\id COL COL, 12 COL, Colossians, Kiriwina Bible, PNG, May 2010 8/11 \h KOLOSAI \mt1 Paulo La Ginigini Baisa // MINA KOLOSAI \is1 Kabovitouula \ip Miyana \bk Paulo La Ginigini Baisa Mina Kolosai\bk* Paulo eigini baisa toekalesia mapilana Kolosai. Mapilana valu isisu Esia olumoulela e mpana valu Epeso katitaikina. Paulo gala itavi tumilela mabudona ekalesia, mitaga idoki la koni ibodi sitana biyamati. Paila Paulo isisu Epeso, baisa mina Roum si valu viloumatala mapilana Esia, e eiwitali mimilisi towotetila ilosi ipilasaisi mina Kolosai. \ip Mauula Paulo eilagi mimilisi tovituloki tosisasopa isisuaisi mabudona ekalesia deli. Paila eilivalasi kidamwa magida bitanikoli Yaubada e bitanikoli kada katumova komwaidona, ibodi bitaligaim tapwaroru baisa Yaubada kalamwaleta, e deli goli bitatapwaroru baisa mimilisi “bilibaloma tokwaraiwaga deli todidabala walakaiwa” (Kl 2.10). E tuvaila, kidamwa ibodi bitabokuli mimilisi vavagi kasi gulogula mina Yudia, makawala goli bobu, e deli kidamwa mimilisi kaula bomikikila biyogagaida, e deli avai vavagi tuvaila ibodi bitakabikaula. \ip E mapaila Paulo igini miyana leta, paila magila sopa makwaisina bisilibodi. E Paulo la kabosilaboda baisa vituloki duwosisia paila Keriso. Paila iluki mina Kolosai kidamwa Yesu Keriso kalamwaleta gagabila bikatumovaida, e vituloki makwaisina ituwoli ituwoli bilauwaida wala metoya baisa Keriso. Yaubada eibubuli valu watanawa deli Keriso, e deli Keriso imaiyaida bitakaimilavau baisa matauna. Keriso la vasosu wala bibudoki kasi katumova komwaidosi mina watanawa. E Paulo ikamitilaki makwaina katumova kidamwa todubumi bibubunasi makawala avaka bibudoki totapwaroru. \ip Tuta matutona Paulo ivinaku miyana leta, isaiki matauna Taikiko iluki bikeula miyana bilau isaiki mina Kolosai. E Taikiko kasitaiyu Onesimo iwaisi. E ka, matauna Onesimo baisa matauna tokwatupipi. Igau goli Paulo igini yatala leta ituwoli baisa Pilimoni, e baisa eikamituli matauwena Onesimo. \iot Buki kala katumimisa \io1 Kala vitouula 1.1-8 \io1 Keriso la bubunela deli la wotetila 1.9—2.19 \io1 Momova kwaivau metoya baisa Keriso la vasosu 2.20—4.6 \io1 Kala vigimkovila 4.7-18 \c 1 \p \v 1 Yeigu Paulo, Keriso Yesu la aposetolo\f a \ft Matauna isim kala karaiwaga bililivala deli biuvagi metoya ola karaiwaga matauna kala towitala; kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* paila uula Yaubada inagaigu, e deli sodasi Timoti.\f b \ft Matauna taitala Paulo sola deli kala topilasi eititavina deli matauna; kugisi VA 16.1-3.\f* \p \v 2 Lakagini miyana mi leta yokomi Yaubada la tomota mapilana Kolosai. E kagini paila uula Keriso leivisosaidasi e yokomi semaiasi bubunemi saina madagi. \p Kanigada baisa Yaubada Tamadasi\f c \fq \it Yaubada Tamadasi.\it*\ft Mimilisi buki pilabubogwa ikatumkulovaisi, “deli Guyau Yesu Keriso”.