\id EPH EPH, 10 EPH, Ephesians, Kiriwina Bible, PNG, May 2010 8/11 \h EPESO \mt1 Paulo La Ginigini Baisa // MINA EPESO \is1 Kabovitouula \ip Miyana \bk Paulo La Ginigini Baisa Mina Epeso\bk* bitabani kwaitala nanamsa kwaiveka paila “Yaubada nanola…Magila komwaidona avaka ibubuli walakaiwa watanawa bikouguguli bivigaki gulotala, e Keriso bividubali odabala magulona” (Ep 1.10). E tuvaila bitabani kwaitala nigada baisa Yaubada la tomota kidamwa bibubunasi makawala Yaubada nanola, kidamwa bimila budotala paila uula Yesu Keriso. \ip Okala vitouula miyana leta Paulo ilivala ammakawala Tamadasi Yaubada einagi la tomota deli iligaiwa si mitugaga itaneku matausina, paila uula Yesu Keriso, matauna Latula. Tuvaila Paulo ilivala ammakawala Yaubada eisemakavi Baloma Tobumaboma kidamwa bitanikolaisi Yaubada bogwa bisaiki komwaidona avaka eikatotila la tomota. Oluvi Paulo inigada kidamwa komwaidosi tokwalawa leta bibubunasi kidamwa si bubunela bipilasi mabudona Yaubada la tomota. Kawala, “Bukuyomamalusi bukusigagasi budotala makawala, paila mi bubunela manum wala bikatupewoli mabudona” (Ep 4.3). \ip Paulo ikau mimilisi bigavisaiki bivituloki ammakawala Yaubada la tomota bimila budotala metoya ola vasosu Keriso. Ilivala kidamwa ekalesia makawala woula e Keriso dabala. Kaina ekalesia makawala bwala e Keriso makawala lipumatala. Kaina ekalesia makawala vivila e Keriso la mwala minana. \ip Paulo ininamsi Yaubada la mitakwai metoya baisa Keriso e nanamsa makwaina saina ikau nanola, mapaila la biga saina kweminibwaita. Ilivala paila Keriso la yebwaili, la kaliga paila yakidasi, ammakawala eiligaiwa da mitugagasi deli imitukwaiyaidasi, e deli ammakawala Keriso la bubunela bwainawokuva bibudoki komwaidodasi. Kawala, “Ibodaimi bukububunasi makawala matausina tolumalama. Paila lumalama makwaina imai uwala komwaidona vavagi bwainigaga, deli mitukwaibwaila, e deli bigala mokwita” (Ep 5.8-9). \iot Buki kala katumimisa \io1 Kala vitouula 1.1-2 \io1 Keriso deli ekalesia 1.3—3.21 \io1 Bubunela kwaivau metoya baisa Keriso ola vasosu 4.1—6.20 \io1 Kala vigimkovila 6.21-24 \c 1 \p \v 1 Yeigu Paulo aposetolo\f a \ft Matauna isim kala karaiwaga bililivala deli biuvagi metoya ola karaiwaga matauna kala towitala; kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* paila Keriso Yesu, makawala nanola Yaubada. \p E lagini miyana mi leta yokomi Yaubada la tomota mina Epeso,\f b \fq mina Epeso: \ft Mimilisi buki pilabubogwa gala iginisi “mina Epeso”.\f* yokomi goli availa availa tokimadagi uulela Yesu Keriso la vasosu. \x - \xo 1.1 \xt VA 18.19-21; 19.1\x* \p \v 2 Ulo nigada baisa Yaubada Tamadasi deli Guyau Yesu Keriso kidamwa bimitukwaiyaimi e bitalaguva lupomi. \s1 Yaubada imitukwaiyaidasi uula Keriso \p \v 3 Bitayakawolaisi Tamala da Guyausi Yesu Keriso, baisa Yaubada. Paila tasividulaisi Keriso e mauula Yaubada imitukwaiyaidasi isakaidasi komwaidona avaka bipilasi da tapwarorusi, baisa uvagila labuma goli. \v 4 Igau gala bikaloubusi valu watanawa, Yaubada inagaidasi paila titoulela, yakidasi goli eitasividulaisi Keriso, kidamwa bitasisuaisi omatala Yaubada yakidasi tobumaboma e gala avaka kada pakulasi. \p Yaubada iyebwailidasi, \v 5 e mauula inigibogwi bivaulaidasi bivigakaidasi litula, paila uula Yesu Keriso. Paila Yaubada ibudoki nanola makawala. \v 6 Mapaila bitayakawolaisi Yaubada paila la mitakwai saina kwaimitabwaila. Bitayakaulasi paila matauna availa leisemakavi baisa yakidasi, matauwena Latula tombwailila. \v 7 E leitanekwaidasi Yaubada paila uula Keriso buyavila eibusi, e leiligaiwa da mitugagasi. Ka, kugisaisi la mitakwai kala kwaiveka \x - \xo 1.7 \xt Kl 1.14\x* \v 8 leisakaidasi gala yomala goli. \p Ka, Yaubada metoya ola kabitam deli la kateta \v 9 ivagi vavagi makwaina avaka leinigibogwi. Ka, ikimitali nanola baisa yakidasi, baisa goli omitibogwa vavagi kwekikium wala. Mitaga Yaubada magila bivigimkulovi vavagi makwaina metoya baisa matauna Keriso, e mapaila ikimitali omilakatila baisa yakidasi. \v 10 E Yaubada nanola baisa makawala. Magila komwaidona avaka ibubuli walakaiwa watanawa bikouguguli bivigaki gulotala, e Keriso bividubali odabala magulona. E bivagi baisa makawala okala tuta goli. \p \v 11 Avaka avaka Yaubada nanola inagi, iuvagi goli. E Yaubada nanola metoya wa tuta ikugwa bogwa leinagi kidamwa availa availa bivitouulasi bidubumaisi Keriso, Yaubada bivigaki titoulela la tomota. E baisa goli yakamaisi. Mapaila Yaubada inagaimasi paila titoulela, e uulela Keriso. \v 12 Mapaila yakamaisi tovitouula\f c \ft Matausina mina Yudia tovitouula dubumi baisa Keriso.