1 Kala bigavisaiki tovaula kala katumiki \r (Mk 4.13-20; Lk 8.11-15) \p \v 18 “Mapaila kulagaisi kala bigavisaiki tovaula. \v 19 Kidamwa taitala ilagi bulogala Labuma Karaiwogala e gala bikateta, baisa makawala makwaisina ivali wa keda. Tomitugaga\f y \ft Maigana Diabolo igiyuwela.\f* ima ikau mabigana avaka tovaula eivali onanola. \v 20 Makwaisina ivali okabigaga makawala matauna ilagi biga e nanakwa iyosi deli la mwasawa; \v 21 mitaga gala kaiviliwalila, tuta pikekita isalau; igau oluvi ibani kavivia kaina tomota iyogagaisi matauna paila biga, e nanakwa ikapusi. \v 22 E makwaisina ivali okaigunigwaini makawala matauna ilagi biga, mitaga valu kala kaisisu, toyo veiguwa kala kaimwana iyogagaisi biga, e biga gala biuwa. \v 23 E makwaisina ivali okabimoya makawala matauna ilagi biga e ikateta mabigana. Matauna iuwa mokwita, mimilisi uwasi kwelakatutala, mimilisi kweluwolima kweluwotala, mimilisi kweluwotolu.” \s1 Mnumonu deli waituna bwaina \p \v 24 Bigavisaiki tuvaila Yesu iluki matausina, ikaibiga, kawala, “Labuma Karaiwogala makawala taitala tau ivali waituna bwaina ola bagula; \v 25 e igau immasisisi tomota, kala tilaula ima ivali waitunela mnumonu deli waitunatoula, e ila. \v 26 Mitaga kala tuta waitunatoula isusinasi iuwasi, tuvaila mnumonu isusinasi. \v 27 E tolibagula la touwata imaisi ilukwaisi matauna, kawasi, ‘Tomoya, bogwa lokuvali waituna bwaina om bagula ke? Ammetoya mnumonu?’ \v 28 E iluki matausina, kawala, ‘Tilaula leivagi baisa.’ La touwata ilukwaisi matauna, kawasi, ‘Ki, magim bakalosi bakaluulaisi mnumonu?’ \v 29 Mitaga ikaibiga, kawala, ‘Gala; kaina tutala bukuluulaisi mnumonu bukululugolaisi waitunatoula. \v 30 Desi wala bitomwaisi deli, igau otayoyuwa; e otutala tayoyuwa baluki totayoyuwa, ikugwa bukululubogwisi mnumonu, e bukusailavaisi, bukugwabwaisi; mitaga waituna bwaina bukudidagaisi ogu bwaima.’” \s1 Kwaiyu bigavisaiki tuvaila \r (Mk 4.30-34; Lk 13.18-21) \p \v 31 Bigavisaiki tuvaila Yesu iluki matausina, ikaibiga, kawala, “Labuma Karaiwogala makawala waitunela mwaiya. \v 32 Makwaina kala kwekekita ikalisau komwaidona waituna. E taitala tau ikau makwaina ivali ola bagula. Mitaga tutala ikaiveka ikalisuwoli komwaidona avaka isusinasi wa bagula, imila kai, e mauna nayoyowa bimaisi biyoulasi kasi nigwa osisila.” \p \v 33 Bigavisaiki tuvaila Yesu iluki matausina, kawala, “Labuma Karaiwogala makawala yisi; natana vivila ikau makwaina, ikenevigoli deli kapoluwovasi pwarawa, igau komwaidona bisapilasi.” \p \v 34 Yesu ilivala bigavisaiki biluki vavagi makwaisina komwaidona baisa tobobawa, e bigavisaiki wala ililivala baisa matausina. \v 35 Paila baisa la vituloki tovitoubobuta gala isala, kawala, “Avai tuta balivala baluki bigavisaiki; bakamituli avaka Yaubada ikatupwanibogwi, igau gala bivitouula valu watanawa.” \x - \xo 13.35 \xt Sam 78.2\x* \s1 Ikatumiki bigavisaiki paila mnumonu deli waituna bwaina \p \v 36 Oluvi Yesu isilavi tobobawa, isuvi wa bwala; e la toligalega imakaiasi, ikaibigasi, kawasi, “Kukwamitububuli baisa yakamaisi bagula kala mnumonu bigalavisaiki.” \p \v 37 Yesu ivitakauloki, kawala, “Tovaula waituna bwaina baisa yeigu Latula Tomota. \x - \xo 13.37-57 \xt Yn 4.44\x* \v 38 Bagula baisa valu watanawa; waituna bwaina baisa matausina Labuma Karaiwogala la tomota; e, mnumonu baisa matausina Tomitugaga la tomota. \v 39 Tilaula ivali mnumonu, matauna Diabolo; tayoyuwa baisa tovana valu kala vigimkovila, e totayoyuwa baisa matausina anelosi. \v 40 Mapaila makawala ikogugulaisi mnumonu e igabwaisi wa kova, makawala wala tovana valu okala vigimkovila. \v 41 Yeigu Latula Tomota bawitali ulo anelosi, bikatuyoulaisi metoya ola Karaiwaga toyoumatula pakula komwaidosi toyo tokowolova karaiwaga komwaidosi, \v 42 e bilavaisi matausina wa kova kovalululu; baisa biuvalamsi bipulummosilasi sainela. \v 43 Tuta makwaina tomitukwaibwaila visigasi makawala kalasia ola Karaiwaga Tumasi. Availa ilagi ibodi biligimlili. \s1 Mimilisi bigavisaiki tuvaila \p \v 44 “Labuma Karaiwogala makawala veiguwa ikatupwanaisi obaleku; e taitala tau ibani, ikatupwanivau; e deli la mwasawa ila igimoli komwaidona avaka leiyosi e imapu baleku makwaina. \p \v 45 “Tuvaila, Labuma Karaiwogala makawala taitala togigimwala inainevi waituna kominabwaita; \v 46 e bogwa ibani kwaitala waituna mapula saina mwau, e ila igimoli komwaidona avaka leiyosi e imapu makwaina. \p \v 47 “Tuvaila Labuma Karaiwogala makawala wota; ilavaisi obolita ikolaisi yena bidubadu migisi migawelu migawelu. \v 48 Tutala ikalulusewa wota, tomota ibiaisi omamada; e isilaisi ikilaisi naminibwaita isewoyasi okaboma, mitaga namigigaga iligaimwaisi wala. \v 49 Bivagaisi makawala tovana valu okala vigimkovila. Anelosi bimaisi bikilaisi tomitugaga metoyasi tomitukwaibwaila, \v 50 e bilavaisi wa kova kovalululu; baisa biuvalamsi, bipulummosilasi sainela. \p \v 51 “Bogwa kukwatetasi komwaidona vavagi makwaisina ke?” \p Ilukwaisi matauna, kawasi, “Taga!” \p \v 52 E iluki matausina, kawala, “Avai toninitalapula imila toligalega paila Labuma Karaiwogala, matauna makawala tolibwala, e metoya ola guguwa imai vavagi kwaiwovau deli vavagi kwebubogwa.” \s1 Ipakaisi Yesu mapilana Nasaredi \r (Mk 6.1-6; Lk 4.16-30) \p \v 53 E tutala Yesu ivinaku bigavisaiki makwaisina, isilavi baisa, \v 54 e imakaia ola valu tatoula\f z \ft Mapilana Nasaredi.\f* ivituloki matausina osi bwala tapwaroru;\f a \ft Kugisi Md 4.23 kala katumiki.\f* mapaila itutu uwosi, ikaibigasi, kawasi, “Wa! Ammetoya matauna ibani nanola kala mimilakatila deli vavagi makwaisina siligaga. \v 55 Ka, matauna tokwaliai bwala latula ke? Inala idokaisi Meri e budala Yemesa, Yosepa, Saimoni, Yudasa, ke? \v 56 E luleta komwaidosi isikailidasi kadai? E ammetoyaga matauna ibani komwaidona vavagi makwaisina?” \v 57 E mapaila ipakaisi matauna. \p Mitaga Yesu iluki matausina, kawala, “Tomota itemmalaisi tovitoubobuta\f b \fq \it tovitoubobuta.\it*\ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* mitaga ola valu tatoula kaina ola bwala tatoula gala wala.” \v 58 Vavagi siligaga gala bidubadu ivagi baisa, paila gala idubumaisi. \c 14 \s1 Yoni Tobapitaisi ikaliga \r (Mk 6.14-29; Lk 9.7-9) \p \v 1 Wa tuta matutona Erodi,\f c \ft Matauna Erodi Anitipasa eikaraiwogi mapilasina Galili deli Peria wa taitu 4 BC bila 39 AD.\f* Galili kala tokwaraiwaga, ilagi bulogala Yesu. \v 2 E iluki matausina la tosikwawa, kawala, “Matauwena Yoni Tobapitaisi; bogwa itokaia imovavau, mauula peula makwaisina iuvagaisi avaka olumoulela matauna.” \p \v 3 Paila Erodi bogwa eiyosi Yoni, iyuwoli matauna, ivisuvi wa bwala katupipi paila uula Erodiasa, la kwava bodala Pilipi.\f d \ft Matauna Erodi bodala wala isisu ola valu tatoula Roum. Mitaga Erodi eikau Pilipi la kwava minana Erodiasa eivigaki la kwava titoulela.\f*\x - \xo 14.3-4 \xt Lk 3.19-20\x* \v 4 Paila Yoni eiluki Erodi, kawala, “Saina toyogegedu yoku bukuvaisabu minana.” \x - \xo 14.4 \xt Tol 18.16; 20.21\x* \v 5 E Erodi mwada bikatumati matauna, mitaga ikukoli tobobawa paila idokaisi matauna tovitoubobuta. \p \v 6 Mitaga ola yam kaloubusi Erodi, minana Erodiasa latula ikikaiwosi omitasi Erodi sala, e iyomwasali nanola Erodi. \v 7 Mapaila ikatotila, kawala, “Omatala Yaubada basakaim avaka bukunigadi.” \p \v 8 E Erodiasa ikasinapu nanola latula, mapaila minana inigada, kawala, “Kusakaigu baisa wala Yoni Tobapitaisi pwanetala wa kaboma.” \p \v 9 E kini ikiuta nanola; mitaga paila la biga katotila omatala Yaubada, tuvaila paila sala deli ikamkwamsi, ikaraiwaga bisakaisi makawala. \v 10 E iwitali biga, ikapitunaisi kaiyola Yoni wa bwala katupipi. \v 11 E imiakaisi pwanetala wa kaboma, isakaisi vilakapugula; e minana imiaki makwaina baisa inala. \v 12 E Yoni la toligalega imaisi, ilupaisi tomata, ivisililaisi. E ilosi ilukwaisi Yesu. \s1 Tailakatuluwolima tauwau ikamsi \r (Mk 6.30-44; Lk 9.10-17; Yn 6.1-14) \p \v 13 Tutala Yesu ilagi baisa isila wa waga itapela\f e \ft Mapilana milaveta Galili, bilosi mapilana opilibomatu.\f* bila ovilouwokuva mwada bikiwada. Tobobawa ilagaisi baisa e isilavaisi si valu ivakaiwasi, ibokulaisi matauna. \v 14 Itobusi, e tutala igisi tobobawa sainela, saina inokapisi matausina, e ikatuyuvisi si tokwatoula. \p \v 15 Bogwa eibogi, e toligalega imakaiasi matauna, ikaibigasi, kawasi, “Baisa mapilana vilouwokuva wala, e bogwa eibogi. Kuwitali tobobawa bilosi ovalu bigimwalasi kʹasi.” \p \v 16 Yesu iluki matausina, kawala, “Gala ibodi matausina bilosi; yokomi kusakaisi matausina sitana avaka bikamsi.” \p \v 17 Ilukwaisi matauna, kawasi, “Kayosisi kwailima beredi\f f \ft Kwaitala makwaisina kwekekita wala kala kwaiveka makawala kwaitala taitu bibudoki taitala wala biyosi bikam.\f* wala toyo nayu yena.” \p \v 18 E ikaibiga, kawala, “Kumiakaigusi makwaisina.” \v 19 Ikaraiwogi tobobawa bisilaisi omnumonu. E Yesu ikau kwailima beredi makwaisina deli yena minasina, ikounakaila gawata inokagutoki baisa Yaubada, ikimimisi isaiki beredi baisa toligalega, e toligalega ipataisi baisa tobobawa. \v 20 E komwaidosi ikamsi, ikomatasi; e ikatuyoulisi kasi kobwaga luwotala yuwa peta ikasewasi. \v 21 Matausina tauwau tokwam, iboda kaina tailakatuluwolima, e tuvaila bidubadu vivila toyo gugwadi. \s1 Yesu ililoula wa gorina \r (Mk 6.45-52; Yn 6.16-21) \p \v 22 E ikaraiwogi toligalega bisilasi wa waga, bitapelasi bilobogwasi mapilana ewaiwa;\f g \ft Bikaimilavausi mapilana opilikwaibwaga.\f* paila igau bitali tobobawa kidamwa bilosi. \v 23 Bogwa eitali tobobawa, imwena wa koya kalamwaleta kidamwa binigada. E bogwa ikoyavi isisu baisa kalamwaleta. \v 24 Mitaga tuta matutowena waga idouwalai milaveta, kaisai saina ikatuvivili waga; paila yagila ikatuyumali. \p \v 25 E obulubuvisiga imakaia matausina, ililoula wa gorina. \v 26 Tutala toligalega igisaisi matauna ililoula wa gorina, ikubukubu luposi, ikaibigasi, kawasi, “Wi! Kosa!” E iukuwakulasi paila kasi kokola. \p \v 27 Mitaga Yesu nanakwa iluki matausina, kawala, “Bitalaguva lupomi, yeigula; taga kukokolasi.” \p \v 28 E Pita ivitakauloki matauna, kawala, “Tomoya, kidamwa mokwita yoku, kulukwaigu bawokaiam wa gorina.” \p \v 29 Ikaibiga, kawala, “Kuma.” Mapaila Pita itobusi e ililoula wa gorina imakaia Yesu. \v 30 Mitaga tutala igisi yagila, ikokola; ivitouula isisalili e iwakula, kawala, “Tomoya, kukolaigu.” \p \v 31 Yesu nanakwa ivitukoli yamala iyosi matauna e iluki, kawala, “Wo, yoku! saina pikekita m dubumi. Avaka paila lokuninayuwa?” \p \v 32 Isilasi wa waga, e yagila imata. \v 33 E matausina wa waga ikavaginasi omatala Yesu, e ikaibigasi, kawasi, “Mokwitala yoku Yaubada Latula.” \s1 Yesu mapilana Genesareta \r (Mk 6.53-56) \p \v 34 Italaguvasi itobusisi mapilana Genesareta.\f h \ft Mapilana valu kabatau pwaipwaiala saina kubilumalala isisu katitaikina milaveta Galili olumata opilikwaibwagayouya.\f* \v 35 E tolivalu ivitoyaisi matauna. Iwitalaisi biga okatuposulala komwaidona, imiakaisi matauna komwaidosi tokwatoula. \v 36 E iyokakapisisi baisa matauna kidamwa bikabikonaisi kaipagala\f i \ft Kugisi Md 9.20 kala katumiki.\f* kala kwama wala; e availa availa ikabikonaisi miyana ibwainasi wala. \c 15 \s1 Kasi gulogula kaidadala valu \r (Mk 7.1-13) \p \v 1 Oluvi Parisi toyo toninitalapula paila Karaiwaga imakaiasi Yesu metoyasi Yerusalem, ikaibigasi, kawasi, \v 2 “Avaka paila m toligalega ikoulovaisi kasi gulogula kaidadala valu? Paila gala iwinaisi yumasi\f j \ft Mina Yudia kasi gulogula paila winawina yamila saina kasai, paila idokaisi availa ikamkwam kʹala mitaga gala biwinibogwi yamala, matauna bogwa goli eiyogwali la tapwaroru.\f* tutala ikamkwamsi.” \p \v 3 E Yesu ivitakauloki matausina, kawala, “Avaka paila yokomi kukoulovaisi la Karaiwaga Yaubada paila kami gulogula? \v 4 Paila Yaubada ikaibiga, kawala, ‘Kutemmali tamam inam,’ e, ‘Availa ikaluwou tamala kaina inala, ibodi bikatumataisi matauna.’ \x - \xo 15.4 \xt Sun 20.12; 21.17; Kak 5.16; Tol 20.9\x* \v 5 Mitaga yokomi kukwaibigasi, kawami, ‘Kidamwa availa biluki tamala kaina inala, kawala, “Avaka mwada basakaim bogwa ladoki Semakavi”\f k \fq \it bogwa ladoki Semakavi.\it*\ft Gagabila bitagini “bogwa mwada basaiki Yaubada.” Mina Yudia kasi gulogula kidamwa availa bilivala kawala, “Vavagi makwaina bogwa mwada basaiki Yaubada”, e vavagi makwaina bogwa mokwita goli Yaubada la vavagi e bomala bikau bisaiki availa, ilagoli veyala magisi.\f* - \v 6 matauna gala ibodi bitemmali tamala.’\f l \fq tamala. \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “tamala kaina inala”.\f* Lokutakilaisi avaka la Karaiwaga Yaubada paila kami gulogula. \v 7 Mina katudewa gaga yokomi! Mokwita Aisea ivitoubobuta paila yokomi, ikaibiga, \q1 \v 8 ‘Yaubada kawala, \q1 Tomota matausina itemmalaigusi kasi udokaiwa wala, \q2 mitaga oninasi gala sitana ikamiabaigusi. \x - \xo 15.8-9 \xt Ais 29.13\x* \q1 \v 9 Ikamnumonaigusi mitaga gala avaka dimlela baisa, \q2 ivitulokisi si karaiwaga tomota wala \q2 mwada bivigakaisi uulesi tapwaroru.’” \s1 Avaka biyogagi tomota \r (Mk 7.14-23) \p \v 10 Idou tobobawa bimakaiasi, e iluki matausina, kawala, “Kulagaisi e bukukwatetasi. \v 11 Avaka isuvi wa wodila gala biyogagi nona mitaga avaka isunapula metoya wa wodila, makwaina biyogagi ninasi tomota.” \p \v 12 Oluvi toligalega imaisi ilukwaisi matauna, kawasi, “Ki, kunikoli tutala Parisi ilagaisi biga mabigana, imwau ninasi?” \p \v 13 Ivitakauloki, kawala, “Avaka Tamagu wa labuma gala bivali, bogwa bilulu. \v 14 Kuligaiwaisi matausina; paila mina kau matausina e mwada bivakadaisi tomota; e kidamwa tokwau bivakadi tokwau, kasitaiyu bikapusisi omlopu.” \x - \xo 15.14 \xt Lk 6.39\x*\fig Kidamwa tokwau bivakadi tokwau, kasitaiyu wala bikapusisi|src="Vallotton 4001514" size="col" copy="(MAT 15.14) blind leading blind " ref="15.14" \fig* \p \v 15 Mitaga Pita iluki matauna, kawala, “Kulukwaimasi avaka kala bigavisaiki makwaina.” \p \v 16 E Yesu iluki matausina, kawala, “Ki, yokomi tuvaila tonagowa wala? \v 17 Ki, gala kukwatetasi? Avaka bisuvi wa wodila bilokaia wa lula e oluvi bisunapula. \v 18 Mitaga avaka bisunapula wa wodila, baisa metoya wa nona e biyogagi ninasi tomota. \x - \xo 15.18 \xt Md 12.34\x* \v 19 Paila metoyasi wa nona isunapulasi nanamsa gaga, katumata, kailasi, ulatila deli kapugula, veilau, tabinona, silapulu; \v 20 vavagi makwaisina iyogagaisi ninasi tomota, mitaga kidamwa gala biwinaisi yumasi e bikamkwamsi, baisa gala biyogagi nona.” \s1 Vivila im Kenani la dubumi \r (Mk 7.24-30) \p \v 21 Yesu isilavi baisa ila mapilasina Taia toyo Saidoni.\f m \ft Kugisi Md 11.21 kala katumiki.