\id DEU Deuteronomy, Kiriwina Bible PNG, February 2010 8/11 \h KARAIWAGA KWAIYUWELA \mt1 KARAIWAGA KWAIYUWELA \is1 Kabovitouula \ip Mapilana \bk Karaiwaga Kwaiyuwela\bk* baisa mimilisi Mosese la katuloluta baisa mina Isireli tutala isisuaisi mapilana Mowabi. Mapilana goli eivaiwasisi metoya osi loula saina kaduwonaku oviloupakala, e makatekiga bisuvisi e biyoulisi Kenani. \is1 Mapilana buki katupwaila katupovasi \ip Uula 1.1 - 4.29 Mosese ikatululuti vavagi saina kabokatubau Yaubada bogwa leivagi katitaikina kweluwovasi taitu bogwa leiwokuva. Matauna iluki tomota biluluwaisi ammakawala Yaubada eivakadi matausina oluwalela viloupakala, deli iluki ibodi bikabikuwolaisi deli bikamiabaisi matauna. \ip Uula 5.1 - 28.68 Mosese ikatummati karaiwaga kweluwotala baisa matausina. Matauna ititaneku Karaiwaga Kwaimatala baisa tomota, paila magila bitapwarorusi baisa wala Guyau kalamwaleta. Oluvi matauna ikatummati tuvaila karaiwaga makwaisina mina Isireli ibodi bibokulaisi avai tuta bisisuaisi Kenani. \ip Uula 29.1 - 30.30 Mosese ikatululuwai tomota avaka kala nikoli paila Yaubada la kabutu baisa matausina, e iluki matausina ibodi bitugwalivauwaisi titoulesi baisa Yaubada, kidamwa bivagaisi makawala makwaina kabutu. \ip Uula 31.1 - 34.12 Baisa mina Isireli iwosaisi pilatala wosi paila Yaubada la mitakwai, deli Mosese ibigibwaili mina Isireli. Oluvi Mosese ikaliga mapilana Mowabi opilibomatu, Waya Yoridani piliyuwelaga. \ip Nanamsela kwaiveka buki mapilana ikikamituli kidamwa Yaubada ikabwaili deli ikatumovi la tomota tatoula, e matausina goli saina iyebwaili, kidamwa la tomota biluluwaisi deli bikabikuwolaisi matauna, e igagabila bikatumovi deli bimitukwaii matausina tuta komwaidona. \ip Uula 6.4-6 isisu biga mabigasina Yesu eidoki vidubalela karaiwaga komwaidona. “Bukuyebwailisi Guyau mi Yaubada metoya olupomi komwaidona, deli omi baloma komwaidona, deli omi peula komwaidona.” \iot Buki kala katumimisa \io1 Moses la katuloluta kwematala 1.1 - 4.49 \io1 Moses la katuloluta kwaiyuwela -- \io2 a) Karaiwaga kwailuwotala 5.1—10.22 \io2 b) Mimilisi karaiwaga deli katubuyoyu 11.1- 26.19 \io1 Ammakawala bisuvisi Kenani 27.1—28.68 \io1 Kabutu kala vigavau 29.1—30.20 \io1 Mosese la katuloluta kala vigimkovila 31.1—33.29 \io1 Mosese ikaliga 34.1-12 \c 1 \p \v 1 Mapilana buki baisa biga wala Mosese eiluki mina Isireli, avai tuta matausina ititavinasi opilibomatu mapilana wa Waya Yoridani. Matausina isisuaisi olopola wala Yoridani otigegala katitaikinela Supu oluwalaisi valu mapilana Parana opilatala e deli mapilasina Topeli, Labana, Asaroti, deli Disaaba opiliyuwela. \v 2 (Bibodi kweluwotala kwaitala yam bitaliloula metoya wa Koya Sinai bila Kadesi Bania okedala makadana bila koyala Edom.) \v 3 Olopola kweluwovasila taitu igau matausina eisilavaisi wala mapilana Itipita, e wa tubukona naluwotala natala yamla kwematala Mosese iluki tomota komwaidona karaiwaga avaka Guyau eikaraiwogi biluki matausina. \v 4 Paila ikugwa Guyau bogwa eikalisau Siyoni guyoula Amora, matauna ikaraiwaga olopola valu Esiboni; e deli goli eikalisau Ogi guyoula Basani, matauna ikaraiwaga olopola mapilasina Asitaroti deli Edirei. \x - \xo 1.4 \xt Baw 21.21-35\x* \v 5 E oluvi tomota igau wala isisuaisi mapilana Yoridani opilibomatu olopola Mowabi, e Mosese ivitouula ikatumiki avaka Yaubada la karaiwaga deli goli la vituloki. \p Matauna ikaibiga, kawala, \v 6 “Igau wala tasisuaisi wa Koya Sinai, Guyau da Yaubadasi ikaibiga baisa yakidasi, ‘Yokomi saina vakaila mi sisu metoya mapilana wa koya. \v 7 Kukwatubaiasasi kusoguguwasi e bukugalasi goli. Kusuwaisi okoyala mapilana Amora, deli goli komwaidona kaligeila mapilana, kusuwaisi Yoridani otigegala, e deli goli okoyala deli okabatau, e deli mapilana opilibolimila, e deli goli kuvalapulasi okawolawala Bolita Kwaiveka. Kulosi oviluwela Kenani e kusaitaulasi Lebanoni okoyala e kulosiga bila kala kaduwonaku makawala duyoveka Waya Yupereiti. \v 8 E baisa komwaidona kwabila avaka yeigu Guyau bogwa lakatotila kidamwa basaiki tubumia Eberaam, Aisake deli Yekobe, e deli baisa dalesi komwaidona. Mapaila kulosi mapilana valu e kuyoulisi mi kwabila.’ ’’ \s1 Mosese inagi tokwaraiwaga \r (Sun 18.13-27) \p \v 9 Mosese iluki tomota kawala, “Wa tuta matutona tasisuaisi wa Koya Sinai lalukwaimi kawagu, ‘Koni makwaina lakugwaiyaimi saina mwau sainela baisa yeigu. Gala igagabila bavagi titoulegu. \v 10 Guyau mi Yaubada ivigakaimi saina lokubawasi makawala utuyam wa labuma kala bawa. \v 11 E Guyau, matauna tubumia si Yaubada, ibodi bivigaki kami bawa bisiniveka kwailakatuluwotolu tuvaila e bivigakaimi bukusibwabwailasi, makawala goli la biga katotila. \v 12 Mitaga ammakawala koni makwaina kala mwau agumwaguta yeigu bakau pailaga yokomi mi kominimani bakiduwosisii? \v 13 Ka, ibodi bukunagaisi mimilisi tokabitam, matausina tokateta deli toninitalapula metoya dala kwaitala kwaitala, e yeigu basaili matausina kami tokugwa.’ \v 14 E yokomi bogwa kutagwalasi keda makadana vavagi bwaina bibodi bitavagaisi. \v 15 Mapaila bogwa lakau matausina tokabitam deli toninitalapula, matausina goli metoya dala dilatala dilatala bogwa lokunagaisi, e lasaili matausina bikugwaiyaimi. Mimilisi si koni biyamatasi tailakatuluwotala tomota, mimilisi biyamatasi tailakatutala, mimilisi tailuwolima, mimilisiga tailuwotala. E tuvaila lanagi mimilisi ituwoli tokwaraiwaga oluwalaisi dala madilasina. \p \v 16 “E tuta makwaina wala akatuwola baisa matausina kawagu, ‘Ibodi bukulagaisi kominimani makwaisina ititokaia oluwalaimi. Bukunagaisi avaka kala duwosisia kominimani kwaitala kwaitala, kaina paila yokomi tolivalu kainaga paila tomitawasi eisiwalaiyaimi. \v 17 Gala ibodi bukutakilaisi tomota omi yakala. Bukunagaisi avaka kala duwosisia oluwalaisi komwaidosi, kaina gweguya kaina tokai. Gala bukukukolaisi availa, paila baisa avaka avaka bukunagaisi bima metoya baisa Yaubada. E kidamwaga pakula kwaitala saina mwau baisa yokomi, desi wala kumiakaigusi e yeigu bakibwailaki bibwaina.’ \v 18 E tuta makwaina lakatululutaimi tuvaila paila avaka ibodi bukuvagaisi. \s1 Tokwauta iwitalaisi metoya Kadesi Bania \r (Baw 13.1-33) \p \v 19 “Bogwa tavagaisi avaka Guyau da Yaubadasi leikaraiwogaidasi. Tasilavaisi Koya Sinai e tasuwaisi oviloupakala kwaivekagaga deli saina kabokokola e tasaitaulasi okoyala mina Amora si valu. E avai tuta taviloubusisi Kadesi Bania, \v 20-21 alukwaimi, kawagu, ‘Bogwa lokumaisi okoyala mina Amora si valu, mapilawena Guyau da Yaubadasi, matauna tubudoiasi si Yaubada goli, isisakaidasi. Ka, kugisaisi baisa goli! Kulosi kuyoulisi makawala Guyau leikaraiwaga. Taga bukuwouyasi kaina bukukokolasi.’ \p \v 22 “Mitaga kumakaiagusi kukwaibigasi kawami, ‘Ibodi bitawitalaisi mimilisi tomota bikugwasi ivakawolaisi valu, e igagabilaga bilukwaidasi avai keda bwaina bitalouyasi deli valu mavilousina omatadasi.’ \p \v 23 “Kaina kala gigisa bwaina bitavagaisi makawala, mapaila lanagi tailuwotala taiyu tauwau metoya dala madilasina dilaluwotala dilayu. \v 24 Matausina ilalouyasi wala valu ilosi itobusi wa koya mapilana Esikoli Itayatilela ikalitavinasi. \v 25 E imiakaidasi mimilisi kaiuwala leibanaisi baisa, deli ikamitulaisi pwaipwaia makwaina Guyau bisakaidasi saina kubilumalala sainela. \p \v 26 “Mitaga kwavilivilaisi Guyau mi Yaubada la karaiwaga e kupakaisi gala magimi bukusuvisi valu makwaina. \x - \xo 1.26 \xt Kak 9.23; Ib 3.16\x* \v 27 Kutabunobwanasi taitala baisa taitala kawami ‘Wa, Guyau ikoulovaidasi! Bogwa eimaiyaidasi metoya mapilana Itipita mwada bikasalaidasi oyumasi mina Amora bikatumataidasi. \v 28 Avakaga paila bitalosi baisa? Wa, kada kokolasi! Tauwau matausina eitawitalaisi ilukwaidasi tomota matausina ikalisauwaidasi, topapeula deli touwonaku, e tabodala si valu kalila ila wala isakaila labuma. E tuvaila igisaisi mimilisi tomota kasi vakaila makawala dokanikani!’ \p \v 29 “Mitaga akaibiga, kawagu, ‘Gala bukukukolaisi matausina tomota. \v 30 Guyau mi Yaubada bikugwaiyaimi e bikabilia paila yokomi, makawala lokugisaisi eivagi mapilana Itipita, \v 31 deli oviloupakala. Bogwa lokugisaisi ammakawala leikolaimi woloula keda leimaiyaimi valu makwaina, makawala goli tau bikopwi latula.’ \x - \xo 1.31 \xt VA 13.18\x* \v 32 Ilagoli avaka lalivala, yokomi gala wala kudubumaisi Guyau. \x - \xo 1.32 \xt Ib 3.19\x* \v 33 Ka, matauna tuta komwaidona ikalimitalaimi inevi valu paila bukubudaisi mi kabosikaiwa. Ivitulokaimi keda, ikalimitali mi loula wa bogi metoya kova kaitala e kaitala lowalowa metoya wa yam. \s1 Guyau imipuki mina Isireli \r (Baw 14.20-45) \p \v 34 “Guyau bogwa ilagi mi tabunobwana e igibuluwa ilivala biga katotila mwau kawala, \x - \xo 1.34-35 \xt Ib 3.18\x* \v 35 ‘Gala taitala metoya baisa yokomi bisuvi valu makwaina pwaipwaiala kubilumalala baisa omitibogwa lakatotila basaiki tubumia. \v 36 Mesinaku Keleba wala Yepuni latula bisuvi. Matauna saina tokimadagi baisa yeigu, mauula basaiki matauna deli dalela biyosisi pwaipwaia makwaina leivakawoli.’ \v 37 E tuvaila Guyau eigibuluwaigu paila uula yokomi e leikaibiga kawala, ‘Ka, yoku Mosese tuvaila gala bukusuvi mapilana valu. \v 38 Mitaga ibodi bukukwatupewoli nanola kam topilasi matauna Yosuwa Nuni latula. Ka, matauna goli bikugwai mina Isireli paila bisuvisi biyosaisi valu.’ \p \v 39 “Oluvi Guyau ilukwaidasi komwaidodasi kawala, ‘Litumia goli bisuvisi. Tuta makwaina pwapwawa wala matausina gala gagabila bikatetasi avaka kala tuwoli mitukwaibwaila deli mitugaga. Magudisina goli kudokaisi kami tilaula biyosaisi. Basaiki pwaipwaia baisa matausina e bivakulotaisi. \v 40 Mitaga yokomi goli, bukukwaimilavausi oviloupakala bukulouyasi keda makadana biloula Mlulela Akaba.’ \p \v 41 “Kuvitakaulokaigusi kawami, ‘Mwa, Mosese, ka, bogwa kamitugagasi baisa Guyau. Mitaga tuta baisa bakakabiliasi, makawala goli Guyau da Yaubadasi leikaraiwogaidasi.’ E taitala taitala yokomi kukwatubaiasasi bukukwabiliasi, kudokaisi bogwa bigagabila bukuyoulisi mapilana valu wa koya. \p \v 42 “Mitaga Guyau ilukwaigu kawala, ‘Kwatululuti matausina gala bitakabiliasi, paila yeigu gala deli matausina e kasi tilaula bitomgwagasi.’ \v 43 Lalukwaimi avaka Guyau eikaibiga, mitaga yokomi gala kuligalegasi. Kukoulovaisi la karaiwaga e deli mi kalimwala lokukwatuwakedasi wa koya. \v 44 Mapaila matausina mina Amora leisisuaisi wa koya ikabiliaimi makawala saina bidugaga minasina kapiwa nagigasisi. Kusakaulasi e ibokavilaimi ilauwaimi mapilana Oma e baisa goli eitomgwagasi odubami okoyala Edom. \v 45 E kudousi baisa Guyau paila pilasi, mitaga gala wala bilagaimi kaina goli bigisaimi. \s1 Taitu kala kaduwonaku mapilana oviloupakala \pc \v 46 “Mapaila tasisuaisi mapilana Kadesi tuta kaduwonaku. \c 2 \p \v 1 Oluvi tatovilasi tasuwaisi mapilana oviloupakala talosi keda makadana bila Mlulela Akaba, makawala Guyau leikaraiwaga, e tuta kaduwonaku tawowausi mapilana koyala Edom. \x - \xo 2.1 \xt Baw 21.4\x* \p \v 2 “Mapaila Guyau ilukwaigu kidamwa \v 3 bogwa eibodi da tutasi kala woloula tawowausi mapilana wa koya makwaisina e iboda bitalosi opiliyavata. \v 4 Ilukwaigu basakaimi katuloluta. Kawala, ‘Bukulosi wa koya mapilana bilokaia Edom okaligeila veimia si pwaipwaia, baisa Iso dalela. Matausina bikukolaimi, \x - \xo 2.4 \xt Vit 36.8\x* \v 5 mitaga gala bukuvitoulaisi kabilia deli matausina, paila gala wala basakaimi sitana si pwaipwaia, gala wala. Bogwa lasaiki mapilana Edom baisa Iso dalela. \v 6 E bukugimwalasi k ʹami deli kami sopi metoya baisa matausina.’ \p \v 7 “Kululuwaisi ammakawala Guyau mi Yaubada leimitukwaiyaimi metoya vavagi bidubadu lokuvagaisi matauna iyamataimi makawala lokuwowausi vakaigaga mapilana ovilouwokuva. Matauna deli yokomi kwailuwovasi taitu e bidubadu vavagi lokuyosisi avaka avaka magimi. \p \v 8 “Mapaila taloulasi e tavalaiyaisi kedala mavilousina Elata deli Esionigeba bila Milaveta Pilamata. E tauwovilasi tasuwaisi opilakalisalewa bilokaia mapilana Mowabi. \v 9 Guyau ilukwaigu kawala, ‘Taga bukukwatumwali mina Mowabi matausina dalela tomoyabogwa Lota kaina goli bukukwabilia deli matausina. Bogwa lasaiki mapilana vilouveka Ari, e gala wala basakaimi sitana si pwaipwaia.’ ’’ \x - \xo 2.9 \xt Vit 19.37\x* \p ( \v 10 Omitibogwa budotala tomota kasi vakaila makawala dokanikani topapeula yagasi mina Ema eisisuaisi mapilana Ari. Matausina saina touwonaku makawala goli mabudona mina Anaki, matausina buduyuwela dokanikani. \v 11 E makawala mina Anaki, tomota leidokaisi mabudona mina Repa wala, mitaga mina Mowabi idokaisi mina Ema. \v 12 E omitibogwa budotala mina Ora mesisikaisi mapilana Edom, mitaga Iso dalela ibokavilaisi matausina ikatudidaimisi si valu e isikaisiga mapilana valu. E igau oluvi mina Isireli ivagaisi makawala wala, ibokavilaisi kasi tilaula metoya mapilana valu Guyau eisaiki matausina.) \p \v 13 “Oluvi taluvipeilisi Waya Seredi, makawala Guyau leilukwaidasi bitavagaisi. \v 14 Baisa makawala kwailuwotolu kwailima kwaitolu taitu leitasilavaisi Kadesi Bania. Komwaidona tokwabilia tubwa matubona bogwa leikaligasi, makawala goli Guyau eikaibiga bikaloubusi. \x - \xo 2.14 \xt Baw 14.28-35\x* \v 15 Guyau ikikagagi wala matausina tatoula wala imtuli komwaidosi. \p \v 16 “Avai tuta bogwa leikaligasi matubona \v 17 e Guyau ilukwaidasi kawala, \v 18 ‘Yam lagaila bukuluvipeilisi mapilana Mowabi okedala makadana bilokaia Ari. \v 19 E bukuvakatitaikinasi mapilana mina Amoni si valu matausina Lota dalela. E gala bukuvitoulaisi kabilia baisa matausina, paila gala basakaimi sitana pwaipwaia avaka bogwa lasaiki matausina.’ ’’ \x - \xo 2.19 \xt Vit 19.38\x* \p \v 20 (Valu mapilana kala nikoli si pwaipwaia mina Repa, mabudona goli omitibogwa mesisikaisi baisa. E omitibogwa mina Amoni eidokaisi matausina mina Samsum. \v 21 Matausina saina touwonaku makawala mabudona mina Anaki. Matausina saina kasitobidubadu sainela deli saina topapeula mabudona. Mitaga Guyau imtuligigai e mina Amoni iyoulisi si pwaipwaia e imilivalusi baisa. \v 22 Guyau leivigaki makawala wala mina Edom, matausina dalela Iso isisuaisi okoyala Edom. Guyau eikatudidaimi mina Ora e mina Edom iyoulisi si pwaipwaia e imilivalusi baisa, e eisigagasi goli leima lagaila. \v 23 Valu mapilana okawolawela Bolita Kwaiveka tomota metoya simla Kiriti imilivalusi baisa. Matausina imtulaisi tosibogwa mabudona mina Avi e iyoulisi si pwaipwaia mapilana opilibolimila bila itobu mapilana vilouveka Gasa.) \p \v 24 “Tavawalaiyaisi valu mapilana Mowabi e Guyau ilukwaidasi kawala, ‘Ka, kulosi kuluvipeilisi Waya Anoni. Bogwa latugwali bukutomgwagasi odabala Siyoni matauna mina Amora si guyau mapilana Esiboni, deli goli la pwaipwaia. Bukukwabiliasi deli matauna e bukuvitouulasi bukuyoulisi la pwaipwaia. \v 25 Ka, metoya wa yam lagaila tomota komwaidona bavigaki bikukolaimi. Komwaidona tomota bitatuvasi deli kasi kokola avai tuta bilagaisi availa goli bikavitagi yagami.’ \s1 Mina Isireli itomgwagasi odabala guyau Siyoni \r (Baw 21.21-30) \p \v 26 “Mapaila awitali biga metoya oviloupakala Kedemota ilokaia guyau Siyoni mapilana Esiboni, baisa bigala vakota, kawagu, \v 27 ‘Bukutagwala bakasuwalaiyaisi m valu. Bakasaitaulasi e gala bakaligaiwaisi keda. \v 28 Bogwa bakamapwaisi avaka bakakomasi deli bakamomwaisi. Magimasi wala bakasuwalaiyaisi m valu, \v 29 tatoula bakaluvipeilisi Waya Yoridani e bakasuvisi pwaipwaia makubilana Guyau ma Yaubadasi isakaimasi. Ka, matausina Iso dalela tosisula Edom deli goli mina Mowabi tosisula Ari bogwa itugwalaimasi lakasaitaulasi okaligeila si valu.’ \p \v 30 “Mitaga guyau Siyoni gala itugwalaidasi bitasuwalaiyaisi la valu. Ka, matauna Guyau mi Yaubada ikasai dabala deli la kowolova kidamwa bitatomgwagasi deli bitayoulisi la pwaipwaia, e ka, bogwa tayoulisi metoya wa tuta matutona leima yam lagaila goli! \p \v 31 “E Guyau ilukwaigu, kawala, ‘Ka, kugisi guyau Siyoni deli la valu lavigaki bimama baisa omitami. Ibodi bukuyoulisi la pwaipwaia e bukumilivalusi.’ \v 32 Siyoni eikouleku leima deli la tokabilia mwada bikabiliaidasi baisa opapala mapilana valu Yaasa, \v 33 mitaga Guyau da Yaubadasi matoulela isakaidasi bitatomgwagasi, e takatumataisi matauna deli litula deli goli la tokabilia komwaidona. \v 34 E tuta matutona wala tayosisi valu kwaitala kwaitala takodidaimisi e takatumataisi tomota komwaidona, tauwau, vivila, gugwadi, gala taitala ilau biga. \v 35 Bulutuvalu tayosisi deli komwaidona guguwala valu takauwaisi wala. \v 36 Guyau da Yaubadasi itagwala bitayosisi valu komwaidona metoya mapilana Aroera okalitutilela itayatilela Anoni, deli mapilana valu olopola itayatila, e bila goli ikeiita mapilana Giliadi. Paila valu kalila gala kwaitala kwaipeula baisa yakidasi. \v 37 Taga gala talosi katitaikinela okaligeila mina Amoni kaina opapala Waya Yaboka, kaina mapilasina valu wa koya, kaina goli avai valu ituwoli Guyau da Yaubadasi ikaraiwogaidasi gala bitalosi. \s1 Mina Isireli itomgwagasi odabala guyau Ogi \r (Baw 21.31-35) \c 3 \p \v 1 “E oluvi talosi opiliyavata bilokaia mapilana Basani, e guyau Ogi isunapula ima deli la tokabilia mwada bikabiliaidasi katitaikinela valu Edirei. \v 2 Mitaga Guyau ilukwaigu kawala, ‘Taga bukukukoli matauna. Ka, igau makateki basakaimi matauna, la tokabilia, deli goli komwaidona la pwaipwaia. Bukuvigakaisi matauna makawala lokuvigakaisi Siyoni matauna mina Amora si guyau, matauna eiguyau mapilana Esiboni.’ \p \v 3 “Mapaila Guyau eikasali guyau Ogi deli la tomota oyamadasi e tamtuligigaiyaisi wala matausina iwokuva. \v 4 Tuta matutona wala la valu tayoulisi komwaidona. Gala avaka kesa ikanam, valu makwaisina kala bawa kwailuwolima kwailuwotala, baisa komwaidona mapilana Agobi guyau Ogi tolela Basani la kabokaraiwaga. \v 5 Valu makwaisina komwaidona kalisi kwaipapeula deli kwaiwonaku, kalapisilela ibisibodaisi, e tuvaila bidubadu valu kwaikikekita gala isim kalila. \v 6 Takatudidaimisi komwaidona mavilousina deli goli takatumataisi komwaidosi tauwau, vivila deli gugwadi, makawala goli leitavigakaisi valu makwaisina la kabokaraiwaga guyau Siyoni tolela Esiboni. \v 7 Takauwaisi bulutuvalu deli takouyaisi mavilousina. \p \v 8 “Tuta makwaina takauwaisi si valu matausina taiyu gweguya mina Amora, baisa mapilana valu opilibomatu Waya Yoridani metoya Waya Anoni bila ikeiita Koya Emoni. \v 9 (Koya Emoni mina Saidoni idokaisi Sirioni, e mina Amora idokaisi Seniri.) \v 10 Bogwa tayoulisi komwaidona la kabokaraiwaga guyau Ogi tolela Basani, mavilousina vilouvakaveka odubakaila, deli viluwela Giliadi deli Basani iuvalutu goli ila itobu opilibomatu viluwesi Saleka deli Edirei.” \p \v 11 (Guyau Ogi matauna kala vigimkovila mabudona Repa. Wowola didawogela eibubulokaisi dakunawokuva wala kala maloula uvayu e kala beiyaya katitaikina uvatala. Visaikola makwaina makawala visaikola mokwita kala karaiwaga. E gagabila wala bitagisi makwaina tuta baisa isisu olumoulela mapilana mina Amoni si vilouveka Raba.) \s1 Dala makwaisina eimilivalusi Yoridani mapilana opilibomatu \r (Baw 32.1-42) \p \v 12 “Tuta makwaina tayoulisi pwaipwaia lavasali baisa dala dilayu Rubeni deli Gada mapilana Aroera opiliyavata katitaikinela Waya Anoni, tuvaila sitana pwaipwaia okoyala Giliadi deli mapilasina viluwela. \v 13 Kabulotala dalela Manasa lavasali kesala pwaipwayela Giliadi deli komwaidona mapilana Basani, ambaisa Ogi leiguyau, baisa goli komwaidona mapilana Agobi.’’ \p (Mapilana Basani idokaisi pwaipwayesi mina Repa. \v 14 Taitala tau metoya odalela Manasa matauna Yairi ikau komwaidona mapilana Agobi, baisa goli Basani, mapilana ila ikeiita kaligeila Gesura deli Maaka. Matauna idoki valu yagala metoya yagala titoulela, e yam lagaila goli tadokaisi mapilasina viluwela Yairi.) \p \v 15 “Lavasali mapilana Giliadi baisa mina Makira odalela Manasa. \v 16 E lavasali pwaipwaia metoya mapilana Giliadi bila Waya Anoni baisa dalesi Rubeni deli Gada. Makwaina waya oluwalela baisa kaligeila si pwaipwaia opilibolimila, e kaligeila opiliyavata baisa Waya Yaboka eiluvasosusi deli mapilana Amoni kaligeila. \v 17 Opilikwaibwaga kaligeila bila itobu Waya Yoridani, metoya Milaveta Galili opiliyavata leila itobu Milaveta Pilamata opilibolimila deli okuvalila Koya Pisiga opilibomatu. \p \v 18 “Tuta makwaina wala asaiki katuwolala valu, kawagu, ‘Guyau da Yaubadasi isakaimi pwaipwaia makubilana Yoridani opilibomatu paila bukumilivalusi baisa. E tuta baisa ibodi mi tokwabilia bikatubaiasasi e bukuwitalaisi biluvipeilisi Waya Yoridani omitasi mina Isireli kidamwa bukupilasaisi paila biyoulisi si pwaipwaia. \x - \xo 3.18-20 \xt Yos 1.12-15\x* \v 19 Mesinaku wala mi kukova, litumia deli mi bulutuvalu bisisuaisi baisa ovalu mapilasina lavasali baisa yokomi. Ka, anikoli mi bulutuvalu saina bidugaga. \v 20 Ibodi wala bukupilasaisi semia mina Isireli tatoula wala bukuyoulisi mapilana pwaipwaia Guyau isisaiki matausina, mapilana goli Yoridani opilikwaibwaga. Bukupilasaisi tatoula wala Guyau bitagwala bisikaisi mapilana e biluva uwosi, makawala goli bogwa eivagi baisa yokomi. E oluvi bukukwaimilavausi pwaipwaia makwaina bogwa lavasali baisa yokomi.’ \p \v 21 “E oluvi akatuwola baisa Yosuwa, kawagu, ‘Bogwa lokugisi komwaidona avaka Guyau mi Yaubada eivagi baisa matausina taiyu gweguya Siyoni deli Ogi. E bogwa bivagi makawala wala baisa availa availa matausina ambaisa bukusuvi osi valu. \v 22 Taga bukukukolaisi matausina, paila Guyau mi Yaubada bikabilia paila yokomi.’ \s1 Yaubada gala itagwala paila Mosese bisuvi mapilana Kenani \p \v 23 “Wa tuta matutona anigada peula baisa Guyau, kawagu, \x - \xo 3.23-27 \xt Baw 27.12-14; Kak 32.48-52\x* \v 24 ‘Mwa Guyau Towalakaiwa, anikoli lokuvitulokaigu kala vitouula wala vavagi makwaisina saina vakaigaga deli kaboyowalula avaka avaka bukuvagi. Gala wala taitala yaubada isisu wa labuma kaina baisa ovalu watanawa, availa gagabila bivagi vavagi topilaveka makawala yoku lokuvagi. \v 25 Mwa Guyau, akoma lopom, kutagwala baluvapela Waya Yoridani e bagisi bilukumalala mapilawena ewaiwa, deli goli koya kwaiminabwaita deli koyala Lebanoni.’ \p \v 26 “Mitaga paila uula yokomi tomota Guyau igibuluwaigu e gala binakaigalaigu. Kaimapula wala ikaibiga kawala, ‘Desi livala! Bomam bukulukwaigu avaka tuvaila paila baisa. \v 27 Ka, kula kumwena odubiluwotala Koya Pisiga e kugisi opiliyavata, opilibolimila, opilibomatu e opilikwaibwaga. Kumitakavati bibwaina avaka lokugigisi, paila uula yoku gala wala bukuluvapela wa Waya Yoridani. \v 28 Kusaiki Yosuwa kala katuloluta. Kwatupewoli la nanamsa, paila matauna bikugwai tomota biluvapelasi biyoulisi pwaipwaia makubilasina lokugigisi.’ \p \v 29 “E mapaila tasitotaulasi oitayatila omatala mapilana valu Betipeora.” \c 4 \s1 Mosese ikatululuti mina Isireli mwada bikabikaulasi \p \v 1 E Mosese iluki tomota, kawala, “Ibodi bukukwabikaulasi komwaidona makwaisina karaiwaga avaka lauvitulokaimi, kidamwa igau bukusikaisi deli bukuyoulisi valu mapilana avaka matauna Guyau, tubumia si Yaubada, isisakaimi. \v 2 Mitaga gala bukukwatumkulovaisi avai vavagi avaka lakaraiwogaimi, deli gala bukuligaiwaisi avai vavagi. Kukwabikuwolaisi Guyau mi Yaubada la karaiwaga, makwaisina lasakaimi. \x - \xo 4.2 \xt YG 22.18-19\x* \v 3 Bogwala titoulemi lokugisaisi avaka Guyau leivagi baisa wa Koya Piori. Ikatudoum komwaidosi matausina ititapwarorusi baisa Beali, \x - \xo 4.3 \xt Baw 25.1-9\x* \v 4 mitaga availa availa yokomi lokutapwarorusi baisa wala Guyau mi Yaubada lagaila kusisuaisi wala tommomova. \p \v 5 “Bogwa lavitulokaimi komwaidona makwaisina karaiwaga, makawala goli Guyau ulo Yaubada ilukwaigu paila bavagi. Makateki bukusuvisi e bukuyoulisi valu mapilana. E avai tuta bukumili valusi baisa ibodaimi bukukwabikuwolaisi makwaisina karaiwaga. \v 6 E kukwabikuwolaisi tuta komwaidona, e baisa biyomitali mi kabitam baisa tomotala boda ituwoli. E avai tuta matausina bilegasi paila komwaidona makwaisina karaiwaga e igau bikaibigasi, kawasi, ‘Wa! Ina tokwabitam deli tokateta mabudona boda budoveka iyosisi!’ \p \v 7 “Gala avai boda topapeula sainela si yaubada saina katitaikina baisa matausina paila bipilasi, makawalaga Guyau da Yaubadasi iuvagi baisa yakidasi paila avai tuta magidasi pilasi matauna imapu da dousi. \v 8 E gala avai boda topapeula sainela iyosisi si karaiwaga duwosisia, makawalaga makwaisina yeigu lavitulokaimi lagaila. \v 9 E bukuyamataimi deli bukululuwaisi gala sitana bukulumwelavaisi avaka eigisaki mitami kala woloula mi tuta tommomova. E kusolasi baisa litumia deli baisa tubumia, \v 10 paila yam makwaina lokutotusi omatala Guyau mi Yaubada mapilana wa Koya Sinai e ilukwaigu kawala, ‘Kukwatuguguli tomota. Magigu bilagaisi avaka balivali bitakutusi ammakawala bikabikuwolaigusi kala woloula si tuta tommomova, kidamwa tuvaila bivitulokaisi litusia paila bikukolaigusi.’ \p \v 11 “Kusolasi baisa litumia ammakawala lokulosi lokutolisi opapala koya makwaina eikuboli lowalowa pilapopou e kala bwabwau makawala mseu, e deli kova ilupainuniga iloula wa labuma. \x - \xo 4.11-12 \xt Sun 19.16-18; Ib 12.18-19\x* \v 12 E kusolasi ammakawala Guyau eibigitonimi metoya wa kova, e ammakawala lokunakaigalaisi la bigatona mitaga gala wala kugisaisi migila ammakawala kala gigisa. \v 13 Eilukwaimi avaka ibodaimi bukuvagaisi paila bukuyamataisi la kabutu baisa yokomi. Ibodi goli bukukwabikuwolaisi makwaisina Karaiwaga Kwailuwotala, baisa bogwa eigini opapala mapilasina pilayu dakuna pilapupatata. \x - \xo 4.13 \xt Sun 31.18; 34.28; Kak 9.10\x* \v 14 E Guyau bogwa ilukwaigu paila bavitulokaimi komwaidona karaiwaga, e baisa bukukwabikuwolaisi olopola valu makwaisina makateki bukusuvisi deli bukuyoulisi. \x - \xo 4.14 \xt Sun 21.1\x* \s1 Katuloluta paila tokolu kala tapwaroru \p \v 15 “Avai tuta Guyau ibigatona baisa yokomi metoya wa kova wa Koya Sinai, gala sitana avai vavagi kugisaisi. E ka, paila wala kami bwaina titoulemi ibodi bukukwakikitasi \v 16 mwada gala bukusulasi kidamwa bukububulaisi avai tokolu -- kaina migila tau kaina vivila, \x - \xo 4.16 \xt Sun 20.4; Tol 26.1; Kak 5.8; 27.15\x* \v 17 kaina mauna naliloula kaina nayoyowa, \x - \xo 4.17-18 \xt Rm 1.23\x* \v 18 kaina mauna nasigisagina kaina yena. \v 19 Taga bikau mitami mwada bukutapwarorusi deli bukuwotitalaisi baisa avaka lokugisaisi wa labuma, baisa kalasia, tubukona, deli utuyam. Paila Guyau mi Yaubada bogwa ikasali minasina baisa komwaidosi boda ituwoli ituwoli paila bitapwarorusi. \v 20 Mitaga ka -- yokomi mabudona tomota bogwa eikolaimi metoya makovana kovasupa, baisa mapilana Itipita, e bogwa ivisunupuloiyaimi paila bivigakaimi la tomota tatoula, makawala goli lagaila kusisuaisi. \x - \xo 4.20 \xt Sun 19.5; Kak 7.6; 14.2; 26.18; Tt 2.14; 1 Pt 2.9\x* \v 21 E Guyau mi Yaubada igibuluwaigu e uula yokomi, deli bogwa ikamlili la bigatona mwada yeigu gala wala baluvapela wa Waya Yoridani mwada basuvi makubilana kubilumalala kwabila avaka mwada bisakaimi. \x - \xo 4.21 \xt Baw 20.12\x* \v 22 E ka, yeiguga bogwa eimati wala bakaliga makubilana tasisikaisi, e gala wala sitana baluvapela wa waya. Mitaga yokomi makateki wala bukuluvapelasi e bukuyoulisi makubilana kubilumalala kwabila. \v 23 Kukwakikitasi taga bukulumwelavaisi kabutu makwaina Guyau mi Yaubada eivagi baisa yokomi. Bukukwabikuwolaisi la karaiwaga mwada taga bukububulaisi avai tokolu paila titoulemi, \v 24 paila Guyau mi Yaubada matauna makawala kovasupa. Matauna gala wala bitagwala bukutapwarorusi baisa availa mwada kaimapula matauna. \x - \xo 4.24 \xt Ib 12.29\x* \p \v 25 “Kaina avai tuta yokomi lokusisuaisi olumoulela makwaina valu saina kaduwonaku tuta, deli isim litumia deli tubumia, gala goli bukumitugagasi makawala bukububulaisi tokolu avai migila avai migila paila wala titoulemi. Paila baisa Guyau idoki mitugaga, e bukuyogibuluwaisi matauna. \v 26 Kidamwa bukukoulovaisi baisa ulo karaiwaga e yeigu badou mina labuma deli mina watanawa kidamwa bisalaisi mi sula, e yokomi tuta pikekita wala bukutamwausi metoya makwaina valu. Gala wala bukusisuaisi tuta kaduwonaku olumoulela makwaina valu avaka makateki bukuyoulisi. Komwaidomi goli bukudoumlabasi. \v 27 Matauna Guyau bibutugigaiyaimi bukulosi oluwalaisi boda ituwoli ituwoli e baisa taivilemi wala bukubwainasi. \x - \xo 4.27-28 \xt Kak 28.36\x* \v 28 E baisa bukuwotitalaisi avai yaubada avai yaubada eibubulaisi metoya kai deli dakuna, minasina yaubada gala gagabila bigigisasi kaina biligalegasi kaina bikamsi kainaga bisikonaisi avaka. \v 29 E baisa mapilasina valu igau bukunevisi paila Guyau mi Yaubada. E kidamwa bukusavalisi paila matauna deli ninami komwaidona e bogwa bukubanaisi matauna. \x - \xo 4.29 \xt Yer 29.13\x* \v 30 Avai tuta bukubodasi mwau, e vavagi makwaisina bikaloubusisi baisa yokomi e igau okala vigimkovila yokomi bukuninavilasi baisa Guyau e bukukwabikuwolaisi matauna. \v 31 Paila matauna wala Yaubada tonokapisi. Gala bisilavaimi kainaga bimtulaimi. E matauna gala wala bilumwelavi makwaina kabutu avaka matauna titoulela eivagi baisa tubumia omitibogwa. \p \v 32 “Bukunanamsasi paila tuta omitibogwa, kainaga tuta matutona igau tutala yokomi gala wala bukukwaloubusisi, e bila goli tuta matutona Yaubada eibubuli tomota baisa ovalu watanawa. E tuvaila bukunainevisi ambaisa ambaisa ovalu watanawa komwaidona. Ke, avai tutaga kwaitala vavagi kala kwaiveka makawala makwaina vavagi eikaloubusibogwa? Kaina availa sitana eilagi bulogala kwaitala vavagi makawala makwaina? \p \v 33 “Ki, availaga si yaubada eilagaisi ililivala baisa matausina metoya wa kova makovana e oluvi eisisuaisi deli si momova, makawala goli yokomi lokusisuaisi? \v 34 Kaina avai yaubada deli la tuvaluwa eila ikau la tomota metoya baisa tomota ituwoli e ivigaki la tomota titoulela, makawala goli Guyau mi Yaubada eivigakaimi mapilana Itipita? Ka, baisa goli omitami ivagi avaka metoya ola peula saina peuluvagasi. Imai lelia deli kabilia, ivagi kabutuvatusi deli kaboyowalula, e ivigaki vavagi kabokokola sainela biviloubusisi. \v 35 Guyau bogwa eivitulokaimi vavagi makwaisina mwada bukusimokwitasi kidamwa matauna kalamwaleta wala Yaubada, e gala wala availa isisu kaimapula matauna. \x - \xo 4.35 \xt Mk 12.32\x* \v 36 Bogwa itagwala bukulagaisi kaigala eililivala metoya wa labuma kidamwa bivitulokaimi avaka. E baisa ovalu watanawa bogwa itagwala bukugisaisi la kova kovabumaboma e eilivala baisa yokomi metoya olopola makovana. \v 37 Paila iyebwaili tubumia omitibogwa e mapaila inagaimi e deli la peuligaga imaiyaimi metoya mapilana Itipita. \v 38 E tutala kuliloulasi, mataunaga eilobogwa ibokavili mimilisi boda eisusunapulasi e mabudosina tomota saina bidubadu deli topapeula ikalisauwaimi. E bogwa eivagi komwaidona vavagi makwaisina kidamwa bimaiyaimi baisa e bisakaimi si pwaipwaia. E makubilasina goli okuyosisi yam lagaila. \v 39 Mapaila ka, ibodaimi yam lagaila bukululuwaisi, e gala avai tuta bukulumwelavaisi kidamwa Guyau matauna Yaubada walakaiwa wa labuma deli baisa ovalu watanawa. Gala avai yaubada ituwoli isisu. \v 40 E ibodaimi bukukwabikuwolaisi komwaidona makwaisina la karaiwaga avaka lasakaimi lagaila, e bukusibwabwailasi yokomi deli goli tubumia. Bukusigagasi goli baisa wa kwabila makubilana, makubilawena goli Yaubada isisakaimi kidamwa bukuvigakaisi mi vavagi titoulemi, tuta gala wala biwokuva.” \s1 Viluwela kabokwala Yoridani opilibomatu \p \v 41 Kwaitolu valu Mosese ikatupali opilibomatu mapilana Yoridani. \x - \xo 4.41-43 \xt Yos 20.8-9\x* \v 42 Valu mavilousina viloutolu kabokwala bisisu kidamwa taitala biwaiya bikatumati sola matauna gala kala tilaula iwomakavi wala. Gagabila bisakaula bilokaia viloutala mavilousina e baisa bisisu taga availa bikatumati. \v 43 Viloutala paila Rubeni dalela mavilouna goli Besera wa koya oviloupakala. Viloutala paila Gada dalela mavilouna Ramoti mapilana Giliadi. E viloutala paila Manasa dalela mavilouna Golani, mapilana Basani. \s1 Kabovitouula Mosese isisaiki Yaubada la Karaiwaga \p \v 44 Mosese isaiki Yaubada la Karaiwaga baisa mina Isireli. \v 45-46 Ikugwa isunapulasi metoya Itipita isisuaisi oitayatilela mapilana opilibomatu Yoridani omatala mavilouna Betipeora e baisa goli isaiki matausina makwaisina karaiwaga. Baisa omitibogwa la kabokaraiwaga guyau Siyoni okaligeila Amora, matauna leiguyau valu Esiboni. Mitaga Mosese deli tomotala Isireli itomgwagasi baisa matauna avai tuta leisilavaisi Itipita. \v 47 Isikulotaisi la pwaipwaia, deli tuvaila la pwaipwaia guyau Ogi mapilana Basani, matauna taiyuwela si guyau mina Amora leisisu opilibomatu mapilana Yoridani. \v 48 Pwaipwaia makubilana kaligeila ivitouula metoya valu Aroera okaipapala Waya Anoni iuvalutu ila opiliyavata wa Koya Sirioni, makwaina Koya Emoni. \v 49 Tuvaila isaiguliki valu komwaidona mapilana opilibomatu Yoridani e iuvalutu goli ila opilibolimila mapilana Milaveta Pilamata e bila itobu okuvalila Koya Pisiga opilibomatu. \s1 Karaiwaga Kwailuwotala \r (Sun 20.1-17) \c 5 \p \v 1 Mosese idou komwaidona mina Isireli isigugulasi iluki matausina kawala, “Yokomi mina Isireli, ka, kulagaisi karaiwaga komwaidona basakaimi lagaila. Kutakutaisi e kuyamataimi bukukwabikuwolaisi makwaisina. \v 2 Omitibogwa wa Koya Sinai Guyau da Yaubadasi ikabutu \v 3 deli tumidaiasi mitaga gala matausina wala. Tuvaila goli ikabutu deli komwaidodasi availa availa tamwamovasi lagaila. \v 4 Wa koya makwaina Guyau eililivala baisa yokomi matala mitami metoya wa kova. \v 5 Yeigu latowalaiyaimi yokomi deli Guyau wa tuta matutona paila balukwaimi avaka eililivala, paila uula kukukolaisi kova e kupakaisi gala bukumwenasi wa koya makwaina. \p “Guyau eikaibiga, kawala, \v 6 ‘Yeigu Guyau mi Yaubada, e bogwa lakatumovaimi metoya baisa Itipita, ambaisa lokuulasi. \p \v 7 “ ‘Gala bukutitapwaroru baisa avai yaubada mesinaku wala baisa yeigu. \p \v 8 “ ‘Gala bukuyouduli tokolu paila yoku mwada migila makawala avai vavagi isisuaisi wa labuma kaina ovalu watanawa kaina obolita osikowala valu watanawa. \x - \xo 5.8-9 \xt Tol 26.1; Kak 4.15-18; 27.15\x* \v 9 Gala bukutaimamila baisa avai tokolu, kaina bukutapwaroru omatala. Paila yeigu wala Guyau m Yaubada, e gala wala atagwala bukutapwaroru baisa availa mwada kaimapugu. Bamipuki matausina availa availa ipakaigusi deli tubusia e bilokaia tubutolusi deli tubuvasisi kasi tubwa. \x - \xo 5.9-10 \xt Sun 34.6-7; Baw 14.18; Kak 7.9-10\x* \v 10 Mitaga bamitukwaii lakatuluwovila tubwa matubosina availa availa iyebwailigusi deli goli ikabikuwolaisi ulo karaiwaga. \p \v 11 “ ‘Gala bukukwagoli yagagu deli mitugaga nanamsela. Paila yeigu Guyau m Yaubada igau bamipuki availa availa matausina ikagolaisi yagagu deli mitugaga. \x - \xo 5.11 \xt Tol 19.12\x* \p \v 12 “ ‘Bukukwabikuwoli kala karaiwaga yam Sabate, e bukukwabomi yam makwaina, makawala goli yeigu Guyau m Yaubada lakaraiwogaim. \x - \xo 5.12 \xt Sun 16.23-30; 31.12-14\x* \v 13 M yam kwailima kwaitala isisu e baisa bogwa ibodi paila m wotetila. \x - \xo 5.13-14 \xt Sun 23.12; 31.15; 34.21; 35.2; Tol 23.3\x* \v 14 Mitaga yam kwailima kwaiyuwela yamla vaiwasi, e makwaina bogwa lakabomi. Wa yam makwaiwena gala taitala bipaisewa, kaina goli yoku, litumwa, m ula, deli m mauna, kaina avai togilagala isisuaisi om valu. Matausina m ula ibodi bivaiwasisi makawala goli yoku bukuvaiwasi. \v 15 Bukululuwai yoku lokusisu ula wala mapilana Itipita e yeigu Guyau m Yaubada akatumovaim metoya ogu peula saina vakaigaga sainela. Baisa uula akaraiwogaim bukukwabikuwoli kala karaiwaga yam Sabate. \p \v 16 “ ‘Kutemmali tamam deli inam, makawala goli yeigu Guyau m Yaubada akaraiwogaim, kidamwa bukusibwabwaila wala e m tuta bikaduwonaku om valu mapilana avaka yeigu lasakaim. \x - \xo 5.16 \xt Kak 27.16; Md 15.4; 19.19; Mk 7.10; 10.19; Lk 18.20; Ep 6.2-3\x* \p \v 17 “ ‘Gala bukukwatumata tomota. \x - \xo 5.17 \xt Vit 9.6; Tol 24.17; Md 5.21; 19.18; Mk 10.19; Lk 18.20; Rm 13.9; Ym 2.11\x* \p \v 18 “ ‘Gala bukukwailasi. \x - \xo 5.18 \xt Tol 20.10; Md 5.27; 19.18; Mk 10.19; Lk 18.20; Rm 13.9; Ym 2.11\x* \p \v 19 “ ‘Gala bukuveilau. \x - \xo 5.19 \xt Tol 19.11; Md 19.18; Mk 10.19; Lk 18.20; Rm 13.9\x* \p \v 20 “ ‘Gala bukutabinimakavi availa. \x - \xo 5.20 \xt Sun 23.1; Md 19.18; Mk 10.19; Lk 18.20\x* \p \v 21 “ ‘Gala bukumitikewakewa baisa availa la kwava. Gala bukumitikewakewa baisa matauna la bwala, la pwaipwaia, la ula, la bulumakau, la ase, kaina avai vavagi tuvaila la vavagi titoulela.’ \x - \xo 5.21 \xt Rm 7.7; 13.9\x* \p \v 22 “Makwaisina karaiwaga komwaidona Guyau bogwa eisakaimi okuvalila koya lokusigugulasi. Avai tuta eilivala deli kaigala kaigaveka metoya wa kova deli metoya olowalowa saina popou, eisaiki karaiwaga makwaisina e gala avai karaiwaga ituwoli. Oluvi igini makwaisina opapala pilayu dakuna pilapatata e isakaigu. \x - \xo 5.22-27 \xt Ib 12.18-19\x* \s1 Tomota ikokolasi \r (Sun 20.18-21) \p \v 23 “Avai tuta kova ikakata saina peula wa koya komwaidona e kulagaisi kaigala metoya odudubila, kami tokugwa deli dalemi tommoyela imakaiagusi \v 24 e ikaibigasi kawasi, ‘Guyau da Yaubadasi ivitulokaimasi la vavagi tupilaveka deli la guyugwayu avai tuta kalagaisi matauna ililivala metoya wa kova. Lagaila goli bogwa tagisaisi igagabila taitala tomota bisisu tomomova ilagoli Yaubada bibigitoni matauna. \v 25 Mitaga avaka paila bakasilagivausi okaliga? Kova makovana saina subeilulu biyogagaimasi. Mokwita goli bakakaligasi kidamwa bakaligivauwaisi Guyau bililivala tuvaila. \v 26 Ki, metoya omitibogwa e leimaga yam lagaila avai tomota bisitotaula kidamwa bililagi Guyau ililivala metoya wa kova? \v 27 Mwa, Mosese, kukwaimilavau bukulilagi komwaidona avaka avaka Guyau da Yaubadasi bililivala. Oluvi kukwaimilavau bukulukwaimasi avaka leilukwaim. Ka, yakamaisi bakalagaisi e bakakabikaulasi.’ \p \v 28 “Avai tuta Guyau bogwa ilagi baisa e ilukwaigu kawala, ‘Bogwa lalagi tomota matausina avaka si bigatona e bogwa ikamokwitasi. \v 29 Bibodi tuta komwaidona bilumkolaisi makawala! Bibodi tuta komwaidona bikamiabaigusi makawala e ulo karaiwaga komwaidona bikabikaulasi. E makawala goli vavagi komwaidona biduwosisia baisa matausina deli baisa tubusia tuta gala biwokuva. \v 30 Kula kuluki matausina bikaimilavausi osi bwala. \v 31 Mitaga yoku Mosese kusikailigu baisa e basakaim komwaidona ulo karaiwaga deli ulo katuloluta. Oluvi bukuvituloki makwaisina baisa tomota e bogwa bikabikuwolaisi baisa ovalu makwaina igau basaiki matausina.’ \p \v 32 “Yokomi mina Isireli, kukwakikitasi bukuvagaisi komwaidona avaka Guyau mi Yaubada leikaraiwogaimi. Gala bukupakaisi kwaitala makwaisina la karaiwaga. \v 33 Kwabikuwolaisi makwaisina komwaidona e mapaila vavagi komwaidona bibwaina goli paila yokomi e bukusigagasi olumoulela valu makwaisina lokusikailisi. \c 6 \s1 Karaiwaga kwaimatala \p \v 1 “Baisa karaiwaga komwaidona avaka Guyau mi Yaubada eikatululutaigu paila bavitulokaimi. Ka, kukwabikuwolaisi vavagi makwaisina avai tuta bukusuvisi ovalu makwaina paila bukuyoulisi. \v 2 E ammakawala kala woloula mi sisu, yokomi deli dalemi komwaidomi bukutaimamilasi baisa Guyau mi Yaubada e bukukwabikuwolaisi la karaiwaga makwaisina avaka yeigu lasisakaimi, e baisa bivigaki mi sisu ovalu makwaina bikaduwonaku sainela. \v 3 Ka, mina Isireli, kulagaisi makwaisina deli kukwabikuwolaisi, e baisa bivigaki vavagi komwaidona bibwaina wala baisa yokomi, e tuta oluvi bukudalasi e mi boda budopeula, e bukusivagasisi okubilela makubilasina kubilumalala, makawala Guyau, tubudoiasi si Yaubada, eikatotila. \p \v 4 “E, mina Isireli, ka, kululuwaisi baisa. Guyau, e Guyau kalamwaleta wala, matauna wala da Yaubadasi. \x - \xo 6.4 \xt Mk 12.29\x* \v 5 Bukuyebwailisi Guyau mi Yaubada metoya olupomi komwaidona, deli omi baloma komwaidona, deli omi peula komwaidona.\f a \ft Karaiwaga makwaina Yesu eidoki karaiwaga kwematala. Kugisi Mk 12.29-30.\f*\x - \xo 6.5 \xt Md 22.37; Mk 12.30; Lk 10.27\x* \v 6 Gala sitana bukulumwelavaisi karaiwaga makwaisina avaka yeigu lasisakaimi lagaila. \x - \xo 6.6-9 \xt Kak 11.18-20\x* \v 7 Kuvitulokaisi baisa litumia. Kutakutuvauwaisi avai tuta kusisuaisi omi bwala, kaina omi liloula kaina omi vaiwasi deli omi paisewa. \v 8 Kusipwaisi oyumami, kusikomasi odubami, e baisa bivigaki mi kaboluluwai. \v 9 E kuleiyasi wa lulu okokolela mi bwala, deli okalapisilela mi valu. \s1 Kamitilaki paila kowolova karaiwaga \p \v 10 “E makawala goli Guyau mi Yaubada eikatotila baisa tubumia Eberaam, Aisake deli Yekobe, e matauna goli bogwa bisakaimi kwabila deli viluwela kwevakaveka deli viloukabalaki, makwaisina valu yokomi gala lokubudaisi. \x - \xo 6.10 \xt Vit 12.7; 26.3; 28.13\x* \v 11 E bwala goli bikasewoki vavagi bwaina yokomi gala lokusailisi, e utuwotu yokomi gala lokukelaisi, e waini bigulela deli goli umilela olibe baisa gala yokomi lokuvalaisi. Avai tuta Guyau bimaiyaimi mapilana valu, e yokomi bukuyosisi gala yomala kaula avaka avaka magimi bukukomasi, \v 12 e ka, kukwakikitasi mwada gala bukulumwelavaisi Guyau matauna eikolaimi metoya mapilana Itipita, ambaisa yokomi igau wala ula. \v 13 E kukukolaisi Guyau mi Yaubada, kutapwarorusi baisa matauna wala, e kukwatotilasi metoya oyagala kalamwaleta. \x - \xo 6.13 \xt Md 4.10; Lk 4.8\x* \v 14 Taga bukutapwarorusi baisa tuwoli yaubada, baisa si yaubada tomota ituwoli otalimi. \v 15 Kidamwaga bukutapwarorusi baisa tuwoli yaubada, e Guyau la gibuluwa bima baisa yokomi makawala kova, e bikatudoumwaimi yokomi. Paila Guyau mi Yaubada matauna isisikailimi, matauna goli gala bitagwala bukutapwarorusi baisa availa mwada kaimapula matauna. \p \v 16 “Taga bukuwakolaisi Guyau mi Yaubada, makawala kuvigakaisi mapilana Masai. \x - \xo 6.16 \xt Sun 17.1-7; Md 4.7; Lk 4.12\x* \v 17 Bukukwakikitasi mwada bukukwabikuwolaisi komwaidona karaiwaga makwaisina eisakaimi. \v 18 E bivigaki bukusibwabwailasi goli, kidamwa bukuvagaisi avaka Guyau eilukwaimi kala duwosisia deli kala bwaina. E yokomi bibodaimi bukuyosisi makubilana kubilumalala metoya avaka Guyau bogwa eikatotila baisa tubumia, \v 19 e deli bukubokavilaisi kami tilaula makawala la biga katotila. \p \v 20 “Igau tuta bima litumia bikatupoiyaimi, kawasi, ‘Avaka paila Guyau da Yaubadasi eikaraiwogaidasi mwada bitakabikuwolaisi komwaidona makwaisina karaiwaga?’ \v 21 E bukulukwaisi matausina, kawami, ‘Omitibogwa yakamaisi la ula guyoula Itipita, mitaga Guyau ikolaimasi metoya ola peuligaga. \v 22 Bogwa kagisakaisi mitamaisi eiuvagi kabutuvatusi deli vavagi kabokokola eiuvagi baisa mina Itipita deli si guyau e deli goli baisa la tosikwawa komwaidosi. \v 23 Eitanekwaimasi metoya mapilana Itipita paila bimaiyaimasi baisa, e bisakaimasi makwaina pwaipwaia, makawala goli la biga katotila baisa tubudoiasi bivagi. \v 24 Mapaila Guyau da Yaubadasi eikaraiwogaidasi mwada bitakabikuwolaisi komwaidona makwaisina karaiwaga e deli bitakukolaisi matauna. Kidamwa bitavagaisi makawala, matauna ibodi biyausi da bodasi deli bivigaki da bodasi deli bivigaki da valusi biviloukabalaki. \v 25 E kidamwa deli da ninatotilasi bitakabikuwolaisi vavagi komwaidona makwaisina Yaubada eikaraiwogaidasi, baisa goli bivigaki bitayomwasalaisi matauna.’ \c 7 \s1 Guyau la tomota tatoula \r (Sun 34.11-16) \p \v 1 “E Guyau mi Yaubada bogwa eimati bilauwaimi olopola makubilana kwabila paila bukuyoulisi mi pwaipwaia, e deli igau bibokavili bidubadu boda ituwoli ituwoli isisuaisi olopola makubilana mwada mi kwabila. Tuta igau wala bukuliloulasi, matauna bogwa bibokavili kwailima kwaiyu boda, makwaisina ikalisauwaimi kami bawa tomota deli mi peula. Mabudosina mina Itai, mina Gigasa, mina Amora, mina Kenani, mina Peresi, mina Ivi, deli mina Yebusi. \x - \xo 7.1 \xt VA 13.19\x* \v 2 Avai tuta Guyau mi Yaubada bisaili komwaidosi matausina oyumami, e bogwa bukukwalisauwaisi matausina, ibodaimi bukukwatumataisi komwaidosi. Gala bukusepitukwaimi baisa matausina, e gala bukunokapisaisi. \v 3 Gala bukuvaiyasi deli gala bukutugwalaisi litumia mwada bivaiyasi availa matausina. \v 4 Paila kidamwa bivaiyasi, matausina bibiasi litumia bisilavaisi Guyau, e bitapwarorusi baisa ituwoli yaubada. E kidamwa makawala biyoulapula, Guyau bigibuluwaimi e bikatumtuwolaimi makwaina wala yam. \v 5 Mapaila kukwatudidaimisi si kabolula, kukwatumkumkwaisi makwaisina dakuna eiuvagaisi si kokola kaibumaboma, kutauwolaisi kaikobula minana si yaubada Aserai,\f b \ft Minana yaubada idokaisi bipilasi vivila mwada nani bisuma; e minana la mwala ituwoli yaubada yagala Beali.