\id AMO KIRAMO, Amos, Kiriwina Bible, PNG, April 2010 8/11 \h EMOSI \mt1 EMOSI // La Buki \is1 Kabovitouula \ip Matauna Emosi la vitoubobuta kala ginigini kwematala metoya baisa tovitoubobuta komwaidosi. Matauna tolela Yuda opilibolimila, mitaga ikamituli baisa mina Isireli opiliyavata wala katitaikina taitu 750 BC. Tuta matutona mimilisi tomota si guguwa deli si veiguwa bidubadu, si tapwaroru saina peula, deli si kaisisu bwaina. Mitaga Emosi eigisi kidamwa toliguguwa gala wala ibawasi deli makwaisina vavagi bwaina isisu paila uula bidubadu tonamakava eibodaisi karaiwaga doudoga deli kasai, deli matausina si kaisisu saina mwau wala. Matausina totapwaroru tokatudewa gaga, e kaina valu deli tomota si kaisisu kala gigisa bwaina, mitaga baisa sasopa wala, paila uvagila valu kwaimomwau deli gaga. Emosi saina totuvaluwa e saina minimani eikamituli kidamwa Yaubada bimipuki mina Isireli. Ola guguya eikaibiga mwada bibodi “karaiwaga duwosisia yam kwaitala kwaitala bititayelu makawala sakala” (5.24), e ikaibiga kawala, “Kainaga Yaubada binokapisaimi yokomi tolemi mapilana, availa availa bukusisuaisi tommomova” (5.15). \is1 Buki kala katumimisa \io1 Kasi kamwaga mabudona opapala Isireli 1.1—2.5 \io1 Kasi kamwaga mabudona mina Isireli 2.6—6.14 \io1 Kilisala kwailima 7.1—9.15 \c 1 \p \v 1 E baisa Emosi la biga, matauna taitala toyamata sipi, mapilana valu Tikowa. E Usaia guyoula mapilana Yuda, deli matauna Yowasi\f a \ft Usaia guyoula Yuda 781—740 BC. Yeroboam guyoula Isireli 783—743 BC.\f* latula yagala Yeroboam matauwena guyoula Isireli. Yaubada ikatuloluta baisa Emosi, e igau taitu kwaiyu eiwokuva oluvi likuliku\f b \ft Gala wala tanikoli avai taitu eikaloubusi, mitaga matauna tovitoubobuta Sekaraia tuvaila eilivala paila makwaina; kugisi Sek 14.5.\f* ikaloubusi e iigayega valu saina mwaugaga. E baisa Emosi eivitouula la vitoubobuta. E Yaubada ikatululuti Emosi vavagi komwaidona paila mina Isireli. \x - \xo 1.1 \xt 2 Gwe 14.23-29; 15.1-7; 2 Lil 26.1-23\x* \p \v 2 E Emosi ikaibiga, \q1 “Guyau iwaiweya metoya wa Koya Saiyoni. \q2 Kaigala ibutupilapala metoya mapilana Yerusalem, \q1 mnumonu bwaina bogwa bivamatasi, \q2 deli wa Koya Kamela mnumonula bikivili bikalayagisi wala.” \x - \xo 1.2 \xt Yoe 3.16\x* \s1 Yaubada ikamogi mabudosina boda katitaikina mina Isireli \s2 Siria \p \v 3 E Guyau ikaibiga, kawala, “Mina Damasiko\f c \ft Damasiko mapilana viloumatala olumoulela mapilana Siria.\f* imitugagasi tuta tuta, e baisa mokwita bogwa bamipuki matausina. Iyomiyuyaisi mina Giliadi deli ilamidadaisi. \x - \xo 1.3-5 \xt Ais 17.1-3; Yer 49.23-27; Sek 9.1\x* \v 4 Mapaila bawitali kova bila bigabu la ligisa guyau Asaeli deli guyau Benadadi\f d \ft Matausina Asaeli deli Benadadi guyousi Siria; kugisi 2 Gwe 13.3.\f* kala kali paila kabilia bogwa bivakakovi. \v 5 Yeigu bakatumimisi si kalapisila mina Damasiko, e matausina oitayatila Abeni deli goli tokwaraiwogala Betedeni bakogali. Tokwabilia bimaisi bikatupipaisi mina Siria bilauwaisi Kiri.” \s2 Pilisitia \p \v 6 E Guyau ikaibiga, kawala, “Mina Gasa\f e \ft Mapilana pilatala metoya mina Pilisitia si valu pilalima isisu okala kalitutila Yuda opilikwaibwaga.\f* imitugagasi tuta tuta, e baisa mokwita bogwa bamipuki matausina. Paila eikatupipaisi budotala tomota ilauwaisi igimolaisi baisa mina Edom bivigakaisi si ula. \x - \xo 1.6-8 \xt Ais 14.29-31; Yer 47.1-7; Isi 25.15-17; Yoe 3.4-8; Sep 2.4-7; Sek 9.5-7\x* \v 7 Mapaila bawitali kova bila bigabu kasi kali mina Gasa deli bivakakovi kasi kali paila kabilia. \v 8 Bogwa balau kasi tokwaraiwaga mapilasina Asidodi deli Asikeloni. Bamipuki mina Ekironi,\f f \ft Mapilasina Asidodi, Asikeloni deli Ekironi pilatolu mina Pilisitia si valu.\f* e komwaidosi kesala mina Pilisitia bidoumsi.” \s2 Taia \p \v 9 E Guyau ikaibiga, kawala, “Mina Taia eimitugagasi tuta tuta, e baisa mokwita bogwa bamipuki matausina. Paila ikatupipaisi budotala tomota e bikogalaisi bilosi mapilana Edom. Tuvaila gala iyamataisi si biga katotila paila kalubaila avaka bogwa eilivalaisi. \x - \xo 1.9-10 \xt Ais 23.1-18; Isi 26.1—28.19; Yoe 3.4-8; Sek 9.1-4; Md 11.21-22; Lk 10.13-14\x* \v 10 Mapaila bawitali kova bila bigabu kasi kali mina Taia deli bivakakovi kasi kali paila kabilia.” \s2 Edom \p \v 11 E Guyau ikaibiga, kawala, “Mina Edom\f g \ft Mapilana valu olumata opiliyavata.\f* eimitugagasi tuta tuta, e baisa mokwita bogwa bamipuki matausina. Ibokavilaisi ikatumataisi sesia mina Isireli, mitaga gala inokapisaisi matausina. Kasi leiya gala kala kalitutila, e gala avai tuta bivagaisi ninasi bimanum. \x - \xo 1.11-12 \xt Ais 34.5-17; 63.1-6; Yer 49.7-22; Isi 25.12-14; 35.1-15; Obe 1-14; Mal 1.2-5\x* \v 12 Mapaila bawitali kova bila bigabu mapilana Temani deli bivakakovi kasi kali paila kabilia mina Bosira.”\f h \ft Mapilasina Temani deli Bosira kwaiyu valu olumoulela Edom.\f* \s2 Amoni \p \v 13 E Guyau ikaibiga, kawala, “Mina Amoni\f i \ft Mapilana katitaikina Waya Yoridani mapilana opilibomatu.\f* eimitugagasi tuta tuta, e baisa mokwita bogwa bamipuki matausina. Paila kabilia olopola ivapelasi iyoulisi si valu, e ka, itabolusi luposi nasusuma vilesi Giliadi. \x - \xo 1.13-15 \xt Yer 49.1-6; Isi 21.28-32; 25.1-7; Sep 2.8-11\x* \v 14 Mapaila bawitali kova bila bigabu kasi kali mina Raba,\f j \ft Mapilana Raba viloumatala olumoulela mapilana Amoni.\f* deli bivakakovi kasi kali paila kabilia. E igau yamla kabilia bimlovasi, luluwasi tokwabilia makawala likuliku valu biyega. \v 15 Si guyau deli la tokaraiwaga bikogalaisi bilauwaisi ituwoli valu.” \c 2 \s2 Mowabi \p \v 1 E Guyau ikaibiga, kawala, “Mina Mowabi\f k \ft Mapilana opapala Milaveta Pilamata mapilana opilibomatu.\f* eimitugagasi tuta tuta, baisa mokwita bogwa bamipuki matausina. Paila gala sitana ikamiabaisi guyoula Edom e totuwanela igabwaisi imila tubumyou. \x - \xo 2.1-3 \xt Ais 15.1—16.14; 25.10-12; Yer 48.1-47; Isi 25.8-11; Sep 2.8-11\x* \v 2 Mapaila bawitali kova bila bigabu mapilana Mowabi, deli bivakakovi kasi kali paila kabilia mina Keriota.\f l \ft Mapilana pilatala pilaveka viluwela Mowabi.\f* Mina Mowabi bikaligasi tutala kabilia luluwala. E tokwabilia si mlova deli kasi tauya butula itagilulu. \v 3 Bakatumati guyoula Mowabi deli goli si kumatoula.” \s2 Yuda \p \v 4 E Guyau ikaibiga, kawala, “Mina Yuda eimitugagasi tuta tuta, e baisa mokwita bogwa bamipuki matausina. Eipakaisi ulo vituloki, deli ulo karaiwaga ikoulovaisi. Omitibogwa tubusia iwotitalaisi mimilisi yaubada sasopa, e yam lagaila tuvaila mina Yuda ikapusisi ibokulaisi minasina yaubada sasopa makawala. \v 5 Mapaila bawitali kova bigabu mina Yuda, deli bivakakovi kasi kali paila kabilia mina Yerusalem.” \s1 Yaubada ilivala kasi kamwaga mina Isireli \p \v 6 E Guyau ikaibiga, kawala, “Mina Isireli eimitugagasi tuta tuta, e baisa mokwita bogwa bamipuki matausina. Paila matausina igimolaisi sesia si bubunela duwosisia bivigakaisi ula, paila gala gagabila bimapwaisi kasi wasi. E matausina tonamakava, paila gala gagabila bimapwaisi avai vavagi pikekita, makawala mapula katubukolela kaikesi. \v 7 Tomitugaga matausina ivakikilaisi availa availa mina mamama kaina togumalawa e tonamakava ikalisalaisi. Taitala tau sola tamala imisiaisi minana si ula, e mapaila saina iyogagaisi Yagagu Igibumaboma. \v 8 Tonamakava eiwasisi mani kwaiveka metoya baisa toliguguwa, e matausina eikauwaisi tonamakava kasi karekwa deli kasi waini eivigakaisi mapula kasi wasi. (Mitaga mwada igau tonamakava bimipumkulovaisi wasi kesala.) E ka, saina kwaiveka si sula matausina toliguguwa, paila eikauwaisi tonamakava kasi karekwa ilauwaisi kabotapwaroru ambaisa ambaisa e iyavaisi paila bimasisisi. Deli tuvaila imomsi makwelasina waini olumoulela la Bwala Kwebumaboma si Yaubada. E makawala goli tuta tuta isulasi\f m \ft Mosese la Karaiwaga gala wala ibodi biyosivigasaisi makawala, mitaga igau ibogi bikaimilivauwaisi; kugisi Kak 24.12-13.\f* baisa omatagu! \fig Gala gagabila bimapwaisi avai vavagi|src="HK 00169" size="col" copy=" market scene" ref="2.6" \fig* \p \v 9 “Mitaga paila wala yokomi ulo tomota kami bwaina mapaila mina Amora\f n \ft Mabudona tolesi Kenani tobubogwa.\f* amtuliwoli. Matausina saina touwonaku makawala makaisina kai kweisila deli saina topapeula makawala makaisina kai yawa. \x - \xo 2.9 \xt Kak 3.8-11\x* \v 10 Asunupuloiyaimi metoya oItipita e avakadaimi oviloupakala iboda kweluwovasi taitu deli asakaimi si valu mina Amora mwada mi vavagi titoulemi. \v 11 Taivila litumia bogwa lanagi mwada bitovitoubobutasi deli taivila mi totubovau bogwa lanagi bikabomaisi titoulesi bisuvisi osi boda mina Nasira.\f o \ft Mabudona ikabomaisi titoulesi baisa Yaubada e eikatotilasi mwada gala bimomsi sopi kaipeula kaina bikapitunaisi kulusi e gala avai tuta bikabikonaisi tomata.