\id JOL KIRJOL, JOEL, Kiriwina Bible, PNG, April 2010 8/11 \h YOWELI \mt1 YOWELI // La Buki \is1 Kabovitouula \ip Tovitoubobuta Yoweli kala nikoli pikekita wala e gala imigileu mokwita avai tuta eisisu. Mitaga kala gigisa buki mpana la sunapula katitaikina taitu 400 BC, otutala mina Pesia osi kabokwaraiwaga. Yoweli ikamituli paila nipawa bogwa eivayoulaisi pwaipwaia, deli goli waigigi eilova mapilana valu. Metoya baisa vavagi makwaisina Yoweli eivitusi kweluvala deli kabutuvitusila Guyau la yam bima, e tuta makwaina bimipuki matausina availa availa eikoulovaisi Guyau nanola duwosisia. E matauna tovitoubobuta iluki tomota Guyau la dou paila bisivilasi, deli tuvaila iluki Guyau la biga katotila mwada bikaimilivau bimitukwaii la tomota. E kwaitala katotila ibodi goli bitaluluwaisi kidamwa Yaubada igau biwitali bilomala baisa komwaidona la tomota, tommoya, nunumoya, deli goli tubovau. \is1 Buki kala katumimisa \io1 Yuwovila nipawa 1.1—2.17 \io1 Biga katotila paila kaimilavau 2.18-27 \io1 Guyau la yam 2.28—3.21 \c 1 \p \v 1 Baisa Guyau la biga baisa Yoweli, matauna Petuweli latula. \s1 Tomota ikayoyusi paila bagula kasi kodadaimi \q1 \v 2 Yokomi tommoya nunumoya kunakaigalaisi, \q2 e komwaidomi mina Yuda, kulegasi. \q1 Ki, avai vavagi makawala baisa sitana eikaloubusibogwa avai tuta, \q2 omi tuta yokomi, kaina tumimia osi tuta? \q1 \v 3 Bukulukwaisi litumia paila baisa, \q2 e igau matausina tuvaila bilukwaisi litusia, \q2 e matausina tubumia tuvaila goli bilukwaisi tubwa matubona oluvi. \b \q1 \v 4 Yuwovila nipawa imaisi itoulisi wa bagula. \q2 Avaka yuwotala ikomlovaisi e yuwoyuwelaga imaisi ikamkulovaisi. \q1 \v 5 Yokomi tomomom kaibotutu, ka, kumamatasi kuvalamsi, \q1 e yokomi tomomom waini, bibusi mitilagimi. \q2 Kaiuwasi matamsina waini avaka bivigaki wainivau bogwa eidadaimisi. \q1 \v 6 Yuwoveka nipawa makawala budotala tokwabilia eiyoulisi da pwaipwaiasi. \q2 Mina papeula deli saina bidugaga minasina, gala gagabila bitakalau. \q2 Kudusi kaikikakata makawala kudula laiyoni. \x - \xo 1.6 \xt YG 9.8\x* \q1 \v 7 E minasina bogwa ikamkulovaisi matamsina da wainisi, \q2 e eisomasi da kaisi makaisina seuseu. \q1 Ikaninaisi kanuvinesi \q2 e sisisi sisiukuwokuva wala. \b \q1 \v 8 E yokomi tomota bukuvalamsi. \q1 Bukukwavinavinasi makawala natana vilakapugula ikikavivia, \q2 paila tau matauna mwada makateki bivaisi kasitaiyu bogwa eikaliga. \b \q1 \v 9 Gala isim witi kaina waini, avaka tomota bivigakaisi si semakavi wa Bwala Kwebumaboma. \q2 Tolula ikavinavinasi paila gala avaka iyosisi paila bilulasi baisa Guyau. \b \q1 \v 10 Bagula isisuaisi pwaipwaiawokuva wala. \q1 