\id DAN KIRDAN, Daniel, Kiriwina Bible, PNG, April 2010 8/11 \h DANIELA \mt1 DANIELA // La Buki \is1 Kabovitouula \ip Taitala eigini mapilana \bk Daniela La Buki\bk* oluwala tuta makwaina mina Yudia eilumkolaisi lamadada deli giyougaga metoya baisa taitala giyoumkumku, matauna goli gala inikoli Yaubada. Metoya wa liliu deli livalela kilisala ikatululuti la tomota mwada bipikwakusi Yaubada bivabu matauna giyougaga deli bivigivau karaiwaga bwaina baisa la tomota. \ip Buki mapilana katupwaila katupoyu. (1) Daniela deli sala mina katupipi kasi liliu, ammakawala eikalisauwaisi kasi tilaula metoya osi dubumi deli si kabikaula baisa Yaubada. Makwaisina liliu si tuta oluwalaisi si kabokaraiwaga mina Babilonia deli mina Pesia. (2) Mimilisi kilisala Daniela eigisi kabokaraiwaga ituwoli ituwoli ipapeulasi ibubusisi, e budomatala mina Babilonia. E baisa ivitoubobuta mwada igau gilagala si giyoumkumku bikapusi e Yaubada la tomota bitomgwagasi. \is1 Buki kala katumimisa \io1 Daniela deli sala 1.1—6.28 \io1 Daniela igisi kilisala 7.1—11.45 \io2 a) Navasi dokanikani \io2 7.1-28 \io2 b) Sipi namwala deli gota \io2 8.1—9.27 \io2 c) Anelosi imai biyomitali biga \io2 10.1—11.45 \io1 Tuta kala vigimkovila 12.1-12 \c 1 \ms1 LILIULA DANIELA DELI SALA \ms1 (1.1—6.28) \s1 Totubovau mina Isireli ola buloveka Nebukadinesa \p \v 1 Olopola kwaitolula kala taitu Yeoyakim iguguyoi\f a \ft Taitu makwaina 606 BC.\f* Yuda, Nebukadinesa matauna guyoula Babilonia deli la tokwabilia ivaulaisi Yerusalem e deli ikabiliasi. \x - \xo 1.1 \xt 2 Gwe 24.1; 2 Lil 36.5-7\x* \v 2 E Guyau Yaubada itagwala kidamwa matauna bikatupipi guyau Yeoyakim deli bilebu mimilisi Bwala Kwebumaboma veiguwala. E matauna ikatupipi taivila e ilau osi bwala kwebumaboma la yaubada mapilana Babilonia, e veiguwa makwaisina leikau ididagi okabosakaila wa bwala kwebumaboma. \x - \xo 1.2-4 \xt 2 Gwe 20.17-18; 24.10-16; 2 Lil 36.10; Ais 39.7-8\x* \p \v 3 E guyau ikaraiwogi Asipenasa, matauna la tosikwawa tovekala, kidamwa binagi taivila metoya matausina tokwatupipi mina Isireli matausina totubovau tauwau odalesi si gweguya deli kaidadala valu. \v 4 Ibodi binagi matausina wala tominibwaita, tokwabitam, tokwatavatu, tokwegivayelu, deli uwosi gala isim kala nebaneba, e matausina goli bibwainaki paila biwotetilasi obuloveka. Matauna Asipenasa kala karaiwaga bivituloki matausina paila bikalawasi deli biginisi obonasi mina Babilonia. \v 5 Tuvaila guyau isaiki kasi karaiwaga kidamwa yam kwaitala kwaitala bisakaisi matausina totubovau kʹasi deli kasi waini makawala goli matausina isisuaisi obuloveka. E avai tuta bivenokusi si ginigini makwaina olopola kwaitolu taitu, matausina bivalapulasi omatala guyau. \v 6 Mimilisi matausina Asipenasa einagi metoya odalela Yuda yagasi Daniela, Ananaia, Misaeli deli Asaraia. \v 7 E tosikwawa tovekala ivabu igiuwovau yagasi isaiki Belitesasa, Sadaraki, Mesaki deli Abedinego. \p \v 8 E Daniela ivitobu nanola gala magila biyogwali titoulela\f b \ft Mosese la Karaiwaga eisilibodi mimilisi kamkwam paila uula biyogwali availa tokamkwam; kugisi Tol 11.\f* metoya kamkwam kaula deli momom waini metoya obuloveka, mapaila inigadi Asipenasa paila bipilasi matauna, \v 9 e Yaubada ivigaki Asipenasa inokapisi Daniela. \v 10 Mitaga Asipenasa ikukoli guyau, mapaila iluki Daniela kawala, “Guyau bogwa einagi avaka bukukoma deli avaka bukumom, mitaga kidamwa gala bukukwaitubwa makawala matausina tubovau tauwau, matauna kaina bikatumataigu.” \p \v 11 Mapaila Daniela ilokaia toyamata matauna Asipenasa bogwa einagi paila biyamati matauna deli taitolu sala. \v 12 Daniela ikaibiga, kawala, “Kuwakolaimasi kweluwotala wala yam. Kusakaimasi kawailuwa wala bakakamkwamsi deli sopi bakamomomsi. \v 13 E oluvi kuvitopataimasi deli matausina tubovau tauwau eikamkomasi kaulela obuloveka, e kuvitusaimasi ammakawala kama gigisasi.” \p \v 14 Mapaila toyamata matauna itagwala matausina bivigikonaisi biboda kweluwotala wala yam. \v 15 E avai tuta yamla ibudoki, matausina kasi gigisa bwaina deli mina papeula, gala makawala komwaidosi matausina eikamkomasi kalamatabwaila obuloveka. \v 16 E metoya wa tuta matutona toyamata itagwala matausina bisaitaulasi wala kamkwam kawailuwa kaimapula avaka guyau mwada bisisaiki. \p \v 17 E matausina totubovau taivasi Yaubada isaiki si nikoli deli si kabitam paila ginigini deli paila bigivakala. E Yaubada ikatumkulovi Daniela la kabitam paila katumiki kilisala deli mimi. \p \v 18 Okala vigimkovila kwaitolu taitu makwaisina guyau eikaraiwogi, Asipenasa imai komwaidosi totubovau itotusi omatala guyau Nebukadinesa. \v 19 E guyau ikaiyaku taitala taitala. Mitaga guyau idoki kasitaivasi Daniela, Ananaia, Misaeli, Asaraia mwada ikalisauwaisi komwaidosi. Mapaila guyau ivigaki matausina taivasi tauwau isivagasisi ola buloveka. \v 20 E gala wala bininayuwasi avai katupoi guyau bikatupoi, kaina avai vavagi mwau bisunupuloi, paila matausina kasitaivasi si nikoli sivaluwotala tuvaila odubasi avai tokalamimi kaina avai tomigameguva olopola la kabokwaraiwaga. \v 21 E Daniela isisu wala obuloveka tatoula wala Sairusa guyoula Pesia iyouli Babilonia.\f c \ft Taitu makwaina 539 BC; kugisi Esi 1.1.\f* \c 2 \s1 Nebukadinesa kala mimi \p \v 1 Olopola kwaiyuwela kala taitu\f d \ft Taitu makwaina 604 BC.\f* Nebukadinesa eiguguyau, matauna imimi kwaitala mimi. E mimi makwaina iyokupati wala matauna gala gagabila bimasisi, \v 2 mapaila matauna idou la tokalamimi, la tomigameguva, la tobubogau deli la tokaisivila bimaisi bitanekwaisi mimi makwaina baisa matauna. Avai tuta imaisi itolisi omatala guyau, \v 3 matauna iluki matausina, kawala, “Anokubukubu paila kwaitala mimi bogwa lamimi. E magigu banikoli avaka kala katumiki.” \p \v 4 Matausina ivitakaulokaisi guyau metoya obonasi mina Aram,\f e \ft Mapilana Daniela kala ginigini sitana biga Iberu sitanaga biga Aram. Biga Aram ivitouula Dan 2.4 e bila bikeiita Dan 7.28.\f* kawasi, “Ma guyausi, yoku tosivagasi! Kulukwaimasi kam mimi, e yakamaisi bakatanekwaisi baisa yoku.” \p \v 5 E guyau iluki matausina, kawala, “Bogwa lavitobu nanogu baisa makawala, yokomi ibodi wala bukulukwaigusi mimi makwaina deli avaka kala katumiki. Kidamwa gala bukuvagaisi makawala, bakaraiwaga yumami kaikemi bikolakavaisi, deli mi bwala bikodidaimisi bivigakaisi wawa wala. \v 6 Mitaga kidamwa kwaiyu wala bukulukwaigusi mimi deli kala katumiki, e yeigu bamapwaimi kami bobwailila deli kami taimamila saina walakaiwa. E, kulukwaigusi avai mimi makwaina deli avaka kala katumiki.” \p \v 7 E matausina ivitakaulokaisi guyau sivayuwesi kawasi, “Ma guyausi yoku, kidamwa wala bukulukwaimasi avai mimi makwaina e yakamaisi bakatanekwaisi makwaina.” \p \v 8 Paila baisa, guyau ikawota, kawala, “Bogwa lanikolibogwi mi nanamsa kadai. Yokomi kudokaisi bukuyomadaisi wala tuta. Paila ka, lokugisaisi yeigu bogwa lavitobu nanogu \v 9 basakaimi komwaidomi wala kami mipuki makawala, kidamwa gala bukulukwaigusi mimi makwaina. E kala gigisa yokomi bogwa kuninatalasi oluwalaimi e bukusipulokaigusi wala paila kupikwakusi kidamwa igau kala tuta bima vavagi makwaisina bidavilasi. Kulukwaigusi avai mimi makwaina, e yeigu banikoli yokomi ibodaimi bukulukwaigusi avaka kala katumiki.” \p \v 10 E mabudona tokatayuvisa imapwaisi, kawasi, “Ma guyausi yoku, gala taitala odabala pwaipwaia igagabila bilukwaim avaka magim bukunikoli. Gala avai guyau, giyouveka deli giyoumkumku, ivigaki kwaitala karaiwaga makawala baisa la tokalamimi, tomigameguva, deli la tokaisivila. \v 11 Ma guyausi, avaka lokulukwaimasi paila baisa saina mwau, gala gagabila availa ibodi bivagi makawala nanom mesinaku wala minasina yaubada - e ka, minasina gala tomota makawala yakidasi.” \p \v 12 Paila baisa makawala, guyau saina ikaleiya e ikaraiwaga komwaidona la tokatayuvisa olopola Babiloni bikaligasi. \v 13 Mapaila biga itetila paila komwaidosi wala bikatumataisi, deli goli Daniela toyo sala. \s1 Yaubada ivituloki Daniela avaka kala katumiki mimi makwaina \p \v 14 Mapaila Daniela ilokaia Arioka matauna guyau kala Tovakwabu la kumatoula, e matauna goli bogwa einagaisi paila bikaraiwogi katumata makwaina. Ikugwa ininanamsa wala avaka bilivala, \v 15 e ikatupoi Arioka avaka paila guyau eivagi saina kwaimwau karaiwaga. Mapaila Arioka iluki Daniela avaka bogwa eikaloubusi. \p \v 16 Daniela gala itulotula isaitaula wala ila inigada deli la kayubabai mwada guyau bitagwala paila tuta bikaduwonaku e igagabila biluki guyau avaka mimi makwaina kala katumiki. \v 17 E oluvi Daniela ikaimilavau ola bwala e iluki sala Ananaia, Misaeli, deli Asaraia avaka eikaloubusi. \v 18 Iluki matausina binigadasi baisa Yaubada Towalakaiwa paila nokapisi deli kidamwa binigadaisi matauna bikatumiki kabotakainowa makwaina, e taga bikatumataisi deli mabudona tokatayuvisa eisisuaisi Babiloni. \v 19 E bogi makwaina wala takainowa makwaina Yaubada iulaim baisa Daniela metoya okilisala, e matauna iyakawoli Yaubada Towalakaiwa, kawala, \q1 \v 20 “Yaubada tokabitam deli topeuligaga! \q2 Kala yakaula matauna ikanuvagasi. \q1 \v 21 Matauna ikaraiwogi tuta deli kweluva. \q2 Matauna bilupi deli bivabu gweguya si kaisisu, \q2 e matauna wala isisaiki kabitam deli nikoli. \q1 \v 22 Matauna iyomitali vavagi mwau deli kwekium. \q2 Inikoli avaka katupwana odudubila, \q2 e matauna wala kalamwaleta lumalama itavini itapatu. \q1 \v 23 Mwa! Yoku tubugwa si Yaubada, ayakawolaim deli atemmalaim. \q1 Yoku bogwa kusakaigu kabitam deli peula. \q2 Bogwa kumapu ulo nigada \q2 deli kuvitulokaigu avaka baluki guyau.” \s1 Daniela ikamituli guyau kala mimi deli ikatumiki \p \v 24 Mapaila Daniela ilokaia Arioka, matauna guyau eikaraiwogi paila bikatumati la tokatayuvisa. E iluki matauna, kawala, “Gala bukukwatumati matausina. E bukulauwaigu baisa guyau, e yeigu baluki matauna avaka kala mimi kala katumiki.” \p \v 25 Arioka gala wala itulotula e ivakouli Daniela ilau omatala guyau Nebukadinesa e iluki matauna, kawala, “Mwa guyau! Bogwa labani taitala tokwatupipi metoya Yuda, matauna gagabila bilukwaim kala katumiki kam mimi.” \p \v 26 E guyau iluki Daniela, (matauna