\f* kidamwa bimitukwaiyaimi e bitalaguva lupomi. \s1 Ninigada nokagutoki \p \v 3 Avai tuta kanigada paila yokomi, tuta komwaidona kanokagutoki baisa Yaubada, matauna da Guyausi Yesu Keriso Tamala. \v 4 Paila bogwa lakalagi paila mi dubumi baisa Keriso Yesu, deli mi yebwaili paila Yaubada la tomota komwaidosi. \v 5 Tuta matutona livala kwekamokwita baisa Bulogala Bwaina ikugwa iwokaiami, yokomi kulagaisi pikwaku makwaina avaka isisakaidasi. Mapaila mi dubumi deli mi yebwaili uulesi vavagi makwaisina mi kabopikwaku. E Yaubada isisii vavagi makwaisina paila yokomi wa labuma. \v 6 E Bulogala Bwaina makwaina eimai mitakwai bidubadu deli ikaligiaki ovalu watanawa komwaidona. Yokomi goli lokulumkolaisi mitakwai makwaisina igau yam makwaina kuligibogwaisi e lagaila. Paila bogwa kulagaisi ammakawala Yaubada imitukwaiyaimi, deli lokulumkolaisi mitakwai makwaina avaka uwala baisa oninami. \v 7 Lokulagaisi makwaina metoya baisa tombwailima Epapirasi,\f d \ft Matauna uulela mabudona ekalesia mapilana Kolosai eivitouula, e baisa tuta isikaila Paulo (kugisi Kl 4.12; Pm 23).\f* matauna goli deli lakawotetilasi. E matauna kaimapuma iwotitali Keriso oluwalaimi, e saina tokimadagi. \x - \xo 1.7 \xt Kl 4.12; Pm 23\x* \v 8 Matauna leilukwaima ammakawala Baloma Tobumaboma eiviyelu ninami e mapaila kuyebwailisi taitala baisa taitala. \p \v 9 Bogwa kalagi bulogala mi yebwaili, e mapaila tuta komwaidona kaninigada paila yokomi. Kanigada baisa Yaubada kidamwa bipilasaimi bukunikolaisi nanola, e bivakasauwaimi komwaidona kabitam deli kateta, avaka Baloma Tobumaboma isisaiki. \v 10 E yokomi gagabila wala bukububunasi makawala Guyau nanola, deli bukuyomwasalaisi matauna tuta komwaidona. Mi kaisisu bukuvigibauwaisi metoya avai mitakwai avai mitakwai, deli mi kabitam paila Yaubada bisiniveka. \v 11 Kanigada kidamwa matauna bikatupewolaimi metoya ola peula komwaidona, avaka matauna Topeuligaga bisaiki la tomota, kidamwa bukupeulokaisi vavagi komwaidona e gala biwouwouya ninami. \v 12 E bukunokagutokisi deli mi mwasawa baisa Tamadasi, paila bogwa ivigakaimi bibodi bukubodasi kami vilavila vavagi makwaisina avaka Yaubada iiyamati paila la tomota okaraiwogala lumalama. \v 13 Paila ikolaidasi metoya dudubila ola peula, deli bogwa imaiyaidasi bitasibwabwailasi ola karaiwaga Latula tombwailila. \v 14 Metoya baisa matauna itanekwaidasi deli iligaiwa da mitugagasi. \x - \xo 1.14 \xt Ep 1.7\x* \s1 Keriso la bubunela deli la wotetila \p \v 15 Keriso matauna tau kaikobula Yaubada. E gagabila bitagisaisi kaikobu mitaga Yaubada gala wala gagabila bitagisaisi. E matauna Yaubada Latula, la kuluta, ikalisuwoli vavagi komwaidona avaka eibubuli Yaubada. \v 16 Paila metoya baisa Keriso Yaubada eibubuli vavagi komwaidona wa labuma deli ovalu watanawa, avaka tagigisi deli avaka gala tagigisi, bilibaloma mina papeula deli gweguya,\f e \ft Minasina baloma walakaiwa ikikaraiwagasi valu valu komwaidona.