\id JOB -Kamano-Kafe \ide UTF-8 \h Jop \mt1 Jop \mt2 Jopu avontafere \c 1 \s Jopu avu'ava zamofone fenoma ante'nea zamofo naneke \p \v 1 Korapara mago nera Jopu'e nehaza nekino Usi mopafi mani'ne. Agra hazenke'a omne ne' maka zampina mani fatgo huno nemanino, Anumzamofonku korora nehuno kefo avu'ava'zana amefi hunemia ne' mani'ne. \v 2 Jopu'a 7ni'a ne' mofavreraminki 3'a mofa'neraminki huno zamante'ne. \v 3 Hagi fenoma ante'neana 7tauseni'a sipisipi afutaminki, 3tauseni'a kemoli afutaminki, hozama eri bulimakao afutamina 500'agi, 500'a a' donki afutaminki huno nenteno, rama'a eri'za vahetamima'a mani'neankino, maka vahe'ma zage hanati kazigama mani'naza vahera Jopu'a zamagatereno tusi'a feno ne' mani'ne. \v 4 Hagi Jopu ne' mofavreramimo'za zamasarahehe'ina kehazage'za e'za, magomofo nompi atru hu'za tusi'a ne'zana kre'za nene'za musenkasea hutere hu'naze. \v 5 Hagi ana'ma hu'za ne'zama kre'za nene'za musenkasema huvagama retazageno'a, mofavre'amo'za ne'zama kre'za nene'za musenkasema hazafina kumima nehu'za Anumzamofoma huhaviza hunte'nesagura, nanterana Jopu'a ana maka mofavreramima'a kehutru huno zmente zmente sipisipi afura aheno tevefi kre fananehu ofa huno zamazeri agru Anumzamofo avurera hutere hu'ne. \s Jopu'ma knazampima ufre'nea naneke \p \v 6 Hagi mago zupa Anumzamofo ankero vahe'mo'za Ra Anumzamofo avuga atru hunaku neazageno, Sata'a anampina egeno, \v 7 Ra Anumzamo'a antahigeno, Kagra igati ane? Higeno Sata'a amanage huno kenona hu'ne, Nagra mopafi vano vano nehuregati oe. \v 8 Anage higeno Ra Anumzamo'a amanage huno antahige'ne, Eri'za vahe'ni'a Jopu'a maka zampina mani fatgo huno nemanino, Anumzamo'nagu korera nehuno, kefo avu'ava zana amefi hunemia ne' mani'neanki kagra ke'nano? \v 9 Huno antahigegeno Sata'a amanage huno Ra Anumzamofona kenona hunte'ne, Kagra tamage hananagi, Jopu'a agafa'a me'nere agra Anumzamokagura korora hunegante. \v 10 Kagra vihugna hu'nenka mika kaziga agri'ene a' mofavre'ane mika'zama'anena kegava hunte'nane. Hagi agrama mani'nea mopafina mika zama hiazana asomu hunentankeno afufeno zama'amo'a ome ra huno mika zampina avite'ne. \v 11 Hianagi kzama rusutenka mika zama'ama ahe fananema hanankeno'a, kavu negesankeno huhaviza hugantegahie. \v 12 Higeno Ra Anumzamo'a huno, Nagra hu izo hugantoanki, vunka Jopu'ma ante'nea zantmintera amne avako hunka eri haviza hugahane. Hianagi Jopu avufgarera avakora osutfa huo. Anage higeno Ra Anumzamofo avugatira Sata'a atreno vu'ne. \s Sata'ma reheno Jopuma ke'nea zamofo naneke \p \v 13 Hagi mago zupa Jopu ne'mofamo'za nempu'zimimofo nompi ne'zana kre'za nene'za waini tina nene'za musenkase nehu'za mani'nazageno, \v 14 eri'za ne'mo'a Jopunte eno amanage eme hu'ne, Hozama eri bulimakao afutmimo'za hoza enerizageno, donki afutamimo'za trazana ana hoza tavaonte nene'za mani'nazageno, \v 15 Sabea kumateti vahe'mo'za e'za ha' eme hurante'za, ana maka eri'za vahetmina bainati kazinteti zamahe hana nehu'za, bulimakao afutamine donki afutaminena maka zamavare hana hu'za vazage'na, nagrake'za mani'nena ana naneke kasminaku fre'na oe. \v 16 Anage huno ana nanekema asmi vagaore'negeno ete mago eri'za ne'mo'a, agareno eno amanage eme hu'ne, Anumzamofo tevemo monafinti eramino mika sipisipi afutaminka'ane mika sipisipi afu kva vahetaminena teno eri hana hige'na anampintira nagrake mani'nena ana naneke kasminaku fre'na oe. \v 17 Anage huno ana nanekea asmi vagaore'negeno, ete nampa 3 eri'za ne'mo'a agareno eno amanage eme hu'ne, 3'a kevu hu'za e'naza Kaldia vahe'mo'za eri'za vaheka'a mika bainati kazinteti eme zamahe hana nehu'za, mika kemori afuka'aramina musufase'za vazage'na, anampintira nagrake frena ana naneke kasminaku oe. \v 18 Anage huno ana nanekea asmi vagaore'negeno, ete mago eri'za ne'mo'a agareno eno amanage eme hu'ne, Ne'mofaka'amo'za nempu'zmimofo nompi ne'zana kre'za neneza waini tina nene'za musenkase nehu'za mani'nazageno, \v 19 ame huno ka'ma kokampinti tusi'a zaho erino eno, anama mani'naza nomofona mika kaziga asoparega eme amino ahe pasru hutregeno, ana nomo'a pasru huno ana maka ne'mofaka'a zamahe fri vagarege'na, ana knazampintira nagrake atiramina fre'na kasaminaku oe. \p \v 20 Higeno Jopu'ma ana nanekema nentahino'a, tusi asunku nehuno otino zaza kukena'a tagato nehuno, aseni azokara hareno eri rampage nehuno, mopafi maseno Anumzamofona mono hunenteno, \v 21 amanage hu'ne, Nenarera arimpafintira kukena osu navufa navapake e'noanki'na, fri'na vanuana navufa navapa vugahue. Agra Ra Anumzamo namiteno, ete Agra'a e'nerie. E'ina hu'neanki'na, Ra Anumzamofo ra agi amue. \v 22 Hagi ama ana mika knazampima Jopu'ma unefreno'a, Ra Anumzamofona kna amino huhaviza hunteno kumira osu'ne. \c 2 \s Jopu avufare'ma krima fore hu'nea naneke \p \v 1 Hagi mago zupa Anumzamofo ankeromo'za ete Ra Anumzamofo avugama eme atru hunaku'ma neazageno'a, Sata'a anampi e'ne. \v 2 Ra Anumzamo'a amanage huno antahige'ne, Kagra igati ane? Higeno Sata'a amanage huno kenona hu'ne, Nagra mopafi vano vano nehureti oe. \v 3 Ra Anumzamo'a ete mago'ane Satana antahigeno, Eri'za vaheni'a Jopuna kenampi onke'nane? Mopafina agrikna vahera omani'neankino maka zampina mani fatgo huno nemanino, hazenke'a omanegeno Anumzamo'nagu korera nehuno, kefo avu'ava zana nosia ne' mani'ne. Agra mago hazenkea osu'nea zante, rehe'na kesue hanke'na hugantogenka maka zama'a omeri haviza hu'nananagi, agra ko'ma mani'nea kante mani fatgo huno mani'ne. \v 4 Hianagi Sata'a ana kemofo nona'a amanage huno Ra Anumzamofonkura hu'ne, Avufgare'ma hazenkema fore'ma hinkeno'a, mika zama'a atreno agra'a avufga agura vazigahie. \v 5 Hianagi Jopu avufgare'ma krima neminka zaferina'ama eri havizama hanankeno'a negesnankeno huhaviza hugantegahie. \v 6 Anage higeno Ra Anumzamo'a huno, Knareki amne kavesinia zana Jopu avufgarera hugahananagi, asimu'a e'orio. \v 7 Higeno Sata'a Ra Anumzamofo avugatira atreno vuno Jopuna mika avufafina usage namu omeri fore humigeno, aga agusareti'ma vuno asenire'ma uhanati'neana usage namumo'a avite'ne. \v 8 Ana higeno Jopu'a tanefapi mani'neno, tako hu'nea mopa kavo atupa'a erino namuma'afina zuke nehateno mani'ne. \v 9 Ana'ma nehigeno'a nenaro'a huno, Amanahu zama nehigenka kagra nagafare fatgo kavukvara hunka neane? Ama atrenka Anumzamofona huhaviza huntegeno kahe frina frio. \v 10 Hianagi Jopu'a kenona huno, Kagra negi nagi a'nemo'ma nehiankna ke nehane! Anumzamo'ma knare'zantamima tamisnigeta e'nerisuta'a, na'a hanigeta havi zanena e'origahu'e. Anage nehuno ana maka zama avufgare'ma fore'ma hia kna'afina, Jopu'a mago kumira keaga'afina osu'ne. \s Jopu rone'amo'za eme ke'naza naneke \p \v 11 Hagi Jopu avufgare'ma hazenkema fore'ma hiankema nentahi'za 3'a arone'amo'za kea hu'za antahi'za hute'za, nozmia atre'za zamasunku'ma hunente'za azeri hanaveti kema asaminagura e'naze. Ana vahe'mokizmi zamagi'a, Temani vahepinti ne' Elifasi'ma, Suhi vahepinti ne' Biltati'ma, Na'ama vahepinti ne' Zofari'e. \v 12 Hagi afeteti'ma Jopuma eme nege'za ru vahe mani'ne hu'za kesavri hu'naze. Ana nehu'za erava'oma hu'za nege'za tusi krafa hu'za zavira nete'za tanefara hatregonefi'za tusi zamasunku hunte'naze. \v 13 Ana hute'za 7ni'a knafi Jopu'enena mopafina mani'naze. Hagi ana knafina mago'mo'e huno Jopuna kea huomi'ne. Na'ankure Jopu'a tusi'a atazampi mani'neankino kea humigara osu'nege'za anara hu'naze. \c 3 \s Jopu'ma knazampima manino kragima ru'nea naneke \p \v 1 Ana'ma hutegeno'a Jopu'a agira reaka huno nerera'ma kasente'nea knamofona hu haviza hunteno, \v 