\f* Ka mina Isireli, mokwitala baisa. Yeigu Guyau bogwa lalivala. \x - \xo 2.11 \xt Baw 6.1-8\x* \v 12 Mitaga mabudona mina Nasira kasi gulogula lokukodidaimisi e imomsi waini. E kukwaraiwogaisi tovitoubobuta gala bilivalasi ulo biga. \v 13 Mapaila tuta baisa bavakikilaimi opwaipwaia, e bukukwayagigilasi, makawala kaitala kaibibiu eisim kala kaidodiga mwau ikadilakia. \v 14 Makawala goli togigibula gala ibodi bisakauligilaisi e topapeula si peula bogwa biyomadaisi deli tokwabilia gala igagabila si momova titoulesi bikolaisi. \v 15 E matausina kaiyala kala tolova gala ibodi bivakulokolasi, makawala goli togigigibula matausina gala isim si kabosakaula, e availa matausina wa wosa gala ibodi bisakaulasi paila si momova. \v 16 Wa yam makwaiwena availa matausina tokwabilia, kalubikoya totuvaluwa sainela, bikilogwaisi guguwala kabilia e bisakaulasi.” Baisa Guyau bogwa ilivala. \c 3 \p \v 1 Yokomi mina Isireli, kulagaisi bulogala makwaina Guyau avaka ililivala paila yokomi boda mabudona budoveka eivisunupuloiyaimi metoya Itipita. \v 2 “Yokomi kamimwaleta anikolaimi e anokapisaimi odubasi komwaidosi mina watanawa. Mauula mi mitugaga saina vakaigaga mapaila ibodaigu wala bamipukwaimi.” \s1 Tovitoubobuta la wotetila \p \v 3 Ki, kudokaisiga taiyu tauwau bivitouulasi tavina bililoulasi kasitaiyu kidamwa gala ikugwa biluvatutasi? \p \v 4 Kaina ibodi laiyoni la gougwau sainela olawodila kidamwa gala bibani kala tau? \p Makawala goli laiyoni nagwadi biguguvavila olumoulela nobwala kidamwa gala biyosi avai vavagi kaina? \p \v 5 Ki mauna biwai wa sikula kidamwa sikula makwaina gala deli mwakula? \p Kaina sikula bikatuponinimakava kidamwa gala avai mauna bilebu? \p \v 6 Ki, ammakawala? Bitagilulu tauyela kabilia e tomotala valu gala deli kasi kokola? \p Kaina tomotala valu gala bilumkolaisi vavagi mwau kidamwa Guyau biwitali mwau makwaina? \p \v 7 Paila avaka avaka Guyau Yaubada bivagi, tuta tuta biulaim nanola baisa matausina la towotetila, baisaga matausina tovitoubobuta. \p \v 8 Avai tuta laiyoni bigougwau, availaga gagabila biligaim kala kokola? \p E avai tuta Guyau Yaubada bilivala, availaga gagabila bisilibodi paila bikamituli la biga? \s1 Kala kamwaga Sameria \p \v 9 Kukwamitulaisi baisa availa availa matausina isisuaisi makwaisina ligisa mapilasina Itipita deli Asidodi,\f p \ft Kugisi Emo 1.8.\f* kawami, “Kutogugulasi makwaisina koya itoulaisi itopataisi mina Sameria,\f q \ft Mapilana viloumatala okabokwaraiwaga Isireli mapilana opiliyavata.\f* e baisa bukugisaisi si kowolova deli si mitugaga avaka avaka iuvagaisi.” \p \v 10 E Guyau ikaibiga, kawala, “Tomota iwawaiyasi ililebwaisi sesia si guguwa ivakasauwaisi si bwala makawala. Gala wala sitana bikatetasi bubunela duwosisia. \v 11 Mapaila tilaula\f r \ft Baisa mina Asiria.\f* bitoulaisi si valu biyogagaisi kasi kali paila kabilia, e bikoyaisi valu.” \p \v 12 E Guyau ikaibiga, kawala, “Makawala toyamata sipi ibani avaka laiyoni eikabogi, kaina kweyayu kwai kaina taigila pilakesa natana sipi, e makawala goli gala bibawasi kesala mina Sameria availa availa bimovasi. Tuta baisa ikanukwenusi kabasi saina bwainigaga, mitaga bogwa bikaligasi.” \v 13 E Guyau Giyouveka Topeuligaga bogwa eilivala, kawala, “Kulegasi, e bukubuyoyaisi matausina dalela Yekobe. \v 14 Yam makwaiwena wala bamipuki mina Isireli paila si mitugaga, e bakatudidaimi si kabolula mina Bedani. Katububulela si kabolula bakatudidaimi bikapusisi bila opwaipwaia e bikatumimisi. \x - \xo 3.14 \xt 2 Gwe 23.15\x* \v 15 Bakatudidaimi si bwala makwaisina avaka eikaliaisi paila tula deli eikaliaisi paila yuviyavi. E makwaisina si bwala katububulela komwaidona veiguwa bikapusisi bikatumsumsoli biwokuva, e bwala kwevakaveka kwaitala kwaitala bikatudidaimi.” \c 4 \p \v 1 Kulagaisi baisa, yokomi vilemi Sameria yokomi kami kaitubwa makawala nakakaitubwa bulumakaula mapilana Basani. Yokomi lokuyomiyuyaisi tomama e kuyogagaisi tonamakava deli kukwaraiwogaisi mi mmwala bisakaimi sopi kaipeula mwada bukumomsi. \v 2 Paila Guyau Yaubada matauna Tobumaboma bogwa eikatotila, kawala, “Tuta bima yokomi bibiaimi bilauwaimi deli kami sikula e komwaidomi yokomi makawala yena wa sikula. \v 3 Paila bogwa bibiaimi bilauwaimi makaduyona otaboda e bilavaimi watanawa.” \s1 Yaubada ivakatutuki mina Isireli \p \v 4 E Guyau Yaubada ikaibiga, kawala, “Desi wala. Yokomi mina Isireli ibodi bukulosi kabotapwaroru mapilana