\f* \v 22 Natana vivila im Kenani\f n \ft Minana gala ilela Yudia, eikaloubusi mapilana valu olumoulela mina Roum si valu Siria (kugisi Mk 7.26).\f* mesisiki baisa ima idou, kawala, “Tomoya yoku Latula Debida;\f o \ft Kugisi Md 9.27 kala katumiki.\f* kunokapisaigu. Baloma gaga saina peula isikaila latugu vivila.” \p \v 23 Mitaga Yesu gala kwaitala biga iluki minana; e la toligalega imaisi iyokakapisisi baisa matauna, kawasi, “Kuyabi minawena, paila ibokulaidasi idoudou.” \p \v 24 Mitaga Yesu ivitakauloki, kawala, “Yaubada iwitalaigu baisa mina Isireli wala, banevi sipila itamwausi.” \p \v 25 Mitaga minana ima ikavagina omatala Yesu, ikaibiga, kawala, “Tomoya, kupilasaigu.” \p \v 26 E Yesu ivitakauloki, kawala, “Gala ibodi bitakau kʹasi gugwadi e bitalavi baisa kaukwa.”\f p \ft Matausina gala mina Yudia mimilisi tuta mina Yudia idokaisi kaukwa.\f* \p \v 27 Minana ikaibiga, kawala, “Mokwitala baisa Tomoya, mitaga kaukwa bikabubunasi silimku ikapusisi metoya okabala tolikaukwa.” \p \v 28 E mapaila Yesu ivitakauloki minana, kawala, “Ve! Saina m dubumi kwaiveka; bavigaki baisa yoku makawala nanom.” E latula ibwaina metoya wa tuta matutowena. \s1 Yesu ikatumovi bidubadu \p \v 29 E Yesu isilavi mapilana, iuvayali okawolawala milaveta Galili.\f q \ft Kugisi Md 4.18 kala katumiki.\f* E imwena wa koya isili. \v 30 E tobobawa sainela imakaiasi matauna, imaiyaisi topem, togei, tokwau tokutabu, toyo bidubadu tuvaila, isailisi omatala, e Yesu ikatumovi matausina; \v 31 mapaila tobobawa itutu uwosi, tutala igisaisi tokutabu ililivalasi, togei ibwabwainasi, topem ililoulasi, tokwau igigisasi; e iyakawolaisi Isireli la Yaubada. \s1 Tailakatuluwovasi tauwau ikamsi \r (Mk 8.1-10) \p \v 32 E Yesu idou la toligalega bimakaiasi, ikaibiga, kawala, “Anokapisi tobobawa, paila ikalatolusi isikailigusi e gala kʹasi. E gala magigu bawitali matausina deli kasi molu bilosi, kaina bivigaki kasi mitibiliuya wa keda.” \p \v 33 E toligalega ivitakaulokaisi matauna, kawasi, “Ammetoya ovilouwokuva bitabanaisi kaula kala bawa bibudoki tobobawa isisuaisi baisa?” \p \v 34 E Yesu ikatupoi matausina, kawala, “Kwaivila beredi\f r \ft Kugisi Md 14.17 kala katumiki.\f* kuyosisi?” \p E ikaibigasi, kawasi, “Kwailima kwaiyu, toyo sita yena nakikekita.” \p \v 35 Mapaila Yesu iluki tobobawa bisilaisi opwaipwaia. \v 36 Ikau makwaisina beredi kwailima kwaiyu, toyo yena. Bogwa inokagutoki baisa Yaubada, ikimimisi isaiki toligalega, e toligalega ipataisi baisa tobobawa. \v 37 E komwaidosi ikamsi, ikomatasi; ikatuyoulaisi kasi kobwaga peta lima yuwa ikasewasi. \v 38 Matausina tokwam tauwau iboda tailakatuluwovasi e tuvaila bidubadu vivila toyo gugwadi. \p \v 39 Itali tobobawa bilosi, e isila wa waga, itapela mapilana Magadana.\f s \fq mapilana Magadana. \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “mapilana Magidala”. Mapilana Magadana eisisu milaveta Galili olumata opilikwaibwaga, mitaga gala tanikoli mokwita tumalela.\f* \c 16 \s1 Inigadaisi kabutuvatusi \r (Mk 8.11-13; Lk 12.54-56) \p \v 1 Parisi toyo Sadusi imaisi iwakolaisi matauna, inigadaisi kidamwa bivagi vavagi siligaga bikibuboti Yaubada ininabwaila paila matauna. \x - \xo 16.1 \xt Md 12.38; Lk 11.16\x* \v 2 Yesu ivitakauloki matausina, kawala, “Tutala koyavi, kukwaibigasi, kawami, ‘Bogwa biniwavila valu paila labuma ikulubweyani.’ \v 3 E tutala kaukwau kukwaibigasi, kawami, ‘Lagaila bogwa bikuna valu paila labuma ikulubweyani toyo bwabwaula.’ Kunikolaisi ammakawala bukuvitusaisi labuma kala gigisa; mitaga gala gagabila bukuvitusaisi kweluva kala kabutuvatusi. \v 4 Tubwa matubona tubugaga ilumwelavaisi Yaubada. Kunainevisi kabutuvatusi; mitaga basakaimi Youna kala kabutuvatusi\f t \ft Kugisi Md 12.41 kala katumiki.\f* e gala avai kabutuvatusi tuvaila.” \x - \xo 16.4 \xt Md 12.39; Lk 11.29\x* \p E isilavi matausina, ila. \s1 Parisi toyo Sadusi si yisi \r (Mk 8.14-21) \p \v 5 Toligalega bogwa iluvapelasi mapilana ewaiwa\f u \ft Mapilawena opilibomatu.\f* e ilumwelavaisi bikauwaisi kasi beredi. \v 6 E Yesu iluki matausina, kawala, “Ka! kuyamataimi paila si yisi Parisi toyo Sadusi.”\f v \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f*\x - \xo 16.6 \xt Lk 12.1\x* \p \v 7 E ititamapusi titoulesi kawasi, “Ilulukwaidasi paila uula gala takauwaisi kada beredisi.” \p \v 8 Mitaga Yesu bogwa inikoli baisa ikaibiga, kawala, “Wo yokomi! saina pikekita mi dubumi. Avaka paila kutitamapusi titoulemi gala kami beredi? \v 9 Ki gala sitana kugisaisi? Gala kululuwaisi beredi kwailima paila tailakatuluwolima deli vila peta kukwatuyoulaisi ke? \x - \xo 16.9 \xt Md 14.17-21\x* \v 10 E tuvaila gala kululuwaisi beredi kwailima kwaiyu paila tailakatuluwovasi deli vila peta kukwatuyoulaisi ke? \x - \xo 16.10 \xt Md 15.34-38\x* \v 11 Ki, ammakawami? Gala kukwatetasi gala alivala paila beredi? Mitaga kuyamataimi paila si yisi Parisi toyo Sadusi.” \p \v 12 E wa tuta matutowena ikatetasi Yesu gala iluki biyamataisi paila beredi kala yisi, mitaga biyamataisi paila si uvituloki Parisi toyo Sadusi. \s1 Pita ikamituli Yesu avai tau matauna \r (Mk 8.27-30; Lk 9.18-21) \p \v 13 Tutala Yesu imakaia mapilana valu Sisaria Pilipai,\f w \ft Mapilana valu isisu opiliyavata sita kaduwonaku metoya milaveta Galili, makawala Vakuta bitala Wawela (40 km).\f* ikatupoi la toligalega, kawala, “Tomota ililivalasi mwada availa yeigu Latula Tomota?”\f x \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* \p \v 14 Ikaibigasi, kawasi, “Mimilisi idokaisi mwada yoku Yoni Tobapitaisi, mimilisi idokaisi Ilaitia,\f y \ft Matauna taitala mina Yudia si tovitoubobuta tobogwa tomota idokaisi igau goli bikaimilavau bikatubiasi kedala Mesaia; kugisi Mal 4.5-6.\f* e mimilisiga Yeremaia, kaina taitala metoya osi boda tovitoubobuta.” \x - \xo 16.14 \xt Md 14.1-2; Mk 6.14-15; Lk 9.7-8\x* \p \v 15 Ikatupoi matausina, kawala, “Mitaga yokomi kudokaisi availa yeigu?” \p \v 16 Saimoni Pita ivitakaula, kawala, “Yoku Mesaia, Yaubada Tosigaga Latula.” \x - \xo 16.16 \xt Yn 6.68-69\x* \p \v 17 E Yesu ivitakauloki matauna, kawala, “Yoku bukumwasawa Saimoni, latula Yoni; paila tomota watanawa gala ivitulokaimsi makwaina, mitaga Tamagu wa labuma. \v 18 E tuvaila alukwaim, yoku Pita yagam ‘Dakuna’, e odukutotu\f z \fq \it “Dakuna”, e odukutotu.\it*\ft Obonasi mina Girisi si biga paila “dakuna” iginisi “petros” (Pita), e si biga paila “dukutotu” iginisi “petra”. Yesu eiluki Pita, kawala, “Yoku yagam Petros (Dakuna), e opetra (odukutotu) makwaina bakaliai ulo ekalesia.”\f* makwaina bakaliai ulo ekalesia; e kaliga kala peula gala bikalisuwoli makwaina. \x - \xo 16.18-19 \xt Md 18.18; Yn 20.23\x* \v 19 Basakaim kala buluva Labuma Karaiwogala, e avaka bukusipu baisa ovalu watanawa Yaubada bisipu wa labuma; e avaka bukutaneku baisa ovalu watanawa Yaubada bitaneku wa labuma.” \p \v 20 Oluvi iluluki toligalega, kawala, “Taga bukulukwaisi availa kidamwa yeigu Mesaia.” \s1 Yesu ivitububoti la kaliga \r (Mk 8.31—9.1; Lk 9.22-27) \p \v 21 Metoya wa tuta matutowena Yesu ivitouula ivituloki la toligalega kidamwa bibodi bilokaia Yerusalem bibani kala mmayuyu bidubadu metoya baisa kaidadala valu\f a \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* deli tolula kasi tokugwa deli toninitalapula paila Karaiwaga;\f b \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* bikatumataisi matauna, e yam kwaitolula bitokaia bimovavau goli. \p \v 22 E Pita ivakouli Yesu ilau opayumila e ivitouula ibuyoyu matauna, kawala, “Tomoya, kuligaiwa; vavagi makwaisina gala makawala bikaloubusisi baisa yoku.” \p \v 23 Mitaga Yesu itovila, iluki Pita, kawala, “Kum otapwagu Setani;\f c \ft Kugisi Md 4.1 kala katumiki. Yesu eikavitagi maigana mwada Pita yagala paila uula Pita la biga kala lega makawala Diabolo ililivala kala tamnabi Yesu.\f* yoku kabokapusi baisa yeigu; paila gala magim la vavagi Yaubada mitaga si vavagi tomota.” \p \v 24 E Yesu iluki la toligalega, kawala, “Kidamwa availa magila bibokulaigu, ibodi bikatilavi tatoula, bikeula kala korosi, bibokulaigu. \x - \xo 16.24 \xt Md 10.38; Lk 14.27\x* \v 25 Paila availa magila biyusi tatoula matauna bitamwau; e availa bikitumou tatoula paila yeigu, matauna bimova goli. \x - \xo 16.25 \xt Md 10.39; Lk 17.33; Yn 12.25\x* \v 26 Avaka kala bwaina baisa taitala kidamwa iyosi guguwala valu valu komwaidona, mitaga matauna bitamwau? Gala avaka kala bwaina. Gala gagabila availa bisaiki guguwa bimipuvau la momova. \v 27 Paila yeigu Latula Tomota\f d \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* bama deli ulo anelosi ola guyugwayu Tamagu, e bamapu baisa taitala taitala paila komwaidona avaka leiuvagi. \x - \xo 16.27 \xt Sam 62.12; Md 25.31; Rm 2.6\x* \v 28 Kululuwaisi baisa, mimilisi kutotusi baisa, gala bukukwaligasi, mitaga ikugwa bukugisibogwisi yeigu Latula Tomota bama baguyau.” \c 17 \s1 Yesu wowola idavila \r (Mk 9.2-13; Lk 9.28-36) \p \v 1 Igau kwailima kwaitala yam bogwa leiwokuva, Yesu ivakouli Pita toyo Yemesa deli bodala Yoni e imwenasi wa koya kwaiveka kasimwaleta isisuaisi. \x - \xo 17.1-5 \xt 2 Pt 1.17-18\x* \v 2 E wowola idavila omitasi; migila iguyugwayu makawala kalasia, e kala kwama ivapupwakau makawala lumalama. \v 3 E ka, toligalega igisaisi Mosese sola Ilaitia, deli Yesu ibigatonasi. \v 4 Pita ikawota iluki Yesu, kawala, “Tomoya, saina bwaina yakamaisi kasisuaisi baisa; kidamwa nanom makawala, bakaliai baisa kwaitolu buliyoyova, kwaitala paila yoku, kwaitala paila Mosese, kwaitala paila Ilaitia.” \p \v 5 Ililivala, e ka, lowalowa guyugwayu ikuboli matausina; deli kaigila metoya olowalowa ikaibiga, kawala, “Baisa Latugu Tombwailigu, saina iyomwasalaigu; kulagaisi matauna.” \x - \xo 17.5 \xt Vit 22.2; Kak 18.15; Sam 2.7; Ais 42.1; Md 3.17; 12.18; Mk 1.11; Lk 3.22\x* \p \v 6 Tutala toligalega ilagaisi makwaina, ikavaginasi ikokolasi sainela. \v 7 Mitaga Yesu ima ikabikoni matausina, ikaibiga, kawala, “Kutokaiasi, taga bukukokolasi.” \v 8 E imitavilasi, mitaga gala igisaisi availa mitaga Yesu kalamwaleta. \p \v 9 Ibubusisi metoya wa koya, e Yesu ikaraiwogi matausina, ikaibiga, kawala, “Taga bukulivalaisi vavagi makwaina kilisala avaka bogwa kugisaisi baisa availa, mitaga igau avai tuta yeigu Latula Tomota batokaia bamovavau.” \p \v 10 E la toligalega ikatupoiyaisi matauna, kawasi, “Avaka paila toninitalapula ikaibigasi kidamwa bibodi ikugwa bima Ilaitia?”\f e \ft Kugisi Md 16.14 kala katumiki.\f*\x - \xo 17.10 \xt Mal 4.5\x* \p \v 11 Ivitakauloki, kawala, “Mokwita Ilaitia bima bikatubiasi vavagi komwaidona; \v 12 mitaga alukwaimi, bogwa leima Ilaitia, e gala ivitusaisi matauna, mitaga ivigakaisi matauna avaka magisi. Makawala goli biyogagaigusi yeigu Latula Tomota.” \x - \xo 17.12 \xt Md 11.14\x* \p \v 13 Matutowena toligalega ikatetasi Yesu ililivala baisa matausina paila Yoni Tobapitaisi. \s1 Yesu ikatumovi gwadi baloma gaga eisikaila magudina \r (Mk 9.14-29; Lk 9.37-43) \p \v 14 E bogwa imakaiasi tobobawa, taitala tau imakaia matauna, ikavagina omatala, ikaibiga, \v 15 kawala, “Tomoya kunokapisi latugu, paila matauna tobulomata e saina iyogagi matauna; paila sivabidubadu ikikapusi wa kova kaina obolita. \v 16 E lamai matauna baisa m toligalega, mitaga gala ipeulasi bikatuyuvisaisi matauna.” \p \v 17 Yesu ivitakauloki, kawala, “Ki, yokomi gala kudubumaigusi? Mina sula yokomi! Ammakawala woloula basikailimi? Ammakawala woloula bapeuloki baisa yokomi? Kumiakaigusi magudina.” \v 18 E Yesu ibuyoyu baloma gaga\f f \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* isilavi magudina, e gwadi ibwaina metoya wa tuta matutowena. \p \v 19 Oluvi toligalega kasimwaleta imakaiasi Yesu, ikaibigasi, kawasi, “Avaka paila yakamaisi gala gagabila bakayabaisi baloma gaga?” \p \v 20 E Yesu iluki matausina, kawala, “Paila uula mi dubumi kala kwekekita.\f g \fq mi dubumi kala kwekekita: \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “mi dubumi gala wala isisu”.\f* Kululuwaisi baisa, kidamwa mi dubumi kala kwaiveka makawala waitunela mwaiya, gagabila bukulukwaisi koya makwaina, kawami, ‘Kukwatupela kula mapilana ewaiwa’ — e, bila goli. E vavagi komwaidona bigagabila baisa yokomi.??\f h \ft Gala ibawasi buki pilabubogwa iginisi, “ \fv \ft 21 Mitaga baloma gaga makawala minana gala kwaitala tuta bisunapula mesinaku metoya nigada deli pusoposuma.” (Kugisi Mk 9.29.)\+fv*\f*\x - \xo 17.20 \xt Md 21.21; Mk 11.23; 1 Kr 13.2\x* \s1 Yesu ivitububoti tuvaila la kaliga \r (Mk 9.30-32; Lk 9.43-45) \p \v 22 Tutala isigugulasi Galili, Yesu iluki matausina, kawala, “Makateki bikasalaigusi yeigu Latula Tomota oyumasi tomota, \v 23 bikatumataigusi e yam kwaitolula batokaia bamovavau goli.” \p E toligalega saina ikiuta ninasi. \s1 Pokala paila Bwala Kwebumaboma \p \v 24 Bogwa iviloubusisi Kapaneum,\f i \ft Kugisi Md 8.5 kala katumiki.\f* matausina tokougugula pokala paila Bwala Kwebumaboma imakaiasi Pita, ikatupoiyaisi, kawasi, “Mi tovituloki bisaiki pokala paila Bwala Kwebumaboma\f j \ft Tolesi Yudia kasi karaiwaga bipokalasi kala pilasi si Bwala Kwebumaboma e taitu taitu bisemakavisi baisa Bwala Kwebumaboma. Taitala taitala ibodi bisaiki mani bibodi mapula paisewa paila kwaiyu yam.\f* ke?” \x - \xo 17.24 \xt Sun 30.13; 38.26\x* \p \v 25 E Pita ivitakaula, kawala, “Taga.” \p E tutala Pita isuvi wa bwala, Yesu ilivilabogwa baisa matauna, kawala, “Mwa, Saimoni, avaka kudoki? Ammetoya watanawa guyousi bibanaisi kasi pokala? Metoya baisa tolivalu kaina metoya baisa togilagala?”\f k \fq Metoya baisa tolivalu kaina metoya baisa togilagala? \ft Gagabila bitagini “metoya baisa litusia kaina metoya baisa tomota ituwoli?”\f* \p \v 26 Pita ikaibiga, kawala, “Metoya baisa togilagala.” \p E Yesu iluki matauna, kawala, “Mapaila tolivalu bisibwabwailasi. \v 27 Mitaga taga bitavakapusiaisi matausina. Kula obolita\f l \ft Baisa milaveta Galili.\f* kubani, e amminana kubibogwi, kukwau. Bukukipugegi wodola e bukubani mani avaka bibodaida kadataiyu; makwaina kukwau e kusaiki matausina da pokala.” \c 18 \s1 Availa isiligaga? \r (Mk 9.33-37; Lk 9.46-48) \p \v 1 Wa tuta matutowena toligalega imakaiasi Yesu, ikatupoiyaisi, kawasi, “Availa isiligaga wa Labuma oKaraiwogala?”