igiyuwela yagala Belitesasa), “Ki, bogwa eibodaim bukulukwaigu avaka lamimi deli kala katumiki?” \p \v 27 E Daniela imapu, kawala, “O guyau, gala taitala ibodi bilukwaim makawala baisa, kaina tokaisivila, kaina tomigameguva, kaina tokalamimi, kaina matauna totulula kweluva. \v 28 Mitaga taitala wala, matauna Yaubada wa labuma, ibodi biulaim komwaidona kabotakainowa. E matauna bogwa eilukwaim paila avaka bikaloubusi tuta igau bima. E tuta baisa balukwaim makwaina mimi, kilisala makwaina bogwa lokugisi avai tuta lokummasisi. \p \v 29 “E guyau, bogwa lokummasisi, e lokumimi paila avaka bikaloubusi tuta igau bima. E Yaubada matauna ibodi biulaim kabotakainowa komwaidona eivitulokaim avaka bikaloubusi. \v 30 E ka, kabotakainowa makwaina bogwa eiulaim baisa yeigu, e gala paila yeigu saina tokabitam akalisau odubasi availa availa, gala, mitaga kidamwa yoku ulo guyau bukunikoli kala katumiki kam mimi, deli bukukwateta nanamsa makwaisina leimakaiamsi. \p \v 31 “E guyau, olopola kilisala makwaina lokugisi natana tokolu saina navakaigaga itotu omatam, minana ivivivila saina peula deli kala gigisa saina kabokokola. \v 32 Metoya goula kwematabwaila ibubulaisi pwanetala. E metoya siliba ibubulaisi vitakola deli yamala, e metoya barasi ibubulaisi kuvalila deli kwepiapala. \v 33 E aiyani ibubulaisi kaikela, e okwaibakwaila sitana aiyani e sitana mlomwaluva. \v 34 Igau wala lokugigisi e ka, kwaitala dakuna kwaiveka gala availa ikabikoni mitaga itavisimakava wala metoya odubodebula, e ikapusi iwaiya kwaibakwaila minana tokolu ambaisa eibubulaisi metoya aiyani deli mlomwaluva, e ikatumkumku goli. \v 35 E matutona wala aiyani, mlomwaluva, barasi, siliba deli goula ikatumsumsoli wala e ivigaki makawala tubumyou olopovalu okala tuta waigigi. E yagila iuu ima e iyuvisau komwaidona wala ilau e gala sitana bakwaila isisu. Mitaga dakuna makwaina isurina goli imila koya e ikuboli viloumwaidona valu watanawa. \p \v 36 “Baisa makwaina mimi. E tuta baisa ulo guyau balukwaim avaka kala katumiki. \v 37 E guyau, yoku giyouveka sainela odubasi komwaidosi gweguya. Matauna Yaubada Towalakaiwa bogwa eivigakaim lokuguyau deli leisakaim m karaiwaga, m peula deli kam taimamila. \v 38 Matauna leivigakaim lokuguyoi komwaidona valu watanawa ambaisa tomota isisuaisi, deli lokuguyoi komwaidona mauna nasigisagina deli nayoyowa. E yoku makawala makwaina pwanetala goula. \v 39 E otuboulom igau kwaitala kabokwaraiwaga biyosesila, mitaga kala kwaiveka gala makawala yoku m kwabokwaraiwaga, e igau otuboulola kwaitolula makwaina kabokwaraiwaga biyosesila makawala barasi, e makwaina bikaraiwogi komwaidona valu watanawa. \v 40 E oluvi biyosesila kwaivasila kabokwaraiwaga, makwaina la peula makawala aiyani, e makwaina bikatuvi deli bikatumkumku avai vavagi wala. Makawala goli aiyani ibodi bikatumkumku avai vavagi wala, e makawala kabokwaraiwaga makwaina bikatuvi deli bikatudidaimi komwaidona kwebubogwa kabokwaraiwaga. \v 41 Tuvaila lokugisi okwaibakwaila deli sukwedunela sitana mlomwaluva deli sitana aiyani. Baisa kala katumiki, kabokwaraiwaga makwaina igau bikovi. E olumoulela bisisu sitana la peula makawala aiyani, paila uula aiyani ikenevigolaisi deli mlomwaluva. \v 42 Ka, sukwedunela sitana aiyani e sitana mlomwaluva - baisa kala katumiki pilatala makwaina kabokwaraiwaga bipeula e piliyuwela bimama. \v 43 Tuvaila lokugisi aiyani eikenivigolaisi deli mlomwaluva. Baisa kala katumiki gweguyala olopola makwaina kabokwaraiwaga igau bivigikonaisi paila biluvasosusi metoya osi vaipela dala ituwoli ituwoli, mitaga gala wala bibodi, makawala aiyani gala ibodi biluvasosusi sola mlomwaluva. \v 44 E osi tuta matausina gweguya, Yaubada Towalakaiwa bivitau kwaitala kabokwaraiwaga makwaina gala bikalituli. Gala availa ibodi biyouli, mitaga makwaina bikatudidaimi komwaidona makwaisina kabokwaraiwaga biwokuva, e oluvi bitovagasi goli. \v 45 E bogwa lokugisi ammakawala makwaina dakuna gala wala availa ikabikoni mitaga leikapusimakava wala metoya odubodebula deli ammakawala leiwaiya minana tokolu eibubulaisi metoya wa aiyani, barasi, mlomwaluva, siliba, deli goula. E guyau, matauna Yaubada tovakaigaga eilulukwaim paila avaka bikaloubusi tuta omatadasi. E ka, bogwa lalukwaim makawala goli avaka lokumimi deli lataneku kala katumiki mokwita.” \s1 Guyau imapu Daniela \p \v 46 Oluvi guyau Nebukadinesa itapopula ila watanawa e ikilavi biga kidamwa bimaiyaisi lula deli semakavi e bilulasi baisa Daniela. \v 47 E guyau ikaibiga kawala, “M Yaubada saina tovakaigaga odubasi yaubada komwaidona, matauna gweguya komwaidona si Guyau, deli matauna goli kala toulaim kabotakainowa komwaidona. Ka, bogwa lasimokwita, paila uula yoku bogwa lokukwatumiki kabotakainowa makwaina.” \v 48 Oluvi ilupi Daniela la kabosisu ila walakaiwa, deli isaiki bidubadu kala bobwailila kweminibwaita, e ivigaki matauna bikaraiwogi mapilana Babiloni, deli ivigaki matauna dubasi komwaidona guyau la tokatayuvisa. \v 49 E Daniela inigadi guyau paila sala, e guyau isaili Sadaraki, Mesaki deli Abedinego kidamwa bikaraiwogaisi mimilisi vavagi mapilana Babiloni. Mitaga Daniela isivagasi obuloveka. \c 3 \s1 Nebukadinesa la tokolu kala taimamila \p \v 1 Guyau Nebukadinesa ibubuli natana tokolu goulawokuva wala, uvaluwotala uvatolu isividoga kala wonaku, e makawala uvatala ikaidoga kala beiyaya. E matauna ivitau minana okabayatilela Dura mapilana Babiloni. \v 2 E oluvi guyau ikilavi biga paila komwaidona la tokwaraiwaga bimaisi budotala, gweguya, kaidadala valu, deli tommoyela valu, toyamata pokala, tovagisi yakala e deli goli komwaidosi tokwaraiwaga olopola valu mapilasina. Matausina bilosi bisigugulasi paila Guyau Nebukadinesa bibulami la tokolu, minana bogwa eivitau. \v 3 Avai tuta komwaidona tokwaraiwaga imaisi itolisi omatala tokolu minana paila bibulami, \v 4 e taitala ikatuvagwagu kaigala kaigaveka ikamituli kawala, “Yokomi boda kwaitala kwaitala, migila migawelu migawelu, e bona ituwoli ituwoli! \v 5 Avai tuta bukulagaisi butula tauya bitagilulu, e oluvi butusi loloni, yuka, gita, kaisousau e deli goli avai butula avai butula, e komwaidomi wala bitapopula kwetutumi e bukutaimamilasi baisa minana tokolu goulawokuva wala guyau Nebukadinesa bogwa eivitau. \v 6 Kidamwa availa gala bitapopula kwaitutula e bitaimamila, saina nanakwa bilavaisi bila wa kova kovalululu olopola kumkumla.” \v 7 E ka! avai tuta ilagaisi eitaginasi avai butula avai butula, tomota metoyasi valu ituwoli ituwoli, migila migawelu migawelu, deli bona ituwoli ituwoli, itapopula kwaitutusi e itaimamilasi baisa tokolu minana goulawokuva wala guyau Nebukadinesa bogwa eivitau. \fig Butusi loloni, yuka, kaisousau|src="BK 00174" size="col" copy="c+b+i (instruments in one picture)" ref="3.5" \fig* \s1 Daniela sala itabinakaisi paila ikowolovasi \p \v 8 E bogwa makawala mimilisi mina Babiloni ivigakaisi tuta makwaina si tuta paila bitabinakaisi matausina mina Yudia. \v 9 Matausina ilukwaisi guyau Nebukadinesa kawasi, “Ma guyausi, yoku tosivagasi! \v 10 Ma guyausi, ka, m kwaraiwaga bogwa eitetila, avai tuta bakalagaisi tauya bitaginasi deli avai vavagi tuvaila, e komwaidomasi bitapopula kwaitutumasi bakataimamilasi baisa minana tokolu goulawokuva. \v 11 Mitaga kidamwa availa gala bitapopula kwaitutula bitemmali minana, bilavaisi bilosi wa kova kovalululu olopola kumkumla. \v 12 Mitaga ma guyausi, mimilisi mina Yudia bogwa lokusaili biyamataisi mapilana Babiloni, yagasi Sadaraki, Mesaki e Abedinego, matausina ikoulovaisi m kwaraiwaga. Matausina gala itemmalaisi m yaubada kaina bitapopula kwaitutusi baisa minana tokolu lokuvitau.” \p \v 13 Paila baisa Guyau saina ikaleiya e ikaraiwaga kasitaitolu matausina bimaiyaisi omatala. \v 14 E guyau ikatupoi matausina, kawala, “Sadaraki, Mesaki, Abedinego, ki, baisa mokwita kupakaisi bukutemmalaisi ulo yaubada deli bitapopula kwetutumi baisa minana tokolu goulawokuva wala lavitau? \v 15 E ka, baisa tuta, kidamwa bukulagaisi butula tauya, loloni, yuka, gita, deli goli avai butula avai butula, bitapopula kwetutumi e kutemmalaisi minana tokolu. Kidamwa gala bukuvagaisi makawala, yokomi saina nanakwa bilavaimi wa kova kovalululu olopola kumkumla. Ki, kudokaisi avai yaubada gagabila bikatumovaimi?” \p \v 16 Mitaga Sadaraki, Mesaki deli Abedinego ivitakaulokaisi, kawasi. “Mwa! Ma guyausi, gala wala bakavigikonaisi bakakolaimasi titoulemasi. \v 17 Mitaga kidamwa Yaubada matauna kauwotitalaisi ibodi bikatumovaimasi metoya kova kovalululu deli metoya om kwaraiwaga, bwaina wala bivagi. \v 18 Mitaga kidamwa ma Yaubadasi gala bivagi, yoku ma guyausi ibodi bukunikoli gala wala bakatemmalaisi m yaubada, deli gala wala bitapopula kwetutumasi baisa minana tokolu goulawokuva wala bogwa lokuvitau.” \s1 Imipukwaisi Daniela sala \p \v 19 E Nebukadinesa itamwau wala nanola, e migila idavila goli ikulubweyani, e deli la gibuluwa igigisi Sadaraki, Mesaki deli Abedinego. Mapaila ikaraiwogi la tomota bivigadaisi tuvaila kova okumkumla e kala yuviyavi bikalisau kovabubogwa e bivigaki makawala kovalima kovayu kala yuviyavi. \v 20 E ikaraiwogi matausina mina papeula sainela olopola la tokwabilia kidamwa biyuwolaisi matausina kasitaitolu Daniela sala e bilavaisi matausina bilosi okumkumla bogwa eisubeilulu. \v 21 Mapaila tokwabilia iyuwolaisi matausina, deli wala kasi kwama, kasi kakapula, kasi kulupewa deli goli avaka avaka tuvaila eisikamsi, e ilavaisi matausina ilosi okumkumla bogwa eisubeilulu. \v 22 Ka, paila wala guyau la karaiwaga saina minimani paila bivigadaisi kova okumkumla biyuviyavi sainela, mapaila mayela wala kova metoya okumkumla ivakamati matausina eiyosisi Sadaraki, Mesaki deli Abedinego. \v 23 E matausinaga kasitaitolu, eiyuwolaisi ikapusisi ilosi makovana kova eisubeilulu. \p \v 24 E Nebukadinesa nanakwa wala itomalaula metoya ola kabosisu deli kala yowa lopola. E ikatupoi la tosikwawa kawala, “Ki bogwa makawala, leitayuwolaisi taitolu wala tauwau e leitalavaisi leilosi okumkumla baisa eisubeilulu?” \p Matausina ivitakaulokaisi kawasi, “E guyau, makawala.” \p \v 25 E matauna ikatupoi, kawala, “Mitaga avaka uula lagigisi taivasila tauwau eililoulasi olopola kova? Matausina gala wala kasi youla, deli kasi gigisa makawala gala wala ilumkolaisi avaka kala mmayuyu - deli ka, taivasila kala gigisa makawala goli taitala yaubada.”