\id MRK - Makonde Bible Version \ide UTF-8 \h Mako \toc1 Malove Lambone lamwâmba Yesu Kilisto lalembwîje na Mako \toc2 Mako \toc3 Mako \mt2 Malove lambone lamwâmba Yesu Kilisto lalembwîje na \mt Mako \imt Ulongoledi \ip Chitabu achino cha Malove Lambone lamwâmba Yesu Kilisto lalembwîje na Mako, nni chitabu chimo mmitabu ncheche vya Lilailano lya Hambi vitânga maisha langa Yesu Kilisto. Kila chitabu mmitabu anevyo ncheche chìchemwa “Injili” mana lake, “Malove Lambone lamwâmba Yesu.” Vitabu anevyo vílembwije bada ya kuhwa kwanga Yesu. Vanalembile vitabu anevyo nni Matayo na Mako na Luka na Yohana. Mmitabu anevyo ncheche, chitabu cha Mako njo chananjipi namene kupunda vitabu vinji. Na ìkulupika kuva, chitabu achino cha Mako njo chinavele chitandi kulembwa kupunda anevyo vinji, na ìnahululika kuva chílembwije mmwaka fulani, kutandikila mmwaka wa 50 mpaka wa 70 kutandikila mwaka wavelekwejije Yesu Kilisto. Na vatalamu va Bibiliya vàkulupila kuva chitabu achino chílembwije muimanga ya Loma kwa makudungilo la kuvakamya mitima vakúkulupila va aneko. \ip Mako ayu njo anamaikene kwa lina lya Yohana Mako, achipapatana na Banaba na Ntume Paolo. Imbili yanga Mako ínihakajangwa apala panaamwile kulihapula mmwanda wao wa madengo la chitume (Matendo 13:13). Mmwanda unji Mako nkupapatana kavila nawi Banaba (Matendo 15:37-39). Mako ámaikene namene kuva nnyanjawake Petulo wa pepi namene (1 Petulo 5:13). Na vatalamu va Bibilia vànakulupila kuva Mako anilemba malove lohe la shuhuda dyanga Petulo, na shuhuda anedyo njo nsingi wa Malove Lambone lalembwîje na Mako. Mmalove alano Lambone, Mako àhimya namene mambo layâmba namuna ya kuva nkuhundwa wanga Yesu, na mahundo langa Yesu layâmba mahiku la ntululilo. \iot Uinjipihi wa chitabu cha Mako \io1 1. Sula ya 1:1-13, Mako àchimaiha chitabu. \io1 2. Sula ya 1:14-8:21, Mako àtana kwamba madengo la Yesu mmahiku lanave ku Galilaya. \io1 3. Sula ya 8:22-10:52, Mako àtana kwamba mwanda wanga Yesu kuhwena ku Yelusalemu. \io1 4. Sula ya 11:1-16:8, Mako àmalilila chitabu chake kwa kutana habali dyanga Yesu panavele ku Yelusalemu, na habali dya kuhila na kufufuka kwanga Yesu. \ib \c 1 \s Yohana Nkúbatisa àvahubilila vanu \r (Matayo 3:1-12, Luka 3:1-18, Yohana 1:19-28) \p \v 1 Alano nni Malove Lambone lamwâmba Yesu Kilisto, Mwana wa Nnungu. \v 2 Làtandilike muchi chilalembwije nchitabu changa nabii Isaya, Nnungu pahaula kuchidoni, \q “Nangu nìmbentuma n'jumbe wangu akulongolelee, \q aneyo njo ambekukatapajîja indila yako.”\f + \fr 1:2 \fr*\ft Malaki 3:1\ft*\f* \q \v 3 “Munu ànonoha lidi kulilanga wachidoni, \q ‘Nkatapajije Nang'olo indila yake, \q nyoshanga dihengo dyambepita.’ ”\f + \fr 1:3 \fr*\ft Isaya 40:3\ft*\f* \p \v 4 Bahi Yohana Nkúbatisa áhumilidile kulilanga, wavahubilila vanu valeke masambi lavo na vabatiswe uchinga Nnungu avasamehe masambi lavo. \v 5 Vanu vohe kuhaloka chilambo cha ku Yudeya na imanga ya ku Yelusalemu vánihwena unampilikanila Yohana, nkulitangolanga masambi lavo, nang'e nkuvabatisa mmuto wa Yoludani. \fig |alt="John the Baptist Preaching - Cook 1978" src="JohnTheBaptistPreaching_CN01653.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="1:5"\fig* \p \v 6 Yohana áwete inguwo ikatapajîjwe kwa maleha la ungamila, na nchikundu mwake áhungile nkanda wa limbende. Na chakulya chake chívele chihi mahiya na uchi wa munnyitu. \v 7 Yohana nkuva wavahaulila vanu kuchidoni, “Nnyuma mwangu àvenkwida avêle na dimongo dyohe namene ungupunda nangu. Nangu wala nikáfala kuntumikila kananga kwa kutepa na kuihungula mididi ya vilatu vyake. \v 8 Nangu nìm'batisa mwenu kwa medi, henga aneyo àmbem'batisa mwenu kwa Umumu Wanaswe.” \s Kubatiswa na kulingwa kwanga Yesu \r (Matayo 3:13, 4:11, Luka 3:21-22, 4:1-13) \p \v 9 Maduva anelo, Yesu nkukamola kuhaloka imanga ya ku Nasaleti, chilambo cha ku Galilaya, Yohana nkum'batisa Yesu mmuto wa Yoludani. \v 10 Upala, Yesu pahumile chihi mmedi, nkukwona kulihunde kuhunukwike, na Umumu Wanaswe achionekâna muchi umunda wansulupukila. \v 11 Lidi nkupilikanika kuhaloka muha kulihunde ulichidoni, “Wako njo Mwanangu unikutamwa, ǹnikatapaliwa na wako.” \fig |alt="Jesus Dove and John the Baptist - Dunham 1989" src="JesusDove&JohnTheBaptist_DN00410.tif" size="col" copy="Illustrations by Darwin Dunham © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="1:11"\fig* \p \v 12 Upala, Umumu Wanaswe nkunnodya Yesu kuhwena ya kulilanga, \v 13 nkuikala aneko maduva alubaini walingwa na Nanchindenga. Aneko, ávele pamo na anyama va munnyitu, na malaika nkuva uvantumikila. \s Yesu àvachema vakuhundwa vatandi \r (Matayo 4:12-22, Luka 4:14-15, 5:1-11) \p \v 14 Bada ya Yohana kutaywa nnilungu, Yesu nkuhwena chilambo cha ku Galilaya unavahubilila vanu Malove Lambone la Nnungu, \v 15 wachidoni, “Mahiku lànihwika na Ufalume wa Nnungu ùvele pepi na mwenu. Lekanga masambi lenu na mulakulupile Malove Lambone!” \p \v 16 Yesu pachipita nnyenje Litanda lya ku Galilaya, nkuvona akúupa dihomba vavili uvayela dinjau dyavo nnitanda, Simoni uvanchema Petulo chalumo na nnung'une uvanchema Anduleya. \v 17 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Ngupapate, nangu nguchinintendange mwenu kuva mmanu mma kuvaupila vanu kwa Nnungu.” \v 18 Upala, nkudilekanga dinjau dyavo, nkumpapata Yesu. \fig |alt="Jesus calls John and James" src="JesusCallingJames&John_CN01682.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © 1996 David C. Cook" ref="1:18"\fig* \p \v 19 Papite muyo kadiki, nkumwona Yakobo na nnung'une wake uvanchema Yohana, chalumo na Sebedayo atatawavo pamo na amadengo vanji, vavèlè muingalava yavo uvakatapaja dinjau dyavo. \v 20 Upala, Yesu nkunchema Yakobo na Yohana, na vanang'o nkunneka atatawavo pamo na amadengo vanji muingalava, vanang'o nkumpapata Yesu. \s Yesu àmmusa nanndenga \r (Luka 4:31-37) \p \v 21 Yesu pamo na vakuhundwa vake nkuhwika imanga ya ku Kapelinaumu, na palikamwele Liduva lya Kuyewelela, Yesu nkuinjila muing'ande ya kunnyuwila Nnungu, nkutandilika kuvahunda vanu. \v 22 Vanu vanampilikene nkukangana mahundo lake, kwa kuva, ávahunda muchi munu avêle na mamulaka, na akee muchi vakúhunda va Sheliya yanga Musa. \p \v 23 Uhiku uwowo, munu yumo ánavele muing'ande ya kunnyuwila Nnungu, ánavele na nanndenga, nkulindamuka ukuta ding'uto wachidoni, \v 24 “Ùtulembelela chani hwetu, wako Yesu wa ku Nasaleti? Dachi ùidile unatwondonganga? Ǹnimala kuva wako nni Wanaswe, utumwîje na Nnungu!” \v 25 Yesu nkunkalipila ayula nanndenga wachidoni, “Nyalala! Mmuke ayu munu.” \p \v 26 Bahi ayula nanndenga nkunkunyang'unya namene ayula munu akuno wakuta kwa lidi likulungwa, nkummuka. \v 27 Vanu vammalele nkukangana, nkuva uvaujana kuva, “Ala nni lalida? Ala nni mahundo lahambi lavêle na mamulaka! Ayu munu àvele na dimongo dya kuvaamulisa anamindenga, na vanang'o vànampilikana!” \p \v 28 Anepo habali dyanga Yesu nkupiyanya kuyanjala nchilambo chammalele cha ku Galilaya. \s Yesu àvalamya vanu vohe \r (Matayo 8:14-17, Luka 4:38-41) \p \v 29 Yesu na vakuhundwa vake, pamo na Yakobo na Yohana nkuhumang'ana muing'ande ya kunnyuwila Nnungu, nkuhwena mwalehu mpaka kukaya kwanga Simoni na Anduleya. \v 30 Nkawake Simoni álele pachinanda ing'anya ápweteka chidumba. Yesu pakamwele, vanu vanji nkunnyaulila habali dya aneyo mmahe. \v 31 Yesu nkummwenela ayula mmahe, nkunkamula nkono, nkuntakatuha. Chidumba nkummuka, nkutandilika kuvahudumila. \fig |alt="Jesus Healing the Sick - Knowles Bass 00301" src="JesusHealingTheSick_LB00301.tif" size="col" copy="Illustrations by Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="1:31"\fig* \p \v 32 Pachikamwele chinalyulo liduva lititìlè, vanu nkumpelekejija Yesu vagonjo vammalele na vanu vánavele na anamindenga. \v 33 Na vanu vammalele va imanga aila nkunaimila muyo luungo lwa ing'ande. \v 34 Yesu nkuvalamya vanu vohe vachiuula, na kuvausa anamindenga vohe. Na wala nanga panavalekile anevo anamindenga vatangole chinu chohecho kwa kuva vánimmala. \s Yesu àvahubilila vanu aneko ku Galilaya \r (Luka 4:42-44) \p \v 35 Ulyamba na mambumbu, kabla liduva likànambiuhuma, Yesu ánitakatuka, nkuuka anepo pakaya nkuhwena kunyenje imanga, pachinu pakávele na vanu, nkunnyuwa Nnungu aneko. \v 36 Simoni na avake nkuhwena unantaha. \v 37 Pavammwene, nkunnyaulila kuchidoni, “Vanu vammalele vànakutaha!” \p \v 38 Henga Yesu nkuvayang'ula kuchidoni, “Tuhweneng'ane vijiji vinji vya pepi uchinga nikàhubili na kunang'o, kwa kuva, njo chinguidilidile.” \v 39 Bahi Yesu nkuhwena kila pachinu aneko ku Galilaya, wahubili n'ding'ande dyavo dya kunnyuwila Nnungu akuno wavausa vanu anamindenga. \s Yesu ànnamya munu avêle na mangundula \r (Matayo 8:1-4, Luka 5:12-16) \p\fig |alt="Jesus healing Leper - Dunham 1989" src="JesusHealingLeper_DN00434.tif" size="col" copy="Illustrations by Darwin Dunham © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="1:39"\fig* \v 40 Munu yumo achiuula mangundula nkummwenela Yesu, nkutindivala malundi, nkunnyuwa Yesu wachidoni, “Ukàlembelela ùnahulula chihi unguhahulanga kwa kungulamya.” \v 41 Yesu nkummikila chididi aneyo munu, nkunyoloja nkono wake, nkun'gusa, nkunnyaulila kuchidoni, “Elo nalembela, lama!” \v 42 Upala, ugonjo nkummuka, nkulama. \p \v 43 Anepo Yesu nkunnyaulila ahwene, nkun'duma wachidoni, \v 44 “Kaleha, unannyaulile munu woheyo lanikutendeledile, henga wako hwena ukalilanguje kwa kuhani na kuhumya sadaka muchi chalaijije Musa uchinga vanu vamale kuva ùnihahulwa.” \p \v 45 Henga ayula munu papite, nkutandilika kuyanjaja aneyo habali kila pachinu. Bahi ing'anya ya anelyo, Yesu nanga panahulwile kuhwena muimanga yoheyo kwa kulilanguja. Nkuntenda aikale kunyenje imanga pachinu paweka pakávele na vanu. Henga vanu nkummwenela kuhaloka kila m'bali. \c 2 \s Yesu ànnamya munu adidimênge \r (Matayo 9:1-8, Luka 5:17-26) \p\fig |alt="Paralyzed man lowered through roof - Dunham DN00444" src="ParalyzedManLoweredThroughRoof_DN00444.tif" size="col" copy="Illustrations by Darwin Dunham © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="2:0"\fig* \v 1 Palapitile maduva kadiki, Yesu nkuhwena kavila ku Kapelinaumu, vanu nkupilikana kuva àvele pakaya. \v 2 Vanu vohe namene nkuumbala nng'ande mpaka pannango. Bahi Yesu pachivahubilila vanu, \v 3 nkuhaloka vanu ncheche akuno vannyakwìlè munu adidimênge, nkumpelekeja kwanga Yesu. \v 4 Bahi kwa kuva vanu vániumbala namene, nanga pavanahulwile kumpelekeja pachinu pávèlè Yesu. Bahi avala vanu nkuvimbula muha palikangala, kuloja pachinu pánavele Yesu. Pavapete chitonono, nkunsulupuha aneyo munu akuno alèlè nchinanda. \v 5 Yesu paiwene ing'ulupa yavo, nkunnyaulila ayula munu adidimênge kuchidoni, “Mwanangu, ùnisamehewa masambi lako.” \p \v 6 Vakúhunda vanji va Sheliya ya Musa vanaikele anepo nkuva uvaliuja mmitima yavo kuva, \v 7 “Ayu munu mwadachi àtangola uvila? Ànkufulu Nnungu! Nnani ahulûla kunsamehe munu masambi ikànave chihi Nnungu weka?” \p \v 8 Upala, Yesu nkumala chivaliuja mmitima yavo, nkuvauja kuchidoni, “Ing'anya ntwani mùtangodikanga uchocho mmitima yenu? \v 9 Lilida lipeyapêya namene, kunnyaulila ayu munu adidimênge kuchi, ‘Ùnisamehewa masambi lako,’ au kunnyaulila, ‘Imila, twala chinanda chako uhwene?’ \v 10 Bahi nangu ngùlembela ngumaihe kuva, Mwana wa Munu, àvele na mamulaka la kuvasamehe vanu masambi lavo apano pachilambo.” Anepo Yesu nkunnyaulila ayula munu adidimênge kuchidoni, \v 11 “Nìkuhaulila, imila, utwale chinanda chako uhwene kukaya!” \v 12 Upala, ayula munu nkutakatuka, nkutwala chinanda chake, nkuuka. Vanu vammalele nkukangana na kunnombolela Nnungu uvachidoni, “Tukanachona chinu malinga achi.” \s Yesu ànchema Lawi uvanchema lina linji Matayo \r (Matayo 9:9-13, Luka 5:27-32) \p\fig |alt="Jesus Calling Matthew - Cook 1978 CN01691" src="JesusCallingMatthew_CN01691.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="2:12"\fig* \v 13 Yesu nkuhwena kavila kunyenje Litanda lya Galilaya. Likuwa lya vanu nkummwenela, nang'e nkutandilika kuvahunda. \p \v 14 Yesu pánavele nkupita, nkumwona Lawi mwana wanga Alufayo, aikèlè paing'ande ya kulipila kodi. Yesu nkunnyaulila kuchidoni, “Ngupapate!” Lawi nkuimila, nkumpapata. \p \v 15 Lukoto, Yesu nkuva walya chakulya muing'ande yanga Lawi. Vakútwala kodi vohe na vanu vanji vahaulîka kuva nni vanu vavêle na masambi, vániida nkulya pamo na Yesu na vakuhundwa vake, ing'anya vanu vohe vánampapata. \v 16 Bahi vakúhunda vanji va Sheliya ya Musa vánavele Mafalisayo, pavammwene Yesu walya pamo na vanu vahaulîka kuva vàvele na masambi na vakútwala kodi, nkuvauja vakuhundwa vake kuchidoni, “Mwadachi àlya pamo na vakútwala kodi na vanu vavêle na masambi?” \v 17 Yesu papilikene anelo nkuvahaulila kuchidoni, “Vanu vakáuula nanga pavannembela n'ganga, henga vauûla njo vannembêla n'ganga. Nangu nikáidile unavachema vanu vatênda àlalá lalalembela Nnungu, henga ngùidile unavachema vanu vavêle na masambi.” \s Yesu àujwa chivambefunga \r (Matayo 9:14-17, Luka 5:33-39) \p \v 18 Vakuhundwa va Yohana Nkúbatisa na vakuhundwa va Mafalisayo vánafunga. Bahi vanu nkuhwena unammuja Yesu kuchidoni, “Ing'anya ntwani vakuhundwa va Yohana Nkúbatisa na vakuhundwa va Mafalisayo vànafunga, henga vakuhundwa vako vakáfunga?” \v 19 Yesu nkuvayang'ula kuchidoni, “Dachi, vanu vakumbuliwîje kuing'ole ya ulombi vànahulula kufunga wakati vàvele pamo na mwene nnombi? Ikáhululika kufunga wakati nnombi àvele pamo na vanang'o. \v 20 Henga uhiku uchiukamole, nnombi pambetwaliwa muvanang'o, anepo njo pavambefunga. \p \v 21 Nanga munu atotêla chilaka cha inguwo yahambi nnipindi. Kwa kuva, akàtenda uchocho, chilaka anecho chahambi chìmbekungunyala na kuhalija kupamola anelyo lipindi, na pachinu panapomweke pambeyenjejeka. \v 22 Na wala nanga munu atâya divayi dyahambi mmipatila ya tangu. Akàtenda uchocho, aila mipatila ìnapwapuka ing'anya ya kuhaha kwa divayi, na divayi dìnamwadilika na mipatila nkwondongeka. Henga divayi dyahambi dìlembelewa ditaywe mmipatila yahambi!” \s Yesu njo Nang'olo avêle na mamulaka ata Nniduva lya Kuyewelela \r (Matayo 12:1-14, Luka 6:1-11) \p \v 23 Liduva limo lya Kuyewelela, Yesu nkuva wapita n'dindila dya mmawelu la ngano chalumo na vakuhundwa vake. Pavachipita, vakuhundwa vake nkutandilika kupulula ngano na kutang'una. \v 24 Mafalisayo nkummuja Yesu kuchidoni, “Lola! Mwadachi vàtenda vitukutuku vikáluhusiwije na Sheliya ya Musa kutendwa Nniduva lya Kuyewelela?” \p \v 25 Yesu nkuvayang'ula kuchidoni, “Dachi, mukásomile chanatendite Nfalume Daudi panalembedile chakulya, nang'e pamo na avake pavanavele na indala?” \v 26 Maduva langa Kuhani Nkulu Abiasali, Daudi áinjidile pa Ing'ande ya Nnungu, nkulya mikate ihumîjwe kwa Nnungu, nkuveng'a na avake navanang'o nkulya, wakati Sheliya ya Musa ìluhusu chihi mikate aneyo kuliwa chihi na makuhani weka. \p \v 27 Bahi Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Liduva lya Kuyewelela lìnivikwa kwajili ya munu, na akee munu kwajili ya Liduva lya Kuyewelela. \v 28 Bahi Mwana wa Munu njo Nang'olo avêle na mamulaka ata Nniduva lya Kuyewelela.” \c 3 \p\fig |alt="Jesus Healing Man with Crippled Hand - Cook 1978 CN01695" src="JesusHealingManWithCrippledHand_CN01695.