\f* tokwaraiwaga deli todidabala walakaiwa. Yaubada ibubuli vavagi komwaidona uulesi metoya baisa matauna; e kidamwa vavagi makwaisina paila matauna. \v 17 E matauna ikalimitali vavagi komwaidona, deli komwaidona makwaisina isibwabwailasi okabasi uula matauna isigoli makwaisina. \v 18 Matauna wala ekalesia dabala e mabudona wowola. E woula la momova uulela matauna. Matauwena goli Yaubada la kuluta bogwa eitokaia e imovavau kidamwa matauna kalamwaleta bividubali odubasi vavagi komwaidona. \x - \xo 1.18 \xt Ep 1.22-23\x* \v 19 Matauna Latula ikuli Yaubada tomwaidona olumoulela titoulela e baisa metoya matauna Yaubada ola naga. \v 20 Mapaila Yaubada einagi kidamwa bikaimilivau valu komwaidona baisa titoulela, metoya baisa matauna Latula. Matauna Latula ikaliga wa korosi e mauula Yaubada ivigaki bivakota valu. E makadawena goli, Yaubada ikaimilivau vavagi komwaidona baisa titoulela, uvagila watanawa deli uvagila labuma. \x - \xo 1.20 \xt Ep 2.16\x* \p \v 21 E ka, omitibogwa yokomi kusikaduwonakusi metoya baisa Yaubada, deli kuvigakaimi kala tilaula, metoya baisa makwaisina vavagi gaga avaka lokuvagaisi e lokuninamsaisi. \v 22 Mitaga tuta baisa Yaubada eivigakaimi sala, metoya baisa Latula ola kaliga, kidamwa bimaiyaimi omatala titoulela, yokomi tobumaboma, ninami migileu deli tobubwaila, \v 23 e yokomi goli ibodaimi bukusaitaulasi deli mi bubunela duwosisia omatala Yaubada, deli bukutotusi peula wa tumilatoula. Gala bukutagwalasi mi dubumi biyega, mitaga bukuyosikikitaisi mi pikwaku avaka kubanaisi tutala kulagaisi Bulogala Bwaina. Ka, baisa Bulogala Bwaina yeigu Paulo lamila towotetila, e Bulogala Bwaina makwaina leikamitulaisi baisa komwaidosi ovalu watanawa. \s1 Paulo la wotetila baisa ekalesia \p \v 24 E baisa tuta ammwasawa uula laboda mmayuyu paila yokomi. Ka, metoya ogu mmayuyu yeigu lakatumkulovi Keriso la mmayuyu avaka ilumkoli tuta baisa paila wowola, baisa mabudona ekalesia. \v 25 E Yaubada eivigakaigu ekalesia kala towotetila, e isakaigu baisa ulo wotetila kidamwa bavagi paila wala yokomi kami bwaina. E baisa goli wotetila makwaina, kidamwa bakamituli komwaidona livalela. \v 26 E livalela baisa vavagi kwekikium avaka eikatupwani omitibogwa e tuta kaduwonaku metoya baisa mina watanawa, mitaga tuta baisa eikimitali baisa la tomota. \v 27 Paila Yaubada inagi baisa makawala. Magila la vavagi kwekikium bikimitali baisa la tomota, makwaina vavagi kwekikium saina bwainigaga, kala bwaina makawala bekwa saina kaiginigini avaka eisisii paila komwaidosi la tomota. E baisa goli makwaina vavagi kwekikium. Ka, Keriso matauna isisu oluwalaimi, e mauula yokomi bukubanaisi kami vilavila Yaubada kala katububula. \v 28 Mapaila kakamitulaisi Keriso baisa tomota komwaidosi. Kakamitilakaisi e kauvitulokisi deli kabitam avaka bibodi bakalivalasi. E uula goli kidamwa bakamaiyaisi taitala taitala, availa la bubunela bwainawokuva metoya okala vasosu Keriso, kidamwa bitotu omatala Yaubada. \v 29 Magigu baisa ulo wotetila bavigimkulovi, e mapaila apupaisewa asisalau metoya baisa peula makwaina saina peuligaga, avaka Keriso isisaiki la tomota. E peula makwaina ipupaisewa olumoulegu. \c 2 \p \v 1 Magigu balukwaimi ammakawala ulo pwaitukula lawotetila baisa yokomi, deli baisa mina Lewodisia, deli availa availa matausina gala igisaisi migigu. \v 2 Auwotetila makawala kidamwa bituvaluwasi mokwita oninasi, deli kidamwa si yebwaili taitala baisa taitala bivigaki matausina budotala wala, e deli kidamwa si kateta duwosisia bisaiki kasi katububula, baisa