\id ACT ACT, 05 ACT, Acts Kiriwina Bible, PNG, MAY 2010 8/11 % NOTE: footnotes \rem foonotes m & n at 21.28 and 21.34 need page number of %"plan of %Temple" Final Map at end of book. \h SI VAVAGI APOSETOLO \mt1 SI VAVAGI APOSETOLO \is1 Kabovitouula \ip Mapilana \bk Si Vavagi Aposetolo\bk* baisa kala katumkovila mapilana \bk Luka\bk*. Ivitulokaidasi ammakawala Baloma Tobumaboma eiviyelu ninasi matausina availa availa eivitouulasi dubumi baisa Yesu, e mapaila eilivalaisi Bulogala Bwaina “mapilana Yerusalem, e tuvaila Yudia deli Sameria pilamwaidona, e bila okala kalitutila valu watanawa goli” (1.8). Baisa goli livalela mabudona Keriso Kala Boda ivitouula mina Yudia oluwalaisi, e oluvi isaitaula imila si kabodubumi komwaidosi mina watanawa. \ip Tuvaila mapilana buki kala togini nanola mwada bilukwaidasi kwaiyu vavagi. Ikugwa mwada gala bitaninayuwasi paila Keriso Kala Boda, kidamwa gala ninasi mabudona bikugwai odubasi mina Roum kaina bigiyouvakavekasi baisa ovalu watanawa. E kwaiyuwela vavagi, togini magila bitakatetasi kidamwa mina Yudia si tapwaroru kala vigimkovila tatoula baisa wala tapwaroru makwaina kwaivau, baisa goli todubumi baisa Yesu. \ip Kaina gagabila mapilana \bk Si Vavagi Aposetolo\bk* bitabobu katupotolu, e makatuposina bitagisi ammakawala ikamitulaisi Bulogala Bwaina paila Yesu deli ikaliaiisi mabudona ekalesia, ikugwa mapilasina viluwela Yerusalem e bila bila bikeiita valu valu komwaidona. E kala bobu baisa makawala: \ip 1) Igau eila walakaiwa Yesu e mabudona Yesu Kala Boda si vitouula mapilana Yerusalem. \ip 2) Oluvi ilosi Yudia deli Sameria pilamwaidona. \ip 3) E oluvi isisiniveka mabudona ila ikeiita mapilana Roum. \ip Kwaitala vavagi bitadoki vavagi kwaiveka olopola mapilana Si Vavagi Aposetolo, e baisa komwaidona avaka eiuvagi Baloma Tobumaboma. Ikugwa ibusi baisa todubumi mapilana Yerusalem wa yam Penitikosi, e pilamwaidona buki tagisi ammakawala isaitaula ipupaisewa ivakadi ikatupewoli toekalesia deli kasi tokugwa. \ip Gagabila bitabani ammakawala matausina tokugwa ikamitulaisi Bulogala Bwaina, paila livalesi isisu mapilana. Tuvaila gagabila bitanakaigali ammakawala makwaina Bulogala Bwaina ikatupewoli todubumi si kaisisu deli mabudona ekalesia si kalubaila. \iot Buki kala katumimisa \io1 Ikatubiasaisi si silasola 1.1-26 \io2 a) Yesu la karaiwaga deli la katotila 1.1-14 \io2 b) Inagaisi taitala bikaimapu Yudasa 1.15-26 \io1 Si silasola mapilana Yerusalem 2.1—8.3 \io1 Si silasola mapilasina Yudia deli Sameria 8.4—12.25 \io1 La wotetila Paulo 13.1—28.31 \io2 a) Ekalesia iwitalaisi Paulo la titavina kwaitala 13.1—14.28 \io2 b) Toekalesia isigugulasi mapilana Yerusalem 15.1-35 \io2 c) Ekalesia iwitalaisi Paulo la titavina kwaiyuwela 15.36—18.22 \io2 d) Ekalesia iwitalaisi Paulo la titavina kwaitolula 18.23—21.16 \io2 e) Paulo la sisu bwala katupipi mapilasina Yerusalem, Sisaria e Roum 21.17—28.31 \c 1 \p \v 1 E Tiopilo! \x - \xo 1.1 \xt Lk 1.1-4\x* \p Omitibogwa lagini pilatala buki pilabogwa;\f a \ft Mapilana Bulogala Bwaina makawala Luka kala Ginigini.\f* e mapilana lagini komwaidona avaka Yesu iuvagi deli iuvituloki, igau ivitouli la paisewa \v 2 eima itobu yam makwaina ila walakaiwa. Igau gala bila walakaiwa, Yesu ililivala ola peula Baloma Tobumaboma e isisaiki kasi karaiwaga matausina einigibogwi paila la aposetolo.\f b \ft Matausina isim kasi karaiwaga bililivalasi deli biuvagaisi metoya ola karaiwaga matauna kasi towitala.\f* \v 3 Eitokaia imovavau, e iyoumatila omitasi sivabidubadu makawala kweluwovasi yam. E gala gagabila bininayuwasi, ikatetasi mokwita goli leimovavau. Eibudobodasi deli, e ikikaiyakusi paila Karaiwogala Yaubada.\f c \ft Yaubada la guyau odabala valu watanawa deli odubasi mina watanawa.\f* \v 4 Leisigugulasi e Yesu iluki matausina, kawala, “Taga kusilavaisi mapilana Yerusalem mitaga kutulotulasi, igau Tamagu bisakaimi avaka eikatotila,\f d \ft Baisa Baloma Tobumaboma (kugisi VA 2.33).\f* makwaina lalukibogwimi. \x - \xo 1.4 \xt Lk 24.49\x* \v 5 Paila Yoni ibapitaisi metoya wa sopi, mitaga igau kwaivila yam bukubodasi kami bapitaiso metoya baisa Baloma Tobumaboma goli.” \x - \xo 1.5 \xt Md 3.11; Mk 1.8; Lk 3.16; Yn 1.33\x* \s1 Yesu ila walakaiwa \p \v 6 Tutala Yesu deli isigugulasi, aposetolo ikatupoiyaisi matauna, kawasi, “Ki, Guyau, kaina tuta baisa bukukwaimali kabokwaraiwaga baisa yakamaisi mina Isireli?”\f e \fq Ki, Guyau…mina Isireli: \ft Gagabila bitagini, “Ki, Guyau, kaina tuta baisa bukuguyoi yakamaisi mina Isireli?”\f* \p \v 7 Yesu ivitakauloki matausina, kawala, “Tamagu titoulela leikaraiwaga e leinagi avai kweluva kaina avai tuta biyoulapulasi vavagi makwaisina. Gala bibodaimi yokomi bukukwatetasi avai tuta bikaloubusisi. \v 8 Mitaga Baloma Tobumaboma bikubolaimi e tuta matutona bikatupewolaimi; e mapaila bukusolasi paila yeigu mapilana Yerusalem, e tuvaila Yudia deli Sameria\f f \ft Mapilasina katupoyu kala bobu mapilana Palesitaini.\f* pilamwaidona, e bila okala kalitutila valu watanawa goli.” \x - \xo 1.8 \xt Md 28.19; Mk 16.15; Lk 24.47-48\x* \v 9 Ililivala e ikapatu. E matausina igigisaisi iligalaguva ila walakaiwa wa labuma e lowalowa itabodi matauna. \x - \xo 1.9 \xt Mk 16.19; Lk 24.50-51\x* \p \v 10 Isisilavi matausina ikounakailasi labuma, e ka, taiyu eisikamsi karekwa yapupwakau nani iyoumatilasi otalisi. \v 11 Ikaibigasi, kawasi, “Tauwau! Yokomi mina Galili! Avaka uula kutotusi kukounakailasi labuma? Bogwa lokugisaisi ammakawala matauna Yesu leisilavaimi leila walakaiwa wa labuma. E makawala goli matauna bikaimilavau bima.” \s1 Inagaisi taitala bikaimapu Yudasa \p \v 12 E oluvi aposetolo isilavaisi Koya Umilela Olibe\f g \ft Mapilana katitaikina Yerusalem opilibomatu.\f* ikaimilavausi Yerusalem, baisa kala malola bila ovalu katupotala katupwaila keda (1 km). \v 13 E matausina bogwa eiviloubusisi Yerusalem e imwenasi wa bwala matabudona mesisikaisi, Pita, Yoni, Yemesa deli Anideru, Pilipi deli Tomasi, Batolomiu deli Madiu, Alipio latula Yemesa, Saimoni idokaisi Toyubayoba, deli Yemesa latula Yudasa. \x - \xo 1.13 \xt Md 10.2-4; Mk 3.16-19; Lk 6.14-16\x* \v 14 E komwaidosi matausina isigugulasi gulitinidesi paila bininigadasi; deli vivila isilomlasi osi sigugula, e minana Meri Yesu inala, toyo Yesu budala. \p \v 15 E igau kwaivila yam leiwokuva isigugulasi todubumi kasi bawa kaina lakatutala tailuwoyu. E Pita itomalaula mwada bilivala. \v 16 E ikawota, kawala, “Segwaia! Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu ammakawala Baloma Tobumaboma eivitububoti baisa owodola Debida paila Yudasa, matauna ivakadi\f h \ft Kugisi Lk 22.47.\f* matausina paila biyosisi Yesu. E ibodi ginigini makwaina gala bisala. \v 17 E Yudasa matauna taitala sodasi oda bodasi, paila matauna Yesu leinagi isim la koni paila da wotetilasi.” \p \v 18 (Mapaila Yudasa bogwa leikau mani mapula la sula e ilau igimloki kubilatala kwabila. E makubilana ikapusi ikatubolu lopola e iduuyela sileula komwaidona e ikaliga matauna. \x - \xo 1.18-19 \xt Md 27.3-8\x* \v 19 Komwaidosi mina Yerusalem leilagaisi baisa, mapaila obonasi\f i \ft Baisa biga Aram.\f* idokaisi makubilana Akelidama, baisa kala katumiki “Kubilela Buyavi”.) \p \v 20 “Paila mapilana Sam kala ginigini isisu, \q1 ‘Ibodi la bwala bikwaiwokuva; \q2 gala ibodi availa bisiki.’ \m Deli tuvaila kala ginigini isisu, \q1 ‘Ibodi availa bikaimapu la koni.’ \x - \xo 1.20 \xt Sam 69.25; 109.8\x* \p \v 21-22 “Mapaila ibodi taitala bitokailaimasi e bakasolasi deli paila Guyau Yesu la movavau. Paila Yesu leititavina oluwalaidasi, igau ivitouula tutala Yoni ikamituli paila bapitaiso, leima meitobu tutala Yesu isilavaidasi ila walakaiwa. Ibodi bitanagaisi taitala metoya baisa availa availa deli lakabokulaisi tuta komwaidona.” \x - \xo 1.21-22 \xt Md 3.16; Mk 1.9; 16.19; Lk 3.21; 24.51\x* \p \v 23 Mapaila idouwaisi taiyu tauwau; taitala Yosepa idokaisi Basaba e igitolula Yusito; e taiyuwela Mataiasi. \v 24 E inigadasi kawasi, “Guyau, ka! Tomota komwaidosi ninasi kunikoli. Mapaila kuvitulokaimasi avai tau lokunagi, \v 25 kidamwa bikaimapu Yudasa biyosi la koni bimila aposetolo. Baisa wotetila makwaina Yudasa leisilavi leimgwa ambaisa ibodi bilokaia.” \v 26 Oluvi ikowobobutasi mwada binagaisi avai yegila. Inagaisi Mataiasi e mapaila isailisi matauna deli matausina aposetolo tailuwotala taitala. \c 2 \s1 Baloma Tobumaboma ima \p \v 1 Tutala yam Penitikosi\f j \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* ikaloubusi, komwaidosi todubumi isigugulasi kwaitala bwala. \x - \xo 2.1 \xt Tol 23.15-21; Kak 16.9-11\x* \v 2 E gala imomwa, ilagaisi butula metoya wa labuma luluwala makawala utuyagila bikoulusa, e ililiku bwala makwaiwena matausina isisikaisi. \v 3 E igisaisi avaka kala gigisa makawala mayela kova mlimwalila ipepela, e ititola baisa taitala taitala. \v 4 E komwaidosi ivakasau Baloma Tobumaboma e matausina ivitouulasi biwawailasi bonavau, makawala Baloma Tobumaboma la peula eisaiki ikikaibigasi. \p \v 5 E bidubadu mina Yudia tosisula Yerusalem totapwaroru leimaisi metoyasi mapilasina valu watanawa komwaidona.\f k \ft Wa tuta matutona mina Yudia eigalasi ilosi ituwoli boda ituwoli boda ambaisa ambaisa ovalu watanawa, e bidubadu mabudosina yagasi isisu mailela 9-11.\f* \v 6 Tutala ilagaisi butula makwaina saina tobobawa ititogugulasi. Komwaidosi itutu uwosi, paila taitala taitala ililagi bonala titoulela, uula matausina todubumi ililivalasi makawala. \v 7 Iyowa luposi kawasi, “Wi! Matausina tauwau ililivalasi baisa, mitaga ka, komwaidosi wala mina Galili. \v 8 Ammakawala baisa? Taga komwaidodasi wala talilagaisi matausina ililivalasi obonadasi wala, kadai? \v 9 Paila yakidasi mina Paridia, mina Midia, mina Ilam, mina Mesopotemia, mina Yudia, mina Kapadosia, mina Ponito, mina Esia, \v 10 mina Pirigia, mina Pampilia, mina Itipita, deli Libia viluwela mapilasina katitaikina Sairini. Mimilisi mina Roum, \v 11 e budoyu boda - mina Yudia, deli matausina gala mina Yudia tosivila iluvapelasi osi tapwaroru mina Yudia; e deli mimilisi mina Kiriti deli mina Arebia. Mitaga komwaidodasi yakidasi talilagaisi matausina ililivalasi obonadasi paila makwaisina vavagi siligaga avaka Yaubada bogwa leivagi!” \v 12 E komwaidosi iyowa luposi e deli si ninayuwa ititamapusi taitala baisa taitala, kawasi, “Wi! Avai vavagi baisa, ke?” \p \v 13 Mitaga mimilisi ikikovilaisi todubumi, kawasi, “Wa! Ka, matausina eimomsi sopi kaipeula leiwaiya botutu!” \s1 Pita ikamituli \p \v 14 E oluvi Pita itomalaula deli matausina sala tailuwotala taitala aposetolo, ikawota kaigala kaigaveka ilivala baisa tobobawa, kawala. “E segwaia mina Yudia, deli komwaidomi tosisula Yerusalem, bitalapula ninami. Ka, kulagaisi kaigagu avaka balivala. \v 15 Ki, kudokaisi paila yakamaisi leiwaimasi botutu? Gala makawala, paila kaukwau baisa eipokala valu. \v 16 E mitaga vavagi makwaisina baisa avaka tovitoubobuta Yoweli leikaibigi, kawala. \fig Segwaia mina Yudia, kulagaisi!|src="Vallotton 4400214" size="col" copy="(listen to me)" ref="2.14" \fig* \q1 \v 17 ‘Yaubada ikaibiga, \q1 Baisa makawala bavagi, tovana valu okala vigimkovila: \q2 igau baligabu ulo Baloma baisa tomota komwaidosi. \q1 Litumia tauwau deli vivila igau bikamitulaisi nanogu, \q2 tubovau bigisaisi kilisala \q2 deli tommoya mimi\f l \fq kilisala…mimi: \ft Kadayu keda Yaubada einagi bivituloki nanola baisa tomota.\f* bimimisi. \x - \xo 2.17-21 \xt Yoe 2.28-32\x* \q1 \v 18 E ka, wa yam makwaisina baligabu ulo Baloma \q2 baisa matausina ulo touwata goli, tauwau deli vivila, \q2 e matausina deli bikamitulaisi nanogu. \q1 \v 19 Igau bavituloki vavagi siligaga odabala labuma, \q2 deli ovalu watanawa bisim kabovituvitusila, \q1 baisa makawala, buyavi deli kova, deli mseu kubowala. \q1 \v 20 Kalasia igau bidavila bidudubila, \q2 deli tubukona bikulubweyani makawala buyavi, \q2 igau gala bivitoulai la yam Guyau. \q1 Yam makwaiwena tubulela yam saina bwainigaga. \q1 \v 21 Mapaila yam makwaiwena kidamwa availa availa bidousi baisa Guyau, \q2 bogwa bikoli matausina.’ \p \v 22 “E segwaia mina Isireli, kulagaisi biga baisa. Yesu guma Nasaredi\f m \ft Kidamwa magisi bilivalasi paila taitala tomota, mimilisi tuta bikaibigimgulisi la valu. Kugisi 1 Gwe 17.1 (Ilaitia tolela Tisibe), Mk 15.43 (Yosepa guma Alimatia), VA 9.11 (Saulo guma Tasu).\f* matauna leima metoya baisa Yaubada, e bitanikoli kala mimilakatila baisa paila uula makwaisina vavagi siligaga deli kaboyowalula deli kabutuvatusi avaka Yaubada leivagi metoya baisa matauna. E yokomi kukwatetasi baisa paila iyoulapula baisa oluwalaidasi. \v 23 Mitaga Yaubada leinigibogwi tomota bikasalaisi matauna Yesu bukuyosisi, baisa nanola Yaubada leinigibogwi makawala. E yokomi lokukwatumataisi paila lokukwasalaisi baisa tomitugaga\f n \ft Matausina gala ikikabikaulasi Yaubada la Karaiwaga — tuta baisa ililivala paila mina Roum.\f* e leikatukorosaisi matauna. \x - \xo 2.23 \xt Md 27.35; Mk 15.24; Lk 23.33; Yn 19.18\x* \v 24 Mitaga Yaubada bogwa itokowoi matauna imovavau, e eitaneku metoya okaliga kala peula, paila gala gagabila kaliga biyuwoli matauna. \x - \xo 2.24 \xt Md 28.5-6; Mk 16.6; Lk 24.5\x* \v 25 Paila Debida ilivilibogwi paila matauna, kawala, \q1 ‘Omatagu tuta komwaidona lagisi Guyau, \q2 paila matauna katitaikina ogu kakata, mapaila gala goli bayega. \x - \xo 2.25-28 \xt Sam 16.8-11\x* \q1 \v 26 Baisa uula nanogu imwamwasila \q2 deli ulo biga ivakasau mwasawa. \q1 Mokwita yeigu tomota wala e igau bakaliga, \q2 mitaga gala baninayuwa, bapikwaku goli, \q1 \v 27 paila yoku gala bukusilavaigu wa Edesi,\f o \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* \q2 e gala bukutugwalaigu, yeigu m towotetila tokimadagi, \q2 kidamwa baboda tumgeyai. \q1 \v 28 E yoku lokuvitulokaigu makadasina keda bilosi baisa omomova, \q2 e baisa bukuyomwasalaigu paila deli bitasivaduli.’ \p \v 29 “Budagwa, ibodaigu bakamlili baisa yokomi bigala tubudaisi Debida. Matauna bogwa leikaliga e leibakwaisi\f p \ft Guyau Debida leibakwaisi mapilana Yerusalem; kugisi 1 Gwe 2.10.\f* e baisa tuta kala laka eitotu omitadaisi. \x - \xo 2.29 \xt 2 Sml 7.12-13; Sam 132.11\x* \v 30 Matauna taitala tovitoubobuta, deli bogwa inikoli Yaubada la biga katotila baisa matauna. E baisa makawala - Yaubada ikatotila mokwita binagi taitala tabula Debida igau bisiligalaguva e biguyau, makawala Debida. \v 31 Debida igisibogwi avaka Yaubada igau bivagi, mapaila ikaibigibogwi paila Mesaia\f q \ft Matauna tokwatumova Yaubada eikatotila igau bima. Matausina tovitoubobuta mina Yudia eilivalasi paila matauna.\f* la movavau, kawala, \q1 ‘Yoku gala lokusilavi matauna wa Edesi, \q2 e wowola gala leitumgeyai.’ \m \v 32 Yaubada leitokowoi matauwena Yesu imovavau, mapaila yakamaisi komwaidomasi kala tosola paila vavagi baisa. \v 33 E Yesu bogwa leisiligalaguva baisa Yaubada ola kakata\f r \ft Kabosisu makwaina baisa kabala kamaiaba deli karaiwaga peula.\f* deli Yaubada isaiki Baloma Tobumaboma baisa matauna makawala Tamala la biga katotila. Baisa tuta lokugisaisi deli lokulagaisi baisa la bobwailila leiligabu baisa yakamaisi. \v 34 Paila Debida titoulela gala bilaguva wa labuma; mitaga eikaibiga, kawala, \x - \xo 2.34-35 \xt Sam 110.1\x* \q1 ‘Matauna Guyau iluki ulo Guyau. \q2 kusili baisa ogu kwakata \q1 \v 35 igau bavigakaim bukukwalisuwoli matausina kam tilaula.’ \p \v 36 “Mapaila komwaidodasi mina Isireli gala bitaninayuwasi, bitakatetasi mokwita kidamwa Yaubada bogwa leivigaki matauna Yesu Guyau deli Mesaia, matauwena goli lokukwatukorosaisi.” \p \v 37 E tutala tomota leilagaisi baisa, ikiuta ninasi sainela e ilukwaisi Pita deli sala aposetolo, kawasi, “Wi! Tuwamaiasʹo! Avaka bakavagaisi?” \p \v 38 Pita iluki matausina kawala, “Taitala taitala yokomi bukuninavilasi metoya omi mitugaga, e bukubapitaisasi oyagala Yesu Keriso, kidamwa biligaiwa mi mitugaga; e, bukubanaisi Yaubada la semakavi, baisa Baloma Tobumaboma. \v 39 Paila Yaubada bogwa leikatotila makawala baisa yokomi deli litumia, deli baisa komwaidosi tosikaduwonaku,\f s \ft Matausina gala mina Yudia.\f* komwaidosi availa availa Guyau da Yaubadasi leididou bimakaiasi.” \p \v 40 Pita ikikamitabubula tuvaila e saina bidubadu biga ililivala baisa matausina, kawala, “Titoulemi bukukolaimi metoya okabomipuki igau bima baisa matausina tomitugaga.” \v 41 E saina bidubadu matausina idubumaisi la biga e ibapitaisasi; e wa yam makwaiwena kasi boda ikatumkulovaisi kala bawa ikalawaisi lakatuluwotolu tomota. \v 42 E matausina ipwaitukulasi takutu baisa aposetolo deli ikikalubailasi, ikamkwamsi gulitinidesi,\f t \ft Ikamkwamsi deli tuvaila ikamsi Guyau la Kamkwam kala Kaboluluwai.\f* e deli ininigadasi. \s1 Si bubunela todubumi \p \v 43 Baisa saina bidubadu vavagi siligaga deli kaboyowalula ikaloubusisi metoya oyumasi aposetolo, baisa uula komwaidosi ibulukukoli oninasi. \v 44 Komwaidosi todubumi ikommolaisi matausina e ikalubailisi, ivilabwailasi si guguwa baisa taitala taitala. \x - \xo 2.44 \xt VA 4.32-35\x* \v 45 E si bubunela baisa makawala. Bigimolaisi si baleku deli si guguwa e komwaidona mapusi ivilabwailasi baisa komwaidosi, avaka bibodi wala kasi pilasi taitala taitala. \v 46 E yumyambwata matausina isigugulasi gulitinidesi wa Bwala Kwebumaboma. Deli isisigugulasi poulotala paila kamkwam osi bwala, kwaimanum ikamkwamsi deli si mwasawa. \v 47 Iiyakawolaisi Yaubada, deli tomota komwaidosi ikikamiabaisi matausina. E yumyambwata Guyau ikikatumkulovi kasi boda metoya baisa availa availa bogwa ikikatumovi goli. \c 3 \s1 Imalolisa kaikela topem \p \v 1 Kwaitala yam eitobala kalasia, e Pita deli Yoni ilosi wa Bwala Kwebumaboma otutala ninigada.\f u \ft Baisa eitobala kalasia (3 pm), wa tuta matutona bilulasi wa Bwala Kwebumaboma.\f* \v 2 E yam yam tomota bikikauwaisi taitala topem bisisailisi matauna wa lulu Bwala Kwebumaboma maduyona idokaisi Kaduyomanabwaita. Metoya ola tuta kaloubusi topem wala matauna. E bisailisi maduyona kidamwa bininigadi matausina tosusuvi mwada bisakaisi mani. \v 3 Tutala Pita deli Yoni isusuvisi, e topem igisi matausina inigadi mwada avaka bisakaisi. \v 4 Imitakavataisi matauna e Pita ikawota, kawala, “Kugisimlilaima!” \v 5 Mapaila igisimlili idoki makateki bisakaisi avaka. \v 6 Pita iluki, kawala, “Gala ulo mani, taga basakaim baisa avaka laiyosi. Yeigu wodola Yesu Keriso guma Nasaredi\f v \ft Kugisi VA 2.22 kala katumiki.\f* e akaraiwogaim, kutomalaula kuloula.” \v 7 E Pita iyosi yamala kwayakakata ivitomiliwoli. E nani kwaibakwaila deli kwaibunela imalolisasi; \v 8 e itomalaula itoli, oluvi iloula. E deli kasitaiyu matausina isuvisi wa Bwala Kwebumaboma Yaubada. \v 9 E tomota komwaidosi igisaisi matauna ililoula iiyakawoli Yaubada. \v 10 E ivitusaisi kidamwa matauna toninigada metoya omatala makaduyona Kaduyomanabwaita wa Bwala Kwebumaboma; e saina itutu uwosi iyowa luposi sainela paila baisa avaka ikaloubusi baisa matauna. \fig Basakaim baisa avaka laiyosi|src="Vallotton 4400306" size="col" copy="beggar on steps" ref="3.6" \fig* \s1 Pita ikamituli wa Bwala Kwebumaboma \p \v 11 E matauna iiyosikikiti Pita sola Yoni, mapaila tomota komwaidosi itutu uwosi e isakaulasi imakaiasi kasitaitolu baisa matabudona idokaisi yagala “Solomoni la bwala”. \v 12 Tutala Pita igisi tomota iluki, kawala, “Segwaia mina Isireli - ammakawala iyowa lupomi paila baisa? Kaina avaka uula kumitakavataimasi? Mokwita, bogwa lakapilasaisi matauna e ililoula bwaina. Mitaga ki, kudokaisi uula mina papeula kaina totapwaroru bwaina yakama? Gala goli makawala. \v 13 Taga uula baisa - Eberaam, Aisake deli Yekobe si Yaubada, tubudoiasi si Yaubada, matauwena kala kalugologusa eigibilisi baisa la towotetila Yesu.\f w \ft Baisa igatala Mesaia yagala; kugisi Ais 42.1, 52.13.\f* Yokomiga lokukwasalaisi matauna baisa tokwaraiwaga, e lokupakaisi matauna omatala Pailato\f x \ft Matauna Ponitio Pailato, mina Roum si tokwaraiwaga paila mapilasina Yudia, Sameria deli Idumia wa taitu 26-36 AD.\f* ilagoli Pailato bogwa inagi mwada bitaneku. \x - \xo 3.13 \xt Sun 3.15\x* \v 14 Matauna Yesu tobumaboma deli tobwaila taga yokomi lokupakaisi matauna, e kaimapula lokunigadaisi Pailato bitagwala bitaneku taitala tosilagi baisa yokomi. \x - \xo 3.14 \xt Md 27.15-23; Mk 15.6-14; Lk 23.13-23; Yn 19.12-15\x* \v 15 E mapaila matauna uulela momova, taga lokukwatumataisi. Mitaga Yaubada leitokowoi e imovavau e yakamaisi lakagisaisi e mapaila kasilasolasi makawala. \v 16 Ka, baisa Yesu la peula eikatupewoli matauna topem. Vavagi makwaina avaka lokugisaisi deli kuvitusaisi, baisa gagabila bakavagi paila uula eidubumi Yesu. E la dubumi wala baisa Yesu, baisa goli uula matauna leibwaina tomwaidona baisa omitami komwaidomi. \p \v 17 “E mapaila budagwa, bogwa anikoli baisa avaka lokuvigakaisi Yesu uula mina bubeikam yokomi, e makawala tuvaila kami tokwaraiwaga. \v 18 Omitibogwa Yaubada ikamituli metoya oudosi tovitoubobuta komwaidosi kidamwa ibodi la Mesaia bikuli kala mmayuyu, e mapaila Yaubada ivigimkulovi makawala baisa. \v 19 Mapaila kuninavilasi kukwaimilavausi baisa Yaubada, e bikosuweu mi mitugaga, \v 20 kidamwa tuta tuta Guyau Yaubada bivigivauwaimi metoya ola kalubaila, deli biwitali Yesu matauwena Mesaia leinigibogwi paila yokomi. \v 21 Bisigaga goli wa labuma igau avai tuta Yaubada bibubulivau vavagi komwaidona. Paila Guyau eikamituli makawala omitibogwa metoya oudosi matausina la tovitoubobuta mina bumaboma. \v 22 Paila Mosese ilivala, kawala, ‘Guyau mi Yaubada igau biwitali taitala tovitoubobuta biwokaiami, taitala guma Yudia goli, makawala eiwitalaigu.\f y \fq makawala eiwitalaigu. \ft Gagabila bitagini, “makawala yeigu goli.”\f* Ibodi bukukwabikaulasi komwaidona avaka avaka matauna bilukwaimi. \x - \xo 3.22 \xt Kak 18.15,18\x* \v 23 Kidamwa availa gala bikabikaula avaka matauna tovitoubobuta bilivala, Yaubada bitavilevi matauna metoya baisa la tomota e bikodidaimi.’ \x - \xo 3.23 \xt Kak 18.19\x* \v 24 E tovitoubobuta bidubadu, availa availa goli iyosisi avaka bikamitulaisi, eilivalasi paila tuta matutowena. E matauna Samwela eikamituli makawala, deli availa availa igau bikaloubusisi oluvi. Komwaidosi matausina eikamitulaisi paila tuta matutowena. \v 25 E avaka Yaubada ikatotilabogwa metoya baisa tovitoubobuta, baisa yokomi bukukwauwaisi; e avaka Yaubada ikabutu deli tubudoiasi, baisa yokomi kami vilavila isisu. Paila ikaibiga makawala baisa Eberaam, kawala, ‘Metoya baisa tubumwa igau bakabwaili komwaidosi mina watanawa.’ \x - \xo 3.25 \xt Vit 22.18\x* \v 26 Mapaila Yaubada inigibogwi iwitali la Towotetila matauna biwokaiami, kidamwa bimitukwaiyaimi bivisivilaimi bukusilavaisi mi mitugaga.” \c 4 \s1 Pita sola Yoni omitasi Gugula \p \v 1 Pita sola Yoni ililivalasi wala baisa tomota, e imakaiasi matausina mimilisi tolula,\f z \fq \it mimilisi tolula.\it*\ft mimilisi buki pilabubogwa iginisi “mimilisi tolula tovakaveka”.\f* deli matauna Bwala Kwebumaboma kala tokaikivi kasi tokugwa, e deli mina Sadusi. \v 2 Matausina kasitaiyu aposetolo iuvitulokisi tomota kidamwa Yesu itokaia imovavau goli. E ikai ninasi paila vituloki makwaina, paila uula baisa bivituloki kidamwa tomata bitokaiasi baisa omomova. \v 3 Mapaila iyosisi matausina e isailisi wa bwala katupipi igau biyam, paila bogwa eibogi. \v 4 Mitaga tobobawa bogwa eilegasi si kamituli e idubumaisi wala. E todubumi kasi bawa isisiniveka, e iboda kaina lakatuluwolima. \p \v 5 E eiyam mina Yudia kasi tokugwa deli kaidadala valu deli toninitalapula paila Karaiwaga\f a \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* isigugulasi mapilana Yerusalem. \v 6 Matausina igugulasi deli Tolula Toveka\f b \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* Anasa, e Kaiapa,\f c \ft Anasa matauna Tolula Toveka wa taitu 6-15 AD, e yawala Kaiapa matauna Tolula Toveka wa taitu 18-36 AD.\f* Yoni,\f d \fq Yoni: \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “Yonatani”. Matauna Tolula Toveka ivitouula la karaiwaga 36 AD.\f* Alekisana, e deli mimilisi matausina la boda Tolula Toveka veyala. \v 7 E itomiliwolaisi aposetolo omitasi komwaidosi e ikatupoiyaisi, kawasi, “Ammakawalaga kuvigakaisi baisa? Avai peula baisa kuyosisi, kaina availa eisakaimi karaiwaga kidamwa bukuvagaisi baisa?” \p \v 8 Mitaga Pita ivakasau Baloma Tobumaboma ivitakauloki matausina, kawala, “Tauwau, yokomi kasi tokugwa tomota deli kaidadala valu. \v 9 kidamwa lokukwatupoiyaimasi lagaila paila vavagi bwaina lakavagi baisa topem, deli ammakawala lakavigaki leibwaina, \v 10 ibodaimi komwaidomi bukunikolaisi, deli komwaidodasi mina Isireli bitanikolaisi, kidamwa matauna tau eitotu omitami tomanabwaina wala, metoya ola peula matauna Yesu Keriso guma Nasaredi. Mitaga matauna Yesu lokukwatukorosaisi, e Yaubada eitokowoi e imovavau. \v 11 Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu paila matauna Yesu, kawala, \q1 ‘Dakuna yokomi tokwaliai bwala lokutakilaisi, \q2 Yaubada leivigaki makwaina makawala lipumatala.’ \x - \xo 4.11 \xt Sam 118.22\x* \m \v 12 Ka, Yaubada gala isakaidasi availa ituwoli baisa ovalu watanawa, kidamwa gagabila bikatumovaidasi. Katumova bitabani baisa wala matauna kalamwaleta.” \p \v 13 Matausina Togugula\f e \ft Kugisi mabigana gugula wa makasana Biga Kala Katumiki.