\id ECC - West Kewa NT (Portions of Genesis, Ruth, Proverbs, Ecclesiastes) [kew] -Papua New Guinea 2004 (DBL 2014) \h Eklisiatis \toc1 Makuae Aa-me Nipuna Kone Lapedepeta \toc2 Eklisiatis \toc3 Ekl \mt1 Makuae Aa-me Nipuna Kone Lapedepeta \mt1 Eklisiatis \imt1 Aba Ririnane Agaa \ip Go buku madaare Tisaa makuae aa meda nipuna kone lapedepesa. Go makuae aa oyae luabu waru adoa pirua onaa luabuna kone rayo ado-kiritisa. Nipumi pora pamisimi-rupa luabu adoa onaa luabuna kone rudusa pulu nimuna pirape laipi ruduyo osa. Goa adoa onaa niaana pimaa luabu ora re naia pema lo go agaa tu-isa. \ip Gote-re onaa niaana kone wasupana re yapulu niaa onaame Gote nipuna ia kone naadema. Gotere onaa na laipi naa araa. Goyapare Gotena kone iya namakuaema. Kedapi agaa, pagape page kia marakepeya pare makuae Aame na gimalepape ta. Niame Goteme rudupu yapidi gea. Gote nipu madaa kone rulaawa go suaama oge yapidi rabu piramina. \ip Aa adaapumi Gotena agaa i buku-para ia agaa adoa nimu pogola saeme. Goyapare go buku-para ia agaa-me niaa gupa mea wata. Aa meda nipu wae kone rado rado-me maoya taliare nipu page Gotena ruru mada pitia. Go buku-mi kone wae su wae pora pami aanu ora adaapu rabamua nimu ora epe-rupa pimi. Nimu lo robaa kedaa ora adaapu sua waea peme aanu page epe-rupa raba mea. Makuae aame go buku tua ia dipia nimu rabamea-pulu nimu ode mada pitimi. Goa pua Gotena Epe agaa i buku adoa ratalimi rabu nimu ora waru raba mealia. \c 1 \s1 Oyae luaburi waru yae-da dia \p \v 1 King Devit-na si Jerusalem su aa mudu makuae aa pirua nipumi go buku madaa remaa tu isa. \p \v 2 Go makuae aame gupa sa: Oyae luaburi re naiapulu waru yaeda dia. \v 3 Niaame maali yalo kalaipua kogono pema yaena abulu ake mema pae? Kogono kalaipu pema rabu go-na ini ake mema pae sa? \v 4 Onaa omeme rabu kagaa nogo-naaki ma-aditimi mo omeme onaana pada gonumi meme sa. Go yapare go su-re pa gorupa agu pa suaya. \v 5 Naare raa ipua wala pabola popea gore wala ekeraa-nane wala epaa opeaa. Oro yalo naare epaa rala wala puala pua komome omea. \v 6 Poripu mo relapo\f + \fr 1.6 \fq south and north\f* rayo nane maowa maowa pua wala pereke tua epea-nane pea. \v 7 Ipa luaburi mo solowara madaa puaa rubita pare ipa solowara abi narubita. Gore mo ipa nipu yokoa epea-para wala pua go ipa nipu wala solowara madaa wala epea. \v 8 Niaame go su-amaa ia yaenu mada kone mapiraawa yapare gime ora wala omema. Go maditima gi-re nalapedepetema. Niaame oyae luabu ado pa agaa luabu pa pagema. Pare go pema luabumi niaa mada narabamealia. \p \v 9 Ora abade oyae medaloma opesa yaenuri wala orope page wala opalia. Abade aanu mi oyae medaloma pisimiri wala orope page palimi. Go su-amaa-re kagaa yae meda wala naopalia. \v 10 Aa medalomame go yaere niaa naade kagaa yaelo gupa teme. Goyapare yae ora abade isa yae pa ina na-adoa gupa teme. Go yaere niaana amame niaa abi namadini rabu go yae isa. \v 11 Aa medalomame aba niaana akuanu pirisimi rabu isa yaenu madaa kone na-niminaeme. Oyae luaburi abia niaa go piramona epea pare go kone rumaa niminape page mareme. \s1 Adaa Makuae yaere waru yae-da dia \p \v 12 Niri waru makuae aa yapulu ni Israel onaana aa mudu king pirua neme nimu surube. \v 13 Gore neme go su-amaa ia yae luabu adoa waru makualua kone sua re adesatalo pua adaa radaapi kogono pe. Gopea pare Gote-me go geaa kogonore ora adaa kedapi kogono yade. \v 14 Neme go su-amaa ia yae luaburi ora aba ado kirite pare go oyae luaburi ora re naia. Aa medame poripu ratua ripinaatalo pea-rupa mada. \v 15 Oyae paaki paliare niaame wala ma-redepo yape-rupa madadia. Oyae meda nasaliare gore niaame mada nadipialima. \p \v 16 Ni adayoa makuae yae waru meawa-na kone sua mo Jerusalem supara pirisimi aa mudunu luabu rabuayo kone gorupa i. Ni makuae yae waru mua epe kone page waru i. \v 17 Neme ora abade epe kone-na re para maeyae kone para, eyaa kone para makuaeyae para nimuna peme kone rado rado mea makuatalo kalai pe. Pare neme poripu ratamea pe rupa mada. \v 18 Gore ora agaa riaa aa meda nipu amaa-yo makuae yae waru iare nipu madaa wae kone adaapumi ripinita. Goa puaa nipuna makuae yae ora adaa yalia raburi gore nipuna lo robaa kedaa page ora adaa yalia. \c 2 \s1 Pedo Pua rana Omoaeme Kone page re waru na-iya. \p \v 1 Neme epe kone sua pora pamuape madaa kalai waru pe. Nina koneme niminae yae luabu pu kiritalua kone sua pisu pare go pea re waru nai madaa pe. \v 2 Giri ne agaa-re maeyae kone meda madaa epeta kone sua pama pisuya. Goa pua epe pedo pi koneme niaa narabamea. \v 3 Epe kone-na re asapulalo neme kalai waru pe. Goa peada neme ipa waene noa epe kone mulalo kalai waru pe. Oge rudupu yapidi-na onaanu su-amaa pimi rabu epe-rupa pirina kone sua asapuayo. Nimu ora epe pora mea walawe kone sua pe. \p \v 4 Neme adaa ada adaapu pua kogono adaapu pisude. Waene maapu page sasude. \v 5 Neme e-maapu adaapu sawa epe redepi repena ini