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="3:0"\fig* \v 1 Anepo Yesu nkuinjila kavila muing'ande ya kunnyuwila Nnungu, na amula nkati múvele na munu adidimênge nkono. \v 2 Na múvele na vanu vanji vachitâha ing'anya ya kunsitaki Yesu, bahi nkuva uvannoleha uchinga vamale ikàva àmbennamya munu Nniduva lya Kuyewelela. \v 3 Yesu nkunnyaulila ayula munu avêle na nkono adidimênge kuchidoni, “Ida muyo amuno.” \v 4 Yesu nkuvauja vanu kuchidoni, “Dachi, Sheliya yetu ìnatuluhusu kutenda lambone au lahakalenge Nniduva lya Kuyewelela? Kuupoha umi au kuuwalala?” Henga vanang'o nkunyalala chihi. \v 5 Anepo Yesu nkulaukila mipata yammalele wavalola vanu akuno avisìjè na kuvasikitikila ing'anya ya kunanopa kwa mitima yavo. Nkunyaulila ayula munu kuchidoni, “Nyoloja nkono wako!” Nang'e nkunyoloja, nkono nkuva umi kavila. \v 6 Upala, Mafalisayo nkuhumang'ana pawelu nkunakojana na vanu va likuwa lya Helode\f + \fr 3:6 \fr*\ft Vanu va likuwa lya Helode nni vanu váchitamwa namene utawala wa familia ya Helode Nkulu na Helode Antipasi mwanawe.\ft*\f* uchinga vatahe indila ya kummwalala Yesu. \s Likuwa lya vanu lìmpapata Yesu \p\fig |alt="Jesus teaching crowd - Cook CN01715" src="JesusTeachingCrowd+BoyWithLunch_CN01715.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="3:6"\fig* \v 7 Yesu nkuuka anepo pamo na vakuhundwa vake, nkuhwena mpaka kunyenje Litanda lya Galilaya. Likuwa likulu lya vanu nkumpapata. Vanu anevo váhaleke ku Galilaya na ku Yudeya, \v 8 na ku Yelusalemu na ku Idumeya na vilambo vya m'bali wavili wa muto wa Yoludani na vilambo vidingûka dimanga dya Tilo na Sidoni. Likuwa anelyo lya vanu vámmwenedile Yesu ing'anya vánipilikana àlalá lanatendile Yesu. \v 9 Bahi ing'anya ya vanu kuva vohe, Yesu nkuvahaulila vakuhundwa vake vakamwandalile ingalava, uchinga vanu vanan'gong'ole. \v 10 Yesu ánivalamya vanu vohe, na vagonjo vammalele vachipwateka nkuva uvagong'olana uchinga vannyengelekele pepi uchinga van'guse. \v 11 Na anamindenga pavammwene Yesu, nkuvamatohija pahi vanu anevo vavêle na anamindenga akuno uvakuta ding'uto uvachidoni, “Wako njo Mwana wanga Nnungu!” \p \v 12 Henga Yesu nkuvakalipila anamindenga vanammaihe kwa vanu. \s Yesu àvatandola vakuhundwa kumi na mbili \r (Matayo 10:1-4, Luka 6:12-16) \p\fig |alt="Jesus with 12 Disciples - Cook 1978 CN01699" src="JesusWith12Disciples_CN01699.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="3:12"\fig* \v 13 Anepo Yesu nkukwela nnichinga, nkuvachema vanu vavalembedîle, na vanang'o nkuhwena. \v 14 Nang'e nkuvatandola vanu kumi na mbili vanavachemile mitume, uchinga vaikale pamo nanang'e na kuvatuma vakayanjaje lilove lya Nnungu, \v 15 nkuveng'a na mamulaka la kuvausa anamindenga. \v 16 Vanu kumi na mbili vanavatondwele nni avano, Simoni wananchemile Yesu lina linji Petulo, \v 17 na Yakobo na Yohana vana vanga Sebedayo wanavachemile Yesu, Boanege, mana lake, “Vana va ing'uva,” \v 18 na Anduleya na Filipo na Batolomayo na Matayo na Tomaso na Yakobo mwana wa Alufayo, na Sadayo na Simoni ánavele nnikuwa lya Vaselote\f + \fr 3:18 \fr*\ft Vaselote lívele likuwa lya Vayahudi vachichitamwa namene chilambo chavo na vakáchitamwa kutawaliwa na Valoma.\ft*\f*, \v 19 na Yuda Isikaliote, ánantengeleke Yesu. \s Yesu na Belisebuli \r (Matayo 12:22-32, Luka 11:14-23, 12:10) \p \v 20 Anepo Yesu nkuhwena kavila kukaya. Likuwa lya vanu nkumwombalila kavila, Yesu na vakuhundwa vake nkuva nanga pavanapete wasa wa kulya chakulya. \v 21 Valangavake pavapilikene anelo, nkuhwena unantwala, kwa kuva, vanu váhaula kuva, “Àvele na ding'apedi.” \p \v 22 Na vakúhunda Sheliya yanga Musa vanaheleke ku Yelusalemu, nkuhaula kuchidoni, “Àvele na Nanchindenga,\f + \fr 3:22 \fr*\ft Mako àlembile Belisebuli kwamba lina litumîke kumwamba Nanchindenga.\ft*\f* nkulu wa anamindenga. Aneyo njo annyululîha nang'e kuvausa anamindenga.” \p \v 23 Bahi Yesu nkuvachema, nkuvahaulila kwa mifano kuchidoni, “Ìmbehululika dachi Nanchindenga aliuse mwene? \v 24 Ikàva vanu va ufalume umo vànalumbana, ufalume anewo nanga paumbekwimila. \v 25 Na ikàva vanu va ing'ande imo vànalumbana, ing'ande aneyo ikambekwimila. \v 26 Na ikàva Nanchindenga àlitahuka mwene, na ufalume wake ukàlumbanyika, bahi ufalume anewo ukambekwimila, ila ùmbeyanguka. \p \v 27 Nanga munu ahulûla kwenda muing'ande yanga munu avêle na dimongo nkumpakanyola vitukutuku vyake, mpaka atandilike kunnyunga munu aneyo hoti, anepo njo pambehulula kumpakanyola vitukutuku vyake. \p \v 28 Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, vanu vachivasamehewe masambi lavo lammalele na kufulu dyavo dinji. \v 29 Henga munu ambenkufûlu Umumu Wanaswe, mwiko aneyo nanga pambesamehewa, kwa kuva, àtendile sambi ikásamehewa vyaka na vyaka.” \v 30 Yesu átangwele uchocho kwa kuva, vanu váhaula kuva, “Àvele na nanndenga.” \s Anyokwe na anung'unuvake Yesu \r (Matayo 12:46-50, Luka 8:19-21) \p \v 31 Anepo anyokwe Yesu pamo na anung'unuvake nkukamola. Nkuimila pawelu, nkunnaija munu nkati akancheme Yesu. \v 32 Anemwo nng'ande, likuwa lya vanu líniikala akuno lin'dingwìkè Yesu. Vanang'o nkunnyaulila kuchidoni, “Anyoko na anung'unuvako vàvele pawelu, vànakutaha.” \p \v 33 Yesu nkuvauja kuchidoni, “Kwani nnyuwangu njo nnani na anung'unuvangu nni vanani?” \v 34 Anepo Yesu nkuvalola vanu vanan'digwike nkuhaula kuchidoni, “Lola! Avano apano njo ayuvangu na anung'unuvangu. \v 35 Munu woheyo atênda lalalembela Nnungu, aneyo njo nkulwangu na nnumbwangu na nnyuwangu.” \c 4 \s Nfano wa munu apânda dimbeyu \r (Matayo 13:1-9, Luka 8:4-8) \p\fig |alt="Sower Parable - seed in different types of soil - Wade WA03843" src="SowerParable-SeedInDifferentTypesOfSoil_WA03843.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="4:0"\fig* \v 1 Yesu nkutandilika kavila kuvahunda vanu, akuno avèlè nnyenje Litanda lya Galilaya. Likuwa lya vanu nkumwombalanila, bahi Yesu nkubidi akwele muingalava ínavele nnitanda, nkuikala. Vanu vammalele nkuva vaimilèngè munnyangi nnyenje litanda. \v 2 Yesu nkuvahunda vitukutuku vyohe kwa mifano, na pachivahunda nkuvahaulila kuchidoni, \v 3 “Pilikanila! Nkúpanda ápite únapanda dimbeyu. \v 4 Pánavèlè nkumyaya dimbeyu, dinji nkumatokela nndila, vyuni nkuhaloka nkudidadola. \v 5 Na dimbeyu dinji nkumatokela pachinu pavêle na mayanga-mayanga, pakávele na ulongo wohe. Anedyo dimbeyu nkupiyanya kumela kwa kuva ulongo úvele kadiki. \v 6 Liduva palivadile, aneyo mitipu nkunyala, na kwa kuva dinyiya dikanatadile pahi namene, bahi nkuyumanga. \v 7 Dimbeyu dinji nkumatokela pachinu pavêle miva, nkumela, miva nkukulumuka na kuidingila aila mitipu, nkuva nanga paipele. \v 8 Dimbeyu dinji nkumatokela paulongo wa matapata. Mitipu nkumela, nkukulumuka, na ulongo anewo nkupundya kuhumya mafuno, myanda salasini au sitini au myamoja, kupunda dimbeyu adila dipandwîje.” \v 9 Anepo nkuvahaulila kuchidoni, “Munu avêle na makutu la kupilikana, apilikane!” \s Ing'anya ya kutangola kwa nfano \r (Matayo 13:10-17, Luka 8:9-10) \p \v 10 Yesu pánavele weka, vakuhundwa vake kumi na mbili, pamo na vanu vanji, nkunammuja Yesu chiichilanda aila mifano. \v 11 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Mmanganya mùnijaliwa kuimala sili ya Ufalume wanga Nnungu. Henga vanu vanji vakávele nnikuwa lyenu kila chinu vàpilikana kwa mifano, \v 12 uchinga, \q ‘Vakàloleha, vanachone chinu, \q vapilikane, henga vanamale. \q Ing'anya vakàmala, vàmbemmuila Nnungu, \q nanang'e achiavasamehele masambi lavo.’ ” \s Yesu àhaula chiulanda nfano wa nkúpanda \r (Matayo 13:18-23, Luka 8:11-15) \p \v 13 Anepo Yesu nkuvauja kuchidoni, “Dachi, na mwenu mukámaite nfano auno? Hambi mùmbehulula dachi kumala mifano inji? \v 14 Nkúpanda, àpanda Lilove lyanga Nnungu. \v 15 Vanu vanji vàlandanywa na hali ya nndila, amula mudimatokedile adila dimbeyu. Pavapilikana lilove lya Nnungu, Nanchindenga ànaida nkunalitwala lilove lipandwîje mmitima yavo. \v 16 Na vanu vanji vàlandanywa na hali ya pachinu pavêle mayanga-mayanga, apala padimatokedîle adila dimbeyu. Pavalipilikana lilove vànalipwechelela kwa kulihangalalila. \v 17 Henga likávenda mmitima yavo muchi dinyiya chidikahulula kutita mmayanga, bahi vàlikamula chihi kwa uhiku kadiki. Pavalaga ing'anya ya alila lilove, upopo vànalileka. \v 18 Vanu vanji vàlandanywa na hali ya pachinu pavêle na miva, apala padimatokedile adila dimbeyu. Vanu anevo vànalipilikana anelyo lilove, \v 19 henga madengo la chilambo achino na kulembela kwa dimali na tama dya vitukutuku vinji dìnavenda mmitima yavo na kulitimbanga alila lilove lya Nnungu, nkuva chihi nanga kupa. \v 20 Henga vanu vanji vàlandanywa na hali ya ulongo wa matapata, apala padimatokedile adila dimbeyu. Avano vànalipilikana lilove lya Nnungu na kulikulupila, vanu anevo vànapundya kuhumya mafuno, yumo myanda salasini na yunji sitini na yunji myamoja, kupunda dimbeyu adila dipandwîje.” \s Chibatali chihinikwîje \r (Luka 8:16-18) \p\fig |alt="Lamp at Night - Knowles 1994 HK00151" src="LampAtNight_HK00151.tif" size="col" copy="Illustrations by Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="4:20"\fig* \v 21 Yesu nkuhweneha uvahaulila kuchidoni, “Dachi, munu ntwani achâcha chibatali nng'ande, nkuchihinika lidebe au unachivika nniungu chinanda? Dachi, akáchivika muha chipanda? \v 22 Bahi kila chinu chipihîje chìmbepihuliwa, na chinu chihinikwîje chìmbehunukuliwa. \v 23 Avêle na makutu la kupilikana, apilikane!” \p \v 24 Yesu nkuvahaulila kavila kuchidoni, “Pilikaniha saana malove lamupilikana! Chipimo chimutumila kuvahukumila vanu vanji, na Nnungu àmbennyukumila kwa chipimo uchocho na ǹnembeyenjejwa. \v 25 Munu avêle na chinu àmbeyenjejwa, na munu akávele na chinu, ata achila kadiki chavenacho àmbepokonyolwa.” \s Nfano wa imbeyu imêla \p\fig |alt="Reaping Grain - Cook 1978 CN02110" src="ReapingGrain_CN02110.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="4:25"\fig* \v 26 Yesu nkuhweneha kutangola kuchidoni, “Ufalume wa Nnungu ùlandana na munu yumo achimyaya dimbeyu mmwelu mwake. \v 27 Kila liduva ànalala na kutakatuka, akuno dimbeyu udimela na kukulumuka. Henga nang'e nanga panamaite chidichimela. \v 28 Ulongo wene njo utenda mitipu ikulumuke na kupa. Ìtandilika uhipuka mahamba matete, nkwida mahahi na nkumalilikila dyene dimbeyu mmahahi. \v 29 Ngano ikàtendeka, mwene welu àpita wahenga kwa chipula, kwa kuva nchela ùnikamola.” \s Nfano wa imbeyu ya haladali \r (Matayo 13:31-32,34, Luka 13:18-19) \p \v 30 Yesu nkuhaula kavila kuchidoni, “Dachi Ufalume wa Nnungu tuulandanye na chani? Dachi, tuuwelesee kwa nfano ntwani? \v 31 Ùlandana na imbeyu ya haladali, imbeyu inyoko namene kupunda dimbeyu dyammalele dya pachilambo. \v 32 Henga ikàpandwa, ìnamela, nkukulumuka nkuva nnandi nkulungwa wa imbowa kupunda milandi yammalele ya mmwelu wa bustani. Ùpaika dinavi ding'ulu dya mmbweha, ata vyuni vànahulula chihi kudenga vitehi n'dinavi dyake na kupata mmbweha.” \p \v 33 Yesu ánivahubilila vanu ujumbe wake kwa mifano yohe ilandâna na aneyo kupapatana na namuna chivanahulwile kupilikana. \v 34 Yesu nanga panalonjedile navo chohecho bila mifano, henga pánavele pamo na vakuhundwa vake weka ánavafafanulila kila chinu. \s Yesu àchikalipila chimbunga \r (Matayo 8:23-27, Luka 8:22-25) \p\fig |alt="Jesus & Disciples in Boat+Storm - Wade WA03847" src="Jesus&DisciplesInBoat+Storm_WA03847.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="4:34"\fig* \v 35 Liduva ulyolyo chinalyulo, Yesu nkuvahaulila vakuhundwa vake kuchidoni, “Tuyomboke litanda, tuhwene m'bali wavili.” \v 36 Bahi vanang'o nkulilaila likuwa lya vanu, nkuinjila muingalava uila yanaikele Yesu, nkuuka pamo nanang'e. Na dingalava dinji nkumpelekela. \v 37 Chimbunga nkupunga, na mawimbi nkuiputa aila ingalava, na medi nkutandilika uumbala muingalava. \v 38 Yesu ávele kunyuma muingalava, alèlè luwono akuno ayamìtè muti wake munsagamiya. Bahi vakuhundwa vake nkumwimula uvachidoni, “Nkúhunda, dachi, wako ukávele na lipamba kuva tùvenkutitimila?” \p \v 39 Yesu nkutakatuka, nkulikalipila alila lipungo na nkulahaulila mawimbi kuva, “Nyalala!” “Tungamana!” Bahi chimbunga nkunyalala, nkutungamana. \v 40 Anepo Yesu nkuvahaulila vakuhundwa vake kuchidoni, “Ing'anya ntwani mùnayopa? Dachi, mpaka hambi mukánakuva na ing'ulupa?” \v 41 Vanang'o nkuyopa namene, nkuva uvaujana kuva, “Ayu munu wa namuna ntwani? Ata lipungo na mawimbi lànampilikana!” \c 5 \s Yesu àvausa anamindenga \r (Matayo 8:28-34, Luka 8:26-39) \p \v 1 Yesu na vakuhundwa vake nkuhwika m'bali wavili wa Litanda lya Galilaya, kuchilambo cha Vagelasi.\f + \fr 5:1 \fr*\ft Malemba lanji la kala vanji vàlembile Vagadala va vanji vàlembile Vagelasi na vanji vàlembile Vagelagesi.\ft*\f* \v 2 Yesu pasulupwike muingalava, upala nkukojana na munu yumo ánavele na nanndenga, munu aneyo áhaleke ya kumisati. \v 3 Maduva lammalele munu aneyo áikala chihi kumisati na wala nanga munu anahulwile kuntava kavila mididi ya chitale. \v 4 Myanda yohe vánintava mididi ya chitale na dipingu, henga nang'e nkukadulanga aila mididi ya chitale na kulumulanga adila dipingu, na wala nanga munu anahulwile unkamula. \v 5 Chilo na muhi áikala kumisati na myanda inji áva kumachinga wakuta ding'uto akuno walicheketanga mayanga. \fig |alt="Demon-possessed man healed - Cook 1978 CN01710" src="Demon-PossessedManHealed_CN01710.