\id 1SA KIR1SA, 1 SAMUEL, KIRIWINA BIBLE, PNG, March 2010 b 8/11 \h 1 SAMWELA \mt1 SAMWELA // La Buki Pilimatala \is1 Kabovitouula \ip Mapilana \bk Samwela La Buki Pilimatala\bk* baisa liliusi mina Isireli ammakawala eipakaisi mabudona tokwaraiwaga e kaimapula einagaisi gweguya biguyoiyaisi si valu. E liliusi matausina taitolu tauwau ivigaki mina Isireli kasi liliu ikatumapu - ikugwa liliula Samwela, matauna kasi tovabodanim mabudona tokwaraiwaga; oluvi liliula Saulo, matauna tomatala mabudona gweguya; e, liliula Debida, matauna ivitouula iboda karaiwaga kwaipeula osi tuta Samwela sola Saulo. \ip Mapilana \bk Samwela La Buki Pilimatala\bk* ivitulokaidasi kidamwa Yaubada bimitukwaii tokimadagi, mitaga tokowolova bidoumsi wala. E mimilisi buki tuvaila olumoulela mapilana Kabutubogwa iuvitulokaidasi makawala wala. Makawala goli kala ginigini isisu 1 Samwela 2.30. “Batemmali matausina availa availa itemmalaigusi, e bakaluwou matausina availa availa ikaluwouwaigusi.” \ip E mapilana buki takalawa ammakawala mimilisi tomota ininayuwasi paila mabudona gweguya. Idokaisi goli kidamwa kalamwaleta wala Yaubada matauna mina Isireli si Guyau mokwita. Mitaga Guyau Yaubada imapu tomota si nigada, e inagi deli ivaputumi taitala tomota paila si guyau. Mitaga matauna guyau deli goli mina Isireli komwaidosi si nanamsa kala siligaga idokaisi Yaubada wala matauna si Guyau deli si Toyakala (kugisi uula 2.7-10). E Guyau Yaubada la karaiwaga isisu paila tomota komwaidona, kaina matausina si guguwa bidubadu kainaga tonamakava, ivigaki karaiwaga duwosisia paila bisaiki komwaidosi avaka bibodi si kaisisu. \is1 Buki kala katumimisa \io1 Samwela matauna tokwaraiwaga paila Isireli 1.1—7.17 \io1 Saulo ivitouula la guyau 8.1—10.27 \io1 Saulo la guyau taitula kwaimatala 11.1—15.35 \io1 Debida deli Saulo 16.1—30.31 \io1 Saulo deli litula si kaliga 31.1-13 \c 1 \s1 Elikana deli litula mapilana Sailo \p \v 1 E isisu taitala tau yagala Elikana, metoya odalela Epereim, isisu oviluwela Rama, mapilana Epereim oitayatilela. E matauna Yeroam latula deli Eliu tabula, deli metoya oveyalela Touu, e mabudona budotala olumoulela madilana Supu. \v 2 E Elikana la kukova nayu, Ana sola Penina. Penina eiunai gugwadi e mitaga Ana gala wala. \v 3 Taitu kwaitala kwaitala Elikana bisilavi Rama e bila Sailo bititapwaroru deli bigibugabu lula baisa Guyau Topeuligaga.\f a \ft Maigana idokaisi Yaubada makawala paila uula idokaisi matauna kala tokugwa mabudona si tokwabilia; kugisi 1 Sml 17.45. Tuvaila idokaisi matauna kala tokugwa mabudona mina walakaiwa wa labuma.\f* E mapilana goli Opani sola Peniasi mesisikaisi, matausina taiyu Ilai litula, e matausina goli Guyau la tolula. \v 4 Tuta kwaitala kwaitala Elikana bigibugabu la lula, bisisaiki kala vilavila kabilatala viliona Penina, e litula komwaidona kasi vilavila kabilatala taitala kabilatala taitala. \v 5 E kalubikoya iyebwaili Ana sainela, mitaga bisaiki minana kala vilavila kabilatala wala, paila uula Guyau gala itagwala biunai gugwadi. \v 6 Minawena Penina mwada bikalisau vilabogwa, e mapaila tuta tuta biyosokani e bivabu minana Ana, paila uula Guyau gala itagwala biunai gugwadi. \v 7 E taitu kwaitala kwaitala makawala wala. Avai tuta bilosi ola bwala Guyau, e Penina biyogibuluwi wala Ana sainela e minana Ana biuvalam deli bipupaiki kamkwam. \v 8 E la mwala Elikana bikikatupoi minawena kawala, “Ve, Ana! Avaka paila kuuvalam? Avaka paila gala kukwamkwam? Avaka paila tuta komwaidona bukuninamwau wala? Ka, kainaga yeigu akakalisau tailuwotala litumwa, kadai!” \s1 Ana deli Ilai \p \v 9-10 Kwaitala yam bogwa eivenokusi kamkwam ola bwala Guyau mapilana Sailo, Ana itokaia deli kala mmayuyu nanola. Ivilumgwaga sainela tutala ininigada baisa Guyau. E tuta matutona matauna Ilai tolula isili okabala katitaikina wa lulu. \v 11 Ana ilivala biga katotila mwau, kawala, “Mwa! Guyau Topeuligaga, kumitakavataigu, yeigu m nawotetila! Kugisi agu mwau deli kululuwaigu. Gala bukulumwelavaigu. Ka, kidamwa bukusakaigu taitala latugu tau, e akatotila bakabomi matauna baisa yoku paila ola tuta komwaidona. Deli, gala avai tuta bikapitunaisi kulula.”\f b \ft Kidamwa taitala mina Isireli gala bikapituni kulula, baisa bikibuboti matauna bogwa eikabomi titoulela baisa Guyau; kugisi Baw 6.5.\f*\x - \xo 1.11 \xt Baw 6.5\x* \p \v 12 Ana isaitaula wala la nigada baisa Guyau saina tuta kaduwonaku, e Ilai igigisi minana bilubalola itatai. \v 13 E minana kwaimanum wala ininigada, bilubalola wala itatai, mitaga gala butula. Mapaila Ilai idoki leimom, \v 14 e iluki minana kawala, “Desi taga kuvigakaim makawala tomomom sopi kaipeula! Desi momom e bibwaina kam lumkola!” \p \v 15 E minana ivitakauloki kawala, “Tomoya, gala. Yeigu gala amom. Gala wala amomom sopi kaipeula! Mitaga bogwa lalumkoli nanogu saina mwaugaga e mauula laninigada aluki Guyau agu mwau makwaina. \v 16 E gala bukudokaigu gala dimlegu. Yeigu laninigada makawala paila uula agu lumkola saina gaga.” \p \v 17 Ilai iluki minana kawala, “Kula, bitalaguva lopom. Ibodi wala mina Isireli si Yaubada bisakaim baisa avaka lokunigadi.” \p \v 18 Minana ivitakauloki kawala, “Ibodi bukululuwaigu tuta komwaidona deli m mitakwai.” E oluvi ila ikam kaula, e gala tuvaila ininamwau. \s1 Samwela la kaloubusi deli kala kaboma \p \v 19 E leiyam kaukwau Elikana deli litula nanakwa itokaiasi, itapwarorusi baisa Guyau, e oluvi matausina ikaimilavausi osi valu mapilana Rama. E Elikana imisii la kwava minana Ana. E Guyau bogwa imapu minana la nigada. \v 20 Mapaila minana isuma, e oluvi ivalulu, latula tau. E minana idoki magudina yagala Samwela.\f c \ft Maigana Samwela kala katumiki “Yaubada yagala”; mitaga tuta baisa iluluwaisi kala lega makawala kwaitala biga ituwoli, baisa mina Iberu si biga “nigada”.\f* E baisa kala kavilevi, “Anigadi Guyau paila matauna.” \p \v 21 E tuta bogwa leima paila Elikana deli litula tuvaila bikaimilavausi mapilana Sailo bigabwaisi la lula baisa Guyau paila taitu makwaina, e makawala kwaikesa wala lula kwedabala avaka matauna leikatotila. \v 22 Mitaga tuta matutowena Ana gala deli ilosi. E minawena iluki la mwala kawala, “Igau avai tuta wala gwadi bikalova e bavakouli matauna balau ola bwala Guyau, e bisivagasi baisa ola tuta komwaidona.” \p \v 23 E Elikana ivitakauloki minana kawala, “Baisa goli bwaina, kuvagi avaka nanom. Baisa bwaina wala. Desi wala kusim ovalu e igau avai tuta bukuvakalai\f d \ft Wa tuta matutona gwadi kala taitu biboda kwaiyu.\f* matauna. Ibodi wala Guyau bivigaki avaka lokukwatotila bikaloubusi makawala.” Mapaila Ana isim osi valu iuvanunu latula. \p \v 24 E tutala minana ivakalai gwadi, oluvi ilau matauwena mapilana Sailo, deli ivakouli natana bulumakau, kala taitu iboda kwaitolu, deli kapoluwotala pwarawa, e yatala lukwava waini ikasewa. E minawena ivakouli Samwela igau wala tokekita magudina, e ilau ola bwala Guyau mapilana Sailo. \v 25 Ikugwa ikatumataisi minana bulumakau, oluvi ivakoulaisi gwadi imaiyaisi baisa Ilai. \v 26 E Ana iluki matauna kawala, “Tomoya, ki, bogwa kululuwaigu? Ka, mayeigula minana vivila lokugisi latotu baisa aninigada baisa Guyau. \v 27 Laninigada baisa matauna paila gwadi magudina, e ka, matauna bogwa eisakaigu avaka laninigadi. \v 28 Mapaila yeigu lakabomi matauna baisa Guyau. Ola tuta komwaidona, Guyau bivigaki matauna la vavagi wala.” \p E oluvi matausina itapwarorusi baisa Guyau wa bwala makwaina. \c 2 \s1 Ana la nigada \p \v 1 E Ana inigada kawala: \b \q1 “Guyau bogwa eivakasau nanogu deli mwasawa, \q2 mapaila ulo mwasawa ikalisau paila avaka matauna bogwa leivagi. \q1 Ulo mwasawa ikalisau paila Yaubada bogwa ipilasaigu! \q2 Mapaila agigili agu tilaula. \x - \xo 2.1-10 \xt Lk 1.46-55\x* \b \q1 \v 2 “Gala taitala tobumaboma makawala Guyau. \q2 Gala wala taitala makawala matauna, \q2 deli gala wala taitala tokwala bwaina makawala da Yaubadasi. \q1 \v 3 Desi kaigivakaveka deli mi kamnomwana, \q2 deli mi biga kaluvalova. \q1 Paila Guyau matauna Yaubada inikoli avaka avaka, \q2 deli iiyakali komwaidona avaka tomota iuvagaisi. \q1 \v 4 Tokwabilia topapeula si kaiyala bogwa eitawoulasi, \q2 mitaga tomamama ipeulasi. \q1 \v 5 Tomota matausina omitibogwa eikomitigagasi. \q2 Mitaga baisa tuta ipeulasi titoulesi paila bitakunasi kʹasi, \q2 e tokamolu gala tuvaila ikamolusi. \q1 Vivila minana omitibogwa nakaliga. \q2 Mitaga baisa tuta eivilulu tailima taiyu litula, \q2 e nasevalulu gala wala litula. \q1 \v 6 Guyau matauna tokatumata deli toyomova. \q2 Matauna iwitali tomota ilosi mapilana Tuma,\f e \ft Mapilana si valu tomata, yakidasi tadokaisi Tuma, mitaga mina Isireli idokaisi makawala lagi kwaiveka osikowala valu watanawa.\f* \q2 e oluvi ikaimilivau matausina tuvaila. \q1 \v 7 Matauna ivigaki mimilisi tomota inamakavasi, \q2 mimilisiga ivigaki isim si guguwa bidubadu. \q1 Matauna ivabu mimilisi matausina metoya osi kaisisu, \q2 e mimilisiga ilupi walakaiwa. \q1 \v 8 Matauna isimiliwoli tonamakava metoya opwaipwaia, \q2 matausina gala isim si guguwa ilupi metoya okasi mwau. \q1 Ivigaki matausina ivakatusi deli gweguya dalesi, \q2 e isaili matausina osi kabosisu isim kala taimamila. \q1 Valu watanawa tumilela\f f \ft Idokaisi Yaubada eibubuli valu watanawa odabala tumila kubilaveka osikowala pwaipwaia; kugisi Vit 7.11 kaikobula.\f* baisa Guyau la vavagi, \q2 e metoya wa tumila makwaina, matauna bogwa ibubuli valu watanawa. \b \q1 \v 9 “Matauna ikoli si momova la tomota tokimadagi, \q2 mitaga mina mitugaga itamwausi odubilikitakita. \q2 Gala wala avai tau bitomgwaga metoya ola peula titoulela. \q1 \v 10 Guyau bibutupilapala metoya wa labuma, \q2 e kala tilaula bogwa wala bidoumsi. \q1 Guyau Yaubada matauna biyakali valu watanawa komwaidona, \q2 deli bikatupewoli matauna availa einagi paila biguyau. \q2 E guyau matauna bogwa leinagi, Guyau Yaubada bivigaki bitomgwaga wala.” \b \p \v 11 Oluvi Elikana ikaimilavau ola valu mapilana Rama, mitaga Samwela isim wala mapilana Sailo, e iwotitali Guyau metoya ola vakeda Ilai matauna tolula. \s1 Litula Ilai \p \v 12 Ilai litula matausina todubakasala. Matausina gala itovilakaisi Guyau, \v 13 deli gala ikabikuwolaisi karaiwaga makwaisina avaka ikaraiwagasi paila tolula ibodi bikau metoya baisa tomota. Mitaga tutala avai tau bigibugabu la lula, e tolula la touwata bimakaia matauna deli la kaisusuwa mitilatolu matala. Igau wala bisulusulu viliona, \v 14 matauna la kaisusuwa bibabikoli olopola kulia, e avai vavagi wala bibabi, baisa tolula la vavagi. E ivigakaisi makawala wala baisa komwaidosi mina Isireli, availa availa imaisi mapilana Sailo paila bilulasi. \v 15 Tuvaila, igau wala gala bikauwaisi posa bigabwaisi, e tolula la touwata bima biluki matauna availa eisisaili la lula, bikaibiga kawala, “Kusakaigu sitana viliona paila tolula bikabwasi. Kidamwa viliona bukusulu e bukusaiki, gala bitagwala bikau, mitaga kidamwa gala kala sulu e bikau.” \p \v 16 Kidamwa matauna tau bikaibiga kawala, “Ibodi bitavagaisi avaka duwosisia e bikugwa bitagabwaisi posa, oluviga bukukwau avaka magim,” tolula la touwata bikaibiga kawala, “Gala! Kusakaigu wala baisa tuta. Kidamwa gala, balebu wala!” \p \v 17 Makwaina si sula Ilai litula saina mwaugaga omatala Guyau, paila Guyau kala lula ivigakaisi kabokatudewa wala. \s1 Samwela isisu mapilana Sailo \p \v 18 E tuta pikekita wala magudina Samwela isetuwoli iwotetila paila Guyau, e isikoma kwama miyana yabumaboma. \v 19 Taitu kwaitala kwaitala inala ibubasi yatala yakekita kala kwama. E avai tuta bilosi deli la mwala bigabwaisi lula paila taitu makwaina, e minana biuyoki miyana kwama bisaiki matauna. \v 20 E oluvi Ilai bikabwaili Elikana sola la kwava, e tuvaila biluki Elikana kawala, “Ibodi Guyau bisakaim tuvaila litumwa metoya baisa minana e bikaimapu kabala magudina bogwa lokukwabomi.” \p Bogwa leiwokuva, e bikeiitasi osi valu. \p \v 21 E Guyau bogwa ikabwaili Ana, e ibani taitolu tuvaila tauwau deli nayu vivila. E magudina Samwela itoveka iuwotetila paila wala Guyau. \s1 Ilai deli litula \p \v 22 Ilai tuta baisa bogwa wala eitomoya, mitaga tuta komwaidona ililagi wala bulogasi avaka avaka litula ivigakaisi mina Isireli. E deli goli ilagi mwada imisiaisi minasina vivila ipupaisewasi omatala Guyau la Buliyoyova.\f g \fq Guyau la Buliyoyova. \ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* \v 23 E iluki matausina kawala, “Avaka uula lokuvagaisi makwaisina vavagi? Komwaidona tomota goli ilukwaigusi avai mitugaga kuuvagaisi. \v 24 Litugwa, desi! Makwaina vavagi saina wala gaga, avaka komwaidona Guyau la tomota eilivalaisi baisa paila yokomi. \v 25 Kidamwa taitala tau bisula baisa sola, e Yaubada ibodi bipilasi matauna. Mitaga availa bipilasi taitala kidamwa bisula baisa Guyau?” \p Mitaga gala wala inakaigalaisi avaka la biga tumasi, paila Guyau bogwa eininamsi bikatumati matausina. \p \v 26 E magudina Samwela isetuwoli ititoveka e ibani kala kabwaila metoya baisa Guyau deli goli tomota. \x - \xo 2.26 \xt Lk 2.52\x* \s1 Vitoubobuta paila Ilai litula \p \v 27 Taitala tovitoubobuta imakaia Ilai deli kwaitala biga metoya Guyau. Ikaibiga, kawala, “Avai tuta guyoula Itipita ivigaki la ula tabum Eroni deli litula, e yeigu ayomitali titoulegu baisa Eroni. \v 28 Metoya komwaidona dalela Isireli anagi dilatala, dalela Eroni ulo tolula kidamwa biwotetilasi okabolula deli bigabwaisi maiina simasimina, deli bisikamsi miyana epodi\f h \ft Miyana epodi kaina yatala kala kakapula Tolula Toveka kalamwaleta wala matauna bisikam, e metoya miyana binevikoli avaka nanola Yaubada. Tomota saina itemmalaisi miyana e mimilisi tuta goli itapwarorusi baisa miyana.\f* mwada miyana vavagi bikibuboti nanogu. E yeigu lasaiki matausina si koni bikeulasi kasi vilavila metoya avaka tomota bigabwaisi okabolula. \x - \xo 2.28 \xt Sun 28.1-4; Tol 7.35-36\x* \v 29 E avaka paila ikau mitami makwaisina lula deli semakavi avaka ulo tomota isisakaigusi? Mwa! Ilai, avaka uula kutemmali litumwa saina siligaga gala makawala yeigu agu taimamila, paila kutugwali matausina bikamkwamsi e bikikaitubwasi metoya makabilasina kabilipusoposa avaka ulo tomota si lula eigibugabusi baisa yeigu? \v 30 Yeigu mina Isireli si Guyau deli si Yaubada alivala biga katotila omitibogwa baisa veyamwa deli dalem paila biwotitalaigusi makawala tolula tuta gala wala biwokuva. Mitaga tuta baisa yeigu akaibiga gala bavigivau tuvaila! Mitaga batemmali matausina availa availa itemmalaigusi, e bakaluwou matausina availa availa ikaluwouwaigusi. \v 31 Kulagi, tuta bogwa leimaima avai tuta bakatumati tubovau tomota metoya veyamwa deli dalem, e gala taitala tau metoya veyamwa bisisu wala bila bibodi kala tomoya. \v 32 Bogwa bukunokubukubu deli bikikau matam komwaidona kabwaila, avaka bogwa basaiki dala ituwoli olopola mina Isireli e galaga dalem. Mitaga gala tuvaila taitala veyamwa bisisu wala bila bibodi kala tomoya. \v 33 Mitaga bakatupali taitala wala metoya veyamwa\f i \ft Matauna goli Abiata, kalamwaleta wala matauna eikwala wa tuta matutona tolula komwaidosi eikatumataisi mapilana Nobi; kugisi 1 Sml 22.8-13,1 Gwe 2.26-27.\f* komwaidona bisisu tomomova, e matauna bivagi la wotetila tolula. Mitaga igau bikau matala e bitamwau komwaidona la pikwaku, deli komwaidona veyamwa ituwoli bogwa bikatudoumwaisi metoya wa kema. \v 34 Avai tuta litumwa kasitaiyu Opani sola Peniasi bikaligasi yam kwaitala wala, e baisa bivitulokaim vavagi komwaidona lalivali gala wala bisala. \x - \xo 2.34 \xt 1 Sml 4.11\x* \v 35 E banagi taitala tolula e matauna tokimadagi baisa yeigu, e deli bivagi vavagi komwaidona avaka magigu bivagi. E batagwala matauna bibani dalela tuvaila, kidamwa tuta komwaidona biwotetilasi omatala matauwena guyau bogwa lanagi. \v 36 Kidamwa availa metoya oveyamwa bisisuaisi tommomova, ibodi matausina bilokaiasi tolula matauna e binigadasi baisa matauna mani deli kaula, e biyoulibigasi baisa matauna tolula kidamwa bitagwala bipilasaisi tolula, e metoya baisa sitana bikamsi kobwaga. \c 3 \s1 Guyau iyoumatila baisa Samwela \p \v 1 Wa yam makwaisina, avai tuta monagwadi Samwela iuwotetila baisa Yaubada metoya ola vakeda Ilai, mimilisi wala biga leima metoya baisa Guyau, deli kilisala metoya baisa matauna gala ibawa. \v 2 E Ilai baisa tuta katitaikina bikau matala. E bogi kwaitala matauna immasisi matabudona paila titoulela, \v 3 e Samwela immasisi matabudona Bomikikila ambaisa Kabutu Didawogala\f j \fq \it Kabutu Didawogala.\it*\ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki.\f* eisisu. Igau wala visiga e kaitapa eilululu\f k \ft Makaina kaitapa ilululu wala bogi komwaidona olumoulela matabudona Bomikikila Sainela; kugisi Sun 27.20-21.\f* wala. \v 4 E Guyau idou kawala, “Samwela! Samwelʹo!” E Samwela ivitakauloki, kawala, “Wo toboma!” \v 5 deli isakaula baisa Ilai ikaibiga, kawala, “Lokudouwaigu e lamakaiam.” \p Mitaga Ilai ivitakauloki, kawala, “Gala adouwaim. Kula kukwenu.” Mapaila Samwela ila ikenu okabala. \p \v 6-7 Guyau idouvau Samwela. Samwela gala inikoli baisa Guyau eidoudou, paila Guyau gala kwaitala tuta eibigitoni matauna. Mapaila itokaia ilokaia Ilai ikaibiga, kawala, “Lokudouwaigu e lamakaiam.” \p Mitaga Ilai ivitakauloki, kawala, “Latugu, gala adouwaim. Kula kukwenu.” \p \v 8 Guyau idou Samwela sivitolula. Itokaia ilokaia Ilai ikaibiga, “Lokudouwaigu e lamakaiam.” \p E mauula Ilai bogwa eitapuloki nanola baisa Guyau ididou monagwadi, \v 9 mapaila ikaibiga baisa matauna, kawala, “Kula kukwenu. E kidamwa bidouwaim tuvaila, bukukwaibiga kawam, ‘Mwa! Guyau kulivala! Yeigu m towotetila laninakaigila.’” Mapaila Samwela ila ikenu okabala. \p \v 10 Guyau ima itowa baisa, deli idou makawala bogwa eivigibogwi, “Samwela! Samwelʹo!” \p E Samwela ivitakauloki kawala, “Kulivala. Yeigu m towotetila laninakaigila.” \p \v 11 Guyau ilivala baisa matauna kawala, “Avai yam wala yeigu bavagi kwaitala vavagi baisa mina Isireli saina kabokokola, e availa availa bilagaisi bogwa biyowa luposi. \v 12 Wa yam makwaina bavagi komwaidona ulo vitukokola baisa Ilai litula, metoya okala vitouula bila okala vigimkovila. \v 13 Bogwa lalukibogwi matauna mwada yeigu bamipuki veyala tuta gala biwokuva, paila litula eikoulovaigusi. Ilai bogwa inikoli matausina eiuvagaisi makawala mitaga gala ibuyoyu matausina. \v 14 Mapaila lakamituli baisa Ilai veyala kidamwa gala avai lula kaina avai semakavi bikosuweu makwaina mitugaga.” \p \v 15 Samwela ikanukwenu okabala tatoula iyambwabwaila, e itokaia iulaim yoyula la bwala Guyau. Ikokola biluki Ilai paila makwaina kilisala. \v 16 E Ilai idou matauna, kawala, “Latugʹo, Samwela!” \p E Samwela ivitakauloki, kawala, “Wo, toboma!” \p \v 17 Ilai ikatupoi, kawala, “Avaka Guyau eilukwaim? Taga bukukwatupwani avaka baisa yeigu. Yaubada bimipukwaim sainela kidamwa gala bukulukwaigu komwaidona vavagi makwaisina eilukwaim.” \v 18 Mapaila Samwela iluki vavagi komwaidona; gala kwaitala vavagi ikatupwani. Ilai ikaibiga, kawala, “Matauna goli Guyau. Matauna bivagi wala avai vavagi bibudoki nanola.” \p \v 19 Samwela bogwa eitoveka, e Guyau tuta komwaidona eisikaili matauna, e Guyau eivigaki komwaidona makwaisina eiluki Samwela gala wala bisala. \v 20 Mapaila mina Isireli komwaidona, metoya pilatala bila piliyuwela, bogwa einikolaisi Samwela matauna taitala Guyau la tovitoubobuta. \v 21 Guyau iyovigasi wala iyoumatila titoulela mapilana Sailo, baisa goli eiviloubusi baisa Samwela, deli eibigatona deli matauna. Deli avai tuta Samwela bilivala e komwaidona mina Isireli bogwa binakaigalaisi. \c 4 \s1 Mina Pilisitia ilebwaisi Kabutu Didawogala \p \v 1 Wa tuta matutona\f l \ft Taitu makwaina katitaikina 1050 BC.\f* mina Pilisitia ikougugulaisi si tokwabilia bilosi bikabiliasi deli mina Isireli. Mapaila mina Isireli ikatuwakedasi bilosi ikabiliasi deli matausina. E mina Isireli ikatubiasaisi kasi kabeikau mapilana Ebenisa, e deli mina Pilisitia kasi kabeikau mapilana Apeki.\f m \fq Ebenisa...Apeki. \ft Mapilasina pilayu valu opiliyavata okala kalitutila si valu mina Isireli, e mina Pilisitia ikikaraiwogaisi valu mapilasina.\f*\fig Samuel and the ark Ch 4|src="HK42b" size="col" ref="4.1" \fig* \v 2 E mina Pilisitia ivitouulasi biyowaisi, e matausina saina togigasisi iiyowaisi saina peula. E mina Pilisitia bogwa eitomgwagasi e imtulaisi mina Isireli kasi bawa lakatuluwovasi tomota ikaligasi okawakali. \v 3 Mitaga matausina kesala tommomova ikaimilavausi okabeikau, e kasi tokugwa mina Isireli ikaibigasi kawasi, “Avaka uula Guyau eivigaki mina Pilisitia eikalisauwaidasi lagaila ke? Bitalosi takauwaisi Guyau la Kabutu Didawogala ovalu Sailo e bitamaiyaisi baisa, mapaila ibodi wala Guyau bilauwaidasi deli bikatumovaidasi metoya baisa kada tilaulasi.” \v 4 Mapaila iwitali tokeula ilosi ovalu Sailo paila bikauwaisi Guyau la Kabutu Didawogala bimaiyaisi. Makwaina didawaga kala visaiki Guyau Topeuligaga\f n \fq Guyau Topeuligaga. \ft Kugisi 1 Sml 1.3 deli kala katumiki.