medaloma wai poayo. \v 6 Neme go repena wai mada koyape ipa naaku page medaloma robo i. \v 7 Neme kogono onaa adaapu kabamua, naa kogono painalo mua kogono pina-to. Go kogono pae onaana si wanenu page luabu nina kogono onaa pina-to. Jerusalem supara pateme aanumi mena gawa sipisipi go neme punitu-rupa adaapu meda napunitimi. \v 8 Neme silpa golo page nina ada kagure luabu-nini mua pa kantri luabu-para page me. Mo ada kagurena king rado rado pimi aanuna silpa golo-nu page luabu neme me. Mo onaanu page neme raana omanalo yasa lape adaapu teme. Raana omapena ona page adaapu rumaayo. \p \v 9 Neme go yaenu luabu mea suare ni adaa aa mudu pi. Abade mo Jerusalem supara aa mudu pirisimi aanu nimumi oyae go neme i-rupa meda na-isimi. Ni ora makuae aa go pirissu-rupa pa pi. \v 10 Nina konepara epea yaenu rayo nagimede dia. Neme oyae meda epame ome yaenuri gore ora meda. Neme aba pama pisude kogono madare raana waru omoa go ome raanare mo pe kogono-na yoto go yade. \v 11 Go yapare neme mo kalai waru pua pe kogono aba adano. Mo puayo kogono luaburi waru yaeda diayapulu re naiya. Gore aa medame poripu ratu ripinatalo pe nona pea. \v 12 Neme yae luabu pukirite-ga aa medame ni alopawa aa mudu king pitia-daare nipumi pa i kogono-re ake palia pae? Oyae meda neme napia meda mada napalia. \s1 Epe kone-re payae meda nonapalia \p Goa pea-daa neme epe konena pora page wae kone-na pora page adolalo pora asapuayo. \v 13 Neme kone go luabu aba ado kiritua goa kone i. Epe kone epeta, wae kone, bebo kone paa-me riba rabuaniaya. \v 14 Makuae aanumi pora waru adoa gore epeta gore ota loa waru adoa makuaeme. Goyapare maeyae aanumi ribaane pora waru rateme. Neme oyae meda ade, gore gupa: mo makuae aa nipuna kogono pu kiritea raburi maeyae aa-na kone-para makuae aana kone lapo padane pea. \v 15 Maeyae aanu madaa popea konere ni madaa page gorupa epolalo pia kone i. Goa pea-ga nina makuae yae-me niri akea pua rabamealia pae? Go madare kone wala gorupa niminaayo. Go i kone luabu waepara pawana kone i. \v 16 Oropere onaa luabumi niaa kone rugulaawa gimalimi. Niaa maeyae aanu page makuae aanu page kone rugulaawa gimalimi. Omalimi rabu maeyae aa para makuae aa-laapo mada omalipi yade. \v 17 Goa pea-pulu go su-amaa ia yae luabumi ni kedaa waru mea geapulu nina kone wasupa-me gi waru pea. Aame poripu ratu ripinatalo pea-rupa mada yapulu su-amaa pema yae luabu re meda naiya. \s1 Kalai Pema Kogono Luabu Re Meda Naiya \p \v 18 Neme go kalai pua pama epawade yae rayo gimaluame aba makuaayo. Gore ni alopaliade aame go yaenu rayo nipumi mealia. Goa peapulu go yae luabu mada ni gi ora waru pea. \v 19 Nina pada mealia aa-re makuae aame mealia pae maeyae aame mealia palo ni waru namakuaayo. Goyapare neme kalaipua radaa pina misude yaenu surbalia. Pare go kone luabuna re page ora meda naia. \v 20 Goyapare neme go kalapi kogono madaa lo robaa kedaa waru me. \v 21 Neme kogono pulalore nina epe kone para nina makuayae para kogono pape kina purimi mua salimi oyae-re, kogono napeme onaa katea. \p Gore remeda naiya pulu gore wae yae ria. \v 22 Oroyalo niaame kone ora adaapu ima pare gome niaa epe yae meda meagea pae? \v 23 Niaame go su-amaa aema raburi niaa oyae madaa lo robaa kedaa adaapu mea gea. Goame ribaa niaa u patema rabu aalu kada-para kone kone adaapu mema. Go kone page ora re waru naia. \p \v 24 Niaame eta ipa noa niana pema kogonona rana omema. Go page neme ade rabu Goteme gea. \v 25 Gote-me niaa eta nagulapea-daare akea pula pema pae? \v 26 Onaa medaloma Gote raaname omeme onaare nipumi epe kone kalo makuayae kalo rana kata, goyapare wae yae peme onaare Goteme oyae kiritawa inaloa Gote para epea peme onaa kanata. Gore re meda naiya poripu ripinatalo ratamea pe rupa mada. \c 3 \s1 Gote-me Oyae Luabu Papena Yapidi Ia \q1 \v 1 Oyae luabu go su-amaa opeare \q2 nipuna opape yapidina opea. \q2 \v 2 Gote-me niaa onaa go su-amaa madiape di gua wala omape di page gea. \q2 Eta wai poape yapidi page gua eta naape awape yapidi page gea. \q2 \v 3 Gote-me onaa yaina maetape page aa tumaope yapidi page luabu nipumi saaya. \q2 Nipumi oyae maoyaatua wala maepeape yapidi page nipumi ama pea. \q2 \v 4 Nipumi re lape yapi di page giri lape yapidi page nipumi ama saaya. \q2 Odo omape di page yasa pawa lape di page saaya. \q2 \v 5 Nipumi onaa rapu patape yapidi page saaya rekena sua gimape yapidi page saaya. \q2 Ona ripinape page ona naorape yapidi page saaya. \q2 \v 6 Oyaenu alupae asapape yapidi page oyae alupape yapidi page saaya. \q2 Oyae waru amagepu sape di page saya oyaenu yolo rubape di page saaya. \q2 \v 7 Laplap marae riripia wala rabulape di page saaya. \q2 Agaa lorape yapidi page agaa lape di page saaya. \q2 \v 8 Di mo robaa kalape ao para di mo ratu yawape ao saaya. \q2 Yada pape page gimape yapidi page saaya. \p \v 9 Kalaipu kogono peme aanu nimuna meape epe yaere ake meme pae? \v 10 