ninasi ninitinidesi wala paila Yaubada. E mapaila binikolaisi Yaubada la vavagi kwekikium, baisa goli Keriso titoulela. \v 3 Matauna goli da buluvasi, e metoya baisa matauna gagabila bitaulaimwaisi komwaidona Yaubada la kabitam deli la kateta, baisa goli kala katububula eikatupwanibogwi. \p \v 4 Mapaila alukwaimi, taga bukutagwalasi availa bisinapwaimi avai biga sopa, ilagoli kudokaisi biga mabigana saina bwainigaga. \v 5 Mokwita wala yeigu gala asisu omitami, mitaga bogwa onanogu alumkoli kidamwa nanogu deli ninami tasisuaisi ninitinidesi. E mapaila saina mwamwasila nanogu paila agigisi ammakawala kutotusi gulitinidesi omi dubumi baisa Keriso, e gala avaka gagabila biyagaimi. \s1 Momova kala bwaina uulela Keriso \p \v 6 Bogwa lokunagaisi Keriso Yesu kidamwa matauna mi Guyau, e mapaila ibodi bukuvasosusi deli matauna. \v 7 Uulemi bisisu peula olumoulela matauna, makawala kai kaiviliwalila isisu opwaipwaia. Bukukwaliaisi bubunemi baisa matauna, makawala bwala kala kaliai otumalela. Mi dubumi bipeuligaga, makawala goli eivitulokaimi. E bukunokagutokisi tuta komwaidona. \p \v 8 Kuyamataimi kidamwa gala availa bikatupipaimi. Paila magisi bilivalasi metoya mina watanawa si kabitam, deli si katudewa bigimakava, mwada bikatupipaimi makawala. Mitaga si kabitam uulela tommoyabogwa si bigivakala avaka isipeilisi, deli goli valu watanawa kidikedala.\f f \ft Paulo kaina ililivala paila mina watanawa availa availa gala inikolaisi Yaubada nanola metoya baisa Keriso. Matausina ibokulaisi kidikedala valu watanawa, makawala isisuaisi olumoulela kabokatupipi (kugisi tuvaila Gl 4.3).\f* Si kabitam uulela goli gala baisa Keriso. \v 9 Paila Keriso eimili tomota, mitaga Yaubada kaikobula matauna, e tomwaidona Yaubada isisu olumoulela matauna tomota, matauwena Keriso. \v 10 Bogwa kuvasosusi deli matauna, e mauula lokubanaisi mi momova kala bwaina. E matauna Keriso itomgwaga wala odubasi komwaidosi bilibaloma tokwaraiwaga deli komwaidosi todidabala walakaiwa. \p \v 11 Keriso eivisosaimi, e mapaila yokomi bogwa lokubobusi.\f g \ft Paulo gala ilivala paila woula kala bobu, mitaga nanamsela bobu ivigaki kabutuvitusila kasi vasosu deli Keriso. Kugisi tuvaila makasana Biga Kala Katumiki.\f* Mitaga kami bobu gala metoya baisa tomota. Yokomi kami bobu metoya baisa Keriso. Paila itanekwaimi metoya ouwomi uvagila kala peula. Baisaga bitadoki la bobobu Keriso. \v 12 Tutala kubapitaisasi, baisa makawala kusalilisi wa laka deli Keriso. E omi bapitaiso tuvaila baisa makawala kutokaiasi kumovavausi deli Keriso, paila uula kudubumaisi la peula Yaubada, matauna eitokowoi Keriso imovavau. \x - \xo 2.12 \xt Rm 6.4\x* \v 13 Omitibogwa yokomi makawala tokukwaliga, uula mi mitugaga, e deli uula yokomi gala mina Yudia e gala kukwabikaulasi kasi Karaiwaga.\f h \ft Mosese la Karaiwaga, uulela Yaubada la kabutu deli mina Isireli.