2 amanage huno hu'ne, \v 3 nenarera'ma kasenante'nea knamo'a omanegeno, ese'ma nenarera arimpafima fore'ma nehugeno ne' fore hugahie hu'nea kenagemo'a omaneasina knare hisine. \v 4 Hagi atregeno e'i ana knamo'a hani fore nehigeno, zagemo'a remsa hunontegeno Anumzamo'enema ana knama kegavama osiresina knare hisine. \v 5 Hagi e'i ana knama kumazu hanimo'ma kintrako nehigeno, hampoma kino refitentegeno hanintirima huno ana knama azeri koroma hiasina knare hisine. \v 6 Hagi e'i ana kenage'ma fore'ma hu'noa kenage'ma fore osigeno, mago kafumofo knaramima nehamprizafina ohamprige, ikamofo knama hamprizafina ohamprizaresina knare hisine. \v 7 Hagi e'i ana kenagera kasefa mofavrea forera osigeno, vahe'mo'za musena osazasina knare hisine. \v 8 Hagi kazusima huzante'ma ugotama hu'naza vahe'mo'zama kazusima hazageno, hagerimpima tusizaga krokotairima azeri oneti'za ana knama kazusima huntazaresina knare hisine. \v 9 Hagi ko'matu hanafimo'a remsa huontegeno, masagura amuhara hugahianagi, amnezampi amuhara nehuno nanterama segeno'ma ko'manetia zana onkeresina knare hisine. \v 10 Hagi ana knarera nenrerana arimpa erigigeno, kaseonantege'na ama hazenkeramina onkoasina knare hisine. \p \v 11 Hagi nagra nerera agu'afima fri'nogeno kasenantege, kasemanantea kna zupama fruresina knare hisine. \v 12 Nahigeno nenrera'a amotera navrentege'na mani'nogeno ami'na nami'ne? \v 13 Hagi nenrera'ma kasemanantea knazupama frusina, menina mago knazana onke fri'na knare hu'na mani fru husine. \v 14 Kini vahetamine, mago mago mopare'ma kegavama hu'naza vahetamima frizageno'ma knare nonkumazmimo'ma menima havizama huno me'nea vahetaminema frina umanigasa huresina knare hiresine. \v 15 Ana nehu'na goline silvanema nozmifima antevite'naza ugagota kva vahetmimo'zama fri'naza vahe'enema menina manigasa huresina knare hisine. \v 16 Hagi nahigeno nenarera'a fri mofavrea kasenantege'na masa onke'na ofri'noe? \v 17 Na'ankure kefo avu'ava'ma nehaza vahe'mo'zane nomani zampima amuhoma nehu'za maraguzamati'za e'naza vahe'mo'zanena fri vahe kumapina mani fru nehaze. \v 18 Hagi kazokzo eri'zama e'neriza vahe'mo'zama fri'za fri vahe kumapima vazana, kegava huzmante vahera omanizage'za knare hu'za ana kumapina mani fru nehaze. \v 19 Feno vahe'ene zamunte omne vahe'enena anampi manizageno, kazo kazo eri'za vahetmina kvazmia omani'ne. \p \v 20 Nagafare knazampima mani'naza vahe'ene hazenkefima nemaniza vahera tavira nezaminka nomanizazmimo'ma amuhoma nehia vahera zamatranke'za zamasimura eri'za nemanize? \v 21 Fri'zanku'ma avega antaza vahe'mo'za nofrize. Hagi knare zama mopa agu'afima me'nege'za keri kafi'za hakazaza hu'za fri'zankura nehakraze. \v 22 Hagi ana vahe'ma frizage'za asezmantage'za tusi muse nehaze. \v 23 Nagafare nomani zamo'ma amuhoma huntea vahera remsa hunteno Anumzamo'a asimura amigeno mani'negeno, hazenkezanura azeri kanegie? \v 24 Ra nasimu'ma nente'na kragi'ma neruna zavi'ma atoazamo'a tinkna huno navunumo'a herafiramige'na ne'zana one'noe. \v 25 Koro'ma hunentoa zamo navatera ne-egeno, nagogogu'ma nehua zamo nagritera fore huno nazeri haviza nehie. \v 26 Nagra mani fru hu'na manirava nohe'na manigasa nosuanki, hazenkefi manivava nehue. \c 4 \s Elifasi'ma agra'a antahi'zama eri ama huno Jopuma asami'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Temani mopafinti ne' Elifasi'a amanage huno kenona hu'ne, \v 2 Mago vahe'mo'ma kagri'enema nanekema hu'zama nehanigenka akohenka mani'nenka ontahigahano? Hagi nagra nagitera aze'ori'na hunaku'ma hanua nanekea amne kasmigahue. \v 3 Rama'a vahe antahintahia nezminka, hankavezmi omne vahera zamazeri hankaveti'nane. \v 4 Tanafa'ma hu'za mase'zama nehaza vahetmina, nanekeka'amo'a zamazeri hankavenetino, zaferina omne amnema hia vahera hankavea nezamie. \v 5 Hianagi menima knazampi nemaninkeno'a krimpamo'a haviza nehie. Hazenke zamo'ma kavate'ma egenka kagogogu nehane. \v 6 Anumzamofonku'ma koro hunentenka fatgo hunka nemaninazanku kamentintia nehunka, Anumzamo naza hugahie nehano? \v 7 Kagesa antahigo, hazenke'a omne vahe'mo'a amnea frigahifi? Hagi fatgo avu'ava'ma nehia vahera inantega ahe fri'negenka ke'nane? \v 8 Hagi nagrama ke'na antahi'nama hu'noana, hozama eri'za avimzama hankre'za hamarazankna hu'za kefo avu'avazama nehaza vahe'mo'za hazenke'za nehamaraze. \v 9 Anumzamofo rimpa ahezamo'a, zaho'mo'ma maka'zama eri haviza hiaza huno, Agra asimu'ma antea zantetira zamahe fanane nehie. \v 10 Zamagra ha' laionimo'ma ha' hunaku nehiaza hu'za krafa nehu'za, rekazigazi hugahazanagi, hanave laionimofona aheno avera rutafrigahie. \v 11 Hagi ana ha' laionimo'za ahe'zama nenaza zaga omanisige'za zamagaku nehu'za mofavrezmia atresage'za panini hu'za hazagre'za vu'za e'za hugahaze. \p \v 12 Hagi tamage nanekea oku'a sumi sumi hu'za eme nasmizage'na antahi'noe. \v 13 Vahe'mo'za mase himrenageno, kenage ava'nafi ana nanekea eme nasmizage'na anhintahi hakare nehugeno, \v 14 tusi nagogo nefegeno, zaferinani'a omne amne nehige'na, tusi nahirahiku hu'noe. \v 15 Mago zaho erino navufi evigeno, navufga nazokamo'a harahara huno oti vagare'ne. \v 16 Hagi ana zaho'ma erino'ma evigenama koana, mago zamofo amema'a fore huno oti'neanagi, avufga'a onke'noe. Anama nehigeno agasasama omanenefintira mago agerumo'a anage hu'ne. \v 17 Anumzamofo avurera mago vahe'mo'a fatgo osu'ne. Tro'ma hurante'nea Anumzamofo avurera magora agru vahera omanifta hu'ne. \v 18 Anumzamo'a eri'za vahe'anena antahi nozmino ankero vahe'amofo havi zamavu'zmava zana refko huno nezamage. \v 19 Hagi vahera Anumzamo'a mopareti eri kripeno tro hunteneankino (moth) afovage brebrema rehapatiaza hugahie. \v 20 Hagi trazamo'za nantera fore hute'za, kinaga sege'za frizankna hu'za ana fri fanane hazage'za antahi nozamize. \v 21 Seli nozmimofo nofira katufe atrazageno pasru hiankna hu'za knare antahintahi omne vahe nefrize. \c 5 \s Elifasi'a mago'ene Jopuna keaga asmi'nea naneke \p \v 1 Jopuga menina mago'a vahe'mo'za kazama hanagura krafagea hunka ko? Ina ankeromo eme kaza hugahie? \v 2 Amne zampima arimpama ahe'zamo neginagi vahera ahenefrigeno, arumofo zanku'ma kenunuma nehuno amefikema hu'zamo antahintahima omne vahera azeri haviza nehie. \v 3 Neginagi vahe'mo'za osi'a knafi feno vahera manizage'na nagra ketogeno, hazenkemo'a ame huno zamazeri haviza nehie. \v 4 Mago'a vahe'mo'za mofavrezimia zamaza hu'za keagafina zamagura ovazizage'za, kuma kafantera zamazeri haviza nehaze. \v 5 Zamagaku'ma hu'za friza vahe'mo'za ana vahe'mofo hozafintira ne'zana vasage'za nene'za ave'ave trazampinti'enena ne'zana vasage'za nenaze. Ana nehazage'za, tinku'ma zamavesige'za nehazaza hu'za feno zanku'ma nehakaza vahe'mo'za fenozama'a e'nerize. \v 6 Knazamo'a mopafintira hanatino marenorigeno, hazenkezamo'a mopafintira aru hanana huno nohage. \v 7 Tevemo'ma teragareno mareriankna huno, vahe'ma fore'ma hianknaretira agafa huno hazenkezamo'a forera nehie. \p \v 8 Hianagi Jopuga kagrama hanaza hu'na nagra knazama eruasina, knazani'a Anumzamofo antahigogeno naza hisine. \v 9 Agra tusi'a ruzahukna kaguva zantami erifore nehuno, ohampriga'a kaguvazantmina erifore nehiankita, tagra keta antahita osugahune. \v 10 Agra higeno mopafina kora runentegeno, hozafinena tina nemie. \v 11 Agra amunte omane vahera zamaza hige'za, mani'zazmifina knarera nehazageno, zavi'ma netaza vahera zamahokeno zamagu nevazie. \v 12 Hagi vahe'ma zamazeri havizama hu kazigati'ma knare antahi'za retro nehune nehu'za, havi antahi'zama retro'ma nehaza vahe'mofo antahi'zazmia eri