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="5:5"\fig* \p \v 6 Pammwene Yesu kwa kulehu, nkuntukutila nkutindivala malundi. \v 7 Nkunonoha lidi wachidoni, “Yesu Mwana wa Nnungu Nkulu, ùndambela chani? Nakuyuwa uapile kwa Nnungu kuva ukambengubaniha!” \v 8 Átangwele uchocho kwa kuva, Yesu ánnyaulidile kuva, “Wako nanndenga, mmuke ayu munu!” \p \v 9 Bahi Yesu nkummuja kuchidoni, “Wako lina lyako nnani?” \p Nang'e nkunnyang'ula kuchidoni, “Lina lyangu Likuwa, kwa kuva hwetu tùvele tuvohe.” \v 10 Avala anamindenga nkunnyuwa Yesu kavila uchinga anavayamile nchilambo achila. \p \v 11 Pepi na anepo pávele na likuwa likulu lya dinguluve dichisosanya chakulya nnyenje lichinga. \v 12 Bahi avala anamindenga nkumpembeja Yesu uvachidoni, “Tuamulise tuhwene padinguluve adila, ùtuluhusu tuvende.” \v 13 Yesu nkuvaluhusu. Anepo anevo anamindenga nkummuka ayula munu, nkunavenda avala anguluve. Alila likuwa lyammalele lya dinguluve dínavele malinga alufu mbili, nkuhelelekela kumakobikobi, nkutubukila nnitanda na vammalele nkuhwa mmedi. \p \v 14 Vachúnga va adila dinguluve nkutukuta, nkunavahaulila vanu vavêle kumanga na kumawelu kwamba mambo lammalele lavahumidîle. Vanu nkuhwena unalola lahumidîle. \v 15 Pavahwikile kwanga Yesu, nkumwona ayula munu ánavele na likuwa lya anamindenga aikèlè pahi, awètè dinguwo dyake na ding'ano dyake dimmuidìlè, vanu vammalele nkuyopa. \v 16 Vanu valawêne àlalá latendêke na lavapête anguluve, nkuhwena unavahaulila vanu vanji. \p \v 17 Bahi nkutandilika kunnyuwa Yesu auke nchilambo chavo. \p \v 18 Yesu pánavele nkukwela muingalava, ayula munu ánavele na anamindenga nkunnyuwa Yesu apapatane nawe. \p \v 19 Henga Yesu nkunnyitila. Nkunnyaulila kuchidoni, “Wako hwena kukaya kwa alangavako ukavahaulile lammalele lakutendedîle Nang'olo na namuna chakuvikidile chididi.” \p \v 20 Bahi ayula munu nkuhwena n'dimanga kumi dichêmwa Dikapoli, wayanjaja habali dya mambo àlalá lammalele lántendedìlè Yesu. Na vanu vammalele vanapilikene, nkukangana. \s Kufufulwa kwanga piti Yailo na kulamywa kwa mmahe yumo \r (Matayo 9:18-26, Luka 8:40-56) \p\fig |alt="Jairus kneeling before Jesus - Cook 1978 CN01711" src="JairusKneelingBeforeJesus_CN01711.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="5:20"\fig* \v 21 Yesu nkuyombokela kavila m'bali wavili wa litanda. Pánavele nnyenje litanda, vanu vohe nkun'dinguka. \v 22 Anepo nkwida munu yumo ánavele nkulu wa ing'ande ya kunnyuwila Nnungu, uvanchema Yailo. Pammwene Yesu nkulimatohija mmadodo mwanga Yesu, \v 23 nkunnyuwa wachidoni, “Nahaku wangu ànabwahela namene na àvele pepi na kuhwa. Nakuyuwa uide, ukammikile makono lako, apate kulama na kuva mumi.” \v 24 Bahi Yesu nkulongana nawe. Na vanu vohe nkumpapata, akuno uvan'gumaguma kila m'bali. \p \v 25 Umula nnikuwa múvele na mmahe yumo achiuula ugonjo wa kuhuma myadi vyaka kumi na mbili. \v 26 Mmahe aneyo ánibanika namene wavahwenela vaganga. Ánimalila dihela dyake dyammalele waliuuja, henga wala nanga panapete wasa, nkuhalija chihi kupwateka. \v 27 Mmahe aneyo papilikene habali dyanga Yesu, nkuvapunda vanu vammalele va nnikuwa alila, nkummwenela Yesu kwa nnyuma, nkunagusa lijoho lyawete Yesu. \v 28 Átendile uchocho kwa kuva ánilitongolela mwene kuva, “Nikàgusa chihi lijoho lyake nguchingulame.” \fig |alt="Woman touching fringe of cloak - Knowles and Bass LB00310" src="WomanTouchingFringeOfCloak_LB00310.tif" size="col" copy="Illustrations by Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="5:28"\fig* \p \v 29 Pagusije chihi inguwo ya Yesu, upala myadi nkuleka kuhuma, mwene nkulyona mummili mwake kuva ànilama. \v 30 Upala Yesu nkumala kuva dimongo dyake dìnimmuka. Nkulilaukila alila likuwa lya vanu, nkuuja kuchidoni, “Nnani angugusîje inguwo yangu?” \p \v 31 Vakuhundwa vake nkunnyang'ula kuchidoni, “Ùvenkulola vanu chivakuguma-guma, mwadachi ùuja kuva nnani akugusîje?” \v 32 Henga Yesu nkuhalija kulola mipata yammalele uchinga amwone ayula atendîle uchocho. \v 33 Ayula mmahe nkuyopa na nkutandilika kutetemela, ing'anya ánimala lammalele lannyumidile. Nkuhwena unaliyaha mmadodo langa Yesu, nkunnyaulila lammalele. \v 34 Yesu nkunnyaulila kuchidoni, “Mwanangu, ing'ulupa yako ìnikulamya. Hwena kwa amani, na ulame mwelehu ugonjo wako.” \p \v 35 Yesu pánavele nkutongola anelo, nkwida vanu kuhaloka kukaya kwanga Yailo nkulu wa ing'ande ya kunnyuwila Nnungu, nkunnyaulila ayula nkulu kuchidoni, “Nahaku wako ànihwa. Chamani chuhalija chihi unkambyakambya Nkúhunda?” \p \v 36 Henga Yesu nanga panapilikanidile malove lavo, nkunnyaulila Yailo kuchidoni, “Unayope, wako kulupila chihi.” \v 37 Yesu nanga panalembedile apelekelwe na munu yunji, henga nkuhwena chihi na Petulo na Yakobo na Yohana nnung'une Yakobo. \p \v 38 Pavahwikile pakaya pa Yailo, Yesu nkupilikana vanu uvakuta na kulikutangila. \v 39 Yesu nkuinjila nng'ande, nkuvahaulila vanu kuchidoni, “Mwadachi mùnanyakonya na kukutanga? Mwana nanga pahwile, àlele chihi luwono.” \v 40 Henga vanang'o nkunnyeka. Bahi Yesu nkuvahumya vanu vammalele panda, nkuntwala chihi atatake na anyokwe mwali na avala vakuhundwa vake vatatu vanalangene navo, nkuinjila nchumba chanalele aneyo mwali. \v 41 Yesu nkunkamula nkono ayula nahaku, nkunnyaulila kuchidoni, “Talita kumi!” Mana lake, “Nahaku nìkuhaulila imila!” \fig |alt="Jesus Healing Jairus daughter - Cook 1978 CN01713" src="JesusHealingJairus'Daughter_CN01713.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="5:41"\fig* \p \v 42 Upala, ayula mwali nkuimila, nkutandilika uhwena. Ayula mwali ávele na vyaka kumi na mbili. Anepo vanu pavalawene anelo latendêke, nkukangana namene. \v 43 Yesu nkuvaduma vananyaulile munu woheyo kwamba àlalá latendêke. Anepo nkuvahaulila vamwing'e ayula mwali chakulya alye. \c 6 \s Kuhitwa kwanga Yesu aneko ku Nasaleti \r (Matayo 13:53-58, Luka 4:16-30) \p\fig |alt="Jesus teaching in synagogue - Cook 1978 CN01678" src="JesusTeachingInSynagogue_CN01678.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="6:0"\fig* \v 1 Yesu nkuuka anepo nkuhwena kuchijiji chavelekwije, akuno apapatènè na vakuhundwa vake. \v 2 Liduva lya Kuyewelela, nkutandilika kuvahunda vanu muing'ande ya kunnyuwila Nnungu. Vanu vohe vampilikêne nkukangana, nkuhaula kuchidoni, “Dachi, àlamaite dachi mahundo anelo lammalele? Lúnda lwa namuna ntwani alu lwapete ayu munu? Lola masaibu lalatenda kwa makono lake! \v 3 Kwani ayu akee ayula fundi selemala mwana wa Maliya, nkuluwe Yakobo na Yose na Yuda na Simoni? Dachi, alumbuvake tenda tuikanavo upano petu?” Bahi vanang'o nkusunala namene kwajili yanga nang'e, nkuhita kunkulupila. \p \v 4 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Nabii nanga kwakapata eshima ikànave chihi nkaya yake na kwa alangavake na nng'ande mwake.” \p \v 5 Yesu nanga panatendile masaibu aneko, henga ávavikidile chihi makono vagonjo kadiki na kuvalamya. \v 6 Yesu ánikangana ing'anya vanu nanga pavachikulupila. \s Yesu àvatuma vakuhundwa kumi na mbili \r (Matayo 10:5-15, Luka 9:1-6) \p Anepo Yesu nkuhwena kuvijiji vya pepi, wavahunda vanu. \v 7 Yesu nkuvachema avala vakuhundwa kumi na mbili, nkuvatuma vavili-vavili. Nkuveng'a mamulaka la kuvausa anamindenga. \v 8 Nkuvalaija wachidoni, “Munanyakule chinu chohecho kwajili ya mwanda, ila nyakula chihi isimbo. Munanyakule nkate wala mpatila wala dihela pachitondo. \v 9 Walanga vilatu, henga nnanyakule nkogo wa akiba.” \v 10 Nkuvahaulila kavila kuchidoni, “Paing'ande ivambempwechelela, ikalanga anemo mpaka pamumbeuka paimanga aneyo. \v 11 Na pachinu pohepo pavambehita kumpwechelela na kumpilikanila, ukananga anepo na muvakane kwa kulipumunanga litutunga lya mmadodo lenu ilanguje kuva, vene vànitandola kulahita malove la Nnungu.” \v 12 Anepo vakuhundwa nkuukananga, nkuhwena unavahubilila vanu valeke masambi lavo. \v 13 Nkuvausa anamindenga vohe, nkuvapaka mahuta la seituni vagonjo vohe, na kuvalamya. \s Kuhwa kwanga Yohana Nkúbatisa \r (Matayo 14:1-12, Luka 9:7-9) \p \v 14 Nfalume Helode ánipilikana habali dyanga Yesu, kwa kuva lina lyanga Yesu líniumana kila pachinu. Vanu vanji nkuhaula kuchidoni, “Yohana Nkúbatisa ànifufulwa, njo mana àvele na dimongo dya masaibu dikôla madengo nkati mwake.” \p \v 15 Vanji nkuhaula kuchidoni, “Nang'e nni Eliya.” \p Na vanji nkuchidoni, “Nang'e nni nabii malinga yumo wa manabii va machedo.” \p \v 16 Henga Helode papilikene uchocho, nkuchidoni, “Aneyo àmbekuva Yohana Nkúbatisa ungunanchekete muti, henga ànifufulwa!” \p \v 17 Mwene Helode njo ánalaijije Yohana akamulwe na kutaywa nnilungu. Átendile uchocho ing'anya Helode ánnombile Helodiya, ánavele n'jawe Filipo, nnung'une wake mwene. \v 18 Yohana ánnyaulidile Helode kuchidoni, “Ikáluhusiwa wako kwikalana na nkongwe wa nnung'uno.” \p \v 19 Bahi Helodiya nkuva wanchima Yohana, nkulambela ammwalale, henga nanga panahulwile ing'anya yanga Helode. \v 20 Helode áninnyopa namene Yohana kwa kuva ánimala kuva Yohana nni munu wanaswe atênda lalalembela Nnungu, bahi nkuva wanchunga. Helode ánanowelwa namene kumpilikanila Yohana, henga kila pachimalila kumpilikanila, ánahinginika namene muntima mwake. \p \v 21 Liduva limo Helodiya nkupata wasa wa kummwalala Yohana. Liduva anelyo lyávele liduva lya sikukuu ya kuvelekwa kwa Nfalume Helode. Helode ávatendedile ing'ole vakulu vake na vakulu va matiyala na vakulu va chilambo cha ku Galilaya. \v 22 Bahi mwali wanga Helodiya ániinjila nkuvina saana, nkunhangalaja Helode na vayeni vake. Nfalume nkunnyaulila ayula mwali kuchidoni, “Nguyuwe chinu chohecho chulambela, nangu nguchinikwing'e.” \v 23 Nkunnyaulila kavila kuchidoni, “Chinu chohecho chumbenguyuwa, nguchinikwing'e ata kuiva nusu ya ufalume wangu.” \p \v 24 Anepo ayula mwali nkuuka, nkunammuja anyokwe kuchidoni, “Ninnyuwe chamani?” \p Anyokwe nkunnyang'ula kuchidoni, “Yuwa muti wanga Yohana Nkúbatisa.” \p \v 25 Ayula mwali nkutukuta mpaka kwanga nfalume nkunnyaulila kuchidoni, “Ngùlembela uning'e uvino nsahani muti wanga Yohana Nkúbatisa.” \p \v 26 Nfalume nkuva nnihindambi likulu, henga nanga panahulwile kunnyitila ing'anya ya vayeni vanavakumbwile na kwapila kwanaapidile. \v 27 Upala, nfalume nkuntuma litiyala, nkunnaija aide na muti wanga Yohana Nkúbatisa. Ayula litiyala nkuhwena nnilungu, nkunancheketa Yohana muti. \v 28 Anepo nkuida na muti nsahani, nkumwing'a ayula mwali, nanang'e nkunamwing'a anyokwe. \v 29 Vakuhundwa vanga Yohana pavapilikene anelo, nkuhwena unautwala mmili wanga Yohana, nkuusika. \s Yesu àveng'a chakulya vanu vapûnda alufu nnyano \r (Matayo 14:13-21, Luka 9:10-17, Yohana 6:1-14) \p \v 30 Bahi avala vakuhundwa vanga Yesu nkuuyang'ana kwanga Yesu, nkunnyaulila lammalele lávatendìlè na lávahundìlè. \v 31 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Tuhweneng'ane mpaka pachinu pakávele na vanu uchinga mukayewelele kadiki.” Átangwele uchocho kwa kuva apala pachinu pávele na vanu vohe namene vachikamola na kuuka. Yesu na vakuhundwa vake nanga pavanapete wasa wa kulya chakulya. \v 32 Nkukwelanga muingalava weka nkuukananga, nkuhwena pachinu pakávele na vanu. \p \v 33 Henga vanu nkuvona pavachiukananga, nkumala kuvachihwena. Vanu vohe vachihaloka kila imanga, nkutukutila kwa madodo ukula kwapite Yesu na vakuhundwa vake, nkulitandya kuhwika. \v 34 Yesu pasulupwike muingalava, nkulyona likuwa lya vanu vohe, nkuvavikila chididi, kwa kuva vávele muchi dingandolo dikávele na nchunga. Bahi nkutandilika kuvahunda vitukutuku vyohe. \v 35 Pachikamwele chinalyulo, vakuhundwa vake nkummwenela Yesu, nkunnyaulila kuchidoni, “Apano patuvele nni palilanga na hambi liduva lìniswa. \v 36 Bahi valaile vanu vahwene mmawelu na n'dimanga dya pepi uchinga vakalisumile chakulya.” \p \v 37 Henga Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Veng'e mwenu chakulya.” \fig |alt="Feeding the 5000 - Wade WA03854" src="FeedingThe5000(4000)-1SpeakingToDisciples_WA03854.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="6:37"\fig* \p Vanang'o nkunnyang'ula kuchidoni, “Wako wamba dachi, tuhwene tukasume mikate kwa dihela malinga dya nshahala wa kawaida wa malipo la maduva myambili uchinga tuveng'e valye?” \p \v 38 Yesu nkuvauja kuchidoni, “Mùvele na mikate mingapi? Hwena nahoti mukalole.” \p Pavapite unalola nkuchidoni, “Kùvele mikate nnyano na ahomba vavili.” \p \v 39 Bahi Yesu nkuvahaulila vakuhundwa vake vavahaulile vanu vammalele vaikalange matunji-matunji, muwahi mmihi. \v 40 Nkuikala matunji-matunji la vanu mia-mia na matunji la vanu amsini-amsini. \v 41 Anepo Yesu nkuitwala aila mikate nnyano na avala ahomba vavili, nkulola muha kulihunde, nkunshukulu Nnungu. Nkuimeyanya aila mikate pamo na ahomba vavili, nkuveng'a vakuhundwa vake vavayavile vanu. \v 42 Vanu vammalele nkulya na kusiba. \v 43 Vakuhundwa vake nkulokotanga vibeduli vya mikate iisalidîle na vibeduli vya ahomba, nkuumbaja makalala kumi na mbili. \v 44 Na vanu vanalile aila mikate vávele malinga valume alufu nnyano ukàleka vavana na akongwe. \s Yesu àonga muha medi \r (Matayo 14:22-33, Yohana 6:15-21) \p\fig |alt="Jesus walking on water - Wade WA03857" src="JesusWalkingOnWater_WA03857.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="6:44"\fig* \v 45 Upala Yesu nkuvakulumisa vakuhundwa vake vakwele muingalava, vannongolele kuhwena ku Betisaida, ng'ambo ya litanda, akuno nang'e avenkulilaìlà likuwa lya vanu. \v 46 Pamalidile kuvalaila vanu, nkuhwena kulichinga unayuwa. \v 47 Pachikamwele chinalyulo, ingalava nkuva ching'ati litanda, Yesu nanang'e ávele chihi weka pachinu pakávele medi. \v 48 Bahi nkuvona vakuhundwa vake chivachilaga amula muingalava, kwa kuva, lipungo línavapungila namene. Kulyamba, Yesu nkuvakoja vakuhundwa vake akuno waonga muha medi, nkùlembela kuvapunda. \v 49 Vanang'o pavammwene avenkwòngà muha medi, vátenda lindelya, nkuva uvakuta ding'uto, \v 50 kwa kuva, vammalele pavammwene vániyopa namene. \p Henga upala Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Likamyange ntima, nni nangu! Munayope!” \v 51 Anepo Yesu nkukwela muingalava muvanavele vakuhundwa, lipungo nkunyalala. Vakuhundwa vake nkukangana namene, \v 52 ing'anya nanga pavanakameke mana ya alila lisaibu lya kuyenjeja mikate, kwa kuva, mitima yavo ínikamajanga kumala. \s Yesu àvalamya vagonjo ku Genesaleti \r (Matayo 14:34-36) \p \v 53 Yesu na vakuhundwa vake pavayombweke litanda, nkuhwika chilambo cha ku Genesaleti, anepo nkuimija ingalava yavo. \v 54 Pavahumite chihi muingalava, upala vanu nkummala mwelehu Yesu. \v 55 Anepo vanu nkupita uvatukuta nchilambo chammalele uvavanyakula vagonjo mminanda, na kuvapelekeja kila pachinu pavanapilikene kuva Yesu àvele anepo. \v 56 Na kila pachinu Yesu panapite, mmijiji na n'dimanga na mmawelu, vanu nkuvavika vagonjo mmakojano. Nkunnyuwa avaluhusu van'guse kananga lupepe lwa lijoho lyake. Na vammalele vanan'gusije vánilama mwalehu. \c 7 \s Mambo lantênda munu ààve najisi \r (Matayo 15:1-20) \p \v 1 Mafalisayo na vakúhunda vanji va Sheliya yanga Musa vanahaleke ku Yelusalemu vánikojana muyo mwanga Yesu. \v 2 Nkuvona vakuhundwa vanji vanga Yesu uvalya chakulya kwa makono lakákalavijwe kupapatana na nnyambo wa dini ya Chiyahudi. \p \v 3 Mafalisayo na Vayahudi vammalele vàkamulila mihambo ya anyakala vao, vanang'o nanga pavalya chakulya bila kulihahula kwa kukalava medi mmakono malinga chiilembelewa. \v 4 Na pavahaloka kusakoni nanga pavalya chinu chohecho bila kuchihahula. Uchocho, vàkamulila mihambo inji yohe malinga, kuhahula myawo na vilongo na vyombo vya vitale. \fig |alt="Pharisee ceremonial washing - Knowles and Bass LB00280" src="PhariseeCeremonialWashing_Mark7.1-4_LB00280.tif" size="col" copy="Illustrations by Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="7:4"\fig* \p \v 5 Bahi Mafalisayo na vakúhunda va Sheliya ya Musa nkummuja Yesu kuchidoni, “Ing'anya ntwani vakuhundwa vako nanga pavalakamula mahundo la mihambo ivatulekedile anyakala vetu, henga vanang'o vàlya chihi kwa makono ivêle najisi?” \v 6 Yesu nkuvayang'ula kuchidoni, “Mmakulilambilila mwenu! Nabii Isaya álaujije saana kumwamba mwenu, panalembile malove la Nnungu lahaûla kuva, \q ‘Ava vanu vàngweshimu chihi pakanya, \q henga mitima yavo ìvele kulehu na nangu. \q \v 7 Kungwabudu kwavo kukee mana, \q kwa kuva, mahundo lavo nni malaijo chihi la vanu.’ \m \v 8 Mwenu mùleka amuli dya Nnungu nkupapata malaijo la vanu.” \p \v 9 Yesu nkuhweneha kuvahaulila kuchidoni, “Mwenu mùnimala kuditila amuli dya Nnungu kwa ulamba uchinga mulakamule mahundo la mihambo yenu mmene! \v 10 Kwa kuva, Musa ánihaula kuva, ‘Mweshimu atatako na anyoko,’ na ‘Munu woheyo antongolêla atatake au anyokwe malove lahakalenge àlembelewa awalalwe.’ \v 11 Henga mwenu mùvahunda vanu kuva, akee lasima munu kumweshimu atatake au anyokwe, na mùhunda kuva munu ànahulula chihi kunnyaulila atatake au anyokwe kuva ‘Chinu chichichichikwing'e faida, ngùchihumije sadaka kwa Nnungu,’ \v 12 bahi munu aneyo akálembelewa kavila kunnyangata atatake au anyokwe. \v 13 Uvila njo chimulileka lilove lyanga Nnungu kwajili ya mihambo yenu imupwecheledile. Na mùtendanga vitukutuku vyohe vilandêne na anevyo.” \p \v 14 Anepo Yesu nkulichema kavila likuwa lya vanu, nkuvahaulila kuchidoni, “Mwenu mmammalele ngupilikanihe saana mumale kuva, \v 15 nanga chinu chalya munu nkuntenda munu aneyo kuva najisi. Henga achila chihalôka nkati mwanga munu anecho njo chintênda munu kuva najisi. \v 16 Bahi munu avêle na makutu la kupilikana na apilikane!” \p \v 17 Yesu nkulileka likuwa lya vanu nkuinjila nng'ande, vakuhundwa vake nkunammuja chuuchilanda aula nfano. \v 18 Yesu nkuvauja kuchidoni, “Dachi, ata na mwenu mukámaite chuulanda nfano? Dachi, mwenu mukámaite kuva chakulya chalya munu nanga pachintenda munu aneyo kuva najisi? \v 19 Kwa kuva, nanga pachimwenda muntima, ila chènda chihi nnitumbo na lukoto nkunachiyapuka.” Na kwa kuhaula uchocho, Yesu ánilanguja kuva vyakulya vyammalele vìnaluhusiwa kuliwa. \p \v 20 Yesu nkuhweneha kutangola kuchidoni, “Chinu chinnyûma munu anecho njo chintênda munu kuva najisi. \v 21 Kwa kuva, muntima mwanga munu mùhaloka mawaso lahakalenge na usalati na kwiva na kuwalala, \v 22 na kulala ugoni na kwima na ditama dibaya na kulambila na kulavalava na wiu na kuntongolela munu malove lahakalenge na kulyona na uvelu. \v 23 Anelo lahakalenge lammalele làhuma nkati mwanga munu, na anelo njo lantênda munu ààve najisi.” \s Kukulupila kwa mmahe wa Chigiliki \r (Matayo 15:21-28) \p \v 24 Bahi Yesu nkuuka apala nkuhwena chilambo chivêle pepi na imanga ya ku Tilo. Pahwikile aneko nkuinjila muing'ande imo kwa kuva, nanga panalembedile munu woheyo amale. Henga nanga panahulwile kulipiha. \v 25 Bahi mmahe yumo ánavele na mwali n'joko ánavele na nanndenga, ánipilikana habali dyanga Yesu. Bahi nkummwenela Yesu nkutindivala malundi muyo mwake. \v 26 Mmahe aneyo nanga panavele Nnyahudi, henga ávele mwenedi wa ku Foinike, chilambo cha ku Siliya. Nkunnyuwa Yesu ammuse nanndenga mmwanawe. \v 27 Yesu nkunnyang'ula kuchidoni, “Valeke hoti vavana vasibe, kwa kuva, ikákatapala utwala chakulya cha vavana nkuvayelela ang'avanga.” \p \v 28 Henga ayula mmahe nkunnyang'ula Yesu kuchidoni, “Elo Nang'olo, henga ata ang'avanga vavêle pahi meza vàlya makombo la chakulya cha vavana.” \p \v 29 Yesu nkunnyaulila ayula mmahe kuchidoni, “Ing'anya ya iyang'udi yunguyang'wile, hwena kukaya, nanndenga ànimmuka mwanalo!” \v 30 Anepo ayula mmahe nkuhwena kukaya kwake, nkunankoja mwanawe alèlè pachinanda, nanndenga ammukìlè. \s Yesu ànnamya munu avêle na chitata, mmwidi \p \v 31 Anepo Yesu nkuuka kudimanga dya chilambo cha ku Tilo, nkupita ching'ati imanga ya ku Sidoni na dimanga kumi dichêmwa Dikapoli, nkuhwena ku Litanda lya ku Galilaya. \v 32 Vanu vanji nkumpelekejija munu ánavele na chitata na mmwidi, nkunnyuwa Yesu ammikile makono. \v 33 Yesu nkummusa ayula munu palikuwa lya vanu, nkumpelekeja kunyenje, nkumwinjija vyala mmakutu lake, Yesu nkusuna mata, nkun'gusa nnulimi na àlalá mata. \v 34 Anepo Yesu nkulola muha kulihunde, nkuyaha ntima, nkunnyaulila ayula munu kuchidoni, “Efata,” mana lake “Hunguka.” \p \v 35 Upala makutu la ayula munu nkudiuka na lulimi lwake nkupeyapeya, nkutandilika kutangola saana. \v 36 Yesu nkuvalaija vanannyaulile munu woheyo àlalá lalatendile apala. Henga malinga chavalimbijije, nni chivahalijije kuyanjaja habali aneyo. \v 37 Vanu nkuhalija kukangana namene, nkuva uvatangola kuchidoni, “Lammalele lalatenda lànikatapala. Àvatenda vanu vánavele mimwidi vapilikane na bubu vapate kutangola!” \c 8 \s Yesu àveng'a chakulya vanu alufu ncheche \r (Matayo 15:32-39) \p\fig |alt="Feeding the 4000 - Dunham DN00443" src="FeedingThe4000-3CollectingLeftovers_Mat15.37_DN00443.tif" size="col" copy="Illustrations by Darwin Dunham © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="8:0"\fig* \v 1 Mmaduva àlalá likuwa likulu lya vanu nkummwenela Yesu kavila. Bahi pachivahilidile chakulya, Yesu nkuvachema vakuhundwa vake nkuvahaulila kuchidoni, \v 2 “Nangu nìvavikila chididi ava vanu ing'anya vàikele na nangu maduva matatu vino, na hambi chakulya chìnivahilila. \v 3 Nikàvahaulila vahwene kukaya kwavo akuno vavèlè na indala vachivadilike nndila, kwa kuva vanji vàhaleke kulehu.” \p \v 4 Vakuhundwa vake nkummuja Yesu kuchidoni, “Apano patuvele palilanga, tùmbepata kwachi mikate ya kuvatoleja vanu ava vammalele?” \v 5 Yesu nkuvauja kuchidoni, “Mùvele na mikate mingapi?” \p Vanang'o nkunnyang'ula kuchidoni, “Saba.” \p \v 6 Yesu nkuvahaulila vanu vaikalange pahi. Nkuitwala aila mikate saba, nkunshukulu Nnungu, nkuimeya, nkuveng'a vakuhundwa vake vavayavile vanu, na vakuhundwa nkutenda uchocho. \v 7 Uchocho, pávele na ahomba vajoko, Yesu nkuvatwala avala ahomba nkunshukulu Nnungu, nkuvahaulila vakuhundwa vake vavayavile vanu. \v 8 Vanu nkulya na kusiba, vakuhundwa nkulokotanga vibeduli vya mikate na ahomba, nkuumbaja makalala saba. \v 9 Na vanu vanalile vávele malinga alufu ncheche. Anepo Yesu nkuvalaila vahwene kukaya, \v 10 upala nkwenda muingalava chalumo na vakuhundwa vake, nkuhwena kuchilambo cha ku Dalumanuta. \s Mafalisayo vàlembela valangujwe chimaiho cha lisaibu \r (Matayo 12:38-42, 16:1-4) \p \v 11 Mafalisayo nkummwenela Yesu, nkutandilika kutahukana nawe. Nkuva uvanninga uvalembela alanguje chimaiho cha lisaibu chimaîha kuva dimongo dyake dìhaloka muha kulihunde. \v 12 Yesu nkuyaha ntima, nkuhaula kuchidoni, “Mwadachi mmanu mma chívelèkwà achino mùlembela mulangujwe chimaiho? Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, nikambennanguja chimaiho chohecho cha lisaibu.” \v 13 Anepo Yesu nkuvaleka, nkukwela muingalava, nkuyamboka kuhwena kung'ambo litanda. \s Hamila ya Mafalisayo na ya Helode \r (Matayo 16:5-12) \p \v 14 Vakuhundwa vanga Yesu vániluvalila kunyakula mikate, na vávele chihi na nkate umo amula muingalava. \v 15 Yesu nkuvaduma vakuhundwa vake wachidoni, “Lyongolelange na hamila ya Mafalisayo na ya Helode.” \p \v 16 Vakuhundwa nkutandilika kutongojana vene kwa vene uvachidoni, “Àtangola uchocho ing'anya itukavele na mikate.” \p \v 17 Yesu nkumala lavachiujana, nkuvauja kuchidoni, “Mwadachi mùnaujana ing'anya imukavele na mikate? Dachi, mpaka hambi mukánamala wala kwelewa? Dachi, mitima yenu ìvechinkunonopa? \v 18 Dachi, mùvele na meho henga mukálola? Dachi, mùvele na makutu henga mukápilikana? \v 19 Dachi, mukákumbukila apala pangunaimeite aila mikate nnyano nkuvayavila valume alufu nnyano chalumo na vavana na akongwe? Dachi, múlokotenge makalala mangapi la vibeduli vya maisalilo la mikate?” \p Nkunyang'ula kuchidoni, “Kumi na mbili.” \p \v 20 Yesu nkuvauja kavila kuchidoni, “Dachi, pangunaimeite aila mikate saba nkuveng'a vanu alufu ncheche, múlokotenge makalala mangapi la vibeduli?” \p Vakuhundwa nkunnyang'ula kuchidoni, “Saba.” \p \v 21 Yesu nkuvauja kuchidoni, “Dachi, mpaka hambi mukánakwelewa?” \s Yesu ànnamya munu aputêle meho aneko ku Betisaida \p\fig |alt="Jesus healing blind man - Cook 1978 CN01739" src="JesusHealingBlindMan_CN01739.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="8:21"\fig* \v 22 Yesu nkuhwika ku Betisaida chalumo na vakuhundwa vake. Aneko vanu vanji nkumpelekejija munu yumo akáchilola, nkunnyuwa Yesu an'guse. \v 23 Yesu nkunkamula nkono ayula munu aputêle meho, nkumpelekeja pawelu chijiji. Nkunsunila mata mmeho, nkummikila makono, nkummuja kuchidoni, “Dachi, ùnachona chinu chohecho?” \p \v 24 Ayula munu akáchilola, nkuyang'uka kuchidoni, “Nìvona vanu vaonekâna muchi milandi ìhwenahwena.” \p \v 25 Yesu nkuvika kavila makono mmeho mwa ayula munu aputêle meho. Anepo meho la ayula munu nkupata kulola, nkuchona kila chinu saana. \v 26 Yesu nkunnyaulila ayula munu ahwene kukaya kwake, nkunnaija wachidoni, “Unauile kavila kuchijiji!” \s Yesu njo Kilisto, na nni lasima abanihwe na kuhwa \r (Matayo 16:13-28, Luka 9:18-27) \p \v 27 Yesu na vakuhundwa vake nkuuka, nkuhwena kuvijiji vivêle pepi na imanga ya ku Kaisaliya Filipi. Pávanavele nndila, Yesu nkuvauja vakuhundwa vake kuchidoni, “Dachi, vanu vàhaula kuva nangu nnani?” \p \v 28 Vakuhundwa nkunnyang'ula kuchidoni, “Vanji vàhaula kuva wako Yohana Nkúbatisa, na vanji vàhaula kuva wako Eliya na vanji vàhaula kuva wako nni yumo wa manabii.” \p \v 29 Anepo Yesu nkuvauja kuchidoni, “Na mwenu muchidachi, nangu nnani?” Petulo nkuyang'ula kuchidoni, “Wako njo Kilisto.” \p \v 30 Yesu nkuvaduma vanannyaulile munu woheyo habali dyake. \p \v 31 Yesu nkutandilika kuvahunda vakuhundwa vake wachidoni, “Mwana wa Munu àmbebanika namene na kuhitwa na vasele va Vayahudi na makuhani vakulu na vakúhunda Sheliya ya Musa. Vàmbemmwalala, henga liduva lya tatu lya kuhwa kwake àmbefufuka.” \v 32 Yesu ávahaulidile habali aneyo bila kuvapiha. Bahi Petulo nkuntwala Yesu kunyenje, nkutandilika kuntahuka. \v 33 Henga Yesu papindikwike nkuvalola vakuhundwa vake, nkunkalipila Petulo wachidoni, “Uka muyo mwangu Nanchindenga! Kwa kuva, mawaso lako lakee la chinnungu ila la chimunu chihi.” \fig |alt="Jesus teaching 12 disciples - Cook 1978 CN01714" src="JesusTeaching12Disciples_CN01714.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="8:33"\fig* \p \v 34 Anepo Yesu nkulichema likuwa lya vanu pamo na vakuhundwa vake, nkuvahaulila kuchidoni, “Munu woheyo akàlembela ungupapata nangu, lasima alishukulu mwene, alitike nsalaba wake,\f + \fr 8:34 \fr*\ft Kulitika nsalaba, mana lake nni kuva tayali kubanika au kuhwa kwajili ya Yesu.\ft*\f* koka angupapate. \v 35 Na munu woheyo autâmwa namene umi wake kupunda changutamwa nangu, akámbekuva na umi, henga munu akubâli kuhwa ing'anya yang'une na ing'anya ya Malove Lambone achiave na umi. \v 36 Dachi, munu àmbepata faida ntwani akàpata kila chinu cha pachilambo, akuno auyahìtè umi ukee na ntululilo? \v 37 Au pàvele chinu ntwani apano pachilambo munu chambebadilana uchinga apate umi ukee na ntululilo? \v 38 Munu woheyo wa nchívelèkwà achino chivêle na masambi, akàngwonela nangu dihoni na malove langu, Mwana wa Munu achiamwonele dihoni munu aneyo, pambeida muukulu wa Atatake pamo na malaika vanaswe.”\f + \fr 8:38 \fr*\ft Yesu pahaula kuva, Mwana wa Munu, anepo àlyamba mwene.\ft*\f* \c 9 \p \v 1 Yesu nkuhweneha kuvahaulila kuchidoni, “Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, vanu vanji vaimidîle apano vakambekuhwa mpaka vawone Ufalume wanga Nnungu uìdà kwa dimongo.” \s Kubadilika kwanga Yesu \r (Matayo 17:1-13, Luka 9:28-36) \p\fig |alt="Transfiguration - Cook 1978 CN01728" src="Transfiguration_CN01728.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="9:1"\fig* \v 2 Bada ya maduva sita, Yesu nkuntwala Petulo na Yohana na Yakobo nkuhwena navo muha lichinga lilehu pachinu pakávele vanu. Aneko Yesu nkubadilika muyo mwavo, \v 3 dinguwo dyake nkung'anyima, nkuva dyanahe mbee namuna yakahulula munu kudichapa nkuva dyanahe malinga dinguwo anedyo. \v 4 Bahi nabii Eliya na Musa nkuhumila muyo mwavo nkuva uvalonjela na Yesu. \v 5 Petulo nkunnyaulila Yesu kuchidoni, “Nkúhunda, nni chinu chambone hwetu kupwawa apano, bahi tudenge migongwe mitatu, umo wako na umo wanga Musa na unji wanga Eliya.” \v 6 Petulo akanamaite lya kutangola, kwa kuva, nang'e na avake vániyopa namene. \p \v 7 Anepo nkuhumila lihunde nkuvahinika na lidi nkupilikanika kuhaloka nnihunde alila ulichidoni, “Ayuno njo Mwanangu unguntamwa, mpilikanile nang'e.” \v 8 Upala, pavang'anyang'anyije nnyenje nanga pavanammwene munu woheyo pamo na vanang'o ila Yesu weka. \p \v 9 Pavachisulupuka nnichinga, Yesu nkuvalimbija vanannyaulile munu woheyo vitukutuku vivaviwene, mpaka Mwana wa Munu pambefufuka kuhaloka kwa vanu vahwîle. \p \v 10 Vakuhundwa nkutenda muchi chavahaulidile, henga nkuva uvaujana mana la kufufuka kuhaloka kwa vanu vahwîle. \v 11 Vakuhundwa nkummuja Yesu kuchidoni, “Mwadachi vakúhunda Sheliya yanga Musa vàhaula kuva nabii Eliya lasima alongolele kwida kavila hoti?” \p \v 12 Yesu nkuvayang'ula kuchidoni, “Elo, Eliya àmbekwida hoti unakatapaja lammalele. Henga pamo na anelo, mwadachi Mmalemba Lanaswe ìnilembwa kuva, Mwana wa Munu àlembelewa alagihwe na kuhitwa na vanu? \v 13 Henga nangu nìnnyaulilanga kuva, Eliya tayali àniida kavila, vanang'o nkuntendela kila chivalembedile muchi chiilembwije Mmalemba Lanaswe kumwamba nang'e.” \s Yesu ànnamya nnemba avêle na nanndenga \r (Matayo 17:14-21, Luka 9:37-43) \p \v 14 Pavakamwele pachinu pávanavele vakuhundwa vanji, nkulyona likuwa likulu lya vanu vavadingwìkè. Na vakúhunda va Sheliya yanga Musa uvatahukana na avala vakuhundwa. \v 15 Upala likuwa lya vanu pavammwene Yesu, vammalele nkukangana namene, nkuntukutila, nkunammuja habali. \v 16 Yesu nkuvauja vakuhundwa vake kuchidoni, “Mùtahukana navo chamani?” \p \v 17 Munu yumo nnikuwa alila lya vanu nkunnyang'ula kuchidoni, “Nkúhunda, nangu nìkupelekejije mwanangu avêle na nanndenga antendîle ààve bubu. \v 18 Kila pam'bebeluha àmmatoha pahi na kuntenda ahume chihulu nkanya na kulitang'unanya meno, na mmili nkuyuma chihi chwa. Ńnivayuwa vakuhundwa vako vammuse aneyo nanndenga, henga nanga pavahulwile.” \p \v 19 Yesu nkuvayang'ula kuchidoni, “Mwenu mmanu mma chívelèkwà chikákulupila! Dachi, nìmbeikala na mwenu mpaka chakani? Na nìmbempililila mpaka chakani? Idanawe apano.” \v 20 Bahi nkumpelekejija. Upala ayula nanndenga pammwene Yesu, nkuntaya chihundahunda ayula nnemba na nkummatoha pahi, nkuyalata pahi na kuhuma chihulu nkanya. \v 21 Yesu nkummuja atatake ayula nnemba nkuchidoni, “Mambo alano lànkojije chakani?” \p Nang'e nkunnyang'ula kuchidoni, “Kutandikila ujoko wake. \v 22 Na myanda yohe àmmatohija mmoto na mmedi, walambela ammwalale. Henga ukàhulula kutenda chinu, tùnakuyuwa utuvikile chididi na kutuyangata!” \p \v 23 Yesu nkunnyang'ula kuchidoni, “Mwadachi ùhaula kuva ukàhulula? Lammalele lànahululika kwa munu akulupîla.” \v 24 Upala atatake mwana nkunonoha lidi nkuchidoni, “Nangu nakulupila! Henga nguyangate ngukulupile namene.” \p \v 25 Yesu paliwene likuwa lya vanu ulihalija kuyenjejeka muyo mwake, nkunkalipila ayula nanndenga, nkunnyaulila kuchidoni, “Wako nanndenga bubu na mmwidi, nìkuhaulila, mmuke mwana ayuno na unamwende kavila!” \p \v 26 Anepo aneyo nanndenga nkukuta ding'uto, nkuntaya chihundahunda ayula mwana, nkummuka. Ayula mwana nkwonekana muchi ànihwa, vanu vohe nkuhaula kuva, “Ànihwa!” \v 27 Henga Yesu nkunkamula ayula mwana nkono nkuntakatuha, mwana nkuimila. \fig |alt="Demon-possessed boy healed - Cook 1978 CN01730" src="Demon-PossessedBoyHealed_CN01730.