\f* pikwaku baisa Keriso ibodaimasi bakayakawolaisi Yaubada saina Towalakaiwa. \fig Yakaula baisa Yaubada saina Towalakaiwa|src="Vallotton 4900112" size="col" copy="Praise God" ref="1.12" \fig* \p \v 13 E yokomi\f d \ft Matausina gala mina Yudia igau oluvi idubumaisi Keriso.\f* tuvaila makawala, kadai? Paila Bulogala Bwaina leikatumovaimi. E tutala kulagaisi vitulokitoula makwaina, kudubumaisi Keriso, e Yaubada kibila yamala isisu baisa yokomi, baisa Baloma Tobumaboma leisakaimi makawala eikatotila. \v 14 E leisakaidasi matauna Baloma Tobumaboma kidamwa bitanikolaisi mokwita Yaubada bisemakavi komwaidona avaka mwada bisakaidasi, e bitanekwaidasi goli, yakidasi la tomota. Mapaila bitayakawolaisi matauna saina Towalakaiwa. \s1 Paulo inigada \p \v 15 E yeigu lalagi ammakawala lokudubumaisi Guyau Yesu e lokuyebwailisi Yaubada la tomota komwaidosi. Mapaila baisa uula \v 16 gala bakapatu nokagutoki baisa Yaubada paila yokomi. Ogu tuta ninigada anigada paila yokomi. \v 17 Anigada baisa matauna la Yaubada da Guyausi Yesu Keriso, Tamadasi saina Towalakaiwa, kidamwa bisakaimi Baloma Tobumaboma. E Baloma Tobumaboma bisakaimi kabitam e bikimitali Yaubada bukugisimlilaisi e bukunikolaisi matauna. \v 18 E anigada kidamwa biulaim ninami bukugisaisi la lumalama. Paila matauna eidouwaimi mwada bisakaimi mi kabopikwaku, deli eikatotila bimitukwaii baisa yakidasi la tomota bidubadu vavagi bikalisuwoli veiguwa saina bwainigaga, \v 19 deli eikatupewolaidasi yakidasi todubumi metoya ola peula saina kwepeuligaga. E anigada kidamwa bukukwatetasi pikwaku makwaina deli la mitakwai deli la peula. E peula makwaina olumouledasi, baisa makawala peula makwaina \v 20 isisu baisa Yaubada tutala itokowoi Keriso imovavau e ivisiyeili ola kakata\f e \ft Kabosili makwaina isim kala taimamila deli peula.\f* walakaiwa. \x - \xo 1.20 \xt Sam 110.1\x* \v 21 Baisa goli Keriso iyosi la guyau, ikikalisuwoli komwaidosi gweguya valu walakaiwa,\f f \ft Minasina baloma walakaiwa ikikaraiwagasi valu valu komwaidona.\f* komwaidosi tokwaraiwaga, komwaidosi topapeula deli kasi tokugwa. Matauna Keriso ikikalisuwoli komwaidosi, availa iyosi la guyau baisa ovalu watanawa deli ovalu makwaina igau bima. \v 22 E Yaubada ikaraiwaga kidamwa vavagi komwaidona bikabikuwolaisi Keriso, e isaiki matauna baisa ekalesia mwada matauna Guyoula, kidamwa bikaraiwaga paila vavagi komwaidona. \x - \xo 1.22 \xt Sam 8.6\x*\x - \xo 1.22-23 \xt Kl 1.18\x* \v 23 Ekalesia\f g \fq Ekalesia. \ft Mailela 23 gagabila bitagini, “Ekalesia baisa wowola Keriso ivakasau Keriso deli ivigimkulovi la paisewa.”\f* baisa wowola Keriso. Paila makawala matauna Keriso ivigimkulovi vavagi komwaidona ambaisa ambaisa, makawala goli matauna Keriso bividubali wowola, baisa ekalesia. \c 2 \s1 Omitibogwa tokwaliga, oluvi tommomova \p \v 1 Omitibogwa yokomi tokowolova karaiwaga deli tomitugaga, mapaila yokomi makawala tokwaliga oninami. \x - \xo 2.1-5 \xt Kl 2.13\x* \v 2 E tuta makwaina lokuliloulasi mina watanawa osi keda doudoga. Kukwabikuwolaisi baloma matauna, matauna goli kasi tokugwa avai tokwaraiwaga avai tokwaraiwaga isisuaisi walakaiwa. E baloma matauna\f h \ft Matauwena Diabolo.