Gote-me niaa repara epenata kedaare neme aba ade. \v 11 Gote-me oyae luabu ora epe rupa openata. Nipumi niana kone marekaawa oyae raayo page abia opea yae abade opesa yaenu luabu makua adamonalo kone gea. Goyapare Gote nipuna pea luaburi abade page abia page niaame na-adape-rupa pisa. \v 12 Neme go mada kone padane sua epe redepota adoa pe. Go epeta konere gupa. Niaame go su-amaa pima raburi kone padane sua pedo waru pua piramina. \v 13 Eta ipa nalima raburi raana rapu awa namina. Goa palimadare Gote nipumi pa ode gi yae meda madaa rana ora waru omoa namina. \p \v 14 Gote nipuna peanu senisi napea-daa neme waru makuaayo. Dia go piane aure oroyalo pa su-aalia. Gote nipumi pulalo peare aa medame makibumawa mada napalia. Gote nipuna pea rayore medame na-alopalimi. Gote-me go pisare onaa luabu nipuna rolo-para pirinalo pisa. \v 15 Abia go peayaenuri abade page opesa. Yaenu orope paliade-nu page abade pesa yaenu. Gote-me abade pisa yaenu diana kone naia. Dia go yaenu wala opena kone ia. \s1 Onaa Luabuna Kone Na-Epeta \p \v 16 Neme ade rabu go su-amaa yae meda gupa iya. Onaame epe kone epe pora ratua apere gimeme. Dia nimumi wae pora ora rateme. \v 17 Goteme onaanu koso latalo palia raburi neme gupa kone saayo. Epea pi waea pi onaa raayo ado kiritua rumalia kone i yapi medame. \p \v 18 Gore Gote nipumi niaa ko tulalo pea kone i. Niaa aanu-ri pa yaa yapanu rupa yade. \v 19 Niaa aanuna diayape pora-re yaa yapana di iya-rupa mada yade. Yaa yapanu page omeme raburi niaa onaa-rupa mada omeme. Yaa yapanu page mena oyaenu komo meme-rupa niaa onaanu page komo mema. Go yaenu luabu mada kagaa pirape kone wasupa pia. Yaa yapa aarina kone wasupa-me onaana kone wasupa narabua niaya. Nipuna kone wasupa lapo rata pa yae meda rupa yade. \v 20 Gote-me su mua warisa-pulu nipu omalipi raburi gore nipu rata wala su autepe. \v 21 Aa medalomame gupa kone imi. Onaana wasare so yaapara pea raa yaa yapa mena aarinuna wasare no su-para pea kone gupa imi. Go yaena re luaburi aapimi makuaaya? \v 22 Neme ade pare aame nipuna pea kogono rana omape pora padane gore waru yae. Goamere ora rabuaya. Niaa omalima rabu orope ake palia lo medame mada lagialiaya? \c 4 \s1 Surube Wae Kone, Radapi Kogono Para, Yago Rana Omapea \p \v 1 Neme wala ade pare go yaana rolopara pimi onaada wae aurime surubea. Waeya pame onaa na re ipa adawa. Goa pea pare nimu rabameape aa page meda dia. Puripane gavman-me page nimu narabamea. Mo gavmanme wae aanu rabamua epe onaa gimea. \v 2 Neme onaa aba omeme-re epeta kone go-rupa i. Akoloya niaa go abi naome pa pima onaa-re keda radorado-na rolo para pa pima-daa laalo. \v 3 Onaa medaloma go su-amaa abi namaditimi nuri nimu wini pina. Nimu go su-amaa peme wae yaenu luabu abi naademe-pulu ora epeta. \p \v 4 Onaame kalaipu kogono pua oyae medaloma waritimi neme ade. Gona rere nimuna adami aanumi oyae adaapu imi kone sua go kone mada peme. Goa pua nimuna adami aanumi adoa padanepara eperupa piramona kone sua maeyae kone mada peme. Gore aa medame poripu ripinatalo peme-rupa mada. \v 5 Kiaarakepea pimi aanupara gupa teme. Nipu maeyae aa pirua puri diayalia rabu omalia teme. \v 6 Pina-ga oyae ogesi mada page kone perekea lo robaa padanepara sua kogono pamina. Aame poripu ratu ripinatalo pea rupa pama kogono palialo lalo. \p \v 7 Neme re waru nai kone meda adesude-re gore gupa. \v 8 Aa meda nipu ame-aaraa page na-piri nipu padane awaya. Nipuna si page napia pare oro yalo kogono agu pala pirina pea. Nipu oyae ora adaapu ia pare ogesi page namea. Nipumi mogo oyae mada kone sua oroyalo kogono puri paloa pea. Neme epe raana omape di page meda naia-ga akeaene kalae pe pae kone iya. Nipuna go oyaenuri apimi mealia loa pea. Go piaene aana kone oyoa nipuna pulalo pea oyae luabu ini namadini oyalia. \p \v 9 Aa laapo piralipiri ora yapare aa padane agurapo piraliare ota. Aa laapo-me upayoa kogono palipiri nipuna kogono ora epealia. \v 10 Aa nipuna yago meda lopaliadare mo nipuna yago medame mada rabamealia. Pare aguraapo-ae aa madaa odo ora waru palia. Nipu rabameape aa meda diayalia. \v 11 Nipu upame omalipiri, padanepara patalipi-pulu nipu kekapu palia. Go yapare aa nipu agurapo pirualia raburi nipuna topara kekapu mada paliaya? \v 12 Aa padaneme iaa rapu yada mada pu patalia pae? Aa laapo raapure yada mada palipi. Pare aa padane rapu mada dia. Opeamape ipa repo kopatawa yoteme raburi puri adaape salia pulu go ope mada narugutea. \p \v 13 Epe aa naara meda king pitiadare pare epe kone meda nami kogono palia dare wae king pia. \v 14 Naaki nipu kalabus amanane ipua king epaa pia. Nipu naara naki madini yapare nipuna epe koneme mada surubalia. \p \v 15 Neme adalo pare king ogaeyoa omalia rabu ogege aa medame pada mua king piralia. Go suna pimi onaa luabumi go king-na rolopara pirua nipuna agaa pagoa ratalimi. \v 16 Go su-para pimi onaa luabu nipuna rolopara pitimi. Go onaa