Pwaipwaia iuvalam \q2 paila witi komwaidona eimatasi, \q2 deli kaiuwala waini eimatutilasi, \q2 e makaisina olibe eimwailelasi. \b \q1 \v 11 Yokomi tobigubagula bukukwavinavinasi, \q1 e yokomi kubigulaisi bigulela waini bukuvalamsi, \q2 paila witi deli bali, \q2 e deli komwaidona avaka wa bagula eimatasi wala. \q1 \v 12 Matamsina waini deli makaisina seuseu bogwa eimwailelasi. \q2 Komwaidona kai isim kaiuwasi bogwa iyagisi e imatasi wala. \q1 Tomota si mwasawa bogwa eitamwau wala. \q1 \v 13 Yokomi tolula kuuwotetilasi okabolula \q2 bukusikamsi kami koula e bukuvalamsi. \q1 Bukusuvisi wa Bwala Kwebumaboma e bukukwavinavinasi bogi komwaidona. \q1 Gala avai witi kaina avai waini isisu paila bukululasi avaka baisa mi Yaubada. \q1 \v 14 Bukulukwaisi tomota kasi karaiwaga biposumasi. \q2 Kudousi tomota bisigugulasi. \q1 Bukukougugulaisi kasi tokugwa tomota \q2 deli goli komwaidosi mina Yudia \q1 bisigugulasi olumoulela la Bwala Kwebumaboma Guyau mi Yaubada, \q2 e bukunigadasi baisa matauna. \q1 \v 15 La yam Guyau bogwa eivilalamila, \q2 yam makwaina matauna Topeuligaga bima bikodidaimi valu. \q2 Wi! Yam makwaina bimai kabokokola sainela goli. \x - \xo 1.15 \xt Ais 13.6\x* \b \q1 \v 16 Tagigisasi wala gala kabovitakaula tutala da bagulasi ikomkulovaisi. \q2 Gala wala bitabanaisi mwasawa ola Bwala Kwebumaboma da Yaubadasi. \q1 \v 17 Yagogu imitamatasi opwaipwaia saina bidapakala. \q1 Gala witi paila bitadodigasi, \q2 e bwaima bwaimawokuva wala ididadaimisi. \q1 \v 18 Bulumakau kasi molu igilagelasi, \q2 mayuwosina sipi tuvaila ibodasi mmayuyu \q2 paila uula gala wala avaka bikomasi osaivau. \q1 \v 19 Mwa Guyau! Anigadaim, \q2 paila mnumonu deli kai komwaidona bogwa eimatasi wala, \q2 makawala goli kova eivakamkulovi. \q1 \v 20 E ka, mauna nabubolodila goli igilagelasi baisa yoku, \q2 paila uula waya komwaidona bogwa eimadaisi wala. \c 2 \s1 Nipawa bidubadu makawala kwaitala katumatila paila Guyau la yam \q1 \v 1 Kuyuvaisi tauya. Kuyuvidousi odabala mapilana Saiyoni,\f a \ft Makwaina koya mapilana Yerusalem tumilesi Bwala Kwebumaboma deli guyau la ligisa.\f* Yaubada la koya kwebumaboma. \q1 Kutatuvasi yokomi mina Yuda! \q2 Guyau la yam bogwa eivilalamila. \q1 \v 2 Yam makwaina kwedudubila deli yam kwegugugu, \q2 bivigaki kala bwau deli lowalowa. \q1 Nipawa yuwoveka makawala tokwabilia bisuyaisi kulusi, \q2 makawala dubilikitakita bikuboli odubasi koya. \q1 Gala kwaitala vavagi makawala makwaina omitibogwa, \q2 deli gala tuvaila bikaloubusi makawala. \b \q1 \v 3 Bikamdabwaisi kai makawala kova. \q2 Omitasi isisu kwabila makawala Bigulela Ideni, \q2 mitaga otuboulosi