\f* tuta baisa ikikaraiwogi matausina eipakaisi Yaubada. \v 3 Mitaga komwaidodasi omitibogwa makawala matausina, e avaka avaka magidasi tavagaisi makawala goli. E avaka tadokaisi bibudoki wowodasi kaina avaka itaki ninadaisi, tavagaisi makawala. E makawala komwaidosi mina watanawa, yakidasi tuvaila ibodi da bubunelasi kidamwa igau bitalumkolaisi Yaubada la ninamwau. \p \v 4 Mitaga Yaubada la nokapisi gala yomala, deli vakaila goli iyebwailidasi. \v 5 Paila tapakaisi Yaubada, e yakidasi makawala tokwaliga oninadaisi. Mitaga Yaubada ivigakaidasi tommomova tutala ivigaki Keriso tomomova. Yaubada leikatumovaimi, e uulela wala la mitakwai, \v 6 Paila yakidasi tavasosusi deli Keriso, e Yaubada itokowoiyaidasi deli matauna, kidamwa deli matauna bitayosisi karaiwaga walakaiwa wa labuma. \v 7 E ivagi makawala kidamwa igau tuta bima bikimitali la mitakwai saina bwainigaga sainela. Paila ikimitali la mitakwai tuta makwaina eivituloki ammakawala iyebwailidasi metoya baisa Keriso Yesu ola vasosu. \v 8 Paila Yaubada leikatumovaimi availa availa yokomi lokudubumaisi matauna, e uulela wala la mitakwai. Gala goli bukuvagaisi avaka mwada bukubanaisi kami katumova, paila baisa Yaubada la semakavi wala. \v 9 Gala gagabila bukukwamnomwanasi paila avaka, paila gala lokubwainasi uula mi salau mwada bukuyosisi katumova, gala goli! \v 10 Yaubada kada Tobubulasi, e ibubulaidasi mwada bitasividulaisi Keriso Yesu e bitamitukwaibwailasi baisa ovalu watanawa. E bogwa eikatubiasibogwi vavagi makwaisina avaka magila bitavagaisi. \s1 Budotala budovau tomota e uula Keriso \p \v 11 Yokomi gala mina Yudia, ammakawami? Mina Yudia eidokaimi “Gala Tobobobu”, e idokaisi titoulesi “Tobobobu”, mitaga baisa kasi gulogula wala availa availa ibobwaisi uwosi. E yokomi bukululuwaisi mi kaisisu omitibogwa. \v 12 Ka, tuta makwaiwena gala kusividulaisi Keriso. Yokomi togilagala wala e gala Yaubada la tomota yokomi. Gala kuyosisi kami vilavila paila Yaubada la kabutu makwaisina,\f i \ft Yaubada la kabutu deli Nowa (kugisi Vit 6.18; 9.9); deli Eberaam (kugisi Vit 15.18; 17.2,7-9); e deli mina Isireli (kugisi Sun 19.1-9).\f* baisa goli avaka Yaubada eikatotila baisa la tomota. Mi kaisisu baisa ovalu watanawa gala deli mi pikwaku e gala mi Yaubada wala. \v 13 Mitaga lagaila gala makawala, e uula Keriso Yesu. Omitibogwa kusisuaisi kaduwonaku, mitaga Keriso la kaliga leimaiyaimi katitaikina. \v 14 Paila Keriso isepitukwaidasi, yakamaisi mina Yudia deli yokomi gala mina Yudia, ivigaki budotala wala, e mapaila da vakotasi uulela matauna. E makwaina kali avaka eikalitulaidasi eivigakaidasi tilaula, matauna Keriso ikodidaimi metoya owowola titoulela. \v 15 Ikodidaimi wala kama Karaiwagasi yakamaisi mina Yudia, avai karaiwaga avai karaiwaga, kidamwa mabudosina budoyu tomota bivigaki sosola budotala budovau la tomota titoulela, e mapaila tavakotasi. \x - \xo 2.15 \xt Kl 2.14\x* \v 16 Metoya ola kaliga wa korosi, Keriso ikodidaimi si uvatai mabudosina e isepituki mabudosina budoyu ivigaki makawala woula kwaitinidesi wala e imaiyaidasi takaimilavausi baisa Yaubada. \x - \xo 2.16 \xt Kl 1.20\x* \v 17 E Keriso ima ikamituli makwaina Bulogala Bwaina, baisa goli vakota paila komwaidodasi. E ikamituli makawala baisa yokomi gala mina Yudia, yokomi goli kusikaduwonakusi metoya baisa Yaubada, e deli ikamituli baisa yakamaisi mina Yudia, yakamaisi katitaikina Yaubada. \x - \xo 2.17 \xt Ais 57.19\x* \v 18 E yakamaisi mina Yudia e yokomi gala mina Yudia, komwaidodasi goli gagabila bitalokaiasi omatala matauna Tamadasi. Bitalokaiasi metoya baisa Baloma taitinidesi, e uula wala matauna Keriso. \p \v 19 E yokomi gala mina Yudia, gala tuvaila bakadokaimi togilagala kaina tomitawasi. Mapaila yokomi deli yakamaisi Yaubada la tomota, yokomi Yaubada litula. \v 20 Yokomi deli yakamaisi makawala bwala e kokolela baisa matausina aposetolo deli tovitoubobuta,\f j \ft Budotala boda olumoulela totapwaroru tokamatula goli ikamatulasi bigala Guyau Yesu Keriso (kugisi VA 13.1; 1 Kr 12.28-29).\f* e lipumatala baisa Keriso Yesu titoulela. \v 21 E matauna isepituki bitotu peula bwala komwaidona e ikikaliai mwada bivigaki bwala kwebumaboma paila Guyau Yaubada. \v 22 E yokomi lokusividulaisi matauna Keriso, mapaila ikaliakaimi deli komwaidomasi bivigakaidasi Yaubada la bwala, e baisa goli Yaubada bisigaga metoya baisa la Baloma. \c 3 \s1 Paulo la wotetila paila matausina gala mina Yudia \p \v 1 Baisa uula yeigu Paulo aninigada baisa Yaubada. Yeigu goli leikatupipaigusi uula lasola paila Keriso Yesu baisa yokomi gala mina Yudia. \v 2 Adoki kaina bogwa kulagaisi ammakawala Yaubada metoya ola mitakwai isakaigu ulo koni kidamwa bawotitalaimi. \v 3 Yaubada ikimitali makwaina vavagi kwekikium e ivitulokaigu. Bogwa sitana lagini paila baisa, \v 4 e kidamwa bukukwalawasi baisa avaka lagini, gagabila bukugisaisi yeigu bogwa lakateta makwaina vavagi kwekikium paila Keriso. \x - \xo 3.4-6 \xt Kl 1.26-27\x* \v 5 Omitibogwa Yaubada gala ikimitali makwaina baisa mina watanawa. Mitaga tuta baisa bogwa leikimitali baisa la aposetolo deli la tovitoubobuta\f k \ft Kugisi Ep 2.20 kala katumiki.