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="9:27"\fig* \p \v 28 Yesu painjidile nng'ande, vakuhundwa vake nkummuja pachinu paweka kuchidoni, “Ing'anya ntwani hwetu nanga patuhulwile kummusa ayula nanndenga?” \p \v 29 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Nanndenga wa namuna ai nanga pahululika kuuka, ikànave chihi kwa kuyuwa.” \s Yesu àhaula kavila kwamba kuhwa kwake \r (Matayo 17:22-23, Luka 9:43b-45) \p \v 30 Bahi Yesu na vakuhundwa vake nkuuka anepo, nkupitila chilambo cha ku Galilaya. Yesu nanga panalembedile vanu vamale pávèlè, \v 31 ing'anya ávahunda vakuhundwa vake. Nkuvahaulila kuchidoni, “Mwana wa Munu àvele pepi uhwena unakamujwa mmakono la vanu, vanang'o vàmbemmwalala, na liduva lya tatu lya kuhwa kwake àmbefufuka.” \p \v 32 Vakuhundwa vake nanga pavanamaite mana la mahundo anelo. Henga vanang'o nkuyopa kummuja. \s Alida nkulu? \r (Matayo 18:1-5, Luka 9:46-48) \p \v 33 Pavakamwele Kapelinaumu, nkwenda nng'ande, Yesu nkuvauja vakuhundwa vake kuchidoni, “Mùtahukana ya chani nndila?” \p \v 34 Henga vanang'o nkunyalalanga chihi, ing'anya pávanavele nndila vátahukana ya ukulu, kuva nnikuwa lyavo nkulu alida. \p \v 35 Yesu nkuikala pahi, nkuvachema avala kumi na mbili, nkuvahaulila kuchidoni, “Munu woheyo alembêla kuva nkulu, àlembelewa alisulupuhe kuvapunda vammalele na ààve ntumishi wa vammalele.” \v 36 Anepo Yesu nkùntwala mwana n'joko, nkumwimija paching'ati pavo nkunkumbatila, nkuvahaulila kuchidoni, \v 37 “Munu woheyo ampwechelêla mwana malinga ayu ing'anya yang'une, àngupwechelela nangu. Na munu angupwechelêla nangu, akángupwechelela chihi nangu, henga àmpwechelela na ayula angutumîle.” \fig |alt="Jesus with 7 disciples and child - Cook 1978 CN01734" src="JesusWith7Disciples&Child_CN01734.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="9:37"\fig* \s Munu akátahukana na hwetu àvele m'bali wetu \r (Luka 9:49-50) \p \v 38 Yohana nkunnyaulila Yesu kuchidoni, “Nkúhunda, tummwene munu wavausa anamindenga kwa lina lyako, hwetu tùninnimbija kwa kuva akávele wa nnikuwa lyetu.” \p \v 39 Henga Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Munannimbije, kwa kuva nanga munu ahulûla kutenda vitukutuku vya masaibu kwa lina lyangu, upopo nkungutongolela malove lahakalenge. \v 40 Kwa kuva munu akátahukana na hwetu, aneyo àvele m'bali wetu. \v 41 Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, munu woheyo ambemwîng'a mwenu mwawo wa medi, ing'anya ya kuva mmanganya nni mmanu vake Kilisto, munu aneyo àmbepata dinujo dyake.” \s Kuntenda munu atende sambi \r (Matayo 18:6-9, Luka 17:1-2) \p \v 42 “Henga munu woheyo ambentênda yumo wa avano vajoko vangukulupîla nangu atende sambi, ikàvele wasa munu aneyo ahungiwe liyanga likulungwa lya kuhayila muukoti wake na kuyahwa m'bahali. \v 43 Ikàva nkono wako ùkutenda utende sambi, uchekete! Wasa kuinjila muumi akuno ukavèlè na nkono umo, kuliko kuinjila Jihannamu, mmoto ukádimika akuno uvèlè na makono mavili. [ \v 44 Anemwo ahong'o vake nanga pavahwa, na moto wake nanga paudimika.]\f + \fr 9:44 \fr*\ft Nsitali auno Mmalemba lanji la kala ukapali.\ft*\f* \v 45 Ikàva ludodo lwako lùkutenda utende sambi, luchakete! Wasa kuinjila muumi akuno ukavèlè na ludodo lumo, kuliko kuva na madodo mavili na kuyahwa Jihannamu. [ \v 46 Anemwo ahong'o vake nanga pavahwa, na moto wake nanga paudimika.]\f + \fr 9:46 \fr*\ft Nsitali auno Mmalemba lanji la kala ukapali.\ft*\f* \v 47 Ikàva liso lyako lìnakukuvaja kutenda masambi, bahi lidabole! Wasa uinjile mu Ufalume wanga Nnungu akuno uvèlè na liso limo, kuliko kuva na meho mavili na kuyahwa Jihannamu. \v 48 Anemwo ahong'o vake nanga pavahwa, na moto wake nanga paudimika. \p \v 49 Kwa kuva, kila munu àmbetaywa munyu kwa moto. \v 50 Munyu nni chinu chambone. Henga inowi yake ikàhang'uka, dachi, ùmbetaywa chamani uchinga inowi yake iuyile kavila? \p Bahi mùùve na munyu nkati mwenu na kila munu aikale na nnyake kwa amani.” \c 10 \s Mahundo layâmba kulekana \r (Matayo 19:1-12, Luka 16:18) \p \v 1 Yesu nkuuka anepo, nkuyamboka muto wa Yoludani, nkuhwena chilambo cha Yudeya. Likuwa lya vanu nkummwenela kavila, nang'e nkuvahunda muchi chiunavele nnyambo wake. \p \v 2 Bahi Mafalisayo vanji nkummwenela Yesu, nkummuja kwa kunninga uvachidoni, “Dachi, Sheliya ya Musa ìnaluhusu nnume unneka n'jawe?” \v 3 Yesu nkuvayang'ula kuchidoni, “Dachi, Musa ánnaijije chamani?” \p \v 4 Vanang'o nkuhaula kuchidoni, “Musa ániluhusu nnume umwing'a n'jawe talaka na kunneka.” \p \v 5 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Musa ánilemba amuli aneyo ing'anya ya kukamajanga kwa mitima yenu. \v 6 Henga Nnungu pachiumbile chilambo, Nnungu ámmumbile munu nnume na mmahe. \v 7 Bahi ing'anya ya anelyo, nnume àmbenneka atatake na anyokwe, koka alundane na n'jawe, \v 8 na anevo vavili vàmbekuva mmili umo. Bahi anevo akee vavili kavila, henga nni mmili umo. \v 9 Bahi vavalundanyîje Nnungu, munu anavahapulanye.” \p \v 10 Pavainjidile kavila nng'ande, vakuhundwa vake nkummuja kuyamba alila lilove. \v 11 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Munu woheyo annêka n'jawe, nkunannomba mmahe yunji, aneyo àlalá ugoni. \v 12 Uchocho, mmahe annêka nng'andomwe nkulombwa na nnume yunji, aneyo àlalá ugoni.” \s Yesu àvabaliki vavana vajoko \r (Matayo 19:13-15, Luka 18:15-17) \p\fig |alt="Children blessed by Jesus - Wade WA03880" src="ChildrenBlessedByJesus_WA03880.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="10:12"\fig* \v 13 Vanu nkumpelekejija Yesu vavana vajoko uchinga avabaliki kwa kuvavikila makono, henga vakuhundwa vake nkuvakalipila avala vanu. \v 14 Yesu pawene uchocho nkusunala, nkuvahaulila kuchidoni, “Valekange vavana vajoko vaide kwang'une, wala munavadivile, kwa kuva, Ufalume wa Nnungu nni wa vanu vavêle muchi vavana ava. \v 15 Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, munu woheyo akáupwechela Ufalume wa Nnungu malinga mwana n'joko, nanga pambeinjila anemwo.” \v 16 Anepo nkuvakumbatila avala vavana, nkuvavikila makono na kuvabaliki. \s Munu nkúpata \r (Matayo 19:16-30, Luka 18:18-30) \p\fig |alt="Rich young ruler and Jesus - GT00057" src="RichYoungRuler&Jesus_Mark10.17-22_GT00057.jpg" size="col" copy="Illustrations by Gordon Thompson © Wycliffe Bible Translators Inc., 2012." ref="10:16"\fig* \v 17 Yesu pánavele wauka, munu yumo nkuntukutila nkutindivala malundi, nkummuja kuchidoni, “Nkúhunda wambone, ngùtende dachi uchinga niupate umi ukee na ntululilo?” \p \v 18 Yesu nkunnyang'ula kuchidoni, “Ing'anya ntwani ùnguchema wambone? Nanga munu wambone ila Nnungu weka. \v 19 Ùnidimala diamuli dya Nnungu dihaûla, ‘Unalale ugoni na unaive na unawalale na unahumye ushahidi wa kulambila na unatindinganyange na mweshimu atatako na anyoko.’ ” \p \v 20 Munu aneyo nkunnyang'ula Yesu kuchidoni, “Nkúhunda, anelo lammalele ǹnilakamula kutandilikila ujoko wangu.” \p \v 21 Yesu nkunnola, nkuntamwa, nkunnyaulila kuchidoni, “Wako ùisaliwije na chinu chimo chukanambitenda. Hwena ukasumise vyammalele vyuvenavyo, koka dihela uveng'e amahuvani, anepo uchiuve na dimali kulihunde. Ukàmalila kutenda uchocho koka uide ungupapate.” \v 22 Ayula munu papilikene anelo nkukunyata kumeho, nkuuka akuno apoywèkè, ing'anya ávele na dimali dyohe namene. \p \v 23 Yesu nkulola mipata yammalele, nkuvahaulila vakuhundwa vake kuchidoni, “Ìnikamajanga namene vakúpata kuinjila mu Ufalume wanga Nnungu!” \v 24 Vakuhundwa vake nkukangana malove lake. Yesu nkuvahaulila kavila kuchidoni, “Anavangu, ìnikamajanga namene kuinjila mu Ufalume wanga Nnungu! \v 25 Ìnipeyapeya namene nnyama uvanchema ungamila kupita nchitonono cha chitotelo, kuliko nkúpata uinjila mu Ufalume wanga Nnungu.” \p \v 26 Vakuhundwa vake nkukangana namene, nkuujana, uvachidoni, “Nnani bahi ambehulûla kupohwa?” \p \v 27 Yesu nkuvalola nkuvahaulila kuchidoni, “Kwa dimongo dya chimunu ikáhululika, henga kwanga Nnungu ikávele uchocho, kwa kuva, Nnungu ànahulula kulatenda lammalele.” \p \v 28 Petulo nkunnyaulila Yesu kuchidoni, “Lola, hwetu tùlekile vitukutuku vyammalele nkukupapata wako!” \p \v 29 Yesu nkuhaula kuchidoni, “Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, mmaisha alano la vino munu ailekîle kaya au anung'unuvake au alumbuvake au anyokwe au atata au vavana au mawelu ing'anya yang'une na Malove Lambone, \v 30 munu aneyo àmbepunda kupata anelo lammalele myanda myamoja kupunda patandi chalumo na kubanihwa. Na mmahiku laîda àmbepata umi ukee na ntululilo. \v 31 Henga vanu vohe vaonekâna hambi kuva vakulu, vàmbekuva va pahi, na vanu vohe vaonekâna hambi kuva va pahi, vàmbekuva vakulu.” \s Yesu àhaula mwanda watatu kuyamba kuhwa na kufufuka kwake \r (Matayo 20:17-19, Luka 18:31-34) \p \v 32 Yesu na vakuhundwa vake pávanavele nndila uvayomboka kuhwena ku Yelusalemu nang'e ánivalongolela. Vakuhundwa nkukangana na vanu vachivapapata nkuyopa. Yesu nkuvatwala kavila avala vakuhundwa kumi na mbili panyenje nkutandilika kuvahaulila habali dya mambo lámbenkòjà. \v 33 Nkuvahaulila kuchidoni, “Pilikananga! Tùvenkuyomboka kuhwena ku Yelusalemu, aneko Mwana wa Munu, àmbekamujwa mmakono la makuhani vakulu na vakúhunda Sheliya ya Musa. Vanang'o vàmbennyukumu kuhwa na kukamujwa mmakono la vanu vakávele Vayahudi. \v 34 Na vanang'o vàmbentendela mang'wanyu na kunsunila mata na kunsulubula na kummwalala. Henga liduva lya tatu lya kuhwa kwake àmbefufuka.” \s Kuyuwa kwanga Yakobo nawi Yohana \r (Matayo 20:20-28) \p \v 35 Anepo Yakobo na Yohana vana vanga Sebedayo, nkummwenela Yesu nkunnyaulila kuchidoni, “Nkúhunda, tùlembela ututendele chinu chitumbekuyuwa.” \p \v 36 Yesu nkuvauja kuchidoni, “Mùlembela nintendelange chamani?” \p \v 37 Nkunnyang'ula kuchidoni, “Paumbeikala nchiteng'u chako cha Ufalume muukulu wako, tuyuwa utuluhusu tuikale pamo na wako, yumo m'bali wa kunkono na yunji m'bali wa kunchinda.” \p \v 38 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Mwenu mukámaite chinu chimuyuwa! Dachi, muchimuhulule kupililila ibaniki inimbebanika nangu? Au kubatiswa ubatiso wa ibaniki muchi unimbebatiswa nangu?” \v 39 Vanang'o nkunnyang'ula kuchidoni, “Elo, tùnahulula.” Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Ibaniki inimbebanika nangu, lasima mupitile, na muchimubatiswe muchi chinimbebatiswa nangu. \v 40 Henga kwa habali ya kuikala m'bali wangu wa kunkono au wa kunchinda anelo lakee madengo langu. Ila nafasi anedyo vàmbeikala vanu avala vávatandwèlè Atatangu.” \p \v 41 Vakuhundwa vanji kumi pavapilikene anelo, nkutandilika uvasunalila Yakobo na Yohana. \v 42 Yesu nkuvachema vakuhundwa vake, nkuvahaulila kuchidoni, “Mwenu mùnimala kuva avala vavalangîwa kuva vakulu va vanu vakávele Vayahudi, vàvatawala vanu vao kwa dimongo na kuvatumikisa. \v 43 Henga kwenu mwenu inave uchocho. Alembêla kuva nkulu mmwenu, àlembelewa ààve ntumishi wenu. \v 44 Na munu woheyo mmwenu alembêla ààve ntandi, àlembelewa ààve ntumwa wa vammalele. \v 45 Kwa kuva, Mwana wa Munu akáidile unatumikiwa, henga àidile unatumikila na kuuhumya umi wake uchinga ùùve fidiya ya kukombolewa kwa vanu vohe.” \s Yesu ànnamya Batolomayo, munu aputêle meho \r (Matayo 20:29-34, Luka 18:35-43) \p\fig |alt="Blind man - Thompson GT00058" src="BlindMan_Mark10.49_GT00058.jpg" size="col" copy="Illustrations by Gordon Thompson © Wycliffe Bible Translators Inc., 2012." ref="10:45"\fig* \v 46 Yesu na vakuhundwa vake nkuhwika kuimanga ya Yeliko. Pavachiuka muimanga aneyo pamo na likuwa likulu lya vanu, munu yumo aputêle meho uvanchema Batolomayo mwana wanga Timayo áikele nnyenje indila wayuwa. \v 47 Papilikene kuva Yesu wa ku Nasaleti àpita pachinu anepo nkutandilika kunonoha lidi wachidoni, “Yesu n'dukuluwe Nfalume Daudi,\f + \fr 10:47 \fr*\ft Vayahudi vánnolela Masiya kuhaloka nnitawa lya Nfalume Daudi, njomana vànchema Yesu kuva n'dukuluwe Daudi.\ft*\f* nguvikile chididi!” \p \v 48 Vanu vohe nkunkalipila uchinga anyalale, henga nang'e nkuhalija chihi kunonoha lidi wachidoni, “N'dukuluwe Nfalume Daudi, nguvikile chididi!” \p \v 49 Yesu nkuimila, nkuhaula kuchidoni, “Ncheme.” \p Bahi nkunchema ayula munu aputêle meho, nkunnyaulila kuchidoni, “Likamye ntima! Imila, anakuchema.” \v 50 Batolomayo nkuyaha likoti lyake, nkuuluka, nkummwenela Yesu. \p \v 51 Yesu nkummuja kuchidoni, “Ùlembela nikutendele chamani?” \p Ayula munu aputêle meho nkunnyaulila kuchidoni, “Nkúhunda, ngùlembela ngupate kulola.” \p \v 52 Yesu nkunyaulila kuchidoni, “Hwena, ing'ulupa yako ìnikulamya.” \p Upala ayula munu aputêle meho, nkuhulula kulola, nkumpapata Yesu nndila. \c 11 \s Yesu àingila ku Yelusalemu kwa kuhangalala \r (Matayo 21:1-11, Luka 19:28-40, Yohana 12:12-19) \p \v 1 Yesu na vakuhundwa vake pávanavele pepi na ku Yelusalemu, nkuva vavèlè pepi na chijiji cha Betifage na Besaniya, pepi na Lichinga lya Miseituni. Anepo Yesu nkuvatuma vakuhundwa vake vavili, \v 2 nkuvahaulila kuchidoni, “Hwena chijiji chivêle muyo mwenu. Pamumbekuva umuinjila nchijiji anecho, munankoja mwana wa punda vampambilidìlè, akánambiikalwa na munu. Nnyungulange muide nawe apano. \v 3 Na munu akàmmuja kuva, ‘Mwadachi mùtenda uchocho?’ Nnyaulile kuva, ‘Nang'olo ànannembela na achiannudise upano lukoto.’ ” \p \v 4 Bahi nkuhwena, nkunkoja mwana wanga punda vannyungìlè nnyenje indila pepi na pannango. Pavachinnyungula, \v 5 vanu vanji vanaimidîle upopo nkuvauja kuchidoni, “Ing'anya ntwani mùnnyungula aneyo mwana wanga punda?” \v 6 Vakuhundwa nkuvayang'ula muchi chanavahaulidile Yesu na vanang'o nkuvaleka vakuhundwa vahwene nawe. \v 7 Nkumpelekejija Yesu aneyo mwana wanga punda. Nkulaja dinguwo dyavo muha mwa ayula mwana wanga punda na Yesu nkuikala muha mwake. \v 8 Vanu vohe nkulaja dinguwo dyavo nndila, na vanji dinavi dya milandi divanalumwile mmawelu. \v 9 Vanu vanalongoledile na avala váchipapàtà nnyuma, nkuva uvanonoha malidi uvachidoni, “Atumbyangwe Nnungu! Ubalikiwe wako uîda kwa lina lya Nang'olo! \v 10 Ubalikiwe ufalume uîda wanga anakulwetu Daudi. Atumbyangwe Nnungu avêle muha kulihunde!” \fig |alt="Triumphal entry Jesus riding a young donkey and people laying clothes before him" src="TriumphalEntry_WA03895.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="11:10"\fig* \p \v 11 Yesu nkuinjila muimanga ya Yelusalemu nkuhwena ku Ing'ande yanga Nnungu, nkulola saana kila chinu. Henga kwa kuva liduva lìvenkuswa, nkuuya kavila ku Besaniya chalumo na avala vakuhundwa vake kumi na mbili. \s Yesu àulani nnandi wa vihepo vya tini \r (Matayo 21:18-19) \p \v 12 Ulyamba wake, pávanavele nkuuka ku Besaniya, Yesu nkuva na indala. \v 13 Nkuwona nnandi wa ntini kulehu kadiki ùvele na mahamba lohe. Nkuhwena unaulola panjika ùvele na chihepo chohecho. Pahwikile pepi, nkuukoja uvèlè chihi nanga chihepo, úumbele chihi mahamba weka, kwa kuva lakánavele mahiku la kupa vihepo vya tini. \v 14 Bahi Yesu nkuuhaulila nnandi kuchidoni, “Kutandikila nelo na maduva lammalele munu anapate chihepo kuhaloka kwakuwe.” Na vakuhundwa vake vánipilikana àlalá malove latangwele. \s Yesu àvavinganga vakúsumisa nnuwani lwa Ing'ande yanga Nnungu \r (Matayo 21:12-17, Luka 19:45-48, Yohana 2:13-22) \p\fig |alt="Jesus driving merchants from temple - Knowles and Bass LB00316" src="JesusDrivingMerchantsFromTemple_LB00316.tif" size="col" copy="Illustrations by Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="11:14"\fig* \v 15 Pavakamwele pa Yelusalemu, Yesu nkuinjila nnuwani lwa Ing'ande yanga Nnungu, nkutandilika kuvavingangila pawelu vanu vammalele váchisumìsà na kusuma vitukutuku, anemwo. Nkudibinula dimeza dya vanu váchibadìlì dihela, na viteng'u vya vanu váchisumìsà amunda. \v 16 Uchocho, ánivalimbija vanu vanainjije wala kuhumya vitukutuku nnuwani lwa Ing'ande ya Nnungu. \v 17 Bahi nkuvahunda wachidoni, “Ìnilembwa Mmalemba Lanaswe kuva, \q ‘Ing'ande yangu ìmbechemwa \q ing'ande ya kunnyuwila Nnungu ya vanu vammalele va pachilambo!’ \q Henga mwenu mùniipindikulanya nkuijuha kuva muchi lipanga lya kulipiha vakúpalaula!” \p \v 18 Makuhani vakulungwa na vakúhunda Sheliya ya Musa pavapilikene anelo, nkutandilika kutaha indila ya kummwalala Yesu. Henga váninnyopa kwa kuva likuwa lyammalele lya vanu vánikanganwa na mahundo lake. \p \v 19 Pachikamwele chinalyulo, Yesu pamo na vakuhundwa vake nkuuka paimanga aneyo. \s Lihundo liyâmba nnandi wa ntini uyumîle \r (Matayo 21:20-22) \p \v 20 Ulyamba na mambumbu, pávanavele nkuhwena, nkuwona ntini wammalele uyumìlè, kutandikila kulikolo. \v 21 Petulo nkuukumbukila, nkunnyaulila Yesu kuchidoni, “Nkúhunda, lola aula ntini uulanîte ùniyuma!” \p \v 22 Yesu nkuvahaulila vakuhundwa vake kuchidoni, “Nkulupilange Nnungu. \v 23 Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, munu akàlihaulila lichinga alino, ‘Uka apano ukaliyahe m'bahali,’ na ikàva àtangola malove anelo bila kuva na lipamba muntima mwake, na nkùkulupila kuva lammalele látangwèlè lachilatendeke, muhiu lachilatendeke. \v 24 Bahi ing'anya ya anelo, nangu nìnnyaulilanga kuva, pamuyuwa kwajili ya chinu fulani chimulembela, kulupilanga kuva mùnipwechela, na kwa kutenda uchocho bahi lachilatendeke muchi chimuyuwite. \v 25 Na mwenu pamunnyuwa Nnungu, ikàva mùvele na lituku na munu fulani, bahi nsamehe uchinga Atata wenu avêle kulihunde ansamehe na mwenu makosa lenu. \v 26 Henga mwenu mukanavasamehe vanu vanji, uchocho na Atata wenu avêle kulihunde akambensamehe mwenu makosa lenu.” \s Mamulaka langa Yesu làhaloka kwachi \r (Matayo 21:23-27, Luka 20:1-8) \p \v 27 Yesu pamo na vakuhundwa vake nkukamola kavila ku Yelusalemu. Bahi Yesu pánavele nkwonga nnuwani lwa Ing'ande ya Nnungu, makuhani vakulungwa na vakúhunda Sheliya ya Musa na vasele va Vayahudi, nkummwenela. \v 28 Nkummuja kuchidoni, “Ùlatenda alano kwa mamulaka ntwani? Na nnani akupêle mamulaka la kulatenda?” \p \v 29 Henga Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Nanani uchocho nìmbemmujanga chinu chimo. Mukànguyang'ula nguchininnyaulile, ngùlatenda alano kwa mamulaka ntwani. \v 30 Dachi, mamulaka langa Yohana Nkúbatisa la kubatisa láhaleke kulihunde au kwa vanu? Nguhaulile.” \p \v 31 Vanang'o nkutandilika kuujana vene kwa vene uvachidoni, “Tukàhaula kuva, làhaleke kulihunde, àmbetuuja kuva, ‘Hambi, mwadachi mukánankulupidile?’ \v 32 Na tukáhulula kuhaula kuva làhaleke kwa vanu.” Vátangwele uchocho kwa kuliyopa likuwa lya vanu, kwa kuva, vanu vammalele vánakulupila kuva Yohana Nkúbatisa ni nabii wa Nnungu. \v 33 Bahi nkunnyang'ula Yesu kuchidoni, “Hwetu nanga patumaite.” Na Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Nanani uchocho nikambennyaulila kuva ngùlatenda alano kwa mamulaka ntwani.” \c 12 \s Nfano wa vakúlima va welu wa mizabibu \r (Matayo 21:33-46, Luka 20:9-19) \p\fig |alt="Vineyard tenants kill owners son - Wade WA03897" src="VineyardTenants_3Owner'sSonKilled_WA03897.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="12:0"\fig* \v 1 Yesu nkutandilika kutangola navo kwa mifano, “Munu yumo álimile welu wa mizabibu. Nkuudinguhija lingongo, na ching'ati welu nkuhimba lipondo lya kuminyila zabibu, nkudenga nnala wa kuikala valinzi va welu. Nkuukodisa kwa vakúlima, nkuhwena mwanda wa kulehu. \v 2 Paukamwele nchela wa zabibu, nkuntuma ntumishi wake yumo kwa avala vakúlima, uchinga akatwale sehemu ya vihepo vya mmwelu wake. \v 3 Avala vakúlima nkunkamula, nkumpanya, nkumminganga chihi makono weka. \v 4 Bahi mwene welu nkuntuma kavila ntumishi yunji, aneyo nkumpanya mmuti na kuntendela vya kuhakalanga. \v 5 Mwene welu nkuntuma ntumishi yunji kavila, aneyo nanang'e nkummwalala. Nkuvatuma vatumishi vanji vohe, vanji vánivapanya na vanji nkuvawalala. \v 6 Mwene welu nkuisaliwa chihi na munu yumo wakuntuma, na aneyo ávele mwanawe, wantamwa. Kuntululilo nkuntuma aneyo wachidoni, ‘Ǹnimala kuva mwanangu vachivamweshimu.’ \v 7 Henga avala vakúlima nkuhaulanila kuchidoni, ‘Ayu njo mwene mapala la welu auno. Bahi leka tummwalale koka auno welu ùùve mapala letu!’ \v 8 Bahi nkunkamula, nkummwalala, nkunnyaha pawelu aula welu wa mizabibu.” \p \v 9 Bahi Yesu nkuuja kuchidoni, “Dachi, mwene welu pambeida àmbevatenda dachi avala vakúlima? Àmbeida koka avawalale anevo vakúlima na anewo welu avakodise vanu vanji. \v 10 Dachi, mukásomile Malemba alano? \q ‘Liyanga lihitwîje na vakúdenga, \q hambi lìjukile kuva liyanga likulu lya paindumba, \q lya muhimu kupunda lammalele. \q \v 11 Na Nang'olo njo atendîle chinu anecho, \q na ìyonekana kuva lisaibu pameho petu.’ ” \p \v 12 Makuhani vakulu, na vakúhunda Sheliya yanga Musa na vasele vánimala kuva anewo nfano ùvamba vanang'o. Nkulembela unkamula, henga nkuyopa likuwa lya vanu. Nkunneka, nkuukananga. \s Yesu àujwa kuyamba kulipa kodi \r (Matayo 22:15-22, Luka 20:20-26) \p \v 13 Bahi Mafalisayo fulani na vanu vanji va nnikuwa lya Helode\f + \fr 12:13 \fr*\ft Vanu va likuwa lya Helode nni vanu váchitamwa namene utawala wa familiya yanga Helode Nkulu na Helode Antipasi mwanawe.\ft*\f* nkutumwa kwanga Yesu uchinga vakanteye kwa malove lake. \v 14 Nkummwenela, nkunnyaulila kuchidoni, “Nkúhunda, tùnimala kuva wako nni munu wa uhiu, na wala nanga pauyopa ukulu wanga munu, kwa kuva, nanga paulola kumeho kwanga munu, henga ùhunda chihi kwa uhiu kuyamba indila yanga Nnungu. Tuhaulile, dachi, Sheliya ya Musa ìnatuluhusu uhumya kodi kwa Nfalume wa Loma\f + \fr 12:14 \fr*\ft Nsitali auno ùlembwije Kaisali, kuyamba lina lya cheo cha Nfalume nkulu wa Loma.\ft*\f* au ikátuluhusu?” \p \v 15 Henga Yesu ániumala ulamba wavo, nkuvahaulila kuchidoni, “Mwadachi munangulinga? Idanayo hela niilole.” \fig |alt="Coin denarius - Thompson GT00059" src="Coin(Denarius)_Mark12.15_GT00059.jpg" size="col" copy="Illustrations by Gordon Thompson © Wycliffe Bible Translators Inc., 2012." ref="12:15"\fig* \p \v 16 Nkumpelekejija hela. Yesu nkuvauja kuchidoni, “Dachi, ing'ope aino na lina alino lilembwîje apano lyanga nnani?” \p Nkunnyang'ula kuchidoni, “Vya Nfalume wa Loma.” \v 17 Bahi Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Bahi la Nfalume wa Loma mwing'e Nfalume wa Loma na la Nnungu mwing'e Nnungu.” Vanang'o nkunkangana namene. \s Yesu àujwa kuyamba kufufuka \r (Matayo 22:23-33, Luka 20:27-40) \p \v 18 Bahi Masadukayo, vanu vahaûla kuva nanga ufufulo wa vanu vahwîle, nkummwenela Yesu, nkummuja kuchidoni, \v 19 “Nkúhunda, Musa átulaijije uvila, ‘Nnume akàhila nkunneka n'jawe bila kummelekela mwana, nnung'une wake àlembelewa annombe aneyo mmahe wannekile nkuluwe, uchinga ammelekele nkuluwe vavana.’ \v 20 Bahi pávele na vana saba va chilume va litumbo limo, ntandi nkunnomba mmahe, henga nkuhila chihi bila kummelekela mwana. \v 21 Na mwana wavili nkwenda makande kwanga ayula mmahe wannekile nkuluwe, nanang'e nkuhila bila kummelekela mwana. Na mwana watatu nanang'e nkuva uchocho. \v 22 Vammalele saba vanannombile nkuhila bila kummelekela mwana ayula mmahe. Kuntululilo ayula mmahe nanang'e nkuhila. \v 23 Dachi, liduva livambefufuliwa vanu vahwîle ayula nkongwe àmbekuva wanga nnani? Kwa kuva, vammalele saba vániikalana nawe.” \v 24 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Mwenu mùnakumbika ing'anya nanga pamulamaite Malemba Lanaswe wala dimongo dyanga Nnungu. \v 25 Kwa kuva, vanu vahwîle pavambefufuka, nanga pavambelomba wala kulombwa, ila vàmbekuva muchi malaika va kulihunde. \v 26 Na kwa habali ya kufufulwa kwa vanu vahwîle, dachi mukásomile nchitabu cha Sheliya yanga Musa, àlalá malemba latâna kuyamba chihole chichiyaka moto? Nnungu ánnyaulidile Musa kuva, ‘Nangu njo Nnungu wanga Iblahimu, Nnungu wanga Isaka na Nnungu wanga Yakobo.’ \v 27 Nang'e akávele Nnungu wa vanu vahwîle, henga nang'e nni Nnungu wa vanu vumi. Mwenu mùnikosela namene.” \s Amuli ing'ulu \r (Matayo 22:34-40, Luka 10:25-28) \p \v 28 Nkukamola munu yumo nkúhunda Sheliya yanga Musa, nkupilikana chivayang'ulana Yesu na Masadukayo. Ayula munu ánimala kuva Yesu àvayang'wile saana, nkuhumila, nkummuja kuchidoni, “N'diamuli dyammalele, ing'ulu ilida?” \v 29 Yesu nkunnyang'ula kuchidoni, “Amuli ing'ulu nni aino, ‘Pilikana wako chilambo cha Isilaeli! Nang'olo Nnungu wetu njo Nang'olo weka. \v 30 Ntamwe Nang'olo Nnungu wako kwa ntima wako wammalele na kwa isungu yako yammalele na kwa ding'ano dyako dyammalele na dimongo dyako dyammalele.’\f + \fr 12:30 \fr*\ft Makumbuso 6:4-5.\ft*\f* \v 31 Na amuli yavili nni aino, ‘Ntamwe nnyako malinga chiulitamwa umwene.’\f + \fr 12:31 \fr*\ft Valawi 19:18.\ft*\f* Nanga amuli inji ing'ulu namene kupunda adino.” \p \v 32 Bahi ayula nkúhunda wa Sheliya yanga Musa nkunnyaulila Yesu kuchidoni, “Elo, Nkúhunda! Ùtangwele muhiu kuva Nnungu nni yumo bahi, wala nanga yunji ila nang'e weka. \v 33 Kuntamwa Nnungu kwa ntima wako wammalele na kwa ding'ano dyako dyammalele na kwa dimongo dyako dyammalele na kuntamwa nnyako malinga chiulitamwa umwene, kùnafala namene kupunda kunhumija Nnungu sadaka dya kupija inyama na sadaka dinji dyammalele.” \v 34 Yesu pawene kuva àyang'wile saana, nkunnyaulila kuchidoni, “Wako ukávele kulehu na Ufalume wanga Nnungu.” \p Na kutandikila anepo nanga munu yunji analingile kummuja kavila chinu chinji. \s Kilisto ni nnani? \r (Matayo 22:41-46, Luka 20:41-44) \p \v 35 Yesu pachihunda nnuwani lwa Ing'ande yanga Nnungu nkuuja kuchidoni, “Mwadachi vakúhunda Sheliya yanga Musa vàhaula kuva Kilisto nni N'dukuluwe Nfalume Daudi? \v 36 Umumu Wanaswe ánimwongosa Daudi kutangola kuchidoni, \q ‘Nang'olo ánnyaulidile Nang'olo wangu, \q Ikala m'bali wangu wa kunkono, \q mpaka panimbevavika amongo vako pahi makumbatu lako.’ \p \v 37 Nfalume Daudi mwene ànchema Kilisto, ‘Nang'olo.’ Hambi ìmbehululika dachi Kilisto ààve n'dukuluwe?” \p Na likuwa lya vanu vámpilikanila Yesu kwa kuhangalala. \s Yesu àvaduma vanu valyongolele na vakúhunda Sheliya \r (Matayo 23:1-36, Luka 20:45-47) \p \v 38 Yesu panavenkuhunda, nkuhaula kuchidoni, “Lyongolelange na vakúhunda Sheliya yanga Musa, vanang'o vànatamwa namene kwonga akuno vawètè dinguwo dindehu na kusalimiwa kwa eshima kusakoni, \v 39 na kuikalanga nafasi dya kweshimika n'ding'ande dya kunnyuwila Nnungu na mmiteng'u vya muyo n'ding'ole. \v 40 Vàvapakanyola dimali dyavo anannidi na kulitenda kuva vambone kwa kuyuwa namene! Bahi ing'anya ya anelyo, liduva lya hukumu vàmbepata asabu ing'ulu namene kupunda vanu vanji.” \s Sadaka yahumije mmahe nannidi \r (Luka 21:1-4) \p\fig |alt="Offering in temple Poor widow - Cook CN01794" src="OfferingInTemple-PoorWidow_CN01794.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="12:40"\fig* \v 41 Yesu áikele pepi na lisanduku lya sadaka. Nkuvona vanu vohe uvahumya dihela na kuditaya nnisanduku lya kutaya sadaka. Na akúpata vohe váhumije dihela dyohe. \v 42 Bahi nkwida mmahe yumo nannidi, mmahuvani, nkuhumya disendi dimbili. \v 43 Apala Yesu nkuvachema vakuhundwa vake nkuvahaulila kuchidoni, “Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, nannidi ayuno mmahuvani àhumije sadaka ing'ulu namene kupunda vanu vammalele vatâya dihela nnisanduku lya sadaka. \v 44 Kwa kuva, vanu vanji vammalele vàhumije chihi avila viyenjejêke n'dimali dyavo, henga ayu mmahe pamo na umahuvani wake, àhumije vyammalele vyavenavyo.” \c 13 \s Yesu àhaula namuna chiimbeondongwa Ing'ande ya Nnungu \r (Matayo 24:1-21,29-35, Luka 21:5-33) \p\fig |alt="Temple - Wade WA04003" src="Temple_Rev11.1_WA04003.