\f* Mitaga tuta baisa Yaubada eitokowoiyaimi e kumovavausi deli Keriso. E Yaubada iligaiwa da mitugagasi komwaidona. \x - \xo 2.13 \xt Ep 2.1-5\x* \v 14 Iligaiwa kada wasisi kala ginigini deli kala karaiwaga saina mwau. Ikaumkulovi miyana e itutugoli wa korosi. \x - \xo 2.14 \xt Ep 2.15\x* \v 15 E baisa wa korosi Keriso itaneku titoulela metoya osi peula bilibaloma\f i \fq Keriso itaneku titoulela metoya osi peula bilibaloma: \ft Gagabila bitagini, “Keriso ikau iligaiwa si peula bilibaloma.”\f* tokwaraiwaga deli todidabala\f j \ft Kugisi Kl 1.16 kala katumiki.\f* walakaiwa. Wa tuta matutona ikatupipi matausina kala tilaula, paila bogwa leitomgwaga Keriso. E ikugwai matausina availa availa eikatupipi ivigaki kabogigisa\f k \ft Kidamwa mina Roum bitomgwagasi okabilia, igau oluvi bivadadelisi omitasi tomota ovilouveka e matausina mina mamama bililoulasi deli bivigaki kabogigisa, mwada tomota biyakawolaisi totomgwaga.\f* omitasi mina watanawa. \p \v 16 Mapaila gala ibodi bukutagwalasi availa bikaraiwogaimi paila mi kamkwam mi momom, kaina paila avai yam avai yam bukukwabomaisi, kaina paila Tubukona Navau Pakala, kaina paila Sabate. \x - \xo 2.16 \xt Rm 14.1-6\x* \v 17 Paila vavagi komwaidona makwaisina mesinaku wala kaikobusi uvagila paila tuta igau bima. Keriso wala matauna vavagitoula bima. \v 18 Ka, mimilisi eikaiveka ninasi paila uula ilivalasi mwada igisaisi kilisala saina mwaugaga. E mapaila ikominimanaimi kidamwa bukumanumsi baisa omitasi, e deli bukutapwarorusi baisa anelosi. Gala wala ibodi bukutagwalasi bikamogaimi makawala. Paila matausina saina todubakasala uulela inanamsasi makawala mina watanawa wala, e gala isim uula si dubakasala. \v 19 E bogwa leiligaiwaisi Keriso, matauna goli dabadasi. E Keriso wala ikaraiwogi wowola tomwaidona. \x - \xo 2.19 \xt Ep 4.16\x* \p Metoya baisa matauna, mabudona wowola ibani kala pilasi, paila ivasosu komwaidona ivigaki makawala woula deli katupwaila, e mapaila tomwaidona ikaitubwa makawala Yaubada nanola. \s1 Takaliga e tamovavau deli Keriso \p \v 20 Bogwa kukwaligasi deli Keriso, deli itanekwaimi metoya valu watanawa kidikedala.\f l \ft Kugisi mailela 8 kala katumiki.\f* Avaka uula kusisuaisi makawala yokomi mina watanawa? Avaka uula kukwabikaulasi karaiwogala watanawa, makawala, \v 21 “Taga kuyosisi baisa,” “Taga kukwamkonaisi baisʹe,” “Taga kukwabikonaisi baisʹo”? \v 22 Kidamwa tomota biyosisi karaiwaga makwaisina, bogwa bilumkolaisi makwaisina kwetitamwau. Paila makwaisina baisa tomota si karaiwaga deli si vituloki wala. \v 23 Mokwita wala tomota idokaisi isim si kabitam, paila ikaraiwogaisi si toligalega mwada bitapwarorusi baisa anelosi deli bimanumsi tomota omitasi, e deli biyogagaisi uwosi titoulesi. Mitaga gala avaka kasi bwaina paila totapwaroru, paila gala gagabila bitakiduwosisii woula kala lumkola gaga metoya avai karaiwaga. \c 3 \p \v 1 Yokomi lokutokaiasi kumovavausi deli Keriso. Ibodi uvagila labuma bikau ninami, paila baisa Keriso isisu ola takaikaia Yaubada ola kakata.\f m \ft Kabosili makwaina isim kala taimamila deli peula.