\f* mina bumaboma, metoya baisa Baloma Tobumaboma. \v 6 E baisa goli makwaina vavagi kwekikium. Yokomi gala mina Yudia isim kami vilavila deli mina Yudia paila Yaubada la mitakwai. Yokomi deli mina Yudia kusisuaisi makawala woula kwetinidesi. E avaka Yaubada ikatotila baisa yakamaisi mina Yudia, yokomi deli isim kami vilavila baisa. E vavagi makwaisina goli uulesi Keriso Yesu, e baisa avaka tadoki Bulogala Bwaina. \p \v 7 Yaubada ivigakaigu la towotetila paila makwaina Bulogala Bwaina. Ikatupewolaigu saina siligaga paila wotetila makwaina metoya ola peula saina kwaipeuligaga tutala isemakavi la mitakwai baisa yeigu. \v 8 Availa goli Yaubada la tomota kasi tokekita, matauna ikalisauwaigu. Mitaga Yaubada isakaigu, yeigu goli, baisa ulo koni, kidamwa bakamituli Bulogala Bwaina baisa matausina gala mina Yudia, kidamwa bikatetasi Keriso la mitakwai vakaila gala gagabila bitavinaku. \v 9 E tuvaila kidamwa tomota komwaidosi bigisaisi ammakawala Yaubada bivigimkulovi makwaina vavagi kwekikium. Paila Yaubada matauna wala vavagi komwaidona kala Tobubula, e ikatupwani vavagi makwaina metoya wa tuta ikugwa, \v 10 kidamwa lagaila wala matausina gweguya deli tokwaraiwaga walakaiwa\f l \ft Kugisi Ep 1.21 kala katumiki.\f* wa labuma bigisaisi ekalesia e mapaila binikolaisi Yaubada la kabitam kidikedala tuwoli tuwoli. \v 11 Yaubada ivagi baisa paila einigibogwi makawala metoya wa tuta ikugwa. E baisa avaka einagi bogwa leivagi metoya baisa Keriso Yesu da Guyausi. \v 12 Yakidasi bogwa tadubumaisi Yesu e tavasosusi deli matauna e mapaila tatuvaluwasi gagabila bitalilowotusi bitalosi Yaubada omatala. \v 13 E mauula anigadaimi taga bikaikai ninami paila baisa agu mmayuyu avaka laboda paila wala yokomi. Paila yokomi bukubodasi kami bwaina metoya baisa. \s1 Keriso la yebwaili \p \v 14 E baisa uula akavagina omatala Tamadasi. \v 15 Paila dala dilatala dilatala\f m \ft Mabudosina anelosi.\f* wa labuma deli baisa ovalu watanawa si kaisisu uulela matauna. \v 16 Anigada baisa Yaubada matauna Towalakaiwa saina guyugwayu, kidamwa bikatupewolaimi bisakaimi la Baloma, kidamwa bukupeulasi oninami, \v 17 e kidamwa bisividulaimi Keriso e bisivagasi oninami uula lokudubumaisi matauna. Anigada kidamwa uulemi bisisu oyebwaili makawala kai kailawalela itotu opwaipwaia, e bukutotusi peula oyebwaili makawala bwala kokolela. \v 18 Anigada kidamwa yokomi, e Yaubada la tomota komwaidosi deli, gagabila bukukwatetasi mokwita avaka Keriso la yebwaili, ammakawala kala wonaku, kala beiyaya, kala maloula kala loum vakailʹo. \v 19 Mokwita Keriso la yebwaili baisa yakidasi ikalisuwoli komwaidona avaka gagabila bitanikoli. Mitaga anigada kidamwa bukunikolaisi makwaina, e kidamwa bivakasauwaimi komwaidona avaka ivakasau Yaubada. \p \v 20 E gagabila Yaubada bivagi komwaidona avaka tanigadaisi kaina avaka takatetasi. Matauna gagabila bivagi e bikalisau goli metoya ola peula, baisa peula makwaina ipupaisewa olumouledasi. \v 21 E matauna bibani kala yakaula paila uula ekalesia e deli paila uula Keriso Yesu, e kala yakaula bikanigaga gala biwokuva, gala biwokuva. Emeni. \c 4 \s1 Yakidasi makawala woula kwetinidesi \p \v 1 Yeigu tosisu bwala katupipi paila uula awotitali Guyau. E yeigu magigu bukululuwaisi tuta makwaina Yaubada idouwaimi, paila matauna nanola mwada mi bubunela bukuvagaisi saina bwainigaga. Mapaila tuta baisa amnabaimi kidamwa bukububunasi makawala nanola matauna, kidamwa mi bubunela bibudoki kami dou. \v 2 Ibodi tuta komwaidona ninami kuvabwaisi watanawa, bukumanumsi e deli bukupeulokaisi. Bukupilasaisi taitala baisa taitala, paila baisa makawala bukuyomitalaisi mi