\f* deli kugabwaisi si tokolu. \x - \xo 7.5 \xt Kak 12.3\x* \v 6 Bukuvagaisi makawala paila yokomi Guyau mi Yaubada la vavagi. Metoya komwaidona valu odabala pwaipwaia, yokomi bogwa einagaimi paila kala katukila la tomota tatoula. \x - \xo 7.6 \xt Sun 19.5; Kak 4.20; 14.2; 26.18; Tt 2.14; 1 Pt 2.9\x* \p \v 7 “Guyau gala wala biyebwailimi kaina binagaimi paila kami bawa ikalisuwoli tuwoli tomota. Paila ka -- yokomi si kwekekita boda komwaidona ovalu watanawa. \v 8 Mitaga Yaubada iyebwailimi deli magila bivagi makawala la biga katotila bogwa eisaiki baisa tubumia. Baisa uula matauna ikolaimi ola peuligaga deli isunupuloiyaimi metoya baisa si guyau mina Itipita. \v 9 Kululuwaisi matauna Guyau mi Yaubada, matauna wala Yaubada e deli matauna wala tokimadagi. Matauna goli bivagi makawala la kabutu deli bivituloki la mitakwai baisa lakatuluwotala tubwa, availa availa matausina iyebwailisi matauna deli ikabikuwolaisi la karaiwaga. \x - \xo 7.9-10 \xt Sun 20.5-6; 34.6-7; Baw 14.18; Kak 5.9-10\x* \v 10 Mitaga bogwala eimati bimipuki availa availa matausina eipakaisi matauna. \v 11 Baisa tuta, kukwabikuwolaisi avaka bogwa eivitulokaimi. Kukwabikuwolaisi komwaidona karaiwaga baisa avaka bogwa lasakaimi lagaila. \s1 Kabikaula kala bwaina \r (Kak 28.1-14) \p \v 12 “E kidamwa bukulagaisi komwaidona makwaisina karaiwaga e bukukwabikuwolaisi makwaisina deli mi kimadagi, e Guyau mi Yaubada bisetuwoli wala la kabutu baisa yokomi deli bivitulokaimi la mitakwai, makawala goli avaka leikatotila baisa tubumia. \x - \xo 7.12-16 \xt Kak 11.13-17\x* \v 13 E igau matauna biyebwailimi deli bikabwailimi paila bukudalasi e bukubawasi, kidamwa bukuunigeyaisi litumia e igau bikabwaili mi bagula paila bukubanaisi mi witi, mi waini, deli goli mi bulami, deli igau bikabwailimi paila bisakaimi saina bidubadu mi bulumakau deli mi sipi. E paila matauna igau bisakaimi komwaidona makwaisina la mitakwai baisa mapilana valu leikatotila baisa tubumia paila bisakaimi. \v 14 E galaga bimitukwaii sainela baisa komwaidosi mina watanawa makawala leimitukwaiyaimi. Galaga availa mi kukova kaina mi bulutuvalu nauvila bisisuaisi kaliga gala bivalulusi. \v 15 E Guyau bogwa bikolaimi metoya baisa katoula komwaidona, deli gala bimiakaimi kaina avai lelia saina mwaugaga mwada bukulumkolaisi makawala leivigaki baisa mapilana Itipita. Mitaga komwaidona wala makwaisina bimiaki baisa kami tilaula. \v 16 Ibodi bukumtulaisi avai boda avai boda Guyau mi Yaubada bitugwali oyumami, e gala sitana bukunokapisaisi matausina. E galaga bukutapwarorusi baisa si yaubada paila igau kaina bukusilagisi mokwita. \p \v 17 “Taga bukulukwaimi titoulemi kidamwa matausina tomota eikalisauwaimi kami bawa e mwada gala gagabila bukubokavilaisi matausina. \v 18 Taga bukukukolaisi, kululuwaisi wala avaka Guyau mi Yaubada eivigaki baisa guyoula Itipita, e deli goli baisa komwaidosi la tomota. \v 19 Kululuwaisi kwemigigaga lelia avaka lokugisakaisi mitami e makwaisina kabutuvatusi e kabotakainowa, deli ammakawala Guyau mi Yaubada leitanekwaimi metoya ola peula deli lutula. Makawala goli eikatumtuwoli mina Itipita, e bogwa bikatumtuwoli komwaidosi tomota availa availa baisa tuta kukukolaisi. \v 20 Ibodi wala bivigaki kasi kokola\f c \fq \it bivigaki kasi kokola.\it*\ft Gagabila bitagini “biwitali bidubadu tubuyuyuvi”, kainaga “biwitali lelia mwau.”\f* e bibutusi wala, e bikatumtuwoliga matausina tosisakaula eilolosi isupepunisi. \v 21 E ka! Gala wala bukukukolaisi matausina tomota. Guyau mi Yaubada deli wala yokomi. Matauna Yaubada saina tovakaigaga, e matauna wala bitakukolaisi. \v 22 Avai tuta kuliloulasi e sitana sitana matauna bibokavili mabudosina omitami. Gala ibodi bukukwatumtuwolisi komwaidona mabudosina kwaitala wala tuta, paila kidamwa makawala, ugiwagi kasi bawa bisiniveka, e bivigaki kami silagi. \v 23 Guyau bisaili kami tilaula oyumami, e bivigaki kasi kokola bibutusi igau avai tuta bukukwatumtuwolisi wala matausina. \v 24 E Guyau bisaili si guyau oyumami, e yokomi bukukwatumataisi matausina, e oluvi tomota bilumwelavaisi matausina. E gala availa bisisu gagabila bisilibodaimi, paila yokomi bogwa bukukwatumtuwolaisi wala komwaidosi. \v 25 Bukugabwaisi si yaubada tokolu. E gala bikau mitami si siliba kaina si goula avaka kasi katububula minasina, e gala bukukwauwaisi avaka metoya makwaisina paila titoulemi. Kidamwa bukuvagaisi makawala, baisa kedala silagi mokwita, paila Guyau kwekukolola wala tokolu kasi taimamila. \v 26 Gala bukumaiyaisi avai tokolu mwada bukusailisi omi bwala. Kidamwa makawala, e makwaina wala mipuki biwokaiami makawala eilokaia matausina. Yokomi ibodi bukupakaisi e deli bukuvigaki migikukolomi minasina tokolu, paila komwaidona minasina Guyau bivigaki kabomipuki. \c 8 \s1 Guyau isaiki kubilumalala \p \v 1 “Kukwabikuwolaisi deli mi kimadagi karaiwaga komwaidona makwaisina yeigu lasisakaimi lagaila, e metoya omi sisu bukudalasi saina bidugaga sainela, e bukuyoulisi valu makwaina makawala Guyau la biga katotila baisa tubumia. \v 2 Kululuwaisi ammakawala Guyau mi Yaubada eivakadaimi metoya omi tavina mapilana oviloupakala taitu kweluwovasi makwaisina bogwa leiwokuva, isisakaimi vavagi mwau paila biwakolaimi e baisa binikoli avaka tuta oluvi mwada bukuvagaisi, kaina bogwa bukukwabikuwolaisi avaka la karaiwaga. \v 3 Ivigakaimi bukukwamolusi, oluvi isakaimi mana\f d \ft Kugisi Sun 16.13-35.\f* paila bukukwamsi, kaula makwaina yokomi deli tubumia gala sitana kukwamkonaisi tuta omitibogwa. Baisa eivagi paila bivitulokaimi mwada tomota gala imovasi metoya wala kaula, mitaga metoya avaka la biga Guyau eililivala. \x - \xo 8.3 \xt Md 4.4; Lk 4.4\x* \v 4 E olumoulela taitu makwaisina kweluwovasi, e kami kwama gala wala yatala idadaimi, kaina kwelopola kaikemi ikapwali. \v 5 Kululuwaisi Guyau mi Yaubada ikiduwosisiaimi deli imipukwaimi makawala wala taitala tau ikatuwoli litula. \v 6 Mapaila bukuvagaisi makawala Guyau avaka bogwa eikaraiwogaimi. Bukuvagaisi makawala avaka la karaiwaga, e deli bukukukolaisi matauna. \v 7 E Guyau mi Yaubada eimaiyaimi baisa kubilumalala, e makubilana isim waya deli utuwotu, deli sopi igigibwabula metoya opwaipwaia e ititayelu iloula wa koya deli oitayatila. \v 8 E kwabila makubilasina kala pwaipwaia witi, bali, waini, seuseu, gigiku, olibe, deli kitorina. \v 9 E baisa gala bigadaimi molu deli gala bisalaimi kwaitala vavagi. Dikunela bukubanaisi tanumnumta aiyani, e koya bukukelaisi bukubanaisi tanumnumta kopa. \v 10 E baisa bukubanaisi komwaidona avaka magimi bukukomasi, e bukunokagutokisi baisa Guyau mi Yaubada, paila isakaimi mi kwabila makubilasina kubilumalala. \s1 Ikamitilaki taga bilumwelavaisi Guyau \p \v 11 “Kukwakikitasi gala bukulumwelavaisi Guyau mi Yaubada. Gala bukumamasi kala kabikaula kwaitala wala makwaisina la karaiwaga asisakaimi lagaila. \x - \xo 8.11-16 \xt Osi 13.5-6\x* \v 12 E avai tuta bukubanaisi komwaidona avaka magimi bukukwamsi, e lokukwaliaisi mi bwala bwaina paila bukusisuaisi, \v 13 e bogwa bikatumkulovi kasi bawa mi bulumakau, mi sipi, mi siliba deli mi goula e tuvaila mi guguwa komwaidona, \v 14 ee, kukwakikitasi taga ninami bikaiveka e bukulumwelavaisi Guyau mi Yaubada, matauna ikolaimi metoya mapilana Itipita baisa omi tuta ula. \v 15 Ivakadaimi oluwalela makwaina viloupakala saina vakaigaga deli kabokokola, ambaisa isisu keiyuna naiyayana deli kudukika. E baisa oviloupakala ivigaki sopi bigiposisi\f e \ft Kugisi Baw 20.2-11.\f* metoya odukutotu paila wala yokomi. \v 16 Oviloupakala isakaimi mana paila bukukwamsi, kaula makwaina tubumia gala sitana eikamkonaisi omitibogwa. Isakaimi vavagi mwau kidamwa biwakolaimi, kidamwa igau okala vigimkovila gagabila bimitukwaiyaimi bidubadu vavagi bwaina. \v 17 E mapaila gala wala ibodaimi bukudokaisi okubanaisi bidubadu mi guguwa metoya omi peula titoulemi. \v 18 Bukululuwaisi kidamwa Guyau mi Yaubada isakaimi mi peula kidamwa bukuyosisi bidubadu mi guguwa. Ivagi makawala paila uula yam lagaila iuvagi makawala la kabutu, avaka omitibogwa ikabutu baisa tubumia. \v 19 Gala bukulumwelavaisi Guyau mi Yaubada, gala avai tuta goli. E gala bukutovilasi bukutapwarorusi baisa yaubada ituwoli deli bukuwotitalaisi minasina kidamwa goli bukuvagaisi makawala, ka, akamitilakaimi lagaila, bogwa goli bikatumtuwolaimi. \v 20 Kidamwa gala bukukwabikuwolaisi Guyau, e bogwa eimati bikatumtuwolaimi, makawala goli bikatumtuwoli mabudosina tomota, avai tuta kuliloulasi paila bukuyoulisi si pwaipwaia. \fig Kudukika|src="BK 00058" size="col" copy="scorpion " ref="8.15" \fig* \c 9 \s1 Tomota si kowolova \p \v 1 “Kulagaisi, mina Isireli. Yam lagaila bogwa bukuluvapelasi mapilana Waya Yoridani, e bukuyoulisi si kwabila, mabudosina boda ikalisauwaimi kasi bawa deli si peula, gala makawala yokomi. Matausina si valu saina vilouvakaveka deli kalila saina walakaiwa sainela. \v 2 Tomota matausina touwonaku deli topapeula, matausina makawala dokanikani, deli bogwa kulagaisi ikaibigasi gala taitala gagabila bivabodi matausina. \v 3 Mitaga baisa tuta bogwa bukugisikaisi mitami Guyau mi Yaubada bikugwaiyaimi makawala kovasupa. Matauna bikalisau matausina avai tuta bukuliloulasi, e yokomi bukubokavilaisi matausina bibutusi deli nanakwa wala bukukwatudoumwaisi matausina makawala matauna la biga katotila. \p \v 4 “Igau Guyau mi Yaubada bibokavili matausina bibutusi paila yokomi, mitaga gala bukulivalasi kidamwa Guyau eimaiyaimi baisa mwada bukuyoulisi si kwabila paila uula mi bubunela kala bwaina. Gala. Guyau bibokavili matausina paila yokomi, paila uula matausina tomitugaga. \v 5 Baisa gala paila uula yokomi tobubwaila, deli lokuvagaisi duwosisia, mwada Guyau bitugwalaimi bukuyoulisi si pwaipwaia. Matauna bibokavili matausina paila uula wala tomitugaga matausina e paila mwada bivigaki makawala la biga katotila baisa tubumia Eberaam, Aisake deli Yekobe. \v 6 Yokomi ibodi bukukwakikitasi kidamwa Guyau gala bisakaimi makubilana kubilumalala paila uula mi bubunela kala bwaina. Gala goli. Paila yokomi tomota saina tokatukubona. \p \v 7 “Gala avai tuta bukulumwelavaisi ammakawala lokuyogibuluwaisi Guyau mi Yaubada oviloupakala. Metoya yam makwaina okusilavaisi Itipita e leima tuta matutona okuviloubusisi baisa, yokomi lokukominimanisi mwada bukupakaisi Guyau. \v 8 E ka, wa Koya Sinai goli lokuyogibuluwaisi Guyau, e la gibuluwa iboda wala bikatumataimi goli. \v 9 E yeigu amwena wa koya kidamwa bakau mapilasina dakuna pilapupatata ambaisa Guyau bogwa eigini bigala la kabutu\f f \ft Baisa Karaiwaga Kweluwotala; kugisi Sun 20.1-17.\f* eikabutaimi. Asisu makawala kweluwovasi yam kweluwovasi bogi gala avaka akam gala amom. \x - \xo 9.9 \xt Sun 24.18\x* \v 10 E tuta matutona Guyau isakaigu mapilasina pilayu dakuna pilapupatata ambaisa bogwa eiginiki yamala avaka bogwa eilivala baisa yokomi metoya wa kova wa yam makwaina yokomi komwaidomi lokusigugulasi gulitinidesi okuvalila koya. \v 11 E, mokwita goli avai tuta makwaisina kweluwovasi yam deli bogi eiwokuvasi, Guyau eisakaigu mapilasina pilayu dakuna pilapupatata, ambaisa bogwa eiginibogwi bigala la kabutu. \p \v 12 “E Guyau ilukwaigu, ‘Kubusivau metoya wa koya baisa tuta, uulaga m tomota wala, mabudona lokuvakadi metoya mapilana Itipita. Paila tuta baisa bogwa eigaga bubunesi eimitugagasi. Ka, matausina bogwa eitotubulokaisi metoya makwaisina karaiwaga avaka laluki mwada bivagaisi, e eibubulaisi tokolu paila wala titoulesi.’ \p \v 13 “E tuvaila Guyau eilukwaigu, kawala, ‘Anikoli wala si katukubona matausina tomota. \v 14 E gala bukudoki mwada bukubuyoyaigu. Yeigu aninamsi wala bakatumtuwoli matausina kidamwa gala taitala biluluwai matausina avai tuta. E oluvi yoku bavigakaim tumasi budotala boda kasi bawa deli si peula bogwa bikalisau matausina mina Isireli baisa tuta.’ \p \v 15 “Mapaila atovila abusi metoya wa koya makwaina, e akau mapilasina dakuna pilayu pilapupatata, otupwasi isim bigala kabutu kala ginigini. E mayela kova leimaima metoya wa koya makwaina. \v 16 Yeigu agisi kidamwa bogwa lokukoulovaisi makwaina karaiwaga avaka Guyau mi Yaubada eisakaimi, deli lokusulasi baisa matauna paila lokububulaisi tokolu tanumnumta paila titoulemi, tokolu minana migila makawala bulumakau. \v 17 Mapaila omitami wala alavi mapilasina dakuna pilapupatata ikatumimisi. \v 18 E tuvaila goli ala siviyuwela akanaki lopogu omatala Guyau kweluwovasi yam deli bogi, gala avaka akam gala amom. Bogwa avagi makawala, paila uula bogwa kuvagaisi sula baisa Guyau deli bogwa lokuyogibuluwaisi matauna. \v 19 Yeigu bwadagwa bogwa lakokola paila Guyau la gidaleiya, paila uula matauna bogwa eibodi nanola bikatumtuwolaimi wala. Mitaga tuvaila Guyau ilagi kaigagu. \x - \xo 9.19 \xt Ib 12.21\x* \v 20 E Guyau tuvaila igibuluwi Eroni e bogwa eibodi nanola bikatumati matauna tuvaila mapaila makwaina wala tuta anigada tuvaila paila Eroni. \v 21 E akau vavagi makwaina iyomituli mi sula, minawena tanumnumta bulumakau, e alavi ila wa kova. E oluvi akatumkumku e atutu eimila tubumyou, e ayeli tubumyou alavi ila wa sakala e idumyelu, iloula watanawa olilina koya. \p \v 22 “Tuvaila yokomi okuyogibuluwaisi Guyau mi Yaubada wa tuta makwaina okusisuaisi Tabera, Masai, deli Kibiroti Atava. \x - \xo 9.22 \xt Sun 17.7; Baw 11.3,34\x* \v 23 E matutona eiwitalaimi metoya Kadesi Bania deli karaiwaga peula bukulosi e bukuyoulisi pwaipwaia makwaina isisakaimi, e kukominimanisi mwada bukupakaisi wala matauna. E gala wala kudubumaisi kaina kukwabikuwolaisi matauna. \x - \xo 9.23 \xt Baw 13.25—14.38; Kak 1.21,26; Ib 3.16\x* \v 24 Ka, igauw ʹo lavitouula lanikolaimi leima lagaila, yokomi tokominimani wala mwada bukupakaisi Guyau. \p \v 25 “Mapaila akanaiki lopogu omatala Guyau makwaisina kweluwovasi yam deli bogi, paila bogwa lanikoli matauna bogwa eivitobu la nanamsa mwada bikatumtuwolaimi. \v 26 E anigada, kawagu, ‘Guyau Towalakaiwa, taga kukwatumtuwoli m tomota tatoum, matausina lokukoli e okusunupuloi mapilana Itipita metoya om peula saina peuligaga. \v 27 Kululuwai m towotetila matausina Eberaam, Aisake deli Yekobe, e taga kutovilaki si katukubona deli si mitugaga deli si sula m tomota. \v 28 Kidamwa makawala, mina Itipita igau bikaibigasi mwada yoku gala wala ibodaim bukulau m tomota osi pwaipwaia, makubilana okukwatotila baisa matausina. E bilivalasi kidamwa lokulau m tomota oviloupakala mwada bukukwatumati goli, paila mina kukolom matausina. \v 29 Mapailaga ka, matausinala m tomota okunagi paila titoulem e deli okusunupuloi matausina mapilana Itipita metoya om peuluvagasi.’ \c 10 \s1 Mosese ikouvau Kwailuwotala Karaiwaga \r (Sun 34.1-10) \p \v 1 “Oluvi Guyau ilukwaigu, ‘Mwa! Kuteya pilayu dakuna pilapupatata paila kaboginigini makawala mapilasina pilabubogwa, e bukukwatuvilatu didawaga metoya wa kai, paila bukusewoya olumoulela. E bukumakaiagu wa koya. \v 2 E igau bagini baisa mapilasina, makawala pilabubogwa laginibogwi, mapilasina lokukwatuvi. E oluvi bukusaili mapilasina pilawovau odidawaga.’ \p \v 3 “Mapaila lakatuvilatu didawaga metoya wa kai makaina meku, deli ateya mapilasina pilayu dakuna, makawala mapilasina pilabubogwa. E akau mapilasina aligavi alau wa koya. \v 4 E Guyau eigini mapilasina makawala mabigasina avaka leiginibogwi liloubogwa, makwaisina Karaiwaga Kwailuwotala avaka eisakaimi tutala ililivala metoya wa kova, yam makwaiwena yokomi okusigugulasi okuvalila koya. E Guyau isakaigu mapilasina, \v 5 e atovila abusi metoya wa koya. Oluvi, makawala Guyau bogwa eikaraiwaga, adidagi mapilasina olumoulela didawaga makwaina lakatuvilatu, e mapilasina avaka lasaibogwi isisu wala eima lagaila.” \p \v 6 (E mina Isireli ikovaluvisi isilavaisi utuwotu mapilana mina Yaakani kasi sopi, e ilosiga mapilana Mosera. E baisa goli Eroni ikaliga e ibakwaisi baisa e latulaga Eleasa ikaimapu tamala, iwotetila paila tolula la paisewa.\x - \xo 10.6 \xt Baw 20.28; 33.38\x* \v 7 Metoya baisa ilosi mapilana Gudigoda, e oluvi ilosi mapilana Yotibata, baisa kabasi utuwotu bidubadu. \v 8 Baisa wa koya goli Guyau ikatupali tauwau mina Libai kidamwa biyamataisi Kabutu Didawogala,\f g \ft Kugisi Sun 25.10-22 deli makasana Biga Kala Katumiki.\f* deli biwotitalaisi tolula kala wotetila paila Guyau, e deli bibigabwailasi metoya oyagala. E matausina eiyosivigasaisi wotetila makwaisina leima lagaila goli. \x - \xo 10.8 \xt Baw 3.5-8\x* \v 9 Baisa uula mina Libai gala isim si pwaipwaia makawala tuwoli dala, mitaga matausina iyosisi kasi vilavila mesinaku wala biwotetilasi Guyau kala lula, makawala goli Guyau mi Yaubada avaka la katotila.) \fig Mina Libai biyamataisi Kabutu Didawogala|src="HK 77d" size="col" copy="covenant box " ref="10.8" \fig* \p \v 10 “E kweluwovasi yam deli bogi lasisu wa koya, makawala liloubogwa lavigaki. E Guyau tuvaila ininakaigalaigu e itagwala mwada gala bimtulaimi. \x - \xo 10.10 \xt Sun 34.28\x* \v 11 Oluvi ilukwaigu mwada yeigu bala bavakadaimi omi deili, e mapaila gagabila wala bukusuvisi e bukuyoulisi valu mapilana avaka Guyau bogwa eikatotila baisa tubumia. \s1 Avaka Yaubada magila \p \v 12 “E ka, mina Isireli, kulagaisi avaka Guyau mi Yaubada magila. Bukutapwarorusi baisa Guyau, e deli bukuvagaisi komwaidona la karaiwaga. Kuyebwailisi matauna deli kuwotitalaisi matauna baisa oninami komwaidona. \v 13 Deli goli kukwabikuwolaisi la karaiwaga komwaidona. E makwaisina lasisakaimi lagaila paila wala kami bwaina. \v 14 Paila labuma saina walakaiwa goli baisa Guyau la vavagi. E valu watanawa tuvaila la vavagi, deli vavagi komwaidona makwaisina isisuaisi baisa. \v 15 Mitaga Guyau la yebwaili paila tubumia saina peula, mapaila leinagaimi, e gala avai tomota ituwoli inagi, e yokomi wala tuta baisa la tomota bogwa einagaimi. \v 16 E mauula baisa, metoya tuta makwaina bukukwabikuwolaisi wala matauna e deli bukusaimwaisiga katukubona. \v 17 Paila Guyau mi Yaubada matauna saina Towalakaiwa Sainela baisa komwaidosi yaubada odubasi, deli komwaidosi topapeula odubasi. Deli goli matauna todabala deli saina topeuligaga, tuvaila ibodi bukukukolaisi matauna. E matauna gala ititakila, deli gala itagwala avaka bikau katupatula wodola. \x - \xo 10.17\xt VA 10.34; Rm 2.11; Gl 2.6; Ep 6.9; 1 Tm 6.15; YG 17.14; 19.16\x* \v 18 E matauna ivigaki matausina weilova deli kwabuya kasi yamata biduwosisia, deli imitukwaii matausina togilagala isilomlasi deli da tomotasi deli goli isisaiki k ʹasi deli kasi kwama. \v 19 Mapaila kuyomitalaisi mi mitakwai baisa matausina togilagala, paila uula yokomi deli lokutogilagalasi baisa mapilana Itipita. \v 20 E bukukwabikuwolaisi Guyau mi Yaubada, deli bukutapwarorusi baisa wala matauna kalamwaleta. E bukukimadagisi mi wotetila baisa matauna, deli bukukwatotilasi oyagala matauna kalamwaleta wala. \v 21 Kuyakawolaisi matauna, paila matauna goli mi Yaubada, e bogwa leigisaki mitami titoulemi vavagi siligaga deli kabokatubau bogwa leivagi paila yokomi. \v 22 Tutala matausina tubumia leilosi mapilana Itipita, kasi bawa tailuwolima tailuwoyu wala. Mitaga tuta baisa Guyau mi Yaubada bogwa leivigaki kami bawa makawala minasina utuyam wa labuma. \x - \xo 10.22 \xt Vit 15.5; 22.17; 46.27\x* \c 11 \s1 Guyau Tovakaigaga \p \v 1 “Kuyebwailisi Guyau mi Yaubada deli tuta komwaidona kukwabikuwolaisi la karaiwaga komwaidona. \v 2 Yam lagaila kululuwaisi avaka mi nikoli paila Guyau metoya avaka bogwa eigisaki mitami paila matauna. E litumia gala avaka igisaki mitasi, mitaga yokomi wala bogwa eigisaki mitami vavagi makwaisina. Yokomi lokugisaisi Guyau la giyouveka, la peuligaga sainela, \v 3 e deli goli la kabutuvatusi. Yokomi bogwa lokugisaisi avaka eivigaki guyoula Itipita e deli goli viloumwaidona la valu. \v 4 E tuta makwaina mina Itipita tokwabilia eibokavilaimi yokomi bogwa lokugisaisi ammakawala Guyau eivigipulu matausina makwaina Bolita Pilabweyani, e eikatumtuwoli komwaidona tokwabilia deli si wosa e deli goli si waga kaibibiu. \v 5 E bogwa lokunikolaisi avaka Guyau leivagi paila yokomi oviloupakala, e oluviga lokuviloubusisi baisa. \v 6 E biyelu ninami bilokaia Datani sola Abiram, matausina Eliabi litula odalela Rubeni, e avaka Guyau leivigaki matausina. Ka, omitasi tomota komwaidona, pwaipwaia ikapogega e ikapatu matausina deli litusia, si buliyoyova, komwaidona si ula e deli goli si mauna. \v 7 E mokwita goli, yokomila lokugisaisi vavagi makwaisina topilaveka Guyau bogwa leivagi. \s1 Valu bilekula kubilumalala makwaina Guyau eikatotila \p \v 8 “Kukwabikuwolaisi komwaidona karaiwaga makwaisina lasakaimi lagaila. E igagabila yokomi bukuluvapelasi wa waya, e bukuyoulisi valu makwaina, makateki bukusuvisi. \v 9 E yokomi bukusisuaisi tuta kaduwonaku olopola valu makwaina bilekula kubilumalala, makwaina goli Guyau bogwa eikatotila bisaiki tubumia e deli goli litusia. \v 10 E valu makwaina makateki bukuyoulisi, pwaipwaiala gala makawala pwaipwaiala Itipita makwaina lokusilavaisi. Igau mapilana Itipita lokusisuaisi, avai tuta magimi bukusopusi, bikugwa wala bukupwaitukulasi peula paila sopi la keda kidamwa bivinumli pwaipwaia metoya wa waya; \v 11 mitaga valu makwaina makateki bukusuvisi, viluwela koya deli itayatila, e deli viluwela kuna paila bivinumli pwaipwaia. \v 12 E Guyau mi Yaubada iiyamati deli iuvakawoli valu makwaina taitu kwemwaidona. \p \v 13 “Mapaila kukwabikuwolaisi komwaidona ulo karaiwaga makwaisina lasakaimi lagaila; kuyebwailisi Guyau mi Yaubada deli kuwotitalaisi matauna metoya oninami komwaidona. \v 14 Kidamwa bukuvagaisi makawala, avai tuta wala bibudoki kala kweluva sopu deli tayoyuwa matauna biwitali kuna bivinumli mi pwaipwaia e igagabila yokomi bukubanaisi bidubadu witi, waini e deli goli olibe bulamila, \v 15 e mnumonu bibidubadu paila mi bulutuvalu. E yokomi bukubanaisi k ʹami kala bidubadu. \v 16 E taga biuwovila ninami metoya baisa Guyau, e mwada bukutapwarorusiga kaina bukuwotetilasi baisa avai yaubada ituwoli. \v 17 Kidamwa bukuvagaisi makawala, matauna eimati wala bigibuluwaimi. Deli matauna biyosi kuna e mi pwaipwaia bibidapakala e kami yagogu gala bibodi bisusinasi. Ilagoli pwaipwaia makwaina igau bisakaimi kubilumalala, mitaga kidamwa bukusulasi, yokomi bukusisuaisi tuta pikekita wala e bukukwaligasi. \p \v 18 “Kululuwaisi karaiwaga makwaisina deli kuvigakaisi vavagi bwaina makawala veigutabumi kusipwaisi oyumami deli kusikomasi odubami, e baisa bivigaki mi kaboluluwai. \fig Tolula eisikoma karaiwaga odabala|src="HK 00274" size="col" copy="man with phylactery " ref="11.18" \fig* \v 19 E kuvitulokaisi baisa litumia. Kutakutuvauwaisi avai tuta kusisuaisi omi bwala, kaina omi liloula, kaina omi vaiwasi e kaina omi tuta paisewa. \v 20 E kuleiyasi wa lulu okokolela mi bwala deli okalapisilela mi valu. \v 21 E mapaila yokomi deli goli litumia bukusisuaisi tuta kaduwonaku ovalu makwaina Guyau mi Yaubada eikatotila bisaiki baisa tubumia. E yokomi bukusivagasisi ovalu makwaina makawala goli labuma bikanuvagasi odabala valu watanawa. \p \v 22 “Kukwabikuwolaisi komwaidona karaiwaga makwaina lasakaimi deli mi kamaiaba; kuyebwailisi Guyau mi Yaubada, kuvagaisi avaka avaka eikaraiwogaimi, deli kukimidagaisi mi wotetila baisa matauna. \v 23 E oluvi, avai tuta bukusuvaisi kulumi baisa makwaisina valu kwevakaveka deli kwepapeula, Guyau bibokavili komwaidosi e yokomi boda kwekekita goli bukuyoulisi valu makwaisina. \v 24 E komwaidona pwaipwaia makwaisina bukuvakuwolaisi baisa mi vavagi. E kami kaligei bisakaula mapilana oviloupakala opilibolimila e bisuwa goli bila okoyala Lebanoni opiliyavata, e piliyuwela bisakaula mapilana wa Waya Yupereiti opilibomatu e bisuwa goli bila Bolita Kwaiveka opilikwaibwaga. \v 25 E ambaisa ambaisa bukulokaiasi olopola valu mapilana Guyau mi Yaubada bivigaki tomota bikukolaimi, makawala leikatotila, deli gala availa ibodi bivabodi mitami. \p \v 26 “Yam lagaila basaili kwaiyu vavagi omitami e yokomi bukunagasi avai vavagi magimi, kaina kabwaila kainaga bolata. \v 27 Paila kidamwa bukukwabikuwolaisi la karaiwaga Guyau mi Yaubada makwaisina asisakaimi lagaila, e makadana bukubanaisi kami kabwaila. \v 28 Mitaga kidamwa bukukoulovaisi karaiwaga makwaisina e bukutovilakaisiga ituwoli yaubada, mwada bukutapwarorusi baisa minasina gala avai tuta kutapwarorusi omitibogwa, e makadana goli bukubanaisi kami bolata. \v 29 Avai tuta Guyau bimaiyaimi olopola valu makwaina paila yokomi bukuyoulisi, yokomi bukukwamitulaisi kabwaila metoya wa Koya Gerisim e bolata metoya wa Koya Ebali. \v 30 (Koya makwaisina itotusi opilikwaibwaga piliyuwela Waya Yoridani, osi valu mina Kenani matausina tosisula mapilana Yoridani Itayatilela. Kwaiyu wala eilokaia mapilana opilikwaibwaga, e gala kaduwonaku metoya Morei Kaila Kaibumaboma, e katitaikinela wala valu Giligali.) \v 31 E yokomi makateki wala bukuluvapelasi wa Waya Yoridani e bukuyoulisi valu makwaisina Guyau mi Yaubada bisakaimi. Avai tuta bukuyoulisi valu makwaisina, kumili valusi goli baisa, \v 32 e kukwakikitasi mwada bogwa bukukwabikuwolaisi komwaidona karaiwaga makwaisina basakaimi lagaila. \fig Koya Ebali deli Koya Gerisim|src="HK 00349" size="col" copy="Mt Ebal " ref="11.29" \fig* \c 12 \s1 Katupotala valu paila tapwaroru \p \v 1 “E baisa karaiwaga makwaisina paila yokomi bukukwabikuwolaisi omi tuta bukusisuaisi mapilana valu Guyau bisakaimi, matauna tubumia si Yaubada. Kulagaisi makwaisina! \v 2 Ka! Valu makwaisina bukusikailisi kukwatudidaimisi komwaidona ambaisa tomota ivigakaisi si kabotapwaroru baisa si yaubada -- wa koya kwevakaveka deli kwekikekita e deli osikowala kaiyuuyowa. \v 3 Kukwatumkumkwaisi si kabolula deli kukwatumimisaisi si kokola dakuna kwebumaboma bitamsomsila wala. Kugabwaisi kala ginigini si yaubada minana Aserai, deli kutauwolaisi si tokolu, e gala tuvaila bimyuvausi tapwaroru baisa minasina makatuposina valu. \x - \xo 12.3 \xt Kak 7.5\x*\fig Karaiwaga kala ginigini|src="HK 00150" size="col" copy="scroll " ref="12.1" \fig* \p \v 4 “Yokomi gala bukutapwarorusi baisa Guyau mi Yaubada makawala kidakeda matausina eitapwarorusi baisa si yaubada. \v 5 Mitaga Guyau bogwa binagi katupotala valu olopola mi valu komwaidona tomota, e baisa tomota bimaisi e bitapwarorusi baisa matauna. \v 6 Makatupona valu wala bukumaiyaisi mi lula makwaisina paila bigabu, deli avai lula tuvaila ibodi bukusakaisi, e deli mi semakavi tala metoya luwotala\f h \ft Kugisi 14.22-29.