ama higeno, ana antahi'za zamimo'a amane zankna nehie. \v 13 Hagi vahe'ma zamazeri havizahu kazigatima knare antahi'za retro nehune nehu'za, havi antahizama retroma nehaza vahe'mofo antahizazmia eriama higeno, ana antahi'za zmimo'a amnezankna nehie. \v 14 Hagi ana vahe'mo'za ferura hanimpima vanoma hazankna hu'za vano nehu'za, kinagama omesege'za kenage'ma inkonkima erino'ma viaza hu'za vano nehaze. \v 15 Hianagi ana vahe'mo'zama zamunte omne vahetmima huhavizama hunezmantazageno'a, zamaza nehuno hanave vahe'mo'zama zamazeri havizama nehazageno'a zamaza nehie. \v 16 Hagi zamunte'ma omne vahe'mo'za Anumzamo'ma zamazama hanigu amuhara nehazageno, kefo zamavu'zmava'ma nehaza vahe'mokizmi zamagira Anumzamo'a ru hamunkige'za kea tagane'za nemanize. \p \v 17 Anumzamo'ma azeri fatgoma hania vahe'mo'a muse hugahie. E'ina hu'negu kefo avu'ava'ma nehankeno Himamu'ane Anumzamo'ma kazeri fatgoma nehanigenka kavresra hunka kamefira huomio. \v 18 Hagi Anumzamo'a atrenigeno namumo'a kavufgarera fore huno kazeri haviza hugahianagi, ete kazofeno kazeri so'e hugahie. \v 19 Hagi 6'a zupama hazenkefima ufresankeno'a, Agra kaza hu'neno, 7ni hazenke zama esigeno'a kagu'vazinigeno ana hazenke zamo'a kazeri haviza osugahie. \v 20 Agra agatonto knama esigeno'a, kazahina nezankura nofrisankeno, ha'ma hu knafina katresigeno bainati kazintetira kahe ofrigahaze. \v 21 Hagi vahe'mo'zama kefinti'ma kazeri havizama hu'zankura, Anumzamo'a kazeri frakigahianki, hazenke zamo'ma keonke'zama eri havizama huno ne-enigenka korora osuo. \v 22 Ana hanigenka hazenke zamo'ma keonke'zama eri havizama hania zanku'ene agatonto zankura ki'za nerenankeno, afi zagagafamo'za kazeri korora osugahaze. \v 23 Hagi havege mopamo'a knare hinkenka hoza nentesankeno, afi zagagafamo'za hara reogantegahaze. \v 24 Hagi hazenke zana omnenkeno nonkumaka'amo'a knare huno mesigeno, sipisipi afuzagaka'ama hamprinka kesanana mago'mo'e huno fananea osugahie. \v 25 Hagi henkama kenka antahinkama hananana mofavreraminka'amo'za rama'a ome hanageno kagehemo'za rama'a ome hu'za ama mopafi tra'zankna hugahaze. \v 26 Hagi witimo'ma kna fatgo'are'ma nenama hige'zama vasagazaza hunka, kagra ozafa omeretenka renteraminka frigahane. \v 27 Hagi keho, tagra ama ana zana rempi huta keta antahita hu'nonankino, tamage ama ana zana fore hugahianki antahi ani' huo. \c 6 \s Jopu'a Elifasi kere kenona hu'nea naneke \p \v 1 Elifasi'ma anagema hutegeno Jopu'a amanage huno kenona hunte'ne. \v 2 Hagi nasuzampima mani'noa zamofo kna'ane hazenke zani'amofo kna'anema sigerire'ma erinte'za kazasina, \v 3 maka hagerinkenafi kaseparamimofo kna'a agateresine. E'inama hu'nea zankura nagra nagesa antahi so'e osu ame'ama hu'na rama'a kea hu'noe. \v 4 Na'ankure Hihamu'ane Anumzamo'a keve nahetrege'na masenogeno ana keveraminte'ma fre'nea avuatga zamo'a nazeri haviza nehie. Ana nehigeno nazeri koro'ma hu'zantamima Anumzamo'ma huntegeno e'nea zamo'a navuga emanimpi huneno nazeri korora nehie. \v 5 Hagi afi donki afu'mo'zane bulimakao afu'mo'za trazama me'nege'zama nene'za krafa nosaze. \v 6 Hagi hagema ontegeno'ma hagama osu ne'zana vahe'mo'za amnea negahazafi? Nama amu'amofo efeke'amo'a haga hugahifi? \v 7 Nagra e'inahu' ne'zama avako'ma hu'zankura navresra nehie. E'inahu ne'zama nenogeno'a, amuti nagesa nehige'na ana nezama ne'zankura tusi nagonete. \v 8 E'igu Anumzamo'a nunamuni'a nentahino, nagesama nentahua zana hunantesiegu nave'nesie. \v 9 Anumzamo'a nare hapati'nige'na fruresina knare nehigeno, Anumzamo'a azana rusuteno nahege'na fruresina knare hisine. \v 10 Knazampi mani'ne'na natagura nehuanagi, nazeri knare hugahie. Na'ankure knazampima mani'ne'na Ruotge'ma Hu'nemofona kea huhavizana huonte'noe. \v 11 Hankave'ni'a omne'neanki'na hanaveti'na mani'ne'na ama ananknazana eri'na ovugosue. Akohena mani'ne'na ama ana knafima ufre hankaveni'a omnetfa hie. \v 12 Hanavenimo'a havegna huno hanavenentake higeno, navufgamo'a bronsimo'ma hiaza hu'nefi? \v 13 Hagi nagra'a naza hugara nosugeno, ama ana knazama agatere kankmuna omnetfa hie. \p \v 14 Hagi Hihamu'ane Anumzamofoma korora hunontesnia vahe'mo'agi, rone'amo'ma knafima mani'nenigeno'a knare avu'ava huntegahie. \v 15 Hagi nenafugatma tamagra, hagegema hu'nea tinkagomupi ko'ma rigeno tusi tima hageno eteno, ko'ma rusegeno'ma ame huno'ma taneankna vahe mani'naze. \v 16 Hagi zagemo'ma aisima teze'ze higenoma, tima hageno'ma eviankna vahe mani'naze. \v 17 Hianagi ana timo'a ra zagema regeno'a neranegeno, tusi amuhoma higeno'a, tima eneviretira taneno hagege nehie. \v 18 Hagi fenozama zagorema netraza vahe'mo'za (Karivani) hagege ka'ma kokampima enevu'za tinku'ma zamavesige'zama umani fru hu'zama tima nenaku'ma hazana, timo'a tanenege'za tinkura huge'za fri'naze. \v 19 Hagi Tema kumateti fenozama zagore'ma netraza vahe'mo'zama enevu'za ana krahopima tinku'ma kazana tina omnene. Hagi Siba kumateti vahe'mo'zanena enevu'za ana tina negahune hu'za amuhara hu'nazanagi onke'naze. \v 20 Hagi zamagra ana tina enevifi hu'zama ome kazana ana timo'a tanegeno, ana tima negahunema hu'za amuha'ma hu'za e'naza zamo'a amnezankna hu'ne. \v 21 Hagi menina tamagoana timoma taneaza huta naza hugara osaze. Na'ankure nagri'ma eme nagazana, tusi knaza eri'na mani'nogeta, tusi tamagogogu nehaze. \p \v 22 Nagra mago'mokagura hu'na nagri nagi erinka muse'za amio hu'na huge, magomokagura hu'na fenonka'afintira mago'azana erinka knazampintira atesinka navro hu'na hu'nofi? \v 23 Hagi ha' vahe'nimofo zamazampintira nagu'vazio hu'na huge, kefo vahetmimofo zamazampintira nagu'vazio hu'na mago'mokagura osu'noe. \v 24 Hagi akoheno'ma mani'zana rempi hunaminke'na kea osu' akohe'na mani'neno. Hagi havizama hu'ne'nua zana naveri hiho. \v 25 Tamage nanekema hu'zamo'a tusi katagrigahie. Hianagi keha'ma rezamo'a, nanknare'za erifore hugahie? \v 26 Tamagrama tamagesa antahi'zana, tagrama huna ke antahino amage antegahie huta nehuta, knazampima mani'ne'na nazama huzanku'ma nehakoa vahe'mo'na nanekea eri amne hazageno zahoknara nehio? \v 27 Ana nehutma satu zokago reta negeta, megusa mofavreramine, ronetaminena zagore zamatregahaze. \v 28 Hianagi menina muse nehuta kama nageho, tamagri tamavufina nagra havige nehufi? \v 29 Tamagra havigea huta kumi hune huta nazeri haviza hu kea osiho. Na'ankure nagra mago hazenkea osu'noe. \v 30 Tamagrama tamagesama antahi'zana, nagra havige nehufi? Nagra fatgo zane knare zanena ke'na antahi'na osugahufi? \c 7 \s Jopu'ma mani so'ema huno omani'nea zamofo naneke \p \v 1 Vahe'mofo nomani'zamo'a ama mopafina amuho nehie. Hagi nomani zantimo'a, vahe'mo'ma amuhoma huno zago eri'zama eriankna huno tusi amuho nehie. \v 2 Nagafare nomani'zantimo'a kazokzo eri'za vahe'mo'za zagefi eri'za e'neri'za tonaku hakrazankna nehigeno, eri'za vahe'mo'za mizazmi e'ori'ne'za miza zimigu avega ante'za manizanknara nehie. \v 3 E'ina hu'negu Anumzamo'a natrege'na rama'a ikampina knare osu nomani'zana mani'na ne-e'na maka kenagera narimpagna nehu'na nasu zampinena mani'na neoe. \v 4 Hagi kenage'ma mase'ne'na, inankna huno ame huno masa hugahie ha hu'na mase rukrahe rukrahe hu'noe. Hianagi ana hanimo'a, ame hunora masa huno kora otu'ne. \v 5 Hagi navufafina kanimo'a nehigeno namu rifamo'a hantohanto hu'negeno hagege huno hananahanunu hu'ne. Ana nehigeno namumo'a navufafina pro nehigeno avo'mo'a ana namuntamimpintira tusi'za hu'ne. \v 6 Hagi knama mani'na oanknamo'a ame huno evuevu nehuno, kukenama nehatia nekazamo'ma ame huno'ma kukenafima marerino atiramino'ma nehiaza