\f* itutu uwosi paila igisaisi si tuvaluwa Pita sola Yoni, deli ivitusaisi matausina tobubeikam wala. E ikatetasi kidamwa matausina Yesu sala. \v 14 Mitaga gala avaka igagabila bivitakaulasi paila bogwa igisaisi matauna leibwaina eitotusi deli Pita sola Yoni. \v 15 Mapaila ilukwaisi matausina bisilavaisi Gugula bolela, e ititamapusiga titoulesi. \v 16 Kawasi, “Avaka bitavigakaisi matausina tauwau? Komwaidosi tosisula Yerusalem bogwa inikolaisi vavagi topilaveka eivagaisi matausina, e gala gagabila bitakiwolaisi. \v 17 Mitaga bitakatululutaisi taga tuvaila bilivalasi baisa availa paila matauna Yesu. Paila gala magidasi vavagi makwaina bikaligiaki baisa tomota.” \p \v 18 Mapaila idauwaisi bisuvivausi ikaraiwogaisi matausina gala avai tuta tuvaila bilivalasi kaina bivitulokisi paila matauna Yesu. \v 19 Mitaga Pita sola Yoni ivitakaulokaisi, kawasi, “Yokomi titoulemi bukunagaisi avaka kala duwosisia baisa omatala Yaubada. Ki, bakakabikuwolaimi kaina bakakabikuwolaisi Yaubada? \v 20 Ilagoli yakama gala gagabila bakakapatu paila avaka bogwa lakagisi deli lakalagi.” \v 21 E togugula ikatululutaisi matausina saina peula e oluvi iyabaisi bisunapulasi. Gala avai vavagi ibanaisi uula paila bimipukwaisi, paila komwaidosi tomota iyakawolaisi Yaubada paila avaka bogwa ikaloubusi. \v 22 Paila matauna topem kala taitu ikalisau kweluwovasi, mitaga eivagaisi makwaina vavagi siligaga baisa matauna, e bogwa leibwaina goli. \s1 Todubumi ininigadasi mwada bituvaluwasi \p \v 23 Tuta matutona wala eiyabaisi matausina, Pita sola Yoni ikaimilavausi osi boda, e ilukwaisi matausina avaka tolula tovakaveka deli kaidadala valu eilivalasi. \v 24 Avai tuta ilagaisi baisa, komwaidosi inigadasi kaigitinidesi baisa Yaubada kawasi. “Mwa, Guyau deli Tobubulela walakaiwa, watanawa, bolita deli komwaidona vavagi oluwalaisi. \x - \xo 4.24 \xt Sun 20.11; Nie 9.6; Sam 146.6\x* \v 25 Metoya baisa Baloma Tobumaboma lokulivilibogwi baisa owodola tubumaisi Debida m towotetila. Paila matauna ikaibiga, kawala, \q1 ‘Avaka uula matausina gala mina Yudia igigibuluwasi, \q2 kaina avaka paila tomota ikikeiwalasi? \x - \xo 4.25-26 \xt Sam 2.1-2\x* \q1 \v 26 Guyousi watanawa ikatubaiasasi, \q2 deli tokwaraiwaga isigugulasi \q2 mwada bikikabiliasi baisa Guyau deli la Mesaia \q2 mitaga ivigimakavaisi wala.’ \m \v 27 Paila mokwita wala Erodi\f f \ft Matauna Erodi Anitipasa eiguyoi mapilasina Galili deli Peria wa taitu 4 BC bila 39 AD; kugisi Lk 23.7-11.\f* deli Ponitio Pailato igugulasi mapilana vilouveka deli matausina gala mina Isireli e deli mina Isireli, mwada bisilibodaisi Yesu m touwata tobumaboma,\f g \ft Kugisi VA 3.13 kala katumiki.\f* matauwena lokuvigaki Mesaia.\x - \xo 4.27 \xt Md 27.1-2; Mk 15.1; Lk 23.1,7-11; Yn 18.28-29\x* \v 28 Isigugulasi kidamwa bivagaisi komwaidona vavagi makwaisina, mitaga yoku bogwa kunigibogwi biyoumatilasi. Paila yoku tolipeula e bogwa kunagi makawala. \v 29 E mapaila Guyau bukugisi avaka ikapokaimasi e kutagwala kidamwa yakamaisi m touwata bakalivalasi m biga deli ma tuvaluwasi. \v 30 Kuyosali yamam bukukwatumova deli kutagwala paila kaboyowalula deli vavagi siligaga bakavagaisi metoya ola peula Yesu m touwata tobumaboma.” \p \v 31 Eivenokusi nigada, e matabudona mesisikaisi iyega. Komwaidosi wala ivakasau Baloma Tobumaboma e ivitouulasi ilivalasi Yaubada la biga deli si tuvaluwa. \s1 Todubumi ivilabwailasi si guguwa \p \v 32 Todubumi komwaidosi kasi lumkola deli ninasi ninitinidesi wala. Deli gala availa ilivala mwada biyusi avaka la guguwa paila titoulela. Mitaga komwaidosi wala ivilabwailasi si guguwa deli sesia. \x - \xo 4.32 \xt VA 2.44-45\x* \v 33 Deli aposetolo isolasi saina peuligaga paila la movavau Guyau Yesu e Yaubada iligabu bidubadu mitakwai saina siligaga baisa komwaidosi matausina. \v 34 E gala availa metoya mabudona boda isisu tonamakava. Matausina isim si baleku kaina si bwala bigimolaisi e bimaiyaisi mapula \v 35 bisakaisi aposetolo; e oluvi aposetolo ivilabwailasi baisa taitala taitala makawala avaka bibudoki kala pilasi. \p \v 36 E isisu taitala tau yagala Yosepa dalela Libai\f h \ft Madilana isim si koni bipilasaisi tolula wa Bwala Kwebumaboma otutala tapwaroru; kugisi Baw 3.1-13.\f* la viloutoula Saipirosi, e aposetolo idokaisi matauna yagala Banaba. (E baisa bitakatumiki, “Tokwatuloluta”.) \v 37 Matauna igimoli la baleku imai mapula isaili omitasi matausina aposetolo. \c 5 \s1 Ananaiasi sola Sapaira \p \v 1 Mitaga taitala tau yagala Ananaiasi sola la kwava yagala Sapaira. Matauna igimoli kubilatala la kwabila, \v 2 mitaga ikatuyumali mabila mani isaim paila titoulesi, e kesalaga mani isaili omitasi aposetolo. E deli, la kwava inikoli baisa. \v 3 E Pita iluki matauna, kawala, “Ananaiasi, ki, avaka paila kutagwala Setani ikaraiwogaim, mapaila lokusepuloki Baloma Tobumaboma paila lokukwatuyumali mabila mani paila mapula m kwabila lokusaim? \v 4 Igau gala kugimoli makubilana, baisa m vavagi goli, e igau avai tuta lokugimoli baisa m mani gagabila bukukwaraiwogi. Avaka paila oluvi lokunagi onanom paila bubunela baisa? Baisa gala kusipuloki tomota, mitaga baisa lokusipuloki Yaubada.” \v 5 E tutala Ananaiasi ililagi biga mabigasina ikapusi e ikaliga, e komwaidosi bogwa eilagaisi saina ikokolasi sainela. \v 6 E tubovau isuvisi ikapolaisi wowola e ilauwaisi ibakwaisi. \p \v 7 E igau ilalavi la kwava leisuvi, mitaga minana gala inikoli avaka eivitoulai. \v 8 E Pita iluki minana, kawala, “Ve, ka! Kulukwaigu magulona mani. Ki, baisa mokwitala mi kwabila mapula makawala som m mwala lokukwauwaisi?” \p E minana ivitakauloki, kawala, “E, baisa mokwitala. Makawala mapula.” \p \v 9 Mapaila Pita iluki minana, kawala, “Avaka paimi som m mwala lokuwakolaisi Guyau la Baloma? Ka, kugisi matausina tauwau kala tobekwa m mwala leitotusi wa lulu, matausina igau tuvaila bimaisi bilupaimsi bilauwaimsi.” \v 10 E gala imomwa, minana ikapusi omatala Pita e ikaliga. E tubovau isuvisi leigisaisi minana bogwa eikaliga, mapaila ilupaisi minana ilauwaisi ibakwaisi ovitakola la mwala. \v 11 E komwaidosi toekalesia deli bidubadu tuvaila eilagaisi vavagi baisa, saina kasi kokola sainela. \s1 Vavagi siligaga deli kaboyowalula \p \v 12 Saina bidubadu vavagi siligaga deli kaboyowalula aposetolo ivagaisi omitasi tomota. Komwaidosi todubumi isigugulasi poulotala omatabudona yagala “Solomoni la bwala”. \v 13 Gala availa tosisula okaukweda ituvaluwa bisuki osi boda deli, ilagoli tomota saina ikavisaisi mabudona todubumi. \v 14 Mitaga saina bidugaga touwovau tauwau deli vivila eidubumaisi Guyau, e ikatumkulovaisi kasi boda ibudoveka. \v 15 Mapaila ivakanididailisi si tokwatoula wa keda, isailisi mimilisi wa kebila mimilisi wa moi, mwada tutala Pita bililoula, kaina kaikobula wala bisisilavi mimilisi matausina. \v 16 E saina tobobawa tomota leimaisi metoyasi ovalu makwaisina katitaikina opapala Yerusalem, e imaiyaisi si tokwatoula deli availa availa baloma gaga\f i \ft Minasina baloma gagabila bisikailasi biyosisi tomota.\f* leisikailasi matausina; mapaila komwaidosi wala ibwainalabasi. \fig Mwada Pita kaikobula wala bisisilavi mimilisi|src="Vallotton 4400515" size="col" copy="(at least his shadow)" ref="5.15" \fig* \s1 Ikatupipaisi aposetolo \p \v 17 E oluvi Tolula Toveka deli komwaidosi sala, matausina Sadusi kala boda,\f j \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* saina vakaigaga si pogi baisa aposetolo, mapaila matausina inagaisi avaka bivagaisi. \v 18 E mapaila ikatupipaisi aposetolo ikovisuyaisi wa bwala katupipi. \v 19 Mitaga wa bogi makwaina la anelosi Guyau iulaim tokwatupipi kasi yoyu e ivisunupuloi aposetolo. E iluki matausina, kawala, \v 20 “Ka, kulosi kusuvisi Bwala Kwebumaboma bukusolasi baisa tomota paila komwaidona bigala momova kwaivau makwaina.” \v 21 E aposetolo ikabikaulasi e obulubuvisiga matausina isuvisi wa Bwala Kwebumaboma ivitouulasi bivitulokisi. \p E Tolula Toveka deli sala ikatuyoulaisi komwaidosi mina Yudia kaidadala valu bisigugulasi paila tommoya si Gugula kwaiveka; oluvi matausina iwitalaisi touwata baisa toyamata bwala katupipi kidamwa bimai aposetolo omitasi matausina. \v 22 Mitaga tutala touwata ilosi, matausina gala ibanaisi aposetolo wa bwala katupipi. Mapaila ikaimilavausi baisa Togugula ilukwaisi, \v 23 kawasi, “Kalosi wa bwala katupipi kagisaisi kwekatukikita deli komwaidosi toyamata eiyuuyausasi wa lulu. Mitaga tutala kaulaimwaisi yoyu gala kabanaisi availa olumoulela.” \v 24 E tutala Bwala Kwebumaboma kala tokaikivi kasi tokugwa deli tolula tovakaveka ilagaisi baisa, matausina saina iyowa luposi avaka eivitoulai baisa aposetolo. \v 25 E oluvi taitala ima iluki matausina, kawala, “Tauwau kulegasi! Matausina tauwau lokukwatupipaisi, ka, baisa eitotusi wa Bwala Kwebumaboma eivivitulokaisi tomota!” \v 26 Mapaila tokugwa deli la tomota ilosi ivakoulisi aposetolo imaiyaisi. Matausina gala iyotiganinisi, paila uula ikukolaisi tomota kaina ammakawala taga bikabidikunaisi matausina. \p \v 27 Mapaila matausina ivakoulisi aposetolo imaiyaisi bitolisi Togugula omitasi. E Tolula Toveka ikikatupoi matausina. \v 28 Kawala, “Bogwa kakamlilaisi biga baisa yokomi gala bukuvitulokisi paila matauna tau Yesu. Taga kugisaisi avaka bogwa lokuvagaisi! Bogwa mi vituloki eikaligiaki komwaidona Yerusalem. Ki, magimi bukuvigakaimasi kama pakulasi paila matauna la kaliga?” \x - \xo 5.28 \xt Md 27.25\x* \p \v 29 Mitaga Pita deli sala aposetolo ivitakaulasi, kawasi, “Ibodaimasi bakakabikuwolaisi Yaubada, tomota gala. \v 30 Matauwena Yesu kukwatupitukwaisi wa korosi e lokukwatumataisi. Mitaga Yaubada, matauwena tubudoiasi si Yaubada, bogwa eitokowoi Yesu e imovavau. \v 31 E Yaubada bogwa ilupi matauna isiligalaguva baisa ola kakata\f k \fq \it baisa ola kakata.\it*\ft Gagabila bitagini “metoya ola peula”; kugisi VA 2.33 deli kala katumiki.\f* biguyau deli bitokwatumova, bisaiki mina Isireli si tuta ninavila deli si mitugaga kala ligaiwa. \v 32 E yakamaisi kala tosola vavagi makwaisina, yakamaisi deli Baloma Tobumaboma, matauna Yaubada la semakavi baisa availa availa yakidasi takabikuwolaisi matauna.” \p \v 33 E tutala matausina Togugula ilagaisi baisa igibuluwasi sainela, magisi bikaraiwagasi matausina aposetolo bikatumataisi. \v 34 Mitaga taitala matausina Parisi yagala Gamalieli, matauna toninitalapula paila Karaiwaga,\f l \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* e tomota komwaidosi itemmalaisi; e itomalaula wa Gugula. Iyabi aposetolo bivisunupuloiyaisi paila tuta pikekita, \v 35 e oluvi iluki Togugula, kawala, “Ka, budagwa mina Isireli, kuyumataimi paila avaka mwada bukuvigakaisi matausina. \v 36 Paila tuta bogwa leim, tau matauna Dudasi ivalapula ikayupali mwada matauna tokwaraiwaga; deli lakatuvasi tomota kala tovakwabu. Mitaga da valusi kala tokwaraiwaga ikatumataisi matauna, iyobutubutaisi komwaidosi kala tovakwabu e ikimataisi si paisewa. \v 37 Oluvi tutala sonukula oluwala e matauna Yudasa\f m \ft Matauna tokowolova karaiwaga wa taitu 6 AD mwada bipaiki mina Roum si karaiwaga.\f* guma Galili ivalapula, e matauna tuvaila bidubadu kala tovakwabu, mitaga da valusi kala tokwaraiwaga tuvaila ikatumataisi matauna, deli iyobutubutaisi komwaidosi kala tovakwabu. \v 38 Mapaila kaina makawala wala baisa tuta. Uula baisa alukwaimi, kuligaiwaisi. Galaga avaka bukuvigakaisi matausina. Kidamwa baisa si nanamsa deli si paisewa leima metoya baisa tomota, bogwa goli bitamwau. \v 39 Mitaga kidamwa vavagi makwaina metoya baisa Yaubada, gala gagabila goli bukubokavilaisi matausina, igau bibanaimi yokomi lokuuvataisi deli Yaubada!” \p E Togugula ikabikaulasi Gamalieli la nanamsa. \v 40 E mapaila idouwaisi aposetolo bisuvisi, e ikaraiwagasi biwaiyasi matausina deli ikaraiwogaisi gala avai tuta tuvaila bililivalasi paila Yesu; e oluvi itugwalaisi matausina bilosi. \v 41 E aposetolo isilavaisi Togugula saina imwasawasi sainela paila Yaubada idoki matausina ibodi bikulaisi kasi mmosila paila ibokulaisi Yesu. \v 42 E yumyambwata wa Bwala Kwebumaboma deli osi bwala tomota ipupwaitukulasi gala isomatasi vituloki deli kamatula paila Bulogala Bwaina makwaina paila Yesu matauna Mesaia.\f n \fq paila Yesu matauna Mesaia. \ft Gagabila bitagini, “kidamwa Yesu matauna Mesaia.\f* \c 6 \s1 Tailima taiyu topilasi \p \v 1 Yam makwaisina bogwa leim e toligalega kasi bawa isisiniveka. E mimilisi toligalega mina Yudia isisuaisi ililivalasi wala obonasi mina Girisi.\f o \ft Matausina mina Yudia eigalasi ilosi imili valusi deli boda ituwoli ituwoli. Matausina tosisula Yerusalem tuvaila mina Yudia mitaga si valu tatousi Yerusalem.\f* E mabudona ikominimanisi deli matausina toligalega mina Yudia tosisula Yerusalem. Paila yumyambwata aposetolo bivilavilasi mani baisa toligalega. E matausina bonasi mina Girisi eikaibigasi kidamwa si kwabuya tuta komwaidona ititavileiyaisi, paila tutala aposetolo ivilavilasi mani, gala goli si sela. \v 2 Mapaila tailuwotala taiyu aposetolo idouwaisi komwaidosi toligalega isigugulasi e ikaibigasi, kawasi, “Baisa gala goli duwosisia paila yakamaisi. Mwada bakaulilavaisi kamituli paila Yaubada la biga, e kaimapula bukuvigakaimasi tovilavila mani. \v 3 Mapaila segwaia bukunagaisi tailima taiyu tauwau oluwalaimi lokunikolaisi ivakasau Baloma Tobumaboma, e deli si kabitam, e bakasakaisi si koni paila bivilasi mani.\f p \ft Si wotetila kaina bisagalaisi kʹasi baisa kwabuya kaina biyamataisi mani deli avai guguwa kala vilavila.\f* \v 4 Oluvi yakamaisi bakakabomaisi ma tutasi komwaidona baisa ninigada deli kakamatula Bulogala Bwaina.” \p \v 5 Komwaidosi mabudona iyomwasali ninasi paila si nanamsa aposetolo e itagwalasi. Mapaila matausina ikainagaisi Sitibeni matauna saina todubumi ivakasau Baloma Tobumaboma, deli Pilipi, Pirokoro, Nikanori, Timoni, Pamena, deli Nikola tolela Anitioki matauna gala guma Yudia mitaga bogwa eisivila baisa mina Yudia osi tapwaroru. \v 6 Toligalega imaiyaisi mayuwona baisa aposetolo omitasi; e aposetolo itapwarorusi, deli iyosalaisi yumasi ikiwotaisi matausina tailima taiyu. \p \v 7 E mapaila Yaubada la biga ikaligiaki. Toligalega kasi bawa iyouloveka sainela mapilana Yerusalem, deli saina bidubadu tolula itagwalasi isuvisi osi boda todubumi. \s1 Ikatupipaisi Sitibeni \p \v 8 E Yaubada saina imitukwaii matauna Sitibeni e ipeula sainela kidamwa bivagi vavagi siligaga deli kaboyowalula baisa omitasi tomota. \v 9 Mitaga mina Yudia si bwala tapwaroru kwaitala isisu, e matausina mina Sairini deli mina Alekisaniria itapwarorusi baisa; e mabudona boda idokaisi yagasi “Gala Kama Katupipisi”.\f q \ft Mabudona mina Yudia omitibogwa tokwatupipi e iuwotetilasi, mitaga tuta baisa kasi tokwaraiwaga eitanekwaisi mauula gala iwotetilasi baisa availa.\f* E mabudona ikoulovaisi Sitibeni. E matausina, deli mimilisi tuvaila mina Yudia metoyasi mapilasina Silisia deli Esia ivitouulasi ikominimanisi deli matauna. \v 10 Mitaga Baloma Tobumaboma iviyelu nanola Sitibeni deli la kabitam, mapaila avai tuta eililivala, matausina gala gagabila bisilibodaisi matauna. \v 11 Mapaila matausina itokaiasi imapwaisi mani baisa mimilisi tomota imnabaisi matausina biutusi si sopa bikaibigasi, kawasi, “Bogwa lakalagaisi matauna la biga dubakasala baisa Mosese deli baisa Yaubada.” \v 12 Makawala goli ititamnabaisi tomota deli kaidadala valu deli toninitalapula paila Karaiwaga. E matausina imakaiasi Sitibeni iiyosisi matauna ivakoulisi imaiyaisi omatala Gugula. \v 13 Oluvi ivitodailisi mimilisi matausina toutu sopa paila Sitibeni, ikaibigasi, kawasi, “Tau matauna tuta komwaidona ililivala biga dubakasala paila da Bwalasi Kwebumaboma makwaina, deli paila Mosese la Karaiwaga. \v 14 Paila kalagaisi matauna eikaibiga mwada matauna Yesu guma Nasaredi igau bikodidaimi Bwala Kwebumaboma deli bikivilivau kada gulogulasi makwaisina avaka Mosese eiguli.” \v 15 E komwaidosi matausina eisisuaisi wa Gugula itobu mitasi baisa Sitibeni e igisaisi migila kala gigisa idavila makawala anelosi migila. \c 7 \s1 Sitibeni la bigatona \p \v 1 E Tolula Toveka ikatupoi Sitibeni, kawala, “Ki, bogwa mokwitala makawala baisa?” \p \v 2 E Sitibeni ikawota, kawala, “Budagwa deli tumagwa, kulagaisi ulo biga. Yaubada saina Towalakaiwa sainela iyoumatila baisa omatala tubudaisi Eberaam tutala mesisiki Mesopotemia, igau gala bigala bila Erana. \x - \xo 7.2-3 \xt Vit 12.1\x* \v 3 Iluki matauna, kawala, ‘Kusilavi veyamwa deli m valu e kula tuwoli valu igau bavitulokaim.’ \v 4 Mapaila isilavi la valu viloutoula, e ikoluluvi ila imila valu Erana. Oluvi Eberaam tamala ikaliga baisa. E Yaubada iwonani matauna bisilavi mapilana Erana e bigala bima ambaisa yokomi mokusisikaisi tuta baisa. \x - \xo 7.4 \xt Vit 11.31; 12.4\x* \v 5 Tuta matutona Yaubada gala isaiki Eberaam kubilatala paila la viloutoula, gala iboda katupotala baleku goli; mitaga Yaubada ikatotila baisa matauna igau tuta oluvi biyosi la kwabila, kidamwa biyosivigasi la vavagi e oluvi tubula kasi bigukeya. Baisa katotila makwaina Yaubada eivagi tutala Eberaam gala isim litula. \x - \xo 7.5 \xt Vit 12.7; 13.15; 15.18; 17.8\x* \v 6 Baisa avaka Yaubada leiluki matauna, kawala, ‘Yoku tubumwa igau bitogilagalasi baisa valu tuwoli, matausina igau ambaisa biulasi deli bibodaisi si kaisisu saina gaga paila kwelakatuvasi taitu. \x - \xo 7.6-7 \xt Vit 15.13-14\x* \v 7 E mitaga si tokwaraiwaga matausina igau bayakali, oluvi bisilavaisi valu mapilana e bitemmalaigusi baisa mapilana valu.’ \x - \xo 7.7 \xt Sun 3.12\x* \v 8 E oluvi Yaubada isaiki Eberaam kabutuvatusi Bobu\f r \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* baisa makawala kabutubogwa kasi kaivatusi. E mapaila Eberaam iuni Aisake, e kwailima kwaitolula yam ibobu matauna; Aisake ibobu latula Yekobe, oluvi Yekobe ibobu matausina litula tailuwotala taiyu tadokaisi Tobubogwa, baisa yakidasi mina Isireli daledasi kala vitouula. \x - \xo 7.8 \xt Vit 17.10-14; 21.2-4; 25.26; 29.31—35.18\x* \p \v 9 “E matausina Tobubogwa ipogaisi Yosepa igimolaisi matauna, kidamwa tomota bivigakaisi ula bilauwaisi mapilana Itipita. Mitaga Yaubada isisu deli matauna, \x - \xo 7.9 \xt Vit 37.11,28; 39.2,21\x* \v 10 e ikoli komwaidona makwaisina pakula. E tutala Yosepa itotu omatala mina Itipita si guyau, Yaubada isaiki Yosepa mwamwasila migila deli kabitam. E guyau matauna ivigaki Yosepa kasi tokwaraiwaga viloumwaidona valu deli komwaidosi guyau la ula. \x - \xo 7.10 \xt Vit 41.39-41\x* \v 11 Oluvi molusaula itokaia viloumwaidona Itipita deli Kenani, baisa uula saina kasi mmayuyu ilumkolaisi. Tubudoiasi gala gagabila bibanaisi sitana kaula. \x - \xo 7.11 \xt Vit 42.1-2\x* \v 12 Mapaila tutala Yekobe ilagi mwada kaula eisisu mapilana Itipita, iwitali tubudoiasi liloutala eilosi baisa. \v 13 E igau lilouyuwela leimaisi e Yosepa iyoumatila titoulela baisa tuwʹala paila bivitusaisi matauna, deli ikavitusi veyala baisa mina Itipita si guyau. \x - \xo 7.13 \xt Vit 45.1,16\x* \v 14 E mapaila Yosepa ikilavi kaikivi baisa tamala Yekobe, kidamwa bilukwaisi matauna deli dalela komwaidona bikoluluvisi bigalasi bimaisi mapilana Itipita; baisa makawala kasi bawa komwaidosi iboda tailuwolima tailuwoyu tailima tomota. \x - \xo 7.14 \xt Vit 45.9-10,17-18; 46.27\x* \v 15 Oluvi Yekobe deli dalela ikoluluvisi ibusisi Itipita. E igau oluvi komwaidosi matausina ikaligasi baisa. \x - \xo 7.15 \xt Vit 46.1-7; 49.33\x* \v 16 E uwosi ilauwaisi Sekem, baisa ibakwaisi wa laka makwaina Eberaam eimapu baisa dalela Emori wa mani. \x - \xo 7.16 \xt Vit 23.3-16; 33.19; 50.7-13; Yos 24.32\x* \p \v 17 “E tuta bogwa leima katitaikina tuta matutona Yaubada bivagi avaka eikatotila baisa Eberaam. E kasi bawa da tomotasi mapilana Itipita bogwa eidalasi saina budoveka. \x - \xo 7.17-18 \xt Sun 1.7-8\x* \v 18 Okala vigimkovila tuwoli guyau ivitouula bikaraiwaga Itipita, matauna gala iluluwai Yosepa avaka eiuvagi. \v 19 Matauna ikoluwoli deli iyomiyuyu baisa tubudoiasi iiyabi matausina biligaiwaisi litusia pwapwawa metoyasi osi bwala mwada magudisina bikaligasi. \x - \xo 7.19 \xt Sun 1.10-11,22\x* \v 20 E tuta makwaina Mosese eikaloubusi, saina gudiminabwaita magudina. E isisiaisi matauna osi bwala paila natolu tubukona. \x - \xo 7.20 \xt Sun 2.2\x* \v 21 E tutala iligaiwaisi matauna metoya osi bwala e minana guyau latula vivila ikau Mosese ilau ivigaki makawala latula tatoula. \x - \xo 7.21 \xt Sun 2.3-10\x* \v 22 Ivitulokaisi matauna komwaidona si kabitam mina Itipita e matauna saina ipeula metoya ola biga deli ola youdila. \p \v 23 “E tutala Mosese kala taitu ibodi kweluwovasi, matauna magila bivakawoli sala mina Isireli. \x - \xo 7.23-29 \xt Sun 2.11-15\x* \v 24 E matauna igigisi taitala matausina guma Itipita bogwa biyogagi sola guma Isireli; mapaila Mosese ila ipilasi ikau lugwala ikatumati guma Itipita. \v 25 Mosese idoki la tomota bogwa bikatetasi kidamwa Yaubada bogwa einagi paila bikoli matausina; mitaga matausina gala ikikatetasi. \v 26 E iga eiyam eigisi taiyu mina Isireli iiyowaisi, e matauna ivigikoni mwada bibuyoyu matausina, kawala, ‘Tauwau, kulegasi, yokomi som kalom, avaka paila kuyogagaimi kamitaiyu?’ \v 27 Mitaga matauna eiwaiya sola ileitupi Mosese ikatupoi, kawala, ‘Mwa! Availa eivigakaim bukuguyau deli bukutokwaraiwaga baisa yakamaisi? \v 28 Kaina magim mwada bukukwatumataigu, makawala lova lokukwatumati matauna guma Itipita, ke?’ \v 29 E tutala Mosese ilagi baisa e nani isilavi Itipita e igala ila mapilana Midiani. E baisa ovalu makwaina ivai e ibani litula taiyu. \x - \xo 7.29 \xt Sun 18.3-4\x* \p \v 30 “E bogwa leiwokuva kweluwovasi taitu, e anelosi iyoumatila baisa Mosese olawodila wa kai ilululu kova, katitaikina Koya Sinai. \x - \xo 7.30-34 \xt Sun 3.1-10\x* \v 31 Mosese bogwa itutu wowola avaka leigisi e ilokaia katitaikina mwada bigisimlili. Mitaga ilagi kaigala Guyau, \v 32 kawala, ‘Yeigu tubumwa si Yaubada, Eberaam la Yaubada, Aisake la Yaubada e Yekobe la Yaubada.’ E Mosese itatatuva deli kala kokola gala sitana ituvaluwa bigisi. \v 33 E Guyau iluki matauna, kawala, ‘Baisa lokutitoki mwaininiga goli. Taga kupeili. Kuvilili katubukolela kaikem. \v 34 Bogwa lagisimlili kasi mmayuyu uli tomota mapilana Itipita. Bogwa lalagi si kayagigila, e bogwa labusi lama kidamwa bakoli matausina. E mapaila bawitalaim bukula mapilana Itipita.’ \p \v 35 “Baisa matauwena Mosese mina Isireli bogwa eikoulovaisi. Paila ikatupoiyaisi matauna, kawasi, ‘Ki, availa ivigakaim bukuguyau deli bukutokwaraiwaga baisa yakamaisi?’ Mitaga Yaubada titoulela leiwitali matauwena biguyau deli bitokwala. E matauna anelosi eiyoulapula baisa Mosese metoya makaina kai ilululu, matauwena eipilasi Mosese. \x - \xo 7.35 \xt Sun 2.14\x* \v 36 E mapaila ikugwai matausina la tomota tutala eisilavaisi Itipita. Deli iuvagi vavagi siligaga deli kaboyowalula mapilana Itipita deli oBolita Pilabweyani deli oviloupakala, paila kweluwovasi taitu. \x - \xo 7.36 \xt Sun 7.3; 14.21; Baw 14.33\x* \v 37 E baisa matauwena Mosese iluki mina Isireli, kawala, ‘Yaubada igau biwitali taitala tovitoubobuta biwokaiami, taitala guma Yudia goli, makawala eiwitalaigu.’\f s \fq makawala eiwitalaigu. \ft Gagabila bitagini, “makawala yeigu goli”.\f*\x - \xo 7.37 \xt Kak 8.15,18\x* \v 38 E matauna Mosese goli deli mina Isireli isigugulasi oviloupakala. Matauna isisu baisa deli tubudoiasi, e Mosese kasitaiyu anelosi ililivalasi makwaina Koya Sinai; matauna bogwa eikau Yaubada la biga kwaimomova igau bipati baisa yakidasi. \x - \xo 7.38 \xt Sun 19.1—20.17; Kak 5.1-33\x* \p \v 39 “E mitaga tubudoiasi gala magisi bikabikuwolaisi matauna. Ikoulovaisi, magisi goli mwada bikaimilavausi mapilana Itipita. \v 40 Mapaila matausina ilukwaisi Eroni kawasi ‘Mwa! Kububuli mimilisi tokolu paila da yaubadasi, paila bivakadaidasi. Paila gala tanikolaisi avaka eikaloubusi baisa matauna Mosese leimaiyaidasi metoya mapilana Itipita.’ \x - \xo 7.40 \xt Sun 32.1\x* \v 41 E oluvi matausina ivagaisi tokolu ibubulaisi natala bulumakau namaigwadi imaiyaisi igabwaisi lula omatala minana, deli ivagaisi pakala deli si mwasawa paila avaka eibubulokaisi oyumasi. \x - \xo 7.41 \xt Sun 32.2-6\x* \v 42 Mitaga Yaubada itotubuloki matausina, deli ikasali matausina bitaimamilasi baisa labuma utuyamla,\f t \ft Idokaisi bilubaloma ikaraiwogaisi utuyam.\f* baisa makawala kala ginigini isisu osi buki tovitoubobuta:\f u \ft Baisa katupotala si Buki Pilabumaboma mina Yudia, ambaisa matausina tovitoubobuta tailuwotala taiyu si ginigini pilakukukupi isisuaisi (mapilasina Osia bila Malakai).\f*\x - \xo 7.42-43 \xt Emo 5.25-27\x* \q1 ‘Yokomi mina Isireli! Ki, mauna namitamata \q2 lokululasi kweluwovasi taitu, ammakawala? \q1 Ki, paila agu yakaula, ke? Gala goli! \q1 \v 43 Ka, lokukeulasi la buliyoyova yaubada Moleki,\f v \ft Minana mina Emoni si yaubada, mabudona si valu mapilana wa Waya Yoridani mapilana ewaiwa opilibomatu.\f* \q2 e tokolu yagala Ripani,\f w \ft Omitibogwa budotala tomota itapwarorusi baisa minana Ripani isim la karaiwaga odabala utuyam natana.\f* minana utuyam okuvigakaisi mi yaubada, kukeulasi goli. \q2 Minasina tokolu bogwa lokububulaisi mwada bukutemmalaisi. \q1 Mapaila igau bawitalaimi bukulosi mapilana Babiloni. \q1 Bukuulilavaisi, e bukusaitaulasi bukulosi mapilana ewaiwa.’ \p \v 44 “Kwaitala buliyoyova eitotu baisa tubudoiasi oviloupakala, e makwaina bwala ikibuboti Yaubada la kaisisu. Baisa bogwa leivagaisi makawala Yaubada leiluki Mosese bivagaisi, kidamwa bikaliaisi makawala bogwa leigisi kaikobula. \x - \xo 7.44 \xt Sun 25.9,40\x* \v 45 Oluvi tubudoiasi isakaisi litusia makwaina bwala; ibubulokaisi Yosuwa, e Yaubada ibutugigai tomotala mapilana valu omitasi mina Isireli. E mapaila ikokeulasi makwaina bwala e isuvisi iyoulisi mapilana si valu. E buliyoyova makwaina itogaga baisa igau ola tuta Debida. \x - \xo 7.45 \xt Yos 3.14-17\x* \v 46 E matauna Debida iyomwasali Yaubada, e inigadi mwada bitagwala bikaliai bwala paila matauna la Yaubada Yekobe. \x - \xo 7.46 \xt 2 Sml 7.1-16; 1 Lil 17.1-14\x* \v 47 Mitaga Solomoni goli leikaliai bwala makwaina. \x - \xo 7.47 \xt 1 Gwe 6.1-38; 2 Lil 3.1-17\x* \p \v 48 “E mitaga Yaubada saina Towalakaiwa sainela gala ibodi bisiki bwala makwaisina tomota leikaliaiisi; makawala tovitoubobuta leikaibiga, kawala, \q1 \v 49 ‘Guyau eikaibiga. Labuma baisa ulo takaikaia, \q2 e watanawa baisa ulo kabototu. \q1 Mitaga avai bwala ibodi bukukwaliaiisi ulo bwalatoula? \q2 Ki, ambaisaga ibodi basisiki? \x - \xo 7.49-50 \xt Ais 66.1-2\x* \q1 \v 50 Paila yeigu titoulegu abubuli komwaidona vavagi makwaisina, kadai?’ \p \v 51 “Mina dubakasala yokomi! Mokwita wala eitaboda ninami, eituli taigami baisa Yaubada ola biga. Yokomi makawala tubumia lokupataisi, deli tuta komwaidona kusisilibodaisi Baloma Tobumaboma. \x - \xo 7.51 \xt Ais 63.10\x* \v 52 Ki, baisa gala tubumia iyogagaisi taivilesi tovitoubobuta? Wa! Matausina goli ikatumataisi komwaidosi Yaubada kala tosola, matausinaga omitibogwa ikamitulaisi igau bima taitala Yaubada la towotetila toduwosisia.\f x \ft Matauwena Yesu.\f* E baisa tuta yokomi lokukwasalaisi deli lokukwatumataisi matauna. \v 53 E yokomi bogwa lokubodaisi makwaina Yaubada la karaiwaga, baisa anelosi leisakaimi,\f y \ft Kwaitala mina Yudia si kukonebu ilivala kidamwa anelosi eisakaisi mina Yudia kasi Karaiwaga; kugisi Gl 3.19; Ib 2.2; Kak 33.2.\f* taga yokomi gala kukwabikuwolaisi makwaina!” \s1 Ikabidikunaisi Sitibeni \p \v 54 E makawala Togugula kala boda bogwa leilagaisi Sitibeni, saina igidumleiyasi, ikaitawaisi kudusi deli si kadilakia toyo si gibuluwa baisa matauna. \v 55 Mitaga Baloma Tobumaboma ivakasau Sitibeni, e ikounakaila labuma, bogwa leigisi Yaubada kala kalugologusa, deli Yesu itotu\f z \ft Yesu eisili ola kakata Yaubada, mitaga Sitibeni eigisi itotu, e uula kaina mwada bikamiabi Sitibeni.\f* baisa Yaubada ola kakata.\f a \ft Kugisi VA 2.33 kala katumiki.\f* \v 56 E ikawota, kawala, “Ka! Kugisaisi, agigisi labuma eikapogega e Latula Tomota\f b \ft Mapilana Kabutuvau biga mabigana ililivala paila wala Yesu, e maigana igaveka goli.\f* eitotu baisa Yaubada ola kakata.” \pc \v 57 E matausina isakaisi tuwa, ikibodaisi taigasi. Oluvi komwaidosi isakaulasi gulitinidesi ilokaiasi matauna. \v 58 E iyosisi ilavaisi matauna ila oyosewala valu e ikabidikunaisi matauna. E matausina tokabidakuna isailisi kasi kwama iiyamata matauwena totubovau yagala Saulo.\f c \ft Maigana yagala aposetolo Paulo obonasi mina Iberu; kugisi VA 13.9.\f* \v 59 E matausina ipwaipuyasi kabidakuna baisa Sitibeni, e matauna idou baisa Guyau, kawala, “E Guyau Yesu, kukwau ulo baloma!” \v 60 E matauna ikululu idou kaigala kaigaveka, kawala, “Guyau! Taga kululuwai makwaina mitugaga mwada kasi pakula matausina!” Ilivala makawala e ikaliga. \c 8 \p \v 1 E Saulo itagwala paila kala katumata. \s1 Saulo ilamidadi ekalesia \p Yam makwaiwena wala mabudona ekalesia mapilana Yerusalem ibodaisi kasi lamadada saina vakaigaga. Komwaidosi todubumi ibutugeyaisi ilosi mapilasina valu Yudia, deli Sameria. Mesinaku aposetolo gala ibutusi. \v 2 Taivilesi totapwaroru mokwita ibakwaisi Sitibeni ivilamwaisi matauna sainela. \fig Saulo itagwala paila kala katumata|src="Vallotton 4400801" size="col" copy="stoning Stephen " ref="8.1" \fig* \p \v 3 Mitaga Saulo ivigikoni mwada bikaiyouli ekalesia, ilokaia bwala kwaitala kwaitala isusuvi e metoya baisa ibititani todubumi metoya osi bwala, tauwau deli vivila, e ikatuvisuvi matausina wa bwala katupipi. \x - \xo 8.3 \xt VA 22.4-5; 26.9-11\x* \s1 Kala kamatula Bulogala Bwaina mapilana Sameria \p \v 4 Matausina todubumi leibutubogwasi ilokaiasi ambaisa ambaisa ikamitulaisi Bulogala Bwaina. \v 5 E Pilipi\f d \ft Matauna taitala matausina kasitailima kasitaiyu toekalesia mapilana Yerusalem einagaisi; kugisi VA 6.5.\f* ila vilouveka kwaitala olopola mapilana Sameria\f e \ft Mapilana katupotala mina Yudia si valu isisu oluwalaisi mapilasina Yudia deli Galili. Mina Yudia idokaisi mina Sameria tokukolosi wala, paila si boda, kasi gulogula, si tokwaraiwaga deli si tapwaroru kedasi ituwoli ituwoli.\f* e ikamituli baisa tomota paila Mesaia. \v 6 E tomota inakaigalaisi Pilipi avaka eilivali, e komwaidosi iligimlilaisi matauna, deli igisaisi vavagi siligaga eiuvagi. \v 7 Paila baloma gaga iukuwakulasi isusunapulasi metoya baisa tomota bidubadu; bidubadu tobulomata deli topem bogwa leibwainalabasi. \v 8 E valu makwaina tomotala imwasawasi kwaiveka. \p \v 9 Mitaga ovalu makwaina taitala tau isisu yagala Saimoni, matauna tomigameguva. E tuta kaduwonaku iyowa luposi mina Sameria paila la meguva. Matauna ikaibiga, kawala, “Yeigu taitala toveka!” \v 10 E komwaidosi tomota ovalu makwaina, gweguya deli tokai, einakaigalaisi kawasi, “Yaubada Topeula bogwa eisividuli matauwena, bitadoki yagala Topeuligaga Sainela.” \v 11 Matauna tomigameguva eikayou luposi matausina tuta kaduwonaku mapaila inakaigalaisi matauna. \v 12 Mitaga tuta matutona idubumaisi Pilipi la biga ikikamituli Bulogala Bwaina paila la karaiwaga Yaubada deli ikikamituli matauna Yesu, e matausina ibapitaisasi, tauwau deli vivila. \v 13 E matauna Saimoni deli idubumi e oluvi ibapitaiso. E isisu otalila Pilipi; bogwa eigisi vavagi siligaga deli kaboyowalula eiviloubusi, e mapaila iyowa lopola. \p \v 14 E aposetolo mapilana Yerusalem bogwa ilagaisi kidamwa mina Sameria eikauwaisi la biga Yaubada; mapaila iwitalaisi Pita sola Yoni bilokaiasi matausina. \v 15 Iviloubusisi e inigadasi paila todubumi kidamwa bikauwaisi Baloma Tobumaboma. \v 16 Paila Baloma Tobumaboma igau gala bibusi baisa availa matausina. Paila eibapitaisasi wala oyagala Guyau Yesu. \v 17 Mapaila Pita sola Yoni oyumasi ikiwotaisi dubasi matausina e ikauwaisi Baloma Tobumaboma. \p \v 18 Saimoni bogwa igisi kidamwa Baloma Tobumaboma eikauwaisi tuta matutona wala aposetolo eisailasi yumasi odubasi matausina todubumi. Mapaila iyosali mani mwada bisaiki Pita sola Yoni, \v 19 e iluki, kawala, “Kusakaigu goli peula makwaina, mapaila kidamwa wala basaili yamagu odabala availa, matauna bikau Baloma Tobumaboma.” \p \v 20 Mitaga Pita ivitakauloki, kawala, “Ibodi yoku bukusilagi deli m mani goli; paila m nanamsa kudoki mwada bukugimloki Yaubada la semakavi metoya wa mani. \v 21 Yoku gala isim kabam kaina gala kam vilavila oma wotetilasi, paila nanom gala duwosisia baisa omatala Yaubada. \v 22 Kuninavila metoya om nanamsa doudoga, e kunigada baisa Guyau kidamwa biligaiwa m mitugaga, paila kuninanamsa makawala baisa. \v 23 Paila bogwa lavitusaim saina wala topugipogi yoku e deli m mitugaga bogwa eikatupipaim.” \p \v 24 Saimoni iluki Pita sola Yoni, kawala, “Ayokakapisi baisa yokomi kunigadasi baisa Guyau paila yeigu, kidamwa taga babodi vavagi makwaisina.” \p \v 25 E Pita sola Yoni isilasolasi ilivalaisi Guyau la biga, e oluvi ikaimilavausi Yerusalem. Ililoulasi bikaimilavausi e ikikamitulaisi Bulogala Bwaina mapilasina viluwela Sameria. \s1 Pilipi deli guma Idiopia \p \v 26 La anelosi Guyau iluki Pilipi, kawala, “Kukwatubaiasa kutokaia e bukula opilibolimila bukuboda makadana metoya Yerusalem bilokaia Gasa.” (Makadawena bilokaia oviloupakala.) \v 27-28 Mapaila Pilipi ikatubaiasa e ila. E makadana taitala yunaki guma Idiopia ililoula bila ola valu. Matauna tau saina toveka tokwaraiwaga la giyouvila Kanidesi, minana si giyouvila mina Idiopia, e matauna giyouvila la veiguwa kala toyamata. Bogwa leilokaia mapilana Yerusalem kidamwa bitapwaroru baisa Yaubada,\f f \ft Matauna gala guma Yudia, mitaga bogwa eiluvapela mwada bikabikaula baisa Yaubada.\f* e baisa tuta ikikaimilavau ola waga kaibibiu. Waga isisakaula, e ikikalawa la buki Aisea tovitoubobuta. \v 29 E Baloma Tobumaboma iluki Pilipi, kawala, “Bukulokaia e kuliloula otalila makaina waga.” \v 30 Pilipi isakaula ila e bogwa ilagi tosikwawa ikikalawa metoya ola buki Aisea tovitoubobuta, e ikatupoi matauna, kawala, “Ki, kukwateta avaka kukukwalau?” \p \v 31 E tokwaraiwaga ivitakaula, kawala, “Ammakawala bakateta kidamwa gala availa bitaneku baisa yeigu?” E inigadi Pilipi bimwena bisila wa waga kaibibiu deli matauna. \v 32 E mapilana mavilela ikalau makawala baisa. \q1 “Matauna makawala sipi, minana bikauwaisi mwada bikatumataisi, \q2 kaina makawala lam, minana gala bigilagela tutala ikapitunaisi unuunula. \q2 Matauna gala ilivala avai biga. \x - \xo 8.32-33 \xt Ais 53.7-8\x* \q1 \v 33 Matauna bogwa eikuli kala mmosila, mitaga gala availa ikau piela. \q2 Gala availa igagabila bilivala paila pesila, \q2 paila la momova odabala pwaipwaia bogwa leiwokuva.” \p \v 34 E tokwaraiwaga ikatupoi Pilipi, kawala, “Kulukwaigu, matauna tovitoubobuta eilivala baisa, ki, ililivala paila availa? Kaina paila titoulela kaina paila availa tuwoli?” \v 35 E Pilipi ikawota; ivitouula metoya ginigini mapilana iluki matauna Bulogala Bwaina paila Yesu. \v 36 Ikokewasi wa keda e eimaisi makatupona ambaisa sopi eisisu. E tokwaraiwaga ikaibiga, kawala, “Kugisi sopi makwaina. Avaka isilibodaigu kidamwa babapitaiso?”\f g \ft Mimilisi buki pilabubogwa ikatumkulovaisi mailela 36, iginisi, “ \fv \ft 37 Pilipi iluki matauna, kawala, ‘Kidamwa kudubumi onanom komwaidona, gagabila babapitaisaim.’ E ivitakauloki, kawala, ‘Mitaga, adubumi Yesu Keriso kidamwa matauna Latula Yaubada.’”\+fv*\f* \p \v 38 E tokwaraiwaga ikaraiwaga kaibibiu bikota, e kasitaiyu itobusisi, Pilipi deli tokwaraiwaga. Ivabusisi wa sopi e Pilipi ibapitaisi matauna. \v 39 Matausina ivalaguvasi metoyasi wa sopi e Guyau la Baloma ikau Pilipi ila. E tokwaraiwaga gala tuvaila igisi matauna, e deli la mwasawa isaitaula wala. \v 40 Mitaga Pilipi ila Asidodi; ila ititavina komwaidona valu makwaisina ikikamituli Bulogala Bwaina igau tutala iviloubusi mapilana Sisaria. \c 9 \s1 Saulo ininavila \r (VA 22.6-16; 26.12-18) \p \v 1 Tuta matutowena wala Saulo saina minimani ikapoki mwada bikatumati la toligalega Guyau. E ilokaia Tolula Toveka, \v 2 inigada leta kabosimokwita baisa mina Yudia osi bwala tapwaroru mapilana Damasiko.\f h \ft Mina Siria si valu viloumatala.\f* Mapaila kidamwa bibani matausina availa availa ibokulaisi Kidikedala Guyau,\f i \ft Tobwakuli Yesu si tapwaroru.\f* igagabila bikatupipi tauwau deli vivila e bikaimali bimai Yerusalem. \p \v 3 E bogwa leima makadana keda bilokaia ovalu Damasiko. Ima katitaikinela valu, e kavikavila metoya wa labuma ikavili matauna. \v 4 Ikapusi opwaipwaia e ilagi kaigila iluki matauna, kawala, “Saulo, Saulo! Avaka paila kulamidadaigu?” \p \v 5 Saulo ikatupoi, kawala, “Wi, availa yoku, Guyau?” \p Ivitakaula, kawala, “Yeigu Yesu, matauwena goli kulamidadi. \v 6 Mitaga kutokaia e bukula ovalu e baisa bilukwaimsi avaka bibodaim bukuvagi.” \fig Wi, availa yoku, Guyau?|src="Vallotton 4400905" size="col" copy="“Who are you Lord?”," ref="9.5" \fig* \p \v 7 Matausina tauwau deli leimaisi itomwaisi ikikwatusi wala; iligalegasi kaigila mitaga gala availa igisaisi. \v 8 Saulo itokaia metoya opwaipwaia e matala imitalala, mitaga gala igagabila bigisi avaka, mapaila iyosisi yamala ivakadaisi ilauwaisi Damasiko. \v 9 Mapaila kwaitolu yam gala gagabila bigisi avaka, e tuvaila gala ikamkwam gala imomom. \p \v 10 E taitala toligalega isisu Damasiko, yagala Ananaiasi. Matauna igisi kilisala, e wa kilisala makwaina Guyau iluki matauna, kawala, “Ananaiasi!” \p E ivitakauloki, kawala, “Guyau, ka, mayeigula.” \p \v 11 Guyau iluki matauna, kawala, “Kukwatubaiasa e bukula wa keda yagala Kadaduwosisia, e ola bwala Yudasa bukunevi taitala guma Tasu yagala Saulo. Matauna ininigada, \v 12 e kilisala igisi taitala tau yagala Ananaiasi isuvi e yamala ikabikoni matauna kidamwa goli bimitalalavau matala.” \p \v 13 Ananaiasi ivitakauloki, kawala, “Guyau, bidubadu tomota bogwa ilukwaigusi paila matauna tau, paila komwaidona vavagi gaga iuvagi baisa m tomota mapilana Yerusalem. \v 14 E bogwa leimakaia Damasiko deli ikokeula kala karaiwaga metoya oyamala tolula tovakaveka bivayouli komwaidosi availa availa ititemmalaimsi.” \p \v 15 E Guyau iluki matauna, kawala, “Kula, paila bogwa lanagi matauna biwotitalaigu, kidamwa matausina gala mina Yudia, deli gweguya, e deli matausina mina Isireli, binikolaigusi. \v 16 E yeigula wala bavituloki matauna komwaidona mmayuyu avaka bibodi bilumkoli paila uula yeigu.” \p \v 17 E Ananaiasi ila e isuvi wa bwala ikabikoni Saulo, kawala, “Tuwagu Saulo, ka, Guyau bogwa iwitalaigu, Yesu wala, matauna kalamwaleta lokugisi wa keda tuta matutowena lokuma. Leiwitalaigu mwada matam bimitalalavau e bivakasauwaim Baloma Tobumaboma.” \v 18 E nanakwa kapakapalila makawala yena siniseninila ikapusi metoya omatala e imitalalavau. E itokaia wala ibapitaiso; \v 19 e ikam ipeula wowola. \s1 Saulo ikamituli Bulogala Bwaina mapilana Damasiko \p Saulo isisu mimilisi yam deli toligalega mapilana Damasiko. \v 20 E inanakwa goli ila osi bwala tapwaroru mina Yudia ivitouula ikikamituli Bulogala Bwaina paila Yesu, kawala, “Matauna Yaubada Latula.” \p \v 21 Komwaidosi ilagaisi matauna iyowa luposi. E ikatupoisi, kawasi, “Ki, matauwena omitibogwa eisisu Yerusalem ikikatumati tomota matausina availa availa ititemmalaisi matauna Yesu? E matauwena leima baisa paila bikatupipi matausina bikaimilivau baisa tolula tovakaveka.” \p \v 22 Mitaga Saulo ikikamituli saina peuligaga e ivituloki saina mimilakatila kidamwa Yesu matauna Mesaia, mapaila mina Yudia tosisula Damasiko gala gagabila bivitakaulokaisi matauna. \p \v 23 Igau mimilisi yam bogwa leiwokuva mina Yudia isigugulasi ikaraiwagasi mwada bikatumataisi Saulo. \x - \xo 9.23-25 \xt 2 Kr 11.32-33\x* \v 24 Mitaga Saulo ilagi avaka mwada bivigakaisi matauna. Yumyam bugibogi okalapisila mapilana valu iyuuyausasi mwada bikatumataisi matauna. \v 25 Mitaga bogi kwaitala Saulo kala tovakwabu ilauwaisi matauna. Ivisiyelasi wa peta; e iulaimwaisi tabodala kali opapala valu ivisililaisi mitana iloyasi ila okuvalila kali, e Saulo ila. \s1 Saulo la sisu mapilana Yerusalem \p \v 26 E Saulo bogwa leila Yerusalem mwada bisaigoli deli toligalega. Mitaga komwaidosi ikukolaisi matauna, paila gala idubumaisi kidamwa matauna toligalega. \v 27 E oluvi Banaba\f j \ft Kugisi VA 4.36-37.\f* ivakouli matauna imai baisa aposetolo. E Banaba ilakasi biga baisa matausina ammakawala Saulo leigisi Guyau wa keda deli Guyau kasitaiyu leibigatonasi. E tuvaila Banaba iluki matausina ammakawala Saulo la tuvaluwa tutala ikamituli mapilana Damasiko paila matauna Yesu. \v 28 Mapaila Saulo isikaim deli matausina ititavina mapilana Yerusalem komwaidona ikikamituli deli la tuvaluwa paila matauna Yesu. \v 29 E tuvaila ibigatonasi deli mina Yudia ililivalasi obonasi mina Girisi\f k \ft Kugisi VA 6.1 kala katumiki.\f* e ikominimanisi deli, mitaga matausina ikikautaisi matauna mwada bikatumataisi. \v 30 Tutala totapwaroru ilagaisi biga baisa, e matausina ivakoulisi Saulo ilosi mapilana Sisaria e iwitalaisi matauna ila Tasu.\f l \ft Mapilana Saulo la valu viloutoula, e viloumatala olopola mapilana mina Roum si valu Silisia.\f* \p \v 31 E mapaila tuta makwaina ekalesia ivakota baisa mapilasina komwaidona Yudia, Galili deli Sameria. E bogwa ikaligiaki deli isisiniveka kasi bawa metoya Baloma Tobumaboma ola pilasi, makawala isisuaisi gulitinidesi ikikamiabaisi Guyau. \s1 Pita ilokaia mapilasina valu Lida toyo Yopa \p \v 32 E Pita ititavina ambaisa ambaisa. Kwaitala tuta ila Lida bivakawoli Yaubada la tomota. \v 33 E baisa ibani taitala tau yagala Inia, matauna iyosi katoula makwaina yagala kukwaibeba. Ikanukwenu wa kebila iboda kwailima kwaitolu taitu. \v 34 E Pita iluki matauna, kawala, “Inia, Yesu Keriso bogwa bikatumovaim. Kutokaia e kukwatupwi m moi.” E saina nanakwa itokaia. \v 35 Komwaidosi mina Lida deli mina Saroni bogwa leigisaisi matauna, e matausina ininavilasi baisa Guyau. \p \v 36 E ovalu Yopa isisu natana vivila yagala Tabida,\f m \ft Obonasi mina Aram Tabida, e obonasi mina Girisi Dokasa, baisa igatala yagala, e kala kivila minana ugiwagi “dia” (kugisi Sam 42.1).\f* e minana nadubumi. (E minana yagala igalela Girisi Dokasa, baisa kala katumiki natana mauna saina nagigibula.) E minana itugwali la tuta komwaidona imitakwai deli ipilasi tonamakava. \v 37 E tuta matutona minana ikatoula e ikaliga. Ikiwisaisi wowola minana isailisi matabudona odabala bwala. \v 38 Mapilasina Yopa deli Lida katitaikina wala. E tutala toligalega bogwa eilagaisi Pita leisisu Lida, matausina iwitalaisi taiyu tokaikivi ilokaiasi matauna, kawasi, “Mwa, nani kumakaiamasi.” \v 39 E mapaila Pita ikatubaiasa e deli matausina imaisi. E tutala iviloubusi ivakoulisi matauna ilauwaisi baisa matabudona odabala bwala. E komwaidosi kwabuya ititoulaisi Pita, iuvalamsi e ivivitulokaisi matauna miyasina kakapula deli kwama miyasina Dokasa la kaibasi tutala minana namwamova. \v 40 E Pita iyabi minasina isunapulasi, e ikululu inigada; oluvi itotu itovila baisa minana tomata, e ikaibiga, kawala, “Tabida, kusimalaula!” E minana imitalala matala, e tutala minana leigisi Pita eitotu, e idoki mwada bisimalaula. \v 41 E Pita ikalakova ivisimiliwoli minana. E oluvi idou todubumi deli minasina kwabuya, e ivakouli minana namwamova imiaki matausina. \v 42 E bulogala baisa ikaligiaki viloumwaidona Yopa, e saina bidubadu idubumaisi Guyau. \v 43 E Pita isisu mimilisi yam baisa Yopa deli taitala toninila kanuvinesi mauna, yagala Saimoni. \c 10 \s1 Pita deli Konilio \p \v 1 E taitala tau yagala Konilio isisu mapilana valu Sisaria. E matauna kumatoula mabudona mina Roum si tokwabilia idokaisi “Mina Itali kasi Boda”. \v 2 Matauna totapwaroru e deli veyala ititapwarorusi baisa Yaubada.\f n \ft Matausina gala mina Yudia e gala iluvapelasi osi tapwaroru mina Yudia, mitaga isuvisi osi bwala tapwaroru otutala tapwaroru, deli ikabikuwolaisi Yaubada.\f* E mina Yudia si tonamakava ipipilasi guguwa bidubadu, e tuta tuta ininigadasi baisa Yaubada. \v 3 E kwaitala yam eitobala kalasia\f o \ft Yakidasi tadokaisi 3 pm, baisa goli yam yam mina Yudia eivigakaisi si tuta paila ninigada.\f* igisi kilisala. E igisimlili makawala baisa. La anelosi Yaubada imakaia iluki matauna, kawala, “Konilio!” \p \v 4 E imitakavati anelosi deli kala kokola, kawala, “Tomoya, ammakawala?” \p Anelosi ivitakaula, kawala, “M ninigada deli m pilasi baisa tonamakava Yaubada bogwa ikabwaili, e bogwa goli bimapwaim. \v 5 E baisa tuta kuwitali mimilisi tomota bilosi mapilana Yopa binevisi taitala tau yagala Saimoni Pita. \v 6 Paila taitala toninila kanuvinesi mauna yagala Saimoni eivauli matauna, e la bwala metitoki olumata.” \v 7 Anelosi ilivala makawala e ila. E Konilio idou bimakaiasi la ula kasitaiyu, deli taitala tokwabilia, totapwaroru e deli la tosikwawa matauna. \v 8 Iluki avaka eivitoulai e iwitali bilosi mapilana Yopa. \p \v 9 Ililoulasi; eiyam imaisi katitaikina biviloubusisi Yopa. E wa tuta matutona Pita imwena ila matabudona odabala bwala\f p \ft Mina Yudia si bwala isisu buligayuwela taboda odabala si bwala, e tomota bimwenasi baisa okala kweluva itula valu mwada yagila bivisi uwosi. Mitaga lalai Pita eimwena baisa mwada kalamwaleta wala binigada.\f* katitaikina bitowota kalasia, mwada binigada. \v 10 Ikamolu e mwada bikam. Ikikatubaiasasi paila bikamsi, mitaga Pita igisi kilisala. \v 11 Igisi labuma ikivi e ka! igisi avaka kala gigisa makawala kwaitala moi kwaiveka bogwa leima metoya wa labuma kaidadana kwaivasi iloyasi makwaina ima ovalu watanawa. \v 12 Olumoulela makwaina bidubadu mauna, nasigisagina deli nayoyowa migisi migawelu migawelu. \v 13 E ilagi kaigila iluki matauna, kawala, “Mwa, Pita, kutokaia; kukwatumati kukwam.” \p \v 14 Mitaga Pita ikawota, kawala, “Wi, Guyau, apaiki! Galaga bakam. Gala kwaitala tuta akoma kaulesi bomikikila.”\f q \ft Mina Yudia kasi Karaiwaga isilibodi kamkwam mimilisi mauna, paila kidamwa bikamsi bogwa biyogwalaisi si tapwaroru. Kugisi Tol 11.\f* \p \v 15 E siviyuwela makaigana iluki, kawala, “Avaka Yaubada leikabwaili, taga bukudoki bomikikila.” \v 16 Vavagi baisa liloutolu si vitoulai e oluvi ibiyumalaisi makwaina ila wa labuma. \p \v 17 Pita ininanamsa onanola avaka uula kilisala makwaina leigisi. E ka! Konilio la touwata bogwa leibanaisi Saimoni la bwala e tuta matutona eitotusi okaukweda okalapisila. \v 18 E idousi kawasi, “Tauwau! Kaina lokuvaulaisi taitala tokwaidadina baisa, yagala Saimoni Pita ke?” \p \v 19 Mitaga Pita isim wala ininanamsa avaka uula kilisala makwaina. E Baloma Tobumaboma iluki, kawala, “Ka, kulagi - taitolu tomota leimaisi ininevaimsi. \v 20 Mapaila kukwatubaiasa e kubusi; taga biwouya nanom, e deli bukulosi, paila yeigu lawitali matausina leimaisi goli.” \v 21 Mapaila Pita ibusi e iluki matausina, kawala, “Mayeigu ka. Lokuninevaigusi ke? Avaka uula lokumaisi?” \p \v 22 E ivitakaulasi, kawasi, “Matauna kumatoula yagala Konilio eiwitalaimasi. Matauna tau bwaina ititapwaroru baisa Yaubada deli komwaidosi mina Yudia saina ikamiabaisi matauna. Taitala la anelosi Yaubada iluki bidouwaim bukumakaia ola bwala, kidamwa bilagi avaka bukulivala.” \v 23 E Pita inigadi bisuvisi bwala makwaina e bogi makwaina isisuaisi deli matauna. \p Eiyam ikatubaiasa e ilosi deli matausina; tuvaila mimilisi totapwaroru mina Yopa deli ilosi. \v 24 E bugiyu iviloubusisi Sisaria. E baisa Konilio itutuli matauna, deli mimilisi veyala deli lubaila availa availa leidou bitulotulasi deli. \v 25 Pita makateki bisuvi e Konilio ibodi matauna e itapopula ikavagina omatala saina itemmali matauna. \v 26 Mitaga Pita ivitomiliwoli matauna e iluki, kawala, “Kutokaia, yeigu gala avaka dimlegu, yeigu tomota wala.” \v 27 Ibibigatonasi sosola e Pita isuvi wa bwala makwaina e ibodi bidubadu tomota leisigugulasi baisa. \v 28 Iluki matausina, kawala, “Yokomi kukwatetasi bomikikila guma Yudia bibodi kaina bikalubaila deli matausina gala mina Yudia. Mitaga Yaubada leivitulokaigu gala bibodaigu badoki avai tau bomikikila baisa yeigu. \v 29 E mauula baisa, tutala lokuwitalaisi biga mwada bamakaiami, gala wala apaiki, lama goli. Mapaila bukulukwaigusi, avaka uula yokomi magimi yeigu?” \p \v 30 Konilio ivitakaula, kawala, “Ka, tuta baisa itobala kalasia. E makawala silovalela laninigada\f r \fq \it laninigada.\it*\ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “laninigada deli pusoposuma”.\f* ogu bwala tutala itobala kalasia. E nani taitala tau eisikam karekwa yaguyugwayu itotu omatagu, \v 31 kawala, ‘Mwa, Konilio, Yaubada leilagi m nigada e leigisi m pilasi baisa tonamakava. \v 32 E bukuwitali availa bila Yopa binevi taitala tau yagala Saimoni Pita. Paila taitala toninila kanuvinesi mauna yagala Saimoni eivauli matauna, e la bwala metitoki olumata.’ \v 33 Mapaila nani awitali tomota leiwokaiamsi, e baisa iyomwasali nanom paila yoku bogwa lokuma goli. E mapaila komwaidomasi kasisuaisi baisa omatala Yaubada, e katutulaimsi mwada bakalagaisi avaka Guyau leikaraiwogaim bukulukwaimasi.” \s1 Pita la bigatona \p \v 34 Pita ikawota bilivala. Kawala, “Yeigu baisa tuta agisi kala kamokwita paila Yaubada ivigaki tomota komwaidosi makawala wala. \x - \xo 10.34 \xt Kak 10.17\x* \v 35 Availa ikikamiabi Yaubada deli iuvagi avaka duwosisia wala, e Yaubada ininabwaila paila matauna. Paila Yaubada gala biuvatusi tomota migisi. \v 36 Yokomi kunikolaisi biga mabigana iwitali ilokaia mina Isireli, ikamituli Bulogala Bwaina paila vakota metoya baisa Yesu Keriso, matauna si Guyau tomota komwaidosi mina watanawa. \v 37 Yokomi kunikolaisi kidamwa igau Yoni eikamituli paila bapitaiso oluvi makwaina kabosailiu ivitouula Galili e ila ikaligiaki Yudia viloumwaidona. \v 38 Yokomi kunikolaisi Yesu guma Nasaredi, ammakawala Yaubada iligabu baisa matauna Baloma Tobumaboma deli peula. Ilokaia ambaisa ambaisa, imitakwai deli ikatumovi availa availa Diabolo leikatupipi. Paila Yaubada isikaili matauna. \v 39 Yakamaisi tosilasola paila vavagi komwaidona avaka eiuvagi osi valu mina Yudia deli mapilana Yerusalem. Matausina ikatupitukwaisi wa korosi e ikatumataisi matauna. \v 40 Mitaga yam kwaitolula Yaubada itokowoi matauna imovavau e ivalupoli matauna. \v 41 Gala bidubadu tomota eigisaisi matauna, mitaga yakamaisi wala, yakamaisi goli tosilasola availa availa Yaubada leinigibogwi. E tutala Yaubada leitokowoi matauna eimovavau, e yakamaisi lakakamkwamsi lakamomomsi deli matauna. \v 42 E ikaraiwogaimasi kidamwa bakakamitulaisi Bulogala Bwaina baisa tomota e bakasolasi kidamwa Yaubada bogwa einagi matauna wala tommomova deli tomata paila kasi toyakala. \v 43 Komwaidosi tovitoubobuta eililivalasi paila matauna; ikaibigasi kidamwa availa availa bidubumaisi matauna Yesu, e Yaubada bogwa biligaiwa si mitugaga metoya ola peula matauna.” \s1 Baloma Tobumaboma isikaili matausina gala mina Yudia \p \v 44 Tuta matutowena Pita ililivala, Baloma Tobumaboma isikaili matausina komwaidosi iligalegasi kala livala matauna. \v 45 E matausina todubumi leisilavaisi Yopa\f s \ft Kugisi VA 11.12.