\f* la takaikaia saina guyugwayu. E Ilai litula kasitaiyu, Opani sola Peniasi, imaisi deli makwaina Kabutu Didawogala. \x - \xo 4.4 \xt Sun 25.22\x* \p \v 5 Avai tuta Kabutu Didawogala bogwa eiviloubusiaisi, e mina Isireli isakaisi gova ituwotuwasi deli si mwasawa, e pwaipwaia iyega. \v 6 E mina Pilisitia bogwa inakaigalaisi gova e ikaibigasi kawasi, “Ka, kulagaisi gova okasi kabeikau mina Iberu! Avaka baisa kala katumiki?” Avai tuta bogwa eibanaisi makwaina Guyau la Kabutu Didawogala bogwa eiviloubusiaisi okasi kabeikau mina Iberu, \v 7 komwaidosi saina ikokolasi e ikaibigasi kawasi, “Ka, natana yaubada bogwa leimakaia okasi kabeikau! Yakidasi bitasilagisi! Gala kwaitala tuta eikaloubusi makawala baisa yakidasi omitibogwa e leima lagaila! \v 8 Availaga ibodi bikatumovaidasi metoya baisa minasina yaubada topapeula?\f o \ft Mina Pilisitia isulasi wala, paila idokaisi mina Isireli ititapwarorusi baisa taivila wala yaubada makawala goli matausina mina Pilisitia kasi gulogula.\f* Minasina yaubada goli bogwa eikatumataisi mina Itipita mapilana oviloupakala. \v 9 Tauwau mina Pilisitia, bukutuvaluwasi, kuyowaisi bipeula! Kidamwa gala, kaina yakidasi goli bivigakaidasi si ula mina Iberu, makawala goli komwaidosi matausina omitibogwa da ulasi. Mapaila kupeulasi yowai!” \p \v 10 E mina Pilisitia bogwa ipeulasi yowai e itomgwagasi baisa mina Isireli, e matausina mina Isireli isakaulasi ilosi osi valu. Baisa saina wala vakaila mtumtula eivagaisi 30,000 tokwabilia mina Isireli bogwa eikatumataisi. \v 11 E Yaubada la Kabutu Didawogala mina Pilisitia ilebwaisi, deli Ilai litula Opani sola Peniasi kasitaiyu wala ikatumataisi. \s1 Ilai la kaliga \p \v 12 Taitala tau metoya odalela Beniamina wa keda isakaula ima metoya okawakali leima mapilana Sailo, e yam makwaina wala iviloubusi baisa. Eikisi kala kwama deli pwaipwaia isaili opwanetala, mwada biyomitali la ninamwau. \v 13 E matauna Ilai saina inokubukubu sainela paila Kabutu Didawogala, isili okabala baisa osiusiula keda, e igigisa. E matauna tokeula biga ikayai bulogala makwaina baisa olumoulela valu. E komwaidosi iuvalamsi deli kasi kokola. \v 14 Ilai bogwa ilagi mogega, e ikatupoi, kawala, “Avaka paila saina mogega baisa?” E matauna tau saina nanakwa ima iluki Ilai bulogala makwaina. \v 15 E tuta matutowena Ilai kala taitu iboda kweluwolima kweluwovasi kwailima kwaitolu taitu, deli goli matala katitaikina bikau. \v 16 Tau matauna ikaibiga, “Tomoya! Lagaila yeigu wala kesala metoya okabilia lasakaula lama baisa.” \p Ilai ikatupoi matauna, kawala, “Latugu ki avakaga leikaloubusi?” \p \v 17 E touwata matauna ivitakauloki kawala, “Komwaidosi mina Isireli bogwa eisakaulasi metoya omitasi mina Pilisitia. Mapaila saina gagaveka baisa yakidasi. Mna, kwaitala wala vavagi, litumwa kasitaiyu wala Opani sola Peniasi bogwa leikatumataisi, deli Yaubada la Kabutu Didawogala bogwa leilebwaisi mina Pilisitia.” \p \v 18 E tutala matauna tau ikamituli paila Kabutu Didawogala, Ilai ikapusi metoya okabala baisa opapala kalapisila. Matauna bogwa leitomoya deli saina tokaitubwa, e ikapusi wala ikalugudi kaiyola e ikaliga. E matauna leikaraiwogi mina Isireli iboda kweluwovasi taitu. \s1 La kaliga Peniasi kubuyala \p \v 19 E Ilai yawala, matauna Peniasi la kwava, minana nasusuma e la tuta bogwa leivakatitaikina paila bivalulu. Tutala ilagi Yaubada la Kabutu Didawogala eikauwaisi, deli yawala sola la mwala bogwa leikaligasi, e minana saina nanakwa itapoi yamala. \v 20 E minana katitaikina bikaliga e minasina vivila leikaivilulaisi minana ilukwaisi, kawasi, “Ve! Kutuvaluwa, ka! Latum tau.” Mitaga minana gala wala ivitakauloki minasina, gala wala mapula si biga. \v 21 E minawena ivabu yagala gwadi Ikabodi,\f p \ft Maigana Ikabodi kala katumiki “Gala kaboyakaula”.\f* e minana ikamituli kawala, “Paila Yaubada kala kaboyakaula bogwa isilavi Isireli.” Paila uula Kabutu Didawogala ilebwaisi deli yawala toyo la mwala leikaligasi. Minawena ikaibiga, \v 22 kawala, “Yaubada kala kaboyakaula bogwa isilavi Isireli, uula Yaubada la Kabutu Didawogala bogwa leilebwaisi.” \c 5 \s1 Kabutu Didawogala oluwalaisi mina Pilisitia \p \v 1 Tutala mina Pilisitia bogwa eilebwaisi makwaina Kabutu Didawogala, matausina ikatikeuwaisi metoya Ebenisa e ilauwaisi osi vilouveka mapilana Asidodi,\f q \ft Mapilana pilatala metoya si valu pilalima mina Pilisitia; kugisi 1 Sml 6.17.\f* \v 2 matausina ilauwaisi e isuviyaisi ola bwala tapwaroru si yaubada minana Dagoni, e ivitauwaisi makwaina opapala tokolu minana. \v 3 E leiyam kaukwau, tomota igisaisi Dagoni minana tokolu bogwa eikapusi, e migila opwaipwaia omatala Guyau la Kabutu Didawogala. Mapaila tomota ilupaisi e ivitauwaisi ola kabototu. \v 4 E leiyam kaukwau kwaiyuwela tomota igisaisi tuvaila tokolu minana eikapusi watanawa omatala Kabutu Didawogala. E tuta makwaina pwanetala deli yamala kweyayu wala ikatuwoli, e ikanubodaisi wala lulu, e wowola wala kesala isisu. \v 5 (Baisa uula Dagoni la tolula deli goli komwaidosi mina Asidodi, availa availa ititapwarorusi baisa minana, tuta tuta bivapeilisi makatupona e gala bitokailasi, e leimaga goli tuta baisa.)\f r \ft Baisa goli tuta matutona eiginisi mapilana buki.\f* \p \v 6 E Guyau imipuki mina Asidodi saina peula, deli ivitukukoli matausina. Matauna imipuki matausina deli tomotala valu katitaikina, metoya ikapilaki lelia makwaina tubudawa. \v 7 Avai tuta igisaisi avaka eikikaloubusi makawala ikaibigasi kawasi, “Wi! Mina Isireli si Yaubada eimipukwaidasi deli goli da yaubadasi Dagoni. Mapaila galaga ibodi bitasisiaisi Kabutu Didawogala tuvaila.” \v 8 E mapaila idouwaisi kasitailima guyoula Pilisitia isigugulasi, e ikatupoiyaisi matausina kawasi, “Ammakawala bakavigakaisi mina Isireli si Yaubada la Kabutu Didawogala?” \p E matausina gweguya ivitakaulokaisi kawasi, “Kukwauwaisi kulauwaisi mapilana Gata.” Mapaila ikauwaisi ilauwaisi Gata, makwaina kwaiyuwela mina Pilisitia si vilouveka. \v 9 E avai tuta ilauwaisi mapilana, Guyau imipuki valu makwaina tuvaila e ivigaki saina kabovitukokola. Matauna imipuki metoya tubudawa e ivigaki iyouloveka baisa tomota komwaidona valu makwaina, tubovau deli tommoya makawala wala. \v 10 Mapaila iwitalaisi Kabutu Didawogala ila mapilana Ekironi, makwaina kwaitala tuvaila mina Pilisitia si vilouveka. Mitaga avai tuta ilauwaisi makwaina valu, tomota ikawotasi kawasi, “Wo! Bogwa leimiakaidasi mina Isireli si Yaubada la Kabutu Didawogala, mwada bikatumataidasi goli.” \v 11 Mapaila idouvauwaisi komwaidosi guyoula Pilisitia e ilukwaisi kawasi, “Kuwitalivauwaisi mina Isireli si Kabutu Didawogala bikeiita ola valu tatoula, e taga bikatumataidasi deli litudoiasi.” Saina kabovitukokola ikalisau olopola valu, paila Yaubada imipuki matausina saina mwaugaga. \v 12 Deli goli matausina gala ikaligasi, tubudawa iyouloveka baisa matausina, mapaila idousi baisa minasina si yaubada paila pilasi. \c 6 \s1 Kabutu Didawogala kala kaimilavau \p \v 1 Guyau la Kabutu Didawogala bogwa ikanukwenu nalima nayu tubukona mapilana Pilisitia. \v 2 E oluvi tomota idouwaisi tolula matausina deli goli tomigameguva e ikatupoiyaisi kawasi, “Avaka bakavigakaisi Guyau la Kabutu Didawogala? Kidamwa bakakaimilivauwaisi ola kabosisu mokwita, avaka sitana tuvaila deli bakawitalaisi ke?” \p \v 3 Matausina ivitakaulokaisi kawasi, “Kidamwa bukukwaimilivauwaisi mina Isireli si Yaubada la Kabutu Didawogala, ibodaimi mokwita kala bobwailila deli bukuwitalaisi, e baisa bivigaki mapula mi mitugaga. Makwaina Kabutu Didawogala gala ibodi bikaimilavau, kidamwa gala deli bobwailila. Baisa bimweyeya bukubwainasi metoya okami mmayuyu, e deli bitapuloki ninami avaka uula tuta komwaidona immipukwaimi.” \p \v 4 E tomota ikatupoisi kawasi, “Avai bobwaililaga bakawitalaisi baisa matauna Yaubada ke?” \p Matausina ivitakaulokaisi kawasi, “Kwailima tubudawa bukububulokaisi metoya goula, e deli nalima kikoni bukububulokaisi metoya goula, natana natana paila taitala taitala guyoula Pilisitia. Paila makwaina lelia eiviloubusi baisa yokomi komwaidomi deli goli mi gweguya tailima matausina. \v 5 Ibodaimi bukububulaisi kaikobusi makwaisina tubudawa deli kikoni\f s \ft Eisegulikaisi tubudawa deli kikoni, paila uula kwaitala lelia saina mwaugaga metoya wa kikoni biyogagi tomota bivigaki tubudawa.\f* minasina, paila vavagi makwaisina eiyogagaisi mi valu deli ibodaimi bukutemmalaisi mina Isireli si Yaubada. Kaina goli bisim, e taga bimipukwaimi deli mi yaubada minasina e deli goli mi valu. \fig Minasina kikoni iyogagaisi valu|src="HK 10d" size="col" copy=" mice " ref="6.5" \fig* \v 6 Avaka uula eikikasai ninami, makawala guyoula Itipita deli goli tomotala komwaidosi omitibogwa? Taga kulumwelavaisi paila Yaubada ivigaki matausina toninagowa, kala kalitutila wala itugwalaisi mina Isireli isilavaisi Itipita. \v 7 Mapaila kukwatubiasaisi kaitala waga kaibibiu kaivau deli nayu bulumakau minasina gala kwaitala tuta eisipwaisi deli waga kaibibiu. Kuyuwolaisi minasina okaibibiu e litusiaga kubokavilaisi bikaimilavausi osi bwala. \v 8 Kukwauwaisi Guyau la Kabutu Didawogala e kusailasi deli minasina tokolu goulawokuva wala, kidamwa bukuvigakaisi mi bobwailila baisa matauna Yaubada paila goli mapula mi mitugaga. E kukisalaisi waga kaibibiu bisakaula e kukilavaisi titoulela bila. \v 9 E kugigisaisi ambaisa bila. Ka, kidamwa isisakaula bila okedala valu Beti Semesi, baisa bikibuboti mina Isireli wala si Yaubada eiwitali makwaina gagaveka kaboyogagi eimakaiadasi. Kidamwaga gala, e baisa bitanikolaisi gala matauna leiwitali lelia makwaina eimakaiadasi, mitaga baisa eiviloubusimakava wala.” \p \v 10 Matausina ivagaisi avaka bogwa ilukwaisi. Ikauwaisi nayu bulumakau e iyuwolaisi deli waga kaibibiu e nagugwadi bulumakau ikatubudokaisi si bwala. \v 11 Isailisi makwaina Kabutu Didawogala wa waga kaibibiu toyo makwaina didawogala minasina kikoni deli makwaisina tubudawa eibubulokaisi metoya goula. \v 12 Minasina bulumakau ivitouulasi isakaulasi okedala Beti Semesi e isisakaulasi wala ililokaiasi, gala sitana iulilavaisi keda. Igilagelasi wala ililoulasi e si gweguya matausina mina Pilisitia kasitailima ibokulaisi ila itobu okaligeila Beti Semesi. \p \v 13 Tomotala Beti Semesi ititayoyuwasi witi oitayatila. Ikowanasi e igisaisi makwaina Kabutu Didawogala. Matausina igisaisi e si mwasawa ikalisau sainela. \v 14-15 Makaina kaibibiu isakaula ima ola bagula taitala tau yagala Yosuwa, matauna tolela valu Beti Semesi. E baisa wala waga ikota katitaikinela kwaitala dukutotu. E mina Libai ilupaisi Guyau la Kabutu Didawogala, deli didawaga makwaina olumoulela ikanukwenusi minasina tokolu goula, e isailisi dukutotu makwaina. E tomota itapilekwaisi makaina waga kaibibiu kaiwokuva wala, deli ikatumataisi bulumakau minasina ivigakaisi lula igabwaisi baisa Guyau. E oluvi mina Beti Semesi isakaisi si lula kwegubugabu deli goli ituwoli lula ituwoli lula baisa Guyau. \v 16 Matausina tailima si gweguya mina Pilisitia igisaisi avaka eiuvagaisi baisa, e oluvi ikaimilavausi mapilana Ekironi oyamla wala makwaina. \p \v 17 Mina Pilisitia iviyabaisi makwaisina kwailima tubudawa eibubulokaisi metoya goula baisa Guyau, ivigakaisi bobwailila mwada mapula si mitugaga, kwaitala kwaitala paila vilouvakaveka, mapilasina Asidodi, Gasa, Asikeloni, Gata, deli Ekironi. \v 18 E tuvaila iviyabaisi minasina kikoni eibubulokaisi metoya goula, natana natana paila makwaisina vilouvakaveka eiguguyoisi kasitailima gweguyala Pilisitia. Mimilisi makwaisina vilouvakaveka isim kalisi mimilisiga viloukikekita wala gala isim kalisi. Dukutotu makwaina ola bagula Yosuwa guma Beti Semesi, makwaiwena odabala eisailisi Kabutu Didawogala, itotu wala ima lagaila, e baisa kabutuvatusi avaka eiviloubusi. \fig Kikoni eibubulokaisi metoya goula|src="HK 10c" size="col" copy=" golden mice " ref="6.18" \fig* \p \v 19 Guyau ikatumati tailuwolima tailuwoyu mina Beti Semesi paila eitadoyaisi olumoulela Kabutu Didawogala. E tomota ivalamsi paila Guyau eivagi saina kwaiveka mtumtula oluwalaisi matausina. \s1 Kabutu Didawogala mapilana Kiriati Yearim \p \v 20 Mapaila mina Beti Semesi ilivalasi, kawasi, “Availa bitotu omatala Guyau, matauna Yaubada Tobumaboma? Ambaisaga bitawitalaisi matauna bila paila bikaduwonaku metoya baisa yakidasi.” \v 21 Iwitalaisi biga baisa mina Kiriati Yearim ilivalasi kawasi, “Mina Pilisitia bogwa eikaimalaisi Guyau la Kabutu Didawogala. Kumakaiamasi e kukwauwaisi kuwoyaisi omi valu.” \c 7 \p \v 1 Mapaila mina Kiriati Yearim ikauwaisi Guyau la Kabutu Didawogala e ilauwaisi ola bwala taitala tau yagala Abinadaba, matauna isisu oitayatila. E matauna tau latula Eleasa ikabomaisi kidamwa biyamati makwaina. \x - \xo 7.1 \xt 2 Sml 6.2-4; 1 Lil 13.5-7\x*\fig Mapilana valu Kiriati Yearim|src="HK 00376" size="col" copy=" Kiriath-jearim " ref="7.1" \fig* \s1 Samwela ikaraiwogi mina Isireli \p \v 2 Guyau la Kabutu Didawogala isisu tuta kaduwonaku mapilana Kiriati Yearim, kaina iboda kweluwoyu taitu. E tuta komwaidona mina Isireli komwaidosi idousi paila pilasi baisa Guyau. \p \v 3 E Samwela ikaibiga baisa mina Isireli, kawala, “Kidamwa bukuninavilasi baisa Guyau metoya oninami komwaidona, e ibodi bukuligaiwaisi minasina yaubada nagilagala deli minasina tokolu Asitati.\f t \ft Mina Kenani itapwarorusi baisa minana yaubada navivila, paila idokaisi minana bipilasi bagula bikabinai deli vivila nani bisumasi, deli tuvaila goli mwada minana bikugwai tokwabilia otutala kabilia.\f* E kukwasalaimi tomwaidomi wala baisa Guyau, deli kutaimamilasi baisa matauna kalamwaleta, e matauna wala bikolaimi metoya oyumasi mina Pilisitia.” \v 4 Mapaila mina Isireli bogwa iligaiwaisi minasina si tokolu Beali\f u \ft Minana yaubada namwala idokaisi isim la peula makawala minana Asitati.\f* deli Asitati, e ititapwarorusiga baisa Guyau kalamwaleta. \p \v 5 E oluvi Samwela iwitali mina Isireli komwaidosi bibodasi mapilana Misipa, kawala, “Ka, valu mapilana banigada baisa Guyau paila yokomi.” \v 6 E mapaila komwaidosi wala isigugulasi mapilana Misipa, igolaisi sopi ivigakaisi makawala lula iligabwaisi omatala Guyau, deli iposumasi wala yam makwaina kwemwaidona. E ilivalasi kawasi, “Bogwa tasulasi baisa Guyau.” (E mapilana Misipa goli Samwela bikiduwosisii avai pakula avai pakula oluwalaisi mina Isireli.) \p \v 7 Avai tuta mina Pilisitia ilagaisi kidamwa mina Isireli eisigugulasi mapilana Misipa, e tailima matausina guyousi Pilisitia bogwa ikougugulaisi si tomota paila biwaiyasi matausina. E mina Isireli bogwa ilagaisi paila baisa e ikokolasi, \v 8 e ilivalasi baisa Samwela kawasi, “Mwa! Gala bukusim ninigada baisa Guyau da Yaubadasi, kidamwa matauna bikolaidasi metoya baisa mina Pilisitia.” \v 9 E Samwela bogwa ikatumati lam natubovau igibuki lula namwaidona baisa Guyau paila bipilasi mina Isireli, e Guyau ivitakauloki la nigada. \v 10 E Samwela igau wala igibugabu lula, e mina Pilisitia ivalapulasi mwada biwaiyasi. Mitaga wa tuta matutowena Guyau ibutupilapala metoya wa labuma ikoulovi matausina. E komwaidosi mina Pilisitia iwouwouya ninasi ibulukukoli isakaulasi. \v 11 E mina Isireli isunapulasi metoya mapilana Misipa ibokavilaisi mina Pilisitia ilauwaisi katitaikinela mapilana Betikari ikatumataisi matausina otapwala keda. \p \v 12 Oluvi Samwela ikau kwaitala dakuna, ivitomiliwoli oluwalaisi mapilasina Misipa deli Seni, e ilivala kawala, “Guyau matauna bogwa eipilasaidasi tuta komwaidona.” E ivabu yagala dakuna makwaina Dikunela Pilasi. \v 13 E mapaila mina Pilisitia komwaidosi bogwa imamasi, deli Guyau bogwa isilibodi matausina mwada taga biyoulisi si kwabila mina Isireli, e silaboda makwaina bisisu wala bila avai tuta Samwela la momova biwokuva. \v 14 E komwaidona viluwela mapilana bogwa eiyoulisi mina Pilisitia oluwalaisi Ekironi toyo Gata, e tuta baisa ikaimilivauwaisi baisa mina Isireli. E si kabokwaraiwaga mina Isireli iyoulivauwaisi wala. Mapaila mina Isireli deli mina Kenani ivasosusi wala. \p \v 15 E Samwela ikikaraiwogi mina Isireli ola tuta komwaidona isisu tomomova. \v 16 Taitu kwaitala kwaitala bititavina ovalu makwaisina Beteli, Giligali deli Misipa, e metoya valu makwaisina matauna bikiduwosisii avai pakula avai pakula wala. \v 17 E oluvi bikaimilavau ola valu mapilana Rama, e mapilawena tuvaila bitoyakala. E mapilana Rama ikaliai kwaitala kabolula paila Guyau. \c 8 \s1 Mina Isireli magisi taitala si guyau \p \v 1 Tutala Samwela bogwa eitomoya, matauna ivigaki litula bitoyakalasi olopola Isireli. \v 2 Molitomoya yagala Yoweli, e molagwadi yagala Abia. E matausina itoyakalasi mapilana Biasiba. \v 3 Matausina gala ibokulaisi tumasi la kidakeda, mitaga itaki wala ninasi biwotetilasi paila si mani, mapaila iyebwailisi avaka bikikauwaisi metoya baisa tomota paila katupatula udosi e galaga ivagaisi avaka kala duwosisia otutala yakala. \p \v 4 Mapaila komwaidosi tokwaraiwogala Isireli isigugulasi gulitinidesi, e ilokaiasi Samwela mapilana Rama, \v 5 e ilukwaisi matauna kawasi, “Ka, yoku bogwa kutitomoya e litumwa gala wala ibokulaisi m kidakeda. Mapaila kunagi taitala guyau biguyoiyaimasi, kidamwa bakayosisi ma guyausi titoulemasi, makawala goli boda ituwoli ituwoli isim si guyau.” \x - \xo 8.5 \xt Kak 17.14\x* \v 6 E Samwela gala imwamwasila nanola avaka si kapuloki paila magisi taitala si guyau. Mapaila matauna inigada baisa Guyau. \v 7 E Guyau ikaibiga, kawala, “Kunakaigali avaka tomota komwaidosi eilivalaisi baisa yoku. Ka! Gala yoku bipakaimsi mitaga yeigula mwada si Guyau ipakaigusi. \v 8 E metoya wa tuta matutona lavisunupuloi matausina metoya Itipita e leima lagaila, matausina itotubulokaigusi e ititapwarorusiga baisa ituwoli yaubada. E baisa tuta eiuvigakaimsi makawala tuta komwaidona eiuvigakaigusi. \v 9 Mapaila kunakaigali matausina, deli kukwatululuti peula e kutaneku ammakawala si gweguya bivigakaisi matausina.” \p \v 10 E Samwela ilagi matausina ininigadasi paila taitala si guyau, e iluki komwaidona avaka Guyau bogwa eiluki matauna. \v 11 E Samwela ikatumiki, kawala, “Ka, baisa makawala mi guyau bivigakaimi. Litumia tauwau bivigaki la tokwabilia. Mimilisi matausina biwotetilasi ola waga kaibibiu paila kabilia, mimilisi ola wosa, e mimilisi bisisakaulasi otuboulosi la waga kaibibiu. \v 12 Matauna bivigaki mimilisi kumatoula odubasi lakatuluwotala tokwabilia e mimilisi odubasi tailuwolima tokwabilia. Litumia tauwau bisapwaisi la bagula e bitaiyauwaisi avaka eisapwaisi, e biyoudulaisi la guguwa paila kabilia deli goli guguwala la waga kaibibiu. \v 13 E litumia vivila bigibugabusi mimilisi la bulami kaisimasimina e biwotetilasi makawala la tosulusulu deli la tokumkumla. \v 14 Matauna bikau mi baleku makwaisina bilukumalala, e mi waini bigulesi deli mi umila olibe e bisaiki makwaisina baisa la tosikwawa. \v 15 E metoya luwotala kʹami deli mi waini kaiuwala, matauna bikau gulotala paila la tosikwawa deli la tokwaraiwaga. \v 16 Matauna bikau mi ula, mi bulutuvalu naminibwaita, deli goli mi ase, e bivigaki minasina bipaisewasi paila matauna. \v 17 E metoya yuwoluwotala mi sipi matauna bikau yuwotala. E yokomi wala bivigakaimi la ula. \v 18 E avai tuta tuta matutona bima, yokomi bukutakulukulusi deli ninami kala mmayuyu paila uula mi guyau matauna goli yokomi titoulemi bogwala lokunagaisi, mitaga Guyau gala wala binakaigali mi takulukulu.” \p \v 19 Tomota gala wala inakaigalaisi Samwela mitaga ikaibigasi kawasi, “Gala! Magimasi wala taitala ma guyausi, \v 20 e gagabila bakavigakaimasi makawala boda ituwoli ituwoli. Bakayosisi ma guyausi titoulemasi paila biguyoiyaimasi, bikugwaiyaimasi otutala kabilia, deli biyowai paila yakamaisi.” \v 21 Avai tuta Samwela bogwa inakaigali komwaidona avaka eililivalaisi, e ilokaia iluki Guyau Yaubada. \v 22 E Guyau Yaubada ivitakauloki matauna kawala, “Bwaina wala. Kuvagi avaka magisi e kusaiki taitala si guyau.” E oluvi Samwela iluki komwaidosi mina Isireli bikaimilavausi osi valu. \c 9 \s1 Saulo ibodasi sola Samwela \p \v 1 E isisu baisa taitala tau saina bidugaga la guguwa, e isim kala yeiwau, matauna yagala Kisa, metoya odalela Beniamina. E matauna Abieli latula, e Serora tabula, e matauna Bekorata vaiyola olumoulela madilana Apia. \v 2 E taitala latula isisu yagala Saulo, saina tomatabwaila matauna, e totubovau goli. E Saulo saina towonaku deli tomatabwaila, e gala taitala olopola Isireli makawala matauna. \p \v 3 E mimilisi Kisa la ase itamwausi e Kisa iluki Saulo kawala, “Kunagi taitala touwata e kulosi kunevisi minasina ase.” \v 4 Isuwaisi wala mapilana piladubakaila Epereim deli mapilana Salisa mitaga gala wala ibanaisi minasina. E iluvapelasi