huno enevige'na, knamaregahue hu'na ontahi'noe. \p \v 7 Anumzamoka kagera okanio, nasimu'ma eri'na mani'zamo'a asimu'ma anteankna higeno knare muse zana mago'ane onkegahue. \v 8 Menima nenagaza vahe'mo'za zazakna onagegosaze. Nagrikura hakegahazanagi, nagra omani ko' vugahue. \v 9 Hampoma kiteno'ma kiragama hiankna hu'za fri'za fri vahe kumapima vanaza vahe'mo'za ome fanane hugahaze. \v 10 Hagi mago'anena noma'arega ome'nige'za, vahe'mo'za onkegahaze. \v 11 E'ina hu'negu nagra nagira hamunki'na omanigosuanki, nagu'afima me'nea nata zana huama nehu'na, narimpa haviza hu'zana huama hugahue. \v 12 Nagra hageri mani'nena, hagerimpi tusi zaga mani'nogenka kegava hunantetenka mani'nano? \v 13 Hianagi nagrama antahuana tafe'niare'ma masenua zamo'a nazeri knare nehanigeno, navu'ma mase'zamo narimpa knama hu'na ke hakarema nehuazana eritregahie hu'na nagesa antahi'noe. \v 14 Hianagi ava'nanifina nazeri nagogonefenka, avanagna zampina nazeri koro hane. \v 15 E'ina higu nata e'ori snuanki nanankena nazeri porari hanage'na fri'neno. \v 16 Nasimu'ma eri'na mani'zankura tusiza huno navresra hianki, natrege'na zazatera mani'na ova'neno. \p \v 17 Vahera nankna zaga mani'nonkenka, hakare zupa vahe'motagura kagesa are'arerara nehane? \v 18 Nagafare Kagra mika nanterane, mika knama enevigenka ame hunka rerahenka ketere nehane? \v 19 Kagra amnerega kavua keamne hunka negenka, osi'a kna natresanke'na nagrena nakrigahufi? \v 20 Maka vahete'ma kavuma antenka negana ne'moka, kagri kavure'ma nagra kumi'ma hu'ne'nuana, na'a kumi hu'nogenka ke'nane? Nagafare kagra kavua nagritera antetenka mani'nane? \v 21 Nahigenka Kagra kumi'ni'a atre nonantenka, kefo avu'ava zani'a eri notrane? Na'ankure nagra kofa hu'na fri'na kugusopafina mase'nugenka nagrikura hakegahananagi, nagra ko vanugenka onagegosane. \c 8 \s Sua kumateti ne' Bildati'ma Jopu kenona hu'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Sua kumateti ne' Bildati'a amanage huno Jopuna kenona hunte'ne, \v 2 Hago zazate ama nanekea hane. Kagipinti'ma atiramia nanekemo'a, tusi'a zahokna hie. \v 3 Anumzamo'a fatgo huno refkoma hu avu'ava zana eri arukrahera huno havi avu'ava zana hugahifi? Hihamu'ane Anumzamo'a fatgoma hu'nenia zana, eri arukrahera hugahifi? \v 4 Hagi mofavre nagatamimo'zama Anumzamofo avure'ma kumi'ma hazageno'a, ana kumi'zmimofo nona'a ana hazenkefi zamavarenente. \v 5 Hianagi kagrama Anumzamofontegama nunamuma hunka Hihamu'ane Anumzamo'ma asunku'ma hugantesigu'ma antahinegenka, \v 6 kavukva zampina fatgo hunka nemaninka, fatgo zanke'ma hanankeno'a, Anumzamo'a tamage huno tra'aretira otino ete kazeri so'e hanigenka, ko'ma mani'nana kante manigahane. \v 7 E'ina hanigenka ko'ma ante'nanazana agaterenka rama'a zantami antegahane. \p \v 8 Hagi korapa knafima mani'zama e'naza vahetami zmantahigenka negenka, tagehe'zama mani'zama e'naza nomani'zana negenka rempi hunka antahio. \v 9 Na'ankure tagra meni vahe mani'nonkeno, knatimo'a atupa hu'neankita, mago zana antahita keta osu'none. Ana hu'neankino zagemo'ma rentegeno amema'amo'ma fore huteno ame huno'ma fanenema hiankna huta frigahune. \v 10 Hianagi ko'ma mani'za e'naza vahe'mo'za rempi hugamigahaze. Zamagra korapa vahetmimofo knare antahintahi eri'nazanki'za ana antahintahia rempi hugamigahaze. \v 11 Varozamo'a (Papyrus) hapa'ma hu'nesia mopafina knare huno hagegahie. Hagi hapapi uha trazamo'a tima omnenenifina knare huno hagegahio? \v 12 Hagi hapapi varozamo'a zahufama amosrema nehenigeno ana mopafima me'nenia timo'ma hagegema hinkeno'a, ame huno hagege hugahianagi mago'a trazamo'za ame hu'za hagegea osugahaze. \v 13 Anumzamofoma zamage'nama hunemiza vahe'mokizmire'ma, amuha'ma nehaza zamo'a amane zankna hugahie. \v 14 Hagi hankave'a omne zante'ma, amuha'ma nehaza vahe'mo'za pamponkemofo nofiteti eri anafru hu'za eramiza haviza hugahaze. \v 15 Nontimo tagu'vazigahie hu'za zamagra azeri akona hugahazanagi, ana zamo'a za'zatera menora ovugahie. \v 16 Hagi Anumzamofoma amagema nontaza vahe'mo'za zagema ohanatinegeno, timo'ma avite'nea mopafi me'nea tra'zamo'ma hozafima agatama reno vuno eno'ma hiaza zamagra nehaze. \v 17 Hagi ana trazamofo arafu'namo'a hageno havere ome azeri antrako nehie. \v 18 Hianagi ana tra'zama eri vatitresageno'a, ana mopamo'a avresra hunenteno nagra kagrira onkage'noane huno hugahie. \v 19 Hagi havi avu'ava'ma nehaza vahe'mo'za osi'a knafi musena hute'za frisageno, ru vahe'mo'za ana mopafina fore hu'za zamagri nona eri'za manigahaze. \v 20 Ana nehuno tamage huno Anumzamo'a hazenke'ama omane vahera amefira huomigosie. Hianagi tamagerfa huno kefo avu'ava'ma nehia vahera aza huno azeri hankavea otigahie. \v 21 Hagi Anumzamo'a kazeri knare hina kagipintira kiza zokago kege nehunka, musenkege hunka manigahane. \v 22 Ha' vahekamo'zama kavresrama hunegantaza vahera zamazeri zamagaze nehuno, kefo vahera zamazeri haviza hugahie. \c 9 \s Jopu'a Bildati kere nona hu'nea naneke \p \v 1 Hagi Jopu'a amanage huno kenona hu'ne, \v 2 Kagrama hanana tamage hane. Hianagi inankna huno Anumzamofo avurera mago vahe'mo'a fatgo vahera manigahie? \v 3 Hagi mago vahe'mo'ma Anumzamofoma tauseni'a zupa keagarera avrenteno keaga huntegahianagi, magore huno keagafina agateoretfa hugahie. \v 4 Na'ankure Anumzamofona knare antahi'zamo'a avite'nenkino tusi'a hihamu'ane Anumza mani'ne. Hagi Anumzamofoma ha'ma rentaza vahe'mo'za zamagra'a zamavate hazenkea eri'za ketere hu'naze. \v 5 Agra arimpama ahegeno'a, kea osu'neno antri hazaza huno agonaramina zamatufe zamatrege'za haviza nehaza Anumza mani'ne. \v 6 Agra mopa eri kaza huno atufetregeno noma'a atreno arufi nevigeno, mopamofo tra'a eri kaza nehia Anumza mani'ne. \v 7 Hagi Agrama zagegu'ma huno, hanatinka mareorio huno'ma hanigeno'a, zagemo'a hanatino mareorisnigeno, ofunku'ma remsa osuo huno'ma hinkeno'a, ofumo'a remsa osugosie. \v 8 Agrake haroma hiaza huno mona eri rutarenenteno, hagerimo'ma krantonkrantoma hifina agofetura agatre azatre huno vano nehie. \v 9 Agrake ofuntamina tro huno kankamunte kankamunte zamantege'za kevure kevure mani'nazankino zamagi'a Beama, Orioma, Pleiadesima, sauti kaziga monafima metruma nehaza hanafitaminena tro hunte'ne. \v 10 Agra ruzahu ruzahu zantmi tro huntegeno knare zantfa hu'neankino, ana zantamina hamprigara osu'ne. \v 11 E'ina hu'neanagi Agrama erava'oma nehige'na nagra nonkogeno, enagatereno'ma eviama'a kena antahi'na nosue. \v 12 Hagi Agrama nazanoma erinaku'ma haniazama e'nerisigeno'a, mago vahe'mo'a azeorige, na'a nehane hunora antahi onkegahie. \p \v 13 Hagi Anumzamo'a rimpa ahe'zana azeorigosiankino Rehapue nehaza osifaveramina hagerimpintira amne zamazerino aganutira zamarehapatigahie. \v 14 E'ina hu'negu nagra iza'na Anumzanena keaga huge, mago'a zamofo nanekea hu'na eri fatgo hugahue? \v 15 Hagi nagrira hazenkeni'a omne'nesianagi nagra iza'na Anumzamofona ke hakarea huntegahue? Hagi magoke'zana Agrama asunku'ma hunantesigu antahigegahue. \v 16 Hagi nagrama keagare'ma avre'na e'na keagama eme huntesuana, nagrama antahuana, tamage huno Agra ke'ni'a antahi onamigahie hu'na nagesa nentahue. \v 17 Na'ankure Agra ununko'nu hara renenanteno agafa'a omne zante nazeri havizantfa huno nataza nenamie. \v 18 Agra natrege'na nasimura e'noruanki, hazenke namino nasimu kana renkrirege'na natagura nehu'na nasimu ante'zanku nehue. \p \v 19 Hagi nagrama Anumzamofo hanavema rehe'na kenaku'ma hanuanana, nagri hanavea agatereno hanavenentake hu'ne. Hagi keagama erifatgoma hunaku'ma hanuana, keagafina agateregara