luaburi aa medame mada nadipi kiritalimi. Nipu omalia rabu orope piralimi onaame nipumi pisade kogono naniminaalimi. Go madaa page re meda naiya. Gore aa medame poripu ratu ripinatalo pea-rupa mada. \c 5 \s1 Gote para goa palua agaa pama na-lape \p \v 1 Gote nipuna ada-para polalo pali raburi mo nena peaa luabu aba waru adoa pope. Nena kone abi waru naade pa pali rabu mo opa katalo pali yaenu puri napatea. Gore kone waru nai aanumi peme-rupa mada pali. Go piaene aanumi Gote-na ini agaa madaa gore wae yae yade kone waru naimi. \v 2 Neme kone waru aba mua orope agaa laape. Neme Gote raapu agaa talo palidaare agaa waru makuawa lape. Gore akoloya Gote so yaapara pia aa-re puri adaa iya niaare puri nai onaa pima. Goa pea-ga neme Gote raapu agaa adaapu nalape. \v 3 Neme oyae mada kone adaapu mealidare epaa page palia. Goa pua neme pama agaa te raburi maeyae aanumi teme rupa agaa natapape. \v 4 Neme Gotepara ora goa palua loa agaa meda tedaare neme mo palide aure adalupu nasurubape. Mo agaa lo rogalipide yae madaa oyae meda napalire ne maeyae aa meda. Gote-me go piaene aanu raaname naomea-ga Gote rapu palua tede agaa-na ini ora mamadiape. \v 5 Neme Gote-para goa palua loa mo tedea napalidaare go peare naepeta. Gore nena tede agaa ratua ora palua kone nasalidaare neme goa palualo abi nalape. \v 6 Neme pama goa palua loa napali rabu ne sini meali. Neme Gotena kogono aa meda-para goa palua tedaare gore mo miru irini aapara agaa aba ne kone aba waru nasua lawayade nalape. Gore Gote-me ne ratu akolo yawoa nena kalaipu-pe kogono luabu maoyatina ya? \v 7 Ne epaa adaapu pi aa yalia page pama re nai kogono pu i aa yalia page ne agaa ora adaapu ne aa yalia page ne Gote nipuna rolopara oro yalo waru piruape. \s1 Mone Adaapu Saayo Kone Nasape \p \v 8 Gavman aanumi naraa aanu kedaa mea gialia rabu ne nareko-oyape. Nimuna koso epe redepoya napagoa nimu epe rupa pirape pora namea wateme-daare go konena rere gupa: Pepa tea aana pea kogono adoa nimuna peme yae madaa rumawa kedaa kateme. Go opisa pimi aanu nimuna surube aa so madaa piame adoa padane rupa keda katea. \v 9 Onaa su yoto meme yae, mo opisa pimi aanu-mi nimu page meme. Mone oyae opisa nimu mua mea rumawa nimu paake meme. Mo king pia aame page onaana mone oyae paake mea iya. \p \v 10 Gore aa medame mone adaapu sawe kone saliadaare nipu oroyalo mone rudune pitia. Mone rana omalia aare mone adapu nasalia. Mone adapu sali page eperupa mada napiti. Go page renaiya. \v 11 Aa medana oyaeyae mada mealiadaare nipuna adami onaa epaa rulatabalia. Goa pea rabu mo aa nipuna adami onaana inimi nipu ama adabapitimi. \v 12 Kogono aana u-re kumapu patea, nipu kogono kalai puae sua page, eta adapu nanoa page. Goyapare Amane aare oyaeyae adapu kone salapirinia u napatamea. \p \v 13 Neme go su-amaa waeyae meda ia-da ade yae-re gupa. Aa medame nipuna raana rabuaawa oyae nakabea. Dia nipuna mone oyae waru surubea. \v 14 Orope nipuna oyaeyae luabu pua diayatabea. Goa pua nipuna naakina oyae page ora diata. \p \v 15 Niaana amanumi niaa madisimi raburi oyae page namea epe pa ipisima. Go-rupa agu niaa omalima rabu oyae meda namea pe pamaa palima. \v 16 Gore adaa odopi a pupima. Niaa go su-amaa oyae meda namea epe pa epema-pulu wala omoa pope page pa go rupa palima. Go su-amaa pirua kalaipu pima kogonore aa medame poripu ratu ripinaya-rupa mada. \v 17 Go su-amaa pimaa raburi ribana rupara piriua aipapulu yaina omo, keda mu, raturatu yawo go na rupara pima. \v 18 Neme abia makuatoyaere, onaame nimuna poaeme yaenu napena pedo palimiri epeta. Nimuna radapina peme kogono nare ado kaga pimi rabu. Goteme nipumi kane oyaenu. \p \v 19 Aa meda Gote-me mone oyaeyae adaapupe katea rabu nimu pedo rana omoa minalo kata. Nipuna kogono pedopu rana rapu minalo, go oyaeyae nuri Gotena manayaina sawa gea. \v 20 Gote-me go aa nipuna pirape yae madaa raana waru kata-pulu nipu ora epe-rupa pia. Goapeapare go aame nipu go suna rudupu pirape yana kone naniminaaya. \c 6 \s1 Su-amaa kagaa pirape re naia \p \v 1 Neme ade pare go su-amaa pimi onaame wae kedaa ritimidaa ade. Go kedare adape ritimi. \v 2 Gote-me Aa mone mena e maapu oyaeyae adaapu waru kata. Gorabu nipu oyae meda naruduta. Go yapare Gote-me aa nipuna oyae madaa pedopu rana naomena teaa. Wala orope-re aa ruru rado medame nipuna go oyaenu mua pedo palia. Gore remeda naiya ora wae aa meda. \p \v 3 Gore aa meda nipuna naaki 100 maadu sua adalupu pirua, nipuna oyae mada pedo palia, nipu omalia rabu eperupa na-rogalimiri oyalia. Gore naaki meda agina robaa rupara omaliare gome rabuaniaaya. \v 4 Go piaene naaki nipuna bi meda naiya. Nipuna onaame page omea rabu kone rugulaeme. \v 5 Go naaki nipuri naarena paa page abi naadea. Nipu oyae page meda naade yapare nipu rogaeme rabu tapa-para kitu waru mua pia. Goa pea-pulu oge naaki agina robaa-para omea-me oyae adaapu sua omea aana bi rabuaniaaya. \v 