isuwaisi wala mapilana Saalim, mitaga minasina ase gala wala itotusi baisa. E oluvi isuwaisi wala mapilana si kabokwaraiwaga Beniamina, mitaga tuvaila wala gala ibanaisi minasina. \v 5 Mitaga avai tuta imaisi mapilana Supa, e Saulo iluki la touwata kawala, “Mwa! Ibodi bitakeiita ovalu. Kaina tamagu bininilavi kasi nanamsa minasina ase e kaina goli binokubukubu paila yakida.” \p \v 6 Mitaga la touwata ivitakauloki matauna kawala, “Ka, mna - valu makwaina isisu taitala tau tobumaboma e saina kala taimamila matauna, paila komwaidona avaka avaka bililivali gala wala bisala. E tam tagisi matauna, e kaina goli bilukwaida ambaisa bitabani minasina ase.” \p \v 7 E Saulo ikatupoi, kawala, “E mitaga kidamwa bitalokaia matauna, avaka gagabila bitasaiki matauna? Ka, baisa gala wala avaka kesala kʹada isisu okada kauya, e gala wala avai vavagi mwada bitasaiki matauna kadai!” \p \v 8 E touwata ivitakauloki kawala, “Ka, yeigu laiyosi sitana pikekita wala mani gagabila basaiki matauna, e kaina matauna bilukwaida mwada ambaisa bitabani minasina.” \p \v 9-11 E Saulo ivitakauloki kawala, “Ee! Baisa saina bwaina nanamsa, ibodi wala bitala.” Mapaila matausina ilosi ovilouveka ambaisa matauna tobumaboma leisisu, e tutala iligalaguvasi wa koya bila ovilouveka, e matausina ibodaisi mimilisi kapugopugula leimeimaisi mwada bikasopisi. E ikatupoiyaisi minasina kawasi, “Ki, tokalamimi eisisu ovalu?” \p (E tuta matutona mina vitoubobuta idoudousi tokalamimi, mapaila avai tuta kidamwa availa magila mwada bikatupoi baisa Yaubada, ibodi wala bilivala, “Bitalosi tabodaisi tokalamimi.”) \p \v 12-13 E minasina kapugopugula ivitakaulokaisi kawasi, “Mitaga! E mokwitala, ka - omitami isisu. Kidamwaga bukunanakwasi e bogwa bukubodaisi matauna. E makateki wala bukuviloubusisi ovalu, e bukubanaisi matauna. Matauna lagaila leima ovilouveka, paila uula tomota mwada bigabwaisi si lula baisa okabolula wa koya. Paila matausina eidou gala wala bivitouulasi kamkwam igau wala matauna biviloubusi, paila uula ikugwa bibigibwaili si lula. Kidamwa tuta baisa wala bukulosi e bogwa bukubanaisi matauna - igau gala bilaguva bila okamkwam wa koya.” \v 14 Mapaila Saulo sola la touwata ilosi ovilouveka. E tutala isusuvisi e igisaisi Samwela leimaima omitasi matausina baisa okedala bilokaia okabotapwaroru. \p \v 15 Makwaina yam bogwa leiwokuva e Guyau bogwa eilivala baisa Samwela, kawala, \v 16 “Nabwaia wa tuta matutowena bawitali taitala tau metoya odalela Beniamina. Bukuvaputumi matauna paila biguyoi ulo tomota mina Isireli, deli bikoli matausina metoya baisa mina Pilisitia, paila bogwa lagisi kasi mmayuyu ulo tomota deli bogwa lanakaigali si dou paila pilasi.” \p \v 17 E avai tuta Samwela bogwa igisi Saulo iviloubusi, e Guyau iluki matauna kawala, “E matoulela matauna bogwa lalukwaim. Matauna goli biguyoi ulo tomota!” \v 18 E oluvi Saulo ilokaia Samwela matauna itotu okalapisila, e ikatupoi matauna kawala, “Mwa! kulukwaigu am mesisiki matauna tokalamimi ke?” \p \v 19 E Samwela ivitakauloki kawala, “Mayeigula! Ka, kukugwaiwa bitawaisi okabotapwaroru. Kamitaiyu wala deli yeigu bitakamsi lagaila. E igaugwa nabwaia kaukwau bamapu m kwatupoi komwaidona e bawitalaim bukula om valu. \v 20 Mitaga minasina ase bogwa eitamwausi e kwaitolu yam eisisuaisi - e gala bukunokubukubu paila minasina, bogwa wala leibanaisi. Mitaga avai tau mina Isireli saina magisi sainela ke? Ka, yoku wala - e yoku deli tamam deli goli tosisula la bwala.” \p \v 21 Saulo ivitakauloki kawala, “Yeigu matoya odalela Beniamina, madilana dilikekita metoya Isireli odalela, e veyagwa gala wala dimlesi metoya osi dala komwaidona. Avaka paila kulivala makawala baisa yeigu?” \p \v 22 E Samwela ivakouli Saulo sola la touwata ilau tabudotala bwala tabudoveka e isaiki matausina si kabosisu deli kasi taimamila okabokamkwam deli matausina tomota kasi bawa tailuwotolu, availa availa eidou paila bikamsi. \v 23 E Samwela iluki tovakapula kawala, “Kumai masisilina viliona lasakaim, lalukwaim bukukwatupali.” \v 24 E mapaila tovakapula matauna imiaki masisilina kaikena sisiliposa, e isaili omatala Saulo. E Samwela ikaibiga, kawala, “Kugisi, masisiliwena lakatupali paila wala yoku. Kukwam. Ka, layeiya paila yoku bukukwam baisa deli tomota matausina ladou.” \p Mapaila Saulo ikamsi sola Samwela yam makwaina. \v 25 Avai tuta isilavaisi kabotapwaroru e ilosi ovalu ikatubiasaisi Saulo kabala makawala wa baliga. \v 26 E matauna imasisi baisa. \s1 Samwela ivaputumi Saulo paila biguyau \p E bogwa eikikivi visiga e Samwela iviguli Saulo wa baliga kawala, “Mwa! Kumamata! Bawitalaimi bukulosi omi keda.” Saulo itokaia, e matauna kasitaiyu Samwela ilosi okadaula. \v 27 Avai tuta imaisi okadumilagela valu, e Samwela iluki Saulo kawala, “Kuluki matauna touwata bikugwaiwa.” E Samwela ilivalavau kawala, “Kutoli baisa igau tuta pikekita wala, e balukwaim avaka Yaubada bogwa eilivala.” \c 10 \p \v 1 E oluvi Samwela ikau lukwavala bulami olibe e iligabu opwanetala\f v \ft Kidamwa bivaputumi availa, baisa bikibuboti kidamwa Yaubada einagi matauna mwada bivagi kwaitala vavagi kwaiveka.\f* Saulo, iviyuwoli matauna e iluki kawala, “Guyau bogwa eivaputumaim kidamwa yoku bivigakaim si guyau la tomota mina Isireli. Yoku bukuguyoi la tomota e bukukoli matausina metoya komwaidosi kasi tilaula. E baisa kabosimokwita baisa yoku paila Guyau bogwa inagaim kidamwa yoku si guyau la tomota. \v 2 Ka, avai tuta bukusilavaigu lagaila bukubodi taiyu tauwau okala laka Retieli mapilana Selisa oviluwela Beniamina. Matausina bilukwaimsi paila bogwa leibanaisi minasina ase lokuninevi, e tamam gala tuvaila binokubukubu paila minasina, mitaga paila wala yoku, e ikikatupoi kawala, ‘Ammakawala bavigaki matauna latugu?’ \v 3 Mapaila bukusilavi baisa e bukuliloula wala e bukusakaila kai makaina kaibumaboma mapilana Teibo, e baisa bukubodi taitolu tauwau bilosi ilulasi baisa Yaubada mapilana Beteli. Taitala matausina biuvakadi natolu gota nagugwadi, taiyuwela bikikau kwaitolu beredi, e taitolula biyosi yatala lukwavala waini. \v 4 Matausina bibodaimsi bikasalaisi kwaiyu kam beredi e yoku bukukwam. \v 5 E oluvi bukula koya makwaina yagala Koyala Yaubada mapilana Gibia, e baisa mina Pilisitia si kabosikaiwa isisu. Okadumilagela valu makwaina bukubodi budotala mina vitoubobuta eibubusisi metoya okabolula wa koya, e matausina biwawaisi gita, yuka, kaisosau, e deli biyuyuvisi loloni. Matausina bikikaiwosisi deli bigougovasi. \v 6 E saina nanakwa la baloma Guyau bikaraiwogaim e bukulokaia madeilila e deli bukukwaiwosisi e bukugougovasi, e yoku bukudavila wala e kam gigisa makawala taitala tomota ituwoli. \v 7 Avai tuta vavagi makwaisina biviloubusisi, e ibodi bukuvagi wala avai vavagi Yaubada eivakadaim paila bukuvagi. \v 8 Bukukugwaiwa wala mapilana Giligali oluviga bawa bitaboda baisa. E yeigu bagabu lula kwegubugabu, deli kalubaila lulela. Bukututulaigu baisa biboda kwailima kwaiyu yam e oluviga bawa e balukwaim avaka bukuvagi.” \p \v 9 Tutala Saulo itovila bisilavi Samwela, Yaubada isaiki Saulo la bubunela kwaivau. E komwaidona avaka Samwela eiluki iviloubusisi wala wa yamla makwaina. \v 10 Avai tuta Saulo deli la touwata iviloubusisi mapilana Gibia, budotala mina vitoubobuta imaisi ibodaisi matauna. E saina nanakwa la baloma Yaubada ikaraiwogi matauna, e iwokaia madeilila ikikaiwosisi deli igougovasi. \v 11 Availa matausina inikolibogwisi matauna e tuta baisa igisaisi eiuvagi baisa, ikatupoisi baisa taitala taitala kawasi, “Avakaga bogwa eiviloubusi baisa latula Kisa? Ki, Saulo bogwa wala eimila tovitoubobuta ke?” \v 12 Taitala tau eisisiki baisa ikatupoi kawala, “Ammakawalaga matausina mina vitoubobuta ituwoli - ki, kudokaisi tumisia avai tauwau ke?” Baisa uula eivitouula makwaina bigivakala bitakaibiga, “Ki, matauwena Saulo bogwa wala eimila tovitoubobuta ke?” \x - \xo 10.12 \xt 1 Sml 19.23-24\x* \v 13 Tutala Saulo bogwa eivenoku kakaiwosi deli gougova e ilokaia okabolula odabala koya. \p \v 14 Saulo kadala igisi matauna deli la touwata, e ikatupoi matausina kawala, “Tauwau, ambaisa mokutoyasi ke?” \p Saulo ivitakauloki matauna kawala, “Kanainevi minasina ase, kanainevi gala wala kabani, e mapaila kalokaia kagisi Samwela.” \p \v 15 E Saulo kadala ikatupoi matausina kawala, “Avakaga eilukwaimi ke?” \p \v 16 Saulo ivitakauloki matauna kawala, “Eilukwaima kidamwa bogwa leibanaisi minasina ase.” E mitaga gala iluki kadala avaka bogwa Samwela eikamituli paila matauna bimili guyau. \s1 Saulo ilupaisi ikawotasi guyau \p \v 17 E Samwela idou tomota bisigugulasi gulitinidesi paila kwaitala sigugula mapilana Misipa, \v 18 e iluki matausina kawala, “Ka, Guyau matauna mina Isireli si Yaubada eikaibiga kawala, ‘Ka, yeigula lakatusunupuloiyaimi metoya Itipita e lakolaimi metoya oyumasi mina Itipita, deli goli metoya oyumasi tomota ituwoli, availa availa eilamidadaimi. \v 19 Yeigula mi Yaubada, e yeigu goli lakolaimi metoya komwaidona kami pakula deli kami mwau. Mitaga lagaila yokomi bogwa lokukoulovaigusi e lokuninigadasiga mwada basakaimi taitala mi guyau. E bwaina wala, kukougugulaimi titoulemi ituwoli dala e ituwoli kaiyawa omatagu yeigu mi Guyau!’” \p \v 20 E oluvi Samwela iluki dala kwaitala kwaitala bidadelisi bimakaiasi matauna, e Guyau inagi dala Beniamina. \v 21 Mapaila Samwela ivigaki kaiyawela odalela Beniamina bidadelisi, e Guyau inagi makwaina kaiyawa Matiri. E oluvi tauwau metoya kaiyawela Matiri idelisi, imakaiasi, e Guyau inagi Saulo matauna Kisa latula. E tomota ininevaisi matauna mitaga gala wala ibanaisi, \v 22 mapaila ikatupoiyaisi Guyau kawasi, “Ki, gala availa tuvaila?” \p E Guyau ivitakauloki kawala, “Ka, Saulo matauna isipepuni piliyuwela ambaisa eikougugulaisi guguwa.” \p \v 23 E isakaulasi ilosi ivisunupuloiyaisi Saulo imaiyaisi omitasi tomota, e igagabila wala bigisaisi matauna towonaku gala makawala taitala matausina. \v 24 E Samwela iluki tomota kawala, “Ka, matauna goli Guyau bogwa leinagi! Gala taitala isisu oluwalaidasi makawala matauna.” \p E komwaidosi tomota ikawotasi kawasi, “Guyauwʹe, guyau!” \p \v 25 Samwela ikatumiki baisa tomota avaka taitala guyau ibodi biuvagi tuta tuta. E oluvi igini vavagi makwaisina ilosi pilatala buki, e isewoya mapilana ila okabala kwaibumaboma. E oluvi iwitali komwaidosi ikeiitasi osi valu. \v 26 Saulo deli ikaimilavau ola valu mapilana Gibia. Mimilisi tokwabilia topapeula, matausina Yaubada bogwa eisikaili, ilosi deli matauna. \v 27 Mitaga mimilisi matausina gala dimlesi ikaibigasi kawasi, “Ammakawalaga tau matauna bivigaki avaka bwaina paila yakidasi?” Matausina ikoulovaisi Saulo e gala imiakaisi avaka paila kala tabubula. \c 11 \s1 Saulo ibokavili mina Amoni \p \v 1 Makawala natana tubukona eiwokuva, e guyau Neyasi matauna guyoula Amoni ikugwai la tokwabilia ilau isevataisi deli mina Yabesi, mapilana olopola makwaina mina Giliadi si kabokwaraiwaga e isibodaisi valu. E tauwau mina Yabesi ilukwaisi matauna Neyasi kawasi, “Kidamwa bitasepitukwaisi yokomi deli yakamaisi, e bogwa bakatagwalasi yoku kama tokwaraiwagasi.” \p \v 2 Mitaga Neyasi ikaibiga kawala, “Ka, basepitukwaimi kidamwa wala bukutagwalasi bakipwesi mitami pilakakata e bivigaki kasi kabokakayuwa komwaidona mina Isireli.” \p \v 3 E mina Yabesi kasi tokugwa ikaibigasi kawasi, “O bwaina, kutagwala kwailima kwaiyu yam e bakawitalaisi biga bilokaia viluwela mapilana Isireli. Kidamwa gala availa bipilasaimasi, bwaina wala bukukwaraiwogaimasi avaka magim.” \p \v 4 E biga iwitalaisi mapilana Gibia, ambaisa Saulo eisisu, e avai tuta eikayayaisi biga komwaidosi tomota ivitouulasi valam. \v 5 Saulo ola bagula leima deli la bulumakau e ikatupoi, kawala, “Aa, avaka paila valam eititokaia?” E ilukwaisi avaka mina Yabesi biga eimaiyaisi eisalaisi. \v 6 Avai tuta Saulo ilagi baisa, e Yaubada la baloma isuvi baisa matauna, e saina kala leiya makawala kova ilululu. \v 7 Iyosi nayu bulumakau ikatumati e iyali kabilatala kabilatala e iwitali biga deli makabilasina ilauwaisi viluwesi Isireli komwaidona e ikatululuti kawala, “Ka, kumitakavataisi makabilana! Kidamwa availa yokomi gala bibokulaigu yeigu Saulo sogu Samwela e bakalosi okabilia, e bwaina wala, la bulumakau bakavigakaisi makawala makabilana.” \p E komwaidosi matausina mina Isireli ikokolasi paila Guyau Yaubada mwada avaka bivagi, e komwaidosi wala imaisi gulitinidesi e gala taitala ikesa. \v 8 E mapaila Saulo ikouguguli matausina mapilana Beseki, kasi bawa 300,000 metoyasi Isireli e 30,000 metoyasi Yuda. \v 9 E ilukwaisi matausina tokauwaisi biga metoya mapilana Yabesi kawasi, “Tauwau, ka, kulosi kulukwaisi mi tomota igau nabwaia lalavi gala bitovila kalasia bakawaisi bakakolaimi.” Avai tuta matausina mina Yabesi ibanaisi biga mabigana, e imwasawasi sainela. \v 10 E ilukwaisi Neyasi, kawasi, “Ka, nabwaia bakawokaiamsi e ibodi bukuvagi paila yakamaisi avakaga nanom.” \p \v 11 E eiyam ikikivi visiga, Saulo ikovi la tomota ivigaki budotolu, e tutala kalasia igibaliluva matausina isakaulasi ilokaiasi kasi tilaula okasi kabeikau e iwaiyasi matausina mina Amoni. E bogwa eilalavi imtulaisi wala e matausina kesala ibutusi, taitala taitala isakaula imwaim imwaim wala. \p \v 12 Oluvi mina Isireli ilukwaisi Samwela kawasi, “Mwa! Avai tauwau eikaibigasi mwada gala ibodi Saulo biguyau baisa yakamaisi? Ka kumai matausina baisa yakamaisi e bakakatumataisi matausina!” \p \v 13 Mitaga Saulo ikaibiga, kawala, “Gala! Lagaila gala wala taitala bikaliga paila yam lagaila Guyau bogwa eikoli Isireli.” \v 14 Mapaila Samwela iluki matausina kawala, “Ibodaidasi komwaidodasi wala bitalosi mapilana Giligali, kidamwa bitakamitulivauwaisi mwada Saulo da guyausi.” \v 15 E mapaila komwaidosi ilosi Giligali mapilana pilabumaboma e baisa ikamitulaisi Saulo matauna si guyau. E matausina igabwaisi lula, kalubaila lulela,\f w \ft Bilulasi mauna mitaga kabilatala wala bigabwaisi okabolula, kesalaga bikamsi mina tapwaroru.\f* e Saulo deli komwaidosi mina Isireli tuta matutona igougovasi deli si mwasawa. \c 12 \s1 Samwela la biga taloi \p \v 1 E oluvi Samwela ilivala baisa mina Isireli kawala, “Bogwa lavagi avaka mi nigada baisa yeigu. Bogwa lasakaimi taitala mi guyau paila biguyoiyaimi. \v 2 Ka, tuta baisa matauna bikugwaiyaimi. Mitaga yeigu, ka, bogwa latomoya deli lakasousou, e litugwa tauwau deli wala yokomi. E yeigu ogu tuta tubovaugu bogwa wala lakugwaiyaimi e leima baisa tuta. \v 3 Mayeigu wala. Kidamwa bogwa lavagi avai vavagi gaga, ibodi wala tuta makwaina bukutabinakaigusi metoya omatala Guyau Yaubada, e deli goli omatala guyau matauna bogwa einagi. Ki avai tomotaga la bulumakau lakau, kaina avai tomota la ase lakau ke? Ki, bogwa lakoumakavi la guguwa avai tomota kaina lalamidadi matausina ke? Ki, mwada lakau avaka katupatula wodogu baisa avai tomota ke? Kidamwa bogwa lavagi makwaisina vavagi, ibodi wala bamipuvau avaka bogwa lakaubogwi.” \fig (map) Samuel and Saul Ch 12|src="HK45c" size="col" ref="12.3" \fig* \p \v 4 E tomota ivitakaulokaisi matauna kawasi, “Gala, yoku gala kukoumakavi avaka baisa yakamaisi kaina kulamidadaimasi, e yoku gala wala lokukwau avai vavagi metoya baisa avai tomota.” \p \v 5 E Samwela ivitakauloki kawala, “Guyau Yaubada deli matauna guyau bogwa leinagi, e matausina kasitaiyu bisolasi kidamwa yam lagaila bogwa lokubanaigusi tobwaila wala yeigu.” \p E komwaidosi ivitakaulokaisi kawasi, “E mokwita wala, Guyau matauna kada tosolasi.” \p \v 6 E Samwela isaitaula wala la bigatona. Kawala, “Guyau kalamwaleta wala matauna bogwa einagi Mosese sola Eroni, e matauna ivisunupuloi tubumia metoya mapilana Itipita. \x - \xo 12.6 \xt Sun 6.26\x* \v 7 E tuta baisa kutotusi wala baisa, e yeigu batabinakaimi omatala Guyau, e bayoluluwaiyaimi komwaidona la vavagi siligaga Guyau eiuvagi tutala eikatumovaimi deli goli tubumia. \v 8 Avai tuta Yekobe deli litula ilosi mapilana Itipita, e deli goli mina Itipita ilamidadaisi matausina, e tubumia idousi baisa Guyau paila pilasi. E Guyau iwitali Mosese sola Eroni e ivisunupuloiyaisi matausina metoya mapilana Itipita, e imaiyaisi matausina imili valusi ovalu makwaina. \x - \xo 12.8 \xt Sun 2.23\x* \v 9 Mitaga tomota bogwa ilumwelavaisi Guyau matauna si Yaubada, e mapaila iwitali mina Pilisitia deli guyoula Mowabi, e deli goli matauna Sisera, matauna si kumatoula tokwabilia mapilana viluwela Asora, e ibasaisi kabiliela deli tubumia ikalisauwaisi matausina. \x - \xo 12.9 \xt Tok 3.12; 4.2; 13.1\x* \v 10 E oluvi idousi baisa Guyau paila pilasi, kawasi, ‘Mwa Guyau! Bogwa wala lakasulasi, uula bogwa katotubulokaimsi e lakatitapwarorusi baisa minasina tokolu Beali deli Asitati.\f x \ft Kugisi 1 Sml 7.3-4 deli kala katumiki.\f* Mwa Guyau! Kukolaimasi metoya kama tilaulasi e oluvi bakatapwarorusi baisa yoku.’ \x - \xo 12.10 \xt Tok 10.10-15\x* \v 11 E Guyau iwitali Gidioni, e oluvi Baraki, e oluvi Yepata, e kala vigimkovila yeigu. E taitala taitala yakamaisi lakakolaimi metoya kami tilaula, e oluvi goli kusibwabwailasi. \x - \xo 12.11 \xt Tok 4.6; 7.1; 11.29; 1 Sml 3.20\x* \v 12 Mitaga avai tuta bogwa lokugisaisi guyau Neyasi mapilana Amoni mwada biwaimi, e yokomi kukoulovaisi Guyau Yaubada mwada matauna mi guyau, e kulukwaigusiga kawami, ‘Mwa! Magimasi taitala ma guyausi biguyoiyaimasi.’ \x - \xo 12.12 \xt 1 Sml 8.19\x* \p \v 13 “E ka, matauwena goli lokunagaisi paila mi guyau. Lokunigadaisi paila matauna, e matauna tuta baisa Guyau bogwa leisakaimi. \v 14 Komwaidona vavagi bibwaina baisa yokomi kidamwa bukutemmalaisi Guyau matauna mi Yaubada, e bukuwotitalaisi matauna, e bukulagaisi kaigala, e bukukwabikuwolaisi la karaiwaga, e kidamwa yokomi deli mi guyau bukubokulaisi matauna. \v 15 Mitaga kidamwa gala bukulagaisi Guyau la biga deli bukukoulovaisi la karaiwaga, e matauna bikoulovaimi, yokomi deli mi guyau. \v 16 Mapaila baisa, kutolisi baisa, e bukugisaisi vavagi siligaga avaka Guyau makateki bivagi. \v 17 Tuta baisa meilili kadai! Mitaga ka, yeigu banigada, e Guyau biwitali pilapala deli kuna. Avai tuta baisa bikaloubusi, yokomi bukunikolaisi kidamwa baisa lokuyomitalaisi kwaiveka sula baisa Guyau avai tuta yokomi lokunigadaisi matauna bisakaimi taitala mi guyau.” \p \v 18 Mapaila Samwela inigada, e oyamla wala makwaina Guyau iwitali pilapala deli kuna. E komwaidona tomota ikukolaisi Guyau deli Samwela, \v 19 e ilukwaisi Samwela kawasi, “Mwa! Tomoya, kakomasi lopom, kunigada baisa Guyau m Yaubada paila yakamaisi, mapaila baisa gala bakakaligasi. Baisa tuta bogwa eitapuloki ninamaisi kidamwa lakakatumkulovaisi komwaidona ma mitugagasi, e lakavagaisi sula paila uula kaninigadasi paila taitala guyau.” \p \v 20 Samwela ivitakauloki, kawala, “Gala bukukokolasi. Mokwita bogwa lokuvagaisi mitugaga, mitaga gala bukutotubulokaisi Guyau, e kuwotitalaisi matauna metoya oninami komwaidona. \v 21 Gala bukubokulaisi minasina yaubada sasopa, minasina gala gagabila bikatumovaimi kaina biwotitalaimi, paila minasina gala wala dimlesi. \v 22 Paila Guyau bogwa eilivala biga katotila mwau, kidamwa matauna gala bisilavaimi, paila bogwa eivitobu nanola kidamwa bivigakaimi la tomota tatoula. \v 23 E pailaga yeigu, kidamwa basim ninigada paila yokomi, baisa goli bavagi sula, e sula makwaina biyogagaimi. Yaubada gala wala magila bavagi sula makwaina. E kaimapula wala bavitulokaimi ammakawala bukububunasi bwaina deli duwosisia. \v 24 Kukwabikuwolaisi Guyau, deli kuwotitalaisi matauna metoya oninami komwaidona deli mi kimadagi. Kululuwaisi vavagi siligaga bogwa leivagi paila yokomi. \v 25 Mitaga ka - kidamwa yokomi bukusetuwolaisi wala mitugaga, Yaubada bikatumtuwolimi yokomi deli goli mi guyau.” \c 13 \s1 Kabilia deli mina Pilisitia \p \v 2 \f y \ft Pilatala buki pilabogwa gala wala igini mailana mailela 1. E avai buki avai buki igini mailana, kala ginigini gala wala migileu.\f* Saulo inagi lakatuluwotolu tokwabilia, e iyosi lakatuluwoyu kasi bawa isimwaisi mapilana Mikimasi odubakailela Beteli e iwitaliga lakatuluwotala deli latula Yonatani ilosi mapilana Gibia osi valu Beniamina dalela. E kesalaga matausina, Saulo iyabi ikeiitasi osi valu. \p \v 3 Yonatani ikatumati mina Pilisitia si kumatoula mapilana Geba, e komwaidosi mina Pilisitia ilagaisi bulogala. E oluvi Saulo iwitali touwata biyuvidousi otauya olumoulesi komwaidona viluwesi Iberu, kidamwa bimaisi paila kabilia. \v 4 E komwaidona mina Isireli ilagaisi kidamwa Saulo bogwa eikatumati mina Pilisitia si kumatoula e mauula komwaidosi mina Pilisitia eivigakaisi matausina mina kukolosi. E mapaila tomota imapwaisi dou makwaina e isigugulasi deli Saulo mapilana Giligali. \p \v 5 E mina Pilisitia isigugulasi paila bikabiliasi deli mina Isireli. Matausina si waga kaibibiu paila kabilia kasi bawa 30,000, tosila wosa kasi bawa 6,000, e makawala goli saina bidugaga tokwabilia, kasi bawa makawala kanakenuva olumata. E matausina imaisi Mikimasi mapilana Betaveni opilibomatu, e baisa ibudaisi kasi kabeikau. \v 6 E oluvi matausina ivitouulasi kabilia ikatugigaiyaisi mina Isireli. E mina Isireli ibodasi mwau sainela. Mimilisi mina Isireli isipepunisi wa lagi, onobwala, kaina oluwalaisi raibwaga, omlopu, deli outuwotu, \v 7 e mimilisiga iluvapelasi Waya\f z \ft Ilosi mapilana opilibomatu.