osu'noe. \v 20 Nagra hazenkea osu'noanagi, nagra hu'nesua kere anteno hazenke hu'nane huno hunantegahie. Nagra mago havizana osu'noanagi nagrama hu'nesua kemo, kefo avu'ava'ene vahere huno hunantegahie. \v 21 Nagrira mago hazenkeni'a omne'neanagi, nagragura nagesa nontahue. Nagra nasimu'ma eri'na mani'zankura navresra nehie. \v 22 Hazenke osu vahero, hazenke vahero, Anumzamofo avurera magozahu vahe mani'none. Agra hazenke osu vahe'ene hazenke vahe'enena zamahe fanane nehie. \v 23 Hagi antrima hazaza huno'ma hazenke zamo'ma hazenke'ama omne vahe'ma ahe frigeno'a Anumzamo'a ana knazankura ki'za nere. \v 24 Mago vahe'mo'ompge Anumzamo keagama refkoma nehaza vahera zamavua eri sukigeno, kefo avu'ava'ma hu vahe'mofo azampi mopamo'a nevie. Hagi Anumzamo'ma ana'ma osanigeno'a, iza anara hugahie? \p \v 25 Zamagama neraza vahe'mo'zama zamagama nerazama'a zamagatereno knanimo'a tusiza huno aganere. Ana hu'neanki'na knare'zana fore hanige'na onkegahue. \v 26 Knanimo'a ventemo hagerimpi agasasa oruno agareankna nehuno, tumpamo ne'zaga'a aheno nenaku eri kafagino hareno takaureankna huno knamo'a tusi aganere. \v 27 Hagi nagrama knama nehuazama nage'nekani'na, nasunku'ma nehua zana atre'na muse navugosa nehue. \v 28 Hianagi nagra maka nata zankura tusi koro nehue. Na'ankure kagra kefo zani'a nagenka erifore hugahane. \v 29 Ko'ma nageno antahino'ma hige'na kumi vahe' mani'noanki, nagafare nagra amne zampina fatgo vahe'ma mani'zantera maraguzatigahue. \v 30 Hagi sopenutira tina fre'na nazeri agru nehu'na, hankave marasinireti'ma tro'ma hu'naza soperetira nazana sese hugahuanagi, \v 31 Anumzamo'a hapake kerifi nasaga hutrena, hapake hu'na hi'mnage ha'nenkeno, kukenanimo'enena tusiza huno agote nantegahie. \v 32 Anumzamo'a mopafi vahe knara osu'neanki'na, nagra Agri'enena fravazige, avre'na keaga huntegera osugahue. \v 33 Hagi amu'nonte vahera magora mani'neresina keagati'a eri fatgo huno tazeri mago hiresine. \v 34 Agra amu'nonte ne'mo'a Anumzamofona asmigeno kanoma nenamia zana atrege'na ru'enena agrama knazama namino nazeri koro nehia knazankura korora osu'na manusine. \v 35 Ana hige'na korora osu knazani'amofo keaga Anumzamofona asamusinagi nagra hankaverera e'inara osugahue. \c 10 \s Jopu'a asimu'ma erino mani'zanku agote'nea naneke \p \v 1 Nasimu'ma eri'na mani'zankura tusiza huno nagoteno navresra nehige'na Anumzanimofontega narimpa haviza hu'zana huama hu'na asamigahue. \v 2 Nagra Anumzamofona asmi'na, Kagra nazeri haviza hu keaga huonanto. Hagi keagama hunanteku'ma nehana ke agafa'a eri ama huo hu'na hugahue. \v 3 Hanki nazeri havizama nehampintira nankna knare'za erigahane? Kagraka'a kazanuti tro hunante'nana vahe mani'noanki, nagafare kavresra hunenantenka, kefo avu'ava'ma nehaza vahe'mo'zama antahintahima retro'ma haza antahintahirera musena nehane? \v 4 Hagi kagrama kavuma kanana, vahe'mo'zama zamavuma negazaza hunka nonkane. Hagi vahe'mo'zama keonke'zama kazaza hunka, kagra nonkane. \v 5 Huge mopafi vahe'motama atupa knama nemanunaza hunka atupa kna nemanimpi? Vahe'mota kofa'a kafuma nemanunaza huno, Kagri kafumo'a kofa hu'nefi? \v 6 E'inama osu'nena nahigenka Kagra kefo navu'navanigu'ene kumi'niagu'enena hanavetinka nehakane? \v 7 Kagra hazenkea osu'nogenka kenka antahinka hu'nananagi, mago'mo'e huno Kagri kazampintira nagura ovazigosie. \p \v 8 Kagra kazampinti eri kripenka trohunantetenka menina nazeri havizantfa nehane. \v 9 Hagi Kagra kageraokaninka antahio, nagrira hapa eri kripenka tro hunante'nane. Hanki Kagra ete ame hunka nazeri kugusopase'za nehano? \v 10 Kagra nagrira bulimakaomofo amirima reratiteno, eri kragefeno sisima tro'ma hiankna hunka nenrera arimpafina tro hunante'nane. \v 11 Hagi kukena ataninanteaza hunka nagu'a navufga amega navufgareti eri ano nevazinka, name'ane zaferinani'anena nagrunanuti hatinka eri rehampri rehampri hunante'nane. \v 12 Hagi Kagra nasimu'ma nenaminka mani'zana nenaminka, vagaore kavesi'zana naveri hu'nane. Hagi kagra kegava hunantanke'na ofri'na mani'noe. \p \v 13 Hianagi Kagrama nazeri havizama nehana zana, kagu'afi eri fraki'nane. Kagra nazeri haviza hunaku, e'inahura hu'nane. \v 14 Kagra nenaganke'nama nagrama kumi'ma huasina Kagra kumi'ni'a atre onantasine. \v 15 Nagra kumi'ma huresina havizantfa hisine. Hagi nagri'ma hazenkenima omaneresina, nasenia erisga osu nagazegu nehu'na haviza huresine. \v 16 Hagi nagrama navufga rama hanugenka, laionimo'ma afi'zagama aheno nenaku'ma nevaririankna hunka tusi'a hihamuka'anu hara hunantegahane. \v 17 Hagi maka zupa havizama nehua zana eri ama hunante vava nehunka, Kagra tusi krimpa ahenenantenka sondia vahetmina huzmantanke'za e'za hara eme hunenante'za tusi nata nami'za nazeri haviza nehaze. \v 18 Hagi natrankena nenrera agu'afi fruge'za vahe'mo'za onagazanki, nagafare natrankeno nenrera'a kasenante'ne. \v 19 Nagrira nenarera'ma kaseonantege, narera'ma kasemanenantege'na fruge'za ome asenantazaresina knare hisine. \v 20 Hagi knanimo'a atupa hianki natrege'na osi'a knafina musena hu'na mani'nena, \v 21 hanintiri huno knare osu kuma'ma, vahe'mo'zama vute'za ete nomaza moparega fri'na va'neno. \v 22 E'i ana mopamo'a kenage hanimo'ma hiaza huno tusi hanintiri huno knarera osu maka zamo'a savri higeno, ana hanimpina tavira re'neanagi ana tavimo'a hanintiri hu'ne. \c 11 \s Sofari'ma Jopu kenona hunte'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Na'ama kumati ne' Sofari'a amanage huno Jopuna kenona hunte'ne, \v 2 Rama'a nanekema hana nanekemofona kenona hugante'za hue. Mago vahe'mo'ma rama'a nanekema hania nanekemo'a agrira hazenke'a omne vahere huno aza osugahie. \v 3 Hagi agafa'a omne nanekema hana nanekegura mago vahe'mo'a kea osugahie hunka nehano? Hagi Anumzamofoma huhavizama hunte'nankeno'a mago vahe'mo'a kazeri kagazea osugosie. \v 4 Kagra hunka, nagrama namentintima nehua zamo'a agru hu'neanki'na, Anumzamofo avurera agru hu'noe hunka nehane. \v 5 Hianagi Anumzamo'ma nanekema kasamiresina, antahintahi'afima me'nea nanekea kasamisine. \v 6 Agrake'za knare antahi'zane ani antahi'zanena kasamigahie. Na'ankure tamage antahi'zamofona rama'a antahi'zama'a me'ne. E'ina hu'negu ana maka kumi'ma hu'nana avamentera Anumzamo'a knazana nogamianki, osi'a negamie. Na'ankure mago'a kumika'a atreneganteno anara hu'ne. \p \v 7 Hagi kagra Anumzamofona oku'a antahi'zama'a antahi ama' hugahano? Kagra Hihamu'ane Anumzamofo antahintahi'zana, antahi ani' hugahampi? \v 8 Anumzamofo antahi'zamo'a mona agatereno amenametega marerigeno, fri vahe kumara agatereno (Sheol) amefenkame tami'neankinka kagra ana maka antahintahizama'a kenka antahinka osugahane. \v 9 Hagi Anumzamofo antahintahi zama'amo'a mopamo'ma ome atre eme atre'ma hu'neama'a agatereno rankrefa nehuno, hagerimo'ma ome atre eme atre'ma hu'neama'a agatereno rankrerfa hu'ne. \v 10 Hagi Anumzamo'ma eme kavreno kinama hugantege keagafima kavrenteno keagama hugantena iza Anumzamofona i'o huno huntegahie. \v 11 Na'ankure Agra havigema nehaza vahera zamageno antahino nehuno, kumi'zminena antahino keno hu'neankino tamage nanekema erinakura vahera zamantahinoge. \v 12 Hianagi afi donki afumo'a vahe anentara kaseontegahie. Ana hukna huno knare antahi'zama omne vahe'mo'a antahi amahu' antahi'zana e'origahie. \p \v 13 Hagi kagu'ama retrotra'ma nehunka kazama erintesga hunka Anumzamofontegama nunamuna nehunka, \v 14 kazampima kumi'ma me'nesiana atregamu atrenka netrenka, vahe'ma havigema huno azeri haviza hu' avu'ava'zana atro. \v 15 E'inama hanankeno'a kavugosafintira