6 Goa pea-pulu nipuna oyae madaa raaname naomea. Aa nipu maali adaapu 1000 o 2000 maali pirua omea pare mo agi-na robaapara omea naaki-me rabuaya. Niaa raayo omalima pare padane matmat-para palima. \p \v 7 Niaame eta napena kogono waru pema. Goa pema pare mo mema etame niana mada dia. \v 8 Mo makuae aame mo namaku-ae aare akeapua wini pea? Gore naara aa medame onaa luabuna ini agaa epea palia raburi gome nipu akepu rabamealia pae? \v 9 Niaame oro yalo meawe kone sua kone adaapu suaema yaenuri pinawa. Go ima kone page re meda naiya-ga gimamina. Aame po ripu ripinatalo aloma pea rupa mada. Go yapare niaame aba mema yaenu madaa raana waru omamina. \p \v 10 Oyae luabu pama ode-da naopea. Gote nipumi oyae luabu opena saa agaa ratua opea. Gote nipumi niaa aanuna ima kone luabu aba ado kiritea. Niaame Gote raapu udinona agaa mada natema. Gote nipuna purimi niaana puri luabu rabuaya-ga niaa pawa nipuna rolopara piramina. \v 11 Niaame agaa adalupu lo yoloalima pare goame niaa mada nawini palima. Niaame re nai agaa tema-pulu go agaa-me niaa narabamealia. \v 12 Niaa go su-amaa rudupu yapina pima. Gore naare ipua pabola popea rabu repena wasame rigitea-rupa mada pima. Goa pea-ga niaa go suna pirapere re ora waru naia. Niaame pora pamu eta no awape-rupare aapimi waru makuaya? Niaa omalima rabu go su-amaa paliade yae rayo aapimi makuaaya? \c 7 \s1 Epe Kone \p \v 1 Aa medalomame ne ora epeta teme-daare gore ora waru epeta wele sada adaa yoto pea yae page rabuaniaaya. Niaa omema raburi amame niaa madita yapi di page rabuaniaaya. \p \v 2 Onaa omalimi rabu o-madaa piri-para palimi-mere gore eta adaa yawe para pema-rupa page rabuaniaaya. Akolo ya niaa luabu ora omalima. Goa pea-ga niaa go su-amaa pa pima raburi kone waru sua piramina. \p \v 3 Niaame oyae meda madaa lo robaa keda mealimare giri tema page rabuaniaaya. Gore niaana lo robaa kedaa mema raburi ini-agaa-para ribaa aba waru ta. Goa peamere go suamaa ima kone maredepo yapena epe pora mea wata. \p \v 4 Ne epe kone saliri onaa omeme rabu omadaa pirapere epe kone rapu mada pirali. Go yapare aa medaloma epe kone na-i aa omadaa gimoa, nimu ranarana ipara aanu rapu peme. \p \v 5 Epe kone-i aanumi ratu yawalimiri ne maredepo-yatalo peme. Gore epea meda, pedopua rana omeme onaana udinona kone page rabuaniaaya. \p \v 6 Epe kone na-i aame girilalia daare go teme girina re naia. Gore gupa ititu repena ralaaya pare somada yawe eta naralia. \p \v 7 Aa meda nipu epe kone salia pare aa medana oyaenu pamu yoloa mealia-daare nipu maeyane aa-rupa meda. Goa pua aa nipumi omeme pua mone oyae pamu mealiadare nipuna sabariade epe kone maoeya teapulu oyalia. \p \v 8 Aa medame kogono marekaa pulalo paliare gore epeta. Go yapare nipumi go kogono luabu pukiritaliare epeare go peadaa. \p \v 9 Neme aa meda-para ora aba aipapulu ratu nayawape. Mogo ratu yaweme konere kone waru nai aanuna kone. \p \v 10 Neme gupa nalape. Abade yapi diri ora epe yade pare abia go yapi diri otapi nalape. Neme gopiaene agaa te-daare ne epe makuaeyae naiya. \p \v 11 Go su-amaa piruaeme onaa luabumi epe kone salimiri epeta. Aaraanu omoa moae yae rumageme-rupa mada. \v 12 Epe kone-re mone-rupa ya-pulu niaa wae yapidi rabu page rabamea. Epe kone page makuae yaeme go mone-na puri rabuaya. Go epe kone makuae yaeme niaa ora waru raba mea. \p \v 13 Gote-me pisana oyae luabu madaa kone ora aba waru sape. Gote-me oyae meda paakipi-rupa warialo pisa-daare aapimi wala epe-rupa wariali pae? \v 14 Nena epe-rupa piti-daare gore epe-rupa pedopu piruape. Go yapare wae keda yapi di medame ne epaa mealia raburi gupa kone niminape. Goteme epe yapi di page wae yapi di page gea kone sape. Goa pea-ga wala orope epaliade yaenuri niaada namakuaema. \p \v 15 Nina laipiri waru yae-daa dia yapare ni go su-amaa pima raburi neme oyae rado rado adaapu ade. Aa medaloma epe pora rateme pare nimu page omeme. Aa medaloma wae pupitagi noaeme pare nimu go su-amaa adalupa pa piruaeme. \v 16 Goa pea-ga niaame go su-amaa epe redepone-aure ratua epe kone agu sape mada kone adaapu nasamina. Goa agu palima raburi niaana bipa niaa maoyaalima. \v 17 Gore niaa-me wae kone, wae pora ratape madaa, puripane kone ogeapu samina. Goa palima-daare niaana omape yae page marudu yaema. \v 18 Ne go kone laapo waru ruma adoa pora pamuape. Aa medame Gote-na surube yaena rolo-para pirinatedaare ora epealia. \p \v 19 Ada-re meda para aa ki laapo pegepu pirua go siti surubo alimiri go siti puri paloa aalia. Goa palia pare epe konena purimiri go ada kagure surubalimina puri page rabaualia. \p \v 20 Go suna epe aa meda naaya. Dia aa medaloma nimumi wae sini peme. \p \v 21 Neme onaa luabuna agaa napagape. Neme mo onaame teme agaa luabu pagalidare kogono naakimi nepara wae agaa tea. \v 22 Gore nena aba makuae, neme mo onaa medaloma-para wae agaa aba tede. \p \v 23 Neme oyae raayona re adesaato pame kalai pere