\f* Yoridani ilosi mapilana Gada deli Giliadi. \p Mitaga matauna Saulo isisu wala mapilana Giligali, e tomota deli matauna itatatuvasi deli kasi kokola. \v 8 E matauna itutuli wala Samwela iboda kwailima kwaiyu yam, makawala avaka Samwela eiluki bivagi. Mitaga Samwela iyobali, gala wala ima. Tomota ivitouulasi ibutusi metoya baisa Saulo, \x - \xo 13.8 \xt 1 Sml 10.8\x* \v 9 e mapaila Saulo iluki matausina kawala, “Kumiakaigusi kwegubugabu lulela deli lulela kalubaila.” E ka, matauwena igabu lula kwegubugabu. \v 10 E makateki wala bivinaku lula e ka! Samwela iviloubusi. Saulo ilokaia mwada bibodi, deli bikamiabi matauna, \v 11 mitaga Samwela ikatupoi kawala, “Ki, avaka bogwa lokuvagi?” \p E Saulo ivitakauloki kawala, “Ka, tomota bogwa eibutubutusi metoya baisa yeigu, uula yoku kuyobali e gala kunanakwa kuma makawala lokulivala mwada bukuvagi. E ka, tuvaila, matausina mina Pilisitia eisigugulasi baisa mapilana Mikimasi. \v 12 E mapaila laninanamsa kawagu, ‘Kaina igau mina Pilisitia bimaisi baisa Giligali e biwaigusi, e mitaga yeigu gala lavigikoni mwada Guyau bitugwali la pilasi baisa yeigu.’ Mapaila alumkoli e ibodaigu wala bagabu kwaitala lula.” \p \v 13 E Samwela ivitakauloki Saulo kawala, “Baisa saina nagowa lokuuvagi! Gala wala kukwabikuwoli la karaiwaga Guyau m Yaubada eisisakaim. Kidamwa bogwa kukwabikuwoli, e gagabila wala bivigakaimi yoku deli dalem bukuguyausi olopola Isireli tuta gala biwokuva. \v 14 E mitaga tuta baisa m guyau gala bikanigaga. Uula bogwa kukoulovi matauna, e mapaila Guyau magila binevi taitala tau ibodi e bivigaki matauna biguyoi la tomota.” \x - \xo 13.14 \xt VA 13.22\x* \p \v 15 E Samwela isilavi Giligali e ikatuwakeda ila. E tomota kesala ibokulaisi Saulo tutala ilokaia bivakawoli la tokwabilia. E isilavaisi metoya Giligali ilosi mapilana Gibia olopola mapilana Beniamina. E Saulo ikalau la boda kasi bawa kaina lakatulima lakatutala tokwabilia. \v 16 E Saulo sola latula Yonatani deli si tokwabilia ibudaisi kasi kabeikau mapilana Geba olopola mapilana Beniamina, e mina Pilisitia kasi kabeikau mapilana Mikimasi. \v 17 E mina Pilisitia si tokwabilia bogwa ivalapulasi metoya kasi kabeikau, ikatuvaisi si boda ivigakaisi budotolu. Budotala ilosi mapilana Opera olopola mapilana Suwala. \v 18 E buduyuwela ilosi mapilana Betorona, deli budutolula ilosi okaligeila itayatila mapilana Seboim deli mapilana viloupakala. \p \v 19 E toyoudilesi tanumnumta gala wala isisuaisi olopola Isireli. Paila mina Pilisitia gala itobu ninasi paila biyamataisi mina Iberu metoya biyoudilasi puluta deli kaiyala. \v 20 (Mina Isireli bilosi wala baisa mina Pilisitia e bililauwaisi si daima paila sopu, si daima paila mnumonu, si kema deli si kaitakewa, paila bisimataisi. \v 21 E mapusi biboda kwaitala toea paila bisimataisi kema deli kaiyala makaisina kala bisibutu bulumakau, e kwaiyu toea paila daimala sopu deli daimala mnumonu.) \v 22 Mapaila oyamla kabilia bima gala wala taitala mina Isireli la tokwabilia biyosi puluta kaina kaiyala, mesinaku wala Saulo sola latula Yonatani isim si puluta deli si kaiyala. \fig Daima kala simata|src="HK 64d" size="col" copy=" workshop " ref="13.20" \fig* \p \v 23 Mina Pilisitia iwitalaisi budotala tokwabilia paila bivabodaisi kadaula mapilana Mikimasi. \c 14 \s1 Yonatani la tuvaluwa \p \v 1 Kwaitala yam Yonatani iluki tau matauna totubovau tokeula la guguwa paila kabilia, kawala, “Taluvapela talokaia mina Pilisitia okasi kabeikau.” Mitaga Yonatani gala iluki tamala Saulo. \v 2 Matauna eibudi kala kabeikau osikowala kaitala gigiku mapilana Migironi katitaikinela Gibia. E matauna la tokwabilia kala bawa makawala kaina lakatulima lakatutala. \v 3 (Omitibogwa matauna Ilai Guyau la tolula eisisu mapilana Sailo, e latula Peniasi. Eisakaili latula Aituba, e matauwena Aituba bodala yagala Ikabodi. E Ikabodi latula Aiya, matauwena goli tolula wa tuta matutona, e ikoukeula miyana epodi\f a \ft Kugisi 1 Sml 2.28 deli kala katumiki.\f* ikibuboti kidamwa matauna Yaubada la tolula tatoula.) E matausina gala wala inikolaisi Yonatani eisilavi matausina. \p \v 4 Yonatani ibodi bisuki makadana kadaula kidamwa biluvapela bila okasi kabeikau mina Pilisitia mapilana Misimasi. E kwaiyu dukutotu kwaisisagaga itotusi opapala keda, kwaitala pilatala keda e kwaiyuwela piliyuwela. Kwaitala yagala Bosesa e kwaiyuwelaga yagala Senei. \v 5 Kwaitala itotu kedala opiliyavata itovilaki Mikimasi, e kwaiyuwela itotu opilibolimila itovilaki Geba. \p \v 6 E Yonatani iluki tau matauna totubovau, kawala, “Taluvapela talokaia okasi kabeikau mina Pilisitia, matausina gala wala inikolaisi Yaubada. Kaina goli Guyau bipilasaida. Mokwitala kadataiyu wala tasisu, mitaga kidamwa Guyau bipilasaida, gala wala avaka bisilibodi matauna paila bisakaida bitatomgwaga.” \p \v 7 E tau matauna totubovau ikaibiga kawala, “Avaka magim bukuvagi, yeigu bogwa wala deli.” \p \v 8 E Yonatani ikaibiga, kawala, “Bogwa bwaina. Bitaluvapela, e kidamwa mina Pilisitia bigisaidasi, \v 9 e bilukwaidasi ibodi bitatulotula paila matausina igau bimakaiadasi, e bitasisu wala baisa. \v 10 Mitaga kidamwa bilukwaidasi bitalokaia matausina bitalokaia wala, e baisa bivigaki kabotuvatusi kidamwa Guyau leisakaida bitatomgwaga baisa matausina.” \p \v 11 E itugwalaisi mina Pilisitia bigisaisi matausina. E mina Pilisitia ikaibigasi kawasi, “Kugisaisi! Taivila mina Iberu isunapulasi metoya onobwala ambaisa eisipepunisi!” \v 12 E idouwaisi Yonatani sola tau matauna totubovau, kawasi, “Tauwauwʹe, kumaisi baisa! Igau bakalukwaimi kwaitala vavagi!” \p E Yonatani iluki tau matauna totubovau, kawala, “Kubokulaigu! Guyau bogwa eisaiki mina Isireli si tomgwaga baisa matausina.” \v 13 Yonatani imwena odabala dukutotu ikikavagina ila, e tau matauna totubovau ibokuli matauna. Yonatani ivabodi mina Pilisitia e ikatuyou matausina ikapusisi, e tau matauna totubovau ikatumati matausina. \v 14 Makwaina katumata kwaimatala Yonatani sola tau matauna totubovau ikatumataisi tailuwoyu tomota olopola kwaitala baleku wala. \v 15 Komwaidona mina Pilisitia mapilana valu ikokolasi. Mabudona tokwabilia tovabodasi keda deli tokwabilia okabeikau itatatuvasi deli kasi kokola. E valu iyega, e tuta makwaina saina ikokoluvagasisi. \s1 Ikalisauwaisi mina Pilisitia \p \v 16 Saulo la tokwabilia matausina tokaivala mapilana Gibia olopola mapilana Beniamina, e igigisaisi mina Pilisitia saina mowai isisakaulasi. \v 17 E Saulo iluki la tokwabilia kawala, “Kukwalauwaisi da tokwabiliasi, kaina availa eitamwau.” E ivagaisi makawala, e ibanaisi Yonatani deli matauna totubovau tokeula la guguwa paila kabilia eitamwausi. \v 18 Saulo iluki tolula Aiya kawala, “Kumiakaigu miyana epodi.”\f b \ft Kugisi mailela 3, deli 1 Sml 2.28.\f* (Makwaina yam Aiya ikikatikeu makwaina omitasi komwaidosi tokwabilia mina Isireli.) \v 19 Avai tuta Saulo ililivalasi sola tolula e mowai makwaina bogwa isisiniveka okasi kabeikau mina Pilisitia, e Saulo iluki matauna kawala, “Ka, gala wala tuta paila bitakatupoiyaisi avaka nanola Guyau!” \v 20 Oluvi matauna deli goli la tokwabilia isuvaisi kulusi okabilia deli mina Pilisitia. E matausina mina Pilisitia bogwa ivanigwasi wala eiyowaisi titoulesi. \v 21 E mimilisi mina Iberu eitokailasi osi boda mina Pilisitia e iwokaiasi ilosi okasi kabeikau. E itovilasi wala tuvaila itokailasi Saulo sola Yonatani. \v 22 E mimilisi goli sesia ikanupepunisi odubakailela mapilana Epereim ilagaisi mina Pilisitia bogwa leisisakaulasi eilolosi, e isuvisi isegulikaisi e iyowaisi deli mina Pilisitia, \v 23 e iyowaisi wala ilauwaisi piliyuwela mapilana Betaveni. E Guyau ikoli mina Isireli wa yam makwaina. \s1 Avaka avaka eikikaloubusisi tutala kabilia eiwokuva \p \v 24 Yam makwaina mina Isireli imama uwosi metoya kasi molu. Paila uula Saulo eilivala biga katotila mwau omatala Yaubada e isaiki kasi karaiwaga, kawala, “Babulotaimi availa availa yokomi bukukwamkonaisi\f c \ft Idokaisi kidamwa biposumasi e Yaubada bivigaki bitomgwagasi okabilia.\f* avai kaula lagaila, paila ikugwa bakeula lugwa baisa agu tilaula.” Mapaila gala wala availa sitana ikamkoni avai vavagi yam makwaina. \v 25 E komwaidosi matausina imaisi olawodila e ibanaisi kitorina ambaisa ambaisa. \v 26 E olawodila ivakasau wala kitorina, mitaga gala wala availa ikamkoni makwaina, paila uula komwaidosi wala matausina ikukolaisi Saulo avaka la bolata. \v 27 Mitaga matauwena Yonatani gala ilagi tamala eikapoki tomota deli la bolata. E matauna iyosali la kaitukwa makaina eikikau e ikotati sitana kitorina ikoma, e saina nanakwa kala lumkola saina bwaina. \v 28 Mitaga taitala metoya baisa matausina ikaibiga, kawala, “Ka, komwaidomasi wala yakamaisi molu iyomamaimasi, paila uula tamam ikapokaimasi kawala, ‘Availa bikamkoni avai vavagi lagaila e yeigu babuloti matauna!’” \p \v 29 E Yonatani ivitakaula kawala, “Wa, avai vavagi baisa saina mwaugaga tamagu leivagi baisa da tomotasi ke! E ka, lakoma kitorina, e baisa tuta agu lumkola saina bwaina. \v 30 Saina bwaina kasi lumkola yam lagaila kidamwa da tomotasi bikomasi kaula makwaisina leikauwaisi leilauwaisi tutala eikalisauwaisi tilaula! E kunanamsasi wala taivila tuvaila kasi bawa mina Pilisitia matausina bikatumataisi.” \p \v 31 Wa yam makwaina mina Isireli ikalisauwaisi mina Pilisitia, matausina iiyowaisi wala mapilana Mikimasi e ilauwaisi mapilana Aiyaloni. E tuta makwaina mina Isireli bogwa eimama uwosi paila kasi molu. \v 32 E mapaila matausina ikalubeigogunasi ilokaiasi avaka bogwa eilebwaisi metoya kasi tilaula, iyosisi sipi deli bulumakau e ikatumataisi minasina otukolesi, e ikomasi vilionesi deli wala buyavisi. \v 33 E ilukwaisi Saulo kawasi, “Ka, tomota bogwa eisulosulasi baisa Guyau paila eikamkomasi viliona deli wala buyavisi.” \p Mapaila Saulo ikawota kawala, “Tauwauwʹe! Yokomi kukikiwolasi wala! Kulopipilaisi kwaitala dakuna\f d \ft Paila bivigaki kabolula e bikatumati mauna makawala karaiwogala si tapwaroru. Mina Iberu idokaisi bomikikila bikamsi viliona deli buyavisi.\f* kumiakaigusi baisa.” \x - \xo 14.33 \xt Vit 9.4; Tol 7.26-27; 17.10-14; 19.26; Kak 12.16,23; 15.23\x* \v 34 E matauna ikawotavau kawala, “Kulosi oluwalaisi tomota e kulukwaisi bimaiyaisi komwaidona si bulumakau deli si sipi baisa. E matausina titoulesi bikatumataisi minasina e bikomasi wala baisa, e matausina gala bisulasi baisa Guyau paila bikamkomasi viliona deli buyavisi.” Mapaila bogi makwaina komwaidosi imaiyaisi komwaidona si bulutuvalu e ikatumataisi minasina wa dakuna makwaina. \v 35 Mapaila Saulo ikaliai kwaitala kabolula baisa Guyau, makwaina kwaimatala la kaliai kabolula. \p \v 36 Saulo iluki la tomota kawala, “Ibodaidasi bogi makwaina bitalosi bitabokavilaisi mina Pilisitia bitalebwaisi si guguwa tatoula wala bikikivi visiga, e bitamtulaisi wala.” \p E matausina imapwaisi kawasi, “Kuvagi wala avaka kudoki bwaina.” \p Mitaga tolula ikaibiga, kawala, “Ka, ibodi wala ikugwa bitakatupoiyaisi Yaubada avaka nanola.” \p \v 37 Mapaila Saulo ikatupoi Yaubada kawala, “Mwa, Guyau! Ki, kudoki bakakabiliasi deli mina Pilisitia? Ki, kaina bukuvigakaimasi bakatomgwagasi?” Taga Yaubada gala wala ivitakauloki wa yam makwaina. \v 38 Oluvi Saulo iluki tomota kasi tokugwa kawala, “Tauwau! Kumaisi baisa tanevikolaisi avai mitugaga tayomitulaisi lagaila. \v 39 Yeigu akatotila baisa omatala Guyau Tomovagasi, matauna eisaiki mina Isireli si tomgwaga, kidamwa availa isim kala pakula ibodi wala bitakatumataisi, kaina goli matauna latugu Yonatani.” Mitaga gala taitala ilivala avai vavagi. \v 40 E oluvi Saulo iluki matausina, kawala, “Ka! Komwaidomi wala bukulosi kutotusi baisʹe. E yeigu sogu Yonatani bakatotu wala baisa.” \p E matausina imapwaisi kawasi, “Kuvagi wala avaka kudoki bwaina.” \p \v 41 E Saulo ikaibiga baisa Guyau, mina Isireli si Yaubada, kawala, “Mwa Guyau! Avaka paila gala kuvitakaulokaigu lagaila? Mwa Guyau! Yoku mina Isireli si Yaubada, kuvitakaulokaigu metoya makwaisina dakuna kwaibumaboma. E kidamwa pakula makwaina baisa Yonatani kaina baisa yeigu, e bukumapu metoya makwaina dakuna Urim. Taga kidamwa metoya baisa m tomota mina Isireli, e bukumapu metoya makwaina dakuna Tummim.” E mapaila ikibuboti baisa Yonatani sola Saulo, e tomota tobubwaila wala. \x - \xo 14.41 \xt Baw 27.21; 1 Sml 28.6\x* \v 42 Oluvi Saulo ikaibiga, kawala, “E, kunagi baisa oluwalaima sogu latugu Yonatani.” E mapaila ikibuboti baisa Yonatani. \v 43 Oluvi Saulo ikatupoi Yonatani kawala, “Ki, avaka bogwa lokuvagi?” \p Yonatani ivitakaula, kawala, “Yeigu lakoma sitana pikekita wala kitorina. Ka, mayeigula - yeigula wala bogwa bwaina bakaliga.” \p \v 44 Saulo iluki matauna, kawala, “Kidamwa gala bikatumataimsi, ibodi wala Yaubada biwaigu bakaliga!” \p \v 45 Mitaga tomota ilukwaisi Saulo, kawasi, “Wa, ammakawala! Ka, matauna Yonatani itomgwaga, saina kwaiveka kalisewa leivagi paila mina Isireli, e ki, mwadaga bakakatumataisi ke? Gala wala! Yakamaisi kakatotilasi omatala Guyau matauna Tomovagasi, mwada gala yatala kulula bitamwau metoya opwanetala. Baisa avaka leivagi lagaila bogwa leivagi deli Yaubada la pilasi.” E tomota ikolaisi Yonatani metoya matausina mwada bikatumataisi. \p \v 46 Oluvi Saulo isim bwakavila paila mina Pilisitia, e matausina ikaimilavausi osi valu. \s1 Saulo deli litula ola tuta iguguyau \p \v 47 Tutala Saulo bogwa iguguyau mapilana Isireli, matauna ikabilia baisa komwaidosi kala tilaula ambaisa ambaisa, matausina mina Mowabi, mina Amoni, mina Edom, deli guyousi Soba deli goli mina Pilisitia. E ambaisa ambaisa bikikabilia matauna bitomgwaga wala. \v 48 Matauna ikikabilia saina peuligaga e ikikalisewa, e deli goli ikalisuwoli matausina mina Amaleki. Matauna ikoli mina Isireli metoya avai kabilia avai kabilia. \p \v 49 E Saulo litula tauwau yagasi Yonatani, Isivi, deli Malikisuwa. E la kuluta vivila yagala Merabi, e vilagwadi yagala Mikali. \v 50 E la kwava yagala Ainowam, minana Aimaasi latula, e la tokwabilia si kumatoula matauna Saulo bodala yagala Abina, matauna Nera latula. E Nera matauna Saulo tamala. \v 51 Paila Saulo tamala Kisa e Abina tamala Nera, e Kisa sola Nera kasitaiyu wala Abieli litula. \p \v 52 E ola tuta komwaidona ibodi wala Saulo bikikabilia saina peula baisa mina Pilisitia. E avai tuta wala Saulo bibani taitala tau saina topeula kaina totuvaluwa, e bivigaki matauna taitala la tokwabilia. \c 15 \s1 Kabilia deli mina Amaleki \p \v 1 E Samwela iluki Saulo kawala, “Ka, yeigula Guyau eiwitalaigu omitibogwa lama paila bavaputumaim e bukuguyau paila la tomota mina Isireli. Mapaila kunakaigali avaka Guyau Topeuligaga\f e \ft Kugisi 1 Sml 1.3 deli kala katumiki.\f* eililivala. \x - \xo 15.1 \xt 1 Sml 10.1\x* \v 2 Matauna igau bimipuki mina Amaleki, paila tubusia omitibogwa ikabiliasi deli mina Isireli wa tuta makwaina imaimaisi metoya Itipita. \x - \xo 15.2 \xt Sun 17.8-14; Kak 25.17-19\x* \v 3 Mapaila kulosi kukwabiliasi deli mina Amaleki, e avaka avaka si guguwa bukukwatudidaimisi, e bukukwatumtuwolisi wala komwaidosi matausina. Gala bukukilavaisi avai vavagi bisisu bwaina. Kukwatumataisi komwaidona tauwau, vivila, gugwadi, deli pwapwawa, si bulumakau, si sipi, si kameli, e deli si ase.” \p \v 4 E Saulo idou komwaidona la tokwabilia gulitinidesi e ikalau matausina mapilana Telemi. E kasi bawa makawala 200,000 tokwabilia metoyasi Isireli, e 10,000 metoyasi Yuda. \v 5 E oluvi matauna deli la tokwabilia ilosi ovilouveka Amaleki, e ikanupepunisi opapala waya e itulotulasi. \v 6 E Saulo iwitali kasi katuloluta mina Keini, matausina tubusia omitibogwa inokapisaisi mina Isireli avai tuta isunapulasi metoya Itipita. Ikaibiga kawala, “Kutokaiasi kulosi e kuligaimwaisiga mina Amaleki, e gagabila gala bakakatumataimi deli matausina.” Mapaila mina Keini isilavaisi ilosi. \p \v 7 Saulo ikalisau odubasi mina Amaleki. Ikabiliasi metoya mapilana Abila e ilauwaisi mapilana Sura, Itipita opilibomatu. \v 8 Matauna Agagi guyoula Amaleki iyosaisi tomomova wala, e ikatumataisiga komwaidona tomota. \v 9 Mitaga Saulo deli la tokwabilia ikolaisi la momova Agagi, e gala ikatumataisi si bulutuvalu naminibwaita, makawala si sipi, si bulumakau navakaveka deli nakikekita kaina si lam. Deli goli avai vavagi tuvaila kwaiminibwaina, gala ikatudidaimisi makwaisina. Mitaga matausina ikatudidaimisi avaka wala gala dimlesi deli avaka gala ibudoki nona. \s1 Yaubada ikoulovi Saulo la guyau \p \v 10 Guyau iluki Samwela, \v 11 “Ka, yeigu bogwa laninavila paila lavigaki Saulo guyau. Bogwa eitotubulokaigu deli bogwa eikoulovi ulo karaiwaga.” Samwela igibuluwa e bogi komwaidona ikayubabai baisa Guyau. \v 12 E eiyam kaukwau pikekita ila inainevi Saulo. Bogwa ilagi mwada Saulo bogwa leila ovalu Kamela e baisa eikaliai kwaitala kaboluluwai baisa titoulela, e oluvi ila Giligali. \v 13 Samwela ilokaia Saulo, e Saulo ibigibwaili matauna kawala, “Mwa, Samwela! Ibodi Guyau bibigibwailim. Yeigu bogwa lakabikuwoli Guyau la karaiwaga.” \p \v 14 Samwela ikatupoi, kawala, “Mitaga avaka paila lalagi bulumakau deli sipi igilagelasi?” \p \v 15 Saulo ivitakauloki, kawala, “Ulo tomota imaiyaisi metoya baisa mina Amaleki. Matausina ikatupalaisi sipi deli bulumakau naminibwaita\f f \fq \it ikatupalaisi...naminibwaita.\it*\ft Samwela igibuluwa paila bogwa eikabomaisi mauna komwaidona baisa Yaubada e ibodi wala bikatumtuwolisi biwokuva; kugisi Tol 27.28 deli Baw 21.3.\f* paila bivigakaisi lula baisa Guyau m Yaubada, deli kesalaga bogwa wala kakatumtuwolisi leiwokuva.” \p \v 16 Samwela ikawota kawala, “Kukwapatu! Igau balukwaim avaka Guyau eilukwaigu wa bogi.” \p E Saulo ivitakaula, kawala, “Aa, bwaina - kulukwaigu.” \p \v 17 Samwela ivitakauloki, kawala, “Kaina goli kunanamsa gala kam yeiwau, mitaga yoku kasi todabala odalesi mina Isireli! Guyau eivaputumaim paila bukuguyoi Isireli, \v 18 deli bogwa eiwitalaim deli eikaraiwogaim bukukwatumtuwolisi matausina tomota gaga mina Amaleki. Bogwa leilukwaim bukukwabiliasi tatoula wala bukukwatumtuwolisi komwaidosi. \v 19 Avaka paila gala kukwabikuwoli matauna? Avaka paila kukwalubeigogunasi paila wala guguwa kala lebu, e makawala lokuvagi avaka gala iyomwasali nanola Guyau?” \p \v 20 Saulo ivitakaula, kawala, “Bogwa lakabikuwoli Guyau. Ka, bogwa lala makawala eilukwaigu. Lakaimilivau wala guyau Agagi, e lakakatumataisi komwaidona mina Amaleki. \v 21 Mitaga ulo tomota gala ikatumataisi sipi deli bulumakau naminibwaita eiyosisi, mitaga imaiyaisi mapilana Giligali paila bivigakaisi lula baisa Guyau m Yaubada.” \p \v 22 E Samwela ikaibiga, kawala, “Avai vavagi kudoki Guyau magila? Ki, kudoki magila kabikaula kaina semakavi deli lula? Kaina bwaina sitana kidamwa bukusaiki lula metoya sipi naminibwaita baisa matauna, mitaga ibodi sainela bukukwabikuwoli matauna. \v 23 Kosomapu baisa matauna kala gaga makawala mlukwausa, deli kaiveka nona kala mitugaga makawala kala tapwaroru tokolu. Paila bogwa lokukoulovi Guyau la karaiwaga, e mauula matauna bogwa eikoulovi m guyau.” \p \v 24 E Saulo ivitakaula, kawala, “Mokwita! Bogwa lamitugaga. Bogwa lakoulovi Guyau la karaiwaga deli yoku m kwatuloluta. Yeigu akukoli ulo tomota deli bogwa lavagi avaka magisi. \v 25 Mitaga baisa tuta anigadaim, kuligaiwa ulo sula, e yeigu deli yoku bitakaimilavau mapilana Giligali kidamwa yeigu batapwaroru baisa Guyau.” \p \v 26 E Samwela ivitakauloki, kawala, “Galaga deli yoku bitakaimilavau! Bogwa kukoulovi Guyau la karaiwaga, e mauula matauna bogwa leikoulovi m guyau baisa mina Isireli.” \p \v 27 E Samwela itovila bila, mitaga Saulo iyosa okala kwama Samwela e kwama itakisi. \x - \xo 15.27-28 \xt 1 Sml 28.17; 1 Gwe 11.30-31\x* \v 28 Samwela iluki matauna, kawala, “Guyau bogwa eikodidaimi kabokwaraiwaga Isireli metoya baisa yoku lagaila, deli leisaiki makwaina baisa taitala ituwoli, matauna kala bwaina ikalisauwaim. \v 29 Isireli la Yaubada Tovakaigaga gala bisopa kaina bikatumapu nanola. Matauna goli gala guma watanawa - ka, matauna gala wala bikatumapu nanola.” \p \v 30 Saulo ivitakaula, “Yeigu bogwa lasula. Mitaga anigadaim, bukukwamiabaigu omitasi tokugwala ulo tomota deli komwaidona mina Isireli. Kuma bitala e gagabila batapwaroru baisa Guyau m Yaubada.” \v 31 Mapaila kasitaiyu Samwela ikaimilavausi mapilana Giligali, e Saulo itapwaroru baisa Guyau. \p \v 32 E Samwela ikawota, kawala, “Kumaiyaisi guyau Agagi baisa yeigu.” Agagi bogwa leimakaia matauna, itatatuva deli kala kokola ininanamsa titoulela, “Isala yayana vavagi makwaina kidamwa bakaliga.” \v 33 Samwela ikaibiga, “Ka, bidubadu vivila litusia eikaligasi metoya om kema, e makawala goli baisa tuta inam latula, mayokula goli, bukukwaliga metoya wa kema.” E itamati Agagi iniki matauna omatala kabolula mapilana Giligali. \p \v 34 Oluvi Samwela ila Rama, e guyau Saulo ila ola valu Gibia. \v 35 Ola tuta tomomova, Samwela gala tuvaila igisivau guyau matauna. Mitaga ininigagi matauna. E Guyau bogwa eikayoyu paila leivigaki Saulo iguyoi Isireli. \c 16 \s1 Samwela ibulami Debida paila biguyau \p \v 1 E Guyau ilivala baisa Samwela kawala, “Ammakawala kala kaduwonaku m ninamwau bisisu paila Saulo? Yeigu bogwa lapaiki matauna biguyoi mina Isireli. Mitaga baisa tuta kukwau sitana bulami olibe e bukula Bedeliem, e bukubani taitala tau yagala Yese. Paila bogwa lanagi taitala latula matauna biguyau.” \fig David’s early years|src="HK 45a" size="span" ref="16.1" \fig* \p \v 2 Samwela ikatupoi, “Ammakawala bavagi baisa? Kidamwa Saulo bilagi, e matauna bikatumataigu!” \p Guyau ivitakauloki matauna kawala, “Kukwau natana bulumakau namwala kulau e kulivala mwada lokula baisa paila bukulula baisa Guyau. \v 3 E kudou Yese biwa wa lula makwaina, e yeigu balukwaim avaka bukuvagi. Ka, balukwaim bukuvaputumi taitala tau paila biguyau.” \p \v 4 Samwela ivagi wala makawala avaka Guyau eiluki bivagi, e ila Bedeliem, e baisa goli kaidadala valu ibodaisi matauna deli si tatuva, e ikatupoiyaisi matauna kawasi, “Mwa! Tokalamimi,\f g \ft Kugisi 1 Sml 9.9-11.