\f* metoya omi visulapula komwaidona, deli avai semakavi tuvaila ibodi bukusakaisi, e deli bobwailila makwaisina lokukwatotilasi bukusakaisi baisa Guyau, e deli avai semakavi tuvaila mwada bukutugwalaisi, e deli mi bulumakau si kuluta e mi sipi si kuluta. \v 7 E baisa omatala Guyau yokomi deli litumia bukukwamsi, deli bukumwasawasi paila makwaisina vavagi bwaina lokupaisauwaisi. Paila matauna Guyau mi Yaubada bogwa eikabwailimi. \p \v 8 “Avai tuta bikaloubusi makawala, ibodi goli gala bukuvagaisi vavagi makwaisina avaka baisa tuta kuuvagaisi paila mi tapwaroru. Woloul ʹo militaila komwaidomi wala kutitapwarorusi ninami titoulemi wala, \v 9 paila uula igau gala bukuviloubusisi valu mapilana Guyau mi Yaubada bisakaimi paila bukusibwabwailasi. \v 10 Avai tuta bukuluvipeilisi Waya Yoridani, Guyau bitagwala bukuvaiyoulisi valu mapilana e bukusisuaisi baisa. E matauna bikolaimi metoya komwaidosi kami tilaula e bukusibwabwailasi. \v 11 Guyau binagi katupotala valu makatupona, e baisa ibodi bukutapwarorusi baisa matauna, e makatupona valu bukumiakaisi matauna avaka avaka lakaraiwogaimi. Baisa goli mi lula makwaisina paila bigabu, deli avai lula tuvaila ibodi bukusakaisi, e deli mi semakavi tala metoya luwotala metoya omi visulapula komwaidona, deli avai semakavi tuvaila ibodi bukusakaisi, e deli makwaisina bobwailila kwedidabala avaka lokukwatotilasi bukusakaisi baisa Guyau. \v 12 Bimwamwasila ninami yokomi deli litumia, mi ula, e deli mina Libai availa availa matausina eisisuaisi omi valu. E bukululuwaisi matausina mina Libai gala wala kwaitala pwaipwaia biyosisi paila titoulesi. \v 13 Gala sitana bukululasi ambaisa ambaisa bukunagaisi titoulemi. \v 14 Mitaga bukululasi ambaisa wala Guyau binagi katupotala valu metoya kwaitala mi dala osi valu. Makatupona valu wala bukululasi mi lula makwaisina paila bigabu, e deli bukuvagaisi komwaidona vavagi makwaisina ituwoli ituwoli, avaka bogwa lakaraiwogaimi bukuvagaisi. \p \v 15 “Mitaga yokomi baisa tuta iboda wala bukukwatumataisi mi bulutuvalu e bukukwamsi ambaisa ambaisa lokusisikaisi. E ibodaimi wala bukukwamsi avaka kala bidubadu makawala Guyau eisakaimi. Komwaidomi wala, kaina lokukikilaimi titoulemi kaina gala mitaga ibodi bukukwamsi wala makawala okukwamkomasi vilionela dia deli gota nabubolodila. \v 16 Mitaga buyavisi gala bukuvigakaisi kami kuyala mitaga bukuligabwaisi wala olupovalu makawala sopi. \x - \xo 12.16 \xt Vit 9.4; Tol 7.26-27; 17.10-14; 19.26; Kak 15.23\x* \v 17 Gala kwaitala vavagi makwaisina okuvigakaisi lula baisa Guyau bukukomasi metoya omi kabosisu, kaina mi witi, mi waini, mi olibe bulamila avaka lokusemakavaisi tala metoya luwotala baisa Yaubada, kaina kuluta mi bulumakau deli mi sipi, deli makwaisina mi bobwailila lokukwatotilasi baisa Guyau, deli avai semakavi tuvaila lokutugwalaisi, deli avai lula ituwoli. \v 18 Yokomi goli deli litumia, tuvaila deli wala mi ula e matausina mina Libai availa availa isisuaisi omi valu, e bogwa wala bukukomasi makwaisina lula omatala Guyau mi Yaubada olumoulela makatupona valu kabotapwaroru Guyau mi Yaubada einagi. E baisa bivigaki mi kabomwasawa metoya komwaidona vavagi avaka bogwa lokuvagaisi. \v 19 Kukwakikitaisi wala, gala wala bukutavileiyaisi mina Libai, omi tuta komwaidona kusisuaisi olopola makwaina valu. \p \v 20 “Avai tuta Guyau mi Yaubada bikatumkulovi mi kabokwaraiwaga bikwaiveka makawala la biga katotila, e igagabila bukukwamsi viliona avai tuta wala magimi. \v 21 Kidamwa makatupona valu paila mi kabotapwaroru saina kaduwonaku, e desi wala, avai tuta wala magimi e igagabila wala bukukwatumataisi mi bulumakau kaina mi sipi avaka Guyau bogwa leisakaimi, e igagabila bukukwamsi kami viliona omi valu, makawala avaka lalukwaimi. \v 22 Availa goli kaina ikikili titoulela kaina gala, ibodi bikoma viliona, makawala bikoma vilionela dia deli gota nabubolodila. \v 23 Mitaga kuyamatasi taga bukukomgolaisi viliona deli buyavila, paila momova isisu obuyavi, e baisa uula ibodi gala bukukwamgolaisi momova deli viliona. \x - \xo 12.23-24 \xt Tol 17.10-14\x* \v 24 E gala bukuvigakaisi buyavi kami kuyala, mitaga bukuligabwaisi olupovalu makawala sopi. \v 25 Kidamwa bukukwabikuwolaisi makwaina karaiwaga e Guyau saina bimwasawa, e komwaidona vavagi bwainawokuva wala baisa yokomi deli tubumia. \v 26 Bukukwauwaisi mi lula deli mi semakavi makwaisina lokukwatotilasi baisa Guyau e bukulauwaisi makatupona wala valu paila kabotapwaroru. \v 27 Makatupona valu kululasi mi lula paila bigabu odabala ola kabolula Guyau. Tuvaila bukululasi makwaisina mi lula paila igau bukukwamsi kami viliona deli bukuligabwaisi buyavi okabolula. \v 28 Bukukwabikuwolaisi deli mi kimadagi avai vavagi lakaraiwogaimi. E vavagi komwaidona bibwaina wala baisa yokomi deli tubumia tuta gala biwokuva, paila uula kuuvagaisi duwosisia e kuuvagaisi avaka biyomwasali Guyau mi Yaubada. \s1 Kamitilaki paila tokolu kala tapwaroru \p \v 29 “Guyau mi Yaubada bikatumtuwoli boda mabudosina avai tuta bukuvayoulisi si pwaipwaia e yokomi bukuyoulisi valu deli bukusivagasisi. \v 30 Igau Guyau bikatumtuwoli boda mabudosina, e kukwakikitasi taga bukubokulaisi si tapwaroru sasopa, paila baisa kabosilagi mokwita. Taga bukunevisi ammakawala eititapwarorusi baisa si yaubada, mwada yokomi bukutapwarorusi makawala matausina. \v 31 E gala wala bukutapwarorusi baisa Guyau mi Yaubada makawala si kidakeda matausina itapwarorusi baisa si yaubada. Metoya osi tapwaroru baisa si yaubada, bidubadu vavagi ipupaiki nona, e Guyau gala magila makwaisina. Ka! mimilisi litusia gudikikekita igibukwaisi lula wa kova osi kabolula. \p \v 32 “Kuvagaisi komwaidona vavagi makwaisina yeigu lakaraiwogaimi. Gala bukukwatumkulovaisi avaka tuvaila, e gala bukukwauwaisi avaka metoya baisa makwaisina. \x - \xo 12.32 \xt Kak 4.2; YG 22.18-19\x* \c 13 \p \v 1 “E tovitoubobuta kaina tokwatumiki mimi\f i \ft Mina Isireli idokaisi Yaubada bivituloki nona metoya wa mimi.\f* kaina bilivala biga katotila kidamwa bivagi kabutuvatusi kaina kaboyowalula, \v 2 mwada bivakadaimi bukutapwarorusi baisa yaubada minasina gala lokutapwarorusi omitibogwa. E kidamwa avaka eikatotila bogwa bikaloubusi mokwita, \v 3 galaga bukunakaigalaisi matauna. Paila Guyau mi Yaubada biwakolaimi metoya baisa matauna tovitoubobuta, e bigisi kidamwa lokuyebwailisi mi Yaubada oninami komwaidona. \v 4 Kubokulaisi Guyau mi Yaubada deli bukukukolaisi matauna, bukukwabikuwolaisi matauna, e deli bukuvagaisi la karaiwaga. Kutapwarorusi baisa matauna, e deli mi kimadagi baisa matauna. \v 5 Mitaga bukukwatumataisi avai tokatumiki mimi kaina avai tovitoubobuta ilukwaimi mwada bukukoulovaisi Guyau mi Yaubada matauna goli leikolaimi metoya mapilana Itipita, ambaisa yokomi ula wala. Paila matauna tovitoubobuta saina tau gaga, e ivigikoni bivakadaimi bukusilavaisi keda makadana Guyau eikaraiwogaimi bukuliloulasi. Matauna tau gaga ibodi wala bukukwatumataisi, kidamwa bukuligaiwaisi mitugaga makwaina metoya baisa titoulemi. \p \v 6 “Kidamwa bodam, kaina latum tau, kaina latum vivila, kaina m kwava minana kuyebwaili, kainaga lubaim tatoum -- kainaga taitala matausina bikiwotaimi bitamnabaimi mwada bukutapwarorusi baisa yaubada ituwoli, minasina yokomi deli tubumia gala bukutapwarorusi omitibogwa. \v 7 Taitala matausina kaina bitamnabaimi bukutapwarorusi baisa si yaubada tomota matausina availa availa isisuaisi katitaikinaimi, kaina si yaubada matausina availa availa isisuaisi kaduwonaku. \v 8 Mitaga gala wala bukutagwalasi matauna bikoyoulimi makawala, e gala bukunakaigalaisi matauna. Gala bukunokapisaisi, gala wala iboda bikapisiki lupomi paila matauna, deli gala bukukolaisi matauna. \v 9 Kukwatumataisi matauna. Yokugwa bukuluvibogwi dakuna baisa matauna, e oluvi boda komwaidona tuvaila bilavaisi dakuna baisa matauna. \v 10 Bukukwabidikunaisi matauna bikaliga, paila eivigikoni bivakadaimi metoya baisa Guyau mi Yaubada, matauna eikolaimi metoya Itipita ambaisa yokomi ula wala. \v 11 Avai tuta komwaidona tomota mina Isireli binakaigalaisi avaka eikaloubusi e bikokolasi, deli gala taitala bivigivau makwaina sula. \p \v 12 “Avai tuta kusisuaisi valu makwaisina Guyau mi Yaubada isisakaimi, kaina bukulagaisi \v 13 bulogasi mimilisi tomota gala kasi yeiwau eivakadaisi tomota tolesi si valu paila bitaimamilasi ituwoli yaubada, minasina gala avai tuta lokutaimamilasi. \v 14 Kidamwa bukulagaisi makawala, ibodi bukunevaisi bibwaina. Kidamwa bogwa mokwita sula makwaina leikaloubusi makawala, \v 15 bukukwatumataisi tomotala valu makwaina deli goli si mauna. Bukukwatudidaimisi valu makwaina komwaidona biwokuva. \v 16 Guguwa makwaisina komwaidona avaka avaka tolivalu si guguwa kumaiyaisi kukougugulaisi bila gugulotala obikubaku. Oluvi bukugabwaisi valu deli guguwa bukuvigakaisi lula baisa Guyau mi Yaubada. Ibodi bitovagasi wala kwedadaimi e gala avai tuta bikaliivauwaisi. \v 17 Bomami, taga bukukwauwaisi kwaitala vavagi metoya guguwa makwaisina lokukougugulaisi paila bigabu. Oluvi Guyau bitotubuloki la gibuluwa e binokapisaimi. Matauna binokapisaimi e bivigakaimi bukudalasi, makawala goli la biga katotila baisa tubumia, \v 18 kidamwa goli bukukwabikaulasi komwaidona la karaiwaga lasakaimi lagaila, e bukuvagaisi avaka avaka magila. \c 14 \s1 Kwaitala gulogula valam kala silaboda \p \v 1 “Yokomi Guyau mi Yaubada la tomota. Kidamwa bukuvalamsi paila kaliga, gala bukutaguligweilisi uwomi kaina kuviliwaisi kulumi, makawala ituwoli tomota iuvagaisi. \x - \xo 14.1 \xt Tol 19.28; 21.5\x* \v 2 Yokomi la vavagi Guyau mi Yaubada. Matauna inagaimi yokomi la tomota tatoula metoya oluwalaisi tomota komwaidona isisuaisi ovalu watanawa. \x - \xo 14.2 \xt Sun 19.5-6; Kak 4.20; 7.6; 26.18; Tt 2.14; 1 Pt 2.9\x* \s1 Bomikikila maunela \r (Tol 11.1-47) \p \v 3 “Gala bukukomasi avai vavagi Guyau leidoki bomikikila. \v 4 Mauna minasina ibodi bukukwamsi -- bulumakau, sipi, gota, \v 5 diya, sipi nabolodila, gota nabolodila, deli anitilopi,\f j \ft Diya deli anitilopi nabubolodila wala kala gigisa makawala gota naveka.\f* \v 6 deli goli mauna minasina misikwaikwesi kweyalilalai deli ikasuyumalaisi kasi mnumonu ikamvauwaisi. \v 7 Gala bukukomasi avai mauna mesinaku wala minasina misikwaikwesi kweyalilalai deli ikasuyumalaisi kasi mnumonu e ikamvauwaisi. Gala bukukomasi kameli, kwakwau deli bulukwalukwa, minasina bukudokaisi napupagatu. Minasina ikasuyumalaisi kasi mnumonu e ikomvauwaisi, mitaga misikwaikwesi gala kweyalilalai. \v 8 E gala goli bukukomasi bunukwa. Ibodi minasina bukudokaisi napupagatu. Minasina kaikesi misikwaikwesi kweyalilalai, mitaga gala ikasuyumalaisi k ʹasi e ikomvauwaisi. Gala bukukomasi avai mauna avai mauna minasina, e bomami taga bukukwabikonaisi nakakaliga uwosi. \p \v 9 “Bukukwamsi avai yena wala isim siyola deli silisilila. \v 10 Mitaga avai vavagi nammomova isisu obolita gala isim siyola kaina silisilila gala wala bukukomasi. Ibodi wala bukudokaisi napupagatu. \p \v 11 “Bukukwamsi avai mauna wala nayoyowa minasina nammigileusi, \v 12-18 mitaga mimilisi minasina gala bukukomasi -- mluveka, kuru, kilakila, kaleya, bulibwali, kwailou, kawokawo, kasuwari, maikela, boituva, boi, binama, monilouluwa, sawila, deli magiaweda. \p \v 19 “Komwaidona mauna nakikekita isim pinupanesi napupagatu, gala wala bukukomasi minasina. \v 20 Mitaga mimilisi wala namigileu ibodi bukukomasi. \p \v 21 “Kidamwa avai mauna ikaligimakava wala gala wala bukukomasi. Ibodi bukutagwalasi avai togilagala oluwalaimi bikoma, kaina bukugimolaisi baisa avai togilagala ituwoli. Mitaga yokomi la vavagi Guyau mi Yaubada. Yokomi goli la tomota tatoula. \p “Avai tuta bukusulaisi nagwadi sipi kaina gota, gala bukuvigakaisi inisia nunusi kami yavau. \x - \xo 14.21 \xt Sun 23.19; 34.26\x* \s1 Karaiwogala semakavi tala metoya luwotala \p \v 22 “Kwatupalaisi bim ituwoli tala metoya luwotala uwala mi pwaipwaia taitu kwaitala kwaitala. \x - \xo 14.22-29 \xt Tol 27.30-33; Baw 18.21\x* \v 23 Oluvi bukulosi kwaitala valu ambaisa Guyau einagi paila bukutapwarorusi baisa matauna, e metoya baisa omatala matauna bukukwamsi magulona mi semakavi tala metoya luwotala kaula, waini deli olibe bulamila, deli goli minasina kuluta mi bulumakau deli mi sipi. Bukuvagaisi makawala bivigaki bitapuloki ninami ammakawala bukutaimamilasi baisa Guyau mi Yaubada tuta komwaidona. \v 24 Kidamwa kabotapwaroru saina kaduwonaku metoya omi valu e gala gagabila bukulauwaisi guguwa makwaisina tala metoya luwotala mi tayoyuwa, baisa goli Guyau la mitakwai, e bogwa bibodi bukuvagaisi makawala -- \v 25 bukugimolaisi magulona e mani wala bukukwauwaisi bukulauwaisi makwaina valu kabotapwaroru. \v 26 E mani makwaina bukugimolaisi avaka wala magimi -- vilionela bulumakau, sipi, waini deli sopi kaipeula, e baisa omatala Guyau mi Yaubada yokomi deli litumia bukukwamsi deli bukumwasawasi. \p \v 27 “Gala bukutavilaiyaisi mina Libai eisikailimi omi valu, paila gala isim si guguwa titoulesi. \v 28 Kala vigimkovila taitu kwaitolula kumaiyaisi magulona tala metoya luwotala metoya omi tayoyuwa e bukudidagaisi omi valu. \v 29 Makwaisina kaula bisisu paila mina Libai, paila gala isim si guguwa, e tuvaila paila togilagala, weilova, deli kwabuya availa availa isisuaisi omi valu. Matausina bimaisi bikauwaisi avaka magisi. Ka, bukuvagaisi makawala, e Guyau mi Yaubada bimitukwaiyaimi avaka avaka bukuuvagaisi. \c 15 \s1 Taitu kwailima kwaiyuwela \r (Tol 25.1-7) \p \v 1 “Kala vigimkovila taitu kwailima kwaiyuwela bukukodidaimisi kasi wasi availa iwasisi mi mani. \v 2 Baisa makawala bitavagaisi. Availa yoku lokuwasi som guma Isireli la mani bukukodidaimi kala wasi. Gala ibodi bukuvigikoni bukukwatuyouli mani magulona. Baisa Guyau wala titoulela nanola ikamituli paila wasi kala kodadaimi. \v 3 Bukukwatuyoulisi avaka togilagala iwasaisi baisa yokomi, mitaga yokomi gala ibodi bukukwatuyoulisi avaka titoulemi lokuwasaisi baisa mi tomota tatoumi. \p \v 4 “Guyau mi Yaubada bimitukwaiyaimi omi valu mapilana isisakaimi. Gala taitala yokomi bitonamakava \v 5 kidamwa bukukwabikuwolaisi matauna deli bukuyamataimi bukuvagaisi avaka avaka lakaraiwogaimi lagaila. \v 6 Guyau bimitukwaiyaimi makawala goli leikatotila. Bukusakaisi mani baisa boda bidubadu, mitaga gala availa baisa bukuwasisi. Yokomi bukukwaraiwogaisi boda bidubadu, mitaga gala avai boda ituwoli bikaraiwogaimi. \p \v 7 “Kidamwa taitala guma Isireli tonamakava isisu olumoulela valu mapilasina Guyau mi Yaubada isisakaimi, gala bukumeikitasi, e gala bukupakaisi bukupilasaisi matauna. \x - \xo 15.7-8 \xt Tol 25.35\x* \v 8 Kaimapula wala bukumitakwaisi bukusakaisi avaka wala kala bawa magila. \v 9 Gala bukupakaisi bukusakaisi avaka magila paila uula mwada taitula wasi kala kodadaimi bogwa ivakatitakina. Taga kutagwalasi nanamsa makwaina kwaimigaga bisuvi oninami. Ka, kidamwa gala bukutagwalasi biwasi, matauna bidou baisa Guyau bikamogaimi, e yokomi bogwa lokusulasi. \v 10 Bukusaikimakavaisi wala baisa matauna, gala bukuyusaisi, e Guyau bimitukwaiyaimi metoya komwaidona avaka avaka bukuvagaisi. \v 11 Paila tuta komwaidona mimilisi mina Isireli tonamakava bisisuaisi magisi pilasi, mapaila akaraiwogaimi yokomi bukulalasisi baisa matausina. \x - \xo 15.11 \xt Md 16.11; Mk 14.7; Yn 12.8\x* \s1 Kasi yamata ula \r (Sun 21.1-11) \p \v 12 “Kidamwa availa guma Isireli tau kaina vivila bitugwali titoulela baisa yokomi makawala ula, ibodi bukutanekwaisi matauna kidamwa leiwotetila baisa yokomi biboda kwailima kwaitala taitu. E avai tuta taitu kwailima kwaiyuwela bima ibodi bukutanekwaisi matauna bila. \x - \xo 15.12-18 \xt Tol 25.39-46\x* \v 13 E avai tuta bukutanekwaisi matauna bila, gala ibodi yumawokuva wala bila. \v 14 Ibodi bukulalasisi baisa matauna metoya avaka Guyau leimitukwaiyaimi, sipi, kaula deli waini. \v 15 Kululuwaisi omitibogwa lokuuloulasi mapilana Itipita e Guyau mi Yaubada eitanekwaimi. Baisa uula yeigu lasakaimi karaiwaga makwaina. \p \v 16 “Mitaga kaina goli mi ula gala magila bisilavaimi. Kaina iyebwailimi deli litumia e mwada deli bukusigagasi. \v 17 Kidamwa makawala, bukulauwaisi matauna wa lulu omi bwala e baisa bukutaponanaisi taigala. Matauna bisivagasi mi ula ola momova komwaidona. Tuvaila bukuvagaisi keda makadana makawala baisa minasina mi ula vivila. \v 18 Gala bukugibuluwasi avai tuta bukutanekwaisi mi ula. Matauna bogwa eiwotitalaimi iboda kwailima kwaitala taitu e mapula kabulotala wala gala makawala mapula avai towotetila kummapwaisi. Kidamwa bukuvagaisi makawala Guyau mi Yaubada bimitukwaiyaimi paila komwaidona avaka avaka kuuvagaisi. \s1 Mauna kuluta bulumakau deli sipi \p \v 19 “Kwatupalaisi mauna kuluta nammwala minasina bulumakau deli sipi paila Guyau mi Yaubada. Gala natala minasina bulumakau bukuvigakaisi paila paisewa, e minasina sipi gala bukukwapitunaisi unuunusi. \x - \xo 15.19 \xt Sun 13.12\x* \v 20 Taitu kwaitala kwaitala yokomi deli litumia bukukomasi minasina omatala Guyau makatupona mi kabotapwaroru. \v 21 Mitaga kidamwa avaka kala gaga baisa mauna minasina, kaina napem kainaga nakau kaina avaka kala gaga tuvaila, gala wala bukuvigakaisi lula baisa Guyau mi Yaubada. \v 22 Ibodi bukukwamsi mauna minasina omi kaukweda. Komwaidomi wala kaina tomigileu kaina topupagatu yokomi, ibodi bukukwamsi, makawala goli bukukwamsi minasina diya kaina anitilopi. \v 23 Mitaga buyavisi gala bukuvigakaisi kami kuyala. Kaimapula wala bukubisikovaisi bila olopola valu makawala sopi. \x - \xo 15.23 \xt Vit 9.4; Tol 7.26-27; 17.10-14; 19.26; Kak 12.16,23\x* \c 16 \s1 Luvapela Pakala \r (Sun 12.1-20) \p \v 1 “Kutaimamilasi baisa Guyau mi Yaubada metoya Luvapela Pakala bukupakasi tubukonela Abibi.\f k \ft Tubukona Abibi tadoki March.