yebwaili. \x - \xo 4.2 \xt Kl 3.12-13\x* \v 3 Baloma Tobumaboma leivigakaimi boda budotala wala. E yokomi bukuyomamalusi bukusigagasi budotala makawala, paila mi bubunela manum wala bikatupewoli mabudona. Taga bikovi boda. \v 4 Paila boda mabudona budotala wala, e matauna Baloma Tobumaboma taitala wala, makawala Yaubada idouwaimi kidamwa bukubodaisi kami pikwaku kwaitala wala. \v 5 E matauna Guyau taitala wala, dubumi kwaitala wala, e bapitaiso kwaitala wala. \v 6 E matauna Yaubada taitala wala, matauna goli Tamadasi komwaidodasi mina watanawa, deli da Guyausi komwaidodasi, ikatupewolaidasi komwaidodasi deli isividulaidasi komwaidodasi. \p \v 7 E Yaubada bogwa isakaidasi kwaitala peula saina siligaga, kala vilavila taitala baisa taitala, kala kwaiveka goli makawala peula makwaina avaka Keriso eisakaidasi. \v 8 Makawala Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu, kawala, \q1 “Tuta makwaina ila walakaiwa, \q2 ikau bidubadu availa availa bogwa ikatupipi, \q2 deli isaiki tomota kasi bobwailila.” \x - \xo 4.8 \xt Sam 68.18\x* \m \v 9 E mabigana “ila walakaiwa”, avaka kala katumiki? Kala katumiki ikugwa ima baisa ovalu watanawa goli. \v 10 Mapaila matauna wala leima baisa ovalu watanawa, baisa goli matauna leila walakaiwa sainela odabala labuma goli, kidamwa valu komwaidona bikaligiaki wala migila matauna. \v 11 E baisa matauna goli bogwa talivala “isaiki tomota kasi bobwailila”. Paila inagi mimilisi biyosisi si wotetila aposetolo,\f n \ft Matausina Yesu la toligalega deli goli matausina makawala Paulo availa availa Keriso einagi eidou; kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* e mimilisi tokwamituli\f o \ft Kaina tovitoubobuta; kugisi Ep 2.20 kala katumiki.\f* Yaubada la biga, mimilisi bikamitulaisi Bulogala Bwaina, e mimilisi tovakeda e deli tovituloki.\f p \ft Mabudona olumoulela ekalesia isim si wotetila bivakadi deli bivituloki totapwaroru.\f* \v 12 Inagi makawala kidamwa bikatubiasi komwaidosi Yaubada la tomota kidamwa biyosisi si wotetila avaka bibudoki totapwaroru, e kidamwa bikatupewolaisi mabudona ekalesia, baisa goli Keriso wowola. \v 13 E makawala goli komwaidodasi totapwaroru bitamila budotala metoya oda dubumaisi deli metoya Yaubada Latula kala kateta. E da tapwarorusi bwainawokuva goli, makawala kala vakaila Keriso. \v 14 E gala tuvaila bitabubunasi makawala gugwadi. Paila matausina tokwatudewa si vituloki doudoga gala tuvaila bibeuwaidasi makawala kaisai, kaina biyuvisauwaidasi makawala yagila igiwouya. Matausina goli osi katudewa mwada bivakadaisi tomota bisulasi wala. E gala goli bivakadaidasi makawala. \v 15 Mitaga bibodi metoya oda yebwailisi kidamwa bitakamokwitasi wala, e makawala bitatovakavekasi igau bitasakailasi Keriso, matauwena goli dabadasi. \v 16 Matauna dabadasi e yakidasi wowola. E metoya ola karaiwaga dabila, woula katupwaila katupotala katupotala ola kabosisu wala, deli woula komwaidona ivisosaidasi. E kidamwa komwaidona katupwaila la savali bwaina wala, woula tomwaidona bikaitubwa e bitoveka metoya baisa yebwaili. \x - \xo 4.16 \xt Kl 2.19\x* \s1 Tomota touwovau paila uula Keriso \p \v 17 Yeigu wodola da Guyausi e mapaila alivala deli akominimani paila baisa. Taga tuvaila bukububunasi makawala matausina gala inikolaisi Yaubada, si nanamsa gala isim dimlela, \v 18 deli ninasi saina dudubila. Mapaila matausina gala isim kasi vilavila momova makwaina avaka Yaubada isisaiki la tomota. Uula matausina komwaidosi tobubeikam deli saina kasai ninasi. \v 19 Matausina ikitumouwaisi komwaidona mmosila kala lumkola. Ikasalaisi tatousi baisa omitugaga, deli komwaidona avaka iuvagaisi saina kaboyommosila sainela, e gala taitala matausina bisilibodi avai mitugaga. \p \v 20 E yokomi gala lokulagaisi vavagi makwaisina paila Keriso. \v 21 E mokwita wala yokomi lokulagaisi paila matauna, deli goli yokomi kala tobwakuli lokulagaisi kala vituloki bigala mokwita, mabigana isisu baisa Yesu. \v 22 Mapaila kuvililaisi tomota tobubogwa baisa uula lokuvagaisi bubunela kwebubogwa. Paila makwaisina iyogagaimi metoya avai nona avai nona dubakasalela. \x - \xo 4.22 \xt Kl 3.9\x* \v 23 E ibodi