\f* ki, lokuma paila bitaveyawasi kaina?” \p \v 5 Matauna ivitakauloki matausina kawala, “Mitaga! Ka, yeigu lama paila balula baisa Guyau. Kukikilaimi e bukubokulaigusi.” Tuvaila goli iluki Yese deli litula kidamwa bikikilaisi titoulesi, e idou matausina bilosi deli matauna ilulasi. \p \v 6 Avai tuta Yese deli litula iviloubusisi, e Samwela igisi kuluta, matauna Eliabi, e inanamsa, “Ka, matauwena tau eitotu baisa Guyau omatala, e adoki mokwita wala matauna bogwa einagi.” \v 7 Mitaga Guyau iluki matauna kawala, “Taga bikau nanom paila kala towonaku deli kala tominabwaita. Yeigu bogwa lapaiki matauna. Paila yeigu ulo naga gala makawala tomota si naga. Tomota bigisaisi woula avaka kala gigisa wala, mitaga yeigu agigisi nona.” \p \v 8 Oluvi Yese idou latula Abinadaba imakaia Samwela. E Samwela ikaibiga kawala, “Gala! Guyau gala inagi matauna.” \v 9 Tuvaila Yese ivakouli Samma imiaki Samwela e Samwela iluki kawala, “Gala wala, Guyau gala inagi matauna.” \v 10 E bogwa makawala Yese litula kasitailima kasitaiyu imiaki Samwela. E Samwela iluki matauna, kawala, “Gala, Guyau gala wala inagi taitala matausina.” \v 11 E oluvi Samwela ikatupoi Yese, kawala, “Ki, sitana litumwa tuvaila kaina gala?” \p Yese ivitakauloki, kawala, “Taitala tuvaila matauna kasusu, mitaga matauna gala isisu baisa, bogwa leila iiyamata sipi.” \p E Samwela ikaibiga, kawala, “Kuluki matauna bima baisa, paila gala bitagabwaisi lula tatoula wala matauna bima.” \v 12 Mapaila Yese iwitali biga mwada matauna bima. E matauna totubovau, e tominabwaita deli tomatuwa, e matala goli kwegigigia. E Guyau iluki Samwela, kawala, “E, matauna! Kuvaputumi matauna.” \v 13 Samwela ikau bulamila olibe e ivaputumi Debida omitasi wala tuwʹala komwaidosi. E tuta matutona wala Guyau la baloma isikaili Debida e isisii wala matauna metoya wa yam makwaina e isigaga goli. E Samwela ikaimilavau ola valu Rama. \s1 Debida ilokaia Saulo iwotitali \p \v 14 E Guyau la baloma isilavi Saulo, e baloma gaga Guyau iwitali baisa matauna. \v 15 E la touwata ilukwaisi matauna kawasi, “Bogwa lakanikolaisi Yaubada eiwitali baloma gaga baisa yoku e iyomwauwaim. \v 16 Ibodi bukukwaraiwogaimasi, e bakalosi kanevisi taitala availa inikoli wawai gita. Kidamwa avai tuta baloma gaga bimakaiam, e matauna tau biwai la gita, e biyomwasali nanom.” \p \v 17 Mapaila Saulo ikaraiwogi matausina, kawala, “Kunevaisi taitala towawai e bukumiakaigusi matauna.” \p \v 18 E taitala matausina la touwata ilivala kawala, “Taitala Yese latula oviluwela Bedeliem matauna saina kala tovagi wawai gita. E ka, tuvaila matauna taitala totuvaluwa deli tomatabwaila matauna, e tokabilia topeula deli goli tobigabwaila, e tuvaila Guyau isikaili matauna.” \p \v 19 Mapaila Saulo iwitali touwata ilauwaisi biga baisa Yese, ilukwaisi matauna kawasi, “Mwa! Latum Debida matauna toyamata sipi - kuwitali matauna bimakaiagu.” \v 20 E Yese iwitali Debida ikau natana gota natubovau, e tuvaila ikau beredi, deli goli yatala lukwavala waini isaili otapwala natana ase e iwitali baisa Saulo. \v 21 Debida imakaia Saulo e isuvi ola wotetila. E Saulo saina tombwailila matauna, e inagi matauna tokeula la guguwa paila kabilia. \v 22 Oluvi Saulo iwitali biga ilokaia Yese. Kawala, “Mwa! Migibwailigu wala Debida. E anigadaim saina magigu Debida basiaim wala ulo towotetila.” \v 23 E metoya wa tuta matutona goli kidamwa avai tuta Yaubada biwitali baloma gaga bimakaia Saulo, e Debida bikau la gita biwai. E baloma gaga bogwa bisilavi Saulo, e kala lumkola bibwaina e bimwamwasila nanola. \c 17 \s1 Golaiati iyokoli mina Isireli \p \v 1 Mina Pilisitia igugulasi mapilana Sokou oviluwela Yuda paila bikabiliasi. E isailisi kasi kabeikau makatupona yagala Epesi Damin oluwalaisi Sokou deli Aseka. \v 2 Saulo deli mina Isireli igugulasi ibudaisi kasi kabeikau oitayatilela mapilana Ela e baisa eikatubaiasasi paila biyowaisi deli mina Pilisitia. \v 3 Pilatala dubakaila mina Pilisitia eitodadelisi, piliyuwela mina Isireli, e oluwalaisiga itayatila. \p \v 4 E taitala tau yagala Golaiati tolela Gata, e isunapula metoya okasi kabeikau mina Pilisitia paila biyokoli mina Isireli. E matauna kala woloula iboda uvatala tomwaidona. \v 5 E isisikam wowola vayoulela barasi wala, mokaila makawala luwotala yuwa peta (57 kg), deli kala kulupewa tuvaila barasi wala. \v 6 E kaikela tuvaila isim tabodala barasi, e ikatikeu la kaiyala kaikekita barasi wala. \v 7 E la kaiyala kaiveka popoula makawala bubotala pou, e matala makaina aiyani wala, mokaila makawala tala peta e ikatapwana (7 kg). E taitala tokwabilia ivasekala omatala matauna, e tokeula la vayoula. \v 8 E Golaiati itotu iukuwakula baisa mina Isireli kawala, “Tauwau, avaka lokuuvagaisi baisa, kuuvadadelisi paila yowai? Tauwau, yeigu guma Pilisitia, yokomiga Saulo la ula! Ibodi bukunagaisi taitala mi tokwabilia bima kayowai. \v 9 Kidamwa matauna bitomgwaga e bikatumataigu, e bukuvigakaimasi mi ula, mitaga kidamwa yeigu batomgwaga e bakatumati matauna, bakavigakaimi ma ulasi. \v 10 Lagaila wala bayokolaimi, yokomi tokwabilia mina Isireli. Magigu wala bukunagaisi availa bima kayowai.” \v 11 Avai tuta Saulo deli la tokwabilia ilagaisi baisa e saina ikokoluvagasisi. \s1 Debida itotu Saulo okala kabeikau \p \v 12 Debida matauna Yese latula matauna guma Eparati metoya Bedeliem mapilana Yuda. Yese litula tailima taitolu, e tuta matutona Saulo eiguyau, matauna Yese bogwa eitomoya. \v 13 E litula taitolu tovakaveka ilosi ikabiliasi deli Saulo. Molitomoya Eliabi, eisakaili Abinadaba, e taitolula Samma. \v 14 E Debida la kasusu. E avai tuta tuwʹala isisuaisi deli Saulo, \v 15 e Debida isilavi tuwʹala ikaimilavau Bedeliem, paila biyamati tamala la sipi. \p \v 16 E yam kwaitala kwaitala kaukwau deli koyavi matauna Golaiati iiyokoli wala mina Isireli iboda kweluwovasi yam. \p \v 17 Kwaitala yam, Yese iluki Debida, kawala, “Kukwau matasina yuwa petala witi kwegubugabu deli makwaisina kweluwotala beredi, e bukunanakwa bukuuyoki tuwamwa okabeikau. \v 18 Deli kukwau makaposina kapoluwotala tutuba kusaiki si kumatoula. Kunevikoli tuwamwa ammakawala bulogasi, e kumai avai kabutuvatusi bagisi basimokwita kidamwa lokubani matausina deli bulogasi bwaina. \v 19 E ka, guyau Saulo, deli tuwamwa deli goli komwaidosi mina Isireli, matausina eiyowaisi deli mina Pilisitia oitayatilela Ela.” \p \v 20 E eiyam kaukwau pikekita Debida itokaia isilavi minasina sipi e availa wala iiyamata, ikau makwaina kaula e ivatuboulola avaka Yese bogwa eiluki matauna bivagi. E tutala mina Isireli itokaiasi bilosi okawakali e iwaiweyasi deli si gidaleiya, e matutona goli Debida iviloubusi okabeikau. \v 21 Mina Pilisitia deli mina Isireli ilaisi kabasi okawakali, itovilakaisi sesia mitasi mitasi. \v 22 Debida iligaim kaula deli tosikwawa matauna kaula kala toyamata e isakaula ila okawakali e ilokaia tuwʹala ibudobodasi. \v 23 Avai tuta eibigatona baisa matausina, Golaiati ivalapula e iyokoli mina Isireli makawala eivigibogwi. E Debida ililagi matauna. \v 24 Avai tuta mina Isireli igisaisi Golaiati, e isakaulasi paila kasi kokola deli itatatuvasi. \v 25 E ititamapusi taitala baisa taitala kawasi, “Ka, kugisaisi matauna! Kulagaisi eiyokoli! E ka, guyau Saulo eilavi puwaya saina kwaiveka baisa matauna availa bikatumati matauna tilaula; e guyau tuvaila bikasali latula vivila bivaiya; deli biligaim veyala kasi karaiwaga kidamwa gala tuvaila bipokapokalasi.” \p \v 26 Debida ikatupoi matausina tauwau eitotusi katitaikinela matauna, kawala, “Tauwau, kidamwa availa bikatumati matauna guma Pilisitia e biuwoli kasi mmosila mina Isireli e avai mapula matauna bibani? Ki, avai tauga matauna guma Pilisitia, matauna gala inikoli Yaubada, e mwada biyokoli Yaubada Tosivagasi la tokwabilia?” \v 27 E matausina ilukwaisi Debida avai mapula bikaloubusi baisa availa matauna bikatumati Golaiati. \p \v 28 E Eliabi matauna Debida tuwala molitomoya bogwa eilagi Debida ililivalasi deli matausina tauwau. E matauna saina igibuluwa e ikawota iluki Debida kawala, “Ei, mwa, yoku! Avaka kuuvagi baisa ke? Ki, availaga iiyamati mayuwona sipi minasina lokusilavi olawodila? Yoku saina minimani wodom! Yoku lokuma mwada bukugigisi wala kabilia kadai!” \p \v 29 E Debida ikawota ikatupoi kawala, “Mna! ki, avaka bogwa lavagi? Ki, gala sitana ibodi bakatupoi avaka? Wo!” \v 30 E itovilaki ikatupoi taitala tuvaila mabigana wala. E ikatupoi bidubadu tomota e komwaidosi imapwaisi makwaina katupoi makawala wala. \p \v 31 Mitaga mimilisi tauwau bogwa leilagaisi avaka Debida ililivali, e matausina ilosi isolasi baisa Saulo. E Saulo idou Debida bimakaia. \v 32 Debida iluki Saulo kawala, “Mwa! Ulo guyau yoku - ka, gala availa ibodi bikukoli matauna guma Pilisitia! E yeigu ibodaigu wala balokaia matauna kayowai.” \p \v 33 E Saulo ivitakauloki kawala, “Waa, gala! Ki, ammakawalaga yoku bukuvigaki yowai deli matauna? Paila yoku saina wala gwadi, mitaga matauna bogwa eibisibasi okabilia ola tuta komwaidona!” \p \v 34 Debida ikaibiga, kawala, “Mwa! Ulo guyau yoku - ka, yeigu toyamatela wala tamagu la sipi. Avai tuta laiyoni kaina beya bikalileu lam, \fig Avai tuta bima beya|src="LB 00048" size="col" ref="17.34" \fig* \v 35 e yeigu babokavili minana bawaiya e bakoli lam. E kidamwa laiyoni kainaga beya bitovilakaigu, e yeigu bayosi kaiyola bawaiya e bakatumati. \v 36 Ka, yeigu bogwa lakatumati bidubadu laiyoni deli beya. E tuvaila bavigaki makawala wala baisa matauna guma Pilisitia gala inikoli Yaubada, paila matauwenala eiyokoli Yaubada Tosivagasi la tokwabilia. \v 37 E Guyau bogwa ikolaigu metoya minasina laiyoni deli beya, e makawala goli matauna tuvaila bikolaigu metoya baisa matauna guma Pilisitia.” \p Saulo ivitakaula kawala, “E saina bwaina. Bukula. Guyau matauna deli yoku.” \v 38 Saulo ikasali la guguwa kabilia titoulela baisa Debida paila mwada bisikam. E ikau kala kulupewa eibubulokaisi metoya barasi isaili opwanetala Debida, e tuvaila isikoma vayoulela wowola. \v 39 Debida ikau Saulo la puluta isagi, e ivigikoni mwada biloula, mitaga gala igagabila, paila uula gala ikabitutuki sikam makwaisina. E matauna iluki Saulo kawala, “Mwa! Gala ibodi bayowai deli guguwa makwaisina, paila gala bikabitutukwaigu kala sisikam makwaisina.” Mapaila ivilili komwaidona makwaisina iligaim. \v 40 E matauna ikau la kaitukwa deli isau kwailima dakuna kwedudubuna metoya wa sakala isewoya okala kauya e ikatuvakai la peu e ila bibodi Golaiati. \s1 Debida ikalisau Golaiati \p \v 41 E Golaiati ivaloula imakaia Debida, deli la vayoula kala tokeula eililoula omatala. Matauna ililoula wala imakaia katitaikina, \v 42 e avai tuta bogwa igisibwelaki kala gigisa Debida, matauna ivigaki kala yousokana, paila wala saina tokekita deli tomanabwaita. \v 43 Matauna iluki Debida kawala, “Avaka kaila makaina lokuiyosi? Ki kudoki yeigu kaukwa ke?” Mapaila Golaiati ibuloti Debida omatala la yaubada titoulela. \v 44 Matauna ikammalu Debida kawala, “Mwa! Kawam pia! Kuma nani akatumataim, e wowom bikomasi mauna nayoyowa deli nasigisagina.” \p \v 45 Debida ivitakauloki kawala, “Ka, yoku mwada bukuyowaiyaigu metoya puluta deli kaiyala, mitaga yeigu lamakaiam oyagala wala Guyau Topeuligaga, matauna mina Isireli tokwabilia si Yaubada, matauwena goli lokuyokoli. \v 46 E yam lagaila wala Guyau bisailim oyamagu. Yeigu bakatumataim e bakapituni kaiyom. E mina Pilisitia uwosi bikomasi mauna nayoyowa deli nasigisagina. E tomota ovalu watanawa komwaidona binikolaisi mina Isireli isim si Yaubada. \v 47 E availa availa isisuaisi baisa bigisaisi Guyau gala ninikelala bikau puluta kaina kaiyala paila bikoli la tomota. Matauna tuta komwaidona bitomgwaga wala okabilia, e komwaidomi wala bisailimi oyumamaisi.” \p \v 48 E Golaiati ivaloula tuvaila ilokaia Debida, e Debida isakaula ilokaia mina Pilisitia okasi kawakali, paila bikabilia deli matauna. \v 49 E Debida isewoya yamala okala kauya e ikau kwaitala dakuna. Makwaina ikatuwayai ola peu ilavi ilokaia Golaiati. E ibabeula wala ila ivia busubosala e ikatuvi wala kwavigela dabala, e Golaiati ikapusi ikanubiaki wala opwaipwaia. \v 50 E ka, Debida gala wala deli la puluta, mitaga ikalisau Golaiati e ikatumati matauna metoya peu deli dakuna! \x - \xo 17.50 \xt 2 Sml 21.19\x* \v 51 Debida isakaula ilokaia matauna, itola otapwala e ikau Golaiati la kema paila kabilia metoya ola kabosakaila e ikatumati matauna ikapituni kaiyola. \p Avai tuta mina Pilisitia igisaisi si kumatoula bogwa eikaliga, e matausina isakaulasi. \v 52 E mina Isireli deli mina Yuda ikawotasi ibokavilaisi matausina, e ibokavilaisi wala ilauwaisi mapilana Gata deli okalapisilela Ekironi. E mina Pilisitia ikatubuyavi uwosi ikikapusisi otapwala keda makadana biloula Saraim, kala kaduwonaku makawala biloula Gata deli Ekironi. \v 53 E avai tuta mina Isireli ikaimilavausi metoya obwakavila mina Pilisitia, matausina ikilibulebusi avaka magisi metoya okasi kabeikau mina Pilisitia. \v 54 E Debida ikau Golaiati pwanetala e ilau Yerusalem. Mitaga Golaiati la guguwa paila kabilia iyamati wala ola buliyoyova titoulela. \s1 Debida iuyokaisi Saulo \p \v 55 Avai tuta Saulo bogwa eigisi Debida eitokaia bilokaia biyowaisi sola Golaiati, e Saulo ikatupoi Abina, matauna la tokwabilia si kumatoula, kawala, “Mwa! Abina, ami yagala tamala magudina?” \p E Abina ivitakauloki Saulo kawala, “Mwa! Ulo guyau, eisekila! Yeigu gala wala anikoli.” \p \v 56 E Saulo ikaraiwogi Abina kawala, “Kula kukwatupoi.” \p \v 57 Mapaila wa tuta matutona Debida ikaimilavau okabeikau tutala bogwa eikatumati Golaiati e Abina ivakouli matauna iuyoki Saulo. E Debida deli wala ikikau Golaiati pwanetala. \v 58 E Saulo ikatupoi matauna kawala, “Mwa! Monagwadi, ki, ami yagala tamam?” \p E Debida ivitakauloki Saulo kawala, “Yeigu tamagu Yese, matauna m touwata guma Bedeliem.” \c 18 \p \v 1 E Saulo sola Debida bogwa ivenokusi si kaiyaku. E igau oluvi, Saulo latula Yonatani saina ikau nanola baisa Debida e iyebwaili matauna makawala goli iyebwaili titoulela. \v 2 E Saulo isiaim wala Debida wa yam makwaina, e gala itagwala paila bikeiita ola valu. \v 3 Yonatani ilivala biga katotila peula paila bivigaki tombwailila gala kala kalitutila baisa matauna, uula la yebwaili saina vakaigaga paila matauna. \v 4 E ivilili kala kakapula miyana eisisikoma e isaiki Debida, deli wala tabodala wowola, e tuvaila la puluta, kaiyala, deli bunodoga. \v 5 E Debida tuta komwaidona itomgwaga wala metoya okabilia makwaisina Saulo eiwitali matauna, e baisa uula Saulo ivigaki matauna taitala kumatoula oluwalaisi tokwabilia. Baisa makawala saina iyomwasali Saulo la kumatoula deli goli la tokwabilia komwaidosi. \s1 Saulo ipogi Debida \p \v 6 Avai tuta Debida bogwa eikatumati Golaiati e ikaimilavau, deli wala tokwabilia imaimaisi ovalu, e viluwesi Isireli komwaidona vivilesi imaisi bibodaisi guyau Saulo. E komwaidosi iusiwosisi wosila mwasawa, e immwasawasi sasani, iwawaisi yuka, e deli goli ikikaiwosisi. \v 7 Olumoulela makwaina mwasawa vivila eiusiwosisi kawasi, “Saulo bogwa ikatumati lakatuluwotala wala, mitaga Debida ikatumati lakatuluwovila goli!” \x - \xo 18.7 \xt 1 Sml 21.11; 29.5\x* \v 8 E Saulo gala wala iyebwaili makawala baisa, e matauna saina igibuluwa. E ikaibiga, kawala, “Mwada eikaibigasi Debida lakatuluwovila mitaga yeigu lakatuluwotala wala! E kaina goli makateki bivigakaisi biguyau!” \v 9 E metoya wa yam makwaina Saulo ipogi Debida e ininali matauna. \p \v 10 E yam kwaiyuwela Yaubada iwitali baloma gaga saina nanakwa isikaili Saulo e igidaleiya wala ola bwala makawala tonagowa. Debida iwawai la gita makawala eiuvagi yam yam, e Saulo oyamala iiyosi kaitala kaiyala. \v 11 E Saulo ininanamsa wala titoulela kawala, “Bakopituki otaboda!” E makawala isivayu luvalova kaiyala baisa Debida, mitaga sivayu wala Debida iiyobwi. \p \v 12 Saulo saina ikukoli Debida paila Guyau bogwa eisikaili Debida mitaga bogwa eisilavi Saulo. \v 13 Mapaila Saulo iwitali Debida ila, e ivigaki si kumatoula tokwabilia kasi bawa lakatuluwotala. E ikugwai matausina olopola kabilia. \v 14 Komwaidona avaka bogwa eivagi saina bwainigaga, paila Guyau bogwa eisikaili matauna. \v 15 Saulo imitakavati Debida eiuvagi togaga e saina wala ikokoluvagasi baisa matauna. \v 16 Mitaga komwaidona tomota olopola Isireli deli Yuda iyebwailisi wala Debida, paila matauna tokugwa saina totomgwaga. \s1 Debida ivaiya Saulo latula \p \v 17 E Saulo iluki Debida, kawala, “Ka, kidamwa yoku bukuwotitalaigu e yoku ulo tokwabilia totuvaluwa deli tokimadagi, e kidamwa bukukwabilia Guyau la kabilia wala, e ka, minawena latugu vilitomoya Merabi bogwa latugwali bukuvaiya minana.” (Paila Saulo magila Debida bikaliga, mitaga gala ibodi matauna titoulela bikatumati Debida. E mauula goli eiluki Debida makawala, mwada mina Pilisitia bikatumataisi matauna.) \p \v 18 Debida ivitakauloki Saulo kawala, “Availa yeigu e deli avai dala dalegu kidamwa yeigu bavigakaigu guyau yawala?” \v 19 Mitaga tuta matutona ibodi Merabi bivaiya Debida, e Saulo gala iyovaiya minana baisa Debida. Kaimapula goli Saulo iyovaiya minana baisa taitala tau ituwoli yagala Adiriela guma Meola. \p \v 20 Mitaga Saulo latula vilagwadi yagala Mikali saina tombwailila matauna Debida e avai tuta Saulo ilagi imwasawa wala. \v 21 E ininamsa titoulela, “Bayovaiya Mikali baisa Debida e bavigaki minawena ulo mwaku, mwada Debida bisilagi e mina Pilisitia bikatumataisi matauna.” E mauula lilouyuwela Saulo iluki Debida kawala, “Yoku bavigakaim yawagu yoku.” \v 22 Ikaraiwogi la tosikwawa bikasilamwaisi Debida e bilukwaisi matauna kawasi, “Yoku bogwa lokuyomwasali guyau, deli komwaidona la tosikwawa iyebwailimsi goli. E tuta baisa tuta bwaina paila bukuvaiya latula.” \p \v 23 Mapaila ilukwaisi Debida makawala, e matauna ivitakauloki kawala, “Wa, bogwa wala bitemmalaigusi kidamwa yeigu guyau yawala. Mitaga ka, yeigu tokai wala, e gala wala ikwanaigu kadai!” \p \v 24 E tosikwawa ilosi isolasi baisa Saulo avaka Debida la biga. \v 25 E Saulo iwitali matausina ilosi bilukwaisi Debida, e kawasi, “Ka, baisa makawala bukumapu minana Mikali kidamwa bukuvaiya minana.\f h \fq bukumapu...kidamwa bukuvaiya minana. \ft Mina Isireli kasi gulogula kidamwa availa magila bivai sola natana vivila ibodi bimapu mani kaina guguwa baisa tamala minana oluviga bivaisi kasitaiyu.