\f* Paila omitibogwa tubukonela minana goli, wa bogi kwaitala Guyau ikolaimi metoya mapilana Itipita. \x - \xo 16.1-8 \xt Sun 12.1-20; Tol 23.5-8; Baw 28.16-25\x* \v 2 Bukulosi katupotala mi kabotapwaroru e baisa goli bukukwatumataisi natana mi sipi kaina mi bulumakau paila Luvapela Pakala paila bukutemmalaisi Guyau mi Yaubada. \v 3 Avai tuta bukukwamkwamsi, gala bukukomasi pwarawa lokugabwaisi deli yisi. Yam kwailima kwaiyu bukukwamsi pwarawa lokugabwaisi gala deli yisi, makawala lokuvagaisi mapilana Itipita e saina nanakwa lokusilavaisi. Pwarawa makwaina yagala bidokaisi mmayuyu kalagila. Bukukomasi paila tuta komwaidona bukululuwaisi yam makwaina lokusunapulasi metoya Itipita mapilana viluwela kabommayuyu. \v 4 Olopola kwailima kwaiyu yam gala availa omi valu biyosi yisi ola bwala, kaina viliona mauna minana lokukwatumataisi koyavila yam makwaina kwaimatala, ibodi bukukwamkulovaisi bogi makwaiwena wala. \p \v 5-6 “Kwatumataisi maunela Luvapela Pakala makatupona wala mi kabotapwaroru, gala ambaisa ituwoli olumoulela mapilana valu Guyau mi Yaubada igau bisakaimi. Kuvagaisi baisa tutala eiyoyowa pali, paila wa tuta matutona lokusilavaisi Itipita. \v 7 Kuvakapulaisi viliona e bukukwamsi makatupona wala mi kabotapwaroru e eiyam bukukwaimilavausi omi bwala tatoumi. \v 8 E oluvi yam kwailima kwaitala bukukwamsi pwarawa lokugabwaisi gala deli yisi, e yam makwaina kwailima kwaiyuwela bukusigugulasi paila bukutapwarorusi baisa Guyau mi Yaubada, e gala bukupaisewasi yam makwaina. \x - \xo 16.8-12 \xt Tol 23.15-21; Baw 28.26-31\x* \s1 Tayoyuwa Pakala \r (Sun 34.22; Tol 23.15-21) \p \v 9 “Kwalawasi kwailima kwaiyu wiki metoya tuta matutona lokuvitouulasi tayoyuwa, \v 10 e oluvi bukupakasi Tayoyuwa Pakala. E makawala bukutaimamilasi baisa Guyau mi Yaubada bukumiakaisi mi semakavi kala kwaiveka bikibuboti la mitakwai kala kwaiveka bogwa leisakaimi. \v 11 Bukumwasawasi gulitinidesi omatala Guyau deli litumia, mi ula, matausina mina Libai, togilagala, weilova deli kwabuya, availa availa isisuaisi omi valu. Bukuvagaisi olumoulela makatupona wala lokunagaisi mi kabotapwaroru. \v 12 Kukwakikitasi bukukwabikuwolaisi makwaisina karaiwaga. Gala bukulumwelavaisi paila yokomi omitibogwa lokuuloulasi mapilana Itipita. \s1 Buliyoyova Pakala \r (Tol 23.33-43) \p \v 13 “Avai tuta bukuvenokusi katukila mi tayoyuwa deli pulopola matamsina mi waini, bukupakasi Buliyoyova Pakala biboda kwailima kwaiyu yam. \x - \xo 16.13-15 \xt Tol 23.33-36,39-43; Baw 29.12-38\x* \v 14 Bukumwasawasi deli litumia, mi ula, matausina mina Libai, togilagala, weilova deli kwabuya availa availa isisuaisi omi valu makwaisina. \v 15 Kwamiabaisi Guyau mi Yaubada paila makwaina paka bukupakasi biboda kwailima kwaiyu yam makatupona wala mi kabotapwaroru. Bukumwasawasi, paila Guyau eimitukwaii mi tayoyuwa deli mi paisewa. \p \v 16 “Tauwau komwaidona omi boda ibodi bimaisi bisigugulasi makatupona mi kabotapwaroru e bitapwarorusi baisa Guyau sivatolu taitu kwaitala kwaitala, otutala Luvapela Pakala, Tayoyuwa Pakala deli Buliyoyova Pakala. Taitala taitala bimai kwaitala bobwailila \v 17 avaka wala igagabila bimai, paila bikibuboti avaka kala mitakwai makwaisina Guyau mi Yaubada eisaiki matauna. \s1 Kala yamata karaiwaga duwosisia \p \v 18 “Kunagaisi tovagisi yakala deli kaidadala valu paila valu kwaitala kwaitala makwaisina Guyau mi Yaubada bisakaimi. Matausina ibodi bikaraiwagasi duwosisia. \v 19 Gala bikaraiwagasi doudoga kaina bivapilatala si karaiwaga, e gala bikauwaisi avaka katupatula udosi, paila bobwailila makwaisina bivigaki bikau mitasi kaina goli matauna tokabitam deli tokamokwita, e bivigaki binagi doudoga wala. \x - \xo 16.19 \xt Sun 23.6-8; Tol 19.15\x* \v 20 Tuta komwaidona bibodi bukuyebwailisi oluwalaimi deli bukukwaraiwagasi duwosisia, igagabila bukuyoulisi valu mapilana Guyau mi Yaubada bisakaimi e bukusigagasi baisa. \p \v 21 “Avai tuta bukukwaliaisi kwaitala kabogwabu lula paila Guyau mi Yaubada, taga bukusailisi katitaikinela tokolu minana kaikobula yaubada Aserai lokuyoudulaisi metoya kai. \x - \xo 16.21 \xt Sun 34.13\x* \v 22 E gala bukutomiliwolaisi kaitala kokola dakunawokuva paila tokolu kala tapwaroru, paila baisa Guyau kwaikukolola goli. \x - \xo 16.22 \xt Tol 26.1\x* \c 17 \p \v 1 “Gala bukugabwaisi lula baisa Guyau mi Yaubada bulumakau kaina sipi isim kasi kapwaila. Baisa Guyau idoki kwekukolola wala. \p \v 2 “Kaina bukulagaisi olumoulela kwaitala mi valu taitala kaina natana tomota eimitugaga baisa Guyau eiyogagi la kabutu \v 3 paila eitapwaroru deli eiwotitali ituwoli yaubada kainaga kalasia, tubukona kaina utuyam e baisa bogwa eikoulovi Guyau la karaiwaga. \x - \xo 17.3 \xt Sun 22.20\x* \v 4 Kidamwa bukulagaisi bulogala makwaina, kunevisi bibwaina. E kidamwa mokwita wala sula makwaina leisunapula olumoulela Isireli, \v 5 kuyosisi matauna tosula kuvisunupuloiyaisi oyosewala valu e odakuna kukwatumataisi. \v 6 Mitaga bukukwatumataisi kidamwa wala yovila taiyu kaina bidubadu eikamitulaisi la sula. Gala bukukwatumataisi kidamwa taitala wala yovila. \x - \xo 17.6 \xt Baw 35.30; Kak 19.15; Md 18.16; 2 Kr 13.1; 1 Tm 5.19; Ib 10.28\x* \v 7 Matausina yovila biluvabogwasi dakuna e oluviga yuwomwaidona bilovasi dakuna bikabidikunaisi matauna. Keda makadana wala bukuvagaisi bukukodidaimisi mitugaga makwaina. \x - \xo 17.7 \xt 1 Kr 5.13\x* \p \v 8 “Mimilisi pakula kaina kwaimomwau paila valu kala tokwaraiwaga bikibubotaisi. Mimilisi makwaisina paila tomota si guguwa, kaina yowai, kaina makawala katumatimakava, kaina isim uula ikatumata. Kidamwa bisunapula makawala, ibodi bukulosi makatupona mi kabotapwaroru Guyau mi Yaubada einagi \v 9 e baisa goli bukukwamitulaisi pakula makwaina baisa matausina tolula mina Libai deli baisa matauna tokwaraiwaga eiuwotetila tuta makwaina, e ibodi matausina binagaisi avaka kala duwosisia. \v 10 Bivitobwaisi si nanamsa e bukuvagaisi makawala avaka bilukwaimi. \v 11 Bukukwabwailisi si nanamsa deli kubokulaisi si katuloluta metoya avaka goli bogwa einagaisi. \v 12 Availa bikoulovi tokwaraiwaga kaina matauna tolula ibodi bukukwatumataisi wala. E keda makadana bukuvagaisi mitugaga makwaina bukukwatumigileuwaisi metoya Isireli. \v 13 E tomota komwaidona bilagaisi bikokolasi, e gala wala availa ibodi bivagi makawala. \s1 Gweguya kasi katuwola \p \v 14 “Avai tuta bukuyosisi pwaipwaia makwaina Guyau mi Yaubada bisakaimi e bukumilivalusi baisa. Oluvi bukunanamsasi e bukunagaisi taitala mi guyau makawala boda mabudosina isiulaimi isipataimi. \x - \xo 17.14 \xt 1 Sml 8.5\x* \v 15 Kuyamatasi availa bukunagaisi biguyau matauna wala Guyau leinagi. Ibodi matauna taitala mi tomota metoya omi valu tatoumi. Taga bukunagaisi taitala togilagala bukuvigakaisi mi guyau. \v 16 Matauna guyau gala ibodi biyosi yuwoveka la wosa paila la tokabilia, e taga biwitali tomota bilosi Itipita igimwalasi wosa, paila Guyau eikaibiga la tomota gala wala tuvaila bikaimilavausi baisa. \x - \xo 17.16 \xt 1 Gwe 10.28; 2 Lil 1.16; 9.28\x* \v 17 Matauna guyau gala ibodi bivilayawa, paila baisa bivigaki matauna bitotubuloki Guyau Yaubada. E tuvaila gala ibodi bivigaki titoulela bikobaluluva la kaisisu metoya siliba deli goula. \x - \xo 17.17 \xt 1 Gwe 10.14-22,27; 11.18; 2 Lil 1.15; 9.27\x* \v 18 Avai tuta biguyau, ibodi matauna biyosi pilatala bukila Yaubada la karaiwaga deli la vituloki, mapilana biginipelasi metoya mapilana pilabogwa tolula mina Libai iyosisi. \v 19 Buki mapilana bisisu wala katitaikinela matauna e bikalau mapilana metoya ola momova komwaidona, kidamwa bitakutu paila bikamiabi Guyau e bikabikuwoli deli la kimadagi vavagi komwaidona avaka avaka ikaraiwogi olumoulela mapilana. \v 20 Baisa bivigaki bikoli matauna taga bidoki titoulela mwada matauna bwainigaga sainela ikalisau mina Isireli komwaidona, deli taga binanamsa ituwoli paila bikoulovi Guyau la karaiwaga. E matauna biguguyau taitu bidubadu e dalela biguyoiyaisi mina Isireli tubwa bidubadu. \c 18 \s1 Kasi vilavila tolula \p \v 1 “Tolula dalela Libai gala isim kasi vilavila metoya pwaipwaia olumoulela Isireli. Kaimapula wala biyosisi semakavi deli lula avaka avaka tomota bisakaisi Guyau. \v 2 Gala isim si pwaipwaia makawala ituwoli dala iyosisi. Kasi vilavila isim si koni matausina Guyau la tolula, makawala goli Guyau la biga katotila. \x - \xo 18.2 \xt Baw 18.20\x* \p \v 3 “Avai tuta bulumakau kaina sipi bigabwaisi lula, e tolula bisakaisi kasi vilavila, yamana kimwala deli pola. \v 4 Biyosisi kwaimatala kasi vilavila kaula, waini, olibe bulamila deli sipi unuunula. \v 5 Paila Guyau leinagi dalela Libai metoya dala komwaidona paila biwotitalaisi tolula wotitalela tuta gala biwokuva. \p \v 6 “Kidamwa taitala matausina mina Libai magila makawala ibodi bisilavi la valu e bilokaia makatupona mi kabotapwaroru \v 7 e baisa goli biwotetila tolula wotitalela baisa Guyau la Yaubada, makawala ituwoli tolula iwotetilasi baisa. \v 8 Matauna biyosi kaula kala bawa makawala matausina ituwoli tolula. Deli goli ibodi biyosi avai vavagi avaka veyala biwitalaisi paila matauna. \s1 Kamitilaki taga bibokulaisi tapwaroru doudoga \p \v 9 “Avai tuta bukusuvisi valu makwaina Guyau mi Yaubada bisakaimi, taga bukubokulaisi si kedakeda saina kabokakayuwa boda mabudosina tosibogwa iuvagaisi. \v 10 Bomami taga bukugibukwaisi lula litumia omi kabogwabu lula, e gala bukutugwalaisi mi tomota bivigikonaisi avai kabovitoubobuta kaina bivitoubobutasi metoya vavagi makwaisina, e gala bimigameguvasi \x - \xo 18.10 \xt Tol 19.26; Sun 22.18\x* \v 11 kaina bilovasi silami, kainaga bikaisivilasi. \x - \xo 18.11 \xt Tol 19.31\x* \v 12 Guyau mi Yaubada bivigaki mina kukolola matausina availa availa ivagaisi makwaisina vavagi saina kabokakayuwa, e baisa goli uula ibubokavili mabudosina boda bisunapulasi metoya mapilana valu avai tuta kusuyaisi kulumi. \v 13 Ibodaimi bukukwabikuwolaisi Guyau mokwita avaka avaka goli bukuvagaisi.” \x - \xo 18.13 \xt Md 5.48\x* \s1 Yaubada igau biwitali taitala tovitoubobuta \p \v 14 E Mosese ikaibiga, kawala, “Valu mapilana makateki bukuyoulisi, tomota matausina ibokulaisi si katuloluta matausina bivigikonaisi avai kabovitoubobuta, deli bivitoubobutasi metoya avai vavagi biyoulapula omitasi. Mitaga Guyau mi Yaubada gala bitugwalaimi bukuvagaisi makawala. \v 15 Mitaga kaimapula bisakaimi taitala tovitoubobuta makawala yeigu metoya oluwalaimi mi tomota tatoumi, e ibodi bukukwabikuwolaisi matauna. \x - \xo 18.15 \xt VA 3.22; 7.37\x* \p \v 16 “Wa yam makwaina lokukougugulasi wa Koya Sinai e kunigadasi gala magimi tuvaila bukulagaisi Guyau kaigala kaina bukugisaisi migila kala gigisa makawala kova, paila uula kami kokola paila bukukwaligasi. \v 17 Mapaila Guyau ilukwaigu kawala, ‘Baisa si nigada ivigibauwaisi. \v 18 E bawitali taitala tovitoubobuta makawala yoku metoya oluwalaisi si tomota tatousi, e balukiga avaka bilivala e biluki tomota avaka avaka lakaraiwogi. \v 19 Matauna bavigaki wodogu bilivala, e yeigu bamipuki availa bipaiki matauna. \x - \xo 18.19 \xt VA 3.23\x* \v 20 Mitaga kidamwa avai tovitoubobuta mwada titoulela bivigaki wodogu bivitoubobuta bilivala, e yeigu gala akaraiwogi matauna bivagi makawala, e ibodi bikaliga wala paila baisa. Kaina goli avai tovitoubobuta bivigaki wodola yaubada ituwoli e bilivala makawala, matauna tuvaila ibodi bikaliga.’ \p \v 21 “Kaina bukuninayuwasi ammakawala bukunikolaisi livalesi avai tuta tovitoubobuta la biga gala metoya baisa Guyau. \v 22 Kidamwa taitala tovitoubobuta mwada Guyau wodola e bililivala e gala avaka bikaloubusi makawala la biga, baisa gala Guyau la biga. Matauna tovitoubobuta eililivala titoulela wala la karaiwaga, e mapaila gala bukukukolaisi matauna. \c 19 \s1 Viluwela Kabokwala \r (Baw 35.9-28; Yos 20.1-9) \p \v 1 “Avai tuta Guyau mi Yaubada bikatudoum tomotala mapilana valu bisakaimi e yokomi bukuyoulisi si valu deli si bwala e bukumilivalusi baisa. \v 2-3 E oluvi mapilana valu bukukwatuvaisi biboda katupotolu, e olumoulela makatuposina bisisu kwaitala valu gagabila wala bitasuvi mavilouna. E kidamwa availa bikatumati taitala tomota, gagabila wala bisakaula bila bisuvi viloutala mavilousina e bikwala wala. \v 4 Kidamwa taitala tau biluvimakava wala bikatumati matauna gala kala tilaula, ibodi bisakaula bila bisuvi viloutala mavilousina e bogwa bikwala gala availa gagabila bikau lugwala. \v 5 E kala visaiki makawala, kaina taiyu bilosi iyoudilasi olawodila, e kidamwa taitala bilikubila kai e kemala makaina bikaliulu biyowa bila itamati sola, e igagabila bisakaula bila viloutala mavilousina kabokwala e bikwala. \v 6 Kidamwa valu kwaitinidesi wala, e saina kaduwonaku mavilouna paila matauna towai bilokaia, e vaiyola tokwaliga matauna bikeula kaimapu kaina biyosi matauna e deli kala leiya bikatumati tobwaila. Mitaga silagi makwaina gala nanola makawala iluvimakava wala ikatumati matauna gala kala tilaula. \v 7 Baisa uula lakaraiwogaimi bukukwatupalaisi kwaitolu valu. \p \v 8 “Avai tuta Guyau mi Yaubada bikatumkulovi mi valu bikwaiveka, makawala goli leilukibogwi tubumia bivagi, e bisakaimi komwaidona valu leikatotila, \v 9 e bibodaimi bukunagaisi kwaitolu valu tuvaila. (Matauna bisakaimi makwaina pwaipwaia kidamwa bukuvagaisi komwaidona avaka lakaraiwogaimi yam lagaila e kidamwa bukuyebwailisi Guyau mi Yaubada e bukusisuaisi makawala la vituloki.) \v 10 Bukuvagaisi baisa kidamwa tobubwaila tomota gala bikaligasi e gala bisim kami pakula paila lokukwatumataisi matausina olumoulela pwaipwaia makwaina Guyau isisakaimi. \p \v 11 “Mitaga kaina taitala ivitobu nanola bikatumati kala tilaula, e bisakaula bila viloutala mavilousina valu bikwala. \v 12 E kidamwa makawala, tokugwala la valu tatoula ibodi biwitali biga paila biyosisi matauna biuyokaisi tokwaliga veyala matausina tokeula lugwa bikatumataisi matauna. \v 13 Gala bukunokapisaisi. Kwatumataisi matauna tokatumata e gala wala bisigaga olumoulela Isireli e yokomi biluva uwomi bukusibwabwailasi wala. \s1 Tula kaibogwa \p \v 14 “Kami tula deli semia gala bukusebibilasi. Makaisina omitibogwa goli eisailisi olumoulela pwaipwaia makwaina Guyau mi Yaubada bisisakaimi. \x - \xo 19.14 \xt Kak 27.17\x* \s1 Paila tosilasola \p \v 15 “Gala bukutagwalasi bukukwamogaisi avai tokowolova metoya ola silasola taitala wala tosola. Mitaga ibodaimi bukubanaisi taiyu tosilasola kidamwa bukusimokwitasi matauna tokowolova la sula. \x - \xo 19.15\xt Baw 35.30; Kak 17.6; Md 18.16; Yn 19.31; 2 Kr 13.1; 1 Tm 5.19; Ib 10.28\x* \v 16 Kidamwa taitala tomota mwada biyogagi sola e bitabinaki matauna mwada eivagi sula, \v 17 ibodi kasitaiyu matausina bilosi kwaitala kabotapwaroru, e bibanaisi tolula deli toyakala matausina availa availa iuvagaisi yakala wa tuta matutona. E ibodi matausina biyakalaisi matausina kasitaiyu. \v 18 Ibodi toyakala binevisi vavagi makwaina avaka kala duwosisia. E kidamwa matauna la tabinona sasopa wala baisa sola tolela Isireli, \v 19 e matauna bikau mipuki makwaina kala mokaila avaka bibodi la tabinona mapula. E baisa makawala bukuligaiwaisi sula makwaina. \v 20 E oluvi komwaidosi bilagaisi avaka eikaloubusi, e bivigaki kasi kokola, e mapaila gala availa bivagi sula makwaina avai tuta. \v 21 Kidamwa bikaloubusi makawala baisa, e gala wala ibodaimi bukunokapisaisi matauna tosula. Ibodi wala tosula bikau kala mipuki bivigakaisi la momova kaimapula sola la momova, e matala kaimapula sola matala, kudula kaimapula sola kudula, yamala kaimapula sola yamala, e kaikela kaimapula sola kaikela. \x - \xo 19.21 \xt Sun 21.23-25; Tol 24.19-20; Md 5.38\x* \c 20 \s1 Kabilia kala karaiwaga \p \v 1 “Avai tuta bukulosi okabilia e bukugisaisi waga kaibibiu deli wosa e tokwabilia saina budoveka ikalisauwaimi kami bawa, gala bukukukolaisi matausina. Guyau mi Yaubada eikolaimi metoya mapilana Itipita bogwa bisikailimi. \v 2 Igau gala bukuvitouulasi kabilia, e taitala tolula bitomatala bikatuwola baisa tokwabilia, kawala, \v 3 ‘Yokomi tauwau mina Isireli kulegasi! Lagaila bukulosi okabilia. Gala bukukukolaisi kami tilaula, kaina bukuninayuwasi kaina goli kami kokola bukusakaulasi. \v 4 Guyau mi Yaubada bivayuviyavi uwomi bivigakaimi bukutomgwagasi.’ \p \v 5 “Oluvi kumatoula bikatuwolasi baisa mabudona tokwabilia bilivalasi kawasi, ‘Ki, availa oluwalaidasi makateki wala leikaliai la bwala mitaga gala ikabomi. Kidamwa makawala ibodi bila ovalu. Paila kidamwa bikatumataisi okabilia, taitala ituwoli tomota bikabomi makwaina. \v 6 Ki, availa oluwalaidasi makateki leivali matamsina waini, mitaga gala itaiyau mabukosina? Kidamwa makawala ibodi bila ovalu. Paila kidamwa bikatumataisi okabilia, taitala ituwoli tomota bimom waini makwaina deli la mwasawa. \v 7 Ki, availa oluwalaidasi makateki leipaku paila bivai? Kidamwa makawala ibodi bila ovalu. Paila kidamwa bikatumataisi okabilia, taitala ituwoli tomota bivaiya minana.’ \p \v 8 “E tuvaila kumatoula bilivalasi baisa tokwabilia kawasi, ‘Ki, availa oluwalaidasi ininayuwa e ikokola? Kidamwa makawala ibodi bila ovalu. Paila metoya okala kokola biyomami sala kasi lumkola.’ \v 9 Avai tuta kumatoula ivenokusi bigatona baisa tokwabilia, e oluvi binagaisi tokugwa paila boda kwaitala kwaitala. \p \v 10 “Avai tuta bukusuyaisi kulumi bukulitakaisi kwaitala valu, bikugwa bukusakaisi tomota si tuta paila bininavilasi. \v 11 E kidamwa biulaimwaisi kalapisila e bininavilasi, komwaidosi wala bukuvigakaisi mi ula e bipaisewasi paila yokomi. \v 12 Mitaga kidamwa tomotala valu makwaina gala bininavilasi e magisi kabilia, kuvaulaisi valu kuvapataisi. \v 13 E avai tuta Guyau mi Yaubada bitagwala bukuyosisi valu makwaina, ibodi bukumtuligigaiyaisi komwaidona tauwaula. \v 14 E nunumoya, gugwadi, mauna, deli avai vavagi goli bukuyoulisi paila titoulemi. Ibodi bukukwauwaisi komwaidona kami tilaula si guguwa. Guyau bogwa leisakaimi makwaisina. \v 15 Baisa makawala bibodi bukuvigakaisi valu makwaisina kaduwonaku sainela metoya pwaipwaia makwaina ambaisa bukumilivalusi. \p \v 16 “Mitaga avai tuta bukuyoulisi valu makwaisina olumoulela pwaipwaia makwaina Guyau mi Yaubada bisakaimi, bukumtuligigaiyaisi komwaidona. \v 17 Bukukwatudoumwaisi wala tomota komwaidona, mina Itai, mina Amora, mina Kenani, mina Peresi, mina Ivi, deli mina Yebusi, makawala goli Guyau eikaraiwogaimi bukuvagaisi. \v 18 Kukwatumataisi wala matausina e gala bivigakaimi bukumitugagasi baisa Guyau metoya bivitulokaimi makwaisina vavagi saina kabokakayuwa iuvagaisi baisa si yaubada minasina eititaimamilasi. \p \v 19 “Avai tuta bukuvigikonaisi paila bukuyoulisi kwaitala valu, gala bukulukubalaisi kai makaisina kasi kawailuwa, ilagoli kabilia makwaina kukukwabiliasi tuta kaduwonaku. Ibodi bukukomasi kaiuwala mitaga gala ibodi bukulukubalaisi makaisina. Ka, kai makaisina gala kami tilaula. \v 20 Kaina bibodi wala kai ituwoli makaisina gala kaiwouwa bukuteyasi paila mi youdila uvagila kabilia tatoula wala bukuyoulisi valu makwaina. \c 21 \s1 Katumata kala karaiwaga \p \v 1 “Kidamwa taitala eibanaisi eikatumataisi osaivau olumoulela pwaipwaia makwaina Guyau mi Yaubada bisakaimi e gala kunikolaisi availa eikatumata matauna. \v 2 Kaidadala mi valu deli kami tokwaraiwaga bilosi ivisaikolaisi kala maloula metoya ambaisa eibanaisi tomata ikanukwenu e bila valu makwaisina katitaikina. \v 3 E valu mavilouna saina katitaikina ambaisa tomata bikanukwenu e tokugwala binagaisi natana bulumakau nagwadi, minana gala avai tuta eivigakaisi bipaisewa. \v 4 Bilauwaisi minana kwaitala waya opapala, waya makwaina gala avai tuta eimada deli pwaipwaia makatupona gala avai tuta tomota eikailaisi kaina eisapwaisi avaka. E mapilana goli tokugwa bikatugudaisi kaiyola bulumakau minana. \v 5 Tolula mina Libai tuvaila deli bilosi, paila matausina ibodi binagaisi kala duwosisia avai tuta kominimani deli yowai. Guyau mi Yaubada bogwa einagi matausina biwotitalaisi matauna deli bikamitulaisi Guyau la bigabwaila baisa tomota. \v 6 E komwaidona tokugwala mavilouna valu katitaikina ambaisa eibanaisi tomata mekanaki biwinaisi yumasi odabala minana bulumakau \v 7 e bikaibigasi kawasi, ‘Yakamaisi gala kakatumataisi tomota matauna e gala kanikolaisi availa eikatumata. \v 8 Mwa Guyau, taga kumipuki m tomota mina Isireli, matausina lokukoli metoya Itipita. Taga kumipukwaimasi e gala bukukopitukwaimasi mwada kama pakulasi paila kala katumata tobwaila.’ \v 9 Mapaila kidamwa bukuvagaisi avaka Guyau magila e gala bivigaki kami pakula katumata makwaina. \s1 Kasi karaiwaga nunumoya ikatupipaisi okabilia \p \v 10 “Avai tuta Guyau mi Yaubada bivigakaimi bukutomgwagasi okabilia e bukukwatupipaisi minasina, \v 11 kaina taitala yokomi bukugisi natana namanabwaita e kuyebwaili magim bukuvaiya. \v 12 Kulau minana om bwala e biviliu kulula bitakuwi sikwaikwela \v 13 e bikatulovi kala kakapula. Minana bisisu om bwala biuvalam paila veyala biboda natana tubukona, e oluvi bukuvaiya minana. \v 14 E tuta oluvi kidamwa gala magim minana ibodi bukutaneku minana bila. Paila bogwa kumokaia minana e mauula gala gagabila bukuvigaki minana makawala ula e bukugimoli minana baisa availa. \s1 Kuluta tau kala bigukeya kala karaiwaga \p \v 15 “Kidamwa taitala tau bivilayawa e nayu wala la kukova bivalulusi litusia tauwau, mitaga magudina kuluta gala latula minana la kwava nambwailila. \v 16 Avai tuta tau matauna la guguwa bivili baisa kasitaiyu litula, gala ibodi bivabili kala vilavila kuluta bisaikiga latula magudina la kwava nambwailila. \v 17 Matauna ibodi bivayuwi la guguwa baisa matauna kuluta ilagoli gala latula minana la kwava nambwailila. Ibodi wala tau matauna bikamiabi kuluta e bisaiki kala vilavila mokwita makawala kala karaiwaga. \s1 Gwadi tokowolova kala karaiwaga \p \v 18 “Kidamwa availa latula saina totuli deli tokowolova, e matauna gala bikabikuwoli veyala ilagoli immipukwaisi matauna. \v 19 Ibodi veyala bivakoulisi matauna biuyokaisi kaidadala valu, e baisa goli biyakala. \v 20 Bilukwaisi kaidadala valu kawasi, ‘Matauna latumasi saina totuli deli tokowolova, ipaiki bikabikuwolaimasi. Matauna iyomadi mani deli tomomom sopi kaipeula.’ \v 21 E tauwaula valu bikabidikunaisi bikatumataisi, e baisa makawala bukukwatudidaimisi mitugaga makwaina. Oluvi komwaidosi mina Isireli bilagaisi avaka eikaloubusi e bikokolasi. \s1 Mimilisi karaiwaga ituwoli ituwoli \p \v 22 “Kidamwa tosula bukukwatumataisi e wowola bukusagaisi wa kai, \v 23 tomata wowola gala wala ibodi bisisu wa kai bibugiki. Ibodi bukubakwaisi yam makwaina wala. Paila tomata wowola ikwekukwa wa kai baisa biyomituli Yaubada bibuloti pwaipwaia. Bukubakwaisi tomata minana e gala bukuyogwalaisi pwaipwaia mapilana Guyau mi Yaubada bisakaimi. \x - \xo 21.23 \xt Gl 3.13\x* \c 22 \p \v 1 “Kidamwa bukugisaisi semia mina Isireli si bulumakau kaina si sipi eititavina, gala ibodi bukuligaiwaisi. Kuyosisi kukwaimilivauwaisi baisa tolimauna. \x - \xo 22.1-2 \xt Sun 23.4-5\x* \v 2 Mitaga kidamwa tolivavagi la valu isisu kaduwonaku, kaina gala kunikoli availa tolimauna, kuyosaisi wala kulauwaisi omi valu. E avai tuta tolimauna bima binevi kusaikaisi wala. \v 3 Kuvagaisi makawala kidamwa bukubanaisi natana ase, kaina yatala karekwa, kaina avai vavagi tuvaila taitala som guma Isireli eikitumou. \p \v 4 “Kidamwa taitala som guma Isireli la ase kaina la bulumakau eikapusi, gala ibodi bukuligaiwaisi. Kupilasaisi matauna kutomiliwolaisi kuvitoyailisi e biloula. \p \v 5 “Vivila gala bisikomasi tauwau kasi kakapula e tauwau gala bisikomasi vivila kasi kakapula. Guyau mi Yaubada mina kukolola wala tomota matausina bivagaisi makawala. \p \v 6 “Kidamwa bukubani mauna kala nigwa wa kai kaina opwaipwaia e kaina eikanayobu kaina eiuvadeili, gala bukuwaiya inasi. \v 7 Ibodi bukuvayouli litula e inasiga bukukiyou goli bila, e m momova bikaduwonaku e bukusibwabwaila ovalu mapilana. \p \v 8 “Avai tuta bukukwaliai bwala kwaivau e mabuligana walakaiwa kukwatuvilatu kaidadala bibwaina. E kidamwa availa bikapusi bikaliga, baisa gala kam pakula. \p \v 9 “Gala bukuvali avai tam ituwoli obigulela matamsina waini. Kidamwa bukuvagi makawala, bomam gala bukutaiyau waini deli avai tam ituwoli kaiuwala. \x - \xo 22.9-11 \xt Tol 19.19\x* \p \v 10 “Gala bukukogolaisi bulumakau deli ase gulitinidesi paila bikelisi bagula. \p \v 11 “Gala bukusikam kakapula kidamwa ibisigolaisi sipi unuunula deli karekwa yakakalaia. \p \v 12 “Bukubisitukwaisi yumiyami okaipagala kami kwama owokulula. \x - \xo 22.12 \xt Baw 15.37-41\x* \s1 Paila tau bitabinaki la kwava \p \v 13 “Kidamwa taitala bivaiya natana vivila e oluvi binanamsa mwada bipaiki minana gala magila. \v 14 Mapaila biutumakavi biga sopa baisa minana bitabinaki mwada bogwa leikikapugula oluviga leivaiya. \p \v 15 “Kidamwa bisunapula makawala, ibodi veyala minana bikauwaisi moi makwaina okabasi eikanakailasi makwaina goli buyavi eikogiaki. E biuyokaisi bivitulokaisi kaidadala valu otutala kaboyakala. E baisa bikamokwiti minana gala ikikapugula. \v 16 E minana tamala biluki matausina kawala, ‘Bogwa latugwali latugu bivaiya tau matauna, mitaga tuta baisa matauna gala magila minana. \v 17 E ka matauna iutumakavi biga sopa baisa minana, ikaibiga minana bogwa leikikapugula e oluvi leivaisi. Mitaga ka kugisaisi kabogigisa moi makwaina baisa kala kamokwita, latugu gala ikikapugula, kugisaisi buyavi baisa leikogiaki, moi makwaina leikikanakaisi kabasi.’ \v 18 Oluvi kaidadala valu biyosisi tau matauna minana vivila la mwala e biwogaisi wowola matauna. \v 19 E tuvaila matauna bimapu lakatutala siliba baisa vivila tamala paila uula eimai kabommosila baisa natana vilela Isireli. E minana bisitotaula wala tau matauna la kwava, e gala gagabila bivaipaki minana ola tuta komwaidona. \p \v 20 “Mitaga kidamwa tau matauna bikamokwita e gala bisisu kabogigisa bikamokwiti minana nabwaila, \v 21 ibodi bisunupuloiyaisi minana bilauwaisi omatala tamala la bwala okabosusuvi, e tauwaula valu mapilana bikabidikunaisi bikatumataisi minana. Paila bogwa leivagi kwaitala kabommosila oluwalaisi da tomotasi, paila igau gala bivai minana, bogwa leikikapugula tamala ola bwala eisisu. E baisa makawala bukukodidaimisi mitugaga makwaina. \p \v 22 “Kidamwa tomota bibanaisi taitala ikailasi deli sola la kwava, kasitaiyu wala bikatumataisi. E baisa makawala wala bukukodidaimisi mitugaga makwaina. \p \v 23 “Kidamwa tomota bibanaisi taitala olumoulela kwaitala valu imisii natana vivila e minawena bogwa eipakusi kasitaiyu taitala tau paila bivai. \v 24 Bibodi bukuvisunupuloiyaisi oyosewala valu e kasitaiyu wala bukukwatumataisi odakuna. Minana vivila bikaliga paila uula gala iwakula paila pilasi ilagoli isisu olumoulela valu e bidubadu tomota bilagaisi. E tau matauna bikaliga paila uula eimisii minawena bogwa eipakusi kasitaiyu taitala tau ituwoli. E baisa makawala bukukodidaimisi mitugaga makwaina. \p \v 25 “Kaina taitala tau biyosi bimokaia natana vivila oyosewala valu minana bogwa eipakusi kasitaiyu taitala tau ituwoli. E tuta makwaiwena ibodi tau matauwena bikatumataisi. \v 26 Gala wala avaka bivigakaisi minana paila gala wala isula e bibudokiga kaliga. Sula makwaina makawala wala, avai tuta taitala tau biyosi bikatumati sola. \v 27 Paila matauna eiyosi imokaia minana oyosewala valu. Ilagoli eiwakula paila pilasi mitaga gala availa isisu paila bipilasi minana. \p \v 28 “Kidamwa tomota bibanaisi taitala tau eiyosi natana vivila imokaia, mitaga minana gala ipaku paila bivai. \x - \xo 22.28-29 \xt Sun 22.16-17\x* \v 29 Bibodi matauna bimapu baisa minana tamala biboda kwailuwolima siliba mapula minana. E bivigaki la kwava, paila uula eiyosi imokaia minana. E gala gagabila bivaipaki minana ola tuta komwaidona. \p \v 30 “Gala ibodi avai tau biyomsili tamala metoya bimisii natana tamala la kukova. \x - \xo 22.30 \xt Tol 18.8; 20.11; Kak 27.20\x* \c 23 \s1 Availa gala igagabila bimila Yaubada la tomota \p \v 1 “Kidamwa avai tau bogwa eitavi kikiyatula kaina kaimwaidona wowola eibobwaisi, e matauna gala deli kala kakalawa Yaubada la tomota. \p \v 2 “Kidamwa avai tau inala bisikubukubui, e matauna gala deli kala kakalawa Yaubada la tomota. E bisisu makawala paila tubula dalela matauna iyeikulisi bila tubuluwotala oluvi, makawala goli gala deli kala kakalawa Yaubada la tomota. \p \v 3 “Mina Amoni deli mina Mowabi gala deli kasi kakalawa Yaubada la tomota. E makawala goli madilasina iyeikulisi bila tubuluwotala, matausina tuvaila gala deli kasi kakalawa Yaubada la tomota. \x - \xo 23.3-5 \xt Nie 13.1-2\x* \v 4 Matausina ipakaisi bisakaimi kaula deli sopi avai tuta lokusilavaisi Itipita, e ikapulokaisi baisa Balam latula Beori viluwela Petoro mapilana Mesopotemia kidamwa bibulotaimi. \x - \xo 23.4 \xt Baw 22.1-6\x* \v 5 Mitaga Guyau mi Yaubada gala ilagi Balam, e kaimapula biga bolata ikivili ivigaki biga bobwailila, paila uula iyebwailimi. \x - \xo 23.5 \xt Baw 23.5—24.9\x* \v 6 Gala avai tuta bukupilasaisi mabudosina metoya omi boda mina Isireli, e gala avai tuta bukuvigakaisi biyosisi bidubadu guguwa paila titoulesi. \p \v 7 “Taga bukukwaluwouwaisi mina Edom, paila matausina veimia goli. E taga bukukwaluwouwaisi mina Itipita, paila omitibogwa kumilivalusi osi valu. \v 8 Bivitouula matubona tubutolula dalesi bisaitaula goli matausina bisim kasi kakalawa deli Yaubada la tomota. \s1 Tokwabilia si kawakali kala karaiwaga \p \v 9 “Avai tuta kusisuaisi okawakali otutala kabilia, gala bukuyogwalaisi metoya avai vavagi bomikikila. \v 10 Kidamwa wa bogi taitala tau biyopigigatu titoulela metoya eimimi e la sopi eibusi, ibodi eiyam bisunapula bila oyosewala kawakali e yam komwaidona bisisu wala baisa. \v 11 E bisisu wala bikoyaiki bikakaya e avai tuta bisalili kalasia matauna bikaimilavau okawakali. \p \v 12 “Ibodi bukunagaisi katupotala oyosewala kawakali paila kabovasoyai. \v 13 Bukukwauwaisi kaitala daima deli mi guguwa e avai tuta bukulosi oyosewa kupopusi biwokuva kukelaisi pwaipwaia kuvidubolaisi. \v 14 Mi kawakali kuyamatasi bibwaina migileu wala bisisu paila Guyau mi Yaubada deli wala yokomi okawakali biyamataimi deli bivigakaimi bukutomgwagasi baisa kami tilaula. Taga bukuvagaisi avai vavagi kabommosila bivigaki Guyau bitotubulokaimi. \s1 Mimilisi karaiwaga ituwoli ituwoli \p \v 15 “Kidamwa taitala ula eisakaula leima metoya baisa kala tokwaraiwaga e bimakaiam mwada bukukoli, gala bukuwitali bikaimilavau. \v 16 Kaimapula matauna binagi avai valu wala omi valu mavilousina bisili, e gala bukukwatilakai. \p \v 17 “Tomotami Isireli gala taitala kaina natana bivigaki titoulela tokalimwala olumoulela bwala tapwaroru. \x - \xo 23.17 \xt Tol 19.29\x* \v 18 E tuvaila availa bimai mani buwala metoya keda makadana baisa Guyau mi Yaubada ola bwala paila mwada bisaiki avaka eibiga katotila. Guyau idoki tokalimwala matausina mina kukolola. \p \v 19 “Avai tuta bukuwasi mani kaina kaula kaina avai vavagi goli baisa taitala som wala guma Isireli, gala bukukominimani bimipuvau deli kala katumkoluva. \x - \xo 23.19-20 \xt Sun 22.25; Tol 25.36-37; Kak 15.7-11\x* \v 20 Kidamwa taitala togilagala biwasi baisa yoku ibodi bimipuvau deli kala katumkoluva, mitaga gala bibodi taitala som guma Isireli bisakaim kala katumkoluva. E kidamwa kwabikaulasi karaiwaga makwaina, Guyau mi Yaubada bimitukwaiyaimi komwaidona avaka avaka bukuvagaisi olumoulela valu mapilana igau bukuyoulisi. \p \v 21 “Avai tuta bukubigasi katotila baisa Guyau mi Yaubada, gala bukulumweilovasi avaka lokukwatotilasi. Guyau nanola ibodi wala bukuvagaisi avaka lokukwatotilasi, e kidamwa gala bukuvagaisi baisa bogwa lokumitugagasi. \x - \xo 23.21 \xt Baw 30.1-16; Md 5.33\x* \v 22 Kidamwa gala kulivalasi biga katotila baisa Guyau, baisa gala kumitugagasi, \v 23 mitaga kidamwa bogwa lokulivalasi makawala ibodi bukukwamokwitasi bukuvagaisi goli. \p \v 24 “Avai tuta bukuliloulasi wa keda olumoulela ituwoli tomota la bagula bigulela waini, bwaina wala bukukwamsi avaka magimi metoya mabukosina, mitaga gala ibodi bukukwauwaisi mimilisi bukusewoyasi wa peta. \v 25 E avai tuta bukuliloulasi wa keda olumoulela ituwoli tomota la bagula, bwaina wala bukwamsi avaka bukuyosisi oyumami, mitaga gala ibodi bukukelisi bukukwauwaisi avaka. \c 24 \s1 Paila vaipaka deli vaivau \p \v 1 “Kidamwa taitala tau bivaiya natana vivila, e tuta pikekita binanamsa e bipaiki minana paila uula eibani kwaitala vavagi baisa minana gala ibudoki nanola.\f l \fq kwaitala vavagi baisa minana gala ibudoki nanola. \ft Gagabila bitagini “minana isim kala pakula paila kwaitala vavagi saina mineina.”\f* E bigini pweipula vaipaka bisaiki minana e biyabi minana metoya ola kaukweda. \x - \xo 24.1 \xt Md 5.31; 19.7; Mk 10.4\x* \v 2 E kidamwa minana bivaivau taitala, \v 3 e matauna tuvaila binanamsa gala magila minana, e bigini pweipula vaipaka isaiki minana e biyabi minana metoya ola kaukweda. O kainaga la mwala matauna isakaili bikaliga. \v 4 E kidamwa bikaloubusi makawala baisa la mwala kaluvaigwadi gala wala bivaivau tuvaila minana. Ibodi wala bidoki minana bomikikila baisa matauna. Kidamwa bivaivau wala minana tuvaila, e baisa bivigaki saina biyomwau nanola Guyau. E yokomi gala sitana bukuyomitulaisi sula makwaina olopola kwabila makubilasina Guyau mi Yaubada bisakaimi. \s1 Karaiwaga ituwoli ituwoli \p \v 5 “E kidamwa taitala tau makateki wala leivai, e matauna gala gagabila tokwaraiwaga biyosisi paila bitokabilia, kaina paila bivagi avai wotetila tuvaila. Matauna ibodi wala bitagwalasi gala biwotetila makawala, makawala kala maloula kwaitala taitu olopola, kidamwa bisikaiwa la kwava osi bwala paila biyomwasali minana.\f m \fq paila biyomwasali minana. \ft Gagabila bitagini “kidamwa bimwasawasi kasitaiyu.”\f* \p \v 6 “E kidamwa bukutogu kwaitala vavagi baisa taitala tau, e ibodi kada karaiwagasi matauna bitogumapu avai vavagi bukunagi bisakaim. E kidamwa bukuvagi makawala, gala ibodi bukukwau la kaitutu paila kaitutula kala witi paila makaina bivigaki la kaukweda kasi molu. \p \v 7 “Kidamwa availa guma Isireli bikaumakavi taitala sola wala e bivigaki la ula, kaina bigimloki tuwoli tomota paila bivigaki la ula matauna, e matauwena bukukwatumataisi wala. E makawala wala bogwa bukuligaiwaisi sula makwaina. \x - \xo 24.7 \xt Sun 21.16\x* \p \v 8 “Avai tuta bukubani makwaina katoula kagwaiguya, e kuyamata bukuvagi komwaidona avaka tolula mina Libai bilukwaim. Bukukwabikuwoli karaiwaga avaka bogwa lasaiki matausina tolula. \x - \xo 24.8 \xt Tol 13.1—14.54\x* \v 9 Kululuwai avaka Guyau m Yaubada eivagi baisa Miriam avai tuta lokumaisi metoya Itipita.\x - \xo 24.9 \xt Baw 12.10\x* \p \v 10 “Avai tuta bukutogu avai vavagi baisa availa, gala bukusuvi ola bwala bukukwau kala kakapula avaka mwada bitogumapu baisa yoku. \x - \xo 24.10-13 \xt Sun 22.26-27\x* \v 11 Kutulotula okaukweda igau matauna titoulela wala bimiakaim miyana. \v 12 Kidamwa tau matauna tonamakava, gala bukuyosi kakapula miyana bogi kwemwaidona, \v 13 mitaga koyavi kwaitala kwaitala bukukwaimilivau miyana, kidamwa biyosi bisikam paila bimasisi. E makawala bukuyomwasali matauna e deli Guyau m Yaubada bikabwailim. \p \v 14 “Avai tuta kumapu matauna m towotetila tonamakava, taga kusipuloki matauna kaina matauna som guma Isireli kaina goli togilagala isisu om valu kwaitala. \x - \xo 24.14-15 \xt Tol 19.13\x* \v 15 Yam kwaitala kwaitala avai tuta kalasia bogwa bisalili, m towotetila bukumapu avaka yam makwaina paisewala. Uula matauna saina magila mani e bogwa eidubumi bikau kala mapu. E kidamwa gala bukumapu matauna, bogwa binigada e bikamituli baisa Guyau, paila yoku bogwa lokuvagi sula. \p \v 16 “Gala bukukwatumataisi tomota paila litusia si sula, e makawala goli litusia gala bukukwatumataisi paila veisia si sula. Mitaga bukukwatumataisi wala taitala kidamwa matauna titoulela eivagi sula. \x - \xo 24.16 \xt 2 Gwe 14.6; 2 Lil 25.4; Isi 18.20\x* \p \v 17 “Gala bukukwaumakavaisi avaka bipilasi si kaisisu metoya baisa matausina togilagala deli togumalawa. E, gala bukutagwala nakwabuya bitogumapu kala kwama baisa yoku. \x - \xo 24.17-18 \xt Sun 23.9; Tol 19.33-34; Kak 27.19\x* \v 18 Kululuwaisi yokomi omitibogwa mina Itipita eivigakaimi si ula wala, e deli kululuwaisi ammakawala Guyau mi Yaubada eitanekwaimi. Baisa goli uula lasakaimi makwaina karaiwaga. \p \v 19 “Avai tuta bukukwatuyoulisi mi tayoyuwa, e ulumwaidona eikanawa wa bagula, e taga kukwaimilavausi paila bukukwauwaisi. Makwaisina kuligaiwaisi paila togilagala, weilova deli kwabuya, e Guyau mi Yaubada bikabwailimi metoya komwaidona vavagi lokuvagaisi. \x - \xo 24.19-21 \xt Tol 19.9-10; 23.22\x* \v 20 Avai tuta lokutaiyauwaisi kaiuwala olibe osivatala, e taga bukukwaimilavausi mwada bukukwauwaisi kesa. Makwaisina paila togilagala, weilova deli kwabuya. \v 21 Avai tuta lokutaiyauwaisi kaiuwala waini osivatala, gala bukukwaimilavausi mwada bukukwauwaisi siviyuwela. Baisa kaiuwala waini paila togilagala, weilova deli kwabuya. \v 22 Gala bukulumwelavaisi yokomi ula wala mapilana Itipita. Baisa goli uula lasakaimi makwaina karaiwaga. \c 25 \p \v 1 “Kidamwa taiyu mina Isireli bilosi oyakala paila bikimanumsi kwaitala vatai, e taitala bikiduwosisia mwada gala kwaitala la sula, e taiyuwela eivagi sula, \v 2 e kidamwa tomota mtona eivagi sula biboda kala kamwaga biwaiyasi, e tokwaraiwaga bivakaniyaili matauna bikanaki lopola deli migila bila opwaipwaia, e biwaiyasi. \v 3 Igagabila wawai noluwovasi kala bawa, taga gala bikalisau noluwovasi, paila baisa biyomsili matauna omitasi tomota. \x - \xo 25.3 \xt 2 Kr 11.24\x* \p \v 4 “Taga kusipubodi wodola bulumakau tutala kuvakadi mwada bivadebwali witi bidebwalisi waitunatoula. Ibodi wala minana sitana bikam. \x - \xo 25.4 \xt 1 Kr 9.9; 1 Tm 5.18\x* \s1 Iyausasi baisa bodala tokwaliga \p \v 5 “Kidamwa taiyu sola bodala bisisuaisi gulitinidesi e taitala bikaliga mitaga gala litula, e kubuyala gala igagabila bivai ituwoli tomota gala metoya odalesi baisa. Bikaraiwagasi bodala bivaiya nakakau. \x - \xo 25.5-6 \xt Md 22.24; Mk 12.19; Lk 20.28\x* \v 6 E litusi tau kuluta bidokaisi latula matauna eikaliga, matauwena tobogwa la mwala nakakau, e ibodi bikititaili si dala olopola Isireli. \v 7 Mitaga kidamwa tokwaliga matauna bodala gala magila bivaiya minana, e minana bilokaia omitasi matausina kaidadala valu e biluki, kawala, ‘Ulo mwala bodala gala wala iyuuyausa. Ipaiki gala magila bikititaili tuwala dalela oluwalaisi tomota mina Isireli.’ \x - \xo 25.7-10 \xt Rut 4.7-8\x* \v 8 Tuta makwaina kaidadala valu bidouwaisi matauna e bilulukwaisi. Kidamwa matauna bogwa wala leipaiki gala bivaiya minana, \v 9 e tuwala kubuyala nakakau bilokaia matauna omitasi matausina kaidadala valu e bitaneku kweyatala kaikela matauna katubukolela, bigiu omigila, e bikaibiga, kawala, ‘Baisa makawala avaka eikaloubusi baisa matauna tau paila leipaiki bikititaili tuwala dalela.’ \v 10 E matauna veyala binikolaisi olopola Isireli makawala baisa veyala matauna tau bogwa eivililaisi katubukolela kaikela. \s1 Mimilisi karaiwaga tuvaila \p \v 11 “Kidamwa taiyu tauwau iyowaisi e taitala la kwava bipii la mwala, e bikiminimani puwala la mwala kala tilaula, \v 12 gala goli bukunokapisaisi minana. Kubobwaisi yamala. \p \v 13-14 “Taga kusipulokaisi availa kidamwa kuvisaikolaisi avai guguwa kala mokaila kaina kala maloula. \v 15 Ibodi wala mi kabovisaikola duwosisia wala, kidamwa bukusigagasi mapilana valu Guyau mi Yaubada bisakaimi. \v 16 Guyau idoki mina kukolola matausina availa availa isipulokaisi sesia makawala. \s1 Karaiwaga paila bikatumataisi mina Amaleki \p \v 17 “Kululuwaisi avaka mina Amaleki eivagaisi baisa yokomi avai tuta yokomi lokumaisi metoya mapilana Itipita. \v 18 Matausina gala sitana ikukolaisi Yaubada. Mapaila ivabodaimi otapwala keda avai tuta bogwa lokusomatasi deli mi puliigayagisa, e iwaimi ikatumataisi komwaidona availa availa eikikosaikikinasi oluvi. \v 19 Kugisa Guyau mi Yaubada eisakaimi mi pwaipwaia e iyamataimi metoya okami tounakaiyala matausina isiulaimi isipataimi. Kukwakikitasi bukukwatumtuwolisi komwaidosi mina Amaleki, e mapaila gala tuvaila bukululuwaisi matausina tuta oluvi. Gala bukulumwelavaisi makwaina karaiwaga. \c 26 \s1 Tayoyuwa kala uloula \p \v 1 “Makateki yokomi bukuyoulisi pwaipwaia makwaina Guyau mi Yaubada bisakaimi, e yokomi bukumili valusi baisa. \v 2 E omi tuta tayoyuwa, taitala taitala yokomi bikau vavagi kwaimatala avai vavagi avai vavagi bogwa eitayoyuwabogwi metoya avai kaula avai kaula. E bivilugi ola peta e bilau makatupona kabotapwaroru. \x - \xo 26.2 \xt Sun 23.19\x* \v 3 Bukulokaia baisa tolula iuwotetila wa tuta matutona e kulivala baisa matauna, kawam, ‘Yeigu baisa tuta bogwa akamituli baisa Guyau ulo Yaubada kidamwa bogwa lasuvi kwabila makubilana avaka eikatotila baisa tubudoiasi paila bisakaidasi.’ \fig Kala tayoyuwa witi|src="HK 00100" size="col" copy="grain sheaves " ref="26.2" \fig* \p \v 4 “E tolula bikau mi peta e bisaili omatala la kabolula Guyau mi Yaubada. \v 5 E omatala Guyau bukulakasaisi makwaisina biga, kawami, ‘Tabugu matauna\f n \ft Baisa goli Yekobe.\f* guma Aramia towowau gala la kabosisu ambaisa ikatuninavi, e ilau litula ilosi mapilana Itipita e imili valusi. Ivigaki gala kala bawa eilosi baisa, mitaga oluvi ivigaki makawala saina budoveka boda deli topapeula. \v 6 Mitaga mina Itipita ivigakaidasi si ula ilamidadaidasi deli ikomikikanaidasi bitauwotetilasi. \v 7 Mitaga tadousi baisa Guyau paila pilasi, matauna si Yaubada tubudoiasi. E bogwa ilagaidasi e igisi ammakawala mina Itipita iyovilamwaidasi e ilamidadaidasi, e deli iyomiyuyu ninadaisi. \v 8 Metoya ola peuligaga ikolaidasi metoya mapilana Itipita. Ivagi kabutuvatusi deli kabokatubau, e ivigaki saina kabokokola makwaisina vavagi eikikaloubusi. \v 9 E bogwa imaiyaidasi baisa e isakaidasi makubilana kwabila kubilumalala. \v 10 E mapaila yeigu lamai baisa kala vitouula ulo tayoyuwa -- bogwa avaka leisakaigu e akaimilivau asaiki baisa Guyau.’ \p “Oluvi bitakasaisi peta matasina omatala Guyau, e bitapwarorusi baisa. \v 11 Ibodi bukumwasawasi paila makwaisina mitakwai avaka Guyau mi Yaubada eisakaimi deli litumia. E tuvaila bukutagwalasi mina Libai deli togilagala lokusisiaisi bukusegulikaimi e bukupakasi deli. \p \v 12 “Kwaitolula taitu okala vigimkovila sivatala wala bukukwauwaisi tala metoya luwotala mi taitu e bukusemakavaisi baisa Yaubada mitaga bukupataisi baisa mina Libai, togilagala, weilova deli kwabuya. E olumoulela boda kwaitala kwaitala bogwa bibodi avaka magisi bikamsi. Avai tuta bogwa lokuvagaisi baisa, \x - \xo 26.12 \xt Kak 14.28-29\x* \v 13 e bukulivalasi baisa Guyau, kawami, ‘Mwa, Guyau! Gala wala kwaitala ulo semakavi ikesa ogu bwala. Yeigu bogwa lasaiki mina Libai, togilagala, weilova deli goli kwabuya, makawala bogwa lokukwaraiwogaigu bavagi. E yeigu gala wala akoulovi kaina alumwelavi avaka m kwaraiwaga. \v 14 Gala wala avaka makwaina ulo semakavi akoma avai tuta laboda mwau. Gala avaka akau metoya ogu bwala avai tuta ayogwalaigu titoulegu. E gala avaka asaiki paila kasi kwabu tokwaliga. Mwa, Guyau! Bogwa lakabikuwolaim. Bogwa lavagi vavagi komwaidona lokukwaraiwogaigu paila semakavi makwaina. \v 15 Kukululuki metoya om kwabosisu kwebumaboma wa labuma e kukwabwaili m tomota mina Isireli. Kukwabwaili tuvaila pwaipwaia kubilumalala bogwa lokusakaimasi, makawala goli m biga katotila baisa tubumaiasi.’ \s1 Yaubada la tomota tatoula \p \v 16 “Lagaila Guyau mi Yaubada eikaraiwogaimi bukukwabikaulasi komwaidona la karaiwaga, mapaila bukukwabikuwolaisi makwaisina duwosisia goli, deli oninami komwaidona. \v 17 Lagaila bogwa lokukwamitulaisi kidamwa Guyau matauna mi Yaubada. Bogwa lokukwatotilasi bukukwabikuwolaisi matauna, bukuyamataisi komwaidona la karaiwaga, deli bukuvagaisi komwaidona avaka matauna eikaraiwogi. \v 18 Yam lagaila Guyau bogwa itagwala bivigakaimi la tomota tatoula, makawala bogwa ikatotila baisa yokomi. E bogwa eilukwaimi magila bukukwabikuwolaisi komwaidona la karaiwaga. \x - \xo 26.18 \xt Sun 19.5; Kak 4.20; 7.6; 14.2; Tt 2.14; 1 Pt 2.9\x* \v 19 Yaubada bivigakaimi bukutovakavekasi, e bukukwalisauwaisi mabudosina boda eibubuli, e deli bukuyakawolaisi deli bukutemmalaisi Yaubada. E yokomi bivigakaimi la tomota tatoula makawala avaka bogwa la biga katotila.” \c 27 \s1 Yaubada la karaiwaga kala ginigini odakuna \p \v 1 E Mosese deli tokugwala Isireli ilivala baisa tomota kawala, “Kwabikuwolaisi komwaidona katuwola lasisakaimi lagaila. \v 2 Yam makwaina bukuluvipeilisi Waya Yoridani e bukusuvisi pwaipwaia makwaina Guyau mi Yaubada bisakaimi, kuvitomiliwolaisi mimilisi dakuna e kuyokububwaisi makwaisina, \x - \xo 27.2-8 \xt Yos 8.30-32\x* \v 3 kuginaisi opapala makwaisina karaiwaga deli vituloki komwaidona. Avai tuta bogwa bukusuvisi pwaipwaia makwaina kubilumalala Guyau matauna tubumia si Yaubada ikatotila bisakaimi, \v 4 e yokomi bogwa kutotusi mapilana ewaiwa Yoridani, bukuvitomiliwolaisi dakuna makwaisina wa Koya Ebali, makawala lakatululutaimi yam lagaila e kuyokububwaisi makwaisina. \v 5 Kwaliaiisi kwaitala kabogwabu lula metoya makwaisina dakuna gala bukuyoudulaisi makwaina metoya avai kaiyoudila tanumnumta aiyani, \x - \xo 27.5-6 \xt Sun 20.25\x* \v 6 paila avai kabogwabu lula kukwaliaisi paila Guyau mi Yaubada ibodi makwaisina dakuna gala kwetatai. E oluvi bukugabusi lula baisa Guyau, \v 7 e baisa goli bukululasi deli bukukwamsi kalubaila lulela deli mi nokagutoki omatala Guyau mi Yaubada. \v 8 E kuginaisi komwaidona Guyau la karaiwaga opapala dakuna makwaisina lokuyokububwaisi.” \p \v 9 E Mosese itotu deli tolula mina Libai e iluki komwaidona mina Isireli, kawala. “Yokomi mina Isireli, kulegasi. Yam lagaila yokomi bukuvigakaimi Yaubada la tomota. \v 10 Mapaila kwabikuwolaisi matauna deli kuyamatasi komwaidona la karaiwaga lasisakaimi lagaila.” \s1 Bolata paila kowolova karaiwaga \p \v 11 E oluvi Mosese iluki mina Isireli kawala, \v 12 “Avai tuta bogwa bukuluvapelasi Waya Yoridani e dala madilasina bitotusi wa Koya Gerisim, paila kasi bigabwaila bilagaisi. Madilasina Simioni, Libai, Yuda, Isaka, Yosepa deli Beniamina. \x - \xo 27.12 \xt Kak 11.29; Yos 8.33-35\x* \v 13 E dala madilasina bitotusi wa Koya Ebali paila bilagaisi bigala bolata. Madilasina Rubeni, Gada, Asera, Sebuloni, Dani deli Napitalai. \v 14 E mina Libai kaigasi kaigaveka bilivalasi kawasi: \p \v 15 “ ‘Yaubada bibuloti availa biyouduli tokolu metoya dakuna, kai kaina tanumnumta, deli ikium itemmali minana. Guyau idoki baisa kwekukolola.’ \x - \xo 27.15 \xt Sun 20.4; 34.17; Tol 19.4; 26.1; Kak 4.15-18; 5.8\x* \p “E komwaidona tomota bimapwaisi kawasi, ‘Emeni!’ \p \v 16 “ ‘Yaubada bibuloti availa bikaluwou tamala kaina inala.’ \p “E komwaidona tomota bimapwaisi kawasi, ‘Emeni!’ \x - \xo 27.16 \xt Sun 20.12; Kak 5.16\x* \v 17 “ ‘Yaubada bibuloti availa bisebibili la tula sola.’ \p “E komwaidona tomota bimapwaisi kawasi, ‘Emeni!’ \x - \xo 27.17 \xt Kak 19.14\x* \p \v 18 “ ‘Yaubada bibuloti availa bikugwai tokwau wa keda gaga.’ \p “E komwaidona tomota bimapwaisi kawasi, ‘Emeni!’ \x - \xo 27.18 \xt Tol 19.14\x* \p \v 19 “ ‘Yaubada bibuloti availa bikaluwoli togilagala, weilova, kwabuya e gala biyosisi si vavagi tatousi.’ \p “E komwaidona tomota bimapwaisi kawasi. ‘Emeni!’ \x - \xo 27.19 \xt Sun 22.21; 23.9; Tol 19.33-34; Kak 24.17-18\x* \p \v 20 “ ‘Yaubada bibuloti availa biyommsili tamala metoya bimisii natana tamala la kukova.’ \p “E komwaidona tomota bimapwaisi kawasi. ‘Emeni!’ \x - \xo 27.20 \xt Tol 18.8; 20.11; Kak 22.30\x* \p \v 21 “ ‘Yaubada bibuloti availa bimokaia mauna.’ \p “E tomota komwaidona bimapwaisi kawasi. ‘Emeni!’ \x - \xo 27.21 \xt Sun 22.19; Tol 18.23; 20.15\x* \p \v 22 “ ‘Yaubada bibuloti availa bimisii luleta kaina availa odalela.’ \p “E tomota komwaidona bimapwaisi kawasi, ‘Emeni!’ \x - \xo 27.22 \xt Tol 18.9; 20.17\x* \p \v 23 “ ‘Yaubada bibuloti avai tau bimisii yawala.’ \p “E tomota komwaidona bimapwaisi kawasi, ‘Emeni!’ \x - \xo 27.23 \xt Tol 18.17; 20.14\x* \p \v 24 “ ‘Yaubada bibuloti availa bikium bikatumati sola.’ \p “E tomota komwaidona bimapwaisi kawasi, ‘Emeni!’ \p \v 25 “ ‘Yaubada bibuloti availa biwabu mani paila bikatumati tomota tobwaila.’ \p “E tomota komwaidona bimapwaisi kawasi, ‘Emeni!’ \p \v 26 “ ‘Yaubada bibuloti availa gala bikabikaula komwaidona Guyau la karaiwaga deli la vituloki.’ \p “E tomota komwaidona bimapwaisi kawasi, ‘Emeni!’ \x - \xo 27.26 \xt Gl 3.10\x* \c 28 \s1 Bigabwaila paila kabikaula \r (Tol 26.3-13; Kak 7.12-24) \p \v 1 “Kidamwa bukukwabikuwolaisi Guyau mi Yaubada e bukuvagaisi la karaiwaga komwaidona lasisakaimi lagaila, e matauna bilupi yagami walakaiwa odubasi boda komwaidosi ovalu watanawa. \x - \xo 28.1-14 \xt Kak 11.13-17\x* \v 2 Bukukwabikuwolaisi Guyau mi Yaubada e komwaidona mitakwai makwaisina bukuyosisi. \p \v 3 “Guyau bimitukwaii mi valu deli mi pwaipwaia. \p \v 4 “Guyau bimitukwaiyaimi bisakaimi bidubadu litumia, mi bagula bikabinai deli bidubadu mi bulumakau deli mi sipi. \p \v 5 “Guyau bimitukwaii mi bagula deli k ʹami avaka kabinela bukusulusi metoya makwaisina. \p \v 6 “Guyau bimitukwaii komwaidona avaka avaka kuvagaisi. \p \v 7 “Guyau bikalisau kami tilaula avai tuta bikabiliaimi. Matausina bisuyaisi kulusi metoya keda kadatala wala bikabiliaimi, mitaga bisakaulasi metoya baisa yokomi keda kadabidubadu. \p \v 8 “Guyau mi Yaubada bimitukwaii mi paisewa e mi bwaima bikasewoki kaula. Matauna bimitukwaiyaimi olumoulela valu mapilana bisakaimi. \p \v 9 “Kidamwa bukukwabikuwolaisi Guyau mi Yaubada e bukuvagaisi komwaidona avaka ikaraiwogi, matauna bivigakaimi yokomi la tomota tatoula, makawala goli eikatotila. \v 10 E oluvi komwaidosi mina watanawa bigisaisi Guyau bogwa leinagaimi yokomi la tomota tatoula e bikukolaimi. \v 11 Guyau bisakaimi bidubadu litumia, mi bulumakau deli mi bagula bikabinai sainela olumoulela pwaipwaia mapilana eilivala biga katotila baisa tubumia kidamwa bisakaimi. \v 12 Matauna biwitali kuna okala tuta metoya ola bwaima wa labuma, deli bimitukwaii komwaidona mi paisewa. Boda bidubadu bukupilasaisi, mitaga yokomi gala bukunigadasi metoya baisa avai boda. \v 13 Guyau mi Yaubada bivigakaimi bukutokaraiwagasi oluwalaisi boda komwaidona e gala bukutobwakulisi paila bikaraiwogaimi. E kidamwa kukwakikitasi bukukwabikuwolaisi komwaidona la karaiwaga lasisakaimi lagaila, tuta komwaidona bukusibwabwailasi deli mi guguwa bidubadu e gala avai tuta bukumamasi. \v 14 E yokomi gala ibodi bukukoulovaisi karaiwaga makwaisina e bukuloyasi keda ituwoli, e gala bukutemmalaisi kaina bukuwotitalaisi avai yaubada ituwoli. \s1 Avaka bikaloubusi baisa tokowolova karaiwaga \r (Tol 26.14-46) \p \v 15 “Kidamwa gala bukukwabikuwolaisi Guyau mi Yaubada e gala kuyamataimi bukuvagaisi komwaidona la karaiwaga lasisakaimi lagaila, ka, kabomwau makwaisina avaka makateki balukwaimi bogwa bikaloubisisi baisa yokomi. \p \v 16 “Guyau bibuloti mi valu deli mi pwaipwaia. \p \v 17 “Guyau bibuloti mi bagula deli k ʹami avaka kabinaila. \p \v 18 “Guyau bibulotaimi paila gala bukuunaisi bidubadu gugwadi, mi bagula gala kabinaila, deli mi bulumakau deli mi sipi gala bibawasi. \p \v 19 “Guyau bibuloti komwaidona avaka avaka bukuvagaisi. \p \v 20 “Kidamwa bukumitugagasi deli bukupakaisi Guyau, matauna bimiakaimi kabosilagi bidubadu, kabotakainowa deli kabomwau metoya avaka avaka bukuuvagaisi tatoula wala bukudoumsi. \v 21 Matauna biwitali lelia bima tatoula wala gala taitala bikesa ovalu makwaina makateki bukusikaisi. \v 22 Guyau biwaimi metoya wa lelia, kwesupasapila, kwekuluyuviyavi. Matauna biwitali waigigi deli yagila kweyuviyavi bigabu mi bagula. Ka, kabomwau makwaisina biyokilikilaimi tatoula wala bukukwaligasi. \v 23 Kuna gala bikuna e mi pwaipwaia bivigaki kala kasai makawala tanumnumta. \v 24 Kaimapula kuna Guyau biwitali tubumyou deli utuyagilela e kanakenuva utuyagilela tatoula wala bukudoumsi. \p \v 25 “Guyau bivigaki kami tilaula bikalisauwaimi. Yokomi bukusuvaisi kulumi bukukwabiliaisi matausina keda kadatala e avai tutaga bibokavilaimi bukusakaulasi bukuloyasi keda bidubadu, e tomota komwaidosi ovalu watanawa bikokolasi avai tuta bigisaisi avaka isunapula baisa yokomi. \v 26 Avai tuta bukukwaligasi, mauna nayoyowa deli naliloula bimaisi bikomasi uwomi e gala availa bisisu paila biyobutu. \v 27 Guyau biwitali pukuna baisa yokomi makawala eivigaki mina Itipita. Uwomi bivigaki pwasawokuva wala. e uwomi bididekwani bukukulisaiasi wala taga gala wala kaituvala. \v 28 Guyau bikipinigu ninami, bikatukwau mitami deli mitakainowa. \v 29 Yam wala mitaga yokomi bukuvabakwalisi wala makawala taitala tokwau, yokomi gala igagabila bukubanaisi mi keda. Gala bukusibwabwailasi metoya avaka avaka bukuvagaisi. Tuta komwaidona bilamidadaimi deli bilebwaimi, e gala wala availa ibodi bipilasaimi. \p \v 30 “Kaina bukupaku kamitaiyu natana vivila, mitaga ituwoli tomota bivaiya minana. Bukukwaliai goli bwala mitaga gala bukusiki. Bukuvali bigulela matamsina waini mitaga gala bukukoma mabukosina waini. \v 31 Biyalaisi goli m bulumakau omatam mitaga gala wala bukukoma vilionela. M ase omatam wala bibiasi bilauwaisi e gala wala bikaimalaisi baisa yoku. M sipi bisakaisi kam tilaula e gala wala availa bipilasaim. \v 32 Litumia tauwau deli vivila bisakaisi togilagala e bivigakaisi si ula, mitaga yokomi bukugigisasi wala. Yam kwaitala kwaitala mitami bisomitaki vatoi mwada litumia bikaimilavausi. \v 33 Budotala togilagala bivayoulisi komwaidona mi bagula makwaisina deli mi pwaitukula lokupaisauwaisi e gala wala avaka kala bwaina bukuyosisi mesinaku wala lamadada deli karaiwaga saina mwaugaga. \v 34 Metoya okami mmayuyu bukukitumouwaisi mi nanamsa bwaina. \v 35 Guyau bimipukwaimi e kaikemi bivigaki pwasawokuva wala saina mmayuyu e gala avai toyuvisa gagabila biyuvisi bibwaina. Uwomi komwaidona pukunawokuva wala, okuluwotami bila okwaibakwaimi. \p \v 36 “Guyau Yaubada bikauwaimi deli mi guyau bilauwaimi togilagala osi valu e omitibogwa tubumia leima lagaila yokomi gala avai tuta kusikailisi valu mapilana. E metoya baisa bukuwotitalaisi ituwoli yaubada eiyoudulaisi metoya kai deli dakuna. \v 37 E ovalu makwaisina Guyau bivabutaimi bukulokaiasi, e tomotala saina bitutu uwosi paila avaka eikaloubusi baisa yokomi. Bigigilaimi wala e biyosokanaimi. \p \v 38 “Yokomi bukusapwaisi saina bidubadu kami yagogu e bukutaiyauwaisi kabinaila pikekita wala, paila nipawa bikomtuyaisi mi bagula. \v 39 Bukuvaulasi bigulela waini e bukuyotitawaisi, mitaga gala wala bukukwaveyasi bukulela waini kaina bukupolasi paila bukumomwaisi waini metoya baisa, paila uula motetana bikomtuyaisi matamsina. \v 40 Makaisina kaila olibe bisususinasi ambaisa ambaisa omi valu, mitaga gala bukuyosisi bulamila paila uula kaiuwasi bogwa wala bivadebarisi. \v 41 Litumia tauwau deli vivila bukusisiaisi, mitaga igau bukukitumouwaisi matausina, paila okabilia kami tilaula biyosisi bikatupipaisi bilauwaisi wala. \v 42 Nipawa bikomtuyaisi komwaidona mi kai deli mi bagula. \p \v 43 “Togilagala bimilivalusi omi valu bipapeulasi e bivayoulimi, mitaga yokomi mi peula biyagigila bila watanawa. \v 44 Matausina isim si mani ibodi bisakaimi mitaga yokomi gala wala isim mi mani bibodi bukusakaisi e kala vigimkovila matausina bikaraiwogaimi. \p \v 45 “Komwaidona lelia makwaisina bimakaiami bigweimilaimi tatoula bukudoumsi, paila uula gala kukwabikuwolaisi Guyau mi Yaubada deli kubokulaisi komwaidona karaiwaga makwaisina eisakaimi. \v 46 Makwaisina kabomwau bikamokwiti Yaubada la kamwaga baisa yokomi deli tubumia, tuta gala biwokuva. \v 47 Guyau eimitukwaiyaimi metoya keda ituwoli ituwoli, mitaga gala kuwotitalaisi deli mi mwasawa metoya oninami komwaidona. \v 48 Kaimapula wala bukuwotitalaisi kami tilaula matausina Guyau biwitali biyosaimi. E yokomi bukulumkolaisi kami molu, daka e tokikimwadu yokomi, e bogwa wala bukunamakavasi. Guyau bilamidadaimi saina minimani tatoula wala bikatudoumwaimi. \v 49 Guyau bimai budotala togilagala metoya obusibusila valu, mabudona bonasi yokomi gala kunikolaisi. Matausina bitalakapusisi makawala mluveka baisa yokomi. \v 50 Matausina saina tovakatutuki gala binokapisaisi availa, kaina totubovau kainaga tommoya. \v 51 Matausina bikamkomasi mi bulutuvalu deli mi bagula e yokomi bukukwamolusi e bukukwaligasi. Gala wala avaka kesala biligaiwaisi kaula, waini, bulamila olibe, bulumakau kaina sipi, e yokomi bukukwaligasi. \v 52 Matausina kami tilaula bivaulaimi bivapataimi valu kwaitala kwaitala Guyau mi Yaubada bisakaimi, e kalisi makwaisina kudokaisi saina kwaipapeula deli kwewonaku bikapusisi wala. \p \v 53 “Avai tuta kami tilaula bivaulaisi bivapataisi mi valu, yokomi bikubu mi keda e saina kami molu bukukomasi litumia magudisina Guyau mi Yaubada bisakaimi. \v 54-55 Makawala goli guyau giyoubwaila bikubu la keda tuta makwaina e bikoma latula tatoula paila gala avai kaula tuvaila isisu. E matauna biyusi gala bisaiki bodala kaina la kwava nambwailila kaina goli litula bisisuaisi kesala. \v 56-57 E makawala goli vivila minana nakaraiwaga saina bidubadu la guguwa mapaila gala wala bililoula ambaisa, minana tuvaila bivagi makawala. Avai tuta kala tilaula bivaulaisi bivapataisi la valu, minana biboda kala mwau paila uula molusaula e bikium wala bikoma latula makateki wala eikaloubusi deli goli makwaina msa. E minana gala bisaiki la mwala tombwailila kaina bisaiki availa litula bikamsi. \x - \xo 28.56-57 \xt 2 Gwe 6.28-29; Kav 4.10\x* \p \v 58 “Kidamwa gala bukuyamataimi bukukwabikaulasi Yaubada la vituloki komwaidona isisuaisi mapilana buki, e kidamwa gala bukutemmalaisi Guyau mi Yaubada yagala igimanabwaita deli igibumaboma, \v 59 matauna biwitali katoula deli lelia baisa yokomi deli tubumia, makwaisina gala availa gagabila biyuvisi deli lelia saina mwaugaga gala avai tuta biwokuva. \v 60 Matauna bimiakaimi lelia saina mwaugaga makwaisina lokulumkolaisi mapilana Itipita, e gala goli avai tuta bukubwainasi. \v 61 Tuvaila biwitali lelia migawelu migawelu makwaisina gala ikamitulaisi mapilana bukila Yaubada la karaiwaga deli la vituloki, e yokomi bukudoumlabasi. \v 62 Kaina goli bukudalasi kami bawa makawala utuyam wa labuma, mitaga mimilimi wala yokomi bukumovasi, paila gala kukwabikuwolaisi Guyau mi Yaubada. \v 63 Makawala Guyau deli la mwasawa eivigakaimi bukuyosisi mi guguwa saina bidugaga deli eivigakaimi kami bawa bisiniveka, e makawala goli deli la mwasawa bikatudoumwaimi deli bimiakaimi kabomwau. Bogwa bikosabwaimi metoya pwaipwaia makwaina ambaisa makateki bukuyosisi. \p \v 64 “Guyau bikalibutaimi bukulosi ambaisa ambaisa oluwalaisi boda komwaidona metoya obusibusila valu pilatala bila piliyuwela, e metoya baisa bukuwotitalaisi avai yaubada eibubulokaisi kai deli dakuna, minasina goli yokomi deli tubumia omitibogwa gala avai tuta kutemmalaisi. \v 65 Gala bukubanaisi sibwabwaila ambaisa e gala avai valu bukudokaisi mi valu tatoumi. Guyau bivakasauwaimi metoya ninayuwa, gala bisim mi pikwaku deli bikiuta ninami. \v 66 Tuta komwaidona bukusisuaisi olumoulela kabosilagi mwau. Yumyam bugibogi saina wala kami kokola, e tuta komwaidona omi sisu kukolela kaliga wala. \v 67 Tuta komwaidona bukulumkolaisi kokola saina mwaugaga avaka avaka bukugisaisi. Kaukwau kwaitala kwaitala bukukwammalaisi nani bibogi, e bogi kwaitala kwaitala bukukwammalaisi nani biyam. \v 68 Guyau biwitalaimi metoya waga obolita e bukukwaimilavausi Itipita, ilagoli matauna eilivala gala avai tuta bukukwaimilavausi mapilana. E valu mapilawena bukuvigikonaisi bukugimolaimi baisa kami tilaula, mitaga gala availa bitagwala bigimolaimi.” \c 29 \s1 Guyau la kabutu deli mina Isireli mapilana Mowabi \p \v 1 Baisa goli bigala kabutu makwaina Guyau ikaraiwogi Mosese bikabutu deli mina Isireli mapilana Mowabi. E baisa kala katumkoluva makwaina avaka Guyau eikabutu matausina omitibogwa wa Koya Sinai. \p \v 2 Mosese idou komwaidona mina Isireli imaisi gulitinidesi e ikaibiga kawala, “Bogwa kugisaisi Guyau avaka eivagi baisa guyoula Itipita, kaidadala la valu, deli la valu komwaidona. \v 3 Kugisaisi lelia saina mwaugaga, makwaisina kaboyowalula deli makwaisina kabutuvatusi Guyau eivagi. \v 4 Mitaga omitibogwa leima lagaila gala itagwala bukukwatetasi vavagi makwaisina lokulumkolaisi. \v 5 Kwailuwovasi taitu Guyau ikugwaiyaimi oviloupakala e kami karekwa deli kaikemi katubukolela gala igagasi. \v 6 Gala kukwamsi pwarawa kaina kumomsi sopi kaipeula, mitaga Guyau isakaimi avaka magimi paila baisa bivitulokaimi matauna mi Yaubada. \v 7 E avai tuta tamaisi mapilana valu, Siyoni guyoula Esiboni deli Ogi guyoula Basani isunapulasi paila bitakabiliasi. Mitaga tatomgwagasi, \x - \xo 29.7 \xt Baw 21.21-35\x* \v 8 e tayoulisi si pwaipwaia e tavilaisi tasakaisi dalesi Rubeni, Gada deli kabulotala dalela Manasa. \x - \xo 29.8 \xt Baw 32.33\x* \v 9 Bukuyamataimi kwabikuwolaisi makwaisina bigala kabutu, e mapaila bukupeuluvagasisi metoya avaka avaka bukuuvagaisi. \p \v 10 “Lagaila kutotusi omatala Guyau mi Yaubada, komwaidomi goli tokugwa deli kaidadala valu, tommoya, \v 11 nunumoya, gugwadi deli togilagala availa isikailimi, matausina goli towotasi mi kai deli tokilisi kami sopi. \v 12 Lagaila kusisuaisi baisa paila bukusuvisi olumoulela kabutu makwaina deli Guyau mi Yaubada deli bukuvagaisi makawala karaiwogala kabutu makwaina, \v 13 kidamwa Guyau bikabwailimi yokomi la tomota e matauna mi Yaubada, makawala eikatotila baisa yokomi deli baisa tubumia Eberaam, Aisake deli Yekobe. \v 14 E gala baisa yokomi kamimwaleta Guyau ivagi kabutu makwaina deli karaiwogala. \v 15 Iuvagi deli komwaidodasi tatotusi baisa omatala wa yam lagaila, deli goli tubudoiasi matausina igau gala bikaloubusisi. \p \v 16 “Yokomi kululuwaisi ammakawala mi sisu mapilana Itipita, deli kululuwaisi ammakawala mi loula kala lumkola kuluvipeilisi oluwalaisi si valu ituwoli boda. \v 17 Lokugisaisi si tokolu saina kabokakayuwa eiyoudulaisi metoya kai, dakuna, siliba deli goula. \v 18 Kwakikitasi gala avai tau, avai vila, avai kumila kaina avai dala kutotusi baisa yam lagaila, bitotubulokaisi Guyau da Yaubadasi paila bitapwarorusi baisa si yaubada ituwoli boda. Baisa makawala yatala kainawali bisusina e bimila kai makaina kaiyayana wala. \x - \xo 29.18 \xt Ib 12.15\x* \v 19 Kwakikitasi gala availa itotu baisa ililagi biga mabigasina saina kwaimomwau, mitaga binanamsa titoulela mwada matauna bogwa bwaina wala, e biuvagi wala avaka nanola titoulela. Paila availa la bubunela makawala matauna bivisilagaimi komwaidomi tobubwaila kaina tomitugaga makawala wala. \v 20 Guyau gala biligaiwa la mitugaga availa la bubunela makawala. Kaimapula wala Guyau kala leiya bisubeilulu baisa matauna, e kabosilagi komwaidona isisuaisi mapilana buki bikapusisi baisa matauna tatoula wala Guyau bivakaligi bitamwau. \v 21 Guyau bivigaki matauna kabogigisa omitasi komwaidona dalela Isireli e bimai kabomwau baisa matauna makawala bolata makwaisina isisu olumoulela kabutu kala ginigini mapilana bukila Guyau la vituloki. \p \v 22 “Tubwa matubosina igau bima tubumia deli togilagala metoya valu saina kaduwonaku bigisaisi kabosilagi deli kabommayuyu Guyau bimai omi valu. \v 23 Pwaipwaia biviloupaka wala bikuboli metoya dakuna salipa deli yona. Gala avaka bivalaisi kaina goli mnumonu bisusinasi baisa. Mi pwaipwaia kala gigisa makawala viluwesi Sodom deli Gomora, kaina Adima deli Seboiim, mavilousina goli Guyau eikatudoum avai tuta igibuluwavagasi. \x - \xo 29.23 \xt Vit 19.24-25\x* \v 24 E mapaila valu watanawa komwaidona bikatupoisi kawasi, ‘Avaka paila Guyau ivagi baisa osi pwaipwaia? Avaka uula la gibuluwa saina tiganini?’ \v 25 Mapula baisa makawala, ‘Paila uula Guyau la tomota ikodidaimisi kabutu, makwaina eivagaisi deli matauna, matauna goli tubusia si Yaubada wa tuta matutona ivisunupuloi matausina metoya mapilana Itipita. \v 26 Eiwotitalaisi yaubada ituwoli, minasina omitibogwa gala avai tuta eitemmalaisi, minasina Guyau eisilibodi gala biwotitalaisi. \v 27 E mapaila Guyau saina igibuluwi la tomota e leimiaki komwaidona kabomwau makwaisina bogwa eiginaisi mapilana buki. \v 28 Guyau igibuluwavagasi e metoya ola gibuluwa eikosabu matausina metoya osi valu ilavi matausina ilosi togilagala osi valu, e yam lagaila goli isisuaisi valu mapilawena.’ \p \v 29 “Mimilisi vavagi Guyau da Yaubadasi ikatupwani, mitaga la karaiwaga iyomitali e yakidasi deli tubudoiasi ibodi bitakabikaulasi tuta gala biwokuva. \c 30 \s1 Avaka ibodi si naga paila kabwaila \p \v 1 “E ka! Lagaila bogwa lalukwaimi e bukunagasi baisa titoulemi, magimi kabwaila kaina bolata? Avai tuta kidamwa makwaisina vavagi biviloubusisi baisa yokomi omi tuta silomla boda ituwoli ituwoli ambaisa Guyau mi Yaubada bibutugigaiyaimi, e bukululuwaisi makwaisina naga kwaiyu bogwa lasakaimi. \v 2 E kidamwa yokomi deli dalemi bukuninavilasi baisa Guyau, e metoya oninami komwaidona bukukwabikuwolaisi makwaisina la karaiwaga yeigu basakaimi lagaila, \v 3 e Guyau mi Yaubada binokapisaimi. Paila bogwa bibutugigaiyaimi okulokaiasi mabudosina boda ituwoli ituwoli okusilomlasi. Mitaga bikaimilivauwaimi e bivigakaimi bukusibwabwailasi bukupeulasi tuvaila. \v 4 E kidamwa bibutugigaiyaimi okulokaiasi valu obusibusil ʹo, e Guyau mi Yaubada bikatugugulaimi gulitinidesi e bikaimilivauwaimi. \v 5 E baisa tuvaila bukuyoulivauwaisi pwaipwaia makubilasina ambaisa ambaisa tubumia eisisakaisi. E bivigakaimi saina bukupeulasi deli bukuunigeyaisi, e gala makawala tubumia kasi bawa omitibogwa. \v 6 E Guyau mi Yaubada bisakaimi deli dalemi kabikaula ninalela e yokomi deli dalemi komwaidona bukuyebwailisi matauna metoya oninami komwaidona, e baisa bisetuwoli wala mi sisu olopola valu makwaina. \v 7 E matauna igau bikatuyou bolata makwaina baisa kami tilaula, matausina eiyogagaimi kaina eilamidadaimi. \v 8 E yokomi bukukwabikuwolaisi matauna tuvaila, e bukuvagaisi la karaiwaga makwaisina yeigu basakaimi lagaila. \v 9 E Guyau bivigakaimi bukupeulasi metoya omi vavagi komwaidona, tuvaila bukuunigeyaisi litumia saina bidugaga sainela e deli goli mi bulutuvalu makawala wala. Tuvaila mi kwabila kala kabinai bisiligaga sainela. E saina bimwasawa Yaubada kidamwa bivigakaimi bukupeulasi makawala eivigaki tubumia omitibogwa eipeulasi. \v 10 Mitaga ibodi yokomi bukukwabikuwolaisi matauna e bukuvagaisi komwaidona la karaiwaga, baisa bogwa eiginisi olumoulela mapilana bukila la vituloki. E yokomi ibodi wala bukutovilakaisi matauna metoya oninami komwaidona. \p \v 11 “Karaiwaga makwaina asisakaimi lagaila gala wala bitadoki saina mwaugaga, kainaga saina walakaiwa. \v 12 Gala wala isisu wa labuma. Gala ibodi bukukwatupoisi, ‘Ki, availaga bimwena biyosi karaiwaga makwaina bimiakaidasi kidamwa bitalagaisi e bitakabikuwolaisi?’ \x - \xo 30.12-14 \xt Rm 10.6-8\x* \v 13 E gala goli isisu mapilana piliyuwela ewaiw ʹo. Ka, gala ibodi bukukwatupoisi, ‘Ki, availaga bikokewa bila mapilawena valu biyosi karaiwaga makwaina e bimiakaidasi, kidamwa bitalagaisi e bitakabikuwolaisi?’ \v 14 Gala goli makawala, kadai! Karaiwaga makwaina bogwa isisu baisa yokomi. Yokomi kunikolaisi makwaina, e gagabila wala bukutakutaisi. Mapaila ka, tuta baisa goli ibodi bukukwabikuwolaisi wala. \p \v 15 “Lagaila yeigu alukwaimi e bukunagasi. Ki, kaina magimi bwaina kaina gaga? Kaina magimi momova kaina kaliga? \v 16 Kidamwa bukukwabikuwolaisi Guyau mi Yaubada la karaiwaga, makwaisina lasisakaimi lagaila, kidamwa bukuyebwailisi matauna, bukukwabikuwolaisi matauna, bukuvagaisi komwaidona la karaiwaga -- ka, oluvi yokomi bukupeulasi bukuunigeyaisi bivigaki boda budoveka. E Guyau mi Yaubada bikabwailimi mapilana valu makateki bukuyoulisi. \v 17 Mitaga kidamwa bukukowolovasi deli bukupakaisi gala bukulagaisi, deli kidamwa bitamnabaimi bilauwaimi bukutapwarorusi baisa ituwoli yaubada, \v 18 e bakatumtuwolimi wala -- ka, lagaila lakamitilakaimi. Kidamwa bukupakaisi, e, gala wala bukusigagasi olopola mapilana Yoridani piliyuwela avaka makateki bukuyoulisi. \v 19 Baisa tuta alukwaimi e bukunagasi metoya momova deli kaliga, e metoya Yaubada la kabwaila deli goli Yaubada la bolata. Yeigu adou tosola metoya walakaiwa deli watanawa bikamitulaisi mi naga avaka bukunagaisi. Anigadaimi, kunagaisi momova. \v 20 Kuyebwailisi Guyau mi Yaubada, kukwabikuwolaisi matauna deli mi kimadagi baisa matauna. E ka, yokomi deli dalemi bukusigagasi olumoulela mapilana valu Guyau eikatotila bisaiki tubumia Eberaam, Aisake deli Yekobe.” \x - \xo 30.20 \xt Vit 12.7; 26.3; 28.13\x* \c 31 \s1 Yosuwa ikaimapu Mosese \p \v 1 Mosese isetuwoli wala lilivala baisa mina Isireli, \v 2 ikaibiga, kawala, “Yeigu baisa tuta bogwa lakatutala kweluwoyu agu taitu e deli gala wala tuvaila igagabila bavagi kami tokugwa. E ka, kwaitala vavagi tuvaila, Guyau bogwa eilukwaigu paila gala baluvapela maduyona Waya Yoridani. \x - \xo 31.2 \xt Baw 20.12\x* \v 3 E Guyau mi Yaubada titoulela bikugwaiyaimi e deli bikatumtuwoli mabudosina boda isisuaisi baisa, kidamwa yokomi gagabila bukuyoulisi si pwaipwaia. E Yosuwa bivigaki kami tokugwa, makawala Guyau eikaibiga. \v 4 E Guyau bogwa bikatumtuwoli matausina tomota, makawala matauna eikalisau Siyoni deli Ogi guyousi mapilana Amora, deli eikatudidaimi si valu. \x - \xo 31.4 \xt Baw 21.21-35\x* \v 5 E Guyau bogwa bivigakaimi bukutomgwagasi odubasi matausina, e deli goli yokomi ibodi bukuvigakaisi matausina makawala goli yeigu bogwa lalukwaimi. \v 6 Bukutuvaluwasi deli bukuninatotilasi, e gala bukukukolaisi matausina. Mi Yaubada, matauna Guyau titoulela bisikailimi. Gala bininilavaimi kaina bipakaimi.” \p \v 7 E Mosese idou Yosuwa e ikaibiga baisa matauna omitasi komwaidosi mina Isireli, kawala, “Bukutuvaluwa e bukuninatotila. Yoku wala kammwaleta bukukugwai matausina tomota paila biyoulisi si pwaipwaia makawala goli Guyau eikatotila baisa tubudoiasi. \v 8 E Guyau titoulela wala bikugwaiyaim e matauna bisikailim tuta komwaidona. Matauna gala bininilavaim kaina bipakaim. Mapaila gala bukuninayuwa kainaga bukukokola.” \x - \xo 31.8 \xt Yos 1.5; Ib 13.5\x* \s1 Taitu kwailima kwaiyuwelaga bibodi bikamitulaisi karaiwaga \p \v 9 Mapaila Mosese igini Yaubada la karaiwaga e isaiki baisa tolula mina Libai, matausina toyamatela Guyau la Kabutu Didawogala,\f o \ft Kugisi Sun 25.10-22 deli makasana Biga Kala Katumiki.