\f m \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f*\x - \xo 18.1 \xt Lk 22.24\x* \p \v 2 E Yesu idou taitala monagwadi bimakaia matauna imai magudina oluwalaisi matausina, \v 3 ikaibiga, kawala, “Kululuwaisi baisa - kidamwa gala kuninavilasi e kuvigakaimi makawala gugwadi, gala wala bukusuvisi Labuma Karaiwogala. \x - \xo 18.3 \xt Mk 10.15; Lk 18.17\x* \v 4 Availa bivabu titoulela makawala magudiwena, matauna isiligaga Labuma oKaraiwogala. \v 5 E availa metoya agu tobwakuli bikamiabi guditala gwadi makawala magudina, matauna ikamiabaigu. \s1 Paila kabokwapusi \r (Mk 9.42-48; Lk 17.1-2) \p \v 6 “Kidamwa availa bivakapusii taitala matausina tokikekita idubumaigusi, ibodi sainela kidamwa bisipwaisi kwaitala uyuwa kwaiveka okaiyola, e bikisililaisi otulubwabwau. \v 7 Wo! mina watanawa paila kabokwapusi. Paila ibodi kabokwapusi bimaisi, mitaga wo! tau matauna uula kabokwapusi bimaima. \p \v 8 “E kidamwa yamam kaina kaikem bivakapusiaim, kubobu makwayana kuligaiwa; ibodi sainela bukusuvi omomova tosiekupuna, mitaga gala ibodi bisim kwayayu yamam kaina kwayayu kaikem e bilavaimsi wa kova gala bimata. \x - \xo 18.8 \xt Md 5.30\x* \v 9 E kidamwa matam bivakapusiaim, kukwau kuligaiwa. Ibodi sainela bukusuvi omomova matam pilakesa, mitaga gala ibodi bisim matam pilayu e bilavaimsi wa Eli okovala. \x - \xo 18.9 \xt Md 5.29\x* \s1 Natana sipi itamwau kala bigavisaiki \r (Lk 15.3-7) \p \v 10 “Kuyamatasi kidamwa gala bukupakaisi taitala matausina tokikekita; paila alukwaimi kidamwa wa labuma tuta komwaidona si anelosi\f n \ft Idubumaisi kidamwa taitala natana guditala isim anelosi mwada kala toyamata.\f* igisaisi migila Tamagu wa labuma.\f o \ft Gala ibawasi buki pilabubogwa iginisi, “ \fv \ft 11 Paila yeigu Latula Tomota lama bakatumovi matausina itamwausi.” (Kugisi Lk 19.10.)\+fv*\f*\x - \xo 18.10 \xt Lk 19.10\x* \p \v 12 “Kwatulaisi? Kidamwa taitala tau biyosi la sipi nalakatutala, e natana metoya minasina bitamwau, bogwa bisilavi minasina naluwolima naluwovasi nalima navasi wa koya e bila binevi minawena natamwau ke? \v 13 E kidamwa bibani, alukwaimi mokwita, la mwasawa paila minawena bikalisuwoli la mwasawa paila minasina naluwolima naluwovasi nalima navasi gala itamwausi. \v 14 Makawala goli Tamami wa labuma gala magila taitala matausina tokikekita bitamwau. \fig E bila binevi minawena natamwau|src="BK 00005" size="col" copy="MAT 18.12 seeking lost sheep " ref="18.12" \fig* \s1 Kidamwa availa bivagi sula baisa yoku \p \v 15 “E kidamwa bodam kaina tuwam\f p \ft Yesu ililivala paila availa availa kala tobwakuli, mauula gagabila bitalivalasi makawala paila sedaiasi availa availa kala tobwakuli Yesu, kawadasi “bodagu” kaina “tuwagu” kainaga “luguta”.\f* bimitugagaim bukulokaia matauna bukukwasilamsi kamitaiyu, e bukukwamituli la sula baisa matauna. E kidamwa bilagi m biga bukusibwabwailasi kamitaiyu bodam kaina tuwam. \x - \xo 18.15 \xt Lk 17.3\x* \v 16 Mitaga kidamwa gala bilagi m biga, kuvakouli taitala kaina taiyu tuvaila deli yoku, kidamwa matausina tosola bilagaisi bisolavausi biga kwaitala kwaitala. \x - \xo 18.16 \xt Kak 19.15\x* \v 17 E kidamwa gala magila bilagi matausina, bukuluki ekalesia paila la sula, e kidamwa gala magila bilagi ekalesia, ibodi bukudoki matauna makawala togilagala kaina tokougugula pokala.\f q \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f*\x - \xo 18.17 \xt Md 16.19; Yn 20.23\x* \p \v 18 “Kululuwaisi baisa! Avaka bukusipwaisi baisa ovalu watanawa, Yaubada bisipu wa labuma; e avaka bukutanekwaisi baisa ovalu watanawa, Yaubada bitaneku wa labuma. \p \v 19 “Tuvaila alukwaimi, kidamwa taiyu yokomi bukuninitinidesisi paila avaka kunigadasi, Tamami wa labuma bogwa bivagi paila yokomi. \v 20 Kidamwa taiyu kaina taitolu bisigugulasi ambaisa paila uula itapwarorusi baisa yeigu, yeigu asikaili matausina.” \s1 Towotetila gala biligaiwa wasi kala bigavisaiki \p \v 21 E Pita ima ikatupoi matauna, kawala, “Tomoya, sivavila bodagu kaina tuwagu\f r \ft Kugisi mailela 15 kala taneku.\f* bimitugagaigu e baligaiwa la mitugaga? Ki, biboda sivalima sivayu?” \x - \xo 18.21-22 \xt Lk 17.3-4\x* \p \v 22 Yesu iluki matauna, kawala, “Gala alukwaim biboda sivalima sivayu, mitaga biboda sivaluwolima sivaluwoyu bitavigaki sivalima sivayu.\f s \fq sivaluwolima sivaluwoyu bitavigaki sivalima sivayu. \ft Gagabila bitakivilaisi “sivaluwolima sivaluwoyu sivalima sivayu”. E nanamsa makwaina kala katumiki gala wala isim kala kalitutila mitugaga kala ligaiwa.\f*\x - \xo 18.22 \xt Vit 4.24\x* \p \v 23 “Mapaila Labuma Karaiwogala makawala taitala kini, matauna magila bikalawa kasi wasi la touwata. \v 24 E bogwa ivitouula bikalawa, imiakaisi taitala baisa matauna kala wasi saina kwaiveka, gala gagabila bitakalawasi lakatuluwovila kina. \v 25 Gala biyosi avaka bimapu kala wasi, mapaila kini ikaraiwaga kidamwa tomota bigimolaisi matauna bivigaki la tokwatupipi, deli la kwava, litula, toyo komwaidona la guguwa, e bimapwaisi kala wasi. \v 26 Mapaila towotetila matauna ikavagina e saina iyokakapisi baisa matauna, kawala, ‘Tomoya, kupeuloki wala igau bamapu komwaidona.’ \v 27 E tokwaraiwaga inokapisi, e itaneku matauna, iligaiwa kala wasi. \p \v 28 “Mitaga towotetila isunapula, e iboda kini la towotetila taiyuwela, kala wasi baisa matauna iboda yavila wala kina. E iyosi matauna, ikivi kaiyola, ikaibiga, kawala, ‘Nani kumapu kam wasi.’ \v 29 Mapaila sola ikavagina iyokakapisi baisa matauna, ikaibiga, kawala, ‘Kupeuloki wala igau bamapu baisa yoku.’ \v 30 Mitaga gala itagwala. Ilau matauwena wa bwala katupipi, mwada igau bimapu kala wasi. \v 31 Tutala sesia igisaisi avaka leikaloubusi, saina ikiuta ninasi, imaisi ikamitulaisi baisa kasi tokwaraiwaga avaka matauna iuvagi. \v 32 E kala tokwaraiwaga idou towotetila matauna bimakaia, e iluki matauna, kawala, ‘Saina gaga yoku. Bogwa aligaiwa kam wasi komwaidona, paila kuyokakapisi baisa yeigu. \v 33 Ki, gala ibodaim bukunokapisi som makawala anokapisaim?’ \v 34 E kala tokwaraiwaga saina igibuluwa, e iuyoki matauna baisa towawai mwada matauna bibani mayuyu igau avai tuta bimapu kala wasi komwaidona. \p \v 35 “Makawala goli Tamagu wa labuma bivigaki baisa yokomi, kidamwa gala bukuligaiwaisi semia si mitugaga deli mi ninabwaila.” \c 19 \s1 Yesu la vituloki paila vaipaka \r (Mk 10.1-12; Lk 16.18) \p \v 1 Yesu ivinaku biga mabigasina, e isilavi Galili, ila ovalu Yudia, mapilana Yoridani ewaiwa. \v 2 E saina tobobawa ibokulaisi matauna; ikatumovi matausina baisa. \p \v 3 E Parisi imakaiasi matauna magisi biwakolaisi, e ikatupoiyaisi matauna, kawasi, “Ki, ibodi Mosese la Karaiwaga kidamwa taitala tau bivaipaka kidamwa isim uula?” \p \v 4 Yesu ivitakauloki, kawala, “Ki bogwa kukwalawasi ammakawala omitibogwa Tobubuli ibubuli tomota? Ibubuli tau, vivila, \x - \xo 19.4 \xt Vit 1.27; 5.2\x* \v 5 ikaibiga, kawala, ‘Baisa uula tau bisilavi tamala inala, bivakouli la kwava; e kasitaiyu bivigakaisi uwosi makawala taitala.’ \x - \xo 19.5 \xt Vit 2.24\x* \v 6 Mapaila gala tuvaila si sisu bilivisisi makawala taiyu tomota, paila uwosi makawala taitala tomota wala. Mapaila taga tomota bitanekwaisi avaka Yaubada bogwa eisipu.” \p \v 7 Parisi ikatupoiyaisi matauna, kawasi, “Avaka paila Mosese ikaraiwaga kidamwa taitala bisaiki la kwava vaipaka kala ginigini, e bivaipaki minana?” \x - \xo 19.7 \xt Kak 24.1-4; Md 5.31\x* \p \v 8 Yesu ivitakauloki matausina, kawala, “Mosese itagwala bukuvaipakasi paila uula saina kasai ninami, mitaga gala makawala baisa, tuta kala vitouula. \v 9 E alukwaimi, kidamwa taitala la kwava gala eikailasi, e matauna ivaipaki minana, e bivaivau nayuwela, matauna bogwa ikailasi.”\f t \fq bogwa ikailasi. \ft Mimilisi wala buki pilabubogwa ikatumkulovaisi mailela 9, kawasi, “E availa bivaiya minawena nauvaipaka, matauwena goli ikailasi.” (Kugisi Md 5.32.)\f*\x - \xo 19.9 \xt Md 5.32; 1 Kr 7.10-11\x* \p \v 10 La toligalega ilukwaisi matauna, kawasi, “Kidamwa baisa makawala paila vavaigila, bibodi sainela kidamwa tomota gala bivaisi.” \x - \xo 19.10 \xt Sun 20.13-16; Kak 5.17-20\x* \p \v 11 Mitaga Yesu iluki matausina, kawala, “Gala igagabila tomota komwaidosi biyosisi vituloki makwaina, mitaga availa goli Yaubada isaiki nanola makawala. \v 12 Paila mimilisi gala igagabila bivaisi, paila isisuaisi makawala metoya osi tuta kaloubusi; mimilisi, paila tomota iyogagaisi uwosi e gala igagabila bivaisi; mitaga mimilisi ipakaisi veivai paila uula magisi biwotetilasi baisa Labuma Karaiwogala. Availa gagabila biyosi vituloki makwaina biyosi goli.” \s1 Yesu ikabwaili gugwadi tokikekita \r (Mk 10.13-16; Lk 18.15-17) \p \v 13 Imiakaisi gugwadi baisa Yesu, kidamwa bikabikoni matausina e binigada; mitaga toligalega ibuyoyaisi matausina. \v 14 Mitaga Yesu ikaibiga, kawala, “Ibodi gugwadi bimakaiagusi; taga kusilibodaisi matausina; paila Labuma Karaiwogala tomotala\f u \fq \it Labuma Karaiwogala tomotala.\it*\ft Gagabila bitagini, “Labuma Karaiwogala baisa si vavagi availa availa si bubunela makawala magudisina.”\f* makawala magudisina.” \p \v 15 Ikabikoni matausina e isilavi baisa. \s1 Toulatila matauna saina bidubadu la guguwa \r (Mk 10.17-31; Lk 18.18-30) \p \v 16 E ka, taitala imakaia matauna, ikaibiga, kawala, “Tovituloki, avai vavagi bwaina ibodi bavagi, kidamwa bayosi momova kwekanigaga?” \p \v 17 Yesu iluki matauna, kawala, “Avaka paila kukwatupoiyaigu paila vavagi bwaina? Taitala isisu matauna tobwaila. Kidamwa magim bukumova, bukukwabikaula karaiwaga makwaisina.” \p \v 18 Toulatila ikatupoi matauna, kawala, “Avai karaiwaga?” \p E Yesu ikaibiga, kawala, “Taga kukwatumata; taga kukwailasi; taga kuveilau; taga kutabinona; \v 19 kutemmali tamam deli inam; e kuyebwaili som makawala kuyebwailim titoulem.” \x - \xo 19.19 \xt Sun 20.12; Tol 19.18; Kak 5.16\x* \p \v 20 Matauna iluki Yesu, kawala, “Makwaisina vavagi komwaidona bogwa lavigilabi; avaka goli ibodi bavagi tuvaila?” \x - \xo 19.20 \xt Md 25.31; Lk 22.30\x* \p \v 21 Yesu iluki matauna, kawala, “Kidamwa magim bukubwaina tomwaidom, kula kugimoli m guguwa komwaidona, e kukwau mapusi kusaiki tonamakava, e bukuyosi m veiguwa wa labuma; e kumaga bukubokulaigu.” \p \v 22 Tutala matauna ilagi baisa, e ila, saina ikiuta nanola goli; paila saina bidubadu la guguwa. \p \v 23 E Yesu iluki la toligalega, kawala, “Kululuwaisi baisa; saina kasai kidamwa taitala tau saina bidubadu la guguwa mwada bisuvi Labuma oKaraiwogala. \v 24 Tuvaila alukwaimi, igagabila kidamwa natana kameli bisupwani oponanela vasia, mitaga ikasai kidamwa taitala tau saina bidubadu la guguwa mwada bisuvi ola Karaiwaga Yaubada.” \p \v 25 Tutala toligalega ilagaisi baisa, itutu uwosi, ikaibigasi, kawasi, “Availaga bibani katumova?” \p \v 26 E Yesu imitakavati iluki matausina, kawala, “Baisa tomota gala igagabila bivagaisi, mitaga Yaubada gagabila bivagi komwaidona vavagi goli.” \p \v 27 E Pita ikawota ilivala, kawala, “Ka, yakamaisi bogwa kaligaiwaisi vavagi komwaidona, e lakabokulaimsi, mapaila avaka bakayosisi?” \p \v 28 Yesu iluki matausina, kawala, “Kululuwaisi baisa. Tuta igau bima, yeigu Latula Tomota basili ogu takaikaia guyugwayu. E yokomi tuvaila, paila lokubokulaigusi, bukusilaisi makawala otakaikaia kweluwotala kwaiyu, e bukutoyakalasi baisa dalesi Isireli dalaluwotala dalayu. \v 29 E availa availa bogwa isilavi la bwala, tuwala, budala, luleta, veyala, litula kaina baleku paila uula ibokulaigu - matauna bibani lakatutala vavagi makwaisina, deli tuvaila bibani momova kwekanigaga. \v 30 Mitaga bidubadu ikugwasi bivabodasinim; e tovabodanim bikugwasi. \x - \xo 19.30 \xt Md 20.16; Lk 13.30\x* \c 20 \s1 Kasi kabutu paila waini bigulela \p \v 1 “Labuma Karaiwogala makawala baisa. Taitala tolibagula waini bulubuvisiga isalili mwada bikabutu baisa availa bibagulasi ola bagula. \v 2 Ikabutu matausina kidamwa mapusi kwaitala yam kwaitala kina, e iwitali matausina ola bagula. \v 3 Kaukwau ililoula, igisi mimilisi tuvaila itomakavasi obikubaku; \v 4 e iluki matausina, kawala, ‘Yokomi tuvaila kulosi ogu bagula, e basakaimi avaka bibodi.’ E ilosi. \v 5 Ililoula lalavi toyo eitovila kalasia e ivigivau makawala. \v 6 E bogwa bisalili kalasia ililoula tuvaila e ibani mimilisi itomakavasi. E ikatupoi matausina, kawala, ‘Avaka paila kutomakavasi baisa paila yam komwaidona?’ \v 7 Ilukwaisi matauna, kawasi, ‘Paila gala taitala bikabutaimasi.’ Iluki matausina, kawala, ‘Yokomi tuvaila kulosi ogu bagula.’ \p \v 8 “Bogwa idudubali e tolibagula waini iluki la tolibaku, kawala, ‘Kudou tobigubagula kumapu matausina. Kuvitouula kumapu matausina tovabodanim, e kuvigimkulovi baisa matausina ikugwasi.’ \x - \xo 20.8 \xt Tol 19.13; Kak 24.15\x* \v 9 E matausina ivitouulasi si paisewa kalasia bogwa bisalili idoubogwi. E tutala imaisi, taitala taitala ikau kwaitala kina. \v 10 Tutala matausina tolobogwa imaisi, idokaisi bikauwaisi deli kala katumkovila; mitaga taitala taitala matausina tuvaila ikau kwaitala kina. \v 11 E tutala ikauwaisi makawala, ikominimanisi baisa tolibagula ikaibigasi, kawasi, \v 12 ‘Matausina tovabodanim iwotetilasi gala imomwa; mitaga yakamaisi lakalumkolaisi yam kala koni mwau deli kalasia kala yuviyavi, e lokuvigaki matausina makawala yakamaisi.’ \p \v 13 “Mitaga ivitakauloki taitala, kawala, ‘Sogu, gala ayogagaim. Bogwa lakabutaimi paila kwaitala kina, ke? \v 14 Kukwau kam mapu, e kula; magigu basaiki matausina tovabodanim makawala lasakaim. \v 15 Kaina kudoki gala ibodaigu banagi ammakawala basaiki ulo mani\f v \fq \it basaiki ulo mani.\it*\ft Gagabila bitaginisi “basaiki ulo guguwa”.\f* baisa availa? Kugisi lamitukwaii matausina, e baisa kaina eikau matam ke?’ \p \v 16 “Mapaila matausina tovabodanim bikugwasi, e tokugwa bivabodasinim.” \x - \xo 20.16 \xt Md 19.30; Mk 10.31; Lk 13.30\x* \s1 Yesu isivitolula ivitububoti la kaliga \r (Mk 10.32-34; Lk 18.31-34) \p \v 17 Yesu ililoula bila Yerusalem. Wa keda ililoulasi ililoulasi, e idouyumali toligalega tailuwotala taiyu. Iluki matausina, \v 18 kawala, “Ka, bitawaisi Yerusalem. Baisa bikasalaigusi yeigu Latula Tomota baisa tolula kasi tokugwa toyo toninitalapula paila Karaiwaga; e bikaraiwagasi bakaliga; \v 19 oluvi bikasalaigusi baisa matausina gala mina Yudia\f w \ft Yesu ililivala paila mina Roum matausina itokwaraiwagasi wa tuta matutona.\f* kidamwa biyosokanaisi, bilogumtaigusi, bikatukorosaigusi e yam kwaitolula batokaia bamovavau goli.” \s1 Yemesa sola Yoni si nigada \r (Mk 10.35-45) \p \v 20 Imakaia matauna Sebedi la kwava toyo litula,\f x \ft Matausina goli taiyu aposetolo yagasi Yemesa sola Yoni; kugisi Md 26.37 deli Mk 10.35.\f* e minana ikavagina omatala, inigada bitagwala kwaitala vavagi bwaina baisa minana. \p \v 21 E ikatupoi minana, kawala, “Avaka magim?” \p Iluki matauna, kawala, “Kukwaraiwaga kidamwa matausina litugwa bisilaisi, taitala om kwakata, taitala om kikiwama,\f y \ft Wa tuta matutona kabokwaraiwaga matausina tovakaveka tuta tuta bisilaisi katitaikina guyau ola kakata deli ola kikiwama.