\f f \ft Gagabila bitagini “taitala anelosi” kainaga “taitala Yaubada latula”.\f* \s1 Matausina taitolu tauwau itanekwaisi e ilupaisi si karaiwaga \p \v 26 Mapaila Nebukadinesa ila itoli wa lulu biloula okumkumla eisubeilulu e idou, kawala, “Sadaraki! Mesaki! Abedinego! La towotetila Yaubada Towalakaiwa Sainela yokomi! Kusunapulasi kumaisi!” E matausina isunapulasi goli. \v 27 E komwaidona gweguya, kaidadala valu, deli goli guyau la tosikwawa itogugulasi goli kidamwa bigisaisi matausina taitolu tauwau, paila kova gala wala iyogagi matausina. Kulusi gala wala isupi, kasi kakapula gala igabu deli gala sitana vakatobwau maiina ouwosi. \p \v 28 E guyau ikaibiga, kawala, “Kala yakaula si Yaubada Sadaraki, Mesaki deli Abedinego! Matauna bogwa eiwitali la anelosi e leikoli matausina tauwau paila idubumaisi matauna deli iwotitalaisi matauna. Matausina ikoulovaisi ulo karaiwaga e ikasalaisi si momova bikaligasi wala, e gala bikululusi kaina bitaimamilasi baisa avai yaubada ituwoli, mitaga mesinaku wala si Yaubada tatousi. \p \v 29 “Mapaila baisa makawala ulo karaiwaga. Kidamwa availa metoya avai boda, kaina avai migina, kaina avai bona wala bikagagi si Yaubada Sadaraki, Mesaki, Abedinego, matauna bikolakavaisi yamala, kaikela deli la bwala bikodidaimisi e bivigaki wawa wala. Ka, gala taitala yaubada tuvaila ibodi bikoli la tomota makawala baisa.” \p \v 30 E guyau ilupi Sadaraki, Mesaki, deli Abedinego si karaiwaga ikwaiveka olopola mapilana Babiloni. \c 4 \s1 Nebukadinesa kwaiyuwela kala mimi \p \v 1 Guyau Nebukadinesa iwitali biga makwaisina baisa tomotala boda kwaitala kwaitala, migila migawelu migawelu deli bona ituwoli ituwoli ovalu watanawa. \p Kawala, “Kagutoki! \v 2 Ka, kulagaisi avaka balivala metoya kabokatubau deli kabutuvatusi makwaisina Giyouveka Yaubada bogwa eivitulokaigu. \q1 \v 3 “Gala bitakaibiga paila kabokatubau makwaisina Yaubada eivitulokaidasi! \q1 Kabutuvatusi makwaisina eiuvagi saina kwepapeula! \q1 Yaubada matauna Guyau tosivagasi; \q2 matauna biguyau tuta gala biwokuva. \p \v 4 “Yeigu asisu wala asiguyau ogu ligisa, deli ulo mwasawa. \v 5 Mitaga avai tuta ammasisi amimi kwaitala mimi saina kwemigaga, e agisi kilisala saina kabovitukokola. \v 6 E akaraiwaga bimiakaigusi komwaidona ulo tokatayuvisa olopola Babiloni e matausina gagabila bilukwaigusi avaka kagu mimi kala katumiki. \v 7 Mapaila komwaidosi matausina tokalamimi, tomigameguva, tokaisivila deli totulusi kweluva imiakaigusi, e aluki matausina agu mimi, mitaga gala wala gagabila bitanekwaisi baisa yeigu. \v 8 E oluvi Daniela isuvi. (Matauna igiyuwela Belitesasa, maigana ulo yaubada yagala.\f g \ft Minana yaubada yagala “Bela”.\f*) E Yaubada tobumaboma la baloma\f h \fq Yaubada tobumaboma la baloma. \ft Gagabila bitagini “Minasina yaubada nabumaboma bilomasi”.\f* isisu baisa matauna, mapaila aluki matauna avaka lamimi. Aluki matauna kawagu, \v 9 Belitesasa, yoku odubasi tokalamimi komwaidona. Bogwa lanikoli Yaubada la baloma isisu baisa yoku, e mapaila kunikoli komwaidona kabotakainowa. E kagu mimi baisa makawala. Magigu bukulukwaigu avaka kala katumiki. \p \v 10 “Tutala ammasisi, agisi okilisala kaitala kai kaiveka itowalai wala valu watanawa. \v 11 E makaina ikaiwonaku e ila isakaila labuma, e mina watanawa komwaidosi ibodi wala bigisaisi makaina. \v 12 Yekwesila kala gigisa saina bwaina, e kala kaiuwa odogina ila odebela, ibodi wala valu watanawa komwaidona bikamsi. Nabubolodila mauna ikanukwenusi okaikonigulela, e mauna nayoyowa iyoulasi kasi nigwa osisila, e migawelu migawelu nammomova eikomasi kaiuwala. \p \v 13 “Tuta matutona aninamsi kilisala makwaina, agisi taitala anelosi tomitukolabu deli togisatobu ibubusi metoya wa labuma. \v 14 E kaigala kaigaveka ikamituli kawala, ‘Kulukubalaisi kai makaina bikapusi, e kulakisaisi sisila, kutadudulaisi yekwesila e kulavigaiyaisi kaiuwala. Kubokavilaisi mauna nasigisagina osikowala, deli mauna nayoyowa metoya osisila. \v 15 Mitaga uulotoula kukilavaisi bisisu opwaipwaia, e kuvililaisi kwaitala kweponana tanumnumta aiyani deli barasi ouula. E kuligaiwaisi wala bisisu osaivau deli mnumonu. \p “‘Baisa tuta ibodi numla binumli matauna tau, e ibodi bisisu deli mauna e deli kai. \v 16 Kwailima kwaiyu taitu matauna nanola gala makawala tomota mitaga nanola makawala natana mauna. \v 17 E baisa si karaiwaga matausina anelosi tomitukolabu deli togisatobu. Mapaila ka! Ibodi tomota komwaidona ambaisa ambaisa binikolaisi Yaubada Towalakaiwa Sainela isim la karaiwaga baisa odubasi tomota si kabokwaraiwaga, e gagabila wala bisaiki baisa availa binagi, kaina goli bisaiki baisa taitala availa gala isim dimlela.’” \p \v 18 E guyau Nebukadinesa ikaibiga kawala, “E baisa makawala kagu mimi. E mwa, Belitesasa, kulukwaigu avaka kala katumiki. Paila gala wala taitala ulo tokatayuvisa ibodi bilukwaigu, mitaga yoku ibodaim, paila Yaubada la baloma\f i \fq Yaubada la baloma. \ft Gagabila bitagini “minasina yaubada bilomasi”; kugisi mailela 8.\f* isisu baisa yoku.” \s1 Daniela ikatumiki mimi makwaina \p \v 19 Paila baisa, Daniela matauna igiyuwela eidokaisi Belitesasa ibulukukoli sainela e gala igagabila bilivala avaka. Mitaga guyau iluki matauna. “Mwa! Belitesasa, gala bukutagwala mimi makwaina deli kala katumiki bibulukukolaim.” \p E Belitesasa ivitakaula kawala, “Ulo guyau, mwada mimi makwaina deli kala katumiki bilokaia kam tilaula, yokuga desi. \v 20 Ka, kai makaina saina kaiwonaku e ila isakaila labuma, e tomota ambaisa ambaisa ovalu watanawa igagabila bigisaisi makaina. \v 21 E yekwesila saina bwainigaga, e kaiuwala bogwa wala eibodi bivakoma viloumwaidona valu watanawa. Mauna nabubolodila si kabovaiwasi osikowala, e mauna nayoyowa iyoulasi kasi nigwa osisila. \p \v 22 “Ulo guyau, ka - makaiwena kai yokula, yoku towonaku deli topeula. Bogwa lokugiyouveka sainela e lokusakaila labuma, deli m peula ikubali ovalu watanawa komwaidona. \v 23 E igau wala yoku ulo guyau lokugigisi e ka, taitala anelosi ibusi metoya wa labuma e ikaibiga kawala, ‘Kulukubali makaina kai, e kulakisi, mitaga kuligaiwa uulotoula bitotu opwaipwaia. E kuvilili kwaitala kweponana tanumnumta aiyani deli barasi ouula, e kuluvaiwa wala bitotu baisa osaivau deli mnumonula. Kuluvaiwa wala numla binumli matauna tau, e desi wala bisisu deli mauna biboda kwailima kwaiyu taitu.’ \p \v 24 “E ulo guyau, baisa makawala kala katumiki, deli baisa makawala avaka Yaubada Towalakaiwa eikamituli bikaloubusi baisa yoku. \v 25 Igau makateki bivisunupulovaimsi metoya tomota osi boda, e bukula bukusisu deli mauna nabubolodila. Kala bawa kwailima kwaiyu taitu bukukwamkwam mnumonu wala makawala natana bulumakau, e bukummasisi omakava wala, e numla binumlaim. Oluvi bukunikoli e bukukwamituli mwada Yaubada Towalakaiwa ikaraiwogi komwaidona kabokwaraiwaga oyumasi tomota, deli matauna wala ibodi bisaiki kabokwaraiwaga makwaisina baisa availa wala matauna binagi. \v 26 E anelosi ikaraiwagasi mwada uulotoula makaina kai bitowa wala opwaipwaia. Baisa kala katumiki mwada igau bukuguyau tuvaila avai tuta bukunikoli paila Yaubada ikaraiwogi komwaidona ovalu watanawa. \v 27 Mapaila ulo guyau, kubokuli ulo katuloluta. Desi mitugaga, e kuvagi avaka duwosisia, deli kunokapisi mina namakava.\f j \fq mina namakava. \ft Gagabila bitagini “Ibodi m bubunela kala duwosisia deli nokapisi baisa mina namakava bivigaki mapula m mitugaga.”\f* Oluvi bukusibwabwaila tuvaila.” \p \v 28 E komwaidona ikaloubusi makawala baisa Guyau Nebukadinesa. \v 29 Igau naluwotala nayu wala tubukona leiwokuva, matauna ililoula wala odabala la bwala\f k \ft Mina Babilonia si bwala kala kaliai makawala yoyova, e eikoyavi bimwenasi ivaiwasisi baisa.\f* olopola Babiloni, \v 30 e ikaibiga kawala, “Ka, kugisi - ina kwaiveka Babiloni ki! Labudi makwaina ulo vilouveka paila bavituloki ulo karaiwaga deli ulo peula, agu kwavisi deli ulo giyouveka.” \p \v 31 Mitaga igau wala gala bivigimkulovi la bigatona owodola, e kaigatala kaigila metoya wa labuma ikabudibodi kawala, “Guyau Nebukadinesa, kunakaigali avaka balivala! M guyau bogwa lakau metoya baisa yoku tuta baisa wala. \v 32 Ka, igau makateki bivisunupulovaimsi metoya tomota osi boda e bukula bukusisu deli mauna nabubolodila e bukukwamkwam mnumonu makawala natana bulumakau biboda kwailima kwaiyu taitu. Oluvi bukukwateta mokwita mwada Yaubada Towalakaiwa isim la karaiwaga odubasi komwaidona kabokwaraiwaga oyumasi tomota, deli matauna wala ibodi bisaiki kabokwaraiwaga makwaisina baisa availa wala matauna binagi.” \p \v 33 Saina nanakwa wala biga mabigasina isunapula makawala. Mapaila Nebukadinesa ivisunupulovaisi metoya tomota osi boda e ila ikam mnumonu makawala natana bulumakau. Numla inumli wowola e kulula iyawonakusi makawala kala wonaku mluveka digulela, deli misikwaikwela kala wonaku makawala mauna nayoyowa misikwaikwesi. \s1 Nebukadinesa iyakawoli Yaubada \p \v 34 Guyau Nebukadinesa ikaibiga kawala, “Avai tuta kwailima kwaiyu taitu bogwa leiwokuva, akounakaila labuma, e ulo nanamsa kala migileu ikaimilavau onanogu. Mapaila ayakawoli Yaubada Towalakaiwa sainela e asaiki kala taimamila deli kala kavisi baisa matauna tosivagasi goli. \q1 “Matauna biguyau tuta gala biwokuva, \q2 e la kabokwaraiwaga bikanuvagasi tuta gala biwokuva. \q1 \v 35 Matauna igigisi tomota ovalu watanawa makawala gala wala avaka. \q2 Anelosi wa labuma deli tomota ovalu watanawa, \q2 komwaidosi wala osikowala la karaiwaga. \q1 Gala taitala ibodi bikosomapu nanola, \q2 kaina bikatukoyai avaka eiuvagi. \p \v 36 “Avai tuta ulo nanamsa kala migileu ikaimilavau, agu taimamila, ulo guyau, deli kala guyugwayu ulo kabokwaraiwaga ikaimilivau goli isakaigu. Ulo tosikwawa deli goli kaidadala ulo valu ikabwailigusi goli deli isakaivauwaigusi ulo karaiwaga deli agu taimamila sainela ikalisau omitibogwa. \p \v 37 “E tuta baisa, yeigu, Nebukadinesa, ayakawoli, atemmali, deli goli akavisi Guyoula Labuma. Avaka avaka matauna eiuvagi baisa kamokwita deli duwosisia, deli matauna igagabila bivabu availa matauna nanola bila walakaiwa.” \c 5 \s1 Belisasa la kamkwam \p \v 1 Kwaitala bogi guyau Belisasa\f l \ft Matauna kala vigimkovila gweguya Babilonia; matauna iguguyau kasitaiyu tamala wa taitu 555—539 BC.