ninami deli mi nanamsa bikwaivau wala. \v 24 E yokomi bukusikamsi mi bubunela kweuwovau, e yokomi tomota touwovau, baisa avaka Yaubada ibubuli makawala titoulela. Bitagisi tomota tovau avaka kala gigisa avai tuta bitagisi makwaina momova mokwita kala duwosisia deli kala bumaboma. \x - \xo 4.24 \xt Vit 1.26; Kl 3.10\x* \p \v 25 E gala tuvaila sopa, ka! Mitaga komwaidodasi bitalivalasi biga mokwita baisa sedaiasi, paila komwaidodasi wala katupwaila wowola Keriso. \x - \xo 4.25 \xt Sek 8.16\x* \v 26 E kidamwa bukuninamwausi, gala bukutagwalasi mi ninamwau bivigaki kami leiya, baisa mitugaga. E gala mi ninamwau bisisu yam komwaidona. \x - \xo 4.26 \xt Sam 4.4\x* \v 27 Ka, gala goli bukutugwalaimi makawala baisa Diabolo. \v 28 E matauna touveilau ibodi bisim veilau. Bivitouula la paisewa kidamwa bititakuna kala e gagabila wala bipilasi tonamakava. \v 29 E biga kamitilaki taga kulivalaisi. Mitaga biga pilasi wala bukulivalaisi, makwaisina biga bipilasi si tapwaroru deli bisaiki avaka bibodi bilagaisi. E mapaila avaka bukulivalaisi bivagaisi bwaina wala baisa matausina availa eilagaimi. \v 30 E deli taga kuyomiyuyaisi Yaubada la Baloma Tobumaboma. Paila Yaubada la Baloma baisa kibila yamala Yaubada baisa yokomi, bikamokwita kidamwa igau Yam makwaina\f q \ft Tuta matutona Yaubada biyakali komwaidosi mina watanawa.\f* bima Yaubada bitanekwaimi. \v 31 Bukupakaisi ninigaga, segasisi, gibuluwa. Gala tuvaila waiweya kaina bigigaga. Taga tuvaila bukulumkolaisi nanamsa gaga paila semia. \v 32 Mitaga kaimapula bukumitakwaisi deli mi ninabwaila taitala baisa taitala, deli goli bukuligaiwaisi mi mitugaga taitala baisa taitala, makawala goli Yaubada iligaiwa mi mitugaga metoya baisa Keriso ola vasosu. \x - \xo 4.32 \xt Kl 3.13\x*\fig Kami leiya baisa mitugaga|src="Vallotton 4900426" size="col" copy="your anger" ref="4.26" \fig* \c 5 \s1 Bukububunasi makawala matausina tolumalama \p \v 1 Yokomi Yaubada litula tombwailila, mapaila ibodaimi bukuvigikonaisi bukupataisi matauna. \v 2 Ibodaimi bukububunasi metoya omi bubunela yebwaili wala, makawala goli Keriso iyebwailidasi e itugwali titoulela baisa okaliga paila yakidasi. E ivigaki titoulela makawala semakavi saina simasimina maiina deli kala lula Yaubada saina iyomwasali matauna. \x - \xo 5.2 \xt Sun 29.18; Sam 40.6\x* \p \v 3 Paila yokomi Yaubada la tomota. Mapaila gala duwosisia kidamwa bukunanamsasi paila makwaisina vavagi pupagatu kaina makwaisina kala gigisa mmosila, kaina paila youloveka. E gala avai tuta goli bukulivalasi paila vavagi makwaisina oluwalaimi. \v 4 E gala bibodaimi bukulivalasi mabigasina biga matowa, kaina biga katudewa, kaina avai bigigaga. Mitaga ibodaimi wala bukunokagutokisi baisa Yaubada. \v 5 Bukunikolaisi mokwita paila baisa. Gala availa topupagatu, kaina toyommosila, kaina toyouloveka, (paila youloveka baisa makawala taimamila baisa tokolu,) e gala availa matausina bibani kala vilavila ola Karaiwaga Keriso deli Yaubada. \p \v 6 Taga availa bisipulokaimi deli la biga bigimakava. Paila uula makwaisina vavagi komwaidona, baisa Yaubada la ninamwau bima baisa matausina availa availa goli gala ikabikuwolaisi matauna. \v 7 Mapaila bukupakaisi wala komwaidosi availa availa makawala matausina. \v 8 Yokomi titoulemi omitibogwa kusisuaisi odudubila. Mitaga tuta baisa yokomi bogwa Guyau la tomota, e kusisuaisi olumalama. Mapaila ibodaimi bukububunasi makawala matausina tolumalama. \v 9 Paila lumalama makwaina\f r \fq \it lumalama makwaina.\it*\ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi, “Baloma matauna”.\f* imai uwala komwaidona vavagi bwainigaga, deli mitukwaibwaila, e deli bigala mokwita. \v 10 Kuvigikonaisi bukukwatetasi avaka biyomwasali Guyau. \v 11 Bukupakaisi matausina availa availa ivagaisi vavagi makwaisina gala kala yeiwau, paila baisa uvagila dudubila. Mitaga kaimapula bukuyomitalaisi vavagi makwaisina baisa olumalama. \v 12 Baisa mokwita saina mosiligaga kaina bitalivalaisi vavagi makwaisina ivagaisi okium. \v 13 Deli avai tuta vavagi komwaidona bitayomitalaisi olumalama, oluvi makwaisina vavagi bitagisimlilaisi omilakatila. \v 14 E avaka bitagisimlilaisi omilakatila, baisa goli uvagila lumalama.