\f* om kwabokwaraiwaga.” \p \v 22 Mitaga Yesu ivitakauloki, kawala, “Gala kunikolaisi avaka kuninigadaisi. Ki, kudokaisi gagabila bukumomsi viga mkwelana igau bamom?” \p Ilukwaisi matauna, kawasi, “Baisa gagabila wala.” \p \v 23 Iluki matausina, kawala, “E mokwitala agu viga bukumomsi.\f z \ft Baisa kabutuvitusila mmayuyu.\f* Mitaga gala gagabila yeigu banagi availa bisili ogu kwakata deli ogu kikiwama; mitaga availa availa Tamagu bogwa leinagi, bisilaisi wala ambaisa eikatubiasi kabasi.” \p \v 24 Tutala matausina tailuwotala ilagaisi biga, isegibuluwaisi kasitaiyu. \v 25 Mitaga Yesu idou matausina bimakaiasi, ikaibiga, kawala, “Kunikolaisi kidamwa kasi tokwaraiwaga mina watanawa iguyoiyaisi matausina, deli tuvaila si gweguya ikikaraiwogaisi matausina. \x - \xo 20.25-26 \xt Lk 22.25-26\x* \v 26 Mitaga yokomi gala makawala; mitaga availa magila bitomgwaga, matauna budami; \x - \xo 20.26-27 \xt Md 23.11; Mk 9.35; Lk 22.26\x* \v 27 e availa magila bisisu kami tokugwa, matauwena bitugwali la momova komwaidona paila wotetila. \v 28 Makawala yeigu Latula Tomota lama gala paila tomota biwotitalaigusi, mitaga bawotitali matausina, e batugwalaigu okaliga kaimapusi\f a \fq \it kaimapusi.\it*\ft Obonasi mina Girisi si biga paila “kaimapu” mimilisi tuta kala kivila “taitala bimapu mani kwaiveka mwada mapula tokwatupipi bisilavi kala katupipi”.\f* tomota bidubadu.” \s1 Taiyu tokwau imitalala mitasi \r (Mk 10.46-52; Lk 18.35-43) \p \v 29 Bogwa isilavaisi Yeriko,\f b \ft Mapilana valu wa Waya Yoridani mapilana opilikwaibwaga, e Yerusalem opilibomatu kala kaduwonaku Kaduwaga bitala Kaibola (24 km).\f* e saina tobobawa ibokulaisi matauna. \v 30 E ka, taiyu tokwau isisuaisi osiusiula keda. Tutala ilagaisi kidamwa Yesu ililoula, ikawotasi, ikaibigasi, kawasi, “Kunokapisaima, yoku Latula Debida.” \p \v 31 E tobobawa ibuyoyaisi matausina, ilukwaisi bikapatusi; mitaga ikawotavausi saina minimani, ikaibigasi, kawasi, “Tomoya, kunokapisaima, yoku Latula Debida.” \p \v 32 E Yesu itom idou matausina bimakaiasi, ikaibiga, kawala, “Avaka magimi bavigakaimi?” \p \v 33 Ilukwaisi matauna, kawasi, “Tomoya, kidamwa bimitalala mitamaisi.” \p \v 34 E Yesu inokapisi, ikabikoni mitasi; e wa tuta matutona imitalala mitasi, e ibokulaisi matauna. \c 21 \s1 Yesu isila wa ase iviloubusi Yerusalem \r (Mk 11.1-11; Lk 19.28-40; Yn 12.12-19) \p \v 1 Bogwa imaisi katitaikinela Yerusalem. Iviloubusisi Bedipeigi wa Koya Umilela Olibe,\f c \ft Koya makwaina katitaikinela mapilana Yerusalem opilibomatu e sakala Kidironi mapilana ewaiwa.\f* e Yesu iwitali taiyu toligalega. \v 2 Iluki matausina, kawala, “Kuviloubusisi valu makwaina omitami, e bogwa bukubanaisi natana ase isikolaisi e nagwadi itoviduli minana. Kutanekwaisi minasina, kumiakaigusi. \v 3 Kidamwa availa bilukwaimi avaka, bukulukwaisi matauna, kawami, ‘Tomoya\f d \fq \it Tomoya.\it*\ft Gagabila bitagini “Matauna tolimauna”.\f* magila minasina’, e nanakwa bitugwali minasina bukumaiyaisi.”\f e \fq \it “Tomoya magila minasina”; e nanakwa bitugwali minasina bukumaiyaisi.\it*\ft Gagabila bitagini, “‘Tomoya magila minasina e nanakwa bikaimilivau minasina.’”\f* \p \v 4 Baisa ikaloubusi kidamwa avaka tovitoubobuta ilivala gala bisala, \q1 \v 5 “Kulukwaisi mina Saiyoni, \q1 Ka, m Kini eimaima baisa yoku, \q2 tomanum, leisila wa ase, \q2 e wa ase nagwadi leisila.” \x - \xo 21.5 \xt Sek 9.9\x* \p \v 6 E toligalega ilosi, ivagaisi makawala Yesu iluki matausina. \v 7 Imaiyaisi ase deli nagwadi. Isailisi kasi kwama otupwasi minasina, e Yesu isila. \v 8 E saina tobobawa iyavaisi kasi kwama wa keda; mimilisi tuvaila iteyasi sisila kai iyavaisi\f f \ft Baisa makawala mina Yudia mimilisi tuta biyakawolaisi taitala toveka, makawala yakidasi takatugogovasi omatala guyau.\f* wa keda. \v 9 Saina tobobawa omatala matauna deli otuboulola ililoulasi deli Yesu ivatalasi, kawasi, “Osana baisa Latula Debida; Yaubada biyomwasali matauna imaima ikikavitagi yagala Guyau. Osana saina walakaiwa sainela.” \x - \xo 21.9 \xt Sam 118.25,26\x*\fig Osana baisa Latula Debida!|src="Vallotton 4002109" size="col" copy="(MAT 21.9) He who comes in the name of the Lord " ref="21.9" \fig* \p \v 10 E bogwa leiviloubusi Yerusalem, viloumwaidona valu itatatuva uwosi, ikaibigasi, kawasi, “Avai tau matauna?” \p \v 11 E tobobawa ivitakaulokaisi, kawasi, “Matauwena Yesu tovitoubobuta, tolela Nasaredi mapilana Galili.” \s1 Yesu ikatumigileu Bwala Kwebumaboma \r (Mk 11.15-19; Lk 19.45-48; Yn 2.13-22) \p \v 12 Yesu isuvi Bwala Kwebumaboma, iyobutubutu matausina igigimwalasi\f g \ft Togimwala mwada bipilasaisi totapwaroru, paila uula bidubadu leimaisi metoya saina kaduwonaku, e binainevisi igimolaisi avai mauna bibudoki bilulasi wa Bwala Kwebumaboma.\f* wa Bwala Kwebumaboma, ikatukovi si kabosakaila mani matausina tokwatumapu mani\f h \ft Bidubadu totapwaroru metoya wa boda ituwoli ituwoli e si mani migila kala gigisa ituwoli ituwoli. E kidamwa magisi bisemakavisi kaina bigimolaisi mauna paila lula, ibodi biyosisi oyumasi manila Bwala Kwebumaboma. E baisa uula mabudona tokwatumapu mani isisuaisi baisa.\f* deli kabasi matausina igigimwalasi bubuna. \v 13 E iluki matausina, kawala, “Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu, ‘Yaubada kawala, Ulo bwala bidokaisi bolela nigada.’ Mitaga yokomi kuvigakaisi si kabosisu tolibulebu.” \x - \xo 21.13 \xt Ais 56.7; Yer 7.11\x* \p \v 14 Tokwau toyo topem imakaiasi matauna wa Bwala Kwebumaboma; e ikatumovi matausina. \v 15 Mitaga tolula kasi tokugwa toyo toninitalapula paila Karaiwaga igibuluwasi tutala igisaisi vavagi siligaga ivagi toyo gugwadi ivatalasi Bwala Kwebumaboma olumoulela, kawasi, “Osana baisa Latula Debida.” Italosisisi, \v 16 ilukwaisi matauna, kawasi, “Kulagi avaka ilivalasi ke?” \p Yesu iluki matausina, kawala, “Taga. Ki, gala sitana Buki Pilabumaboma kukwalawasi, ‘Lokuvituloki gugwadi toyo gudinununu biyakawolaimsi.’” \x - \xo 21.16 \xt Sam 8.2\x* \p \v 17 E isilavi matausina, iulilavi valu makwaina ila Bedani,\f i \ft Mapilana valu katitaikina Yerusalem opilibomatu, kala kaduwonaku Oyabia bitala Gumilababa (3 km).\f* ikanawa. \s1 Seuseu imwailela \r (Mk 11.12-14,20-24) \p \v 18 Igau eiyam kaukwau Yesu ikaimilavau ovilouveka, e ikamolu. \v 19 Igisi kaitala seuseu osiusiula keda, ilokaia makaina, mitaga gala avaka ibani baisa mitaga yekwesiwokuva; e iluki makaina, kawala, “Gala tuvaila bukuuwa lagaila yumyambwata.” E nanakwa seuseu imwailela. \p \v 20 Toligalega igisaisi baisa, itutu uwosi, ikaibigasi, kawasi, “Ammakawala seuseu nanakwa imwailela?” \p \v 21 Yesu ivitakauloki matausina, kawala, “Kululuwaisi baisa! Kidamwa kudubumaisi, e gala kuninayuwasi, gagabila bukuvagaisi makawala avaka lavigaki makaina seuseu; e tuvaila kidamwa bukulukwaisi koya makwaina, ‘Kumoliku kula kukwapusi obolita,’ e bivagi makawala. \x - \xo 21.21 \xt Md 17.20; 1 Kr 13.2\x* \v 22 Kidamwa kudubumaisi bogwa bukubanaisi avaka avaka lokusavalaisi omi ninigada.” \s1 Inevisi avai karaiwaga Yesu iuvagi \r (Mk 11.27-33; Lk 20.1-8) \p \v 23 Isuvi wa Bwala Kwebumaboma, iuvituloki; e tolula kasi tokugwa deli kaidadala valu imakaiasi matauna, e ikatupoiyaisi, kawasi, “Avai karaiwaga kuvagi vavagi makwaisina? Availa isakaim kwaraiwaga makwaina?” \p \v 24 Yesu ivitakauloki matausina, kawala, “Yeigu tuvaila bakatupoiyaimi kwaitala katupoi; e kidamwa bukumapwaisi, yeigu tuvaila bakamituli avai karaiwaga avagi makwaisina vavagi. \v 25 Yoni kala karaiwaga paila bapitaiso ammetoya? Metoya baisa Yaubada kaina metoya baisa tomota?” \p Ititamapusi titoulesi, kawasi, “Kidamwa bitakaibigasi, ‘Metoya baisa Yaubada,’ matauna bilukwaidasi, ‘Avaka paila gala kudubumaisi Yoni?’ \v 26 Mitaga kidamwa bitakaibigasi, ‘Metoya baisa tomota’, takukolaisi tobobawa, paila komwaidosi idokaisi Yoni tovitoubobuta.” \v 27 E ivitakaulokaisi Yesu, kawasi, “Gala kanikolaisi.” \p E iluki matausina, kawala, “Yeigu makawala goli gala balukwaimi avai karaiwaga avagi vavagi makwaisina. \s1 Taitala tau litula taiyu kala bigavisaiki \p \v 28 “Kwatulaimi? Taitala tau litula taiyu; matauna imakaia molitomoya, ikaibiga, kawala, ‘Latugu, kula kubagula obigulela waini lagaila.’ \v 29 E ivitakauloki, kawala, ‘Apaiki’; mitaga oluvi ininavila, e ila. \v 30 Imakaia molagwadi, iluki makawala. Ivitakauloki, kawala, ‘Tomoya bala’; mitaga gala ila. \v 31 Availaga matausina ivagi nanola tamala?” \p Ikaibigasi, kawasi, “Matauna molitomoya.” \p Mapaila Yesu iluki matausina, kawala, “Kululuwaisi baisa - tokougugula pokala toyo tokwalimwala ikugwaiyaimi isubogwasi ola Karaiwaga Yaubada. \v 32 Paila Yoni imakaiami ivitulokaimi avai keda ibodi mi kaisisu, e gala kudubumaisi matauna; mitaga tokougugula pokala toyo tokwalimwala idubumaisi matauna; e yokomi, kugisaisi baisa, mitaga oluvi gala kuninavilasi, kidamwa bukudubumaisi matauna. \x - \xo 21.32 \xt Lk 3.12; 7.29-30\x* \s1 Bigulela waini toyo tobigubagula kala bigavisaiki \r (Mk 12.1-12; Lk 20.9-19) \p \v 33 “Kulagaisi bigavisaiki\f j \ft Kugisi Md 13.3 kala katumiki.\f* tuvaila. Taitala tolibagula ibiguli bigulela waini, ipali kala kali bitavina, ikeli mesila waini kidamwa tomota bipolaisi waini, ikaliai buliyamata; e bagula makwaina ikabutu baisa tobigubagula, e matauna ila ituwoli valu. \x - \xo 21.33 \xt Ais 5.1-2\x* \v 34 Igau bogwa katitaikina kala kweluva kaiuwala, iwitali la touwata baisa tobigubagula kidamwa bikauwaisi kawailuwa paila kala vilavila. \v 35 E matausina tobigubagula iyosisi la touwata, iwaiyasi taitala, ikatumataisi taiyuwela, e taitolula ikabidikunaisi. \v 36 Tuvaila iwitali touwata ituwoli, kasi bawa ikalisau tolobogwa; e ivigakaisi makawala baisa matausina. \v 37 Oluvi iwitali latula baisa matausina, ikaibiga, kawala, ‘Adoki kaina bitemmalaisi latugu.’ \v 38 Mitaga tutala igisaisi latula, tobigubagula ikaibigasi titoulesi, ‘Matauna kaikeyala; kumaisi, takatumataisi matauna, kidamwa bitayoulisi da bagulasi.’ \v 39 Iyosisi matauna, ilavaisi otokeda bigulela waini, ikatumataisi matauna.” \p \v 40 E Yesu ikatupoi matausina, kawala, “Mapaila tutala tolibagula bima, avaka bivigaki matausina tobigubagula?” \p \v 41 Ivitakaulokaisi matauna, kawasi, “Matausina saina tomitugaga mokwitala bikatumtuwoli e bikabutuvau bagula baisa tomota ituwoli, kidamwa matausina bisakaisi tolibagula kala vilavila kawailuwa okala kweluva.” \p \v 42 Yesu iluki matausina, kawala, “Gala sitana kukwalawasi wa Buki Pilabumaboma ke? Paila kala ginigini isisu, \x - \xo 21.42 \xt Sam 118.22-23\x* \q1 ‘Dakuna itakilaisi tokwaliai bwala, \q2 makwaina ivigaki makawala lipumatala. \q1 Baisa ivagi Guyau. \q2 Makwaina kabokatubau omatadasi.’ \p \v 43 “Mapaila alukwaimi, Yaubada bikau la Karaiwaga metoya baisa yokomi, e bisaiki tomota ituwoli, availa goli bivitulokaisi bubunela ibodi Yaubada la Karaiwaga, makawala bitagisi kaiuwala bibodi kaitala kai.”\f k \ft Mimilisi wala buki pilabubogwa eikatumkulovaisi mailela 44, iginisi, “ \fv \ft 44 Availa bikapusi odakuna makwaina, dakuna bikatumimisi matauna. Mitaga kidamwa dakuna bikapusi baisa availa, bogwa bikatumkumku matauna.” (Kugisi Lk 20.18.)\+fv*\f* \p \v 45 Tutala tolula kasi tokugwa deli Parisi ilagaisi Yesu la bigavisaiki makwaisina, inikolaisi Yesu ilivala paila kasi tabilibili. \v 46 Mitaga tutala ikimalalasi mwada biyosisi matauna, ikukolaisi tobobawa, paila idokaisi matauna tovitoubobuta. \c 22 \s1 Veivai pakala kala bigavisaiki \r (Lk 14.15-24) \p \v 1 Yesu ilivala tuvaila bigavisaiki baisa matausina, ikaibiga, \v 2 kawala, “Labuma Karaiwogala makawala taitala guyau ivagi veivai pakala paila latula, \v 3 e iwitali la touwata bikaikivisi matausina bogwa leidoubogwi bimaisi wa paka; mitaga ipakaisi. \v 4 Tuvaila mimilisi touwata iwitali, ikaibiga, kawala, ‘Kulukwaisi matausina ladoubogwi, Ka bogwa akatubiasi paila kamkwam; ulo bulumakau nakakaitubwa toyo napusoposa iyalaisi; vavagi komwaidona bogwa ikatubiasaisi. Bukumaisi oveivai pakala.’ \v 5 Mitaga ikatukubonasi wala, ilosi ambaisa ambaisa, taitala ila ola bagula, taiyuwela ila ola kabogimwala. \v 6 E mimilisi tuvaila iyosisi la touwata, iyogagaisi e ikatumataisi matausina. \v 7 Guyau igibuluwa; e iwitali la tokwabilia ikatumataisi matausina tokwatumata, deli goli igabwaisi si valu. \v 8 E iluki la towotetila, kawala, ‘Veivai pakala bogwa lakatubiasi mitaga matausina ladou gala ibodi bimaisi. \v 9 Mapaila kulosi okadaula e taivila bukubanaisi kuvakoulaisi wa paka.’ \v 10 E matausina towotetila ilokaiasi okadaula, e ivakoulaisi komwaidosi taivila ibanaisi, tomitugaga toyo tomitukwaibwaila, e la bwala ikasewoki matausina leivakoulisi. \p \v 11 “Mitaga tutala guyau isuvi mwada bigisi kala tokwam paka, igisi taitala gala isikam kwamala veivai. \v 12 Iluki matauna, kawala, ‘Sogu, ammakawala bogwa lokusuvi taga gala kusikam kwamala veivai?’ E itakala nanola. \v 13 E guyau iluki towotetila matausina, kawala, ‘Kuyuwolaisi yamala kaikela, e kulavaisi biwa okoukweda odudubila; baisa biuvalam bipulummosila sainela.’ \x - \xo 22.13 \xt Md 8.12; 25.30; Lk 13.28\x* \p \v 14 “Paila Yaubada idou bidubadu mitaga mimilisi wala inagi.” \s1 Pokala paila Sisa \r (Mk 12.13-17; Lk 20.20-26) \p \v 15 Wa tuta matutowena Parisi ilosi ikikeiwalasi ammakawasi bisikolaisi matauna metoya wa biga. \v 16 E iwitalaisi si toligalega baisa matauna deli matausina metoya Erodi ola boda,\f l \ft Mabudona magisi taitala metoya odalela Erodi Toveka biguyoi mina Yudia e ipakaisi matauna guma Roum. Kugisi tuvaila makasana Biga Kala Katumiki.\f* ikaibigasi, kawasi, “Tovituloki, kanikolaisi tokamokwita yoku, kuuvituloki kala mokwita la keda Yaubada, e makawala wala nanom baisa tomota komwaidosi, paila tomota kasi gigisa gala kuuvatusi. \v 17 Mapaila kulukwaimasi avaka kudoki. Ibodi da Karaiwagasi\f m \ft Kugisi Md 12.2 kala katumiki.\f* bitapokalasi baisa Sisa kaina gala?” \p \v 18 Mitaga Yesu inikoli si nanamsa gaga, mauula ikaibiga, kawala, “Avaka paila bukuwakolaigusi? Mina katudewa gaga yokomi. \v 19 Kuvitulokaigusi bagisi manila pokala.” \p Imiakaisi matauna kwaitala mani,\f n \ft Dakuna makwaina mina Roum si mani kwepupwakau e yagala “denarius”.\f* \v 20 e ikatupoi matausina, kawala, “Availa kaikobula deli yagala isisu baisa?” \p \v 21 Ikaibigasi, kawasi, “Sisa.” \p Mapaila Yesu iluki matausina, kawala, “E bukusakaisi Sisa avaka la vavagi Sisa; deli bukusakaisi Yaubada avaka la vavagi Yaubada.” \p \v 22 Bogwa ilagaisi makwaina, itutu uwosi; e isilavaisi matauna ilosi. \s1 Katupoi paila tomata si tokaia si movavau \r (Mk 12.18-27; Lk 20.27-40) \p \v 23 E mayamna wala Sadusi\f o \fq \it Sadusi.