\f*\x - \xo 3.1 \xt Sam 110.1\x* \v 2 Bitobu ninami bukuninitinidesisi paila vavagi makwaisina walakaiwa, e gala goli paila vavagi makwaisina baisa ovalu watanawa. \v 3 Paila bogwa lokukwaligasi e mi momova ikanupwepuni deli Keriso olumoulela Yaubada. \v 4 Ka, mi momova baisa goli Keriso, e avai tuta matauna biyoumatila, yokomi tuvaila bukuyoumatilasi deli matauna, e deli bukukeulasi kami vilavila kala katububula. \s1 Momova kwaibogwa, momova kwaivau \p \v 5 Ibodaimi bukukimataisi valu watanawa nanamsela gaga avaka ipupaisewa olumoulemi, makawala bubunela kalimwala deli avaka kala gigisa gegedu, kewakewa matila, gibuluwa, e gugoveka. (Ka, gugoveka makawala tokolu kala taimamila.) \v 6 Yaubada la ninamwau bimakaia matausina availa availa gala ikabikuwolaisi matauna,\f n \fq \it availa availa gala ikabikuwolaisi matauna.\it*\ft Mimilisi buki pilabubogwa gala wala iginisi biga mabigasina.\f* e uula goli vavagi gaga makawala makwaisina. \v 7 E omitibogwa yokomi titoulemi kusisuaisi deli tomitugaga eibububunasi makawala, e tuvaila vavagi makwaisina saina peula ikaraiwogaimi. \p \v 8 Mitaga baisa tuta ibodaimi bukuligaiwaisi komwaidona vavagi makwaisina, makawala bubunela gibuluwa, gidaleiya, deli koulova baisa sola. Gala bibodi bigigaga kaina biga kammosila bisunapula metoya oudomi, gala avai tuta goli. \v 9 Gala ibodi bukuubuwabusi taitala baisa taitala. Paila bogwa lokuligaimwaisi mi momova kwaibogwa deli la bubunela, \x - \xo 3.9 \xt Ep 4.22\x* \v 10 e lokusikamsi mi momova kwaiwovau. Yokomi makawala lokutowovausi olumoulemi, e baisa mi bubunela kwaivau Yaubada wala eibubuli. E tuta tuta Yaubada ivigivau mi bubunela, ivigaki makawala la bubunela titoulela, e ivakadaimi kidamwa bukunikolaisi matauna mokwita. \x - \xo 3.10 \xt Vit 1.26; Ep 4.24\x* \v 11 E kidamwa lokutowovausi makawala, gala mina Girisi deli mina Yudia bisisuaisi, gala tobobobu deli matausina gala ibobusi, gala tomitawasi\f o \ft Mina Girisi si biga ikibuboti matausina gala inikolaisi bilivalasi obonasi mina Girisi.\f* deli togilagala,\f p \ft Mina Girisi si biga budotala boda saina mina vakatutuki.\f* gala tokwatupipi deli totaneku. Mitaga komwaidosi wala tomota towovau, e uulotoula Keriso. Ka, Keriso isisu oluwalaisi komwaidosi matausina. \p \v 12 Yokomi goli Yaubada la tomota. Iyebwailimi e inagaimi paila wala titoulela. Mapaila ibodaimi sainela bukusikamsi bubunela nokapisi deli mitakwai, nona watanawa deli manum, e deli peuloki. \x - \xo 3.12-13 \xt Ep 4.2\x* \v 13 Bukupilasaisi taitala baisa taitala e kidamwa availa isim uula biyokavivila baisa sola, ibodaimi taitala taitala biligaiwa la mitugaga sola. Ibodaimi bukuligaiwaisi mitugaga e makawala wala bukukwavisakaisi Guyau, paila matauna bogwa eiligaiwa mi mitugaga. \x - \xo 3.13 \xt Ep 4.32\x* \v 14 Bubunela makwaina komwaidona bukuyosisi e bukukwatumkulovaisi bubunela yebwaili, paila mi yebwaili taitala baisa taitala ivigakaimi budotala e gala gagabila bukubutusi. \v 15 Italaguva lupomi uula Keriso, e mapaila baisa kami lumkola ibodi bikaraiwogi ninami. Paila Yaubada eidouwaimi yokomi Keriso wowola\f q \ft Mabudona ekalesia.