\f* e deli Pita leimaisi, matausina mina Yudia goli. E iyowa luposi paila wala Yaubada iligabu la semakavi Baloma Tobumaboma baisa matausina gala mina Yudia makawala omitibogwa eivigaki baisa mina Yudia. \v 46 Paila ilagaisi matausina ililivalasi biga belobelo,\f t \ft Gala wala avai boda bonala, mitaga ililivalasi butulawokuva wala e gala avai biga, paila uula oninasi eilumkolaisi nanamsa saina mwaugaga e mauula biga belobelo ikikaloubusi.\f* deli iiyakawolaisi Yaubada saina Tovakaigaga. Pita ikaibiga, kawala, \v 47 “Matausina tomota bogwa ikauwaisi Baloma Tobumaboma makawala yakidasi omitibogwa. Ki, availa goli gagabila bisilibodi si bapitaiso metoya wa sopi?” \v 48 E ikatululuti matausina kidamwa bibapitaisasi oyagala Yesu Keriso. E oluvi inigadaisi matauna bisikaim matausina paila mimilisi yam. \c 11 \s1 Pita ikamituli vavagi makwaisina baisa ekalesia mapilana Yerusalem \p \v 1 E aposetolo deli totapwaroru mapilana Yudia komwaidona bogwa ilagaisi kidamwa matausina gala mina Yudia bogwa idubumaisi la biga Yaubada. \v 2 E tutala Pita ilaguva Yerusalem, ibodi mimilisi ikamogaisi matauna. Mabudona ninasi ibodi bibobwaisi\f u \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* matausina gala mina Yudia. E kawasi, \v 3 “Ammakawala? Matausina gala mina Yudia eivaulaimsi, matausina gala ibobusi goli. E ka, deli goli lokukwamkwamsi osi bwala!” \v 4 Mapaila Pita ivitouula e ilakasi bigatona baisa matausina komwaidona avaka bogwa eivitoulai. \p \v 5 Ikaibiga, kawala, “Tutala yeigu lasisu Yopa aninigada e agisi kilisala! Agisi kwaitala vavagi leibubusi kala gigisa makawala kwaitala moi bogwa leima metoya wa labuma kaidadana kwaivasi iloyasi ima omatagu. \v 6 Agisibuliki olumoulela e lagisi maunesi ovalu watanawa - bulutivalu, bolodila, nasigisagina deli nayoyowa. \v 7 E oluvi alagi kaigila ilukwaigu, kawala, ‘Mwa, Pita, kutokaia; kukwatumati e kukwam.’ \v 8 Mitaga akaibiga, kawagu, ‘Wi, Guyau, apaiki! Galaga bakam. Gala kwaitala tuta kaulesi bomikikila isuki wodogu.’ \v 9 Mitaga kaigila metoya wa labuma ilukivauwaigu, kawala, ‘Avaka Yaubada leikabwaili taga bukudoki bomikikila.’ \v 10 Vavagi baisa liloutolu si vitoulai, e kala vigimkovila komwaidona vavagi makwaina ibiyumalaisi ila wa labuma. \v 11 E matauna Konilio eiwitali taitolu tauwau metoyasi Sisaria iviloubusisi. E makwaiwena wala momwa ibiyumalaisi makwaina, imakaiagusi wa bwala makwaina lasisiki. \v 12 Baloma Tobumaboma eilukwaigu bakalosi deli matausina e taga biwouya nanogu. E matausina tailima taitala\f v \ft Kugisi VA 10.45.\f* totapwaroru ivakwabwaigusi kalosi deli matausina mapilana Sisaria, e komwaidomasi wala lakasuvisi ola bwala Konilio. \v 13 Matauna ilukwaimasi kidamwa bogwa eigisi anelosi itotu ola bwala. E anelosi iluki matauna, kawala, ‘Ka, kuwitali availa bila Yopa binevi taitala tau matauna yagala Saimoni Pita. \v 14 E matauna igau bilivala mimilisi biga baisa yoku e biga makwaisina bikolaimi deli m ula komwaidona.’ \v 15 E tutala avitouula bigatona, Baloma Tobumaboma isikaili matausina, makawala goli eivigaki yakidasi okala vitouula. \v 16 E oluvi aluluwai avaka la biga Guyau,\f w \ft Kugisi VA 1.5.\f* kawala, ‘Yoni ibapitaisi deli sopi, mitaga yokomi bukubodasi kami bapitaiso metoya baisa Baloma Tobumaboma goli.’ \x - \xo 11.16 \xt VA 1.5\x* \v 17 Baisa tagisimlili kidamwa Yaubada leisemakavi baisa matausina gala mina Yudia makawala isemakavi baisa yakidasi tutala tadubumaisi Guyau Yesu Keriso. Mapaila availa yeigu kidamwa mwada basilibodi Yaubada!” \p \v 18 E tutala leilagaisi baisa ikapatusi. Iligaimwaisi si kominimani e iiyakawolaisi Yaubada, kawasi, “Baisa mokwita wala Yaubada eimitukwaii tuvaila matausina gala mina Yudia. Matausina gagabila bininavilasi deli bimovasi, makawala goli yakidasi.” \s1 Ekalesia mapilana Anitioki \p \v 19 Tutala eikatumataisi Sitibeni, tuta makwaina lamadada itokaia e komwaidosi todubumi ibutugeyaisi. Mimilisi ilosi kaduwonaku mapilasina valu Pinisia, Saipirosi, Anitioki e meitobu baisa. E isilasolasi Bulogala Bwaina baisa mina Yudia wala. \x - \xo 11.19 \xt VA 8.1-4\x* \v 20 Mitaga mimilisi todubumi tolesi Saipirosi deli Sairini ilosi Anitioki\f x \ft Mapilana valu viloumatala olopola mapilana mina Roum si valu Siria, saina kwevakaigaga valu. Ovalu watanawa kwaiyu wala valu ikalisuwolaisi mapilana Anitioki kala kwaiveka, mapilasina Roum deli Alekisaniria.\f* ilivalasi deli baisa matausina gala mina Yudia,\f y \fq matausina gala mina Yudia: \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “mina Yudia ililivalasi obonasi mina Girisi” kainaga “tomota ililivalasi obonasi mina Girisi”.\f* ikamitulaisi baisa matausina Bulogala Bwaina paila Guyau Yesu. \v 21 E Guyau la peula isikaili matausina, mapaila saina bidubadu tomota idubumaisi e ininavilasi baisa Guyau. \p \v 22 E ekalesia mapilana Yerusalem ilagaisi bulogala vavagi makwaina, mapaila iwitalaisi Banaba ilokaia Anitioki. \v 23 Matauna imakaia igisi ammakawala Yaubada imitukwaii tomota, e baisa iyomwasali e ikatululuti komwaidosi kidamwa bikimadagisi baisa Guyau deli komwaidona ninasi, e gala goli bisasopasi. \v 24 Banaba tau bwaina matauna ivakasau Baloma Tobumaboma, deli saina todubumi. Matauna ivisivili bidubadu tomota baisa Guyau. \p \v 25 E Banaba ila Tasu mwada binevi Saulo. \v 26 Tuta matutowena ibani matauna, kasitaiyu ilosi Anitioki. Matausina ititapwarorusi deli toekalesia mapilana valu paila taitu makwaina kwemwaidona, e iuvitulokaisi boda budoveka. E mapilana Anitioki toligalega mabudona ikugwa idokaisi yagala Keriso Kala Boda. \p \v 27 Tuta matutowena wala mimilisi tovitoubobuta\f z \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki. Baisa goli kwematala livalela matausina tobwakuli Keriso eimila tovitoubobutasi olumoulela mapilana Kabutuvau.\f* ibusisi metoya Yerusalem bilosi Anitioki. \v 28 Taitala matausina yagala Agabu, matauna itokaia e ivitububoti metoya ola peula Baloma Tobumaboma kidamwa molusaula makateki bitokaia valu watanawa komwaidona. Vavagi makwaina eiviloubusi ola tuta Kolodio\f a \ft Matauna mina Roum si giyouveka eiyosi la guyau wa taitu 41-54 AD. E molusaula makwaina eikaloubusi kaina 46 AD.\f* imila giyouveka. \x - \xo 11.28 \xt VA 21.10\x* \v 29 E toligalega inanamsasi taitala taitala binagi avaka ibodi kala vilavila e bisailisi makawala bipilasaisi sesia totapwaroru tosisula Yudia. \v 30 E bogwa ivagaisi makawala. E matausina Banaba deli Saulo ikeulasi mani makwaisina ilauwaisi isakaisi matausina tokugwala ekalesia\f b \ft Mabudona isim si wotetila biyamataisi uvagila ekalesia.\f* mapilana Yudia. \c 12 \s1 Ibodaisi lamadada tuvaila \p \v 1 E tuta matutowena Erodi Giyouveka\f c \ft Matauna Erodi Akaripa I, tabula Erodi Toveka. Matauna iguguyoi pilamwaidona Isireli wa taitu 41-44 AD.\f* ivitouula bilamidadi mimilisi mabudona ekalesia. \v 2 E iyosi Yemesa\f d \ft Matauna Sebedi latula, e taitala metoya mabudona tailuwotala taiyu Yesu la toligalega.\f* matauna bodala Yoni ikatumati matauna metoya wa kema. \v 3 E tutala Erodi igisi kidamwa Yemesa la kaliga iyomwasali mina Yudia, isaitaula goli iyosi Pita e ikatupipi. E vavagi baisa la vitoulai osewala Beredi Gala Deli Kala Yisi Pakala.\f e \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* \v 4 Tutala ikatupipi e ikatuvisuvi wa bwala katupipi, ikaraiwaga kwaivasi boda tokwabilia biyuuyausasi paila matauna, e mabudosina boda taivasi paila boda kwaitala kwaitala. E Erodi inagi mwada kidamwa Luvapela\f f \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* Pakala biwokuva oluvi bivisunupuloi matauna bimai baisa mina Yudia. \x - \xo 12.4 \xt Sun 12.1-27\x* \v 5 Mapaila isaivigasaisi Pita wa bwala katupipi, mitaga toekalesia isalausi ninigada baisa Yaubada paila matauna. \s1 Pita kala taneku \p \v 6 E bogi makwaina Erodi idoki mwada igau biyam bikaraiwogi bimaiyaisi Pita baisa tomota omitasi. Mitaga tuta matutona Pita ikanuwalai kasitaiyu toyausa immasisisi. E matauna ikatupipaisi kwaiyu tanumnumta e toyausa tuvaila baisa okalapisila iyuuyausasi. \v 7 E nani taitala la anelosi Guyau itoli baisa otalila, e lumalama ivisigili matabudona. E anelosi iyosi Pita ovilavala e iviguli matauna kawala, “Nani! Kutokaia!” Saina nanakwa katupipi oyamala ikapusisi. \v 8 E oluvi anelosi ikaibiga, kawala, “Yo! Kusipu kam palitula deli kusikam kam buta.” E Pita ivagi makawala e anelosi ikaibiga, kawala, “Kusikam kam kwakapula e kum bitala.” \v 9 E Pita ibokuli matauna isunapulasi metoya wa bwala katupipi. Mitaga Pita idoki kaina igigisi kilisala. Paila ininayuwa, gala inikoli kidamwa anelosi mokwitatoula ivisunupuloi matauna. \v 10 E matausina kasitaiyu iulilavaisi budotala toyausa, e tuvaila buduyuwela, e oluvi imakaiasi kalapisila tanumnumta ikibuboti valu. E kalapisila titoulela wala ikapogega e isunapulasi. E ililoulasi wa keda e nanakwa anelosi isilavi Pita. \p \v 11 E oluvi Pita ininanamsa e italapula nanola avaka eivitoulai baisa matauna, e ikaibiga, kawala, “Ka, bogwa lanikoli baisa mokwita wala. Guyau bogwa leiwitali la anelosi eikolaigu metoya ola peula Erodi deli metoya komwaidona vavagi osi nanamsa mina Yudia avaka ninasi mwada bikaloubusi.” \p \v 12 Bogwa igisimlili paila baisa, mapaila ilokaia ola bwala Meri, e minana latula Yoni igiyuwela Maka. Saina bidubadu tomota eisigugulasi baisa ininigadasi. \v 13 Pita inopipisi okaukweda wa lulu; natala vivila nawotetila yagala Roda leima bivitoki tolosila availa. \v 14 E mitaga minana bogwa iligimlili kaigala Pita e deli la mwasawa isakauloyumila taga gala iulaim yoyu, ila ikamituli mwada Pita leitotu okaukweda. \v 15 E ilukwaisi minana, kawasi, “Nanagowa yoku.” Mitaga minana gala ikapatu ikaibiga, kawala, “Mokwitala.” E mitaga ivitakaulokaisi minana, kawasi, “Kaina la anelosi.”\f g \ft Mina Yudia idubumaisi taitala natana guditala isim la anelosi kala toyamata; kugisi Md 18.10.\f* \p \v 16 Mitaga Pita isetuwoli wala nopipisi, e matausina ininayuwasi mitaga iulaimwaisi wala yoyu e tutala leigisaisi matauna iyowa luposi. \v 17 E Pita oyamala ibuyoyu matausina mwada bikapatusi, e ikamitububuli baisa matausina ammakawala Guyau bogwa leimai matauna metoya wa bwala katupipi. Kawala, “E kulukwaisi Yemesa\f h \ft Matauna Yesu bodala deli tokugwala ekalesia mapilana Yerusalem; kugisi Gl 1.19.\f* deli sedaiasi paila vavagi baisa.” E oluvi matauna isilavi ila ambaisa. \p \v 18 E bogwa eiyam toyausa isinekonekwasi deli isisavalisi inainevisi ambaisa ambaisa avaka leivitoulai baisa Pita. \v 19 E Erodi ikaraiwaga binevisi matauna, mitaga gala gagabila bibanaisi. Mapaila Erodi ikatukoyai toyausa e ikaraiwogi bikatumataisi matausina. \p E oluvi Erodi isilavi Yudia ibusi Sisaria e isigaga baisa. \s1 Erodi la kaliga \p \v 20 Erodi saina igibuluwa baisa mina Taia deli mina Saidoni;\f i \ft Kwaiyu si valu matausina gala mina Yudia olumata Bolita Kwaiveka mapilana Galili opiliyavata.\f* mapaila ivagaisi matausina budotala boda imaisi mwada bikaiyakusi deli matauna. E isisu taitala tosikwawa yagala Balasito, iyamati la bwala Erodi. E ikugwa matausina ikalubailasi deli matauna. E oluvi matausina ilokaiasi Erodi inigadaisi mwada bivakota valu. Paila uula kaula leibubanaisi metitoya ola valu Erodi e leimaima osi valu. \p \v 21 E Erodi iluvituti kwaitala yam isikam kala kalugologusa e isili ola takaikaia e ikatuvagwagu baisa tomota. \v 22 E matausina igovasi, kawasi, “Baisa gala taitala tomota kaigala ililivala, mitaga taitala yaubada kaigala.” \v 23 E saina nanakwa la anelosi Guyau iwaiya Erodi iboda saina mwaugaga, paila uula gala isaiki Yaubada kala kamaiaba. E mwatemwata ikomasi matauna wowola e ikaliga. \p \v 24 Mitaga Yaubada la biga ikatumkulovi iyouloveka e ikaligiaki. \p \v 25 E Banaba deli Saulo bogwa ivigimkulovaisi avaka si wotetila, isilavaisi Yerusalem,\f j \fq \it isilavaisi Yerusalem.\it*\ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “ikaimilavausi Yerusalem”, mimilisiga, “ilokaiasi mapilana Anitioki”.\f* e ivakoulisi Yoni Maka ikaimilavausi. \c 13 \s1 Ekalesia inagaisi iwitalaisi Banaba deli Saulo \p \v 1 Olumoulela mabudona ekalesia mapilana Anitioki eisisuaisi taivilesi tovitoubobuta\f k \ft Kugisi 11.27 deli makasana Biga Kala Katumiki.\f* deli tovituloki, Banaba, Simioni idokaisi Tobwabwau, Lusio tolela Sairini, Manaeni matauna kasitaiyu Erodi\f l \ft Matauna Erodi Anitipasa, mapilana Galili kala tokwaraiwaga (kugisi Lk 3.1).\f* eitubwasi, e deli Saulo. \v 2 Tuta matutowena iuwotetilasi paila Guyau deli si pusoposuma, Baloma Tobumaboma iluki matausina, kawala, “Kukwatupalaisi matausina paila yeigu, Banaba deli Saulo, paila ladou matausina mwada bivagaisi wotetila makwaina avaka lanagi paila matausina.” \p \v 3 Ipusoposumasi deli ininigadasi e ikiwotaisi matausina, e iwitalaisi ilosi. \s1 Mapilana Saipirosi \p \v 4 Baloma Tobumaboma bogwa iwitali Banaba deli Saulo ilokaiasi\f m \ft Metoya baisa Paulo eivitouula la titavina kwematala, ila ivigimkulovi wa tuta matutona ikaimilavau mapilana Anitioki (kugisi VA 14.27-28).\f* Selusia, e ikewasi metoyasi baisa ilosi wa simla Saipirosi.\f n \ft Mapilana la viloutoula Banaba (kugisi VA 4.36).\f* \v 5 Tutala leiviloubusisi mapilana Salamisi e ikamitulaisi la biga Yaubada baisa mina Yudia osi bwala tapwaroru. Leivakoulisi matauna yagala Yoni Maka paila bipilasi wotetila makwaina. \p \v 6 Matausina ivapelasi ilokaiasi mapilana Peposi\f o \ft Mapilana la viloumatala simla Saipirosi isisu olumata opilikwaibwaga.\f* ibodasi taitala tomigameguva yagala Ba-Yesu, e matauna guma Yudia, idoki titoulela taitala tovitoubobuta. \v 7 E matauna Ba-Yesu lubaila tokwaraiwogala simla\f p \ft Matauwena guma Roum, e mina Roum si gugula binagaisi biwitalaisi matauna.\f* makwaina yagala Segiasi Paulosi, matauna saina toninitalapula. E tokwaraiwaga idou Banaba deli Saulo bimakaiasi, paila magila bilagi la biga Yaubada. \v 8 E matauna tomigameguva, igiyuwela obonasi mina Girisi Elimasi, isilibodi matausina. Ivigikoni bivisivili tokwaraiwaga mwada taga bidubumi. \v 9 E oluvi Saulo, matauna igiyuwela Paulo,\f q \ft Baisa yagala obonasi mina Yudia deli obonasi mina Roum. Wa tuta matutona bidubadu isim yagasi ituwoli bonala ituwoli bonala.\f* ivakasau Baloma Tobumaboma e itobu matala igigisi tomigameguva, \v 10 kawala, “Tabula mitugaga yoku! Yoku tuta tuta mwada bukuyogagi komwaidona vavagi bwaina. Yoku ivakasauwaim bidubadu katudewa gaga migawelu migawelu, tuvaila yoku tuta komwaidona kuvigikoni mwada bukukivili avaka Guyau la kamokwita, e bukuvigaki sopa! \v 11 Ka, Guyau yamala bikabikonaim baisa tuta; matam bikau, e gala bukugisi avaka paila kwaivila yam.” \p E saina nanakwa Elimasi eilumkoli guugwau bwabwau eikuboli matala; e tuta matutowena wala ikabakakava mwada bibani taitala bivakadi. \v 12 E tutala eigisi avaka eiviloubusi, e tokwaraiwaga idubumi; itutu nanola paila vituloki makwaina paila Guyau. \s1 Mapilana Anitioki viluwela Pisidia \p \v 13 Paulo deli sala ikewasi isilavaisi Peposi e imaisi Periga mapilana Pampilia; mitaga Yoni Maka iligaiwa matausina baisa e ikaimilavau Yerusalem. \v 14 Metoya Periga isaitaulasi imaisi Anitioki mapilana Pisidia; e wa yam sabate\f r \ft Yam makwaina sadade; kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* isuvisi osi bwala tapwaroru mina Yudia isilaisi. \v 15 E igau ikikalawasi metoya Mosese la Karaiwaga deli si ginigini tovitoubobuta,\f s \ft Mina Yudia si Buki Pilabumaboma isailisi katupwaila katupotolu. Makatupona ikugwa Mosese la Karaiwaga, buki pilalima; katupoyuwela tovitoubobuta, e kesala katupotolula. Mitaga bikibubotaisi buki pilamwaidona kidamwa bilivalasi makatuposina katupoyu.\f* e tokwaraiwogala bwala tapwaroru iwitali biga baisa matausina, kawala, “Tuwagwa, magimasi yokomi bukulivalasi baisa tomota, kidamwa kuyosisi avaka ibodi bukukwatululutaisi matausina.” \v 16 E Paulo itokaia iyosali yamala iluki bikikwatusi e ikawota, kawala: \p “Ka, budagwa mina Isireli, deli yokomi gala mina Isireli, availa availa kututapwarorusi baisa Yaubada:\f t \ft Kugisi VA 10.2 kala katumiki.\f* kulagaigusi! \v 17 Matauna Yaubada, yakamaisi mina Isireli ma Yaubadasi goli, inagi tubumaiasi e ilupi matausina odubasi sesia tutala itogilagalasi mapilana Itipita. E Yaubada topeuligaga ivakadi matausina isilavaisi mapilana Itipita. \x - \xo 13.17 \xt Sun 1.7; 12.51\x* \v 18 Deli, kweluwovasi taitu ipeuloki\f u \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “iyamati”.\f* paila matausina tutala ititavinasi oviloupakala. \x - \xo 13.18 \xt Baw 14.34; Kak 1.31\x* \v 19 E ikatudidaimi kabokwaraiwaga kwailima kwaiyu olopola Kenani, e la tomota ivigaki iyoulisi si valu. \x - \xo 13.19 \xt Kak 7.1; Yos 14.1\x* \v 20 E vavagi makwaisina si kaloubusi iboda lakatuvasi kweluwolima taitu. \x - \xo 13.20 \xt Tok 2.16; 1 Sml 3.20\x* \p “Bogwa leiwokuva, e isaiki matausina mimilisi tokwaraiwaga igau ola tuta tovitoubobuta Samwela. \v 21 E tuta matutowena inigadasi kidamwa Yaubada binagi si kini, e isaiki matausina Saulo, Kisa latula, metoya Beniamina odalela, bivigaki matauna si kini paila kweluwovasi taitu. \x - \xo 13.21 \xt 1 Sml 8.5; 10.21\x* \v 22 Igau eilisi matauna Saulo, Yaubada ivigaki Debida si kini. E Yaubada ilivala paila Debida, kawala, ‘Bogwa lagisi Debida Yese latula matauna ibudoki nanogu; paila bogwa bivagi komwaidona avaka magigu bivagi.’ \x - \xo 13.22 \xt 1 Sml 13.14; 16.12; Sam 89.20\x* \v 23 E Yaubada ivigaki Yesu kama tokwatumovasi yakamaisi mina Isireli makawala eikatotilabogwa, e matauna Yesu dalela Debida. \v 24 Igau Yesu gala bivitouula la paisewa, Yoni ikamituli baisa komwaidosi mina Isireli, kawala, ‘Ibodi bukuninavilasi paila mi mitugaga e bukubapitaisasi.’ \x - \xo 13.24 \xt Mk 1.4; Lk 3.3\x* \v 25 E makateki bivigimkulovi la kamatula, Yoni iluki tomota, kawala, ‘Yokomi kudokaisi availa yeigu? Yeigu gala matauna lokututulaisi. Mitaga ka, matauwena iiyeikulaigu e yeigu gala bibodaigu bavilili kala buta.’\f v \ft Wotetila makwaina bibodi taitala towatanawa bivagi.\f*\x - \xo 13.25 \xt Md 3.11; Mk 1.7; Lk 3.16; Yn 1.20,27\x* \p \v 26 “E budagwa, yakamaisi metoya odalela Eberaam deli availa availa yokomi gala mina Yudia kututapwarorusi baisa Yaubada, ka! Yaubada leiwitali bigala katumova baisa yakidasi.\f w \fq katumova baisa yakidasi. \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “baisa yokomi”.\f* \v 27 Paila matausina tolesi Yerusalem deli tuvaila si tokwaraiwaga gala inikolaisi kidamwa matauna Yesu Tokwatumova, e gala ikatetasi livalesi tovitoubobuta avaka sabate sabate ikikalawasi. Mitaga ikamogaisi Yesu e mapaila ivigakaisi tovitoubobuta si biga gala bisala. \v 28 Ilagoli gala gagabila bibanaisi uula paila bikatumataisi Yesu mesinaku wala inigadaisi Pailato bikamogi Yesu bikaliga. \x - \xo 13.28 \xt Md 27.22-23; Mk 15.13-14; Lk 23.21-23; Yn 19.15\x* \v 29 E tutala leivigimkulovaisi komwaidona avaka Buki Pilabumaboma eigini paila matauna, oluvi ivabwaisi metoya makaina korosi ibakwaisi matauna wa laka. \x - \xo 13.29 \xt Md 27.57-61; Mk 15.42-47; Lk 23.50-56; Yn 19.38-42\x* \v 30 Mitaga Yaubada eitokowoi matauna e imovavau. \v 31 E matausina leibokulaisi matauna tutala eisilavi Galili eila Yerusalem, matausina goli igisaisi matauna tomomova paila yam bidubadu. E tuta baisa matausina kala tosola baisa mina Isireli. \x - \xo 13.31 \xt VA 1.3\x* \v 32-33 E yakamaisi katotusi baisa mwada bakamiakaimi Bulogala Bwaina. Paila komwaidona avaka Yaubada ikatotilabogwa baisa tubudoiasi bogwa leivigimkulovi baisa yakidasi tubusia.\f x \fq baisa yakidasi tubusia. \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “paila tubudaiasi”; mimilisiga ituwoli, “paila tubusia”.\f* Baisa makawala, itokowoi Yesu imovavau. E Sam piliyuwela kala ginigini makawala. \x - \xo 13.32-33 \xt Sam 2.7\x* \q1 ‘Yokula Latugu, \q2 yam lagaila launaim.’ \m \v 34 E baisa avaka Yaubada leikaibiga paila leitokowoi matauna imovavau, e gala tuvaila bitumgeyai. Kawala, \x - \xo 13.34 \xt Ais 55.3\x* \q1 ‘Bogwa basakaimi avaka lakatotila baisa Debida, \q2 bogwa bamitukwaiyaimi vavagi kwebumaboma, \q2 e bukusibwabwailasi goli.’ \m \v 35 E tuvaila ikaibiga mapilana ituwoli, \q1 ‘Gala bukutugwalaigu, yeigu m towotetila tovigabau, \q2 kidamwa baboda tumgeyai.’ \x - \xo 13.35 \xt Sam 16.10\x* \m \v 36 Paila Debida iuwotetila ola tuta avaka bibodi Yaubada nanola. E oluvi ikaliga ibakwaisi matauna otalisi tubula e wowola iboda tumgeyai. \v 37 Mitaga matauwena Yaubada leitokowoi eimovavau, gala iboda tumgeyai. \v 38 Baisa tuta kakamitulaisi Bulogala Bwaina baisa yokomi kidamwa Yaubada gagabila biligaiwa mi mitugaga. E budagwa ibodaimi komwaidomi bukunikolaisi mokwita kidamwa kamatula makwaina uulela matauna Yesu. \v 39 E komwaidona mitugaga makwaisina gala gagabila la Karaiwaga Mosese bitanekwaidasi. Mitaga availa availa leidubumaisi matauna Yesu, e Yaubada bogwa leitaneku matausina metoya mitugaga makwaisina. \v 40 Mapaila kuyamataimi taga bukubodaisi baisa avaka tovitoubobuta leilivalaisi; kawasi, \q1 \v 41 ‘Ka, mina kakayuwa yokomi, kugisaisi. \q2 Biyowa lupomi oluvi bukukwaligasi! \x - \xo 13.41 \xt Aba 1.5\x* \q1 Paila vavagi makwaisina auvagi omitami tuta baisa, \q2 gala goli bukudubumaisi, \q2 ilagoli availa bikatumiki makwaina.’” \p \v 42 Paulo deli Banaba isusunapulasi bwala tapwaroru e tomota inigadasi mwada sabate bima bikaimilavausi bilivalasi tuvaila paila makwaisina vavagi. \v 43 Isunapulasi komwaidosi. E isisuaisi baisa mina Yudia deli mimilisi tomota gala mina Yudia leiluvapelasi eidubumaisi mina Yudia si tapwaroru. E bidubadu matausina ibokulaisi Paulo deli Banaba. E aposetolo ibigatonasi deli matausina ikatululutaisi bipwaitukulaisi keda makadana metoya baisa Yaubada ola mitakwai. \p \v 44 Igau leima sabate kwaiyuwela komwaidosi mapilana valu imaisi mwada bilagaisi bigala Guyau. \v 45 Mitaga tutala mina Yudia igisaisi tobobawa, ipugipogisi sainela, e iuvataisi ibigigagaisi la biga Paulo deli ikaluwouwaisi matauna. \v 46 Mitaga Paulo deli Banaba ikawotasi deli si tuvaluwa sainela, kawasi, “Ibodi bakalukibogwimi Yaubada la biga. Mitaga yokomi lokupakaisi e kaina kudokaisi gala bibodaimi bukumovagasisi - mapaila desi wala, kaligaiwa! Bakasilavaimi bakalokaiasi matausina gala mina Yudia. \v 47 Paila Guyau leisakaimasi karaiwaga makwaina, kawala, \x - \xo 13.47 \xt Ais 42.6; 49.6\x* \q1 ‘Lawitalaimi bukulosi bukumila kaitapasi paila matausina gala mina Yudia, \q2 kidamwa komwaidosi mina watanawa bibodasi kasi katumova.’” \p \v 48 E tutala matausina gala mina Yudia ilagaisi baisa imwasawasi e iyakawolaisi Guyau la biga. E availa availa Yaubada leinagi paila bimovagasisi, matausina idubumaisi. \p \v 49 Mapaila Guyau la biga ikaligiaki ambaisa ambaisa mapilasina valu. \v 50 Mitaga mina Yudia ikasalaisi matausina valu kala tokugwa deli minasina gala mina Yudia giyouvilela ititemmalaisi Yaubada.\f y \ft Kugisi VA 10.2 kala katumiki.\f* E matausina ivitouulasi bilamidadaisi Paulo deli Banaba, e iyabaisi matausina kasitaiyu metoya osi valu mapilasina. \v 51 E aposetolo ikatusisapaisi pwaipwaia\f z \ft Ikibubotaisi bogwa ipakaisi mapilana.\f* okaikesi paila si kabutuvatusi, e isaitaulasi ilosi mapilana Ikonium. \x - \xo 13.51 \xt Md 10.14; Mk 6.11; Lk 9.5; 10.11\x* \v 52 E toligalega tolesi Anitioki saina imwasawasi deli ivakasau Baloma Tobumaboma. \c 14 \s1 Mapilana Ikonium \p \v 1 E ikaloubusi baisa makawala tuvaila mapilana Ikonium. Paulo sola Banaba ilosi osi bwala tapwaroru mina Yudia ililivalasi si biga saina mimilakatila mapaila saina bidugaga idubumaisi, mina Yudia deli matausina gala mina Yudia. \v 2 Mitaga mina Yudia matausina gala bidubumaisi itamnabaisi matausina gala mina Yudia itavilaisi ninasi bivataisi deli totapwaroru. \v 3 E aposetolo isikaili baisa tuta kaduwonaku, ituvaluwasi ikamatulasi paila Guyau mwada tomitakwai. E matauna Guyau isaiki peula bivagaisi vavagi siligaga deli kaboyowalula, e mapaila Guyau ikibuboti si kamatula kwekamokwita. \v 4 E tolivalu ikovisisi boda; mimilisi ipiaisi mina Yudia e mimilisi ipiaisi aposetolo. \p \v 5 Oluvi matausina gala mina Yudia, deli mina Yudia, e deli goli kasi tokugwa inagaisi mwada biyogagaisi aposetolo, deli bikabidikunaisi matausina. \v 6 Mitaga aposetolo ilagaisi biga, e isakaulasi ilosi mapilasina Lisitira deli Dabi, olopola Laikonia, deli baisa mapilasina katitaikina. \v 7 E baisa ikikamitulaisi Bulogala Bwaina. \s1 Mapilasina Lisitira deli Dabi \p \v 8 E taitala tau kaikela igei isisu Lisitira, e igau otutala leikaloubusi e lagaila gala kwaitala tuta iloula. \v 9 Matauna iligalega la biga Paulo. E Paulo bogwa leigisi kidamwa matauna idubumi e gagabila bipilasi bibwaina. Mapaila itobu matala baisa matauna, \v 10 e ikawota minimani iluki, kawala, “Mwa! Kutokaia e kutobwabwaila.” E matauna nanakwa itomalaula e ivitouula biloula. \v 11 E tutala tobobawa leigisaisi avaka Paulo leivagi, matausina ivitouulasi wakula obonasi titoulesi\f a \ft Banaba deli Saulo gala gagabila bikatetasi bonasi mina Laikonia.