baisa katubakana viloupakala. \q2 Gala kwaitala vavagi bikesa. \q1 \v 4 Kasi gigisa makawala wosa. \q2 Bisakaulasi makawala wosala kabilia. \x - \xo 2.4-5 \xt YG 9.7-9\x* \q1 \v 5 Biyuweitaulasi odubasi koya, \q2 e bikogoregorasi makawala wogala kabilia kaibibiu. \q2 Bisilakakupwanasi makawala mnumonu lubulabu wa kova. \q1 Bitodelisi makawala budoveka tokwabilia bogwa eikatubaiasasi paila kabilia. \q1 \v 6 Tutala imaisi, tomota ikokolasi \q2 e taitala taitala migisi idavilasi. \q1 \v 7 Iyowaisi makawala tokwabilia, \q2 e makawala tokwabilia imweimwenasi wa kali. \q1 Komwaidosi ivautuutusi isaitaulasi duwosisia, \q2 e gala isuvilasi \q2 \v 8 kaina isuwaisi osi keda sesia. \q1 Imwenaisi okabosilaboda, \q2 deli gala avaka gagabila bisilibodi minasina. \q1 \v 9 Isuvaisi kulusi ovilouveka. \q2 Iyuweitaulasi wa kali. \q2 Imwenasi wa bwala \q2 deli isuvisi owinidowa makawala touveilau. \b \q1 \v 10 Pwaipwaia iigayega avai tuta bisuyaisi kulusi, \q2 e labuma imotatina. \q1 Kalasia deli tubukona idudubilasi, \q2 deli utuyam gala tuvaila bikatasi. \x - \xo 2.10 \xt YG 8.12\x* \q1 \v 11 Guyau ibutupilapala la karaiwaga baisa la tokwabilia. \q2 Mabudosina tokwabilia ikabikuwolaisi matauna \q2 tobobawa deli mina papeula. \q1 Guyau la yam kaiyokwaila woula. \q2 Availa gagabila bimova? \x - \xo 2.11 \xt YG 6.17\x* \s1 Guyau iluki bininavilasi \q1 \v 12 Guyau ikaibiga, kawala, “Baisa tuta goli \q2 kuninavilasi mokwita deli bukukweiitasi baisa yeigu, \q2 deli mi posuma, deli mi valam e deli mi kavinavina. \q1 \v 13 Kutugwalaisi ninami bikamituli mi ninamwau. \q2 Gala wala ibodi bukusikammakavaisi kami kakapula.” \b \q1 Kukwaimilavausi baisa Guyau mi Yaubada. \q2 Matauna tolilalasi deli ivakasau nokapisi. \q2 Matauna topeuloki, deli ivagi makawala la biga katotila. \q2 Tuta komwaidona matauna ikatubaiasabogwa paila biligaiwa mitugaga e gala bimipuki. \q1 \v 14 Kaina matauna Guyau mi Yaubada bivigivau nanola \q2 e bimitukwaiyaimi metoya kabinaila mi pwaipwaia. \q1 Oluvi yokomi gagabila bukululasi kaula deli waini baisa matauna. \b \q1 \v 15 Kuyuvaisi tauya wa Koya Saiyoni. \q2 Kusakaisi tomota kasi karaiwaga biposumasi e kudousi tomota bisigugulasi. \q1 \v 16 Kukougugulaisi tomota. \q2 Kukwatubiasaisi matausina paila sigugulela tapwaroru. \q2 Kumaiyaisi tommoya. \q2 Kumaiyaisi gugwadi, \q2 deli goli pwapwawa. \q2 E tuvaila matausina vavaigilavau \q2 ibodi bisilavaisi si bwala e bimaisi. \q1 \v 17 Tolula matausina iwotitalaisi Guyau \q2 oluwalela kabolula deli okabosusuvi wa Bwala Kwebumaboma. \q1 Ibodi bivalamsi deli binigadasi, kawasi, \q2 “Mwa Guyau! Kunokapisaimasi yakamaisi