\f* kidamwa gulitinidesi goli bitalaguva lupomi e komwaidomi bukuninitinidesisi wala. E ibodaimi tuta komwaidona bukunokagutokisi. \v 16 Keriso livalela saina bwainigaga ibodi bikanuvagasi oninami. Bukuvakedasi deli bukuvitulokisi biga kwekabitam taitala baisa taitala. Bukuusiwosisi sam deli wosi tapwaroru, e deli avai wosi bumaboma, e makawala goli bukuusiwosisi omatala Yaubada deli ninami nokagutoki. \x - \xo 3.16-17 \xt Ep 5.19-20\x* \v 17 E komwaidona avaka avaka kuuvagaisi, ibodi bukuvagaisi paila uula lokudubumaisi Guyau Yesu, e deli bukunokagutokisi baisa Yaubada Tamadasi metoya baisa matauna. \s1 Bubunovau kidikedala \p \v 18 Yokomi navavaigila, bukukwabikuwolaisi mi mmwala, paila baisa bibudokaimi totapwaroru. \x - \xo 3.18 \xt Ep 5.22; 1 Pt 3.1\x* \p \v 19 E yokomi tovavaigila bukuyebwailisi mi kukova, e gala bukukwatukwasaiyaisi minasina. \x - \xo 3.19 \xt Ep 5.25; 1 Pt 3.7\x* \p \v 20 E yokomi gugwadi ibudoki mi tapwaroru bukukwabikuwolaisi veimia tuta komwaidona, paila baisa biyomwasali nanola Yaubada. \x - \xo 3.20 \xt Ep 6.1\x* \p \v 21 E yokomi veisia gugwadi gala bibodi bukuyogugwesaisi litumia, kaina goli bikamagwesisi. \x - \xo 3.21 \xt Ep 6.4\x* \p \v 22 Yokomi towotetila kukwabikuwolaisi matausina kami tokwaraiwaga metoya baisa vavagi komwaidona. E bukuvagaisi makawala gala avai tuta omitasi igigisaimi wala, ninami mwada bikabwailimi. Mitaga bukukwabikaulasi deli ninami ninatala wala, paila uula kukwamiabaisi Guyau. \x - \xo 3.22-25 \xt Ep 6.5-8\x* \v 23 E avaka avaka bukuvagaisi, bukuwotetilasi deli ninami komwaidona la tagwala, e makawala kuwotitalaisi Guyau, gala goli tomota wala. \v 24 E kululuwaisi kidamwa Guyau igau bimapwaimi. Bogwa bukubanaisi avaka Yaubada eisisii paila la tomota. Paila Keriso matauna mokwitatoula kami Tokugwa. \v 25 E matauna tomitugaga, availa goli matauna, bogwa bikau mapula paila la sula. Paila Yaubada ivagi makawala wala baisa availa availa. \x - \xo 3.25 \xt Kak 10.17; Ep 6.9\x* \c 4 \p \v 1 E yokomi tokwaraiwaga, bukububunasi mokwita deli duwosisia baisa mi towotetila. Bukululuwaisi kidamwa yokomi deli isim taitala kami Tokwaraiwaga wa labuma. \x - \xo 4.1 \xt Ep 6.9\x* \s1 Ivakadi matausina \p \v 2 Kupwaitukulasi omi ninigada, deli kuyuuyausasi tutala kunigadasi deli mi nokagutoki baisa Yaubada. \v 3 Omi tuta ninigada bukunigadasi paila yakamaisi tuvaila, kidamwa Yaubada bisakaimasi ma tutasi bwaina kidamwa bakakamitulaisi Yaubada livalela, e bakalivalasi paila vavagi makwaina kwekikium,\f r \ft Kugisi Kl 1.26-27; 2.2.\f* baisa wala Keriso. Paila baisa uula yeigu tuta baisa asisu wa bwala katupipi. \v 4 E bukunigadasi kidamwa kamatula makwaina balivala mimilakatila, makawala ibodaigu balivala. \p \v 5 Bukububunasi deli mi kabitam baisa matausina gala todubumi. E kidamwa kubanaisi mi tuta paila bukupilasaisi matausina, e tuta matutona goli bukuvigibauwaisi mi wotetila. \x - \xo 4.5 \xt Ep 5.16\x* \v 6 Ibodaimi tuta tuta mi bigatona bigabwaila deli bikau ninasi tolega. Deli ibodi bukunikolaisi ammakawala bukumapwaisi duwosisia avaka avaka bikatupoiyaimi tomota. \s1 Paulo italoi \p \v 7 Matauna tombwailidasi Taikiko\f s \ft Matauna Paulo sola eipilasi ola wotetila. La valu tatoula Esia (kugisi VA 20.4) e la valu viloumatala Epeso. Kugisi tuvaila Ep 6.21; 2 Tm 4.12; Tt 3.12.