\id MAT 41MATKENU.SFM Kenyang New Testament June 2009 \h Mátio \toc1 Mbok Ndɨ́ndɨ́ mbɔnyu Mátio ásɨ́ŋɨ́ \toc2 Mátio \toc3 Mt \mt2 Mbok Ndɨ́ndɨ́ mbɔnyu \mt1 Mátio \mt3 ásɨ́ŋɨ́ \c 1 \s1 Bachǐmbɨ Yesu Kristo \r (Lk 3.23-38) \p \v 1 Nɛ́ chi manyɛ́n bachǐmbɨ Yesu Kristo, ɛbhárɛ́mɔ Mfɔ Debhít nɛ Ábraham. \p \v 2 Ábraham achí nyaka chi Áisek, Áisek abhak chi Jekɔ́p, Jekɔ́p abhak chi Júda nɛ bɔ̌mayi. \v 3 Júda achí nyaka chi Pɛ́res nɛ mɔ́mayi Sɛrá. Máyap aka nnyɛ́n bɛ Táma. Pɛ́res abhak chi Hɛ́srɔn, Hɛ́srɔn abhak chi Rám. \v 4 Rám achí nyaka chi Amínadap, Amínadap abhak chi Náshɔn, Náshɔn abhak chi Sálmɔn. \v 5 Sálmɔn achí nyaka chi Bóas. Nnɔ Bóas aka nnyɛ́n bɛ Ráhab. Bóas abhak chi Óbɛd. Nnɔ Óbɛd aka nnyɛ́n bɛ Rút. Óbɛd abhak chi Jése, \v 6 Jése abhak chi Mfɔ Debhít. \p Debhít achí nyaka chi Sólomon. Nnɔ Sólomon ayambɨ abháy Uria, kɛ ǎbhay Debhít. \v 7 Sólomon achí nyaka chi Rehóboam, Rehóboam abhak chi Abíja, Abíja abhak chi Ása. \v 8 Ása achí nyaka chi Jɛhósafat, Jɛhósafat abhak chi Jóram, Jóram abhak chi Úsia. \v 9 Úsia achí nyaka chi Jótam, Jótam abhak chi Áhas, Áhas abhak chi Hesékia. \v 10 Hesékia achí nyaka chi Manáse, Manáse abhak chi Ɛ́mɔs, Ɛ́mɔs abhak chi Josáya. \v 11 Josáya achí nyaka chi Jɛkonáya nɛ bɔ̌mayi. Mpok yɔ kɛ̌ bápɔ́kɔ́ bo Israɛl bɛ mandɔk manchɔkɔ ɛtɔk Bábilɔn. \p \v 12 Mpok anɛ bo Israɛl bárɔ́ Bábilɔn bápɛ̀tnsɛm ɛtɔk ɛyap, Jɛkonáya achí nyaka chi Síltiɛl, Síltiɛl abhak chi Sɛrúbabɛl. \v 13 Sɛrúbabɛl achí nyaka chi Ábiud, Ábiud abhak chi Ɛliákim, Ɛliákim abhak chi Ásɔ. \v 14 Ásɔ achí nyaka chi Sádɔk, Sádɔk abhak chi Ákim, Ákim abhak chi Ɛ́liud. \v 15 Ɛ́liud achí nyaka chi Ɛliása, Ɛliása abhak chi Mátan, Mátan abhak chi Jekɔ́p. \v 16 Jekɔ́p achí nyaka chi Josɛ́f nnɛ́m María, María anɛ ábhé Yesu mmu achi Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò. \p \v 17 Bɛ́bhó amʉɛ́t Ábraham bɛghaka amʉɛt Debhít, mkpák bachǐmbɨ Kristo ɛ́chí yɛ nyaka byo nɛ ɛnwi. Bɛ́bhó amʉɛt Debhít bɛghaka mpok bápɔ́kɔ́ bo Israɛl bɛ mándɔ́k mánchɔ́kɔ́ ɛtɔk Bábilɔn, ɛ́bhák byo nɛ ɛnwi. Bɛ́bhó mpok bo Israɛl bárɔ́ Bábilɔn bápɛtnsɛm ɛtɔk ɛyap, bɛ́chúɔp mpok Kristo, Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò, mkpák bachǐmbɨ Yesu ɛbhak byo nɛ ɛnwi. \s1 Nɛbhe Yesu \r (Lk 2.1-7) \p \v 18 Ɛnyu ɛ́fákárí nyaka kɛ bábhé Yesu Kristo: María achí nyaka nnɔ Yesu. Mpok yɔ Josɛ́f atɨ bɛ́bhay yi. Kɛ bápɛ́rɛ rɨŋɨ batɨ, ɛ́fákari bɛ María achi nɛ mɛniɛ. Apɔkɔ mɛniɛ bhɔ chí ndǔ bɛtaŋ Ɛfóŋó Bɛdyɛrɛ. \v 19 Josɛ́f abhak chak bɛsí Mandɛm. Ɛ́kʉ́ yí kɛyáŋ bɛchyɛ María ntíánwɔ́p. Akʉ yɛ ntɨ bɛway nɛbhay nɛ María ansɛm ansɛm. \v 20 Kɛ ɛnɛ́ Josɛ́f ákàysi ndak anɛ, Mandɛm ató ángɛl ywi amɔt ntá Josɛ́f ndǔ kɛnɔ́. Ángɛl wu aghati yi bɛ, “Josɛ́f, ɛbhárɛ́mɔ Debhít, kɛ́chay bɛsɔt María ndǔ nɛbhay, apɔ́kɔ́ mɛniɛ chi ndǔ bɛtaŋ Ɛfóŋó Bɛdyɛrɛ. \v 21 Nɛ chɔŋ ambé mɔ́mbakanɛm. Nnyɛ́n ɛni nɛ́mbak bɛ Yesu, mbɔnyunɛ chɔŋ yí ampɛmɛ bɔ̌bhi ndǔ ntɛmsi bɛbʉ́ bhap.” \v 22 Mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm bɛ́fákárí bɛ ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm ághátí ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ andɛm, ɛmfu tɛtɛp. \v 23 Arɛm nyaka bɛ, “Chɔŋ Ngɔsɔ́ŋ anɛ ábhɨ́kɨ́ re rɨŋɨ mbakanɛm ampɔkɔ mɛniɛ ambé mɔ́mbakanɛm, nnyɛ́n ɛni nɛmbak bɛ Ɛmánuɛl”, nɔ́ chí bɛ, “Mandɛm achi nɛ bhɛsɛ.” \v 24 Josɛ́f áŋɛ́mɛ́ nɔ́kɔ́ ndǔ kɛnɔ́, akʉ nkúbhɛ́ mbɔ ɛnyǔ ángɛl Mandɛm aghati yi. Asɔt María ndǔ nɛbhay. \v 25 Yɛ̌ nɔ́, bɔ́ kɛrɨŋɨ batɨ kpátɛ María abhe Mɔ́ywi. Ábhé nɔ́kɔ́, Josɛ́f arɛm bɛ nnyɛ́n mmɔ́ chi Yesu. \c 2 \s1 Bǒ abhɛn bárɔ́ŋɔ́ bɛghɔ Yesu \p \v 1 Bábhé Yesu ɛtɔk Bɛ́tlɛhɛm atú Judɛ́ya. Mpok yɔ, Hɛ́rɔd abhak Mfɔ atú wu. Nɛbhé bábhé Yesu, bo abhɛn bárɨŋɨ ɛ̌ti mambe báfú atú mmok áfù batwɔ Yerúsalɛm, mámbɛbhɛ nɔkɔ bɛ, \v 2 “Mmɔ anɛ bábhé bɛ́ ámbák Mfɔ bo Israɛl achí fá? Sɛ́bhɛ̀p mbɔnyunɛ sɛ́ghɔ̀ nɛmbe ɛnɛ́n nɛ́rɛ̀m ɛ̌ti nɛbhe ɛni awu atú mmok áfù, nɛ sɛ́twɔ bɛchyɛ yi kɛnókó.” \v 3 Mfɔ Hɛ́rɔd ághókó nɔ́kɔ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ bǒbhɔ bárɛ́mɛ́, ntí átáka yi amɛm. Ɛ́bhák ɛnyumɔ́t nɛ bǒ mankɛm amɛm ɛtɔk Yerúsalɛm. \v 4 Hɛ́rɔd abhɨŋɨ bǒbatí bachiǎkap Mandɛm nɛ batɔŋ ɛbhé Mandɛm ndǔ nɛbhʉɛt amɔt. Abhɛ́p bhɔ bɛ, “Bábhɔŋ bɛbhe Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò fá?” \p \v 5 Bágháti yi bɛ, “Bábhɔŋ bɛbhe yi ɛtɔk Bɛ́tlɛhɛm, fá atú Judɛ́ya, mbɔnyunɛ ɛchi amɛm ɛkáti ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ bɛ, \q1 \v 6 Mandɛm arɛm bɛ, ‘Wɔ Bɛ́tlɛhɛm ndǔ mmɨk Júda, \q1 puyɛ̌ wɔ kɛ ɔ́chí ansɛm ndǔ bɛtɔk Júda mɛnkɛm, \q1 mbɔnyunɛ ntá yɛ kɛ̌ Mfɔ áfù. \q1 Mfɔ anɛ ákɛ̀m bǒbha, bo Israɛl, mbɔ ɛrɨ́tɨ́ mbabhɛri bághɔ́ŋɔmɛ́n ákɛ̀m bághɔ́ŋɔmɛ́n yi.’” \p \v 7 Hɛ́rɔd ághókó nɔ́kɔ́ nɔ́, abhɨŋɨ mankɔ bhɔ, abhɔ́ŋ kɛpɨ nɛ bhɔ ansɛm ansɛm, abhɛ́p bhɔ bɛ́ mángátí yi mpok anɛ bɔ baghɔ nɛmbe ɛnɔ atú ɛtɔk yap. \v 8 Aghati yɛ bhɔ bɛ, “Dɔ́k ká Bɛ́tlɛhɛm, mǎmbɛp sayri nɛbhʉɛt anɛ mɔ́wu achi. Mǎnáŋ mǎngɔ́ yi, pɛt ká nsɛm mǎngati mɛ, bɛ́ mɛ nkwɔ́ ndɔ́k nchyɛ́ yi kɛnókó.” \p \v 9 Mankɔ̌ bhɔ bághókó nɔ́kɔ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ Mfɔ Hɛ́rɔd árɛ́mɛ́, báfá bare rɔŋ. Ndǔ bárɔ̀ŋ, bághɔ́ nkúbhɛ́ nɛmbe ɛnɛ́n báyámbɨ baghɔ atú ɛtɔk ɛyap nɛ nɔ́ nɛ́rɔ́ŋ nɔ́kɔ́ ambɨ, bɔ́ mánkoŋo nɔkɔ ansɛm. Báchwɔ́bhɛ́ nɔ́kɔ́ Bɛ́tlɛhɛm, nɛmbe ɛnɔ nɛ́te amfay nɛbu, tɛ́bhɛ́ tɛ́bhɛ́ nɛ ɛkɛt ɛnɛ́ mɔ́wu áchí arɛ́. \v 10 Nɛghɔ́ bághɔ́ nɛmbe ɛnɔ, maŋák amap aya acha. \v 11 Bághɔ́ ɛkɛt ɛnɛ nɔ́ nɛ́té arɛ tɛbhɛ tɛbhɛ, barɔk bachwe amɛm, baghɔ mmɔ́ nɛ máyi María. Bátɛ́p mánɛ́n amɨk bare chyɛ yi kɛnókó. Mánɛ́nɛ bɛbha bhap bafɛrɛ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛ́yá nkáp báchyɛ́ mbɔ awap akap ntá yi. Ɛ́mɔt ɛbhak pú, ɛ́chák ɛ́bhák ɛnyǔ sɛrwɔ́ ɛsɛn bádùrɛ sɛ́nchyɛ nɔkɔ ɛrɨ́tí ɛriɛp. \f + \fr 2:11 \ft Bábhɨŋɨ ɛnyǔ sɛrwɔ́ ɛsɔ bɛ “Frankinsɛns” ndǔ ɛyɔŋɔ́ndik.\f* Ɛnɛ́fú ɛ́bhák ɛnyɨŋ ɛnɛ́ básɔ̀t bɛghoko ngú bɛ ákɛ́ chɔŋti. \f + \fr 2:11 \ft Bábhɨŋɨ ɛnyɨŋ ɛyɔ bɛ “Myrrh” ndǔ ɛyɔŋɔ́ndɨk.\f* \p \v 12 Mankɔ bhɔ bápɛ́rɛ́ gurɛ, Mandɛm asɛmti bhɔ ndǔ kɛnɔ́ bɛ́ bákɛ́ pɛtnsɛm ntá Mfɔ Hɛ́rɔd. Báfʉɛ́t chí ndǔ mbi achak kɛ bágurɛ ɛtɔk ɛyap. \s1 Josɛ́f nɛ María bápɔ́kɔ Yesu bábʉɛ́ bárɔ́k ɛtɔk Íjip nɛ yi \p \v 13 Bǒ bhɔ nɔ́ batwɔ bɛghɔ Yesu bagurɛ nɔkɔ, ángɛl Mandɛm abhesi ntá Josɛ́f ndǔ kɛnɔ́ ɛkɛ́n yi aghɔ aghati yi bɛ, “Josɛ́f, Hɛ́rɔd ǎyàŋ mbi bɛway mɔ́nɛ. Faté yɛ́, sɔt mmɔ́ nɛ máyi, bʉɛ́ dɔ́k ɛtɔk Íjip. Dɔ́k, ɔ́mbák árɛ́ kpátɛ ngati wɔ ɔ́mpɛ́tnsɛm.” \v 14 Josɛ́f aŋɛmɛ, asɔt mmɔ́ nɛ máyi, afa, arɔk ɛtɔk Íjip nɛ bhɔ nkúbhɛ́ bɛti ɛbhɔ mbɔ ɛnyǔ ángɛl Mandɛm aghati yi. \v 15 Ágháká nɔ́kɔ́ arɛ́, abhak arɛ kpátɛ Mfɔ Hɛ́rɔd agú. Mɛnyɨŋ bɛ́fákárí nyaka ɛnyu ɛyɔ bɛ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm ághátí ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ andɛm, ɛmfu tɛtɛp bɛ, “Mbɨ́ŋɨ́ mɔ́wa bɛ ámfá ɛtɔk Íjip”. \s1 Hɛ́rɔd arɛm bɛ mángwáy bɔ̌babhakanɛm abhɛn \p \v 16 Hɛ́rɔd ághɔ́ nɔ́kɔ́ bɛ mankɔ̌ bhɔ bárwɔ yi ndǔ yi ánóŋó bhɔ kɛghɔ́, ntɨ nɛ́nɛn yi amɛm. Achyɛ ɛyɔŋ bɛ mángwáy bɔ̌babhakanɛm mankɛm abhɛn bábhɨ́kɨ́ cha mamiɛ́ apay ndǔ ɛtɔk Bɛ́tlɛhɛm nɛ ndǔ bɛtɔk ɛbhɛn bɛchi kɛkwɔt. Hɛ́rɔd atɨk bɛ́ ɛ́náŋ ɛ́chí mamiɛ́ apay bɛ́bhó mpok mankɔ bhɔ báyámbɨ baghɔ nɛmbe mpok bábhé Yesu. \v 17 Ɛ́kʉ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Jeremáya árɛ́mɛ́ bɛ́ chɔŋ ɛ́mfakari, ɛmfu tɛtɛp. \v 18 Arɛm nyaka bɛ, “Ɛyɔŋɔ́ kɛbhɔ ɛ́fù ɛtɔk Ráma. Kɛbhɔ kɛ́yá nɛ bása. Ráshɛl ǎdì bɔ̌bhi. Mánɨ̀k yi mmʉɛt bɛ ambɔt kɛbhɔ kɛ apú ka mbɔnyunɛ bágu barɔ yi.” \s1 Josɛ́f nɛ María bápɛtnsɛm ndǔ mmɨk Israɛl nɛ Yesu \p \v 19 Hɛ́rɔd ágú nɔ́kɔ́, ángɛl Mandɛm abhesi ntá Josɛ́f ndǔ kɛnɔ́ amɛm ɛtɔk Íjip, \v 20 aghati yi bɛ, “Josɛ́f, faté sɔt mmɔ́ nɛ máyi pɛtnsɛm ndǔ mmɨk Israɛl. Bo abhɛn báyàŋ nyaka bɛway mmɔ́ manaŋ bagu.” \v 21 Josɛ́f aŋɛmɛ, asɔt nnɔ nɛ mmɔ́ apɛtnsɛm ɛtɔk Israɛl. \v 22 Kɛ Josɛ́f ághókó nɔ́kɔ́ bɛ́ Akɛlos asɔt ɛpok ɛtayi mbɔ Mfɔ atú ɛtɔk Judɛ́ya, acháy bɛrɔŋ arɛ́. Ndǔ kɛnɔ́ kɛ́chák, ángɛl Mandɛm ayɛp Josɛ́f batú bɛ yi ándɔ́k chí atú Gálili. \v 23 Josɛ́f arɔk, achɔkɔ amɛm ɛtɔk Gálili ɛnɛ́ bábhɨ̀ŋɨ bɛ Násárɛt, mbɔnyunɛ ɛ́chí amɛm ɛkáti ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ bɛ Mandɛm arɛm ɛ̌ti Kristo bɛ, “Chɔŋ bo mámbɨŋɨ yi bɛ ‘Mmu Násárɛt’”. \c 3 \s1 Ɛnyɨŋ ɛnɛ Jɔ̌n Njwiti aghati bho ɛ̌ti Yesu \r (Mk 1.1-8; Lk 3.1-18; Jn 1.19-28) \p \v 1 Mpok yɔ, Jɔ̌n Njwiti abho bɛ́gháti bho amɛm baso atú Judɛ́ya bɛ, \v 2 “Yɛ̌ntɨkɨ mmu ywɛka abhɔŋ bɛtɨknsɛm ndǔ bɛbʉ́ bhi mbɔnyunɛ mpok Mandɛm ábhák nɛ bo mbɔ Mfɔ wap arɔp chi kɛkwɔt.” \v 3 Jɔ̌n Njwiti kɛ̌ Aisáya ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Mandɛm árɛ̀mɛ nyaka ɛ̌ti yi bɛ, “Mmu achi amɛm baso ǎbɨ̀k nɛ ɛyɔŋ amfay andɛmɛ nɔkɔ bɛ, ‘Toŋtí ká mbi anɛ Acha áfʉɛ̀t arɛ. Kʉ́ ka mbǐ ywi ambak chak.’” \v 4 Nkú Jɔ̌n abhak chi ɛnyɨŋ ɛnɛ baghoko nɛ babyɔk mpɔŋɔ baso. Mgbat anɛ yi ágwɔ̀t ɛbho abhak nkwɔbhɛ́nya, nɛ nɛnyíɛ́ ɛni nɛ́bhak ngɛ́mtáy nɛ bawɛrɛ́ bɛtu ámɛ́n yi ághɔ̀ amɛm baso. \v 5 Bɛyǎ bho báfú, bárɔ́k ntá Jɔ̌n ndu bɛghok ɛnyɨŋ ɛnɛ yi árɛ̀m. Báfú ɛtɔk Yerúsalɛm, nɛ atú Judɛ́ya ankɛm, nɛ bɛtɔk mɛnkɛm ɛbhɛn bɛchi kɛkwɔt nɛ Nnyɛ́n Jɔ́dan. \v 6 Báré su bɛbʉ́ bhap, Jɔ̌n anjwiti nɔkɔ bhɔ amɛm Nnyɛ́n Jɔ́dan. \p \v 7 Kɛ Jɔ̌n ághɔ́ nɔ́kɔ́ ndǔ bɛyǎ bǒnkwɔ Fárisi nɛ bǒnkwɔ Sádusi bátwɔ̀ bɛ yi anjwiti bhɔ, abho bɛ́rɛm ntá yap bɛ, “Bě bɛfé! Agha áyɛ́bhɛ́ be batú bɛ mǎnjaŋ mbi bɛbʉɛ ntɛmsi Mandɛm anɛ átwɔ̀? \v 8 Bǎbhɔŋ bɛkʉ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛ́tɔ̀ŋ bɛ mǎnáŋ bǎtɨknsɛm ndǔ bɛbʉ́ ɛbhɛka tɛtɛp. \v 9 Bǎkɛ́ chɔkɔ mǎnkáysi bɛ bǎchí bɛbhárɛ́bhɔ Ábraham nɛ yɛ̌nyɨŋ ɛpu kway bɛkʉ bhe. Dɨŋɨ́ ká bɛ Mandɛm ǎkwáy bɛsɔt batay anɛ ankʉ yɔ́ ámbak bɛbhárɛ́bhɔ Ábraham. \v 10 Yɛ̌ chí nɛ́nɛ, sɛtɨ sɛ́chí bhʉɛrɛ́, nɛ bákway bɛkpɔt yɛ̌ntɨkɨ ɛnɔk ɛnɛ ɛpu nyu bɛrɨ́tɨ́ kɛpɛm tɛ ndǔ bakaŋ, mangʉɛp angó.” \p \v 11 “Mɛ̌jwìti bhe nɛ manyiɛp bɛtɔŋ bɛ́ bǎtɨknsɛm ndǔ bɛbʉ́ ɛbhɛka. Kɛ mmǔ anɛ átwɔ̀ mɛ ansɛm achá mɛ ɛnyunɛ mbɨ́kɨ́ kway mmu anɛ nchí kaŋari nkwɔbhánya bɛkak ɛbhi. Ántwɔ́, chɔŋ anjwiti bhe nɛ Ɛfóŋó Bɛdyɛrɛ nɛ ngó. \v 12 Ǎtwɔ̀ nɛ nchán myákátí awɔ bɛ́chák nkway ndǔ bɛ́fáp ɛnɛ ɛ́rɨ́ nɛ bɛkpáfu. Ánáŋ ánkʉ́ nɔ́, ǎsɔt mbwɔt antɛn ndǔ nkpánɛ́, anyɔ mmɨk, ansɔt bɛkwɔp ɛbhi amfyɛ ndǔ ngo anɛ apu nɛmɛ.” \s1 Jɔ̌n ajwiti Yesu \r (Mk 1.9-11; Lk 3.21-22) \p \v 13 Ɛ́bhɨ́kí tat, Yesu afú atú Gálili arɔk ndǔ Nnyɛ́n Jɔ́dan bɛ Jɔ̌n anjwiti yi. \v 14 Kɛ Jɔ̌n kɛyaŋ bɛjwiti Yesu. Are yáŋ bɛkʉ Yesu anjibhiri nkaysi yi. Arɛm bɛ, “Ɔtwɔ bɛ njwítí wɔ, ɛnɛ́ mɛ kɛ mbɔ́ŋɔ́ bɛ́twɔ ntá yɛ bɛ ɔ́njwítí mɛ́?” \v 15 Yɛ̌ nɔ́, Yesu akɛmɛ yi chi bɛ, “Dɔ̌ ɛ́mbák mbɔ ɛnyǔ ngátí wɔ́, mbɔnyunɛ ɛrɨ bɛ sɛnkʉ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm áyàŋ.” Jɔ̌n aka yɛ, ajwiti Yesu. \v 16 Nɛjwiti Jɔ̌n ájwítí yi, Yesu afú anyɛ́n. Nɛbu nɛ́nɛ́nɛ, aghɔ ndǔ Ɛfóŋó Mandɛm áfú amfay, asɔt mkpá ɛbhóŋó are sɛp kpát ate yi amʉɛt. \v 17 Ɛyɔŋ ɛ́fú yɛ amfay ɛ́ré rɛm bɛ, “Nɛ́ chí Mɔ́wa. Nkɔŋ yi tontó. Ǎchyɛ̀ mɛ bɛyǎ maŋák.” \c 4 \s1 Satan are mɔ Yesu \r (Mk 1.12-13; Lk 4.1-13) \p \v 1 Ɛ́fʉɛ́rɛ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, Ɛfóŋó Bɛdyɛrɛ akʉ Yesu arɔk amɛm baso bɛ Satan amɔ yi. \v 2 Arɛ́ amɛm baso, Yesu abhak ndǔ nɛtarɛ́nsay bɛti nɛ ngósí ndǔ manywɔp bɛsa bɛpay. Nsay akɛ́m yi. \v 3 Satan arɔk ntá yi, arɛm bɛ, “Mbák ɔ́chí Mmɔ Mandɛm tɛtɛp, chyɛ ɛyɔŋ bɛ batay anɛ anjibhiri andɔp bɛkpɔkɔ́ brɛt.” \v 4 Kɛ Yesu akɛmɛ yi bɛ, “Ɛ́chí amɛm Ɛkáti Mandɛm bɛ, \q1 ‘Puyɛ̌ nɛnyíɛ́ nɔ́nɔ́ kɛ nɛ́kɛ̀m nɛpɛ́m. \q1 Yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm árɛ̀m kɛ̌ ɛ́bhɔ́ŋ bɛtaŋ bɛkɛm nɛpɛ́m mmu.’” \p \v 5 Satan asɔt yi barɔk Yerúsalɛm, ɛtɔk Mandɛm, bákó ndǔ nɛbhʉɛt anɛ áchí tɛ amfay ndǔ ɛkɛrákap Mandɛm. \v 6 Arɛ́, arɛm ntá Yesu bɛ, “Mbák ɔchí Mmɔ Mandɛm, dók, tɛ̌ndu ɛchi amɛm Ɛkáti Mandɛm bɛ, \q1 ‘Chɔŋ Mandɛm anchyɛ ɛyɔŋ bɔángɛl bhi mántwɔ́ manchyɛ wɔ nɛkwak. Ɛkáti Mandɛm ɛ́pɛt ɛ́rɛ̀m bɛ, \q2 chɔŋ mánkpʉɛp wɔ nɛ amɔ́ yap \q2 bɛ́ ɔ́kɛ́ tɛm ɛkak ndǔ ntay.’” \p \v 7 Yesu akɛmɛ yi bɛ, “Ɛkáti Mandɛm ɛ́pɛt ɛ́rɛ̀m bɛ, ‘Kɛ́mɔ Mandɛm Acha ywɛ.’” \p \v 8 Bɛ́fú afɔ, Satan asɔt Yesu ndǔ njiɛ anɛ áré sáp amfay, atɔ́ŋ yi bɛtɔkɔ́ mmɨk mɛnkɛm nɛ kɛfɔ ɛkɛn kɛ́chí arɛ́. \v 9 Arɛm yɛ ntá Yesu bɛ, “Chɔŋ nchyɛ́ wɔ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm mbák ɔ́ntɛ́p mánɛ́n bɛsí bha, ɔnchyɛ mɛ kɛnókó.” \p \v 10 Kɛ Yesu aghati yi bɛ, “Fǎ mɛ bɛsí, wɔ Satan! Ɛkáti Mandɛm ɛ́rɛ̀m bɛ ‘Mmu abhɔŋ bɛchyɛ kɛnókó chi ntá Mandɛm Acha, antók chí yi aywǐnti.’” \p \v 11 Satan arɔ yɛ Yesu arɔk, bɔángɛl Mandɛm barɔk bachyɛ Yesu nɛkwak. \s1 Yesu abho bɛtɨk ɛbhi \r (Mk 1.14-15; Lk 4.14-15) \p \v 12 Mpok Yesu aghoko bɛ bákɛ́m Jɔ̌n Njwiti báfyɛ ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ, afa atú Judɛ́ya apɛtnsɛm atú Gálili. \v 13 Kɛ yí kɛrɔ́ŋ Násárɛt. Arɔk achɔkɔ Kapɛ̌naum. Ɛtɔk Kapɛ̌naum ɛ́bhák nɛpak manyu Gálili, atú Sɛ́bulɔn nɛ Náftali. \v 14 Ɛ́fákárí nyaka ɛnyu yɔ bɛ ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm ághátí ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Aisáya andɛm ɛ́mfú tɛtɛp. Aisáya arɛm nyaka bɛ: \q1 \v 15 “Mmɨk Sɛ́bulɔn nɛ Náftali, \q2 mmɨk anɛ bo báfʉɛ̀t arɛ bɛrɔŋ ndǔ ɛ̌ntɨ́ŋnyɛn ɛnɛ́ bábhɨ̀ŋɨ bɛ Manyu Gálili, \q2 mmɨk anɛ áchí ɛbhěnyɛn nɛgho Jɔ́dan, \q2 atú Gálili anɛ bɛyǎ bo abhɛn bápú bo Israɛl bachi arɛ. \q1 \v 16 Bǒ abhɛn báchí amɛm ɛjuri, \q2 bághɔ bɛyǎ bɛdiɛ́rɛ́. \q1 Bǒ abhɛn báchí ndǔ mmɨk ndɨ́kándǐ nɛwu, mbaŋ ǎghɔ ɛtɔk ɛyap nɛ́nɛ.” \p \v 17 Nɛbho mpok yɔ, Yesu abho bɛ́gháti bho bɛ, “Yɛ̌ntɨkɨ mmu abhɔŋ bɛ́tɨknsɛm ndǔ bɛbʉ́ bhi mbɔnyunɛ mpok anɛ Mandɛm ábhák nɛ bho mbɔ Mfɔ wap arɔp chi kɛkwɔt.” \s1 Yesu abhɨŋɨ bo bati anwi bɛ mámbák bakoŋo bhi \r (Mk 1.16-20; Lk 5.1-11) \p \v 18 Ɛwak ɛ́mɔt, ɛnɛ́ Yesu ákɔ̀ nɛpak manyu Gálili, aghɔ́ bo bati apay, bɔ̌ nnɔ amɔt chi amɔt. Amɔt aka nnyɛ́n bɛ Símun. Nnyɛ́n ɛni nɛ́chák nɛ́bhák bɛ Píta. Manɔ́ ywi aka nnyɛ́n bɛ Andru. Bɔ bati apay bare gʉɛp bɛyǎ nkáp anyɛ́n ndu bɛway nsi mbɔnyunɛ bachi nyaka bawǎnsi. \v 19 Yesu arɛm ntá yap bɛ, “Twɔ́ ká bhák bakoŋo bha, nɛ chɔŋ ntɔŋ be ɛnyǔ bǎkʉ bɛ́ bo bachak mámbák bakoŋo bha.” \v 20 Tɛ́mté wu, Símun nɛ manɔ́ barɔ bɛyǎ nkáp yap, bakoŋo Yesu. \p \v 21 Yesu átɛ́n nɔ́kɔ́ mmʉɛt ambɨ mandú, aghɔ́ bɔ̌ nnɔ amɔt chi amɔt bachak bati apay, nɔ chi, Jems nɛ Jɔ̌n, bɔ̌ Sɛbɛdi. Bábhák amɛm áchwí chɔkɔ nɛ ɛtayap Sɛbɛdi, mángoko nɔkɔ bɛyǎ nkáp yap. Yesu abhɨŋɨ bhɔ nkwɔ bɛ mámbák bakoŋo bhi. \v 22 Tɛ́mté wu, bárɔ́ áchwí wap nɛ ɛtayap, bákoŋo yi. \s1 Bɛtɨk Yesu atú Gálili \r (Lk 6.17-19) \p \v 23 Yesu abho bɛkɔ atú Gálili ankɛm antɔŋ nɔkɔ bho Ɛyɔŋ Mandɛm amɛm bɛkɛrɛ́ nɛnɨkɨ́mʉɛt bo Israɛl, angati nɔkɔ bhɔ nkwɔ Mbok Ndɨ́ndɨ́ anɛ árɛ̀m ɛnyǔ Mandɛm ábhák nɛ bhɔ mbɔ Mfɔ wap. Nɛ ambu nɔkɔ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyǔ nɛme ɛnɛn bo babhɔŋɔ. \v 24 Ɛ́kʉ́ nnyɛ́n Yesu nɛ́táka kpát nɛ́gháka atú Síria ankɛm. Bo báré pɔkɔ́ bǒ abhɛn bábhɔ́ŋɔ́ mame mɛnyu nɛ mɛnyu mándɔk nɔkɔ ntá Yesu bɛ ámbú bhɔ. Mbɔk yap bábhák bo abhɛn bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ bɛ́sɔ̀ŋɔri bhɔ, báchák bábhák bǒ abhɛn bákwɛ̀n ntímɛn, abhɛ́nɛ́fú babhak bǒ abhɛn bachi bhʉrɛ́. Yesu abú bhɔ mankɛm. \v 25 Bɛyǎ bhó bare fú mbaŋ nɛ mbaŋ mánkoŋo nɔkɔ Yesu yɛ̌ntɨkɨ ɛbhak ɛnɛ yi árɔ̀ŋ. Mbɔk ɛyap báfú atú Gálili, báchák báfú Dikápolis, nɔ chi atú bɛtɔk byo, báchák báfú Yerúsalɛm, báchák báfú atú Judɛ́ya, nɛ abhɛ́nɛ́fú báfú ɛbhěnyɛ́n nɛgho ɛnɛn babhɨŋɨ bɛ Jɔ́dan. \c 5 \s1 Yesu achɔkɔ ambɨ njiɛ are tɔ́ŋ bo mɛnyɨŋ \p \v 1 Ɛwak ɛ́mɔt, bo báré twɔ ntá Yesu ndǔ bakwɔ́. Aghɔ́ nɔ́kɔ́ bhɔ́, arɔk achɔkɔ ambɨ njiɛ. Bakoŋo bhi bákó bátɛ́mɛ́ri yi, bachɔkɔ nɛ yi. \v 2 Abho bɛtɔŋ bhɔ mɛnyɨ. \s1 Maŋák amɛn tɛtɛp \r (Lk 6.20-23) \q1 \v 3 Are tɔ́ŋ andɛm nɔkɔ bɛ, “Ɛ́rɨ ɛcha ntá yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ághɔ́ bɛ bɛsí Mandɛm, yi apu yɛ̌nyɨŋ, \q2 mbɔnyunɛ Mandɛm achi Mfɔ ywi! \q1 \v 4 Ɛ́rɨ ɛcha ntá bǒ abhɛn báchí ndǔ nɛdǐ kɛbhɔ nɛ́nɛ; \q2 mbɔnyunɛ chɔŋ mánchyɛ bhɔ́ nɛpɔptí ntɨ! \q1 \v 5 Ɛ́rɨ ɛcha ntá bǒ abhɛn bábhɔ́ŋɔ́ nɛsɛptǐmʉɛt nɛ bápú tɔŋ bɛtaŋ, \q2 mbɔnyunɛ chɔŋ yí anchyɛ bhɔ áfɔ́k ankɛm anɛ yi afyɛ́ bariɛp bɛchyɛ bhɔ́! \q1 \v 6 Ɛ́rɨ ɛcha ntá bǒ abhɛn bábhɔ́ŋɔ́ nsay nɛ ɛkwak bɛkʉ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛchi chak bɛsí Mandɛm, \q2 mbɔnyunɛ chɔŋ yi anchyɛ bhɔ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bábhɔ́ŋɔ́ ɛkwak bɛbhɔŋ! \q1 \v 7 Ɛ́rɨ ɛcha ntá yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ághɔ̀ bho ntínso, \q2 mbɔnyunɛ chɔŋ Mandɛm angɔ́ yi ntínso! \q1 \v 8 Ɛ́rɨ ɛcha ntá bǒ abhɛn batɨ yap áchí amɛm pɛ́pɛ́p, \q2 mbɔnyunɛ chɔŋ Mandɛm ankʉ bɔ́ mángɔ́ yi! \q1 \v 9 Ɛ́rɨ ɛcha ntá bǒ abhɛn mánù bɛ bo mámbák ɛyɔŋ ɛ́mɔt nɛ batɨ; \q2 mbɔnyunɛ chɔŋ Mandɛm ankʉ bɔ mámbak bɔ̌bhi! \q1 \v 10 Ɛ́rɨ ɛcha ntá yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ bo báchyɛ̀ ɛsɔŋɔri ndǔ ákʉ̀ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛchi chak bɛsí Mandɛm. \q2 Ǎyɛt yi mbɔnyunɛ achí Mfɔ ywi! \p \v 11 “Ɛ́rɨ ɛcha ntá yɛka mpok bo básɔ̀kɔti bhe nɛ mpok anɛ báchyɛ̀ bhe ɛsɔŋɔri, mámbarɛ nɔkɔ bhe barak amʉɛt ndɛ́ndɛm ɛ̌ti ya. \v 12 Ŋák ká nɛ mǎmbɔ́ŋ maŋák mbɔnyunɛ Mandɛm abhʉ́rɛ́ bhe ɛrɛm akap awu amfay. Nɛ bǎkɛ́ ghɔkɔntɨk bɛ báchyɛ̀ nyaka barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ abhɛn tɛsáy ɛsɔŋɔri nkwɔ.” \s1 Yesu yi bakoŋo bhi báchí mbɔ ngáŋ nɛ ɛrɔ́ŋɔ́ \r (Mk 9.50; Lk 14.34-35) \p \v 13 “Bǎchí mbɔ ngáŋ ntá bǒ mmɨk mankɛm. Kɛ mbák ngáŋ ábhɨ́kɨ́ pɛrɛ bhɔ́ŋ manyɨŋti mi, ná bákway bɛkʉ wu ampɛt ambak ɛrɨ́tí ngáŋ? Bápú pɛrɛ kway bɛkʉ yɛ̌nyɨŋ nɛ wu. Árɔp chi ɛnyɨŋ bɛto nɛfí ɛbhak ɛnɛ bo báfʉɛ̀t mánjati nɔkɔ wu. \p \v 14 “Bǎchí ɛrɔ́ŋɔ́ ntá bǒ mmɨk. Ɛtɔk ɛnɛ́ ɛ́chí amfǎy njiɛ ɛ́pú bhɛsɛ. \v 15 Nɛ bápú durɛ ɛrɔ́ŋɔ́ mánsɔt ɛnyɨŋ mánkuti. Bádurɛ ɛrɔ́ŋɔ́ mánte chi ɛbhak ɛnɛ bábhɔ́ŋɔ́ bɛte yɔ bɛ́ mbaŋ ángɔ ntá yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ achi anywɔ́p. \v 16 Dɔ̌ yɛ́ ka ɛpɨŋ ɛyɛka ɛ́ngɔ́ mbɔ ɛrɔ́ŋɔ́. Ɛpɨŋ ɛyɛka ɛ́bhɔŋ bɛbhak mbɔ ɛrɔ́ŋɔ́ bɛ́ bo mángɔ́, mámbɨti Ɛtayɛka mmu achi amfay.” \s1 Ɛnyɨŋ Yesu ághátí bho ɛ̌ti bɛbhé Moses \p \v 17 “Bǎkɛ́ kaysi bɛ́ ntwɔ bɛ́fɛ́rɛ bɛbhé Moses. Bǎkɛ́ kaysi bɛ́ ntwɔ chí bɛfɛrɛ basɨŋɨ́ barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ. Mbɨ́kɨ́ twɔ́ bɛ́fɛ́rɛ mɔ́, ntwɔ chí bɛkʉ bɛ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ bɔ básɨ́ŋɨ́ ɛ́mfú tɛtɛp. \v 18 Tɛtɛp, nchí ghati bhe bɛ tɛ mfǎy ámfʉɛt, mmɨk amfʉɛt, bápú kwáy bɛfɛrɛ yɛ̌ mandú ɛnyɨŋ ndǔ basɨŋ amɛn wáwák. Basɨ́ŋ amɛn ǎbhák kpátɛ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ básɨ́ŋɨ́ ɛ́mfu tɛtɛp. \v 19 Yɛ̌ agha anɛ ápú bhʉɛrɛ yɛ̌ chí mɔ́bhé amɔt, antɔŋ nɔkɔ bo bachak bɛ mánkʉ́ ɛnyumɔt mbɔ yi, chɔŋ ambak ansɛm ndǔ nkwɔ bhó mankɛm abhɛn Mandɛm achi Mfɔ wap. Kɛ mmu anɛ ábhʉ̀rɛ bɛbhé Mandɛm mɛnkɛm, antɔŋ nɔkɔ bo bɛ mankʉ nkwɔ mbɔ yi, ǎbhák mǔngo ndǔ nkwɔ bho abhɛn Mandɛm achi Mfɔ wap. \v 20 Nchí ghati yɛ be bɛ, mbák mɛnyɨŋ ɛbhɛn bǎkʉ̀ bɛbhɨkɨ cha ɛbhɛ́n batɔŋ ɛbhé Mandɛm nɛ ɛbhɛn bǒnkwɔ Fárisi, bǎpú bhák bo abhɛn Mandɛm achi Mfɔ wap.” \s1 Ɛnyɨŋ ɛnɛ Yesu átɔ́ŋɔ́ ɛ̌ti bɛběntɨ \r (Lk 12.57-59) \p \v 21 “Bǎrɨŋɨ ndǔ ɛbhé Moses ɛ́ghàti nyaka bachǐmbɨ bhɛka bɛ mmu ákɛ́ wáy ntɨ, nɛ yɛ̌ agha anɛ áway mmu, bákʉ̀ manyé nɛ yi. \v 22 Kɛ ɛnyɨŋ ɛnɛ nchí ghati bhe chi bɛ, yɛ̌ agha anɛ ábèntɨ nɛ mɔ́mayi Mandɛm ǎtaŋ yi. Yɛ̌ agha anɛ ásɔ̀kɔti mɔ́mayi mbɔ bɛrɛm bɛ, ‘Wɔ ɔchí agha?’ Básɔ̀t yi bɛsi acha manyɛ́. Nɛ yɛ̌ agha anɛ árɛ̀m ntá mɔ́mayi bɛ, ‘Wɔ ɛchɨŋtímu’ chí mmu anɛ bábhɔ́ŋɔ́ mɛmɛsɛ amɛm nɛpǐngo. \v 23 Mbák ɔ̌rɔ̀ŋ yɛ bɛchyɛ akap ntá Mandɛm kɛ ɔ́ntɨk bɛ ntɨ manɔ́ ǎbè ntɨ ɛ̌ti ɛnyɨŋ ɛnɛ́ ɔ́kʉ́ yi, \v 24 dɔ̌ akap aywɛ ndǔ nɛbhʉɛt anɛ bo báchyɛ̀ akap, dɔ́k kpɨ́k kʉ mǎmbák ɛyɔŋ ɛ́mɔt nɛ yi kɛ ɔ́mpɛtnsɛm ɔnchyɛ akabhɛ ywɛ ntá Mandɛm. \p \v 25 “Mbák mmu abhɔŋ ndak nɛ wɔ, antí wɔ, dɔ́k tɛmɛrí yi ayak mǎnsokori ndak wu, mǎmbak ɛyɔŋ ɛ́mɔt. Mbák ɔ́bhɨ́kɨ́ kʉ nɔ, mpok ámfʉɛ́t, yi andɔk ntá ntaŋá manyé nɛ wɔ, afyɛ́ wɔ amɔ yi, nɛ yi anchyɛ wɔ ntá bo mbɨ̌ŋ nkú, nɛ bɔ́ mámfyɛ wɔ ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ. \v 26 Dɨŋɨ́ bɛ mbák ɛ́mfákárí ɛnyu ɛyɔ, ɔpú fu wawak kpátɛ ɔnchyɛ ákwɔ́ ywɛ ankɛm, yɛ̌nyɨŋ kɛrɔp.” \s1 Yesu átɔ́ŋ ɛ̌ti bɛrwɔp \p \v 27 “Bǎrɨ́ŋɨ́ ndǔ ɛbhé Moses ɛ́rɛ̀m bɛ, ‘Mmu abhɨ́kɨ́ bhɔŋ bɛkwɛn bɛrwɔp.’ \v 28 Kɛ nchí ghati bhe bɛ, yɛ̌ agha anɛ afyɛ́ amɨ́k amʉɛt ngɔrɛ́, ambɔ́ŋ nkaysi bɛbhʉɛrɛ nɛ yi, anáŋ akwɛn bɛrwɔp nɛ ngɔrɛ́ wu ndǔ ntɨ ɛni. \v 29 Mbák nyɛ́sɛ́ ɛnɛ nɛmɔt nɛ́tò wɔ ndǔ bɛbʉ́, fɛrɛ́ nɔ gʉɛp. Ɛ́rɨ bɛ ɔ́nɛ́m ɛpókómʉɛt ɛyɛ ɛ́mɔt ɛcha wɔ bɛrɔŋ ambɨ bɛkʉ bɛbʉ́, mánsɔt mmʉɛt ɛyɛ nkɛm mámɛsɛ amɛm nɛpǐngo. \v 30 Nɛ mbák awɔ́nɛm ywɛ átò wɔ ndǔ bɛbʉ́, kpɔ́t wú gʉɛ́p. Ɛ́rɨ bɛ ɔ́nɛ́m ɛpókómʉɛt ɛyɛ ɛ́mɔt ɛcha wɔ bɛrɔŋ ambɨ bɛkʉ bɛbʉ́, mánsɔt mmʉɛt ɛyɛ nkɛm mámɛsɛ amɛm nɛpǐngo.” \s1 Ɛnyɨŋ ɛnɛ Yesu atɔŋɔ ɛ̌ti awáy nɛbhay \r (Mk 10.11-12; Lk 16.18) \p \v 31 “Ɛbhé Moses ɛpɛt ɛ́rɛ̀m bɛ, ‘Yɛ̌ agha anɛ árɔ ngɔrɛ́ ywi ndǔ nɛbhay, abhɔŋ bɛchyɛ yi ɛkáti ndu bɛtɔŋ bɛ awǎy nɛbhay.’ \v 32 Kɛ ɛnyɨŋ ɛnɛ nchí ghati bhe chi bɛ, yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ árɔ̀ ngɔrɛ́ ywi ndǔ nɛbhay ɛnɛ́ ngɔrɛ́ ábhɨ́kɨ́ kwɛn bɛrwɔp, akʉ ngɔrɛ́ akwɛn bɛrwɔp, nɛ yɛ̌ntɨkɨ mbakanɛm anɛ ábháy ngɔrɛ́ anɛ ápɛ́t apu ɛkɛrɛ́nɛbhay, akwɛn nkwɔ bɛrwɔp.” \s1 Yesu átɔ́ŋ ɛ̌ti nɛyɨkɨ \p \v 33 “Bǎrɨŋɨ ndǔ ɛbhé Moses ɛ́pɛ́t ɛ́ghàti nyaka bachǐmbɨ bhɛka bɛ, ‘Kɛ́ fyɛ́ bariɛp bɛkʉ ɛnyɨŋ ɛnɛ́ ɔ́bhɨ́kɨ́ bhɔŋ ntɨ bɛkʉ yɔ. Mmu abhɔŋ bɛkʉ ɛnyɨŋ ɛnɛ yi áyɨ́kɨ́ bɛkʉ ndǔ nnyɛ́n Mandɛm.’ \v 34 Kɛ nchí ghati bhe bɛ mmu abhɨkɨ bhɔŋ bɛyɨkɨ wáwák. Mmu abhɨkɨ bhɔŋ bɛyɨkɨ ambɨŋɨ mfay, mbɔnyunɛ mfay chi bɛchɔ́kɔ́ Kɛfɔ Mandɛm. \v 35 Mmu abhɨkɨ bhɔŋ bɛyɨkɨ ambɨŋɨ mmɨk mbɔnyunɛ mmɨkɨ nɛ achi mbɔ ɛnɔk ɛnɛ Mandɛm ásɨ̀kɨ bɛkak arɛ. Nɛ mmu abhɨkɨ bhɔŋ bɛyɨkɨ ambɨŋɨ Yerúsalɛm, mbɔnyunɛ chi ɛtɔk ɛrɛmɛ́ Mfɔ ywɛsɛ. \v 36 Kɛ́ yɨkɨ ɔmbɨŋɨ ntí ywɛ mbɔnyunɛ ɔbhɨ́kɨ́ bhɔŋ bɛtaŋ bɛkʉ ɛkaká ɛmɛnɛ ɛ́mbák pɛ́pɛ́p, nɛ ɔbhɨkɨ bhɔŋ bɛtaŋ bɛkʉ yɔ ɛmbak pyɔ. \v 37 Mbák ɔ́nká bɛkʉ ɛnyɨŋ, dɛm bɛ, ‘Ɛɛ’. Mbák ɔbhɨ́kɨ́ ka bɛkʉ ɛnyɨŋ, dɛm bɛ, ‘Ǎe’. Yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛcha ɛyɔ, ɛ́fù chi ntá mbʉ́mbʉ.” \s1 Yesu yi bɛ ɛbhɨkɨ rɨ bɛkɛmɛ bɛbʉ́ amfay bɛbʉ́ \r (Lk 6.29-30) \p \v 38 “Bǎrɨŋɨ bɛ ɛbhé Moses ɛ́rɛ̀m bɛ, ‘Mbák mmu achɔ́ŋtí nyɛ́sɛ́ ntɨ mánchɔ́ŋtí ɛni nkwɔ. Nɛ mbák mmu áfɛ́rɛ́ nɛ́nyɛ́n ntɨ, bábhɔŋ bɛfɛrɛ ɛni nkwɔ.’ \v 39 Kɛ nchí ghati bhe bɛ, mbák mmu akʉ wɔ bɛbʉ́, ɔ́kɛ́ kɛmɛ yi. Mbák mmu adɛp wɔ atá ndǔ ɛbhe awɔ́nɛm, tɔ́ŋ yi ɛbhe ɛ́chák nkwɔ. \v 40 Mbák mmu ǎyàŋ bɛkʉ manyé nɛ wɔ bɛ ánsɔ́t nkú yɛ, kpɨk chyɛ̌ yi ndɛ yɛ nkwɔ. \v 41 Nɛ mbák ntɛmɛ́ nɛnu anyɛ́rɛ́ wɔ́ bɛ ɔmpɔkɔ ntu ywi ɔndɔk nɛ yi nɛkɔ̌ ntay \f + \fr 5:41 \ft Ntay nɛmɔt: Ntay chi “Mile” ndǔ ɛyɔŋɔ́ndɨk.\f* nɛmɔt, dɔ́k nɛ yi nɛkɔ̌ batay apay. \v 42 Mbák mmu anɨ́ŋɨ́ wɔ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɔ́bhɔ́ŋɔ́, chyɛ̌ yi yɔ. Nɛ mbák mmu atwɔ ntá yɛ bɛ ɔ́mpúɔ yi ɛnyɨŋ ɔ́kɛ́ nisi bɛkʉ nɔ.” \s1 Yesu yi bɛ mmu abhɔŋ bɛkɔŋ bo abhɛn bápábhɛ́ yi \r (Lk 6.27-28, 32-36) \p \v 43 “Bǎrɨ́ŋɨ́ ndǔ ɛbhé Moses ɛ́rɛ̀m bɛ, ‘Ɔ́bhɔ́ŋ bɛ́kɔŋ mmǔ ɛtɔk ɛyɛ, ɔ́mpap mmu anɛ ápábhɛ́ wɔ.’ \v 44 Kɛ nchí ghati bhe bɛ, kɔŋ ka bǒmpap abhɛka, mǎnɨk nɔkɔ mmʉɛt bɛ Mandɛm ankwak bǒ abhɛn báchyɛ̀ bhe ɛsɔŋɔri. \v 45 Mbák bǎkʉ̀ nɔ, bo bághɔ bɛ bǎchí bɔ̌ ɛtayɛka mmu achi amfay. Bǎkɛ́ ghɔkɔntɨk bɛ yi ǎto mmok ntá yɛ̌ntɨkɨ mmǔ bɛbʉ́ nɛ yɛ̌ntɨkɨ mmǔ ndɨ́ndɨ́. Mandɛm ǎto manyiɛp ntá yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ákʉ̀ ɛnyɨŋ ɛnɛ yi áyàŋ nɛ mmu anɛ ápú kʉ ɛnyɨŋ ɛnɛ yi áyàŋ mmu wu ankʉ. \v 46 Mbák bǎkɔŋ chi bǒ abhɛn bákɔ́ŋɔ́ bhe, ntɨkɨ nsáy bǎbhɔŋ? Yɛ̌ chí bakʉ̌ bɛbʉ́ mbɔ babhɛbhɛ́ nkábhɛ́nti bakɔŋ bǒ abhɛn bákɔ́ŋɔ́ bhɔ. \v 47 Nɛ mbák bǎkaka chi bǒ abhɛn mǎnyìɛ nɛ bhɔ, nɔ́ bǎkʉ yi? Yɛ̌ chí bǒ abhɛn bápú bo Israɛl bákʉ̀ nɔ. \v 48 Bǎbhɔŋ yɛ bɛbhak chak ndǔ babhi ankɛm nkúbhɛ́ mbɔ ɛnyǔ Ɛtayɛka Mandɛm mfay achi chak ndǔ babhi ankɛm!” \c 6 \s1 Yesu atɔ́ŋ ɛnyǔ mmu ábhɔ́ŋɔ́ bɛkwak mmu anɛ ɛyi ɛpu \p \v 1 Yesu arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Sɔt ká mpok bɛ yɛ̌ mmu ywɛka ákɛ́ kʉ bɛrɨ ɛbhɛn Mandɛm áyàŋ yi ankʉ bɛsi bho ndu bɛtɔŋ mmʉɛt. Mbák mmu ankʉ nɔ, apú bhɔŋ nsáy anɛ Ɛtayɛka Mandɛm mfay áchyɛ̀. \p \v 2 “Yɛ̌ntɨkɨ mpok anɛ ɔ́chyɛ̀ ɛnyɨŋ ntá mmu anɛ ɛyi ɛ́pú, kɛ́ dɛp akánkáŋ mbɔ bǒ abhɛn bákʉ̀ mɛnyɨŋ chi bɛ mángɔ́ bhɔ. Bákʉ nɔ amɛm bɛkɛrɛ́ nɛnɨkɨ́mʉɛt nɛ ndu mántɨ́tɔk bɛ bo mámbɨti bhɔ. Dɨŋɨ́ ká bɛ nɛbɨti anɛ bo bábɨti bhɔ chi awap akap ankɛm anɛ́ bɔ mǎnáŋ bábhɔ́ŋɔ́. \v 3 Mbák ɔ̌chyɛ̀ mmu ɛnyɨŋ mbɔnyunɛ ɛyi ɛ́pú, kʉ nɔ́ ɛnyunɛ yɛ̌ mmu apu rɨŋɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɔ́kʉ̀. \v 4 Ɛ́rɨ bɛ ɔ́nkʉ́ bɛrɨ bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́ nɛ chɔŋ Ɛtayɛ Mandɛm mmu ághɔ̀ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ mmu ákʉ́ bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́ ankap wɔ.” \s1 Yesu atɔ́ŋ ɛnyǔ bo bábhɔ́ŋɔ́ mɛnɨkmʉɛt \p \v 5 “Yɛ̌ntɨkɨ mpok anɛ mǎnɨkmʉɛt, bǎkɛ́ kʉ mbɔ bǒ abhɛn bákʉ̀ mɛnyɨŋ chi bɛ mángɔ́ bhɔ́. Bákɔŋ bɛte amɛm bɛkɛrɛ́ nɛnɨkɨ́mʉɛt nɛ ndǔ manyé mbi kɛ manɨkmʉɛt bɛ́ mángɔ́ bhɔ. Dɨŋɨ́ ká bɛ, nɛghɔ́ anɛ bo bághɔ̀ bɛ bɔ mǎnɨkmʉɛt, chi awap akap anɛ mǎnáŋ bábhɔ́ŋɔ́. \v 6 Mpok anɛ mmǔ ywɛka áyàŋ mɛnɨkmʉɛt, ánchwé anywɔ́p, ɛbhak ɛnɛ yi ábhak aywǐnti, antíɛ́p mbǐnywɔp anɨkmʉɛt ntá Mandɛm Ɛta yɛka mmǔ bápú ghɔ nɛ amɨ́k. Mbák mmu akʉ nɔ, chɔŋ Ɛtayɛka mmu ághɔ̀ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ mmu ákʉ̀ bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́ ankap yi. \p \v 7 “Mpok mmu ywɛka ánɨ̀kmʉɛt, ákɛ́ rɛm bɛyǎ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛ́bhɨ́kɨ́ bhɔŋ ntí nɛ nnɛt, mbɔ bǒ abhɛn bápú bo Israɛl bákʉ̀. Bákʉ̀ nɔ mbɔnyunɛ bákaysi bɛ bɛyǎ kɛpɨ kɛ kɛ́kʉ̀ Mandɛm angok nɛnɨkɨ́mʉɛt ɛnap. \v 8 Bǎkɛ́ bhak mbɔ bhɔ́. Bǎpɛrɛ nɨkmʉɛt, Mandɛm Ɛtayɛka anaŋ arɨŋɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ bǎyaŋ. \v 9 Ɛnyu ɛnɛ kɛ̌ bǎbhɔ́ŋɔ́ mɛnɨkmʉɛt: \q1 ‘Ɛtayɛsɛ, wɔ mmu ɔ́chí amfay: \q2 Kʉ bo mánchyɛ́ nnyɛ́n ɛna kɛnókó; \q2 \v 10 kʉ bɛ́ mandɔ wɔ ɔmbak Mfɔ wap; \q1 nɛ bɛ mánkʉ́ nɔ́kɔ́ chí mɛnyɨŋ ɛbhɛn ɔ́yaŋ bo mankʉ fá amɨk, \q1 mbɔ ɛnyǔ ɛchi awu amfay. \q2 \v 11 Chiɛ́ bhɛsɛ nɛnyíɛ́ ɛnɛn ɛchɔŋ; \q2 \v 12 Ɔ́mfoŋori bɛbʉ́ bhɛsɛ, \q2 mbɔ ɛnyu sɛ́fóŋórí bo abhɛn bákʉ́ bhɛsɛ bɛbʉ́. \q2 \v 13 Nɛ ɔ́kɛ́ ka sɛ́nchwe ndǔ nɛmɔ ɛnɛn nɛ́kʉ sɛ́nkwɛ́n ndǔ bɛbʉ́, \q2 kɛ fɛrɛ́ bhɛsɛ ndu amɔ mbʉ́mbʉ.’ \p \v 14 “Mbák ɔ́mfóŋórí bo abhɛn bákʉ̀ wɔ bɛbʉ́, chɔŋ Ɛtayɛ Mandɛm mmu áchí amfay nkwɔ amfoŋori wɔ. \v 15 Kɛ mbák ɔpú foŋori bo abhɛn bákʉ̀ wɔ bɛbʉ́, Ɛtayɛ Mandɛm Mmu achi amfay apú foŋori wɔ.” \s1 Yesu atɔ́ŋ ɛ̌ti nɛtarɛ́nsay \p \v 16 “Yɛ̌ntɨkɨ mpok anɛ bǎtàt nsay ndu mɛnɨkmʉɛt ntá Mandɛm, bɛsí ɛbhɛka bɛ́kɛ́ bhak mbɔ bǒ abhɛn ɛnyɨŋ ɛ́sɔ̀ŋɔri bhɔ. Bǎkɛ́ bhak mbɔ bǒ bɛtábhá. Bágwɔt bɛsí bhap chi bɛ bo mángɔ́ bɛ bɔ bachi ndǔ nɛtarɛ́nsay. Dɨŋɨ́ ká bɛ, nɛghɔ́ anɛ bo bághɔ̀ bɛ bɔ bátàt nsay, chí awap akap anɛ mǎnáŋ bábhɔ́ŋɔ́. \v 17 Kɛ mpok ɔ́bhak ndǔ nɛtarɛ́nsay, sǒ bɛsí bhɛ watí, ɔ́mpák ntí. \v 18 Mbák ɔ́nkʉ́ nɔ, bo bápú rɨŋɨ bɛ ɔchí ndǔ nɛtarɛ́nsay, kɛ Ɛtayɛ mmu bápú ghɔ́ nɛ amɨ́k ǎrɨŋɨ. Nɛ chɔŋ Ɛtayɛ mmu ághɔ̀ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ mmu ákʉ̀ bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́ ankap wɔ.” \s1 Yesu átɔ́ŋ ɛ̌ti kɛfɔ̌ mmɨk \r (Lk 12.33-34) \p \v 19 “Bǎkɛ́ sɔt kɛfɔ̌ nkáp nɛ kɛfɔ̌ mɛnyɨŋ bɛchak mǎmbʉrɛ fá amɨk. Fá amɨk, kɛngɔk nɛ mfárɛ́káŋ báchɔ̀ŋti, nɛ baghɛ́p báwày ɛkɛt mámpɔkɔ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ. \v 20 Ɛnyɨŋ ɛnɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu ywɛka ábhɔ́ŋɔ́ bɛkʉ chi bɛ, ansɔt kɛfɔ̌ nkáp ɛki nɛ kɛfɔ̌ mɛnyɨŋ bɛchak ambʉrɛ amfay ntá Mandɛm. Arɛ́, kɛngɔk nɛ mfárɛ́káŋ bápú kway bɛchɔŋti bhɔ nɛ baghɛ́p bápú kway bɛdak ɛkɛt mángɛ́p wú. \v 21 Ɛbhak ɛnɛ́ nkáp aywɛ áchí, arɛ́ kɛ̌ ntɨ ɛnɛ nkwɔ nɛ́bhak.” \s1 Yesu atɔ́ŋ bɛ amɨ́k áchí mbɔ ɛrɔ́ŋɔ́ ɛnɛ ɛ́kʉ̀ mmu ángɔ́ mbaŋ \r (Lk 11.34-36) \p \v 22 “Amɨ́k áchí ɛrɔ́ŋɔ́ ɛnɛ ɛ́kʉ̀ mmu ángɔ mbaŋ. Mbák mmu abhɔŋ amɨ́k arɨarɨ, ǎghɔ andɨŋɨ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ yi ákʉ̀. \v 23 Kɛ mbák ápú arɨarɨ, mmʉɛt yɛ nkɛm ǎbhák chi amɛm ɛjuri. Kɛ mbák ɛrɔ́ŋɔ́ ɛyɛ ɛ́girigíri, nɔ́ ɛjuri ɛnɛ ɔchí arɛ ɛya ɛcha.” \s1 Ɛnyɨŋ Yesu atɔ́ŋɔ́ ɛ̌ti Mandɛm nɛ mɛnyɨŋ mmɨk \r (Lk 16.13, 12.22-31) \p \v 24 “Yɛ̌ mmu apu kwáy bɛtok bachi bati apay ndɔŋ amɔt. Mbák ámbɔ́ŋ bachi bapay, ǎkɔŋ amɔt ancha anɛfú, mbák ɛ́pú nɔ́, ǎchyɛ kɛnókó ntá amɔt, ambyák anɛfu. Mmu apu kwáy bɛtok Mandɛm antok nɔkɔ mɛnyɨŋ mmɨk. \p \v 25 “Nɔ́ kɛ̌ nchí ghati bhe bɛ, mmu ákɛ́ bhɔŋ basɛ́mɛ́ ɛ̌ti nɛpɛ́m ɛni andɛm bɛ́, ‘Chɔŋ nyíɛ yi? Chɔŋ nyú yi? Chɔŋ mfyɛ́ yi?’ Nɛpɛ́m nkwǎ nɛ́bhɨ́kɨ́ cha nɛnyíɛ́? Nɛpɛ́m nkwǎ nɛ́bhɨ́kɨ́ cha ndɛnɛ́? \v 26 Yɨŋɨ́ ká kɛnɛn. Kɛ́pú kwaŋ nɛnyíɛ́ nɛ kɛ́pú fɛrɛ mbwɔt ɛbhɨ kɛmbay ndǔ bɛtɛm. Yɛ̌ nɔ, Ɛtayɛka mmu achi amfay ǎchyɛ kɔ nɛnyíɛ́. Bǎbhɨ́kɨ́ rɨŋɨ bɛ bǎchá kɛnɛn-ɛ? \v 27 Nɛ ntɨkɨ mmu ywɛka basɛ́mɛ́ ákway bɛkʉ nɛpɛ́m ɛni nɛ́nsap yɛ̌ chi mandú nɨŋɨnɨŋɨ, nɛncha ɛnyu nɛbhɔŋɔ bɛbhak? \p \v 28 “Nɛ ndaká yí bǎbhɔŋ basɛ́mɛ́ ɛ̌ti ndɛn ɛnɛ bɛ́fyɛ́ amʉɛt? Yɨŋɨ́ ká ɛnyǔ bɔchuchu abhɛn bachi ɛbhɨ bágò. Bápú kʉ bɛtɨk nɛ bapu ghoko ndɛn. \v 29 Kɛ nchí ghati bhe bɛ, yɛ̌ chí Mfɔ Sólomon mmu ábhɔ́ŋɔ́ nyaka bɛyǎ kɛnɛ́m, abhɨ́kɨ́ bhɔŋ nyaka ndɛn ɛnɛ ɛrɨ mbɔ yɛ̌ chuchu amɔt. \v 30 Mandɛm kɛ̌ ághókó tákɔ nɛ bɛrɨ ɛbhi, tákɔ anɛ ákway bɛbhak ɛchɔŋ, mbúrɛ́ angwɔsi, mámfyɛ́ angó. Bǎkáysí bɛ́ be kɛ̌ Mandɛm apu kwáy bɛ́kwák mǎmbɔ́ŋ ndɛn bɛ́fyɛ́ amʉɛt kɛ? Nɛka ɛnɛká nɛ Mandɛm nɛ́gʉ́psi nɛcha! \p \v 31 “Bǎkɛ́ bhɔ́ŋ yɛ basɛ́mɛ́, mǎndɛmɛ nɔkɔ bɛ, ‘Chɔŋ sɛ́nyiɛ yi? Chɔŋ sɛ́nyú yi? Chɔŋ sɛ́mfyɛ́ yi?’ \v 32 Mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm kɛ̌ bǒ abhɛn bápú bo Israɛl básɨ́kɨ́ ntɨ arɛ. Kɛ Ɛtayɛka mmu áchí amfay arɨ́ŋɨ́ bɛ bǎbhɔŋ bɛ́bhɔ́ŋ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm. \v 33 Yǎ yɛ́ ka mbɨ bɛfyɛ ntí bɛrɔ Mandɛm ámbák Mfɔ ywɛka, mǎmfyɛ́ ntí bɛkʉ chi yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ yi áyàŋ bo mankʉ, nɛ chɔŋ yi anchyɛ bhe mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm nkwɔ. \v 34 Bǎkɛ́ bhɔŋ yɛ basɛ́mɛ́ ɛ̌ti nywɔp ɛnɛn mbúrɛ́. Chɔŋ mbúrɛ́ antwɔ nɛ ayi barak anɛ mmu afyɛ́ ntí arɛ. Bǎkɛ́ sɔt bɛsɔŋɔri bɛchak mǎmáká ndǔ ɛbhɛn ɛchɔŋ.” \c 7 \s1 Yesu atɔ́ŋ bɛ́ bo bábhɨ́kɨ́ bhɔŋ bɛ́táŋ batɨ \r (Lk 6.37-38, 42-43) \p \v 1 “Bǎkɛ́ táŋ batɨ kɛ́ká mántáŋ be nkwɔ. \v 2 Mmu ákɛ́ táŋ ntɨ mbɔnyunɛ, ɛnyu ɛnɛ́ ɔ́tàŋ ntɨ ɛnyu yɔ kɛ Mandɛm átàŋ wɔ. Ɛnyǔ ɔ́yɛ̀nti ɔ́nchyɛ ntɨ, nkúbhɛ́ ɛnyu yɔ kɛ báyɛ̀nti mánchyɛ wɔ. \v 3 Ndaká yí ɔ́yɨ̀ŋɨ mɔ́ɛ̌nyɨŋɨ anɛ achi anyɛsɛ ntɨ, ɛnɛ́ ɔ́pú fyɛ ntí ndǔ nkɔkɔ́nɔk anɛ achi wɔ anyɛsɛ? \v 4 Ná ɔ́ghàti ntɨ bɛ, ‘Manɔ́, dɔ̌ mɛ mfɛ́rɛ́ mɔ́ɛ̌nyɨ́ŋɨ́ anɛ achi wɔ anyɛ́sɛ́,’ ɛnɛ́ nkɔkɔ́nɔk achi wɔmbɔŋ anyɛsɛ? \v 5 Wɔ mmǔ bɛtábhá, fɛrɛ́ kpɨ́k nkɔkɔ́nɔk anɛ achi wɔmbɔ̌ŋ anyɛsɛ, kɛ ɔ́ngɔ mbaŋ sayri bɛfɛrɛ mɔ́ɛ̌nyɨ́ŋɨ́ anɛ achi amɛm nyɛ́sɛ́ manɔ́ywɛ. \p \v 6 “Bǎkɛ́ sɔt mɛnyɨŋ Mandɛm mǎnchyɛ ntá bǒ abhɛn bábhɨ́kɨ́ bhɔŋ mpok nɛ yi. Báchí mbɔ mmú. Mmu ákɛ́ sɔt mɛnyɨŋ Mandɛm ánchyɛ́ ntá bo abhɛn bábyak bhɔ. Báchí mbɔ bakók. Mbák mánchyɛ bakók ɛnyɨŋɨ́ nkáp, básɔ̀t mányɔp chi ndǔ ntɔp. Nɛ mbák mǎnchyɛ mmú mɛnyɨŋ Mandɛm, ǎyibhiri mmʉɛt antoko bhe anɛt.” \s1 Bɛ́p, chɔŋ mánchyɛ wɔ \r (Lk 11.9-13) \p \v 7 “Nɨk mmʉɛt ɛ̌ti ɛnyɨŋ ɛnɛ ɔ́yàŋ, chɔŋ Mandɛm anchyɛ wɔ. Yáŋ, chɔŋ ɔ́ngɔ. Dɛp nɛkok, chɔŋ mánɛnɛ ntá yɛ. \v 8 Kʉ nɔ mbɔnyunɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ánɨkmʉɛt ɛ̌ti ɛnyɨŋ ɛnɛ yi áyàŋ, Mandɛm ǎchyɛ yi. Yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ áyàŋ ɛnyɨŋ, ǎghɔ yɔ. Yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ádɛ́bhɛ́ nɛkok, mánɛnɛ ntá yi. \v 9 Bě bachǐbhɔ, mmu ywɛka anɛ mbák mɔ́ywi ámbɛ́p yi brɛt, ansɔt chi ntay anchyɛ yi, chi agha? \v 10 Mbák ámbɛ́p wɔ tansi, ɔ̌chyɛ yi nnyɔ́ kɛ? \v 11 Mbák be bǒ bɛbʉ́, bǎbhɔŋ ntɨ bɛchyɛ bɛrɨ́tɨ́ mɛnyɨŋ ntá bɔ̌bhɛka, bǎkáysí bɛ Ɛtayɛka mmu achi amfay kɛ anɔk bɛbhɔŋ bɛyǎ ɛkɔŋ ndu bɛchyɛ bɛrɨ́tɨ́ mɛnyɨŋ ntá bǒ abhɛn mǎnɨ̀kmʉɛt kɛ? \v 12 Yɛ̌ntɨkɨ mmu ywɛka ánkʉ́ yɛ nɛ batɨ mbɔ ɛnyǔ yi ákway bɛyaŋ bɛ bo mankʉ ntá yi. Mbák mǎnkʉ́ nɔ, ɛ́tɔ̀ŋ bɛ bǎkʉ̀ mɛnyɨŋ ɛbhɛn Moses nɛ barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ bághàti bhɛsɛ amɛm basɨŋɨ́ amap. \p \v 13 “Nyǔbhá anɛ́ mmu áfʉɛ̀t arɛ́ bɛchwe ndǔ Kɛfɔ Mandɛm áchí mábhɛ́rí. Nyǔbhá anɛ́ mmu áfʉɛt arɛ andɔk anchwe ndǔ mbǐ nɛwú ánɛ́nɛ́ mmʉɛt nɛ mbi wu áchɨk, nɛ ɛ́chí wɨkɨrɨk bɛfʉɛt arɛ. Ɛ́kʉ bo abhɛn báfʉɛ̀t arɛ baya. Fʉɛ́t yɛ́ ka chi ndǔ nyǔbhá anɛ achi mábhɛ́rí. \v 14 Fʉɛ́t yɛ́ ka ndǔ nyǔbhá anɛ achi mábhɛ́rí mbɔnyunɛ wú kɛ̌ mmu áfʉɛt arɛ́ anchwe ndǔ mbǐ nɛpɛ́m. Mbi wu ábè mmʉɛt bɛfʉɛt arɛ́, nɛ bǒ abhɛn báfʉɛ̀t arɛ babhɨkɨ ya.” \s1 Yɛ̌ntɨkɨ ɛnɔk nɛ ɛyi bakaŋ \r (Lk 6.43-44) \p \v 15 “Sɔt ka mpok nɛ bǒ-nsé abhɛn bárɛ̀m bɛ báchí barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ Mandɛm. Bákɔ̀t ngɛpti bɛ báchí bághɔ́ŋɔmɛ́n, kɛ sayri sayri, báchí chí nkwɔ ɛnɛ nsay ánu yɔ. \v 16 Chɔŋ mǎndɨŋɨ ɛnyǔ bɔ́ báchí ndǔ bɛpɨŋ ɛbhap, nkúbhɛ́ mbɔ ɛnyǔ mmu árɨŋɨ ɛnɔk ndǔ kɛpɛm ɛki. Bápú rɔŋ ndǔ támfáŋ mánkɔ́k nɛpɨ. Nɛ bápú rɔŋ ndǔ nnɛt áróŋóri mánkɔ́k bakwa. \v 17 Ɛnyu yɔ kɛ ɛ́chí nɛ ɛrɨ́tí ɛnɔk. Ɛ́nyu chi bɛrɨ́tí kɛpɛm, ɛpu kway mɛnyu bɛbɛ́ptí kɛpɛm. \v 18 Nɛ ɛbɛ́ptí ɛnɔk ɛ́nyu chi bɛbɛ́ptí kɛpɛm, ɛ́pú kwáy mɛ́nyú bɛrɨ́tí kɛpɛm. \v 19 Bákɔt yɛ̌ntɨkɨ ɛnɔk ɛnɛ ɛ́pú nyu bɛrɨ́tí kɛpɛm, mámkpɔti, mansɔŋ ango. \v 20 Barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ nsé bachi mbɔ mɛnɔk ɛbhɛn bɛpu nyu bɛrɨ́tí kɛpɛm. Bǎrɨŋɨ bhɔ chi ndǔ bɛpɨŋ ɛbhap.” \s1 Bakoŋo Yesu abhɛn tɛtɛp \r (Lk 13.25-27) \p \v 21 “Puyɛ̌ yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ábhɨ̀ŋɨ mɛ bɛ, ‘Acha, Acha’ kɛ̌ áchwè ndǔ Kɛfɔ̌ mfáy. Mǔnɛ ákʉ̀ ɛnyɨŋ Ɛtaya mmu achi amfay áyaŋ kɛ áchwe arɛ. \v 22 Ndǔ nywɔbhɛ́ manyé, chɔŋ bɛyǎ bho mándɛm ntá ya bɛ, ‘Acha, Acha, pú sɛ́ghàti nyaka bho Ɛyɔŋ ɛyɛ ndǔ nnyɛ́n ɛna? Pú sɛ́bòk nyaka bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ ndǔ nnyɛ́n ɛna? Nɛ sɛ́kʉ̀ nyaka mɛnyɨŋɨ́ maknkay ndǔ nnyɛ́n ɛna!’ \v 23 Kɛ ndǔ nywɔp ɛnɔ chɔŋ ngati bhɔ bhɛ, ‘Mbɨ́kɨ́ rɨŋɨ be wáwák. Fǎ ká mɛ bɛsí, be bakʉ̌ bɛbʉ́.’” \s1 Mɛnyǔ batě bɛkɛt bati apay \r (Lk 6.47-49) \p \v 24 Yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ághòk mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛ̌rɛ̀m, ankʉ mbɔ ɛnyǔ ndɛ́mɛ́, achí mbɔ ndɨŋɨndak anɛ até ɛkɛt ndǔ sɛtárɛ́bhɛ́. \v 25 Ɛ̌ti yɔ, yɛ̌ndu manyiɛp ákwɛ́nɛ́ tontó, nɛ manyɛ́n ájwí, agboko, babhʉɛ́p ataŋataŋ anu, ɛkɛt ɛyɔ ɛ́kɛ kwɛn. Ɛ́kɛ kwɛn mbɔnyunɛ mbɔŋɔ́kɛt até yɔ́ ndǔ sɛtárɛ́bhɛ́. \v 26 Kɛ mmu anɛ ǎghok mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛ̌rɛ̀m, yi kɛ kʉ mbɔ ɛnyǔ ndɛ́mɛ́, achí mbɔ ɛchɨŋtímu anɛ áté ɛkɛt ndǔ ɛ̌siɛ́p. \v 27 Ɛso ɛ́twɔ́ nɔ́kɔ́, manyiɛp akwɛn tontó, ajwi, ataka ɛbhɨ, babhʉɛ́p ataŋataŋ ánú, ɛkɛt ɛyɔ ɛ́báy mmʉɛt amɨk juu! \s1 Yesu atɔ́ŋ mbɔ mmu anɛ árɛ̀m ɛ́mbak chi ɛnyu yɔ \p \v 28 Yesu ánáŋá nɔ́kɔ́ bɛrɛm mɛnyɨŋ ɛbhɛn yi átɔ̀ŋ, bǒ mankɛm abhɛn báchí arɛ bábhák maknkay tontó ɛ̌ti ɛyi ɛnyǔ ɛnɛ yi átɔ̀ŋ. \v 29 Ǎtɔ̀ŋ nyaka mbɔ mmu anɛ árɛ̀m ɛmay, puyɛ̌ mbɔ batɔŋ ɛbhé Moses. \c 8 \s1 Yesu abú mmu ɛbhaŋákwa \r (Mk 1.40-45; Lk 5.12-16) \p \v 1 Yesu ánáŋá nɔ́kɔ́ mɛnyɨŋ ɛbhɛn yi átɔ̀ŋ, arɔ njiɛ asɛp amɨk. Bɛyǎ bo bábhó bɛkoŋo yi. \v 2 Bápɛ́rɛ yiŋɨ́, mmu ɛbhaŋákwa amɔt atwɔ akwɛn yí bɛkak abho bɛrɛm bɛ, “Acha, mbák ɔkɔŋ, ɔ̌kway bɛkʉ mɛ ntaŋ.” \v 3 Yesu anyabhɛ awɔ atɔk yi arɛm bɛ, “Nkɔŋ bɛkʉ wɔ ɔ́ntáŋ, nɛme ɛnɛ nɛ́máy.” Tɛ́mté wu, ataŋ. \v 4 Yesu arɛm ntá yi bɛ, “Kɛ́ ghati yɛ̌ mmu ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́fákárí, kɛ dɔ́k ntá nchiakap Mandɛm bɛ yi angɔ bɛ ɛbhaŋákwa yɛ ɛ́may. Ánáŋ ámbyó wɔ, ɔ́ndɔk, ɔnchyɛ yɛ akap ntá Mandɛm bɛ́kóŋo ɛbhé Moses. Chɔŋ ɛyɔ ɛ́mbak ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́tɔ̀ŋ bo bɛ ɛbhaŋákwa yɛ ɛmay.” \s1 Yesu abú mmɔ̌bɛtok mǔnti batɛmɛ́ nɛnu Rom \r (Lk 7.1-10) \p \v 5 Yesu afa are rɔ́ŋ Kapɛ̌naum. Ágháká nɔ́kɔ́ arɛ́, mmu amɔt anɛ áchí mǔnti ɛká batɛmɛ́ nɛnu Rom bɛsa bɛtay arɔk ntá Yesu, abho mɛnɨkmʉɛt ntá yi, \v 6 andɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Acha, mmɔ̌bɛtok awa achí anywɔ́p bɨ́ŋɨ́rí nɛ bɛyǎ bɛbe.” \v 7 Yesu akɛmɛ yi bɛ, “Chɔŋ ntwɔ nkʉ yi antaŋ.” \v 8 Kɛ mǔnti batɛmɛ́ nɛnu wu arɛm bɛ, “Acha, mbɨ́kɨ́ kway mmu anɛ ɔ́twɔ́ ɛkɛt ɛyi. Chiɛ́ chí ɛyɔŋ, chɔŋ mmɔ̌bɛtok wa antaŋ. \v 9 Nchí rɛm nɔ mbɔnyunɛ mɛnkwɔ́ mbɔ̌ŋ bǒ abhɛn, mbák mángátí mɛ nkʉ ɛnyɨŋ, mbɔ̌ŋ bɛghok bhɔ. Nɛ mbɔ̌ŋ nkwɔ́ batɛmɛ́ nɛnu antɛnɛ ya abhɛn mbák ngati bhɔ ɛnyɨŋ, bábhɔŋ bɛghok mɛ́. Yɛ̌ntɨkɨ mmu wap anɛ ndɛ́mɛ́ bɛ, ‘Dɔ́k’, ǎrɔ́ŋ, nɛ yɛ̌ agha anɛ ndɛ́mɛ́ bɛ, ‘Twɔ́’, ǎtwɔ. Nɛ mbák ngátí mmɔ̌bɛtok awa bɛ, ‘Kʉ ɛnyɨŋ ɛnɛ’, abhɔŋ bɛkʉ yɔ.” \v 10 Yesu ághókó nɔkɔ nɔ, abhak maknkay tontó. Ayibhiri mmʉɛt, arɛm ntá bǒ abhɛn bákòŋo yi bɛ, “Dɨŋɨ́ ká bɛ mbɨ́kɨ́ re ghɔ yɛ̌ mmu Israɛl amɔt anɛ ábhɔ́ŋɔ́ nɛka nɛ mɛ ɛnyu ɛnɛ́. \v 11 Dɨŋɨ́ ká bɛ bɛyǎ bo báfù chɔŋ bɛbhě mɛnkɛm mántwɔ manchɔkɔ nɛ Ábraham nɛ Áisek nɛ Jekɔ́p ndǔ mɛnyiɛ ɛpǎ ndǔ nɛbhʉɛrɛ kɛfɔ mfay. \v 12 Kɛ chɔŋ mántɛn bo abhɛn bábhɔ́ŋɔ́ nyaka bɛbhak ndǔ nɛbhʉɛrɛ Kɛfɔ Mandɛm nɛfí ndǔ ɛjuri. Arɛ́, mámbak ndǔ kɛbhɔ nɛ nɛnyiɛ ámɛ́n.” \v 13 Yesu ayibhiri yɛ mmʉɛt arɛm ntá mǔnti batɛmɛ́ nɛnu bɛ, “Pɛtnsɛm anywɔ́p, yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛchi mbɔ ɛnyu ɔ́nókó.” Nkúbhɛ́ mpok anɛ Yesu árɛ̀m nɔ, mmɔ̌bɛtok wu ataŋ. \s1 Yesu abú bɛyǎ bǒmame \r (Mk 1.29-34; Lk 4.38-41) \p \v 14 Yesu arɔk achwe ɛkɛt Píta, aghɔ́ nnɔ ngɔrɛ́ ywi bhʉ́rɛ́ nɛ mbʉ́ɛ́p amʉɛt. \v 15 Arɔk yi nɛ́kúmʉɛt atɔk yi ndǔ awɔ. Mbʉ́ɛ́p wu ámay. Afate akʉ nɛnyíɛ́ abho mɛne Yesu. \v 16 Ɛ́gháká nɔ́kɔ́ beku, bo báré sɔt bɛyǎ bo abhɛn bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ bɛ́sɔ̀ŋɔri bhɔ mándɔk nɔkɔ ntá Yesu nɛ bhɔ. Yesu are sɔt chí ɛyɔŋɔ́nyu ɛyi amboko nɔkɔ bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ bɛ mɛ́ndɔ́ bho, nɛ ambu nɔkɔ bǒmame. \v 17 Yesu akʉ mɛnyɨŋ ɛbhɛn ntá bho bɛ ɛnyɨŋ ɛnɛ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Aisáya árɛ́mɛ́ nyaka ɛ̌ti yi ɛ́mfú tɛtɛp. Aisáya arɛm nyaka bɛ, “Asɔt mame ayɛsɛ nɛ apɔkɔ bɛsɔŋɔri ɛbhɛsɛ́.” \s1 Ɛnyǔ nɛpɛ́m nkoŋo Yesu nɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛbhak \r (Lk 9.57-62) \p \v 18 Yesu ághɔ́ nɔ́kɔ́ bɛyǎ bo ndǔ bátwɔ́ bákábhɛ́ yi, aghati baghɔk abhi bɛ, “Sɛ́mpé ɛbhě manyu ɛ́nɛ awu.” \v 19 Ntɔŋ ɛbhé Mandɛm amɔt arɔk yɛ ntá Yesu arɛm bɛ, “Ntɔŋ, chɔŋ nkoŋo wɔ yɛ̌ntɨkɨ ɛbhak ɛnɛ ɔ́rɔ̀ŋ.” \v 20 Yesu akɛmɛ yi nɛ nɛkay bɛ, “Bɛsɔp bɛbhɔŋ babhok, kɛnɛn kɛ́bhɔ́ŋ manyay, kɛ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm mbɨ́kɨ́ bhɔŋ ɛbhak bɛsoŋ ntí.” \v 21 Nkoŋo Yesu achak arɔk ntá yi arɛm bɛ, “Acha, dɔ̌ kpɨ́k ndɔ́k mbɛ́mɛ́ Ɛtaya.” \v 22 Kɛ Yesu akɛmɛ yi bɛ, “Koŋó mɛ. Dɔ̌ bawú mámbɛ́mɛ́ ngú wap.” \s1 Yesu akʉ mbʉ́ɛ́p ataŋataŋ akwɛn chák \r (Mk 4.35-41; Lk 8.22-25) \p \v 23 Yesu arɔk achwe amɛm áchwí nɛ bakoŋo bhi ndu bɛ́pe bɛrɔŋ ɛbhě manyu ɛchak. \v 24 Ndǔ bárɔ̀ŋ, bápɛ́rɛ ghɔ́ mbʉ́ɛ́p ataŋataŋ ábhó mɛnu, mpɛ́rɛ́nyɛn ɛbho bɛdɛp áchwí, manyiɛp anchwe nɔkɔ amɛm. Yesu abhak ndǔ kɛnɔ́. \v 25 Bakoŋo bhi bárɔ́k maŋɛmɛ yi barɛm bɛ, “Acha, pɛmɛ́ bhɛsɛ, sɛ́twɔ̀ gu anyɛ́n!” \v 26 Yesu arɛm bɛ, “Bǎcháy yi? Nɛka ɛnɛka nɛ́gʉpsi nɛcha!” Afate yɛ asáy mbʉ́ɛ́p nɛ mpɛ́rɛ́nyɛn, nnyɛ́n nɛkwɛn tɨɨɨ. \v 27 Bábhák maknkay tontó, babho bɛrɛm bɛ, “Ntɨkɨ ɛnyǔ mmu nɛ́? Yɛ̌ chí mbʉ́ɛ́p ághòk yi, mpɛ́rɛ́nyɛn ɛ́ngok yí!” \s1 Yesu akʉ bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ bɛ́rɔ́ bǒbati apay \r (Mk 5.1-20; Lk 8.26-39) \p \v 28 Yesu arɔk aghaka atú mmɨk bǒ Gɛrása ɛbhě manyu ɛchak. Bǒ bati apay abhɛn bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ bɛ́sɔ̀ŋɔri bhɔ, báfú ndǔ nɛbhʉɛ́rɛ́ manɛm anɛ́ bɔ́ báchɔ̀kɔ arɛ, bátɛ́mɛri yi. Bághɔ̀ nyaka bo, mántoko bhɔ anɛt. Ɛ́kʉ́ bo kɛpɛrɛ fʉɛ́t atú wu. \v 29 Nɛghɔ́ anɛ bághɔ́ Yesu, babho bɛbɨk mándɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Mmɔ Mandɛm, ɔbhɔ̌ŋ ntɨkɨ ndak nɛ bhɛsɛ́? Ɔ́twɔ́ bɛchyɛ bhɛsɛ ntɛmsi ɛnɛ́ mpok abhɨkɨ re kway?” \v 30 Ɛrɛmɛ nkwɔ́ bakók ányìɛ nyaka kɛkwɔt nɛ nɛbhʉɛ́t wu. \v 31 Bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ ɛbhɛn bɛ́sɔ̀ŋɔri bhɔ bɛ́bhó mɛnɨk Yesu mmʉɛt bɛ, “Mbák ɔ̌bòk bhɛsɛ, tó bhɛsɛ chi ndǔ nkwɔ bakók wu.” \v 32 Yesu aghati bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ bhɔ bɛ, “Dɔ́k ká.” Bɛ́fú bǒbhɔ amʉɛt, bɛrɔk, bɛchwe ndǔ nkwɔ bakók. Bakók ankɛm bárókóri básɛp ndǔ nkoko-njiɛ dúgúdúgúdúgú bágúrɛ anyɛ́n. \v 33 Bǒ abhɛn bábhàbhɛri bakók, bághɔ́ nɔ́kɔ́ nɔ, bábʉɛ́, bárɔk ndǔ ɛtɔk ɛnɛ ɛchi kɛkwɔt, baghati bho yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ nɛ ɛnyǔ ɛ́fákárí nɛ bǒ abhɛn bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ bɛ́sɔ̀ŋɔri nyaka bhɔ. \v 34 Ɛtɔk ɛnkɛm ɛ́móko tɛ́mté ɛrɔk ɛ́tɛ́mɛri Yesu. Mánɨk yi mmʉɛt bɛ ándɔ́ atú ɛtɔk ɛyap. \c 9 \s1 Yesu abú mbɛ́ntí \r (Mk 2.1-12; Lk 5.17-26) \p \v 1 Yesu áfá nɔ́kɔ́ atú Gɛrása, arɔk, asɔt áchwí apé nnyɛ́n, apɛtnsɛm Kapɛ̌naum, ɛtɔk ɛnɛ yi áchɔ̀kɔ. \v 2 Bǒfú bátwɔ́ nɛ mbɛ́ntí amɔt anɛ bápɔ́kɔ́ ndǔ bɛkpaka ntá yi. Yesu ághɔ́ nɔ́kɔ́ ɛnyǔ nɛka ɛnɛ́n bábhɔ́ŋɔ́ nɛ yi bɛ abhɔŋ bɛtaŋ bɛbu mmu wu, arɛm ntá yi bɛ, “Mɔ́wa, ɔ́kɛ́ chay, mfóŋórí bɛbʉ́ ɛbhɛ.” \v 3 Ɛkʉ mbɔk batɔŋ ɛbhé Mandɛm abhɛn bachi arɛ bábho bɛrɛm nɛ mmʉɛ́t ɛyap bɛ, “Ǎrɛm kpát mbɔ bhɛ́ achi Mandɛm! Mandɛm aywǐnti kɛ̌ ákway bɛ́fóŋóri bɛbʉ́ mmu!” \v 4 Yesu arɨŋɨ nkaysi yap, abhɛ́p bhɔ bɛ, “Ndaká yí bǎkàysi bɛbɛ́ptí mɛnyɨŋ? \v 5 Ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́chí wɨkɨrɨk chí ɛnɛ? Bɛrɛm bɛ, ‘Mfóŋórí bɛbʉ́ bhɛ,’ kɛ chi bɛrɛm bɛ, ‘Faté kɔ?’ \v 6 Kɛ chɔŋ nkʉ mǎndɨŋɨ bɛ, Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm mbɔ̌ŋ bɛtaŋ fá amɨk bɛfoŋori bɛbʉ́ bho.” Arɛm ntá mbɛ́ntí wu bɛ, “Faté, pɔkɔ́ bɛkpaka bhɛ gurɛ!” \v 7 Mbɛ́ntí wu afate kpɛrɛp, agurɛ. \v 8 Bo bághɔ́ nɔ́kɔ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛfakari, bábhak maknkay tontó, babho bɛbɨti Mandɛm mmú áchyɛ́ nkwǎ ɛnyǔ bɛtaŋ ɛbhɔ. \s1 Yesu abhɨŋɨ Mátio bɛ ámbák nkoŋo ywi \r (Mk 2.13-17; Lk 5.27-32) \p \v 9 Ɛnɛ́ Yesu árɔ́ ɛbhak ɛnɛ yi ábú mbɛ́ntí ákɔ̀, árɔ̀ŋ, aghɔ́ mbɛbhɛ́ nkabhɛ́nti amɔt chɔkɔ amɛm ɛkɛrɛ́bɛtɨk ɛyi. Aka nnyɛ́n bɛ Mátio. Abhɨŋɨ yí, arɛm bɛ, “Twɔ́, bhák nkoŋo wa.” Mátio afate, abho bɛkoŋo Yesu. \p \v 10 Ɛ́tárɛ́ nɔ́kɔ́, Mátio abhɨŋɨ Yesu ɛkɛt ɛyi. Anak mamʉɛrɛ bhi nɛ babhɛbhɛ́ nkábhɛ́nti bachak, nɛ bakʉ̌ bɛbʉ́ bachak. Yesu, achɔkɔ anyiɛ nɔkɔ nɛnyíɛ́ nɛ bhɔ, nɛ bakoŋo bhi nkwɔ. \v 11 Bǒnkwɔ Fárisi bághɔ́ nɔ́kɔ́ ndǔ Yesu ányìɛ nɛnyíɛ́ nɛ bhɔ́, bábhó bɛbhɛp bakoŋo Yesu bɛ, “Ndaká yí ntɔŋ ywɛka ányìɛ nɛnyíɛ́ nɛ mɛnyǔ bǒbhɛn?” \v 12 Yesu ághók ɛnyɨŋ ɛnɛ bárɛ̀m, akɛmɛ bhɔ nɛ nɛkay bɛ, “Bǒ abhɛn bápú me, bápú yaŋ ngaŋ. Bǒ mame kɛ báyàŋ ngaŋ.” \v 13 Árɛ́mɛ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Dɔ́k ká, mǎnu bɛrɨŋɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm árɛ́mɛ́. Arɛm bɛ básɨŋ bɛ, ‘Ɛnyɨŋ ɛnɛ mɛ̌yáŋ chi bɛ bo mángɔ́ ntínso nɛ batɨ, puyɛ̌ chi akabhɛ́nya.’ Mbɨ́kɨ́ twɔ bɛbhɨŋɨ bǒ abhɛn bakaysi bɛ bachi chak bɛsí Mandɛm bɛ mámbák bakoŋo bha, ntwɔ bɛ́bhɨ́ŋɨ chi bo babʉ́babʉ́.” \s1 Bábhɛ́p Yesu ɛ̌ti nɛtarɛ́nsay ndǔ mɛnɨkmʉɛt ntá Mandɛm \r (Mk 2.18-22; Lk 5.33-39) \p \v 14 Mbɔk bakoŋo Jɔ̌n Njwiti bárɔ́k ntá Yesu bábhɛ́p yi bɛ, “Ndaká yí bɛsɛ́ nɛ bǒnkwɔ Fárisi sɛ́tarɛ nɔkɔ nsay ndu mɛnɨkmʉɛt ntá Mandɛm, kɛ bakoŋo bhɛ bápú kʉ nɔ?” \v 15 Yesu akɛmɛ bhɔ́ bɛ, “Bǎkáysí bɛ́ bo bákwày bɛchɔkɔ nsónso ndǔ ɛpǎ nɛbhay ɛnɛ́ mbǎyngɔrɛ́ abhʉɛ́t nɛ bhɔ? Nsé! Kɛ mpok ǎtwɔ̀ anɛ báfɛrɛ chɔŋ mbǎyngɔrɛ́ ntá yap. Nɛ chɔŋ mǎntarɛ nsay mpok yɔ.” \v 16 Yesu arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Yɛ̌ mmu apú kway bɛsɔt ɛbhɔ́kɔ́ndɛn nkɔ anchók mbok ndǔ ɛsɨ́ ndɛn? Mbák mmu ankʉ nɔ, ɛbhɔ́kɔ́ndɛn nkɔ ɛ́ŋàti, ɛnkʉ mbokó ndɛn ánchɨk ancha ɛsɨ́ mbok. \v 17 Nɛ ntá bo abhɛn báfyɛ mmɛ́m ndǔ bɛbhǎ nkwɔbhanya, bápú fyɛ mmɛ̌m bakɔ amɛm ɛbhǎ nkwɔbhɛnya ɛnɛ ɛsɨ. Mbák mánkʉ́ nɔ, ɛbha ɛ́sɛn, ɛnchɔŋɔ, nɛ mmɛm andɔk amɨk. Báfyɛ mmɛm bakɔ chi ndǔ ɛbhǎ nkwɔbhɛnya ɛnɛ ɛkɔ. Mbák mánkʉ nɔ, mmɛm ápú rɔŋ amɨk nɛ ɛbha ɛpu sɛn ɛnchɔŋɔ.” \s1 Yesu aŋɛmɛ mmɔ̌ mǔnti \r (Mk 5.21-43; Lk 8.40-56) \p \v 18 Ɛnɛ́ Yesu abhʉɛt bɛghati bhɔ mɛnyɨŋ ɛbhɛn, bápɛ́rɛ ghɔ mǔnti bo Israɛl amɔt arɔk akwɛ́n yi bɛkak, abho bɛrɛm bɛ, “Ɛta, mɔ́wa agu nɛ́nɛ. Chí mɔ́ngɔrɛ́. Nnɨkmʉɛt, twɔ́ nyaŋá amɔ yi amʉɛt, nɛ chɔŋ ampɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m.” \v 19 Yesu afate nɛ bakoŋo bhi bábho bɛrɔŋ nɛ mǔnti wu. \v 20 Ɛnɛ́ bárɔ̀ŋ, ngɔrɛ́ amɔt afú Yesu ansɛm, arɔk pɛtii, atɔk nkokoŋ nkú yi. Ngɔrɛ́ wu ǎfɛ̀rɛ nyaka manoŋ ndǔ mamiɛ́ byo nɛ apay. \v 21 Akʉ nɔ́ mbɔnyunɛ arɛm nyaka nɛ mmʉɛt yi bɛ, “Mbák ntɔk yɛ̌ chi nkokoŋ ndɛn Yesu, chɔŋ ntaŋ.” \v 22 Yesu ayibhiri mmʉɛt aghɔ́ yi, aghati yi bɛ, “Mɔ́wa, kɛ́chay. Nɛka ɛnɛ nɛ mɛ nɛ́kʉ ɔtaŋ.” Tɛ́mté wu ngɔrɛ́ wu ataŋ. \v 23 Yesu afʉɛ́t yɛ are rɔŋ ndǔ ɛkɛt ɛnɛ mǔnti bo Israɛl wu. Ágháká nɔ́kɔ́ arɛ́, achwe anywɔ́p, aghɔ́ bafě babhaŋ nɛ ngɛ́mtay bho ndǔ bádì kɛbhɔ nɛ bɛyǎ ɛwat. \v 24 Aghati bɔ́ mankɛm bɛ, “Fú ká kpɨ́k, mɔ́nɛ abhɨ́kɨ́ gú. Ǎbhʉrɛ chí kɛnɔ́.” Bɔ́ mankɛm báré way Yesu way. \v 25 Bǒ nnɛrɛ́kɛt bátɛ́n nɔ́kɔ́ bhɔ nɛfí, Yesu arɔk kɛkwɔt nɛ ngú wu, ákɛ́m yi ndǔ awɔ́, mɔ́wu apɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m, afate. \v 26 Mbok ɛ̌ti ndak anɛ ataka atú ɛtɔk wu ankɛm. \s1 Yesu akʉ manɛ́mámɨk bati apay babho bɛghɔ mbaŋ \p \v 27 Ɛnɛ́ Yesu árɔ́ nɛbhʉɛt wu árɔ̀ŋ ambɨ, manɛ́mámɨk bati apay babho bɛkoŋo yi mámbɨk nɔkɔ bɛ, “Mmɔ̌ Mfɔ Debhít, ghɔ́ bhɛsɛ ntínso!” \v 28 Mpok Yesu achwe anywɔ́p, manɛ́mɛ́ amɨ́k bhɔ bákóŋo yi arɛ́. Abhɛ́p bhɔ bɛ́ “Mǎnókó bɛ mɛ̌kwáy bɛkʉ mǎngɔ́ mbaŋ?” Bákɛ́mɛ bɛ, “Acha, sɛ́noko.” \v 29 Yesu atɔk yɛ amɨ́k ayap arɛm bɛ, “Ɛ́mbák nɛ bhe mbɔ ɛnyǔ mǎnókó.” \v 30 Amɨ́k ánɛ́nɛ bhɔ tɛ́mté, bapɛt babho bɛghɔ mbaŋ. Yesu asɛmti bhɔ bɛ, “Bǎkɛ́ ghati yɛ̌ mmu ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛfakari.” \v 31 Yɛ̌ nɔ́, bárɔ́ŋ nɔ́kɔ́, mángati nɔkɔ bho ndǔ atú ɛtɔk wu ankɛm ɛnyɨŋ ɛnɛ Yesu ákʉ́ ntá yap. \s1 Yesu akʉ mbók abho bɛrɛm kɛpɨ \p \v 32 Bǒ-bhɔ bati apay bárɔ́ nɔ́kɔ́ Yesu, bǒfu basɔt mbók bárɔ́k ntá Yesu nɛ yi. Ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ kɛ ɛ́kʉ́ nyaka yi ákwɛ́nɛ́ kɛbhok. \v 33 Yesu abók ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ yɔ. Ɛ́rɔ́ mmu wu, abho bɛrɛm kɛpɨ tɛ́mté. Bɛyǎ bo abhɛn bachi arɛ́, babhak maknkay, bábhó bɛrɛm bɛ, “Sɛ́bhɨ́kɨ́ re ghɔ́ ɛnɛ ɛnyu fá amɛm ɛtɔk Israɛl.” \v 34 Kɛ bǒnkwɔ Fárisi báré rɛm chi bɛ, “Chí mfɔ bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ kɛ̌ áchyɛ́ Yesu bɛtaŋ bɛ́bok bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ.” \f + \fr 9:34 \ft Ndɔ́ŋ anɛ apu ndǔ mbɔk basɨŋ amɛn tɛsáy.\f* \s1 Yesu ǎghɔ bho ntínso \p \v 35 Yesu ǎkɔ̀ nyaka amɛm bɛtɔk bɛgho nɛ ndǔ bɔ̌bɛtɔk, antɔŋ nɔkɔ bho amɛm bɛkɛrɛ́ nɛnɨkɨ́mʉɛt bo Israɛl. Nɛ angati nɔkɔ bho Mbok Ndɨ́ndɨ́ ɛ̌ti Kɛfɔ Mandɛm. Ǎbù nyaka bo abhɛn bárɔ̀ŋ ntá yi nɛ mame mɛnyu nɛ mɛnyu. \v 36 Yesu ághɔ́ nɔ́kɔ́ ndǔ ngɛ́mtay bho bátwɔ̀ ntá yi, aghɔ́ bhɔ ntínso mbɔnyunɛ báchi ndǔ ɛsɔŋɔri, kɛbhɔ́ŋ nkwak, mbɔ bághɔ́ŋɔmɛ́n anɛ ábhɨ́kɨ́ bhɔŋ mbabhɛri. \v 37 Yesu arɛm ntá bakoŋo bhi bɛ, “Mbuɔt bɛ́fɛ́rɛ ɛbhɨ aya, kɛ bakʉ̌ bɛtɨk bábhɨkɨ ya. \v 38 Nɨk yɛ ka mmʉɛt ntá Mandɛm mmu achi mbɔŋɔ́nkɨ bɛ́ ántó bakʉ̌ bɛtɨk mamfɛrɛ mbwɔt ɛbhɨ.” \c 10 \s1 Yesu ayap bǒbati byo nɛ apay bɛ mámbák bǒnto bhi \r (Mk 3.13-19; Lk 6.12-16) \p \v 1 Ɛwak ɛ́mɔt, Yesu abhɨŋɨ bakoŋo bhi bati byo nɛ apay, achyɛ bhɔ bɛtaŋ bɛ́bók bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ nɛ ndǔ bɛ́bú mame mɛnyu nɛ mɛnyu. \v 2 Manyɛ́n bǒnto Yesu bhɔ bati byo nɛ apay achi bɛ: Anɛ mbɨ abhak Símun. Nnyɛ́n ɛni nɛ́chák nɛ́bhak bɛ Píta. Achák abhak Andru, manɔ́ Píta. Nɛ Jems nɛ mɔ̌máyi Jɔ̌n, bɔ̌ Sɛbɛdi. \v 3 Báchák bábhák Fílip nɛ Batolómyo, nɛ Tɔmás, nɛ Mátio mbɛbhɛ́ nkabhɛ́nti, nɛ Jems mmɔ̌ Alfeyɔs, nɛ Tadiɔs. \v 4 Nɛ Símun, mfyɛ̌-bɛtaŋ ndǔ barakátɔk, nɛ Júdas Iskariɔt mmu átí nyaka Yesu. \s1 Yesu ató bǒnto bhi bati byo nɛ apay nɛfí ndǔ bɛtɨk \r (Mk 6.7-13; Lk 9.1-6) \p \v 5 Yesu abhɨŋɨ bǒbhɔ bati byo nɛ apay aghati bhɔ bɛ, “Mɛ̌tò bhe nɛfí ndǔ bɛtɨk. Kɛ bǎkɛ́ rɔŋ ntá bo abhɛn bápú bo Israɛl, nɛ bǎkɛ́ chwe ndǔ yɛ̌ ɛtɔk Samária ɛ́mɔt. \v 6 Dɔ́k ká chi ntá bo Israɛl abhɛn bachi mbɔ ághɔ́ŋɔmɛn anɛ́ ánɛ́mɛ́ ɛbhɨ. \v 7 Dɔ́k ká mǎngati nɔkɔ bhɔ bɛ, ‘Mpok arɔp kɛkwɔt anɛ Mandɛm abhak nɛ bho mbɔ Mfɔ wap.’ \v 8 Bú ká bǒmame, ŋɛmɛ́ ká bawú, mǎmbu bǒ ɛbhaŋákwa nkwɔ. Bók ká bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ bɛ mɛ́ndɔ́ bho. Nchyɛ́ bhe bɛtaŋ ndu bɛkʉ mɛnyɨŋ ɛbhɛn nkɛ sɔt nkáp. Dɔ́k yɛ́ ka kʉ bhɔ ntá bho kɛbhɛ́p bhɔ nkáp. \v 9 Mmu ákɛ́ pɔkɔ́ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyǔ nkáp amʉɛt. \v 10 Mmu ákɛ́ pɔkɔ́ ɛbhǎ nɛkɔ, nɛ yɛ̌ chí nkú áchák, nɛ yɛ̌ chí nkwɔbhánya ɛ́chák, nɛ yɛ̌ chí ntɛ́m. Bo bábhɔŋ bɛ́chíɛ nkʉbɛtɨk ɛnyɨŋ ɛnɛ yi ábhɔ́ŋɔ́ bɛ́bhɔ́ŋ. \v 11 Yɛ̌ntɨkɨ ɛtɔk ɛnɛ́ bǎchuɔ́bhɛ́ arɛ́, yáŋ ká ɛsáyrí mmu anɛ ábhɔ́ŋɔ́ ɛkɔŋ bɛsyɛpti bhe ɛkɛt ɛyi, mǎnchɔkɔ nɛ yi kpátɛ mpok anɛ bǎrɔ ɛtɔk ɛyɔ. \v 12 Nɛchwe anɛ bǎchwe anywɔ́p, kaká ka bǒ abhɛn bachi arɛ mǎndɛm bɛ, ‘Áfɔ́k Mandɛm ámbák nɛ bhe.’ \v 13 Nɛ mbák básɔt bhe nɛ ɛkɔŋ, nɨk ka mmʉɛt bɛ áfɔ́k Mandɛm ámbák nɛ bhɔ. Kɛ mbák bábhɨ́kɨ́ sɔt bhe nɛ ɛkɔŋ, nɨk ka mmʉɛt bɛ Mandɛm ánkɛ́m áfɔ́k ywi, kɛchyɛ bhɔ. \v 14 Nɛ mbák bábhɨkɨ syɛpti bhe ndǔ yɛ̌ ɛkɛt nɛ yɛ̌ chi ɛtɔk, kwɛt ka mfok anɛ áchí bhe bɛkak, mǎmfa arɛ. \v 15 Nchí ghati bhe bɛ, ɛwak ɛnɛ Mandɛm átàŋ bǒ mmɨk, chɔŋ angɔ́ ntínso nɛ bǒ ɛtɔk Sódom nɛ abhɛn Gomóra ɛncha bǒ ɛtɔk ɛnɛ́ bábhɨ́kɨ́ sɔt bhe nɛ ɛkɔŋ.” \f + \fr 10:15 \ft Sódom nɛ Gomóra: Chi bɛtɔk ɛbhɛn Mandɛm átó nyaka ngo ásɔŋ bhɔ ɛ̌ti bɛyǎ bɛbʉ́ bǒbhap.\f* \s1 Yesu aghati bǒnto bhi ɛsɔŋɔri ɛnɛ́ bábhɔ́ŋɔ́ bɛ́bhɔ́ŋ \r (Mk 13.9-13; Lk 21.12-17) \p \v 16 “Ghók ká, Nchí to bhe ntá bǒ mmɨk mbɔ bághɔ́ŋɔmɛ́n nɛntɨ nkwɔ. Bák yɛ́ ka bǒ kɛ́ŋwáŋ mbɔ nnyɔ́, mǎmbɔ́ŋ batɨ pɛ́pɛ́p mbɔ bɛbhóŋó. \v 17 Sɔt ka mpok mbɔnyunɛ bo bákɛ̀m chɔŋ bhe mámfyɛ amɔ bǒ batí ɛtɔk, mándɛp manɛt ayɛka amɛm bɛkɛrɛ́ nɛnɨkɨ́mʉɛt ɛbhap. \v 18 Chɔŋ bo mánja bhe gbaka gbaka gbaka ntá bɔgɔ́bhanɔ nɛ bafɔ ɛ̌ti ya. Nɛ chɔŋ ɛyɔ ɛ́nchyɛ bhe mbi bɛghati bhɔ nɛ bǒ abhɛn bápú bo Israɛl Mbok Ndɨ́ndɨ́ ɛ̌ti ya. \v 19 Mpok básɔ́rɛ́ bhe ambɨ ndu bɛ́táŋ be, bǎkɛ́ sɛmɛ bɛ, ‘Chɔŋ sɛ́ndɛm bɛ yi nɛ yɛ̌ chí bɛ chɔŋ sɛ́ndɛm ná?’ Bǎkɛ́ sɔŋɔri mmʉɛt mbɔnyunɛ mpok ánkwáy, Mandɛm ǎghati bhe ɛnyɨŋ ɛnɛ bǎbhɔ́ŋɔ́ bɛrɛm. \v 20 Nchí ghati bhe ɛnyɨŋ ɛnɛ mbɔnyunɛ mpok yɔ, mɛnyɨŋ ɛbhɛn bǎrɛ̀m bɛ́pú fu be antɨ. Ɛfóŋó mmu Mandɛm ɛtayɛka átò kɛ̌ ághàti bhe ɛnyɨŋ ɛnɛ bǎbhɔ́ŋɔ́ bɛrɛm. \v 21 Chɔŋ manɔ́ anchyɛ ntɨ manɔ́ ntá bǒbati bɛ mángwáy. Chɔŋ mbɔk bachi mánkʉ ɛnyumɔt nɛ bɔ̌bhap. Chɔŋ mbɔk bhɔ mánte nɛnu nɛ bachi nɛ manɔ, mánkʉ bɛ mángwáy bhɔ. \v 22 Chɔŋ mɛnyǔ bho mɛnkɛm mámpap be ɛ̌ti ya. Kɛ Mandɛm ǎpɛmɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ áté kpirí tɛ ndǔ ngwɛnti. \v 23 Ɛtɔk ɛnɛ bo báchyɛ̀ be ɛsɔŋɔri, fá ká arɛ́ áyák mǎndɔk ɛtɔk ɛ́chák. Dɨŋɨ́ ká bɛ bǎpú kway bɛkɔ ndǔ bɛtɔk Israɛl mɛnkɛm bɛkʉ bɛtɨk ɛbha ɛnɛ́ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm mbɨ́kɨ́ re pɛtnsɛm. \p \v 24 “Mmɔ̌káti apu kway bɛrɨ̀ŋɨ ɛnyɨŋ ancha ntɔ̌ŋ ywi. Nɛ mǔbɛtok apú cha chi-bɛtok ywi. \v 25 Ɛ́chí ɛnyɨŋɨ́ maŋák bɛ mánkʉ nɛ mmɔ̌ ɛkáti mbɔ ɛnyu bákʉ́ nɛ ntɔŋ aywi. Nɛ ɛ́chí ɛnyɨŋɨ́ maŋák bɛ mɔ̌bɛtok ámbák mbɔ chi-bɛtok ywi. Mbák bo bákway bɛ́chɨk ntɨ kpát mámbɨŋɨ mɛ mǔnti nnɛrɛ́kɛt bɛ Bɛlsɛbul, ná nɛ be bǒnɛrɛ́kɛt? Chɔŋ mánchyɛ bhe manyɛ́n anɛ́ ábɛ́bhɛ́ áchá ɛnɔ!” \s1 Mmu abhɔŋ bɛ́cháy chi Mandɛm \r (Lk 12.2-7) \p \v 26 “Bǎkɛ́ chay yɛ̌ mmu anɛ ápàbhe. Yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ bákútí, chɔŋ mánɛnɛ. Nɛ ɛnɛ́ ɛchi bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́, chɔŋ mánkʉ bɛ bo mándɨŋɨ yɔ. \f + \fr 10:26 \ft Bɛlsɛbul: Mfɔ bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ akɔŋ bɛbhɛsɛ tɛtɛp anɛ Mandɛm áyàŋ bo mándɨŋɨ.\f* \v 27 Yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ ngátí bhe ansɛm ansɛm, ghatí ká bho kpóŋóróŋ. Ɛnɛ́ bǎghókó ansɛm ansɛm, kó ka amfǎy bɛkɛt mǎndɛm bɛ mmɨk nkɛm ángók. \f + \fr 10:27 \ft Yesu yi bɛ bakoŋo bhi babhɔŋ bɛghati bo kpóŋóróŋ mɛnyɨŋ ɛbhɛn yi ághátí bhɔ ansɛm ansɛm.\f* \v 28 Bǎkɛ́ cháy bǒ mmɨk. Bákway bɛway chi mmʉɛt nkwǎ. Bábhɨ́kɨ́ bhɔŋ bɛtaŋ bɛkʉ yɛ̌nyɨŋ ndu Ɛfóŋó mmu. Mandɛm kɛ̌ bǎbhɔ́ŋɔ́ bɛ́cháy. Yí kɛ ábhɔ́ŋɔ́ bɛtaŋ bɛchyɛ mmʉɛt mmu nɛ ɛfóŋó mmu ɛsɔŋɔri amɛm nɛpǐngo. \f + \fr 10:28 \ft Ɛfóŋó nkwǎ ɛ́pú gu. Mmʉɛrɛ ɛyi kɛ ágù.\f* \v 29 Pú mmu ǎkwáy bɛku bɔ̌kɛnɛn bapay nɛ nkáp anɛ apu yɛ̌nyɨŋ? Yɛ̌ nɔ́, yɛ̌ mɔ́sɛnɛn amɔt apú kway bɛkwɛn amɨk ɛnɛ́ Ɛtayɛka mmu achi amfay abhɨkɨ rɨŋɨ. \v 30 Ɛnyu yɔ kɛ ɛ́chí nɛ bhe. Mandɛm arɨ́ŋɨ́ yɛ̌ chí mpǎy bɛkaká ɛmɛnɛ ɛbhɛn bɛ́chí yɛ̌ntɨkɨ mmu ywɛka anti. \v 31 Bǎkɛ́ chay yɛ yɛ̌nyɨŋ ɛnɛ́ bo bakway bɛkʉ bhe. Bɛsí Mandɛm, yɛ̌ntɨkɨ mmu ywɛka abhɔŋ mɛnwɔp tontó achá ngɛ́mtáy kɛnɛn.” \s1 Bǒ abhɛn bachi bǒ-Yesu \r (Lk 10.8) \p \v 32 “Yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ árɛ̀m kpoŋoroŋ bɛsí bǒ mmɨk bɛ yi achi mmu wa, chɔŋ mɛnkwɔ́ ndɛm bɛsí Ɛtaya mmu achi amfay ndǔ nywɔp manyé, bɛ mmu wu achi awa. \v 33 Kɛ mmu anɛ átáŋá bɛsí bho bɛ yi apu mmu wa, chɔŋ mɛnkwɔ́ ntaŋa bɛsí Ɛtaya mmu achi amfay bɛ yi apu mmu wa.” \s1 Mbok Yesu ǎtwɔ nɛ ákɔ́rɛ́ \r (Lk 12.51-53, 14.26-27) \p \v 34 “Bǎkɛ́ kaysi bɛ ntwɔ fá amɨk chi bɛkʉ bo mámbák ndu kpák nɛ batɨ. Ǎe. Ntwɔ chi bɛ bo mánú nɛ batɨ. \v 35 Ntwɔ bɛkʉ bɔ̌ abhɛn babhakanɛm mánú nɛ bachi bhap, abhɛ́n baghɔrɛ́ mánú nɛ manɔ nɛ baghɔrɛ́ mánú nɛ manɔ̌ manɛ́m abhap. \v 36 Bǒmpap báfù chi ɛkɛt mbɔ̌ŋ mmu. \v 37 Mbák ɔkɔŋ ɛtayɛ, nɛ yɛ̌ chí máyɛ ɔchá mɛ, nɔ́ ɔbhɨ́kɨ́ kway bɛbhak nkoŋo wa. Nɛ mbák ɔkɔŋ mɔ́ywɛ ɔcha mɛ, nɔ́ ɔbhɨ́kɨ́ kway bɛbhak nkoŋo wa. \v 38 Mmu anɛ ábhɨ́kɨ́ ka bɛpɔkɔ ɛkotákátí ɛyi ankoŋo ndǔ bayarɛ́kak aya, abhɨ́kɨ́ kway bɛbhak nkoŋo wa. \v 39 Mmu anɛ arɛmɛ bɛ abhɨ́kɨ́ rɨŋɨ mɛ ndǔ áyàŋ bɛ ámpɛ́mɛ́ mmʉɛt yi, apú bhɔŋ nɛpɛ́m ɛnɛn tɛtɛp. Kɛ mmu anɛ áká bɛ́gu ɛ̌ti ya, ǎbhɔŋ nɛpɛ́m ɛnɛn tɛtɛp.” \s1 Mandɛm ǎkap yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ásɔ̀t bakʉ̌ bɛtɨk abhi sayri \r (Mk 9.41) \p \v 40 “Yɛ̌ agha anɛ ásɔ̀t bhe sayri, ǎsɔt chi mɛ. Nɛ yɛ̌ agha anɛ ásɔ̀t mɛ sayri, ǎsɔt chi Ɛta mmu átó mɛ. \v 41 Mbák ɔsɔt mmu sayri mbɔnyunɛ ɔrɨ́ŋɨ́ bɛ yi achi ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ wa, chɔŋ Mandɛm anchyɛ wɔ nkúbhɛ́ akap anɛ yi áchyɛ ntá ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ ywi. Nɛ mbák ɔsɔt mmu sayri mbɔnyunɛ ɔrɨ́ŋɨ́ bɛ ǎkʉ̀ chi ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm áyàŋ bo mankʉ, chɔŋ Mandɛm anchyɛ wɔ akap mbɔ mmu anɛ ákʉ̀ ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm áyàŋ bo mankʉ. \v 42 Dɨŋɨ́ ká bɛ yɛ̌ agha anɛ áchyɛ́ yɛ̌ chí manyiɛp bakwɛn ntá yɛ̌ mmu amɔt ndǔ nkwɔ bɔ̌bha bhɛn mbɔnyunɛ achí nkoŋo wa, dɨŋɨ́ bɛ Mandɛm abhɔŋ bɛchyɛ yi akap.” \c 11 \s1 Jɔ̌n ató mbɔk bakoŋo bhi bɛ mámbɛ́p Yesu mmǔ yi achi \r (Lk 7.18-35) \p \v 1 Yesu ánáŋá nɔ́kɔ́ bɛghati baghɔk abhi bati byo nɛ apay ɛnyɨŋ ɛnɛ bɔ bábhɔ́ŋɔ́ bɛkʉ, afa nɛbhʉɛt yi achi nɛ bhɔ arɔk ndǔ bɛtɔk Israɛl bɛ́chák ndu bɛghati bo Mbok Ndɨ́ndɨ́. \p \v 2 Mpok yɔ, Jɔ̌n Njwiti abhak ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ. Ághókó nɔ́kɔ́ mɛnyɨŋ ɛbhɛn Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò ákʉ̀, ató mbɔk bakoŋo bhi bɛ mándɔ́k mámbɛ́p Yesu bɛ, \v 3 “Wɔ kɛ ɔ́chí Mpɛmɛ anɛ Jɔ̌n árɛ́mɛ́ bɛ ǎtwɔ, kɛ chi bɛ sɛ́bhɔŋ mɛnoŋ mmu achak?” \v 4 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Pɛt ka nsɛm ghatí Jɔ̌n mɛnyɨŋ ɛbhɛn bǎghókó bo bárɛ̀m, nɛ ɛbhɛn be babhɔŋ bǎghɔ. \v 5 Bǎghok nɛ bǎghɔ bɛ manɛ́mámɨk bághɔ̀ mbaŋ nɛ́nɛnɛ, nɛ bakɛm báfáté bákɔ̀. Bǒ ɛbhaŋákwa bátáŋ nɛ bachókó batú bághòk mbaŋ. Bawú bápɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m nɛ bo bághàti bachɛ́bhɛ́bho Mbok Ndɨ́ndɨ́. \v 6 Ɛ́rɨ ɛcha ntá mmǔ anɛ ápú kwɛ́n ndǔ bɛbʉ́ ɛ̌ti mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛ̌kʉ̀.” \p \v 7 Ɛnɛ́ bakoŋo Jɔ̌n bárɔ́ bárɔ̀ŋ, Yesu abho bɛrɛm ntá bɛyǎ bo abhɛn bátwɔ̀ nɛbhʉɛt anɛ yi achi ɛ̌ti Jɔ̌n bɛ, “Mpok bǎrɔ̀ŋ nyaka awu amɛm baso, bǎrɔ́k bɛghɔ ntɨkɨ ɛnyǔ mmʉ? Bǎrɔk bɛghɔ mmu anɛ achi mbɔ ɛ̌nsɔ́manyiɛp ɛnɛ babhʉɛ́p áfòk ɛ́nkwɛ́n ɛnɛ ɛbhe, ámfok ɛnkwɛn ɛbhe ɛ́chák kɛ? \v 8 Bǎrɔŋ nyaka amɛm baso bɛghɔ yi? Mmu anɛ afyɛ́ bɛrɨ́tí ndɛn amʉɛt kɛ? Bǒ abhɛn báfyɛ̀ mɛnyǔ ndɛn ɛbhɔ báchɔ̀kɔ chi amɛm bɛkírí-bafɔ! \v 9 Ghatí ká mɛ. Bǎrɔŋ nyaka amɛm baso bɛ́ghɔ ntɨkɨ ɛnyʉ̌ mmu? Ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ? Ɛ́chi tɛtɛp. Kɛ dɨŋɨ ka bɛ mmu anɛ bǎghɔ́ achá ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ. Bě bǎrɔ́k yɛ bɛghɔ kpɨk yi? Bǎrɨŋɨ bɛ bǎrɔ́ŋ nyaka chi bɛghɔ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ? Kɛ dɨŋɨ́ ka bɛ, Jɔ̌n acha barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ báchák. \v 10 Jɔ̌n kɛ̌ achi mmu anɛ Ɛkáti Mandɛm ɛ́rɛ̀m ɛ̌ti yi bɛ, \q1 ‘Mandɛm arɛm nyaka bɛ, Yɨŋɨ́, chɔŋ ntó mpɔkɔntó wa wɔ ambɨ, \q1 bɛ ángókó mbi ywɛ kɛ ɔ́ntwɔ.’” \m \v 11 Yesu arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Nchí ghati bhe bɛ Jɔ̌n Njwiti acha yɛ̌ntɨkɨ mmu achak, ndǔ bo abhɛn bágú nɛ abhɛn bachi nɛpɛ́m. Yɛ̌ nɔ́, yɛ̌ chí mmu anɛ apu yɛ̌nyɨŋ ndǔ mpáy bo abhɛn mányìɛ̀ Kɛfɔ̌ mfáy acha yi. \v 12 Bɛ́bhó ndǔ mpok anɛ Jɔ̌n Njwiti ághàti nyaka bho Ɛyɔŋ Mandɛm bɛghaka ɛchɔŋ, Kɛfɔ̌ mfáy kɛ́gò nɛ bɛtaŋ nɛ mbɔk bho mánù bɛ́chwe arɛ nɛ bɛtaŋ. \v 13 Jɔ̌n ápɛ́rɛ tó bǒ bɛtɨk bhi, basɨŋ amɛn Moses nɛ amɛn barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ ǎrɛm nyaka ɛ̌ti Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ bariɛp bɛ ǎto. \v 14 Mbák bǎbhɔŋ ntɨ mɛnoko ɛnyɨŋ ɛnɛ mɛ̌rɛm, dɨŋɨ́ ká bɛ sayri sayri mpok anɛ barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ bárɛ́mɛ́ bɛ Ɛláija ǎtwɔ̀, bárɛ̀m nyaka chi ɛ̌ti Jɔ̌n. \v 15 Yɛ̌ agha anɛ áyàŋ bɛghok ɛnyɨŋ ɛnɛ mɛ́rɛ̀m, ántá batú ángók sayri. \p \v 16 “Chɔŋ njɛnti mkpáká bho abhɛn ɛchɔŋ nɛ yi? Báchí mbɔ bɔ̌ abhɛn báchɔ́kɔ́ nɛfísiɛ bákʉ̀ ntok. Ɛka ɛ́mɔt barɛm ntá abhɛn ɛka ɛchak bɛ, \q1 \v 17 ‘Sɛ́kwáy bakwáy nɛbhay bɛ mǎmbɛn nɛbhɛ́n kɛ bǎbhɨkɨ bhɛn. \q1 Sɛ́kwáy bakwáy nɛwú, kɛbhɔ bě kɛdi!’ \m \v 18 Jɔ̌n Njwiti atwɔ nyaka antarɛ nɔkɔ nsay ndu mɛnɨkmʉɛt nɛ mmɛm yi kɛ nyu. Yɛ̌ntɨkɨ mmu are rɛm bɛ, ‘Ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ ɛchi nɛ yi!’ \v 19 Mpok Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm ntwɔ́, nde nyiɛ, nnyú nɔkɔ nɛ bhe. Yɛ̌ntɨkɨ mmu arɛm bɛ, ‘Yɨŋɨ́ nyiɛ̌ mɛnyɨŋɨ́nyíɛ́ nɛ nyǔmɛ́m wu. Mamʉrɛ bhi chi babhɛbhɛ́ nkábhɛ́nti nɛ bakʉ̌ bɛbʉ́ bachak!’ Kɛ dɨŋɨ́ ká bɛ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mmu anɛ ákòŋo mbi Mandɛm ákʉ̀ kɛ bɛ́tɔ̀ŋ bɛ nɛrɨŋɨ́ndak ɛnɛn nɛ́fú ntá Mandɛm nɛchi tɛtɛp.” \s1 Bǒ ahbɛn bábhɔ́ŋɔ́ bɛ́tɛmsi \r (Lk 10.13-15) \p \v 20 Bǒ abhɛn báchí nyaka amɛm bɛtɔk ɛbhɛn Yesu ákʉ́ bɛyǎ mɛnyɨŋɨ́ maknkay, bábhɨ́kɨ́ tɨ́k nyaka nsɛm ndǔ bɛbʉ́ bhap. Ɛ́kʉ Yesu abho bɛji bhɔ andɛmɛ nɔkɔ bɛ, \v 21 “Bě bo Korasín, chɔŋ ɛ́mbɛ́p ntá yɛka ɛncha! Bě bo Bɛtsáida, chɔŋ ɛ́mbɛ́p ntá yɛka nkwɔ ɛncha! Mbɔ chí amɛm bɛtɔk Táya nɛ Sídɔn kɛ nkʉ́ mɛnyɨŋɨ́ maknkay ɛbhɛn-nɛ nkʉ ntá yɛka, mbʉ́ báfyɛ́ ndɛn pyɔ, mánto batwɔ́p anti tɛsáy, bɛtɔŋ bɛ bátɨ̀knsɛm ndǔ bɛbʉ́ bhap! \v 22 Nchí ghati bhe bɛ, ɛwak ɛnɛ Mandɛm átàŋ bǒ mmɨk, chɔŋ angɔ́ ntínso nɛ bǒ Táya nɛ Sídɔn ɛncha bhe! \v 23 Nɛ bě bho Kapɛ̌naum, bǎkaysi bɛ bǎkway bɛyoŋ mmʉɛt, mǎnkó kpát mǎntɔk nɛbu? Nsé! Chɔŋ Mandɛm amɛsɛ bhe amɛm ɛtɔkɔ́ bawú! Mbɔ amɛm ɛtɔk Sídɔn kɛ nkʉ́ mɛnyɨŋɨ́ maknkay ɛbhɛn-nɛ nkʉ ntá yɛka, mbʉ yɔ ɛbhʉɛt téé tɛ̌ ɛchɔŋ! \v 24 Dɨŋɨ́ yɛ́ ka bɛ, ɛwak ɛnɛ Mandɛm átàŋ bǒ mmɨk, chɔŋ angɔ́ ntínso nɛ bǒ ɛtɔk Sódom ancha bhe.” \s1 Yesu yi bo mántwɔ́ ntá yi mambɔŋ nɛywɛ̌mʉɛt \r (Lk 10.21-22) \p \v 25 Ndǔ mpok yɔ, Yesu ánɨkmʉɛt bɛ, “Ɛta, wɔ mmu ɔ́bhɔ́ŋɔ́ mfay nɛ mmɨk! Nchí chyɛ wɔ bakak ndǔ ɔ́rɔ́ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛ́mbák bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́ ntá barɨŋɨ́ndak nɛ ntá bo abhɛn bárɨ́ŋɨ́ bɛyǎ mɛnyɨŋ. Ɔnɛ́nɛ́ bhɔ ɔtɔŋ kpoŋoroŋ ntá bo abhɛn bábhɨ́kɨ́ rɨŋɨ yɛ̌nyɨŋ mbɔ mǎmbɔ. \v 26 Ɛta, ɛnyu yɔ kɛ̌ wɔmbɔŋ ɔ́yáŋá bɛ ɛmbak.” \v 27 Yesu apɛt abho bɛghati bho bɛ, “Ɛtaya achyɛ́ mɛ mɛnyɨŋ mɛnkɛm. Yɛ̌ mmu abhɨ́kɨ́ rɨŋɨ mmu anɛ Mmɔ áchí ɛ́bhɨ́kɨ́ fʉɛt chí Ɛtayi. Nɛ yɛ̌ mmu abhɨkɨ rɨŋɨ mmu Ɛta áchí ɛ́bhɨ́kɨ́ fʉɛt chí Mɔ́ywi nɛ bǒ abhɛn yi áyábhɛ́ ndu bɛkʉ bɔ mándɨ́ŋɨ́ Ɛtayi. \v 28 Twɔ́ ká ntá ya, bě mankɛm abhɛn bǎpɔ́kɔ́ mɛnwɔ́ptí batǔ bɛsɔŋɔri nɛ bǎpɔp, chɔŋ nsɛbhɛ yɔ amɨk, nchyɛ́ bhe nɛywɛ̌mʉɛt. \v 29 Sɔt ka bɛtɨk ɛbhɛn nchyɛ́ bhe, mǎngɔ́k mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛ̌tɔ̀ŋ bhe mbɔnyunɛ nchí kpák ndǔ ɛpɨŋ ɛya nɛ nɛyoŋómʉɛt nɛ́pú mɛ antɨ. Kʉ ka nɔ́ chɔŋ mǎmbɔŋ nɛywɛ̌mʉɛt. \v 30 Twɔ́ ká ntá ya mbɔnyunɛ ntu ánɛ mɛ̌chyɛ bhe achi fuyak.” \c 12 \s1 Ɛnyɨŋ bábhɛ́bhɛ́ Yesu ɛ̌ti nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt \r (Mk 2.23-28; Lk 6.1-5) \p \v 1 Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat, Yesu nɛ baghɔk abhi báré kɔ mámfʉɛt nɔkɔ amɛm nkɨ̌ nchwifú ndǔ nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt bo Israɛl. Nsay are nu baghɔk abhi. Ɛ́kʉ bábho bɛ́kʉɛp ɛnyǔ nchwi yɔ, mányiɛ nɔkɔ. \v 2 Mbɔk bǒnkwɔ Fárisi bághɔ́ nɔ́kɔ́ nɔ, bárɛ́m ntá Yesu bɛ, “Yɨŋɨ́, baghɔkɔ́ bhɛ bákʉ̀ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́pú chak bɛkoŋo ɛbhé yɛsɛ. Bákʉɛ̀p nchwi ndǔ nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt!” \v 3 Kɛ Yesu akɛmɛ bɛ, “Bǎbhɨ́kɨ́ re pay amɛm Ɛkáti Mandɛm ɛnyɨŋ ɛnɛ Mfɔ Debhít ákʉ́ nyaka nɛ bǒ abhɛn báchí nɛ yi mpok nsay ákɛ́mɛ́ bhɔ́? \v 4 Achwe nyaka amɛm ɛkɛrɛ́ Mandɛm, yi nɛ bǒbhi, mányíɛ́ nɛnyíɛ́ ɛnɛn báchyɛ́ ntá Mandɛm. Bɛ́kóŋo ɛbhé, ɛpú nyaka chak bɛ yi nɛ bǒbhi mányiɛ nɛnyíɛ́ ɛnɔ. Ndiɛrɛ bachiǎkap Mandɛm kɛ bábhɔ́ŋɔ́ nyaka ngǎngaŋ mɛnyiɛ nɔ. \v 5 Nɛ bɛ́rɔ́ŋ ambɨ, bǎbhɨ́kɨ́ re pay amɛm ɛkáti Moses bɛ bachiǎkap bákʉ̀ bɛtɨk amɛm ɛkɛrákap Mandɛm ndǔ nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt kɛ? Ɛyɔ ɛ́kʉ bɛ bɔ́ mánkwɛ́n ɛbhé ɛnɛ ɛ́rɛ̀m bɛ mmu ákɛ́ kʉ bɛtɨk ndǔ nywɔbhɛ́ nɛywɛ̌mʉɛt kɛ? Bábhɨ́kɨ́ rɛm bɛ bɔ bákʉ bɛbʉ́. \v 6 Nchí ghati bhe bɛ, mmu achí fá anɛ áchá ɛkɛrákap Mandɛm. \v 7 Mandɛm ághàti bhɛsɛ mbɔ ɛnyu ɛ́chí amɛm ɛkáti yi bɛ, yi ǎrɛ̀m bɛ, ‘Ɛnyɨŋ ɛnɛ mɛ̌yáŋ chi bɛ bo mángɔ́ ntínso nɛ batɨ, puyɛ̌ chi akabhɛ́nya. Mbɔ bě bǎrɨŋɨ ntí bɛyɔŋ ɛbhɛn, mbʉ bǎbhɨ́kɨ́ ji bǒ abhɛn bɛ́kwɛ́nɛ́ bɛ́pú nɛ bhɔ.’ \v 8 Dɨŋɨ́ yɛ́ ka bɛ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm kɛ̌ mbɔ́ŋɔ́ bɛrɛm ɛnyǔ mmu ábhɔ́ŋɔ́ bɛkʉ nɛ ɛbhé ɛnɛ ɛ́yɨ́ŋɨ́ nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt.” \s1 Yesu abú mmu awɔ ágú ndǔ nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt \r (Mk 3.1-6; Lk 6.6-11) \p \v 9 Yesu arɔk ɛtɔk ɛ́chák achwe amɛm ɛkɛrɛ́ nɛnɨkɨ́mʉɛtí ɛyap. \v 10 Mmu amɔt abhak amɛm ɛkɛrɛ́ nɛnɨkɨ́mʉɛtí ɛyɔ anɛ awɔ ywi ágú. Mbɔk bo bábhák arɛ́ abhɛn báyàŋ mbi bɛ́rɛ́m bɛ bɛkwɛ́nɛ́ bɛ́chí nɛ Yesu. Bábhɛ́p Yesu bɛ, “Ɛbhé yɛsɛ ɛ́rɛ̀m bɛ ɛ́pu chak bɛbu mmu ndǔ nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt kɛ?” \v 11 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Ntɨkɨ mmu ywɛká anɛ, mbák abhɔŋ ághɔ́ŋɔmɛn amɔt, ákwɛ́n nɔ́kɔ́ amɛm nɛpi ndǔ nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt, andɔ, kɛfɛrɛ wu? \v 12 Ná nɛ nkwǎŋwaŋ mmu áchá ághɔ́ŋɔmɛn tontó? Ɛyɔ ɛ́tɔ̀ŋ bɛ ɛbhé ɛyɛsɛ ɛ́pú káŋ mmu bɛkwak ntɨ ndǔ nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt.” \v 13 Yesu arɛm ntá mmu anɛ awɔ ágú bɛ, “Nyabhɛ́ awɔ́ ywɛ.” Anyabhɛ, awɔ́ wu ápɛt ataŋ, abhak mbɔ áchák. \v 14 Bǒnkwɔ Fárisi abhɛn bachi arɛ́ baghɔ nɔkɔ nɔ, báfú, bárɔ́k. Báte ɛyu, batɨ bɛway Yesu. \s1 Ɛpɨŋ ɛnɛ nkʉbɛtɨk anɛ Mandɛm áyábhɛ́ \p \v 15 Yesu arɨŋɨ bɛ báte ɛyu ndu bɛway yi. Afa, arɔk ɛbhak ɛ́chák. Bɛyǎ bho bákóŋo yi, abú bo mankɛm abhɛn mámè. \v 16 Yesu asɛmti bhɔ bɛ bákɛ́ ghati bo bachak ɛnyɨŋ ɛ̌ti yi. \v 17 Ɛ́fákárí ɛnyu yɔ bɛ ɛnyɨŋ ɛnɛ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Aisáya árɛ́mɛ́ nyaka ɛ́mfú tɛtɛp. Mandɛm aghátí nyaka Aisáya andɛm ɛ̌ti yi bɛ, \v 18 “Ghɔ́ ka mɔ̌bɛtok wa anɛ njábhɛ́. Chi Mɔ̌ntɨ wa nɛ mbɔ̌ŋ maŋák nɛ yi tontó. Chɔŋ nkʉ Ɛfóŋó ya ɛ́mbák nɛ yi. Nɛ chɔŋ yí ankʉ mǎngati manɛrɛ́kɛt bǒ mmɨk ankɛm bɛ chɔŋ yí ampɛmɛ bhɔ. \v 19 Apú bhak mbɔ mmu anɛ ánù bɛ bo mángók yi. Apú bhak mbɔ mmu anɛ bághok ɛyɔŋ ɛyi nɛfí. \v 20 Yí ápú syɛp nkɔ́rɛ́-tákɔ́ anɛ abho bɛwɔsi, arɔp chi bɛ́gu. Nɛ apú nɛmɛ ɛrɔ́ŋɔ́ ɛnɛ bawɛt amay amɛm, ɛ́rɔ́p chi mandú mɛ́nɛ́mɛ. Ɛnyu yɔ kɛ̌ yi arɔŋ ambɨ bɛghɔ bhɔ ntínso, kpátɛ yi ankʉ nkaysi anɛ achi tɛtɛp ansɔt awɔ́nɛm. \v 21 Nɛ chɔŋ bǒ bɛtɔkɔ́ mmɨk mɛnkɛm mámbaka ntɨ chi nɛ yi bɛ ampɛmɛ bhɔ.” \s1 Bo bárɛ́m bɛ bɛtaŋ Yesu bɛ́fú chi ntá Bɛlsɛbul \r (Mk 3.20-30; Lk 11.14-23) \p \v 22 Ɛ́tárɛ́ nɔ́kɔ́, bǒfú básɔt mbók bárɔ́k ntá Yesu nɛ yi. Ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ kɛ ɛ́kʉ́ nyaka amɨ́k anɛ́mɛ́ yi nɛ akwɛ́n kɛbhok. Yesu abú yí, abho bɛrɛm kɛpɨ, nɛ abho bɛghɔ mbaŋ. \v 23 Bǒ mankɛm abhɛn bachi arɛ babhak maknkay tontó, bábho bɛbhɛp batɨ, mándɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Ɛbhárɛ́mɔ Debhít nɛ́ kɛ?” \v 24 Kɛ bǒnkwɔ Fárisi bághókó nɔ́kɔ́ nɔ́, babho bɛrɛm bɛ, “Chí Bɛlsɛbul, mfɔ bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ kɛ áchyɛ́ Yesu bɛtaŋ bɛ́bók bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ bɛ mɛ́mfú, mɛ́ndɔ́, bho.” Mmǔ achák apú! \v 25 Yesu arɨŋɨ nkaysi yap. Arɛm ntá yap bɛ, “Yɛ̌ntɨkɨ ɛtɔk ɛnɛ ákɔ́rɛ́ áchí arɛ nɛ bǒbati mánu nɔkɔ nɛ batɨ, ɛ́bhɔ́ŋ chi mɛ́nɛ́mɛ́. Nnɛrɛ́kɛt anɛ ákɔ́rɛ́ achi arɛ ákwɛnɛ kwɛn. \v 26 Ɛnyu yɔ kɛ ɛchi nɛ kɛfɔ Satan. Mbák Satan ǎbók Satan, ná kɛfɔ ɛki kɛ́tee? \v 27 Nɛ mbák nchí bók bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ chi ndǔ bɛtaŋ Bɛlsɛbul, bǒ bhɛka básɔ̀t bɛtaŋ ághá bɛ́bók bhɔ mɛ́ndɔ́ bhó? Ɛ̌ti yɔ chɔŋ bɔ́ mántaŋ be. \v 28 Kɛ mbák, sayri sayri, mɛ̌bòk bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ chi ndǔ bɛtaŋ Ɛfóŋó Mandɛm, nɔ́ Mandɛm anaŋ achi nɛntɨ ɛnɛka mbɔ Mfɔ. \v 29 Yɛ̌ mmu apu kway bɛchwe amɛm ɛkɛt ɛnɛ mmǔ ntantaŋ angɛ́p ɛnyɨŋ, ampɔkɔ, andɔk nɛ yɔ́, mbák abhɨ́kɨ́ yambɨ ankɛm yi angwɔt. \v 30 Yɛ̌ agha anɛ ápú nɛ mɛ, achí chí mǔmpap awa. Nɛ yɛ agha anɛ ápú kwak mɛ mɛnyokoti bho, ǎtàkátak. \v 31 Dɨŋɨ́ yɛ́ ka bɛ, Mandɛm ǎfoŋori bɛbʉ́ ɛbhɛn bo bákʉ̀ nɛ bɛbɛ́ptí mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɔ bárɛ̀m. Kɛ apú foŋori mmu anɛ árɛ̀m bɛbɛ́ptí mɛnyɨŋ ɛ̌ti Ɛfóŋó Bɛdyɛrɛ. \v 32 Mandɛm ǎfoŋori yɛ̌ agha anɛ árɛ̀m ɛbɛ́ptí ɛnyɨŋ ɛ̌ti nnyɛ́n ɛna, Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm, kɛ apú foŋori mmu anɛ árɛ̀m ɛbʉ́bʉ ɛ̌ti Ɛfóŋó Bɛdyɛrɛ. Mandɛm apú foŋori yi, yɛ̌ ndǔ mmɨkɨ nɛ, nɛ yɛ̌ ndǔ mmɨk nkɔ.” \s1 Ɔ̌rɨŋɨ ɛnɔk chí ndǔ kɛpɛm \r (Lk 6.43-45) \p \v 33 Yesu arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Mbák ɛnɔk ɛ́rɨ, kɛpɛm ɛki nkwɔ kɛ́rɨ́. Mbák ɛnɔk ɛbhɔ̌ŋ nɛme, kɛpɛm ɛki nkwɔ́ kɛ́bhɔ́ŋ nɛme. Mmu ǎrɨŋɨ ɛnɔk chí ndǔ kɛpɛm ɛki. \v 34 Bě bɛfé, nɔ́ kɛ ɛ́chí nɛ bhe. Ná bɛrɨ́tí kɛpɨ kɛkwáy yɛ bɛ́fú be anyu ɛnɛ́ bǎchí bǒ bɛbʉ́? Ɛnyɨŋ ɛnɛ́ ɛ́jwí mmu antɨ, yɔ́ kɛ ɛ́fù yi anyu. \v 35 Nkúbhɛ́ mbɔ ɛnyǔ mɛnyɨŋ nkáp bɛ́jwi amɛm mɔ́kɛrɛ nkáp, nɔ́ kɛ̌ nkaysi ndɨ́ndɨ́ ájwì antɨ mmu ndɨ́ndɨ́, nɛ bɛrɨ kɛ bɛ́fu arɛ. \v 36 Dɨŋɨ́ ká bɛ, ɛwak ɛnɛ Mandɛm átàŋ bǒ mankɛm, yɛ̌ntɨkɨ mmu ǎghati yí ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́kʉ́ kɛ yɛ̌ntɨkɨ ɛpɔ̌ ɛyɔŋ ɛ́fú yi anyu. \v 37 Kɛpɨ ɛkɛn kɛ́fù wɔ anyu kɛ̌ yi ásɔt antáŋ wɔ ɛwak ɛ́mɔt. Mbák bɛrɨ́tɨ́ kɛpɨ kɛ kɛ́fù wɔ anyu, ɛwak ɛyɔ, yi ǎrɛm bɛ ɔbhɨ́kɨ́ bhɔŋ manyé. Kɛ mbák bɛbɛ́ptí kɛpɨ kɛ kɛ́fù wɔ anyu, ɛwak ɛyɔ, Mandɛm ǎrɛm bɛ ɔ́kwɛ̌n manyé.” \s1 Bárɛ́m bɛ Yesu ántɔ́ŋ ɛrɨŋɨ́ maknkay \r (Mk 8.11-12; Lk 11.29-32) \p \v 38 Mbɔk batɔŋ ɛbhé Mandɛm nɛ bǒnkwɔ Fárisi bárɛ́m ntá Yesu bɛ, “Ntɔŋ, tɔ́ŋ ɛrɨŋɨ́ maknkay ɛnɛ ɛ́kway bɛtɔŋ bɛ bɛtaŋ ɛbhɛ bɛ́fú ntá Mandɛm.” \v 39 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Bɛbʉ́ ná nɛ mkpáká bho anɛ ɛchɔŋ! Bápú kʉ mbɔ ɛnyǔ Mandɛm áyàŋ. Báyàŋ bɛghɔ chi ɛrɨŋɨ́ maknkay! Kɛ yɛ̌ ɛ́mɔt mpú tɔŋ be, ɛ́bhɨ́kɨ́ fʉɛt chi ɛnɛ Jóna, ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Mandɛm. \v 40 Nkúbhɛ́ mbɔ ɛnyǔ Jóna achi nyaka amɛm mɛniɛ̌ nsǐ-ngo ndǔ manywɔp arat, nɔ́ kɛ bábhɛmɛ chɔŋ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm, mbak amɛm nnɛm ndǔ manywɔp arat. \v 41 Ɛwak ɛnɛ Mandɛm átàŋ bǒ mmɨk, bǒ ɛtɔk Ninivɛ báfate mángati bhe bɛ bǎkʉ bɛbʉ́. Ɛwak ɛyɔ, bɔ́ bárɛm nɔ ntá yɛka mbɔnyunɛ bɔ bátɨk nyaka nsɛm ndǔ bɛbʉ́ bhap mpok Jóna ághátí bhɔ Ɛyɔŋ Mandɛm. Nɛ́nɛ, mmu achí fá nɛ́ntɨ́ ɛnɛka anɛ áchá Jóna; yɛ̌ nɔ, bǎpu ka bɛtɨknsɛm ndǔ bɛbʉ́ ɛbhɛka. \v 42 Ɛwak Mandɛm átàŋ bǒ mmɨk, mfɔ ngɔrɛ́ anɛ áchí nyaka ɛtɔk Shɛ́ba ǎfate andɛm bɛ bǎkʉ bɛbʉ́. Ǎrɛm bɛ bǎkʉ́ bɛbʉ́ mbɔnyunɛ yi afu nyaka nɛkɔ nɛsiɛ arɔk bɛghok mɛnyɨŋ ɛbhɛn Mfɔ Sólomon átɔ̀ŋ bho nɛ bɛyǎ nɛrɨŋɨ́kɛpɨ. Nɛ nchí ghati bhe bɛ mmu achi fá nɛ́ntɨ́ ɛnɛka anɛ acha Sólomon, Yɛ̌ nɔ́, bǎpú ka bɛghok yi.” \s1 Ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ ɛ́kway bɛpɛtnsɛm ntá mmu \r (Lk 11.24-26) \p \v 43 Bɛ́rɔ́ŋ ambɨ Yesu arɛm bɛ, “Mbák mámbók ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ ɛ́ndɔ́ mmu, ɛ́rɔp chí bóŋboŋbóŋ amɛm baso, ɛ́njaŋ nɔkɔ ɛbhak ɛnɛ yɔ ɛ́chwe. Mbák ɛ́bhɨ́kɨ́ ghɔ́ ɛbhak bɛchɔkɔ, \v 44 ɛ́rɛ̀m bɛ, ‘Chɔŋ mpɛtnsɛm ɛbhak ɛnɛ mfú.’ Nɛ ɛ́náŋ ɛ́mpɛ́tnsɛm, ɛ́ngɔ́ bɛ yɛ̌ mmu apu amɛm ɛsɨ́ ɛkɛt ɛyi, nɛ bɛ, mányɔ yɔ, bághókó sayri, \v 45 ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ ɛyɔ ɛ́rɔ̀ŋ yɛ, ɛ́nsɔt bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ bɛ́chák tándrámɔt ɛbhɛn bɛ́bɛ́bhɛ́ bɛcha yɔ. Bɔ́ mɛnkɛm mɛndɔk, mɛnchwe mmu wu amʉɛt, mɛ́mbak nɛ yi, nté yi ambɛ́p ancha anɛ mbɨ. Nɔ, kɛ̌ ɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛ́fákari nɛ be bo bɛbʉ́ abhɛn mkpák anɛ ɛchɔŋ.” \s1 Nnɔ Yesu nɛ bɔ̌máyi \r (Mk 3.31-35; Lk 8.19-21) \p \v 46 Ɛnɛ́ Yesu árɔ̀ŋ ambɨ bɛrɛm mɛnyɨŋ ɛbhɛn yi ághàti bho, máyi nɛ bɔ̌mayi bátwɔ́ bátee nɛfí, mánjaŋ nɔkɔ bɛrɛm kɛpɨ nɛ yi. \v 47 Mmǔ amɔt aghati Yesu bɛ, “Máyɛ nɛ bɔ̌mayɛ báchí nɛfí téé, báyàŋ bɛrɛm kɛpɨ nɛ wɔ.” \f + \fr 12:47 \ft Ndɔ́ŋ anɛ ápú amɛm basɨŋ amɛn tɛsáy.\f* \v 48 Kɛ Yesu akɛmɛ mmu wu bɛ, “Sayri sayri, máya chí agha? Nɛ ntɨkɨ bho bachi bɔ̌maya?” \v 49 Yesu asá awɔ ntá bakoŋo bhi, arɛm bɛ, “Máya chí bǒbhɛn, nɛ bɔ̌maya chí bǒbhɛn. \v 50 Bǒ abhɛn bákʉ̀ ɛnyɨŋ ɛnɛ Ɛtaya mmu achi amfay áyàŋ bɔ́ mankʉ, kɛ báchí maya, nɛ bɔ̌maya.” \c 13 \s1 Yesu atɛ́m nɛkay ntyɛ̌mbwɔt \r (Mk 4.1-9; Lk 8.4-8) \p \v 1 Nkúbhɛ́ nywɔp ɛnɔ, Yesu afú amɛm ɛkɛt ɛnɛ yi achi arɛ, arɔk achɔkɔ nɛku manyu. \v 2 Bɛyǎ bo bákóŋo yi arɛ́. Yesu arɔ bho tété, arɔk achwe, achɔkɔ amɛm áchwí ɛnɛ́ bɛyǎ bǒbhɔ báté angɔkɔnyɛ́n. \v 3 Abho bɛghati bhɔ bɛyǎ mɛnyɨŋ ndǔ bakay bɛ, “Ɛwak ɛ́mɔt, nkwaŋankɨ amɔt arɔk bɛtak ɛnyǔ nchwifú amɛm nkɨ ywi. \v 4 Ɛnɛ́ yi átàk árɔ̀ŋ, mbɔk akwɛnti ndǔ mɔ́mbi anɛ áchí amɛm nkɨ. Kɛnɛn kɛ́twɔ́ kɛ́bwɔ́pti nchwi yɔ nkɛm. \v 5 Achák akwɛnti ndǔ mmɨk sɛtárɛ́bhɛ́ anɛ ntɔp abhɨkɨ ya arɛ. Awakari achak. \v 6 Kɛ mpok mmok áfú, ásɔ́ŋ yɔ ndǔ bakaŋ ayi ábhɨ́kɨ́ kway bɛchwe amɨk sayri. Anɨŋti, awɔsi. \v 7 Anɛfú akwɛnti ndǔ mmɨk anɛ tákɔ nsěnse ágò arɛ. Achak are gó, kɛ tákɔ nsěnse agó áchɛt yɔ kpát agú. \v 8 Nchwi áchák akwɛnti ndǔ mmɨk ndɨ́ndɨ́, achak, agó, achyɛ bɛyǎ nchwi. Nchwi ayá acha anɛ bápɨ́ ndɔŋ bɛsa bɛtay, achák ndɔŋ bɛsa bɛrat, anɛfu ndɔŋ ɛsa nsɛm byo.” \v 9 Ndǔ ngwɛnti, Yesu arɛm bɛ, “Mmu anɛ áyàŋ bɛghok, ántá batú ángók sayri.” \s1 Yesu aghati baghɔk abhi ntí anɛ yi átɛ̀m bakay \r (Mk 4.10-12; Lk 8.9-10) \p \v 10 Yesu ánáŋá nɔ́kɔ́ bɛtɛm nɛkǎy nkwaŋankɨ, baghɔk abhi bárɔ́k ntá yi bábhɛ́p yi bɛ, “Ndaká yí ɔ́ghàti bho mɛnyɨŋ ndǔ bakay?” \p \v 11 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Mandɛm akʉ mǎndɨŋɨ tɛtɛp anɛ áchí bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́, nɛ ɛyɔ ɛ́kwak bǎrɨŋɨ ɛnyǔ yi ábhák nɛ bho mbɔ Mfɔ wap. Kɛ abhɨ́kɨ́ kʉ nɔ nɛ bo bachak. \v 12 Mmu anɛ afyɛ́ ntí bɛghok mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛ́tɔ̀ŋ ǎjwimɛm. Mɛ̌kʉ yi andɨŋɨ bɛyǎ mɛnyɨŋ bɛchak. Kɛ mmǔ anɛ apu fyɛ ntí, yɛ̌ chi mandú ɛnyɨŋ anɛ yi arɨŋɨ básɔt ntá yi. \v 13 Ntí anɛ nchí ghati bhɔ mɛnyɨŋ ndǔ bakay achi bɛ, báyɨ̀ŋɨ kɛ bápú ghɔ, nɛ bághok mɛnyɨŋ mbɔ bɛ bápú ghok, nɛ bápú jwimɛm. \v 14 Bǒbhɛn, bákʉ̀ ɛnyɨŋ ɛnɛ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Aisáya árɛ́mɛ́ nyaka ɛ́mfú tɛtɛp. Mandɛm akʉ nyaka Aisáya andɛm bɛ, \q1 ‘Chɔŋ mǎngoko ghok bɛyɔŋ ɛbha kɛ bǎpú jwimɛm wáwák; \q2 chɔŋ mǎnjɨŋɨ yɨŋɨ kɛ bǎpú ghɔ, \q1 \v 15 Ɛ́chí ɛnyu yɔ mbɔnyunɛ batɨ̌ bǒbhɛn ákʉ bárɔp bɛchɨŋtǐ bho, \q2 báchí mbɔ bǒ abhɛn batú ábé bhɔ nɛ bapu pɛrɛ yáŋ bɛghok yɛ̌nyɨŋ, \q2 báchí mbɔ bo abhɛn bákútí amɨ́k \q1 bɛ bákɛ́ ghɔ́ mbaŋ, \q1 nɛ bɛ́ batú yap ákɛ́ ghók yɛ̌nyɨŋ, \q2 nɛ bɛ bákɛ́ jwimɛm, \q1 mantwɔ ntá ya, mbú bhɔ.’” \p \v 16 Yesu arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Kɛ mbák chí bhe, ɛ́rɨ ntá yɛka ɛcha, mbɔnyunɛ amɨ́k ayɛka ághɔ̀ mbaŋ, nɛ batú yɛká ághòk mbaŋ. \v 17 Nchí ghati bhe bɛ, bɛyǎ barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ nɛ bǒ abhɛn báchí chak bɛsí Mandɛm bábhɔ́ŋ nyaka ɛkwak bɛghɔ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bǎghɔ̀ kɛ bɔ kɛghɔ bhɔ. Bábhɔ́ŋ ɛkwak bɛghok mɛnyɨŋ ɛbhɛn bǎghòk, kɛ bábhɨ́kɨ́ ghok bhɔ.” \s1 Yesu aghati baghɔk abhi ntí nɛkǎy ntyɛ̌mbwɔt \p \v 18 Yesu arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Ghók yɛ́ ka ɛnyɨŋ ɛnɛ nɛkǎy mmu anɛ ataka mbwɔt nɛ́tɔ̀ŋ. \v 19 Mbuɔt anɛ ákwɛ́ntí ndǔ mɔ́mbi anɛ achi amɛm nkɨ, até ndǔ mmu anɛ ághókó Mbok Ndɨ́ndɨ́ ɛ̌ti ɛnyu Mandɛm ábhak Mfɔ ywi, kɛ yi kɛjwimɛm, Satan atwɔ́ yɛ afɔŋɔ mbok anɛ Mandɛm ápɨ́ amɛm ntɨ ɛni. \v 20 Mbuɔt anɛ ákwɛ́ntí ndǔ mmɨk sɛtárɛ́bhɛ́ até ndǔ mmu anɛ ághòk Ɛyɔŋ Mandɛm, anoko tɛ́mté nɛ bɛyǎ maŋák. \v 21 Kɛ yi kɛbhɔ́ŋ bakaŋ amɨk. Ante kákáti ndu mɔ́mbɨŋɨ mpok. Kɛ mpok ɛsɔŋɔri ɛ́twɔ́ nɛ bo mámbo mɛnyok yi ɛ̌ti Ɛyɔŋ Mandɛm ɛnɛ yi anoko, amfɛrɛ amɔ tɛ́mté. \v 22 Nɛ mbwɔt anɛ ákwɛ́ntí ndǔ mmɨk tákɔ nsěnse, até ndǔ mmu anɛ ághòk Ɛyɔŋ Mandɛm, kɛ básɛ́mɛ́ ɛ̌ti mɛnyɨŋ mmɨk atwɔ́ nɔ́kɔ́ yi antɨ, nɛ ngoŋó nkáp, angɔkɔntɨk Ɛyɔŋ Mandɛm ɛnɛ ɛchi arɛ, Ɛyɔŋ Mandɛm yɔ kɛkwak yi ndǔ nɛpɛ́m ɛni. \v 23 Mbák chi mmu anɛ ághòk Ɛyɔŋ Mandɛm anjwimɛm, ɛ́mbak yi antɨ, achí mbɔ mbwɔt anɛ ákwɛ́ntí ndǔ mmɨk ndɨ́ndɨ́, achak, ágó sayri, achyɛ bɛyǎ mbwɔt nkɔ. Nɛ nsáy Ɛyɔŋ Mandɛm ndǔ nɛpɛ́m mmu achi mbɔ mbwɔt nkɔ anɛ áyá áchá anɛ bápɨ́, ndɔŋ ɛsa nsɛm byo, achák ndɔŋ bɛsa bɛrat, nɛ anɛfu ndɔŋ bɛsa bɛtay.” \s1 Yesu atɛ́m nɛkay tákɔ anɛ mǔmpap ápɨ́ \p \v 24 Yesu atɛ́m nɛkay nɛ́chák bɛ, “Mbák Mandɛm ambak nɛ mmu mbɔ ɛnyǔ Mfɔ ábhák nɛ bɔ̌bhi, nɛpɛ́m ɛni nɛ́bhák mbɔ nkɨ anɛ́ mmǔfu ápɨ́ nchwi. \v 25 Kɛ mǔmpap arɔk nɛ bɛti ɛnɛ́ bo bábhʉ̀rɛ kɛnɔ́, aták nchaŋ, arɔk ɛbhak ɛyi. \v 26 Mpok nchwi ágó, abho mɛnyu kɛpɛm, kɛ bághɔ́ nchaŋ arɛ́. \v 27 Bakʉ̌-bɛtɨk báfá bárɔ́k ntá mbɔŋɔ́nkɨ barɛm bɛ, ‘Ɛta, pú nchwi kɛ sɛ́pɨ́ amɛm nkɨ? Nchaŋ ɛ́fu árɛ́ fá?’ \v 28 Akɛmɛ bhɔ bɛ, ‘Mǔmpap kɛ̌ ápɨ́ nɔ nchaŋ ɛyɔ.’ Bábhɛ́p yi bɛ, ‘Sɛ́ndɔ́k sɛ́mfɛ́rɛ́ yɔ́ ɛ́ndɔp chi nchwi yɔyɔ kɛ?’ \v 29 Mbɔŋɔ́nkɨ akɛmɛ bhɔ bɛ, ‘Dɔ̌ ká. Mbák mǎndɔ́k bɛfɛrɛ nchaŋ ɛyɔ, bǎkway bɛ́fɛ́rɛ mbɔk nchwi nkwɔ. \v 30 Dɔ̌ ká yɔ ambak, mpok ánáŋ ánkwáy, chɔŋ ndɛm bǒ abhɛn báfɛ̀rɛ nchwi ɛbhɨ mánjámbɨ mamfɛrɛ nchaŋ ɛyɔ mányokoti ndǔ nɛbhʉɛt amɔt, mánsɔ́ŋ. Kɛ mǎmfɛrɛ nchwi mǎmbʉrɛ anywɔ́p.’” \s1 Nɛkǎy sɛpɛm mɔ́nɔk anɛ bábhɨ̀ŋɨ bɛ mɔ́stat \r (Mk 4.30-32; Lk 13.18-19) \p \v 31 Yesu atɛ́m nɛkay nɛ́chák bɛ, “Kɛfɔ Mandɛm fá amɨk kɛchi mbɔ sɛpɛm mɔ́nɔk anɛ bábhɨ̀ŋɨ bɛ mɔ́stat, anɛ bápɨ́ amɛm nkɨ. \v 32 Sɛpɛmɛ mɔ́nɔk mɔ́stat sɛ́chí nɨ́ŋɨ́nɨ́ŋɨ́ tontó, kɛ mbák sɛ́nchák, sɛngo, sɛ́bhak nnɛt mɔ́nɔk anɛ áchɨk. Kɛnɛn kɛ́ntwɔ kɛnte manyay ndǔ batabhɛ yi.” \s1 Yesu atɛ́m nɛkay yís \r (Lk 13.20-21) \p \v 33 Yesu atɛ́m bhɔ nɛkay nɛ́chák bɛ, “Kɛfɔ Mandɛm fá amɨk kɛchi mbɔ yís anɛ ngɔrɛ́ ásɔ́rɛ́ achɛmti nɛ nchán fláwa ɛ́rát. Mandu yís wu akʉ fláwa nkɛm amwɔt, kpát ajwi ndǔ ɛnyɨŋ ɛnɛ yi achi arɛ.” \s1 Ntí anɛ Yesu átɛ́mɛ́ bakay \r (Mk 4.33-34) \p \v 34 Yesu aghati bho mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm chi ndǔ bakay. Yi kɛ ghati bhɔ́ yɛ̌nyɨŋ ɛnɛ yi abhɨkɨ tɛ́m nɛkay. \v 35 Atɛ́m bakay bɛtɔŋ bɛ ɛnyɨŋ ɛnɛ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Aisáya árɛ́mɛ́ nyaka bɛ chɔŋ ɛmfakari, ɛ́fákárí. Aisáya arɛm nyaka bɛ, \q1 “Chɔŋ ngati bhɔ mɛnyɨŋ chi ndǔ bakay, \q2 chɔŋ ntɔŋ bɔ mɛnyɨŋ ɛbhɛn Mandɛm ákʉ́ mɛ́mbák bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́, tɛ ndǔ nɛbhǒmɨk.” \s1 Ntí anɛ Yesu atɛmɛ nɛkay tákɔ mbʉ́mbʉ nɛ bakǒndɨk \p \v 36 Yesu arɔ yɛ bɛyǎ bǒ abhɛn bachi nɛfí, arɔk achwe anywɔ́p nɛ baghɔkɔ́ bhi. Arɛ́, baghɔkɔ́ bhi barɛm ntá yi bɛ, “Ɛta, ghatí bhɛsɛ ntí nɛkǎy nchaŋ.” \p \v 37 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm kɛ̌ nchí mmu anɛ ápɨ́ nchwi amɛm nkɨ. \v 38 Nkɨ chí mmɨk nkɛm, nɛ nchwi chi bo abhɛn Mandɛm áchí Mfɔ wap. Nchaŋ chí bǒ Satan. \v 39 Mǔmpap anɛ ápɨ́ nchaŋ chi Satan. Mpok anɛ báfɛ̀rɛ mbwɔt ɛbhɨ chi nɛmǎy mmɨk, nɛ bakʉ̌ bɛtɨk abhɛn báfɛ̀rɛ mbwɔt ɛbhɨ chi bɔángɛl Mandɛm. \v 40 Nkúbhɛ́ mbɔ ɛnyǔ báfɛ́rɛ́ nchaŋ, mányokoti nɛbhʉɛt amɔt básɔ́ŋ, ɛnyu yɔ kɛ ɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛ́fákari mpok mmɨk ámay. \v 41 Mpok yɔ, Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm, nchí to bɔángɛl bha mǎmfɛrɛ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ́ ɛ́twɔ̀ nɛ bɛbʉ́, nɛ yɛ̌ntɨkɨ nkʉ bɛbʉ́ ndǔ nkwɔ bo abhɛn mɛ nchí Mfɔ wap. \v 42 Bɔangɛl bha báfɛ̀rɛ bhɔ mámɛsɛ amɛm nɛpǐngo. Arɛ́, bábhàk ndǔ nɛdǐ kɛbhɔ nɛ nɛnyiɛ́ ámɛ́n. \v 43 Mpok yɔ, bo abhɛn bachi chak bɛsí Mandɛm bághɔ̀ mbɔ mmok ndǔ nɛbhʉɛt anɛ Ɛtayap achi Mfɔ. Yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ áyàŋ bɛghok ɛnyɨŋ ɛnɛ mɛ̌rɛ̀m, ántá batú ángók sayri!” \s1 Yesu atɛ́m nɛkǎy ɛnyɨŋ bɛyǎ nkáp ɛnɛ ɛchi bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́ \p \v 44 Yesu atɛ́m nɛkay nɛ́chák bɛ, “Kɛfɔ Mandɛm kɛchi mbɔ ɛnyɨŋ bɛyǎ nkáp ɛnɛ ɛchi bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́ amɛm nkɨ. Mmu amɔt ághɔ́ nɔ́kɔ́ yɔ, apɛt abhɛsɛ yɔ sayri, arɔ, arɔk nɛ bɛyǎ maŋák, ati yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛyi, asɔt nkáp, aku nkɨ wu.” \s1 Nɛkǎy ntay ɛnɛn bɛyǎ nkáp \p \v 45 Yesu atɛ́m nɛkay nɛ́chák bɛ, “Kɛfɔ Mandɛm kɛ́chí mbɔ nkɔsíɛ́ anɛ áyàŋ bɛku batay bɛyǎ nkáp. \v 46 Ághɔ́ nɔ́kɔ́ nɛ́mɔ́t ɛnɛn nɛyá nkáp tontó, arɔk atí yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛyi, aku ntǎy bɛyǎ nkáp ɛnɔ.” \s1 Yesu atɛ́m nɛkay ásɨ \p \v 47 Yesu apɛt atɛ́m nɛkay nɛ́chák bɛ, “Kɛfɔ Mandɛm kɛchi mbɔ bɛyǎ nkáp anɛ́ bágʉɛ́bhɛ́ anyɛ́n nɛ ákɛ́m nsi mɛnyu nɛ mɛnyu. \v 48 Ásɨ ájwí nɔ́kɔ́ nɛ nsi, báya bákó ɛbhɨ, bachɔkɔ amɨk bayap nsi ɛnɛ ɛrɨ, báfyɛ́ ndǔ mɛnyɨŋ. Báto ɛnɛ́ ɛ́bhɨ́kɨ́ rɨ. \v 49 Ɛnyu ɛyɔ kɛ ɛ́bhàk chɔŋ mpok mmɨk ámay. Bɔangɛl bátwɔ̀, mámfɛrɛ bakʉ̌ bɛbʉ́ ndǔ nkwɔ bǒ abhɛn bachi chak bɛsí Mandɛm, \v 50 mámfyɛ́ amɛm nɛpǐngo. Arɛ́, bábhak ndǔ nɛdǐ kɛbhɔ nɛ nɛnyiɛ ámɛ́n.” \s1 Barak akɔ nɛ anɛ́ asɨ́ \p \v 51 Yesu abhɛ́p baghɔkɔ́ bhi mbák bájwimɛm ndǔ mɛnyɨŋ ɛbhɛn yi ághátí bhɔ mɛnkɛm. \p Bákɛ́mɛ yi bɛ bajwimɛm. \s1 Nku Nsɨ́ nɛ Nku Nkɔ \p \v 52 Yesu arɛm bɛ, “Yɛ̌ntɨkɨ ntɔŋ ɛbhé Mandɛm anɛ ághɔ́kɔ́, árɨŋɨ ɛnyǔ Mandɛm ábhák nɛ bho mbɔ Mfɔ wap, achí mbɔ mbɔŋɔ́kɛt anɛ áfɛ̀rɛ mɛnyɨŋ bɛkɔ nɛ ɛbhɛn bɛsɨ amɛm mɔ́kɛt anɛ yi ábhʉ́rɛ́ mɛnyɨŋ.” \s1 Bábyak Yesu ɛtɔk Násárɛt \r (Mk 6.1-6; Lk 4.16-30) \p \v 53 Yesu anaŋa nɔkɔ bɛtɛm bakay yɔ ndu bɛtɔŋ bo mɛnyɨŋ, afa atú ɛtɔk wu. \v 54 Apɛtnsɛm ɛtɔk ɛyi Násárɛt. Ɛnɛ́ yi átɔ̀ŋ Ɛyɔŋ Mandɛm amɛm ɛkɛt ɛnɛ nɛnɨkɨ́mʉɛt ɛyap, bo bábhak maknkay tontó. Bábhó bɛbhɛp batɨ bɛ, “Aré bhɔŋ ɛnɛn ɛnyǔ nɛrɨŋɨ́ndak fá? Aré bhɔŋ bɛtaŋ fá ndu bɛkʉ bɛrɛm mɛnyɨŋɨ́ maknkay ɛnyu ɛnɛ? \v 55 Pú mmɔ̌ nchwě mɛnɔk nɛ́? Pú María kɛ̌ achi máyi? Pú Jems, nɛ Josɛ́f, nɛ Símun, nɛ Júdas, chi bɔ̌mayi abhɛn babhakanɛm? \v 56 Pú bɔ̌mayi abhɛn baghɔrɛ́ báchí fá mankɛm nɛbhʉɛt amɔt nɛ bhɛsɛ? Aré bhɔŋ ɛnyǔ nɛrɨŋɨ́kɛpɨ ɛnɛn, nɛ ɛnyǔ bɛtaŋ ɛbhɛn fá?” \v 57 Ɛkʉ bare byak yi byak. \p Yesu aghati yɛ bhɔ bɛ, “Bo báchyɛ̀ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Mandɛm kɛnókó yɛ̌ntɨkɨ ɛbhak. Ndiɛrɛ ɛtɔk ɛyi, nɛ ndǔ nnɛrɛ́kɛt ywi, kɛ bápú chyɛ yi kɛnókó.” \v 58 Tɛ̌ndu bɔ́ bábhɨ́kɨ́ bhɔŋ nɛka nɛ Yesu, yi kɛkʉ bɛyǎ mɛnyɨŋɨ́ maknkay amɛm ɛtɔk ɛyi Násárɛt. \c 14 \s1 Ɛnyu báwáy Jɔ̌n Njwiti \r (Mk 6.14-29; Lk 9.7-9) \p \v 1 Mpok yɔ, Hɛ́rɔd abhak mmu anɛ ákɛ̀m atú Gálili. Ághókó nɔ́kɔ́ ɛ̌ti mɛnyɨŋ ɛbhɛn Yesu ákʉ̀, \v 2 arɛm ntá bakʉ̌ bɛtɨk abhi atú Gálili ɛ̌ti Yesu bɛ, “Jɔ̌n Njwiti kɛ apɛrɛnsɛm ndǔ nɛpɛ́m. Ɛ̌ti yɔ kɛ̌ yí ábhɔ́ŋɔ́ bɛtaŋ bɛkʉ mɛnyɨŋɨ́ maknkay.” \v 3 Hɛ́rɔd akaysi bɛ Yesu chi Jɔ̌n Njwiti ɛ̌ti ɛnyɨŋ ɛnɛ yi ákʉ́ nyaka ntá Jɔ̌n. Achyɛ́ nyaka ɛyɔŋ, bákɛ́m Jɔ̌n, bagwɔt, nɛ báfyɛ́ yi ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ bɛkoŋo ɛnyɨŋ ɛnɛ ngɔrɛ́ ywi Hɛródias áyàŋ. Hɛródias ayámbɨ achi nyaka chi ngɔrɛ́ Fílip, manɔ Hɛ́rɔd, kɛ Hɛ́rɔd ǎsɔt yi ndǔ nɛbhay. \v 4 Hɛ́rɔd ásɔ́rɛ́ nɔ́kɔ́ Hɛródias ndǔ nɛbhay, Jɔ̌n aré ghati yi bɛ, “Ɛbhé ɛyɛsɛ bo Israɛl ɛbhɨkɨ ka bɛ ɔ́mbay Hɛródias ngɔrɛ́ mɔmáyɛ.” \v 5 Hɛ́rɔd ǎyàŋ nyaka bɛrɛm mángwáy Jɔ̌n, kɛ are cháy bǒ abhɛn yi achi mǔnti wap. Bo Israɛl mánoko nyaka bɛ Jɔ̌n achi ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Mandɛm. \v 6 Kɛ ɛwak Hɛ́rɔd ánáká ɛpǎ nɛbhe ɛyi, mmɔ̌ Hɛródias anɛ mɔ́ngɔrɛ́ abhɛ́n nɛbhɛ́n sayri bɛsí bo abhɛn bachi ndǔ ɛpǎ yɔ. Nɛbhɛ́n ɛni nɛkʉ Hɛ́rɔd abhɔŋ bɛyǎ maŋák, \v 7 kpát Hɛ́rɔd ayɨkɨ bɛ, “Chɔŋ nchyɛ́ wɔ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɔ́yàŋ nchyɛ́ wɔ.” \v 8 Bɛ́kóŋo ɛnyɨŋ ɛnɛ máyi aghati yi, arɔk arɛm ntá Hɛ́rɔd bɛ, “Chiɛ́ mɛ ntí Jɔ̌n Njwiti amɛm nchán myákátí-nɛ nɛ́nɛ!” \v 9 Mfɔ Hɛ́rɔd apɔp! Ɛ̌ti nɛyɨkɨ anɛ yí áyɨkɨ nyaka bɛsí mankɔ abhi ɛ́chá yi bɛyibhiri ɛyɔŋ ɛyi. Achyɛ yɛ ɛyɔŋ bɛ́ batɛmɛ́ nɛnu mankʉ mbɔ ɛnyǔ mmɔ̌ Hɛródias áyàŋ. \v 10 Akʉ yɛ bárɔ́k ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ, bafɛrɛ ntí Jɔ̌n Njwiti, \v 11 báfyɛ́ amɛm nchán myákátí, bárɔk bachyɛ ntá mmɔ̌ Hɛródias. Asɔt, arɔk achyɛ ntá máyi. \v 12 Bakoŋó Jɔ̌n bárɔ́k, basɔt ɛrɛnɛ́ Jɔ̌n barɔk, babhɛmɛ. Bárɔ́k yɛ baghati Yesu ɛnyɨŋ ɛnɛ́ ɛ́fákárí nɛ Jɔ̌n. \s1 Yesu adɨ́k ngɛmntay bho \r (Mk 6.30-44; Lk 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 13 Yesu ághókó nɔ́kɔ́ mbok nɛwú Jɔ̌n, afa, bárɔk bachwe amɛm áchwí, babho bɛrɔŋ ndǔ nɛbhʉɛt anɛ yɛ̌ mmu achak apu. Ǎyàŋ nyaka bɛ mámbák bɔbhɔ. Kɛ mpok bo bághókó bɛ yi asɔt áchwí ǎrɔ̀ŋ, báfá bɛtɔk ɛbhap, babho bɛkoŋo yi nɛ bɛkak. \v 14 Yesu áfú amɛm áchwí, akó ɛbhɨ. Aghɔ́ bɛyǎ bho, ntínso nɛ́kɛ́m yi nɛ bhɔ́. Abú abhɛn mámè. \v 15 Ɛ́gháká nɔ́kɔ́ beku, baghɔkɔ́ bhi bárɔ́k ntá yi barɛm bɛ, “Nywɔp nɛ́naŋ nɛrɔŋ, nɛ nɛbhʉɛt anɛ chi ɛbhɨ. Ghatí bǒbhɛn bɛ mándɔ́k ndǔ bɔ̌bɛtɔk abhɛn báchí fá kɛkwɔt manku ɛnyɨŋ mɛ́nyiɛ.” \v 16 Yesu aghati baghɔkɔ́ bhi bɛ, “Ntí apu bɛghati bhɔ bɛ mándɔ́k mánjáŋ nɛnyíɛ́. Bě babhɔŋ, chyɛ̌ ká bhɔ nɛnyíɛ́ mányíɛ́.” \v 17 Bákɛ́mɛ yi bɛ, “Sɛ́bhɔŋ chi bɔ̌bɛkpɔkɔ́ brɛt batay nɛ nsi ɛpay. Ɛnyɨŋ ɛchak ɛ́pú”. \v 18 Yesu aghati bhɔ bɛ, “Twɔ́ ká nɛ bhɔ.” \v 19 Aghati yɛ bɛyǎ bǒbhɔ bɛ manchɔkɔ amɨk ndǔ tákɔ. Asɔt yɛ bɛkpɔkɔ́ brɛt bhɔ bɛ́táy nɛ nsi ɛpay. Ayoŋ amɨk mfay. Achyɛ bakak ntá Mandɛm, abho bɛ́bɔ́kɔ́ti brɛt wu anchyɛ nɔkɔ ntá baghɔkɔ́ bhi bɛ mánkɔ́rɛ́ nɛ nsi ntá bɛyǎ bǒbhɔ. \v 20 Yɛ̌ntɨkɨ mmu wap anyiɛ́ kpát ajwi. Baghɔk Yesu mányókóti nɛnyíɛ́ ɛnɛn nɛrɔbhɛ. Nɛ́jwí bɛkay byo nɛ bɛpay. \v 21 Mpǎy babhakanɛm abhɛn manyíɛ́ brɛt wu nɛ nsi ɛyɔ ábhák mbɔ nka ɛtay, kɛfyɛ́ baghɔrɛ́ nɛ bhɔ. \s1 Yesu are kɔ amfǎnyɛ́n \r (Mk 6.45-52; Jn 6.15-21) \p \v 22 Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat, Yesu aghati baghɔkɔ́ bhi bɛ mándɔ́k mǎnchwe amɛm áchwí, mámpe nnyɛ́n manjambɨ ndǔ ɛbhě manyu ɛchak. Arɔp ansɛm bɛkʉ bɛyǎ bo bhɔ abhɛn bachi arɛ mangurɛ. \v 23 Ánáŋá nɔ́kɔ́ bɛkʉ nɔ, akó amfǎy njiɛ aywǐntí ndu mɛnɨkmʉɛt. Bɛti bɛgʉ́ bɛ́tɛ́mɛri yi arɛ. \v 24 Mpok yɔ, áchwí anɛ ápɔ́kɔ́ baghɔkɔ́ bhi anaŋ arɔŋ nyaka nɛkɔ nɛsiɛ bɛfu angɔkɔnyɛ́n. Mbʉ́ɛ́p ataŋataŋ ɛre fú bhɔ ambɨ. Ɛ́kʉ́ mpɛ́rɛ́nyɛn ɛya ɛ́cha, bɔ mánu nɔkɔ nɛ yɔ. \v 25 Bɛfʉɛt nkárɛ́nká ɛ́rát bɛghaka nkárɛ́nká ɛ́tandat betí Yesu abho bɛkɔ amfǎnyɛ́n bɛrɔŋ bɛtɛmɛri bhɔ. \v 26 Kɛ bághɔ́ nɔ́kɔ́ ndǔ yi ákɔ̀ amfǎnyɛ́n átwɔ̀, bɛ́cháy bɛ́kɛ́m bhɔ tontó. Bábho bɛbɨk, mándɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Chí ɛfóŋó-ngu! Chí ɛfóŋó-ngu!” \v 27 Tɛ́mté wu, Yesu afyɛ́ bhɔ ntɨ arɛm bɛ, “Chí mɛ, bǎkɛ́ chay!” \p \v 28 Píta akɛmɛ yi bɛ, “Acha, mbák chí wɔ, chyɛ̌ ɛyɔŋ bɛ nsɛ́p anyɛ́n, nkɔ, ntɛmɛri wɔ.” \v 29 Yesu akɛmɛ Píta bɛ, “Sɛp twɔ́.” Píta afú amɛm áchwí asɛp anyɛ́n abho bɛkɔ andɔkɔ nɔkɔ bɛtɛmɛri Yesu. \v 30 Kɛ ághɔ́ nɔ́kɔ́ ndǔ mbʉ́ɛ́p ákʉ̀ mpɛ́rɛ́nyɛn ɛ́kò tɛ amfay kɛ ɛ́nsɛp, abho bɛcháy nɛ abho bɛgurɛ anyɛ́n tɛ́mté. Abɨk yɛ arɛm ntá Yesu bɛ, “Acha, pɛmɛ́ mɛ!” \v 31 Yesu asá awɔ tɛ́mté akɛm yi arɛm bɛ, “Píta, nɛka ɛnɛ nɛ́gʉpsi nɛcha! Ndaká yí ɔ́mákátí bɛ mɛ̌kwáy bɛkʉ wɔ ɔ́nkɔ amfǎnyɛn?” \v 32 Yesu nɛ Píta bákó nɔ́kɔ́ ndu áchwí, mbʉ́ɛ́p wu ákwɛn. \v 33 Baghɔk Yesu babho yɛ bɛ́kwɛ́n yi bɛkak, ndu bɛchyɛ yi kɛnókó, mándɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Tɛtɛp, ɔchí Mmɔ Mandɛm!” \s1 Yesu abú bǒmame \r (Mk 6.53-56) \p \v 34 Yesu nɛ baghɔkɔ́ bhi mánáŋá nɔ́kɔ́ bɛpe manyu, bákó ɛbhɨ, atú Gɛnɛ́sarɛt. \v 35 Bo abhɛn bachi atú ɛtɔk ɛyɔ bárɨ́ŋɨ́ bɛ́ Yesu achi arɛ. Bátó ɛyɔŋ mbǎnkɛm bɛkʉ bo mántwɔ́ ntá yi nɛ bǒmame. \v 36 Bo abhɛn bárɔ́ŋɔ́ ntá Yesu nɛ bǒmame bhap, mánɨkmʉɛt bɛ́ yi andɔ bǒmame mántɔk yɛ̌ chi nkokoŋ ndɛn ayi. Nɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ánú átɔ́kɔ́ nkokoŋ ndɛn Yesu, ataŋ. \c 15 \s1 Bɛpɨŋɨ́ bho nɛ bɛbhé Mandɛm \r (Mk 7.1-13) \p \v 1 Ɛ́tárɛ́ nɔ́kɔ́, mbɔk bǒnkwɔ Fárisi nɛ batɔŋ ɛbhé Mandɛm báfú Yerúsalɛm bárɔ́k ntá Yesu bábhɛp yi bɛ, \v 2 “Ndaká yí baghɔkɔ́ bhɛ bápú koŋo bɛpɨŋ ɛbhɛn bachǐmbɨ bhɛsɛ? Bápú so amɔ kɛ manyíɛ́ nɛnyiɛ.” \p \v 3 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Nɛ ndaká yí bǎrɔ̀ bɛbhé Mandɛm, mǎnkoŋo nɔkɔ chi mɛnyɨŋ ɛbhɛn bachǐmbɨ bhɛka batɔŋɔ? \v 4 Mandɛm arɛm bɛ, ‘Chiɛ́ ɛ́táyɛ nɛ máyɛ kɛnókó’ nɛ bɛ ‘Yɛ̌ agha anɛ árɛ̀m ɛbɛ́ptí ɛyɔŋ ntá ɛtayi, yɛ̌ máyi, bábhɔŋ bɛway yi.’ \v 5 Kɛ bǎghàti bho bɛ, ‘Mbák mmu ándɛ́m ntá ɛtayi, yɛ̌ máyi bɛ, “Nsɔt ɛnyɨŋ ɛnɛ́ mbɔ́ŋɔ́ mbʉ́ bɛkwak wɔ nɛ yɔ, nchyɛ́ ntá Mandɛm”, nɛ bɛ́ yi abhɨkɨ bhɔŋ bɛchyɛ máyi, yɛ̌ ɛtayi kɛnókó,’ \v 6 nɔ́ bǎbyak bɛbhé Mandɛm, nɛ bǎbhʉ̀rɛ chi bɛpɨŋɨ́tɔk. \v 7 Bě bǒ bɛtábhá! Ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Aisáya arɛm nyaka ndak aywi tɛtɛp ɛ̌ti yɛka! Aghátí nyaka bho bɛ Mandɛm arɛm bɛ, \q1 \v 8 ‘Bǒbhɛn báchyɛ̀ mɛ kɛnókó chi nɛ bɛyɔŋɔ́nyu bhap, \q2 batɨ yap asap nɛkɔ nɛ mɛ. \q1 \v 9 Kɛnókó ɛkɛn báchyɛ̀ mɛ kɛchi chi ndɛ́ndɛm, \q2 mbɔnyunɛ bɛbhé ɛbhɛn bakwǎŋwaŋ báfyɛ́, kɛ bɔ bátɔ̀ŋ bho mbɔ bɛ bɛchi Ɛyɔŋ ɛya.’” \s1 Ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́nyɔp mmu \r (Mk 7.14-23) \p \v 10 Yesu árɛ́mɛ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, abhɨŋɨ bɛyǎ bo abhɛn bachi arɛ́ arɛm bɛ, “Tá ká batú mǎngok ɛnyɨŋ ɛnɛ mbɔ́ŋɔ́ bɛ́rɛ́m, mǎnjwimɛm! \v 11 Puyɛ̌ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́chwè anyu kɛ̌ ɛ́kʉ̀ mmu ákɛ́ bhák pɛ́pɛ́p bɛsí Mandɛm. Ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́fú mmu anyu kɛ ɛ́kʉ̀ mmu ákɛ́ bhák pɛ́pɛ́p bɛsí Mandɛm.” \p \v 12 Yesu árɛ́mɛ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, bakoŋo bhi bákókósi mmʉɛt nɛ yi, barɛm bɛ, “Ɛta, ɔrɨ́ŋɨ́ nɔ́ bɛ ndak anɛ ɔ́rɛ́mɛ́ ákʉ batɨ ábè bǒnkwɔ Fárisi?” \v 13 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Chɔŋ mángwɔp yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ Ɛtaya mmu achi amfay ábhɨ́kɨ́ pɨ, mámfɛrɛ. \v 14 Dɔ̌ ká bhɔ awu! Báchí chí manɛ́mámɨk abhɛn báyàŋ bɛya bho mbi. Nɛ mbák nnɛ́mámik ánjá ntɨ nnɛ́mámik mbi, bɔ́ mankɛm bákwɛn amɛm nɛpi.” \p \v 15 Píta arɛm ntá Yesu bɛ, “Ɛta, ghatí bhɛsɛ ntí nɛkay ɛnɛn.” \p \v 16 Ɛ́kʉ́ Yesu abhɛ́p bhɔ bɛ, “Bě nkwɔ́ bǎbhɨ́kɨ́re jwimɛm ndǔ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛ́rɛ̀mɛ? \v 17 Bǎbhɨ́kɨ́ rɨŋɨ bɛ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ mmu afyɛ́ anyu, ɛ́nsɛp yí mɛniɛ, ǎjì yɔ amfɛrɛ? \v 18 Kɛ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́fù mmu anyu, ɛ́fù yi chi antɨ, nɛ yɔ kɛ̌ ɛ́kwày bɛkʉ yi ákɛ́ bhak pɛ́pɛ́p bɛsí Mandɛm. \v 19 Nɔ chi bɛ amɛm ntɨ mmu kɛ̌ nkaysi mbʉ́mbʉ áfù, antó mmu ndǔ bɛbɛ́ptí mɛnyɨŋ mbɔ bɛway mmu, bɛkwɛn bɛrwɔp, kɛbhʉ́rɛ́ ɛkɛn bǒ abhɛn bábhɨ́kɨ́ bhay batɨ, nɛ aghɛ́p, nɛ bɛ́té ntísiɛ ákwárɛ́, nɛ bɛ́rɛ́m bɛbɛ́ptí mɛnyɨŋ ɛ̌ti mmu ndǔ bɛchɔŋti nnyɛ́n ɛni. \v 20 Mɛnyɨŋ ɛbhɛn kɛ bɛ́kʉ̀ mmu ákɛ́ bhák pɛ́pɛ́p bɛsí Mandɛm. Mɛ́nyiɛ nɛnyíɛ́ kɛso amɔ, apú kʉ bɛ mmu ákɛ́ bhák pɛ́pɛ́p bɛsí Mandɛm.” \s1 Yesu abú ngɔrɛ́ anɛ apu mmu Israɛl \r (Mk 7.24-30) \p \v 21 Yesu afa yɛ atú Gálili nɛ bakoŋo bhi, bárɔk ndǔ atú ɛtɔk anɛ achi kɛkwɔt Táya nɛ Sídɔn. \v 22 Ngɔrɛ́ amɔt abhak atú ɛtɔk wu anɛ apu mmu Israɛl, kɛ abhak mmu Kánǎn. Arɔk ntá Yesu, ambɨk nɔkɔ bɛ, “Acha, mmɔ̌ Mfɔ Debhít, ghɔ́ mɛ́ ntínso! Ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ ɛ́sɔ̀ŋɔri mɔ́wa tontó.” \p \v 23 Yesu kɛ kɛmɛ yí yɛ̌ ɛyɔŋ. Nɛ bakoŋo Yesu baghati Yesu bɛ, “Bók yi andɔ́k. Ǎchyɛ̀ bhɛsɛ ɛsɔŋɔri.” \p \v 24 Yesu akɛmɛ bɛ, “Mandɛm ato mɛ́ bɛ ntwɔ nkwak chi bo Israɛl, bághɔ́ŋɔmɛ́n yi anɛ ánɛ́mɛ́ ɛbhɨ.” \p \v 25 Kɛ ngɔrɛ́ wu arɔk akwɛ́n bɛkak Yesu are nɨk yi mmʉɛt andɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Acha, kwak mɛ.” \p \v 26 Yesu akɛmɛ yi bɛ, “Ɛ́pú chak bɛsɔt nɛnyíɛ́ bhɔ mánchyɛ́ ntá mmú.” \p \v 27 Ngɔrɛ́ wu arɛm bɛ, “Acha, ɛ́chí tɛtɛp, kɛ mpok mmu ányìɛ nɛnyíɛ́, apú káŋ mmú bɛ ɛ́kɛ́ nyiɛ bɛchɔkɔtí ɛbhɛn bákwɛ̀nti amɨk.” \p \v 28 Yesu akɛmɛ yɛ yi bɛ, “Ɔchí ngɔrɛ́ anɛ ɔ́bhɔ́ŋɔ́ nɛka nɛ mɛ tɛtɛp, nɛ chɔŋ Mandɛm ankʉ ntá yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɔ́yàŋ.” Tɛ́mté wu, mɔ́ywi ataŋ. \s1 Yesu abú bɛyǎ bho bachak \p \v 29 Yesu afa yɛ atú Táya nɛ Sídɔn apɛtnsɛm angɔkɔ manyu Gálili. Akɔ, afʉɛ́t arɛ́, akó achɔkɔ ambɨ njiɛ. \v 30 Bɛyǎ bho babho bɛrɔŋ ntá yi nɛ bǒmame, nɛ bakɛm, nɛ bo abhɛn bachi bhʉrɛ, nɛ manɛ́mámɨk, nɛ babhók nɛ bǒmame báchák, mámbʉrɛ nɔkɔ bhɔ bɛsí bhi. Abú bhɔ́ mankɛm. \v 31 Manyu áchók bǒ abhɛn bachi arɛ ndǔ bághɔ́ bɛ́ babhók bábho bɛrɛm kɛpɨ, nɛ bɛ bǒ abhɛn bachi bhʉrɛ báfàte kpɛrɛp, nɛ bakɛm bábho bɛkɔ, nɛ manɛ́mámík babho bɛghɔ mbaŋ. Bábhó bɛbɨti Mandɛm, Mmu bo Israɛl báchyɛ̀ kɛnókó. \s1 Yesu adɨ́k nka bo ɛnwi \p \v 32 Yesu abhɨŋɨ yɛ bakoŋo bhi arɛm bɛ, “Ntínso nɛ́kɛ̀m mɛ nɛ bǒbhɛn. Báchí fá nɛ mɛ ndǔ manywɔp arat, nɛ bábhɨ́kɨ́ bhɔ́ŋ yɛ̌nyɨŋ mɛnyiɛ. Mbɨ́kɨ́ yáŋ bɛrɔ bɔ mandɔk kɛnyiɛ nɛnyíɛ́ mbɔnyunɛ bákway bɛgu nsay ambi.” \p \v 33 Bakoŋo bhi bábhɛ́p yi bɛ, “Ɛtɔk ɛ́pú fá, chɔŋ sɛ́mbɔ́ŋ nɛnyíɛ́ ɛnɛn nɛ́kway bɛyǎ bǒbhɛn fá?” \p \v 34 Yesu abhɛ́p bhɔ́ bɛ, “Bǎbhɔŋ bɛkpɔkɔ́ brɛt afɔ mɛ́ní?” \p Bákɛ́mɛ yi bɛ, “Sɛ́bhɔŋ bɛkpɔk tándrámɔt, nɛ bǎru nsi.” \p \v 35 Yesu achyɛ yɛ ɛyɔŋ bɛ bɔ́ mankɛm mánchɔ́kɔ́ amɨk. \v 36 Asɔt yɛ bɛkpɔkɔ́ brɛt ɛbhɔ tándrámɔt nɛ nsi. Áchyɛ́ nɔ́kɔ́ bakak ntá Mandɛm, abho bɛ́bɔ́kɔ́ti bhɔ anchyɛ nɔkɔ ntá bakoŋo bhi, bɛ́ mánkɔ́rɛ́ ntá bǒbhɔ. \v 37 Yɛ̌ntɨkɨ mmu anyiɛ́ anɛ ákwáy yi. Bakɔŋo bhi bábwɔpti nɛnyíɛ́ ɛnɛ́n nɛ́rɔ́bhɛ́. Nɛ́jwí bɛkay tándrámɔt. \v 38 Mpǎy babhakanɛm abhɛn mányíɛ́ nɛnyíɛ́ ɛnɔ abhak mbɔ nká ɛnwi kɛfyɛ́ mǎmbɔ nɛ baghɔrɛ́. \p \v 39 Yesu aghati yɛ bhɔ́ bɛ́ mángúrɛ́. Bo mankɛm bárɔ́ŋ nɔ́kɔ́, asɛp anyɛ́n nɛ bakoŋo bhi, asɔt áchwí arɔk atú Magádan. \c 16 \s1 Bábhɛ́p Yesu ɛrɨŋɨ́ maknkay \r (Mk 8.11-13; Lk 12.54-56) \p \v 1 Ɛwak ɛ́mɔ́t, bǒnkwɔ Fárisi nɛ bǒnkwɔ Sádusi bárɔ́k ntá Yesu bárè yaŋ mbi mɛmɔ yi. Bábhɛ́p yi ankʉ ɛnyɨŋɨ́ maknkay ɛnɛ́ ɛ́bhak mbɔ ɛrɨŋ ɛnɛ́ ɛ́tɔŋ bɛ bɛtaŋ ɛbhi bɛ́fú chi ntá Mandɛm. \v 2 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Mbák mmok ánɛ́m beku, nɛbu nɛ́mbak chuuu, be bǎrɛ̀m bɛ, Chɔŋ nywɔp nɛndɨ mborɛ. \v 3 Nɛ mbák nywɔp nɛ́njí nɛbu nɛ́ngiri, bǎrɛm bɛ, ‘Chɔŋ nywɔp nɛ́mbɛ́p tontó.’ Bǎrɨ́ŋɨ́ bɛ́yɨ́ŋɨ nɛbu mǎndɛm mbák manyiɛp ǎkwɛn chɔŋ, nɛ mbák apu kwɛn. Kɛ bǎghɔ̀ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛ́fàkari ɛchɔŋ, be kɛrɨŋɨ ntí anɛ bɔ bɛ́fàkari. \v 4 Bɛbʉ́ ná nɛ mkpáká bho anɛ ɛchɔŋ! Bápú kʉ mbɔ ɛnyǔ Mandɛm áyàŋ. Báyàŋ bɛghɔ chi ɛrɨŋɨ́ maknkay! Kɛ yɛ̌ ɛ́mɔt mpú tɔŋ be, ɛ́bhɨ́kɨ́ fʉɛt chi ɛnɛ́ Jóna, ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Mandɛm.” Yesu árɛ́mɛ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, arɔ bhɔ, arɔk. \f + \fr 16:4 \ft Sádusi: Bo Sádusi babhɨkɨ noko nyaka bɛ chɔŋ bawú mámpɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m.\f* \s1 Yís nkwɔ Fárisi nɛ Sádusi \r (Mk 8.14-21) \p \v 5 Bakoŋo Yesu bápé barɔk ebhě manyu ɛchak, baghɔ bɛ baghɔkɔntɨk bɛpɔkɔ brɛt. \v 6 Yesu aghati bhɔ bɛ, “Sɔt ka mpok nɛ yís anɛ bǒnkwɔ Fárisi, \f + \fr 16:6 \ft yís chi ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́kʉ̀ fláwa anɛ brɛt anko.