m tomota. \q2 Taga kutagwala tuwoli tomota bikaluwouwaimasi deli biyosokanaimasi \q2 kawasi, ‘Weei, ammatauwenaga mi Yaubada?’” \s1 Yaubada ivigivau pwaipwaia kala kabinai \q1 \v 18 Oluvi Guyau ininavila paila la pwaipwaia, \q2 e inokapisi la tomota. \q1 \v 19 Bogwa ivitakauloki si nigada, \q1 kawala, “Baisa tuta basakaimi \q2 kaula deli waini deli bulamila olibe, \q2 e baisa avaka lasakaimi bibodaimi wala. \q2 Boda ituwoli ituwoli gala tuvaila bikaluwouwaimi. \q1 \v 20 Bavabutu minasina nipawa leimaisi metoyasi opiliyavata makawala budotala tokwabilia. \q2 Babokavili mimilisi minasina bilosi oviloupakala. \q1 Kasi kasa okatumatala babokavili bilosi Milaveta Pilamata, \q2 e kasi kasa oluvi bilosi oBolita Kwaiveka. \q2 Uwosi biboginasi. \q1 Bakatudoum minasina paila uula komwaidona avaka bogwa eivigakaimi. \b \q1 \v 21 “E buyagu, ka, taga kukokolasi \q2 mitaga ibodi bimwamwasila ninami e bukumwasawasi \q2 paila komwaidona avaka Guyau bogwa leivagi paila yokomi. \q1 \v 22 Yokomi mauna, taga kukokolasi. \q2 Mnumonu isemitamatasi. \q2 Kai iwouwasi, \q2 deli bidubadu kaiuwasi seuseu deli waini. \b \q1 \v 23 “Yokomi mina Saiyoni,\f b \ft Baisa tuta ikibuboti kaina Yuda komwaidona kainaga mapilana Yerusalem.\f* bimwamwasila ninami. \q2 Bukumwasawasi paila avaka Guyau mi Yaubada bogwa eivagi paila yokomi. \q2 Bogwa isakaimi kuna okala tuta sopu, \q2 e iligabu kuna otutala katubugibogi. \q2 Kala kunobasi tayoyuwa isakaimi makawala tuta tuta eiuvagi. \q1 \v 24 Kabotutu makwaisina bikasewoki witi, \q2 e mesi opapala kabopola bikasewoki kaiuwasi waini deli olibe. \q1 \v 25 Basakaivauwaimi avaka bogwa lokukitumouwaisi \q2 wa taitu makwaisina mayuwosina nipawa leikomasi mi bagula. \q2 Ka, yeigu goli lawitali mabudona nipawa leimaisi iyogagaimi. \fig Mabudona nipawa|src="BK 00059" size="col" copy="locusts " ref="2.25" \fig* \q1 \v 26 Baisa tuta bukuyosisi bidubadu paila bukukwamsi, e bukukomatasi. \q2 Bukuyakawolaigusi yeigu Guyau mi Yaubada \q2 paila bogwa lavagi vavagi kabokatubau paila yokomi. \q2 Yokomi ulo tomota gala availa tuvaila bikaluwouwaimi. \q1 \v 27 E mina Isireli, ka - bukunikolaisi kidamwa yeigu asisu oluwalaimi, \q2 deli yeigu goli Guyau mi Yaubada, \q2 e gala avai Yaubada ituwoli isisu. \q2 Yokomi ulo tomota gala availa tuvaila bikaluwouwaimi. \s1 Guyau la yam \q1 \v 28 “Igau oluvi baligabu ulo baloma baisa tomota komwaidosi. \q2 Litumia tauwau deli vivila igau bikamitulaisi nanogu. \q2 Mi tommoya mimi bimimisi, \q2 deli mi totubovau bigisaisi kilisala. \x - \xo 2.28-32 \xt VA 2.17-21\x* \q1 \v 29 Wa tuta makwaina baligabu ulo baloma \q2 baisa touwata