\f s \fq E avaka bitagisimlilaisi omilakatila, baisa goli uvagila lumalama. \ft Gagabila bitagini, “Paila lumalama bititapi vavagi komwaidona.”\f* Baisa uula taitala eilivala,\f t \ft Kaina mabigasina pilatala si wosi tobwakuli Keriso tobubogwa.\f* kawala, \q1 “Mwa, tommasisi kumamata! \q1 Kutokaia metoya okaliga, \q2 deli Keriso visigala bititapaim.” \p \v 15 E baisa makawala bukukimanumsi mi kaisisu. Gala bukusisuaisi makawala matausina tobubeikam, mitaga bukusisuaisi makawala matausina tokwabitam. \v 16 Taga kuyomadaisi mi tuta wotetila, bukusalausi wala, e bukupaisewasi, paila yam makwaisina yam gaga. \x - \xo 5.16 \xt Kl 4.5\x* \v 17 E taga bukunagowasi, mitaga ibodi bukuvigikonaisi bukukwatetasi avaka Guyau magila bukuvagaisi. \p \v 18 Gala bukumomomsi deli waini, paila baisa igau biyogagaimi. Mitaga bivakasauwaimi wala Baloma Tobumaboma. \v 19 E kulivalasi baisa taitala taitala metoya wa biga sam deli wosi tapwaroru e deli avai wosi bumaboma. Bukuwosisi wosi tapwaroru deli sam baisa Guyau, deli goli kala yakaula baisa oninami. \x - \xo 5.19-20 \xt Kl 3.16-17\x* \v 20 E tuta tuta bukunokagutokisi paila vavagi komwaidona baisa Yaubada Tamadasi, e deli goli bukukwaitagaisi yagala da Guyausi Yesu Keriso. \s1 Paila vavaigila \p \v 21 Bukutugwalaimi titoulemi taitala baisa taitala paila uula kutemmalaisi matauna Keriso. \p \v 22 E yokomi navavaigila, bukutugwalaimi titoulemi baisa mi mmwala, makawala goli ibodi bukutugwalaimi baisa da Guyausi. \x - \xo 5.22 \xt Kl 3.18; 1 Pt 3.1\x* \v 23 Paila tau isim la karaiwaga baisa la kwava, makawala Keriso isim la karaiwaga baisa mabudona ekalesia. E matauna Keriso titoulela goli kala Tokwatumova ekalesia e mabudona wala wowola. \v 24 E mapaila ibodi minasina bitugwalaisi titoulesi namwaidosi goli baisa si mmwala. Paila makawala goli ekalesia kala boda mabudona itugwalaisi titoulesi baisa Keriso. \x - \xo 5.24-25 \xt Kl 3.19; 1 Pt 3.7\x* \p \v 25 E yokomi tovavaigila, bukuyebwailisi mi kukova. Makawala goli Keriso iyebwaili ekalesia e itugwali okaliga paila mabudona, \v 26 kidamwa bikabomi ekalesia baisa Yaubada metoya ola biga. Ikugwa ikatumigileu wa sopi iwinisau,\f u \ft Ililivala paila bapitaiso.\f* \v 27 kidamwa mabudona ekalesia bitotu omatala titoulela saina kwaimitabwaila. E mabudona kala mitabwaila kwebumaboma e gala avaka kala sula. Gala avaka kala tunutunu kaina kala nebaneba kaina kwaitala avaka kala gaga. \v 28 E ibodi tauwau biyebwailisi si kukova, makawala iyebwailisi uwosi titoulesi. Paila avai tau iyebwaili la kwava, matauna iyebwaili titoulela wala. \v 29 Gala availa bikoulovi wowola, avai tuta. Mitaga ivakoma, iyamati, makawala goli Keriso ivigaki baisa ekalesia. \v 30 Paila yakidasi goli katupwaila wowola Keriso. \v 31 E Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu, “Baisa uula tau bisilavi tamala inala e bivakouli la kwava, e kasitaiyu goli bivigakaisi uwosi makawala taitala.” \x - \xo 5.31 \xt Vit 2.24\x* \v 32 Baisa goli kwaitala vituloki saina kwevakaigaga leitabanaisi baisa wa Buki Pilabumaboma, e yeigu adoki baisa ivitulokaidasi paila Keriso deli paila ekalesia. \v 33 Mitaga tuvaila ivitulokaidasi paila yokomi vavaigila. Ibodi taitala taitala biyebwaili la kwava makawala titoulela, e ibodi natana natana bikamiabi la mwala. \c 6 \s1 Gugwadi deli veisia \p \v 1 Gugwadi, yokomi totapwaroru, ibodaimi bukukwabikuwolaisi tumimia numia, paila baisa ibodaimi bukuvagaisi.\f v \fq paila baisa ibodaimi bukuvagaisi. \ft Mimilisi buki pilabubogwa gala wala iginisi mabigasina.