\f* mǎnsɔt mpok nɛ yís anɛ bǒnkwɔ Sádusi.” \v 7 Bábhó bɛrɛm nɛ batɨ bɛ, “Ǎrɛ̀m nɔ chi ndǔ sɛ́bhɨ́kɨ́ twɔ nɛ brɛt.” \v 8 Yesu arɨŋɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ́ bɔ́ bárɛ̀m, abhɛ́p bhɔ bɛ, “Ndaká yí bǎrɛ̀m ɛ̌ti brɛt anɛ bǎbhɨ́kɨ́ bhɔ́ŋ? Nɛka ɛnɛka nɛ́gʉpsi nɛcha! \v 9 Kpátɛ̌ ɛchɔŋ bǎbhɨ́kɨ́re jwimɛm-ɛ? Bǎghɔ́kɔ́ntɨk ndu ndɨ́kɨ́ nka bho ɛtay nɛ bɛkpɔkɔ́ brɛt bɛtay? Bǎghɔ́kɔ́ntɨk bɛkǎy brɛt anɛ árɔ́bhɛ́? \v 10 Ná nɛ anɛ bɛkpok tándrámɔt anɛ nká bho ɛnwi mányíɛ́? Bǎghɔ́kɔ́ntɨk brɛt anɛ árɔ́bhɛ́ mǎnyókóti bǎfyɛ ndǔ bɛkay? \v 11 Ndaká yí bǎpú kway bɛghɔ bɛ mpú rɛm mbʉ chi ɛ̌ti brɛt? Sɔt ka mpok nɛ yís anɛ bǒnkwɔ Fárisi, nɛ anɛ bǒnkwɔ Sádusi.” \v 12 Afɔ̌ kɛ̌ bakoŋo Yesu bájwimɛm bɛ Yesu abhɨkɨ sɛmti bhɔ chi ɛ̌ti yís anɛ báfyɛ̀ ndǔ flawa, kɛ ɛ̌ti mɛnyɨŋ ɛbhɛn bǒnkwɔ Fárisi nɛ ɛbhɛn bǒnkwɔ Sádusi bátɔ̀ŋ. \s1 Píta arɛm bɛ Yesu chí Mpɛmɛ \r (Mk 8.27-30; Lk 9.18-21) \p \v 13 Yesu arɔk atú Seséria Fílipi nɛ baghɔkɔ́ bhi. Arɛ́, abhɛp bhɔ bɛ, “Bo bárɛ̀m bɛ́ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm nchí agha?” \v 14 Bákɛ́mɛ Yesu bɛ, “Mbɔk bho bárɛ̀m bɛ ɔchí Jɔ̌n Njwiti. Bachak bɛ Ɛláija, abhɛ́nɛ́fú bɛ́ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Jeremáya, nɛ bɛ, mbák puyɛ̌ yi, nɔ chi ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ achak.” \v 15 Yesu abhɛ́p bhɔ bɛ, “Kɛ bě babhɔŋ bǎrɛ̀m bɛ mɛnchí agha?” \v 16 Símun Píta akɛmɛ yi bɛ, “Wɔ kɛ ɔ́chí Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò, wɔ kɛ ɔ́chí Mmɔ Mandɛm anɛ áchí nɛpɛ́m.” \v 17 Yesu akɛmɛ Píta bɛ, “Símun mmɔ̌ Jóna, ɛ́rɨ ntá yɛ ɛcha! Ɛtaya mmu áchí amfay kɛ ákʉ́ ɔ́rɨ́ŋɨ́ ndak anɛ, puyɛ̌ nkwǎ. \v 18 Wɔ, ɔchí sɛtárɛ́bhɛ́, \f + \fr 16:18 \ft Sɛtárɛ́bhɛ́: Píta, chi “Sɛtárɛ́bhɛ́” ndǔ ɛyɔŋɔ́ Grik chí Píta.\f* nɛ ndǔ sɛtárɛ́bhɛ́ ɛsɛ́n kɛ nchí te ɛkɛt ɛya. \f + \fr 16:18 \ft Ɛkɛt ɛya: Chi nkwɔ bo Mandɛm.\f* Nɛ yɛ̌ chí bɛtaŋá nɛwú bɛ́pú kway bɛtaŋ mɛncha nkwɔ bo Mandɛm. \v 19 Nɛ chɔŋ nchyɛ́ wɔ bɛtaŋ amɛm Kɛfɔ Mandɛm. Nɛ ɛnyɨŋ ɛnɛ́ ɔ́gwɔ́rɛ́ fá amɨk, chɔŋ Mandɛm angwɔt yɔ awu amfay. Ɛnɛ́ ɔ́káŋárí, Mandɛm ǎkaŋari awu amfay.” \v 20 Yesu árɛ́mɛ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, asɛmti yɛ bakoŋo bhi bati byo nɛ apay bɛ bákɛ́ kʉ yɛ̌ mmu andɨŋɨ bɛ yi chí Mpɛmɛ anɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò. \s1 Yesu arɛm bɛ chɔŋ manchyɛ yi bɛyǎ ɛsɔŋɔri nɛ mangway yi \r (Mk 8.31-9.1; Lk 9.22-27) \p \v 21 Bɛ́bhó mpok yɔ, Yesu abho bɛ́gháti bakoŋo bhi mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛbhɔŋɔ bɛfakari nɛ yi. Arɛm bɛ yi abhɔŋ bɛrɔŋ Yerúsalɛm, nɛ arɛ́, bǒbati ɛtɔk, nɛ bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ batɔŋ ɛbhé Moses mánchyɛ yi bɛyǎ ɛsɔŋɔri, kpát mángwáy yi, kɛ ɛ́ghaka nɔkɔ manywɔp arat, ampɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m. \v 22 Kɛ Píta asɔt yi nɛpak, abho bɛji yi bɛ, “Acha, Mandɛm ákɛ́ ka! Awǔ ndak ábhɨ́kɨ́ bhɔŋ bɛfakari nɛ wɔ!” \v 23 Kɛ Yesu ayibhiri mmʉɛt ayɨŋɨ Píta, arɛm bɛ, “Satan, fá mɛ́ bɛsí! Ɔchí ɛrɛm ntá, ntá ya. Nkaysi yɛ chí nkaysi nkwǎŋwaŋ, abhɨ́kɨ́ fu ntá Mandɛm!” \s1 Ɛnyɨŋ ɛnɛ mmu ábhɔ́ŋɔ́ bɛkʉ kɛ ambak nkoŋo Yesu \r (Mk 8.34-9.1; Lk 9.23-27) \p \v 24 Yesu aghati yɛ baghɔkɔ́ bhi bɛ, “Mbák mmu ǎyàŋ bɛbhak nkoŋo wa, ángɔ́kɔ́ntɨk mmʉɛt yi, ampɔkɔ ɛkotákátí yi, ankoŋo mɛ. \v 25 Yɛ̌ agha anɛ áyàŋ bɛpɛmɛ mmʉɛt yi ǎnɛm nɛpɛ́m ɛni. Kɛ yɛ̌ agha anɛ áká mɛnɛm nɛpɛ́m ɛni ɛ̌ti ya, ǎbhɔŋ nɔ. \v 26 Ntɨkɨ nsáy mmu ábhɔŋ mbák abhɔ̌ŋ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ fá amɨk, kɛ anɛ́m nɛpɛ́m ɛni? Nɛ mbák mmu ánɛ́m nɛpɛ́m ɛni, ntɨkɨ ɛnyɨŋ yí ákwày bɛsɔt anchyɛ bɛ́ yi ampɛt ambɔŋ nɛpɛ́m ɛni? \v 27 Nchí ghati bhe mɛnyɨŋ ɛbhɛn mbɔnyunɛ chɔŋ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm mpɛtnsɛm fá amɨk nɛ bɛtaŋ Ɛtaya. Mbɔŋ bɛ́twɔ nɛ bɔángɛl Mandɛm, nchyɛ́ yɛ̌ntɨkɨ mmu aywi akap, bɛ́kóŋo bɛtɨk ɛbhɛn yi ákʉ́. \v 28 Nchí ghati bhe bɛ, mbɔk yɛka báchí fá te abhɛn bápú gu kpátɛ mǎngɔ́ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm ndu nchí twɔ fá amɨk mbɔ Mfɔ bǒ mankɛm.” \c 17 \s1 Bɛsí Yesu bɛ́yíbhíri \r (Mk 9.2-13; Lk 9.28-36) \p \v 1 Ɛ́fʉɛ́rɛ́ nɔ́kɔ́ manywɔp atandat, Yesu asɔt Píta, asɔt Jems nkwɔ́ nɛ manɔ ywi Jɔ̌n, akó amfay njiɛ ngo nɛ bhɔ, bábhak arɛ́ bɔ́bhɔ́. \v 2 Bápɛ́rɛ yɨŋɨ, bɛsí Yesu bɛ́yíbhiri bɛrɔbhɛ ghɔɔ ghɔ́ɔ mbɔ mmok. Ndɛn ɛ́yi nkwɔ ɛ́yíbhiri ɛrɔp pɛ́pɛ̌pɛ́p, ɛ́nkɔt nɔkɔ ŋwaŋwǎŋwaŋ. \v 3 Tɛ́mchok, Moses nɛ Ɛláija, barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ Mandɛm abhɛn tɛsáy bábhési, mándɛmɛ nɔkɔ kɛpɨ nɛ Yesu. \v 4 Píta abho bɛrɛm ntá Yesu bɛ, “Acha, ɛ́rɨ tontó bɛ sɛchi fá. Mbák ɔkɔŋ, chɔŋ nte bɛtɛm barat. Ɛmɔt ntá yɛ, ɛchak ntá Moses, nɛ ɛnɛ́fú ntá Ɛláija.” \v 5 Ɛnɛ́ Píta ábhɨ́kɨ́re naŋa ɛnyɨŋ ɛnɛ yí árɛ̀m ntá Yesu, ɛkpɔkɔ́ nɛbhaŋ ɛnɛn nɛ́ghɔ̀ pɛ́pɛ̌pɛ́p ɛ́kúti bhɔ mankɛm. Ɛyɔŋ ɛ́fú ndǔ nɛbháŋ ɛnɔ ɛ́ré rɛm bɛ, “Nɛ́ chí Mɔ́wa. Nkɔŋ yí tontó. Ghók ka yi!” \v 6 Píta nɛ mamʉɛrɛ bhi bághókó nɔ́kɔ́ ɛyɔŋ ɛyɔ, bɛcháy bɛkɛm bhɔ tontó, nɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu wap ákwɛ́n, atɛp bɛsí amɨk. \v 7 Kɛ Yesu arɔk, atɔk bhɔ arɛm bɛ, “Faté ká, bǎkɛ́ cháy.” \v 8 Báyóŋ nɔ́kɔ́ amɨ́k amfay, bɔ́ kɛpɛrɛ ghɔ yɛ̌ mmu. Ɛrɔp chi Yesu aywǐntí. \p \v 9 Nɛ ndǔ Yesu nɛ bɔPíta básɛ̀p njiɛ, Yesu aghati bhɔ bɛ, “Bǎkɛ́ ghati yɛ̌ mmú ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm ákʉ́ bǎghɔ́ fá, kpátɛ yi ankʉ Mmu anɛ áfú ntá yi ampɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m.” \v 10 Píta nɛ mamʉɛrɛ bhi bábhɛ́p Yesu bɛ, “Ndaká yí batɔŋ ɛbhé Moses bárɛ̀m bɛ Ɛláija abhɔŋ bɛpɛtnsɛm fá amɨk kɛ Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ bariɛp bɛ ǎtó antwɔ́?” \v 11 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Ɛ́chí tɛtɛp bɛ́ Ɛláija abhɔŋ bɛ́yámbɨ antwɔ́, angoko yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ fá amɨk, kɛ Mpɛmɛ antwɔ. \v 12 Kɛ nchí ghati bhe bɛ, Ɛláija anáŋ atwɔ kɛ bo bábhɨ́kɨ́ rɨŋɨ yi. Bákʉ́ nɛ yi mbɔ ɛnyǔ bákɔ́ŋɔ́. Nɔ́ kɛ̌ Mmu anɛ áfú ntá Mandɛm nkwɔ ábhɔŋ chɔŋ ɛsɔŋɔri amɔ yap.” \v 13 Mpok yɔ kɛ̌ bakoŋo Yesu bárɨ̀ŋɨ sayri sayri bɛ Yesu ǎrɛ̀m chi ɛ̌ti Jɔ̌n Njwiti. \s1 Yesu abú mɔ́ anɛ ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ ɛ́chyɛ́ yi ntímɛn \r (Mk 9.14-29; Lk 9.37-43a) \p \v 14 Yesu nɛ bakoŋo bhi básɛ́bhɛ́ nɔ́kɔ́ antɛn njiɛ, bátɛ́mɛri bɛyǎ bo abhɛn báchɛ́mɛ́ arɛ́ mánòŋ bhɔ. Mmu amɔt afú ndǔ ɛka yɔ, arɔk, atɛp mánɛ́n bɛsí Yesu, \v 15 arɛm bɛ, “Acha, ghɔ́ ntínso nɛ mɔ́wa. Ǎkwɛn ntímɛn, nɛ ɛsɔŋɔri ɛ́nɛ́ yí ábhɔ̀ŋ ɛya ɛcha. Bɛyǎ mpok, ǎkwɛn angó, ndɔŋ ɛchak, ǎkwɛn anyɛ́n. \v 16 Nsɔt yí ntwɔ́ ntá bakoŋo bhɛ, kɛ bábhɨ́kɨ́ kway bɛbu yi.” \v 17 Yesu arɛm ntá bakoŋo bhi bɛ, “Bě mkpáká bho anɛ́ ábhɨkɨ bhɔŋ nɛka nɛ mɛ, bě bhó bǎyìbhiri tɛtɛp ndǔ ɛnyɨŋ ɛchak, chɔŋ mpɛt ntat nɛ bhe ná? Chɔŋ nkɛ́pntɨ nɛ bhe ngaka fá? Twɔ́ ká nɛ mɔ́wu ntá ya.” \v 18 Bárɔ́ŋɔ́ nɔ́kɔ́ ntá yi nɛ mɔ́wu, Yesu ásáy ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ yɔ, bɛ́ ɛ́ndɔ́ yi. Ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ ɛ́rɔ́ yi, ataŋ tɛ́mté. \v 19 Mpok Yesu árɔ́bhɛ́ chí nɛ bakoŋo bhi, bábhɛ́p yi bɛ, “Ndaká yí sɛ́bhɨ́kɨ́ kway bɛbok ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ yɔ?” \v 20 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Chí ɛ̌ti bǎbhɨ́kɨ́ bhɔŋ nɛka nɛ Mandɛm. Nchí ghati bhe bɛ, mbɔ bǎbhɔŋ nɛka nɛ Mandɛm ɛnɛ́n nɛ́chí yɛ̌ chi nɨ́ŋɨ́nɨ́ŋɨ́ mbɔ mɔ́sɛpɛmɛ́nɔk ɛnɛ bábhɨŋɨ bɛ *mɔ́stat, \f + \fr 17:20 \ft Sɛpɛmɛ mɔ́stat: Mɔ́stat chi mɔ́nɔk anɛ kɛpɛm ɛki kɛchi mbɔ kɛpɛmɛ́ mkpoŋ. Ǎgo, ambɔ́ŋ bɛyǎ batap nɛ ngɛp ndǔ mmɨk Pálestain.\f* bǎkwáy bɛghati njiɛ bɛ́ ámfá fá andɔk nɛbhʉɛt áchák, ɛ́mfakari ɛnyu yɔ, nɛ yɛ̌nyɨŋ kɛkwɛ́y bɛcha bhe. \v 21 [Bo bákwày bɛ́bók ɛnyǔ ɛfóŋó ɛbʉ́bʉ yɔ chí mbák báchí ndǔ nɛtarɛ́nsay nɛ nɛnɨkɨ́mʉɛt]” \f + \fr 17:21 \ft Mbɔk bɛkáti ɛbhɛn mbok anɛ achi arɛ, bɛ́bhɨ́kɨ́ bhɔŋ bɛyɔŋ ɛbhɛn.\f* \s1 Yesu apɛt aghati bakoŋo bhi bɛ́ chɔŋ mángwáy yí \r (Mk 9.30-32; Lk 9.43b-45) \p \v 22 Ɛwak ɛ́mɔ́t, bakoŋo Yesu mankɛm bati byo nɛ apay bápɛ́t nɔ́kɔ́ nsɛm atú Gálili, Yesu aghati bhɔ́ bɛ, “Bákɛ́m chɔŋ Mmu anɛ áfú ntá Mandɛm mámfyɛ yi amɔ bǒ mmɨk. \v 23 Bǒ-bhɔ mángwáy yi, kɛ ɛ́gháká nɔ́kɔ́ manywɔp arat, Mandɛm ankʉ yi ampɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m.” Bɛyɔŋ ɛbhɛn bɛkʉ bakoŋo bábhɔŋ bɛyǎ basɛ́mɛ́. \s1 Yesu arɛm ɛ̌ti nkábhɛ́nti amɛm ɛkɛrákap Mandɛm \p \v 24 Yesu nɛ bakoŋo bhi bárɔ́k baghaka Kapɛ̌naum. Ɛnɛ́ bɔ́ báchí arɛ, babhɛbhɛ́ nkábhɛ́nti abhɛn ɛkɛrákap Mandɛm bárɔ́k ntá Píta bábhɛ́p yi bɛ, “Ntɔŋ ywɛka ǎchyɛ̀ nkábhɛ́nti anɛ ɛkɛrákap Mandɛm-ɛ?” \f + \fr 17:24 \ft Nkábhɛ́nti anɛ ɛkɛrákap Mandɛm: Nkábhɛ́nti wu achí mandú nkáp anɛ bo báchyɛ̀ nyaka bɛ mangoko nɔkɔ ɛkɛrákap ɛnɛ Yerúsalɛm.\f* \v 25 Píta akɛmɛ bɛ, “Ɛɛ.” Píta apɛtnsɛm anywɔ́p bɛrɛm kɛpɨ nɛ Yesu. Kɛ ápɛ́rɛ rɛm ɛnyɨŋ, Yesu ayambɨ abhɛp yi bɛ, “Píta, ɔkáysí bɛ́ yí? Ntɨ́kɨ́ bhó báchyɛ̀ nkábhɛ́nti ntá bafɔ̌ mmɨk? Chí bɔ̌mɨk kɛ chi mankɔ?” \v 26 Píta akɛmɛ bɛ, “Bafɔ básɔ̀t nkábhɛ́nti ntá mankɔ.” Yesu arɛm yɛ bɛ, “Ɛyɔ ɛ́tɔ̀ŋ bɛ́ babhɔ̌ŋ bɔ̌mɨk bábhɨ́kɨ́ bhɔŋ bɛchyɛ nkábhɛ́nti. \v 27 Kɛ tɛ̌ndu sɛ́pú yáŋ bɛkʉ bǒbhɛn mambe ntɨ, sɛp, dɔ́k manyu, gʉɛ́p áwám anyɛ́n. Nsi mbɨ anɛ ɔ́kɛ́mɛ́ nɛnɛ́ nnyu ywi. Chɔŋ ɔ́ngɔ́ nkáp arɛ anɛ akway bɛchyɛ awa nkábhɛ́nti anɛ ɛkɛrákap Mandɛm nɛ aywɛ. Sɔt wu chyɛ bhɔ.” \c 18 \s1 Nkoŋo Yesu anɛ acha bachak \r (Mk 9.33-37; Lk 9.46-48) \p \v 1 Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat, bakoŋo Yesu bárɔ́k ntá yi babhɛp yi bɛ, “Ndǔ nkwɔ́ bhó abhɛn Mandɛm achi Mfɔ wap, ághá áchɨ́kɨ́ áchá báchák?” \v 2 Yesu abhɨŋɨ mandú mɔ, akʉ yi ate bɛsí bhap. \v 3 Arɛm bɛ, “Nchí ghati bhe bɛ mbák bǎbhɨ́kɨ́ yibhiri mǎndɔ́p mbɔ mǎmbɔ, bǎpú kway bɛbhak ndǔ mpǎy bho abhɛn Mandɛm achi Mfɔ wap wáwák. \v 4 Yɛ̌ agha anɛ ásɛ̀pti mmʉɛt mbɔ mǎmbɔ, yí wu kɛ ákway bɛchwe ndǔ kɛfɔ̌ mfay.” \s1 Mmu ákɛ́ kʉ ntɨ ankwɛn ndǔ bɛbʉ́ \r (Mk 9.42-48; Lk 17.1-2) \p \v 5 “Yɛ̌ agha anɛ ásìɛpti mandú mɔ mbɔ anɛ́, ɛ̌ti ya, ǎsìɛpti chí mɛ. \v 6 Chɔŋ ɛmbɛp ɛncha ntá mmu anɛ ákʉ̀ mɔ́wa amɔt anɛ abhɔ́ŋɔ́ nɛka nɛ mɛ ánkwɛ́n ndǔ bɛbʉ́. Ɛchi sayri ntá mmu wu, bɛ mánsɔt ntay nɛgho mánsɛt ɛmɨ ɛyi, mámɛsɛ yi amɛm manyu. \p \v 7 “Ɛ́bɛp ntá bǒ mmɨk ɛcha, mbɔnyunɛ bɔ́ bátwɔ̀ nɛ mamɔ anɛ ákʉ̀ bo mankwɛn ndǔ bɛbʉ́! Mamɔ ápú nɔk bɛ́twɔ, kɛ chɔŋ ɛ́mbɛ́p ntá mmu anɛ átwɔ̀ nɛ mamɔ ɛncha! \v 8 Ɛ́rɨ yɛ bɛ mbák awɔ ywɛ amɔt, nɛ yɛ̌ chi ɛkak ɛyɛ kɛ̌ ɛ́kʉ̀ ɔnkwɛn ndǔ bɛbʉ́, kpɔ́t awɔ wu, nɛ yɛ̌ chí ɛkak gʉɛp! Ɛ́chí sayri bɛ́ ɔ́mbák nɛ Mandɛm ndǔ nɛpɛ́m ɛnɛn nɛbhɨkɨ bhɔŋ ngwɛnti, yɛ̌ chí nɛ awɔ amɔt, yɛ̌ chí nɛ ɛkak ɛ́mɔt, ɛ́chá bɛ́mɛ́sɛ wɔ amɛm ngó anɛ apu nɛmɛ, nɛ amɔ apay, bɛkak bɛpay. \v 9 Nɛ mbák nyɛ́sɛ́ ɛnɛ nɛ́kʉ̀ bɛ́ ɔ́nkwɛ́n ndǔ bɛbʉ́, poŋórí nɔ́ fɛrɛ, ɔ́ngʉɛp. Ɛ́chí sayri bɛ́ ɔ́nchwe ndǔ nɛpɛ́m ɛnɛn nɛbhɨkɨ bhɔŋ ngwɛnti nɛ nyɛ́sɛ́ nɛ́mɔt ɛcha mɛ́mɛ́sɛ wɔ amɛm nɛpǐngo nɛ amɨ́k ayɛ ankɛm apay.” \s1 Nɛkay ághɔ́ŋɔmɛn anɛ ánɛ́mɛ́ \r (Lk 15.3-7) \p \v 10 Yesu arɛm ntá bakoŋo bhi bɛ, “Sɔt ka mpok bɛ́ bǎkɛ́ byak yɛ̌ amɔt ndǔ nkwɔ bǎru bɔ̌bha abhɛn. Yɛ̌ntɨkɨ mmu wap abhɔŋ ángɛl amfay anɛ ákway bɛghati Mandɛm ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́yɨ́ŋɨ́ yi yɛ̌ntɨkɨ mpok. \v 11 [Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm, ntwɔ́ chí bɛpɛmɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ánɛ́mɛ́ ɛbhɨ] \f + \fr 18:11 \ft Mbɔk bɛsɨ bɛkáti ɛbhɛn tɛntɛp bɛ́bhɨ́kɨ́ bhɔŋ ndɔŋ anɛ.\f* \v 12 Bǎkaysi bɛ yi? Mbák mmu abhɔŋ bághɔ́ŋɔmɛ́n bɛsa bɛtay, amɔt anɛm ɛbhɨ, yí ǎkʉ yi? Pú ǎrɔ bághɔ́ŋɔmɛ́n anɛ achi ndǔ nkwɔ́ bɛsa mɛnwi nsɛm nɛku nɛ anwi ambɨ̌-njiɛ, andɔk bɛyaŋ awu amɔt anɛ ánɛ́mɛ́? \v 13 Nchí ghati bhe bɛ, mbák ayaŋ wú aghɔ, maŋák ǎyá yi antɨ ɛ̌ti ághɔ́ŋɔmɛn wu amɔt ɛncha maŋák amɛn yi ábhɔŋ bɛ anɛ́ bɛsa mɛnwi nsɛm nɛku nɛ anwi abhɨkɨ taka ɛbhɨ. \v 14 Ɛ́chí ɛnyumɔt nɛ Ɛta yɛka mmu achi amfay bɛ apú yaŋ yɛ̌ mandú mɔ́ywi amɔt ánɛ́m ɛbhɨ.” \f + \fr 18:14 \ft Mbɔk bho abhɛn básɨ́ŋ ɛkáti ɛnɛ, básɨŋ chí bɛ́ ɛtayá.\f* \s1 Ɛnyɨŋ ɛnɛ mmu ábhɔ́ŋɔ́ bɛkʉ nɛ ntɨ manɔ anɛ ákʉ́ yi bɛbʉ́ \p \v 15 Bɛrɔŋ ambɨ Yesu arɛm bɛ, “Mbák ntɨ mǔnkwɔ ánkʉ́ wɔ bɛbʉ́, dɔ́k tɛmɛrí yi, mǎmbák ndiɛrɛ be bati apay. Mbák ɔkʉ yi ángɔ́ bɛkwɛ́nɛ́ bhi mǎnsokori ndakárɛ́, nɔ ɔwɛ́nɛ́ ntɨ mǔnkwɔ. \v 16 Kɛ mbák abhɨ́kɨ́ ka bɛghok ɛnyɨŋ ɛnɛ ɔ́rɛ̀m, pɛt dɔ́k ghɔ́ yi nɛ manɔ achak amɔt, yɛ̌ bati apay, yɛ̌ arat, bɛ́ bɔ́ mámbák batísiɛ ndǔ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ bárɛ̀m. \f + \fr 18:16 \ft Ghɔ́ Ɛkáti Dɛtɛronɔmi 19.15 nkwɔ.\f* \v 17 Mbák abhɨ́kɨ́ ka bɛghok bhɔ nkwɔ, kʉ nkwɔ Mandɛm mándɨ́ŋɨ́. Nɛ mbák bo Mandɛm bárɛm kɛ yí ǎchòk chi batú, dɔ̌ yi ambak yɛ̌ mbɔ mmǔ anɛ ápú chyɛ Mandɛm kɛnókó, nɛ mbɔ mbɛbhɛ́ nkabhɛ́nti. \v 18 Dɨŋɨ́ ká bɛ, yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ bǎgwɔ́rɛ́ fá amɨk, Mandɛm ǎgwɔt awu amfay. Nɛ ɛnɛ́ bǎkáŋárí fá amɨk, Mandɛm ǎkaŋari yɔ awu amfay. \v 19 Ɛnyɨŋ ɛ́chák ɛnɛ mɛ̌yaŋ mǎndɨŋɨ chi bɛ mbák bo bati apay mánká ɛyɔŋ ɛ́mɔt fá amɨk ndǔ ɛnyɨŋ ɛnɛ bɔ́ báyàŋ nɛ mánɨ́kmʉɛt, Ɛtaya mmu achi amfay, ǎghók nɛnɨkɨ́mʉɛt ɛnap. \v 20 Yɛ̌ntɨkɨ ɛbhak ɛnɛ́ bakoŋo bha bati apay, bati arat, báchɛ́mɛ́ ɛ̌ti ya, nchí arɛ́ nɛ bhɔ.” \s1 Yesu atɛ́m nɛkay ndu bɛtɔŋ ɛnyu sɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛfoŋori batɨ \p \v 21 Píta arɔk yɛ ntá Yesu abhɛp yi bɛ, “Acha, mbák mmu ántóŋórí bɛkʉ mɛ bɛbʉ́, mbɔ̌ŋ bɛ́fóŋóri yi ndɔŋ ɛ́ní? Ndɔŋ tándrámɔt kɛ?” \v 22 Yesu akɛmɛ yi bɛ, “Wáwák! Mbák mmu ántóŋórí bɛkʉ wɔ bɛbʉ́, ɔbhɔŋ bɛ́fóŋóri yi maŋɔk bɛsa bɛrat nsɛm byo, ndɔŋ tándrámɔt.” \f + \fr 18:22 \ft Ɛ́kwày nkwɔ́ bɛbhak ndɔŋ “Bɛsa bɛrat nsɛm nɛkú nɛ ɛ́páy”.\f* \p \v 23 “Dɔ̌ ka ngati bhe ɛ̌ti Kɛfɔ Mandɛm. Kɛ́chí mbɔ Mfɔ anɛ ábhɨ́ŋɨ́ bǒ bɛtɨk abhi bɛ́ yɛ̌ntɨkɨ mmǔ wap ánkɛ́mɛ́ nkáp anɛ yi ákɛ̀m yi. \v 24 Ábhó nɔ́kɔ́ bɛbhɛp barɛm ami, bátwɔ́ ntá yi nɛ mmu amɔt anɛ ákɛ̀m yi nkáp anɛ aya acha. \v 25 Nkʉ bɛtɨk wu kɛkway bɛkɛmɛ bɛyǎ nkáp wu. Chi-bɛtɨk ywi achyɛ ɛyɔŋ bɛ mántí yi nɛ ngɔrɛ́ ywi nɛ bɔ̌bhi, nɛ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛ́chák ɛnɛ yi ábhɔ́ŋɔ́, bɛ́ nkáp ywi ámfú. \v 26 Mmǔ bɛtɨk wu ághókó nɔ́kɔ́ nɔ́, akwɛ́n bɛkak mfɔ wu abho mɛ́nɨkmʉɛt bɛ, ‘Acha, chyɛ̌ mɛ́ mpok, chɔŋ nkɛmɛ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ mɛ̌kɛm wɔ́.’ \v 27 Chi-bɛtɨk aghɔ́ nkʉbɛtɨk wu ntínso, afoŋori yi, afɛrɛ ntí ndǔ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ yi ákɛ̀m yi, arɔ yí ándɔ́k. \v 28 Kɛ nkúbhɛ́ mmu anɛ mfɔ wu áfóŋórí áfú nɔ́kɔ́, arɔk atɛmɛri ntɨ nkʉbɛtɨk anɛ ákɛ̀m yi manyǔ nkáp anɛ ápú yɛ̌nyɨŋ. Akɛ́m yi angoŋo arɛm bɛ, ‘Kwɔ barɛm amɛn ɔ́kɛ̀m mɛ nɛ́nɛ.’ \v 29 Ntɨ nkʉbɛtɨk wu akwɛ́n yi bɛkak abho mɛnɨkmʉɛt bɛ, ‘Chiɛ́ mɛ́ mpok, chɔŋ nchyɛ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ mɛ̌kɛ̀m wɔ.’ \v 30 Kɛ abhɨ́kɨ́ ghok wáwák. Akʉ bákɛ́m mmʉɛrɛ ywi wu, bárɔk, bafyɛ ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ, bɛ mbák abhɨkɨ kwɔ barɛm ami ánáŋá, apú fú arɛ́. \v 31 Batɨ̌ bǒ bɛtɨk bághɔ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ yi ákʉ́, batɨ ábé bhɔ tontó. Bárɔ́k bágháti mfɔ wu yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ, ɛnɛ ɛfakari. \v 32 Mfɔ achyɛ ɛyɔŋ bɛ́ mándɔ́k mántwɔ́ nɛ yi. Bátwɔ́ nɔ́kɔ́ nɛ yí, arɛm ntá yi bɛ, ‘Wɔ ɛbɛ́ptí nkʉbɛtɨk nɛ! Ɔ́nɨ́kmʉɛt ndɔ́ wɔ́ ɔrɔ̌ŋ nɛ bɛyǎ nkáp anɛ ɔ́kɛ́mɛ́ mɛ. \v 33 Wɔ nkwɔ́ ɔpú kwáy bɛghɔ mbʉ ntɨ mǔbɛtɨk ntínso mbɔ ɛnyǔ ngɔ́ wɔ ntínso?’ \v 34 Mfɔ wu achyɛ ɛyɔŋ nɛ bɛyǎ bɛběntɨ́, bɛ mánsɔt yi mǎmɛ́sɛ ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ bɛ́ mbák abhɨ́kɨ́ kɛmɛ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ yi ákɛ́mɛ́, apu fú arɛ.” \v 35 Yesu ánáŋá nɔ́kɔ́ bɛtɛm nɛkay ɛnɛn, aghati bakoŋo bhi bɛ, “Nɔ́ kɛ̌ Ɛtaya mmu achi amfay ákʉ̀ nɛ yɛ̌ntɨkɨ mmǔ ywɛka anɛ ánísí bɛghɔ ntɨ ntínso, kɛ́ka bɛfoŋori yi nɛ ntɨ nɛnkɛm.” \c 19 \s1 Yesu átɔ́ŋ ɛ̌ti awáy nɛbhay \r (Mk 10.1-12) \p \v 1 Mpok Yesu ánáŋá bɛrɛm mɛnyɨŋ ɛbhɛn atú Gálili, afa, apé Nyɛ́n Jɔ́dan, asɛp, arɔk atú Judɛ́ya. \v 2 Bɛyǎ bhó bákóŋo yi arɛ, abú abhɛn mámè. \p \v 3 Ágháká nɔ́kɔ́ arɛ́, mbɔk bǒnkwɔ Fárisi bárɔ́k mɛmɔ yi, bábhɛp yi bɛ, “Yɛ̌ yí, yɛ̌ yi, ɛbhé ɛyɛsɛ ɛka bɛ mmu ándɔ́ ngɔrɛ́ ywi ndǔ nɛbhay kɛ ɛbhɨkɨ ka?” \v 4 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Bǎbhɨ́kɨ́re pay ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛchi amɛm ɛkáti Mandɛm-ɛ? Ɛ́ghàti bhɛsɛ bɛ, tɛ nɛbhǒmɨk, Mandɛm aghókó nyaka mɛnyǔ bo bapay, ngɔrɛ́ nɛ mbakanɛm, \v 5 arɛm bɛ, ‘Ɛ̌ti yɔ, mbakanɛm abhɔŋ bɛ́rɔ ɛtayi nɛ máyi, ambat mmʉɛt nɛ ngɔrɛ́ ywi, \v 6 bɔ́ batí apay mándɔp chi mmǔ amɔt.’ Bɔ́ kɛpɛrɛ bhak yɛ bati apay, kɛ mmǔ amɔt. Mmu ákɛ fyɛ yɛ ákɔ́rɛ́ nɛ́ntɨ bo abhɛn Mandɛm áchɛ́mɛ́.” \v 7 Bǒnkwɔ Fárisi bábhɛ́p Yesu bɛ, “Mbák ɛnyu yɔ kɛ ɛ́chí, ndaká yí Moses árɛ́mɛ́ bɛ́ mmu ǎkway bɛrɔ ngɔrɛ́ ywi mbák achyɛ yi ɛkáti awáy nɛbhay?” \v 8 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Chí ɛ̌ti nɛtaŋántɨ ɛnɛka kɛ̌ Moses áká nyaka bɛ bǎkway bɛrɔ baghɔrɛ́ bhɛka ndǔ nɛbhay. Ɛ́pú nyaka ɛnyu yɔ ndǔ nɛbhǒnɛt. \v 9 Dɨŋɨ́ ká bɛ, yɛ̌ agha anɛ árɔ́ ngɔrɛ́ ywi ndǔ nɛbhay, kɛbhák bɛ́ ngɔrɛ́ akwɛn bɛrwɔp, ambáy ngɔrɛ́ achak, akwɛn bɛrwɔp.” \p \v 10 Yesu árɛ́m nɔ́kɔ́ nɔ́, bakoŋo bhi bárɛm bɛ, “Mbák ɛ́chí nɔ́, ntí ápú yɛ́ anɛ mmu abhay ngɔrɛ́.” \v 11 Kɛ Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Puyɛ̌ yɛ̌ntɨkɨ mmu kɛ ǎkway bɛka bɛyɔŋ ɛbhɛn. Ndiɛrɛ bo abhɛn Mandɛm achyɛ́ bhɔ ntɨ bɛ́chɔ́kɔ́ nɔ, kɛ̌ bákway bɛka bhɔ. \v 12 Mbɔk bo bachi bagú-bhó tɛ amɛm mɛniɛ. Abhɛ́nɛ́fú báchí bagú-bhó mbɔnyunɛ bo bachak kɛ bákʉ́ bɔ mámbák nɔ. Kɛ báchák bábhɨ́kɨ́ ka nɛbhay ndu báchyɛ́ mmʉɛt bɛkʉ bɛtɨk Kɛfɔ̌ mfáy. Yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ákwày bɛkoŋo ɛnyɨŋ ɛnɛ ndɛ́mɛ́, ánkóŋó yɔ́.” \s1 Yesu ayɛ́t mǎmbɔ \r (Mk 10.13-16; Lk 18.15-17) \p \v 13 Bofú básɔ́t bɔ̌bhap bárɔ́k ntá Yesu nɛ bhɔ bɛ yi anyaŋa bhɔ amɔ anti, anɨkmʉɛt bɛ Mandɛm anjɛt bhɔ. Bakoŋo bhi bághɔ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, bábho bɛsayti bhɔ bɛ bákɛ́ sɔŋɔri Yesu. \v 14 Kɛ Yesu arɛm bɛ, “Dɔ̌ ká mǎmbɔ mantwɔ ntá ya, bǎkɛ́ chyɛt bhɔ mbi mbɔnyunɛ bǒ abhɛn bachi mbɔ bhɔ kɛ̌ Mandɛm ábhak Mfɔ awap.” \v 15 Yesu árɛ́m nɔ́kɔ́ nɔ́, asɔt bɔ̌bhɔ anyaŋa bhɔ amɔ anti, ayɛt bhɔ. Ákʉ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, arɔ nɛbhʉɛt wu arɔk ɛbhak ɛ́chak. \s1 Mfɔ nkáp \r (Mk 10.17-31; Lk 18.18-30) \p \v 16 Ɛ́fákari bɛ mmu amɔt arɔk ntá Yesu, abhɛ́p yi bɛ, “Ntɔŋ, ntɨkɨ ɛrɨ́tí ɛnyɨŋ mɛ̌kwáy bɛkʉ kɛ Mandɛm anchyɛ mɛ nɛpɛ́m ɛnɛn nɛ́bhɨ́kɨ́ bhɔŋ ngwɛnti?” \v 17 Yesu akɛmɛ yi bɛ, “Ndaká yí ɔ́bhɛ̀p mɛ ɛ̌ti ɛrɨ́tí ɛnyɨŋ? Mmǔ amɔt aywǐntí kɛ árɨ́. Mbák ɔ̌yáŋ yi anchyɛ wɔ nɛpɛ́m ɛnɛn nɛ́bhɨ́kɨ́ bhɔŋ ngwɛnti, ɔbhɔŋ bɛ́bhʉ́rɛ́ bɛbhé Mandɛm.” \v 18 Mmǔ wu abhɛp Yesu bɛ, “Ɛbhɛ́n?” Yesu akɛmɛ yi bɛ, “Ɔrɨ́ŋɨ́ bɛbhé Mandɛm. Bɛ́rɛ̀m bɛ, ‘Kɛ́ kwɛn bɛrwɔp. Kɛ́ wáy mmu, Kɛ́ ghɛp aghɛ́p. Kɛ́ te ntísiɛ akwarɛ, \v 19 chyɛ̌ máyɛ nɛ ɛtayɛ kɛnókó. Nɛ ɔbhɔŋ bɛkɔŋ ntɨ nkwǎ mbɔ ɛnyu ɔ́kɔ́ŋɔ́ mmʉɛt ɛyɛ.’” \v 20 Ɛsakámu yɔ arɛm bɛ, “Nnáŋ nchí bhʉɛrɛ bɛbhé ɛbhɛn mɛnkɛm. Ɛnyɨŋ ɛ́chák ɛ́bhʉɛ́t kɛ́?” \v 21 Yesu aghati yi bɛ, “Mbák ɔ̌yáŋ ɔmbak chak ndǔ babhi ankɛm, dɔ́k tí mɛnyɨŋ ɛbhɛ mɛnkɛm, chyɛ̌ nkáp ntá bachɛ́bhɛ́bho. Mbák ɔ́nkʉ́ nɔ, chɔŋ ɔ́mbɔŋ kɛfɔ̌ mɛnyɨŋ amfay. Ɔ́ntwɔ́ yɛ ɔnkoŋo mɛ.” \v 22 Ɛsakámu yɔ ághókó nɔ́kɔ́ nɔ́, arɔbhɛ rɔŋɛrɔŋ nsónso mbɔnyunɛ abhɔ̌ŋ nyaka bɛyǎ mɛnyɨŋ. \p \v 23 Yesu ayibhiri mmʉɛt arɛm ntá bakoŋo bhi bɛ, “Nchí ghati bhe bɛ ɛ́bè mmʉɛt tontó bɛ mǔnkáp anka Mandɛm ambak Mfɔ ywi. \v 24 Ɛ́chí wɨkɨrɨk bɛ mpɔŋɔ baso ámfʉɛ́t ndǔ mbok mbíábhan ɛ́cha mǔnkáp bɛ́ka Mandɛm ambak Mfɔ ywi.” \v 25 Bakoŋo Yesu bághókó nɔ́kɔ́ nɔ́, bápɔ́p! Babho bɛbhɛp yi bɛ, “Mbák ɛnyu yɔ kɛ̌ ɛchi, ághá yɛ́ ákway bɛbhak mmu anɛ Mandɛm ápɛmɛ?” \v 26 Yesu ayɨŋɨ bhɔ diíí, arɛm bɛ, “Ntá nkwǎŋwaŋ, mbi ápú, kɛ yɛ̌nyɨŋ ɛ́pú cha Mandɛm.” \v 27 Píta asá ɛyɔŋ arɛm bɛ, “Ná nɛ bhɛsɛ́? Sɛ́rɔ́ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ sɛ́kòŋo wɔ! Nsáy anɛ sɛ́bhɔ̀ŋ chí yí?” \v 28 Yesu aghati bhɔ bɛ, “Nchí ghati bhe bɛ ndǔ mmɨk nkɔ, mpok Mmu anɛ áfú ntá Mandɛm áchɔ̀kɔ ndǔ ɛnɔkɔ́ kɛfɔ yi nɛ kɛnɛ́m kɛnkɛm, be bakoŋo bha bǎchɔ̀k nkwɔ́ ndǔ mɛnɔkɔ́ kɛfɔ, bɛkɛm manɛrɛ́kɛt Israɛl byo nɛ apay. \v 29 Nɛ yɛ̌ agha anɛ árɔ́ yɛ̌ chí bɛkɛt, yɛ̌ chi bɔ̌mayi, yɛ̌ chí ɛ́táyi, yɛ̌ chí máyi, yɛ chí bɔ̌bhi, yɛ̌ chí bakɨ yi ɛ̌ti yí ákòŋo mɛ, chɔŋ ampɛt ambɔ́ŋ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm ndɔŋ bɛsa bɛtay, ambɔ́ŋ nkwɔ́ nɛpɛ́m ɛnɛn nɛbhɨkɨ bhɔŋ ngwɛnti. \v 30 Kɛ chɔŋ bɛyǎ bo abhɛn bachi ambɨ nɛ́nɛ, mándɔp ansɛm, nɛ abhɛn bachi ansɛm, mándɔp bayǎmbɨ.” \c 20 \s1 Mandɛm ǎkap bakʉ̌ bɛtɨk abhi \p \v 1 Yesu arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Mbák Mandɛm achi nɛ bho mbɔ Mfɔ wap, mɛnyɨŋ bɛ́bhak mbɔ ɛnyu ɛ́chí ndǔ nɛkay ɛnɛn. Nɛkǎy ɛnɛn nɛchi bɛ, mbɔŋɔ́nkɨ̌fú achi nyaka. Ɛwak ɛ́mɔt, afa beti beti arɔk bɛyaŋ bǒ abhɛn bákʉ̀ bɛtɨk amɛm nkɨ ywi. \v 2 Aka nɛ bakʉ̌ bɛtɨk abhɛn yi ayambɨ ásɔ́rɛ́ bɛ chɔŋ yi anchyɛ bhɔ nkáp anɛ́ ákwáy ndǔ bɛtɨk ɛbhɛn nywɔp nɛmɔt. Ató yɛ́ bhɔ bɛ mándɔ́k mánkʉ́ bɛtɨk amɛm nkɨ ywi.” \v 3 Ɛ́gháká nɔ́kɔ́ nkárɛ́nká nɛ́nɛnamɔt beti bhɔ, afa arɔk nɛfísiɛ, aghɔ́ bǒfu tété abhɛn babhɨkɨ bhɔŋ yɛ̌nyɨŋ bɛkʉ. \v 4 Aghati bhɔ bɛ, “Dɔ́k ká nkwɔ ndǔ nkɨ wa mankʉ́ bɛtɨk arɛ́. Mǎnáŋ mǎmfáté beku, chɔŋ nchyɛ́ bhe nkáp anɛ ákwáy.” Báfʉɛ́t bárɔ́k. \v 5 Ɛ́gháká nɔ́kɔ́ mbɔ nkárɛ́nká byo nɛ ɛpay, nɛ nkarɛnka ɛ́rát ɛnɛ ngósí, mbɔŋɔ́nkɨ wu akʉ ɛnyumɔt. Nɔ́ chí, asɔt bǒ bɛtɨk bachak ató ɛbhɨ. \v 6 Bɛ́rɔ́ŋ nkárɛ́nká ɛtay beku, apɛt afú, arɔk ɛtɔk, aghɔ́ bo báchák tété, ɛnyɨŋ ɛnɛ bákʉ̀ ti. Abhɛ́p bhɔ bɛ, “Ndaká yí bǎchí fá tété, nywɔp nɛnkɛm, ɛnyɨŋ ɛnɛ bǎkʉ ti?” \v 7 Bákɛ́mɛ yi bɛ, “Sɛ́chí fá tété mbɔnyunɛ sɛbhɨkɨ bhɔŋ mmu anɛ ásɔ̀t bhɛsɛ ndǔ bɛtɨk.” Mbɔŋɔ́nkɨ wu aghati bhɔ bɛ, “Dɔ́k ká nkwɔ mǎnkʉ́ bɛtɨk amɛm nkɨ wa.” \v 8 Ɛ́gháká nɔ́kɔ́ běku, mpok bakʉ̌ bɛtɨk bápɛtnsɛm anywɔ́p, mbɔŋɔ́nkɨ abhɨŋɨ mmu anɛ áyɨ̀ŋɨ bakʉ̌ bɛtɨk aghati yi bɛ, “Bɨŋɨ́ bakʉ̌ bɛtɨk chyɛ bhɔ bakáp ayap, bɛ́bhó nɛ abhɛn bárɔ́ŋɔ́ ɛbhɨ ndɔbhɛnsɛm, bɛwɛnti nɛ abhɛn báyámbɨ.” \v 9 Abho nɛ abhɛn básɔ́rɛ́ bhɔ ndǔ bɛtɨk nkárɛ́nká ɛtay beku, achyɛ yɛ̌ntɨkɨ mmǔ wap nkáp nywɔp nɛmɔt ankɛm. \v 10 Ágháká nɔ́kɔ́ ntá bǒ abhɛn báyámbɨ bábhó bɛtɨk beti beti, bákáysi bɛ chɔŋ anchyɛ awap nkáp anja ancha anɛ bǒ abhɛn babho bɛtɨk chi beku. Kɛ achyɛ yɛ̌ntɨkɨ ntí mmu chi ɛnyumɔt, nɔ chi nkáp bɛtɨk ɛbhɛn nywɔp nɛmɔt. \v 11 Básɔ́rɛ́ nɔ́kɔ́ bakap ayap, babho mɛnywinti ɛ̌ti mbɔŋɔ́nkɨ, \v 12 mándɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Bǒ abhɛn bákʉ́ bɛtɨk chi ndǔ nɛŋɔkɔ́ nywɔp nɛmɔt, ɔchyɛ́ bhɔ nkáp ɛnyumɔt nɛ bhɛsɛ́ bhó sɛ́kʉ́ bɛtɨk ndǔ nywɔp nɛnkɛm amɛm ɛsɔ́ŋtí mmok.” \v 13 Kɛ mbɔŋɔ́nkɨ akɛmɛ mmu wap amɔt bɛ, “Nkwǎnɛ, mbɨ́kɨ́ nyiɛ́ be yɛ̌nyɨŋ. Sɛ́ká ɛyɔŋ ɛ́mɔt nɛ bhe bɛ mɛ̌chyɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu ywɛka nkáp bɛtɨk ɛbhɛn nywɔp nɛmɔt. Pú nɔ́? \v 14 Sɔt nkáp aywɛ dɔ́k. Mɛmbɔŋ kɛ̌ mbɔ́ŋɔ́ ntɨ bɛchyɛ mmu anɛ abho bɛtɨk ndɔbhɛnsɛm nkáp bɛtɨk ɛbhɛn nywɔp nɛmɔt mbɔ ɛnyǔ nchyɛ́ wɔ. \v 15 Nkáp chi awa. Mbɨ́kɨ́ bhɔ́ŋ bɛtaŋ bɛkʉ ɛnyǔ nkɔ́ŋɔ́ nɛ wú? Mpabhamɨ́k akʉ ɔ̌béntɨ ndǔ ntɔ́ŋɔ́ bǒbhɛn bɛrɨ̌ntɨ?” \v 16 Yesu ánáŋá nɔ́kɔ́ bɛ́tɛ́m nɛkay ɛnɛn, arɛm yɛ bɛ, “Ɛnyu ɛyɔ kɛ ɛchi bɛ chɔŋ bɛyǎ bayǎmbɨ mándɔp ansɛm, nɛ bɛyǎ barɔbhɛ́nsɛm mándɔp ambɨ.” \s1 Yesu arɛm ndɔŋ ɛnɛ́ ɛ́jwí ɛ́rát bɛ chɔŋ mángwáy yi \r (Mk 10.32-34; Lk 18.31-34) \p \v 17 Ɛnɛ́ Yesu ákɔ̀ bɛrɔŋ Yerúsalɛm nɛ bakoŋo bhi bati byo nɛ apay, asɔt bhɔ nɛpak, abho bɛghati bhɔ ɛnyɨŋ ɛnɛ́ ɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛ́fákari nɛ yi. \v 18 Arɛm bɛ, “Ghók ká, sɛ́rɔ̀ŋ nɔ chi Yerúsalɛm, nɛ mpok sɛ́gháká arɛ́, chɔŋ mámfyɛ Mmu anɛ áfú ntá Mandɛm amɔ́ bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ ntá batɔŋ ɛbhé Moses, bɔ́ mándɛm bɛ mángwáy yi. \v 19 Nɛ bǒbati mánsɔt yi mamfyɛ amɔ bo abhɛn bápú bo Israɛl, bɛ́ mánjɔ́kɔ́ yi, nɛ bɛ mándɛ́n yí nɛ ɛkpa, nɛ bɛ mángó yi ndǔ ɛkotákátí. Kɛ ɛ́gháká nɔ́kɔ́ manywɔp arat, ampɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m.” \s1 Yesu yi bɛ mǔnti abhɔŋ bɛbhak mǔbɛtok \r (Mk 10.35-45) \p \v 20 Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat, ngɔrɛ́ Sɛbɛdi asɔt bɔ̌bhi bati apay, arɔk ntá Yesu nɛ bhɔ. Atɛp mánɛ́n bɛsí bhi are bhɛ́p yi bɛ ankwak yi. \v 21 Yesu abhɛ́p yi bɛ, “Ɔ̌yáŋ mɛ̌nkʉ wɔ yi?” Akɛmɛ bɛ, “Ɛta, kʉ bɛ́ mpok ɔ́bhàk Mfɔ, bɔ̌bha abhɛn bati apay, manchɔkɔ nɛ wɔ, amɔt ɛbhe awɔ́nɛm, achák ɛbhe awɔ́ghɔ.” \v 22 Kɛ Yesu akɛmɛ yi bɛ, “Ɔbhɨ́kɨ́ rɨŋɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɔ́yàŋ nkʉ ntá yɛ. Bǎkwáy bɛka mɛnyu ɛsɔŋɔri anɛ mbɔ́ŋɔ́ mɛ́nyú?” Bákɛ́mɛ yi bɛ, “Sɛ́kwày bɛkʉ nɔ.” \v 23 Yesu aghati bhɔ bɛ, “Tɛtɛp, chɔŋ mǎnyú nkɔ́p ɛsɔŋɔri anɛ mbɔ́ŋɔ́ mɛnyu, kɛ mbɨ́kɨ́ bhɔŋ bɛtaŋ bɛyap bo abhɛn babhɔŋɔ bɛchɔkɔ ɛbhe awɔ́nɛm ɛya nɛ abhɛn babhɔŋɔ bɛchɔkɔ ɛbhe awɔghɔ. Bɛbhak ɛbhɔ bɛchi ntá bǒ abhɛn Ɛtaya aghoko bhɔ́ ábhʉ́rɛ́ ntá yap.” \v 24 Bakoŋo Yesu báchák bati byo bághókó nɔ́kɔ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ bɔ̌ Sɛbɛdi barɛmɛ, bábhó bɛběntɨ nɛ mamʉɛrɛ bhap nɔ bachi nnɔ amɔt. \v 25 Ɛ́kʉ́ Yesu abhɨŋɨ bhɔ mankɛm arɛm bɛ, “Bǎrɨŋɨ bɛ ntá bǒ mmɨk, bafɔ bábhɔŋ bɛyǎ bɛtaŋ amfay bǒbhap, nɛ bǒbati básɔ̀t bɛyǎ bɛtaŋ bɛkʉ bǒbhap mángók bhɔ. \v 26 Kɛ ɛ́bhɨ́kɨ́ bhɔŋ bɛbhak ɛnyu yɔ ndǔ nkwɔ ywɛka. Mmu anɛ áyàŋ bɛbhak mǔngo ywɛka, abhɔŋ bɛbhak mǔbɛtok ywɛka, \v 27 nɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu ywɛka anɛ áyàŋ bɛbhak mmǔ mbɨ abhɔŋ bɛbhak nsɛm aywɛka, \v 28 nkúbhɛ́ mbɔ ɛnyǔ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm mbɨ́kɨ́ twɔ bɛ bo mántók mɛ. Ntwɔ chi bɛbhak mǔbɛtok, nɛ bɛchyɛ nɛpɛ́m ɛna ndu bɛku bɛyǎ bhó, mfɛ́rɛ́ bhɔ ndǔ kɛsɛmɛ́ bɛbʉ́.” \s1 Yesu abú manɛ́mámɨk bati apay amɛm ɛtɔk Jɛríko \r (Mk 10.46-52; Lk 18.35-43) \p \v 29 Yesu ǎfù nyaka ɛtɔk Jɛríko nɛ bakoŋo bhi. Ngɛ́mtay bho báré koŋo bhɔ. \v 30 Manɛ́mámɨk bati apay babhak nɛpaká mbi chɔkɔ. Bághókó nɔ́kɔ́ bɛ́ Yesu kɛ̌ áfʉɛ̀t, bábho bɛbɨk mandɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Ɛta, Mmɔ̌ Mfɔ Debhít! Ghɔ́ bhɛsɛ́ ntínso!” \v 31 Bo abhɛn bachi arɛ bábhó bɛsayti manɛ́mámɨk bhɔ bɛ, “Kusí ká!” Kɛ bákpɨk bare bɨk nɛ ɛyɔŋ amfay bɛ, “Acha, Mmɔ̌ Mfɔ Debhít! Ghɔ́ bhɛsɛ ntínso!” \v 32 Yesu ate, abhɨŋɨ bhɔ, abhɛ́p bhɔ bɛ, “Bǎyàŋ bɛ́ nkʉ bhe yí?” \v 33 Bákɛ́mɛ yi bɛ, “Ɛta, sɛ́yàŋ ɔ́nkʉ́ amɨ́k yɛsɛ ánɛ́nɛ́.” \v 34 Yesu aghɔ́ bhɔ ntínso. Atɔk amɨ́k ayap. Tɛ́mté wu, babho bɛghɔ mbaŋ nɛ babho bɛkoŋo Yesu. \c 21 \s1 Yesu achwe Yerúsalɛm mbɔ mmu anɛ anu ansɔt awɔ́nɛm \r (Mk 11.1-11; Lk 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Yesu nɛ baghɔkɔ́ bhi bákɔ́ baghaka ndǔ bɔ̌bɛtɔk Bɛtfágɛ nɛ Bɛ́tani, ndǔ Njiɛ Mɛnok Ólif, kɛkwɔt nɛ Yerúsalɛm. Aré, ató baghɔkɔ́ bhi bati apay ambɨ. \v 2 Ápɛ́rɛ tó bhɔ, aghati bhɔ bɛ, “Dɔ́k ká ndǔ mɔ́tɔk anɛ achi afɔ ambɨ. Nɛchwe bǎchwè ɛtɔk, chɔŋ mǎngɔ́ mpɔŋɔ batu sɛsɛ́t, nɛ mɔ́ywi. Kaŋárí ká, mǎntwɔ fá nɛ yɔ. \v 3 Mbák yɛ̌ mmu abhɛp be ntí anɛ bǎkàŋari yɔ, ghatí ká yi bɛ, ‘Acha, áyàŋ yɔ.’ Tɛ́mté wu, chɔŋ yi andɔ mǎnsɔt yɔ.” \v 4 Ɛ́fákari nkúbhɛ́ ɛnyu ɛyɔ bɛ́ ɛnyɨŋ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ árɛ́mɛ́ nyaka ɛ́mfú tɛtɛp. Ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ arɛm nyaka bɛ, \q1 \v 5 “Ghatí bo Síɔn \f + \fr 21:5 \ft Síɔn chi Yerúsalɛm.\f* bɛ́ \q1 mfɔ wap ǎtwɔ̀. \q1 Abhɔŋ nɛsɛptǐmʉɛt, \q1 ǎtwɔ chɔkɔ amfǎy mpɔŋɔ batu, \q1 amfay mɔ́mpɔŋɔ batu.” \p \v 6 Bakoŋo Yesu bhɔ bárɔ́k bakʉ mbɔ ɛnyǔ yi aghati bhɔ. \v 7 Básɔ́t mpɔŋɔ batu yɔ nɛ mɔ́ywi, bárɔ́k ntá Yesu nɛ yɔ. Básɔ́t ndɛn mfǎmʉɛt yap basɔbhɛri yɔ, Yesu akó achɔkɔ amfay. \v 8 Bɛyǎ bo abhɛn bachi arɛ, báfɛ́rɛ ndɛn mfǎmʉɛt yap baghay ambi. Báchák báré kpɔt bɛ́wɔ́kɛ́ndé mángay nɔkɔ ndǔ mbi anɛ yí áfʉɛ̀t arɛ́. \f + \fr 21:8 \ft Ɛnyu ɛyɔ kɛ̌ bo Ju bákʉ̀ nyaka mpok mǔngo átwɔ̀.\f* \v 9 Bɛyǎ bho báré rɔŋ ambɨ, bachak mankoŋo nɔkɔ ansɛm. Yesu abhak nɛ́ntɨ́ ɛnap. Bɔ́ mankɛm báré bɨk mándɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Sɛ́mbɨ́tí Nyiɛ̌ nɛwú Mfɔ Debhít! Mandɛm ánjɛ́t mmu anɛ átwɔ̀ ndǔ nnyɛ́n Acha! Sɛ́mbɨ́tí Mandɛm mfay!” \v 10 Nɛchwe yí áchwé Yerúsalɛm, ɛtɔk ɛnkɛm ɛ́nyɨ́kɨ́si tɨkɨ̌tɨk. Bo bábhó bɛbhɛp batɨ bɛ, “Anɛ mmu átwɔ̀ chi agha?” \v 11 Bo abhɛn bákɔ̀ nɛ yi báré kɛmɛ mandɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Chí Yesu, Ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Mandɛm anɛ áfú Násárɛt, atú Gálili.” \s1 Yesu abók bakɔ̌siɛ \r (Mk 11.15-19; Lk 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 12 Yesu áchwé nɔ́kɔ́ ɛtɔk, arɔk amɛm ɛkɛrákap Mandɛm. Abók bakɔ̌siɛ nɛ bo abhɛn bákù mɛnyɨŋ. Atakati bɛ́fɛ́mɛ́ bo abhɛn bákɔ̀ ɛsiɛ bakap bɛwupsi. Atakati nkwɔ́ mɛnɔk bo abhɛn bátì bɛbhóŋó. \v 13 Ndǔ Yesu ákʉ̀ nɔ, aghati bhɔ bɛ, Mandɛm arɛm bɛ, “Ɛkɛt ɛya ɛ́bhɔŋ bɛbhak chi ɛkɛrɛ́ nɛnɨkɨ́mʉɛt, kɛ bǎyibhiri yɔ ɛ́rɔp nɛbhʉɛt anɛ baghɛ́p bábhɛ̀sɛ arɛ.” Nɔ́ kɛ̌ básɨ́ŋɨ́ amɛm Ɛkáti Mandɛm. \p \v 14 Ɛnɛ́ Yesu ábhʉɛ́t amɛm ɛkɛrákap Mandɛm, bɛyǎ manɛ́mámɨk nɛ bakɛm bárɔ́k ntá yi, abú bhɔ mankɛm. \v 15 Bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ batɔŋ ɛbhé Moses bághɔ́ mɛnyɨŋɨ́ maknkay ɛbhɛn Yesu ákʉ́. Bághɔ́ nkwɔ ndǔ mǎmbɔ bábɨ̀k amɛm ɛkɛrákap mándɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Bakak nɛ kɛnókó ámbák nɛ Nyíɛ́-nɛwu Mfɔ Debhít!” Baghɔ nɔ́kɔ́ nɔ, batɨ ábé bhɔ amɛm tontó. \v 16 Bábhɛ́p Yesu bɛ, “Ɔpú ghók nɔ ɛnyɨŋ ɛnɛ bɔ̌bhɛn bárɛ̀m-ɛ?” Yesu arɛm bɛ, “Nchí ghók. Nɔ́ tɛ̌ bǎchí, bǎbhɨ́kɨ́ re ghók wáwák ɛnyɨŋ ɛnɛ basɨŋɨ amɛm Ɛkáti Mandɛm?” Básɨŋ bɛ, “Ɔkʉ mǎmbɔ nɛ abhɛ́n babhʉɛt amɔ mándɨ́ŋɨ́ bɛchyɛ wɔ bakak nɛ kɛnókó?” \v 17 Yesu árɔ́ nɔ́kɔ́ bhɔ, afa Yerúsalɛm arɔk Bɛ́tani, abhʉrɛ arɛ. \s1 Yesu akʉ ɛnɔk ɛ́kúri \r (Mk 11.12-14, 20-24) \p \v 18 Nɛ́yí nɔ́kɔ́, Yesu afa abho bɛpɛtnsɛm Yerúsalɛm. Nsay akɛ́m yi. \v 19 Ndǔ árɔ̀ŋ, aghɔ́ ɛnɔk fig nɛ́kú mbi. Arɔk arɛ́, kɛ yɛ̌ mɔ́sɛpɛmɛ́nɔk akɛ ghɔ́ amfay. Ɛ́bhɨ́kɨ́ fʉɛ́t chí bɛyé bɔbhɔ. Yesu arɛm ntá ɛnɔk ɛyɔ bɛ, “Tɛ̌ mmɨk ámáy, ɔpú pɛrɛ kway mɛnyu kɛpɛm.” Ɛnɔk fig ɛyɔ ɛgu tɛ́mté. \v 20 Baghɔk Yesu bághɔ́ nɔ́kɔ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́fákárí, bábhák maknkay tontó. Bábhó bɛrɛm nɛ batɨ bɛ, “Yi ɛ́kʉ́ ɛnɔk fig ɛnɛ ɛgu tɛ́mté ɛnyunɛ?” \v 21 Yesu aghati bhɔ bɛ, “Nchí ghati bhe bɛ, mbák mǎmbɔŋ nɛka nɛ Mandɛm tɛtɛp, kɛmakati bɛtaŋ ɛbhɛn yí ábhɔ́ŋɔ́, bǎkwáy bɛkʉ ɛnyɨŋ ɛnɛ nkʉ ɛnɔk fig ɛnɛ. Nɛ bǎkwáy bɛ́gháti yɛ̌ chí njiɛ nɛ bɛ ‘Fǎ fá kwɛ́n awu amɛm manyu,’ ɛ́mfakari ɛnyu yɔ. \v 22 Nɛ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ́ mǎnɨkmʉɛt bɛ Mandɛm anchyɛ bhe, apú rɔ bɛchyɛ bhe, mbák mǎnókó.” \s1 Ɛbhak ɛnɛ́ bɛtaŋ Yesu bɛ́fú \r (Mk 11.27-33; Lk 20.1-8) \p \v 23 Yesu achwe amɛm ɛkɛrákap, abho bɛtɔŋ bho Ɛyɔŋ Mandɛm. Ndǔ yí ákʉ̀ nɔ, bǒbati bachiǎkap nɛ bǒbati ɛtɔk báchák bárɔ́k ntá yi bábhɛ́p yi bɛ, “Ntɨkɨ bɛtaŋ ɔ́bhɔ́ŋɔ́ bɛkʉ mɛnyɨŋ ɛbhɛn nɛ ɔ́kʉ̀? Agha áchyɛ́ wɔ bɛtaŋ ɛbhɔ?” \v 24 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Mɛnkwɔ mbɔ̌ŋ ɛnyɨŋ ɛ́mɔt bɛbhɛp be. Mbák mǎnkɛ́mɛ́ mɛ yɔ, chɔŋ mɛnkwɔ ngati be mmu anɛ áchyɛ́ mɛ bɛtaŋ bɛkʉ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛ̌kʉ̀.” \v 25 Ɛnyɨŋ ɛnɛ mbɔ́ŋɔ́ bɛbhɛp be chi bɛ, “Agha áchyɛ́ nyaka Jɔ̌n Njwiti bɛtaŋ bɛjwiti bho? Mandɛm, kɛ chí bǒ mmɨk?” Báre kɛm ɛpʉ́ítí nɛ batɨ bɛ, “Chɔŋ sɛ́ndɛm bɛ yi? Mbák sɛ́ndɛm bɛ bɛtaŋ ɛbhɛn Jɔ̌n bɛ́fú nyaka ntá Mandɛm, ǎbhɛ́p bhɛsɛ bɛ, ‘Kɛ ndaká yi bǎbhɨ́kɨ́ noko ɛyɔŋ ɛyi?’ \v 26 Nɛ mbák sɛ́ndɛ́m bɛ, ‘Bɛ́fǔ nyaka ntá nkwǎ’, nɔ́ sɛ́yàŋ ɛsɔŋɔri nɛ bǒ bhɛsɛ́ mbɔnyunɛ bɔ́ mankɛm mánoko sayri bɛ Jɔ̌n achi nyaka ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Mandɛm.” \v 27 Bákɛ́mɛ Yesu chi bɛ, “Sɛ́bhɨ́kɨ́ rɨŋɨ.” Yesu aghati bhɔ bɛ, “Mɛnkwɔ́ mpú ghati yɛ bhe mmu anɛ áchyɛ́ mɛ́ bɛtaŋ bɛkʉ mɛnyɨŋ ɛbhɛn nɛ́ mɛ̌kʉ̀.” \s1 Nɛkay chi nɛ bɔ̌bhi \p \v 28 Yesu arɛm bɛ, “Bǎrɛm bɛ́ yi ɛ̌ti ndak anɛ? Mmu amɔt achi nyaka nɛ bɔ̌bhi bati apay. Bábhák bɔ̌ babhakanɛm. Ɛwak ɛ́mɔt abhɨŋɨ anɛ mbɨ aghati yi bɛ, ‘Mɔ́wa, dɔ́k kʉ́ bɛtɨk amɛm nkɨ ɛchɔŋ.’” \v 29 Mɔ́wu akɛmɛ bɛ, “Mpú rɔ́ŋ.” Kɛ ansɛm mpok, awupsi ntɨ arɔk. \v 30 Chi afʉɛ́t arɔk ntá mmɔ̌ anɛ mɔ́nkwɛn, aghati yi nkwɔ bɛ, “Mɔ́wa, dɔ́k amɛm nkɨ kʉ bɛtɨk ɛchɔŋ. Mɔ́wu akɛmɛ yi bɛ ‘Ɛta, chɔŋ ndɔk.’ Kɛ akɛrɔ́ŋ. \v 31 Ghatí ká mɛ. Ndǔ bɔ̌bhɔ bati apay, anɛ ághókó ɛ́táyi, akʉ ɛnyɨŋ ɛnɛ yi áyàŋ chí anɛ́?” Bǒ mankɛm bakɛmɛ bɛ, “Anɛ nsénsí.” Yesu aghati bǒbati bo Israɛl bhɔ bɛ, “Dɨŋɨ́ ká tɛtɛp bɛ bǒ bɛbʉ́ mbɔ babhɛbhɛ́ nkábhɛ́nti nɛ baghɔrɛ́-nɛkɔ báyámbɨ bɛ́bhɔ́ŋ mbi bɛbhak bǒ abhɛn Mandɛm achi nɛ bhɔ mbɔ Mfɔ wap, ɛnɛ́ bǎrɔ̀p nsɛm. \v 32 Nchí rɛm nɔ mbɔnyunɛ Jɔ̌n Njwiti atwɔ́ nyaka ntá yɛka bo Israɛl mankɛm, bɛtɔŋ bé ɛnyǔ mmu ákwáy bɛbhʉrɛ nɛpɛ́m ɛni chak bɛsí Mandɛm, kɛ bǎbhɨ́kɨ́ noko ɛnyɨŋ ɛnɛ yi árɛ̀m. Babhɛbhɛ́ nkabhɛnti nɛ baghɔrɛ́-nɛkɔ kɛ̌ mánókó ɛnyɨŋ ɛnɛ yi árɛ̀m. Yɛ̌ndu bǎghɔ́ bɛ́ babhɛbhɛ́ nkábhɛ́nti nɛ baghɔrɛ́-nɛkɔ mánóko Jɔ̌n, bǎkɛ tɨ́knsɛm bɛ mǎnókó ɛnyɨŋ ɛnɛ yí árɛ̀m.” \s1 Bakʉ̌ bɛtɨk nɛ mbɔŋɔ́nkɨ \r (Mk 12.1-12; Lk 20.9-19) \p \v 33 Ghok ka nɛkay nɛ́chák, “Mmǔfú abhɔ̌ŋ nyaka nkɨ. Apɨ mɛnɔk vain arɛ. Atɛp ɛbhá ɛnɛ ɛghabhɛri nkɨ ankɛm. Atɛ́m mbok aghoko nɛbhʉɛt anɛ báyàt kɛpɛm váin, bɛ nnok ywi amfu, mánsɔt, máná mmɛ́m. Ate mɔ́kɛrɛ́mfay amɛm nkɨ wu, bɛ́ ámbák nɛbhʉɛt anɛ mmu áchɔ̀kɔ ndu bɛ́bhábhɛ́ri nkɨ. Afyɛ́ yɛ bo arɛ́ bɛ mánkʉ bɛtɨk mánkɔrɛ nsáy nɛ yi. Arɔ, arɔk nɛkɔ ɛtɔk ɛchak. \f + \fr 21:33 \ft Vain ǎko ndǔ mɛnɔk nɛ básɔt kɛpɛm ɛki mána mmɛ́m.\f* \v 34 Mpok bɛkɔk kɛpɛmɛ́nɔk ákwáy nɔ́kɔ́, mbɔŋɔ́nkɨ ató bakʉ̌ bɛtɨk bhi bachak bɛ mándɔ́k mánsɔ́t aywi ákɔ́rɛ́ mbwɔt. \v 35 Kɛ báchwɔ́bhɛ́ nɔ́kɔ́ amɛm nkɨ, bakʉ̌ bɛtɨk ndǔ nkɨ bákɛ́m bhɔ. Bádɛ́n amɔt, báwáy áchák, bátɛ́mtí anɛfú nɛ batay. \v 36 Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat, mbɔŋɔ́nkɨ wu afɛrɛ bakʉ̌ bɛtɨk abhi báchák ató. Báyá báchá abhɛn mbɨ. Kɛ bakʉ̌ bɛtɨk abhɛn báchí amɛm nkɨ bákɛ́m bhɔ, bákʉ́ ɛnyumɔt nɛ bhɔ́, mbɔ ɛnyǔ bákʉ́ nɛ abhɛn mbɨ. \v 37 Ndǔ ngwɛnti, mbɔŋɔ́nkɨ arɛm nɛ mmʉɛt yi bɛ, ‘Chɔŋ ntó mbɔŋ mɔ́wa. Yɛ̌ yí, bábhɔŋ bɛ́chyɛ yi kɛnókó.’ Afɛrɛ yɛ mɔ́ywi ató. \v 38 Kɛ nɛghɔ́ anɛ bakʉ̌ bɛtɨk bághɔ́ yi, bábhó bɛrɛm nɛ batɨ bɛ, ‘Yɨŋɨ́ mbɔ̌ŋ mɔ́ywi nɛ́, nɛ yí kɛ̌ ábhɔ́ŋɔ́ mɛ́nyiɛ́ nɛwú ɛtayi. Twɔ́ ká sɛ́nkɛm yi sɛ́ngwáy bɛ́ ɛtayi ánáŋ ángú, mɛnyɨŋ ɛbhi mɛ́ndɔp chi ɛbhɛsɛ.’ \v 39 Bákɛ́m yɛ́ yi, baya, báfú amɛm nkɨ nɛ yi, barɔk baway.” \v 40 Yesu ánáŋá nɔ́kɔ́ bɛ́tɛ́m nɛkay ɛnɛn, abhɛ́p yɛ bǒbati ɛtɔk Israɛl bɛ, “Bě bǎkáysí bɛ́ mpok mbɔŋɔ́nkɨ wu ápɛ́rɛ́nsɛm nɛkɔ ɛnɛn yí árɔ́ŋɔ́, ǎkʉ yi nɛ bakʉ̌ bɛtɨk bhɔ?” \p \v 41 Bǒbati bhɔ bakɛmɛ Yesu bɛ, “Mpok anɛ mbɔŋɔ́nkɨ wu ápɛ́rɛ́nsɛm, ǎkʉ bɛbɛ́ptí bakʉ̌ bɛtɨk bhɔ mángú ɛbɛ́ptí nɛwú, ansɔt nkɨ wu anchyɛ ntá bakʉ̌ bɛtɨk abhɛn bápú nɔ́k bɛchyɛ yi aywi ákɔ́rɛ́ mbwɔt tɛ́mté, yɛ̌ntɨkɨ mpok anɛ ɛnyɨŋ ɛ́fú ɛbhɨ.” \p \v 42 Yesu abhɛ́p bhɔ bɛ, “Bǎbhɨ́kɨ́ re pay ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛchi amɛm Ɛkáti Mandɛm? \q1 Básɨŋ bɛ, ‘Nkúbhɛ́ ntay ɛnɛn batěkɛt bágʉɛ́bhɛ́ bɛ́ nɛ́bhɨ́kɨ́ rɨ, \q2 nɔ́ kɛ nɛ́rɔ́bhɛ́ ntay ɛnɛn nɛ́kɛ́mɛ́ ɛkɛt nɛchá batay áchák ankɛm. \q1 Mandɛm kɛ ákʉ́ bɛ́ ɛ́mbák ɛnyu yɔ, \q2 nɛ ɛchi ndaká maknkay tontó ntá yɛsɛ!’ \p \v 43 “Mɛ̌ghàti yɛ be bɛ, chɔŋ Mandɛm amfɛrɛ áfɔ́k anɛ bǎbhɔ́ŋɔ́ ndǔ yí áchí nɛ bhe mbɔ Mfɔ ywɛka, anchyɛ ntá bo báchák abhɛn bákʉ̀ mɛnyɨŋ ɛbhɛn yi áyàŋ bɔ mankʉ.” \v 44 [Yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ akwɛnɛ ndǔ ntay ɛnɛn, ǎsìɛpti ndǔ mbɨŋ, nɛ mmu anɛ ntay ɛnɛn nɛ́kwɛ́nɛ́ yi amʉɛt, nɛ́chɔ̀kɔti yi.] \p \v 45 Bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ bǒnkwɔ Fárisi bághókó nɔ́kɔ́ bakay yɔ nɔ́ Yesu átɛ́mɛ́, bárɨ́ŋɨ bɛ ǎrɛ̀m nɔ chí ɛ̌ti yap. \v 46 Báre yaŋ bɛkɛm yi, kɛ báchày nyaka bɛyǎ bo abhɛn báchi arɛ, mbɔnyunɛ bárɨ́ŋɨ́ nyaka bɛ bǒbhɔ básɔt Yesu mbɔ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Mandɛm. \c 22 \s1 Yesu atɛ́m nɛkǎy ɛpǎ nɛbhay \r (Lk 14.15-24) \p \v 1 Yesu apɛt abho bɛghati bhɔ mɛnyɨŋ ndǔ bakay. \v 2 Yí bɛ, “Mbák Mandɛm achi nɛ bho mbɔ Mfɔ wap, mɛnyɨŋ bɛ́bhak mbɔ ɛnyu ɛchi ndǔ nɛkay ɛnɛn. Mfɔ amɔt anak nyaka ɛpǎ nɛbhay ntá mɔ́ywi. \v 3 Mpok ɛpa ákwáy nɔ́kɔ́, ató bɔ̌-bɛtok abhi bɛ́ mándɔ́k mángátí bǒ abhɛn yi ánáká bɛ mpok akway. Kɛ yɛ̌ amɔt kɛ twɔ. \v 4 Apɛt abhɨŋɨ bɔ̌-bɛtok abhi báchák aghati bhɔ bɛ, ‘Dɔ́k ká ghati bo abhɛn nnáká bɛ́ ngwáy bhɔ bɛsɛnɛ́ mpɔŋ nɛ mǎnáŋ mana nɛnyíɛ́, yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛ́náŋ ɛ́chí téé. Dɔ́k ká ghati bhɔ mántwɔ́.’ \v 5 Kɛ ndǔ bo abhɛn yi ánáká mankɛm, yɛ̌ mmu amɔt abhɨ́kɨ́ fyɛ ntí. Mánkʉ nɔkɔ chi ɛbhap mɛnyɨŋ. Amɔt arɔk ɛbhɨ ɛyi, achák arɔk chí ɛkɛrɛ́siɛ ɛyi, \v 6 abhɛ́nɛ́fú bákɛ́mti bɔ̌-bɛtok abhɛn mfɔ wu átó, bádɛn mbɔ nnya baway. \v 7 Mfɔ wu abhɔ́ŋ bɛyǎ bɛběntɨ. Ató batɛmɛ́ nɛnu bhi bárɔ́k báwáy bǒbhɔ, básɔ́ŋ ɛtɔk ɛyap. \v 8 Abhɨŋɨ yɛ bɔ̌-bɛtok abhi arɛm bɛ, ‘Mpok ɛpa akway. Kɛ bǒ abhɛn nnáká bátɔŋ bɛ babhɨkɨ kway bǒ abhɛn bátwɔ̀ ndǔ ɛpǎ ɛya. \v 9 Dɔ́k yɛ́ ká ndǔ yɛ̌ntɨkɨ mbay, mǎnák yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ bǎghɔ́, bɛ́ ántwɔ́ ndǔ ɛpǎ nɛbhay.’ \v 10 Bɔ̌bɛtok bhɔ bárɔ́k bakʉ mbɔ ɛnyǔ yi ághátí bhɔ. Bábhɨ́ŋɨ yɛ̌ntɨkɨ mmu. Mmǔ mbʉ́mbʉ mǎmbɨŋɨ bhɨ́ŋɨ, mmǔ ndɨ́ndɨ́ mǎmbɨŋɨ bhɨŋɨ. Ɛ́kʉ́ ɛkɛt ɛpǎ nɛbhay ɛ́jwí nɛ bo. \p \v 11 “Kɛ mpok mfɔ áchwé anywɔ́p bɛghɔ bǒ abhɛn yi ánáká, aghɔ́ bɛ́ mmu amɔt abhɨkɨ bhɔŋ nkú-nɛbhay amʉɛt. \v 12 Abhɛ́p mmu wu bɛ, ‘Nkwǎnɛ, ɔkʉ́ ná kɛ ɔ̌chwe fá, nkú-nɛbhay wɔ amʉɛt tí?’ Ɛcha mmu wu ɛnyɨŋ bɛrɛm. \v 13 Mfɔ achyɛ ɛyɔŋ bɛ mánkɛ́m yi mángwɔ́t amɔ nɛ bɛkak, mámɛsɛ nɛfí ndǔ ɛjuri. Arɛ́, bo bábhak ndǔ nɛdǐ kɛbhɔ nɛ nɛnyiɛ́ ámɛ́n.” \v 14 Yesu ánáŋá nɔ́kɔ́ bɛtɛm nɛkay ɛnɛn, arɛm bɛ, “Mandɛm ǎnak bɛyǎ bho, kɛ ǎyap chí bǎrú.” \s1 Bábhɛ́p Yesu ɛ̌ti nkábhɛ́nti ndu báyàŋ yi ánkwɛ́n anyu \r (Mk 12.13-17; Lk 20.20-26) \p \v 15 Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat, mbɔk bǒnkwɔ Fárisi bárɔ́k báté ɛyu, babho bɛyaŋ ɛnyǔ bákway bɛkʉ Yesu ánkwɛ́n anyu, bɛ bɔ mámbɔ́ŋ mbi bɛkɛm yi. \v 16 Báká ɛyɔŋ ɛ́mɔt, bátó mbɔk bakoŋo bhap nɛ mbɔk bo Israɛl abhɛn báté ansɛm Hɛ́rɔd ntá Yesu bɛ mámbɛ́p yi bɛ, “Ntɔŋ, sɛ́rɨ́ŋɨ́ bɛ́ wɔ ɔchí mmu tɛtɛp, nɛ bɛ́ ɔ̌tɔ̀ŋ bho mbi Mandɛm tɛtɛp. Sɛ́rɨ́ŋɨ́ bɛ́ ɔpú yɨŋɨ mmu ndǔ bɛsí ɔ́ncháy yi. \v 17 Ghatí yɛ bhɛsɛ, ɛbhé yɛsɛ ɛka bɛ sɛ́nchíɛ nkábhɛ́nti ntá Mfɔ Rom kɛ ɛ́bhɨ́kɨ́ ka?” \v 18 Yesu arɨŋɨ nkaysi mbʉ́mbʉ yap. Arɛm bɛ, “Bě bho bɛtábhá, ndaká yí mǎmɔ̀ mɛ?” \v 19 Aghati bhɔ bɛ, “Tɔ́ŋ ká mɛ nkáp kpokorok anɛ básɔ̀t bɛchyɛ ndǔ nkábhɛ́nti.” Bátwɔ́ yi nɛ ɛbhɔkɔ nkáp. \f + \fr 22:19 \ft Yesu arɨŋɨ bɛ báyàŋ yi ankwɛn ndǔ ntá yap.\f* \v 20 Yesu asɔt akɛ́m awɔ, abhɛ́p bhɔ́ bɛ, “Ntí ághá nɛ́ arɛ? Nɛ nnyɛ́n chi ɛnɛn ághá?” \v 21 Bákɛ́mɛ yí bɛ, “Chí ntí Sísa, Mfɔ Rom. Nɛ nnyɛ́n, chi ɛni.” Yesu aghati yɛ bhɔ bɛ, “Chiɛ́ yɛ́ ka mfɔ Rom yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛchi ɛyi, mǎnchyɛ Mandɛm yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛchi ɛnɛ Mandɛm.” \v 22 Bághókó nɔ́kɔ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ Yesu arɛmɛ, bápɔ́p! Bárɔ́ yi, barɔk ɛbhak ɛyap. \s1 Ɛnyɨŋ bábhɛ́bhɛ́ Yesu ɛ̌ti nɛpɛrɛ́nsɛm ndǔ nɛpɛ́m \r (Mk 12.18-27; Lk 20.27-40) \p \v 23 Nkúbhɛ́ nywɔp ɛnɔ, mbɔk bǒnkwɔ Sádusi bárɔ́k ntá Yesu bɛbhɛp yi ɛnyɨŋ ndu bɛkʉ yi ánkwɛ́n anyu. Bǒnkwɔ Sádusi babhɨkɨ noko nyaka bɛ ɛwak ɛ́mɔt bawú bápɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m. \v 24 Bábhɛ́p Yesu bɛ, “Ntɔŋ, Moses asɨŋ ndǔ ɛbhé ɛyɛsɛ bɛ, mbák mmu ángú ándɔ́ ngɔrɛ́ kɛ bɔ́ kɛbhɔŋ yɛ̌ mmɔ́, mɔ́mayi abhɔŋ bɛsɔt ngɔrɛ́ wu bɛ́ ámbé bɔ nɛ yi ndǔ nnyɛ́n manɔ anɛ ágú. \v 25 Bɔ̌ chi amɔt bati tándrámɔt báchí nyaka fá. Anɛ mbɨ abháy ngɔrɛ́, agú ɛnɛ́ yi abhɨkɨ bhɔŋ yɛ̌ mmɔ́. Anɛ ákòŋo yi, asɔt kɛ́nkwɛ́sɛ́ wu ndǔ nɛbhay. \v 26 Yí nkwɔ agú, kɛbhɔŋ mmɔ́ nɛ kɛ́nkwɛ́sɛ́ wu. Ɛ́fákari ɛnyumɔt nɛ anɛ ájwí bati arat, nɛ bɔ̌mayi bachak nkwɔ. \v 27 Ndǔ ngwɛnti, ngɔrɛ́ wu nkwɔ agú. \v 28 Ndu ɛchi nɔ, mpok Mandɛm ákʉ̀ bawú mámpɛ́tnsɛm ndǔ nɛpɛ́m, ngɔrɛ́ wu ǎbhák anɛ agha? Ndu bɔ́ mankɛm, bati tándrámɔt, yɛ̌ntɨkɨ mmu wap abhay nyaka yi.” \p \v 29 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Bɛkwɛ́nɛ́ bɛ́chí nɛ bhe tontó! Nti achi bɛ bǎbhɨ́kɨ́ rɨŋɨ yɛ̌ chi mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛchi amɛm Ɛkáti Mandɛm nɛ yɛ̌ chi bɛtaŋ Mandɛm. \v 30 Mpok Mandɛm ákú bawú mámpɛ́tnsɛm ndǔ nɛpɛ́m, bo bábhak mbɔ bɔángɛl awu amfay. Bápú pɛrɛ bhay nɛbhay. \v 31 Kɛ mbák mǎmàkati bɛ bawú bapu kway bɛpɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m, nɔ bǎrɛm bɛ bǎbhɨ́kɨ́ re pay ndǔ Ɛkáti Mandɛm ɛnyɨŋ ɛnɛ yi ágháti bhe? Ɛ́chí amɛm ɛkáti bɛ́ Mandɛm arɛm bɛ, \v 32 ‘Mɛ nchí Mandɛm Ábraham, Mandɛm Áisek, nɛ Mandɛm Jekɔ́p!’ Mandɛm achí Mandɛm bo abhɛn bachi nɛpɛ́m. Apú Mandɛm bawú.” \v 33 Bɛyǎ bo abhɛn báchí nyaka arɛ bághókó nɔ́kɔ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ Yesu árɛ́mɛ́, manyu áchók bhɔ, bɛ́yɨ́ŋɨ ɛnyǔ nɛtɔ́ŋ ɛnɛn Yesu átɔ̀ŋ. \s1 Ɛbhé Mandɛm ɛnɛ ɛcha bɛchak mɛnkɛm \r (Mk 12.28-34; Lk 10.25-28) \p \v 34 Bǒnkwɔ Fárisi bághók bɛ ɛnyɨŋ ɛnɛ Yesu ághátí bǒnkwɔ Sádusi ɛ́kʉ́ manyu áchók bhɔ. Báté ɛyu, báyáŋ ɛnyɨŋ ɛ́chák ɛnɛ bábhɛp Yesu. \v 35 Mmǔ wap amɔt anɛ áchí ɛsáyrí ntɔŋ ɛbhé Moses arɔk mɛmɔ Yesu. Abhɛ́p yi bɛ, \v 36 “Ntɔŋ, ɛbhé ɛnɛ ɛ́chá bɛbhé Moses bɛ́chák chi ɛ́nɛ́?” \v 37 Yesu akɛmɛ yi bɛ, chí ɛbhé ɛnɛ ɛ́rɛ̀m bɛ, “‘Kɔŋ Mandɛm Acha ywɛ nɛ ntɨ ɛnɛ nɛnkɛm, nɛ ɛfóŋó yɛ ɛnkɛm, nɛ nkaysi yɛ nkɛm’. \v 38 Ɛnɛ́ kɛ ɛchi ɛbhé mbɨ, nɛ yɔ́ kɛ ɛ́chá bɛchak mɛnkɛm. \v 39 Ɛnɛ́ ɛ́jwí bɛpay ɛ́chi mbɔ ɛnɛ́, nɛ ɛ́rɛ̀m bɛ, ‘Kɔ́ŋ ntɨ nkwǎ mbɔ ɛnyu ɔ́kɔ́ŋɔ́ mmʉɛt ɛyɛ.’ \v 40 Bɛbhé ɛbhɛn bɛpay bɛ́kútí yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm áyàŋ bo mándɨ́ŋɨ́, mbɔ ɛnyǔ ɛchi ndǔ mɛnyɨŋ mɛnkɛm ɛbhɛn Moses ásɨ́ŋɨ́, nɛ ɛbhɛn barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ Mandɛm básɨ́ŋɨ́.” \s1 Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ́ ǎtò \r (Mk 12.35-37; Lk 20.41-44) \p \v 41 Ɛnɛ́ bǒnkwɔ Fárisi babhʉɛt ɛbhak ɛ́mɔt nɛ Yesu, yi abhɛ́p bhɔ bɛ, \v 42 “Ndǔ nkaysi yɛka, Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò abhɔŋ bɛbhak mmɔ̌ agha?” Bákɛ́mɛ Yesu bɛ, “Abhɔŋ bɛbhak ɛbhárɛ́mɔ Debhít.” \p \v 43 Yesu arɛm bɛ, “Ná ɛchi yɛ bɛ Ɛfóŋó Mandɛm ákʉ nyaka Mfɔ Debhít ambɨŋɨ yi bɛ ‘Acha?’ Mfɔ Debhít arɛm nyaka bɛ, \q1 \v 44 ‘Mandɛm Acha arɛm nyaka ntá Acha wa bɛ, \q2 chɔkɔ fá ɛbhě awɔ́nɛm ɛya ndǔ ɛnɔkɔ-kɛnókó, \f + \fr 22:44 \ft Ɛbhe awɔ́nɛm Mandɛm: Nɔ chi nɛbhʉɛ́t kɛnókó.\f* \q2 kpatɛ nkʉ bǒmpap abhɛ mándɔp mbɔ ɛnɔk ɛnɛ ɔ́nyàŋa chɔŋ bɛkak arɛ.’ \m \v 45 Yesu abhɛ́p yɛ bhɔ bɛ, mbák Mfɔ Debhít ǎbhɨ̀ŋɨ nyaka Mpɛmɛ́ rɛ́ bɛ Acha. Ná Achǎ-rɛ áyibhiri ambak ɛbhárɛ́mɔ ywi?” \p \v 46 Yɛ̌ mmu kɛkway bɛkɛmɛ Yesu ɛnyɨŋ ɛnɛ yi ábhɛ́bhɛ́ bǒnkwɔ Fárisi. Nɛ bɛ́bhó mpok ɛyɔ, yɛ̌ mmu kɛpɛrɛ mɔ bɛbhɛp yi yɛ̌nyɨŋ. \c 23 \s1 Sɔt ká mpok nɛ batɔŋ ɛbhé Mandɛm nɛ bǒnkwɔ Fárisi \r (Mk 12.38-39; Lk 11.43, 46, 20.45-46) \p \v 1 Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat, Yesu abho bɛghati bakoŋo bhi nɛ bɛyǎ bo abhɛn bachi ɛbhak ɛ́mɔt nɛ yi bɛ, \v 2 “Batɔŋ-ɛbhé Mandɛm nɛ bǒnkwɔ Fárisi kɛ bábhɔ́ŋɔ́ bɛtaŋ bɛghati bho mbɔ̌ŋ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛ́chí amɛm bɛkáti ɛbhɛn Moses asɨ́ŋɨ́. \v 3 Bǎbhɔŋ yɛ bɛkoŋo chi mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɔ bárɛ̀m, bǎkɛ́ kʉ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɔ́ bákʉ̀. Nchí rɛm nɔ mbɔnyunɛ bɔ́ babhɔŋ bápú kʉ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɔ́ bághàti bho wáwák. \v 4 Bábày bho mɛnwɔ́ptí batu anti bɛ mámpɔ́kɔ́, ndǔ bɛyǎ bɛbhé ɛbhɛn bɔ báfyɛ̀, kɛ bɔ́ babhɔŋ bápú kwak bo mámbʉ́rɛ́ bɛbhé bhɔ yɛ̌ mandú. \v 5 Bákʉ̀ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛyap chi ndu bɛtɔŋ mmʉɛt. Ɛnyɨŋ ɛ́mɔt ɛchi bɛ, yɛ̌ntɨkɨ mmu wap ǎsɔt Ɛyɔŋ Mandɛm ansɨ́ŋ amfyɛ amɛm bɔ̌mɛnyɨŋ mbɔ nchóŋ ambat nɛfó purɛ́ɛ́, angwɔ́t ɛ́chák ndǔ ɛrɛbháwɔ, kɛ́mbyáká bɛjɛnjɛ̌mɛ́ ndɛn ɛyap nkwɔ bɛ́sàpti mɛ́ncha ɛnyu bɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛbhak. \v 6 Bákɔŋ nkwɔ́ bɛ́chɔkɔ ndǔ bɛbhaká kɛnókó amɛm bɛkɛrɛ́ nɛnɨkɨ́mʉɛt nɛ ndǔ bɛpa. \v 7 Bákɔŋ nkwɔ bɛ bo mánkaka nɔ́kɔ́ bhɔ nɛfísiɛ nɛ kɛnókó. Nɛ bákɔŋ bɛ bo mambɨŋɨ nɔkɔ bhɔ bɛ, ‘Ntɔŋ’. \f + \fr 23:7 \ft Bo bǎchyɛ̀ nyaka batɔŋ bɛyǎ kɛnókó.\f* \v 8 Yɛ̌ mmu ywɛka ákɛ́ ka mámbɨ́ŋɨ́ yi bɛ, ‘Ntɔŋ! Bǎbhɔŋ chi ntɔŋ amɔt, nɛ be mankɛm bǎchi chi batɨ bǒnkwɔ.’ \v 9 Nɛ bǎkɛ́ bhɨŋɨ ntɨ mǔnkwɔ bɛ, ‘Ɛta mbɔnyunɛ bǎbhɔŋ chí chi amɔt, yí mmú áchí amfay.’ \v 10 Nɛ mmu ywɛka ákɛ́ ka batɨ mámbɨ́ŋɨ́ yi bɛ, ‘Ntɔŋ’ \f + \fr 23:10 \ft “Ntɔŋ” ndǔ ndɔ́ŋ anɛ até ndǔ “Kristo”, Mpɛmɛ anɛ ábhɔ́ŋɔ́ nyaka bɛ́twɔ.\f* mbɔnyunɛ bǎbhɔŋ chi amɔt, Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò. \v 11 Mmu anɛ áchá báchák abhɔŋ bɛbhak mǔbɛtok ywɛka. \v 12 Yɛ̌ agha anɛ áyòŋ mmʉɛt, Mandɛm ǎsɛpti yi amɨk, nɛ yɛ̌ agha anɛ ásɛ̀pti mmʉɛt amɨk, Mandɛm ǎkosi yi amfay.” \s1 Bɛtábhá batɔŋ ɛbhé Moses nɛ ɛbhɛn bǒnkwɔ Fárisi \r (Mk 12.40; Lk 11.39-42, 44, 52, 20.47) \p \v 13 Yesu abho yɛ bɛrɛm ntá batɔŋ ɛbhé Moses nɛ bǒnkwɔ Fárisi bɛ, “Bě batɔŋ ɛbhé Moses, nɛ be bǒnkwɔ Fárisi, bo bɛtábhá! Chɔŋ ɛ́mbɛp ntá yɛka ɛncha mbɔnyunɛ bǎchyɛ̀t bo mbǐnywɔp bɛ bákɛ́ rɔ Mandɛm ambak Mfɔ wap. Bě babhɔŋ bǎpú ka Mandɛm ambak Mfɔ ywɛká, nɛ bǎchyɛ̀t mbi ntá abhɛn bákway bɛyaŋ bɛchwe arɛ! \v 14 [Bě batɔŋ ɛbhé Moses, nɛ be bǒnkwɔ Fárisi, bǒ bɛtábhá! Chɔŋ ɛ́mbɛ́p ntá yɛka ɛncha. Bǎsɔt bɛkɛt mánkwɛ́sɛ́, mǎnkʉ nɔkɔ bɛrɔ́rí nɛnɨkɨ́mʉɛt, bɛrwɔ bho bɛ bǎchi bɛsayri bo Mandɛm. Ɛ̌ti yɔ, chɔŋ ntɛ́msí yɛka ancha anɛ bo bachak.] \v 15 Bě batɔŋ ɛbhé Moses, nɛ be bǒnkwɔ Fárisi, bǒ bɛtábhá! Chɔŋ ɛ́mbɛ́p ntá yɛka ɛncha. Bǎkway bɛkɔ mǎnkɨŋɨ bɔmanyu mǎndɔk mbaŋ nɛ mbaŋ mɛ́nú bɛyaŋ yɛ̌ chí mmu amɔt bɛ ámbák mǔnkwɔ ywɛka. Kɛ mpok yi ayibhiri arɔbhɛ mbɔ bhe, nkúbhɛ́ bé kɛ̌ bǎkʉ yi ámbɛ́p ancha be babhɔŋ ndɔŋ ɛpay, ambak mmǔ anɛ árɔ̀ŋ ndǔ nɛpǐngo. \p \v 16 “Bě manɛ́mámɨk abhɛn bǎyà bho mbi, chɔŋ ɛ́mbɛ́p ntá yɛka ɛncha! Bě bǎrɛ̀m bɛ, ‘Mbák mmu ámfyɛ́ bariɛp nɛ Mandɛm bɛkʉ ɛnyɨŋ, anjɨkɨ ndǔ nnyɛ́n ɛkɛrákap Mandɛm bɛtɔŋ bɛ yi abhɔŋ bɛkʉ ɛnyɨŋ ɛyɔ, kɛ yi kɛkʉ yɔ, yɛ̌ ɛsɔŋɔri ɛpu bhak.’ Nɛ bɛ, ‘Mbák mmu ánjɨ́kɨ́ ambɨŋɨ bɛrɨ́tí mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛchi amɛm ɛkɛrákap Mandɛm, abhɔŋ bɛ́bhʉrɛ bariɛp ami.’ \v 17 Bě bɛchɨŋtǐ manɛ́mámɨk! Ɛkɛrákap Mandɛm kɛ̌ ɛ́chá mɛnyɨŋ gol, kɛ mɛnyɨŋ gol kɛ bɛcha ɛkɛrákap ɛnɛ ɛkʉ́ mɛnyɨŋ gol mɛ́mbak nyáŋá? \v 18 Nɛ bǎrɛ̀m bɛ mbák mmu ámfyɛ́ bariɛp nɛ Mandɛm bɛkʉ ɛnyɨŋ, anjɨkɨ ambɨŋɨ nnyɛ́n ɛ́fɛ́mɛ́ akap Mandɛm bɛtɔŋ bɛ abhɔŋ bɛkʉ ɛnyɨŋ ɛyɔ kɛ yi kɛkʉ yɔ, yɛ̌ ɛsɔŋɔri ɛ́pú bhak. Bǎrɛm nkwɔ́ bɛ Mbák mmu ánjɨ́kɨ́ ndǔ nnyɛ́n mɛnyɨŋ ɛbhɛn bábhʉ́rɛ́ ndǔ ɛ́fɛ́mɛ́ bɛchyɛ akap ntá Mandɛm, abhɔŋ bɛ́bhʉrɛ bariɛp ami. \v 19 Bě manɛ́mámɨk! Bɛsí Mandɛm, ɛ́fɛ́mɛ́ akap Mandɛm kɛ̌ ɛcha mɛnyɨŋ ɛbhɛn bábhʉrɛ arɛ́ ndu bɛchyɛ akap, kɛ mɛnyɨŋ ɛbhɔ kɛ bɛcha ɛ́fɛ́mɛ́ akap Mandɛm? Pú ɛ́fɛ́mɛ́ yɔ kɛ̌ ɛ́kʉ̀ ɛnyɨŋ ɛnɛ bábhʉ́rɛ́ arɛ ɛmbak nyáŋá? \v 20 Ndu ɛ́chí nɔ́, mmu anɛ árɛ̀m ndak, anjɨkɨ ambɨŋɨ nnyɛ́n ɛ́fɛ́mɛ́ akap Mandɛm, abhɔŋ bɛrɨŋɨ bɛ, ayɨ́kɨ́ nɔ nkwɔ ndǔ nnyɛ́n yɛ̌ntɨkɨ akap anɛ achi ndǔ ɛ́fɛ́mɛ́ yɔ. \v 21 Nɛ mmu anɛ árɛ̀m ɛnyɨŋ, anjɨkɨ ambɨŋɨ nnyɛ́n ɛkɛrákap Mandɛm, abhɔŋ bɛrɨŋɨ bɛ, ayɨ́kɨ́ nɔ́ nkwɔ chi ndǔ nnyɛ́n Mandɛm mmu achi amɛm ɛkɛrákap, \v 22 nɛ mmu anɛ árɛ̀m ɛnyɨŋ anjɨkɨ, ambɨŋɨ mfay, abhɔŋ bɛrɨŋɨ bɛ ǎyɨkɨ nɔ chi ɛnɔkɔ́ kɛfɔ Mandɛm nɛ Mandɛm mmu áchɔ̀kɔ arɛ.” \p \v 23 Yesu arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Bě batɔŋ ɛbhé Moses, nɛ bě bǒnkwɔ Fárisi, bǒ bɛtábhá, chɔŋ ɛ́mbɛ́p ntá yɛka ɛncha! Bǎsɔt ndu bɛ́rɨ amɔt ndǔ baru byo mǎnchyɛ ntá Mandɛm, mǎnkʉ ɛnyumɔt nɛ mbwɔ́t achak, kɛ bǎpú fyɛ́ ntí bɛbhak chak nɛ bo mankɛm, bǎpú fyɛ́ ntí bɛghɔ bho ntínso, nɛ bǎpú fyɛ́ ntí bɛbhak tɛtɛp nɛ bo mankɛm. Ɛ́rɨ bɛkʉ mɛnyɨŋ ɛbhɛn ɛcha bɛkɔrɛ mɛnyɨŋ baru byo, mǎnchyɛ ndu amɔt ntá Mandɛm. Ɛ́rɨ nyaka bɛ mǎnkóŋó ɛbhé ɛnɛ bɛkɔrɛ mɛnyɨŋ ndǔ baru byo mǎnchyɛ ndu amɔt ntá Mandɛm, kɛ bǎbhɨkɨ bhɔŋ nyaka bɛghɔkɔntɨk bɛbhé bɛ́chák. \v 24 Bě manɛ́mámɨk abhɛn bǎyà bho mbi, bǎsɔt mpok bɛ́fɛ́rɛ yɛ̌ntɨkɨ mɔ́nya anɛ áchí amɛm ɛnyɨŋ ɛnɛ mǎnyú, kɛ mpɔŋɔ baso mǎmɛnɛmɛ́n ham. \p \v 25 “Bě batɔŋ ɛbhé Moses, nɛ be bǒnkwɔ Fárisi, bǒ bɛtábhá, chɔŋ ɛ́mbɛp ntá yɛka ɛncha! Chɔŋ ɛ́mbɛp ntá yɛka ɛncha mbɔnyunɛ bǎsɔ̀t mpok bɛ́tyɛt nsɛm-ámok nɛ nsɛmɛ́ nchán, kɛ batɨ yɛka ájwí nɛ bɛpɔ̌ nkaysi ndǔ bǎsɔt mɛnyɨŋ bho nɛ bɛtaŋ, nɛ ndǔ bǎchi bo batɨ rakáraka. \v 26 Bě Nkwɔ Fárisi, manɛ́mámɨk! Ya ká mbɨ sǒ mmɛm ámók nɛ mmɛm nchán. Mbák mǎnkʉ nɔ, chɔŋ nsɛm-ámok nɛ nsɛmɛ́ nchán ɛ́ndyɛrɛ pɛ́pɛ̌pɛ́p nkwɔ. \p \v 27 “Bě batɔŋ ɛbhé Moses, nɛ be bǒnkwɔ Fárisi, bǒ bɛtábhá! Chɔŋ ɛ́mbɛ́p ntá yɛka ɛncha mbɔnyunɛ, bǎchí mbɔ manɛm anɛ bághókó sayri, bawati nɛ mbɨ pɛ́pɛ́p, ɛnyu ɛnɛ mmu ághɔ̀, ankɔŋ, yɛ̌ndu bɛrɛnɛ́ bawú ɛbhɛn mɛ́náŋ bɛ́chɔ́ŋɔ́ nɛ bɛghɛp kɛ bɛchi amɛm. \v 28 Ɛnyu yɔ kɛ̌ bǎchi. Mmu ǎghɔ be ankaysi bɛ bǎchi chak nɛ bho, kɛ batɨ yɛka ájwí amɛm nɛ bapu nɛ bɛbʉ́.” \s1 Chɔŋ mántɛ́msi batɔŋ ɛbhé Moses nɛ bǒnkwɔ Fárisi \r (Lk 11.47-51) \p \v 29 Yesu arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Bě batɔŋ ɛbhé Moses, nɛ be bǒnkwɔ Fárisi, bǒ bɛtábhá, chɔŋ ɛ́mbɛ́p ntá yɛka ɛncha! Bachǐmbɨ bhɛka baway nyaka barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ nɛ bo abhɛn bachi chak bɛsí Mandɛm. Bǎtè manɛm ayap nɛ́nɛ, mǎngwati nɔkɔ mbɨ arɛ́ bɛkʉ yɔ ándɨ́ amɨ́k. \v 30 Bǎkʉ̀ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mǎndɛmɛ nɔkɔ bɛ, ‘Mbɔ bhɛsɛ sɛchi nyaka mpok bachǐmbɨ bhɛsɛ, mbʉ́ sɛ́bhɨ́kɨ́ ka nɛ bhɔ bɛ mángwáy barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ Mandɛm Acha.’ \v 31 Nɛrɛm anɛ bárɛ̀m nɔ ǎtɔŋ bɛ bě bǎbhɔŋ bárɛ̀m nɛ manyu yɛka bɛ bǎchi ɛnyumɔt mbɔ bachǐmbɨ bhɛka abhɛn báwáy nyaka barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ Mandɛm. \v 32 Dɔ́k yɛ́ ka ambɨ mǎnáŋá bɛtɨk ɛbhɛn bachǐmbɨ bhɛka bábhó. \v 33 Bě nnyɔ́ ɛnɛ! Bě bho bǎbɛbhɛ bǎchá mbɔ̌ŋ bɛfé! Bǎkáysí bɛ́ bǎkway bɛbhɔŋ mbi bɛbʉɛ bɛ Mandɛm akɛ tɛmsi bhe amɛm nɛpǐngo? \v 34 Ghók yɛ́ ka, nchí to be baghatǐ Ɛyɔŋ Mandɛm nɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ áchí ndɨŋɨndak ndu ákòŋo Ɛyɔŋ Mandɛm. Chɔŋ ntó be bátɔ̀ŋ-Ɛyɔŋ Mandɛm nkwɔ́. Chɔŋ mǎngwáy mbɔk ɛyap, mǎngo báchák ndǔ bɛkotakati, nɛ mǎndɛn abhɛ́nɛ́fú nɛ bɛkpa amɛm bɛkɛrɛ́ nɛnɨkɨ́mʉɛt ɛbhɛka, mǎnkoŋo nɔkɔ bɔ́ bɛtɔk nɛ bɛtɔk ndu bɛkɛm bhɔ bɛway. \v 35 Chɔŋ ɛyɔ ɛnkʉ bɛ manoŋ yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ achi chak anɛ bo báwáy, ámbák be anti, bɛ́bho nɛ manoŋ Ábɛl mmu achí nyaka chak bɛsí Mandɛm, bɛghaka ndǔ manoŋ Sakaría mmɔ̌ Barákia, mmu bǎwáy nyaka nɛntɨ ɛkɛrákap Mandɛm nɛ nɛbhʉɛt anɛ báchyɛ̀ akap arɛ́. \v 36 Nchí ghati bhe bɛ, chɔŋ Mandɛm antɛmsi be bho mkpák anɛ ɛchɔŋ mankɛm ɛ̌ti bɛbɛ́ptí mɛnyɨŋ ɛbhɛn bě nɛ bachǐmbɨ bhɛka bǎkʉ́.” \s1 Yesu adi kɛbhɔ ɛ̌ti bo Yerúsalɛm \r (Lk 13.34-35) \p \v 37 Yesu akók arɛm bɛ, “Eé Yerúsalɛm, bǒ Yerusalɛm! Bě bo bǎwày barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ Mandɛm, mǎntɛmti nɔkɔ nɛ batay ndu bɛway bo Mandɛm átó bɛ mángátí bhe Ɛyɔŋ ɛyi. Ndǔ bɛyǎ mpok, njáŋ bɛsɔt bhe mfyɛ́ amʉɛt bɛ́ mǎmbak nɛ mɛ mbɔ bɔ̌nkɔk abhɛn nnɔ nkɔk ákútí nɛbhʉɛt amɔt nɛ bɛbhap ɛbhi, kɛ bǎpú ka bɛ nkʉ nɔ! \v 38 Nɛ nɛ́nɛ, chɔŋ Mandɛm andɔ ɛkɛt ɛyɛka, ɛ́ndɔp ɛnyu yɔ. \v 39 Nɛ dɨŋɨ́ ká bɛ, bǎpú pɛrɛ ghɔ́ chɔŋ mɛ wáwák kpatɛ mpok anɛ bǎrɛ̀m bɛ, ‘Sɛ́mbɨ́tí mmu anɛ átwɔ̀ ndǔ nnyɛ́n Mandɛm Acha.’” \c 24 \s1 Yesu arɛm bɛ́ chɔŋ mánchɔŋti ɛkɛrákap \r (Mk 13.1-2) \p \v 1 Mpok Yesu árɔ́ ɛkɛrákap Mandɛm árɔ̀ŋ, baghɔkɔ́ bhi bábhɨ́ŋɨ yi, mándɛmɛ nɔkɔ bɛ yi ángɔ́ ndǔ ɛkɛt ɛyɔ ɛrɨ ɛcha! \v 2 Kɛ akɛmɛ bhɔ bɛ, “Pú bǎghɔ̌ mɛnyɨŋ mɛnkɛm ɛbhɛn básɔ́rɛ́ báté bɛkɛt ɛbhɛn bɛchi ndǔ ɛkɛrákap kɛ ɛ́bhak ɛnyunɛ? Nchí ghati bhe bɛ, mpok ǎtwɔ̀ anɛ ɛkɛt ɛnɛ ɛ́rɔ̀ŋ amɨk ɛnkɛm, yɛ̌nyɨŋ kɛrɔp téé.” \s1 Chɔŋ mánchyɛ nɔkɔ bhe bɛyǎ ɛsɔŋɔri \r (Mk 13.3-13; Lk 21.7-19) \p \v 3 Ɛnɛ́ Yesu achi chɔ́kɔ́ ambɨ Njiɛ Mɛnɔk Ólif. Bakoŋo bhi bárɔ́k ntá yi. Yɛ̌ mmu achak kɛbhak nɛ bhɔ. Bárɛ́m bɛ, “Ɛta, ghati bhɛsɛ, chɔŋ ɛ́mfakari nɔ ntɨkɨ mpok, nɛ ntɨkɨ ɛrɨŋ ɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛkʉ bo mándɨŋɨ bɛ mpok anɛ ɔ́twɔ̀ arɔp kɛ́kwɔ́t, nɛ bɛ́ mandú mpok mmɨk ǎmay?” \v 4 Yesu akɛmɛ bhɔ bɛ, “Sɔt ka mpok bɛ́ yɛ̌ mmu ákɛ́ rwɔ́ bhe! \v 5 Bɛyǎ bo bátwɔ̀ chɔŋ mánsɔt nnyɛ́n ɛna mántɛn ambɨ, yɛ̌ntɨkɨ mmu wap andɛm nɔkɔ bɛ ‘Yi kɛ achi Mpɛmɛ anɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtó!’ Nɛ mándwɔ bɛyǎ bhó bɛ mánjibhiri batɨ yap. \v 6 Chɔŋ mǎngók nsóŋó nɛnu, mǎngok mbok ɛ̌ti manu anɛ achi nɛkɔ nɛsiɛ nɛ anɛ átwɔ̀ ansɛm. Kɛ bǎkɛ́ chay. Mɛnyǔ mɛnyɨŋ ɛbhɔ bɛ́bhɔŋ bɛfakari, kɛ ɛyɔ ɛpu tɔŋ bɛ ngwɛnti mmɨk aghaka. \v 7 Chɔŋ bɛtɔk mɛ́nu nɛ bɛtɔk bɛ́chák, bafɔ̌ ɛtɔk mánu nɛ batɨ̌ bafɔ̌ ɛtɔk. Chɔŋ nsay ankwɛ́n mbaŋ nɛ mbaŋ, mmɨk anyɨkɨsi ndǔ bɛtɔk nɛ bɛtɔk. \v 8 Kɛ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm bɛchi chi mbɔ nɛbhǒnɛt ɛnɛn bɛbe ntá ngɔrɛ́ anɛ ánòŋsi. \p \v 9 “Mpok mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛ́fàkari, chɔŋ mánkɛm be mámfyɛ amɔ́ bǒbati ɛtɔk bɛ mányok bhe sayri, mángwáy bhe. Nɛ chɔŋ bǒ bɛtɔkɔ́ mmɨk mankɛm mámpap bhe ɛ̌ti bǎchí bakoŋo bha. \v 10 Nɛ mpok yɔ, chɔŋ bɛyǎ bakoŋo bha mánkɛmɛ mmʉɛt ansɛm, mánti nɔkɔ batɨ ntá bǒbati ɛtɔk, nɛ mámpabhɛ nɔkɔ batɨ. \v 11 Mpok yɔ, bɛyǎ bo báfù, mándɛmɛ nɔkɔ bɛ báchí baghatǐ Ɛyɔŋ Mandɛm, ɛnɛ́ bárùɔ bho rwɔ́ bɛ mankoŋo bhɔ. \v 12 Chɔŋ bɛbɛ́ptí mɛnyɨŋ ɛbhɛn bo bákʉ̀ mɛ́nja kpát bo kɛpɛrɛ kɔŋ batɨ. \v 13 Kɛ mmǔ anɛ átè kákátí tɛ ndǔ ngwɛnti, Mandɛm ǎpɛmɛ yi. \v 14 Nɛ bo bábhɔŋ bɛghati Mbok Ndɨ́ndɨ́ nɛ ɛ̌ti Kɛfɔ Mandɛm ndǔ bɛtɔkɔ́ mmɨk mɛnkɛm, bɛ́ amɛm yɛ̌ntɨkɨ ɛtɔk bo mámbɔ́ŋ mbi bɛghok yɔ, kɛ Mandɛm ankʉ ngwɛnti mmɨk antwɔ́.” \s1 Ɛrɛm ɛsɔŋɔri ɛnɛ ɛbhɔŋɔ bɛ́twɔ Yerúsalɛm \r (Mk 13.14-23; Lk 21.20-24) \p \v 15 “Chɔŋ mǎngɔ ‘Ɛrɛm ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm ápábhɛ́’ téé amɛm Ɛkɛrɛ́ Mandɛm ndu ɛ́nyɔ̀p yɔ mbɔ ɛnyǔ Daniɛl ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Mandɛm árɛ́mɛ́ tɛsáy bɛ chɔŋ ɛ́mfakari.” [Yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ápay ɛkáti ɛnɛ́ ámfyɛ anti, anjwimɛm.] \v 16 “Mpok yɔ, bǒ abhɛn bachi atú Judɛ́ya mámbʉ́ɛ́, mámbɛ́sɛ́ amfǎy njiɛ. \v 17 Mpok yɔ, mbák ɛ́fákárí bɛ́ mmu ǎkʉ bɛtɨk amfǎy ɛkɛt ɛyi, ákɛ́ sɔŋɔri mmʉɛt bɛsɛp kpɨk bɛ andɔk amfɛrɛ mɛnyɨŋ anywɔ́p kɛ ambʉɛ. \v 18 Nɛ mmu anɛ achi ɛbhɨ ákʉ̀ bɛtɨk, ákɛ́ rɔ́ŋ kpɨ́k bɛbuɔp ndɛ yi. \v 19 Nɛ chɔŋ ɛ́mbɛ́p ɛncha ntá baghɔrɛ́ abhɛn báchi nɛ mɛniɛ nɛ abhɛn báchí nɛ bɔ amɔ mpok yɔ! \v 20 Nɨk nɔ́kɔ́ ka mmʉɛt bɛ mpok bɛbʉɛ ákɛ́ kwɛn yɛ̌ chi mpok mbaŋ ǎkwɛn chaɛɛ, nɛ yɛ̌ chi ndǔ nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt. \v 21 Bǎkɛ rɔ mɛnɨkmʉɛt, mbɔnyunɛ ɛsɔŋɔri ɛnɛ́ bo bábhɔ̀ŋ mpok yɔ chi ɛnyǔ ɛsɔŋɔri ɛnɛ bábhɨ́kɨ́ re ghɔ wáwák tɛ nɛbhǒmɨk. Nɛ mpok yɔ ánáŋ ámfʉɛ́t, ɛnyǔ ɛsɔŋɔri yɔ ɛpu pɛrɛ bhák wáwák. \v 22 Nɛ mbɔ Mandɛm abhɨ́kɨ́ kpɔt manywɔp yɔ bɛ akɛ ya, mbʉ yɛ nkwǎŋwaŋ amɔt apu rɔp nɛpɛ́m. Kɛ Mandɛm akpɔt mpok ɛsɔŋɔri yɔ mbɨŋ ɛ̌ti bo abhɛn yi áyábhɛ́ bɛ mambak abhi. \v 23 Mpok yɔ, mbák mmu ángátí bhe bɛ, ‘Ghɔ́ ká Mpɛmɛ anɛ Mandɛm átó fá’, yɛ̌ chi bɛ, ‘Ghɔ́ yi awu!’ Bǎkɛ́ noko bɛ ɛchi tɛtɛp. \v 24 Bǎkɛ́ noko bɛ́ ɛ́chí tɛtɛp mbɔnyunɛ chɔŋ bǒ bɛtábhá mantwɔ, yɛ̌ntɨkɨ mmu wap andɛm nɔkɔ bɛ yi kɛ achi Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎto. Chɔŋ barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ nsé nkwɔ mantwɔ. Nɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu wap ǎtwɔ, ankʉ nɔkɔ bɛrɛmɛ mɛnyɨŋɨ́ maknkay ndu bɛrwɔ bho. Nɛ mándwɔ́ yɛ̌ chí bǒ abhɛn Mandɛm áyábhɛ́ bɛ mámbák abhi, mbák bábhɔŋ mbi bɛkʉ nɔ. \v 25 Sɔt yɛ ka mpok! Nnáŋ ngati nɔ bhe mɛnyɨŋ ɛbhɛn ambɨ ambɨ. \v 26 Ndǔ ɛchi nɔ, mbák yɛ̌ mmu angati bhe bɛ, ‘Yɨŋɨ́ ka Kristo awu amɛm baso’, bǎkɛ́ noko mǎmfá bɛrɔŋ arɛ. Yɛ̌ mmu andɛm chi bɛ, ‘Yɨŋɨ́ ká Kristo fá amɛm mɔ́kɛt’ bǎkɛ́ noko ɛnyɨŋ ɛnɛ yi árɛ̀m. \v 27 Bǎkɛ́ rɔ mmu ándwɔ́ bhe mbɔnyunɛ, mbɔ ɛnyǔ miámiaŋ ákɔ̀t, angɔɔ, bɛfu ɛbhɔ́kɔ́ nɛbu ɛ́mɔt bɛghaka ɛchak, nɔ́ kɛ̌ ɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛbhak mpok Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm nchí twɔ. \v 28 Nɛbhʉɛt anɛ ɛgú-nnya ɛchi, arɛ́ kɛ̌ kɛnɛn ɛkɛ́n kɛ́nyìɛ bɛgú nnya kɛ́chɛmti. \s1 Mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛ́fákari kɛ Yesu antúɔ́ \r (Mk 13.24-27; Lk 21.25-28) \p \v 29 “Mbák manywɔp anɛ bɛyǎ ɛsɔŋɔri yɔ ámay, mmok ánɛm tɛ́mté, ntaŋ kɛpɛrɛ ghɔɔ, mambe ámfu amfay ánkwɛnti, nɛ bɛtaŋ mfáy mɛnyɨkɨsi. \v 30 Mpok yɔ kɛ̌ ɛrɨŋ ɛnɛ́ ɛ́tɔ̀ŋ bɛ Mɛ Mmǔ mfú ntá Mandɛm nchí twɔ ɛ́bhesi yɛ amfay, nɛ bǒ yɛ̌ntɨkɨ nnɛrɛ́kɛt fá amɨk mámbo mɛ́miak nɛ amɔ mámbɨkɨ nɔkɔ ndǔ kɛbhɔ áyɔ́mɛ. Nɛ mángɔ nɔkɔ ndǔ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm nchí sɛp nchí twɔ amɛm nɛbháŋ ɛnɛn mfay nɛ bɛtaŋ, mbaŋ ɛ́nkɛm ɛ́ngɔ nɔkɔ nɛ bɛdiɛ́rɛ́ Mandɛm. \v 31 Nɛ ɛrɛm ɛyɔŋɔ́ mmba ɛ́nkwɛn. Chɔŋ ntó bɔángɛl abha ndǔ mmɨk nkɛm, mánsɔt bo abhɛn Mandɛm áyábhɛ́, bɛbho ndǔ ɛbhɔ́kɔ́mɨk ɛ́mɔt bɛghaka ndu ɛchak, mánchɛm nɛbhʉɛt amɔt. \s1 Ɛnyɨŋ ɛnɛ nɛkǎy ɛnɔkɔ Fig nɛ́tɔ̀ŋ bhɛsɛ \r (Mk 13.28-31; Lk 21.29-33) \p \v 32 “Ghɔ́k ká ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛnɔkárɛm ɛnɛ bábhɨŋɨ bɛ́ ‘Fig’ ɛ́tɔ̀ŋ bhɛsɛ. Ɛ́náŋ ɛ́mbó bɛtɛm bɛtɔ́, bǎrɨŋɨ bɛ́ ɛso ɛ́rɔp chi kɛkwɔt. \v 33 Ɛ́chí ɛnyumɔt nɛ nɛtwɔ wa, Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm. Mǎnáŋ mǎngɔ ndǔ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm nɛ ngátí bhe bɛ́fàkari, dɨŋɨ́ ka bɛ mpok nɛtwɔ wa arɔp kɛkwɔt. \v 34 Nchí ghati be tɛtɛp bɛ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm bɛ́bhɔŋ bɛfakari, kɛ mkpáká bho abhɛn ɛchɔŋ amfʉɛ́t. \v 35 Chɔŋ mfay amfʉɛt, mmɨk amfʉɛt, kɛ Ɛyɔŋ ɛya ɛ́pú fʉɛt wáwák. \s1 Yɛ̌ mmu abhɨ́kɨ́ rɨŋɨ mpok Yesu átwɔ̀ \r (Mk 13.32-37; Lk 17.26-30, 34-36) \p \v 36 “Kɛ yɛ̌ mmu abhɨkɨ rɨŋɨ mbɔ̌ŋ mpok anɛ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛ́fàkari. Bɔangɛl Mandɛm bábhɨ́kɨ́ rɨŋɨ, Yɛ̌ chí Mmɔ Mandɛm abhɨ́kɨ́ rɨŋɨ. Ɛta aywǐntí kɛ̌ arɨŋɨ. \v 37 Mpok anɛ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm nchí twɔ, mɛnyɨŋ bɛ́bhak mbɔ ɛnyǔ bɛ́chí nyaka mpok Nóa. \v 38 Eghorǐ manyiɛp ɛ́pɛ́rɛ twɔ ndǔ mpok Nóa, bo mányìɛ̀ nyaka mányu nɔkɔ, nɛ mámbay nɔkɔ babhay, nɛ mántoko nɔkɔ bɔ, kpátɛ mpok anɛ Nóa áchwe amɛm ɛrɛmɛ́ áchwí anɛ Mandɛm ághátí nyaka Nóa ángókó. \v 39 Bo bábhɨ́kɨ́ rɨŋɨ nyaka ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́bhɔ́ŋɔ́ bɛ́fákari, kpátɛ mpok ɛ́ghorǐ manyiɛp ɛ́twɔ. Nɛ mpok ɛ́twɔ ɛ́pɔ́kɔ bɔ mankɛm. Ɛnyu yɔ kɛ̌ nɛtwɔ wa, Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm ábhák chɔŋ. \v 40 Mpok yɔ, mbák bǒ bati apay bachi ɛbhɨ bákʉ̀ bɛtɨk, bákway bɛsɔt amɔt mándɔ achak. \v 41 Nɛ mbák baghɔrɛ́ bati apay bachi nɛbhʉɛt amɔt bákɔ̀k nchwi, bákway bɛsɔt amɔt mándɔ achák. \v 42 Bák yɛ́ ka pě, mbɔnyunɛ bǎbhɨ́kɨ́ rɨŋɨ nywɔp ɛnɛn Acha yɛka átwɔ̀. \v 43 Bǎbhɔŋ bɛrɨŋɨ bɛ mbák mbɔŋɔ́kɛt arɨ́ŋɨ́ mpok anɛ ngɛ́p átwɔ̀ ɛkɛt ɛyi, apú bhʉɛrɛ kɛnɔ́. Ǎbhak pě, bɛ ngɛ́p akɛ twɔ andak ɛkɛt. \v 44 Bě nkwɔ́ bǎbhɔŋ yɛ bɛbhak pě mpoknkɛm, mbɔnyunɛ, Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm, nchí twɔ́ chí mpok anɛ yɛ̌ mmu apu kway bɛkaysi bɛ mɛ̌twɔ.” \s1 Mmɔ̌ bɛtok anɛ achi tɛtɛp \r (Lk 12.41-48) \p \v 45 Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat Yesu arɛm bɛ, “Agha yɛ́ áchí mmɔ̌bɛtok tɛtɛp anɛ ábhɔ́ŋɔ́ kɛboŋ nɛ mbɔŋɔ́kɛt ásɨ́kɨ́ntɨ nɛ yí? Chí mmɔ̌bɛtok anɛ mbɔŋɔ́kɛt ákway bɛrɔ ɛkɛt ntá yi, angati yí bɛ ánchyɛ́ nɔ́kɔ́ nɛnyíɛ́ ntá batɨ̌ bɔ̌-bɛtok ndǔ mpok. \v 46 Chɔŋ ɛ́ndɨ ntá mmɔ̌bɛtok wu ɛncha mpok chi-bɛtɨk ywi afu nɛkɔ, apɛtnsɛm, aghɔ́ bɛ́ yi ǎkʉ̀ bɛtɨk ɛbhi sayri. \v 47 Dɨŋɨ́ ká bɛ chi-bɛtɨk apú nɔ́k bɛrɔ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛyi awɔ́ mmɔ̌bɛtok wu. \v 48 Kɛ mbák mmɔ̌bɛtok achi ɛbɛ́ptí mmu, andɛm nɛ mmʉɛt yi bɛ, ‘Mbɨ́kɨ́ kaysi bɛ chɔŋ chi-bɛtɨk awa ampɛtnsɛm ndu nɛkɔ̌ ɛnɛn yi árɔ́ŋɔ́ áyák’, \v 49 ambo bɛdɛn batɨ̌ bɔ̌-bɛtok, anchɛm ɛkakánɛkɔ nɛ manyǔ mmɛ́m, ambo mɛnyiɛ, anyu nɔkɔ nɛ bhɔ, \v 50 chi-bɛtɨk ywi ǎkway bɛ́twɔ ndǔ nywɔp ɛnɛn yi abhɨkɨ kaysi bɛ yi ǎkway bɛpɛtnsɛm. \v 51 Nɛ mbák ɛ́mfákárí ɛnyu yɔ, chi-bɛtɨk ǎtɛmsi yi sayri, antɛ́n yi ándɔ́k ámbák nɛ bǒ bɛtábhá, ndǔ nɛbhʉɛ́rɛ́ kɛbhɔ nɛ nɛnyiɛ́ ámɛ́n.” \c 25 \s1 Nɛkǎy baghɔsɔ́ŋ bati byo \p \v 1 Yesu atɛ́m nɛkay ɛnɛn bɛ, “Nywɔp Mandɛm átwɔ̀ bɛbhak Mfɔ bǒbhi, mɛnyɨŋ bɛ́bhak mbɔ ɛnyǔ ɛchi ndǔ nɛkǎy baghɔsɔ́ŋ bati byo abhɛn básɔ́rɛ́ nyaka bɛrɔ́ŋɔ́ ɛbhap, barɔk bɛtɛmɛri mbǎyngɔrɛ́ amɔt. \v 2 Bati atay bábhɔ́ŋ kɛ́ŋwáŋ, báchák bati atay bábhák ɛchɨŋti. \v 3 Abhɛn ɛchɨŋti bápɔ́kɔ bɛrɔ́ŋɔ́ bhap, kɛ bɔ́ kɛpɔkɔ bawɛt mánkɛ́m amʉɛt. \v 4 Kɛ abhɛn kɛ́ŋwáŋ bápɔ́kɔ́ nɔ́kɔ́ ɛbhap bɛrɔ́ŋɔ́, bápɔ́kɔ mɛnyɨŋ bawɛt nkwɔ bákɛ́m amʉɛt. \v 5 Ɛ́fákari bɛ mbǎyngɔrɛ́ anɛ bɔ mankɛm mánòŋ abhɨkɨ twɔ́ áyák. Ɛ́kʉ́ bábhó mɛmɔk kɛnɔ́, kpát bákwɛ́n kɛnɔ́. \v 6 Ɛ́gháká nɔ́kɔ́ nɛ́ntɨ́bhɛti, mmǔ amɔt abho bɛbɨk andɛm nɔkɔ bɛ, ‘Ghók ká, mbǎyngɔrɛ́ wu atɛwú átwɔ̀! Twɔ́ ká sɛnsyɛpti yi!’ \v 7 Baghɔsɔŋ bhɔ mankɛm bácháyti, maŋɛmɛ, yɛ̌ntɨkɨ mmu wap abho bɛ́kósi nnɨk-ɛrɔ́ŋɔ́ ywi. \v 8 Abhɛn ɛchɨŋti bati atay babho bɛrɛm ntá abhɛn kɛ́ŋwáŋ bɛ, ‘Kwak ka bhɛsɛ nɛ mbɔ bawɛt ɛrɔ́ŋɔ́. Ɛbhɛsɛ́ bɛrɔ́ŋɔ́ bɛ́twɔ̀ nɛmɛ.’ \v 9 Kɛ abhɛn kɛ́ŋwáŋ bákɛ́mɛ bɛ, ‘Ngufú bawɛt amɛn sɛ́bhɔ́ŋɔ́ apu kway chɔŋ bhɛsɛ nɛ bhe. Dɔ́k ká ntá batǐ bawɛt mǎnku amɛka bawɛt.’ \v 10 Kɛ bárɔ́ŋ nɔ́kɔ́ bɛku amap bawɛt, mbǎyngɔrɛ́ achwɔp, asɔt abhɛn bati atay, abhɛn ɛbhap bɛrɔ́ŋɔ́ bɛ́dù, achwe amɛm ɛpǎ nɛbhay nɛ bhɔ́. Bakʉ̌-bɛtɨk báya nɛkok batiɛp. \v 11 Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat, baghɔsɔ́ŋ abhɛn báfú bɛku bawɛt bápɛtnsɛm, báte nɛfí, babho bɛdɛp nɛkok, mándɛmɛ nɔkɔ bɛ, ‘Ɛta, Ɛta, dɛm mánɛ́nɛ́ bhɛsɛ mbǐnywɔp’. \v 12 Kɛ mbǎyngɔrɛ́ akɛmɛ bhɔ chi bɛ, ‘Dɨŋɨ́ ká bɛ mbɨ́kɨ́ rɨŋɨ bhe!’” \v 13 Yesu ánáŋá nɔ́kɔ́ bɛ́tɛ́m nɛkay ɛnɛn, arɛm bɛ, “Bák yɛ ka pě, mbɔnyunɛ bǎbhɨ́kɨ́ rɨŋɨ mpok anɛ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm nchí twɔ.” \s1 Nɛkǎy bɔ̌bɛtɨk bati arat \r (Lk 19.11-27) \p \v 14 Yesu atɛ́m nɛkay ɛnɛ́nɛ́fú bɛ, “Mpok Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm nchí twɔ, mɛnyɨŋ bɛ́bhak mbɔ ɛnyu ɛ́fákárí nyaka nɛ mmu amɔt nɛ bakʉ̌ bɛtɨk abhi. Nywɔp nɛ́mɔ́t, achyɛ nkáp bɛ mándɔp mánkɔ nɔkɔ ɛsiɛ́ nɛ wu. \v 15 Arɔ bhɔ nkáp bɛkoŋo ɛnyǔ yɛ̌ntɨkɨ mmu wap ákwày bɛkʉ nɛ aywi nkáp. Achyɛ amɔt bɛbhǎ nkáp bɛtay. Achyɛ achák bɛbhǎ nkáp bɛpay. Achyɛ anɛfu ɛbhǎ nkáp ɛ́mɔt. Afa yɛ arɔk nɛkɔ. \v 16 Bárɔ́bhɛ́ nɔ́kɔ́, mǔbɛtɨk anɛ yí áchyɛ́ bɛbhǎ nkáp bɛtay abho bɛkɔ ɛsiɛ nɛ wu tɛ́mté. Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat, abhɔ́ŋ nsáy bɛbhǎ nkáp bɛ́chák bɛtay. \v 17 Anɛ bɛbhǎ nkáp bɛ́páy akʉ ɛnyumɔt, abhɔ́ŋ nsáy bɛbha bɛpay. \v 18 Kɛ nkʉbɛtɨk anɛ ɛbhǎ nkáp ɛ́mɔt, ásɔ́rɛ́ nɔ́kɔ́ aywi nkáp, arɔk atɛ́m chí mbok amɨk abhɛsɛ ɛbhǎ nkáp ɛyɔ arɛ. \v 19 Chi-bɛtɨk, átát nɔ́kɔ́ ndǔ nɛkɔ ɛnɛn yi árɔ́ŋɔ́, apɛtnsɛm, abhɨŋɨ bakʉ̌ bɛtɨk bɛ mántwɔ́, yɛ̌ntɨkɨ mmu wap andɛm ɛnyǔ yi akʉ nɛ aywǐ nkáp. \v 20 Anɛ bɛbhǎ nkáp bɛtay atwɔ́ nɛ bɛbha byó, arɛm bɛ, ‘Ɛta, ɔchyɛ́ nyaka mɛ bɛbhǎ nkáp bɛtay bɛ nkɔ ɛsiɛ nɛ wu. Nnu kpát bɛbha bɛ́chák bɛ́tay bɛ́ko amfay.’ \v 21 Chi-bɛtɨk akaka yi tontó arɛm bɛ, ‘Ɔkʉ sayri! Ɔchí ɛrɨ́tí mǔbɛtɨk nɛ ɔchí mmu tɛtɛp. Ɔtɔ̌ŋ ndǔ mandú nkáp bɛ ɔchí mmu tɛtɛp. Nɛ́nɛ, chɔŋ nchyɛ́ wɔ bɛtaŋ amfay bɛyǎ mɛnyɨŋ. Twɔ́ sɛ́nkʉ́ maŋák!’ \v 22 Anɛ bɛbhǎ nkáp bɛpay atwɔ́ nɛ mɛnwi arɛm bɛ, ‘Ɛta, ɔchyɛ́ nyaka mɛ bɛbhǎ nkáp bɛpay. Nnu kpát bɛchak bɛpay bɛko amfay’. \v 23 Chi-bɛtɨk akaka yí tontó arɛm bɛ, ‘Ɔkʉ sayri! Ɔchí ɛrɨ́tí mǔbɛtɨk nɛ ɔchí mmǔ tɛtɛp. Ɔtɔ̌ŋ ndǔ mandú nkáp bɛ́ ɔchí mmǔ tɛtɛp. Nɛ́nɛ, chɔŋ nchyɛ́ wɔ bɛtaŋ amfay bɛyǎ mɛnyɨŋ. Twɔ́ sɛ́nkʉ́ maŋák!’ \v 24 Anɛ ɛbhǎ nkáp atwɔ́ nkwɔ arɛm bɛ, ‘Ɛta, ndɨ́ŋɨ́ bɛ́ ɔchí mmu mbeápak. Ɔkɔŋ bɛghɛm nɛbhʉɛt anɛ ɔ́bhɨ́kɨ́ pɨ, ɔ̌nyokoti nɛbhʉɛt anɛ ɔ́bhɨ́kɨ́ tak mbwɔt arɛ.’ \v 25 Mbɔ̌ŋ yɛ̌ bɛcháy bɛ́kɔ́ ɛsiɛ́ nɛ nkáp aywɛ kɛ́ka ánɛ́m mbɔŋ ɛsɔŋɔri nɛ wɔ. Ɛ́kʉ́ ndɔk ntɛ́m mbok amɨk mbɛmɛ wú arɛ́. Yɨŋɨ́ ɛbhǎ nkáp ɛyɛ. \v 26 Kɛ chi-bɛtɨk akɛmɛ yi bɛ, ‘Wɔ ɛbɛ́ptí nkʉbɛtɨk! Wɔ mbɔ́t! Ɔrɨ́ŋɨ́ sayri bɛ́ nkɔŋ bɛghɛm nɛbhʉɛt anɛ mbɨ́kɨ́ pɨ, nnyokoti nɛbhʉɛt anɛ mbɨ́kɨ́ ták mbwɔt arɛ, pú nɔ? \v 27 Kɛ ndaká yí ɔ́bhɨ́kɨ́ fyɛ nkáp awa amɛm ɛkɛrɛ́nkap bɛ nnáŋ ntwɔ́, mbɔ̌ŋ nsáy arɛ?’ \v 28 Chi-bɛtɨk achyɛ yɛ ɛyɔŋ bɛ mánsɔt ɛbhǎ nkáp mǔbɛtɨk wu manchyɛ ntá anɛ ábhɔ́ŋɔ́ bɛbhǎ nkáp byo. \v 29 ‘Yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ábhɔ́ŋɔ́ ɛnyɨŋ, mámaka yi bɛ́chák, ambɔ́ŋ mɛ́nja mɛncha. Kɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu anɛ ábhɨ́kɨ́ bhɔŋ ɛnyɨŋ, yɛ̌ chí mandú anɛ yi ábhɔ́ŋɔ́, básɔt ntá yi.’ \v 30 Kɛ mbák chí nkwɛ̌ndɔŋ mǔbɛtɨk nɛ, bwɔ́p ká yi mǎmɛsɛ nɛfí ndǔ ɛjuri, bɛ́ ámbák awu ndǔ nɛbhʉɛt nɛdǐ kɛbhɔ nɛ nɛnyiɛ́ ámɛ́n.” \s1 Manyé anɛ́ ngwɛnti mmɨk \p \v 31 Yesu arɔk ambɨ bɛrɛm bɛ, “Mpok Mmu anɛ áfú ntá Mandɛm átwɔ̀ mbɔ Mfɔ nɛ kɛnɛ́m ɛki, bɔángɛl Mandɛm bátwɔ̀ nɛ yi, ambak chɔ́kɔ́ ndǔ ɛnɔkɔ́ kɛfɔ yi nɛ bɛtaŋ ɛbhi mɛnkɛm. \v 32 Ánáŋ ántwɔ́, bákʉ mkpaká bho bɛtɔkɔ́ mmɨk mɛnkɛm mánchɛm bɛsí bhi, ǎfap bhɔ́ ndǔ bakwɔ́ apay, nkúbhɛ́ mbɔ ɛnyǔ mbabhɛri bághɔ́ŋɔmɛ́n áfàp mmɛ́nɛ́ mbɔŋ nɛ bághɔ́ŋɔmɛ́n, \v 33 antɛ́n bághɔ́ŋɔmɛ́n ɛbhě awɔ́nɛm ɛyi, antɛn mmɛ́n ɛbhě awɔghɔ. \v 34 Mfɔ andɛm yɛ ntá bo abhɛn báchi ɛbhe awɔ́nɛm ywi bɛ, ‘Twɔ́ ká fá, be bhó Ɛtaya áyɛ́rɛ́! Twɔ́ ká mǎmbak nɛbhʉɛt anɛ Mandɛm achí nɛ bo abhɛn yi achi Mfɔ wap. Yí ághókó nɛbhʉɛt wu chi ntá yɛka tɛ nɛbhǒmɨk. \v 35 Twɔ́ ka! Mpǒk nsay ánù mɛ, bǎchyɛ́ mɛ nɛnyíɛ́; mpǒk manyiɛp ákwàk mɛ, bǎchyɛ́ mɛ manyiɛp nnyú; nɛ mpok ntwɔ́ mbɔ kɛnkɔ, bǎsɔ́t mɛ mbɔ mɔmáyɛka. \v 36 Mpok mbɨ́kɨ́ bhɔ́ŋ ndɛn, bǎchyɛ́ mɛ ndɛn; mpok mɛ̌me, bǎkókóri mɛ; mpok nchí ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ, bǎré twɔ bɛghɔ mɛ.’ \v 37 Mpok yɔ, chɔŋ bo abhɛn báchí chák bɛsí Mandɛm mankɛmɛ yi bɛ ‘Acha, ntɨkɨ mpok sɛ́ghɔ́ bɛ́ nsay ǎnu wɔ, sɛ́chíɛ wɔ nɛnyíɛ́? Ntɨkɨ mpǒk manyiɛp ákwàk wɔ kɛ sɛ́chíɛ wɔ manyiɛp ɔ́nyú? \v 38 Ntɨkɨ mpok ɔ́twɔ́ mbɔ kɛnkɔ, kɛ sɛ́sɔ́t wɔ chí mbɔ mɔ́mayɛsɛ? Ntɨkɨ mpok ɔ́chɛ́bhɛ́ ndɛn, kɛ sɛ́chíɛ wɔ ndɛn? \v 39 Ntɨkɨ mpok ɔ́mè, mbák ɛ́pú nɔ, ɔbhak ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ, kɛ sɛ́ré twɔ́ bɛghɔ wɔ?’ \v 40 Mfɔ akɛmɛ bhɔ bɛ, ‘Dɨŋɨ́ ká bɛ yɛ̌ntɨkɨ mpok anɛ bǎkʉ nyaka bɛrɨ ntá bo abhɛn báchí mbɔ bɔ̌maya, yɛ̌ chí ntá mmu wap amɔt anɛ ápú yɛ̌nyɨŋ, ɛ́chí ɛnyumɔt mbɔ bɛ bákʉ̀ nyaka bɛrɨ ɛbhɔ chi ntá ya.’ \v 41 Mpok yɔ ǎyibhiri mmʉɛt andɛm yɛ ntá bo abhɛn bachi ɛbhe awɔghɔ ywi bɛ, ‘Fǎ ká mɛ bɛsí, bě bho ntɛmsi Mandɛm achi nɛ bhe! Fǎ ká, dɔ́k amɛm ngo anɛ apu nɛmɛ yɛ̌ ɛwak, ngó anɛ́ Mandɛm aghókó ábhʉ́rɛ́ ntá Satan nɛ bɔángɛl abhi. \f + \fr 25:41 \ft “Bɔangɛl” Satan chi bɛfóŋó bɛbʉ́bɛbʉ.\f* \v 42 Fǎ ká mɛ bɛsí. Mpǒk nsay ánù mɛ, bǎbhɨ́kɨ́ chyɛ mɛ nɛnyíɛ́; mpǒk manyiɛp ákwàk mɛ, bǎbhɨ́kɨ́ chyɛ mɛ manyiɛp mɛnyú. \v 43 Mpók nchí kɛnkɔ nɛntɨ ɛnɛka, bǎbhɨ́kɨ́ sɔt mɛ mbɔ ntɨ manɔ́; mpok mbɨ́kɨ́ bhɔ́ŋ ndɛn, bǎbhɨ́kɨ́ chyɛ mɛ ndɛn; mpok mɛ̌me, bǎbhɨ́kɨ́ kokori mɛ, nɛ mpok nchí ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ, bǎbhɨ́kɨ́ twɔ bɛghɔ mɛ.’ \v 44 Mpok yɔ, bǒ abhɛn bachi ɛbhe awɔghɔ yi bákɛ́mɛ bɛ, ‘Acha, ntɨkɨ mpok sɛ́ghɔ́ ndǔ nsay ánù wɔ, kɛ sɛ́kɛ chyɛ wɔ nɛnyíɛ́? Ntɨkɨ mpok anɛ manyiɛp ákwàk wɔ kɛ sɛ́kɛ chyɛ wɔ manyiɛp? Ntɨkɨ mpok ɔ́twɔ́ mbɔ kɛnkɔ ntá yɛsɛ kɛ sɛ́kɛ sɔt wɔ mbɔ ntɨ manɔ? Ntɨkɨ mpok ndɛn ɛ́chɛ́bhɛ́ wɔ, kɛ sɛ́kɛ chyɛ wɔ ndɛn? Ntɨkɨ mpok ɔ́mè kɛ sɛ́kɛ kokori wɔ? Nɛ ntɨkɨ mpok ɔ́chí ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ kɛ sɛ́kɛ kwak wɔ?’ \v 45 Mfɔ akɛmɛ yɛ bhɔ bɛ ‘Dɨŋɨ́ ká bɛ, yɛ̌ntɨkɨ mpok anɛ mǎnísí nyaka bɛkʉ bɛrɨ ntá yɛ̌ chí mmu amɔt anɛ ápú yɛ̌nyɨŋ, ɛ́chí ɛnyumɔt mbɔ bɛ mɛ kɛ̌ mǎnisi nyaka bɛkwak.’ \v 46 Mpok yɔ, bɔ́ bárɔŋ yɛ ndǔ nɛbhʉɛt ntɛmsi anɛ ábhɨ́kɨ́ bhɔŋ ngwɛnti, kɛ bǒ abhɛn bachi chak bɛsí bhi, mǎnchwe ndǔ nɛpɛ́m ɛnɛn nɛbhɨkɨ bhɔŋ ngwɛnti.” \c 26 \s1 Bǒbati ɛtɔk báté ɛyu bɛ mángwáy Yesu \r (Mk 14.1-2; Lk 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1 Yesu ánáŋá nɔ́kɔ́ bɛtɔŋ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm, arɛm ntá baghɔkɔ́ bhi bɛ, \v 2 “Bǎrɨ́ŋɨ́ bɛ́ ndǔ manywɔp apay ɛchɔŋ, Ɛpǎ Nɛkɨŋɨ ɛbho. Chɔŋ mánti Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm ntá bǒmpap abha, mánkɛ́m mɛ mango ndǔ ɛkotákátí.” \v 3 Mpok yɔ, bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ bǒbati ɛtɔk báchɛm amɛm sɛnta Mǔngo bachiǎkap Mandɛm. Mǔngo wu aka nnyɛ́n bɛ Káyfas. \v 4 Báchɛ́m arɛ́ baka ɛyɔŋ ɛ́mɔt bɛ mánkɛ́m Yesu bhɛ́sɛ́ bhɛ́sɛ́ mángwáy. \v 5 Kɛ bághɔ́ bɛ́ ɛbhɨkɨ rɨ bɛ mánkɛ́m yi mpok ɛpa. Bárɨ́ŋɨ́ nyaka bɛ́ mbák mánkɛ́m yi mpok ɛpa, bo bágʉɛ́p ɛsɔŋɔri amɛm ɛtɔk. \s1 Ngɔrɛ́ amɔt atɛmti bawɛrɛ́riɛp anti Yesu amɛm ɛtɔk Bɛ́tani \r (Mk 14.3-9; Jn 12.1-8) \p \v 6 Mpok Yesu áchí ɛtɔk Bɛ́tani, abhak amɛm ɛkɛt Símun. Símun wu anáŋ ame nyaka ɛbhaŋákwa. \v 7 Ɛnɛ́ Yesu ányìɛ nɛnyíɛ́ arɛ́, ngɔrɛ́ amɔt arɔk ntá yi nɛ bawɛrɛ́riɛp amɛn áré ya nkáp amɛm mɔɛ́nyɨŋɨ́fú. Bághókó nyaka mɔ́kpɛ́mɛ́ wu nɛ ɛnyǔ ntay ɛnɛn bábhɨ̀ŋɨ bɛ alabásta. Ngɔrɛ́ wu atwɔ́ nɛ bawɛrɛ́ mɔ, atɛmti anti Yesu. \f + \fr 26:7 \ft Alabásta: Ntáy alabásta nɛ́fù nyaka ɛtɔk Íjip.