ni makuae aa opolalo pe. Nina kone ruduta-pulu mada diasa. \v 24 Oyae luabu opeana re adasaatalo pua kalai waru pe. Gore niaa-me oyae mo-para ina page no rolo-para ina asapimide-rupa pe. Gore apimi mada adesaliya? \v 25 Goa pua nina uni radaa-pinaloa makuae kone rado rado adesatalo kalae waru pe. Go page neme wae pupitagi kone page maeyae kone adolalo page kogono radaa-pinaloa pe. \p \v 26 Asapua adawa raburi onanumi niaa kedaa waru mea geme-daa ade. Onaanumi niaa maroape kona yada waru ade. Nimuna ki-ri niaa adiape ope sene-me ade aaeme. Goa peme pare aa meda nipumi Gote madaa kone waru rulaliare go sene-me aditalo pea page yolaa-pa ina mada pogola palia. Go sene-me mo pupitagi neme aanu adialia napogola palimi. \v 27 Makuaae aa-me goa ta. Neme wae yae epe yae laapona re waru adolalo pawa kogono pe. Goa pe pare abiare re ona madaa asaa-daa waru adawa. \v 28 Neme ona epe asapawade pare meda ora naadawade. Aa ora adaapu papu papu pimi pare padane padane aanu medaloma epe pimi. Go yapare ona-re luabu ora wae pimi. \v 29 Gote-me onaa luabuna epe pora aba managolasaya-pulu nimumi kalai mada napalimi. Goa pea pare nimuna bipa peamea raayome nimu pope rupa radaa mapaeme. \c 8 \p \v 1 Makuae aame oyae luabuna re waru makuaya. Goa peme-ga mo makuae aanu-ri aapimi mada rabualimi? Aa medana ini ribaa yalia-daare, epe paa pi kone sali aana ini agaa-para paa palia. \s1 King-na Agaa Pagoa Ratape \p \v 2 Neme aa king-na agaa pagoa ratape. Neme mo Gote mada makuasua side agaa rataliri king-na agaa pagoa regenaape. \v 3 Ne king raapu pirali-daare nipu ora nagimape. Neme king raapu yada pu agaa te-daare gore neme puri waru paloa nalape. Gore king nipuna bipa rana ratua palialo lalo. \v 4 King nipumi aanu luabumi nipuna agaa pagoa ratalepa te-daare gore waru ratalepape. Neme go piare akolo pae lo mada na-agaa mealimi? \v 5 Aa medame king-na agaa pagoa rataliare go aa nipu ora epe-rupa pitia. Aa nipu wale puti piraliare nipumi papea luabu-para nare inimi pea kogono page waru makuaaya. \v 6 Niaa aanuna keda medaloma salia page pinawa, oyae rayo papena pora para nareini page iya. \v 7 Orope paliade yae luabu makuapere marea. Go paliade oyae luabu lagiape aa meda naaya. \v 8 Niaa omolalo pema rabu niaana wasaa-me niaa gimoa polalo pea raburi medame mada napora-poaliaa. Niaana omape yapi di epalia page medame mada napora-poalimi. Yada peme raburi mo yada surube aame wala gimoa pupu-lo mada namea rapalia. Wae pupitagi nea aame nipuna waea aba pea-pulu nagimalia. \s1 Niaame Pedo Pape Kone Samina \p \v 9 Neme go ade yae rayore go suna pemeda na koneme makuayo. Yapidi medamere, aa-yago rabuaniawa, waea-peme aanu rogaemeda ade. \v 10 Waeapi aa page rogaemeda ade. Wala ada pulawa mo siti para mo wae aa nipuna bi wala minasaere epeme. Gore remeda naiya da ade. \p \v 11 Waeapi aana rema amaa abi na epea raburi, mo onaame nimuna peme waea mada yala-poteme. \v 12 Waeapi onaa page sini peme onaa page abi naome adalupu pa aeme. Ni makuato Gote pala omeme onaa eperupa pitimi. Gore akoloya nimu Gote pala omeme pulu. \v 13 Gore akoloya, waea-pi aame Gote pala naomeapulu, nipu rapu mada napitimi. Gore nipu Gote-na surubena rolo-para napia-pulu nipu adalupu go su-amaa mada napiralia. \v 14 Go suna agaa medaloma teme pare re waru naiya. Oro medare mo epe redepoya piri aanumi wae yoto meme. Gore epe aanumi meape epe yoto wala wae aanumi meme-re neme lalo re meda naia peme. \p \v 15 Goa peme-daa neme epe kone epe ratapere epeta kone i. Niaame ratape epe pora meda naia. Goa pea-ga niaame ipa, etano pa epe raana raana pi-rupa awamina. Niaana pape kogono radaa pea pare niaa go su-amaa Gote-me mea gea yapi di raburi pawa epe-rupa pedopu piramina. \p \v 16 Neme aanumi ribaa page paa-para page puaemea adolalo kalaipu kogono pe. \v 17 Oyae raayo Gote-me pisaaya neme ado kirite pare niaame go su-amaa ia yae luabu-na re mada naado kiritema. Gore pinawa mo makuae aanumi go yae luabuna re ora aba ado kiritama teme page gore ora agaa-daa nateme. Nimumi go yaenuna re ora mada na-adasalimi. \c 9 \s1 Niaa Repara Oyae Luabu Epalia \p \v 1 Neme oyaenu madaa kone sua ade raburi gupa makuaayo. Gote-me mo epe aanu madaa pape aure page redepone aanu page pa aanu medaloma madaa papea page luabu aba adea. Nipu-mi oyae raana omape page raana naomape yapi di page Gote nipuna mada mea. Oyae medaloma orope ake paliare nia namakuaema. \v 2 Go yapare niaa raayo madaa epa-pe yae meda ora ia. Gore niaa Gotena ini agaa mada epea palima page ora epe redepone aa palima page ora suku suku puti aa yalia page niaa waea pi aanu yalia page o Gote nipu repara epekaapi miru irini aa yalia page niaa epe miru nairini aa luabu yalia page epe wae aa luabu yalia page Gote madaa ora yadamakua loa agaa tea-de aa mada page yadamakua natea aa madaa page epalia. \v 3 Niaa go su-amaa pima onaa luabu mada gopiane yae rayo niaa piripara