\f* ivagi kwaitala kamkwam kwaiveka, e idou tailakatuluwotala kaidadala valu imakaiasi e imomsi waini gulitinidesi. \v 2 Avai tuta imomomsi, Belisasa ikaraiwaga bimiakaisi makwelasina viga deli bolu goulawokuva wala deli silibawokuva wala makwelasina tamala Nebukadinesa eikau\f m \ft Kugisi Dan 1.2.\f* metoya Bwala Kwebumaboma mapilana Yerusalem. Guyau magila makwelasina paila matauna, kaidadala la valu, la kukova, deli la ula eivigaki makawala la kukova,\f n \ft Matauna guyoula Babilonia saina vilayawa, deli bikatumkulovi kala bawa la kukova bivigaki bidubadu la ula makawala la kukova.\f* bimomsi metoya makwelasina. \v 3 E saina nanakwa imiakaisi matauna viga makwelasina deli bolu goulawokuva wala, e komwaidosi wala imomsi waini metoya makwelasina \v 4 e iyakawolaisi minasina yaubada eibubulaisi metoya goula, siliba, barasi, aiyani, kai, deli dakuna. \p \v 5 E ka! Kwaitala wala momwa kweyatala yamila ikaloubusi, e ivitouula ginigini otabodala ligisa, ambaisa makatupona kaitapa visigasi saina mimilakatila eiuvisigili. E guyau igisi yamila makweyana eiginigini. \v 6 Matauna migila idavila deli saina kala kokola e kwaitutula ivitouula itatuvasi. \v 7 E idou kaigaveka paila availa bimiaki matauna tomigameguva tokaisivila, deli totulusi kweluva. Avai tuta isuvisi, guyau iluki matausina, kawala, “Kidamwa availa yokomi ibodi bikalau ginigini baisa e bilukwaigu avaka kala katumiki, matauna bavisikoma gweguya kasi kwama miyana kala vau dairarugu, e bisikoma okaiyola kala kuwekuwa goulawokuva paila kuwala kala taimamila, deli matauna bivagi taitolumasi tokaraiwaga olopola ulo kabokwaraiwaga.” \v 8 E la tokatayuvisa ivaloulasi ilokaiasi, mitaga gala wala taitala matausina ibodi bikalau ginigini makwaina kaina biluki guyau avaka kala katumiki. \v 9 E guyau Belisasa kokola wala ikatumati, e migila idavila sainela, e kaidadala la valu ikiuta ninasi gala wala avaka ibodi bivagaisi. \p \v 10 E inala ilagi si kammwata guyau deli kaidadala la valu e minana isuvi matabudona kabokamkwam. E minana ikaibiga kawala, “Latugu, ulo guyau yoku tosivagasi. Akoma lopom, gala kokola wala bikatumataim, deli kam gigisa bidavila. \v 11 Taitala tau isisu olopola m kwabokwaraiwaga, e Yaubada Tobumaboma la baloma\f o \ft Kugisi kala katumiki Dan 4.8.\f* isisu baisa matauna. Ola tuta tamam eiguguyau, tau matauna iyomitali la ninitalapula, la nikoli vavagi kwaitala kwaitala, deli la kabitam, e la kabitam makawala Yaubada. E tamam, Guyau Nebukadinesa, ivigaki matauna tovekala odubasi tokalamimi, tomigameguva, tokaisivila, deli totulusi kweluva. \v 12 Matauna isala wala saina tokabitam deli tokataraki katumiki mimi, kamatula biga visaiki, deli katumiki kabotakainowa. Mapaila kudou bima matauna yagala Daniela, matauna igiyuwela tamam eidoki Belitesasa, e matauna bilukwaim komwaidona avaka kala katumiki.” \s1 Daniela ikatumiki makwaina ginigini \p \v 13 E saina nanakwa imaiyaisi Daniela omatala guyau, e guyau iluki matauna kawala, “Ki, yokula Daniela ke? Yoku taitala guma Yudia tamagu matauna guyau leikatupipi leimai metoya Yuda ke? \v 14 Mwa! Bogwa lalagi mwada la baloma Yaubada\f p \ft Kugisi kala katumiki Dan 4.8.\f* isisu olumoulem, deli mwada yoku tokataraki deli kuyosi nikoli deli kabitam. \v 15 Ka, matausina tokatayuvisa deli tomigameguva aluki imaiyaisi paila bikalawaisi ginigini makwaina e bilukwaigusi avaka kala katumiki, mitaga gala wala ibodi bibanaisi kala katumiki. \v 16 Mitaga bogwa lalagi mwada yoku ibodaim bukubani kwekikatupwana katumiki deli bukukwatumiki kabotakainowa. Ka, kidamwa bukukwalau makwaina ginigini e bukulukwaigu avaka kala katumiki, yeigu bavisikomaim gweguya kasi kwama miyana kala vau dairarugu e bukusikoma kam kuwekuwa goulawokuva wala okaiyom paila kuwala kam taimamila, deli bavigakaim yoku taitolumasi tokaraiwaga olopola ulo kabokwaraiwaga.” \p \v 17 Daniela ivitakauloki kawala, “Bwaina kuyosi m bobwailila paila titoulem kaina bukusaiki baisa taitala ituwoli. Ulo guyau, ka, yeigu bakalau avaka ginigini makwaina e balukwaim avaka kala katumiki. \p \v 18 “Ka, Yaubada Towalakaiwa ivigaki tamam Nebukadinesa saina giyouveka, deli ivigaki matauna isim kala taimamila deli kala katububula la guyau. \v 19 Matauna saina giyouveka, mapaila tomota metoya boda kwaitala kwaitala, migila migawelu migawelu deli bona ituwoli ituwoli ikukolaisi matauna deli titavasi. Kidamwa magila bikatumati availa, bikatumati wala. Kidamwa gala magila availa bikaliga, bivagi makawala. Matauna bilupi kaina bivabu availa wala magila. \v 20 Mitaga uula matauna nanola ila walakaiwa, ikasai nanola deli tovakatutuki, mapaila ilisaisi matauna metoya ola takaikaia, e kala taimamila iwokuva. \v 21 Ivisunupulovaisi matauna metoya tomota osi boda, e nanola ivigaki makawala nanola natana mauna. Matauna isisu deli ase nabubolodila, ikam mnumonu makawala natana bulumakau, e immasisi omakava wala e gala avaka bisilibodi kala numla. E kala vigimkovila matauna inikoli e ikamituli mwada Yaubada Towalakaiwa ikaraiwogi komwaidona kabokwaraiwaga oyumasi tomota deli matauna ibodi bisaiki baisa availa wala binagi. \p \v 22 “Mitaga yoku latula, gala wala imanum nanom, kalubikoya goli lokunikoli komwaidona baisa. \v 23 E yoku lokuvagi saina gaga baisa Guyoula Labuma, e lokusunupuloi makwelasina viga deli bolu leikauwaisi leimaiyaisi metoya ola Bwala Kwebumaboma. E yoku, kaidadala m valu, m kukova, deli m ula minasina lokuvigaki makawala m kukova, komwaidomi goli kumomsi waini metoya guguwa makwelasina, e kuyakawolaisi minasina yaubada eibubulaisi metoya goula, siliba, barasi, aiyani, kai deli dakuna, mitaga minasina yaubada gala igagabila bigisasi kaina bilegasi deli gala wala inikolaisi avai vavagi. Mitaga yoku gala wala kutemmali Yaubada, matauna bikaraiwogi m momova, kaina bukukwaliga kaina bukusisu, deli matauna ikaraiwogi avaka avaka bukuvagi. \v 24 Baisa uula Yaubada eiwitali makweyana yamila paila bigini biga mabigasina. \fig Yamila bigini biga mabigasina|src="HK 00288" size="col" copy=" writing on wall " ref="5.24" \fig* \p \v 25 “Baisa makawala kala ginigini. ‘Kala bawa, kala bawa, visaikola, kovisi.’\f q \fq kala bawa, visaikola, kovisi. \ft Ginigini makwaina obonasi mina Aram “Mene mene (kala bawa kala bawa), Tekel (visaikola), Parsin (kovisi)”.\f* \v 26 E baisa makawala kala katumiki. Kala bawa - Yaubada bogwa eikalau kala bawa yamla m kwabokwaraiwaga e bogwa leimai okala vigimkovila. \v 27 Visaikola - yoku bogwa eivisikolaim okabovisaikola, e leibani mokaim saina togagabila yoku. \v 28 Kovisi — m kwabokwaraiwaga bogwa eikovi e bisaiki mina Midia deli mina Pesia.”\f r \ft Obonasi mina Aram mabigasina ‘Pesia’ deli ‘kovisi’ kasi lega makawala wala.\f*\fig Kabovisaikola|src="HK00156" size="col" ref="5.27" \fig* \p \v 29 E Belisasa ikammalu la towotetila nanakwa wala bivisikomaisi Daniela gweguya kasi kwama kala vau dairarugu, e bisailisi okaiyola kala kuwekuwa goulawokuva wala, makwaina kuwala kala taimamila. E ivigaki matauna tokaraiwaga taitolula olopola la kabokwaraiwaga. \v 30 E bogi makwaina wala tilaula ikatumataisi Belisasa, guyoula Babilonia, \v 31 e Dariusa guma Midia,\f s \ft Gala wala bitabanaisi matauna tau yagala ambaisa tuvaila, mesinaku mapilana buki (kugisi tuvaila Dan 9.1). Wa taitu 539 BC matauna Sairusa guyoula Pesia iyouli Babilonia; kugisi Esi 1.1.\f* matauna kala taitu bogwa kweluwolima kweluwotala kwaiyu, iyouli la guyau. \c 6 \s1 Daniela okasi mlopu laiyoni \p \v 1 Dariusa inanamsa e inagi lakatutala tailuwoyu kaidadala valu paila bikaraiwagasi olopola la kabokwaraiwaga. \v 2 E tuvaila inagi Daniela deli taiyu tuvaila paila biyamataisi matausina kaidadala valu, deli goli biyamataisi guyau la guguwa. \v 3 E metoya ola wotetila Daniela ikamituli titoulela saina bwaina gala makawala taiyu matausina toyamata kaina matausina kaidadala valu. Paila matauna isala oluwalaisi kasitaitolu, e guyau inanamsa bivigaki Daniela bikaraiwogi komwaidona la kabokwaraiwaga. \v 4 E matausina taiyu toyamata deli goli matausina kaidadala valu ivigikonaisi binevaisi avai vavagi sula metoya Daniela la yamata olopola guyau la kabokwaraiwaga, mitaga gala wala gagabila bibanaisi avaka, paila Daniela matauna isim kala dubumi, e gala avai sula ivagi kaina avai sopa. \v 5 Matausina ililivalasi titoulesi kawasi, “Gala wala avai vavagi bitabanaisi paila bitatabinakaisi Daniela, mesinaku wala avai vavagi isisu metoya ola tapwaroru.” \p \v 6 Mapaila matausina ilokaiasi guyau e ilukwaisi kawasi, “Guyau Dariusa, ma guyausi yoku tosivagasi! \v 7 Komwaidomasi wala yakamaisi olopola m kwabokwaraiwaga - toyamata, kaidadala valu, deli goli mimilisi tokwaraiwaga, bogwa lakabigatonasi e lakakakikitasi makawala, ibodi yoku ma guyausi bukuvagi kwaitala karaiwaga kwaimwau. E kuvigaki karaiwaga makwaina makawala, biboda kwailuwotolu yam gala availa bukutugwali bikapuloki avai vavagi baisa avai yaubada kaina avai tomota mesinaku wala baisa yoku. Kidamwa availa bikoulovi karaiwaga makwaina, matauna bilavaisi bila okasi mlopu laiyoni. \v 8 Mapaila, ma guyausi, ibodi m kwaraiwaga bitetila deli kusaili kibila yamam, e bivigaki kwekanuvagasi osi karaiwaga mina Midia deli mina Pesia, gala availa gagabila bivigivau.” \v 9 E mapaila Guyau Dariusa isaili kibila yamala paila karaiwaga makwaina. \v 10 Avai tuta Daniela ilagi karaiwaga makwaina guyau bogwa eisaili kibila yamala, matauna ila ola bwala. E la bwala mabuligana walakaiwa isisu poninavila lulu ikoulakaiwa Yerusalem. E ikululu metoya maponinasina lulu e inigada baisa Yaubada, makawala wala tuta komwaidona iuvigaki bisivatolu nigada kwaitala yam. \fig Inigada, makawala tuta komwaidona|src="Vallotton 2700610" size="col" copy="(DAN 6.10) open