\f* Bukula kukwatumati lakatutala mina Pilisitia kubobu matala uwosi e kukwau kanuvinesi kala bawa lakatutala bukumiaki guyau, e makawala goli guyau eikoukeula kala lugwa baisa kala tilaula.” (E keda makadana Saulo eininamsi idoki mwada mina Pilisitia bikatumataisi Debida.) \v 26 E Saulo la tosikwawa ilosi isolasi baisa Debida avaka Saulo la biga, e Debida saina imwamwasila nanola paila guyau bivigaki matauna yawala. E inagaisi yamla veivai, e lova goli \v 27 Debida deli la tokwabilia ilosi ikatumataisi lakatuyu mina Pilisitia. Matauna ikau tomata matala uwosi kanuvinela imiaki guyau e ikalau komwaidona kala bawa omatala matauna, bisimokwita paila la wotetila, e kidamwa bibodi bivigaki matauna yawala. E Saulo latula vivila minana yagala Mikali ikasali baisa Debida mwada bivaiya. \p \v 28 Saulo bogwa inikoli mokwita Guyau isikaili Debida tuvaila minana latula Mikali saina tombwailila Debida. \v 29 E Saulo saina ikokoluvigasi Debida e ivigaki matauna kala tilaula ola tuta komwaidona isisu tomomova. \p \v 30 E mina Pilisitia tokwabilia bimaisi deli bikabiliasi, mitaga Debida tuta komwaidona bitomgwaga wala okabilia e bikikalisau Saulo la kumatoula komwaidosi. E mauula goli Debida bogwa leiyoyu bulogala. \c 19 \s1 Saulo ilamidadi Debida \p \v 1 E Saulo iluki latula Yonatani deli goli komwaidosi la tosikwawa mwada eininanamsa bikatumati Debida. Mitaga Yonatani tombwailila Debida, \v 2 mapaila iluki Debida kawala, “Ka, tamagu einainevi la keda paila bikatumataim. Mapaila akoma lopom, kuyamataim bibwaina nabwaia kaukwau. Kusipepuni ambaisa kabosipepuni bwaina, e kusisu baisa. \v 3 E yeigu batotu katitaikinela tamagu wa bagula ambaisa yoku lokusipepuni, e babigatona baisa matauna paila yoku. E kidamwa babani avaka nanola bogwa balukwaim bukunikoli.” \p \v 4 Yonatani iyakawoli Debida baisa Saulo kawala, “Tamagu, taga bukuyogagi m touwata Debida. Paila matauna gala avai tuta iyogagaim. Mitaga kaimapula, komwaidona avaka matauna eiuvagi saina ipilasaim. \v 5 Matauna ikasali la momova avai tuta ikatumati Golaiati, e wa yam makwaina Guyau ivigaki tomgwaga kwaiveka baisa mina Isireli. E avai tuta lokugisi, e saina kumwasawa. E avakaga paila baisa tuta magim bukuyogagi matauna tobwaila? Ki, bukukwatumati Debida e gala isim dimlela ke?” \p \v 6 Saulo saina itutu wowola metoya avaka Yonatani eilivala, e deli ilivala biga katotila omatala Guyau mwada gala bikatumati Debida. \v 7 E mapaila Yonatani idou Debida e iluki avaka komwaidona Saulo la nanamsa. E oluvi ivakouli matauna iuyoki Saulo e Debida isetuwoli la wotetila baisa guyau makawala eiuvagi omitibogwa. \p \v 8 E tuvaila kabilia ivigivauwaisi deli mina Pilisitia. E Debida iyowai matausina saina minimani ikalisau matausina e isakaulasi. \p \v 9 Kwaitala yam Guyau iwitali baloma gaga e isikaili Saulo. Matauna isisu ola bwala deli la kaiyala iiyosi oyamala, e Debida deli wala iwawai la gita. \v 10 E Saulo ivigikoni mwada bikopituki Debida otaboda, mitaga Debida iyobwi makaina, e kaiyala makaina ila wala itokaimtuya otaboda. Mapaila Debida isakaula ila isipepuni. \p \v 11 E bogila wala makwaina Saulo iwitali mimilisi tokwabilia bilosi biyuuyausasi ola bwala Debida, e igau biyam bikatumataisi matauna. Mitaga Mikali minana Debida la kwava ikipwalaki taigala matauna, kawala, “Ka, kidamwa gala bukusakaula bogi lagaila e nabwaia bukukwaliga goli.” \x - \xo 19.11 \xt Sam 59\x* \v 12 Mapaila ikisilili matauna poninatala ponana e matauna isakaula ila. \v 13 E oluvi minana ikau natana tokolula bwala, e ivakanai okabokanukwenu makwaina, e kala kabaikunu eivagaisi metoya gota unuunula isaili opwanetala makwaina, e ivakanunuvi. \v 14 E avai tuta Saulo la tokwabilia imaisi biyosisi Debida, Mikali iluki matausina mwada ikatoula. \v 15 Mitaga Saulo iwitalivau matausina ilokaiasi kidamwa titoulesi bigisaki mitasi. Saulo eikaraiwogi matausina, kawala, “Deli wala kabala kukwatikeuwaisi matauna kumiakaigusi baisa, e yeigu bakatumati matauna!” \v 16 Mapaila matausina isuvisi ola bwala Debida, e ibanaisi tokolu wala ikanukwenu okabala matauna, deli kabaikunu makwaina eivagaisi metoya gota unuunula opwanetala ikanakaila. \v 17 E Saulo ikatupoi Mikali kawala, “Ve! Avaka paila lokukiwolaigu makawala baisa e agu tilaula eisakaula?” \p E minana ivitakauloki kawala, “Mwa! Matauna ikaibiga kidamwa gala bapilasi bisakaula bila, e matauna bikatumataigu.” \p \v 18 E Debida isakaula ilokaia Samwela mapilana Rama, e iluki komwaidona avaka Saulo eivigaki matauna. E oluvi Debida sola Samwela ilosi mapilana Naioti e isisuaisi baisa. \v 19 E Saulo ilagi biga mwada Debida isisu Naioti mapilana oviluwela Rama, \v 20 mapaila iwitali mimilisi tauwau bilosi bikatupipaisi matauna. Matausina igisaisi budotala tovitoubobuta ikikaiwosisi deli igougovasi, e Samwela matauna ivigakaisi kasi tokalumatala. E oluvi Yaubada la baloma isikaili Saulo la tokwabilia e matausina ivitouulasi ikikaiwosisi deli igougovasi. \v 21 Avai tuta Saulo ilagi makawala, matauna iwitali tuvaila tokwabilia e ka, matausina deli wala ikikaiwosisi deli igougovasi. E sivitolula wala iwitali tokwabilia ilosi, mitaga makawala wala ikaloubusi baisa matausina. \v 22 Mapaila Saulo titoulela itokaia ikatuwakeda ila Rama. Avai tuta iviloubusi outuwotu kwaiveka mapilana Seku, matauna ikatupoi ambaisa Samwela sola Debida eisisuaisi, e ilukwaisi matauna kidamwa matausina eisisuaisi mapilana Naioti. \v 23 E igau wala eililoula bila, Yaubada la baloma tuvaila isikaili Saulo, e matauna ikikaiwosi wala deli govala, tatoula wala iviloubusi Naioti. \v 24 Matauna ivilili kala kwama e ikikaiwosi wala deli igougova omatala Samwela, e ikanukwenu wala tokimwadu yam komwaidona deli bogi komwaidona. (Baisa uula ivitouula makwaina bigivakala bitakaibiga, “Ki Saulo deli, bogwa wala eimila tovitoubobuta ke?”) \x - \xo 19.24 \xt 1 Sml 10.11-12\x* \c 20 \s1 Yonatani ipilasi Debida \p \v 1 E oluvi Debida isakaula metoya Naioti mapilana Rama, e ilokaiaga Yonatani. E ikatupoi Yonatani kawala, “Avai vavagi bogwa lavagi ke? Ki, kaina sita pikolela wowogu isisu? Ammakawala layogagi tamam paila uula magila bikatumataigu?” \p \v 2 E Yonatani ivitakauloki kawala, “Galaga ibodi Yaubada nanola bukukwaliga! Ka, komwaidona vavagi avaka tamagu bivagi, kaina vavagi mwau kaina gala, tuta komwaidona ilukwaigu wala, e mauula gala bikikiwoli makwaina vavagi metoya baisa yeigu. M biga baisa sopawokuva wala.” \p \v 3 Mitaga Debida ivitakauloki kawala, “E tamam saina wala inikoli ammakawala lokuvigakaigu tombwailim yeigu, e kaina bogwa inanamsa mwada gala bitugwali bukunikoli avaka eininamsi bivagi, paila yoku wala bukulumkoli mmayuyu. Akatotila baisa yoku omatala Guyau Tomomova kidamwa yeigu asisu wala olopola kaliga!” \p \v 4 E Yonatani ikaibiga, kawala, “Avaka avaka magim bogwa bavagi wala.” \p \v 5 E Debida ivitakauloki kawala, “Ka, nabwaia Navau Tubukona Pakala,\f i \fq \it Navau Tubukona Pakala.\it*\ft Kugisi makasana Biga Kala Katumiki. Wa paka makwaina ibodi komwaidona bwala kala tosisu bisuvisi bipakasi.\f* e yeigu ibodi wala bakakam deli guyau. Mitaga kidamwa yoku kudoki bwaina wala, e yeigu bala basipepuni osaivau wa bagula, e basisu wala bila nabwaia ikoyavi. \x - \xo 20.5 \xt Baw 28.11\x* \v 6 Kidamwa tamam bivitoki tolosila yeigu gala deli okabokamkwam, e kuluki kawam, ‘Bogwa ikugwa inigadaigu binanakwa bilokaia veyala mapilana Bedeliem, paila tuta makwaina ikaloubusi paila veyala komwaidona bigabwaisi lula.’ \v 7 E kidamwa tamam bilivala, ‘E bwaina wala,’ e ibodi wala bakwala. Mitaga kidamwa bigibuluwa, bukunikoli wala matauna bogwa ininatotila paila biyogagaigu. \v 8 Akoma lopom bukuvagi makwaina nanamsa, deli bukuwotitali m biga katotila kwebumaboma bogwa lokuvagi baisa yeigu. E kidamwa isim pikolela wowogu, anigadaim titoulem wala bukukwatumataigu! Ki, avaka kala bwaina kidamwa bukuuyokaigu tamam e matauna bikatumataigu?” \p \v 9 E Yonatani ivitakauloki kawala, “Wo! Gala ibodaim bukunanamsa makawala! Kidamwa banikoli mokwita mwada tamagu bogwa ininatotila paila biyogagaim, e bogwa balukwaim bukunikoli.” \p \v 10 E Debida ikatupoi kawala, “Availaga bilukwaigu banikoli kidamwa tamam bivitakaulokaim deli wala la gibuluwa? \p \v 11 E Yonatani ikaibiga kawala, “Tam osaivau.” E mapaila ilosi. \v 12 Yonatani iluki Debida kawala, “Ibodi Guyau matauna mina Isireli si Yaubada bivigaki da tosola! Makawala tuta nabwaia deli bugiyu yeigu bakatupoi tamagu. Kidamwa nanola bimanum baisa yoku, e yeigu bawitali biga baisa yoku. \v 13 Kidamwaga nanola mwada biyogagaim, yeigu balukwaim e bapilasaim bukula ambaisa bukubwaina. Ibodi wala Guyau bikatumataigu kidamwa gala bavagi makawala! Ibodi Guyau bisikailim makawala goli matauna eisikaili tamagu! \v 14 E kidamwa yeigu basisu tomomova, akoma lopom, kuvagi makawala m biga katotila kwaibumaboma, e bukukimidagi baisa yeigu. Mitaga kidamwa bakaliga, \v 15 kuvigaki makawala wala kimidagila baisa veyagwa tuta gala biwokuva. E avai tuta Guyau bikatumtuwoli komwaidona kam tilaula, \x - \xo 20.15 \xt 2 Sml 9.1\x* \v 16 ibodi wala da biga katotila makwaina gala bitotina. Ka, kidamwa bitotina e Guyau bogwa bimipukwaim.” \p \v 17 E sivatala tuvaila Yonatani iluki Debida mwada bikatotila biyebwaili matauna, paila Yonatani iyebwaili Debida makawala goli iyebwaili titoulela. \v 18 Yonatani ikaibiga baisa matauna kawala, “Igau nabwaia Navau Tubukona Pakala, e kidamwa yoku bukusiwa e bogwa bivitokaisi tolosila baisa okabokamkwam. \v 19 E kaina igau bugiyu bukusiwa e tuvaila goli gala bigisaimsi, bogwa bininayuwasi. Mapaila bukula om kabosipepuni liloubogwa, e baisa bukusipepuni opapala magulona dakuna. \v 20 E igau balavi kaitolu kaiyala biwokaiamsi, e mwada bayamwasi magulona dakuna. \v 21 Oluvi baluki matauna ulo touwata biwa binainevi makaisina kaiyala. E kidamwa baluki matauna kawagu, ‘Mwa! Kaiyala makaisina baisa emaima otalim, kukwau makaisinʹo,’ e baisa kala katumiki yoku tobwaila wala, e bukusunapula bukuma. Yeigu bogwa akatotila baisa omatala Guyau Tomomova mwada yoku gala bukusilagi. \v 22 Mitaga kidamwa baluki matauna kawagu, ‘Mwa! Kaiyala makaisina ewaiwʹe baisa omatam!’ - e yoku bukusilavi baisa. Paila uula Guyau bogwa eiwitalaim bukula ambaisa. \v 23 E makwaina da biga katotila bogwa leitavagi kadataiyu, makawala goli Guyau bogwa biyamati kidamwa bitayosivagasi makawala, tuta gala biwokuva.” \p \v 24 Mapaila Debida ila isipepuni osaivau. E otutala Navau Tubukona Pakala, guyau Saulo ima okamkwam makwaina, \v 25 e isili okabala katitaikinela otaboda. E Abina isili opapala matauna, e Yonatani isivilaki Saulo. Debida kabala kwaiwokuva wala, \v 26 mitaga Saulo gala avaka ilivala yam makwaina. Paila uula idoki, “Kwaitala vavagi bogwa eikaloubusi baisa matauna, e mapaila eiyogwali titoulela.” \v 27 E bogwa leiwokuva Tubukona Navau Pakala, eiyamgwa Debida kabala isisu kwaiwokuva wala. E Saulo ikatupoi Yonatani kawala, “Avaka paila Debida gala ima otutala kamkwam lova deli lagaila?” \p \v 28 E Yonatani ivitakauloki tamala kawala, “Matauna bogwa ikugwa inigadaigu kidamwa batugwali matauna bila Bedeliem. \v 29 Ikaibiga, kawala, ‘Mwa! Akoma lopom, kutagwala bala, paila veyagwa bipakasi lula pakala oma valusi, e tuwagu eikaraiwogaigu balokaia baisa. Mapaila kidamwa yoku lubaigu mokwita, bwaina bukutugwalaigu bala agisi dalegu.’ Baisa uula matauna kabala ikwaiwokuva om kwabokamkwam.” \p \v 30 E Saulo igidaleiya baisa Yonatani e iluki matauna kawala, “Yoku mokwita wala inam isikubukubuyaim. Ka, tuta baisa bogwa lanikoli kami livala kwaitala wala som Debida. Lokuyomsilaimi kamitaiyu som inam! \v 31 Ki, gala kunikoli kidamwa Debida isisu tomomova, yoku gala avai tuta bukuguyoi valu makwaina? Ka, baisa tuta bukulokaia matauna bukumiakaigu baisa - matauna ibodi bikaliga.” \p \v 32 E Yonatani ivitakauloki kawala, “Avaka paila bikaliga? Ki, avai sula eivagi?” \p \v 33 Mapaila Saulo ilavi la kaiyala ilokaia Yonatani mwada bikatumati matauna, e Yonatani ivitusi kidamwa tamala bogwa eininatotila bikatumati Debida. \v 34 Mapaila Yonatani itokaia metoya okabokamkwam deli kala leiya isunapula, e yam makwaina kwemwaidona gala wala sitana avaka ikoma - baisa kwaiyuwela oyamla Tubukona Navau Pakala. E Yonatani saina ininigagi Debida paila uula Saulo eibigigagi matauna. \v 35 Eiyam kaukwau Yonatani ila osaivau bibodi Debida makawala si biga bogwa eikakikitasi kasitaiyu. E Yonatani ivakouli taitala gwadi kasitaiyu \v 36 e iluki matauna kawala, “Ka, kusakaula kula kunevi makaisina kaiyala balavi.” Gwadi magudina isakaula ila, e Yonatani ilavi ikalituwoli matauna. \v 37 Avai tuta gwadi magudina isakaila makatupona ambaisa kaiyala makaina eitobu, Yonatani iwakula ilukwaiwa matauna kawala, “Kaitala makaina sitana ewaiwa! \v 38 Gala wala bukutotu baisa. Kunanakwa!” E gwadi magudina isau kaiyala makaina imiaki Yonatani. \v 39 Mitaga magudina gwadi gala itapuloki nanola avaka uula vavagi makwaisina. Mesinaku wala kasitaiyu Yonatani sola Debida inikolaisi. \v 40 Oluvi Yonatani isaiki la kaiyala baisa magudina e iluki bikau bilau ovalu. \p \v 41 Avai tuta gwadi magudina bogwa eisilavi, Debida isunapula metoya kabosipepuni opapala magulona dakuna. Matauna itapopula kwaitutula e sivatolu ikululu migila opwaipwaia. Kasitaiyu ikaipapasi deli ivalamsi. Yonatani nanola saina mmayuyu, mitaga Debida kala mmayuyu nanola saina siligaga. \v 42 E Yonatani iluki Debida kawala, “Ibodi Yaubada bisikailim! Guyau bogwa bikabwailidasi kidamwa yoku yeigu, e dalegu dalem, komwaidodasi goli bitauvagaisi makawala makwaina biga katotila kwaibumaboma kadataiyu bogwa leitakatotila, tuta gala biwokuva goli.” E oluvi Debida isilavi, e Yonatani ikeiita ila ovalu. \c 21 \s1 Debida isisakaula metoya baisa Saulo \p \v 1 Debida ilokaia tolula Aimeleki mapilana Nobi. Aimeleki isunapula deli wala kala kokola itatatuva ima ibodi matauna, e ikatupoi kawala, “Avaka paila lokuma kammwaleta wala?” \x - \xo 21.1-6 \xt Md 12.3-4; Mk 2.25-26; Lk 6.3\x*\fig 21.1|src="HK 49c" size="col" copy="(map David and Saul)" ref=" 21.1-6" \fig* \p \v 2 E Debida ivitakauloki, kawala, “Yeigu lama lamai guyau la kaitutula. E ilukwaigu gala availa batugwali binikoli avaka bavagi. E paila ulo tokwabilia - ka, bogwa laluki matausina bibodaigusi ammakatupona wala. \v 3 Ka, tuta baisa avai kaula sitana bogwa lokusisii ke? Kusakaigu kwailima beredi kaina avaka wala lokusisii.” \p \v 4 Mitaga tolula ikaibiga kawala, “Gala wala aiyosi beredi, mesinaku wala beredi kwaibumaboma.\f j \ft Makwaisina beredi bogwa eikabomaisi e eisemakavaisi baisa Yaubada - kugisi mailela 6 deli Tol 24.5-9. Paila kasimwaleta wala tolula ibodi bikamsi.\f* Ibodi wala bukukwau, kidamwa makwaisina yam e leima lagaila m tokwabilia gala eimisiaisi avai vivila.”\f k \ft Kasi gulogula mina Isireli kidamwa availa eimisii vivila, e matauna bomikikila bivagi uvagila tapwaroru, mauula matauna bisim kala silaboda paila bikam makwaina beredi kwaibumaboma; kugisi Tol 15.16-18.\f* \p \v 5 E Debida ivitakauloki kawala, “E mokwita wala gala ivagaisi. Ka, tuta komwaidona ulo tokwabilia ikikilaisi titoulesi, kaina goli oma lomakavasi wala. Mitaga baisa tuta lakalosi isim dimlela e mauula gala wala bukuninayuwa, bogwa goli eikikilaisi titoulesi.” \fig Tolula isaiki Debida beredi kwaibumaboma|src="BK00278" size="col" ref="21.6" \fig* \p \v 6 Mapaila tolula isaiki Debida beredi kwaibumaboma. Paila mesinaku wala makwaisina beredi leiyosi avaka lova eisemakavi baisa Yaubada. E yam lagaila eikau makwaisina e ikaimapu makwaisina bisemakavi lagaila e isaili wa tebeli kwaibumaboma. \x - \xo 21.6 \xt Tol 24.5-9\x* \p \v 7 (E Saulo la toyamata bulumakau toveka, yagala Doega tolela Edom, matauna deli isisu yam makwaina, paila bivagi kwaitala wotetila paila la tapwaroru.) \p \v 8 Debida ikatupoi Aimeleki kawala, “Ki gala kaitala kaiyala kaina kaitala kema bukusakaigu? Paila guyau saina wala ikammalaigu e gala tuta paila bakau ulo kema kaina avai guguwa paila kabilia.” \p \v 9 Aimeleki ivitakauloki kawala, “Golaiati guma Pilisitia la kema makaina, matauna goli lokukwatumati oItayatila Ela, makavina lakapoli okarekwa lasaiwa piliyuwela okagu kakapula miyana epodi. Kidamwa magim kukwau, paila kaitinidesi wala makavina leisisu.” \p Debida ikaibiga kawala, “Kusakaigu, paila gala wala kaitala kaiminabwaita bitabani.” \x - \xo 21.9 \xt 1 Sml 17.51\x* \p \v 10 Mapaila Debida isilavi, isisakaula metoya Saulo e ilokaia guyau Akisa matauna guyoula Gata. \v 11 E guyau la tosikwawa ilukwaisi Akisa kawasi, “Ki, matauna Debida, eiguguyau ola valu? Matoulela vivila eibutukwaisi wosi kawasi, ‘Saulo ikatumati lakatuluwovila wala, mitaga Debida ikatumati lakatuluwovila saina bidugaga.’” \x - \xo 21.11 \xt 1 Sml 18.7; 29.5\x* \p \v 12 E tosikwawa si biga ivigaki ikamnumonaisi Debida e ivigaki matauna saina ikukoli Akisa guyoula Gata. \x - \xo 21.12 \xt Sam 56\x* \v 13 E mauula avai tuta matausina bigigisaisi, Debida ivitoki mwada eigaga dabala e bivagi makawala tonagowa, avai tuta mwada biyosisi matauna. Matauna bisibareini wala ginigini okalapisilela valu e kala bubwaluwa biuwaki wala kala gabula bimoi iligaim. \v 14 Mapaila Akisa iluki tosikwawa kawala, “Tauwau, ka - tau matauna bogwa eigaga dabala! Avaka paila kumiakaigusi? \v 15 Ka, gala kunikolaisi saina bidubadu toninagowa lasisii ke? E avaka paila kumiakaigusi ogu bwala taitala tuvaila biyokwai wowogu metoya ola nagowa.” \c 22 \s1 Tolula komwaidona ikatumataisi \p \v 1 E Debida isakaula metoya valu Gata e ila wa lagi katitaikinela valu Adulam. Avai tuta tuw ʹala deli goli komwaidona veyala ilagaisi matauna leisisu mapilana, matausina ilokaiasi. \x - \xo 22.1 \xt Sam 57; Sam 142\x* \v 2 Availa matausina eibodasi lamadada, eiuwasaisi si guguwa, kaina eikamagwesisi, komwaidosi ilokaiasi matauna. Kasi bawa iboda lakatuvasi tauwau. E Debida ivagi kasi tokugwa. \p \v 3 E Debida isilavi baisa e ila ovalu Misipa mapilana Mowabi e iluki guyoula Mowabi, kawala, “Mwa, akoma lopom ibodi kutagwala tamagu deli inagu bimakaiamsi baisa bukusimwaisi tatoula wala bakateta avaka Guyau bivagi paila yeigu.” \v 4 Mapaila Debida iulilavi veyala mwada guyoula Mowabi biyamati. Makawala kala kaduwonaku Debida eikikanupepuni wa lagi e makawala goli veyala si sisu mapilana Mowabi. \p \v 5 Oluvi tovitoubobuta matauna Gada imakaia Debida iluki kawala, “Gala bukusisu baisa; baisa tuta wala bukutokaia bukula mapilana Yuda.” Mapaila Debida isilavi baisa e ila oudilela Ereti. \p \v 6 Kwaitala yam mapilana Gibia, Saulo isisu wa koya osikowala kaitala gipilapala e oyamala iiyosi la kaiyala, e komwaidona la kumatoula itoulaisi matauna. Ilukwaisi matauna Debida deli la tokabilia bogwa leibanaisi, \v 7 e matauna iluki la kumatoula matausina kawala, “Tauwau! Yokomi mina Beniamina! Kunakaigalaisi. Ki, kudokaisi Debida bisakaimi kwabila deli bigulesi waini e bivigakaimi la tokabilia si kumatoula? \v 8 Ki kaina baisa uula lokukwaiwalaigusi? Ka, gala taitala yokomi ilukwaigu paila latugu tatougu bogwa ininatalasi sola Debida. Gala taitala yokomi inokapisaigu kaina ilukwaigu paila Debida, matauna ulo touwata tatougu, tuta baisa inainevi ammakawala paila bikatumataigu, deli goli latugu eipipilasi matauna!” \p \v 9 E tuta matutona Doega itotu deli matausina Saulo la kumatoula. E matauna ikaibiga kawala, “Yeigu lagisi Debida tuta makwaina eilokaia Aimeleki matauna Aituba latula ovalu Nobi. \x - \xo 22.9-10 \xt Sam 52\x* \v 10 Aimeleki ikatupoi Guyau avaka ibodi Debida bivagi, e oluvi isaiki matauna kaula deli Golaiati guma Pilisitia la kema.” \p \v 11 E mapaila guyau Saulo iwitali biga baisa tolula Aimeleki kidamwa bimakaia deli goli komwaidona veyala matausina madeilila wala tolula isisuaisi mapilana Nobi, e imakaiasi matauna. \v 12 Saulo iluki Aimeleki kawala, “Mwa, Aimeleki!” \p Matauna ivitakauloki kawala, “Ulo guyau, kulivala.” \p \v 13 E Saulo ikatupoi matauna kawala, “Avaka paila yoku som Debida lokukwaiwalaigusi? Avaka paila lokusaiki matauna kaula deli kema makaina, deli lokunevi Yaubada nanola paila matauna? E tuta baisa eitotubulokaigu e inainevi ammakawala bivigaki bikatumataigu!” \p \v 14 E Aimeleki ivitakauloki kawala, “Ka, Debida matauna mokwitatoula m kumatoula tokamaiaba! Matauna yawam tatoum, kam toyamata kasi tokugwa deli tomota komwaidona ikamiabaisi matauna olumoulela mwaininiga. \v 15 Mwa, mokwita lanevi Yaubada nanola paila matauna, e baisa gala paila lagaila wala lavagi. E pailaga mwada kakaiwalaimsi, ulo guyau akoma lopom gala bukutabinakaigu kaina availa ogu bwala kala tosisu. Ka, gala wala sitana anikoli paila nanamsa makwaina!” \p \v 16 E guyau Saulo ilivala kawala, “Aimeleki yoku deli komwaidona veyamwa ibodi bukukwaligasi wala.” \v 17 Oluvi iluki matausina kala toyamata itotusi katitaikinela matauna kawala, “Kukwatumataisi Guyau la tolula! Matausina eipilasaisi Debida e gala ilukwaigusi matauna bogwa leisakaula, ilagoli matausina bogwa inikolibogwisi.” Mitaga kala toyamata matausina ipakaisi, gala magisi bikatumataisi Guyau la tolula. \v 18 Mapaila Saulo iluki Doega, “Ka kukwatumati matausina!” E Doega ikatumati komwaidosi matausina. Wa yam makwaina wala matauna ikatumati tolula kasi bawa tailuwolima tailuwotolu tailima matausina goli bogwa isim si koni bisikamsi miyasina epodi.\f l \ft Kaina “bikokeulasi miyana epodi.” Kugisi mabigana epodi isisu olumoulela \fq \it “Biga kala katumiki”.