\it*\ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* imakaiasi matauna. Matausina si vituloki kidamwa tomata gala bitokaiasi bimovavausi. \x - \xo 22.23 \xt VA 23.8\x* \v 24 Ikatupoiyaisi matauna, kawasi, “Tovituloki, Mosese leikaibiga kidamwa taitala tau bikaliga gala pesila, ibodi bodala bivaiya kubuyala, kidamwa bisim pesila tuwala. \x - \xo 22.24 \xt Kak 25.5\x* \v 25 Taitala deli yakamaisi isisu deli budala tailima taitala; e matauna kuluta ivai oluvi ikaliga gala pesila. Oluvi matauna isakaili ivaiya minana. \v 26 Oluvi mtona ikaliga makawala wala, e moluluwala makawala, e tailima taiyu makawala goli mitaga gala pesisi. \v 27 Kala vigimkovila minawena vivila ikaliga. \v 28 Mapaila igau tutala tomata bitokaiasi bimovavausi matausina tailima taiyu avai tau minana la kwava? Paila komwaidosi bogwa ivaiyasi minana.” \p \v 29 Mitaga Yesu ivitakauloki matausina, kawala, “Kusulasi paila gala kunikolaisi Buki Pilabumaboma,\f p \ft Mapilana mina Yudia si Buki Pilabumaboma.\f* deli avaka la peula Yaubada. \v 30 Paila tutala tomata bitokaiasi bimovavausi, matausina gala biveivaisi; mitaga bisisuaisi makawala anelosi wa labuma. \v 31 Mitaga paila tomata si tokaia, ammakawala? Ki, gala sitana kukwalawasi avaka Yaubada ilivala baisa yokomi, ikaibiga, kawala, \v 32 ‘Yeigu Eberaam la Yaubada, Aisake la Yaubada, Yekobe la Yaubada’? Metoya baisa bitagisi matauna si Yaubada tommomova; kidamwa Yaubada la tomota bikaligasi baisa ovalu watanawa, isisuaisi tommomova omatala Yaubada.” \x - \xo 22.32 \xt Sun 3.6\x* \p \v 33 E tutala tobobawa ilagaisi makwaina itutu uwosi paila la vituloki. \s1 Avai karaiwaga ikugwa \r (Mk 12.28-34; Lk 10.25-28) \p \v 34 Mitaga Parisi\f q \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* ilagaisi Yesu ikatupatu udosi matausina Sadusi, e isigugulasi. \v 35 E taitala matausina, tokabitam paila Mosese la Karaiwaga, mwada biwakoli, ikatupoi matauna, \x - \xo 22.35-40 \xt Lk 10.25-28\x* \v 36 kawala, “Tovituloki, avai karaiwaga ola Karaiwaga Mosese isiligaga?” \p \v 37 Yesu iluki matauna, kawala, “‘Bukuyebwaili Guyau m Yaubada metoya olopom komwaidona, deli om baloma komwaidona, deli onanom komwaidona.’\f r \ft Kugisi Kak 6.5; mitaga kaimapula “onanom komwaidona”, mapilana Kabutubogwa eigini “omi peula komwaidona”.\f*\x - \xo 22.37 \xt Kak 6.5\x* \v 38 Karaiwaga makwaina isiligaga e ikugwai. \v 39 Isisu kwaiyuwela makawala makwaina, ‘Bukuyebwaili som makawala kuyebwailim titoulem.’ \x - \xo 22.39 \xt Tol 19.18\x* \v 40 Komwaidona Mosese la Karaiwaga deli si uvituloki tovitoubobuta\f s \ft Kugisi Md 5.17 kala katumiki.\f* eisagasi metoyasi baisa makwaisina karaiwaga kwaiyu.” \s1 Yesu ikatupoi paila Latula Debida \r (Mk 12.35-37; Lk 20.41-44) \p \v 41 Tutala mimilisi Parisi isigugulasi, Yesu ikatupoi matausina, kawala, \v 42 “Avaka kudokaisi paila Mesaia? Mesaia\f t \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* availa dalela?” \p Ilukwaisi matauna, kawasi, “Debida dalela.” \p \v 43 E ikatupoi matausina, kawala, “Ammakawala Baloma Tobumaboma iviyelu nanola Debida e idoki matauna Guyau? Paila ikaibiga, kawala, \q1 \v 44 ‘Matauna Guyau iluki ulo Guyau, \q1 Kusili ogu kwakata,\f u \ft Kidamwa bisaila availa ola kakata bogwa goli bilupi, mitaga kidamwa magila bivabusi e bogwa bikatumapu bisaili ola kikiwama.\f* \q2 tatoula wala bavigakaim bukukwalisau\f v \fq tatoula wala bavigakaim bukukwalisau kam tilaula: \ft Mina Iberu obonasi iginisi “tatoula wala kam tilaula basaili kaikem osikowala.”\f* kam tilaula.’ \x - \xo 22.44 \xt Sam 110.1\x* \m \v 45 Kidamwa giyoubogwa Debida idoki Mesaia matauna Guyau, ammakawalaga Mesaia bitadoki dalela Debida?” \p \v 46 E gala igagabila taitala bimapu matauna kwaitala biga; e metoya wa yam makwaina komwaidosi ikukolaisi bikatupoiyaisi matauna avai katupoi tuvaila. \c 23 \s1 Yesu ikamituli si bubunela toninitalapula paila Karaiwaga toyo Parisi \r (Mk 12.38-39; Lk 11.43,46; 20.45-46) \p \v 1 Oluvi Yesu ilivala baisa tobobawa toyo la toligalega, kawala, \v 2 “Toninitalapula paila Karaiwaga\f w \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* toyo Parisi isimapwaisi kabala Mosese ikikaraiwogaimi; \v 3 mapaila vavagi komwaidona avaka ilukwaimi, ibodaimi bukuvagaisi bukuyamataisi; mitaga taga bukuvagaisi makawala si bubunela; paila gala ivagaisi makawala avaka ililivalaisi. \v 4 Isailavaisi koni kwaimwau, isailisi makwaisina ovilavasi tomota, mitaga gala bilupaisi metoya omisikwaikwesi. \v 5 Si vavagi komwaidona iuvagaisi mwada tomota bigisaisi; paila kasi saveva isikamsi didawaga\f x \ft Katububula makwaina kaina bitadoki kauyala Buki Pilabumaboma bigala. Olumoulela makwaina kauya bisailisi mimilisi mailela mailavakaveka metoya osi Buki Pilabumaboma e kauya bisikamsi odubasi kaina bisipwaisi omituwetuwa. Baisa kasi gulogula mina Yudia bivagaisi paila uula kala ginigini isisu Kak 6.8; 11.18.\f* e olumoulela Buki Pilabumaboma kala ginigini — ka, saina kwaiveka; deli kasi kwama kala pasopasa\f y \ft Yavasi pasopasa bibasaisi kwaivasi owokulula kasi karekwa, bikibuboti kabikaula baisa Yaubada; kugisi Baw 15.37-41.\f* isavaisi biyaveka; \x - \xo 23.5 \xt Baw 15.38; Kak 6.8; Md 6.1\x* \v 6 iyebwailisi buneyova kala sisu wa lapula, deli kala kaisisu walakaiwa wa bwala tapwaroru;\f z \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* \v 7 iyebwailisi tomota bibodasi deli kasi taimamila obikubaku, deli tomota bidokaisi matausina Tobuboma. \v 8 Mitaga yokomi, taga bukutagwalasi bidokaimi tobuboma, paila isisu taitala mi Tovituloki e yokomi komwaidomi budala. \v 9 E taga bukudokaisi taitala tamami watanawa; paila taitinidesi wala Tamami matauna isisu wa labuma. \v 10 Tuvaila taga bukutagwalasi bidokaimi tokugwa, paila taitala kami tokugwa isisu, yeigu Mesaia goli. \v 11 Mitaga availa bisiligaga oluwalaimi, ibodi matauna mi towotetila. \x - \xo 23.11 \xt Md 20.26-27; Mk 9.35; 10.43-44; Lk 22.26\x* \v 12 E availa bilupi titoulela, Yaubada bivabu bila watanawa; e availa bivabu titoulela, Yaubada bilupi walakaiwa. \x - \xo 23.12 \xt Lk 14.11; 18.14\x*\fig Isailavaisi koni kwaimwau|src="Vallotton 4002304" size="col" copy="to lift a finger to help " ref="23.4" \fig* \s1 Yesu ikamogi si katudewa gaga \r (Mk 12.40; Lk 11.39-42,44,52; 20.47) \p \v 13 “Mitaga wo! mina katudewa gaga yokomi toninitalapula paila Karaiwaga toyo Parisi; paila kukwatubodaisi Labuma Karaiwogala baisa tomota; paila yokomi gala bukusuvisi titoulemi, e gala kutagwalasi matausina mwada tosusuvi bisuvisi.\f a \ft Mimilisi wala buki pilabubogwa eikatumkulovaisi mailela 14, iginisi, “ \fv \ft 14 Wo! minakwatudewa gaga yokomi toninitalapula paila Karaiwaga toyo Parisi. Paila kuyoulisi kwabuya si bwala, e paila mi katudewa gaga kulivalaisi ninigada saina kasai. Mapaila kami mipuki saina kwaiveka.” (Kugisi Mk 12.40.)\+fv*\f* \p \v 15 “Wo! mina katudewa gaga yokomi toninitalapula paila Karaiwaga toyo Parisi; paila kuvavivilasi obolita toyo opwaipwaia kidamwa bukuvigakaisi taitala mi toluvapela; e kidamwa bogwa iluvapela makawala, oluvi kuvigakaisi matauna kala tosuvi Eli, kala gaga biboda taiyu yokomi kami gaga. \p \v 16 “Wo! yokomi tovakeda mina kau; paila kukwaibigasi, kawami, ‘Kidamwa magim bukukwatotila mokwita e kukwaibiga, “Omatala Bwala Kwebumaboma!” gala ibodaim bukuvagi baisa. Mitaga kidamwa kukwaibiga, “Omatala Bwala Kwebumaboma semakavi manila,” e ibodaim bukuvagi makawala.’ \v 17 Tokwau mina ninagowa yokomi; paila avaka isiligaga, kaina semakavi, kaina Bwala Kwebumaboma ikabomi semakavi manila? \v 18 E kukwaibigasi, kawami, ‘Kidamwa magim bukukwatotila mokwita e kukwaibiga, “Omatala kabolula,” gala ibodaim bukuvagi baisa. Mitaga kidamwa kukwaibiga, “Omatala bobwailila okabolula,” e ibodaim wala bukuvagi makawala.’ \v 19 Tokwau yokomi; paila avaka isiligaga, kaina bobwailila, kaina makwaina kabolula ikabomi bobwailila? \v 20 Paila kidamwa kukwaibiga, ‘Omatala kabolula,’ gala kabolula wala kukwaibiga mitaga bobwailila komwaidona deli avaka isisu odabala kabolula. \v 21 E kidamwa kukwaibiga, ‘Omatala Bwala Kwebumaboma,’ gala Bwala Kwebumaboma wala kukwaibiga mitaga Yaubada deli, matauna goli isisu olumoulela. \v 22 E kidamwa kukwaibiga, ‘Omatala labuma,’ lokukwagoli paila Yaubada la takaikaia, toyo paila matauna mesisiki baisa. \x - \xo 23.22 \xt Ais 66.1; Md 5.34\x* \p \v 23 “Wo! mina katudewa gaga yokomi toninitalapula paila Karaiwaga toyo Parisi; paila kukougugulasi semakavi paila Yaubada e kala vilavila tala metoya luwotala metoya naita deli gutaguta deli noku, makaisina kaikikekita wala; mitaga gala kuyamataisi vavagi makwaisina kwevakaveka avaka bibodi mokwita paila Mosese la Karaiwaga, makawala karaiwaga duwosisia deli nokapisi deli dubumi. Mitaga ibodaimi mokwita bukuyamataisi makwaisina kwevakaveka, e tuvaila taga kuligaiwaisi mi semakavi paila makaisina kaikikekita. \x - \xo 23.23 \xt Tol 27.30\x* \v 24 Tovakeda mina kau yokomi, kukwapulaisi nigunagu, e kameli kudumonaisi. \p \v 25 “Wo! mina katudewa gaga yokomi toninitalapula paila Karaiwaga toyo Parisi; paila kuwinaisi tapwala viga toyo tapwala kaboma; mitaga olumoulela lokuvakasauwaisi mi mitugaga deli mi takila. \v 26 Tokwau yoku Parisi, ikugwa bukuwini olumoulesi viga toyo kaboma, e tapwasi tuvaila bimigileusi. \p \v 27 “Wo! mina katudewa gaga yokomi toninitalapula paila Karaiwaga toyo Parisi; paila yokomi makawala laka bogwa imwalaisi;\f b \ft Bimwalaisi laka mwada tomota gala bisulasi metoya bikabikonaisi. Paila kidamwa availa bikabikoni (ilagoli mwada gala bivagi), matauna bogwa eiyogwali la tapwaroru e gala bisuvi bitapwaroru deli sala mina Yudia.\f* makwaisina odubasi kasi gigisa saina bwaina, mitaga olumoulesi ikasewoki tomata tutuwanesi deli avaka kasi gaga. \x - \xo 23.27 \xt VA 23.3\x* \v 28 Yokomi makawala goli, kami gigisa omitasi tomota makawala tomitukwaibwaila, mitaga olumoulemi ikasewoki katudewa gaga deli kowolova karaiwaga. \s1 Yesu ilivala ammakawala kasi mipuki \r (Lk 11.47-51) \p \v 29 “Wo! mina katudewa gaga yokomi toninitalapula paila Karaiwaga toyo Parisi; paila kuyoudilasi kasi laka tovitoubobuta\f c \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* kasi kaboluluwai, e kukwatububulaisi kasi kaboluluwai tomitukwaibwaila, \v 30 e kukwamitulaisi, kawami, ‘Kidamwa bakasisuaisi deli tubumaiasi tutala ikatumataisi tovitoubobuta gala goli bakapilasaisi.’ \v 31 Mapaila kukwamitulaimi, ka, yokomi dalemi matausina ikatumataisi tovitoubobuta. \v 32 E bwaina wala! Kuvigimkulovaisi avaka tubumia eivitoulaisi. \v 33 Yokomi makawala keiyuna, tubula mitugaga yokomi! Ki ammakawala bukusakaulasi metoya Eli okala kamwaga? \x - \xo 23.33 \xt Md 3.7; 12.34; Lk 3.7\x* \v 34 Mapaila ka! Bawitali tovitoubobuta, tokwabitam, tovakeda biwokaiami; mimilisi bukukwatumataisi, bukukwatukorosaisi; e mimilisi bukulogomtaisi omi bwala tapwaroru, e bukulamadadasi metoya baisa avai valu avai valu. \v 35 Mapaila komwaidosi tobubwaila buyavisi, ibusisi ovalu watanawa, bivigakaimi kami mipuki, metoya obuyavila tobwaila Eibeli e bitobu obuyavila Sekaraia, Berekia latula,\f d \ft Matauna yagala Sekaraia, matauwena tolula Yeoyada latula. Matauna kala katumata eiginisi osi Buki Pilabumaboma mina Iberu (kugisi 2 Lil 24.20-22). E katumata makwaina kwevabodanim katumata komwaidona osi buki, paila uula mapilana buki 2 Liliu eisailisi okala vigimkovila. Mauula Yesu eilivala paila katumata makwaina kwematala (Eibeli) bila katumata makwaina kwevabodanim (Sekaraia), e makawala goli eikamogi katumata komwaidona avaka avaka eivagaisi mina Yudia.\f* matauna kukwatumataisi oluwalaisi Yaubada ola ligisa deli okabolula. \x - \xo 23.35 \xt Vit 4.8; 2 Lil 24.20-21\x* \v 36 Kululuwaisi baisa! Komwaidona mipuki makwaisina bikaloubusisi baisa tubwa matubona. \s1 Yesu ikayoyu paila Yerusalem \r (Lk 13.34-35) \p \v 37 “Wo Yerusalem, Yerusalem, kukwatumati tovitoubobuta; e kukwabidikuni availa Yaubada iwitali baisa yoku! Kwaivila tuta mwada bavayouli tomotam makawala rekorekwa isilipapi litula opinupanela, mitaga gala magim. \v 38 Mapaila baisa mi valu Yaubada bogwa bisilavi makwaina biviloububu. \x - \xo 23.38 \xt Yer 22.5\x* \v 39 Paila alukwaimi, gala bukugisaigusi tuvaila, igau tutala bukukwaibigasi, ‘Yaubada biyomwasali matauna imaima ikikavitagi yagala Guyau.’” \x - \xo 23.39 \xt Sam 118.26\x* \c 24 \s1 Yesu ivitububoti Bwala Kwebumaboma kala katudadaimi \r (Mk 13.1-2; Lk 21.5-6) \p \v 1 Yesu isilavi Bwala Kwebumaboma, ililoula; e la toligalega imakaiasi ikavitusaisi Bwala Kwebumaboma. \v 2 Mitaga ivitakauloki matausina, kawala, “Lokugisaisi vavagi makwaisina komwaidona ke? Kululuwaisi baisa! Igau gala kwaitala makwaisina dakuna bikanukwenu odabala sola, mitaga komwaidona bilisaisi watanawa.” \s1 Tuta mwau la kaloubusi \r (Mk 13.3-13; Lk 21.7-19) \p \v 3 Bogwa isili wa Koya Umilela Olibe,\f e \ft Kugisi Md 21.1 kala katumiki.\f* toligalega kasimwaleta imakaiasi matauna, kawasi, “Kulukwaimasi ammakawasi kweluva baisa bitokaia? Avai kabutuvatusi paila yoku bukuma, deli paila tovana valu kala vigimkovila?” \p \v 4 E Yesu ivitakauloki matausina, kawala, “Kuyamatasi taga availa bisinapwaimi. \v 5 Paila bidubadu bimaisi bikavitagaisi yagagu, bikaibigasi, kawasi, ‘Yeigu Mesaia!’ e bisinapwaisi bidubadu. \v 6 Bukulagaisi butula kabilia katitaikina deli bulogala kabilia kaduwonaku, mitaga taga biyowa lupomi; paila ibodi vavagi makwaisina bikaloubusibogwa; mitaga tovana valu kala vigimkovila igau. \v 7 Paila bitokaia kabilia; tuwoli tomota bivataisi sola tuwoli tomota, e kabokwaraiwaga bivataisi sola tuwoli kabokwaraiwaga; e bitokaiasi molusaula deli likuliku ambaisa ambaisa. \v 8 Metoya komwaidona vavagi makwaisina igigadi bikaloubusi tuta mwau. \p \v 9 “Wa tuta matutowena bikasalaimi ommayuyu bidubadu saina mwau, e bikatumataimi; e komwaidosi tomota ovalu watanawa bikoulovaimi paila uula kubokulaigusi. \x - \xo 24.9 \xt Md 10.22\x* \v 10 Oluvi bidubadu bikapusisi, bikasalaisi sesia, bikoulovaisi sesia. \v 11 Tovitoubobuta kaponai bidubadu bisunapulasi e bikiwolaisi bidubadu. \v 12 Kowolova karaiwaga bidubadu bisunapulasi, mapaila bidubadu si bobwailila bimamasi. \v 13 Mitaga availa bipeuloki tovana valu okala vigimkovila, matauna bimova. \x - \xo 24.13 \xt Md 10.22\x* \v 14 E tomota bikamitulaisi Bulogala Bwaina paila Labuma Karaiwogala baisa valu valu komwaidona, mwada komwaidosi mina watanawa bilagaisi. E wa tuta matutona tovana valu kala vigimkovila bima. \s1 Tuta matutona kala mwau \r (Mk 13.14-23; Lk 21.20-24) \p \v 15 “Mapaila igau bukugisaisi Makwaina Vavagi Kaboyogwala\f f \ft Daniela tovitoubobuta eigini paila Anitioki Epipani, matauna guyoula mina Siria, wa taitu 167 BC eikaliai kabolula paila la yaubada olumoulela si Bwala Kwebumaboma mina Yudia, e makawala eipeili la ligisa Yaubada. Yesu ililivala paila igau goli bigisaisi kwaitala kaboyogwala kwaivau.