window" ref="6.10" \fig* \p \v 11 Avai tuta Daniela kala tilaula ibanaisi matauna ininigada baisa Yaubada, \v 12 komwaidosi wala ilokaiasi guyau paila bitabinakaisi Daniela. Matausina ikaibigasi kawasi, “Ma guyausi, bogwa lokusaili kibila yamam paila karaiwaga makwaina, kidamwa availa bikapuloki avai vavagi baisa avai yaubada kaina baisa avai tomota olopola kwailuwotolu yam mitaga mesinaku wala baisa yoku, ibodi bilavaisi matauna bila okasi mlopu laiyoni.” \p E guyau ivitakaula kawala, “Bogwa makawala, karaiwaga makwaina kwaimwau, si karaiwaga mina Midia deli mina Pesia, makwaina gala gagabila availa bivigivau.” \p \v 13 E oluvi ilukwaisi guyau kawasi, “Ma guyausi, ka - Daniela matauna taitala tokatupipi tolela Yuda, matauna gala wala ikamiabi kaina ikabikuwoli karaiwaga makwaina bogwa lokusaili. Matauna saina tosalau nigada, bisivatolu nigada baisa la Yaubada yam kwaitala kwaitala.” \p \v 14 Avai tuta guyau ilagi makawala, imwau nanola e inanamsa peula avai keda bivagi bikoli Daniela. E matauna iyayosa wala kalasia isalili. \v 15 Oluvi mabudona tauwau ikaimilavausi baisa guyau e ilukwaisi matauna kawasi, “Ma guyausi, yoku bogwa kunikoli avaka si karaiwaga mina Midia deli mina Pesia. Ka, gala avai karaiwaga makwaina guyau bogwa eisaili gagabila availa bivigivau.” \p \v 16 Mapaila guyau isaiki karaiwaga paila bikatupipaisi Daniela e ilavaisi matauna ila okasi mlopu laiyoni. E guyau ilukibogwi Daniela kawala, “Mwa! M Yaubada matauna lokuwotitali deli nanom komwaidona, ibodi bikolaim.” \v 17 E ikauwaisi kwaitala dakuna isaibodaisi wodola maponinana mlopu, e guyau isaili kibila yamala titoulela deli kaidadala valu kibila yumasi odakuna, mwada gala availa gagabila bikoli Daniela. \v 18 Oluvi guyau ikaimilavau ola ligisa, gala kamkwam deli gala imisikola deli gala magila avai mwasawa bimaiyaisi omatala. \p \v 19 E eiyam bulubuvisiga wala guyau itokaia e ibulisakaula wala ila omlopu. \v 20 E avai tuta bogwa eiviloubusi omlopu, idou deli wala la ninayuwa kawala, “Danielʹo, la touwata Yaubada tomomova! Ki, Yaubada matauna okuwotitali deli nanom komwaidona bogwa ibodi bikolaim metoya minasina laiyoni?” \p \v 21 E Daniela ivitakauloki, kawala, “Ulo guyau, yoku tosivagasi! \v 22 Ka, Yaubada bogwa eiwitali la anelosi paila bikipataisi udosi mayuwona laiyoni, mapaila gala wala ibodi biyogagaigusi. Mwa! Ulo guyau - matauna bogwa einikoli yeigu tobwaila wala deli gala avai tuta ayomiyuyaim, mapaila eivigakaigu makawala.” \p \v 23 E guyau la mwasawa ikalisau sainela e ikaraiwogi towotetila bibiaisi Daniela metoya omlopu. Mapaila matausina ibiaisi matauna ima walakaiwa, e igisaisi gala sitana ambaisa isilagi, paila uula wala idubumi Yaubada. \v 24 Oluvi guyau ikaraiwaga kidamwa biyosisi komwaidosi matausina eitabinakaisi Daniela, deli si kukova deli litusia e ilavaisi goli ilosi okasi mlopu laiyoni. E igau wala gala bitobusisi omlopu, laiyoniga bogwa wala eititobogwasi iyuweitaulasi wala ilitakaisi e ikauwolaisi komwaidona totuwanesi. \p \v 25 E oluvi Guyau Dariusa igini baisa tomota komwaidona metoya boda kwaitala kwaitala, migila migawelu migawelu deli bona ituwoli ituwoli odabala pwaipwaia. \p Kawala, “Kagutoki! \v 26 Ulo karaiwaga lasaili olopola ulo kabokwaraiwaga komwaidona, ibodi tomota taitala taitala bikukoli deli bitemmali Daniela la Yaubada. \q1 Matauna goli Yaubada tomomova, \q2 e matauna biguyau tuta gala biwokuva. \q1 La kabokwaraiwaga gala avai tuta ibodi bidadaimi, \q2 e la peula gala isim kala kalitutila. \q1 \v 27 Matauna ikatumovi deli ikoli. \q2 Matauna iuvagi kabokatubau deli kabutuvatusi \q2 wa labuma deli goli watanawa. \q1 Matauna eikoli Daniela metoya laiyoni oudosi.” \p \v 28 E Daniela isibwabwaila mokwita ola tuta Dariusa eiguguyau, deli ola tuta Sairusa guma Pesia\f t \ft Matauna eiyouli Babilonia wa taitu 539 BC e ivitouula iguyoi Babilonia.\f* eiguguyau. \c 7 \ms1 DANIELA IKAMITUBUBULI KILISALA MAKWAISINA EIGISI \mr (7.1—12.13) \s1 Daniela igisi navasi dokanikani okilisala \p \v 1 Olopola taitu makwaina Belisasa ivitouula\f u \ft Taitu makwaina 554 BC matauna Belitesasa ivitouula la guyau kasitaiyu tamala Sairusa; kugisi Dan 5.1.\f* la guyau mapilana Babiloni, e yeigu Daniela amimi kwaitala mimi e agisi kilisala metoya wa bogi. E agini avaka mimi makwaina, e baisa livalela \v 2 avaka bogwa lagisi bogi makwaina. \p Igivila iuusi e ivigakaisi bolita ipaisaga. \v 3 E navasi dokanikani navakaveka ililuvasi e isunapulasi metoya obolita, e natana natana kasi gigisa migawelu migawelu. \x - \xo 7.3 \xt YG 13.1; 17.8\x* \v 4 Minana eikugwa kala gigisa makawala laiyoni mitaga isim pinupanela makawala mluveka. Itobu wala matagu agigisi, e pinupanela ikolakavi. E dokanikani minana ilupaisi e ivitoyailisi makawala taitala tau. Oluvi isakaisi minana isim nanola makawala tomota ninasi. \x - \xo 7.4-6 \xt YG 13.2\x* \p \v 5 E nayuwela dokanikani kala gigisa makawala beya itotu metoya okaikela. Minana ikavitau kaitolu totuwana okudula, e kaigila kaigatala iluki minana kawala, “Me, kukwam! Kwamkwam wala ee, bukukomata!” \p \v 6 Itobu wala matagu agigisi, e natana tuvaila iyoulapula. Minana kala gigisa makawala lepoda, mitaga otapwala iboda pilavasi pinupanela, makawala natana mauna nayoyowa pinupanela, e deli kwaivasi pwanetala. E kala gigisa wala minana makawala natana giyouvila. \p \v 7 Itobu wala matagu agigisi e navasila minasina dokanikani iyoulapula. Minana saina napeula, deli kala gigisa kabokokola. Minana bikagunugunu kala tau metoya okudula kaivakaveka makaisina aiyaniwokuva wala, e oluvi bitokaila bivapupoi. E minana dokanikani kala doga kasilatala, gala makawala minasina sala. \x - \xo 7.7 \xt YG 12.3; 13.1\x* \v 8 Itobu wala matagu amitakavati kala doga, e agisi kaitala kaikekita doga eilililuva emaima oluwalaisi makaisina kaibubogwa. E makaina ibisiulu kaitolu makaisina eitobogwasi. Doga makaina isim matala makawala tomota mitasi, deli isim wodola. E tuta komwaidona bikaluvalova wala deli la kalimwala. \x - \xo 7.8 \xt YG 13.5-6\x* \s1 Kilisala matauna tosivagasi \p \v 9 Itobu matagu wala agigisi, e mimilisi takaikaia ivitauwaisi okabasi. E matauna tosivagasi isila kwaitala makwaisina. Matauna kala kakapula saina pupwakau makawala mweipou, e kulula makawala sipi unuunula saina migileu. E la takaikaia kovawokuva wala isusubeilulu e kova ivigaki wirila, \x - \xo 7.9 \xt YG 1.14; 20.4\x* \v 10 e kova ititayelu makawala waya metoya baisa. E tailakatuluwovila tomota isisuaisi paila biwotitalaisi matauna, deli kwaivila milioni tomota itotusi omatala matauna. Yakala ivitouula, e bukila iulaimwaisi.\f v \ft Mapilasina buki isim kala ginigini mina watanawa komwaidosi avaka avaka eivagaisi.\f*\x - \xo 7.10 \xt YG 5.11; 20.12\x* \p \v 11 Itobu wala matagu agigisi deli goli alilagi wala makaina doga kaikekita eikaluvalova deli la kamnomwana. Igau wala agigisi, e minana navasila dokanikani ikatumataisi, e wowola ilavaisi ila wa kova igabu. \v 12 E salaga minasina ikauwaisi si karaiwaga iligaimwaisi, mitaga itagwalasi bisisuaisi wala tommomova paila tuta pikekita wala. \p \v 13 Olopola kilisala makwaina lagigisi metoya wa bogi, agisi sitana makawala kala gigisa taitala tomota.\f w \fq taitala tomota. \ft Baisa kala kivila biga Aram idokaisi “latula tomota”; e mabigana “Latula tomota” ikibuboti matauna Mesaia, e igau goli Yesu eikau maigana ililivala paila titoulela.\f* E matauna immakaiagu, deli lowalowa itavina itapatu tau matauna. E matauna ilokaia matauna tosivagasi e ikamituli titoulela baisa matauna. \x - \xo 7.13 \xt Md 24.30; 26.64; Mk 13.26; 14.62; Lk 21.27; YG 1.7,13; 14.14\x* \v 14 E matauna tosivagasi isaiki la karaiwaga, kala taimamila, deli la guyau, kidamwa tomotala boda kwaitala kwaitala, migila migawelu migawelu, deli bona ituwoli ituwoli, biwotitalaisi matauna. Matauna la karaiwaga gala kala kalitutila, e la kabokwaraiwaga gala bikalituli. \x - \xo 7.14 \xt YG 11.15\x* \s1 Kilisala makwaisina ikatumiki \p \v 15 E kilisala makwaisina lagisi ibulukukolaigu sainela, deli iyokwai wowogu. \v 16 Mapaila alokaia wala taitala matausina eitotusi baisa e aluki matauna kidamwa bikatumiki kilisala makwaisina. E matauna ilukwaigu avaka kala katumiki. \v 17 Kawala, “Ka, minasina navasi dokanikani navakaveka kala katumiki kwaivasi kabokwaraiwaga, makwaisina igau makateki bisunapulasi valu watanawa. \v 18 E matausinaga Yaubada Towalakaiwa la tomota igau bikauwaisi si guyau e biyosikikitaisi tuta gala biwokuva, gala biwokuva.” \x - \xo 7.18 \xt YG 22.5\x* \p \v 19 Oluvi magigu banikoli tuvaila paila minawena navasila dokanikani, minawena ituwoli sainela e gala makawala sala - minana kabokokola sainela, minana ivamati kala tau metoya okaikela barasiwokuva eikamtumtu kudula aiyaniwokuva, e oluvi ivapupoi matausina. \v 20 Deli magigu banikoli paila makaisina kasilatala doga odabala, tuvaila makaina makateki eisusina leima e ibisiulu kaitolu kaibubogwa eikapusisi. Makaina isim matala deli wodola, e isim wala ikikaluvalova deli la kalimwala. Makaina saina kabokokola sainela odubasi sala. \p \v 21 Igau wala lagigisi e ka, makaina doga isim matala deli wodola ivitouula ikabilia baisa Yaubada la tomota e ikalisau matausina. \x - \xo 7.21 \xt YG 13.7\x* \v 22 Oluvi matauna tosivagasi ima iyakali e ikabwaili la tomota Yaubada Towalakaiwa. E kala tuta bogwa leima paila Yaubada la tomota biyosisi si guyau. \x - \xo 7.22 \xt YG 20.4\x* \p \v 23 E eilukwaigu kala katumiki baisa makawala. Kawala, “Minana navasila baisa kwaivasila kabokwaraiwaga igau bima ovalu watanawa, e makwaina gala makawala makwaisina kabokwaraiwaga, mitaga makwaina ituwoli wala. Makwaina bikatudidaimi komwaidona valu watanawa e bivapupoi wala bikenu. \v 24 Makaisina kasilatala doga baisa makawala tailuwotala gweguya, e matausina goli biguyausi olopola makwaina kabokwaraiwaga. Oluvi taitala tuvaila guyau bisunapula. Matauna ituwoli sainela metoya baisa tobubogwa, deli bivabu taitolu gweguya. \x - \xo 7.24 \xt YG 17.12\x* \v 25 Matauna bibigigagi Yaubada Towalakaiwa deli bilamidadi Yaubada la tomota. Matauna bivigikoni mwada bivigivau si