ora epea. Onaa luabu go su-amaa pima raburi wae yae niaa repara ora epea. Gore gupa wae kone-para maeyae kone luabu nimina robaapara rulatabea. Goa pea pulu nimu omeme. \v 4 Raa mena laion-aba omea-mere papia yaname rabuniaya. Padane go-rupare mo papimi aanumi aba omeme aanu page rabuniaeme. Gore mo papimi aanumi nimu aba makuaawa niaare omalima kone imi. \v 5 Goa pea pare mo aba omeme aanu nimu oyae meda goa palia kone nasaapimi. Onaanumi nimu aba kone rugulaeme pare go onaa nimumi epe oyae meape mada pimi. \v 6 Onaa omeme raburi nimuna pupitagi epame omape kone page wae kone imi page oyae luabu omeme rabu diata. Goa pea-pulu go omeme onaa luabuna kogono go su-amaa meda naia. \p \v 7 Ne aipapulu ipa waine no lo robapara kuma pinaloa eta no raana aba meaina. Gote-me goa papere epeta loa aba ee lade. \v 8 Oroyalo neme pepena waru pua raana omoape. \v 9 Nena ore raapu rana omo eperupa piru pate page go suna re naiya. Ne go suna ape page re naiya. Goteme go suna apena yapidi geada pa goa pe. \v 10 Neme kogono meda pali-daare puri waru paloa go kogono ora pape. Gore akoloya ne omali raburi kogono pape page epe kone sape page ne makuaaeyae meape page ora mada nameali. \p \v 11 Neme go su-amaa oyae meda gupa ade. Aa meda alomaa pea pare oyae namea. Yada pi aanumi page nawinipeme. Epe kone sua makuae yae waru meme aanu page mone adapu nameme. Kogono radorado pu makuae aanu nimu adaa kogono nameme. Goa pua wae yapidi nimu madaa epea. \v 12 Adaa keda niaa madaa epolalo peare nadema. Kona maema rabu ya-yapa roalade rupa wae yapidimi niaa aipapulu ripinatalo agu rapea. \s1 Epea Peme-para Waea Peme Lapo Rata \p \v 13 Neme yae meda peada ade. Go peare epe kone i aame pape kepele pia. Mo ade yaere go-rupa. \v 14 Oge siti meda aaya pare goparare onaa ora adaapu napimi. Gopara king meda nipu-na yada pi aanu rapu ipisimi. Gore mo yada pi aanumi mo oge siti kutapubasimi. \v 15 Goa peme pare mo oge siti-para aa naraa meda pirisa. Go aa nipu epe kone sua makuae yae page waru makuaya. Nipuna epe kone mada go oge siti paaya. Goa pisa rabu orope onaame mode aa naara-re wala kone rugulasimi. \v 16 Go konere niaa gupa go mea wata-daa. Epe konemere adaa puri page rabuaniaya. Go yapare onaa luabume gupa kone imi. Naara aa nipuna makuae-para epe kone page ora epe-daa dia teme. Goa loa mo aa naara-na agaa napageme. \p \v 17 Epe kone i aana agaa pagalima-daare epeta kone samina. Go piaene aana agaa-me rui loayaa aana agaa page rabuaniaya. \v 18 Epe koneme mo yada pape yaenu rabuaniaya. Go yapare aa padane-me waea meda pulalo paliadare nipumi oyae luabu maoyaatalia. \c 10 \p \v 1 Puna mo wabola pabo i pe runane pua puaa omalia-dare wabola pugu waru palia. Goa pea rupare oge kone wae odabaawa epe kone i aana kone luabu maoyaatalia. \p \v 2 Epe kone i aame epea pulalo rapea. Go wae kone ia aa madaare epe kone meda napatea. \v 3 Mo aa nipu poranini pamea rabu page mo aa nipu aba ademe-pulu onaame go aa nipu waeyaede kone makualimi. \p \v 4 Nena surube aame ne ratu yawalia-daare nena kogono nagimape. Neme waea adaape pua page pawa odo pabena ali-daare nena aa mudumi nena waeyae mearuba-alia. \p \v 5 Aa medalomame waea adaapu peme-daa neme adoa gime. Go pemea wae yaenuri aa mudunumi peme. \v 6 Mo aa mudunumi kone epe-rupa nai aanu kogono pama kateme. Mone adaapu sua amo teme aanumi peme kogono ora naepeta. \v 7 Naraa piri kogono naakimi mena ose madaa pirua pupulaina ade. Pare pa kogono aanu pamuape rupare wala mo adaa aa mudu nimu pamualaina ade. \p \v 8 Aa meda nipumi su naaku adaape roboa saliare nipuna bipa go naaku-para pabalia. Aa medame ana kepo rugutea-daare paakame nipu nalia. \v 9 Aa medame ana polatua pereke-aliare aana-me nipu mada nalia. Aame repena kobealiare go repename nipu talia. \v 10 Aa meda nipuna raigapi nepo-napi pa saliare gore nipumi rai-eke naaya-pulu mo poalia repena waru nanalia. Go yapare epe kone-i aame kogono epe-rupa pea. \v 11 Aame paaka pawa epe-rupa mapirape kone sua aliare epeta. Go yapare paaka-me nipu wala nalia-daare go makuae-yae naepeta. \v 12 Epe kone-i aame agaa ora epe-rupa tedare ne epe bi meali. Ne onaa raapu wae ero agaa tedare nena bipa mabebolaali. \v 13 Go aa nipumi agaa ripima talo pea raburi nipuna talo pea agaa luabu ota. Nipuna agaa lo diayatalo pea raburi go agaa maeyaane aame ne nona pea. \v 14 Epe kone nai aamere agaa pa tea. Gore orope paliade yaenu naniminae pa agaa teme. Niaa omalima rabu palia page namakuaema. \p \v 15 Kone nai maeyae aa nipuna ada pope pora namakuawa kalai pama pea. \p \v 16 King meda pena naaki yalia pare nipuna rurumi ribaa rekoa eta yawalimidare ada kagure para kedaa adaa salia. \v 17 Go yapare king medana simi king piralia-daare go ada kagure-para piri aa mudumi nimu eta yawalia page kepele palia. Gore nimu maeyatalo-da napeme pare pa tona puri mulalo peme. \p \v 18 Aa meda nipu gi madua