\f* mina Laikonia, kawala, “E, ka! Matausina yaubada bogwa eimili tomotasi e leimakaiadasi!” \v 12 E matausina idokaisi Banaba mwada yagala Siusa\f b \ft Mina Girisi si yaubada tovakaigaga. Mina Roum eidokaisi minana Yupita.\f* e Paulo idokaisi Amesi\f c \ft Mina Girisi si yaubada natana isim la koni baisa si kamatula yaubada ituwoli ituwoli kala tokokeula. Mina Roum idokaisi minana Mekuri.\f* paila uula matauna tobigitomoya. \v 13 E Siusa la bwala kwebumaboma eitotu oyosewala valu, e mapaila taitala la tolula imai mimilisi bulumakau deli lala okalapisila. Matauna tolula deli tobobawa magisi bilulasi omitasi aposetolo. \p \v 14 Tutala Banaba deli Paulo leilagaisi avaka mwada bivagaisi, e matausina ikisaisi kasi kwama isakaulasi ilokaiasi oluwalaisi tobobawa, iwakulasi, kawasi, \v 15 “Wi, tauwau! Avaka uula lokuuvagaisi baisa ke? Yakama tomota wala, makawala yokomi goli! Yakama lakama mwada bakakamituli Bulogala Bwaina, mwada bukuligaiwaisi vavagi makwaisina gala dimlela e bukuninavilasi baisa Yaubada Tomomova, matauna tobubuli labuma, watanawa, bolita, deli komwaidona la vavagi makwaisina. \x - \xo 14.15 \xt Sun 20.11; Sam 146.6\x* \v 16 Omitibogwa Yaubada itagwala tomota komwaidosi bivagaisi makawala kasi gulogula. \v 17 Mitaga tuta komwaidona matauna isakaidasi vavagi makwaisina kidamwa bitavitusaisi matauna metoya ola vavagi bwaina avaka iuvagi; eisakaimi kuna metoya wa labuma, deli kawailuwa okala kweluva, e leisakaimi kʹami deli kulumkolaisi mi mwasawa.” \v 18 Makawala biga mabigasina aposetolo saina mwau bisilibodaisi tobobawa si lula baisa matausina. \p \v 19 E mimilisi mina Yudia leimaisi metoyasi mapilasina Anitioki olopola Pisidia deli Ikonium; matausina itamnabaisi tobobawa bitokailasi, e ikabidikunaisi Paulo ibiaisi matauna oyosewala valu, e idokaisi mwada matauna bogwa eikaliga. \v 20 Mitaga oluvi todubumi itoulaisi matauna e itokaia ikaimilavau ima ovalu. E eiyam matauna deli Banaba ilokaiasi Dabi. \s1 Ikaimilavausi Anitioki mapilana Siria \p \v 21 E Paulo deli Banaba ikamitulaisi Bulogala Bwaina baisa mina Dabi e bidubadu idubumaisi, e itoligalegasi. E oluvi matausina ikaimilavausi baisa Lisitira, Ikonium e oluvi Anitioki mapilana Pisidia. \v 22 E matausina ikatupewolaisi todubumi deli ikatululutaisi matausina kidamwa biyosivigasaisi si dubumi. E matausina ivitulokaisi, kawasi, “Ibodi bukubanaisi bidubadu mmayuyu e makawala bukusuvisi ola karaiwaga Yaubada.”\f d \ft Kugisi VA 1.3 kala katumiki.\f* \v 23 Inagaisi tokugwala ekalesia\f e \ft Kugisi VA 11.30 kala katumiki.\f* paila mabudosina ekalesia ambaisa ambaisa. Ininigadasi ipusoposumasi,\f f \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* e ikasalaisi todubumi baisa Guyau, matauwena goli leidubumaisi. \p \v 24 Bogwa ititavinasi mapilasina viluwela Pisidia, e oluvi imaisi mapilana Pampilia. \v 25 Ikamitulaisi Bulogala Bwaina baisa mina Pega e ivabusisi mapilana Atalia. \v 26 E isilavaisi baisa ikewasi isuyumilasi baisa Anitioki, paila toekalesia mapilana valu leikasalaisi matausina baisa Yaubada kidamwa matauna bipilasi metoya ola mitakwai paila wotetila makwaina avaka makateki leivigimkulovaisi. \p \v 27 E tutala leikotasi Anitioki matausina ikatuyoulisi toekalesia poulotala e ilukwaisi matausina komwaidona avaka Yaubada bogwa leivagi deli matausina e ammakawala matauna bogwa leiulaim kedala dubumi paila matausina gala mina Yudia. \v 28 E isikailisi baisa tuta kaduwonaku deli todubumi. \c 15 \s1 Gugula mapilana Yerusalem \p \v 1 Mimilisi tauwau metoyasi Yudia leimaisi mapilana Anitioki ivitulokisi totapwaroru. Kawasi, “Kidamwa gala kutugwalaimi baisa la Karaiwaga Mosese paila bobu\f g \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* gala gagabila bukubodasi kami katumova.” \x - \xo 15.1 \xt Tol 12.3\x* \v 2 E matausina ikominimanisi baisa Paulo deli Banaba, e iuvataisi paila vavagi makwaina. Mapaila toekalesia inagaisi Paulo sola Banaba deli taivila metoyasi Anitioki, ibodi bilosi Yerusalem bikatupoiyaisi aposetolo\f h \ft Matausina Yesu la toligalega tailuwotala taiyu.\f* deli tokugwala ekalesia\f i \ft Kugisi VA 11.30 kala katumiki.\f* paila vavagi baisa. \p \v 3 Toekalesia iwitalaisi matausina ilosi; e tuta matutowena leiviloubusisi Pinisia deli Sameria ilivalasi ammakawala matausina gala mina Yudia eisivilasi baisa Yaubada; e komwaidosi totapwaroru imwamwasila ninasi deli si mwasawa paila baisa. \v 4 Tuta matutona leiviloubusisi Yerusalem e ibodaisi matausina toekalesia, aposetolo e kasi tokugwa deli. Mapaila ilukwaisi matausina komwaidona vavagi avaka Yaubada bogwa leivagi deli matausina. \v 5 Mitaga taivila todubumi metoya osi boda Parisi itokaiasi ikaibigasi, kawasi, “Ibodi bitakaraiwagasi matausina gala mina Yudia bibobusi deli bikabikuwolaisi la Karaiwaga Mosese.” \p \v 6 Aposetolo deli ekalesia kasi tokugwa isigugulasi budotala mwada binanamsasi paila vavagi makwaina. \v 7 Bogwa saina tuta kaduwonaku leibibigatonasi e Pita itokaia ikaibiga, kawala, “Ka, segwaia, bogwa kunikolaisi omitibogwa Yaubada ikauwaigu metoya baisa yokomi kidamwa bakamituli Bulogala Bwaina baisa matausina gala mina Yudia, mwada matausina bilegasi e bidubumaisi. \x - \xo 15.7 \xt VA 10.1-43\x* \v 8 E tuvaila, matauna Yaubada inikoli tomota ninasi olumoulela, e ivituloki la ninabwaila paila matausina gala mina Yudia, paila isaiki Baloma Tobumaboma baisa matausina makawala goli leisakaidasi. \x - \xo 15.8 \xt VA 2.4; 10.44\x* \v 9 Paila Yaubada gala itakilaidasi mwada ituwoli yakidasi ituwoli matausina; iligaiwa si mitugaga paila uula idubumaisi. \v 10 Mapaila avaka paila magimi bukuwakolaisi Yaubada baisa tuta? Avaka paila bukusakaisi koni mwau otupwasi matausina todubumi? Paila gala gagabila tubudoiasi kaina yakidasi bitatupaisi koni makwaina. \v 11 Gala wala. Yakidasi mina Yudia deli matausina gala mina Yudia makawala wala. Paila tadubumaisi Guyau Yesu e imitukwaiyaidasi e ikatumovaidasi, komwaidodasi goli.” \p \v 12 Komwaidona boda mabudona ikikwatusi e inakaigalaisi Banaba sola Paulo ikamitulaisi komwaidona kaboyowalula deli vavagi siligaga avaka Yaubada eivagi metoya baisa matausina omitasi matausina gala mina Yudia. \v 13 Tuta matutona ivenokusi kamatula makwaina, e Yemesa\f j \ft Kugisi VA 12.17 kala katumiki.\f* ikawota, kawala, “Segwaia, kunakaigalaigusi. \v 14 Makateki Saimoni eikatumiki ammakawala Yaubada ikugwa ivituloki la pilasi paila matausina gala mina Yudia; paila metoya baisa matausina ikau mimilisi ivigaki la tomota titoulela. \v 15 Tovitoubobuta si biga bogwa eikabubotaisi vavagi makwaisina. Makawala Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu, \q1 \v 16 ‘Guyau ikaibiga. Igau oluvi bakaimilavau, \q2 e Debida dalela kasi bwala bavitomiliwoli, \q2 e bakaliivau komwaidona. \x - \xo 15.16-18 \xt Emo 9.11-12\x* \q1 \v 17 Mapaila komwaidosi tomota ambaisa ambaisa bimakaiagusi, \q2 komwaidosi goli matausina gala mina Yudia, \q2 availa availa ladou mwada bavigaki uli tomota. \q1 \v 18 E Guyau ilivala makawala, matauwena omitibogwa leikamituli baisa.’” \p \v 19 E Yemesa ikaibiga, kawala, “Yeigu adoki gala ibodi bitayogugwesi matausina gala mina Yudia availa availa isisivilasi baisa Yaubada. \v 20 Mitaga ibodi bitaginisi si leta e bitalukwaisi taga bikamsi avai kaula bomikikila paila uula tomota si semakavi baisa tokolu; e tuvaila, taga bikailasisi; taga bikamsi avai mauna ikatumataisi kidamwa deli buyavila\f k \ft Mina Yudia kidamwa bikatumataisi avai mauna biyamataisi peula kidamwa buyavi komwaidona bivisunupuloi.\f* e taga bikamsi buyavi.\f l \ft Mina Yudia kasi karaiwaga taga bikamsi buyavi, paila uula buyavi idokaisi mauna la momova, e momova komwaidona leima metoya baisa Yaubada.\f*\x - \xo 15.20 \xt Sun 34.15-17; Tol 17.10-16; 18.6-23\x* \v 21 Paila Mosese la Karaiwaga omitibogwa e lagaila ikikalawasi mina Yudia osi bwala tapwaroru sabate sabate, e mapaila ikikamitulaisi Mosese la biga ambaisa ambaisa.” \s1 Matausina todubumi gala mina Yudia si leta \p \v 22 Mapaila aposetolo deli tokugwala ekalesia, e deli toekalesia komwaidosi ikaraiwagasi binagaisi mimilisi toekalesia e biwitalaisi bilokaiasi Anitioki deli Paulo toyo Banaba. E inagaisi taiyu, paila totapwaroru saina itemmalaisi matausina, Yudasa idokaisi igiyuwela Basaba, e deli Sailasa. \v 23 E matausina ikeulasi miyana leta. \pi1 “Kamatokisi. Yakamaisi aposetolo deli tokugwala ekalesia kawitalaisi miyana baisa yokomi semaiasi gala mina Yudia tosisula mapilasina Anitioki, Siria deli Silisia. \v 24 Lakalagaisi kidamwa mimilisi oma bodasi eiwokaiami eiyogugwesaimi e eimwau ninami paila si vituloki. Taga gala lakakaraiwogaisi bivagaisi makawala. \v 25 E mapaila lakasigugulasi poulotala e gulitinidesi lakakaraiwagasi bakanagaisi mimilisi touwata bakawitalaisi matausina biwokaiami. Biwaisi deli sedaiasi Banaba sola Paulo, \v 26 matausina kasitaiyu leikasalaisi titoulesi baisa okaliga mwada biwotetilasi bwaina baisa Guyau Yesu Keriso. \v 27 E mapaila lakawitalaisi Yudasa deli Sailasa kidamwa bilukwaimi komwaidona makawala avaka lakaginisi baisa yokomi. \v 28 Paila yakamaisi deli Baloma Tobumaboma kaninitinidesisi gala bakasakaimi avai koni mwau, mesinaku wala makwaisina vavagi bibodaimi bukukwabikaulasi. \v 29 Taga bukukwamsi avai kaula bomikikila paila uula tomota leisemakavaisi baisa si yaubada tokolu; taga bukukwamsi buyavi; taga bukukwamsi avai mauna leikatumataisi kidamwa deli buyavila; e kuyamataimi taga bukukwailasisi. E kidamwa kuyamataimi taga bukuvagaisi makawala, bogwa bukuvigibauwaisi goli. Mesinaku wala. Yakamaisi, Semia.” \p \v 30 Iwitalaisi matausina touwata leilosi Anitioki, e baisa idouwaisi mabudona todubumi budumwaidona isigugulasi e isakaisi miyana leta baisa matausina. \v 31 Tutala tomota ikikalawaisi miyana imwasawasi sainela paila bigala kasi katuloluta. \v 32 E Yudasa deli Sailasa matausina tovitoubobuta e mapaila tuta kaduwonaku ibibigatonasi deli totapwaroru ikatauwaisi ninasi e ikatupewolaisi matausina. \v 33 Isisuaisi baisa paila tuta kaduwonaku, oluvi totapwaroru italapula ninasi e iwitalaisi matausina ikaimilavausi baisa kasi towitala. \f m \ft Mimilisi buki pilabubogwa ikatumkulovaisi mailela 33, iginisi, “ \fv \ft 34 Mitaga Sailasa idoki mwada bisigaga baisa.”\+fv*\f* \p \v 35 Paulo deli Banaba isimwaisi mapilana Anitioki. E baisa ivivitulokisi deli ikikamitulaisi bigala Guyau; e bidubadu eipilasaisi sosola. \s1 Paulo toyo Banaba itavilevisi \p \v 36 Igau oluvi Paulo iluki Banaba, kawala, “Kaina bitakaimilavau bitavakawoli sedaiasi totapwaroru ambaisa ambaisa leitakamitulibogwi bigala Guyau, e bitanevi ammakawala kasi lumkola.” \v 37 Banaba magila mwada bilauwaisi Yoni Maka e deli bilosi, \v 38 mitaga Paulo idoki gala ibodi, paila uula matauna leiuwovila\f n \ft Kugisi VA 13.13.\f* eisilavi matausina baisa mapilana Pampilia e gala bipeuloki bivakwabu matausina osi wotetila okala vigimkovila. \x - \xo 15.38 \xt VA 13.13\x* \v 39 Mapaila ikominimanisi sainela e itavilevisi. Banaba ilau Maka ikewasi bilosi Saipirosi, \v 40 mitaga Paulo inagi Sailasa. Totapwaroru ikasalaisi matausina baisa Yaubada kidamwa matauna bipilasi metoya ola mitakwai. E oluvi isilavaisi mapilana.\f o \ft Metoya baisa Paulo eivitouula la titavina kwaiyuwela, ila ivigimkulovi wa tuta matutona ikaimilavau mapilana Anitioki (kugisi VA 18.22-23).\f* \v 41 E isumwaisi ititavinasi mapilasina Siria deli Silisia, e Paulo ikatupewoli mabudosina ekalesia. \c 16 \s1 Timoti ititavinasi deli Paulo toyo Sailasa \p \v 1 E Paulo ililoula ila ovalu Dabi deli Lisitira. E ka, taitala todubumi yagala Timoti mesisiki baisa; e matauna inala minana nadubumi, vilela Yudia, mitaga tamala guma Girisi. \v 2 Komwaidosi totapwaroru baisa Lisitira deli Ikonium ikabwailisi Timoti. \v 3 Paulo magila bikau Timoti bilosi deli matauna, mapaila ibobu matauna.\f p \ft Matauna Timoti inala im Yudia mauula bidokaisi magudina guma Yudia. Mitaga gala gagabila bisuvi osi bwala tapwaroru mina Yudia mwada bipilasi Paulo kidamwa gala ikugwa bibobu.\f* Uula matauna leivagi baisa paila komwaidosi mina Yudia tosisula valu mapilasina ikatetasi kidamwa tamala guma Girisi. \v 4 E ititavinasi ovalu mapilasina isakaisi kasi karaiwaga todubumi, avaka avaka aposetolo deli tokugwala ekalesia einagaisi mapilana Yerusalem, e ilukwaisi matausina kidamwa ibodi bikabikuwolaisi makwaisina karaiwaga. \v 5 E mapaila komwaidona mabudosina ekalesia leipeula si dubumi e tuta komwaidona isisiniveka kasi bawa. \s1 Mapilana Tiroasa Paulo igisi kilisala \p \v 6 E matausina ititavinasi mapilasina Periga deli Galetia; e Baloma Tobumaboma gala itugwali matausina kidamwa bisuvisi e bikamitulaisi biga mapilana Esia. \v 7 E oluvi bogwa leimaisi katitaikina okaligeila Misia, e ivigikonaisi mwada bilosi Bitinia, mitaga Bilomala Yesu gala itagwala bivagaisi makawala. \v 8 E mapaila isaitaulasi ivawalaiyaisi Misia e ivabusisi Tiroasa. \v 9 E wa bogi makwaina Paulo igisi kilisala taitala guma Masedonia itotu e ininigadi matauna, kawala, “Kumakaiamasi mina Masedonia bukupilasaimasi!” \v 10 E makawala bogwa leigisi makwaina kilisala e saina nanakwa kakatubaiasasi\f q \fq \it kakatubaiasasi.\it*\ft Kugisi kala tuwoli mailela 8 kawala, “isaitaulasi” deli mailela 10 “kakatubaiasasi”. Metoya baisa tanikoli mapilana buki kala togini matauwena Luka isikaili Paulo e kasitaiyu ititavinasi ila igau isisuaisi mapilana Pilipai (VA 16.16).\f* paila bakatapelasi mapilana Masedonia, paila kadokaisi Yaubada bogwa leidouwaimasi kidamwa bakakamitulaisi Bulogala Bwaina baisa tomotala mapilana. \s1 Mapilana Pilipai minana Lidia ininavila \p \v 11 E kasilavaisi Tiroasa kakewasi kadoutaulasi simla Samodiresi kakotasi, e eiyam kakewavausi kakotasi mapilana Niapoli. \v 12 Metoya baisa kalosi okidodina baisa mapilana Pilipai, makwaina viloumatala viluwela Masedonia. Baisa mina Roum eibudaisi si valu. Kasisuaisi mimilisi yam ovalu makwaina. \v 13 E wa yam sabate kasunapulasi metoya ovalu kalosi odadana waya ambaisa kadokaisi baisa ibodi mina Yudia si kabonigada. E kasilaisi kabibigatonasi deli vivila minasina leisigugulasi baisa. \v 14 E natala minasina bogwa ilagaimasi, minana yagala Lidia vilela Taiataira, e minana kala togimwala karekwa kala vau dairarugu yavivivila. Minana ititapwaroru\f r \ft Kugisi VA 10.2 kala katumiki.\f* baisa Yaubada; e Guyau iulaim nanola kidamwa biligimlili avaka Paulo eibibigitoni. \v 15 E minana deli la ula ibapitaisasi. Oluvi minana inigadaimasi, kawala, “Kidamwa kudokaigusi yeigu nadubumi mokwita baisa Guyau, kumaisi ogu bwala tasisuaisi.” E imnabaimasi deli la mitakwai mwada bakalokaiasi, e katagwalasi. \s1 Mapilana Pilipai kabodasi bwala katupipi \p \v 16 Kwaitala yam tutala kalosi okabonigada e kabodaisi natala vivila ula. E minana ivivitoubobuta uula nakabaloma. Saina bidubadu mani kala silava paila kala tokwaraiwaga paila tuta tuta ikikalamimi. \v 17 E minana iiyeikulaimasi deli Paulo e idoudou kawala, “Ka! Matausina tauwau la towotetila Yaubada saina Towalakaiwa sainela. Matausina ikikamitulaisi baisa yokomi kedala momova!” \v 18 E minana yam bidubadu eiuvagi makawala, mitaga Paulo iyomwau nanola e itovilaki minana e iluki baloma, kawala, “Yeigu wodola Yesu Keriso, mapaila akaraiwogaim kusilavi minana!” E makwaina wala momwa baloma isunapula. \p \v 19 E tutala minana kala tokwaraiwaga bogwa leigisaisi si kaikula mani leitamwau, e matausina iyosisi Paulo sola Sailasa ibiasi imaiyaisi obikubaku omitasi kasi tokugwa. \v 20 E tokugwa imaiyaisi matausina omitasi tokwaraiwaga mina Roum e ilukwaisi matausina, kawasi, “Tauwau matausina mina Yudia e saina iyomitulaisi pikolela valu. \v 21 E ivitulokisi kasi gulogula makwaisina gala ibodi da karaiwagasi, paila yakidasi mina Roum gala bitabokulaisi kasi gulogula.” \v 22 E saina tobobawa tuvaila ikominimanisi deli matausina. \p E tokwaraiwaga ivililaisi kasi kakapula Paulo sola Sailasa, ikaraiwagasi biwaiyasi matausina. \v 23 E igau iwawaiyasi matausina saina minimani, ilauwaisi ikatupipaisi wa bwala katupipi, ikaraiwogaisi toyamata bikoyasi yoyu bipeula. \v 24 E tutala ilagi kala karaiwaga, toyamata ilavi matausina ilosi matabudona olumoulela bwala e ikopitukwaisi kaikesi deli buboyu kai bubomomwau. \p \v 25 E okala kalu valu bogwa olubulotoula Paulo sola Sailasa ininigadasi deli iusiwosisi kala yakaula Yaubada, e komwaidosi tokwatupipi inakaigalaisi matausina. \v 26 Saina nanakwa likuliku kwaiveka ilumkolaisi iiyagi tumilela bwala katupipi iigayega komwaidona. Nanakwa wala lulu komwaidona ikapogegasi, e katupipi komwaidona ikapogegasi ikapusisi. \v 27 E toyamata bwala katupipi eikulumamata e tuta matutona igisi lulu makaduyosina bogwa eikapogegasi, idoki mwada komwaidosi tokwatupipi bogwa eisakaulasi. Ibiigili la puluta mwada bikatumati titoulela. \v 28 Mitaga Paulo ilupaki weya saina peula, kawala, “Sogu, taga kuyogagaim. Yakamaisi komwaidomasi wala lakasisuaisi baisa!” \p \v 29 E toyamata bwala katupipi idou bimaiyaisi kaitapa ikolubeigoguna ila ikapusi okaikesi Paulo sola Sailasa deli kala tatuva wowola. \v 30 Oluvi ivakadi matausina isunapulasi e ikatupoi, kawala, “Tommoya, ammakawala bavigaki kidamwa bamova?” \fig Ammakawala bavigaki kidamwa bamova?|src="Vallotton 4401630" size="col" copy="What must I do?" ref="16.30" \fig* \p \v 31 Ivitakaulokaisi, kawasi, “Kudubumi Guyau Yesu, e bukumova, yoku deli m ula komwaidosi.” \v 32 E ikikamitulaisi la biga Guyau baisa matauna deli la ula komwaidosi. \v 33 Tuta matutowena wala katupwaila bogi toyamata bwala katupipi ilau e iwini kasi lewa, e tuta makwaina matauna deli la ula ibapitaisasi. \v 34 Imai Paulo sola Sailasa ola bwala e isaiki kaula ikamsi. Matauna deli la ula komwaidosi ivakasau mwasawa paila uula tuta matutowena matausina idubumaisi Yaubada. \p \v 35 E eiyam tokwaraiwaga mina Roum iwitalaisi mimilisi tokugwala tokwabilia bilukwaisi toyamata bwala katupipi, kawasi, “Kutanekwaisi matausina bilosi.” \p \v 36 Mapaila toyamata iluki Paulo, kawala, “Matausina tokwaraiwaga leilukwaimasi bakatanekwaimi som Sailasa. E mapaila bukusunapulasi kadai, e manum wala bukulosi.” \p \v 37 Mitaga Paulo iluki matausina tokugwa, kawala, “Gala wala ibanaisi kama pakula avai mitugaga. Mitaga leiwawaimasi tomota omitasi, e yakama mina Roum tatouma!\f s \ft Mina Roum tatousi gala ibawasi, e isim si koni bidubadu. Kwaitala vavagi bomala availa biwaiya guma Roum omitasi tomota.\f* Tuvaila isailimasi olumoulela bwala katupipi. E tuta baisa magisi bikiumsi biwitalaimasi ke? Gala wala! Ibodi wala matausina tokwaraiwaga mina Roum titoulesi bimakaiamasi e bitanekwaimasi.” \p \v 38 E matausina bwala katupipi kala toyamata isolasi si biga baisa matausina tokwaraiwaga mina Roum. E tutala ilagaisi mwada Paulo deli Sailasa mina Roum tatousi ikokolasi. \v 39 Mapaila tokwaraiwaga imakaiasi ilivalasi biga taimelu baisa Paulo toyo Sailasa. Oluvi ivakadaisi ivisunupuloiyaisi matausina metoya wa bwala katupipi e inigadaisi bisilavaisi mapilana valu. \v 40 E Paulo deli Sailasa isilavaisi bwala katupipi ilokaiasi ola bwala Lidia. E baisa ibodaisi totapwaroru, ikatululutaisi matausina e oluvi ilosi. \c 17 \s1 Mapilana Tesalonaika \p \v 1 Paulo deli Sailasa iluluvapelasi mapilasina Ampipoli deli Apolonia, e leimaisi mapilana Tesalonaika, e baisa itotu kwaitala si bwala tapwaroru mina Yudia. \v 2 E makawala la bubunela, Paulo isuvi osi bwala tapwaroru. Olumoulela kwaitolu sabate ibubwagwagu baisa tomota metoya Buki Pilabumaboma kala ginigini, \v 3 ikikatumiki deli ililakasi baisa matausina kidamwa Mesaia\f t \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* ibodi bilumkoli mmayuyu, bikaliga e bitokaia bimovavau goli. E Paulo ikaibiga, kawala, “Matauna Yesu, matauna goli lakakamituli baisa yokomi, e matauwena Mesaia.” \v 4 E mimilisi matausina isimokwitasi isegolaisi Paulo sola Sailasa; e mimilisi tuvaila, saina budoveka matausina mina Girisi ititemmalaisi Yaubada, deli bidubadu minasina giyouvila. \p \v 5 Mitaga mina Yudia ipogisi e ikauwaisi mimilisi tonamakava bubunesi gaga, ititogugulasi obukubaku e iwaiweyasi olopola valu, e saina mogega itokaia. E iviviasi la bwala taitala tau yagala Yeisoni odakuna, e inainevisi Paulo sola Sailasa mwada bimaiyaisi omitasi tomota. \v 6 Mitaga tutala gala ibanaisi matausina e itovilasi iyosisi Yeisoni ibiasi deli mimilisi totapwaroru tuvaila, e imaiyaisi omitasi tokwaraiwogala valu e iwaiweyasi kawasi, “Matausina tauwau iiyomatulasi pakula baisa valu valu komwaidona. E baisa tuta leimakaiadasi oda valusi \v 7 mitaga Yeisoni isivigasi matausina ola bwala. Matausina ikoulovaisi Giyouveka la karaiwaga e ikikaibigasi mwada taiyuwela guyau isisu e matauwena yagala Yesu.” \v 8 E biga mabigasina iyogibuluwi tobobawa deli valu kala tokwaraiwaga, e saina mogega itokaia. \v 9 Valu kala tokwaraiwaga ikaraiwogaisi Yeisoni deli sala bimapusi wa mani avaka ibodi kasi taneku, e oluvi itugwalaisi matausina ilosi. \s1 Mapilana Beria \p \v 10 E bogwa leidudubila, totapwaroru iwitalaisi Paulo deli Sailasa ilosi mapilana Beria. E tutala leiviloubusisi ovalu ilosi osi bwala tapwaroru mina Yudia. \v 11 Tomotala mapilana valu saina toninitalapula, ikalisauwaisi mina Tesalonaika. Paila saina magisi biligalegasi biga, e yam yam ikikalawasi Buki Pilabumaboma mwada bibanaisi avaka kala kamokwita Paulo la biga. \v 12 E bidubadu matausina idubumaisi. E deli bidubadu vilesi Girisi giyouvila deli bidubadu mina Girisi tauwau makawala goli idubumaisi. \v 13 Mitaga tutala mina Yudia tolesi Tesalonaika ilagaisi kidamwa Paulo leikikamituli bigala Yaubada mapilana Beria, e matausina leimaisi baisa ititamnabaisi deli ikobilibilaisi tomota, mwada tuvaila kominimani bitokaia. \v 14 E nanakwa totapwaroru iwitalaisi Paulo bivabusi bila olumata, mitaga Sailasa sola Timoti kasitaiyu bisimwaisi Beria. \v 15 Oluvi matausina leivakoulisi Paulo imaiyaisi mapilana Adeni. Oluvi matausina ikaimilavausi Beria imaiyaisi Paulo la karaiwaga baisa Sailasa sola Timoti kidamwa binanakwasi bimakaiasi matauna. \s1 Mapilana Adeni \p \v 16 E Paulo itutuli Sailasa sola Timoti mapilana Adeni. Igisi valu ivakasau tokolu e nanola saina mmayuyu. \v 17 Mapaila ibibigatonasi osi bwala tapwaroru mina Yudia, baisa mina Yudia deli matausina gala mina Yudia availa availa ititapwarorusi\f u \ft Kugisi VA 10.2 kala katumiki.\f* baisa Yaubada; deli yam yam ibibigatonasi obikubaku deli availa availa ililoulasi makadana. \v 18 Tuvaila mimilisi tovituloki metoya osi boda Epikurio\f v \ft Matauna Epikurio eikaliga omitibogwa wa taitu 270 BC. Matauna la vituloki kidamwa nona mwamwasila wala ikalisau vavagi komwaidona baisa ovalu watanawa.\f* deli Sitowiki\f w \ft Mabudona iuvitulokisi taitala tovituloki yagala Seno. Matauna Seno eikaliga omitibogwa wa taitu 265 BC, e ivituloki kidamwa nona mwamwasila vavagitoula bitabani kidamwa tuta komwaidona tapeuloki wala, e gala bitatagwala vavagi bwaina kaina vavagi gaga biyogagaida — mmwasawa kaina mmayuyu, guguwa bidubadu kaina mmakava, woula peulela kaina kala mamama, taimamila kaina kowolova.\f* ikominimanisi deli Paulo. Mimilisi ikaibigasi, kawasi, “Woo! Tauwau, avaka matauna tokapatula biga mwada bilivala?” \p E mimilisi ikaibigasi, kawasi, “Kaina matauna kala tokamituli matausina yaubada togilagala kadai!” Ilivalasi baisa paila Paulo ikikamituli Yesu deli la movavau. \v 19 Mapaila ivakoulisi Paulo e imaiyaisi omitasi mabudona boda valu kala toyamata,\f x \fq valu kala toyamata: \ft Gagabila bitagini, “imaiyaisi makwaina koya Ariopago.”\f* yagala Ariopago,\f y \ft Mapilana kala kivila ‘koyala Aresa’. Minana Aresa mina Girisi si yaubada natana isim la karaiwaga biyamati kabilia komwaidona. Mina Roum idokaisi minana Masa. Mina Adeni si tokwaraiwaga mabudona tuta tuta bisigugulasi wa koya makwaina, mauula idokaisi mabudona Ariopago.\f* kawasi, “Magimasi bakanikolaisi baisa vavagi kwaivau lokuvivituloki. \v 20 Paila lakalagaisi mimilisi vavagi lokulivala kala lega doudoga otaigamasi, e magimasi bakanikolaisi vavagi makwaisina uula.” \v 21 Paila komwaidosi mina Adeni deli matausina togilagala leisisuaisi baisa isisimakavasi wala tuta komwaidona paila magisi biligalegasi deli bililivalasi avai vavagi kwaivau. \p \v 22 Mapaila Paulo itomalaula omitasi togugula baisa Ariopago,\f z \fq \it Ariopago.\it*\ft Gagabila bitagini, “Paulo itomalaula odabala makwaina koya Ariopago”.\f* ikawota kawala, “Ka! Yokomi mina Adeni. Komwaidona avaka lagigisi ikikamitulaimi yokomi saina mbwailimi tapwaroru. \v 23 Paila latitavina olumoulela mi valu e lagisi omi bwala tapwaroru, abani kwaitala kabolula\f a \ft Mina Adeni ititapwarorusi baisa yaubada bidubadu, mauula ikaliaiisi kabolula bidubadu. Mitaga kasi kokola kaina eilumwelavaisi natana yaubada, kaina natana isisu minana gala einikolaisi, mauula eikaliaiisi makwaina kabolula “paila taitala yaubada gala tanikolaisi.”\f* deli kala ginigini, ‘Baisa takabomaisi paila taitala yaubada gala tanikolaisi.’ E lokutemmalaisi taitala Yaubada deli mi bubeikam, e matauwena goli baisa tuta avivitulokaimi. \v 24 Yaubada matauna valu watanawa kala tobubuli deli vavagi komwaidona isisu odabala pwaipwaia, matauna Guyoula labuma deli watanawa, e gala ibodi bisisu wa bwala kwebumaboma tomota eikaliakaisi oyumasi. \x - \xo 17.24-25 \xt 1 Gwe 8.27; Ais 42.5; VA 7.48\x* \v 25 E matauna gala magila kwaitala vavagi tomota oyumasi bivagaisi paila matauna, mitaga matauna titoulela leisaiki momova, yagisa, deli vavagi komwaidona baisa tomota komwaidosi goli. \v 26 Metoya baisa taitala tau\f b \fq \it taitala tau.\it*\ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “budotala boda”.\f* ibubuli komwaidosi mina watanawa avai dala avai dala, e isaiki si valu baisa ovalu watanawa komwaidona. E matauna inigibogwi paila si tuta ambaisa bisisuaisi, deli ammakawala si valu kala kalitutila. \v 27 Ivagi baisa makawala mwada mina watanawa binainevisi matauna kaina bikabakakavasi mwada bibanaisi matauna. Mitaga Yaubada gala isikaduwonaku metoya baisa availa yakidasi taitala taitala. \v 28 Paila makawala taitala\f c \ft Matauna kaina taitala tobutu wosi guma Kiriti eikaliga omitibogwa (katitaikina 600 BC) yagala Epimenidesi.\f* eigini, \q1 ‘Tasisuaisi tamwamovasi taliloulasi metoya baisa matauna.’ \m E, makawala mimilisi yokomi mi tobutu wosi\f d \ft Tokwabitam idokaisi Paulo ilivala paila Arato, matauna taitala mina Girisi si tobutu wosi, kaina paila Kilianiti, matauna taitala tovituloki osi boda Sitowiki. Matausina kasitaiyu isisuaisi 350 BC.\f* eikaibigasi. Kawasi, \q1 ‘Yakidasi tuvaila litula.’ \m \v 29 Kidamwa yakidasi litula, gala ibodaidasi bitadokaisi Yaubada migila mwada makawala minasina tokolu, avaka tokwabitam leibubulaisi e leiyoudilaisi metoya goula, kaina siliba, kaina dakuna. \v 30 E omitibogwa Yaubada ininilavi tomota avaka si bubunela, paila matausina gala ikikatetasi Yaubada nanola. Mitaga baisa tuta ikaraiwogi komwaidosi tomota ambaisa ambaisa kidamwa bininavilasi metoya osi mitugaga. \v 31 Paila bogwa iluvituti kwaitala yam makwaina yamla yakala e binagi duwosisia baisa yakidasi mina watanawa. Paila einigibogwi taitala kidamwa matauna toyakala. E ka! Bogwa leisakaidasi uulotoula gagabila bitadubumaisi baisa, paila leitokowoi matauwena e imovavau!” \p \v 32 Tutala matausina bogwa leilagaisi Paulo eilivala paila taitala eitokaia imovavau goli, e mimilisi matausina ivigaki kasi yousokana baisa matauna. Mitaga mimilisi matausina eikaibigasi, kawasi, “Yakamaisi magimasi bakalegavausi avaka lokulivali.” \v 33 Mapaila Paulo isilavi gugula. \v 34 Mimilisi matausina ipiaisi matauna e idubumaisi; taitala matausina Daionisio, matauna taitala kala boda Ariopago, e natala vivila yagala Damari, e deli mimilisi tuvaila. \c 18 \s1 Mapilana Korinita \p \v 1 E igau oluvi Paulo isilavi Adeni e ilokaia mapilana Korinita. \v 2 E ila baisa ibodi taitala guma Yudia yagala Akila, la valu tatoula Ponitio, makateki leima metoya Itali sola la kwava Pirisila. Paila Kolodio\f e \ft Kugisi VA 11.28 kala katumiki; matauna eikaraiwaga komwaidosi mina Yudia bisilavaisi Roum, e wa taitu 49 AD iyabi matausina ivisunupuloi wala.\f* matauna mina Roum si guyau ikaliyabi komwaidosi mina Yudia bisilavaisi mapilana Roum. Paulo ilokaia mwada bibodi matausina, \v 3 e isikaiwa matausina deli iiyoudilasi. Paila matausina tobisibasi karekwa bivigakaisi buliyoyova, e metoya osi paisewa makwaina ititakunasi kʹasi. E Paulo tuvaila la paisewa bisibasi karekwa makawala matausina. \v 4 E ibubwagwagu wa bwala tapwaroru sabate kwaitala kwaitala, iuvigikoni mwada bivisivili mina Yudia toyo mina Girisi. \p \v 5 Tuta matutona Sailasa sola Timoti eiviloubusisi metoya Masedonia, Paulo itugwali la tuta komwaidona paila bikamituli Bulogala Bwaina, deli isilasola baisa mina Yudia paila Yesu matauna Mesaia. \v 6 Mitaga tutala isilibodaisi deli ibigigagaisi matauna, Paulo ikavisaki la kosomapu baisa matausina mina Yudia. Itovila, isapi tubumyou\f f \ft Baisa makawala Paulo ikibuboti eipaiki matausina, paila uula eipakaisi bilagaisi Paulo; kugisi VA 13.51.\f* metoya okala kakapula, e oluvi iluki matausina, kawala, “Ka, kidamwa bukutamwausi, kami pakula wala titoulemi paila baisa. E yeigu gala agu pakula. Tuta baisa balokaia matausina gala mina Yudia.” \v 7 E itokaia isilavi matausina, ilokaia ola bwala Taito Yusito isisu deli matauna. Paila matauna gala guma Yudia, e ititapwaroru\f g \ft Kugisi VA 10.2 kala katumiki.\f* baisa Yaubada. E la bwala itotu opapala mina Yudia si bwala tapwaroru. \v 8 E Kirisipo, matauna kasi tokugwa paila mina Yudia si tapwaroru, matauna idubumi Guyau deli la ula komwaidosi, e bidubadu mina Korinita tuvaila eilagaisi la kamituli Paulo idubumaisi e ibapitaisasi. \p \v 9 E bogi kwaitala Paulo igisi kilisala, e Guyau iluki matauna, kawala, “Gala bukukokola, kulilivala wala, taga kukwapatu; \v 10 paila yeigu deli yoku tasivaduli. Gala availa gagabila biyogagaim, paila bidubadu uli tomota isisuaisi mapilana valu.” \v 11 E Paulo isisu makwaina valu kwaitala taitu bubotala, iuvituloki tomota Yaubada la biga. \p \v 12 E tutala mina Roum inagaisi Galio\f h \ft Wa taitu 51 AD mina Roum einagaisi matauna Galio bitokwaraiwaga paila mapilana Akaia, la viloumatala Korinita.\f* bitokwaraiwaga mapilana Akaia, tuta matutona wala mina Yudia igugulasi iyosisi Paulo ilauwaisi okaboyakala. \v 13 Kawasi, “Tau matauna iuvigikoni mwada bivisivili tomota ninasi bitapwarorusi baisa Yaubada wa keda ituwoli, e keda makadana gala ibodi ma Karaiwagasi.” \p \v 14 Paulo makateki bilivala e tuta matutona Galio iluki mina Yudia, kawala, “Kidamwaga baisa avai sula kaina avai nanamsa pupagatu bogwa isunapula, baisa bibodaigu bapeuloki baisa yokomi mina Yudia. \v 15 Mitaga baisa kukominimanisi paila biga deli yegila deli paila mi Karaiwaga titoulemi. Mapaila yokomi wala titoulemi bukunagaisi avaka kala duwosisia. Yeigu gala bayakala paila vavagi makwaisina.” \v 16 E iyabi matausina isunapulasi metoya okaboyakala. \v 17 Komwaidosi iyosisi Sositeni, matauna kala tokugwa mina Yudia si bwala tapwaroru, e iwawaiyasi matauna omatala kaboyakala. Mitaga Galio idoki gala avaka dimlela. \s1 Ikaimilavausi mapilana Anitioki \p \v 18 Paulo isisu wala Korinita deli totapwaroru bidubadu yam. Oluvi isilavi matausina e ikewasi deli Pirisila toyo Akila bilosi mapilana Siria. Igau gala bikewasi, tutala isisu mapilana Kenikiria leikatotila omatala Yaubada kidamwa bikabomi titoulela kwaivila yam. Oluvi iviliu kulula,\f i \ft Mina Yudia kasi gulogula biviliu kulula makawala mwada bikibubotaisi bogwa leivagaisi avaka eikatotilasi.\f* paila kabutuvatusi la kikila kala vigimkovila. \x - \xo 18.18 \xt Baw 6.18\x* \v 19 Imaisi Epeso, e baisa Paulo isilavi Pirisila sola Akila. Matauna ila wa bwala tapwaroru ikominimanisi deli mina Yudia. \v 20 Inigadaisi mwada bisikaim deli matausina paila mimilisi yam, mitaga gala itagwala. \v 21 Mitaga tutala isilavi matausina, iluki kawala, “Kidamwa wala Yaubada nanola makawala, yeigu bakaimilavau baisa yokomi.” Mapaila ikewa isilavi Epeso. \p \v 22 Tuta matutona ikota mapilana Sisaria e isaitaula ila Yerusalem ibodi toekalesia. Oluvi ila Anitioki. \v 23 Bogwa isisu tuta kaduwonaku baisa, oluvi isilavi mapilana.\f j \ft Metoya baisa Paulo eivitouula la titavina kwaitolula, ila ivigimkulovi wa tuta matutona ikaimilavau mapilana Yerusalem (kugisi VA 21.15).\f* E ititavina mapilasina oluwalaisi Galetia deli Pirigia, ikikatupewoli komwaidosi todubumi. \s1 Apolo isisu mapilasina Epeso deli Korinita \p \v 24 E taitala guma Yudia yagala Apolo, la valu tatoula Alekisaniria, eimaga Epeso. Matauna tobigitomoya deli saina toninitalapula paila Buki Pilabumaboma kala ginigini komwaidona. \v 25 Bogwa ibani kala vituloki Kidikedala Guyau,\f k \ft Kugisi VA 9.2 deli kala katumiki.\f* e deli la salau ililivala deli iuvituloki avaka kala duwosisia livalela Yesu. Mitaga matauna eikau bapitaiso metoya baisa Yoni Tobapitaisi wala.\f l \ft Gala wala binikoli avaka paila si bapitaiso tobwakuli Yesu. Kugisi tuvaila VA 19.2-5.\f* \v 26 Ivitouula ilivala deli la tuvaluwa osi bwala tapwaroru mina Yudia. Tutala Pirisila sola Akila ilagaisi matauna ivakoulisi ilauwaisi osi bwala, ilakasaisi kidikedala Guyau baisa matauna bikateta kala duwosisia. \v 27 E Apolo inagi kidamwa bila Akaia, mapaila totapwaroru mapilana Epeso mwada bipilasaisi matauna e iginisi si leta sesia totapwaroru mapilana Akaia. Inigadaisi matausina bibodaisi matauna Apolo. Tuta matutona ilokaia ivigaki saina kwaiveka pilasi baisa matausina, availa availa eidubumaisi metoya baisa Yaubada ola mitakwai. \v 28 Matauna kala livala paila Yesu saina mimilakatila, e mapaila ivitububoti omitasi tomota komwaidosi paila mina Yudia si sopa, ikabuboti metoya okala ginigini Buki Pilabumaboma kidamwa Yesu matauna Mesaia. \c 19 \s1 Paulo isisu mapilana Epeso \p \v 1 Apolo isisu Korinita. E Paulo ititavina oluwala mapilana\f m \ft Mapilana mina Roum si valu katupotala Esia, la viloumatala Epeso.\f* e iviloubusi Epeso. E baisa eibodi mimilisi toligalega, \v 2 e ikatupoi, kawala, “Tutala kudubumaisi, ki, sitana kulumkolaisi Baloma Tobumaboma kaina gala?” \p E ivitakaulasi, kawasi, “Gala avai tuta kalagaisi kaina isisu matauwena Baloma Tobumaboma.” \p \v 3 E Paulo ikatupoivau, kawala, “Ammakawala, avai bapitaiso lokubapitaisasi?” \p Ivitakaulasi, kawasi, “Kabapitaisasi metoya Yoni ola bapitaisi.” \p \v 4 Paulo ikaibiga, kawala, “Yoni ibapitaisi matausina availa availa ininavilasi paila si mitugaga. E iluki mina Isireli ibodi bidubumaisi matauna kala toyeikuli, matauwena yagala Yesu.” \x - \xo 19.4 \xt Md 3.11; Mk 1.4,7-8; Lk 3.4,16; Yn 1.26-27\x* \p \v 5 E tutala bogwa ilagaisi baisa, matausina toligalega ibapitaisasi oyagala Guyau Yesu. \v 6 Paulo iyosali yamala ikiwoti matausina e Baloma Tobumaboma ibusi baisa matausina. E ililivalasi biga belobelo,\f n \ft Kugisi VA 10.46 deli kala katumiki.\f* deli ikamitulaisi Yaubada la biga. \v 7 E matausina kasi bawa kaina iboda tailuwotala taiyu. \p \v 8 E Paulo yam yam isusuvi mina Yudia osi bwala tapwaroru. E tubukona natolu ibibigatona deli la tuvaluwa baisa tomota, ikamitilaki mwada bikatetasi paila Karaiwogala Yaubada. \v 9 Mitaga mimilisi ninasi kasai e ipakaisi dubumi ibigigagaisi Kidikedala Guyau\f o \ft Kugisi VA 9.2 kala katumiki.\f* omitasi boda budumwaidona. Mapaila Paulo isilavi matausina e ilosi deli toligalega; e yumyambwata ikamitilaki baisa availa availa ola bwala vituloki Tirano.\f p \ft Mimilisi buki pilabubogwa ikatumkulovaisi mailana, kawasi, “ivitouula lalai bila itobu ikoyavi wala (11 am - 4 pm).”\f* \v 10 E kwaiyu taitu iuvagi makawala, mapaila komwaidosi tolesi mapilana Esia, mina Yudia deli matausina gala mina Yudia, ilagaisi la biga Guyau. \s1 Tailima taiyu Sikeva litula \p \v 11 E Yaubada ivagi mimilisi vavagi siligaga sainela metoya oyamala Paulo. \v 12 Paila Paulo kala kakapula kaina kala yagesi tomota bilauwaisi bisakaisi tokwatoula e biwokuva kasi katoula deli baloma gaga bisunapulasi bisilavaisi matausina. \v 13 E mimilisi mina Yudia ititavinasi ibubulisauwaisi baloma gaga. E matausina tuvaila ivigikonaisi mwada bibulisewasi metoya ola peula Yesu. Ilukwaisi baloma gaga, kawasi, “Akaraiwogaim metoya ola peula matauna Yesu, matauwena Paulo ikikamituli.” \v 14 Paila taitala mina Yudia si Tolula Toveka yagala Sikeva, e litula tailima taiyu eiuvagaisi makawala. \p \v 15 Mitaga baloma gaga iluki matausina, kawala, “Bogwa anikoli matauna Yesu, e tuvaila Paulo. Mitaga yokomi - avai tauwau yokomi?” \p \v 16 E matauna eisikaila baloma gaga itokaia saina kala leiya iwawaiya matausina ikisi kasi kwama ikatubuyavi e ibokavili matausina e tomdumwadu isakaulasi isunapulasi metoya ola bwala e ibutusi. \v 17 E komwaidosi mina Yudia deli matausina gala mina Yudia tosisula Epeso ilagaisi baisa; e komwaidosi ikokolasi sainela, deli matauna Guyau Yesu ibani kala taimamila sainela. \v 18 E bidubadu todubumi imaisi ikamitulaisi mimilakatila avaka avaka eiuvagaisi, omitasi komwaidosi. \v 19 E bidubadu omitibogwa tomigameguva imaiyaisi si buki e ikougugulaisi igabwaisi omitasi tomota komwaidosi. E ikalawasi mapilasina buki mapusi iboda 50,000 kina.\f q \ft Mabigana “kina” takivilaisi mina Roum si mani dakuna siliba yagala “denarius”, makwaina bibodi mapula kwaitala yam la paisewa wa bagula.\f* \v 20 E tomota itutuvakau ninasi paila vavagi makwaisina, e mapaila la biga Guyau ikikaligiaki e isisiniveka. \s1 Kominimani deli mogega itokaia mapilana Epeso \p \v 21 E bogwa leiwokuva vavagi makwaisina oluvi Paulo ininanamsa e inagi\f r \fq Paulo inanamsa e inagi: \ft Gagabila bitagini, “Baloma Tobumaboma ivakadi Paulo mauula inagi”\f* mwada bititavina mapilasina Masedonia e Akaia\f s \ft Kugisi VA 18.12.\f* e bisaitaula bila Yerusalem. E ikaibiga, kawala, “Bavagi makawala e oluvi ibodaigu wala bala avakawali Roum.” \v 22 Mapaila iwitali taiyu kala topilasi, matausina Timoti sola Erasito, bilobogwasi Masedonia; mitaga Paulo igau ititavina tuvaila olumoulela mapilana Esia.\f t \ft Kugisi mailela 1.\f* \p \v 23 E tuta baisa goli kwaitala vavagi mwau itokaia mapilana valu Epeso paila uula Kidikedala Guyau.\f u \ft Kugisi VA 9.2 kala katumiki.\f* \v 24 Isisu taitala tau yagala Demeterio. E matauna tokabitam toyoudilela tanumnumta siliba, e deli kala topilasi ibubulaisi avaka kala gigisa makawala la bwala kwebumaboma si yaubada minana yagala Atemi;\f v \ft Minana si yaubada naveka mina Epeso; mina Roum eidokaisi minana Daiana.\f* e makwaisina bwala kwebumaboma siliba matauna igigimoli, e toyoudila komwaidosi ibanaisi mani bidubadu. \v 25 Mapaila Demeterio idou bimaisi e isigugulasi matausina toyoudila deli mimilisi tuvaila si paisewa makawala, e iluki matausina, kawala, “Tauwau! Kunikolaisi tasibwabwailasi da guguwasi bidubadu uula paisewa makwaina. \v 26 Kaina lokugisaisi lokulagaisi matauwena Paulo avaka eiuvagi. Paila ikikaibiga avai yaubada tomota eibubulaisi mwada minasina gala wala yaubada. E bogwa eitomgwaga, paila bidubadu tomota idokaisi ikamokwita goli. Ka, mimilisi baisa oda valusi Epeso, deli katitaikinela pilamwaidona mapilana Esia idokaisi ikamokwita. \v 27 E kala gaga tomota bidokaisi avaka taiyoudilaisi gala wala dimlela. E tuvaila kala gaga vituloki makwaina bivabu la bwala kwebumaboma Atemi, minana yaubada naveka, e deli tomota bikaluwouwaisi minana. Paila komwaidosi mina Esia itapwarorusi baisa minana yaubada, deli goli mina watanawa ambaisa ambaisa!” \p \v 28 E tobobawa ilagaisi baisa e igibuluwasi sainela, iwaiweyasi kawasi, “Saina navakaigaga minana Atemi da yaubadasi mina Epeso!” \v 29 E saina mogega itokaia ikaligiaki mapilana valu komwaidona. E taiyu mina Masedonia yagasi Gaiyo deli Arisitako eititavinasi deli Paulo. Tobobawa iyosisi matausina kasitaiyu ibiasi e ilauwaisi wa bwala gugula. \v 30 Paulo titoulela magila bitotu omitasi tobobawa mitaga todubumi gala itugwalaisi matauna. \v 31 E mimilisi tokwaraiwaga mapilana valu, matausina sala Paulo, tuvaila iwitalaisi biga baisa Paulo inigadaisi peula taga biyoumatila titoulela wa bwala gugula. \v 32 E gugula budumwaidona imogegasi sainela. Mimilisi iwaiweyasi avaka uula e mimilisi iwaiweyasi uula ituwoli; paila komwaidosi gala bikikatetasi avaka uula leititogugulasi. \v 33 Mina Yudia ileitupaisi Alekisana bila bitotu omitasi tobobawa; e mapaila mimilisi tomota idokaisi matauna uula vavagi makwaisina eitokaia. E Alekisana iyosali yamala mwada bikapatusi tobobawa e ivigikoni mwada bikamitububuli uula pakula. \v 34 Mitaga tutala ivitokaisi tolosila guma Yudia, komwaidosi kaigitinidesi ituwotuwasi idoudousi, kawasi, “Saina navakaigaga Atemi da yaubadasi mina Epeso.” E iyayosasi wala ilalavi. \p \v 35 E kala vigimkovila mina Epeso si togugula kala tokugwa ikatuminum ninasi tobobawa e ikapatusi. Ikaibiga, kawala, “Tauwau mina Epeso! Komwaidosi inikolaisi la bwala kwebumaboma Atemi navakaigaga kala toyamata yakidasi mina Epeso, e tuvaila tayamataisi makwaina dakuna kwebumaboma leikapusi leima metoya wa labuma. \v 36 E gala gagabila availa biyakali vavagi makwaisina. Mapaila ibodi bukumanumsi e taga bukuninagowasi. \v 37 Lokumaiyaisi matausina itotusi baisa mitaga gala iveilausi metoya avai bwala kwebumaboma, e gala ibigigagaisi minana da yaubadasi. \v 38 Kidamwa Demeterio deli la boda magisi biyakalasi availa deli - ka, isim yamla yakala deli toyakala. Gagabila goli deli sesia biyakalasi baisa. \v 39 Mitaga kidamwa magimi avaka tuvaila, ibodi kala kiduwosisia togugula komwaidosi omitasi. \v 40 Paila yam makwaina kala mwau kaina kada tokwaraiwagasi bilulukwaidasi biga mwau paila baisa saina mogega lagaila. Gala isim uula mogega makwaina e gala gagabila bitamapwaisi avaka uulela.” \v 41 Ililivala e ikalogusa, oluvi iyabi tobobawa e ilosi. \c 20 \s1 Paulo ilokaia Masedonia deli Akaia \p \v 1 Igau eiwokuva mogega, Paulo idou todubumi leimaisi, ikatululuti matausina. E itali matausina, isilavi, isila ila Masedonia.\f w \ft Kugisi VA 16.9.\f* \v 2 E ititavina valu makwaisina ikatululuti tomota bidubadu biga; oluvi imakaia Akaia,\f x \ft Kugisi VA 18.12.\f* \v 3 e isisu baisa natolu tubukona. E leikatubaiasa mwada bila mapilana Siria, mitaga ilagi mina Yudia mwada bisinapwaisi matauna, mapaila inagi bikaimilavau bila mapilana Masedonia. \v 4 Matauna Sopeta latula Piro guma Beria ivakwabu matauna, e tuvaila goli Arisitako sola Sikanido tolesi Tesalonaika, e Gaiyo guma Dabi, Timoti, e deli Taikiko sola Tiropimo mina Esia. \v 5 E matausina ilobogwasi Tiroasa e baisa itutulaimasi.\f y \ft Metoya mabigana bitagisi matauna Luka eikaimilavau isikaili Paulo (kugisi VA 16.10), e isigagasi goli bila tuta matutona ilosi mapilana Roum (kugisi 28.16).\f* \v 6 Mitaga yakamaisi ikugwa kakamsi Beredi Gala Deli Kala Yisi Pakala\f z \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* e oluvi kasilavaisi Pilipai kakewasi, e yam kwailimala kabodaisi matausina mapilana Tiroasa, e komwaidomasi kasisuaisi baisa yam kwailima kwaiyu. \s1 Kala vigimkovila Paulo la viloubusi mapilana Tiroasa \p \v 7 E Sadada koyavi\f a \ft Gagabila bitagini “Sunday”, paila wa tuta matutona idokaisi yam kala vitouula avai tuta kalasia bisalili.\f* kasigugulasi gulitinidesi paila kalubaila kamkomla.\f b \ft Kugisi VA 2.42 deli kala katumiki.\f* E Paulo ililivala baisa tomota e iyayosi wala bigatona ilubulotoula, uula igau biyam bisilavi matausina. \v 8 E saina bidubadu kaitapa matabudona walakaiwa ambaisa makasisikaisi. \v 9 Taitala toulatila yagala Yutiko isibodi winidowa; e Paulo ililivala ililivala Yutiko ititabasi imisiwoya, e metoya obuligitolula bwala ilisalau ima opwaipwaia. E ilupaisi matauna e bogwa eikaliga. \v 10 Mitaga Paulo ibusi iyosi ikaipapi matauna, kawala, “Taga kuninayuwasi; matauna tomomova wala!” \v 11 E Paulo imwenavau matabudona olakaiwa, e ivitouulasi bikamsi. E ibibigatonasi wala deli matausina iyumki igau iyuwoula kalasia, e Paulo isilavi matausina. \v 12 E matauna toulatila ilauwaisi ovalu tomomova wala, e saina imwasawasi. \s1 Kasilavaisi Tiroasa kalokaiasi Mileto \p \v 13 Mitaga yakamaisi kakugwasi wa waga e kakewasi kalosi mapilana Asosi, baisa mwada bakadidagaisi Paulo. Paulo bogwa ilukwaimasi bakavagaisi makawala, paila matauna bivakaiwa bila mapilana valu. \v 14 Tuta matutona ibodaimasi mapilana Asosi e kadidagaisi matauna kalokaiasi mapilana Mitilini. \v 15 E bogwa kakutolovasi metoya baisa kakewasi eiyam kadoulaguvasi Kaiyo. Eiyam tuvaila kadoubusisi kamaisi Semo e yam makwaina oluvi kakotasi Mileto. \v 16 Paulo gala magila bibusi Epeso, idoki bidoutaula wala, mwada gala biyomadi la tuta mapilana Esia. Mwada binanakwa biviloubusi Yerusalem, kaina bibodi okala yam Penitikosi,\f c \ft Kugisi VA 2.1. Mina Yudia ikau ninasi biviloubusisi Yerusalem paila paka makwaina. (Kugisi tuvaila makasana Biga Kala Katumiki.)\f* kidamwa goli gagabila. \s1 Paulo italoi ekalesia kasi tokugwa mina Epeso \p \v 17 Metoya Mileto Paulo iwitali biga ila mapilana Epeso, iluki tokugwala ekalesia\f d \ft Kugisi VA 11.30.\f* kidamwa bimaisi bibodaisi matauna. \v 18 Tutala leimakaiasi iluki matausina, kawala, “Kunikolaisi ammakawala lauvagi tuta komwaidona asikailimi metoya yam ikugwa laviloubusi lama mapilana Esia. \v 19 Amanum deli mitilagigu auwotetila baisa Guyau, olumoulela tuta makwaisina aboda mwau uula mina Yudia iyomitulaisi agu pakula. \v 20 E kunikolaisi gala ayusi kwaitala vavagi avaka bipilasaimi, makawala lakakamituli deli lavivituloki obikubaku deli omi bwala. \v 21 Paila akamitilaki makawala wala baisa mina Yudia deli baisa matausina gala mina Yudia kidamwa ibodi bukuninavilasi metoya omi mitugaga, bukumakaiasi Yaubada e bukudubumaisi da Guyausi Yesu. \v 22 E ka! Baloma Tobumaboma iviyelu nanogu mwada bala Yerusalem. E bogwa bala, mitaga gala akateta avaka igau bivitoulai baisa yeigu. \v 23 Taga mesinaku wala anikoli kidamwa ambaisa ambaisa laviloubusi, Baloma Tobumaboma leilukwaigu kidamwa makateki baboda katupipi deli avai vavagi mwau. \v 24 Mitaga ananamsa ulo momova gala avaka kala bwaina baisa yeigu; mesinaku wala bakatumkulovi ulo wotetila, e bavigimkulovi avaka Guyau Yesu bogwa leisakaigu kidamwa bavagi; makwaiwena goli ulo koni bakamituli Bulogala Bwaina paila Yaubada la mitakwai. \x - \xo 20.24 \xt 2 Tm 4.7\x* \p \v 25 “Bogwa latitavina baisa oluwalaimi komwaidomi, e akakamituli Karaiwogala Yaubada. E ka! Baisa tuta bogwa anikoli kidamwa yokomi gala tuvaila bukugisaigusi avai tuta wala. \v 26 Mapaila lagaila bakamitilakaimi yokomi, kidamwa availa yokomi kaina bikapusi, baisa gala goli agu pakula. \v 27 Paila gala ayusi metoya avaka lalukwaimi komwaidona nanola Yaubada. \v 28 Bukululuwaisi Baloma Tobumaboma leikasali mabudona ekalesia kami pakula. Mapaila bukuyamataimi titoulemi deli kuyamataisi mabudona. Bukumila toyamatasi mabudona sipi, baisa Yaubada la ekalesia,\f e \fq \it Yaubada la ekalesia.\it*\ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi “Guyau la ekalesia”.\f* paila leivigaki mabudona la boda titoulela, metoya ola kaliga Latula.\f f \fq metoya ola kaliga Latula. \ft Mimilisi buki pilabubogwa iginisi, “metoya ola kaliga titoulela.”\f* \v 29 Paila bogwa lanikoli igau basilavaimi e kaukwa nagigasisi biyoulapulasi bisugigaiyaimi e bikabutubutaisi mabudona. \v 30 E igau tuta omatadasi mimilisi tomota metoya omi boda titoulemi bisipulokaisi todubumi kidamwa bivakadaisi bilosi osi keda matausina. \v 31 Mapaila kuyamataimi e kululuwaisi yumyam deli bugibogi deli mitilagigu avivitulokaimi komwaidomi, paila kwaitolu taitu. \p \v 32 “E kala vigimkovila, bakasalaimi baisa Yaubada kidamwa biyamataimi, e kidamwa mabigana biga paila la mitakwai bivisimolaimi. Matauna gagabila bikatupewolaimi deli bimitukwaiyaimi makawala avaka eisisii paila la tomota komwaidosi. \v 33 E yeigu gala amitiguguwa paila availa la siliba, la goula, kaina kala kwama. \v 34 E bogwa lokunikolaigusi oyamagu atitakuna kamasi deli segwaia. \v 35 Baisa lasakaimi mi kabogigisa komwaidona makwaisina avaka lauvagi, kidamwa ibodaida bitapaisewa makawala e makawala goli bitapilasi tomama. E bukululuwaisi la biga da Guyausi Yesu eikaibiga,\f g \ft Mabigana Yesu livalela gala wala isisu olumoulela mapilasina pilavasi Bulogala Bwaina.\f* kawala, ‘Kidamwa takoumakava, kaina tamwasawa, mitaga da mwasawa ikalisau kidamwa tasemakavi.’” \p \v 36 E tutala Paulo ikalogusa, ikululu mwada binigada. E komwaidosi ikululusi e Paulo inigada. \v 37 Matausina komwaidosi ivilamwaisi Paulo, ikanasi ovilavala deli iviyuwolaisi matauna paila si taloi. \v 38 Matausina saina inokubukubusi paila la biga baisa matausina kidamwa gala tuvaila bigisivauwaisi matauna avai tuta. Mapaila ilauwaisi matauna e ivisiyelasi wa waga. \c 21 \s1 Paulo ilokaia Yerusalem \p \v 1 E kataloiyaisi matausina e kakewasi. Igau kakokewasi kadoububotaisi mapilana Kosi; e eiyam metoya baisa kadoulaguvasi mapilana Rodesi, e oluvi kadoutaulasi mapilana Patara. \v 2 E valu makwaina kabanaisi waga kaitala bidoutaula mapilana Pinisia; bogwa kasipelasi kasilavaisi baisa e kalosi. \v 3 Bogwa kamaisi bakavatalasi mapilana Saipirosi, e kasakaulasi kasumwaisi opilibolimila e kadoutaulasi mapilana Siria. Kasududilasi okawolawa Taia, paila bilupisauwaisi kaidodiga metoya wa waga. \v 4 E kabanaisi mimilisi todubumi baisa e kasisuaisi deli matausina kwailima kwaiyu yam. Mitaga Baloma Tobumaboma iviyelu ninasi todubumi ilukwaisi Paulo taga bila Yerusalem. \v 5 Mitaga tuta bogwa eimamalu, mapaila kasilavaisi mapilana e kalosi, kavabusisi olumata. E komwaidosi matausina tauwau vivila gugwadi deli kavabusisi olumata. E olumata komwaidomasi kasigugulasi kakavaginasi e kanigadasi. \v 6 Kataloisi taitala baisa taitala. E yakamaisi kasilavausi oma wagasi, e matausina ikaimilavausi osi valu. \p \v 7 E bogwa kasilavaisi mapilana Taia kakewasi kalosi Tolimei; baisa kabodaisi totapwaroru e kaveyawasi deli matausina kasisuaisi kwaitala yam. \v 8 Igau eiyam bogwa kasilavaisi e kakewasi kalosi kakotasi mapilana Sisaria. E baisa kasuvisi ola bwala Pilipi matauna tokamituli Bulogala Bwaina, e kasisuaisi deli matauna. Paila matauna taitala matausina tailima taiyu topilasi leinagaisi mapilana Yerusalem. \x - \xo 21.8 \xt VA 6.5; 8.5\x* \v 9 Matauna litula navasi kapugopugula minasina nakakamatula Yaubada la biga. \v 10 Yakamaisi kasisuaisi baisa kwaivila wala yam e taitala tovitoubobuta matauna yagala Agabu eiviloubusi metoya Yudia leima. \x - \xo 21.10 \xt VA 11.28\x* \v 11 Matauna imakaiamasi ikau Paulo kala wopoi, isipu titoulela okaikela deli oyamala e ikaibiga, kawala, “Ka, kulegasi avaka Baloma Tobumaboma ililivala. Kawala, ‘Baisa makawala mina Yudia tolesi Yerusalem bisipwaisi matauwena toliwopoi. Bikasalaisi matauna baisa tomota gala mina Yudia.’”