\it*\f* \v 19 Tuvaila Saulo ikaraiwogi bikatumataisi komwaidosi tosisula valu Nobi, mavilouna goli viluwela tolula - ka, tauwau deli vivila, gugwadi deli pwapwawa, bulumakau, ase deli sipi, komwaidona wala ikatumataisi. \p \v 20 Mitaga Abiata matauna taitala Aimeleki latula, isakaula, eilokaia Debida ola boda. \v 21 Matauna iluki Debida ammakawala Saulo eikatumati Guyau la tolula. \v 22 Debida iluki matauna kawala, “Yam makwaina avai tuta lagisi Doega eisisu anikoli matauna bogwa wala biluki Saulo. Mapaila yeigu agu pakula paila veyamwa si kaliga. \v 23 Kusikailigu bitasisu e gala bukukokola. Saulo magila bikatumataida kadataiyu wala mitaga yoku bukukwala kidamwa bukusikailigu.” \c 23 \s1 Debida ikoli valu Keila \p \v 1 Debida inakaigali mina Pilisitia eisugigaiyaisi valu Keila e iuveilausi witi makateki wala eitaiyauwaisi. \v 2 Mapaila matauna ikatupoi Guyau, kawala, “Ki, ibodi bala akabilii deli mina Pilisitia?” E Guyau ivitakauloki kawala, “Kulokaia kukwabilii matausina e bukukoli Keila.” \p \v 3 Mitaga Debida la tokabilia ilukwaisi matauna kawasi, “Olopola Yuda tasisuaisi ma kokolelaga, mitaga saina bakakokoluvagasisi kidamwa bitalosi Keila bitakabiliaisi mina Pilisitia!” \v 4 Mapaila Debida ikatupoivau Guyau, e Guyau iluki matauna kawala, “Kula kukwabilii Keila, e yeigu bogwa bavigakaim bukutomgwaga odubasi mina Pilisitia.” \v 5 Mapaila Debida deli kala viloumgwa ilosi valu Keila ikabiliasi deli mina Pilisitia e ikatumataisi saina bidubadu, e ikauwaisi si bulutuvalu komwaidona. E baisa makawala Debida leivigaki leikoli valu mavilouna. \p \v 6 Avai tuta Abiata matauna Aimeleki latula eisakaula ilokaia Debida mapilana Keila, matauna ikau epodi deli ilau. \p \v 7 Avai tuta Saulo ilagi Debida bogwa leila mapilana Keila ikaibiga, kawala, “Yaubada bogwa isaili matauna oyamagu. Debida bogwa eileiya kala sikula titoulela metoya eisuki valu mavilouna isim kalila deli kalapisilela saina kwepapeula.” \v 8 Mapaila Saulo ikouguguli la tokabilia paila mwada bilosi bikabiliasi, matausina bisuyaisi kulusi ovalu Keila paila biyosisi Debida deli la tokabilia. \p \v 9 Avai tuta Debida inakaigali Saulo la nanamsa paila bikabilii matauna, e matauna iluki tolula Abiata kawala, “Kumiakaigu miyana epodi.” \v 10 Oluvi Debida ikaibiga kawala, “Guyau yoku mina Isireli si Yaubada, bogwa lanakaigali Saulo eininanamsi bima Keila bikodidaimi, mitaga uulotoula yeigu m touwata. \v 11 Guyau, ki, kaina tosisula Keila bikasalaigusi oyamala Saulo? Ki Saulo bogwa mokwita bima makawala biga lanakaigali? Mwa, Guyau, mina Isireli si Yaubada, akoma lopom anigadaim kuvitakaulokaigu!” \p E Guyau ivitakauloki kawala, “Saulo bogwa wala bima.” \p \v 12 E Debida ikatupoivau Guyau kawala, “Ki tosisula Keila bogwa bikasalaigusi deli ulo tokabilia oyamala Saulo?” \p E Guyau ivitakauloki, “Bogwa wala bikasalaimi.” \p \v 13 Mapaila Debida deli la tokabilia kasi bawa iboda lakatulima lakatutala isilavaisi Keila ikatuwakedasi. Avai tuta Saulo inakaigali Debida bogwa eisilavi Keila iligaim wala la nanamsa avaka mwada bivagi. \s1 Debida isisu valu mapilana wa koya \p \v 14 E Debida isipepuni valu mapilana wa koya katitaikina viloupakala yagala Sipa. E Saulo tuta komwaidona ininevi wala matauna, mitaga Yaubada gala itugwali Debida oyamala matauna. \v 15 E Debida ivitoki tolosila Saulo ininevi paila bikatumati matauna. \p Mitaga Debida isisu mapilana Oresi, oviloupakala katitaikina Sipa. \v 16 E Yonatani ilokaia matauna e ikatuviluwi wowola matauna deli ikamokwiti paila Yaubada bikoli matauna. \v 17 Iluki matauna kawala, “Gala bukukokola. Ka tamagu Saulo gala igagabila biyogagaim. Paila matauna bogwa einikoli bogwa mayokula bukuguyoi Isireli e yeigu osikowam paila karaiwaga.” \v 18 Kasitaiyu wala ibigasi katotila paila si kalubaila ikabomaisi oyagala Guyau. E Debida isisu wala Oresi e Yonatani ikaimilavau ola valu. \x - \xo 23.18 \xt 1 Sml 18.3\x* \p \v 19 Mimilisi tomota metoya Sipa ilokaiasi Saulo mapilana Gibia e ilukwaisi matauna kawasi, “Ka Debida isipepuni oma valusi mapilana Oresi wa Koya Akila, ovilouwokuva Yudia mapilana opilibolimila. \x - \xo 23.19 \xt Sam 54\x* \v 20 Mwa ma guyausi bogwa kanikolaisi ammakawala yoku magim bukuyosi matauna, mapaila kuma oma valusi e yakamaisi bakavitulokaimsi ambaisa mesisiki e bukuyosi matauna.” \p \v 21 E Saulo ivitakauloki kawala, “Ibodi Guyau bikabwailimi paila uula lokumitukwaiyaigusi! \v 22 Kukweiitavausi bukukwamokwitaimi tuvaila; e bukuvitokaisi tolosila mokwita ambaisa mesisiki deli availa leigisi matauna leisisu baisa. Bogwa lanakaigali matauna saina tokaluvalova. \v 23 Kunevaisi ambaisa mokwita leisupepuni, e kukwamokwitasi e nanakwa bukukwaimilivauwaisi biga baisa yeigu. E oluvi yeigu deli yokomi bitalosi, e kidamwa matauna olumoulela wala da valusi, e yeigu basuweigi matauna, ilagoli Yuda pilamwaidona basisavali wala bavinaku.” \p \v 24 Mapaila isilavaisi Saulo e ikaimilavausi osi valu Sipa. Debida deli la tokabilia isisuaisi mapilana Maoni oviloupakala, oitayatila kwaitala vilouwokuva wala mapilana opilibolimalela Yudia oviloupakala. \v 25 Saulo deli la tokabilia ikatuwakedasi bilosi inevisi Debida, mitaga avai tuta Debida inakaigali e isupela ila wa koya raibwagawokuva oviloupakala mapilana Maoni e isisu baisa. Avai tuta Saulo inakaigali e iyeikuli wala Debida. \v 26 Saulo deli la tokabilia isisuaisi pilatala koya, e Debida deli la tokabilia pilayuwela koya. Matausina ikikalubaigogunasi paila bisakauligilaisi Saulo deli la tokabilia, paila bogwa ivakatitaikinasi otupwasi paila bilitakaisi matausina. \v 27 Mitaga taitala touwata ivalapula e iluki Saulo kawala, “Baisa tuta wala bukuvayumali bakwaim! Mina Pilisitia bogwa eikwaiyaisi valu!” \v 28 Mapaila Saulo iligaim kala bwakaila Debida e ikaimilavau ikabilii mina Pilisitia. Baisa uula valu makatupona eidokaisi yagala Koya Itavilevi. \v 29 Debida isilavi baisa e ila mapilana Enigedi e baisa isipepuni. \c 24 \s1 Debida ikoli Saulo la momova \p \v 1 Avai tuta Saulo ikeiita metoya okabilia deli mina Pilisitia, e ilukwaisi matauna kidamwa Debida isisu olawodila wala katitaikinela mapilana Enidesi. \v 2 Mapaila Saulo ilau lakatuluwotolu tokwabilia mina Isireli dabala si wota, e ilosi inainevisi Debida deli la tokwabilia mapilana Gota Nabubolodila Dikunela mapilawena opilibomatu. \v 3 E imakaia kwaitala lagi katitaikinela kwaivila kalila sipi opapala keda, e isuvi olopola bivasoyai. E ka, ototomla lagi makwaina Debida deli la tokwabilia eisupepunisi. \x - \xo 24.3 \xt Sam 57; 142\x* \v 4 Ilukwaisi Debida kawasi, “Ka, baisa m tuta! Guyau Yaubada bogwa eilukwaim kidamwa bisaili kam tilaula oyamam e bukuvagi avaka magim baisa matauna.” E Debida ivasilam itakisi pikekita Saulo kala kwama, mitaga Saulo gala avaka inikoli. \v 5 Mitaga Debida nanola immayuyu ilumkoli mwada leisula. \v 6 E Debida iluki la tokwabilia kawala, “Ibodi Guyau biyamataigu kidamwa gala sitana bayogagi matauna agu tokugwa, matauwena Guyau Yaubada bogwa leinagi iguyau. Yeigu gala wala ibodi sitana bayogagi matauna paila uula Guyau Yaubada bogwa leinagi matauna iguyau.” \x - \xo 24.6 \xt 1 Sml 26.11\x* \v 7 Mapaila tokwabilia isimokwitasi Debida la biga, e mapaila gala iwaiyasi Saulo. \p E Saulo itokaia isilavi makwaina lagi ivitouula loula bila. \v 8 E Debida isunapula otuboulola matauna, e idou matauna kawala, “Mwa! Ulo guyau yoku!” E Saulo itovila e Debida ikavagina opwaipwaia paila kala taimamila. \v 9 E ikaibiga, kawala, “Ki, avaka uula kulega kaigasi tomota kidamwa yeigu bavigikoni mwada bayogagaim? \v 10 Ibodaim wala bukuvitoki tolosim tuta makwaina lokusuvi wa lagi. Paila Guyau bogwa leikasalaim oyamagu, e mimilisi ulo tokwabilia ilukwaigusi mwada bakatumataim. Mitaga saina kakapisi lopogu paila yoku, e kawagu, gala sitana ibodaigu bayogagaim, paila yoku Guyau bogwa leinagaim paila bukuguyau. \v 11 E ka, tamagu, kugisi miyana metoya kam kwakapula laiyosi! Gagabila wala bakatumataim, mitaga kaimapula wala latakisi miyana. E baisa ibodi bukusimokwita kidamwa yeigu gala aninamsi mwada bakoulovaim kaina bayogagaim. Ka, yokula kuninevaigu mwada bukukwatumataigu, e gala goli sitana ayogagaim. \v 12 E ibodi wala Guyau biyakalaida avai tau eivagi sula. E ibodi wala matauna bimipukwaim, paila avaka lokuvigakaigu, paila yeigu gala wala sitana bayogagaim. \v 13 E yoku bogwa lokunikoli bigivakala, ‘Tomitugaga wala bivagaisi mitugaga.’ E mapaila yeigu gala wala bayogagaim. \v 14 E ka, kugisiga avaka mina Isireli si guyau eivigikoni mwada bikatumati! E kugisiga matauwena availa eibokavili! Ka, yeigu wawa wala - kaina bitadoki natana kaukwa nakaliga wala kainaga kutu wala yeigu! \x - \xo 24.14 \xt 1 Sml 26.20\x* \v 15 E Guyau bogwa biyakali, e matauna binagi avai tau leisula. Ibodi matauna wala bigisi paila vavagi makwaisina, e bipilasaigu deli bikolaigu metoya baisa yoku.” \p \v 16 Avai tuta Debida bogwa eivenoku livala, e Saulo ivitakaula kawala, “Mwa! Latugu Debida, ki, baisa mokwitala yoku ke?” E matauna ikapwali koku e ivalam. \v 17 E matauna iluki Debida kawala, “Yoku goli toduwosisia, e yeigu avagi sula. Yoku bogwa lokumitukwaiyaigu taga yeigu bogwa saina wala lamitugagaim! \v 18 Ka, lagaila bogwa lokumitukwaiyaigu paila uula gala wala kukwatumataigu, ilagoli Guyau bogwa eikasalaigu oyamam. \v 19 E ammakawala taitala tau biyosi kala tilaula e oluvi bikilavi bila e gala wala biyogagi matauna? Mapaila ibodi Guyau bikabwailim paila avaka bogwa lokuvigakaigu lagaila. \v 20 Tuta baisa yeigu gala wala aninayuwa kidamwa yoku bukuguyoi mina Isireli deli goli bukuyamati baisa m kwabokwaraiwaga. \v 21 Mitaga ibodi bukukwatotila baisa yeigu omatala Guyau kidamwa gala bukukwatumtuwoli dalegu, e liliugu gala wala bitamwau.” \v 22 Debida ikatotila mwada bogwa bivagi makawala. \p E oluvi Saulo ikaimilavau ila ola valu, e Debida deli la tokwabilia ikaimilavausi ilosi osi kabosipepuni. \c 25 \s1 Samwela la kaliga \p \v 1 Samwela ikaliga e komwaidosi mina Isireli imaisi gulitinidesi ivilamwaisi matauna. Oluvi ibakwaisi matauna ola valu mapilana Rama. \s1 Debida deli Abigeili \p Tutala bogwa leibakwaisi Samwela, Debida ila mapilana Parana oviloupakala. \v 2-3 E taitala tau odalela Keleba yagala Nabali isisu baisa, matauna tolela Maoni, e matauna la pwaipwaia katitaikinela ovalu Kamela. Matauna saina la guguwa bidubadu, la sipi kala bawa lakatuluwotolu e la gota lakatuluwotala. Matauna la kwava yagala Abigeili saina naminabwaita deli nakabitam, mitaga matauna tokudigaga deli saina togidaleiya. \p Nabali tuta makwaina iuvaliu la sipi unuunula uwosi mapilana Kamela, \v 4 e Debida isisu oviloupakala inakaigali. \v 5 Mapaila matauna ikaraiwogi tailuwotala tauwau tubovau e iwitali bilosi Kameli binevaisi Nabali deli bilukwaisi kala bigabwaila metoya baisa Debida. \v 6 Matauna ilakasi biga baisa matausina avaka bilukwaisi Nabali kawasi, “Lubaim Debida eilivala la bobwailila baisa yoku, litumwa, deli goli komwaidosi m ula, mi sisu bwainawokuva wala omi tuta komwaidona. \v 7 Matauna inakaigali kuuvaliu m sipi ununusi, deli magila bukunikoli paila m sipi kasi toyamata deli kasisuaisi e gala wala kayogagaisi matausina. Tuta komwaidona mapilana Kamela gala wala avai vavagi kaveilauwaisi metoya baisa matausina. \v 8 Kukwatupoi matausina bilukwaimsi. E bogwa lakavabobutasi lagaila yamla paka, deli Debida inigadaim bukukwamiabaimasi. Mwa kakomasi lopom, kusakaimasi avai vavagi wala ibodi bukusakaimasi yakamaisi m touwata deli lubaim saina kuyebwaili Debida.” \p \v 9 Mapaila Debida la tokabilia isalaisi biga baisa Nabali oyagala Debida. E matausina bwaina wala itulotulasi paila mapula biga. \v 10 E Nabali ivitakauloki matausina kawala, “Availa Debida? Avai tau matauna? Wa, gala wala sitana anikoli matauna! Valu mapilana tuta baisa bogwa eivakasuwoki ula matausina tosakaula metoya kasi tokugwa! \v 11 Mapaila baisa gala ibodi bakau kaula deli sopi, deli goli mauna minasina latamimisi mwada bavakoma matausina ulo mauna unuunusi toviliusi e basaiki tomota matausina gala anikoli ammetoyasi leimaisi!” \p \v 12 E Debida la tokabilia ikaimilavausi baisa matauna e isalaisi avaka Nabali la bigatona. \v 13 E matauna ikaraiwogi budala kawala, “Kusagaisi mi kema okuvilimi!” E komwaidosi ivagaisi makawala. E Debida madeilila wala isagi la kema okuvalila e ikatuwakedasi deli la tokabilia kasi bawa lakatuvasi, e lakatuyu iluvaimwaisi iiyamatasi si guguwa. \p \v 14 E taitala la touwata iluki Nabali la kwava minana Abigeili kawala, “Ki bogwa kulagi biga kaina gala? Ka, Debida iwitali mimilisi la touwata metoya oviloupakala imaiyaisi tomoya kala bigabwaila, mitaga matauna ibigigagi matausina. \v 15 Mitaga ka, matausina saina imitukwaiyaimasi. Gala avai tuta iyogugwesaimasi. Tuta komwaidona matausina deli wala yakamaisi, e gala kwaitala tuta iyogililamaimasi. Tuta komwaidona matausina deli wala yakamaisi olawodila mapilana ma guguwasi komwaidona kukumita wala gala iveilauwaisi. \v 16 Oma tutasi komwaidona kaiyamatasi da sipisi, matausina ikolaimasi yam deli bogi. \v 17 Ve kunanamsa bibwaina, e kuwonana avaka bukuvagi. Paila saina kabosilagi baisa kada tomoyasi deli goli komwaidomasi. Matauna saina kasai dabala makawala bulukwa dubasi, gala wala binakaigali availa!” \p \v 18 E Abigeili saina nanakwa ikatubiasi beredi kala bawa lakatuyu, yayu lukwava waini, nalima naminumenu sipi, luwotala petala menu witi (50 kg), lakatutala bukula kaiuwala waini kwemmatutila deli lakatuyu tutuba eivakapulokaisi metoya seuseu kaiuwala, e komwaidona wala ikedidagi minasina ase. \v 19 Oluvi minana iluki touwata matausina kawala, “Kukugwasi e yeigu baliloula otuboulomi.” Mitaga minana gala wala sitana ibigitoni la mwala. \p \v 20 Minana eisila isisakaula ola ase e ivakana okatugulugelu opapala kwaitala koya, e ikapwaka wala matala avai tuta eibodi Debida deli la tokabilia eigaiyaisi dubasi eimakaiasi minana. \v 21 Debida inininamsa, e ililivala tiloulela, “Avaka paila lakoli tau matauna la guguwa komwaidona baisa oviloupakala? Gala kwaitala la guguwa kaveilauwaisi, e baisa makawala eidubakasalaigu paila mapula pilasi makwaina lavagi baisa matauna! \v 22 Ibodi Yaubada bikatumataigu kidamwa gala bakatumtuwoli komwaidona la touwata oluviga biyam!” \p \v 23 Avai tuta Abigeili bogwa eigisi Debida saina nanakwa ibusi ikavagina ila opwaipwaia \v 24 okaikela Debida, e iluki matauna kawala, “Mwa ulo guyau akoma lopom, ka, kunakagalaigu, bogwa la sula. Ibodi bagabikoni paila pakula makwaina. \v 25 Mwa akoma lopom, gala bukunakaigali Nabali! Matauna gala wala inikoli avaka bililivali! Matauna totubunagowa wala makawala yagala kala katumiki - totubunagowa!\f m \ft Mina Iberu si biga maigana Nabali kala katumiki “totubunagowa”.\f* Mwa ulo guyau avai tuta m touwata leiwaisi yeigu gala asisu. \v 26 Baisa matauna Guyau titoulela isilibodaim gala bukukeula lugwa paila bukukwatumata kam tilaula. Ka baisa tuta yeigu balivala biga katotila baisa yoku oyagala Guyau tomomova kidamwa kam tilaula deli komwaidona availa availa magisi mwada biyogagaimsi bogwa wala bibanaisi mipuki makawala Nabali. \v 27 Mwa ulo guyau akoma lopom kukwau bobwailila makwaisina bogwa lamiakaim, e kusaiki m tokabilia. \v 28 Mwa akoma lopom kaina avai sula bogwa lavagi anigadaim kulumwelavi. E Guyau bivigakaim bukuguyau, deli dalem bivigaki makawala wala, paila uula yoku kukukwabilia Guyau la kabilia; e gala wala avai mitugaga bukuvagi om tuta komwaidona. \v 29 Kidamwa availa magila bikabilia deli yoku bivigikoni mwada bikatumataim, e Guyau m Yaubada biyamataim e bikolaim, makawala taitala tomota biyamati la veiguwa saina bwaina. E paila kam tilaula, matauna bilavi matausina, makawala taitala tau bikatuwaiyai dakuna wa peu bilavi. \v 30 E avai tuta Guyau bogwa bivagi komwaidona vavagi bwaina leikatotila baisa yoku deli bivigakaim bukuguyoi Isireli, \v 31 mwa ulo guyau gala wala bukulumkoli ninamwau kaina mmayuyu, paila bukukwatumatimakava kaina paila bukukeula kam lugwa. E avai tuta Guyau bikabwailim, mwa akoma lopom taga kulumwelavaigu.” \p \v 32 E Debida iluki minana kawala, “Kala yakaula Guyau matauna mina Isireli si Yaubada, matauna goli leiwitalaim lokuma kubodaigu yam lagaila! \v 33 Bitanokagutokisi baisa Yaubada paila m nanamsa bwaina deli avaka lokuvagi yam lagaila, ivigaki kabosilaboda paila bakatumata deli bakeula agu lugwa titoulegu. \v 34 Guyau bogwa eisilibodaigu gala bayogagaim. Mitaga bogwa alivala biga katotila oyagala mina Isireli si Yaubada Tomomova kidamwa gala bukunanakwa bukuma kubodaigu, e komwaidosi Nabali la touwata bakatumati oluviga biyam kaukwau!” \v 35 Oluvi Debida ikau avaka minana leiuyoki matauna, e iluki minana kawala, “Kukwaimilavau om valu e gala bukuninayuwa. Yeigu bogwa bavagi makawala nanom.” \p \v 36 E Abigeili ikaimilavau ilokaia Nabali, matauna wa bwala wala ipakapaka, makawala gweguya kasi paka leiuvagi. Matauna bogwa leimommata e kala lumkola saina bwainigaga. Mapaila minana gala wala iluki matauna tatoula wala eiyam kaukwau. \v 37 E avai tuta bogwa eikaluyuvisi nanola minana iluki matauna komwaidona vavagi makwaisina. Matauna ipakalaki wala kaiyola e itola wala wowola komwaidona. E saina nanakwa ikagolia. \v 38 Avai tuta kwailuwotala yam eibudoki Guyau iyomlili wala e Nabali ikaliga. \p \v 39 Avai tuta Debida inakaigali Nabali bogwa ikaliga, matauna ikaibiga kawala, “Kala yakaula Guyau! Matauna bogwa eikau agu lugwa baisa Nabali paila eidubukasalaigu. E Guyau bogwa eimipuki Nabali paila la mitugaga.” \p Oluvi Debida iwitali biga ilokaia Abigeili bigala bivaisi. \v 40 E la touwata ilokaiasi minana ovalu Kamela ilukwaisi minana kawasi, “Ve, Debida iwitalaimasi lakamakaiamsi bakalauwaimsi bivigakaim la kwava yoku.” \p \v 41 Abigeili ikululu opwaipwaia e itaimamila ilivala kawala, “Yeigu goli la nawotetila, latulotula paila bawini kaikesi la touwata.” \v 42 E saina nanakwa minana ilokaia isila ola ase. E minasina nalima la nawotetila madeilisi wala, e minana deli la touwata matausina ilokaiasi Debida e matauna ivaiya minana. \p \v 43 E omitibogwa Debida eivaiya Ainowam vilela Yesireeli, e baisa tuta ivaiya Abigeili tuvaila. \v 44 E Mikali minana Saulo latula Debida kala vaigwadi, mitaga Saulo ikasabu latula e iyovaiya Paliti matauna Laisi latula tolela Galim. \x - \xo 25.44 \xt 2 Sml 3.14-16\x* \c 26 \s1 Debida siviyuwela gala itagwala bikau la momova Saulo \p \v 1 E mimilisi tauwau metoya Sipa imakaiasi Saulo mapilana Gibia e ilukwaisi matauna paila Debida isipepuni wa Koya Akila opapala Yudia oviloupakala. \x - \xo 26.1 \xt Sam 54\x* \v 2 Tuta matutona wala Saulo deli la tokabilia topapeula olopola Isireli kasi bawa 3,000 ilosi oviloupakala Sipa binevaisi Debida, \v 3 e ibudaisi si kabeikau okedala biloula Koya Akila. Debida igau wala isisu oviloupakala, e avai tuta inakaigali Saulo bogwa leima paila binevi matauna, \v 4 iwitali toyausa ilosi e ibanaisi Saulo mokwita wala isisu baisa. \v 5 Tuta matutona wala Debida ila ivitoki tolosila makatupona ambaisa Saulo deli Abina matauna Nera latula, Saulo la tokabilia si kumatoula immasisisi. Saulo i kanuwalai kabeikau, e la tokabilia, ikanuulaisi ikanupataisi matauna. \p \v 6 Oluvi Debida ikatupoi Aimeleki guma Itai, deli Abisai matauna Yowabi bodala (inasi yagala Seruya) kawala, “Yokomi kamitaiyu avai sogu bakala Saulo ola kabeikau.” \p Abisai ivitakauloki kawala, “Yeigu bitala.” \p \v 7 Mapaila bogi makwaina Debida sola Abisai ibusisi Saulo ola kabeikau e ibanaisi Saulo immasisi oluwalela kabeikau, la kaiyala iwai wala opwaipwaia katitaikina dabala. E Abina deli komwaidona tokabilia ikanuulaisi ikanupataisi matauna. \v 8 Abisai iluki Debida kawala, “Yaubada bogwa eisaili kam tilaula oyamam bogi lagaila. Kutagwala balulu la kaiyala titoulela e baiyai ulo peula e bakopituki pwaipwaia gala kwaiyu bawaki!” \p \v 9 Mitaga Debida ikaibiga kawala, “Gala ibodi bukuyogagi matauna! Guyau ibodi wala bimipuki availa biyogagi matauna guyau leinagi.” \v 10 E Debida isetuwoli la bigatona ikaibiga kawala, “Guyau matauna tomomova, bogwa wala lanikoli Guyau titoulela ibodi bikatumati Saulo, kaina goli la tuta bibodi paila bikaliga - kaina okabilia bikaliga. \v 11 Guyau bikoulovaigu kidamwa bavigikoni bayogagi availa matauna Guyau bogwa einagi eiguyau! Ibodi wala bitakau la kaiyala deli lukwavala kala sopi, e bitala.” \x - \xo 26.11 \xt 1 Sml 24.6\x* \v 12 Mapaila Debida ikau Saulo la kaiyala deli lukwavala kala sopi makwaisina katitaikinela dabala e ivatuboulolasi sola Abisai. Gala availa igisi kaina inikoli avaka eikaloubusi kaina imamata. Komwaidosi wala bogwa eibalusi, paila Yaubada bogwa eivamwau uwosi eivigaki imisiwoyasi. \p \v 13 Oluvi Debida iluvapela ila pilayuwela oitayatila e imwena ila odabala koya baisa goli kaduwonaku deli kabokwala bwaina, \v 14 e ikawota ilukwaima Saulo la tokabilia deli matauna Abina kawala, “Mwa Abina ki ibodi bukunakaigalaigu?” \p Abina ikaibiga kawala, “Tauwau avai tau matauna