nipuna ada waru narigitaliare gore nipuna ada itipatame pabo talia. \p \v 19 Eta nape oyaenuri onaa, raana masape mada peme. Ipa waini neme rabu onaa lo robaa-para ora sae loa epeta kone inalo peme. Goa peme pare mone-re kogono raayo pape yae-para pema. \p \v 20 Nena pati ada robene-para pirua king-para ero agaa nalape. Neme nimu-para wae kone page nasape. Neme goa palide adoa yaanumi mo aa pua laketea. \c 11 \s1 Kone Waru Sua Kogono Pape \p \v 1 Neme su adapu-para kogono waru pape orope ne epe yoto adaapu meaina. \v 2 Go suamaa wae yapidi medaloma epalia. Nena mone bisinisi adapu para saina 7-pela 8-pela bisinisi pape-para mea paga sape. \p \v 3 So yaa madaa moae popa rubita raburi go su-amaa yai lopea. Gore repena naare pabala-nane robalia page naare ipula-nane robalia page pa roba salia. \v 4 Ne e po sua, poripu yai epena kone surubali pare eta epe rupa nameali. \v 5 Gote nipumi oyae luabu warisa. Goa pea pulu agina robaa-para naaki akepu inagi tea palo niaa namakuaaema. Go-rupa agu Gote-me pea yae luaburi niaame mada naado kiritema. \v 6 Neme eta wai polalo paliri gore medaloma aebo poa medaloma yapipu poape. Go pea pare aebo poaede waru opea palo yapipu poaede waru opala palo waru naade. Gorupare yapipu poae-para aebo poae lapo rata waru opalia. \p \v 7 Paa ora epeta pulu niaa naarena paa adema raburi raana waru omema. \v 8 Niaame maali yalo go su-amaa piruaema madaa raana ora waru omamina. Niaa maali adaapuna go su-amaa piralima page go madaa kone ora narugulamina. Niaa aba ome onaana tapa-para ora maali adaapuna pirualima. Oyae luabu orope opaliade page waru yaeda dia. \s1 Ogegeaana Agaa Mana \p \v 9 Nimi ona inumakuaa, aa ogegeaa-nuri nimi pena ona inumakuaa aa ogegeaa aaeme rabu pedopu raana omo aatepape. Nimina rana ratua alimina yapare, Gote-me nimi-na pemea luabu madaa koso laliaga kone waru sua atepape. \p \v 10 Nimi ona inumakuaa aa ogegeaa pirape yapi diri adaalupu-da naiya. Goa pea-ga nimi kedaa mea gea yaere gimalepape. Nimina to yogaene madaa kedaa mea gea yaenu page gimalepape. \c 12 \p \v 1 Gote-me niaa luabu warisa. Goa pea-ga nimi pena ona inumakua aa ogegeaa a-wa Gote nipu madaa kone rutalepape. Nimu kone rugulaawa alimi rabu kone perekeape-rupa maralimi. Goa pua nimi padane padane latapumi gupa teme. Nina kone wasupame raana napia teme. \v 2 Go yapi dinare nimina ini-para riba tea rabu gupa teme. Akua naare uba kedonu page waru narea pare yai epope moae page waru nasala teme. \v 3 Go yapinare nimina ki page omapaawa puri nasalia rabu pururu yata aalia. Nimina ke page omapa-wa puri nasalia rabu pulu-pulu tala-alia. Go rabu agaa imaa padane padane-si aalia. Goa pua nimimi eta puri paloti mada nanalimi. Nimina ini page ribaa yalia rabu oyae waru naadalimi. \v 4 Nimina ane page poalia rabu adaalu pare awa temede agaa mada napagali. Goa pua gigau loalia page mada napagalimi. Goa pea pare nimi patalimi raburi yaa-agaa tea padane mada pagali. \v 5 Go raburi nimi pora-nini pamuape page so madaa pirape page palame omalimi. Nimina iri page kama-iri opalia rabu pora pamuape-rupa maralimi. Oyaeme page nimina lo robaa mada namarekaalia. \p Goa pua nimi omali-mi rabu oroyalo piruape supara palimi. Go rabu nimina adare-para piri onaa-me odome omoa re yasa loalimi. \v 6 Goa palimi-ga nimi abi naome pa pirua Gote madaa kone rulatepape. Gore nimi laba paa udinitade rupa mada omalimi. Go page niaame ipa-no ritalo peme rabu sosopene-na igu apetaboa ipa pupubeade-rupa mada palia. \v 7 Nimina tore go su autea. Kone popo Gote nipuna gisa-pulu kone wasupare Gote nipu piri-para wala palia. \p \v 8 Makuae aame nipumi oyae luabu waru yaeda dia loare ogeda page naia ta. \s1 Go Bukuna Agaa Lo Madiayae \p \v 9 Makuae aa nipu epe koneme rulatabisa-pulu onaa luabu go epe kone mogealia. Nipumi ora agaa ria-para saa-agaa page rumawa epere luabu buku-para mea tu isa. \v 10 Onaana anepara pagoa redeme omalimi loa buku-para popena sa. Goa pua ora agaa riaa uni mada polabaina loa tu isa. \v 11 Go makuae aanuna agaa-re rigi eke waru aayade-rupa mada. Gore mena pulubaene maredepo yaemade-rupa mada. Makuae aame go agaa buku-para mea kiritaawa tu saliare go agaa ora adaalupu suaalia. Gore nili tema rabu ripinaya-de rupa mada. Gote-re niaana surube aa pulu nipumi go agaa niaa luabu lagiala. \p \v 12 Nina naaki neme yae meda lagiano. Aanumi buku temere go kogono ora diayape kogono-da napeme. Neme go buku oroyalo ado pirali raburi nena to yogaene gi-palia. Goa palia-ga neme go gi-madini kone-re waru adape. \p \v 13 Agaa luabu madiaaya neme gupa talo pi. Niaa aanuna riri-nane palimare go-rupa: Niaame Gote padanemana rolo-para pirua nipuna pora ia-rupa luabu ratua pawa epe-rupa piramina. \v 14 Niaana puaema oyae luabu madaa Gote-me niaa adialia. Gore niaame kudiripi kone page wae kone page ima pupitagi oyae luabu pema yae mada niaa koso madaa Gote-me adialia.