\f h \ft Ililivala paila mina Roum.\f* \p \v 12 Tuta matutona kalagaisi makawala, yakamaisi deli tomotala mapilana valu kayokakapisisi baisa Paulo mwada taga bila Yerusalem. \v 13 Mitaga ivitakaula kawala, “Avaka kuuvagaisi baisa, kuuvalamsi e kuyomiyuyaisi nanogu? Yeigu lakasalaigu gala bikatupipaigusi wala mitaga tuvaila bikatumataigusi paila Guyau Yesu.” \p \v 14 Gala igagabila yakamaisi bakasilibodaisi matauna. Kakapatusi wala, kawamasi, “Desi wala; ibodi bitavagi goli Guyau nanola.” \p \v 15 E igau bogwa kasigagasi baisa, e kakatubaiasasi kasilavaisi kalosi Yerusalem. \v 16 Mimilisi toligalega mina Sisaria deli kaloulasi, e ivakoulaimasi ilauwaimasi ola bwala taitala tau mwada bakaveyawasi deli matauna. E matauna yagala Mnasoni guma Saipirosi, omitibogwa e lagaila matauna todubumi wala. \s1 Paulo ibodi Yemesa \p \v 17 E tutala kaviloubusisi Yerusalem, totapwaroru ibodaimasi ivakoulimasi deli si mwasawa. \v 18 Igau eiyam kalosi deli Paulo mwada bakabodaisi Yemesa,\f i \ft Kugisi VA 12.17.\f* e komwaidosi tokugwala ekalesia\f j \ft Kugisi VA 11.30.\f* isigugulasi deli. \v 19 E Paulo ibodi matausina e ikikamituli avaka Yaubada bogwa eivagi oluwalaisi matausina gala mina Yudia metoya ola wotetila titoulela. \v 20 Bogwa eilagaisi la biga, komwaidosi iyakawolaisi Yaubada, oluvi matausina ilukwaisi Paulo kawasi, “Somasi, kugisala ka! Baisa tailakatuluwovila mina Yudia bogwa eidubumaisi e komwaidosi matausina saina ikabikaulasi da Karaiwagasi mina Yudia. \v 21 Bogwa leilagaisi ammakawala kuvivituloki mina Yudia tosipwala osi valu matausina gala mina Yudia, e leilagaisi kidamwa lokuvituloki mwada biligaiwaisi Mosese la Karaiwaga, deli taga bibobwaisi\f k \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* litusia kaina bibokulaisi kada gulogulasi mina Yudia. \v 22 E matausina makateki bilagaisi mwada lokuma. Mapaila avaka ibodi bitavagaisi? \v 23 Bakalukwaimsi kidamwa avaka bukuvagi. Ka, baisa isisuaisi taivasi tauwau leikatotilasi peula omatala Yaubada kidamwa bikabomaisi titoulesi kwaivila yam. \x - \xo 21.23-24 \xt Baw 6.13-21\x* \v 24 E, yoku deli bukulosi e deli bukukikilaimi e bukumapu avaka bibodi paila si kikila. E oluvi gagabila biviliwaisi kulusi,\f l \ft Kugisi VA 18.18 deli kala katumiki.\f* baisa kabutuvitusila si kikila kala vigimkovila. E makawala goli tomota komwaidosi bivitusaimsi bigisaisi komwaidona avaka leilagaisi paila yoku baisa sopawokuva wala, paila yoku kukwabikuwoli Mosese la Karaiwaga. \v 25 E mitaga paila matausina gala mina Yudia - ka, bogwa lakawitalaisi si leta eilokaia, mwada bogwa lakanagaisi taga bikomasi avai kaula bomikikila paila uula tomota leisemakavaisi baisa tokolu; e tuvaila, taga bikomasi buyavi; taga bikomasi avai mauna leikatumataisi kidamwa deli buyavila, e biyamataisi titoulesi taga bikailasisi.” \x - \xo 21.25 \xt VA 15.29\x* \p \v 26 Mapaila Paulo ilau matausina taivasi, e eiyam deli ikikilaisi titoulesi. Oluvi isuvi Bwala Kwebumaboma ikamituli kwaivila yam bibodi paila si kikila. Paila igau biwokuva yam makwaisina oluvi tolula bigabwaisi si lula mwada biwokuva si kikila, e bibodi bikamgwalalasi. \s1 Iyosisi Paulo wa Bwala Kwebumaboma \p \v 27 Yam kwailima kwaiyu makwaisina makati biwokuva, mimilisi mina Yudia metoyasi mapilana Esia leimaisi bogwa eigisaisi Paulo wa Bwala Kwebumaboma. E matausina ikaiyoulisi tobobawa e iyosisi Paulo. \v 28 E iwaiweyasi kawasi, “Yokomi mina Isireli, kupilasaimasi. Ka, kugisaisi matauna! Matauwena ititavina valu valu komwaidona e ivivituloki tomota komwaidosi kidamwa bikoulovaisi mina Isireli deli Mosese la Karaiwaga deli makwaina Bwala Kwebumaboma. E deli tuta baisa matauna leimai mimilisi tomota gala mina Yudia\f m \ft Bwala Kwebumaboma isisu tabudoveka e matabudona matausina gala mina Yudia ibodi bisuvisi; e olopola isisu tabudokekita paila mina Yudia wala. Kidamwa availa bilau taitala gala guma Yudia bivisuvi matabudona olopola Bwala Kwebumaboma gagabila bikatumataisi. Opapala kabosusuvi yatala ginigini isisu ikikamituli makawala. Kugisi kaikobula p XXX.\f* leisuvisi e bogwa ipeilisi makwaina Bwala Kwebumaboma!” \v 29 (Ikaibigasi makawala uula bogwa leigisaisi Tiropimo guma Epeso ililoulasi deli Paulo obikubaku, idokaisi mwada Paulo leimai matauna wa Bwala Kwebumaboma.) \x - \xo 21.29 \xt VA 20.4\x* \p \v 30 E viloumwaidona valu iyega, e tomota komwaidosi ikolubeigogunasi, iyosisi Paulo, e ibiaisi matauna imaiyaisi okaukweda. Saina nanakwa ikatubodaisi Bwala Kwebumaboma. \v 31 E tobobawa ivigikonaisi mwada bikatumataisi Paulo. E mina Roum si kumatoula kasi tokugwa ilagi bulogala kidamwa viloumwaidona Yerusalem iyega. \v 32 E saina nanakwa matauna tokugwa ikau mimilisi kumatoula deli tokwabilia ibusisi baisa tobobawa. E tutala tobobawa igisaisi matauna tokugwa deli tokwabilia, matausina ikilogusasi kala lewa Paulo. \v 33 E matauna tokugwa isaitaula ilokaia Paulo iyosi matauna, e ikaraiwaga bikatupipaisi matauna deli katupipi kwaiyu tanumnumta. E oluvi ikatupoi, kawala, “Avai tau matauna, e avaka leivagi?” \v 34 E matausina mimilisi iwaiweyasi avaka uula, e mimilisi iwaiweyasi uula ituwoli. Baisa saina kaninisi sainela, tokwaraiwaga gala gagabila biligimlili avaka leivitoulai. Mapaila ikaraiwogi la tokwabilia bikauwaisi Paulo bilauwaisi oviloukabilia.\f n \ft Bwala makwaina opapala Bwala Kwebumaboma. Kugisi kaikobula p XXX.\f* \v 35 E matausina imaiyaisi Paulo wa daga,\f o \ft Metoya wa daga bisilavaisi Bwala Kwebumaboma bimwenasi bisuvisi tokwabilia si bwala.\f* e oluvi tokwabilia ilupaisi matauna uula tobobawa saina igibuluwasi deli kasi leiya. \v 36 Matausina komwaidosi ibokulaisi iukuwakulasi deli ikapokaisi mwada bikaliga matauna. \s1 Paulo ikamituli titoulela \p \v 37 E matausina bogwa eimaiyaisi Paulo makateki bisuvisi oviloukabilia, e Paulo iluki matauna tokugwa, kawala, “Ki, gagabila sitana avaka balukwaim?” \p E tokugwa ikatupoi, kawala, “Ki, kunikoli bonasi mina Girisi? \v 38 Ki, kaina yoku gala matauna guma Itipita omitibogwa itamnabi tailakatuluwovasi tokwabilia\f p \ft Mabudona mina gigasisi goli magisi bipakaisi mina Roum bitanekwaisi mina Isireli. Kominimani makwaina itokaia wa taitu AD 54.\f* ilau oviloupakala mwada bikoulovaisi mi valu kala karaiwaga?” \p \v 39 E Paulo ivitakauloki, kawala, “Yeigu guma Yudia viloutamagu Tasu mapilana Silisia, deli viloutabugu vilouveka goli; anigadaim kutugwalaigu sitana babigatona baisa tomota.” \p \v 40 E tokugwa itugwali matauna. Paulo itomalaula wa daga iyosali yamala baisa tomota paila bikapatusi; e, bogwa ikikwatusi, ibigatona baisa matausina obonasi mina Iberu. \c 22 \p \v 1 Kawala, “Tauwau, budagwa deli tumagwa, kulagaigusi bakamitulaigu baisa yokomi.” \v 2 Tutala ilagaisi eilivala baisa matausina obonasi mina Iberu, e komwaidosi wala ikikwatusi. E Paulo isaitaula la bigatona. \p \v 3 Kawala, “Yeigu guma Yudia viloutamagu Tasu mapilana Silisia, mitaga tokekita yeigu igau latoveka masisiki Yerusalem atoligalega baisa matauna Gamalieli. Ivitulokaigusi mimilakatila ammakawala ibodi bakabikaula tubudoiasi si Karaiwaga kidikedala, e latugwalaigu baisa Yaubada makawala goli yokomi komwaidomi lagaila kutotusi. \x - \xo 22.3 \xt VA 5.34-39\x* \v 4 E tomota matausina ibokulaisi Kidikedala\f q \ft Kugisi VA 9.2 kala katumiki.\f* kadavau makadana, mimilisi alamidadi mimilisi akatumati, ayosi tauwau deli vivila alavi matausina wa bwala katupipi. \x - \xo 22.4-5 \xt VA 8.3; 26.9-11\x* \v 5 E Tolula Toveka deli Togugula\f r \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* komwaidosi gagabila bisimokwitasi ulo biga. Eitugwalaisi mimilisi leta, e bogwa akau miyasina metoya oyumasi matausina mwada basaiki segwaia mina Yudia mapilana Damasiko. Mapaila ala mwada bayosi matausina kidamwa bamai matausina deli kasi katupipi baisa Yerusalem kidamwa bimipukwaisi. \s1 Paulo ililivala paila la ninavila \r (VA 9.1-19; 26.12-18) \p \v 6 “E makawala aliloula bogwa eilalavi, e ama katitaikina Damasiko; saina nanakwa lumalama visigala metoya wa labuma ititapaigu. \v 7 E akapusi opwaipwaia alagi kaigila ilukwaigu, kawala, ‘Saulo, Saulo! Avaka paila kulamidadaigu?’ \v 8 E avitakauloki, kawagu, ‘Availa yoku Guyau?’ E ilukwaigu, kawala, ‘Yeigu Yesu guma Nasaredi,\f s \ft Kugisi VA 2.22 kala katumiki.\f* matauwena goli lokulamidadi.’ \v 9 Matausina deli yeigu lakalosi igisaisi lumalama, mitaga gala ilagaisi kaigala matauna eililivala baisa yeigu. \v 10 E akaibiga, kawagu, ‘Guyau, avaka bavagi?’ E Guyau ilukwaigu, kawala, ‘Kutokaia e kula Damasiko, e baisa igau taitala bilukwaim komwaidona avaka Yaubada einagi kidamwa bukuvagi.’ \v 11 E matagu bogwa eikau uula lumalama visigala eikalipoki, mapaila matausina segwaia ivakadaigusi eilauwaigusi Damasiko. \p \v 12 “Taitala tau isisu baisa, yagala Ananaiasi, totapwaroru mokwita matauna ikabikuwoli da Karaiwagasi, e komwaidosi mina Yudia tolesi Damasiko saina ikamiabaisi matauna. \v 13 Matauna imakaiagu itoli otaligu e ilukwaigu, kawala, ‘Mwa sogu, Saulo, bimitalala matam!’ E tuta matutowena imitalala matagu e agigisi matauna. \v 14 Ikaibiga, kawala, ‘Mwa! Matauwena Yaubada, tubudoiasi si Yaubada goli, bogwa leinagaim kidamwa bukunikoli nanola, kidamwa bukugisi la Towotetila\f t \ft Kugisi VA 3.13 kala katumiki.\f* tomitukwaibwaila, e kidamwa bukulagi kaigala titoulela bililivala. \v 15 Paila yoku bukumila kala tosola bukuluki komwaidosi tomota avaka bogwa lokugisi deli lokulagi. \v 16 E ka! Avaka uula kutulotula? Kutokaia kubapitaiso e kudoudou baisa matauna kidamwa biwinisau m mitugaga.’ \s1 Paulo bikamituli baisa matausina gala mina Yudia \p \v 17 “E yeigu akaimilavau Yerusalem, e tutala aninigada olumoulela Bwala Kwebumaboma agisi kilisala, \v 18 e baisa agisi Guyau ilukwaigu, kawala, ‘Nani! Kunanakwa, kusilavi Yerusalem, paila uula tomota gala inakaigalaisi avaka kusola paila yeigu.’ \v 19 E avitakauloki, kawagu, ‘Guyau, matausina bogwa leinikolaigusi kidamwa ala wa bwala tapwaroru akakatupipi deli awawaiya matausina availa availa leidubumaisi. \v 20 E tutala eikatumataisi kam tosola matauna Sitibeni, e yeigu deli atotu akakabwaili kala katumata deli aiyamati kasi kakapula matausina tokabidakuna kala tokwatumata.’ \x - \xo 22.20 \xt VA 7.58\x* \v 21 E Guyau ilukwaigu, kawala, ‘Kula, paila bawitalaim igau bukula kaduwonaku baisa matausina gala mina Yudia.’” \p \v 22 E tomota ililagaisi Paulo igau tutala matauna eilivala baisa paila matausina gala mina Yudia. Mitaga tuta makwaina komwaidosi ivitouulasi si waiweya kaigasi ililiku valu, kawasi, “Kuligaiwaisi matauna. Kukwatumataisi. Paila gala ibodi matauna bisisu tomomova.” \v 23 Saina igibuluwasi sainela; iukuwakulasi, ikapupaiyaisi kasi kakapula deli iluvalovasi tubumyou iloula olakaiwa. \v 24 E kumatoula guma Roum iluki la tokabilia bimaiyaisi Paulo oviloukabilia, e iluki tokwabilia biwaiyasi matauna e bikatupoiyaisi avaka paila mina Yudia leiukuwakulasi makawala baisa matauna deli si vatai. \v 25 Mitaga tutala iyuwolaisi matauna mwada biwaiyasi, e Paulo iluki taitala kumatoula itotu otalila, kawala, “Ki, ibodi mi karaiwaga mwada bukuwaiyasi taitala guma Roum tatoula\f u \ft Kugisi VA 16.37 kala katumiki.\f* kidamwa gala ikugwa kubanaisi avaka kala pakula?” \p \v 26 E kumatoula bogwa eilagi makawala ilokaia tokugwa ikatupoi matauna, kawala, “Avaka bukuvigaki matauna? Paila matauwena guma Roum tatoula!” \p \v 27 Mapaila tokugwa ilokaia Paulo ikatupoi, kawala, “Kulukwaigu, ki, yoku guma Roum tatoum?” \p E Paulo ivitakauloki, kawala, “Mitaga!” \p \v 28 Tokugwa ikaibiga, kawala, “Yeigu lamila guma Roum tatougu uula amapu mani saina kwaiveka.” \p Mitaga Paulo ivitakaula, kawala, “Yeigu lamila guma Roum tatougu uula makaloubusila.” \p \v 29 E matausina leimaisi mwada bikatumikaisi Paulo saina nanakwa ivayumilasi, e tokugwa deli ikokola tutala inakaigali Paulo guma Roum tatoula, paila bogwa leikatupipi matauna. \s1 Paulo itotu omitasi Togugula \p \v 30 Mapaila tokugwa magila binevi uulotoula baisa mina Yudia eitabinakaisi Paulo; e eiyam itanekwaisi kala katupipi Paulo e ikaraiwaga tolula tovakaveka deli Togugula komwaidosi bisigugulasi, e imai Paulo itoli omitasi komwaidosi. \c 23 \p \v 1 Paulo imitakavati mabudona Togugula ikaibiga, kawala, “Tuwagwa, nanogu saina mimilakatila e alumkoli gala avaka agu pakula ogu tuta komwaidona omatala Yaubada, tokinabogwa e lagaila.” \v 2 Tolula Toveka yagala Ananaiasi\f v \ft Matauna Tolula Toveka wa taitu 47-59 AD.\f* iluki matausina eitotusi katitaikinela Paulo mwada bikatupataisi wodola matauna. \v 3 Paulo iluki matauna, kawala, “Yoku mokwitala Yaubada biwaim. Yoku makawala bwala tabodala wala kala gigisa bwaina mitaga olumoulela pwasawokuva wala. Yoku lokusisu baisa paila wala bukuyakalaigu ke, makawala avaka kada Karaiwagasi, mitaga bogwa lokukodidaimi makwaina Karaiwaga paila kukwaraiwogi matausina leiwaigusi!” \x - \xo 23.3 \xt Md 23.27-28\x* \p \v 4 Mimilisi tauwau eitotusi otalila Paulo ilukwaisi matauna, kawasi, “Woo! Yoku lokukwavilivili Yaubada la Tolula Toveka!” \p \v 5 Paulo ivitakaula, kawala, “Tuwagwa mina Isireli, ka - yeigu gala wala anikoli paila matauna Tolula Toveka. Paila Buki Pilabumaboma kala ginigini isisu, ‘Bomam, taga kubigigagi kasi tokwaraiwaga m tomota.’” \x - \xo 23.5 \xt Sun 22.28\x* \p \v 6 Tuta matutona Paulo igisi boda mabudosina, budotala Sadusi e buduyuwela Parisi,\f w \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* iweyabolu wala wa Gugula, kawala, “Tuwagwa! Yeigu Parisi, e tamagu tuvaila Parisi. Yeigu aboda agu yakala baisa paila adoki mwada tokwaliga bimovavausi!” \x - \xo 23.6 \xt VA 26.5; Pl 3.5\x* \p \v 7 Tuta matutona ilivala makawala, Parisi deli Sadusi ivataisi e boda ikovikaisi kwaiyu. \v 8 Paila mina Sadusi si dubumi gala availa tokwaliga bimovavau, deli gala isim anelosi e gala isim baloma; mitaga mina Parisi idubumaisi vavagi makwaisina kwaitolu. \x - \xo 23.8 \xt Md 22.23; Mk 12.18; Lk 20.27\x* \v 9 Mapaila ikapinivekasi iukuwakulasi, e taivila toninitalapula paila Karaiwaga\f x \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* osi boda Parisi itokaiasi ibuluvataisi sainela, kawasi, “Yakamaisi gala wala kabanaisi kwaitala sula paila matauna tau! Kaina makawala, kaina baloma kaina anelosi mokwita leilivala baisa matauna!” \p \v 10 Vatai sainela bogwa eikwaiveka, mapaila kumatoula kasi tokugwa guma Roum ikokola kaina bikididaimisi Paulo, mapaila iluki la tokwabilia bilosi wa boda biyosisi Paulo metoya baisa matausina e bilauwaisi oviloukabilia.\f y \ft Kugisi VA 21.34 deli kala katumiki.\f* \p \v 11 E bogi makwaina Guyau itotu katitaikina Paulo e iluki, kawala, “Mwa, kutuvaluwa. Bogwa lokusilasola paila yeigu baisa mapilana Yerusalem, e ibodaim tuvaila bukuvagi makawala mapilana Roum.” \s1 Ikatotilasi mwada bikatumataisi Paulo \p \v 12 Bogwa eiyam mina Yudia isigugulasi ikikeiwalasi. Matausina ikatotilasi omatala Yaubada mwada gala bikamsi kaina gala bimomsi mitaga igau wala avai tuta bikatumataisi Paulo. \v 13 E matausina kasi bawa ikalisau tailuwovasi ikikeiwalasi paila matauna. \v 14 Oluvi ilokaiasi tolula tovakaveka deli kaidadala valu e ilukwaisi, kawasi, “Yakamaisi bogwa kakatotilasi omatala Yaubada mwada gala avaka bakakamsi mitaga igau wala avai tuta bakakatumataisi Paulo. \v 15 Baisa tuta yoku deli Gugula kuwitalaisi biga baisa mina Roum si tokabilia kasi tokugwa bimai Paulo baisa yokomi, e bukusinapwaisi mwada magimi bukunevisi avaka kala duwosisia paila matauna. Mitaga yakamaisi bogwa bakasibogwasi paila bakakatumataisi, e gala goli gagabila bimakaiami baisa.” \p \v 16 E mitaga Paulo kadala eilagi livalela; e ila isuvi oviloukabilia ikamituli baisa Paulo. \v 17 E Paulo idou taitala kumatoula ima e iluki matauna, kawala, “Kuvakouli toulatila matauna kuuyoki baisa kami tokugwa; e mwada biluki matauna avaka.” \v 18 E kumatoula ilau matauna baisa tokugwa e ikaibiga, kawala, “Paulo matauna tokwatupipi eidouwaigu ilukwaigu bamai toulatila matauna baisa yoku paila eiyosi mwada avaka bilukwaim.” \p \v 19 E tokugwa iyosi yamala ivakouli matauna titoulela wala ikatupoi, kawala, “Avaka kuninamsi kulukwaigu?” \p \v 20 Ikaibiga, kawala, “Mina Yudia idokaisi mwada nabwaia binigadaimsi bukuuyoki Paulo baisa Togugula, mitaga bisinapwaisi mwada magisi binevisi avaka kala duwosisia paila matauna. \v 21 Mitaga gala ibodi bukunakaigali matausina, paila ikalisau kasitailuwovasi leikanapwalasi bitulotulasi paila matauna. Komwaidosi eikatotilasi omatala Yaubada mwada gala bikamsi kaina gala bimomsi igau avai tuta wala bikatumataisi matauna. Matausina bogwa eikatubaiasasi paila bivagaisi baisa, e itulotulasi paila yoku avaka bukunagi.” \p \v 22 E tokugwa ikaibiga, kawala, “Taga kuluki availa paila lokukwamituli vavagi makwaina baisa yeigu.” E iwitali matauna toulatila bila. \s1 Iwitalaisi Paulo ilokaia Giyouveka Pirikesa \p \v 23 Tokugwa idau taiyu la kumatoula e iluki, kawala, “Kukwauwaisi tailakatuyu tokwabilia kukwatubaiasasi paila bukulosi mapilana Sisaria,\f z \ft Mapilana olumata Bolita Kwaiveka isisu Yerusalem opiliyavata kala kaduwonaku Gumawana bitala Oyabia (90 km). Mapilana la viloumatala, e mina Roum si tokwaraiwaga kasi tokugwa imili valu baisa.\f* e deli tailuwolima tailuwoyu tosisila wosa, deli tailakatuyu tokwabisi kaiyala, e kukwatubaiasasi paila ibogi bukulosi, valu kala kalu misigugwadi. \v 24 Kukwatubiasaisi mimilisi wosa paila Paulo bisila, e bukulauwaisi bukuyamataisi bukuuyokaisi Giyouveka Pirikesa.”\f a \ft Matauna mina Roum si tokwaraiwaga paila mapilana Yudia wa taitu 52-60 AD.\f* \v 25 Oluvi tokugwa igini leta ikaibiga baisa makawala, kawala. \pi1 \v 26 “Kagutoki. Lagini baisa yoku agu tokwaraiwaga Giyouveka Pirikesa. \v 27 Mina Yudia iyosisi matauna tau, e bogwa wala bikatumataisi. Oluvi lalagi kidamwa matauna guma Roum tatoula, mapaila alokaia deli ulo tokwabilia kakolaisi matauna. \v 28 E magigu banikoli avaka uula eitabinakaisi matauna mapaila alau osi Gugula. \v 29 Gala abani avai sula ivagi kidamwa bibodi bikaliga, kaina bisuvi wa bwala katupipi. Mitaga si tabinona baisa matauna mesinaku wala uula paila si karaiwaga titoulesi. \v 30 E avai tuta ilukwaigusi paila mina Yudia eikikeiwalasi paila matauna e ananamsa bawitali matauna baisa yoku. Laluki matausina totabinona kidamwa bikamitulaisi matauna baisa omatam. Yeigu, Kolodio Laisiasi.” \p \v 31 Tokwabilia ivagaisi makawala kasi karaiwaga. Ilauwaisi Paulo e wa bogi imaiyaisi mapilana Anitipatiri. \v 32 Eiyam matausina tokwabisi kaiyala ikaimilavausi, e tosisila wosa wala ilauwaisi matauna. \v 33 E ilauwaisi matauna mapilana Sisaria, e iuyokaisi giyouveka la leta. E ikasalaisi Paulo baisa matauna. \v 34 E giyouveka ikalau leta oluvi ikatupoi Paulo am tolela. E tuta matutona ibani matauna tolela Silisia, \v 35 e ikaibiga, kawala, “Avai tuta kam totabinona bimaisi, yeigu baligalega e banagi avaka kam pakula.” Oluvi isaiki karaiwaga paila biyamataisi matauna ola buloveka Erodi.\f b \ft Omitibogwa Erodi eikaliaii e oluvi mina Roum si tokwaraiwaga ivigakaisi si bwala; mitaga komwaidosi idokaisi Erodi la buloveka.\f* \c 24 \s1 Mina Yudia iyakalasi baisa Paulo \p \v 1 E yam kwailima leiwokuva, oluvi Ananaiasi Tolula Toveka ilokaia Sisaria e deli ilau mimilisi kaidadala valu, deli taitala tokabitam paila si karaiwaga yagala Tatula. Itotusi omatala Pirikesa e itabinakaisi Paulo. \v 2 Tutala idouwaisi Paulo e Tatula ivitouula biyakali Paulo. Iluki Pirikesa, kawala. \p “Guyau! Tuta baisa kalumkolaisi ivakota valu uulela yoku; e tuvaila lokuvigivau kama karaiwagasi mwada bakasibwabwailasi, e uula giyoubwaila yoku. \v 3 E baisa avaka lokuvagi iyomwasalaimasi komwaidomasi tuta komwaidona e mapaila kakabwailimsi kanokagutokisi baisa yoku. \v 4 Mitaga gala magigu bayomadi m tuta; anigadaim bukuninabwaila bukulagi avaka sitana bakalukwaimsi. \v 5 Matauwena tau la bubunela bogwa kakatetasi mwada tabula katudewa matauna. Paila oluwalaisi mina Yudia komwaidona valu watanawa eitokaia saina mogega deli ninisi e uulela wala matauna. E tuvaila mabudona boda yagala Mina Nasaredi, kasi tokugwa matauwena. \v 6 E, tuvaila mwada biyogwali Bwala Kwebumaboma kala kikila, mapaila lakakatupipaisi matauna. Mwada bakayakalaisi makawala avaka bibodi kama Karaiwagasi, \v 7 mitaga mi kumatoula Laisiasi iwokaiamasi e saina minimani ilebu matauna metoya oyumamaisi. \v 8 E Laisiasi ikaraiwaga kidamwa yakamaisi kala toyakala ibodaimasi bakatotusi baisa omatam. E kidamwa bukukwatupoi matauna Paulo, yoku goli gagabila bukulagi metoya owodola matauna komwaidona avaka avaka lakatabinakaisi matauna.” \v 9 E matausina mina Yudia tuvaila ipilasaisi Tatula la biga e ikaibigasi kidamwa matauna la biga baisa biga wala mokwita. \s1 Paulo ikamituli titoulela omatala Pirikesa \p \v 10 E guyau imitikipoi Paulo mwada bimapu. E Paulo ikaibiga, kawala. \p “Anikolaim yoku toyakala mapilana valu kwaivila taitu, mapaila deli ulo mwasawa titoulegu amipumapu biga omatam. \v 11 Igau yam kweluwotala kwaiyuwela wala lalokaia Yerusalem mwada batapwaroru baisa. Baisa goli gagabila yoku bukubani kala kamokwita mabigana. \v 12 E matausina mina Yudia gala ibanaigusi akominimani baisa availa olopola Bwala Kwebumaboma, e gala ibanaigusi amnabi tomota kaina osi bwala tapwaroru kaina avai katuposula ituwoli mapilana valu. \v 13 E baisa avaka leitabinakaigusi gala gagabila bimiakaimsi avaka kabosimokwita. \v 14 E mesinaku wala baisa basimokwita si biga omatam. Yeigu mokwita wala abokuli makadana Kidikedala,\f c \ft Kugisi VA 9.2 kala katumiki.\f* makadawena leidokaisi kadasasopa, e baisa makawala atatapwaroru baisa Yaubada, matauna tubumaiasi si Yaubada. E tuvaila adudubumi komwaidona avaka kala ginigini Buki Pilabumaboma mapilasina Mosese la Karaiwaga deli tovitoubobuta. \v 15 E avaka matausina mina Yudia si pikwaku paila Yaubada, yeigu makawala goli; pikwaku makwaina kidamwa komwaidosi mina watanawa tomitukwaibwaila deli tomitugaga bitokaiasi bimovavausi. \v 16 E mapaila tuta komwaidona aiyamati titoulegu mwada nanogu mimilakatila, kidamwa agu lumkola gala avaka agu pakula omatala Yaubada deli omitasi tomota. \p \v 17 “E baisa kwaivila taitu lasilavi Yerusalem latitavina ambaisa ambaisa, e baisa tuta lakaimilavau mwada basaiki segwaia sita mani, e deli balula. \x - \xo 24.17-18 \xt VA 21.17-28\x* \v 18 E tuta matutona auvagi makawala ibanaigusi wa Bwala Kwebumaboma tuta matutona lakikilaigu wala. E agumwaguta atotu, gala tobobawa deli e gala avaka kominimani ibanaisi. \v 19 Mitaga mimilisi mina Yudia tolesi Esia leisisuaisi. Ibodi goli matausina bitotusi baisa biyakalasi, kidamwa isim avaka bitabinakaigusi. \v 20 Kaina matausina itotusi omatam tuta baisa, ibodi matausina bilukwaimsi avai pakula eibanaisi lavagi tuta matutona atotu omitasi Togugula mina Yudia. \v 21 Mesinaku wala tutala atotu omitasi Togugula, mokwita wala ladou kaigaveka, kawagu, ‘Yokomi kuyakalaigusi yam lagaila paila uula adubumi tokwaliga igau bitokaiasi bimovavausi.’” \x - \xo 24.21 \xt VA 23.6\x* \p \v 22 E Pirikesa bogwa leikateta paila makadana Kidikedala; e mapaila ivigimkulovi yakala, ikaibiga, kawala, “Avai tuta kumatoula matauna Laisiasi bimakaiadasi bogwa banagi paila yoku.” \v 23 E ikaraiwogi Paulo kala toyamata si tokugwa bisaili matauna wa bwala katupipi, mitaga kidamwa bitagwalasi bililoula sitana ambaisa mimilisi tuta, e bitugwalaisi sala bisusuvisi bisakaisi avaka magila. \s1 Paulo itotu omitasi Pirikesa sola Durusila \p \v 24 Igau oluvi Pirikesa sola la kwava Durusila\f d \ft Minana Erodi Akaripa II luleta, deli bodala Berenisi (kugisi VA 25.13).\f* imaisi, e minana im Yudia. Idou Paulo bimakaia, e Paulo ima ililivala paila dubumi baisa Yesu Keriso, e matauna iligalega. \v 25 Mitaga Paulo isaitaula lilivala paila bubunela duwosisia, paila nona manum, deli paila Yamla Yakala igau bima; mapaila Pirikesa kala kokola ikaibiga, kawala, “Desi. Tuta baisa bukusunapula ke? Igau avai tuta ibodi badouvau bukumakaiagu.” \v 26 Mitaga tuta matutowena ipikwaku kaina Paulo bisaiki sita mani, e mauula sivabidubadu ididou Paulo kidamwa deli bikikaiyakusi. \p \v 27 E bogwa leiwokuva kwaiyu taitu mina Roum inagaisi guyau tovau kaimapula Pirikesa, yagala Pokio Pesito.\f e \ft Matauna mina Roum si tokwaraiwaga paila mapilana Yudia wa taitu 60-62 AD.