\f*\x - \xo 6.1 \xt Kl 3.20\x* \v 2 “Kutaimamila baisa tamam inam.” Makwaina karaiwaga baisa kwaimatala isim kala katumkovila biga katotila, \x - \xo 6.2-3 \xt Sun 20.12; Kak 5.16\x* \v 3 kawala, “kidamwa yoku bukusisu bwaina deli bukusigaga wala baisa om valu.” \p \v 4 Tommoya, nunumoya, taga kukwatumwalaisi litumia kidamwa bigibuluwasi. Mitaga tuta tuta bukuvitubwaisi matausina kidamwa bitovakavekasi metoya kala kiduwosisia deli kala vituloki tapwaroru. \x - \xo 6.4 \xt Kl 3.21\x* \s1 Towotetila deli kasi tokwaraiwaga \p \v 5 E yokomi towotetila bukukwabikuwolaisi kami tokwaraiwaga baisa ovalu watanawa. E deli kami kokola deli mi tatuva bukuvagaisi mi wotetila deli ninami la tagwala, e makawala goli bukuwotitalaisi Keriso. \x - \xo 6.5-8 \xt Kl 3.22-25\x* \v 6 E bukuvagaisi makawala gala avai tuta omitasi bigigisaimi wala, mwada bikabwailimi. Mitaga metoya oninami komwaidona bukuvagaisi avaka Yaubada nanola makawala yokomi la towotetila Keriso. \v 7 E bukuwotetilasi goli deli mi mwasawa, makawala yokomi bukuwotitalaisi Guyau e gala tomota wala. \v 8 Kululuwaisi goli kidamwa Guyau bimapu komwaidosi tomota paila si wotetila bwaina, kaina isim kasi katupipi kaina gala. \p \v 9 E yokomi tokwaraiwaga bukuvagaisi makawala baisa mi towotetila, gala deli mi kominimani. Kululuwaisi baisa yokomi deli mi towotetila isim taitala wala kami tokwaraiwaga wa labuma e matauna ivigaki makawala wala baisa komwaidosi. \x - \xo 6.9 \xt Kak 10.17; Kl 3.25; 4.1\x* \s1 Bukukwabiliasi deli komwaidona avaka Yaubada isakaimi \p \v 10 E kala vigimkovila, bukuvasosusi baisa Guyau, e bukukwatumkulovaisi mi peula metoya baisa la peuligaga matauna. \v 11 Bukusikomasi komwaidona avaka Yaubada isakaimi kala silaboda kabilia uvagila mwau, e igau bukutokaiasi bukukwabiliasi baisa Diabolo ola katuduvidavi. \v 12 Paila yakidasi gala bitakabiliasi baisa kada tilaulasi tomota. Mitaga kada tilaulasi baisa matausina iyosisi avai peula avai peula gagawokuva wala oviluwela walakaiwa. Baisa goli matausina Diabolo la gweguya,\f w \ft Kugisi Ep 1.21 kala katumiki.\f* deli todidabala, deli matausina isim si karaiwaga paila valu watanawa, baisa tuta saina dudubila. \v 13 E tuta baisa bukusikomasi avaka Yaubada eisakaimi e igau avai tuta yam gaga bima e kami tilaula bivitouulasi bikabiliasi baisa yokomi, yokomi gagabila bukutotusi peula. E bukukwabiliasi baisa okala vigimkovila, e bogwa bukutomgwagasi. \p \v 14 Mapaila bukutotusi peula! Kukwauwaisi bigala mokwita paila kami bunodoga kusipwaisi okuvalimi bikasai. Deli bukusikamsi bubunela duwosisia makawala uwomi la vayoula. \x - \xo 6.14 \xt Ais 11.5; 59.17\x* \v 15 Deli kukwatubaiasasi paila bukukwamitulaisi Bulogala Bwaina bigala vakota makawala kami buta. \x - \xo 6.15 \xt Ais 52.7\x* \v 16 E tuta komwaidona kukwauwaisi mi dubumi paila mi vayoula. E metoya vayoula makaina gagabila bukukimataisi komwaidona silamata kailululu avaka Tomitugaga iluvalova. \v 17 E kusikamsi katumova paila kami kulupewa, deli kukwauwaisi Yaubada la biga\f x \ft Bulogala Bwaina paila Keriso.\f* paila mi kaiyala, makaina goli Baloma bisakaimi. \x - \xo 6.17 \xt Ais 59.17\x* \v 18 Baisa komwaidona bukuvagaisi deli mi ninigada, e kidamwa kunigadasi paila Yaubada la pilasi. Tuta tuta bukuninigadasi makawala goli Baloma iviyelu ninami. Baisa uula bukuyuuyausasi e bukupwaitukulasi ninigada. Tuta tuta bukunigadasi paila Yaubada la tomota komwaidosi. \v 19 E deli goli tuvaila kunigadasi paila yeigu, kidamwa Yaubada bisakaigu ulo biga. E avai tuta mwada balivala, gagabila batuvaluwa balilivala e bakamituli Bulogala Bwaina kala kwekikium.\f y \fq Bulogala Bwaina kala kwekikium. \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi, “Yaubada nanola kwekikium”.\f* \v 20 Paila yeigu goli wodola Keriso paila Bulogala Bwaina makwaina, ilagoli baisa tuta ikatupipaigusi. Baisa uula ibodi bukunigadasi kidamwa gagabila bakamituli tuvaluwa paila baisa, makawala goli avaka ibodaigu. \s1 Paulo italoi \p \v 21 Taikiko\f z \ft Kugisi Kl 4.7.\f* sodasi tombwailidasi deli towotetila tokimadagi ivigibau Guyau la wotetila, matauna bilukwaimi komwaidona avaka bulogagu, kidamwa bukunikolaigusi avaka yeigu lauvagi. \x - \xo 6.21 \xt VA 20.4; 2 Tm 4.12\x*\x - \xo 6.21-22 \xt Kl 4.7-8\x* \v 22 E baisa uula awitali matauna biwokaiami kidamwa bilukwaimi avaka komwaidomasi kauvagaisi, e deli bikatululutaimi. \p \v 23 Ulo nigada baisa Yaubada Tamadasi deli da Guyausi Yesu Keriso kidamwa biyebwailimi komwaidomi segwaia, kidamwa bukudubumaisi e bitalaguva lupomi. \v 24 Deli kidamwa Yaubada bimitukwaii availa availa yokomi kuyebwailisi da Guyausi Yesu Keriso deli mi yebwaili kwemovagasi.