tapwaroru karaiwogala deli kidikedala kasi paka. E Yaubada la tomota igau bisisuaisi kwaitolu kabulotala taitu oyamala. \x - \xo 7.25 \xt YG 12.14; 13.5-6\x* \v 26 Oluvi tovagisi yakala wa labuma bigugulasi okaboyakala e biligaimwaisi la karaiwaga, deli bikatudidaimisi wala bitamwau. \v 27 E matausina tovagisi yakala bisakaisi kabokwaraiwaga komwaidona ovalu watanawa saina siligaga baisa la tomota Yaubada Towalakaiwa, e matausina biguguyausi goli. Matausina si guyau gala goli bisim kala vigimkovila e komwaidona gweguyala watanawa biwotitalaisi deli bikabikuwolaisi matausina.” \x - \xo 7.27 \xt YG 20.4; 22.5\x* \p \v 28 E baisa mekeiita livalela vavagi makwaina. Yeigu Daniela ibulukukolaigu sainela e ivigaki migigu idavila goli. Deli vavagi makwaisina atuma wala paila titoulegu. \c 8 \s1 Daniela igisi okilisala natana sipi namwala deli natana gota \p \v 1 E olopola kwetolula kala taitu Belisasa eiguguyau, agisi kwaiyuwela kilisala. \v 2 Okilisala makwaina agisaigu wala titoulegu mwada latotu olumoulela kalila valu Susa mapilana Elam. E latotuga opapala Waya Ulai, \v 3 e baisa wala latotu opapala waya lagisi natana sipi namwala kala doga kaviyu wala kaiwonaku, mitaga kavitala kaibisivau deli kaiwonaku ikalisau kaiyuwela. \v 4 Atotu e agisi minana sipi namwala eilouluwa metoya okala doga eiloula opilikwaibwaga, opiliyavata, deli opilibolimila. E gala avai mauna ibodi bivabodi minana kaina bisakauligili metoya ola peula. Nanola saina ikaiveka e avaka magila bivagi bivavagi wala. \p \v 5 E igau wala laninanamsa avaka baisa kala nikoli, natana gota eikolubeigoguna leima metoya opilikwaibwaga, isakauligigibula kwaibakwaila gala wala itokeliki pwaipwaia. E minana kala doga kavitala wala itowalai dabala. \v 6 E isakaula ilokaia minana sipi namwala lagisi leitotu opapala waya, e deli la peula gota minana ikolubeigoguna ilokaia minana. \v 7 E agisi gota minana biyowaisi sola minana sipi namwala. E gota minana saina kala leiya e iguli kala doga odabala minana sipi namwala, e ikouwoli kala doga makaisina kaviyu. E minana sipi namwala gala wala isim la peula bikosomapu. E gota minana itokaia ikayau ila ikanawa opwaipwaia e ivapupoi minana okaikela, e gala wala availa ibodi bikoli minana sipi namwala. \p \v 8 E gota minana nanola saina walakaiwa sainela, e avai tuta leiyai la peula komwaidona e kala doga itawoula. E obakwaila makaina kaivasi kaibisivau doga kaivakaveka itaginapulasi, kaitala kaitala makaisina si kaitotu yagila kwaivasi. \v 9 Metoya kaitala makaisina kaivasi doga, kaitala kaikekita tuvaila itaginapula, makaina la kabokaraiwaga kala peula isuwa opilibolimila opilibomatu deli baisa Biga Katotila Viluwela. \v 10 Doga makaina ikikaitubwa e ipapeula iboda wala bikabilia deli labuma kala boda, minasina utuyam goli, e makaina ilisilai mimilisi minasina imaisi opwaipwaia e ivapupoi minasina. \x - \xo 8.10 \xt YG 12.4\x* \v 11 Tuvaila makaina ivabu matauna labuma kala boda si kumatoula, isilibodi gala tuvaila bigibugabusi lula baisa matauna yam kwaitala kwaitala deli iyogwalaisi Bwala Kwebumaboma. \v 12 E baisa Bwala Kwebumaboma tomota imitugagasi e gala wala bigabwaisi avaka bibodi tapwaroru lulela yam kwaitala kwaitala e mapaila tapwaroru mokwitatoula bogwa eikodidaimisi. Doga makaina tuta komwaidona itomgaga wala metoya avaka avaka iuvagi. \p \v 13 E oluvi alagi taitala anelosi ikatupoi taiyuwela anelosi, “Ammakawala kala kaduwonaku bikau vavagi makwaisina leiyoumatilasi metoya okilisala bisisu? Ammakawala kala kaduwonaku bikau mitugaga makwaisina saina gaga bivakuloti paila yam kwaitala kwaitala lulela? Ammakawala kala kaduwonaku bikau labuma kala boda deli Bwala Kwebumaboma bivapupoiyaisi?” \p \v 14 E alagi taiyuwela anelosi imapu kawala, “Kala kaduwonaku bikau baisa makawala, biboda lakatuluwotala lakatutala kweluwolima yam, bivakuloti kaukwau deli koyavi lulela gala wala bigabwaisi. E oluvi Bwala Kwebumaboma bivigivauwaisi kala kikila.” \s1 Anelosi Geberiela ikatumiki kilisala makwaina \p \v 15 Avai tuta lagisi kilisala makwaina e avigikoni bakateta avaka kala katumiki e saina nanakwa taitala ivalapula itoli omatagu. \v 16 E alagi kaigatala kaigila idoudou metoya wa Waya Ulai kawala, “Geberiela, kukwatumiki baisa matauna avaka bogwa leigisi.” \x - \xo 8.16 \xt Lk 1.19,26\x* \v 17 Geberiela ima itoli okaipapagu e yeigu akukoluvagasi e akapusi opwaipwaia. \p Matauna ilukwaigu kawala, “Yoku tau, ibodi bukukwateta kala katumiki kilisala makwaina. Ikamituli paila avaka igau biviloubusi ovalu watanawa kala vigimkovila.” \v 18 E igau wala leibigatona yeigu itaba wowogu akapusi akaligabwaga. Mitaga matauna iyosaigu e itokowoiyaigu, \v 19 e ikaibiga kawala, “Lavitulokaim avaka igau biviloubusi metoya Yaubada ola gibuluwa. Kilisala makwaina ililivala paila tuta makwaina tovana valu kala vigimkovila. \p \v 20 “E sipi minana namwala lokugisi kala doga kaiyu baisa ikibuboti kabokaraiwaga kwaiyu makwaisina Midia deli Pesia. \v 21 E minana gota ikibuboti kabokaraiwaga makwaina Girisi, e makaina doga kaibisivau eitowalai dabala ikibuboti matauna giyoumatala. \v 22 E avai tuta makaina kaibogwa doga leitawoula e leitaginapulasiga makaisina kaivasi tuvaila, ikibuboti kabokaraiwaga makwaina tomota mabudona igau bikatuvi, e bisunapula kwaivasi tuvaila kabokaraiwaga. E si peula gala makawala makwaina kabokaraiwaga kwaibogwa. \p \v 23 “E avai tuta kabokaraiwaga makwaisina bivilalamila si tuta bidadaimisi, deli saina biyoulovekasi mitugaga, ibodi wala bibanaisi kasi mipuki, e taitala guyau biyosesila matauna kasai dabala, todubakasala, deli toubuwabu. \v 24 Matauna bigiyoumkumku - mitaga gala metoya ola peula titoulela. Matauna biyomitali la giyougaga deli avaka bivagi gala avai tuta bimama. Matauna bimtuli mina papeula deli goli Yaubada la tomota tatoula. \v 25 Paila matauna sinapu kabitamla iyosi, mapaila metoya ola wabu gala avai tuta bimama. Matauna ikamnumoni titoulela deli bikatumati bidubadu tomota gala wala yolibiga. Tuvaila matauna bikaluwou Guyau matauna si giyouveka tomota komwaidona, mitaga matauna la kaliga bitakainau wala kala pikowau gala metoya tomota osi kikimigina. \v 26 Ka, bogwa lakatumiki kilisala makwaina paila koyavi deli kaukwau lulesi bogwa bikamokwiti. Mitaga bomam taga bukukwayai paila uula kala tuta bivitoulaisi saina kaduwonaku omatadasi.” \p \v 27 Saina iyomwau nanogu e kwaivila yam ibulokatuwolaigu wala. Oluvi atokaia akaimilavau ogu wotetila makwaina guyau bogwa leisakaigu, mitaga atitamapu wala paila kilisala makwaina deli gala wala itapuloki nanogu. \c 9 \s1 Daniela ininigada paila la tomota \p \v 1 Dariusa\f x \ft Kugisi kala katumiki Dan 5.31.\f* guma Midia, matauna Sakisesi latula, iguyoi mapilana Babilonia. \v 2 Olopola kwaimatala kala taitu la guyau, yeigu Daniela asim wala akakalawa mapilasina buki pilabumaboma, e aninanamsa avaka Guyau bogwa eiluki tovitoubobuta Yeremaia paila Yerusalem bisisu wala kwedidadaimi, biboda kweluwolima kweluwoyu taitu. \x - \xo 9.2 \xt Yer 25.11; 29.10\x* \v 3 E onanogu komwaidona anigada baisa Guyau Yaubada, akayubabai baisa matauna, apusoposuma deli agu saigala,\f y \ft Baisa ikibuboti uvalam deli ninamwau.\f* deli asisu wala otubwaga. \v 4 E anigada baisa Guyau ulo Yaubada deli akamituli si mitugaga ulo tomota. \p Lakaibiga, kawagu, “Guyau Yaubada, yoku tovakaigaga, deli katemmalaimsi. Yoku gala avai tuta kulumwelavi m kwabutu, deli kumitukwaii matausina iyebwailimsi deli iuvagaisi makawala m kwaraiwaga. \fig Anigada baisa Guyau ulo Yaubada|src="HK00272" size="col" ref="9.4" \fig* \p \v 5 “Bogwa lakamitugagasi, bogwa lakavagaisi vavagi gaga e bogwa lakasulasi. Bogwa lakakoulovaisi bakavagaisi avaka lokukwaraiwogaimasi deli bogwa lakatotubulokaisi avaka lokuvitulokaimasi kala duwosisia. \v 6 Gala kalilagaisi si biga m towotetila matausina tovitoubobuta ililivalasi oyagam baisa ma gweguyasi, baisa kama tokwaraiwagasi, baisa tubumaiasi, deli goli baisa viloumwaidona ma valusi. \v 7 E yoku Guyau tuta komwaidona kuuvagi avaka duwosisia, mitaga yakamaisi tuta komwaidona kayomsilaimasi titoulemasi. Baisa mokwita wala paila komwaidomasi yakamaisi kasisuaisi olopola Yudia deli olopola Yerusalem deli komwaidosi mina Isireli matausina lokubutugigai eilosi avai valu avai valu ambaisa ambaisa katitaikina deli kaduwonaku, paila uula gala ivagaisi makawala nanom. \v 8 Mwa Guyau! Ma gweguyasi deli kama tokwaraiwagasi deli goli tubumaiasi bogwa eibubunasi saina kabommosila deli eimitugagasi baisa yoku. \v 9 Mitaga yoku saina tonokapisi deli toninabwaila, ilagoli yakamaisi kakosomapwaimsi. \v 10 Mwa! Guyau ma Yaubadasi, gala wala kanakaigalaimsi avai tuta lokulukwaimasi bakabubunasi makawala goli m kwaraiwaga makwaisina lokusakaimasi metoya oudosi m towotetila matausina tovitoubobuta. \v 11 E komwaidosi mina Isireli iyogagaisi m kwaraiwaga deli ipakaisi binakaigalaisi avaka lokuluki. Bogwa lakamitugagasi baisa yoku, e mapaila bogwa kubulotaimasi makawala kala ginigini ola Karaiwaga Mosese matauna m touwata. \v 12 E bogwa lokuvagi avaka lokulivala bukuvagi baisa yakamaisi deli kama tokwaraiwagasi. Bogwa lokumipuki Yerusalem saina mwaugaga, gala makawala avai valu baisa valu watanawa, \v 13 e lokumipukwaimasi kabomipuki makwaisina makawala ikamituli ola Karaiwaga Mosese. Mwa! Guyau ma Yaubadasi, woloula leitamaiyaisi gala sitana bakavigikonaisi mwada bakayomwasalaimsi, paila gala kaninavilasi metoya oma mitugagasi kaina bakabokulaisi m biga mokwita. \v 14 Mwa Guyau! Yoku ma Yaubadasi, bogwa lokusaili nanom paila bukumipukwaimasi, e bogwa lokuvagi makawala, paila uula tuta komwaidona kuuvagi avaka duwosisia, e yakamaisiga gala wala kaninakaigalaimsi. \p \v 15 “Mwa! Guyau ma Yaubadasi, ka, bogwa lokuyomitali m peula avai tuta lokumai m tomota metoya mapilana Itipita, e tuta baisa kaluluwaisi wala m peula. Bogwa lakamitugagasi. Bogwa lakasulasi. \v 16 Omitibogwa yoku kukolaimasi, mapaila taga tuvaila kugibuluwi Yerusalem. Makwaina goli m valu, makwaina m koya kwebumaboma.\f z \ft Makwaina Koya Saiyoni mapilana Yerusalem, baisa tumilesi Bwala Kwebumaboma deli guyau la ligisa.