masa nehinkeno, mago hazenkeka'a omnesigenka mago zankura korora osu hankavetinka manigahane. \v 16 Hagi hazenke zanka'amo'a tima hageno evu kagatereankna hanigenka, ana hazenkeka'agura kageknigahane. \v 17 E'ina hanigeno nomizankamo'a rumasa huno zage ferukna nehina, nomanizanka'afima hanima hu'nea zamo'a, nantera zagema hanatino rumsama hiankna hugahie. \v 18 Ana'ma hanigenka mago zankura korora osugosane, na'ankure knare'zankura amuha nehunka, korora osunka fru hunka manigahane. \v 19 Hagi kavu'ma masesanana korora osu nemasesankeno, vahe'mo'za kagesga nehu'za zamazama hanankura kagritega egahaze. \v 20 Hianagi havi zamavu'zamava'ma nehaza vahe'mofo zamavumo'a asu nehinkeno, kama frekazmia omnena frizankuke avega antegahaze. \c 12 \s Jopu'ma Sofarima azeri fatgo hu nanekema hu'nea naneke \p \v 1 Anage higeno Jopu'a amanage huno Sofarina kenona hunte'ne, \v 2 Tamagrama antahi'zana tamagrake maka zana antahita keta hu'nazankino frisageno'a, knare antahi'zamo'a fanane hugahie huta nehaze. \v 3 Hianagi nagra'enena kagrama hanaza hu'na ama' antahi'zane vahe mani'noe. Iza kagri negi vahera mani'neno, kagrama hanana nanekea nontahie? \v 4 Nagra fatgo vahe mani'nena Anumzamofontega nunamuna nehugeno nunamuni'a antahinenamia vahe mani'noanagi ronenimota hunanteta nagiza neraze. \v 5 Hagi knare'ma hu'zama nemaniza, knazampima mani'naza vahera huhaviza huzmante'za, kiza nere'za tanafa'ma haza vahera zamaretufenetraze. \v 6 Hianagi kumzafa vahe'ene Anumzamofoma amage'ma nontaza vahe'mo'za fru hu'za nemani'za, zamagra'a hanavegu antahizageno anumzazmi asenezmanteanagi Anumzamofo Hihamu hanavefi nemanize. \p \v 7 Hianagi afi zagagafa zmantahigege'za rempi hunegaminagenka, anami kankamumpima hare'za vanoma nehaza namaramina zmantahigege'za kasamiho. \v 8 Huge mopamofo antahigegeno rempi hunegamina, atregeno hagerimpi nozamemo'za kasmiho. \v 9 Na'ankure nagritegama maka hazenkezama neiana, Anumzamo atregeno neie hu'za ana zagaramimo'za ke'za antahi'za hu'naze. \v 10 Na'ankure mika zagagafamofo asimura Anumzamofo azampi megeno, mika vahe'mofo asimu'mo'enena Agri azampinke me'ne. \v 11 Hagi ne'zama neneno'ma haga'ama antahiaza huta tagra'a tagesafinti kea nentahita, kea refko huta nentahune. \v 12 Ranra vahepi knare antahi'zana megeno, antahi ama'ma hu' antahi'zana ozafanafafi me'ne. \v 13 Hianagi knare antahi'zane hihamunena Anumzamofompi me'negeno Agripinke knare antahi'zane, antahi ama'mahu antahi'zanena me'ne. \v 14 Anumzamo'ma eri haviza hu'nesia zana mago vahe'mo'a eri so'e hugara osu'ne. Hagi Agrama kinama huntesia vahera mago'mo'a kinafintira katufetregara osu'ne. \v 15 Anumzamo'ma ko'ma neriazama azerinigeno'a, mopamo'a hagage koka megahie. Hagi Agrama tima azerinenireti'ma atresanigeno'a ti hageno mopa refitegahie. \v 16 Hagi hihamune knare antahi'zanena Agripi me'neankino, vahe'ma revatgama nehia vahe'ene, anama rezmavatgama nehaza vahe'mo'zanena Agri hanavefi mani'naze. \v 17 Hagi knare antahi'zama vahe'ma nezmiza vahera knare antahi'zazmia erihana nehuno, keagama refkoma nehaza vahera, zamazeri neginagi vahe kna nehie. \v 18 Hagi Agra kini vahe'mokizmia kini kukena'zmia hateno zamafafafi rugagi zmantege'za, kazokzo eri'za vahe kna nehaze. \v 19 Hagi Agra pristi vahera kukenazmia hatege'za amne vahekna nehazageno, za'za knama kvama mani'za e'naza kva vahe'tmina knare antahizazamia eri netrege'za amne vahekna nehaze. \v 20 Hagi vahe'mo'zama antahinezmizage'za knare antahi'zama nezmiza vahe'mokizmi zamagira Agra ru hamunenkino, ranra vahe'mokizmi knare antahi'zana erinetre. \v 21 Hagi Agra ugagota kva vahetmina zamazeri zamagaze nehuno, hankave vahe'mokizmi ha'zana zamazampintira eri hanarenetre. \v 22 Hagi Agra hanimpima framaki'nea zana eri ama nehuno, hanintirima hu'nea zana remsa higeno rumsa huvaganere. \v 23 Hagi Agra vahetamina zamazeri ra hige'za kumara ante'za rama'a vahe fore hutazageno, ete zamahe fanane nehie. Hagi Agra vahera zamazeri ra hige'za, rama'a fore hutazageno, ete zamazeri osira nehie. \v 24 Hanki Agra kini vahe'mokizmi antahintahia zamazeri savri hige'za, kana omne ka'ma kokampina neginagi hu'za hazagre'za vano nehaze. \v 25 Hagi ana'ma hige'za hanimpi eri'eri hu'za vano nehaze. Ana nehu'za aka tima nenea vahe'mo'zama nehazaza hu'za traka truku hu'za vano nehaze. \c 13 \s Jopuna rune'amo'zama hunte'naza kegu havige nehaze hu'nea naneke \p \v 1 Hagi tamagra antahiho, ama ana maka nanekema tamagrama hazana nagra navufinti'ene nagesafinti antahi'na ke'na hute'na, antahi ama hu'noe. \v 2 Hagi nagra'enena tamagrama hu'nazaza hu'na ama' antahi'zane vahe mani'noankita nagrira nagateore'naze. \v 3 Hianagi nagra Hihamu'ane Anumzane nanekea hu'za nehue. Knafima mani'nama nevua zanku Anumzamo'ene keharare'za nehue. \v 4 Tamagra ana maka'mota havige tusa vahe'mota, havi naneke nenasamize. Tamagra knare osu tusa vahe mani'naze. \v 5 Hagi tamagrama tamagi'ma hamunkita manisnuta knare antahi'zana erigahaze. \v 6 Hagi knama e'nerua zanku'ma ke ha'mareramante'nuana tamagesa anteta antahiho. \v 7 Hagi tamagra havigereti Anumzamofona aza hanune huta keagafina nehazo? Tamagra Anumzamofo kaziga anteta azahunaku kehara nehazo? \v 8 Tamagra Anumzamofo kaziga anteta nanekea keagafina aza huta nehuta, Anumzamofo kaziga anteta aza hu'za nehazo? \v 9 Hagi amana'ma nehazazama tamageno erifore'ma hanuno'a, Agra knare avu'ava huramantegahifi? Hagi tamagra vahe'ma revatgama nehazaza huta Anumzamofona revatga hugahazo? \v 10 Tamagrama oku'ama havige huta Anumzamofoma azama hunaku'ma hanazana, hazenkefi manigahaze. \v 11 Agra hihamu masa'anuti tamazeri koro hinketa, tusi tamagogogu hugahaze. \v 12 Hagi knare antahi'zama eri naneketmimo'a, amnezankna huno tanefakna hugahie. Hagi tamagra'a kema eri hanavetiku'ma nehaza kemo'a mopa kavomo'ma tako'ma nehiankna nehie. \s Jopu'a kumi'ma hu'nenigu Anumzamofo antahige'nea naneke \p \v 13 Hanki tamagra kea osutma natrenke'na mani'neno. Hagi natrenke'na nagrani'a kea nehu'na anankemofo nona'a nagra'a eri'neno. \v 14 Hagi frisuo, manisuana nagri'za me'neanki'na, na'aneoma hunaku'ma hanua nanekea amne hugahue. \v 15 Anumzamo'a nahe frigahianagi, mago'arega amuha'zani'a omne'neanki Agripinke me'ne. Nagra knazani'a eri'na Agri'ene kehara hugahue. \v 16 Hianagi ama ana'ma hanua zamo'a nagu'vazigahie. Na'ankure Anumzamofo avuga kumi vahe'mo'za e'za keaga eme osugahaze. \v 17 Hagi nanekema hanuana antahi so'e hiho. Tamagesa ante so'e huneta nanekema hanuana antahiho. \v 18 Hagi nagrama keagafima hanua keaga hago retrotra hu'noanki'na, nagrani'a hazenkeni'a omne'ne hu'na nazeri ama hugahue. \v 19 Hagi ama ana nanekema nehanugeno'a iza haviza hu'nane hunora hugahie? Hagi ana nanekema hanugetama havige hanema huta hanage'na, nagra ke osu' mani'ne'na frigahue. \p \v 20 Hagi Anumzamoka tare zanku kantahigoanki, tare'za hunantege'na nagra kagri kavurera frara oki'neno. \v 21 Nagritetira kazana erisga hunka nazeri haviza nosunka, knazana naminka nazeri korora osuo. \v 22 Hagi Kagra keaga nasmige'na kenona huganta'neno. Huge natrege'na keaga kasmi'nena kenona hunka nasamio. \v 23 Nagra nama'a hazenke hu'na kumira hu'nofi nasmige'na antahi'neno? Nagra nankna kazigati krimpa eri haviza hu'na kumira hu'nofi naveri huo? \v 24 Nahigenka kamagena hunenaminka, ha' vahe'ka'ama hunentana kavukvara hunenantane? \v 25 Hagi Kagra zaho'mo'ma eri tasinoma via zafa ani'na azeri koro nehunka, hagage trazama zaho'mo'ma eri hareno'ma viana nevaririno? \v 26 Hagi Kagrama hana nanekemo'a