goli, tauwau deli vivila. \b \q1 \v 30 “Basaiki katumamatila paila yam makwaina \q2 wa labuma deli ovalu watanawa, \q2 baisa makawala bibubusi buyavi, e kova, deli kubowala mseu. \q1 \v 31 Kalasia igau bidavila binadudubila \q2 deli tubukona bikulubweyani makawala buyavi \q2 igau gala bivitoulai la yam Guyau, \q2 yam makwaiwena tubulela yam saina kabokokola sainela. \x - \xo 2.31 \xt Md 24.29; Mk 13.24-25; Lk 21.25; YG 6.12-13\x* \q1 \v 32 Mitaga komwaidona availa availa matausina inigadasi baisa yeigu Guyau paila pilasi, \q2 e yeigu bogwa bakoli matausina. \q1 Makawala yeigu Guyau lakaibiga, kawagu, \q2 ‘Mimilisi olopola Yerusalem bisakaulasi bibwainasi. \q2 Availa availa matausina lanagi bogwa bimovasi.’” \x - \xo 2.32 \xt Rm 10.13\x* \c 3 \s1 Yaubada biyakali boda ituwoli ituwoli \q1 \v 1 Guyau ikaibiga, kawala, \q2 “Wa tuta matutona bakaimilivau kala kabinai \q2 si valu mina Yuda deli mina Yerusalem. \q1 \v 2 Bavayouli komwaidona boda ituwoli ituwoli \q2 e komwaidosi bamai oItayatilela Yakala. \q1 Baisa bayakali matausina, \q2 paila komwaidona avaka avaka eivigakaisi ulo tomota. \q1 Eiyobutubutaisi mina Isireli ilosi isivagelusi valu ituwoli ituwoli, \q2 e eivilaisi mapilana Isireli, mapilawena ulo pwaipwaia goli. \q1 \v 3 Ikowobobutasi paila binagaisi \q2 availa availa biyosisi matausina tokwatupipi. \q1 Igimolaisi gugwadi tauwau deli vivila mwada magudisina bivigaki ula \q2 paila bimapwaisi minasina nakakalimwala deli kasi waini. \b \p \v 4 “Ammakawami, yokomi mina Taia deli mina Saidoni, deli viloumwaidona Pilisitia? Avaka mwada bukuvigakaigusi? Ki kuvigikonaisi mwada bukukeulasi kami lugwa baisa yeigu paila avaka? Kidamwa makawala, e ka! — yeigu bananakwa bakeula agu lugwa baisa yokomi. \x - \xo 3.4-8 \xt Ais 14.29-31; 23.1-18; Yer 47.1-7; Isi 25.15—28.26; Emo 1.6-10; Sep 2.4-7; Sek 9.1-7; Md 11.21-22; Lk 10.13-14\x* \v 5 Bogwa lokukwauwaisi ulo siliba e ulo goula, e lokukwauwaisi ulo veiguwa kweminibwaita kulauwaisi olopola mi bwala kwebumaboma. \v 6 Lokulauwaisi mina Yuda deli mina Yerusalem opiliyuwelʹo, e lokugimolaisi matausina baisa mina Girisi. \v 7 E tuta baisa bakaimilivau matausina metoya mapilasina valu eigimolaisi matausina. E bogwa bavigakaimi makawala yokomi lokuvigakaisi matausina. \v 8 Bogwa batagwala tomota bigimolaisi litumia tauwau deli vivila baisa mina Yuda. E matausina bigimlovauwaisi magudisina baisa mina Sabia\f c \ft Mabudona si valu Arebia mapilana pilikwaibwagayouya.