\f* E Pirikesa magila biyomwasali mina Yudia mapaila ikaraiwaga kidamwa Paulo bisivagasi wala wa bwala katupipi. \c 25 \s1 Paulo inigadi mina Roum si Giyouveka binagi kala pakula \p \v 1 Pesito eiviloubusi mapilana valu, e yam kwaitolula isilavi Sisaria ilokaia Yerusalem. \v 2 E baisa tolula tovakaveka deli mina Yudia kasi tokugwa ibodaisi matauna itabinakaisi Paulo. Ilukwaisi Pesito \v 3 kidamwa bikaraiwaga la tokwabilia bimaiyaisi Paulo mapilana Yerusalem, mwada baisa biyomwasali matausina. Mitaga uulotoula einanamsasi e idokaisi bikatumataisi matauna wa keda. \v 4 Pesito ivitakaula, kawala, “Paulo isisu mapilana Sisaria wa bwala katupipi, e ka, yeigu makateki bakaimilavau baisa. \v 5 Kidamwa goli matauna leivagi avaka kala pakula, ibodi kami tokugwa bibokulaigusi e deli bakalosi Sisaria e bitabinakaisi matauna baisa omatagu mapilana valu.” \p \v 6 E Pesito isisu baisa kaina iboda kweluwotala yam kaina kwailima kwaitolu yam, oluvi ikaimilavau Sisaria. E eiyam isili okaboyakala ikaraiwaga bimaiyaisi Paulo bisuvi baisa. \v 7 Tuta matutona Paulo isuvi, matausina mina Yudia leimaisi metoya mapilana Yerusalem ivaulaisi Paulo ivitouulasi bitabinakaisi matauna bidubadu vavagi mwau, taga gala gagabila bikibubotaisi kala kamokwita avai vavagi. \v 8 E Paulo imapu si biga, kawala, “Gala goli lakoulovi kama Karaiwagasi, kaina Bwala Kwebumaboma, kaina mina Roum si Giyouveka.” \p \v 9 Pesito magila biyomwasali mina Yudia, mapaila ikatupoi Paulo, kawala, “Kaina magim bitalokaiasi Yerusalem, e baisa bukutotu omatagu bukumapu si biga paila vavagi makwaisina, e yeigula banagi avaka kam pakula, ke?” \p \v 10 Paulo ikaibiga, kawala, “Yeigu latotu omatala la kaboyakala si Giyouveka mina Roum. E baisa goli ibodaigu bukunagaisi avaka agu pakula. Gala lamitugaga avaka baisa mina Yudia e yokugwa kunikoli wala akamokwita. \v 11 Kidamwa goli lakoulovi da valusi kala karaiwaga, kaina lavagi avaka bibodi bakaliga, gala magigu basakawoli avaka agu pakula. Mitaga kidamwa itabinakaigusi makawala e isasopasi, gala availa gagabila bikasalaigu baisa matausina. Ka, anigada kidamwa Giyouveka binagi\f f \ft Taitala taitala mina Roum gagabila bikaraiwaga kidamwa bilokaia Roum mwada Giyouveka binagi kala pakula. Wa tuta matutona si Giyouveka matauna Niro eiyosi la guyau wa taitu 54-68 AD.\f* agu pakula.” \p \v 12 E Pesito ikugwa ititamapusi deli matausina toninitalapula paila mina Roum si karaiwaga otalila isisuaisi, oluvi ikaibiga, kawala, “Bogwa lokunigada Giyouveka binagi kam pakula - e, bwaina wala. Bogwa bukulokaia matauna Giyouveka.” \s1 Paulo itotu omitasi Akaripa sola Berenisi \p \v 13 Igau kwaivila yam leiwokuva, oluvi matauna Kini Akaripa\f g \ft Matauna guyoula pilatala valu opiliyavata yagala Kalikisi deli ikikaraiwogi mimilisi valu katitaikina.\f* sola minana Berenisi imakaiasi Sisaria mwada bibodaisi Pesito e bibigibwailisi matauna. \v 14 Bogwa leisisuaisi deli bidubadu yam, mapaila Pesito iluki matauna kini avaka livalela Paulo, kawala, “Taitala tau isisu baisa, matauna Pirikesa omitibogwa leikatupipi e gala bitagwala bitaneku matauna. \v 15 E tutala ala Yerusalem, matausina mina Yudia si tolula tovakaveka deli matausina kaidadala valu itotusi omatagu itabinakaisi matauna e inigadasi mwada bakamogi bikaliga. \v 16 Mitaga laluki matausina gala kada gulogulasi yakidasi mina Roum bitakasali availa tomota leitabinakaisi kidamwa gala ikugwa bitotu kala totabinona omitasi e biboda la tuta bimapu si biga paila titoulela. \v 17 E tuta matutona kala totabinona komwaidosi leimakaiagusi baisa, gala atulotula, taga eiyam goli lasili okaboyakala akaraiwaga bimaiyaisi matauna. \v 18 E totabinona itotusi, e yeigu adoki makateki bitabinakaisi matauna mimilisi vavagi saina mwau; mitaga gala wala. \v 19 Mesinaku wala leikominimanaisi mimilisi vavagi deli matauna paila si tapwaroru, deli paila taitala tokwaliga yagala Yesu; mitaga Paulo ililivala mwada matauna tomomova. \v 20 E yeigu aninayuwa ammakawala banevikoli paila vavagi makwaisina, mapaila lakatupoi matauna Paulo kaina bitagwala bakalauwaisi matauna mapilana Yerusalem e baisa bitotu omatagu bimapu si biga paila vavagi makwaisina, e yeigula banagi avaka kala pakula. \v 21 Mitaga Paulo einigada makawala kada karaiwagasi mina Roum; inigada mwada bisisu wa bwala katupipi, kidamwa igau Giyouveka binagi kala pakula. E mapaila lakaraiwaga bisisiaisi wala wa bwala katupipi igau tuta bigagabila bawitala bilokaia Giyouveka.” \p \v 22 E Akaripa iluki Pesito, kawala, “Yeigu goli magigu balagi matauna.” \p E Pesito ivitakaula, kawala, “Bwaina wala! Nabwaia bukulagi matauna.” \p \v 23 Eiyam Akaripa sola Berenisi imaisi; ikawausi kawasi “Guyau!” e deli kasi taimamila isuvisi bolela kaboyakala, deli tokwabilia kasi tokugwa deli kaidadala valu. E Pesito ikaraiwaga e imaiyaisi Paulo. \v 24 E Pesito ikaibiga, kawala, “Kini Akaripa, e komwaidomi deli tasisuaisi baisa, kulagaigusi. Ka, kugisaisi matauwena. Komwaidosi mina Yudia matausina tolesi mapilana valu deli tuvaila mina Yerusalem, eitabinakaisi matauna, leilukwaigusi kala mwau ninasi paila matauna. Iwaiweyasi mwada gala bibodi matauna bisisu tomomova. \v 25 Mitaga yeigu gala gagabila babani kwaitala pakula bibodi bakaraiwaga bikaliga. E matauna bogwa leinigada mwada Giyouveka binagi paila matauna, mapaila lanagi bawitali matauna bilokaia Giyouveka. \v 26 Mitaga gala ayosi avaka bibodi bagini bimilakatila paila matauna igau bikalawa Giyouveka. Mapaila baisa uula lamai matauna omitami baisa, e ka, lamai omatam goli Kini Akaripa. Mwada bitanainevisi sitana avaka paila matauna e oluvi gagabila bagini avaka bibodi la leta Giyouveka. \v 27 Paila aninayuwa wala. Adoki kidamwa bawitali taitala tokwatupipi bilokaia Giyouveka, ibodi goli bagini bimilakatila avaka uula itabinakaisi matauna.” \c 26 \s1 Paulo ikamituli titoulela omatala Akaripa \p \v 1 Akaripa iluki Paulo, kawala, “Mwa! Bogwa katagwalasi kidamwa bukukwamitulaim titoulem.” E Paulo iyosali yamala, e ikamituli titoulela baisa makawala, kawala. \p \v 2 “E Kini Akaripa, saina amwasawa lagaila sitana bakamitulaigu omatam paila komwaidona vavagi makwaisina avaka mina Yudia eitabinakaigusi. \v 3 Baisa mokwita wala amwasawa paila bogwa kukwateta avaka kasi gulogula mina Yudia deli kasi liliu komwaidona, mapaila anigadaim kwaimanum bukuligimlili ulo biga. \p \v 4 “E komwaidosi mina Yudia bogwa inikolaigusi ammakawala ulo kaisisu igau gwadi yeigu e lagaila. Inikolaisi kidamwa metoya okabovitouula tuta komwaidona lasisu ogu valu\f h \ft Mapilana Silisia, la viloumatala Tasu (kugisi VA 22.3).\f* kaina mapilana Yerusalem. \x - \xo 26.4 \xt VA 23.6; Pl 3.5\x* \v 5 E kidamwa goli magisi bisolasi, gagabila bikamitulaisi kidamwa tuta komwaidona ikikatetasi ulo tapwaroru. Paila metoya wa tuta ikugwa yeigu taitala Parisi. Paila mabudona ma bodasi isiligaga salau paila ma tapwarorusi yakamaisi mina Yudia. \v 6 E baisa tuta atotu baisa okaboyakala paila uula yeigu apikwaku\f i \ft La pikwaku bitokaia bimovavau; kugisi VA 23.6; 24.15.\f* avaka Yaubada eikatotila baisa tubumaiasi. \v 7 E katotila makwaina baisa dalemasi dilaluwotala dilayu komwaidomasi kapikwakusi mwada bakabanaisi makwaina, e mauula yam deli bogi katatapwarorusi baisa Yaubada. E guyau, pikwaku makwaina uula mina Yudia eitabinakaigusi omatam. \v 8 Avaka paimi mina Yudia kudokaisi gala gagabila bukudubumaisi Yaubada bitokowoi tokwaliga bimovavausi? \p \v 9 “E yeigu omitibogwa ladoki ibodaigu bavagi vavagi komwaidona mwada bavabu matauna Yesu guma Nasaredi. \x - \xo 26.9-11 \xt VA 8.3; 22.4-5\x* \v 10 Baisa makawala lavagi mapilana Yerusalem. Metoya baisa tolula tovakaveka akau agu kwaraiwaga, e asaili wa bwala katupipi bidubadu Yaubada la tomota, e oluvi tutala mwada bikaraiwagasi paila bikatumataisi matausina, makawala goli yeigu deli totagwala paila karaiwaga makwaina. \v 11 Tuta bidubadu awawaiya matausina osi bwala tapwaroru mina Yudia ambaisa ambaisa, deli akaiyouli mwada bipakaisi si dubumi. E asegibuluwi mapaila alokaia osi valu togilagala mwada balamidadi matausina. \s1 Paulo ikamituli la ninavila \r (VA 9.1-19; 22.6-16) \p \v 12 “E baisa uula alokaia Damasiko akokeula miyasina leta avaka tolula tovakaveka leiginisi agu kwaraiwaga. \v 13 E Guyau, mwa! Aliloula wa keda bogwa eitowota kalasia e lagisi saina lumalama sainela visigala ikalisau kalasia lumalamela leima metoya wa labuma itavinaimasi deli matausina lakalosi. \v 14 E komwaidomasi kakapusilabasi opwaipwaia. E alagi kaigila ilukwaigu obonasi mina Iberu, kawala, ‘Saulo, Saulo! Avaka paila kulamidadaigu? Kuyogagaim titoulem paila kukosomapu, makawala bulumakau bivali kala lewa.’ \v 15 Avitakaula, kawagu, ‘Availa yoku Guyau?’ E Guyau ikaibiga, kawala, ‘Yeigu Yesu matauna lokulamidadi. \v 16 Mitaga kutomalaula e kutobwabwaila. Lamakaiam kidamwa bavigakaim ulo touwata, e bukusola baisa availa availa paila bogwa lokugisaigu yam lagaila, deli bukusola avaka bavitulokaim igau tuta bima. \v 17 E igau bakolaim metoya baisa mina Isireli deli metoya baisa matausina gala mina Isireli. Paila bawitalaim bukulokaia matausina gala mina Isireli wala. \v 18 E yoku bukuulaim mitasi e matausina bitovilasi metoya odudubila e bimaisi olumalama; e bitotubulokaisi metoya ola peula Setani\f j \ft Diabolo igiyuwela, kala kivila “tosilaboda”.\f* bimakaiasi baisa Yaubada. Bidubumaigusi e baligaiwa si mitugaga, e basaiki kabasi oluwalaisi tomota matausina availa availa Yaubada bogwa leinagi.’ \s1 Paulo ikamituli paila la wotetila \p \v 19 “Mapaila, Kini Akaripa, gala akoulovi kilisala avaka agisi wa labuma. \v 20 Mitaga ikugwa avitouula vituloki mapilana Damasiko, deli Yerusalem, oluvi mapilana viloumwaidona Yudia, deli oluwalaisi matausina gala mina Yudia. E akakamituli baisa matausina kidamwa ibodi bisilavaisi si mitugaga e bininavilasi baisa Yaubada, e bivagaisi avaka bikibuboti si ninavila. \x - \xo 26.20 \xt VA 9.20,28-29\x* \v 21 E baisa uula mina Yudia leiyosaigusi wa Bwala Kwebumaboma, magisi mwada bikatumataigusi. \v 22 Mitaga tuta komwaidona omitibogwa e lagaila Yaubada eipipilasaigu; e mapaila atotu omitami asilasola baisa komwaidomi, baisa tokai deli gweguya. Baisa agu livala alilivala makawala goli Mosese deli tovitoubobuta eilivalasi avaka igau bikaloubusi. \v 23 Paila ilivalasi kidamwa Mesaia ibodi bilumkoli kala mmayuyu, e kidamwa matauna kala tovitouula bitokaia bimovavau, kidamwa bikamituli lumalamela katumova baisa mina Yudia deli baisa matausina gala mina Yudia.” \x - \xo 26.23 \xt Ais 42.6; 49.6; 1 Kr 15.20\x* \p \v 24 E Paulo bogwa leikamituli titoulela makawala, e Pesito iweyaki matauna, kawala, “Paulo, mwa! Kukwanagowa. Saina kwaiveka m kwabitam mapaila ivigakaim lokukwanagowa!” \p \v 25 Paulo ivitakauloki, kawala, “E Guyau Pesito! Yeigu gala akanagowa. Avai biga lalilivali baisa mokwita wala e nanogu mimilakatila lalivala. \v 26 E Kini Akaripa, gagabila batuvaluwa e balivala baisa yoku, paila bogwa kunikoli vavagi makwaisina. E anikolaim bogwa kukwateta mokwita komwaidona makwaisina vavagi, paila vavagi makwaina gala bikanupepuni metoya omatam. \v 27 E Kini Akaripa, ki, yoku kudubumi tovitoubobuta? Anikoli kudubumi, kadai!” \p \v 28 E Akaripa iluki Paulo, kawala, “Kaina baisa tuta pikekita wala kudoki mwada bukuvigakaigu taitala Keriso Kala Boda?” \p \v 29 Paulo ivitakauloki, kawala, “Makawala goli! Kaina tuta pikekita kaina tuta kaduwonaku, mitaga ulo nigada baisa Yaubada paila yoku, deli paila komwaidomi availa availa goli kulilagaigusi lagaila, aninigada kidamwa ibodi bukupataigusi. Mesinaku wala gala magigu bukupataisi agu kwatupipi, kadai!” \p \v 30 E oluvi kini itokaia, deli guyau, makawala minana Berenisi deli, e komwaidosi matausina deli itokaiasi. \v 31 E igau isunapulasi, matausina ititamapusi titoulesi, kawasi, “Matauna tau gala avaka eivagi bibodi kaliga kaina katupipi.” \v 32 E Akaripa iluki Pesito, kawala, “Matauna tau kaina ibodi wala bitatanekwaisi. Mitaga ka, bogwa einigada baisa Giyouveka mwada binagi avaka kala pakula.” \c 27 \s1 Paulo ikokewa bila Roum \p \v 1 Bogwa leinagaisi ibodi bakakewasi bakalosi\f k \ft Togini deli Paulo ilosi; kugisi VA 20.5.\f* Itali, mapaila ikasalaisi Paulo deli mimilisi tokwatupipi ituwoli baisa taitala kumatoula yagala Yulio. E matauna taitala kumatoula olumoulela budotala tokwabilia, e boda mabudona mina Roum idokaisi yagala “Giyouveka kala Boda”. \v 2 E kaitala waga leima metoya Adiramitium, mitaga makateki bikewa bilokaia mapilasina viluwela Esia okawaimatila; mapaila kasilasi e kakewasi. E taitala guma Masedonia la viloutoula Tesalonaika, yagala Arisitako, deli lakalosi. \v 3 Eiyam kakotasi mapilana Saidoni. E matauna Yulio imitukwaii Paulo itagwala bila bibodi sala mwada bisakaisi sitana kala kalaga. \v 4 E kakewavausi, mitaga yagila ikatuyumalaimasi; mapaila kadouvayalisi mapilana simla Saipirosi. \v 5 Kadoupelasi milaveta omitasi mapilasina Silisia deli Pampilia e kakotasi ovalu Maira mapilana Laisia. \v 6 E baisa kumatoula ibani kaitala waga metoya mapilana Alekisaniria makateki bikewa bila Itali, mapaila ikaraiwaga kasipelasi kasilasi makaina. \p \v 7 E kwaivila yam kakokewasi saina kayobalisi kabodasi mwau sainela igau lakadoukikilasi mapilana valu Nidusa. E yagila ikatuyumalaimasi, gala gagabila bakadoupoisi makadana, mapaila kadoutetausi e kadouvayalaisi wa simla Kilito, e kadoukikilasi okabulu yagala Salimoni. \v 8 Kadouvayalisi saina mwau goli igau kakotasi mapilana okawolawa yagala Kabokota Bwaina, katitaikina mapilana valu Lasia. \p \v 9 E tuta kaduwonaku kasisuaisi baisa, e mwada bakakewasi mitaga tuta gala ibodi kaikokewa, paila bogwa leiwokuva tuta makwaina mina Yudia idokaisi pakala Yamla Mitugaga Kala Ligaiwa.\f l \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki. Wa tubukona minasina saina yagila ititokaia mauula bidubadu ipakaisi kokewa.\f* Mapaila Paulo iluki matausina avaka nanola. \v 10 Kawala, “Tauwau, tuta baisa agisi kidamwa bitakewasi kaikokewa kwemigaga. Bitaviasi waga deli bitayogagaisi kaidodiga, e mimilisi bisabwabulasi goli.” \v 11 Mitaga kumatoula gala bilagi Paulo kaigala, mitaga ililagi kaigala matauna toliwaga ipupwalova. \v 12 Kabokota makwaina gala ibodi mokwita bakavaiwasisi baisa paila kweluvala tula. E bidubadu idokaisi ibodi bakakutolovasi e bakavigikonaisi mwada bakadoupelasi mapilana Pinikisa, kidamwa gagabila goli. Paila mapilana Kiriti kabokota bwaina, e kala bwaina itotilaki kwaibwagayouya deli yavata, e gagabila bakavaiwasisi baisa paila kweluvala tula. \s1 Utuyagila ibodasi obolita \p \v 13 E yagila igimmadoli goli bolimilayouya itokaia; e idokaisi bogwa bipilasi ninasi. Mapaila ibiaisi kopa e kakewasi kadouvayalaisi wa simla Kiriti. \v 14 Mitaga gala imomwa utuyagila kwaiveka eitokaia makwaina kalisalewa. E iwawaiya kaipapala waga idousasaimasi simla. \v 15 Ikikatuvivili waga e gala gagabila waga biyovasi, mapaila kagisaimwaisi wala kavakatalasi kasisakaulasi kalosi. \v 16 E kadoutetausi opilibolimila katitaikinela makwaina simla kwekekita yagala Koda. E baisa kavigikonaisi peula e kawakopaisi waga kaikekita. \v 17 E tokuyuva ibiasi makaina isailisi walakaiwa, e oluvi itapewolaisi waga deli yuwoyoula. Paila ikokolasi kaina bakasilagaisi okulokola omatala mapilana Libia. Mapaila iuwoulaisi laya mwadaga yagila wala bikukuluwi waga. \v 18 Makwaina utuyagila gala bimata, mapaila eiyam ilupisauwaisi kaidodiga, \v 19 e yam oluvi ilupisauwaisi waga guguwala. \v 20 E yam bidubadu gala gagabila bakagisaisi kalasia kaina utuyam migisi, e utuyagila itokisikisi. Mapaila kapakaisi pikwaku kadokaisi gala wala bakamovasi. \p \v 21 E tuta kaduwonaku usogelula waga eipusoposumasi; e Paulo itotu omitasi ikaibiga, kawala, “Tauwau, ibodaimi bukulagaigusi mwada gala bitasilavaisi mapilana Kiriti; kidamwa makawala, gala bigaga waga e guguwa bidubadu gala bitamwau. \v 22 Taga tuta baisa alulukwaimi bukutuvaluwasi. Gala availa bikaliga, waga wala bitabakwaisi. \v 23 Paila lova bogi taitala anelosi imakaiagu, matauwena goli la anelosi ulo Yaubada, paila yeigu la tomota e atatapwaroru baisa matauna. \v 24 E anelosi ilukwaigu, kawala, ‘Mwa, Paulo! Taga kukokola. Paila ibodaim bukutotu omatala Giyouveka, e mauula Yaubada saina Tomitakwai leitugwali baisa yoku komwaidosi usogelu om waga gala bikaligasi.’ \v 25 E mapaila segwaia bukutuvaluwasi. Paila adubumi Yaubada bivigaki makawala lalukwaimi. \v 26 Mesinaku wala waga bivia wa simla.” \p \v 27 E yam kweluwotala kwaivasi utuyagila makwaina ikukuluwaimasi omilaveta makwaina. E kaina olubulotoula tokuyuva idokaisi kaina katitaikina bakadoulaguvasi wa simla. \v 28 Mapaila ikisililaisi yuwoyoula e ibanaisi kala loum tulubwabwau sainela uvaluwoyu; igau iluvivauwaisi ibanaisi kala loum sitana wala uvaluwotala uvalima. \v 29 E idokaisi okaidada, e mapaila kasi kokola kaina makateki waga bivia, mapaila ikisililaisi kwaivasi kopa metoya omwaiwaga e ikamamalusi magisi nani biyam. \v 30 E tokuyuva ivigikonaisi mwada bisakaulasi bisilavaisi waga; ivabwaisi waga kaikekita ila obolita e ivitokaisi mwada bikisililaisi tuvaila lola metoya okabulula waga. \v 31 Mitaga Paulo iluki kumatoula deli tokwabilia, kawala, “Kidamwa matausina tokuyuva gala deli bitasisuaisi baisa wa waga, galaga gagabila yokomi bukumovasi.” \v 32 E mapaila tokwabilia ilasaisi miyasina yuwoyoulela waga kaikekita e ikilavaisi makaina ibeu. \p \v 33 E obulubuvisiga Paulo inigadi matausina komwaidosi mwada sitana bikamsi. Kawala, “Yokomi deli tasisuaisi ibodi kweluwotala kwaivasi yam, e tuta komwaidona tapusoposumasi gala avaka takomasi. \v 34 Mapaila anigadaimi mwada sitana bitakamsi, e ibodaidasi kidamwa magidasi bitamovasi. Paila gala yatala kulumi metoya odubami bitamwau.” \v 35 Bogwa eivenoku livala, Paulo ikau kaula inokagutoki baisa Yaubada komwaidosi omitasi, ikivi e ikambogwa. \v 36 E matausina imwamwasila ninasi, komwaidosi matausina ituvaluwasi deli ikamsi kaula. \v 37 E kama bawasi komwaidomasi lakatuyu tailuwolima tailuwoyu tailima taitala kama bawasi usogelu. \v 38 E komwaidomasi bogwa kakomatasi oluvi matausina ilupisauwaisi kama kalagasi ila obolita, paila mwada biyogigibalaisi waga. \s1 Waga ivia \p \v 39 E tutala bogwa eikikivisiga, tokuyuva gala ivitusaisi valu, mitaga matausina igisaisi kwaitala mlula isim yasiba, idokaisi kidamwa gagabila ibodi waga bila bisiligavi baisa. \v 40 Mapaila ilasaisi kopa iligaiwaisi makwaisina obolita. E tuta makwaina wala itanekwaisi kala lovisivisi kuliga, e ibiasi laya okabulula mwada yagila bidousilili waga e bidoububoti yasiba. \v 41 Mitaga waga isakaula ila imadi okulokola; kabulula waga imidituli gala gagabila biyega, mitaga mwaiwaga okawoula saina kaisai peula ivivia waga, e ikatupilaku. \fig Waga ila imadi okulokola|src="Vallotton 4402741" size="col" copy="(ship hit sandback) " ref="27.41" \fig* \p \v 42 E tokwabilia idokaisi mwada bikatumataisi komwaidosi tokwatupipi, mwada taga availa bikaya bila okawolawa e bisakaula. \v 43 Mitaga kumatoula magila bikoli Paulo, mapaila isilibodi vavagi baisa. Mesinaku wala matauna ikaraiwaga availa availa toluguta matausina gagabila bikokuwasi bikayasi bilobogwasi okawolawa; \v 44 e kesala oluvi bakawaisi kakauwaisi kaiyapapila deli visika. E komwaidomasi kakayasi e kalosi okawolawa tommwamova, e gala availa goli isilagi. \c 28 \s1 Mapilana Melita \p \v 1 Tuta matutona bogwa lakakayalaguvasi kavitusaisi makwaina simla yagala Melita. \v 2 E matausina tolisimla saina imitukwaiyaimasi. Eivitouli kuna deli saina kama sibulasi. E matausina ivigadaisi kova e saina iyomwasalaimasi. \v 3 E Paulo iselavi luvatala kai isaili maluvana wa kova, e saina yuviyavi keiyuna iyoulapula ikavatowa ikatukunikwani oyamala Paulo. \v 4 E matausina tolivalu igisaisi minana keiyuna eikikasinekukwa Paulo oyamala, e taitala baisa taitala kawasi, “Matauna tau kaina ikatumata, e kileta gala isabwabula obolita; mitaga bilibaloma gala wala gagabila bitagwalasi bimova.” \v 5 Mitaga Paulo bogwa ikatusisapi minawena keiyuna ila wa kova, e gala wala iboda mwau. \v 6 E matausina itulotulasi paila matauna mwada bisapila wowola e kaina nani bikapusi bikaliga. Mitaga igau itulokoyasi gala wala avaka bigisaisi biyoulapula baisa matauna, e matausina ikivilaisi ninasi ikaibigasi kawasi, “Wa! Matauna taitala yaubada!” \p \v 7 Gala kaduwonaku metoya valu makwaina isisu la kwabila Pubilio, matauna tokaraiwogala simla makwaina. E imitukwaiyaimasi e isisiamasi kwaitolu yam. \v 8 Mitaga Pubilio tamala ikatoula kwekuluyuviyavi ikanukwenu wa kebila deli isasolu. E Paulo ilokaia wa bwala ola kabomasisi e inigada deli ikabikoni wowola, e bogwa leibwaina matauna. \v 9 Tuta matutona vavagi baisa eiviloubusi, komwaidosi tokwatoula wa simla makwaina imakaiasi wala Paulo, e iyuvisi matausina ibwabwainasi. \v 10 E isakaimasi bobwailila bidubadu\f m \fq \bdit \+it bobwailila bidubadu.\+it*\bdit*\ft Gagabila bitagini “Isakaimasi kabokamaiaba bidubadu”.\f* e igau tutala kakewasi ididagaisi avaka bibodi kama kalagasi omilaveta. \s1 Kasilavaisi Melita kalokaiasi Roum \p \v 11 Kasigagasi mapilana Melita. E igau natolu tubukona bogwa leiwokuva, kabanaisi kaitala waga eikutokota baisa paila kweluvala tula. Makaina waga idokaisi yagala Nupoyu Tokolu,\f n \ft Minana yaubada Siusa litula nupoyu yagasi Kasito deli Polukesa; toluguta ivigakaisi kasitaiyu si yaubada.\f* e leima metoya mapilana Alekisaniria. Mapaila kasilasi makaina e kakewasi kalosi. \v 12 E bogwa kakotasi ovalu Sirakusa e kasisuaisi baisa kwaitolu yam. \v 13 Metoya baisa kakewavausi kalosi ovalu Regium. E eiyam eiuu yagila bolimila, e yam kwaiyu makwaisina olumoulela kamaisi ovalu Putioli. \v 14 Kabanaisi mimilisi totapwaroru baisa, e matausina inigadaimasi mwada bakasisuaisi deli matausina paila kwailima kwaiyu yam. E oluvi kaviloubusisi Roum. \v 15 E totapwaroru tolesi Roum eilagaisi bulogamasi e imaisi kala kaduwonaku makawala mapilasina Bikubaku Apio deli Kwaitolu Bolela Masisi mwada bibodaimasi baisa mapilasina. Tuta matutona Paulo eigisi matausina inokagutoki baisa Yaubada deli itagam lopola. \s1 Mapilana Roum \p \v 16 Tuta matutona lakaviloubusisi Roum itagwalasi Paulo bisisu ola bwala titoulela, deli taitala tokwabilia biyamati matauna. \p \v 17 Igau kwaitolu yam bogwa leiwokuva Paulo idou mina Yudia kasi tokugwa bisigugulasi. Tuta matutona isigugulasi e iluki matausina, kawala, “E budagwa! Kalubikoya gala avaka avagi baisa da tomotasi kaina okada gulogulasi avaka tubudoiasi isakaidasi, mitaga ikatupipaigusi mapilana Yerusalem ikasalaigusi baisa mina Roum. \v 18 E matausina ikatupoiyaigusi e magisi bikatuyuvisaigusi, paila gala ibanaisi avaka agu pakula paila bibodi bakaliga. \v 19 Mitaga tutala mina Yudia isilibodaisi baisa, adoki desi wala banigada Giyouveka binagi agu pakula, ilagoli gala magigu batabinaki uli tomota paila avaka. \x - \xo 28.19 \xt VA 25.11\x* \v 20 Baisa uula lanigadaimi bukumakaiagusi e deli bitakayakusi, paila leikatupipaigusi makawala paila uula wala matauna mina Isireli si kabopikwaku.”\f o \ft Matauwena Mesaia.\f* \p \v 21 E ilukwaisi matauna, kawasi, “Yakamaisi gala wala kabanaisi yatala leta metoya baisa mina Yudia paila yoku, e budamaiasi metoyasi baisa gala bimaiyaisi bulogam kaina bilivalasi avai vavagi gaga paila yoku. \v 22 Mitaga yakamaisi magimasi bakalagaisi avaka avaka m nanamsa, paila bogwa kanikolaisi tomota ambaisa ambaisa ikoulovaisi mabudona boda yoku kam boda.”\f p \ft Kugisi VA 24.5.\f* \p \v 23 E matausina bogwa iluvatutasi deli Paulo e wa yam makwaina saina budoveka matausina bogwa imakaiasi Paulo ambaisa mesisiki. E ivitouulasi kaukwau iyayosasi wala ibugiki ikikatumiki wala, deli ikikamituli paila Karaiwogala Yaubada.\f q \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* Ivigikoni mwada bidubumaisi paila Yesu, ililivala metoya ola Karaiwaga Mosese deli avaka eiginisi tovitoubobuta. \v 24 Mimilisi idubumaisi kidamwa matauna ikamokwita, mimilisiga gala idubumaisi. \v 25 Mapaila isilavaisi deli si titamapu taitala baisa taitala. Taga ikugwa Paulo bogwa ilivala, kawala. “Baloma Tobumaboma ikamokwita goli tutala ililivala owodola tovitoubobuta Aisea baisa tubumia. \v 26 Paila ikaibiga, kawala, \q1 ‘Kula e kuluki matausina tomota kawam, \q1 Kuligalegasi kuligalegasi mitaga galaga bitalapula ninami. \q2 Kugigisasi kugigisasi mitaga galaga bukugisimlilaisi. \x - \xo 28.26-27 \xt Ais 6.9-10\x* \q1 \v 27 Paila matausina tomota ninasi itaboda, \q2 taigasi ituli sainela, \q2 mitasi bogwa ipatu. \q1 Kaina omitasi bigisimlilaisi, \q2 taigasi biligimlilaisi, \q2 oninasi bikatetasi, \q2 bitovilasi baisa yeigu, yeigula Yaubada, \q1 e bayomovi matausina.’” \p \v 28 E Paulo ikaibiga, kawala, “Ibodaimi bukunikolaisi kidamwa mabigana bigala katumova Yaubada leiwitala eilokaia matausina gala mina Yudia. Matausina goli biligimlilaisi.”\f r \ft Mimilisi buki pilabubogwa ikatumkulovaisi mailela 28, iginisi, “ \fv \ft 29 Igau Paulo ilivala makawala mina Yudia isilavaisi ilosi, ititamapusi taitala baisa taitala deli si kominimani.”\+fv*\f* \p \v 30 Kwaiyu taitu Paulo mesisiki baisa wa bwala makwaina leimipumapu titoulela, e ibubodi komwaidosi matausina availa availa leimakaiasi mwada bikaiyakusi deli matauna. \v 31 E Paulo ikikamituli Karaiwogala Yaubada deli iuvituloki paila Guyau Yesu Keriso. Ililivala deli la tuvaluwa, e gala availa bisilibodi la kamatula.