Beteli e baisa goli bukumitugagasi, paila bogwa kunagaisi makawala. E bukulokaiasi mapilana Giligali e baisa bukupeulasi paila mitugaga, kadai! Bukuvagaisi uvagila mi tapwaroru. Bukumaiyaisi mauna bukuvigakaisi lula baisa Yaubada kaukwau kwaitala kwaitala, e yam kwaitolula bukuvilaisi tala metoya luwotala e bukusemakavaisi makawala. \v 5 E bwaina wala ibodi bukusemakavaisi kʹami deli mi nokagutoki baisa Yaubada, e tuvaila bukukwamnomwanasi ammakawala kukwatumkulovaisi mi semakavi avai vavagi avai vavagi. Paila kuyebwailisi bukuvagaisi makawala, kadai! \p \v 6 “Yeigu lamai waigigi omi valu komwaidona, taga gala bukukwaimilavausi bukumakaiagusi. \v 7 Ayusi kuna avai tuta kami yagogu saina magila kuna. Awitali kuna odabala kwaitala valu, mitaga valu kwaiyuwela gala. Kuna ikuni odabala kwaitala buyagu, taga buyagu piliyuwela gala. \v 8 Iyomami daka tomota, e kwaivila valu ilosi kwaitala valu kidamwa binevisi sopi, taga sopi gala ibawa paila momom. Tuvaila gala bukukwaimilavausi bukumakaiagusi. \p \v 9 “Awitali yagila deli kalasia ima itayuvisi kami yagogu ilubulabu e deli nipawa ikomasi mi bagula deli bigulela waini, seuseu deli makaisina olibe. Tuvailaga gala bukukwaimilavausi bukumakaiagusi. \p \v 10 “Lelia awitali baisa yokomi makawala omitibogwa lawitali baisa mina Itipita. Akatumati mi totubovau okabilia, akau mi wosa alau. Saina maiina bulopwasa ikatusuki okabulumi, paila mi kabovaiwasi totuwanesi tomata iboginaki. Tuvaila gala bukukwaimilavausi bukumakaiagusi.” \p \v 11 E Guyau ikaibiga, kawala, “Akatumtuwolimi mimilisi makawala lavigaki Sodom deli Gomora. Taivilemi yokomi kubwainasi makawala kai bogwa igabu taga gala ivakakuwosi. Taga gala bukukwaimilavausi kumakaiagusi. \x - \xo 4.11 \xt Vit 19.24\x* \v 12 E bogwa bwaina, tomota mina Isireli. Yeigu lagaila bamipukwaimi. E kukwatubaiasasi bukubodasi kami mwau - paila yeigu bogwala bavagi.” \b \q1 \v 13 Yaubada matauna kalamwaleta wala ibubuli koya \q2 deli goli ibubuli makwaisina yagila. \q1 Ivituloki la nanamsa baisa tomota, \q2 ikatumapu yam bimila bogi \q2 e ililoula odubiliwotala koya. \q1 Maigana goli yagala, Guyau Yaubada Topeuligaga. \c 5 \s1 Idou mwada bininavilasi tomota \p \v 1 Ka, kulagaisi, mina Isireli, kavivia baisa kaliga wosila lausiwosi paila yokomi. \b \q1 \v 2 Vilakapugula Isireli bogwa leikapusi, \q1 e gala tuvaila bitokaia. \q1 Nagumalawa wala ikanukwenu ikanumakava opwaipwaia, \q1 e gala availa mwada bitomiliwoli. \b \p \v 3 Guyau Yaubada ikaibiga, kawala, “Kwaitala vilouveka mapilana Isireli iwitalaisi tailakatuluwotala tokwabilia, mitaga kesa tailakatutala wala ikaimilavausi. Kwaitala ituwoli vilouveka iwitalaisi tailakatutala, mitaga kesa tailuwotala wala bikaimilavausi.” \p \v 4 Guyau iluki mina Isireli, kawala, “Kumakaiagusi, e bukumovasi. \v 5 Gala bukulosi mapilana Biasiba mwada bukutapwarorusi. Gala bukusavalisi mwada bukubanaigusi mapilana Beteli, paila Beteli igau bimili viloububagewa wala. Gala bukulosi Giligali,\f s \ft Kugisi tuvaila Emo 4.4.\f* paila tomotala igau bikatupipaisi bilauwaisi valu ituwoli.” \p \v 6 Kulosi baisa Guyau, e bukumovasi. Kidamwa gala bukulokaiasi matauna, igau bima baisa mina Isireli makawala kova, e kova makovana bivakakovi mina Beteli, e gala availa gagabila bikimati. \v 7 E availa availa yokomi kukididogaisi karaiwaga duwosisia, deli kuwabwaisi tomota metoya avaka si vavagi mokwita, e yokomi bogwa bukubodasi kami kamwaga. \b \q1 \v 8 Guyau ibubuli utuyam komwaidona. \q2 Ibubuli Uluwa deli Tonabwaga. \q1 Ikaraiwogi dudubila bimila lumalama \q2 e yam ikaraiwogi bimila dudubila. \q1 Ididou sopi metoya obolita\f t \ft Bolita makwaina odabala labuma; kugisi Vit 1.6-8, deli kaikobula kala katumiki Vit 7.11.\f* \q2 e iligabu bima opwaipwaia. \q1 Ka, matauwena yagala Guyau. \x - \xo 5.8 \xt Yob 9.9; 38.31\x* \q1 \v 9 Matauna ikatudidaimi mina papeula, \q2 deli si bwala avaka ikaliaiisi paila kabilia ikatudidaimi wala. \b \p \v 10 Wo yokomi. Kidamwa availa bibuyoyu taitala tokowolova karaiwaga duwosisia, e yokomi kukoulovaisi matauna tobuyoyu. E kidamwa availa bitotu oyakala mwada bilivala biga mokwita wala, e yokomi kukoulovaisi matauna tokamokwita. \v 11 Lokulamidadaisi tonamakava e lokulebwaisi kasi witi. E mapaila gala bukusigagasi makwaisina bwala dikunela kweminibwaita avaka lokukwaliaisi. E tuvaila gala bukumomsi kami waini metoya omi waini