eiukuwakula eiyobosa guyau eimmasisi?” \p \v 15 E Debida ivitakauloki kawala, “Abina ki, mayokula saina todubalela Isireli? Mitaga avaka paila gala ibodi bukukoli kam tokugwa matauna goli tuta baisa iguguyau? Ka, baisa wala tuta taitala tomota isuvi omi kabeikau mwada bikatumati kam tokugwa. \v 16 Mwa, Abina bogwa lokumama metoya om wotetila! Akatotila oyagala Guyau tomomova ibodi wala komwaidomi bukukwaligasi paila uula yokomi gala wala kukolaisi kami tokugwa matauna goli Guyau leivigaki iguyau. Ka, kunainevi, ambaisa guyau la kaiyala deli kala sopi lukwavala makwaisina eikikanakaisi katitaikinela dabala?” \p \v 17 E Saulo bogwa iligitoi kaigala Debida e ikatupoi kawala, “Ki, latugu, mayokula Debida ke?” E Debida ivitakauloki kawala, “E ulo guyau mayeigula!” \p \v 18 E matauna ikatumkulovi la bigatona kawala, “Mwa, ulo guyau, avaka uula kusavalaigu, yeigu goli m touwata ke? Ki avaka lavigakaim? Avai sula bogwa layomituli ke? \v 19 Ulo Guyau kunakaigali avaka balivala. Ka, kidamwa Guyau mokwita eivigakaim bitaselaiya ibodi wala bitakabilula baisa matauna bivigaki bivigivau la nanamsa. Mitaga kidamwa tomota eiulubisibasaimsi, ibodi wala Guyau bimipuki matausina. Paila uula matausina eibokavilaigusi metoya Guyau ola valu e lamaga ovalu mapilana gagabila batapwaroru baisa mina mitawasi si yaubada wala. \v 20 Gala bukutagwala bikatumataigusi bakanam osi valu tomitawasi e basikaduwonaku metoya baisa Guyau. Avaka uula guyoula Isireli bima bikatumataigu makawala natana kutu wala? Avaka paila matauna biuweigigu bikatumataigu makawala kala weiga mauna?” \p \v 21 Saulo ivitakauloki kawala, “Latugu, Debida! Bogwa lasula, kwaimilavau kumakaiagu! Yeigu gala tuvaila bayogagaim, paila uula bogwa lokukoli ulo momova bogi lagaila. Yeigu saina tonagowa! Bogwa lavagi vavagi saina kabommosila!” \p \v 22 Debida ivitakauloki kawala, “Mwa, ulo guyau, m kwaiyala makaina, ka, kuluki taitala m tokabilia bima ikau makaina. \v 23 E Guyau bimapu availa availa matausina tomitakwai deli ikamokwitasi. Yam lagaila matauna bogwa eikasalaim oyamagu, mitaga yeigu gala wala ayogagaim, paila yoku Guyau leivigakaim lokuguyau. \v 24 E makawala goli yeigu lakolaim lagaila, ibodi Guyau bivagi makawala baisa yeigu e bikolaigu metoya kabomwau komwaidona!” \p \v 25 Saulo iluki Debida kawala, “Latugu, mwa, Yaubada bikabwailim! E yoku bukutomgwaga metoya vavagi komwaidona bukuvagi!” \p Mapaila Debida ikatuwakeda ila, e Saulo ikaimilavau ola valu. \c 27 \s1 Debida imilivalu deli mina Pilisitia \p \v 1 Debida ililivala wala tiloulela kawala, “Kaina kwaitala yam Saulo bikatumataigu. Keda kadaminabwaita bavagi basakaula bala mapilana Pilisitia. E Saulo bitotila nanola paila bininevaigu mapilana Isireli e yeigu bogwa bakwala mapilana.” \v 2 Mapaila Debida deli la tokabilia kasi bawa lakatulima lakatutala tuta matutona wala ilokaiasi guyoula Gata, matauna Akisa Maoka latula. \v 3 Debida deli la tokabilia deli litusia imilivalusi Gata. E Debida la kukova nayu, minasina Ainowam vilela Yesireeli, deli Abigeili kubuyala Nabali, minana vilela Kamela. \v 4 Avai tuta Saulo inakaigali Debida bogwa eisakaula eila Gata, matauna ipaiki paila binevi matauna. \p \v 5 Debida iluki Akisa kawala, “Kidamwa yoku lubaigu ibodi bukutugwali viloutala valu viloukekita om kwabokaraiwaga bamilivalu. Tomoya adoki gala wala ibodaida bitasisu kadataiyu ovalu vilouveka.” \v 6 Mapaila Akisa isaiki mapilana Sikilagi. E baisa uula Sikilagi mapilana si valu guyousi Yuda omitibogwa leima lagaila. \v 7 Debida isisu mapilana Pilisitia iboda naluwotala nalima natala tubukona. \p \v 8 Tuta matutona Debida deli la tokabilia ikabiliaisi mina Gesura, mina Giresi, deli mina Amaleki, matausina goli saina kaduwonaku eisisuaisi ovalu mapilana. Matauna iyouli si valu iuvalutu wala ila Sura iuyeiya wala Itipita. \v 9 Ikikatumataisi tauwau komwaidona deli vivila, ivayoulisi sipi, bulumakau, si ase, si kameli, deli goli kasi karekwa. E matauna ikaimilavau baisa Akisa, \v 10 e Akisa ikatupoi matauna kawala, “Malilouna ambaisa lokulau youla?” E Debida biluki matauna ila Yuda opilibolimila kaina osi valu Yerameeli dalela kaina ovalu mapilana mina Kena isisuaisi. \v 11 Debida la bubunela bikatumati komwaidosi, tauwau deli vivila, e gala availa bikesa bikaimilavau ovalu Gata bikamituli avaka mokwita la tokabilia leivagaisi. Baisa makawala avaka Debida bogwa leivagi ola tuta komwaidona eisisu Pilisitia. \v 12 Mitaga Akisa idubumi wala Debida e ililivala titoulela kawala, “La tomota tatoula mina Isireli ivigakaisi tokukolosi sainela, mauula ibodi wala bisivagasi biwotitalaigu ola momova komwaidona.” \c 28 \p \v 1 E oluvi mina Pilisitia ikogugulaisi si tokabilia paila bikabiliasi mina Isireli, mapaila Akisa iluki Debida kawala, “Yoku deli m tokabilia bogwa bibodi bukutokailaigusi bitakabiliasi kadai.” \p \v 2 Debida ivitakauloki kawala, “Mokwitala. Yeigu m touwata, e igau titoulem bigisaki matam avaka bavagi.” \p E Akisa ikaibiga kawala, “Saina bwaina! Yeigu bavigakaim agu toyamata mokwita.” \s1 Saulo inevi pilasi baisa natana nakaisivila \p \v 3 Matauna Samwela bogwa leikaliga, e komwaidosi mina Isireli bogwa eivilamwaisi matauna e ibakwaisi ola valu titoulela mapilana Rama. E Saulo bogwa eisaili karaiwaga peula kidamwa komwaidosi matausina tokalamimi deli tokaisivila bisilavaisi Isireli. \x - \xo 28.3 \xt Tol 20.27; Kak 18.10-11; 1 Sml 25.1\x* \p \v 4 Tokwabilia mina Pilisitia bogwa eigugulasi e ibudaisi kasi kabeikau katitaikinela valu Sunem, e Saulo ikouguguli mina Isireli e ibudaisi kasi kabeikau wa Koya Gilibowa. \v 5 Tutala Saulo igisi tokwabilia mina Pilisitia, ikokola sainela, \v 6 e mapaila ikatupoi Guyau paila avaka bivagi. Mitaga Guyau gala wala sitana ivitakauloki matauna, gala kaina metoya wa mimi kaina metoya makwaisina dakuna Urim deli Tummim,\f n \ft Kugisi 1 Sml 14.41.\f* kainaga metoya avai tovitoubobuta, gala wala. \x - \xo 28.6 \xt Baw 27.21\x* \v 7 E Saulo ikaraiwogi la tosikwawa ikaibiga, kawala, “Kunevaisi natana nakaisivila e balokaia akatupoi.” \p Matausina ivitakaulokaisi, kawasi, “Natana eisisu mapilana Enidora.” \p \v 8 Mapaila Saulo ikatuduvidavi titoulela. Isikam kwama yamitawasi, e igau eidudubila matauna ivakouli taiyu tokwabilia e ilosi mwada bigisi minana vivila. Iluki minana kawala, “Magigu bukukwatupoi baloma e kulukwaigu avaka igau bikaloubusi. Avai tuta bakavitagi yagala matauna tokwaliga, e bukudou bilomala bima.” \p \v 9 Vivila minana ivitakaula kawala, “Kaina bogwa lokukwateta avaka guyau Saulo eivagi, paila bogwa eikaraiwaga kidamwa matausina tokalamimi deli tokaisivila bisilavaisi Isireli. E avakaga uula mwada bukusinapwaigu e bikatumataigusi?” \p \v 10 Mapaila Saulo ilivala biga katotila omatala Yaubada. Iluki minana kawala, “Omatala Guyau Tomomova akatotila baisa yoku, gala kwaitala mipuki bukubani paila avaka bukuvagi.” \p \v 11 E vivila ikatupoi kawala, “Availaga badou bima paila yoku?” \p Matauna ivitakauloki kawala, “Samwela.” \p \v 12 Avai tuta minana igisi Samwela, minana iwakula e ilivala baisa Saulo kawala, “Avaka uula lokusinapwaigu? Yoku wala guyau Saulo!” \p \v 13 E guyau iluki minana, kawala, “Gala bukukokola! Avakaga sitana lokugigisi?” \p E minana ivitakaula kawala, “E lagisi taitala baloma eilililuva metoya opwaipwaia.”\f o \ft Baisa baloma ikikaimilavau metoya osi valu tomata; kugisi 1 Sml 2.6 deli kala katumiki.\f* \p \v 14 Matauna ikatupoi kawala, “Ammakawalaga kala gigisa ke?” \p Minana ivitakauloki, kawala, “Matauna leimaima saina tomoyabogwa eisisikam kwama yawonaku.” \p Saulo bogwa inikoli matauwena Samwela wala e ikululu opwaipwaia deli la taimamila. \p \v 15 Samwela iluki Saulo kawala, “Avaka paila lokuyokwai wowogu? Avaka uula lokudouwaigu lakaimilavau?” \p Saulo ivitakaula kawala, “Bogwa laboda mwau kwaiveka. Lakakabilia deli mina Pilisitia mitaga Yaubada bogwa wala eisilavaigu. Matauna gala sitana bivitakaulokaigu tuvaila, gala metoya avai tovitoubobuta, kaina metoya wa mimi, gala wala. E mapaila ladouwaim kidamwa bukulukwaigu avaka ibodi bavagi.” \p \v 16 Samwela ikaibiga kawala, “Avaka uula lokudouwaigu wa tuta matutona Guyau bogwa eisilavaim e ivigakaim kala tilaula yoku? \v 17 E Guyau bogwa leivigakaim avaka leilukwaim metoya baisa yeigu. Matauna bogwa eikau m guyau e eisaiki baisa Debida. \x - \xo 28.17 \xt 1 Sml 15.28\x* \v 18 Paila yoku kukoulovi Guyau la karaiwaga e gala kukwatumtuwoli mina Amaleki deli kukwatudidaimi komwaidona avaka eisisiaisi. Baisa goli uulotoula Guyau leivigakaim makawala baisa tuta. \x - \xo 28.18 \xt 1 Sml 15.3-9\x* \v 19 Matauna bikasalaim deli goli mina Isireli oyumasi mina Pilisitia. E wa yam makwaina yoku deli litumwa tauwau bukumakaiagusi mapilana Tuma. E Guyau bikasali mina Isireli si tokwabilia baisa oyumasi mina Pilisitia.” \p \v 20 E saina nanakwa Saulo ikapusi ikanubilabala opwaipwaia, deli kala kokola avaka Samwela eiluki matauna. E matauna saina mama wowola, paila yam komwaidona deli bogi komwaidona gala wala avaka sitana eikoma. \v 21 E vivila minana iloula ilokaia matauna, e igisi matauna deli wala kala kokola, mapaila iluki matauna kawala, “Tomoya, akoma lopom! - bogwa lavisilagi ulo momova metoya baisa avaka lokunigadaigu lavagi. \v 22 Mapaila anigadaim, kuvagi avaka ulo nigada! Ibodi bakatubiasi sitana kam kwatupeula. E ibodi wala bukukwam, e igagabila bipeula wowom paila bukula.” \p \v 23 Mitaga Saulo ipaiki wala e ilivala gala wala avaka bikoma. E la tosikwawa tuvaila ikominimanaisi matauna bikam. E kala vigimkovila matauna itagwala, isimalaula metoya opwaipwaia e isili wa kebila. \v 24 Vivila minana saina nanakwa ikatumati natana bulumakau nakekita minana goli kanela. Oluvi ikau sitana pwarawa ikaipupoli e igabu beredi gala deli kala yisi. \v 25 E minana iyeiya kaula isaili omitasi Saulo deli la tosikwawa, e matausina ikamsi. E bogi makwaina wala matausina isilavaisi e ilosi. \c 29 \s1 Mina Pilisitia ipakaisi Debida \p \v 1 E mina Pilisitia imaiyaisi si boda komwaidona ikougugulasi valu Apeki, e mina Isireli isisuaisi wa sopi olumoulela Itayatilela Yesireeli. \v 2 E matausina kasitailima mina Pilisitia si gweguya ikatudelisi deli si tokabilia mabudosina kasi bawa mimilisi lakatutala mimilisiga lakatuluwotala. Debida deli la tokabilia ikatudelisi otuboulosi deli guyau Akisa. \v 3 E mina Pilisitia si kumatoula igisaisi matausina e ikatupoiyaisi kawasi, “Avaka uula matausina mina Iberu isisuaisi baisa?” \p Akisa ivitakauloki kawala, “Matauna Debida taitala la tosikwawa guyau Saulo guyoula Isireli. Matauna isisu deli yeigu tuta kaduwonaku. Matauna gala ivagi avai vavagi badoki sula avai tuta yam makwaina leimakaiagu leima lagaila.” \p \v 4 Mitaga mina Pilisitia si kumatoula igibuluwaisi Akisa e ilukwaisi matauna kawasi, “Kuwitali tau matauna bikaimilavau bila ovalu makwaina lokusaiki. Gala bukutugwali matauna bitalosi deli okabilia. Kaina matauna bitovila bitovilakaidasi otutala kabilia. Avaka kala bwaina kidamwa matauna biyomwasali la guyau nanola e da tokabiliasi bikaligasi? \x - \xo 29.4-5 \xt 1 Sml 18.7; 21.11\x* \v 5 Ka, baisa matoulela Debida, matauna goli vivila eibutukwaisi wosi tutala ikikaiwosisi kawasi, ‘Saulo bogwa ikatumati lakatuluwovila wala, mitaga Debida ikatumati lakatuluwovila saina bidugaga goli.’” \p \v 6 Mapaila Akisa idou Debida e iluki matauna kawala, “Abiga katotila oyagala mina Isireli si Yaubada tommomova paila yoku saina lokukwamiabaigu; e yeigu ibodi bamwasawa paila batagwala yoku deli yeigu bitakabilia okawakali. Yeigu gala abani avai sula metoya baisa yoku yam makwaina lokumakaiagu leima lagaila. Mitaga segwaia gweguya gala ikabwailimsi. \v 7 Mapaila kukwaimilavau om valu deli vakota, e gala bukuvagi avai vavagi biyogagi kasi lumkola matausina.” \p \v 8 Debida ivitakauloki kawala, “Mwa ulo guyau avai vavagi gaga bogwa lavagi? Kidamwa makawala lokulivala, gala kubani avai sula lavagi yam makwaina lawotitalaim leima lagaila, avaka paila gala deli bitalosi yoku agu tokaraiwaga deli ulo guyau, e bitakabiliasi kam tilaula?” \p \v 9 Akisa ivitakauloki kawala, “Bogwala nanogu makawala. Yeigu bogwa lanikoli m kwamaiaba makawala taitala la anelose Yaubada. Mitaga segwaia gweguya eilivalasi yoku gala deli bitalosi okawakali. \v 10 E mapaila baisa, Debida, nabwaia kaukwau komwaidomi yokomi lokusilavaisi Saulo e lokumakaiagusi ibodi bukutokaiasi avai tuta biyambwabwaila e bukusilavaisi valu.” \p \v 11 Mapaila kaukwau pikekita Debida deli la tokabilia ikaimilavausi Pilisitia, e mina Pilisitia isaitaulasi ilosi Yesireeli. \c 30 \s1 Ikabiliasi mina Amaleki \p \v 1 E kwaiyu yam bogwa leiwokuva Debida deli la tokabilia ikaimilavausi iviloubusisi mapilana Sikilagi. E mina Amaleki bogwa eiyoulisi Yuda mapilana opilibolimila e ikabiliasi valu Sikilagi. E matausina eigabwaisi valu \v 2 e ikatupipaisi vivila komwaidona. Gala ikatumataisi availa mitaga komwaidosi wala ivayoulisi ilauwaisi. \v 3 E avai tuta Debida deli la tokabilia iviloubusisi ibanaisi valu bogwa leivakaiyouli e si kukova deli litusia tauwau deli vivila ivayoulisi wala ilauwaisi. \v 4 E Debida deli la tokabilia ivitouulasi valam ivalamsi wala tatoula imitaki uwosi. \v 5 E deli goli Debida la kukova nayu wala Ainowam sola Abigeili madeilisi wala ilauwaisi. \x - \xo 30.5 \xt 1 Sml 25.42-43\x* \p \v 6 E Debida bogwa iyomituli kala pakula saina vakaigaga paila la tokabilia komwaidosi saina mmayuyugaga ninasi paila litusia ikitumouwaisi, e matausina ililivalasi mwada bikabidikunaisi matauna. Mitaga Guyau la Yaubada isaiki la tuvaluwa matauna. \v 7 E Debida iluki tolula Abiata matauna Aimeleki latula kawala, “Kumiakaigu miyana epodi,” e Abiata imiaki matauna. \x - \xo 30.7 \xt 1 Sml 22.20-23\x* \v 8 Debida ikatupoi Guyau kawala, “Ki ibodi babokavili matausina toyoula valu? Ki ibodi basakaila matausina kaina?” \p Guyau ivitakauloki matauna kawala, “Kulokaia; bukusakaila matausina e bukukoliga matausina leikatupipaisi.” \p \v 9 Mapaila Debida deli la tokabilia kasi bawa lakatulima lakatutala ikatuwakedasi ilosi, e avai tuta iviloubusisi Besora wa sopi, mimilisi matausina isimwaisi baisa. \v 10 Debida deli la tokabilia kasi bawa lakatuvasi isaitaulasi; mitaga lakatuyu la lokabilia bogwa leisomatasi gala ibodi biluvapeilisi sopi mauula isimwaisi baisa. \v 11 E tokabilia matausina ibanaisi guditala guma Itipita olopola valu e imiakaisi Debida. Matausina isakaisi matauna sitana kaula deli sopi, \v 12 sitana kaiuwala seuseu deli bukoyu kaiuwala waini kwematutila. Avai tuta leivenoku kamkwam, wowola ipeula; paila matauna gala sitana avaka ikam kaina imom ibodi kwaitolu yam. \v 13 Debida ikatupoi matauna kawala, “Availa m guyau deli ambaisa tolem?” \p E matauna ivitakauloki kawala, “Yeigu guma Itipita e taitala guma Amaleki la ula yeigu. Ulo guyau iligaimwaigu kwaitolu yam bogwa leiwokuva paila wala lakatoula. \v 14 E bogwa lakayoulisi si valu mina Kereti opilibolimalela Yuda, deli lakayoulisi si valu Keleba dalela, e lakagabwaisi Sikilagi.” \p \v 15 Debida ikatupoi matauna kawala, “Ki ibodi bukuvakouligu bitalokaia matausina leiyoulisi valu?” \p E matauna ivitakauloki kawala, “Kidamwa bukulivala biga katotila oyagala Yaubada gala bukukwatumataigu deli gala bukukwaimalaigu baisa ulo guyau e yeigu bavakoulim balauwaim.” \v 16 E matauna ivakouli Debida iuyoki matausina toyoula valu. \p Matausina toyoula valu eibutusi ambaisa ambaisa, ikamkwamsi imomomsi, deli immwasawasi paila uula saina bidugaga eilebwaisi leikwaiyaisi metoya ovalu Pilisitia deli Yuda. \v 17 Eiyam kaukwau Debida isugigai matausina e ikabiliasi iyayosasi wala tatoula ikoyavi. E gala taitala ilau biga, mesinaku wala lakatuvasi tokabilia isilasi osi kameli e isakaulasi ilosi. \v 18 Debida ikaimilivau vavagi komwaidona avaka mina Amaleki leikwaiyaisi, tomota, guguwa toyo la kukova minasina nayu, \v 19 gala wala avai vavagi itamwau. Debida ikaimilivau komwaidona la tokabilia litusia, tauwau deli vivila, deli komwaidona guguwa avaka mina Amaleki leikwaiyaisi. \v 20 E tuvaila matauna ikaimilivau komwaidona si sipi deli si bulumakau komwaidona. La tokabilia ivadeilisi ikugwaiyaisi si mauna e ikaibigasi kawasi, “Baisa komwaidona Debida wala la vavagi biyosi!” \p \v 21 E Debida ikaimilavau ilokaia matausina la tokabilia kasi bawa lakatuyu matausina goli saina mama uwosi gala ibodi deli bilosi okabilia e isimwaisi wa sopi Besora. Matausina imaisi bibodaisi Debida deli la tokabilia, e Debida ilokaia ibigibwaili matausina. \v 22 Mitaga mimilisi matausina leilosi deli Debida okabilia tokudigaga deli gala isim dimlesi matausina. E ikaibigasi kawasi, “Matausina gala talosi deli, mapaila baisa gala wala bitasakaisi avai guguwa. Bilosi wala deli si kukova toyo litusia.” \p \v 23 Mitaga Debida ivitakaula kawala, “Bwadagwa gala wala bukuvagaisi makawala avaka Guyau bogwa leisakaidasi! Matauna ikolaidasi e ivigakaidasi tatomgwagasi odubasi matausina eiyoulisi da valusi. \v 24 Gala wala taitala ibodi bikabwaili avaka lokulivalaisi! Komwaidosi wala ibodi bivilabwailasi. Availa matausina eisimwaisi iiyamatasi da guguwasi, deli availa matausina eilosi okabilia bikulasi kasi vilavila makawala wala.” \v 25 Debida ivigaki nanamsa makwaina imila karaiwaga, e mina Isireli ibokulaisi makawala omitibogwa leima lagaila. \p \v 26 Avai tuta Debida ikaimilavau ovalu Sikilagi matauna iwitali mimilisi guguwa leilebwaisi okabilia ilokaia tuvaila matausina sala kasi tokugwa, mina Yuda; kawala, “Ka, guguwa baisa kami bobwailila avaka lakalebwaisi okabilia metoya Guyau kala tilaula.” \v 27 Matauna iwitali ilokaia mina Beteli, e ilokaia mina Rama mapilana Yuda opilibolimila, ilokaia mapilana Yatira viluwela mavilousina, \v 28 Aroera, Sipimoti, Esitemowa, \v 29 deli Rakali; tuvaila ilokaia Yerameeli dalela, ilokaia mina Kena, \v 30 deli ilokaia tomotala mapilasina Oma, Borasani, Ataki, \v 31 deli Ebironi. E iwitali ilokaia valu mavilousina ambaisa ambaisa matauna deli la tokabilia eigilagalasi. \c 31 \s1 Si kaliga Saulo deli litula \p \v 1 E mina Pilisitia bogwa ikabiliasi deli mina Isireli mapilana Koya Gilibowa.\f p \ft Kugisi 1 Sml 28.4.\f* Bidubadu mina Isireli ikaligasi baisa, e mesinaku matausina kesala deli Saulo toyo litula ibutusi. \fig Saul’s last battle|src="HK 44b" size="col" ref="31.1" \fig* \v 2 Mitaga mina Pilisitia iyosisi matausina e ikatumataisi wala kasitaitolu litula Saulo, matausina Yonatani, Abinadaba, e deli Malikisuwa. \v 3 E kabilia makwaina saina kwaimwau ivabodaisi Saulo, e tilaula bogwa ibasaisi matauna okaiyala, kala kaiyala kaimigaga. \v 4 E Saulo iluki matauna totubovau tokeula la guguwa paila kabilia, kawala, “Mwa! Kukwau m kwaiyala kukwatumataigu, mapaila taga mina Pilisitia matausina goli gala inikolaisi Yaubada gala biyosokanaigusi deli bikatumataigusi.” Mitaga matauna totubovau saina kala kokola sainela mwada bivagi makawala. Mapaila Saulo ikau la kaiyala e ikulomi wala titoulela ikaliga. \v 5 E matauna totubovau bogwa eigisi Saulo eikaliga, e mapaila ivagi makawala, ikau la kaiyala ikulomi wala titoulela e kasitaiyu wala ikaligasi. \v 6 E baisa makawala Saulo deli litula kasitaitolu, deli goli matauna totubovau si kaliga. E tuvaila goli komwaidosi Saulo la tokwabilia ikaligasi wala yam makwaina. \v 7 Avai tuta mina Isireli tosisula piliyuwela itayatilela Yesireeli deli wa Waya Yoridani opilibomatu bogwa inakaigalaisi mwada mina Isireli tokwabilia bogwa ibutusi, e Saulo deli litula bogwa leikatumataisi, e mapaila komwaidosi isilavaisi si valu e ibutusi. Oluvi mina Pilisitia imaisi iyoulisi makwaisina valu. \p \v 8 E avai tuta yamla kabilia bogwa leiwokuva, mina Pilisitia ilosi mwada biveilausi kasi katubaiasa tomata, e matausina ibanaisi Saulo deli litula kasitaitolu uwosi wa Koya Gilibowa. \v 9 Matausina ikapitunaisi Saulo kaiyola, deli ivililaisi tabodala wowola, e iwitalaisi touwata deli goli makwaisina, e ilauwaisi komwaidona viluwela Pilisitia, mwada bilukwaisi bulogala bwaina baisa si tokolu deli si tomota. \v 10 E oluvi matausina isailisi Saulo la guguwa kabilia ola bwala kwebumaboma si yaubada Asitati,\f q \ft Kugisi 1 Sml 7.3.\f* e matausina ikatupitukwaisi wowola Saulo okalila valu mapilana Beti Sani. \p \v 11 E avai tuta mina Yabesi mapilana Giliadi\f r \ft Kugisi 1 Sml uula 11.\f* ilagaisi avaka mina Pilisitia eivagaisi baisa Saulo, \v 12 e mapaila tokwabilia matausina pwataboda itokaiasi ikatuwakedasi e wa bogi komwaidona ililoulasi wala ilosi Beti Sani. Matausina ivabwaisi Saulo deli litula uwosi metoya okalila valu, e ikaimilivauwaisi ilauwaisi mapilana Yabesi e igabwaisi uwosi mapilana valu. \v 13 E oluvi ikauwaisi tutuwanesi ibakwaisi osikowala kaitala gipilapala olopola valu, e matausina ipusoposumasi iboda kwailima kwaiyu yam.