\f* towotetila saina tokimadagi e matauna deli lakawotetilasi baisa Guyau. E matauna bilukwaimi bulogagu komwaidona. \x - \xo 4.7 \xt VA 20.4; 2 Tm 4.12\x*\x - \xo 4.7-8 \xt Ep 6.21-22\x* \v 8 Baisa uula awitali matauna biwokaiami,\f t \ft Paulo eivigaki Taikiko tokeula si leta mina Kolosai.\f* kidamwa biyomwasali ninami bilukwaimi bulogamasi. \v 9 E deli goli bawitali sodasi Onesimo\f u \ft Kugisi miyana la leta Pilimoni Paulo leigini.\f* matauna tombwailidasi, deli sami tokimadagi matauna. E kasitaiyu bilukwaimi komwaidona avaka avaka ikaloubusisi baisa yakamaisi. \x - \xo 4.9 \xt Pm 10-12\x* \p \v 10 Arisitako\f v \ft Matauna taitala Paulo sola, guma Tesalonaika.\f* deli yeigu kasisu wa bwala katupipi, e matauna iwitali biga bobwailila baisa yokomi. E makawala goli Maka,\f w \ft Matauna igiyuwela Yoni, tolela Yerusalem.\f* matauna Banaba\f x \ft Matauna taitala tobwakuli Keriso kasi tokugwa, eititavinasi deli Paulo ola titavina kwematala (kugisi VA 4.36; 13.1—15.39; Gl 2.1).\f* bodala. Ki, bogwa kulagaisi kami karaiwaga paila matauna Maka? Avai tuta biwokaiami ibodi bukubodaisi matauna. \x - \xo 4.10 \xt VA 12.12,25; 13.13; 15.37-39; 19.29; 27.2; Pm 24\x* \v 11 E tuvaila matauna Yosuwa idokaisi Yusito iwitali biga bobwailila. Matausina kasitaitolu tolesi Yudia todubumi. E metoya baisa mina Yudia komwaidosi, kasitaitolu wala lakawotetilasi deli paila Karaiwogala Yaubada. E saina kwaiveka si pilasi baisa yeigu. \p \v 12 Biga bobwailila metoya baisa Epapirasi,\f y \ft Kugisi Kl 1.7 kala katumiki.\f* matauna tuvaila taitala yokomi deli la towotetila Yesu Keriso. Matauna tuta komwaidona ininigada peula baisa Yaubada paila yokomi. Inigadi Yaubada bipilasaimi kidamwa yakomi bukutotusi peula omi tapwaroru bwainawokuva, e gala wala bukuyegasi, e deli goli bukukwabikuwolaisi Yaubada nanola. \x - \xo 4.12 \xt Kl 1.7; Pm 23\x* \v 13 E yeigu goli gagabila basola paila matauna Epapirasi, matauna saina isalau la wotetila paila yokomi, deli paila mina Lewodisia deli mina Erapolisa. \v 14 Matauna Luka\f z \ft Paulo la titavina bidubadu matauna Luka deli ililoulasi.\f* ma toyuvisasi tombwailimasi e kasitaiyu Dimasi iwitalaisi si biga bobwailila baisa yokomi. \x - \xo 4.14 \xt 2 Tm 4.10,11; Pm 24\x* \p \v 15 Bukuwitalaisi ma bigasi bobwailila baisa sedaiasi mina Lewodisia, e tuvaila baisa minana Nimpa deli mabudona ekalesia isigugulasi ola bwala minana. \v 16 Igau bogwa lokukwalawasi miyana mi leta, bukuyamataisi miyana kidamwa bikalawasi tuvaila toekalesia mapilana Lewodisia. E deli, yokomi bukukwalawasi miyana avaka mina Lewodisia biwitalaisi\f a \ft Miyana leta bogwa eitamwau. Mitaga mimilisi tokwabitam idokaisi miyana mina Epeso si leta.\f* baisa yokomi. \v 17 E, kulukwaisi matauna Akipo,\f b \ft Kugisi Pm 2.\f* “Wotetila makwaina avaka eisakaimsi paila Guyau la wotetila, ibodaim sainela bukuvigimkulovi.” \x - \xo 4.17 \xt Pm 2\x* \p \v 18 E titoulegu laginiki yamagu baisa, ka - “Yeigu Paulo ulo biga bobwailila baisa yokomi.” Gala bukulumwelavaisi agu kwatupipi. \p Yaubada la mitakwai bisikailimi.