bigulela tamminibwaita avaka lokuvalaisi. \v 12 Anikoli wala saina vakaigaga mi mitugaga kala vakaila, e anikoli sivavila lokuvagaisi vavagi doudoga. Paila kulamidadaisi tobubwaila, e kukwauwaisi mani katupatula udomi. E kidamwa tonamakava magisi yakala, yokomi kusilibodaisi matausina wala. \v 13 Ka, tuta baisa tutala gaga, e yokomi tokwabitam ke? Paila kudokaisi ibodaimi bukukwapatusi wala, e gala kulilivalasi. \p \v 14 Ibodaimi wala bukububunasi duwosisia tuta tuta, e galaga bukumitugagasi, kidamwa bukumovasi. Kidamwa kuvagaisi makawala, Guyau Yaubada Topeuligaga bogwa bisividulaimi makawala goli lokulivalaisi. \v 15 Ibodaimi bukusilalisi uvagila gaga e bukuyebwailisi uvagila bwaina, e tuvaila bukuyamataisi kidamwa karaiwaga duwosisia wala bitomgwaga wa yakala. Kainaga Yaubada binokapisaimi yokomi tolemi mapilana, availa availa bukusisuaisi tommomova. \p \v 16 Mapaila Guyau Topeuligaga ikaibiga, kawala, “Igau biviloubusi baisa yokomi veisali deli kavivia olopola mi valu. Deli goli bukudouwaisi tobigubagula bimaisi goli kidamwa bivalamsi paila tokukwaliga deli matausina imapwaisi paila valam. \v 17 Veisali bikubali komwaidona waini bigulela. E komwaidona baisa biviloubusi paila uula yeigu bama bamipukwaimi.” Baisa Guyau bogwa eilivala. \p \v 18 Wo yokomi availa availa kutulotulasi magimi yam makwaina Guyau la yam nani bikaloubusi. Avakaga kala bwaina paila yokomi yam makwaina ke? Paila yam makwaina bukubanaisi dudubila wala, e gala lumalama. \v 19 Makawala taitala tau isakaula metoya laiyoni e ibodiga beya. Kaina makawala taitala tau ima ola bwala isaili yamala otaboda e keiyuna igadi. \v 20 E Guyau la yam bimai dudubila, gala lumalama. Yam makwaina gisiuwoyala e gala avaka bititapi ambaisa. \fig Isakaula metoya laiyoni e ibodiga beya|src="Vallotton 3000519" size="col" copy="(AMO 5.19) man runs from lion(omit man and snake on r.h.side)" ref="5.19" \fig* \p \v 21 E Guyau ikaibiga, kawala, “Yeigu akoulovi kami sagali sigalila tapwaroru, e gala ibodi batokailimi. \x - \xo 5.21-22 \xt Ais 1.11-14\x* \v 22 Kidamwa avai tuta bukululasi deli bukusemakavaisi witi baisa yeigu, gala wala bakau makwaisina. Kaina goli mi mauna napusoposa bukumaiyaisi paila mi semakavi baisa yeigu, gala wala bakau. \v 23 Desi kaninisi metoya okami wosi. Gala magigu balagi butula mi gita. \v 24 Kaimapula wala, bukuyamataisi kidamwa karaiwaga duwosisia yam kwaitala kwaitala bititayelu makawala sakala, e deli mitukwaibwaila bikanigaga makawala sopi gala avaka gagabila bitabodi la keda. \p \v 25 “Mina Isireli, ka - makwaisina taitu kweluwovasi avakadaimi olumoulela viloupakala, gala wala lalukwaimi mwada bukululasi kaina bukusemakavaisi baisa yeigu. \x - \xo 5.25-27 \xt VA 7.42-43\x* \v 26 Mitaga tuta baisa lokutapwarorusi omitasi minasina tokolu, minana yaubada Sakuti kudokaisi mi guyau, e minana yaubada Kaiwani\f u \ft Minasina Sakuti deli Kaiwani nayu si yaubada mina Asiria.\f* kudokaisi mi utuyam. E mauula bibodi wala bukukwauwaisi minasina tokolu \v 27 avai tuta balauwaimi e deli kami katupipi bukulosi mapilana okubilela Damasiko otuboulola,\f v \ft Mapilana Asiria.\f* kidamwa bivigakaimi si ula.” E Guyau bogwa ilivala, matauwena yagala Yaubada Topeuligaga. \c 6 \s1 Mina Isireli kasi kodadaimi \p \v 1 Yokomi tommoyela valu mapilana Isireli vilouveka. Ka, tomota isisakaulasi binevisi kasi pilasi metoya baisa yokomi. Mitaga wo yokomi, paila tuta baisa yokomi mina Saiyoni\f w \ft Mapilana Yerusalem, la kabokwaraiwaga mina Yuda si viloumatala, mapilana opilibolimila.\f* kusisuaisi manum, deli yokomi mina Sameria\f x \ft Mapilana si viloumatala la kabokwaraiwaga mina Isireli, mapilana opiliyavata.\f* kudokaisi bivakota mi valu. \v 2 Kulosi kugisaisi mapilana valu Kalineya. E kusaitaulasi kulosi kugisaisi mapilana vilouveka Amati,\f y \ft Mapilasina Kalineya deli Amata mina Siria si valu, e tolesi mapilasina saina topapeula gigimwala avai guguwa avai guguwa.