\f* bipeili la ligisa Yaubada. Daniela tovitoubobuta bogwa leilivala paila makwaina. (E ibodi tokwalawa bikateta.) \x - \xo 24.15 \xt Dan 9.27; 11.31; 12.11\x* \v 16 Wa tuta matutowena ibodi tosisula Yudia bisakaulasi wa koya; \v 17 matauna isisu obuneyova\f g \ft Obonasi mina Girisi eiginisi “Matauna isisu odabala bwala”, paila uula mina Yudia si bwala isisu buligayuwela taboda odabala si bwala e matabudona tabudopatata wala, paila gala kuna kunoveka baisa. E ikoyavi bidubadu bimwenasi baisa okala kweluva eitula valu mwada yagila bivisi uwosi.\f* gala ibodi bikau la guguwa metoya ola bwala; \x - \xo 24.17-18 \xt Lk 17.31\x* \v 18 e matauna isisu obuyagu gala ibodi bikaimilavau bikau kala kakapula. \v 19 Wo! kapisisi minasina nasusuma deli minasina iuvanunusi wa yam makwaisina! \v 20 Bukunigadasi kidamwa gala bukusakaulasi okala kweluva katubugibogi, kaina wa sabate.\f h \ft Yam makwaina sabate mina Yudia kasi Karaiwaga saina kasai, bomala availa bipaisewa, e tuvaila goli bomala availa bikwaidadina bila ituwoli valu ilagoli valu katitaikinela.\f* \v 21 Paila wa tuta matutowena mwau sainela bitokaia. E kala mwau gala avaka bipati metoya kala vitouula watanawa e lagaila. E igau tuta bima gala bitokaia makawala baisa. \x - \xo 24.21 \xt Dan 12.1; YG 7.14\x* \v 22 Kidamwa Yaubada gala bikelituli yam kala bawa, gala availa bimova. Mitaga bogwa bikelituli uula mwada bipilasi matausina availa availa bogwa leinagi. \p \v 23 “E kidamwa availa bilukwaimi, kawala, ‘Ka, kugisi Mesaia baisa emaima,’ kaina ‘Ka baisa ewaiwa,’ taga bukudubumaisi baisa. \v 24 Paila bitokaiasi Mesaia kaponai toyo tovitoubobuta kaponai, bivagaisi kabutuvatusi kwevakaveka deli kaboyowalula, mwada bisuninaisi matausina availa availa Yaubada einagi goli, kidamwa igagabila. \v 25 Ka, lalukibogwimi. \p \v 26 “Mapaila kidamwa bilukwaimi, kawasi, ‘Ka, matauna isisu oviloupakala,’ taga bukulokaiasi; e kidamwa bikaibigasi, kawasi, ‘Ka, matauna isisu olopola bwala,’ taga bukudubumaisi makwaina. \x - \xo 24.26-27 \xt Lk 17.23-24\x* \v 27 Paila yeigu Latula Tomota bama makawala kavikavila kidamwa bikavila okwaibwaga e bititapi baisa obomatu. \p \v 28 “Ambaisa tomata bikanukwenu, baisa mluveka\f i \ft Bigivakala makwaina kala katumiki kidamwa avai vavagi kwaiveka bikaloubusi saina nanakwa tomota bilagaisi bulogala. Makawala kidamwa avai vavagi gaga bikaloubusi bidubadu tomota nani bitomakavasi bitoulaisi bimitakavataisi. Mitaga mluveka baisa mina Roum si tokwabilia ivigakaisi kabutuvitusila si boda, mapaila kaina goli Yesu eilivala paila mina Roum si tokwabilia igau bivigaki bikatumataisi bidubadu.\f* bitogugulasi mwada bikamsi. \x - \xo 24.28 \xt Lk 17.37\x* \s1 Latula Tomota bimaima \r (Mk 13.24-27; Lk 21.25-28) \p \v 29 “Igau biwokuva tuta mwau matutona, oluvi nanakwa kalasia bidudubila, tubukona gala bilumalama, utuyam bikapusisi metoya wa labuma, e avai peula avai peula isisuaisi wa labuma\f j \ft Ililivala paila utuyam, deli minasina utuyam si keda ituwoli wa labuma, paila idokaisi bilubaloma ituwoli ituwoli eikikaraiwogaisi minasina.\f* biyegasi. \x - \xo 24.29 \xt Ais 13.10; 34.4; Isi 32.7; Yoe 2.10,31; 3.15; YG 6.12-13\x* \v 30 Oluvi kabutuvitusila Latula Tomota biyoumatila wa labuma; e komwaidosi mina watanawa bivalamsi; e bigisaigusi yeigu Latula Tomota bamaima olowalowala labuma deli peula toyo guyugwayu sainela. \x - \xo 24.30 \xt Dan 7.13; Sek 12.10-14; YG 1.7\x* \v 31 Bitagilulu tauya kwaiveka, e bawitali ulo anelosi bilosi ovalu watanawa wokulula kwaivasi, e bikogugulaisi availa availa bogwa lanagi metoyasi ambaisa ambaisa labuma ikalitobu. \s1 Seuseu la vituloki \r (Mk 13.28-31; Lk 21.29-33) \p \v 32 “Ibodi bukukwatetasi seuseu la vituloki kwaitala. Igau osisila itaginapulasi e yekwesila itamsi, kunikolaisi kala kweluva milamala katitaikina. \v 33 Makawala goli, tutala yokomi bukugisaisi vavagi makwaisina komwaidona, bukunikolaisi tuta matutona katitaikina, makateki goli bitokaia.\f k \fq tuta matutona katitaikina, makateki goli bitokaia. \ft Gagabila bitagini “matauwena Latula Tomota eivakatitaikina, makateki goli biviloubusi.”\f* \v 34 Kululuwaisi baisa; kami tubwa matubona ola tuta Yaubada bivigimkulovi komwaidona vavagi makwaisina. \v 35 Labuma deli valu watanawa biwokuvasi, mitaga ulo biga gala biwokuva. \s1 Gala availa inikoli yam makwaiwena \r (Mk 13.32-37; Lk 17.26-30,34-35) \p \v 36 “Mitaga gala availa inikoli paila yam makwaiwena kaina tuta matutona, gala anelosi wa labuma goli, kaina Latula, mitaga Tamagu kalamwaleta goli. \v 37 E yeigu Latula Tomota bama makawala avaka ikaloubusi ola tuta Nowa. \x - \xo 24.37 \xt Vit 6.5-8\x* \v 38 Paila makawala wa yam makwaisina igau gala bidadoya, ikamkwamsi imomomsi, iveivaisi ipukupakusi, ee! yam makwaiwena Nowa eisila ola waga. \v 39 E gala binikolaisi avaka ikikaloubusi igau tutala leima dadoya, e komwaidosi idoumlabasi; e bikaloubusi makawala tutala yeigu Latula Tomota bama. \x - \xo 24.39 \xt Vit 7.6-24\x* \v 40 Wa tuta matutona, taiyu tauwau obuyagu bibigubagulasi; Yaubada bikau taitala e taitalaga bisim; \v 41 nayu vivila bitutusi kasi witi bimila pwarawa; Yaubada bikau natana e natalaga bisim. \p \v 42 “Mapaila kuyuuyausasi; paila gala kunikolaisi avai yam bima mi Guyau. \v 43 Ibodi bukululuwaisi kidamwa tolibwala binikoli avai tuta wa bogi toveilau bima, bogwa biyausa e gala bitagwala bikopwali bwala. \x - \xo 24.43-44 \xt Lk 12.39-40\x* \v 44 E makawala yokomi, bukuiyamwasisi; paila avai tuta gala kupikwaku - e, yeigu Latula Tomota bama. \s1 Touwata tosalau kaina tomitugaga \r (Lk 12.41-48) \p \v 45 “Mapaila avai tolibaku tosalau deli tokabitam? Matauwena kala tokwaraiwaga leivigaki kasi tokugwa la towotetila komwaidosi, mwada bisaiki budala kʹasi okala tuta mokwita. \v 46 Bimwasawa touwata matauna kidamwa kala tokwaraiwaga bima e bibani matauna iuvagi makawala. \v 47 Kululuwaisi baisa! - bivigaki matauwena tokwaraiwaga paila la guguwa komwaidona. \v 48 Mitaga kidamwa matauna touwata gaga goli, bilivala onanola, ‘Bogwa eiyobali agu tokwaraiwaga.’ \v 49 E bivitouula biwawaiya budala, e bikamkwam bimomom deli matausina imomomsi kabotutu, \v 50 e avai tuta gala ipikwaku kala tokwaraiwaga bima wa tuta gala inikoli, \v 51 e bitapupoi wowola\f l \fq \it bitapupoi wowola.\it*\ft Gagabila bitagini “bikatusunupuloi matauna”.\f* matauna, bibani kala mipuki deli tokwatudewa gaga. Baisa tomota biuvalamsi e bipulummosilasi sainela. \c 25 \s1 Kapugopugula naluwotala kala bigavisaiki \p \v 1 “Wa tuta matutona bitavisaiki Labuma Karaiwogala\f m \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* makawala kapugopugula naluwotala minasina ikauwaisi si kaitapa,\f n \fq si kaitapa: \ft Kugisi Md 5.15 kala katumiki.\f* e ilosi bibodasi tovaivau.\f o \fq bibodasi tovaivau: \ft Mimilisi buki pilabubogwa eikatumkulovaisi “deli navaivau.” Mina Yudia kasi gulogula otutala veivai matauna tovaivau bila osi bwala matausina veyala navaivau kidamwa bilau minana bilosi ola bwala titoulela bisigagasi kasitaiyu. E wa tuta matutona bilau la kwava mimilisi kapugopugula deli sala bililoulasi deli matauna e mabudona bikaimilavausi osi bwala veyala tovaivau e bipakapakasi baisa.\f*\x - \xo 25.1 \xt Lk 12.35\x* \v 2 Nalima minasina nakabitam, e nalima nabubeikam. \v 3 Paila minasina nabubeikam ikauwaisi si kaitapa taga gala ikauwaisi bulami kala katumkovila. \v 4 Mitaga minasina nakabitam ikauwaisi kaikasewa kailubasi deli bulami paila si kaitapa. \v 5 Igau tovaivau saina iyobali, e komwaidosi inunupula mitasi e imasisisi. \p \v 6 “Mitaga olubulotoula idouwaisi, kawasi, ‘Ka! Tovaivau. Kusunapulasi bukubodaisi matauna.’ \v 7 E kapugopugula komwaidosi itokaiasi ikatubiasaisi si kaitapa. \v 8 E minasina nabubeikam ilukwaisi minasina nakabitam, kawasi, ‘Kusakaimasi sitana mi bulami, paila ma kaitapasi bogwa leimatasi.’ \v 9 Mitaga minasina nakabitam ivitakaulokaisi, kawasi, ‘Kaina gala bibodaidasi; mitaga kulokaiasi okabogimwala, e kugimwalasi paila titoulemi.’ \v 10 Igau bogwa ilosi kidamwa bigimwalasi, eima tovaivau; e minasina bogwa ikatubaiasasi isuvisi deli matauna oveivai pakala. E ikatubodaisi yoyu. \p \v 11 “Oluvi minasina nabubeikam eimaisi ikaibigasi, kawasi, ‘Tomoya, Tomoya, kuulaim yoyu baisa yakamaisi.’ \x - \xo 25.11-12 \xt Lk 13.25\x* \v 12 Mitaga ivitakauloki, kawala, ‘Alukwaimi mokwita, gala anikolaimi.’ \p \v 13 “Mapaila kuyuuyausasi, paila gala kunikolaisi avai yam yam makwaina kaina avai tuta tuta matutona. \s1 Towotetila taitala kala bigavisaiki \r (Lk 19.11-27) \p \v 14 “Paila kala visaiki makawala taitala tau mwada bikwaidadina bila tuwoli valu; idou bimakaia la towotetila e isaiki matausina la guguwa. \x - \xo 25.14-30 \xt Lk 19.11-27\x* \v 15 E taitala isaiki lakatuluwolima kina, taiyuwela isaiki lakatuluwoyu kina, e taitolula isaiki lakatuluwotala kina, baisa taitala taitala makawala la kidakeda; e ila kaduwonaku. \v 16 E matauna ikau lakatuluwolima kina, nani ila igigimoli deli miyasina e ikatumkulovi lakatuluwolima kina tuvaila. \v 17 Makawala matauna ikau lakatuluwoyu kina, ikatumkulovi lakatuluwoyu kina tuvaila. \v 18 Mitaga matauwena ikau lakatuluwotala wala kina ila ikeli pwaipwaia ikatupwani tokwaraiwaga la mani. \p \v 19 “E tuta kaduwonaku bogwa leiwokuva towotetila kasi tokwaraiwaga ima ikiduwosisii la guguwa deli matausina. \v 20 Matauna ikau lakatuluwolima kina, ima e imai lakatuluwolima tuvaila, ikaibiga, kawala, ‘Tomoya, lokusakaigu lakatuluwolima kina, e ka, bogwa lakatumkulovi lakatuluwolima kina tuvaila.’ \v 21 Kala tokwaraiwaga iluki matauna, kawala, ‘Saina bwaina yoku; saina lokuvigibau m wotetila. Lokuyamati bwaina vavagi kwekikekita, e basakaim karaiwaga paila vavagi kwevakaveka. Kusuvi kuma e deli bitamwasawasi.’ \p \v 22 “Tuvaila matauna ikau lakatuluwoyu kina ima ikaibiga, kawala, ‘Tomoya, lokusakaigu lakatuluwoyu kina e ka, bogwa lakatumkulovi lakatuluwoyu kina tuvaila.’ \v 23 Kala tokwaraiwaga iluki matauna, kawala, ‘Saina bwaina yoku; saina lokuvigibau m wotetila. Lokuyamati bwaina vavagi kwekikekita, e basakaim karaiwaga paila vavagi kwevakaveka. Kusuvima e deli bitamwasawasi.’ \p \v 24 “Tuvaila matauna ikau lakatuluwotala wala kina ima ikaibiga, kawala, ‘Tomoya anikolaim yoku giyougaga, paila avaka avaka lokutaiyau baisa gala om supusopu, e avaka avaka lokukouguguli baisa gala metoya om kwalidaima. \v 25 E, akokola, ala, akatupwani m mani opwaipwaia. Ka, kugisi m vavagi.’ \p \v 26 “Mitaga tokwaraiwaga ivitakauloki matauna, kawala, ‘Saina gaga yoku deli tonunumata. Ki, kunikoli avaka avaka lataiyau baisa gala ulo supusopu, e avaka avaka lakouguguli baisa gala metoya ogu kwalidaima? \v 27 Mapaila ibodaim bukusaili ulo mani wa banika, e tutala bama bakau ulo mani deli kala katumkovila. \v 28 Mapaila kukwauwaisi miyasina lakatuluwotala kina oyamala matauna, e kusakaisi matauwena lasaikibogwi lakatuluwolima. \v 29 Paila baisa availa iyosi avaka bakatumkulovi, e bisiniveka; mitaga baisa availa gala iyosi avaka bakaimili metoya baisa matauna avaka iyosi. \x - \xo 25.29 \xt Md 13.12; Mk 4.25; Lk 8.18\x* \v 30 E matauna towotetila gala dimlela kulavaisi bila odudubila; baisa biuvalamsi toyo bipulummosilasi sainela.’ \x - \xo 25.30 \xt Md 8.12; 22.13; Lk 13.28\x* \s1 Valu watanawa kala yakala \p \v 31 “Tutala yeigu Latula Tomota\f p \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* bakalugologusa deli guyugwayu bama, toyo anelosi komwaidosi, yam makwaiwena yeigu basili ogu takaikaia guyugwayu. \x - \xo 25.31 \xt Md 16.27; 19.28\x* \v 32 Omatagu bisigugulasi komwaidosi mina watanawa; e bakatukili matausina tuwoli boda tuwoli boda, makawala toyamata sipi ikatukili minasina sipi minasina gota. \v 33 Basaili tomitukwaibwaila ogu kwakata, e kesala basaili ogu kikiwama. \v 34 E yeigu kini baluki matausina ogu kwakata, ‘E yokomi mina mbwailila Tamagu kumaisi kukwauwaisi kabokwaraiwaga Tamagu ikatubiasibogwi paila yokomi metoya watanawa kala tumila. \v 35 Paila akamolu, e kuvakomaigusi; akadaka, e kuvimomwaigusi; atomitawasi e kudouyumalaigusi; \v 36 akimwadu, e kuvisikomaigusi; akatoula e kuvavilaigusi; wa bwala katupipi asisu e kumakaiagusi.’ \p \v 37 “E tomitukwaibwaila bivitakaulokaigusi, kawasi, ‘Tomoya, avai tutaga kagisaimsi kukwamolu e kavakomaimsi; kaina kukwadaka e kavimomwaimsi? \v 38 Avai tuta kagisaimsi kutomitawasi e kadoumalaimsi, kaina kukimwadu e kavisikomaimsi? \v 39 Avai tuta kagisaimsi kukwatoula, kaina kusisu wa bwala katupipi, e kavavilaimsi?’ \v 40 E yeigu kini bavitakauloki matausina, kawagu, ‘Kululuwaisi baisa! Makawala lokuvagaisi baisa availa availa tokikekita budagwa,\f q \ft Kugisi Md 5.22 deli “bodala” kala katumiki.\f* e makawala wala lokuvigakaigusi.’ \p \v 41 “E baluki goli matausina ogu kikiwama, ‘E yokomi Tamagu mina kukolola, kusilavaigusi kulosi wa kova gala bimata bogwa ikatubiasi paila Diabolo\f r \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* toyo la anelosi. \v 42 Paila akamolu mitaga gala kuvakomaigusi; akadaka mitaga gala kuvimomwaigusi. \v 43 Atomitawasi mitaga gala kudoumalaigusi; akimwadu mitaga gala kuvisikomaigusi; akatoula e asisu wa bwala katupipi mitaga gala sitana kuvavilaigusi.’ \p \v 44 “E matausina bivitakaulokaigusi, kawasi, ‘Tomoya, avai tutaga kagisaimsi kukwamolu, kaina kukwadaka, kaina kutomitawasi, kaina kukimwadu, kaina kukwatoula, kaina wa bwala katupipi, e gala kawotitalaimsi?’ \v 45 E bavitakauloki matausina, kawagu, ‘Kululuwaisi baisa! Makawala gala lokuvagaisi baisa availa availa tokikekita matausina, makawala wala gala lokuvigakaigusi.’ \v 46 E matausina bilosi bisuvisi omipuki kwekanigaga, mitaga tomitukwaibwaila bisuvisi omomova kwekanigaga.” \x - \xo 25.46 \xt Dan 12.2\x* \c 26 \s1 Mina Yudia kasi tokugwa ikikeiwalasi paila Yesu \r (Mk 14.1-2; Lk 22.1-2; Yn 11.45-53) \p \v 1 E Yesu bogwa ivinaku biga mabigasina komwaidona, iluki la toligalega, \v 2 kawala, “Kunikolaisi kwaiyu yam bogwa biwokuva, bitokaia Luvapela\f s \ft Kugisi “paka” olumoulela makasana Biga Kala Katumiki.