\f* e deli baisa tokwaraiwogala mina Isireli. \v 10 E ikaraiwogi matausina, kawala, “Taitu kwailima kwaiyuwela okala vigimkovila, baisa kala taitu wasi bikodidaimisi, e tuta matutona bukukwaigivakavekasi kalawa karaiwaga makwaina oBuliyoyova Pakala. \x - \xo 31.10 \xt Kak 15.1; 16.13-15\x* \v 11 Kukwalauwaisi baisa mina Isireli avai tuta bimaisi bitapwarorusi baisa Guyau mi Yaubada ambaisa makatupona paila kabotapwaroru. \v 12 Kukougugulaisi tommoya, nunumoya, gugwadi, deli goli tomitawasi availa availa isisuaisi omi valu, e mapaila komwaidosi ibodi bilagaisi deli binikolaisi bikamiabaisi Guyau mi Yaubada, e bikabikuwolaisi la vituloki tuta komwaidona. \v 13 E baisa makawala goli matausina tubumia, gala wala avai tuta omitibogwa eilagaisi Guyau mi Yaubada la karaiwaga baisa tuta bogwa bilagaisi. E bimwelisi kala kabikaula Yaubada avai tuta bisikailisi valu mapilana makateki bukuyoulisi piliyuwela Yoridani.” \s1 Yaubada la katuloluta kala vigimkovila baisa Mosese \p \v 14 Oluvi Guyau ikaibiga baisa Mosese, “Mwa! Yoku m tuta pikekita wala eisisu. Ka, kudou Yosuwa e bukumai matauna baisa oBuliyoyova kidamwa bakatululuti matauna.” E Mosese sola Yosuwa ilosi baisa oBuliyoyova. \v 15 E Guyau iyoumatila baisa matausina metoya kaitala lowa itotu katitaikina wa lulu oBuliyoyova. \p \v 16 E Guyau ikaibiga baisa Mosese, kawala, “Mwa! Yoku makateki bukukwaliga, mitaga avai tuta bukukwaliga, matausina tomota bogwa bipakaigusi e biyogagaisi makwaina kabutu avaka lavagi baisa matausina. E bipakaigusi e bitapwarorusi baisa tomotala mapilana valu si yaubada tokolu, mapilawena goli makateki bukusuvisi. \v 17 Kidamwa avai tuta vavagi makwaisina bikaloubusisi, igau bagibuluwi matausina. E igau bapaiki matausina deli goli bamtuli wala. Igau bibodasi saina bidubadu kabosilagi saina mwaugaga, e bivitusaisi vavagi makwaisina uula wala yeigu, yeigula si Yaubada, yeigu gala tuvaila deli matausina. \v 18 E yeigu basim pilasi baisa matausina, uula matausina bogwa leivagaisi sula deli goli ititapwarorusi baisa yaubada ituwoli. \p \v 19 “E ka, tuta baisa kugini mapilana wosi. Bukuvituloki matausina mina Isireli paila bikamituli si sula. \v 20 Paila igau balau matausina e bavisuvi baisa makubilana kubilumalala, makawala lakatotila baisa tubusia, kidamwa bibanaisi saina bidubadu k ʹasi avaka magisi, deli igau bisibwabwailasi wala. Mitaga igau wala matausina bitotubulokaigusi bilosi bitapwarorusi baisa ituwoli yaubada, e biligaimwaigusi deli biyogagaisi ulo kabutu, \v 21 igau biviloubusisi bidubadu kabosilagi saina mwaugaga baisa matausina. Mapaila wosi mapilana desi wala biusiwosisi e bogwa bikamituli si sula. E ka, igau wala gala bamai matausina baisa valu mapilana avaka lakatotila mwada basaiki matausina, e bogwa wala lanikolibogwi avaka matausina ininamsaisi.” \p \v 22 Yam makwaina wala Mosese igini mapilana wosi e ivituloki baisa mina Isireli. \p \v 23 E oluvi Guyau ilivala baisa Yosuwa, matauna Nuni latula, kawala, “Bukutotu peula deli bukutuvaluwa. Ka, yoku goli bukukugwai mina Isireli e bukulau makwaina pwaipwaia bogwa lakatotila baisa matausina, e ka, yeigu basikailim.” \x - \xo 31.23 \xt Baw 27.23; Yos 1.6\x* \p \v 24 Mosese igini Yaubada la karaiwaga ila wa buki, deli goli la yamata taga biginilavi kwaitala vavagi. \v 25 Avai tuta eivinaku ginigini, iluki tolula mina Libai matausina goli tokwaraiwogala Guyau la Kabutu Didawogala, kawala, \v 26 “Ka, bukukwauwaisi mapilana bukila la Karaiwaga Yaubada, e bukusailisi okaipapala Guyau mi Yaubada la Kabutu Didawogala, e igagabila goli bikanuvagasi baisa, paila bisilasola paila la tomota. \v 27 Yeigu bogwa lanikolibogwi si katukubona deli si kominimani mwada bipakaisi Guyau. Ogu tuta tomomova lasisu, matausina eikominimanisi mwada bipakaisi Guyau, e igauga avai tuta bakaliga matausina biyoulovekasi kominimani mwada bipakaisi Guyau. \v 28 E kuluki komwaidona mi dala tokugwala deli kaidadala mi valu bisigugulasi baisa omatagu, e igagabila baluki matausina makwaisina vavagi. E badou labuma deli watanawa kidamwa bisolasi paila matausina. \v 29 E ka! Yeigu bogwa wala lanikolibogwi kidamwa avai tuta bakaliga e tomota bogwa eimati bubunesi bigaga sainela e bipakaisi ulo vituloki avaka lavituloki matausina. Mapaila tuta omatadasi bibanaisi kabosilagi mwau paila uula bogwa biyogibuluwaisi Guyau, paila bogwa bivagaisi vavagi makwaisina avaka bogwa eisilibodi.” \s1 Mosese kala wosi \p \v 30 E Mosese ilakasi pilamwaidona wosi e komwaidona mina Isireli iligalegasi. \c 32 \q1 \v 1 “Watanawa deli walakaiwa kulegasi ulo biga, \q2 e kunakaigalaisi avaka alilivali. \q1 \v 2 Ulo vituloki bikikapusisi makawala kuna, \q2 e bikatubiasi makawala numla. \q1 E ulo biga bikikapusisi makawala kunobisibasi bivinumli lala, \q2 e makawala goli kunisigosigula iyopututu mnumonu. \q1 \v 3 E yeigu bayakawoli Guyau, \q2 e la tomota bililivalasi paila la tovakaigaga. \b \q1 \v 4 “Guyau matauna kami taboda topeuluvagasi. \q2 Tobwaila matauna, deli komwaidona la kidakeda duwosisia. \q1 Mi Yaubada matauna tokimadagi deli tokamokwita, \q2 e iuvagi la youdila duwosisia e gala ipiaigala. \q1 \v 5 Mitaga yokomi saina tokowolova, \q2 deli gala avaka dimlemi paila bivigakaimi la tomota, \q2 paila yokomi tosulosula deli todubakasala. \q1 \v 6 Ki, kudokaisi bukuvigakaisi makawala baisa Guyau? \q2 Yokomi saina toninagowa deli gala wala ninami. \q1 Matoulela wala matauna tumami deli kami tobubuli, \q2 e matauna goli ivigakaimi budotala wala tomota budovau. \b \q1 \v 7 “E kululuwaisi bogwa leimwaim igau tuta omitibogwa. \q2 Kukwatupoiyaisi tumimia avaka ikaloubusi baisa matausina, \q2 e kukwatupoiyaisi tommoyela valu bilukwaimi avaka bogwa leimwaim. \q1 \v 8 E Yaubada Towalakaiwa Sainela ikatunagi boda komwaidona si pwaipwaia, \q2 e ivitobu la nanamsa ambaisa tomota ibodi bisikaisi. \q1 Ikatunagi boda kwaitala kwaitala si yaubada, \x - \xo 32.8 \xt VA 17.26\x* \q2 \v 9 mitaga Yekobe dalela inagi paila wala titoulela. \b \q1 \v 10 “Ibani matausina eiwowausi oviloupakala, \q2 mapilana vilouwokuva goli yagila ikatumimili lawodila. \q1 Ikoli matausina e deli iyamati matausina \q2 makawala goli biyamati titoulela. \q1 \v 11 E makawala goli mluveka ivituloki litula paila ammakawala bivigakaisi biyowasi,\f p \fq \it ivituloki litula … biyowasi.\it*\ft Gagabila bitagini “iiyamati litula.”\f* \q2 e iyosokani pinupanela e ikanumosi minasina taga bikapusisi, \q2 e makawala goli Guyau ivigaki mina Isireli taga bikapusisi. \q1 \v 12 Guyau kalamwaleta wala ikugwai la tomota, \q2 e gala avai yaubada tomitawasi eipilasi matauna. \b \q1 \v 13 “Matauna itugwali matausina bikaraiwogaisi valu mapilana odubakaila, \q2 e ikamkomasi avai kawailuwa eisususinasi metoya osaivau. \q1 Ibanaisi kitorina kwebubolodila oluwalaisi dukutotu, \q2 e si kai olibe saina bitamkikitasi okabigaga. \q1 \v 14 Eipolaisi nunu saina bidubadu metoya osi bulumakau deli si gota onunusi. \q2 E matausina iyosisi dilimoya sipi, gota, deli bulumakau, \q2 tuvaila dilimoya witi e wainila kakamwenala saina kaitayela nona. \b \q1 \v 15 “E Guyau la tomota si guguwa saina bidugaga, \q2 mitaga saina tokominimani mwada bipakaisi Guyau. \q1 Matausina saina tokakaitubwa, \q2 deli bikamsi saina togugoveka ikikomatasi e ililamasi luposi. \q1 Matausina ipakaisi Yaubada kasi Tobubuli, \q2 e ikoulovaisi kasi tokatumova topeuligaga. \q1 \v 16 Si taimamila baisa tokolu ivigaki kala kalawou Guyau, \q2 e si mitugaga ivigaki Guyau la gibuluwa. \q1 \v 17 Matausina ilulolulasi baisa yaubada sasopa, \q2 e minasina yaubada nawovau wala, \q2 tubusia gala wala avai tuta einikolaisi. \q1 Minasina yaubada gala wala avai tuta mina Isireli eikabikuwolaisi minasina. \x - \xo 32.17 \xt 1 Kr 10.20\x* \q1 \v 18 Bogwa eilumwelavaisi si Yaubada mokwita, \q2 matauna kasi Tokwatumova Topeuligaga, \q2 matauwena eisaiki goli si momova. \b \q1 \v 19 “Avai tuta Guyau igisi baisa bogwa igibuluwa, \q2 deli ipaiki litula tauwau deli vivila. \q1 \v 20 Kawala, ‘Yeigu gala tuvaila bapilasi matausina, \q2 e igauga bagisi avaka biyoulapula baisa matausina \q2 tokatukubona deli tokatudewa. \q1 \v 21 Eibubulaisi tokolu ivigakaisi ulo gibuluwa. \q1 Gala batagwala minasina yaubada sasopa bivigakaisi mwada kaimapugu, \x - \xo 32.21 \xt Rm 10.19; 1 Kr 10.22\x* \q2 paila yaubada minasina gala yaubada mokwita. \q1 Mapaila bamai budotala boda bivigaki mina Isireli si gibuluwa, \q2 e yeigu bavigaki bipugipogisi baisa boda mabudona toninagowa. \q1 \v 22 Ulo gibuluwa bisubeilulu makawala kova, \q2 e baisa bigabu wala vavagi komwaidona ovalu watanawa. \q1 Bisakaila bila olumoulela pwaipwaia,\f q \fq \it olumoulela pwaipwaia … osikowala koya.\it*\ft Baisa si valu tomata, yakidasi tadokaisi Tuma; kugisi Baw 16.30.\f* \q2 deli bigibumkulovi osikowala koya. \b \q1 \v 23 “ ‘Yeigu bogwa bamai baisa matausina kabosilagi gala kala kalitutila, \q2 e deli balavimkulovi komwaidona ulo kaiyala baisa matausina. \q1 \v 24 Matausina bogwa bikaligasi metoya molusaula deli katoula kwetatatuva. \q1 Matausina bikaligasi metoya kwevakaveka lelia. \q1 Bogwa bawitali bolodila bigadaisi matausina \q2 deli keiyuna naiyayana tuvaila bigadaisi matausina. \q1 \v 25 Kabilia bimai kaliga olopola keda, \q2 e kokola kwevakaveka biyotitavi tomota osi bwala. \q1 Tubovau tauwau deli vivila bogwa bikaligasi. \q2 Kaina pwapwawa kainaga tommoya, e gala wala bimovasi. \q1 \v 26 Yeigu mwada bakatumtuwoli komwaidosi gala kesa, \q2 kidamwa gala taitala biluluwai matausina. \q1 \v 27 Mitaga gala batagwala kasi tilaula bikamnomwanasi \q2 kidamwa matausina titoulesi wala bogwa eikalisauwaisi odubasi ulo tomota, \q2 mwadaga yeigu titoulegu wala lakatumtuwoli matausina.’ \b \q1 \v 28 “Mabudona mina Isireli gala wala sitana itapuloki ninasi. \q2 Matausina gala wala sitana si kabitam. \q1 \v 29 Matausina gala ivitokaisi tolosila si mama, \q2 e matausina gala gagabila bikatetasi avaka uula. \q1 \v 30 Avaka uula taitala wala eikalisau odubasi lakatuluwotala, \q2 e taiyu wala eikalisauwaisi odubasi lakatuluwovila? \q1 Guyau si Yaubada bogwa eipaiki matausina. \q2 Si Yaubada Topeuligaga bogwa eikilavi matausina. \q1 \v 31 E kasi tilaula bogwa einikolaisi matausina si yaubada titoulesi tomamama, \q2 e gala si peula makawala mina Isireli si Yaubada la peula. \q1 \v 32 Kasi tilaula bubunesi makawala mina Sodom deli mina Gomora. \q1 Makawala goli matamsina waini tampwayuyu deli tamyayana kaiuwasi, \q2 \v 33 kainaga makawala waini bivagaisi metoya yayanela keiyuna! \b \q1 \v 34 “Guyau iluluwai avaka kasi tilaula bogwa eivagaisi. \q2 Matauna itulotula kala tuta bibudoki paila bimipuki matausina. \q1 \v 35 Guyau bikau lugwasi e bimipuki matausina. \q1 Tuta matutona bima e matausina bikapusisi, \q2 e yamla wala bidoumsi bogwa eivakatitaikina. \x - \xo 32.35 \xt Rm 12.19; Ib 10.30\x* \q1 \v 36 Guyau bikoli la tomota, \q2 avai tuta bigisi si peula bogwa biwokuva. \q1 Binokapisi matausina availa availa eiwotitalaisi matauna, \q2 matutona bigisi gala availa bipilasi matausina. \x - \xo 32.36 \xt Sam 135.14\x* \q1 \v 37 Oluviga Guyau bikatupoi la tomota, kawala, \q2 ‘Ambaisa minasina yaubada mwada topeuligaga lokudubumaisi? \q1 \v 38 Kuvakomasi minasina metoya makabilasina kabilapusoposa mi lula, \q2 deli kusakaisi minasina waini mwada bimomomsi. \q1 Ibodi bimaisi bipilasaimi baisa tuta, \q2 kaina bisakaulasi bimaisi bikolaimi! \b \q1 \v 39 “ ‘Yeigu goli agumwaleta Yaubada mokwitatoula, \q2 e gala wala avai yaubada ituwoli bukudokaisi yaubadatoula. \q1 Yeigu bakatumata e basaiki momova. \q1 Bakatubuyavi e bayomova, \q2 e avaka avaka bavagi gala wala availa bikavilivili. \q1 \v 40 Matoulegu wala Yaubada tomomova, \q2 e mapaila ibodaigu sainela bayosali yamagu \q2 deli balivala ulo biga katotila mwau. \q1 \v 41 E akatotila paila baiyadi wala ulo kema bikakata goli, \q2 e bavitusi avaka kala duwosisia bikaloubusi. \q1 Ibodi bakau lugwagu baisa kagu tilaula, \q2 e bamipuki matausina eivigakaigusi tokukolosi. \q1 \v 42 Ogu kwaiyala goli babisibuyavi matausina, \q2 e ogu kema batamati komwaidosi matausina ikoulovaigusi. \q1 Matausinaga deli kayowaisi gala taitala bikesa. \q2 Kaina goli kasi kalibwaga kaina isim kasi katupipi mitaga bikaligasi wala.’ \b \q1 \v 43 “Yokomi boda ituwoli ituwoli ibodi bukuyakawolaisi Guyau la tomota, \q2 paila Guyau immipuki komwaidosi availa availa ikatumataisi matausina. \q1 Ikokeula lugwa baisa kasi tilaula, \q2 e iligaiwa si sula la tomota.” \x - \xo 32.43 \xt Rm 15.10; YG 19.2\x* \b \p \v 44 Mosese sola Yosuwa matauna Nuni latula ilakasaisi mapilana wosi, kidamwa mina Isireli gagabila bilagaisi. \s1 Mosese kala vigimkovila la katuloluta \p \v 45 Tutala Mosese bogwa leivigimkulovi Yaubada la vituloki baisa tomota, \v 46 e ikaibiga, kawala, “Bukukwakikitasi bukukwabikuwolaisi komwaidona makwaisina karaiwaga bogwa lasakaimi lagaila. E bukulakasaisi baisa litumia, kidamwa tuta komwaidona bikabikuwolaisi komwaidona Yaubada la vituloki. \v 47 E makwaisina vituloki gala wala bigawokuva, mitaga makwaisina uulela paila mi momova. E bukukwabikuwolaisi makwaisina kidamwa bikatududuli mi momova baisa ovalu mapilana igau bukuluvapelasi Waya Yoridani mapilana ewaiwa e bukuyoulisi mi valu.” \p \v 48 E yam makwaina wala Guyau ikaibiga baisa Mosese, kawala, \x - \xo 32.48-52 \xt Baw 27.12-14; Kak 3.23-27\x* \v 49 “Mwa! Bukula okoyala Abarim mapilana viluwela Mowabi, baisa omatala valu Yeriko, e bukulaguva okoyala Nebo bukugisi mapilana valu Kenani yeigu makateki basaiki mina Isireli. \v 50 E yoku igau bukukwaliga wa koya makwaina, makawala tuwam Eroni leikaliga\f r \ft Kugisi Baw 20.22-29.\f* wa Koya Ora. \v 51 Paila uula kamitaiyu wala lokukoulovaigusi omitasi mina Isireli. Tutala makwaina yokomi lokusisuaisi mapilana Meriba\f s \ft Kugisi Sun 17.1-7; Baw 20.1-13.\f* wa sopi, baisa katitaikinela Kedesi oviloupakala Sini. Baisa goli kukoulovaigusi omitasi tomota. \v 52 E ka! igau kulavi matam bil ʹo mapilana ewaiwa bukugisi mapilana valu metoya baisa. Mitaga yoku gala wala bukusuvi mapilana valu avaka yeigu asisaiki mina Isireli.” \c 33 \s1 Mosese ibigibwaili dalela Isireli \p \v 1 E ka, mabigasina biga Mosese matauna Yaubada la touwata eibigibwaili mina Isireli oluviga bikaliga. \b \q1 \v 2 Guyau leima metoya wa Koya Sinai. \q2 Eiyuwoula makawala kalasia odabala Edom, \q2 e ititapi la tomota metoya Koya Parana. \q1 10,000 anelosi deli wala matauna, \q2 e kaitala kailululu kova oyamala kakata. \q1 \v 3 Guyau iyebwaili la tomota, \q2 e ikoli matausina availa availa la tomota tatoula. \q1 Mapaila takululusi okaikela, \q2 e takabikuwolaisi la karaiwaga. \q1 \v 4 Takabikuwolaisi Karaiwaga makwaina Mosese eisakaidasi, \q2 makwaina tadokaisi da tomotasi veigutabusi. \q1 \v 5 Guyau ivitouula biguyoi la tomota mina Isireli \q2 tuta matutona dalesi deli kasi tokugwa isigugulasi gulitinidesi. \b \p \v 6 Mosese ilivala paila Rubeni dalela, kawala, \q1 “Taga biwokuvasi Rubeni dalela, \q2 ilagoli si tomota gala ibawasi.” \b \p \v 7 Paila Yuda dalela ikaibiga, kawala, \q1 “Mwa, Guyau! Kunakaigali si dou paila pilasi. \q1 Kuvisosu madilana deli dala ituwoli ituwoli. \q1 E Guyau, kuyowai paila matausina, \q2 deli kupilasi matausina metoya kasi tilaula.” \b \p \v 8 Paila Libai dalela ikaibiga, kawala, \q1 “Yoku Guyau kukimitali mi karaiwaga \q2 metoya makwaisina vavagi paila vitoubobuta, Urim deli Tummim,\f t \ft Kugisi Baw 27.21 deli kala katumiki.\f* \q2 oluwalaisi baisa m touwata mina Libai. \q1 Okuwakolaisi matausina mapilana Masai \q2 e lokusimokwita paila matausina wa sopi mapilana Meriba. \x - \xo 33.8 \xt Sun 17.7; 28.30; Baw 20.13\x* \q1 \v 9 Ikimitalaisi si kamaiaba baisa yoku \q2 ikalisuwoli si kamaiaba baisa veisia, tuwasia deli litusia. \q1 Ikabikuwolaisi m kwaraiwaga, \q2 deli ivagaisi makawala m kwabutu. \q1 \v 10 Bivitulokaisi litumwa bikabikuwolaisi m kwaraiwaga. \q1 Bigabwaisi si lula om kwabogwabu lula. \q1 \v 11 Mwa, Guyau! Kupilasi dalesi kidamwa bipeulasi, \q2 e biyomwasali nanom paila avaka avaka eiuvagaisi. \q1 Kukwatumtuwoli kasi tilaula komwaidona \q2 e gala bukutagwala bimtuvauwaisi kabilia.” \b \p \v 12 Matauna ilivala paila dalela Beniamina, kawala, \q1 “Guyau dilimbwailila dala madilana deli ikoli matausina. \q1 Tuta komwaidona biyausi matausina \q2 e matauna imili valu baisa oluwalaisi matausina.”\f u \fq \it matauna imili valu baisa oluwalaisi.\it*\ft Gagabila bitagini “isibwabwailasi paila uula matauna la yamata.”\f* \b \p \v 13 Matauna ilivala paila dalela Yosepa, kawala, \q1 “Ibodi Guyau bimitukwaii si kwabila metoya wa kuna, \q2 deli sopi metitoya osikowala pwaipwaia. \q1 \v 14 Ibodi bimitukwaii si kwabila, kidamwa kalasia bivigaki kawailuwa bimatuwasi, \q2 kidamwa biluvabwailasi metoya okasi kawailuwa bwaina, \q2 avai kawailuwa avai kawailuwa okala kweluva. \q1 \v 15 Ibodi komwaidona si koya kwebubogwa bikaligiaki deli kawailuwa kwetitoyapila. \q1 \v 16 Ibodi si kwabila bikasewoki komwaidona vavagi bwaina. \q1 Matauna eililivala metoya wa kai kailululu,\f v \ft Kugisi Sun 3.1-6.\f* \q2 matauwena Guyau, ibodi bimitukwai bisaiki la vavagi bwaina. \q1 Ibodi mitakwai makwaina bimakaia baisa Yosepa dalela, \q2 paila matauna bogwa leitokwaraiwaga baisa odubasi tuwala. \q1 \v 17 Yosepa la peula makawala bulumakau namwala la peula, \q2 e kala doga makawala bulumakau nabolodila kala doga. \q1 Matauwena kala doga, baisa matausina dalela Manasa la tokwabilia lakatuluwovila, \q2 deli Epereim la tokwabilia saina bidubadu lakatuluwovila. \q1 E Yosepa deli matausina ivigaki mwada kala doga ibubasaisi boda ituwoli ituwoli, \q2 e ivabilaisi matausina bilauwais ʹo mapilana obusibusila valu.” \b \p \v 18 E matauna ilivala paila matausina dalela Sebuloni deli dalela Isaka, kawala, \q1 “Ibodi matausina dalela Sebuloni biyubwailasi si gigimwala, \q2 paila bikokewasi baisa obolita. \q1 Matausina dalela Isaka bibanaisi si veiguwa kala katumkovila metoya osi valu wala. \q1 \v 19 Matausina bidouwaisi mina mitawasi bimwenasi osi valu wa koya, \q2 e metoya baisa bilulasi si lula mokwita. \q1 Matausina bibanaisi si veiguwa metoya obolita, \q2 deli okanakenuva metoya okawolawa.” \b \p \v 20 E ilivala paila dalela Gada, kawala, \q1 “Kuyakawolaisi Yaubada matauna isakaimi mi pwaipwaia saina kubilivakaigaga. \q1 Gada itulotula makawala laiyoni \q2 paila bitalakai yamila kaina pwaneta. \q1 \v 21 E bogwa ikauwaisi bilukumitabwaila paila titoulesi, \q2 e ipitapatasi kasi vilavila avaka bibudoki todidabala wala. \q1 E ikabikuwolaisi Guyau la katuloluta deli la karaiwaga, \q2 tuta matutowena matausina mina Isireli kasi tokugwa isigugulasi gulitinidesi.” \b \p \v 22 E ilivala paila dalela Dani, kawala, \q1 “Dani matauna natubovau laiyoni \q2 bileusa metoya mapilana Basani.” \b \p \v 23 E ilivala paila dalela Napitalai, kawala, \q1 “Napitalai, Guyau titoulela wala ikabwailim metoya ola yebwaili. \q1 E si pwaipwaia ivitouula obolitala Galili \q2 iuvalutu wala il ʹo mapilana opilibolimila.” \b \p \v 24 E ilivala paila dalela Asera, kawala, \q1 “Asera, yoku kam kwabwaila ikalisuwoli dala komwaidona kasi kabwaila, \q2 e ibodi tuwamwa bivigakaimsi tombwailisi wala yoku. \q1 E ibodi mi kwabila pwaipwaiala bivigaki kala pwaipwaia kai olibe. \q1 \v 25 E viluwemi kalapisilela bukutabudokaisi tanumnumta aiyani paila bikolaimi wala. \q2 E mi kaisisu tuta komwaidona bukusisuaisi luvala uwomi.” \b \q1 \v 26 Mina Isireli, ka -- gala taitala yaubada makawala mi Yaubada. \q2 Matauna ikaikokewa deli kala katububula guyugwayula eititavina walakaiwa, \q2 e ikaikokewa oluwalela lowalowa bima paila kami pilasi. \q1 \v 27 Yaubada tuta komwaidona kami tokwala, \q2 e yamala kweyakanigaga bisilipapaimi tuta komwaidona. \q1 Matauna leibokavili kami tilaula tuta matutona okusuvaisi kulumi, \q2 e deli ilukwaimi yokomi bukukwatumtuwolaisi komwaidosi matausina. \q1 \v 28 E mapaila Yekobe tubula isisuaisi deli vakota, \q2 e luvala wala uwosi isisuaisi wa kwabila makubilana ikasewoki witi deli waini, \q2 ambaisa numla metoya walakaiwa ivinumli pwaipwaia. \q1 \v 29 E ka, mina Isireli, isa bwainigaga mi mwasawa kadai! \q2 Gala avai boda makawala yokomi. \q2 Gala avai boda Guyau eikoli makawala eikolaimi. \q1 Guyau kalamwaleta mi vayoula deli mi puluta, \q2 paila bitabodaimi deli bivigakaimi bukutomgwagasi. \q1 Kami tilaula bimaisi bikayubabaisi baisa yoku, \q2 mwada bukunokapisaisi matausina. \q1 Mitaga yokomi bukuvakikilaisi matausina. \c 34 \s1 Mosese la kaliga \p \v 1 Mosese bogwa eilaguva okabayatila mapilana Mowabi ila wa Koya Nebo, odubiliwotala mapilana Koya Pisiga\f w \ft Kugisi Kak 3.27.\f* opilibomatu mapilana Yeriko, e makatupona baisa Guyau ikikavitusi baisa matauna komwaidona mapilana valu. E ikavitusi mapilana Giliadi saina miloutala vilouvekala Dani opiliyavata, \v 2 e ambaisa wala mapilana pilamwaidona Napitalai, e mapilasina Epereim deli Manasa, e mapilana Yuda saina miloutala bilokaia opilikwaibwaga biboda Bolita Kwaiveka, \v 3 e mapilana Yuda opilibolimila, deli okabayatila makatupona metoya mapilana Sowa bilokaia mapilana Yeriko, baisa viluwela pulopola. \v 4 E Guyau ikaibiga baisa Mosese, kawala, “Ka, makubilana kwabila baisa ulo biga katotila baisa Eberaam, \x - \xo 34.4 \xt Vit 12.7; 26.3; 28.13\x* Aisake deli Yekobe mwada basaiki tubusia si pwaipwaia, e latagwala wala bukugisitulai mitaga galaga batugwalaim bukulokaia baisa.” \p \v 5 E Mosese, matauna Guyau la touwata, eikaliga opwaipwaiala mapilana Mowabi, makawala Guyau bogwa eilivala. \v 6 E Guyau ibaku matauna oitayatilela Mowabi, e piliyuwelaga valu mapilana Betipeora, mitaga gala wala availa inikoli ammakatupona mebaku, omitibogwa e leima tuta baisa. \v 7 Matauna Mosese lakatutala kweluwoyu kala taitu matutona eikaliga. Matauna la peula gala wala iwokuva, e deli goli matala saina mitilisilasi makawala matala igau otubovaula. \v 8 E mina Isireli iuvalamsi paila matauna okabayatila mapilana Mowabi iboda natana tubukona. \p \v 9 Yosuwa, matauna Nuni latula, saina tokabitam, paila Mosese bogwa einagi matauna bivigaki kaimapula. Mina Isireli bogwa ikabikuwolaisi Yosuwa deli iyamataisi makwaisina karaiwaga avaka Guyau eisaiki metoya baisa Mosese. \p \v 10 E olopola Isireli gala taitala tovitoubobuta makawala Mosese, gala goli avai tuta. Guyau ibigatonasi kasitaiyu matala sola matala sola. \x - \xo 34.10 \xt Sun 33.11\x* \v 11 Gala taitala tovitoubobuta ivagi kabutuvatusi deli vavagi siligaga makawala makwaisina Guyau eisaiki baisa Mosese paila bivagi baisa guyoula Itipita deli la tosikwawa e deli valu viloumwaidona. \v 12 Gala taitala tovitoubobuta gagabila bivagi vavagi makwaisina kwevakaveka deli kabovitukokola makawalaga matauna Mosese eiuvagi omitasi komwaidosi mina Isireli.