\f* oluvi kubusisi kulokaiasi Pilisitia bukugisaisi mapilana valu Gati. Ki, si bubunela ikalisauwaimi yokomi mina Yudia deli mina Isireli? Kaina si valu kala kwaiveka ikalisau mi valu, ke? \v 3 Yokomi kupakaisi nanamsela kwaitala yam yamla silagi mwada bima. Mitaga avaka avaka kuuvagaisi saina kukwammalaisi yam makwaina. \v 4 Wo yokomi! Paila tuta baisa kukwanukwenusi kabami saina bwainigaga, e kugugovekasi vilionesi bulumakau nagugwadi deli sipi. \v 5 Kuyebwailisi butubutu wosi, makawala goli giyoubogwa Debida, e kuwawaisi deli mi gita. \v 6 Saina mina gugoveka yokomi omomom waini, deli kuputuputumasi bulami saina simasimina. Mitaga gala wala kuvalamsi paila mina Isireli kasi kodadaimi. \v 7 Mapaila yokomi tommoyela valu bukukugwasi bukulosi. Paila bilauwaimi deli kami katupipi bivigakaimi si ula. Baisa kala vigimkovila mi gugoveka paila kamkwam. \p \v 8 E Guyau Topeuligaga bogwa ibuyoyaimi mwada bikatau ninami. Kawala, “Akoulovaimi yokomi mina Isireli saina todubakasala. Mi bwala kudokaisi saina bwainigaga, mitaga gala wala dimlela. Bogwa bakasali mi valu vilouveka deli komwaidona guguwala baisa kami tilaula.”\f z \ft Matausina mina Asiria.\f* \p \v 9 Kidamwa luwotala tauwau bikesasi metoya oveisia, matausina bikaligasi wala. \v 10 E matauna tokwaliga veyala, matauna metoya kala karaiwaga paila bibekwa tomata, bikau wowola obolela kaliga bisunupuloi. E bidou veyala availa availa leikesasi isisuaisi wa bwala, kawala, “Avai som ke?” \p E kaigila bivitakauloki, kawala, “Gala wala.” \p E oluvi veyala bilivala, kawala, “Desi, kukwapatu. Yakidasi bitayamatasi, ibodi gala bitakavitagaisi yagala Guyau.” \p \v 11 Paila tutala Guyau Yaubada bikaraiwaga, e bwala makwaisina kwevakaveka deli goli kwekikekita bikodidaimi wala bitamsomsasi. \v 12 Ki, gagabila wosa bisakaula oraibwaga? Kaina bukubagulasi obolita? Mitaga yokomi lokukwauwaisi karaiwaga duwosisia kuvigakaisi imili yayana, e deli uvagila duwosisia imili doudoga. \p \v 13 Yokomi kukwamnomwanasi, kidamwa bogwa lokuyoulisi mapilana Lodebara.\f a \ft Maigana kala lega makawala mina Iberu si biga “Gala wala avaka”.\f* E kukwamnomwanasi, kawami, “Bogwa tapeulasi, ka, bogwa tayoulisi mapilana Kanaim.”\f b \ft Mapilana valu saina kwekekita, mitaga maigana kala katumiki “doga”, makavina goli idokaisi kabutuvitusila peula.\f* \p \v 14 Guyau Yaubada Topeuligaga titoulela ikaibiga, kawala, “Tomotala Isireli, tuta baisa bawitali kami tilaula budotala tokwabilia biyoulisi mi valu viloumwaidona. E bikalisauwaimi ambaisa ambaisa, metoya Amati Kadaula opiliyavata bila mapilana itayatila Araba opilibolimila.” \c 7 \s1 Emosi kilisala igisi nipawa \p \v 1 Agisi kilisala metoya baisa Guyau Yaubada. Wa kilisala agisi makateki eikapitunaisi mnumonubogwa paila si mauna kʹasi e komwaidona isakaisi si guyau mwada kala vilavila paila la mauna kʹasi. E mnumonu wa bagula isusinovau. E agisi nipawa saina migamaga iyoyowasi imaisi. \v 2 Yeigu agisi kilisala nipawa ikamkwamsi mnumonula valu deli kai yekwesila, e avaka avaka kala semitamata komwaidona ikamdabwaisi wala. E akaibiga, kawagu, “Guyau Yaubada, ka, bukuligaiwa si mitugaga m tomota. Baisa saina mwaugaga mwada bukusakaimasi. Kidamwa bikaloubusi makawala baisa, komwaidomasi bakadoumlabasi wala. Paila mabudona m tomota gala ibawasi e saina mina mamama.” \p \v 3 E Guyau ikivilivau nanola ikaibiga, kawala, “Avaka lokugigisi kilisala gala wala bikaloubusi.” \s1 Kilisala kova \p \v 4 E agisi kilisala kwaiyuwela metoya baisa Guyau Yaubada imakaiagu. Olumoulela agisi ikatubiasi paila bimipuki la tomota metoya wa kova. E kova ivakapakali bolita osikowala pwaipwaia,\f c \ft Kugisi Vit 7.11 kaikobula deli kala katumiki.\f* e ivitouula bigibuwoli pwaipwaia. \v 5 E akaibiga, kawagu, “Desi, Guyau Yaubada, baisa saina mwaugaga bukusakaimasi. Kidamwa bikaloubusi makawala baisa, komwaidomasi bakadoumlabasi wala. Paila mabudona m tomota gala ibawasi, e saina mina mamama.” \p \v 6 E Guyau ikivilivau nanola ikaibiga, kawala, “Desi wala, baisa tuvaila gala wala bikaloubusi.” \s1 Kilisala yuwoyoula \p \v 7 E agisi kilisala ituwoli metoya baisa Guyau imakaiagu. E wa kilisala agisi Guyau itotu opapala taboda, e taboda eikaliaisi tomota ivivisaikolasi kala duwosisia metoya oyuwoyoula. E Guyau oyamala iyosi yuwoyoula.\f d \ft Miyana omatala bisipwaisi kwaitala tanumnumta, e metoya miyana gagabila bigisaisi kali kala duwosisia.\f* \v 8 E ikatupoiyaigu, kawala, “Emosi, avaka kugigisi?” \p E avitakaula, kawagu, “Agigisi miyana yuwoyoula.” \p E Guyau ikaibiga, kawala, “Ka, ayosi miyana yuwoyoula paila mwada bavituloki kidamwa ulo tomota makawala taboda gala isim kala duwosisia. Galaga bakivilivau nanogu tuvaila. Bogwa bamipuki matausina. \v 9 Mapilasina valu ambaisa Aisake dalela ititapwarorusi bogwa bakodidaimi. Mina Isireli si bwala tapwaroru bakatumimisi biviloububu wala. E matauna si guyau Yeroboam\f e \ft Kugisi Emo 1.1.