\f* Ka, komwaidona tomota isisuaisi valu makwaisina otalimasi ikululukwaisi wala Yerusalem deli m tomota, uula goli ma mitugagasi deli tubumaiasi si mitugaga. \v 17 Mwa Yaubada! Kulagi ulo nigada deli ulo kayubabai. Kuvigivau m Bwala Kwebumaboma, makwaina bogwa wala eikatudidaimisi. Kuvigivau e gagabila komwaidona tomota binikolaisi yoku goli Yaubada. \v 18 Mwa Yaubada! Kunakaigalaimasi. Kugisaimasi, deli kugisi kama mwausi deli kala mwau valu makwaina eikikau yagam. Lakaninigadasi baisa yoku paila yoku tonokapisi sainela, e galaga paila lakauvagaisi duwosisia. \v 19 Mwa Guyau! Kulagaimasi. Guyau, kuligaiwa ma mitugagasi. Guyau, kunakaigalaimasi deli kuuwonana taga kuyobali bukupilasaimasi! E igagabila availa availa binikolaisi yoku goli Yaubada! Ka, valu makwaina deli tomota mabudona baisa m vavagi goli.” \s1 Geberiela ikatumiki vitoubobuta makwaina \p \v 20 E asaitaula wala nigada kamatula ulo mitugaga deli si mitugaga ulo tomota mina Isireli, deli akayubabai baisa Guyau ulo Yaubada paila bivigivau la Bwala Kwebumaboma. \v 21 Igau wala aninigada, Geberiela matauna bogwa lagisibogwi okilisala makwaina kwaibogwa,\f a \ft Kugisi Dan 8.16-17.\f* iyoyowa immakaiagu ambaisa lasisu. E matutona goli tutala koyavi semakavi bakalulasi. \x - \xo 9.21 \xt Lk 1.19,26\x* \v 22 E matauna ikatumiki kawala, “Mwa! Daniela, yeigu lama paila bapilasaim bukunikoli vitoubobuta makwaina. \v 23 Avai tuta lokuvitouula kayubabai baisa Yaubada, matauna bogwa eivitakaulokaim. Matauna iyebwailim, e baisa uula yeigu lama balukwaim mapula. E ka! Kulamam wala e yeigu bakatumiki kilisala makwaina. \p \v 24 “Ka, kwailima kwaiyu taitu bitavigaki sivaluwolima sivaluwoyu, baisa kala kaduwonaku tuta Yaubada bogwa eisaili paila bitaneku m tomota deli m valu kwebumaboma metoya mitugaga deli bubunela gaga. Mitugaga bogwa biligaiwa e kwekanuvagasi karaiwaga duwosisia bivitouula, gagabila kilisala makwaina deli vitoubobuta makwaina bikaloubusisi makawala, e deli bibulamivau Bwala Kwebumaboma. \v 25 Kugini e bukunikoli baisa. Metoya tuta matutona Yaubada bikaraiwaga paila bivitouulasi kala vigavau Yerusalem, e bila itobu yam makwaina matauna tokugwa Yaubada binagi bima, e tuta matutona kala kaduwonaku kwailima kwaiyu taitu bitavigaki sivalima sivayu. E Yerusalem bogwa bivigivauwaisi deli kedala olopola, deli kalila kwepapeula, e bitotu biboda kwailima kwaiyu taitu bitavigaki sivaluwolima sivaluwotala sivayu. Mitaga tuta matutona kala tuta kabommayuyu. \v 26 E okala vigimkovila tuta makwaina bogwa bikatumataisi matauna tokugwa Yaubada bogwa einagi, mitaga gala wala isim uula mitugaga makwaina. E taitala ituwoli tokwaraiwaga saina topeula biwitali la tokwabilia bimaisi bikodidaimisi valu deli Bwala Kwebumaboma. E valu kala vigimkovila bisunapula makawala sakala, bisunupuloi kabilia deli kodadaimi, baisa goli Yaubada bogwa eikatubiasi. \v 27 Tokaraiwaga matauna bikabutu deli bidubadu tomota biboda kwailima kwaiyu taitu. E avai tuta kabulotala makwaina tuta biwokuva, matauna bisilibodi semakavi deli lula. E Makwaina Vavagi Kaboyogwala\f b \ft Baisa igau goli taitala totomgwaga togilagala bitomiliwoli tokolu natana olopola Bwala Kwebumaboma mapilana Yerusalem.\f* bisaili okulumwala wa Bwala Kwebumaboma, e bisisu wala tatoula availa matauna eisaili baisa bibodi la tuta kala vigimkovila, baisa avaka Yaubada bogwa eikatubiasi paila matauna. \x - \xo 9.27 \xt Dan 11.31; 12.11; Md 24.15; Mk 13.14\x* \c 10 \s1 Daniela igisi kilisala opapala Waya Tegirisi \p \v 1 (E okala taitu kwetolula Sairusa eiguguyau mapilana Pesia, Yaubada iyomitali la biga baisa Daniela matauna igiyuwela idokaisi Belitesasa. Biga mabigasina biga kamokwita mitaga kala nikoli saina mwau. Mapaila Yaubada itaneku la biga baisa matauna metoya okilisala.) \p \v 2 Wa tuta matutona yeigu abulobola iboda kweluwoyu kwaitala yam. \v 3 Gala avai kaula bwaina kaina avai gwaba akoma, gala amomkoli sitana waini kaina asinati kulugu tatoula wala yam makwaisina leiwokuva. \p \v 4 E taitu makwaina tubukonela namatala oyamla kweluwoyu kwaivasila yeigu atotu opapala makaduyona kaduyoveka Waya Tegirisi. \v 5 Yeigu akowana e agisi taitala matauna kala kwama saina yakakalaia, e kala palitula goulatoula. \x - \xo 10.5-6 \xt YG 1.13-15; 2.18; 19.12\x* \v 6 Matauna wowola ivivivila makawala salibu. Migila visigala makawala kavikavila bivisigili, e matala ilululu makawala kova. Yamala deli kaikela ivivivilasi makawala tanumnumta barasi bivivivila avai tuta bogwa eikatumigileuwaisi e kaigala luluwala makawala budotala boda bituwasi. \p \v 7 Yeigu agumwaleta wala agisi kilisala makwaina. E matausinaga tauwau deli katotusi gala wala igisaisi avai vavagi, mitaga matausina ikokolasi e isakaulasi ilosi isipepunisi. \v 8 E iligaimwaigusiga agumwaleta, agisi makwaina kilisala saina kaboyowalula. E yeigu gala wala sitana ulo peula isisu, deli migigu saina idavila gala gagabila availa bivitusaigu. \v 9 Avai tuta lalagi kaigala yeigu itaba wowogu akapusi opwaipwaia akanaiki lopogu. \v 10 E kweyatala yamila iyosigu isimiliwolaigu asimalaula kwaitutugu igilivatowa opwaipwaia. E deli wala titavaigu. \p \v 11 E anelosi ilukwaigu kawala, “Mwa, Daniela, Yaubada iyebwailim. Kutomalaula e kunakaigali bibwaina avaka balivali. Yaubada leiwitalaigu lamakaiam.” Avai tuta eilivala makawala yeigu atomalaula deli wala titavaigu. \p \v 12 E oluvi ikaibiga kawala, “Mwa, Daniela, gala bukukokola. Wa yam makwaina lokuvitouula lokumanum kidamwa bukukwau ninitalapula leima lagaila, Yaubada bogwa leilagi m nigada. Yeigu lama baisa mapula m nigada. \v 13 E anelosi matauna toyamatela kabokaraiwaga mapilana Pesia kapoisivisi iboda kweluwoyu kwaitala yam. Oluvi Maikeli matauna taitala anelosi kasi tokugwa imakaiagu bipilasaigu, paila uula agumwaleta wala leiligaimwaigusi lasisu mapilana Pesia. \x - \xo 10.13,21 \xt YG 12.7\x* \v 14 Ka, yeigu lama balukwaim bukukwateta avaka biviloubusi baisa m tomota tuta igau bima. Kilisala makwaina ililivala paila tuta igau bima.” \p \v 15 Avai tuta ilivala makawala, yeigu akululuki pwaipwaia gala vitakaula. \v 16 E oluvi anelosi matauna kala gigisa makawala taitala tau, ivitukoli yamala ikabikoni bilubalogu. Aluki matauna kawagu, “Tomoya, kilisala makwaina saina iyomamaigu e gala gagabila basim tatuva. \v 17 Yeigu makawala taitala ula itotu omatala kala tokaraiwaga. Ammakawala bavigaki bigatona? Bogwa eimitaki wowogu gala kabolivala.” \p \v 18 Tuvaila iyosigu itau wowogu, e alumkoli ulo peula ikaimilavau. \v 19 E ilukwaigu kawala, “Yaubada iyebwailim, mapaila taga kutagwala avai vavagi bivigaki m nokubukubu kaina biyokukolaim.” \p E avai tuta bogwa ilivala makawala, alumkoli wowogu ipeuluvagasi e akaibiga kawagu, “Tomoya, avaka bukulivali kulukwaigu. Paila bogwa lokuvigakaigu lapeula.” \pc \v 20-21 E ilukwaigu kawala, “Ki, kunikoli avaka uula lamakaiam ke? Ka, lama kidamwa bayomitali baisa yoku avaka isim kala ginigini oBukila Kamokwita. Mitaga tuta baisa yeigu bakaimilavau balokaia kayowai sogu matauna anelosi kasi toyamata mina Pesia. Bogwa bakavenoku yowai e oluvi matauna anelosi kasi toyamata mina Girisi bivalapula. Taga gala wala availa isisu paila bipilasaigu, mesinaku wala kalamwaleta Maikeli, matauna anelosi kasi toyamata mina Isireli. \c 11 \p \v 1 Matauna la paisewa paila bipilasaigu deli goli bikolaigu. \v 2 E avaka balukwaim lagaila baisa goli biga mokwita.” \s1 Makwaisina kabokaraiwaga Itipita deli Siria \p E anelosi ikaibiga kawala, “Ka, igau taitolu tuvaila gweguya biguyoiyaisi Pesia, e taivasilaga biyousesila matauna guyoumkumku bikalisuwoli komwaidosi sala. Metoya okala vakaila la guyau deli la veiguwa matauna bitokaia biyokoli kabokaraiwaga Girisi. \p \v 3 “Oluvi taitala guyau topeuligaga biviloubusi. Matauna biguyoi kwaitala kabokaraiwaga saina kwaivakaigaga deli avaka magila bivagi, bivagi wala. \v 4 Mitaga metoya kala vakaila la guyau, matauna la kabokaraiwaga igau bikodidaimisi e bisigalaisi bivigaki katupovasi. E gweguya matausina gala odalela biguyoiyaisi la kabokaraiwaga. Mitaga si kaisisu kala peula gala makawala matauna la kaisisu. \p \v 5 “E guyoula Itipita bigiyoupeula, mitaga taitala la kumatoula bikalisau la peula matauna, e biguyoi kwaitala kwaiveka kabokaraiwaga. \v 6 Avai tuta bogwa bikau kwaivila kala taitu guyoula Itipita biguguyau, matauna bivasosusi kasitaiyu guyoula Siria, e matauna bikasali latula vivila bivaiya guyoula Siria. Mitaga vasosu makwaina gala bikanuvagasi e minana, la mwala, latula, deli la ula matausina deli leilosi komwaidosi wala bikatumataisi. \v 7 E igau makateki tuta oluvi minana vaiyola taitala biguyau. Matauna bikabilia deli guyoula Siria la tokabilia. Matauna bisuvi osi valu mavilousina isim kalisi kwepapeula e bikalisau matausina. \v 8 Matauna bikau minasina tokolu eivigakaisi si yaubada, deli guguwa makwaisina eibubulokaisi goula deli siliba, makwaisina goli leikabomaisi baisa si yaubada, e bikaimilivau bilau Itipita. Oluvi valu bivakota mimilisi taitu \v 9 e guyoula Siria bisuvi kulula bila Itipita mitaga tilaula bitomgagasi odabala matauna e bibokavilaisi bikeiitasi. \p \v 10 “E guyoula Siria litula bikatubaiasasi paila kabilia e bikougugulaisi tokabilia saina budoveka. Taitala matausina saina togigasisi bimtuligigai tilaula deli bikodidaimi si valu kalila kwepapeula. \v 11 E guyoula Itipita deli la gibuluwa bisuvi bikabilia deli guyoula Siria e bikatupipi mabudona la tokabilia budoveka. \v 12 E matauna guyoula Itipita bikaiveka nanola paila la tomgaga deli kala bidubadu tokabilia leikatumati, mitaga la tomgaga gala bikaduwonaku. \p \v 13 “E guyoula Siria bikaimilavau e bikouguguli la tokabilia kasi bawa bikalisau yuwobogwa. Avai tuta kabilia bivitoulai, matauna bikaimilavau deli la tokabilia saina yuwoveka deli komwaidona guguwala kabilia. \v 14 E oluvi bidubadu tomota bikosomapwaisi guyoula Itipita. Mwa, Daniela, mimilisi tauwau mina gigasisi metoya om boda bikosomapusi paila uula kwaitala kilisala bogwa leigisaisi, mitaga matausina bimamasi wala. \v 15 Mapaila guyoula Siria la tokabilia