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="13:0"\fig* \v 1 Yesu pachiuka nnuwani lwa Ing'ande yanga Nnungu, yumo wa avala vakuhundwa vake nkunnyaulila kuchidoni, “Nkúhunda, lola mayanga alano na ding'ande adino chidikatapele!” \p \v 2 Yesu nkunnyaulila kuchidoni, “Dachi, ùvenkudyona adi ding'ande ding'ulungwa? Wala nanga liyanga limbeisalîla muha liyanga linji, kila liyanga lìmbematohijwa pahi.” \p \v 3 Bahi Yesu panaikela muha Lichinga lya Miseituni kuloja ku Ing'ande yanga Nnungu, Petulo na Yakobo na Yohana na Anduleya nkummuja paweka kuchidoni, \v 4 “Tuhaulile, vitukutuku anevyo vìmbehumila chakani? Na chimaiho ntwani chimbelangûja kuva vitukutuku anevyo vìvele pepi kuhumila?” \p \v 5 Yesu nkutandilika uvahaulila kuchidoni, “Lyongolelange uchinga munahochejwe. \v 6 Kwa kuva, vanu vohe vàmbeida uvalitenda kuva vanang'o njo nangu, uvahaula kuva, ‘Nangu njo Kilisto.’ Vanu anevo vàmbevahocheja vanu vohe. \v 7 Pàmumbepilikana habali dya ing'ondo na manyinyi la ing'ondo, henga munayope. Anelo lasima laide, henga aula ntululilo ukánambikamola. \v 8 Chilambo chimo chìmbepanyana na chilambo chinji, ufalume umo ùmbepanyana na ufalume unji. Sehemu dyohe dya chilambo dìmbekuva na nndengendo wa chilambo, uchocho pàmbekuva na indala ing'ulu. Na anelo lammalele làvele muchi kulindamuka kwa uchungu wa kuveleka. \p \v 9 Henga mwenu lyongolelange. Kwa kuva, vanu vàmbenkamulanga mwenu na kumpelekejanga n'ding'umbi, na kunsulubulanga n'ding'ande dya kunnyuwila Nnungu. Mùmbeimila muyo mwa vakulu vao na vafalume ing'anya yang'une uchinga mupate kuva mmashahidi vangu kwa vanang'o. \v 10 Henga Malove Lambone lasima layanjajwe nahoti mmilambo vyammalele kabla ukànambikamola aula ntululilo. \v 11 Pamumbekamulwa na kupelekejwa unasitakiwa n'ding'umbi dyavo, munave na lipamba namuna chimumbehwena unatangola. Henga mwenu tangola chihi alila limumbepewa upala, kwa kuva, akee mwenu mumbetangôla, ila nni Umumu Wanaswe. \v 12 Munu achiantengeleke nnung'une awalalwe, na atata achiantengeleke mwanawe awalalwe. Na vana vàmbevapindikuka vávavelèkè na kuvatenda vawalalwe. \v 13 Vanu vammalele vàmbemmenganga mwenu ing'anya yang'une. Henga ambepililîla mpaka kuntululilo aneyo njo ambepôhwa.” \p \v 14 Bahi munu ambesôma chitabu achino, àlembelewa apilikanihe saana mana ya malove laîda. Anepo Yesu nkuhweneha kutangola wachidoni, “Mùmbechona chinu chanahawile nabii Danieli, chinu chiitênda Ing'ande ya Nnungu kuva najisi chiimijìjwè pachinu pakálembelewa, yani pa Ing'ande ya Nnungu. Anepo vavelênge kuchilambo cha ku Yudeya vatukutile kumachinga. \v 15 Na munu avêle muha ing'ande analitinike kwa kutukutila nng'ande unatwala vitukutuku vyake. \v 16 Na munu avêle kumawelu anauye kukaya unatwala lijoho lyake. \v 17 Ole wavo amahe vavêle na vitumbo na vayong'êja mmahiku anelo! \v 18 Nnyuwange Nnungu uchinga anelo lànahumile mmahiku la chipwepwe. \v 19 Kwa kuva, mmahiku anelo kùmbekuva na ibaniki ing'ulu ikánambipwawa kutandikila Nnungu pachiumbile chilambo mpaka vino, na ibaniki malinga aneyo ikámbehumila kavila. \v 20 Kuikave Nang'olo akàinjipiha isabu ya mahiku àlalá la ibaniki, akánapwawe munu kananga yumo achichiapohwe. Henga ing'anya ya vanu vake vávatondwèlè, Nnungu àniinjipiha mahiku anelo. \p \v 21 Anepo munu akànnyaulila kuva, ‘Lola, Kilisto àvele apano,’ au ‘Àvele apala,’ munakulupile. \v 22 Kwa kuva, vàmbeida vanu vambelilambilîla kuva vanang'o njo Kilisto, uchocho vàmbeida manabii va kulambila. Vanu anevo vàmbetenda vimaiho na masaibu, uchinga ikàhululika vapate kuvahocheja ata vanu vávatondwèlè Nnungu. \v 23 Henga mwenu lyongolele. Nangu ǹninnyaulilanga kabla anelo lammalele lakànambihumila. \p \v 24 Henga lakàmalilika maduva la kubanika, liduva lìmbekuva chihi na lupi na mwedi nanga paumbelangaja \v 25 na dinondwa dimbematoka kuhaloka kumahunde na vitukutuku vyammalele vya kumahunde vivêle na dimongo, vìmbetikinyika. \v 26 Anepo njo vanu pavambemwona Mwana wa Munu avèlè mmahunde waida, akuno avèlè na dimongo ding'ulu na ukulu. \v 27 Anepo àmbevatuma malaika vake mmibali ncheche ya chilambo unavalapola vanu vake vávatandwèlè kuhaloka nchilambo chammalele. \p \v 28 Bahi kwa nnandi wa vihepo vya tini lihundange nfano auno. Dinavi dyake padihipuka na kulikwasula mahamba, mwenu mùnamala kuva chihuku chìvele pepi. \v 29 Na mwenu uchocho, pamumbelona ulahumila anelo laninnyaulidile, bahi mumale kuva uhiku wa kwida kwake ùvele pepi kukamola, tena ùvele chihi pannango. \v 30 Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, vanu va chívelèkwà achino vakambepita, mpaka palambetimila anelo lammalele. \v 31 Kumahunde na chilambo vìmbepita, henga malove langu lakambepita mwiko.” \s Atata Nnungu bahi njo amaîte liduva lyene \r (Matayo 24:36-44) \p \v 32 “Henga kuyamba liduva au uhiku wene anewo, nanga munu amaîte, ata malaika va kulihunde nanga pavamaite, wala Mwana nanga pamaite, henga Atata weka njo amaîte. \v 33 Lyongolelange, na muve meho, kwa kuva, nanga pamukameke uhiku ulambehumila anelo. \v 34 Ìmbekuva muchi munu aûka pakaya yake nkuhwena mwanda na kuvalekela vatumishi vake mamulaka lake, kila yumo na madengo lake, na nkunnyaulila nlinzi wa pannango ààve meho. \v 35 Bahi mùùve meho, kwa kuva, mukákameke nang'olo mwene kaya àmbeuya chakani, panji ìmbekuva chinalyulo, au ching'ati chilo, au mambumbu na panji ulyamba. \v 36 Bahi mùùve meho uchinga akàida akuno akannaidìlè anankoje mulèlè luwono. \v 37 Laninnyaulilanga mwenu, nìvahaulila na vammalele, mùùve meho!” \c 14 \s Ntemelo wa kummwalala Yesu \r (Matayo 26:1-5, Luka 22:1-2, Yohana 11:45-53) \p \v 1 Láisalidile maduva mavili kuhwikila Sikukuu ya Pasaka na ya Mikate Ikátaijwe Hamila. Makuhani vakulu na vakúhunda Sheliya yanga Musa vátaha indila ya kunkamula Yesu kwa ulamba, uchinga vammwalale. \v 2 Kwa kuva, váhaula kuva, “Tunankamule pasikukuu uyopa vanu vànataya timbwili.” \s Yesu àmiminiwa mahuta la kunung'ila aneko ku Besaniya \r (Matayo 26:6-13, Luka 7:36-50, Yohana 12:1-8) \p \v 3 Yesu pánavèlè ku Besaniya, muing'ande yanga Simoni ánavele mmangundula walya, nkuida mmahe yumo ananyakwile chupa chikatapele namene chikatapajîjwe kwa mayanga la alabasta chivêle na mahuta la kunung'ila namene la kugalika. Nkumbandula chisibo cha anecho chupa, nkumiminila mahuta mmuti mwa Yesu. \v 4 Vanu vanji vánavele apala nkutunduwila mmitima yavo, nkuva uvapwahikanga uvachidoni, “Mwadachi kwondonganga uvila mahuta? \v 5 Kwa kuva, alano mahuta ikanihululika kusumiswa kwa dihela dyohe namene, nkuveng'a amahuvani.”\f + \fr 14:5 \fr*\ft Munsitali auno Mako àlembile “dinali 300.” Munu álipwa dinali imo kwa madengo la kawaida la liduva limo. Hambi dinali 300 nni sawa na nshahala wa kawaida wa malipo la maduva 300.\ft*\f* Bahi nkunkalipila namene ayula mmahe. \p \v 6 Henga Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Nnekange, mwadachi mùnankambyakambya? Nang'e àngutendedile lyambone. \v 7 Amahuvani mùmbekuva navo maduva lammalele, bahi mùnahulula chihi kuvayangata kila pamulembela, henga nangu nikambekuva na mwenu maduva lammalele. \v 8 Nang'e àtendile chahulwile, ànilongolela kuupaka mmili wangu mahuta uchinga autayalishe kwajili ya kuusika. \v 9 Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, kila pachinu pámbehubilìwà Malove Lambone nchilambo chammalele, na alino lyatendile ayuno mmahe lìmbetambulangwa kwa kunnyimukila nang'e.” \s Yuda àkubali kuntengeleka Yesu \r (Matayo 26:14-16, Luka 22:3-6) \p\fig |alt="Judas with Money from Priests - Cook 1978" src="JudasWithMoneyFromPriests_CN01831.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="14:9"\fig* \v 10 Anepo Yuda Isikaliote, ayula yumo wa avala vakuhundwa kumi na mbili, nkuhwena kwa makuhani vakulu, uchinga antengeleke Yesu. \v 11 Makuhani vakulungwa pavapilikene habali aneyo nkuhangalala namene, nkuahidi kuva vàmbemwing'a dihela. Bahi Yuda nkutandilika kutaha wasa wa kuntengeleka Yesu. \s Yesu àlauja pachakulya cha Pasaka kuva Yuda achiantengeleke \r (Matayo 26:17-25, Luka 22:7-14, 21-23, Yohana 13:21-30) \p \v 12 Liduva litandi lya Sikukuu ya Mikate Ikátaijwe Hamila, liduva lyasinjwa ungandolo wamwana wa Pasaka, vakuhundwa vake nkummuja kuchidoni, “Ùlembela tukakwandalile kwachi chakulya cha Sikukuu ya Pasaka?” \p \v 13 Bahi Yesu nkuvatuma vakuhundwa vake vavili, nkuvahaulila kuchidoni, “Hweneng'ana kumanga, aneko muchimukojane na nnume yumo anyakwîle chilongo cha medi. Mpapatange aneyo munu, \v 14 mpaka muing'ande yambeinjila, koka munnyaulile mwene ing'ande kuva, ‘Nkúhunda ànauja kuva, chìvele kwachi chumba chinimbelila chakulya cha Sikukuu ya Pasaka chalumo na vakuhundwa vangu?’ \v 15 Nanang'e achiannanguje chumba chikulungwa cha muha, chiandaliwije tayali, chivêle na kila chinu. Twandalile anemwo chakulya.” \p \v 16 Vakuhundwa vake nkuuka, nkuhwena kumanga, nkunakoja kila chinu chivèlè muchi chavahaulidile Yesu, nkwandalila chakulya cha Sikukuu ya Pasaka. \v 17 Pachikamwele chinalyulo, Yesu pamo na vakuhundwa vake kumi na mbili nkukamola. \v 18 Pávanavèlè nkulya, Yesu nkuhaula kuchidoni, “Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, munu yumo mmwenu âlya pamo na nangu, àmbengutengeleka.” \v 19 Vakuhundwa vake nkuva na nnihindambi, nkutandilika yumo-yumo kummuja kuchidoni, “Dachi, nikee nangu?” \v 20 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Nni yumo mmwenu kumi na mbili, achahwîja nkate munkungu pamo na nangu. \v 21 Mwana wa Munu àmbekuhwa malinga chiilembwije Mmalemba Lanaswe kumwamba nang'e, henga ole wake munu ayula antengelêka Mwana wa Munu! Ikàvele wasa kwa munu aneyo kuikave akavelekwa.” \s Chakulya cha Nang'olo \r (Matayo 26:26-30, Luka 22:14-20, 1 Vakolinso 11:23-25) \p\fig |alt="Last Supper 12 Disciples with door - Wade" src="LastSupper(12Disciples)_WA03909.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="14:21"\fig* \v 22 Yesu na vakuhundwa vake pavanavele nkulya, Yesu nkutwala nkate, nkunshukulu Nnungu, nkuumeya, nkuveng'a vakuhundwa vake, wachidoni, “Twalanga, auno njo mmili wangu.” \v 23 Nkutwala chikombe chivêle divayi, nkunshukulu Nnungu, nkuveng'a, na vammalele nkukumbila nchikombe anecho. \v 24 Nkuvahaulila kuchidoni, “Aino njo myadi yangu imaîha lilailano lya Nnungu na vanu vake, imwadilîka kwajili ya vanu vohe. \v 25 Nangu nìnnyaulilanga uhiu kuva, nikambekumbila kavila divayi mpaka liduva alila linimbekumbila divayi dyahambi mu Ufalume wa Nnungu.” \v 26 Bahi pavamalidile kwimba luhimu, nkuhumananga pawelu, nkuhweneng'ana ku Lichinga lya Miseituni. \s Yesu àlauja kuva Petulo achiankane \r (Matayo 26:31-35, Luka 22:31-34, Yohana 13:36-38) \p \v 27 Bahi Yesu nkuvahaulila vakuhundwa vake kuchidoni, “Mwenu mmammalele nnembeleka kungukulupila, malinga chahawile Nnungu Mmalemba Lanaswe kuva, \q ‘Nìmbempanya nchunga, \q na angandolo vàmbemwadilikana.’ \m \v 28 Henga panimbefufuka, nìmbennongolela uhwena ku Galilaya.” \v 29 Petulo nkunnyaulila Yesu kuchidoni, “Ata kuiva vammalele uvava na lipamba na wako nkukuleka, henga nangu nikambekuleka!” \v 30 Yesu nkunnyaulila Petulo kuchidoni, “Nangu nìkuhaulila uhiu kuva, chilo uchino cha nelo, kabla ung'uku akànambikongovela myanda mivili, wako ùmbekuva ungukanìlè myanda mitatu.” \v 31 Henga Petulo kuhimya kwa dimongo wachidoni, “Ata kungulembelewa kuhwa chalumo na wako, nangu nikambekukana ng'o.” Na vakuhundwa vammalele nkutangola uchocho. \s Kuyuwa kwanga Yesu mmwelu wa Getisemane \r (Matayo 26:36-46, Luka 22:39-46) \p \v 32 Yesu na vakuhundwa vake nkuhwika pawelu uvauchema Getisemane. Yesu nkuvahaulila vakuhundwa vake kuchidoni, “Ikalanga upano nangu panimbehwena unayuwa.” \v 33 Anepo Yesu nkuntwala Petulo na Yakobo na Yohana. Yesu nkutandilika kuyuvala na kukambakamba muntima. \v 34 Nkuvahaulila kuchidoni, “Ntima wangu ùvele na nnihindambi likulu, pepi na kuhwa. Bahi ikalanga apano, mùùve meho.” \v 35 Yesu nkuhwena muyo kadiki, nkumatoka kwa kuhunama, wayuwa kuva ikàhululika uhiku aula wa kubanika untapuke. \v 36 Yesu nkutangola kuchidoni, “Atata, kwakuwe lammalele lànahululika, bahi ngùyuwa ungunyemye na ibaniki iîda! Henga unatende muchi chingulembela nangu, ila tènda muchi chulembela wako umwene.” \p \v 37 Bahi Yesu nkuvahwenela avala vakuhundwa vake vatatu, nkuvakoja valèlè luwono. Yesu nkummuja Petulo kuchidoni, “Simoni, dachi ùnilala? Nanga pauhulwile kucheja kananga lisaa limo? \v 38 Bahi chejanga na kuyuwa uchinga pamumbelingwa munatende masambi, isungu ìnalembela henga mmili unadabadanga.” \fig |alt="Jesus waking Peter - Cook CN01811" src="JesusWakingPeterJamesJohn_CN01811.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="14:38"\fig* \p \v 39 Yesu nkuhwena kavila unayuwa, watangola chihi malove ulâla. \v 40 Bahi Yesu nkuhwena kavila kwa vakuhundwa vake nkuvakoja valèlè luwono, kwa kuva meho lavo láumbele luwono, na wala nanga pavanamaite lya kunnyang'ula. \p \v 41 Bahi Yesu nkuvahwenela vakuhundwa vake mwanda wa tatu nkuvahaulila kuchidoni, “Dachi, mmechinkwona na kupumulila? Bahi hambi uhiku ùnikamola! Lola, Mwana wa Munu, àhwena unakamujwa mmakono la vanu vavêle na masambi. \v 42 Na ayula angutengelêka àvele pepi, bahi takatukanga tuhweneng'ane.” \s Kukamulwa kwanga Yesu \r (Matayo 26:47-56, Luka 22:47-53, Yohana 18:3-12) \p \v 43 Bahi Yesu kabla akànamalila kutangola, upala nkukamola Yuda, yumo wa vakuhundwa vake kumi na mbili pamo na likuwa lya vanu ványakwìlè mapanga na dindonga. Vanu anevo vátumwije na makuhani vakulu na vakúhunda Sheliya yanga Musa na vasele va Vayahudi. \v 44 Ayula nkútengeleka ávapele avala vanu chimaiho wachidoni, “Munu ayula unimbem'busu, njo nang'e, nkamule na munchunge saana.” \p \v 45 Bahi Yuda pakamwele, nkummwenela mwalehu Yesu, nkuchidoni, “Nkúhunda!” Bahi nkum'busu. \v 46 Bahi anevo vanu nkunkamula Yesu na kunnyunga. \v 47 Henga nkuhundwa yumo muavala vánavele apala nkuhalamola upanga wake nkuncheketa likutu ntumwa wanga Kuhani Nkulu. \v 48 Yesu nkuvahaulila kuchidoni, “Mwadachi mùidile unangukamula akuno munyakulèngè mapanga na dindonga muchi nangu nkúpalaula? \v 49 Maduva lammalele nangu ngúvele pamo na mwenu nnuwani lwa Ing'ande yanga Nnungu unguhùndà na wala nanga pamunangukamwile. Henga alano làvenkutendeka uchinga Malemba Lanaswe latimile.” \p\fig |alt="Disciples desert Jesus at his arrest in Gethsemane - Wade" src="DisciplesDesertJesus_WA03916.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="14:49"\fig* \v 50 Anepo vakuhundwa vake vammalele nkunneka, nkutukuta. \p \v 51 Henga kijana yumo anawete chihi shuka áhweneha chihi kunnondola Yesu. Pavalingile kunkamula, \v 52 nang'e nkuileka shuka, nkutukuta chihi lukundumwandu. \s Yesu muyo Lukumbi Lukulu lwa Vayahudi \r (Matayo 26:57-68, Luka 22:54-55,63-71, Yohana 18:13-14, 19-24) \p \v 53 Bahi vanang'o nkumpelekeja Yesu kwa Kuhani Nkulu. Anepo nkukojana makuhani vakulu na vasele va Vayahudi pamo na vakúhunda Sheliya yanga Musa. \v 54 Petulo nkuva wannondola Yesu kwa kulehu, nkwenda nnuwani lwa lukumbi lwa Kuhani Nkulu, nkuikala pamo na valinzi wayota moto. \v 55 Bahi makuhani vakulu na vajumbe vammalele va Lukumbi Lukulu lwa Vayahudi nkutaha ushahidi wa kunsitaki Yesu uchinga vammwalale, henga nanga pavanapete. \p \v 56 Vanu vohe nkuhumya ushahidi wa kulambila kumwamba Yesu, henga ushahidi wavo únitindana. \v 57 Ata vanu vanji nkuimila, nkuhumya ushahidi wa kulambila kumwamba Yesu, uvachidoni, \v 58 “Hwetu túnimpilikana wahaula kuva, ‘Nangu nìmbebamola Ing'ande aino ya Nnungu idengwîje na vanu, na mmaduva matatu nìmbeidenga inji ikádengwije na vanu.’ ” \v 59 Henga pamo na anelo, ushahidi wavo únitindana. \fig |alt="Jesus' trial before priests - Cook CN01815" src="Jesus'TrialBeforePriests_CN01815.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="14:59"\fig* \p \v 60 Anepo Kuhani Nkulu nkuimila paching'ati pavo nkummuja Yesu kuchidoni, “Dachi, wako ukee na lilove lya kuyang'ula kwamba anelo lavakusitaki ava vanu?” \v 61 Henga Yesu nkunnyalala chihi nanga kuyang'ula lilove. Kuhani Nkulu nkummuja kavila kuchidoni, “Dachi, wako njo Kilisto, Mwana wa Nnungu, Nnungu Atumbyangîka?” \v 62 Yesu nkuyang'ula kuchidoni, “Nangu njo nang'e! Mwenu muchimumwone Mwana wa Munu aikèlè m'bali wa kunkono wa Nnungu Avêle na Dimongo, uchocho muchimumwone avèlè mmahunde waida.” \v 63 Anepo Kuhani Nkulu nkupapula dinguwo dyake, nkuhaula kuchidoni, “Dachi, pàvele ing'anya ntwani kavila ya kuvataha mashahidi? \v 64 Mwenu mmene mùnipilikana chankufwile Nnungu! Hambi mwòna dachi?” Vammalele nkunnyukumu kuva, àlembelewa ahwe. \p \v 65 Vanu vanji nnikuwa alila nkutandilika kunsunila Yesu mata, nkun'diva kumeho na kumpanya ding'ondi, uvannyaulila kuchidoni, “Lauja, nnani akupanyile!” Na valinzi navanang'o nkuntwala Yesu nkumpanya makofi. \s Petulo ànkana Yesu \r (Matayo 26:69-75, Luka 22:56-62, Yohana 18:15-18,25-27) \p \v 66 Bahi Petulo pánavele pahi, nnuwani lwa lukumbi, nkuida ntumishi yumo mmahe, ntumishi wanga Kuhani Nkulu. \v 67 Pammwene Petulo wayota moto, nkumpalambahija meho, nkuchidoni, “Na wako uchocho úvele pamo na Yesu wa ku Nasaleti.” \v 68 Henga Petulo nkukana wachidoni, “Nangu wala nikámaite wala kwelewa anelyo lyuwamba wako!” Anepo Petulo nkuhuma pawelu nkunaimila pannango wa kuinjilila, ung'uku nkukongovela. \v 69 Ayula ntumishi mmahe nkumwona kavila, nkutandilika kuvahaulila avala vanu vanaimidile anepo kuchidoni, “Ayu munu àvele nkumbo umo na Yesu.” \v 70 Henga Petulo nkukana kavila. \p\fig |alt="Peter denies knowing Jesus 3rd time - CN01820" src="PeterDeniesKnowingJesus(3rdTime)_CN01820.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="14:70"\fig*Lukoto kadiki, avala vanu vanaimidile anepo nkunnyaulila Petulo kuchidoni, “Muhiu wako nni yumo munkumbo wavo, kwa kuva, ata na wako N'galilaya.” \v 71 Bahi Petulo nkutandilika kwapila wachidoni, “Ikàva nalambila, bahi ngulaniwe! Nangu nikámmaite munu aneyo umunnyaula.” \v 72 Upala ung'uku nkukongovela kavila. Bahi Petulo nkulihimukila alila lilove livanannyaulidile na Yesu kuva, “Kabla ung'uku akànambikongovela myanda mivili, wako ùmbekuva ungukanìlè myanda mitatu.” Petulo pahimukidile anelo nkutandilika kukuta. \c 15 \s Yesu àpelekejwa kwanga Pilato \r (Matayo 27:1-2, 11-14, Luka 23:1-5, Yohana 18:28-38) \p \v 1 Uhiku pauchele, makuhani vakulu nkuva uvaujana pamo na vasele va Vayahudi na vakúhunda Sheliya yanga Musa na vanu vammalele va Lukumbi Lukulu lwa Vayahudi. Nkunnyunga Yesu, nkuntwala na kunkamuja kwanga Pilato. \v 2 Pilato nkummuja Yesu kuchidoni, “Dachi, wako nni Nfalume wa Vayahudi?” Yesu nkuyang'ula, “Wako ùnihaula.” \p \v 3 Makuhani vakulu nkunsitaki Yesu masitaka lohe. \v 4 Pilato nkummuja kavila Yesu kuchidoni, “Dachi, nanga pauyang'ula? Lola masitaka ala lammalele lavakusitaki!” \v 5 Henga Yesu nanga panayang'wile lilove, Pilato nkukangana. \s Yesu àhukumiwa kuhwa \r (Matayo 27:15-26, Luka 23:13-25, Yohana 18:39-19:16) \p\fig |alt="Pilate&Jesus with angry crowd - Cook 1978" src="Pilate&JesusWithAngryCrowd_CN01825.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="15:5"\fig* \v 6 Bahi kila Sikukuu ya Pasaka Pilato ávele na nnyambo wa kuvahungulila Vayahudi nfungwa yumo uvachinnembela. \v 7 Bahi pávele na munu yumo uvanchema Balaba, uvanantadile nnilungu pamo na avake ing'anya ya kuvawalala vanu pachivachonjela vanu kuutahuka utawala wa Chiloma. \v 8 Vanu vohe nkummwenela Pilato nkunnyuwa avatendele muchi chiuvele nnyambo wake. \v 9 Pilato nkuvauja kuchidoni, “Dachi, mùlembela ninchimulile Nfalume wa Vayahudi?” \v 10 Avaujije uchocho kwa kuva, ánimala kuva makuhani vakulu vànkamujije Yesu kwanga nang'e kwa wiu. \p \v 11 Henga makuhani vakulu nkuvachonjela vanu vannyuwe Pilato avahungulile Balaba. \v 12 Pilato nkuvauja kavila kuchidoni, “Nintende dachi ayuno munu umunnyaula kuva Nfalume wa Vayahudi?” \v 13 Vanu vammalele nkutaya lwasu kavila uvachidoni, “Mmambe munsalaba!” \v 14 Henga Pilato nkuvauja kuchidoni, “Ing'anya ntwani? Kwani àtendile lilida lihakalenge?” Henga vanang'o nkuhalija chihi kutaya lwasu uvachidoni, “Mmambe munsalaba!” \p \v 15 Bahi kwa kuva Pilato álembedile atende muchi chilichilembela likuwa lya vanu, bahi nkunnyungulila Balaba auke. Nkulaija Yesu asulubulwe, koka nkunhumya uchinga vammambe. \s Matiyala vàntendela Yesu mang'wanyu \r (Matayo 27:27-31, Yohana 19:2-3) \p\fig |alt="Soldiers Mocking Jesus - Thompson 2012" src="SoldiersMockingJesus(CrownOfThorns)_Luke22.63-65_GT00086.jpg" size="col" copy="Illustrations by Gordon Thompson © Wycliffe Bible Translators Inc., 2012." ref="15:15"\fig* \v 16 Matiyala nkuntwala Yesu nkumpelekeja nnuwani lwa nkati lwa ing'ande yanga Pilato, nkulichema likuwa lyammalele lya matiyala. \v 17 Nkummwaja likoti lya langi ya chifalume, nkudinga lutavi lwa miva muchi kofiya ya chifalume nkummwaja mmuti. \v 18 Nkutandilika kunnombolela kwa mang'wanyu uvachidoni, “Utumbyangwe wako Nfalume wa Vayahudi!” \v 19 Nkumpanyapanya imbalu mmuti, nkunsunila mata, nkutindivala malundi muyo mwake, na kunnyunamila kwa mang'wanyu. \v 20 Pavamalidile kuntendela mang'wanyu, nkummula alila likoti lya langi ya chifalume, nkummwaja dinguwo dyake mwene, nkumpelekeja pawelu imanga uchinga vakammambe. \s Kuvambwa kwanga Yesu \r (Matayo 27:32-44, Luka 23:26-43, Yohana 19:17-27) \p\fig |alt="Priests Mocking Jesus on Cross - Dunham 1989" src="PriestsMockingJesusOnCross_DN00493.tif" size="col" copy="Illustrations by Darwin Dunham © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="15:20"\fig* \v 21 Pávanavele nndila, nkukojana na munu yumo uvanchema Simoni, mwenedi wa imanga ya ku Kilene, atatawavo Isikanda na Lufo, wahaloka kumawelu. Matiyala nkunnamatija aunyakule nsalaba wanga Yesu. \v 22 Nkumpelekeja Yesu mpaka pachinu pavachema Goligota, mana lake, “Pachinu pa Libadang'a.” \v 23 Nkumwing'a divayi divakundanyije na mahuta lachêmwa manemane, latumîka kupungusa ipwateki, henga nang'e nkuhita kukumbila. \v 24 Nkummamba munsalaba, nkuyavana dinguwo dyake kwa kuyela indingi, uchinga kila munu apate dinguwo dyalembelewa kutwala. \v 25 Ívele malinga satatu ulyamba pavanammambile. \v 26 Na malemba la lishitaka lyake válembile kuva, “NFALUME WA VAYAHUDI.” \v 27 Vámmambile pamo na vakúpalaula vavili, yumo m'bali wake wa kunkono na yumo m'bali wa kunchinda. [ \v 28 Anepo nkutimila Malemba Lanaswe lahaûla, “Ávalangiwije pamo na vatênda lahakalenge.”]\f + \fr 15:28 \fr*\ft Mmalemba lanji la kala, auno nsitali ukapali. \ft*\f* \p \v 29 Bahi vanu vachipîta anepo nkuva uvapukunya myuti yavo na kunchamba, uvachidoni, “Haa! Wako akee unahawile kuva ùmbebamola Ing'ande yanga Nnungu na kuidenga kavila mmaduva matatu! \v 30 Hambi lipohe umwene nano kwa kulisulupuha munsalaba!” \v 31 Makuhani vakulu na vakúhunda Sheliya yanga Musa uchocho na vanang'o nkunnyeka uvahaulanila kuchidoni, “Ávapohije chihi vanu vanji, henga hambi akáhulula kulipoha mwene! \v 32 Ati nang'e nni Kilisto, Nfalume wa Vaisilaeli! Hambi alisulupuhe mwene munsalaba uchinga tulole na kukulupila.” Na avala vakúpalaula vanavambwije pamo na nang'e navanang'o uchocho vántangoledile malove lahakalenge. \s Kuhila kwanga Yesu \r (Matayo 27:45-56, Luka 23:44-49, Yohana 19:28-30) \p\fig |alt="Christ on Cross - Thompson GT00040" src="ChristOnCross_Mat27.35_GT00040.jpg" size="col" copy="Illustrations by Gordon Thompson © Wycliffe Bible Translators Inc., 2012." ref="15:32"\fig* \v 33 Kutandikila sasita ya muhi mpaka satisa, chilambo chammalele nkuva chihi lupi. \v 34 Satisa Yesu nkunonoha lidi, wachidoni, “Eloyi, Eloyi, lama sabakitani?” Mana lake, “Nnungu wangu, Nnungu wangu, mwadachi ùninguleka?” \v 35 Vanu vanji vanaimidile apala pavapilikene uchocho, nkuhaula kuchidoni, “Pilikana! Ànchema nabii Eliya.” \v 36 Munu yumo nkutukuta, nkunachuvika siponji n'divayi dihahâma nkuipatika nnufito, nkunnyanyulila Yesu uchinga ahonde, wachidoni, “Leka, tulole ikàva Eliya àmbeida unansulupuha munsalaba!” \v 37 Yesu nkunonoha lidi likulu, nkuhila. \p \v 38 Bahi lipanzia linahungwije paching'ati, mu Ing'ande ya Nnungu nkudaluka vipande vivili kutandikila muha mpaka pahi. \v 39 Nkulu yumo wa matiyala la Chiloma anaimidile muyo mwake pammwene Yesu namuna chahidile, nkuchidoni, “Muhiu ayu munu ávele Mwana wa Nnungu.” \p \v 40 Pávele na amahe vachilôla kwa kulehu. Nnikuwa lya amahe anevo ápwawije Maliya wa imanga ya Magidala na Salome na Maliya ayuvao Yakobo n'joko na Yose. \v 41 Amahe anevo njo vachinnondola Yesu pánavele aneko ku Galilaya na kuntumikila. Pamo na anevo, pávele na amahe vanji vohe vanaidile ku Yelusalemu pamo na nang'e. \s Kusikwa kwanga Yesu \r (Matayo 27:57-61, Luka 23:50-56, Yohana 19:38-42) \p\fig |alt="Wrapping Jesus' body - Wade WA03927" src="WrappingJesus'Body_WA03927.tif" size="col" copy="Illustrations by Graham Wade © United Bible Societies, 1989, Nairobi, Kenya." ref="15:41"\fig* \v 42 Pachikamwele chinalyulo, nniduva lya kulipanganiha kabla likànambikamola Liduva lya Kuyewelela, \v 43 nkwida Yusufu munu wa ku Alimataya, ánavele n'jumbe wa Lukumbi Lukulu lwa Vayahudi, munu achieshimika namene. Nang'e mwene álolela kwida kwa Ufalume wa Nnungu. Bahi nkummwenela Pilato bila kuyopa, nkuyuwa akautwale mmili wanga Yesu. \v 44 Henga Pilato nkukangana papilikene kuva Yesu ànipiyanya kuhila. Bahi nkunchema ayula nkulu wa matiyala, nkummuja, uchinga amale ikàva Yesu áhidile kanandi. \v 45 Pilato papilikene kwanga ayula nkulu wa matiyala kuva áhidile kanandi, nkunnyaulila Yusufu akautwale mmili wanga Yesu. \v 46 Anepo Yusufu nkusuma sanda, nkuusulupuha mmili munsalaba, nkuudingilija aila sanda, nkuusika munsati uvedwîje nniyanga likulu namene, koka nkuhingilihija liyanga likulu pannango wa nsati. \v 47 Maliya wa imanga ya ku Magidala na Maliya anyokwe Yose navanang'o nkupona pachinu apala paulajijwe mmili wanga Yesu. \c 16 \s Kufufuka kwanga Yesu \r (Matayo 28:1-8, Luka 24:1-12, Yohana 20:1-10) \p\fig |alt="Angel greeting women in tomb - Cook CN01851" src="AngelGreetingWomenInTomb_CN01851.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="16:0"\fig* \v 1 Palipitile Liduva lya Kuyewelela, Maliya wa imanga ya Magidala na Salome pamo na Maliya anyokwe Yakobo, nkusuma mahuta la kunung'ila uchinga vakaupake mmili wanga Yesu.\f + \fr 16:1 \fr*\ft Maeleso layâmba Liduva lya Kuyewelela, lola Misamiati ya malove lakamajanga la Nnilailano lya Hambi lavêle kunyuma chitabu achino.\ft*\f* \v 2 Liduva lya Jumapili, ulyamba na mambumbu, liduva pachilihimbuka, nkuhwena kunsati. \v 3 Nkuva uvaujana vene kwa vene uvachidoni, “Nnani ambetuusîja alila liyanga likulu namene pannango wa nsati?” \v 4 Henga pavalolite, nkulyona alila liyanga lihingiliwijìjwè kunyenje nnango. \v 5 Pavainjidile munsati, nkumwona malaika achiloleka muchi kijana, akono awètè inguwo yanahe ing'anyîma namene, aikèlè m'bali wa kunkono, vanang'o nkukangana namene. \p \v 6 Ayula malaika nkuvahaulila kuchidoni, “Munayope. Nangu ǹnimala kuva mùntaha Yesu wa ku Nasaleti avambwîje munsalaba. Nang'e ànifufuka, apano akapali. Lola pachinu pavanannajije. \v 7 Hweneng'ana mukavahaulile vakuhundwa vake pamo na Petulo kuva, àninnongolelanga kuhwena ku Galilaya. Aneko muchimumwone malinga chanannyaulidile.” \p \v 8 Vanang'o nkukangana na kuyopa, bahi nkuhuma amula munsati uvatukuta. Na wala nanga pavanannyaulidile munu chinu, kwa kuva, vániyopa namene.\f + \fr 16:8 \fr*\ft Malemba matandi-matandi nsitali wa 9-20 ikapali.\ft*\f* \s Yesu ànhumila Maliya wa imanga ya ku Magidala \r (Matayo 28:9-10, Yohana 20:11-18) \p \v 9 Yesu pafufwike ulyamba na mambumbu liduva lya Jumapili, nkutandilika ulilanguja kwa Maliya wa imanga ya Magidala, wanammusije anamindenga saba. \v 10 Maliya nkunavahaulila lammalele avala vakuhundwa vanavenkukuta na kulikutangila. \v 11 Henga pavapilikene kuva Yesu mumi, na Maliya wa imanga ya ku Magidala ànimwona, vanang'o nanga pavanakulupidile. \s Yesu àvahumila vakuhundwa vavili \r (Luka 24:13-35) \p \v 12 Bada ya anelo, Yesu nkuvahumila vakuhundwa vake vavili vachihwêna ya kuchijiji, akuno waloleka chihi chinji. \v 13 Vakuhundwa anevo nkuhwena unavahaulila vakuhundwa vanji. Henga navanang'o nanga pavanakulupidile. \s Kutumwa kwa vakuhundwa \r (Matayo 28:16-20, Luka 24:36-49, Yohana 20:19-23, Matendo 1:6-8) \p\fig |alt="Jesus with 6 Disciples - Cook CN01866" src="JesusWith6Disciples(WoundInWrist)_CN01866.tif" size="col" copy="Illustrations by David C. Cook © David C. Cook Publishing Co., 1978." ref="16:13"\fig* \v 14 Kuntululilo, Yesu nkuvahumila vakuhundwa kumi na moja pavanavele pameza uvalya. Nkuvakalipila ing'anya nanga pavanakulupidile, na ing'anya ya itahuki yavo, kwa kuva, nanga pavanavakulupidile avala vammwêne Yesu bada ya kufufuka. \v 15 Nkuvahaulila kuchidoni, “Hweneng'ana mmilambo vyammalele mukàvayanjajije vanu vammalele Malove Lambone. \v 16 Akúlupila na kubatiswa achiapohwe, akambekulupila àmbehukumiwa asabu. \v 17 Na vimaiho avino vya masaibu vìmbepapatana na avala vakulupîla, kwa lina lyangu vàmbevausa anamindenga na vàmbetangola kwa luga dyahambi, divakanalihunda. \v 18 Ata kuvakamula mihongo na kukumbila chinu chohecho chivêle na sumu, vikambevavenga. Vàmbevavikila vagonjo makono, na vanang'o vachivalame.” \s Kutwaliwa kwanga Yesu kuhwena muha kulihunde \r (Luka 24:50-53, Matendo 1:9-11) \p \v 19 Bahi Nang'olo Yesu pamalidile kutangola navo malove anelo, Nnungu nkuntwala Yesu kuhwena muha kulihunde kwa Nnungu, nkuikala m'bali wa kunkono wa Nnungu. \v 20 Vakuhundwa nkuuka nkunayanjaja Malove Lambone kila pachinu. Nang'olo nkukola madengo pamo navanang'o, na kumaiha uhiu wa malove lake kwa vimaiho vya masaibu víchipapatànà na malove lavo.