\f* bogwa bavabu la guyau, e dalela gala tuvaila biguyausi.” \s1 Emosi sola Amasaia \p \v 10 Amasaia matauna Beteli kala tolula, iwitali biga kamatula baisa Yeroboam guyoula Isireli, e ikaibiga, kawala, “Emosi eikikiwola wala e iyogagaim oluwalaisi tomota. La bigatona igau biyogagi Isireli komwaidona. \v 11 Baisa makawala eikaibiga, ‘Yeroboam bikaliga okabilia, deli mina Isireli bilauwaisi deli kasi katupipi bivigakaisi si ula matausina.”’ \p \v 12 Amasaia iluki Emosi e ikaibiga, kawala, “Mwa! Tovitoubobuta, desi! Bogwa ibodaim. Kukwaimilavau bukula mapilana Yuda, e baisa bukuguguya. Ibodi matausina bimapwaimsi paila m guguya. \v 13 Gala tuvaila bukuguguya mapilana Beteli. Valu makwaina baisa guyau la kabotapwaroru, deli mina Isireli si bwala kwebumaboma.” \p \v 14 Emosi ivitakauloki e ikaibiga, kawala, “Yeigu gala makawala matausina tovitoubobuta ivitoubobutasi paila igau kasi mapu bikauwaisi. Yeigu toyamata mauna deli abigubagula seuseu. \v 15 E mitaga Guyau ikauwaigu metoya ogu paisewa mwada toyamata sipi yeigu e ikaraiwogaigu kidamwa bala batovitoubobuta baisa la tomota mina Isireli. \v 16 Mapaila kulagi avaka Guyau ililivala. Kulukwaigu gala tuvaila bavitoubobuta e kusilibodaigu mwada taga babigidadawa baluluki mina Isireli. \v 17 E paila baisa, Amasaia, Guyau ikaibiga baisa yoku, kawala, ‘M kwava igau bimila nakalimwala okadaula. Litumwa bikaligasi okabilia. M pwaipwaia bivilaisi bisakaisi tomota ituwoli e yokugwa bukukwaliga osi valu matausina gala inikolaisi Yaubada. Deli mina Isireli mokwita wala igau bisilavaisi si valu tatousi, bilauwaisi deli kasi katupipi bivigakaisi si ula valu ituwoli.’” \c 8 \s1 Kilisala tala petala kawailuwa \p \v 1 Agisi kilisala metoya baisa Guyau imakaiagu. Okilisala agisi tala petala kawailuwa. E Guyau ikatupoiyaigu, kawala, “Emosi, avaka lokugisi?” \p \v 2 E akaibiga, kawagu, “Tala petala kawailuwa.” \p E Guyau ilukwaigu, kawala, “Baisa kala vigimkovila\f f \ft Mina Iberu si biga “kawailuwa” deli “kala vigimkovila” kala lega makawala wala.\f* paila ulo tomota mina Isireli. Gala tuvaila bakatumapu nanogu. Bogwa bamipuki wala. \v 3 Yam makwaina wa ligisa mi usiwosi bidavila bukukwaviviasi, e valu bikasewoki tomata. Paila bukulavaisi tomata, e gala availa bikamwata.” \s1 Mina Isireli bidoumlabasi \p \v 4 Kulegasi baisa, yokomi kuvakikilaisi matausina gala isim dimlesi, e kuvigikonaisi bukumtulaisi tonamakava. \v 5 Kulilivalasi oninami, kawami, “Oowʹei, tauwau! Saina takamamalusi mwada nani biwokuva yam kwebumaboma, kidamwa bitagimwalasi kada witisi. Ki, avai tuta sabate biwokuva, e bitavitouulasi tuvaila gigimwala. E tuta matutona gagabila bitaligaiwaisi mapula e deli guguwa kala mwau bitayogigibalaisi. E kabovisaikola bitayogagaisi mwada bitawabwaisi togigimwala, ke? \v 6 Bitagimolaisi witi gaga, mitaga bitasailisi mapula mwau. E bitabanaisi taitala tonamakava, availa gala gagabila bimapu kala wasi, gala goli katubukolela kaikela mapula, e bitagimolaisi matauna bitavigakaisi da ulasi.” \p \v 7 E Guyau, Isireli la Yaubada, ilivala biga katotila, kawala, “Galaga kwaitala tuta balumwelavi si mitugaga. \v 8 Mapaila pwaipwaia bilikuliku, e komwaidosi mina Isireli bibodasi mwau. Komwaidona mapilana valu biyega; valu bidumdum\f g \ft Paila taitu taitu Waya Naili bidadoya.\f* makawala sopi wa Waya Naili. \v 9 E tuta bogwa leimaima paila yam makwaina kalasia itouwota, mitaga bavigaki bisalili makawala koyavi, e valu watanawa yam wala, mitaga bavigaki bimila dudubila. Ka, yeigu Guyau Yaubada lalilivala. \v 10 Yeigu bakatumapu kami paka bavigaki visalili tomata, e deli mi usiwosi deli mwamwasila bakivili bukukwaviviasi. Bavigakaimi bukuvaliusi kulumi, deli bukusikamsi mi saigala. E bukuvagaisi makawala tau sola la kwava ivalamsi paila uula litusi gudikesa ikaliga. Yam makwaiwena kala mmayuyu bila kala vigimkovila. \p \v 11 “Tuta bogwa leima e bawitali molusaula biwa mapilana valu. Tomota bikamolusi mitaga gala paila kaula, bikadakasi mitaga gala paila sopi. Kasi molu kasi daka uula mwada bilagaisi Guyau la biga. Yeigu wala Guyau Yaubada lalilivala. \v 12 Tomota bililoulasi metoya opiliyavata bila opilibolimila, e metoya opilibomatu bila opilikwaibwaga. E ambaisa ambaisa bililoulasi binainevisi Guyau la biga. Mitaga gala wala bibanaisi. \v 13 Wa yam makwaina totubovau natubovau mina papeula goli mitaga bikapusisi uula kasi daka. \v 14 Mina Sameria bikavitagaisi yagasi si tokolu mwada si biga katotila bilivalasi, kawasi, ‘Omatala mapilana Dani si yaubada,’ kainaga ‘Omatala mapilana Biasiba\f h \fq Dan … Biasiba: \ft Mapilana Dan okala katutila valu mapilana opiliyavata, e mapilana Biasiba okala kalitutila valu mapilana opilibolimila.