natage'za nenamigenka, nehazavema mani'nenama hu'noa kumira eri nagumpina nentane. \v 27 Kagra tarega nagiararena zafafi erintenka kina hunenantenka, kama vanoma nehuankana rezaganenka negenka maka nagaka negane. \v 28 Hagi vahe'mota tavufgamo'a kasri zankna huge, atafa kukena hakanomo neankna nehie. \c 14 \s Jopu'a vahe'mo'ma nefria zanku hu'nea naneke \p \v 1 Hagi a'nemo'zama vahe'ma kasezmantege'za osi'a kna nemani'za rama'a knazampina unefraze. \v 2 Trazamo amosre ahenteteno, ame huno friankna vahe'mota nehune. Huge zagemo hanatino remsa higeno amema'amo ame huno fore huteno, ame huno fanane hiankna nehune. \v 3 Hagi Kagra e'inahu vahete kavua antenka ketenka mani'nano? Kagra e'inahu vahe zamavarenka keaga huzmantenka refkoa hunezmantano? \v 4 Hagi agruma osu vahera, iza azeri agru hugara hu'ne? I'o mago'mo'a anara osutfa hugahie. \v 5 Hagi manita vanuna kna Kagra antahinka kenka hu'nane. Tagra nama'a ika manita vugahune, Kagra antahinka kenka hu'nanankinka, ko e'inahu kna'afi manigahaze hunka hunte'nanankino, mago vahe'mo'a agra'ama manino'ma vania kna'a azeri za'zara huno omanigahie. \v 6 E'ina hu'negu amnerega kavua antenka negenka, natrege'na mani'ne'na zago eri'za eneri'za vahe'mo'zama nehazaza hu'na manisua kna'afina eri'zana e'neri'na musenkasea ha'neno. \p \v 7 Na'ankure zafama antagima atrazage'za, ete hagegahune hu'za amuhara nehazanki'za kasefa agata hage'za azankunatmina omere emere hugahaze. \v 8 Hagi ana zafamofo arafu'namo'a ome ra huno osaparesingeno, agafa'amo'a hagege huno mopafina kasrigahie. \v 9 Hianagi mopafina tima me'nenigeno'a ana zafamo'a ete agata hageno, kasefa zafagna huno hageno marerigahie. \v 10 Hianagi vahe'ma frigeno'a hankaveamo'a vaganeregeno, atumparega ra asimu'ma anteteno nefrie. \v 11 Hagi hagerimpima zagema rentegeno'ma amuho huno amu'ma mareriankna nehuno, ra zagema regeno'ma tiramo'ma taneankna huno, \v 12 vahe'mo'a frino manigasa hu'nenigeno monamo'a vagaregahie. \v 13 Hanki matipima fraki nantenka kagekani nantenankeno karimpa ahe'zamo'ma evunagateresiana knare hisine. Hianagi ete nagri'ma antahi namisana kna, mago kna huhamprinanto. \p \v 14 Hagi fri'ne'nia vahe'mo'a ete otinora manigahifi? Hagi e'inahu zama me'nenige'na, maraguzamati'na vanua knafina frizampinti'ma nazeri oti'nia zankura amuhara hu'na vugahue. \v 15 Hagi Kagra nagriku'ma kema hananke'na kenona hunegantenugenka, Kagraka'a kazanuti'ma tro'ma hunte'nana vahe'mo'nagura tusiza hunka antahintahia hugahane. \v 16 Na'ankure menina nagama rerakaure'nama kama vanoma nehuazana negananki, kumi'ma huazamofona ohamprio. \v 17 Hagi e'ina nehunka kefo navu'nava zana kupi eririnka anaki nentenka kumi'ni'a refitesane. \v 18 Hianagi agonamo ankariseno eramianka nehigeno, mehimpinti havemo atamana huramiankna nehigeno, \v 19 tima hageno havea erino eviankna nehanigeno, tima hageno mopa erino viankna hunka vahe'mo'ma maniso'ema hunaku'ma amuha'ma nehiazana eri haviza nehane. \v 20 Kagra hankavetinka maka knafina zamazeri zamagatere vava nehanke'za fanane nehazagenka, zamavufaga eri ruzahu hutenka huzmantanke'za friza nevaze. \v 21 Hagi ana vahe'mokizmi mofavreramimo'za zamagi me'nea vahe mani'nazanagi, zamagra e'i ana zana antahi'za ke'za osu'naze. Hagi zamazeri fenkamima atresniana antahi'za ke'za osugahaze. \v 22 Zamagrira zamavufagafintira zamata negrige'za zamatagura nehu'za zamagra zamavufagura zavira netaze. \c 15 \s Elifasi'a agra'a antahi'za huama hu'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Tema kumateti ne' Elifasi'a amanage huno Jopuna kenona hunte'ne, \v 2 Knare antahi'zane vahe'mo'a e'inara huno agafa'a omne kea ohantagege, zage hanati kazigati amuhonentake zaho'mo eno eme vazi zoreankna huno agi'arina osiresine. \v 3 Hagi knare antahi'zane vahe'mo'a nena'a omne kea huno ke hara regahifi? \v 4 Hianagi kagra Anumzamofona korora huntenka, agesga hunka Agri agorga nomanine. \v 5 Hagi kumika'amo hugasmigenka nanekea nehane. Kagra knare nanekema hunka vahe'ma azeri savri'ma hu'arera knare hu'nane. \v 6 Nagra huhaviza hunogantoanki, kagri kagi'mo huhaviza hunegante. Kagri kagefu'namo maka havizanka'a huama hunegante. \v 7 Kagra kagesama antahi'nana, vahera fore osu'nege'na nagra esera fore hu'noe hunka nehampi? Hifi kagrama kagesama antahinana, agonaramina fore osu'nege'na nagra fore hutogeno, henka fore hu'ne hunka nehano? \v 8 Anumzamo'ma Agra'a keagama retroma hifina kagra mani'nampi? Hagi kagrake'za knare antahi'zana erinampi? \v 9 Hagi tagrama antahita ketama osu'nona zana, na'a tagaterenka nentahinka, tagrama antahini'ma osu'nona zana, na'a tagaterenka kagra antahinira hu'nane? \v 10 Hagi tagri kazigama mani'naza ranra vahe'ma, efeke zamazoka'ma reana vahe'mo'za kagri negafana agatere'za za'zakna mani'naze. \v 11 Hagi knafima mani'nankeno Anumzamo'ma kazeri so'ema hiazamo'a, osi huno knarera huogantefi? Hagi akoheno'ma fru kema hugamia kemo'a, knarera huoganteo? \v 12 Na'amo higeno antahintahi kamo'a afe'arera nevigeno, kavumo'a ke so'ea nosie? \v 13 E'ina'ma nehigenka Anumzamofona krimpa ahenentenka, keonke keretira azeri havizana nehane? \v 14 Hagi ama mopafina magore huno agru vahera omani'neankino, ama mopafina fatgo vahera omanitfa hu'ne. \v 15 Hagi ko, Anumzamo'a ankero vahetmina antahi nozmie. Hagi monafi vahe'mo'enena Anumzamofo avurera agrua osu'naze. \v 16 Hagi mopafi vahe'mota agru osuta kumike vahe mani'nonankita, kefo avu'ava'ma hu'zankura tinku'ma ave'nesigeno'ma hiaza huno tusi taga'nete. \p \v 17 Hagi Jopuga nagra kaveri hugahuanki, kama antahio. Nagrama ke'na anthi'nama hu'noa zamofona huama hu'na kasamigahue. \v 18 Knare antahi'zane vahe'mo'zama zamafahe'mofompinti'ma eri'naza antahintahia eri fraoki, eri ama' hazage'na nagra antahi'noe. \v 19 Hagi e'inahu antahi'zama eri'naza vahera zamagra mopa agafa vahe mani'naze. Hagi zamagra emani vahera omani'naze. \v 20 Hagi kefo avu'ava zama nehia vahe'mo'a, mika zupa atazampi manino nevie. \v 21 Ana nehuno azeri agogofe'zamofo agasasankea antahi vava nehuno, musema huno mani knafinena ha' vahekura korora hu vava nehie. \v 22 Hagi agrama amentintima hiana, fegi'ma atirami'na hanizampima vanuana, bainati kazinteti nahe frigahaze huno korora nehie. \v 23 Hagi agra bretigura hakeno vano nehuno, igati bretia erigahueha huno agesa nentahie. Hanizamo'ma retrotra'ma huno'ma tava'oma'are'ma me'neana, ko antahino keno hu'ne. \v 24 Atazamo'ene hazenke zamo'ene azeri koro higeno, hate vunaku trotra nehia kini ne'mo nehiaza huno antahintahi hakare nehie. \v 25 Na'ankure azana anakino mopa nemasagino, Hanavenentake Anumzamofona huhaviza hunte'ne. \v 26 Hagi agra hanko azampina eri'neno Anumzamofona hara huntenaku agareno vu'ne. \v 27 Hanki afovamo'a avugosa eri anonevazigeno afafafina afovamo'a avite'neanagi, \v 28 agra haviza hu'nea kumapi nemanino, vahe omani zute noma pasru hu'zama hu'nea nompi manigahie. \v 29 Hanki fenozamine zago zmimo'enena zazatera omne fanane huge, keonke zama eri nafa'ama hu'zantmimo'a ruzahera huno mopa atumparera vuno enora osugahie. \v 30 Hanki agra hanizampintira atreno ofregahie. Hagi zagemofo amuhomo ne'zana te hagege nehanigeno, Anumzamo'ma asimu'ma antesia zaho'mo, ahe fanane hugahie. \v 31 Hanki negi vahe'mo'zama nehazaza hu'za nena'a omne fenozantera zamentintia osiho. Na'ankure e'inahu vahe'mo'a agra agu'agesa'ama omne zampintira mago mizana e'origahie. \v 32 Hanki e'inahu vahera kasefa vahe mani'neza ame hu'za frisageno, zagasefage ani'nane zafamo'ma hariri hiaza hu'za fanene