\f* pakala, e bikasalaigusi yeigu Latula Tomota kidamwa bikatukorosaigusi.” \x - \xo 26.2 \xt Sun 12.1-27\x* \p \v 3 E tolula kasi tokugwa toyo kaidadala valu isigugulasi ola buneyova tolula toveka\f t \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* matauna idokaisi Kaiapa; \v 4 e ikikeiwalasi gulitinidesi kidamwa bivakiumsi biyosisi Yesu e bikatumataisi. \v 5 Mitaga ikaibigasi, kawasi, “Taga otutala paka, kaina tomota bivataisi.” \s1 Vivila iligabu bulami okulula Yesu \r (Mk 14.3-9; Yn 12.1-8) \p \v 6 Yesu isisu Bedani,\f u \ft Kugisi Md 21.17 kala katumiki.\f* ola bwala Saimoni tokagwaiguya.\f v \ft Kugisi Md 8.2 kala katumiki. Mitaga matauna Saimoni kala katoula bogwa leibwaina, paila bomala avai tokagwaiguya bikamkwamsi deli tomota ola bwala.\f*\x - \xo 26.6 \xt Lk 7.37-38\x* \v 7 E natana vivila imakaia matauna deli bulami kaisimasimina wa kabisibasi dakuna alabasita,\f w \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* e bulami makaina mapula saina mwau. Minana iligabu bulami okulula Yesu tutala ikamkwam. \v 8 La toligalega igisaisi e igibuluwasi ikaibigasi, kawasi, “Avaka dimlela iyomadi makaina? \v 9 Kidamwa bulami makaina kaisimasimila bitagimlokaisi mapula kwaiveka e bitasakaisi tonamakava.” \p \v 10 Mitaga Yesu inikoli avaka ililivalasi e iluki matausina, kawala, “Avaka paila kuyogililamaisi minawena? Paila bogwa ivagi kwaitala vavagi bwaina sainela baisa yeigu. \v 11 Paila tonamakava isikailimi yumyambwata, mitaga yeigu gala basikailimi yumyambwata. \x - \xo 26.11 \xt Kak 15.11\x* \v 12 Iligabu bulami makaina owowogu, mwada bikeputumibogwaigu paila tutala bibakwaigusi.\f x \ft Mina Yudia ivitulokisi kidamwa tomata kala visalili baisa vavagi saina kwaiveka ikalisau mitukwaibwaila baisa tonamakava goli.\f* \v 13 Kululuwaisi baisa! Ambaisa ambaisa bikamitulaisi Bulogala Bwaina makwaina ovalu komwaidona, avaka minana leivagi bililivalaisi kaikeyala minawena.” \fig E imapwaisi kweluwotolu siliba|src="Vallotton 4002615" size="col" copy="(MAT 26.15) Judas " ref="26.15" \fig* \s1 Yudasa itagwala bikasali Yesu \r (Mk 14.10-11; Lk 22.3-6) \p \v 14 E taitala matausina tailuwotala taiyu, matauna idokaisi Yudasa Isikariota, ilokaia tolula kasi tokugwa, \v 15 ikaibiga, kawala, “Avaka bukusakaigusi, kidamwa bakasali matauna Yesu baisa yokomi?” E imapwaisi baisa matauna kweluwotolu siliba. \x - \xo 26.15 \xt Sek 11.12\x* \v 16 E metoya wa tuta matutowena inainevi avai tuta bibodi bikasali matauna. \s1 Yesu ivagi Luvapela Pakala deli la toligalega \r (Mk 14.12-21; Lk 22.7-14,21-23; Yn 13.21-30) \p \v 17 E wa yamla kabovitouula Beredi Gala Deli Kala Yisi Pakala,\f y \ft Kugisi “paka” olumoulela makasana Biga Kala Katumiki.\f* toligalega imakaiasi Yesu, ikaibigasi, kawasi, “Ambaisa magim bakakatubaiasasi paila yoku bukukwam Luvapela Pakala?” \p \v 18 E ikaibiga, kawala, “Kuviloubusisi ovilouveka\f z \ft Mapilana Yerusalem.\f* bukubodaisi taitala, e kulukwaisi matauna, kawami, ‘Tovituloki leikaibiga, Ulo tuta ivakatitaikina. Bavagi Luvapela Pakala om bwala deli ulo toligalega.’” \p \v 19 E toligalega ivagaisi makawala Yesu la karaiwaga, e ikatubiasaisi Luvapela Pakala. \p \v 20 Eibogi ikamkwam deli toligalega tailuwotala taiyu. \v 21 E tutala ikamkwamsi, ikaibiga, kawala, “Kululuwaisi baisa! Taitala yokomi bikasalaigu.” \p \v 22 E toligalega ikaikai ninasi sainela, ivitouulasi ikatupoiyaisi matauna taitala taitala, kawasi, “Ki Tomoya, kaina yeigu?” \p \v 23 E Yesu ivitakaula, kawala, “Matauna deli yeigu bogwa kavanumla okagu kaboma,\f a \ft Makaina kaboma isailisi avaka kakamwenala bwaina avaka biwaki kaula, e bivinumlaisi kʹasi bikamkwamsi.\f* matauwena bikasalaigu. \x - \xo 26.23 \xt Sam 41.9\x* \v 24 Yeigu Latula Tomota bakaliga makawala Buki Pilabumaboma\f b \ft Kugisi Md 22.29 kala katumiki.\f* kala ginigini paila titoulegu; mitaga wo! matauna bikasalaigu yeigu Latula Tomota. Ibodi mokwita kidamwa inala gala biuni matauna goli.” \p \v 25 E Yudasa matauna kala tokwasesila ikawota, kawala, “Ki, Toboma, kaina yeigu?” \p Yesu iluki matauna, kawala, “Lokukwaibiga makawala.”\f c \fq Lokukwaibiga makawala. \ft Gagabila bitagini, “E, lokukwamokwita goli.”\f* \s1 Yesu ikabomi Guyau la Kamkwam \r (Mk 14.22-26; Lk 22.14-20; 1 Kr 11.23-26) \p \v 26 Ikamkwamsi, e Yesu ikau beredi, inokagutoki baisa Yaubada ikimimisi isaiki toligalega, e ikaibiga, kawala, “Kukwauwaisi, kukwamsi, baisa wowogu.” \p \v 27 E ikau viga, inokagutoki baisa Yaubada e isaiki matausina, e ikaibiga, kawala, “Kumomsi komwaidomi; \v 28 paila baisa buyavigu, Yaubada la kabutu\f d \fq \it kabutu.\it*\ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “kabutu kwaivau”.\f* ikikamokwita,\f e \fq \it buyavigu, Yaubada la kabutu ikikamokwita.\it*\ft Yaubada la kabutu deli mina Isireli kala kabokamokwita baisa buyavisi minasina mauna eilulasi, e tolula bikau buyavi bivisokaisi oluwalaisi tomota. Kugisi Sun 24.7-8 deli Ib 9.13.\f* ibubusi paila tobobawa, paila mitugaga kala ligaiwa. \x - \xo 26.28 \xt Sun 24.8; Yer 31.31-34\x* \v 29 Alukwaimi, gala tuvaila bamom kaiuwala waini makaina igau yam makwaiwena wainivau bitamomsi deli yokomi ola Karaiwaga Tamagu.” \p \v 30 Bogwa iwosisi pilatala wosi,\f f \fq \it pilatala wosi.\it*\ft Mina Yudia kasi gulogula avai tuta bivigimkulovaisi Luvapela Pakala biwosisi Sam 115 bila 118.\f* isunapulasi ilokaiasi Koya Umilela Olibe. \s1 Yesu iluki Pita igau biyakali \r (Mk 14.27-31; Lk 22.31-34; Yn 13.36-38) \p \v 31 E Yesu iluki matausina, kawala, “Bogi makwaiwena yokomi komwaidomi bukukwapusisi paila uula yeigu; paila Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu, ‘Yaubada biwaiya kasi toyamata sipi, e sipi yuwomwaidona bibutusi. \x - \xo 26.31 \xt Sek 13.7\x* \v 32 Mitaga tutala batokaia bamovavau balobogwa Galili igau bukuwaisi.” \x - \xo 26.32 \xt Md 28.16\x* \p \v 33 Pita iluki matauna, kawala, “Ilagoli komwaidosi bikapusisi paila uula yoku, yeigula gala kwaitala tuta bakapusi.” \p \v 34 Yesu iluki matauna, kawala, “Kululuwai baisa! Wa bogi makwaiwena goli, igau gala bisola rekorekwa yoku bukusivatolu bukuyakalaigu.” \p \v 35 Pita iluki matauna, kawala, “Ilagoli bakaliga goli deli yoku, yeigu gala bayakalaim, gala.” \p E toligalega komwaidosi ilivalasi makawala. \s1 Yesu inigada mapilana Getisemani \r (Mk 14.32-42; Lk 22.39-46) \p \v 36 E Yesu deli matausina ilosi mapilana baleku idokaisi Getisemani;\f g \ft Mapilana baleku isisu wa koya Umilela papala opilikwaibwaga.\f* e iluki la toligalega, kawala, “Kusilaisi baisa bala anigada baisa ewaiwa.” \v 37 Ilau Pita toyo Sebedi litula taiyu, ivitouula ikiuta nanola e ikaikai wowola. \v 38 E iluki matausina, kawala, “Ulo baloma ikaikai sainela makawala bogwa bakaliga. Kusimwaisi baisa, kuyuuyausasi deli yeigu.” \p \v 39 Itowada ikavagina e migila itobu opwaipwaia; e inigada, kawala, “Tamagu, kidamwa gagabila bukukwau makwelana viga metoya omatagu; taga gala bavagi makawala avaka magigu, mitaga bavagi makawala avaka magim.” \fig Tamagu, bukukwau mkwelana viga metoya omatagu|src="Vallotton 4002639" size="col" copy="(MAT 26.39) Jesus prays " ref="26.39" \fig* \p \v 40 E imakaia toligalega, ibani matausina immasisisi, e iluki Pita deli sala, kawala, “Ammakawami, gala igagabila bukuyuuyausasi deli yeigu bimomwa? \v 41 Kuyuuyausasi, kunigadasi taga bukubodasi tamnabi. Mokwita nona magila mitaga woula imama.” \p \v 42 E siviyuwela ila inigada, kawala, “Tamagu, kidamwa gala igagabila bukukwau makwelana mitaga ibodi bamom wala, desi wala. Nanom bavagi.” \v 43 E ikaimilavau ibani matausina immasisisi paila saina nunupula mitasi. \p \v 44 E isilavivau matausina ila inigada sivitolula ikaibigivau biga makawala. \v 45 E ikaimilavau baisa toligalega, iluki matausina, kawala, “Ammakawami? Kummasisisi, kuuvaiwasisi?\f h \fq \it Ammakawami? Kummasisisi kuuvaiwasisi?\it*\ft Gagabila bitagini, “Desi wala, kusetuwolaisi mmasisi uvaiwasi.”\f* Ka, tuta bogwa leima, e bogwa bikasalaigu yeigu Latula Tomota oyumasi tomitugaga. \v 46 Kutokaiasi bitamwaisi. Ka, agu tokwasesila bogwa leima.” \s1 Yudasa ikasali Yesu \r (Mk 14.43-50; Lk 22.47-53; Yn 18.2-11) \p \v 47 Ililivala, e Yudasa, taitala matausina tailuwotala taiyu, leima deli saina tobobawa eiyosisi puluta toyo lewa; leimaisi metoyasi baisa tolula kasi tokugwa toyo kaidadala valu. \v 48 E tokwasesila leisaiki kabutuvatusi kwaitala baisa matausina, eikaibiga, kawala, “Availa baviyuwoli,\f i \ft Mina Yudia kasi gulogula kidamwa bibudobodasi bogwa bivayaulasi taitala baisa taitala.\f* matauwena goli magimi; bukuyosisi.” \p \v 49 E nanakwa ima otalila Yesu, ikaibiga, kawala, “Toboma, kagutoki,” e iviyuwoli matauna. \p \v 50 Yesu iluki matauna, kawala, “Sogu, avaka mwada bukuvagi, nani kuvagi!”\f j \fq \it Sogu, avaka mwada bukuvagi, nani kuvagi.\it*\ft Gagabila bitagini, “Sogu, avaka uula yoku lokuma baisa?”\f* \p E matausina imaisi, ikiulaisi Yesu, iyosisi. \v 51 E ka! taitala matausina isikaili Yesu iyosi la puluta ibiigili, e iwaiya la towotetila tolula toveka, ikapituni taigala. \v 52 E Yesu iluki matauna, kawala, “Kusewoya m puluta okauyala; paila availa availa ikikauwaisi puluta igau bikaligasi metoya opuluta. \v 53 Ki kudokaisi gala gagabila banigadi Tamagu, e matauna nanakwa biwitali baisa yeigu anelosi kasi boda kala bawa bikalisau yuwoluwotala yuwoyu. \v 54 Mitaga kidamwa bavagi makawala, ammakawala Buki Pilabumaboma bogwa bisala; paila buki mapilana kala ginigini ivituloki kidamwa vavagi baisa bikaloubusi.” \p \v 55 Oluvi Yesu iluki tobobawa, kawala, “Lokumaisi bukuyosaigusi deli puluta toyo lewa makawala baisa tolibulebu ke? Yumyambwata asisu wa Bwala Kwebumaboma, avivituloki, mitaga gala kuyosaigusi. \x - \xo 26.55 \xt Lk 19.47; 21.37\x* \v 56 Mitaga vavagi baisa komwaidona ikaloubusi kidamwa tovitoubobuta si ginigini wa Buki Pilabumaboma gala bisala.” \p E toligalega komwaidosi iulilavaisi matauna, isakaulasi. \s1 Yesu omitasi togugula komwaidosi \r (Mk 14.53-65; Lk 22.54-55,63-71; Yn 18.13-14,19-24) \p \v 57 E matausina leiyosisi Yesu ivakoulisi matauna iuyokaisi Kaiapa, matauna tolula toveka. E toninitalapula paila Karaiwaga deli kaidadala valu bogwa leisisigugulasi baisa. \v 58 Mitaga Pita ililoula oluvi iyeikuli matauna mapilana okoukweda la bwala tolula toveka; e isuvi isiwalai deli toyausa mwada bigisi kala vigimkovila. \v 59 E tolula kasi tokugwa, deli togugula komwaidosi\f k \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* inainevisi tabinona\f l \ft Mosese la Karaiwaga kala ginigini kidamwa tomota bikatumataisi tomitugaga ibodi ikugwa bibanaisi taiyu tosola bikamitulaisi avai mitugaga matauna eivagi omitasi goli.\f* paila Yesu, kidamwa bikatumataisi matauna. \v 60 E bidubadu totabinona imaisi, mitaga gala ibanaisi sitana. Oluvi imaisi taiyu totabinona, \v 61 ikaibigasi, kawasi, “Matauwena tau ikaibiga, kawala, ‘Igagabila bakodidaimi Yaubada la Bwala Kwebumaboma, e yam kwaitolu wala bakaliivau.’” \x - \xo 26.61 \xt Yn 2.19\x* \p \v 62 E tolula toveka itomalaula omitasi ikaibiga, kawala, “Ki, gala sitana kuvivitakauloki? Ammakawala baisa eikamitulaimsi?” \v 63 Mitaga Yesu ikapatu. E tolula toveka iluki matauna, kawala, “Omatala Yaubada Tosigaga akaraiwogaim - kulukwaimasi kidamwa yoku Mesaia, Yaubada Latula.” \p \v 64 Yesu iluki matauna, kawala, “Yokula lokukwaibiga.\f m \fq Yokula lokukwaibiga. \ft Gagabila bitagini, “E, lokukwamokwita goli.”\f* Mitaga alukwaimi, igau bukugisaigusi yeigu Latula Tomota asili ola kakata Topeuligaga deli amaima olowalowala labuma.” \x - \xo 26.64 \xt Dan 7.13\x* \p \v 65 E tolula toveka ikisi kala kakapula,\f n \ft Mina Yudia kasi gulogula makawala mwada bivitulokaisi nona kala gaga saina mwaugaga deli kala kakayuwa.\f* ikaibiga, kawala, “Bogwa ibigigagi Yaubada! Avaka dimlela tanainevisi tokamatula? Bogwa kulagaisi ibigigagi Yaubada. \x - \xo 26.65-66 \xt Tol 24.16\x* \v 66 Avaka kudokaisi?” \p Ikawotasi, kawasi, “Ibodi kala kamwaga bikaliga.” \p \v 67 E igiusailisi omigila, inobutuwaisi matauna, e mimilisi ikipitataisi yumasi iwawaiyasi, \x - \xo 26.67 \xt Ais 50.6\x* \v 68 ikaibigasi, kawasi, “Mwa Mesaia! Kuvitoubobuta baisa yakamaisi, availa leiwaim?” \s1 Pita iyakali Yesu \r (Mk 14.66-72; Lk 22.56-62; Yn 18.15-18,25-27) \p \v 69 Pita isili okoukweda, e natana nawotetila imakaia matauna, kawala, “Yoku tuvaila kusikaili matauna Yesu guma Galili.”\f o \ft Kidamwa magisi bilivalasi paila taitala tau, mimilisi tuta bikaibigimgulisi la valu. Kugisi 1 Gwe 17.1 (Ilaitia tolela Tisibe); Mk 15.43 (Yosepa guma Alimatia); VA 9.11 (Saulo guma Tasu).\f* \p \v 70 Mitaga iyakala omitasi komwaidosi, kawala, “Gala anikoli avaka kulilivala.” \v 71 Tutala isunapula ila omatala kabosusuvi, nawotetila nayuwela igisi matauna, e iluki matausina itotusi otalila matauna, kawala, “Tau matauna isikaili Yesu guma Nasaredi.” \p \v 72 E tuvaila Pita iyakala deli ikaibiga, kawala, “Omatala Yaubada, gala anikoli tau matauna.” \p \v 73 Igau gala imomwa matausina itotusi otalila imaisi ilukwaisi Pita, kawasi, “Mokwitala yoku tuvaila taitala matausina; paila bonam ikamitulaim.”\f p \ft Pita la biga bonala ikamituli matauna guma Galili.\f* \p \v 74 E Pita ilivala biga katotila mwau, kawala, “Omatala Yaubada, gala sitana anikoli tau matauna.” \p E wa tuta matutona goli rekorekwa igela, \v 75 e Pita iluluwai avaka Yesu eilivala, kawala, “Igau gala bisola rekorekwa bukusivatolu bukuyakalaigu.” E isunapula, ivalam ivilumgaga. \c 27 \s1 Isakaisi Yesu baisa Pailato \r (Mk 15.1; Lk 23.1-2; Yn 18.28-32) \p \v 1 Obulubuvisiga komwaidosi tolula kasi tokugwa deli kaidadala valu ikikeiwalasi gulitinidesi mwada bikatumataisi Yesu. \v 2 E iyuwolaisi Yesu, ivakoulisi e iuyokaisi tokwaraiwaga Pailato.\f q \ft Matauna Ponitio Pailato, mina Roum eivigakaisi si tokwaraiwaga paila mapilasina Yudia, Sameria deli Idumia, eiyosi la karaiwaga 26 AD bila 36 AD.\f* \s1 Yudasa ikaliga \r (VA 1.18-19) \p \v 3 Tutala tokwasesila Yudasa igisi bogwa ikamogaisi matauna, ininavila, ikaimili siliba kweluwotolu baisa tolula kasi tokugwa deli kaidadala valu, \x - \xo 27.3-8 \xt VA 1.18-19\x* \v 4 ikaibiga, kawala, “Lamitugaga paila lakasali tobwaila bikaliga.” \p Ikaibigasi, kawasi, “O, desi wala. Baisa yoku wala kam pakula.” \p \v 5 Yudasa ilavi siliba wa Bwala Kwebumaboma e isilavi matausina ila. E imwena wa kai ibuligigi kaiyola, ilou ikasinekukwa. \p \v 6 Mitaga tolula kasi tokugwa ikauwaisi siliba, ikaibigasi, “Baisa mapula buyavi, e gala ibodi Mosese la Karaiwaga\f r \ft Kugisi Md 12.2 kala katumiki.