bivaulaisi bivapataisi kwaitala valu kwaipeula e biyoulisi. Mina Itipita si tokabilia gala bisetuwolaisi kabilia, kaina goli matausina kumatoula mitaga gala gagabila bipeulasi. \v 16 E guma Siria matauna tovayayoula bisuvi bivavagi wala avaka magila baisa matausina e gala wala availa gagabila bikosomapu. Matauna bivabu kaikela olumoulela Biga Katotila Viluwela e biyouli viloumwaidona bila ola kabokaraiwaga. \p \v 17 “E guyoula Siria igau bibutu kwaitala la loula e la tokabilia komwaidona bivakwabwaisi matauna. E la nanamsa kala siligaga bikodidaimi la kabokaraiwaga kala tilaula, mapaila ikugwa bivasosusi sola matauna kala tilaula deli bikasali natana latula vivila bivaiya matauna. Mitaga la nanamsa gala wala bisunapula makawala leininamsi. \v 18 Oluvi matauna bisuvi kulula bikabilia baisa boda ituwoli mapilana leila obolita e biyouli bidubadu boda mabudosina. Mitaga igau taitala togilagala bitokugwa e bitomgaga odabala matauna, e nanola kala kaiveka bogwa bikalituli. Mokwita matauna bivigaki guyoula Siria nanola kala kaiveka kabommosila baisa matauna. \v 19 E matauna guyau bivayumila bisuvi kulula bikabilia ola valu tatoula makwaisina isim kalisi kwepapeula, mitaga matauna bimama e bikitumou wala kala pikowau. \p \v 20 “E oluvi taitala tuvaila guyau biyosesila. Matauna biwitali taitala la kumatoula paila bilamidadi tomota bipokalasi walakaiwa, kidamwa bikatumkulovi la veiguwa ola kabokaraiwaga. Mitaga gala tuta kaduwonaku matauna guyau bikaliga, e la kaliga kabotakainowa, gala okawakali, deli gala availa binikoli.” \s1 Taitala guyoula Siria guyougaga \p \v 21 E anelosi isaitaula wala ikatumiki, kawala, “Ka, matauna oluvi bisakaila guyoula Siria igau biyosesila. Matauna giyougaga deli gala wala isusuki paila biguyau mitaga matauna bima biyokupati tomota deli biyouli kabokaraiwaga metoya ola sinapu. \v 22 E kidamwa availa bikavilivili matauna, kaina goli Yaubada la Tolula Toveka, bogwa wala bikatudoum matausina gala taitala bilau biga. \v 23 Matauna biuwabu ituwoli boda metoya ola vasosu deli mabudosina, e matauna bigiyoumkumku ilagoli kala viloumgwa gala bibawasi. \v 24 Matauna biyokupati tomotala valu mavilousina viloukabalaki e biyouli si veiguwa komwaidona deli bivagi vavagi makwaisina tubula gala wala avai tuta eivagaisi paila gala isusuki. Oluvi matauna bivatuli guguwa makwaisina deli pwaipwaia mapilasina leiyouli metoya okabilia bisaiki kala tobwakuli. Matauna igau bininamsi avai keda mwada bikatudidaimi kalila valu kwepapeula, mitaga la tuta saina nanakwa biwokuva. \p \v 25 “Matauna deli la tuvaluwa bikouguguli la tokabilia yuwoveka paila bikabiliasi deli guyoula Itipita, mitaga guyoula Itipita maugotala wala la tokabilia yuwoveka deli mina papeula bikatubaiasasi paila bikabiliasi deli matausina. Mitaga guyoula Itipita bisinapwaisi mapaila gala bitomgaga. \v 26 E matausina la tokatayuvisa mokwita biyogagaisi matauna. Bidubadu la tokabilia bikatumataisi, e deli mabudona la tokabilia komwaidona bogwa bitamwau. \v 27 E oluvi gweguya matausina kasitaiyu si kubudoga kwaitala wala bisilaisi bikamsi, mitaga si nanamsa gagawokuva wala, e bisinapwaisi wala taitala baisa taitala. Matausina gala wala biyosisi avaka magisi paila tutala igau gala bibudoki. \v 28 Guyoula Siria igau bikaimilavau bila ola valu deli guguwa makwaisina komwaidona leilebu okabilia, mitaga nanola mokwita magila bikatudidaimi si tapwaroru Yaubada la tomota. Avaka magila bivagi bivavagi wala, oluvi bikaimilavau bila ola valu tatoula. \p \v 29 “E igau matauna guyoula Siria bisuvivau mapilana Itipita tuvaila, mitaga malilouna vavagi komwaidona bidavilasi. \v 30 Mina Roum bidoupelasi metoya wa waga obolita paila bikabiliasi deli matauna, e matauna bikokola. \p “Oluvi matauna bikaimilavau deli kala leiya bivigikoni mwada bikatudidaimi si tapwaroru Yaubada la tomota. Matauna bikabikuwoli si tayuvisa matausina ipakaisi tapwaroru makwaina. \v 31 Mimilisi la tokabilia biyogwalaisi Bwala Kwebumaboma. Matausina bisilibodaisi yam kwaitala kwaitala lulela e bivitoulaisiga Makwaina Vavagi Kaboyogwala. \v 32 Metoya wa sopa guyau matauna bogwa bisipuloki matausina bipakaisi tapwaroru e bipilasaisi matauna, mitaga matausina ibokulaisi Yaubada bitotusi peula e bitomgwagasi. \v 33 Tomota kasi tokugwa matausina mina kabitam bitageyaisi si kabitam baisa sesia komwaidona. Mitaga igau makateki mimilisi bikatumataisi okabilia kaina bivakamataisi wa kova, e mimilisi biyosisi bivigakaisi tokatupipi. \v 34 Katumata bisetuwoli wala, mitaga Yaubada la tomota bogwa bibanaisi sitana kasi pilasi, ilagoli bidubadu bogwa bitokailasi osi boda matausina paila uula magisi kasi bwaina titoulesi. \v 35 Mimilisi matausina tokugwa mina kabitam bikatumataisi, e metoya osi kaliga tomota bibanaisi kasi katumigileu. Baisa makawala bisesetuwoli wala tatoula bila bibudoki tuta matutona Yaubada bogwa einagi. \p \v 36 “E guyoula Siria biuvagi wala avaka magila bivagi. Matauna bikamnomwana mwada saina giyouveka ikalisuwoli avai yaubada deli ikalisuwoli Yaubada Towalakaiwa goli. Matauna bipapeula wala avaka avaka biuvagi, tatoula wala Yaubada binagi la tuta paila bimipuki matauna. Paila Yaubada bogwa bivagi makawala avaka ininamsi. \v 37 E guyau matauna bitotubuloki tubula si yaubada minana eiwotitalaisi, deli goli bikoulovi minana yaubada nunumoya iyebwailisi. Makawala goli bikoulovi komwaidona yaubada paila uula binanamsa mwada matauna saina giyouveka odubasi komwaidosi. \v 38 E kaimapula, matauna bitaimamila baisa natana yaubada, minawena ikoli valu mavilousina kalisi kwepapeula. Matauna bisaiki goula, siliba, veiguwa deli avai guguwa saina mwau mapusi baisa natana ituwoli yaubada tubula gala avai tuta itemmalaisi. \v 39 Matauna bikau avai tomota matausina itemmalaisi togilagala si yaubada kidamwa bikolaisi la valu kalisi kwepapeula. Matauna biyomitali kasi kamaiaba saina vakaigaga baisa availa matausina itugwalaisi matauna bitokaraiwaga, matauna bilupi si kabosisu walakaiwa, deli bisaiki si valu, bivigaki kasi mapu. \p \v 40 “Avai tuta guyoula Siria la tuta bogwa bivilalamila, matauna guyoula Itipita bisuvi bikabilia Siria. E guyoula Siria bitokaia bikabilia metoya ola peula komwaidona, bikatuguguli komwaidona la waga kaibibiu, la wosa, deli goli bidubadu waga obolita. Matauna saina nanakwa biyouli bidubadu valu makawala yelu. \v 41 Matauna tuvaila biyouli Biga Katotila Viluwela e lakatuluwovila tokabilia bikatumati. Mitaga mavilousina valu Edom, Mowabi tomotala deli goli kesala mina Amoni bisakaulasi bikwalasi. \v 42 Avai tuta biyouli komwaidona makwaisina valu, Itipita madeilila goli gala bisakaula. \v 43 Matauna biyouli makwaisina mina Itipita si veiguwa kwekatupwana leibubulokaisi goula deli siliba e deli goli avai guguwa avai guguwa makwaisina mapusi mwau. Tuvaila matauna biyouli Libia deli Sudani. \v 44 Oluvi kwaitala biga bima metoya opilibomatu deli opiliyavata biyokukoli matauna, mapaila bikabilia deli la gidumleiya, e bikatumati saina bidugaga tomota. \v 45 Tuvaila goli bikaliaii la ligisa kwaivakaigaga oluwalaisi bolita deli koya makwaina tumalela Bwala Kwebumaboma. Mitaga matauna igau bikaliga, e gala availa bisisu baisa paila bipilasi matauna.” \c 12 \s1 Tuta kala vigimkovila \p \v 1 E anelosi isisikam kala kakapula yapupwakau ikaibiga kawala, “E baisa tuta matauna anelosi kasi toveka yagala Maikeli, matauna iiyamati m tomota, bogwa bikaloubusi. E igau oluvi tuta saina mwaugaga bikaloubusi. E tuta matutona kala mwau bikalisau avai mwau avai mwau eikaloubusisi ovalu watanawa metoya okala vitouula mina watanawa e leima lagaila. Avai tuta bikaloubusi makawala, komwaidona tomotala m boda, matausina goli yagasi bogwa isim kala ginigini Yaubada ola buki,\f c \ft Kugisi Sun 32.32-33.\f* matausina wala Yaubada bikatumovi. \v 2 Mimilisi matausina tokaligabogwa bogwa wala bimovavausi. Mimilisi goli biyosisi momova gala biwokuva, mimilisiga bilumkolaisi kasi mmosila gala wala biwokuva. \v 3 E tokugwa tokwabitam migisi bivisigili makawala labuma kala migileu. E deli matausina availa availa ivitulokaisi tomota paila bivagaisi avaka duwosisia, matausina migisi bivisigili makawala utuyam ipipisi tuta gala biwokuva.” \p \v 4 E ilukwaigu kawala, “Mwa Daniela! Baisa tuta kukwatubili mapilana buki e kusipu buluvala bisisu wala igau bila avai tuta kala vigimkovila valu watanawa. E bidubadu tomota bisavalisi peula mwada binikolaisi avaka eikikaloubusi tuta baisa.” \p \v 5 Oluvi agisi taiyu tauwau itotusi opapala waya, taitala pilatala taiyuwela piliyuwela. \v 6 Taitala matausina ikatupoi anelosi matauna eitotu okununa waya kawala, “Ki, ammakawala kala woloula paila vavagi makwaisina kabotakainowa biwokuva?” \p \v 7 E anelosi ilokowoi kweyayu wala yamala ila wa labuma, deli ilivala biga katotila mwau baisa omatala Yaubada Tosivagasi. E alagi eilivala makawala, kawala, “Igau biboda kwaitolu kabulotala taitu. E avai tuta biwokuva kasi lamadada Yaubada la tomota, e komwaidona vavagi makwaisina bogwa biwokuvasi.” \p \v 8 E yeigu alagi avaka eilivala, mitaga gala wala itapuloki nanogu. Mapaila baisa akatupoi kawagu, “Mitaga tomoya, ki, ammakawalaga baisa vavagi komwaidona biwokuva?” \p \v 9 E matauna ivitakaula kawala, “Mwa, Daniela! Ibodi tuta baisa bukula wala. Paila uula makwaisina biga bivigaki kwekatupwana wala, deli gala ibodi taitala binikoli tatoula wala tuta kala vigimkovila bima. \v 10 Bidubadu tomota bivigaki bimigileusi. Mitaga matausina tomitugaga gala wala bikatetasi, mitaga bisetuwolaisi wala bimitugagasi. Mesinaku wala matausina tokwabitam bogwa wala bikatetasi. \p \v 11 “Metoya wa tuta matutona eisilibodaisi yam kwaitala kwaitala lulela, baisa goli kala tuta Makwaina Vavagi Kaboyogwala, oluvi yam kala bawa 1,290 bikaloubusisi. \v 12 Availa availa matausina isisuaisi deli si kimadagi e bila igau avai tuta yam kala bawa 1,335 biwokuva, matausina goli bimwasawasi! \p \v 13 “E yoku Daniela, kusisu wala deli m kimadagi bila okala vigimkovila vavagi makwaisina. E oluvi yoku bukukwaliga, mitaga igau bukutokaia paila bukukeula kam mapu tuta okala vigimkovila.”