\f* si yaubada’ — e tomota matausina bikapusisi wala, e gala tuvaila bitokaiasi.” \c 9 \s1 Guyau ikamogi mina watanawa \p \v 1 Agisi Guyau itotu opapala kabolula. E ilivala la karaiwaga. Kawala, “Kuwaiya kokolela Bwala Kwebumaboma omitasi e kukwatuminimani kidamwa bwala komwaidona biyega. Kukwatuwoli mitasi kokola makaisina kidamwa bikapusisi odubasi tomota bimtuli wala. E kesalaga tomota yeigu bamtuli okabilia. Gala availa bisakaula e gala availa bikoli. \v 2 Kaina bikilikelisi mwada bisuvisi osi valu tomata,\f i \ft Idokaisi mapilana valu makawala lagi saina kwevakaigaga osikowala pwaipwaia.\f* yeigu babokavili bayosi. Kaina bimwenasi bilosi walakaiwa wa labuma, e yeigu bavabu matausina. \v 3 Kidamwa bikanukwenusi odabala makwaina Koya Kamela, yeigu banevi e bayosi wala. Kaina goli bisalilisi bilosi otilibwabwau mwada bisipepunisi, e yeigu baluki minana Dokanikani,\f j \ft Mina Yudia idokaisi natana dokanikani navakaigaga isisu otilibwabwaula bolita, e Yaubada ikikaraiwogi minana.\f* minana guyoula mapilana, kidamwa bigadi matausina. \v 4 E kidamwa kasi tilaula bikauwaisi matausina deli kasi katupipi, e yeigu bogwa bakaraiwaga mwada bimtulaisi bidoumsi. Paila bogwa lanagi bamtuli wala, e gala goli bapilasi matausina.” \b \q1 \v 5 Guyau Topeuligaga ikabikoni valu watanawa, \q2 e itokaia likuliku. \q2 Komwaidosi mina watanawa ivalamsi. \q1 Valu komwaidona bidumdum makawala sopi wa Waya Naili.\f k \ft Kugisi kala katumiki Emo 8.8.\f* \b \q1 \v 6 Guyau ibudi la valu wa labuma, \q2 e isaili labuma odabala pwaipwaia kala gigisa makawala kailuya. \q1 Idou sopi metoya obolita,\f l \ft Kugisi Emo 5.8.\f* \q2 e iligabu bila opwaipwaia. \q1 E matauna yagala Guyau. \b \p \v 7 E Guyau ikaibiga, kawala, “Ka, mina Isireli, aninamsi mina Sudani makawala goli aninamsaimi tuta tuta. Makawala akaimali mina Pilisitia metoya mapilana Kiriti, deli mina Siria metoya mapilana Kiri,\f m \fq \it Kiri.\it*\ft Kugisi Emo 1.5.\f* makawala goli yokomi lakaimilivauwaimi metoya mapilana Itipita. \v 8 E yeigu wala Guyau Yaubada amitakavati mina Isireli saina mina mitugaga e makateki bakatudidaimi metoya odabala pwaipwaia. Mitaga gala bakatudidaimi komwaidosi Yekobe dalela. \p \v 9 “Basaiki karaiwaga, e bakatukili mina Isireli makawala tasaili witi okabokatukila. Bakatukili matausina oluwalaisi mina watanawa bakau bakatupali availa availa matausina gala isim dimlesi. \v 10 Komwaidosi availa availa ilivalasi, ‘Yaubada gala bitagwala avai vavagi mwau biyogagaidasi’ - e matausina goli tomitugaga oluwalaisi ulo tomota bikaligasi okabilia.” \s1 Igau mina Isireli bikaimilavausi \p \v 11 Guyau ikaibiga, kawala, “Igau kwaitala yam bima, bavigivau la kabokwaraiwaga Debida, makwaiwena tuta baisa makawala kwaitala bwala bogwa ikapusi ikatumsomsoli. Bavigivau tabodala, e bikwaivau tuvaila. Bakaliivau makwaina makawala omitibogwa kala kaliai. \x - \xo 9.11-12 \xt VA 15.16-18\x* \v 12 E mapaila mina Isireli bivayoulisi avaka kesala si pwaipwaia mina Edom, e deli goli bikauwaisi komwaidosi kabokwaraiwaga makwaisina omitibogwa ulo vavagi titoulegu.” Baisa Guyau ilivala, matauna uulela bikaloubusi makawala. \p \v 13 Guyau ikaibiga, \q1 “Ka, wa yam makwaisina bima, \q2 witi saina nanakwa bisusina, \q2 e gala gagabila bukuvinakwaisi tayoyuwa, bogwa bisusinovau. \q1 Deli matamsina waini saina nanakwa bibukulasi, \q2 e gala gagabila bukuvinakwaisi bukuvigakaisi kami waini, \q2 paila bogwa biuwovau goli. \q1 E koya makwaisina bibubusisi kala simokainia waini, \q2 deli koya kwekikekita bisosusi e bidumyelu wainiwokuva wala. \q1 \v 14 E bakaimali ulo tomota bikaimilavausi osi valu. \q2 Matausina bivigivauwaisi si valu kala kodadaimi, kidamwa bisilaisi baisa. \q1 E matausina bibigubagulasi bigulela waini e bimomsi kasi waini. \q2 Deli matausina bivaulasi avaka osi bagula e igau bikamsi avaka eivalaisi. \q1 \v 15 E yeigu bavali ulo tomota baisa osi valu bogwa lasaiki matausina, \q2 e gala availa bisabuvau matausina.” \q1 Guyau mi Yaubada bogwa leilivala.