\f* osi valu opiliyuwela. Ka, yeigu Guyau bogwa lalivala. \fig Saidoni olumata|src="HK 00372" size="col" copy=" city by sea" ref="3.4" \fig* \b \q1 \v 9 “Kukwamitulaisi ulo biga oluwalaisi boda ituwoli ituwoli, kawami, \q2 ‘Kukwatubaiasasi paila kabilia. \q2 Kudouwaisi mi tokwabilia mina gigasisi. \q2 Kukougugulaisi mi tokwabilia e bukukwatudelisi. \q1 \v 10 Mi daima bukuvigakaisi mi puluta, \q2 e mi kaivatam bukutasaisi paila mi kaiyala. \q1 Mina mamama tuvaila ibodi bikabiliasi goli. \x - \xo 3.10 \xt Ais 2.4; Mai 4.3\x* \q1 \v 11 Yokomi komwaidomi boda lokutoulaisi Yuda, \q2 kunanakwasi e bukumaisi. \q2 Kusigugulasi oitayatila!’” \b \q1 Mwa Guyau! Kuwitali mabudona m tokwabilia bibusisi bikabiliasi deli matausina. \b \q1 \v 12 E Guyau kawala, “Ibodi mabudosina boda bikatubaiasasi, \q2 e bimaisi baisa oItayatilela Yakala. \q1 Baisa goli yeigu Guyau basili paila bayakali \q2 mabudosina boda leitoulaisi baisa. \q1 \v 13 Saina tomitugaga matausina. \q1 Kuteyasi matausina bikapusisi makawala yonitaitu \q2 otutala tayoyuwa. \q1 Kukwatupupoiyaisi matausina \q2 makawala kabopola kwekikasewa ikapupoi kaiuwala waini \q2 tatoula wala waini bilupuseula.” \x - \xo 3.13 \xt YG 14.14-16,19-20; 19.15\x* \b \q1 \v 14 Saina bidugaga lakatuluwovila tomota isisuaisi \q2 oItayatilela Yakala. \q1 Mapilawena goli Guyau la yam \q2 eimati bima. \q1 \v 15 Kalasia deli tubukona bidudubilasi, \q2 e utuyam gala wala bikatasi. \s1 Yaubada bimitukwaii la tomota \q1 \v 16 Guyau kaigaveka idoudou metoya wa Koya Saiyoni. \q2 Kaigala ibutupilapala metoya mapilana Yerusalem. \q2 Valu watanawa e walakaiwa iyegasi. \q1 Mitaga bogwa bikoli la tomota. \x - \xo 3.16 \xt Emo 1.2\x* \q1 \v 17 “E mina Isireli, wa tuta matutona bukunikolaisi wala kidamwa yeigu goli Guyau mi Yaubada. \q2 Yeigu masisiki mapilana Saiyoni, baisa ulo koya kwebumaboma. \q1 Mapilana Yerusalem igau bavigaki valu viloubumaboma, \q2 e tomitawasi gala avai tuta tuvaila biyoulisi mapilana. \b \q1 \v 18 “Wa tuta matutona koya bikasewoki bigulesi waini, \q2 e bitabani bulutuvalu wa koya kwaitala kwaitala \q2 sopi bidubadu bisisu, kala bawa bibodi komwaidona sakalela Yuda. \q1 Kaduyotala sakala bititayelu metoya Guyau ola Bwala Kwebumaboma, \q2 e makaduyona biyopututu Itayatilela Akakia. \fig Bikasewoki bigulesi waini|src="HK 00112" size="col" copy=" grape vine" ref="3.18" \fig* \b \q1 \v 19 “Mapilana Itipita bimila viloupakala, \q2 e mapilana Edom biviloububu wala, \q1 paila uula iyoulisi viluwela Yuda \q2 e ikatumataisi matausina tobubwaila goli. \q1 \v 20-21 Bakau kasi lugwa matausina eikatumataisi. \q2 Gala wala banokapisi matausina isim kasi pakula. \q1 Mitaga tomota bisigagasi wala olopola Yuda deli Yerusalem, tuta gala biwokuva. \q2 E yeigu Guyau basivagasi wala wa Koya Saiyoni.”