\f* kidamwa bitasailisi okabosakaila semakavi.” \v 7 Ininanamsasi e ikauwaisi siliba igimlokaisi kwabila yagala Tobubula Kulia mwada makubilana bivigakaisi togilagala kasi laka. \v 8 E mauula tuta baisa idouvilaisi makubilana Kubilela Buyavi. \p \v 9 E avaka Yeremaia tovitoubobuta ilivala\f s \ft Matauna Yeremaia eilivala paila tobubula kulia (Yer 18.1-3) deli kala gimwala kwabila (Yer 32.6-10). Mitaga biga mabigana kala ginigini isisu mailela 9-10 baisa tovitoubobuta Sekaraia la biga (kugisi Sek 11.12-13).\f* gala isala, ikaibiga, kawala, “Mimilisi mina Isireli mwada bimapwaisi taitala tau, e mapula matauna siliba kweluwotolu. Mapaila ikauwaisi makwaisina, \x - \xo 27.9-10 \xt Sek 11.12-13\x* \v 10 igimolaisi kwabila yagala Tobubula Kulia, makawala Guyau ikaraiwogaigu.” \s1 Pailato ikatupoi Yesu \r (Mk 15.2-5; Lk 23.3-5; Yn 18.33-38) \p \v 11 E Yesu itotu omatala tokwaraiwaga, e tokwaraiwaga ikatupoi matauna, kawala, “Ki, yoku si giyouveka mina Yudia?” \p Yesu iluki matauna, kawala, “Yokula lokukwaibiga.”\f t \fq Yokula lokukwaibiga. \ft Gagabila bitagini, “E, lokukwamokwita goli.”\f* \v 12 Mitaga tutala tolula kasi tokugwa deli kaidadala valu itabinakaisi matauna, gala imapu kwaitala biga. \p \v 13 Mapaila Pailato iluki matauna, kawala, “Ki, gala lokulagi kwaivila vavagi ikamitulaimsi?” \p \v 14 Mitaga Yesu gala ivitakauloki matausina, e gala kwaitala kamatula imapu; mapaila tokwaraiwaga saina itutu wowola. \s1 Ikaraiwagasi Yesu bikaliga \r (Mk 15.6-15; Lk 23.13-25; Yn 18.39—19.16) \p \v 15 Tokwaraiwaga la bubunela otutala Luvapela\f u \ft Kugisi “paka” olumoulela makasana Biga Kala Katumiki.\f* Pakala bitaneku baisa tobobawa avai tomipuki magisi. \v 16 E wa tuta matutowena isisu taitala tomipuki la sula kwaiveka, yagala Baraba. \v 17 Mapaila tutala isigugulasi, Pailato iluki matausina, kawala, “Availa magimi bataneku omitami? Kaina Baraba kaina Yesu idokaisi Keriso?”\f v \fq \it Yesu idokaisi Keriso.\it*\ft Bidubadu buki pilabubogwa iginisi “Yesu idokaisi Mesaia.” Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* \v 18 Paila inikoli ikasalaisi matauna uula si pogi. \p \v 19 E tuvaila, tutala Pailato isili okaboyakala, la kwava iwitali biga baisa matauna, ikaibiga, kawala, “Taga bukuvagi avaka baisa tomitukwaibwaila matauna; paila saina mmayuyu lalumkoli lagaila paila matauna wa mimi.” \p \v 20 Tolula kasi tokugwa deli kaidadala valu itainonaisi tobobawa, kidamwa binigadasi bitaneku Baraba, e bikatumataisi Yesu. \v 21 E tuvaila tokwaraiwaga iluki matausina, kawala, “Kasitaiyu matausina availa magimi bataneku omitami?” \p Ikaibigasi, kawasi, “Baraba.” \p \v 22 E Pailato iluki matausina, kawala, “Avaka bavigaki Yesu idokaisi Keriso?” \p Komwaidosi matausina ikaibigasi, kawasi, “Kukwatukorosi matauna.” \p \v 23 Mitaga Pailato ikatupoi, kawala, “Avaka dimlela? Avai mitugaga leivagi?” \p Mitaga saina minimani idouwaisi, kawasi, “Kukwatukorosi matauna.” \p \v 24 Pailato igisi gala ikalisau matausina, mitaga saina ikaninisisi. Mapaila ikau sopi, iwini yamala\f w \ft Pailato eidoki winawina bivituloki titoulela mwada tobwaila wala.\f* omitasi tobobawa, ikaibiga, kawala, “Gala agu pakula la kaliga matauna;\f x \fq la kaliga matauna: \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “la kaliga matauna tobwaila”.\f* yokomi wala kami pakula.” \x - \xo 27.24 \xt Kak 21.6-9\x* \p \v 25 E tomota komwaidosi ivitakaulokaisi, kawasi, “Desi wala! kama pakulasi la kaliga e litumaiasi kasi pakula.” \p \v 26 E itaneku Baraba baisa matausina; ikaraiwaga iwawaiyasi Yesu, oluvi ikasali kidamwa bikatukorosaisi matauna. \s1 Tokwabilia ikatudeuwaisi Yesu \r (Mk 15.16-20; Yn 19.2-3) \p \v 27 Tokwaraiwaga la tokwabilia ilauwaisi Yesu ola bwala tokwaraiwaga, ikatuyoulisi tokwabilia kasi boda omatala. \v 28 Ivililaisi kala kwama e ivisikomaisi kakapula yabweyani.\f y \ft Miyana kaina taitala tokwabilia kala kakapula.\f* \v 29 Ivilaisi doula kala butia isailisi okulula, e kai oyamala kakata. Itapopula kwetutusi, ikavisakaisi omatala, igugovaisi, kawasi, “Wo! si giyouveka mina Yudia.” \v 30 Igiusailisi matauna, e iyosisi kai ilopetaisi pwanetala. \v 31 E bogwa ikatudeuwaisi matauna, ivililaisi miyana kakapula e ivisikomaisi kala kwama; e ivakoulisi ivisunupuloiyaisi kidamwa bikatukorosaisi matauna. \s1 Ikatukorosaisi matauna \r (Mk 15.21-32; Lk 23.26-43; Yn 19.17-27) \p \v 32 Isusunapulasi, ibanaisi taitala guma Sairini\f z \ft Mapilana Sairini si viloumatala mina Libia mapilana Africa opiliyavata.\f* yagala Saimoni; e iyosisi ikaraiwagasi bikeula Yesu la korosi.\f a \ft Mimilisi idokaisi ikokeula pilatala wala kai, mapilana bisaipelasi kokola kaiwonaku. E matauna mwada bikatumataisi isim kala karaiwaga bikeula mapilana bilau bila ambaisa bikatumataisi.\f* \v 33 E bogwa iviloubusisi mapilana baleku idokaisi Goligota (e kidamwa takatumikaisi, baisa Viluwela Pwaneta\f b \ft Katitaikina mapilana kwaitala dukutotu eisisu kala gigisa makawala tomata pwanetala wala.\f*), \v 34 itagulikaisi waini deli kalula\f c \ft Baisa makawala kwinini bivimomwaisi mwada kala mmayuyu sitana bimanum (kugisi Mk 15.23).\f* mwada bipilasaisi kala mmayuyu. E tutala bogwa imomkoli sitana, ipaiki gala magila bimom. \x - \xo 27.34 \xt Sam 69.21\x* \p \v 35 Ikatukorosaisi matauna; e ivilaisi kala kwama ikowobobutasi availa bikau avaka.\f d \fq availa bikau avaka. \ft Mimilisi wala buki pilabubogwa ikatumkulovaisi mailela 35, kawasi, “kidamwa avaka tovitoubobuta eilivala gala bisala, kawala, ‘Isigalaisi agu kwama taitala baisa taitala, e paila agu kwakapula ikowobobutasi.’” (Kugisi Sam 22.18 deli Yn 19.24).\f*\x - \xo 27.35 \xt Sam 22.18\x* \v 36 Oluvi isilaisi iyamataisi matauna. \v 37 Isailisi walakaiwa odabala kala tabinona, kawala, “Matauna Yesu si Giyouveka mina Yudia.” \v 38 E ikatukorosaisi deli matauna taiyu tolibulebu,\f e \fq \it taiyu tolibulebu.\it*\ft Gagabila bitagini “taiyu tokowolova karaiwaga”.\f* taitala ola kakata, taitala ola kikiwama. \p \v 39 Matausina ililoulasi ititageunasi ibigigagaisi matauna, \x - \xo 27.39 \xt Sam 22.7; 109.25\x* \v 40 e ikaibigasi, kawasi, “Ki, yoku bukukodidaimi Bwala Kwebumaboma e yam kwaitolu bukukwaliai? Kukwatumovaim titoulem; kidamwa yoku Yaubada Latula kubusi metoya wa korosi.” \x - \xo 27.40 \xt Md 26.61; Yn 2.19\x* \p \v 41 Makawala goli tolula kasi tokugwa deli toninitalapula paila Karaiwaga deli kaidadala valu ikatudeuwaisi matauna, kawasi, \v 42 “Eikatumovi tomota ituwoli mitaga gala gagabila bikatumovi titoulela. Ki, matauna ma giyouvekasi yakamaisi mina Isireli? Kidamwa tuta matutona bibusi titoulela metoya wa korosi bitadubumaisi matauna. \v 43 Leidubumi Yaubada; ibodi tuta baisa Yaubada bikoli, kidamwa magila matauna; paila leikaibigi, kawala, ‘Yeigu Yaubada Latula.’” \x - \xo 27.43 \xt Sam 22.8\x* \p \v 44 E matausina tolibulebu goli leikatukorosaisi deli matauna ilulukwaisi matauna makawala. \s1 Yesu ikaliga \r (Mk 15.33-41; Lk 23.44-49; Yn 19.28-30) \p \v 45 Bogwa itowota kalasia e valu komwaidona idudubila igau ila itobala kalasia. \v 46 E bogwa itobala kalasia, Yesu kaigala kaigaveka idou obonasi mina Iberu, kawala, “Eli, Eli, lema sabakitani?”\f f \fq \it Eli, Eli, lema sabakitani.\it*\ft Mabigana “Eli” baisa kala lega mina Iberu si biga “Ulo Yaubada”, deli mabigasina “lema sabakitani” baisa kala lega mina Aram si biga “avaka dimlela lokusilavaigu?”\f* E baisa, “Ulo Yaubada, ulo Yaubada, avaka dimlela lokusilavaigu?” \x - \xo 27.46 \xt Sam 22.1\x* \p \v 47 Mimilisi matausina itotusi baisa, ilagaisi e ikaibigasi, kawasi, “Matauna idoudou baisa Ilaitia.”\f g \ft Obonasi mina Iberu maigana Ilaitia deli mabigana Eli kasi lega sitana makawala.\f* \v 48 E nanakwa taitala isakaula, ikau toutou, ividagu deli waini pwayuyu, e ibabi wa kai mwada bivimom. \x - \xo 27.48 \xt Sam 69.21\x* \p \v 49 Mitaga komwaidosi ikaibigasi, kawasi, “Desi, iga bitagisaisi kaina Ilaitia bima bikoli matauna.”\f h \ft Mimilisi buki pilabubogwa ikatumkulovaisi mailela 49, kawasi, “Mitaga taitala ikau kaiyala ibasi visiala Yesu, e buyavi toyo sopi igiposisi.” (Kugisi Yn 19.34)\f* \p \v 50 E Yesu iwaiweya e itugwali la baloma ikaliga. \p \v 51 E ka, Bwala Kwebumaboma kala taboda karekwa\f i \ft Miyana itabodi matabudona Bomakikila Sainela olopola Bwala Kwebumaboma. Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* itavisiki yayu metoya walakaiwa e watanawa. E pwaipwaia ilikuliku, dakuna itavisisi. \x - \xo 27.51 \xt Sun 26.31-33\x* \v 52 Laka tuvaila ikapogegasi, e bidubadu totapwaroru tokwaligabogwa itokaiasi imovavausi. \v 53 E isunapulasi metoya okasi laka. E igau Yesu itokaia imovavau, matausina tokwaligabogwa iviloubusisi Valu Kwebumaboma,\f j \ft Mapilana Yerusalem.\f* e iyoulapulasi baisa bidubadu. \p \v 54 Tutala kumatoula deli matausina iyamataisi Yesu igisaisi likuliku toyo avaka ikaloubusi, immakiusasi sainela, e ikaibigasi, kawasi, “Mokwitala matauna Yaubada Latula.” \p \v 55 E bidubadu vivila tuvaila itotusi kaduwonaku igigisaisi, minasina bogwa leibokulaisi Yesu metoyasi mapilana Galili, leiwotitalaisi matauna. \x - \xo 27.55-56 \xt Lk 8.2-3\x* \v 56 Mimilisi minasina igasi Meri Magidalini\f k \ft Minana im Magidala (kaina Magadana), mapilana isisu olumata Milaveta Galili opilikwaibwaga.\f* sola Meri inasi Yemesa deli Yosepa, toyo inasi Sebedi litula. \s1 Yosepa ibaku Yesu \r (Mk 15.42-47; Lk 23.50-56; Yn 19.38-42) \p \v 57 Isisu taitala tau saina bidubadu la guguwa. Matauna guma Alimatia\f l \ft Mapilana Alimatia isisu Yerusalem opiliyavata kala kaduwonaku Giribwa bitala Tukwaukwa (35 km).\f* e yagala Yosepa, e itoligalega baisa Yesu goli. Eikoyavi,\f m \ft Baisa igau gala bisalili kalasia, paila uula igau isalili kalasia sabate bogwa bivitouula.\f* \v 58 e matauna ilokaia Pailato, inigadi wowola Yesu. E Pailato ikaraiwaga bisakaisi matauna. \v 59 Yosepa ikau wowola, ikapoliki omwaikapula yamigileu yapupwakau, \v 60 ibaku ola laka titoulela; makwaina kwaivau e leikeli metoya odakuna;\f n \ft Mimilisi mina Yudia bikelaisi kasi laka metoya odakuna e baisa bibakwaisi si tomata, oluvi bikatubilibilisi kwaitala dukutotu bikatubodaisi kabosuvi.\f* e ilopipili kwaitala dakuna kwaiveka owodola laka, e isilavi baisa. \v 61 Meri Magidalini\f o \ft Kugisi mailela 56 kala katumiki.\f* sola Meri ituwoli\f p \ft Kugisi mailela 56.\f* isisuaisi baisa isilaisi owodola laka. \fig Yosepa ilopipili dakuna owodola laka|src="Vallotton (as" size="col" copy="in Kiriwina NT p. 55) (MAT 27.60) Joseph rolled the stone 45" ref="27.60" \fig* \s1 Toyausa iyausasi wa laka \p \v 62 Tutala bogwa leiwokuva Yamla Katubaiasa, e eiyam tolula kasi tokugwa toyo Parisi isigugulasi omatala Pailato, \v 63 e ikaibigasi, kawasi, “Tomoya! Kaluluwaisi tutala matauwena tosasopa isisu tomomova ikaibiga, kawala, ‘Yam kwaitolula batokaia bamovavau.’ \x - \xo 27.63 \xt Md 16.21; 17.23; 20.19; Mk 8.31; 9.31; 10.33-34; Lk 9.22; 18.31-33\x* \v 64 Mapaila bukukwaraiwaga biyamataisi mokwita laka, igau yam kwaitolula; kaina la toligalega bilosi biveilauwaisi matauna, e bilivalasi baisa tomota, kawasi, ‘Bogwa leitokaia imovavau.’ E sopa makwaina ivabodanim bikalisau makwaina ikugwa.”\f q \ft Baisa Yesu la kamatula paila titoulela kidamwa matauna Mesaia, eidokaisi biga sopa wala.\f* \p \v 65 Pailato iluki matausina, kawala, “Kukwauwaisi\f r \fq \it Kukwauwaisi.\it*\ft Gagabila bitagini “Bogwala isim”.\f* mi toyausa; bogwa kukwatetasi yausa. Kulosi kuyausasi laka bibwaina.” \p \v 66 Mapaila ilosi, e ivigakaisi laka bibwaina; itakaibasaisi dakuna makwaina, e ikaraiwogaisi toyausa biyausasi. \c 28 \s1 Yesu itokaia \r (Mk 16.1-10; Lk 24.1-12; Yn 20.1-10) \p \v 1 Tutala sabate bogwa leiwokuva, obulubuvisiga Sunday, Meri Magidalini sola Meri ituwoli ilosi mwada bigisaisi laka. \v 2 E ka, ilikuliku sainela; paila la anelosi Guyau ibusi metoya wa labuma, e ima ilopipili dakuna, isili odabala. \v 3 Kala gigisa makawala kavikavila, e kala kwama yapupwakau, kala pupwakau makawala takivi mweipou. \v 4 E toyausa itatatuvasi paila ikukolaisi matauna e ikanukwenusi makawala tomata. \p \v 5 Mitaga anelosi iluki minasina, kawala, “Veve! Taga kukokolasi; paila anikoli kunainevisi Yesu, matauna leikatukorosaisi. \v 6 Gala isisu baisa; paila bogwa itokaia imovavau makawala eilivala. Kumaisi, kugisaisi baisa kabala mekanaki. \v 7 E nani kulosi kulukwaisi la toligalega kidamwa bogwa itokaia imovavau goli, e ka! matauna bilobogwa Galili igau bukuwaisi; baisa bukugisaisi matauna. Ka, mesinaku wala ulo biga.” \p \v 8 E nanakwa isilavaisi laka, deli kasi kokola toyo si mwasawa kwaiveka, isakaulasi bilukwaisi la toligalega. \fig Kasi kokola toyo si mwasawa kwaiveka|src="Vallotton 4101608" size="col" copy="(MARK) three women" ref="28.8" \fig* \p \v 9 E ka, Yesu ibodi minasina, ikaibiga, kawala, “Kagutoki.” E imakaiasi iyosisi kaikela, itemmalaisi matauna. \v 10 E Yesu iluki minasina, kawala, “Taga kukokolasi; kulosi, kulukwaisi budagwa\f s \ft Kugisi Md 5.22 kala katumiki.\f* bilosi Galili, e baisa bigisaigusi.” \s1 Toyausa ikamitulaisi \p \v 11 Tutala minasina ililoulasi, mimilisi matausina toyausa iviloubusisi ovilouveka\f t \ft Mapilana Yerusalem.\f* e ilivalasi baisa tolula kasi tokugwa avaka bogwa leikaloubusi. \v 12 E isigugulasi deli kaidadala valu ininanamsasi; e isakaisi mani bidubadu baisa toyausa, \v 13 ikaibigasi, kawasi, “Kulukwaisi tomota, ‘La toligalega imaisi wa bogi, eiveilauwaisi matauna tutala kammasisisi.’ \v 14 E kidamwa tokwaraiwaga\f u \ft Matauwena Pailato; kugisi Md 27.2 kala katumiki.\f* bilagi sitana, bakatainonaisi matauna kidamwa bakakauwaisi kami pakula.” \p \v 15 Mapaila ikauwaisi mani, ivagaisi makawala kasi karaiwaga; e livala makwaina ikaligiaki baisa mina Yudia, e ikanigaga lagaila.\f v \ft Mabigana “lagaila” ikibuboti tuta matutona matauna eigini mapilana buki.\f* \s1 Yesu isaiki toligalega kasi karaiwaga \r (Mk 16.14-18; Lk 24.36-49; Yn 20.19-23; VA 1.6-8) \p \v 16 E toligalega tailuwotala taitala ilosi Galili, wa koya makwaina Yesu leilukibogwi matausina. \x - \xo 28.16 \xt Md 26.32; Mk 14.28\x* \v 17 Igisaisi e itemmalaisi matauna; mitaga mimilisi ininayuwasi. \v 18 E Yesu ima iluki komwaidosi matausina, kawala, “Yaubada bogwa isakaigu karaiwaga komwaidona wa labuma toyo baisa ovalu watanawa. \v 19 Mapaila kulosi, kuvigakaisi bitoligalegasi komwaidosi mina watanawa, e kubapitaisaisi oyagala Tamadasi, deli yeigu Latula, deli Baloma Tobumaboma. \x - \xo 28.19 \xt VA 1.8\x* \v 20 E kuvitulokaisi bikabikuwolaisi komwaidona avaka lakaraiwogaimi; e ka! yeigu deli yokomi tuta komwaidona, igau tutala tovana valu okala vigimkovila.”