\f* \v 8 Kɛ baghɔk Yesu bághɔ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, batɨ ábé bhɔ amɛm, bábho bɛrɛm nɛ batɨ bɛ, “Ndaká yí ngɔrɛ́ nɛ áré chɔŋti bawɛrɛ́riɛp amɛn ɛnyunɛ́? \v 9 Bákway mbʉ bɛti mɔ ndǔ bɛyǎ nkáp, mánsɔt nkáp wu mánchyɛ ntá bachɛ́bhɛ́bho”. \v 10 Yesu arɨŋɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ bɔ bárɛ̀m. Ɛ́kʉ́ arɛm bɛ, “Ndaká yí bǎsɔŋɔri ngɔrɛ́ nɛ? Akʉ ɛrɨ́tí ɛnyɨŋ ntá ya. \v 11 Bachɛ́bhɛ́bho báchí nɛ bhe mpoknkɛm, kɛ mpú bhak chɔŋ nɛ bhe mpoknkɛm. \v 12 Atɛ́mtí mɛ́ bawɛrɛ́riɛp amɛn amʉɛt bɛ bákɛ́pɛrɛ fyɛ́ mɛ bawɛt amʉɛt kɛ mámbɛmɛ mɛ. \v 13 Dɨŋɨ́ ká bɛ, yɛ̌ntɨkɨ ɛbhak ɛnɛ bo bághàti Mbok Ndɨ́ndɨ́ fá amɨk, chɔŋ mángati ɛnyɨŋ ɛnɛ ngɔrɛ́ nɛ ákʉ́ nkwɔ, nɛ ɛyɔ ɛ́nkʉ bɛ́ bákɛ́ ghɔkɔntɨk yi.” \s1 Júdas aka bɛti Yesu \r (Mk 14.10-11; Lk 22.3-6) \p \v 14 Ɛ́tárɛ́ nɔ́kɔ́, ngɔk Yesu amɔt anɛ áká nnyɛ́n bɛ Júdas Iskariɔt afʉɛ́t arɔk ntá bǒbati bachiǎkap Mandɛm \v 15 abhɛ́p bhɔ bɛ, “Chɔŋ mǎnchyɛ mɛ yi mbák nkwák be mǎnkɛ́m yi?” Bápay nkáp silbha bɛbhɔ́k ɛsǎ nsɛm byo bachyɛ yi. \v 16 Bɛ́bhó mpok yɔ, Júdas abho bɛ́yáŋ mbi bɛkwak bɔ mánkɛ́m Yesu. \s1 Yesu anyiɛ́ nɛnyíɛ́ Ɛpǎ Nɛkɨŋɨ nɛ baghɔkɔ́ bhi \r (Mk 14.12-21; Lk 22.7-13, 21-23; Jn 13.21-30) \p \v 17 Nywɔp Ɛpǎ Brɛt anɛ kɛbhɔŋ yís yɔ, baghɔk Yesu bárɔ́k ntá yi bábhɛ́p yi bɛ, “Ɛta, sɛ́ndɔ́k sɛ́ntóŋtí ɛbhak ɛnɛ ɔ́nyìɛ Ɛpǎ Nɛkɨŋɨ fá?” \v 18 Yesu arɛm bɛ, “Dɔ́k ká afɔ ɛtɔk ɛgho, chɔŋ mǎngɔ́ mmǔ fú. Nɛghɔ́ bǎghɔ́ yí, ghatí ká yi bɛ Ntɔŋ arɛm bɛ mpok akway, nɛ yi abhɔŋ mɛnyiɛ nɛnyíɛ́ Ɛpǎ Nɛkɨŋɨ amɛm ɛkɛt ɛyɛ nɛ baghɔkɔ́ bhi”. \v 19 Baghɔk Yesu bárɔ́k bakʉ ntoŋti mbɔ ɛnyǔ yi aghati bhɔ. \v 20 Ɛ́gháká nɔ́kɔ́ beku, Yesu arɔk achɔkɔ mɛnyiɛ nɛnyíɛ́ nɛ baghɔkɔ́ bhi bati byo nɛ apay. \v 21 Ɛnɛ́ mányìɛ̀ nɛnyíɛ́, Yesu arɛm bɛ, “Dɨŋɨ́ ká bɛ, chɔŋ mmu ywɛka amɔt anti mɛ”. \v 22 Ɛ́tɔ́k baghɔk Yesu tontó, babho bɛbhɛp yi amɔt amɔt bɛ, “Acha, chi mɛ kɛ?” \v 23 Yesu akɛmɛ bɛ, “Mmǔ ywɛka amɔt anɛ ásɛbhɛ awɔ ywi amɛm ɛkpʉrɛ́ nɛnyiɛ nɛ mɛ ǎti chɔŋ mɛ. \v 24 Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm, nchí rɔ́ŋɔ́rɔŋ mbɔ ɛnyǔ básɨ́ŋɨ́ ɛ̌ti ya, kɛ chɔŋ ɛ́mbɛ́p ntá mmu anɛ áti mɛ ɛ́ncha! Mbɔ bábhɨ́kɨ́ bhe yi, mbʉ ɛ́rɨ́ ntá yi ɛcha!” \v 25 Júdas mmu abhɔŋɔ bɛti Yesu arɛm bɛ, “Ɛta, chi mɛ kɛ?” Yesu akɛmɛ bɛ, “Ɛ́chí mbɔ ɛnyǔ ɔ́rɛ́mɛ́.” \s1 Yesu anyiɛ́ nɛnyíɛ́ ngwɛnti ɛni nɛ baghɔkɔ́ bhi \r (Mk 14.22-26; Lk 22.14-20; 1 Kɔr 11.23-25) \p \v 26 Ɛnɛ́ mányìɛ̀ nɛnyíɛ́, Yesu asɔt ɛkpɔkɔ́ brɛt, achyɛ bakak ntá Mandɛm. Abho bɛ́bɔ́kɔ́ti anchyɛ nɔkɔ ntá baghɔkɔ́ bhi, andɛmɛ nɔkɔ bɛ, “Sɔt ka, nyiɛ́. Nɛ́ chi mmʉɛ́t ɛya.” \v 27 Asɔt yɛ amokó mmɛm, áchyɛ nɔ́kɔ́ bakak ntá Mandɛm, abho bɛchyɛ ntá yap, andɛm nɔkɔ bɛ, “Sɔt ka nyu, bě mankɛm. \v 28 Nɛ́ chi manoŋ ma. Ǎkʉ nku anɛ Mandɛm ányú nɛ bǒbhi ántéé. Bákʉ manoŋ ma arɔŋ amɨk bɛ́ Mandɛm ámfóŋórí bɛbʉ́ bɛyǎ bho. \v 29 Nchí ghati bhe bɛ mpú pɛrɛ nyu mmɛ́m amɛn, kpátɛ ɛwak ɛnɛ mɛ̌nyú mmɛ̌m bakɔ nɛ bhe ndǔ nɛbhʉɛt bɛchɔkɔ Ɛtaya”. \v 30 Ndǔ ngwɛnti, Yesu nɛ baghɔkɔ́ bhi bákwáy nɛkwáy báchyɛ́ Mandɛm bakak. Báfú yɛ bákó amfay Njiɛ Mɛnɔk Ólif. \s1 Yesu arɛm bɛ chɔŋ Píta andɛm bɛ abhɨ́kɨ́ rɨŋɨ yi \r (Mk 14.27-31; Lk 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 31 Bágháká nɔ́kɔ́ ndǔ Njiɛ Mɛnɔk Ólif, Yesu aghati bhɔ bɛ, “Nkúbhɛ́ bɛti ɛbhɛn ɛchɔŋ, chɔŋ bě mankɛm mǎmfɛrɛ ntí nɛ mɛ mbɔnyunɛ Ɛkáti Mandɛm ɛ́rɛ̀m bɛ, ‘Mandɛm ǎdɛp chɔŋ mbabhɛri bághɔ́ŋɔmɛ́n angʉɛp amɨk, nkwɔ́ bághɔ́ŋɔmɛ́n ántaka ɛbhɨ. \v 32 Kɛ Mandɛm ánáŋ ánkʉ́ mpɛ́tnsɛm ndǔ nɛpɛ́m, chɔŋ njambɨ atú Gálili, mǎntɛmɛri mɛ arɛ́.’” \v 33 Píta arɛm bɛ, “Yɛ̌ bǒ mankɛm mámbʉ́ɛ́ wɔ, mɛ, mpú bʉɛ́!” \v 34 Yesu aghati Píta bɛ, “Nchí ghati wɔ bɛ, nkɔk apɛrɛ́ kok nkúbhɛ́ bɛti ɛbhɛn, chɔŋ ɔ́ndɛm ndɔŋ ɛ́rát bɛ ɔbhɨkɨ rɨŋɨ mɛ.” \v 35 Yɛ̌ nɔ́, Píta arɛm bɛ, “Yɛ̌ chí nɛwú, chɔŋ ngu nɛ wɔ. Mpú bʉɛ wɔ.” Baghɔk Yesu báchák mankɛm bárɛ́m chí ɛnyumɔt. \s1 Yesu arɛ nɨkmʉɛt amɛm Gɛtsɛ́mani \r (Mk 14.32-42; Lk 22.39-46) \p \v 36 Yesu arɔk yɛ nɛbhʉɛt anɛ bábhɨ̀ŋɨ bɛ Gɛtsɛ́mani nɛ baghɔkɔ́ bhi. Arɛ́, aghati bhɔ bɛ, “Chɔkɔ́ ká fá, mɛ̌tɛn mmʉɛt ambɨ ndu mɛnɨkmʉɛt.” \v 37 Árɛ́m nɔ́kɔ́ nɔ́, asɔt Píta nɛ bɔ̌ Sɛbɛdi bati apay, arɔk nɛ bhɔ. Arɔp nsónso nɛ bɛyǎ basɛ́mɛ́ antɨ. \v 38 Aghati bɔPíta bɛ, “Basɛ́mɛ́ ajwi mɛ antɨ mbɔ bɛ ǎway mɛ way. Chɔkɔ́ ká fá, mǎmbak pě nɛ mɛ.” \v 39 Arɔ bhɔ atɛ́n mmʉɛt ambɨ mandú. Akwɛn nɛ bɛsí amɨk, abho mɛnɨkmʉɛt bɛ, “Ɛtaya! Kʉ nkɔ́p ɛsɔŋɔri ɛnɛ ámfʉɛ́t mɛ ansɛm ntí, mbák mbi achi bɛkʉ nɔ. Kɛ ɛ́kɛ́ bhák mbɔ ɛnyǔ mɛ̌yáŋ, ɛ́mbák chi mbɔ ɛnyǔ ɔ́yàŋ.” \v 40 Afate yɛ, apɛtnsɛm ntá baghɔkɔ́ bhi abhɛn bati arat. Aghɔ bhɔ ndu bábhʉrɛ kɛnɔ́. Abhɛ́p Píta bɛ, “Bǎpú kwáy bɛ́chɔ́kɔ pě nɛ mɛ ndǔ nɛŋɔkɔ́ nywɔp nɛ́mɔ́t-ɛ? \v 41 Bák ká pě, mǎnɨk nɔkɔ mmʉɛt, bɛ́ nɛmɔ nɛ́kɛ́ dɛp be amɨk. Bǎbhɔŋ ntɨ, kɛ mmʉɛt apu bhe.” \v 42 Yesu apɛt arɔk are nɨkmʉɛt bɛ, “Ɛtaya! Mbák nkɔ́p ɛsɔŋɔri anɛ apú kway bɛfʉɛt mɛ ansɛm ntí, nká bɛ́ ɛ́mfákárí mbɔ ɛnyu ɔ́yàŋ.” \v 43 Yesu apɛtnsɛm ndɔŋ ɛnɛ ɛjwi ɛpay, aghɔ́ baghɔkɔ́ bhi ndǔ bábhʉ̀rɛ kɛnɔ́. Bápú kwáy nyaka bɛ́chɔ́kɔ pě ndǔ kɛnɔ́ kɛ́jwí bɔ amɨ́k. \v 44 Arɔ bhɔ arɔk ndɔŋ anɛ ajwi ɛ́rát are nɨkmʉɛt ɛnyumɔt mbɔ ndɔŋ ɛnɛ́ mbɨ ɛpay. \v 45 Yesu apɛt yɛ nsɛm ntá baghɔkɔ́ bhi bhɔ bati arat, aghɔ́ ndu bábhʉ̀rɛ kɛnɔ́. Abhɛ́p bhɔ́ bɛ, “Bǎbhʉɛ́t bɛbhʉrɛ kɛnɔ́? Bǎbhʉɛ́t bɛ́ywěmʉrɛ? Mpok akway anɛ bátì Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm ntá bǒ bɛbʉ́. \v 46 Faté ká sɛ́ndɔ́k, ghɔ́ ká, mmǔ anɛ áti mɛ ndǔ átwɔ̀.” \s1 Bákɛ́m Yesu \r (Mk 14.43-50; Lk 22.47-53; Jn 18.3-12) \p \v 47 Ɛnɛ́ Yesu abhʉɛ́t bɛrɛm nɔ nɛ baghɔkɔ́ bhi, ngɔ̌k aywi amɔt ndǔ abhɛn bati byo nɛ apay anɛ aka nnyɛ́n bɛ Júdas, achwɔp nɛ bɛyǎ bho. Bǒ bhɔ bábhák nɛ bɔ akparɛnja nɛ nkɨ́k amɔ. Bǒbati bachiǎkap nɛ bǒbati ɛtɔk kɛ̌ bátó nyaka bhɔ. \v 48 Júdas anáŋ ayámbɨ achyɛ́ nyaka bhɔ ɛrɨŋ ɛnɛ ɛ́kwák bɔ́ mándɨŋɨ Yesu. Akʉ nɔ́, ndǔ ághátí bhɔ́ bɛ, “Mmu anɛ mɛ̌bhɛnɛ chɔŋ, chí yi. Kɛ́m ká yi!” \v 49 Júdas áchwɔ́bhɛ́ nɔ́kɔ́, afʉɛ́t téé, abhɛnɛ Yesu arɛm bɛ, “Ntɔŋ!” Abhɛnɛ yi. \v 50 Yesu arɛm bɛ, “Mmʉɛrɛ wa, dɔ́k ambɨ, ɛnyɨŋ ɛnɛ ɔ́twɔ́ bɛkʉ, kʉ yɔ́.” Tɛ́mté wu, bǒ abhɛn Júdas átwɔ́ nɛ bhɔ bárɔ́k téé bákɛ́m Yesu bábáyti. \v 51 Bákɛ́m nɔ́kɔ́ Yesu, mmu amɔt anɛ áchí nɛ yi, agwɔp akparɛnja ywi akpɔ́t atú nsɛm Mǔngo bachiǎkap Mandɛm chwát agʉɛp amɨk. \v 52 Yesu aghati mmu ywi wu bɛ, “Kɛmɛ́ akparɛnja ywɛ amɛm kɛ́nkwɔ́p. Mmu anɛ ánù nɛnu nɛ akparɛnja, ǎgu nɛwú akparɛnja. \v 53 Ɔbhɨ́kɨ́ rɨŋɨ bɛ́ mɛ̌kwáy mɛnɨkmʉɛt nta Ɛtaya antó mɛ tɛ́mté bɔángɛl mánja máncha nka byo nɛ ɛpay, mántwɔ́ mánu ntá ya? \v 54 Kɛ mbák nkʉ nɔ, ná ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛchi amɛm Ɛkáti Mandɛm ɛ́fú tɛtɛp?” \v 55 Yesu abhɛ́p yɛ bɛyǎ bǒbhɔ bɛ, “Bǎtwɔ bɛkɛm mɛ nɛ bɔakparɛnja nɛ nkɨ́k mbɔ bɛ nchí ngɛ́bhɛ́ ntantaŋ? Yɛ̌ntɨkɨ ɛwak, nchí chɔkɔ ɛkɛrákap Mandɛm, ntɔŋ nɔkɔ bho mɛnyɨŋ ɛ̌ti Mandɛm, bǎrɔ nyaka kɛkɛ́m mɛ? \v 56 Kɛ dɨŋɨ́ ká bɛ mɛnyɨŋ ɛbhɛn mɛnkɛm bɛ́fàkari chi bɛ mɛnyɨŋ ɛbhɛn barɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ Mandɛm básɨ́ŋɨ́ mɛ́mfú tɛtɛp.” Afɔ̌ kɛ̌ baghɔkɔ́ bhi bárɔ́ yi bábʉɛ́. \s1 Básɔ́t Yesu barɔk ndǔ ɛchɛmɛ bataŋá manyé \p \v 57 Bo abhɛn bákɛ́mɛ́ Yesu, básɔ́t yi barɔk ndǔ ɛkɛt Káyfas, Mǔngo bachiǎkap Mandɛm. Batɔŋ-ɛbhé Mandɛm nɛ bǒbati ɛtɔk báchɛ́mɛ́ nyaka arɛ. \v 58 Ndu bárɔ̀ŋ arɛ, Píta are koŋo bhɔ tɛ ansɛm, kpát aghaka ndǔ sɛnta Mǔngo bachiǎkap Mandɛm. Achwe arɛ́, arɔk achɔkɔ nɛ bo abhɛn bábhàbhɛri sɛnta wu, anoŋ nɔkɔ bɛghɔ ɛnyɨŋ ɛnɛ bákʉ̀ chɔŋ ntá Yesu. \v 59 Bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ bǒ ɛchɛmɛ́ bataŋá manyé bachak mankɛm báré yaŋ bǒ abhɛn bákway bɛbhat Yesu barak amʉɛt ɛnyu ɛnɛ́ bɔ́ bábhɔŋ mbi bɛway yi. \v 60 Kɛ bákɛ bhɔŋ yɛ̌ mbi. Bɛyǎ bho báfú báré sénse amʉɛt Yesu, kɛ yɛ̌ mmú kɛrɛm ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́kway bɛkʉ bɛ mángwáy yi. Ɛ́tárɛ́ nɔ́kɔ́, bo bati apay báfú báté bɛsí bataŋá manyé, \v 61 bárɛm bɛ, “Yí wu arɛm bɛ ǎkwáy mɛmokoti ɛkɛrákap Mandɛm ampɛt ante yɔ́ ndǔ manywɔp arat.” \v 62 Mǔngo bachiǎkap afate arɛm ntá Yesu bɛ, “Ɔbhɨ́kɨ́ bhɔ́ŋ yɛ̌nyɨŋ bɛkɛmɛ ndǔ mɛnyɨŋ ɛbhɛn bǒbhɛn bárɛ̀m bɛ ɔkʉ?” \v 63 Yɛ̌ nɔ́, Yesu achɔkɔ kpák, akɛ rɛm yɛ̌nyɨŋ. Mǔngo bachiǎkap Mandɛm arɛm bɛ, “Ndǔ nnyɛ́n Mandɛm anɛ achi nɛpɛ́m mpoknkɛm, ghatí bhɛsɛ́ tɛtɛp mbák wɔ kɛ ɔ́chí Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò, Mmɔ Mandɛm.” \v 64 Yesu akɛmɛ bɛ, “Ɛ́chí mbɔ ɛnyǔ ɔ́rɛ́mɛ́. Kɛ dɨŋɨ́ ká bɛ́ mpok átwɔ̀ anɛ bǎghɔ chɔŋ Mɛ Mmu mfú ntá Mandɛm, chɔkɔ ndǔ ɛnɔkɔ́ kɛfɔ, ɛbhe awɔ́nɛm Mandɛm bɛtaŋ mɛnkɛm. Chɔŋ mǎngɔ ndǔ Mmu anɛ áfú amfay átwɔ̀ amɛm nɛbháŋ.” \v 65 Mǔngo bachiǎkap Mandɛm ághókó nɔ́kɔ́ ɛnyɨŋ ɛnɛ Yesu árɛ́mɛ́, akɛ́m nkú yi adak ndu bɛtɔŋ bɛběntɨ bhi. Akók bɛ́, “Akʉ tɛ anáŋá! Ǎyɛnti mmʉɛt nɛ Mandɛm! Sɛ́pɛ́t sɛ́yàŋ batísiɛ́ mántwɔ́ mándɛ́m ɛnyɨŋ ɛnɛ yi ákʉ́ ndaká yí? Bě mankɛm bǎghok ndǔ yí áyɛ̀nti mmʉɛt nɛ Mandɛm! \v 66 Bǎrɛm bɛ yi?” Bákɛ́mɛ bɛ, “Abhɔŋ bɛ́gu!” \v 67 Bábhó bɛ́pa yi batiɛ́ bɛsí, mándɛpti nɔkɔ. Báchák mánchyɛ nɔkɔ yi nsáp. \v 68 Bákʉ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, mándɛm nɔkɔ bɛ, “Ndɛmɛ́ kɛpɨ̌ntɨ Mandɛm, Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò, ghati bhɛsɛ ɛnyɨŋ ɛnɛ Mandɛm akʉ wɔ ɔ́rɨ́ŋɨ́. Ghatí bhɛsɛ! Agha ádɛ́bhɛ́ nɔ́ wɔ?” \s1 Píta arɛm bɛ abhɨ́kɨ́ rɨŋɨ Yesu \r (Mk 14.66-72; Lk 22.56-62; Jn 18.15-18, 25-27) \p \v 69 Mpok yɔ, Píta abhak nɛfí, amɛm sɛnta chɔ́kɔ́. Ngɔrɛ́ anɛ achi mmɔ̌-bɛtɨk Mǔngo bachiǎkap Mandɛm arɔk ntá yi arɛm bɛ, “Wɔ nkwɔ́ ɔchí nyaka nɛ Yesu mmu Gálili wu.” \v 70 Kɛ Píta ataŋa bɛsí bǒ abhɛn bachi arɛ mankɛm bɛ, “Mbɨ́kɨ́ rɨŋɨ mbɔ̌ŋ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɔ́rɛ̀m nɔ.” \v 71 Ɛ́tárɛ́ nɔ́kɔ́, áfú arɔk anyǔbhá ɛnɛ́ sɛnta. Arɛ́, mmɔ̌-bɛtɨk Mǔngo bachiǎkap Mandɛm achák, ághɔ́ nɔ́kɔ́ yi arɛm ntá bo abhɛn bachi arɛ́ téé bɛ, “Tánkwǎnɛ achí nyaka nkwɔ nɛ Yesu mmǔ Násárɛt wu.” Mmɔ̌ bɛtɨk anɛfú wu nkwɔ abhak chi ngɔrɛ́. \v 72 Píta apɛt ataŋa, kpát, ayɨkɨ bɛ, “Mandɛm arɨŋɨ, mbɨ́kɨ́ rɨŋɨ mɔ́nkwǎ wu.” \v 73 Ɛ́bhɨ́kɨ́ tat, bo abhɛn bachi arɛ téé bákókósi mmʉɛt nɛ Píta barɛm bɛ, “Nsé apu arɛ, wɔ nkwɔ́ ɔchí mmǔ amɔt ndǔ nkwɔ bho Yesu mmǔ atú Gálili wu. Ɛyɔŋɔ́nyu yɛ ɛ́ti wɔ.” \v 74 Ndɔŋ anɛ, Píta arɛm bɛ, “Mandɛm ántɛ́msí mɛ mbák mɛ̌sè chi nsé! Mbɨ́kɨ́ rɨŋɨ mbɔ̌ŋ mmu wu!” Tɛ́mté wu, nnɛ́m nkɔk akók. \v 75 Píta atɨk ɛnyɨŋ ɛnɛ Yesu ághátí nyaka yi bɛ, “Nkɔk apɛrɛ́ kók, chɔŋ ɔ́ndɛm ndɔŋ ɛ́rát bɛ ɔbhɨ́kɨ́ rɨŋɨ mɛ.” Afú nɛfí, adi kɛbhɔ, nɛ bɛyǎ basɛ́mɛ́ antɨ. \c 27 \s1 Bárɔ́k ntá Páílet nɛ Yesu \r (Mk 15.1; Lk 23.1-2; Jn 18.28-32) \p \v 1 Nɛ́yí nɔ́kɔ́, bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ bǒbati ɛtɔk báchɔ́kɔ betí betí báká ɛyɔŋ ɛ́mɔt ɛnyǔ bábhɔ́ŋɔ́ bɛkʉ bɛ mángwáy Yesu. \v 2 Báchyɛ́ ɛyɔŋ bɛ mángwɔ́t yi. Bafyɛ́ yi ngɛm amɔ, básɔ́t bárɔ́k ntá Páílet, mmu Rom anɛ achí nyaka gɔ́bhanɔ atú Judɛ́ya mpok yɔ. \s1 Júdas asuri \r (Bk 1.18-19) \p \v 3 Júdas mmu átí Yesu ághók nɔ́kɔ́ bɛ́ bábhɔŋ bɛway Yesu nɛdǐ kɛbhɔ nɛ́jwí yi antɨ ɛ̌ti ɛpɔ̌ndak ɛnɛ yi ákʉ́. Asɔt nkáp silbha bɛbhɔ́k ɛsa nsɛm byo anɛ báchyɛ́ yí antí Yesu arɔk bɛ́kɛ́mɛ ntá bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ bǒbati ɛtɔk. \v 4 Ágháká nɔ́kɔ́ bɛsí ɛbhap arɛm bɛ, “Nkʉ-bɛbʉ́ ndu ntí mmu anɛ ábhɨ́kɨ́ kʉ yɛ̌nyɨŋ, kpatɛ bátwɔ̀ way yi.” Bákɛ́mɛ yí bɛ, “Ɛyɔ ɛ́yɨ́ŋɨ́ bhɛsɛ́ ná? Ɛsɔŋɔri ɛyɛ kɛ ɛ́chí.” \v 5 Júdas aták nkáp wu amɨk amɛm ɛkɛrákap Mandɛm, afú arɔk asuri. \v 6 Bǒbati bachiǎkap Mandɛm bárɔ́k bábwɔ́pti nkáp wu, bárɛ́m bɛ, “Nkáp anɛ chí nkáp manoŋ nɛ ɛbhé ɛyɛsɛ ɛ́bhɨ́kɨ́ ka bɛ mánchɛ́m nkáp manoŋ nɛ anɛ́ ɛkɛrákap Mandɛm.” \v 7 Báká nɔ́kɔ́ ɛyɔŋ ɛ́mɔ́t, básɔt nkáp wu bárɔ́k bákú nɛbhʉɛ́rɛ́mɨk ntá ngoko bɛte ndu bɛ́bhɛ́mɛ nɔkɔ mankɔ. \v 8 Ɛ̌ti ɛyɔ kɛ̌ bó bábhʉɛ́t bɛ́bhɨ́ŋɨ nɛbhʉ́ɛ́rɛ́mɨk wu bɛ́ Mmɨkɨ́ Manoŋ kpátɛ̌ ɛchɔŋ. \v 9 Ɛ́fákárí nɔ́kɔ́ ɛnyu ɛyɔ, ɛnyɨŋ ɛnɛ ndɛmɛkɛpɨ̌ntɨ Mandɛm Jeremáya árɛ́mɛ́ nyaka ɛ́fú tɛtɛp. Jeremáya arɛm nyaka bɛ, “Básɔ́t bɛbhɔ́kɔ́ nkáp ɛsa nsɛm byo, manyǔ nkáp anɛ mbɔk bo Israɛl bághɔ́ bɛ ákway bɛ́chyɛ́ ntá mmu anɛ ati yi. \v 10 Bákú mmɨk ntá ngoko-bɛte nɛ nkáp ɛ́rɛ, nkúbhɛ́ mbɔ ɛnyu Mandɛm ághátí nyaka mɛ nkʉ.” \s1 Páílet are bhɛ́p Yesu bɛbhɛp \r (Mk 15.2-5; Lk 23.3-5; Jn 18.33-38) \p \v 11 Bárɔ́ŋ nɔ́kɔ́ ntá Páílet nɛ Yesu, ate bɛsí bhi. Páílet abhɛ́p yi bɛ, “Wɔ kɛ ɔ́chí nɛ́ Mfɔ bo Israɛl?” Yesu akɛmɛ yi bɛ, “Ɛ́chí mbɔ ɛnyu ɔ́rɛ́mɛ́.” \v 12 Bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ bǒbati ɛtɔk bábhó bɛ́bhát yí barak amʉɛt, kɛ abhɨ́kɨ́ kɛmɛ yɛ̌ ɛyɔŋ. \v 13 Ɛ́kʉ́ Páílet arɛm ntá yi bɛ, “Ɔpú ghók nɔ́ bɛyǎ mɛnyɨŋ ɛbhɛ́n bárɛ̀m bɛ́ ɔkʉ?” \v 14 Kɛ Yesu akɛrɛm yɛ̌nyɨŋ. Ɛ́kʉ́ gɔbhánɔ abhak maknkay tontó. \s1 Páílet akpɔ́t manyé bɛ mángwáy Yesu \r (Mk 15.6-15; Lk 23.13-25; Jn 18.39-19.16) \p \v 15 Gɔ́bhanɔ abhɔ̌ŋ nyaka ɛpɨŋ bɛ yɛ̌ntɨkɨ mmíɛ́, ndǔ mpok Ɛpǎ Nɛkɨŋɨ, ǎfɛrɛ mǔkɛnɔŋ amɔt anɛ bo báyàŋ yí ámfɛ́rɛ́. \v 16 Mpok yɔ, mǔkɛnɔŋ amɔt anɛ bo báré rɨŋɨ ɛ̌ti barak anɛ yí áré kʉ, abhak ɛkɛrɛ́kɛnɔŋ. Aka nnyɛ́n bɛ́ Barábas. \f + \fr 27:16 \ft Ndǔ mbɔk bɛkáti, básɨŋ chí Yesu Barábas.\f* \v 17 Bɛyǎ bhó báchɛ́mɛ nɔ́kɔ́ ɛkɛt Páílet betí ɛbhɔ, abhɛ́p bɔ́ bɛ, “Agha bǎyáŋ mɛndɔ́ ándɔ́k, Barábas kɛ chí Yesu, anɛ bábhɨ̀ŋɨ bɛ́ Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò?” \v 18 Páílet arɨ́ŋɨ́ nyaka sayri bɛ́ bǒbati bo Israɛl bákɛm Yesu bárɔ̌ŋ ntá yi nɛ yi chi ɛ̌ti mpabhamɨ́k. \v 19 Ɛ́fákárí nkwɔ́ bɛ, ɛnɛ́ Páílet áchɔ́kɔ́ bɛ́táŋ Yesu, ngɔrɛ́ ywi ató mmu ntá yi nɛ ɛyɔŋ bɛ, “Dɔ̌ mmu wu ándɔ́k. Achi chak. Ngɔ kɛnɔ́ ɛkɛ́n kɛ́re sɔŋɔri mɛ ɛ̌ti yi ndǔ bɛti ɛbhɛ́n bɛ́fʉɛ́rɛ́.” \v 20 Mpok yɔ nɔ, bǒbati bachiǎkap nɛ bǒbati ɛtɔk báré ghati bɛyǎ bhó abhɛn báchí arɛ́ bɛ́ bákɛ́ rɔ bɛbhɛp Páílet ándɔ́ chí Barábas ándɔ́k, anchyɛ bɛtaŋ bɛ mángwáy Yesu. \v 21 Ɛ́kʉ́ Páílet apɛt abhɛ́p bɔ́ bɛ, “Ndǔ bǒbhɛn bati apay, anɛ bǎyáŋ ndɔ́ ándɔ́k chí agha?” Bábɨ́k bɛ, “Barábas!” \v 22 “Nkʉ́ yi nɛ Yesu mmu bábhɨ̀ŋɨ bɛ́ Mpɛmɛ Mandɛm afyɛ́ nyaka bariɛp bɛ ǎtò?” Bɔ́ mankɛm bábhó bɛ́bɨ́k bɛ, “Dɛm mángó yi ndǔ ɛkotákátí!” \v 23 Kɛ Páílet abhɛ́p bɔ́ bɛ, “Ntɨkɨ ɛbɛ́ptí ndak yi ákʉ́?” Bɔ́ mankɛm bápɛ́t bábhó bɛ́bɨ́k bɛ, “Dɛm mángó yi ndǔ ɛkotákátí!” \p \v 24 Páílet ághɔ́ nɔ́kɔ́ bɛ́ yí ǎchɔŋti chí mpok nɛ bɛ́ ɛbyɔk ɛ́bho bɛ́kwɛ́n, arɛm mántwɔ́ yí nɛ manyiɛp ndǔ ɛnyɨŋ. Asɔt manyiɛp amɔ aso amɔ amɛm bɛsí bɛyǎ bǒbhɔ andɛm nɔkɔ bɛ, “Mɛ mbɨ́kɨ́ bhɔ́ŋ amɔ ndǔ nɛwú mmu nɛ. Nɛwú ɛni nɛ́yɨ́ŋɨ́ chí bhé!” \v 25 Bɔ́ mankɛm bákɛ́mɛ bɛ, “Dɔ manoŋ ami ámbák bhɛsɛ́ antí, nɛ bɔ̌ bhɛsɛ́!” \v 26 Páílet afɛrɛ yɛ Barábas mmǔ bo Israɛl nɛ bǒbati bhap báyàŋ yi amfɛrɛ. Achyɛ ɛyɔŋ bɛ́ batɛmɛ́ nɛnu mándɛn Yesu nɛ ɛ́kpá, mánsɔt yí, mándɔk, mángó ndǔ ɛkotákátí. \f + \fr 27:26 \ft Ɛkpa: Ɛkpa yɔ ɛbhɔŋ nyaka sɛnɔŋ anti.\f* \s1 Batɛmɛ́ nɛnu báré yɔkɔ Yesu \r (Mk 15.16-20; Jn 19.2-3) \p \v 27 Batɛmɛ́ nɛnu Páílet básɔ́t Yesu bárɔ́k amɛm áchá ywi nɛ yí, batɛmɛ́ nɛnu báchák mankɛm ndǔ ɛká batɛmɛ́ nɛnu ɛyap bátwɔ́ nkwɔ́ bákáp Yesu. \v 28 Báyók nkú yi amʉɛt, básɔ́t nkú chu báfyɛ́ yí amʉɛt. \f + \fr 27:28 \ft Báfyɛ yi nkú chu amʉɛt ndu bɛyɔkɔ yi bɛ achi Mfɔ.\f* \v 29 Básɔ́t bɔ̌batábhɛ́nɔk nsɛ̌nsé mánɨ́ mbɔ ntá kɛfɔ báfyɛ́ yí antí, básɔ́t ɛnɔkɔfú báfyɛ́ awɔ́nɛm aywi. Bábhó bɛ́tɛ́p mánɛ́n bɛsí ɛbhi máŋɔkɔ nɔkɔ yí bɛ, “Acha mfɔ bo Israɛl, kɛnókó kɛ́chí ɛkɛ ɛta!” \v 30 Bákʉ́ nɔ́kɔ́ nɔ́, bápáti yí batiɛ́ amʉɛt, báfɔ́ŋɔ ɛnɔk ɛyɔ yi awɔ bákɛ́bhɛ bɛdɛpti yi anti nɛ yɔ. \v 31 Bápɔbhɛ nɔkɔ bɛyɔkɔ yi, báfɛ́rɛ nkú chu yi amʉɛt, básɔ́t ayi yímbɔŋ bákɛ́mɛ yi amʉɛt. Básɔ́t yɛ yi bárɔ́k bɛgo ndǔ ɛkotákátí. \s1 Bágó Yesu ndǔ ɛkotákátí \r (Mk 15.21-32; Lk 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 32 Ɛnɛ́ báfú ɛkɛt Páílet bárɔ̀ŋ, bátɛ́mɛri mmu ɛtɔk Sírene fú ambi anɛ áká nnyɛ́n bɛ́ Símun. Bájirɛ yí ápɔ́kɔ́ ɛkotákátí Yesu. \v 33 Bárɔ́k ɛbhak ɛnɛ́ bábhɨ̀ŋɨ bɛ́ Golgóta, nɔ́ chi “Nɛbhʉɛt Ɛnkɔ́nti.” \f + \fr 27:33 \ft Nɛbhʉɛ́t wu achi nyaka chi njiɛ anɛ achi amɨk mbɔ ɛ̌nkɔ́nti.\f* \v 34 Arɛ́, batɛmɛ́ nɛnu básɔ́t ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́nɛn mbɔ mbʉ̌nya, \f + \fr 27:34 \ft Ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛ́nɛn mbɔ mbʉ̌nya ɛchi nyaka mbɔ babhé amɛn bɔ́ báyàŋ bɛ ánkʉ yi akɛ ghok bɛyǎ bɛbe.\f* báfyɛ́ ndǔ mmɛm báchyɛ́ yí ányú. Ághókótí nɔ́kɔ́ mɔ́, akɛ ka mɛ́nyú yɛ̌ ndu báyàŋ nyaka bɛ yi anyu mɔ. \v 35 Básɔ́t Yesu bágó ndǔ ɛkotákátí. Batɛmɛ́ nɛnu abhɛn bágó yi ndǔ ɛkotákátí, bágʉɛ́p ɛbháŋá bɛ́rɨ́ŋɨ ɛnyǔ bábhɔ́ŋ bɛ́kɔ́rɛ ndɛn ɛyi bɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu wap ambɔŋ amɔt. \v 36 Báchɔ́kɔ yɛ amɨk mámbabhɛri nɔkɔ yí. \v 37 Básɨŋ ɛnyɨŋ ɛnɛ Yesu ákʉ́ kɛ bágò yí ndǔ ɛkotákátí, ndǔ ɛbhɔ́k ɛnɔk. Bágó ɛbhɔ́k ɛnɔk ɛyɔ ndǔ ɛko amfay ntí aywi. Ɛnyɨŋ básɨ́ŋ arɛ́ ɛ́bhák bɛ, “Nɛ́ chí Yesu, Mfɔ bo Israɛl.” \v 38 Bágó ngɛ́bhɛ́ ntantaŋ amɔt ndǔ ɛyi ɛkotákátí ɛbhe awɔ́nɛm Yesu. Bákʉ́ ɛnyu ɛ́mɔ́t nɛ achák ɛbhe awɔghɔ yi. \v 39 Bo abhɛn báfʉɛrɛ fʉɛt, bághaka nyaka arɛ mánte, mámɔk nɛ bati, mánsɔkɔti yi nɛ mándɛmɛ nɔkɔ bɛ, \v 40 “Wɔ mmu ɔ́kway mɛmokoti ɛkɛrákap Mandɛm, nɛ ɔ́nte yɔ́ ndǔ manywɔp arat! Pɛmɛ́ mmʉɛt ɛyɛ mbák ɔchí Mmɔ Mandɛm! Fú ndǔ ɛkotákátí sɛp amɨk sɛ́ngɔ́!” \v 41 Bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ batɔŋ ɛbhé Mandɛm nɛ bǒbati ɛtɔk báré way nkwɔ yi, mándɛmɛ nɔkɔ bɛ, \v 42 “Ápɛ̀mɛ nyaka bo báchák, kɛ apú kway bɛpɛmɛ mmʉɛt yi! Pú yí achi Mfɔ bo Israɛl? Ámfá ndǔ ɛkotákátí ansɛp amɨk, chɔŋ sɛ́noko yi. \v 43 Asɨ́kɨ́ ntɨ nɛ Mandɛm. Mandɛm ampɛmɛ yi nɛ́nɛ mbák ǎyaŋ bɛpɛmɛ yi, mbɔnyunɛ arɛm bɛ achi Mmu anɛ áfú ntá Mandɛm.” \v 44 Baghɛ́p abhɛn bágó ndǔ ɛbhap bɛko mbɔ yí, báré so yí nkwɔ́ nɛ nsɔk ɛnyu ɛ́mɔ́t. \s1 Yesu agú ndǔ ɛkotákátí \r (Mk 15.33-41; Lk 23.44-49; Jn 19.28-30) \p \v 45 Ɛ́gháká nɔ́kɔ́ nkárɛ́nká byo nɛ ɛpay nɛ ngósí, ɛjuri ɛ́kwɛ́n ɛtɔk ɛnkɛm. Ɛbhák kpátɛ nkárɛ́nká ɛ́rát nɛ ngósí. \v 46 Ɛ́gháká nɔ́kɔ́ mbɔ nkárɛ́nká ɛyɔ ɛ́rát nɛ ngósí, Yesu abɨk arɛm bɛ, “Ɛli, Ɛli, lama sabatani?” Nɔ́ chi, “Mandɛm wa, Mandɛm wa, ndaká yí ɔ́fɛ́rɛ́ ntí nɛ mɛ?” \v 47 Mbɔk bo abhɛn báté kɛ́kwɔ́t báyɨ̀ŋɨ, bághók nɔ́kɔ́ ndǔ Yesu ábɨ́kɨ́ ɛnyu ɛyɔ, báré rɛm nɛ batɨ bɛ, “Ǎbhɨ̀ŋɨ Ɛláija!” \v 48 Ntɛmɛ́ nɛnu amɔt ajɛt tɛ́mté arɔk asɔt ɛkuchá fofok asɛbhɛ ndǔ ɛchyɛ́ mmɛ́m, asɔt akpaŋ anti mɔ́nɔk, asá amfay ntá Yesu, bɛchyɛ yi anyu. \v 49 Kɛ abhɛ́nɛ́fú báré rɛm bɛ, “Dɔ̌ yi sɛ́ngɔ́ mbák Ɛláija ǎtwɔ̀ bɛpɛmɛ yi!” \v 50 Yesu abɨk ndɔŋ achak, arɔ ɛfóŋó yi awɔ́ Mandɛm. \p \v 51 Nkúbhɛ́ mpok yɔ, ɛkát ɛnɛ ɛchi amɛm ɛkɛrákap Mandɛm ɛ́ghárɛ bɛbhɔk bɛpay bɛfu amfay bɛghaka amɨk. Mmɨk anyɨkɨsi, kɛtárábhɛ́ kɛ́rákáti. \v 52 Manɛm ánɛ́nɛ, Mandɛm akʉ bɛyǎ bo Mandɛm abhɛn mǎnáŋ bágú nyaka bapɛtsɛm ndǔ nɛpɛ́m. \v 53 Báfú amɛm manɛm ayap, nɛ Yesu ápɛ́rɛ́ nɔ́kɔ́ nsɛm ndǔ nɛpɛ́m, bo Mandɛm bhɔ bárɔ́k Yerúsalɛm. Bɛyǎ bho bághɔ́ bhɔ. \v 54 Mǔngo batɛmɛ́ nɛnu nɛ batɛmɛ́ nɛnu abhɛn bachi nɛ yi bábhàbhɛri Yesu bághɔ́ nɔ́kɔ́ ndǔ mmɨk ányɨ́kɨ́sí, bághɔ́ mɛnyɨŋ bɛ́chák ɛbhɛn bɛ́fákárí. Bɛchay bɛ́kɛ́m bhɔ tontó. Bábhó bɛrɛm bɛ, “Achí mbʉ Mmɔ Mandɛm tɛtɛp!” \p \v 55 Bɛyǎ baghɔrɛ́ bábhák arɛ nkwɔ. Abhɛn bákòŋo nyaka Yesu bɛfu tɛ atú Gálili mánkwak nɔkɔ yi, babhak téé, nɛkɔ nɛsiɛ, mámkpɔkɔ nɔkɔ. \v 56 Mbɔk baghɔrɛ́ bhɔ bábhák María mmɔ̌ ɛtɔk Mágdala, nɛ María nnɔ Jems nɛ Josɛ́f, nɛ María ngɔrɛ́ Sɛbɛdi, nnɔ Jems nɛ Jɔ̌n. \s1 Bábhɛ́mɛ Yesu \r (Mk 15.42-47; Lk 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 57 Mmǔ nkáp amɔt afǔ nyaka ɛtɔk Arimátia. Aka nnyɛ́n bɛ Josɛ́f. Abhak nkoŋo Yesu amɔt. Ɛ́gháká nɔ́kɔ́ beku, \v 58 arɔk ntá Páílet bɛ anchyɛ bɛtaŋ amfɛrɛ ɛrɛnɛ Yesu ndǔ ɛkotákátí. Páílet achyɛ ɛyɔŋ bɛ́ mámfɛ́rɛ́ Yesu ndǔ ɛkotákátí manchyɛ yi. \v 59 Josɛ́f asɔt yɛ Yesu anɛ́p nɛ ɛ́síɛndɛn nkɔ. \v 60 Josɛ́f abhɔ̌ŋ nyaka nnɛm nɛkɔ ɛnɛ́n yi átɛ́mɛ́ ndǔ sɛtárɛ́bhɛ́. Arɔk abhɛmɛ Yesu ndǔ nnɛm ɛni nɔ. Abɨŋɨri yɛ ɛrɛm ntay áchók nnyǔ nnɛm, agurɛ. \v 61 María, mmɔ̌ ɛtɔk Mágdala nɛ María achák, bábhák kɛ́kwɔ́t chɔ́kɔ́ mánjɨŋɨ nɔkɔ nnɛm. \s1 Páílet ató bo bɛ mámbábhɛ́rí nɔkɔ nnɛm Yesu \p \v 62 Nɛ́yí nɔ́kɔ́, ndǔ nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt bo Israɛl, bǒbati bachiǎkap Mandɛm nɛ bǒnkwɔ Fárisi bárɔ́k bátɛ́mɛri Páílet. \v 63 Bárɛm bɛ, “Ɛta, sɛ́bhɨ́kɨ́ re ghɔkɔntɨk bɛ mmǔ nsé wu arɛm nyaka bɛ ndǔ manywɔp arat yi ǎpɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m. \v 64 Ɛ́rɨ yɛ bɛ ɔ́nchyɛ́ ɛyɔŋ bo mandɔk mambabhɛri nɔkɔ nnɛm ɛni kpátɛ manywɔp arat amfʉɛt. Bakoŋo bhi bákway bɛrɔŋ mángɛp yi mámpɔkɔ, mándɔk, mámbo yɛ bɛghati bho bɛ yi apɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m. Nɛ mbák ɛ́mfákárí nɔ́, nsé yap yɔ ǎchɔŋti mɛnyɨŋ ancha nsé anɛ mbɨ.” \v 65 Páílet arɛm bɛ, “Yɨŋɨ batɛmɛ́ nɛnu nɔ. Sɔt ka bhɔ́ mándɔ́k mámbábhɛ́rí nɔ́kɔ́ nnɛm mbɔ ɛnyǔ bǎyaŋ.” \v 66 Bárɔ́ yɛ barɔk báfyɛ́ ɛrɨŋ ndǔ ntay, nɛ bárɔ bɔ arɛ bɛ mambabhɛri nɔkɔ nnɛm. \c 28 \s1 Yesu apɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m \r (Mk 16.1-10; Lk 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Nywɔbhɛ́ nɛywěmʉɛt bo Israɛl nɛ́fʉɛ́rɛ́ nɔ́kɔ́, María mmɔ̌ ɛtɔk Mágdala nɛ María achák, báfú ntɨnywɔp, ɛnɛ́ mbaŋ ábhɨ́kɨ́ re kaŋari ndu bɛrɔŋ bɛyɨŋɨ nnɛm Yesu. \v 2 Ɛ́fákárí bɛ́ ángɛl Mandɛm áfú amfay ásɛ̀p amɨk, abɨŋɨri ntay afɛrɛ anyǔnnɛm, achɔkɔ arɛ́. \v 3 Bɛsí ángɛl Mandɛm wu bɛ́ré ghɔɔ mbɔ miámiaŋ, ndɛn ɛyi ɛ́ndiɛrɛ nɔkɔ pɛ́pɛ̌pɛ́p mbɔ ɛtɔkɔfiɔŋ. \v 4 Babhabhɛrǐ nnɛm báré wɛt nɛ bɛcháy nɛ bárɔp mbɔ bawú. \v 5 Kɛ ángɛl arɛm nta baghɔrɛ́ bɛ, “Bǎkɛ́ chay. Ndɨ́ŋɨ́ bɛ́ bǎyàŋ Yesu mmu bágó ndǔ ɛkotákátí. \v 6 Apú fá. Mandɛm akʉ yi apɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m nkúbhɛ́ mbɔnyu yi arɛmɛ bɛ ɛbhɔŋ bɛfakari. Twɔ́ ká ghɔ nɛbhʉɛt anɛ bábhʉ́rɛ́ yi. \v 7 Dɔ́k yɛ́ ka áyák mǎngátí bakoŋo bhi bɛ apɛtnsɛm ndǔ nɛpɛ́m nɛ achi be ambɨ ǎrɔ̀ŋ atú Gálili. Chɔŋ mǎngɔ́ yi arɛ! Nnáŋ ngati nɔ bhe.” \v 8 Baghɔrɛ bhɔ bárɔ́ nɛbhʉɛt anɛ nnɛm nɛchi ntiɛ́t ntiɛt. Bɛcháy bɛ́kɛ́m bɔ, kɛ maŋák nkwɔ ajwi bhɔ antɨ. Bájɛt barɔk bɛ́yáŋ bakoŋo Yesu bɛ mángátí bhɔ ɛnyɨŋ ɛnɛ ángɛl Mandɛm ághátí bhɔ. \v 9 Ndu bárɔ̀ŋ, bápɛ́rɛ ghɔ, Yesu atɛmɛri bhɔ, arɛm bɛ, “Mandɛm ámbák nɛ bhe!” Bárɔ́k bákwɛ́n amɨk bɛsí bhi bábhó bɛkɛm bɛkak ɛbhi mánchyɛ nɔkɔ yi kɛnókó. \v 10 Yesu aghati bhɔ bɛ, “Bǎkɛ́ cháy. Dɔ́k ká ghati bakoŋo bha. Ghatí ká bhɔ bɛ, mándɔ́k atú Gálili. Chɔŋ mángɔ́ mɛ arɛ́.” \s1 Babhabhɛrǐ nnɛm bárɔ́k bágháti ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛfakari \p \v 11 Ɛnɛ́ baghɔrɛ́ bhɔ bárɔ̀ŋ, ɛ́fákari bɛ mbɔk bo abhɛn bábhàbhɛri nnɛm bárɔ́k Yerúsalɛm bágháti bǒbati bachiǎkap Mandɛm yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ ɛfakari mpok ángɛl Mandɛm ásɛ́bhɛ́ átwɔ́ ndǔ nnɛm. \v 12 Bǒbati bachiǎkap Mandɛm báchɔ́kɔ nɛ bǒbati ɛtɔk, báká ɛyɔŋ ɛ́mɔt, báchyɛ́ bhɔ bɛyǎ nkáp ndǔ bɛsɔŋ. \v 13 Bágháti bhɔ bɛ, “Ghatí nɔ́kɔ́ ká bho chi bɛ bakoŋo bhi bátwɔ́ nɛ bɛti, mpok sɛ́kwɛ́nɛ́ kɛnɔ́, bághɛ́p yi, bápɔ́kɔ bárɔk. \v 14 Mbák gɔ́bhanɔ ángók ndak anɛ, chɔŋ sɛ́ndɨŋɨ ndǔ sɛ́chòk nnyu ywi bɛ ntɨ nɛndɨ yi amɛm, ɛnyu ɛnɛ́ bǎpu chwe ndǔ ɛsɔŋɔri.” \v 15 Babhabhɛrǐ nnɛm básɔ́t yɛ nkáp bɛsɔŋ wu, bárɔk bákʉ mbɔ ɛnyǔ bǒbati bághátí bhɔ. Nɛ mbok yɔ bɛ́ bakoŋo Yesu bághɛp yi ghɛp kɛ̌ bo Israɛl bábhʉɛ́t bɛghati bo kpatɛ̌ ɛchɔŋ. \s1 Yesu atɔ́ŋ mmʉɛt ntá bakoŋo bhi \r (Mk 16.1-10; Lk 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 16 Bakoŋo Yesu abhɛn bati byo nɛ amɔt bárɔ́ yɛ bárɔ́k atú Gálili ndǔ njiɛ anɛ Yesu ághátí nyaka bɔ́ mándɔ́k arɛ́. \v 17 Mpok bághɔ́ yi, bákwɛ́n amɨk babho bɛchyɛ yi kɛnókó. Kɛ mbɔk ayap bare makati mbák, sayri sayri, Yesu kɛ bɔ bághɔ̀ nɔ. \v 18 Yesu akokosi mmʉɛt nɛ bhɔ́, aghati bhɔ bɛsí nɛ bɛsí bɛ, “Ɛtaya achyɛ́ mɛ bɛtaŋ mɛnkɛm amfǎy yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ nɛ yɛ̌ntɨkɨ mmu awu amfay nɛ fá amɨk. \v 19 Dɔ́k yɛ́ ka, mǎnkʉ́ bɛ bǒ bɛtɔk mɛnkɛm mámbak bakoŋo bha, mǎnjwiti bhɔ ndǔ nnyɛ́n Ɛta, nɛ nnyɛ́n Mmɔ, nɛ nnyɛ́n Ɛfóŋó Bɛdyɛrɛ, \v 20 mǎntɔŋ nɔ́kɔ́ bhɔ bɛ mánkʉ́ yɛ̌ntɨkɨ ɛnyɨŋ ɛnɛ́ ngátí be mǎnkʉ́ nɔkɔ. Nɛ nchí bhák nɛ bhe mpoknkɛm, tɛ ndǔ ngwɛnti mmɨk.”