hugahaze. \v 33 Hanki agra nena osu'negeno tagi'za tro hu'naza waini tinkna nehuno, olivi zafa amosaremo raga'a fore osu'negeno ame huno tagiramiankna hugahie. \v 34 Hanki Anumzamofo kema antahino amage'ma onte vahe'mo'a mofavrea kase nontesigeno, havigema huno knare osu kankmunteti'ma zagoma erino feno vahe'ma mani'nesia vahe'mofo seli nomo'a teveregahie. \v 35 Na'ankure ana vahe'mo'a hazenke zamofo amu'ene huno kefo avu'ava'za kasenente. E'ina huno arimpafintira havigema huno vahe'ma revatgama hu'za erifore nehie. \c 16 \s Jopu'a rone'aramimofo nanekere ke nona hu'nea naneke \p \v 1 Hagi Jopu'a anante Elifasine ruga'amokizmia amanage huno kezmirera kenona hu'ne, \v 2 Rama'a zupa ama ana nanekea antahi'na oanagi, magore huno ama ana nanekema hazazamo'a naza osutfa nehigeta tamasunkura hunonantaze. \v 3 Hanki nazeri amuhoma hu nanekema nehazana taganeta omanigahazo? Na'a nehigeta kea huvava huta nevaze? \v 4 Hanki nagrama huaza huta tamagrama knafima manizasina, tamagrama nehazaza hu'na kefintira tamazeri haviza nehu'na nagena rusine. \v 5 Hianagi nagrama huazama huta tamagra knafima manizasina, nagra tamazeri hanavetikea huneramugetma fru hutma manizasine. \p \v 6 Hianagi nagra'ama naguvazi kazigati kema huampi, kema osu'ma manuampi, ana avamenteke knazanimo'a vagaore meno nevie. \v 7 Tamagerfa huno Anumzamo'a mika hanaveni'a erinetreno, naga'ni'a mika zamahe vaganere. \v 8 Ana nehuno nazeri havizantfa higeno, navufgamo'a zaferina'nire akamare'ne. E'ina'ma hia zama vahe'mo'zama nege'za kumi hu'nea zamofo nona'a knazana e'nerie hu'za hu'naze. \v 9 Anumzamo'a tusi arimpa ahenenanteno nagrira nazeri haviza hu'ne. Agra tusi rimpagu nehuno avera aninkreki nehuno, avua anteno nenageno nage raponeno nenage. \v 10 Hanki vahe'mo'za zamagira renagate nenamiza, nameragente rupro hunenamiza, huhaviza hunante'za eri mago hu'za ha'rarenante'naze. \v 11 Anumzamo'a kumi vahetmimofo zamazampi navrente'ne. Hanki Agra nazeriteno kefo avu'ava'ma nehaza vahe'mokizmi matevu zami'ne. \p \v 12 Hanki korapara hakare'a zamo'a knare huno me'nege'na knare hu'na mani'noanagi, Anumzamo'a nanankente navazu huno nazeri taganavazi'ne. E'ina nehuno nazeri haviza hunaku hankogna huno nazeri oti'ne. \v 13 Ana hige'za kevema nahe vahe'mo'za manigaginante'naze. E'ina hu'nazageno Anumzamo'a asunkura huonanteno kevea nenahegeno, navinompafi timo'a mopafina herafi neramie. \v 14 Hanki Anumzamo'a mago zupa natrege'na amnea omani'noanki, sondia vahe'mo'zama ha' vahe'ma nezmahazaza huno maka zupa naheva naheva huno tusi kano nenamie. \v 15 Hagi nagra nasunku nehu'na kopra beki kukena hati'na nentanina, navufga rama nehua zana atrogeno kugusopafi evurami'ne. \v 16 Hagi zavi'ma netogeno'a, navugosamo'a korankifa nehegeno, navumo'a finigu ahe'ne. \v 17 Hianagi nagra mago hazenkea osu'noanki, fatgo hu'na nunamuna nehue. \v 18 Hagi mopamoka korani'a refira otenegeno, nagrama knama enerua zankura koranimo'a krafagea huno vino. \v 19 Hagi meninena ko, nagri'ma huama'ma huno tamage nehie huno'ma huama'ma hunantesia vahera monafinka mani'ne. Nagri'ma nahokeno nanekema hu' vahera manisga huno anagamu mani'ne. \v 20 Hagi aronenimo'za huhaviza hunenantazage'na Anumzanimofontega nunamuna hu'na zavira atevava nehue. \v 21 Hagi nagri'ma navenesiana Anumzane nagri amu'nompina mago vahe mani'neno nagri nagira erino Anumzanena nanekea haniegu nehue. \v 22 Na'ankure nagrama fri'nama fri vahe kumategama nevuna, ete omesua kafua osi'a me'ne. \c 17 \s Jopu'a Anumzamofonte mago'ene knazama'a huama hu'nea naneke \p \v 1 Hagi hanavenimo'a evuramigeno, knani'amo'a eme upa nehigeno, vahe'ma asente matimo'a navega anteno me'ne. \v 2 Hagi nagri'ma huhaviza hunenantaza vahe'mo'za nazeri kagi'za mani'ne'za, hunte'za ki'za zokago kea hunenantazage'na mani'ne'na nezmagoe. \v 3 Hagi nagrira hazenkeni'a omneneanki, Anumzamoka naza huo. Na'ankure mago vahe'mo'a otino naza hugara osu'ne. \v 4 Kagra antahintahizmia eriginke'za ama ana zana antahi amara nosaze. E'ina hu'negu zamatrege'za kefintira nazeri havizana hu'za nagateoreho. \v 5 Zamagra'a knare zanku nentahi'za, aronezmia zamazeri haviza nehaze. E'ina hu'negu mofavrezimia zamatrege'za, zamagaku nehu'za friho. \v 6 Hagi vahe amu'nompina Anumzamo'a nagrira nazeri kizazokago zankna higeno, vahe'mo'za navugosafina zamavetura ahenante'za vano nehaze. \v 7 Hanki zavi'ma atoa zamo higeno navumo'a zorege'na, nagra oza'oza hu'na vahe amema'agna nehue. \v 8 Hagi fatgo zamavu'zmava'ma nehaza vahe'mo'za ama anazama nege'za, antri hu'za zamagogogu nehazage'za, hazenke'zmima omne vahe'mo'za Anumzamofoma amage'ma nontaza vahera ha' renezmantaze. \v 9 Ana nehu'za fatgo zamavu'zma'ma nehaza vahe'mo'za rukrahera osu, fatgo zamavu'zmavama nehaza vahe'mo'za zamavu'zmavara hu'za nevazageno, zamazampima pehena okamare maka zupa fatgo avu'ava'ma hu'zampina hage'za mareneri'za ome hankaveti'za nevaze. \v 10 Hianagi mika'mota atreta rukrahe huta eho, tamagri amu'nompina knare antahi'zane vahera hakre'na eri forera osu'noe. \v 11 Nagrira knani'a vagaregeno amuha zani'a omane. Ana higeno nagesama antahi'na hugahuema hu'na retroma hu'noa zamo'a amare eme vagare. \v 12 Hagi ama vahe'mo'za ferukura eri rukrahe hu'za kenagere nehu'za, kenagekura ferure hu'za nehu'za, hanintirima hiazankura masa hu'ne hu'za nehaze. \v 13 Nagra fri vahe kumapima tafe'ma hu'na hanintirima hu'nefima masoresina knare hisine. Hanki hanimpima tafeni'ama rutare'na masina masogeno'a, knare hisine. \v 14 Hagi fri vahe matiku'ma hu'na kagra nenfage nehu'na, hagirafagu'ma hu'na, kagra nenrerage hu'na huge, nensarogema huasina knare hisine. \v 15 Hagi amuha zani'a iga me'ne? Iza amuha zani'a hakeno eri fore hugahie. \v 16 Hagi amuha zanimo'a fri vahe kuma kafante uramigahifi? Tagranena kugusopafi uramigahuno? \c 18 \s Bildati'ma havige antahintahi Jopuma ami'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Suha kumate ne' Bildati'a amanage hu'ne, \v 2 Jopuga zazate nanekea hunka vane. Kagrama tagriku'ma kenonama hurantesiema hanunka kagesa antahinka nanekea huo. \v 3 Hanki kagrama antahinana, tagra bulimakao afu mani'nompi? Hagi kagrama antahinana tagra kagri kavurera antahi'za omane vahe mani'none. \v 4 Hagi kagrira tusi krimpa ahenigenka kazokara vararegahananagi, e'i ana krimpa ahe'zamo'a, mopa eri rukrahera osugahie. Huge ana krimpa ahe'zamo'a, have agona erinkria osegahie. \v 5 Tamage huno kefo avu'ava'ma nehaze vahetmimofo tavi'mo'a asu hanigeno, akrukruma huno nerea tevemo'a ru'enena akrukru hunora ontegosie. \v 6 Hanki seli noma'afima neresia tavi'mo'a ome hanintiri nehanigeno, ana nompima hantinte'neni'a tavimo'a asu hugahie. \v 7 Hanki kefo avu'ava'ma nehia vahe'mo'ma ko'ma hanave'a me'negeno'ma afete'ma agiama renakenerea zana osugahianki, tava'onte renakeregahie. Hanki ru vahe'ma zamazeri haviza hu' antahintahima retro'ma nehia antahintahimo, agrira azeri haviza hugahie. \v 8 Kefo avu'ava'ma nehia vahera kukomo azenerigeno, agri'a agiamo avreno vigeno kerifina uneramie. \v 9 Hagi krifuma anaginte'naza zamo'a, agiamerumparera azeri'neno azeri antrako hugahie. \v 10 Hanki ana krifuma anaginte'neana zagaruruma hu'neama'a mopafi eri franekino azeri'niama'a, kama vanoma nehifi krifua hunte'ne. \v 11 Kefo avu'ava'ma nehia vahera korozamo azeri kagintegeno, hazenke zamo'a avaririno nevie. \v 12 Hagi menina zamagate'zamo higeno hanavezmi nomnegeno, hazenke zamo'a zamazeri haviza hunaku, tanafa'ma hanagu zamavega ante'ne. \v 13 Hagi krimo'a zamavufaga zamazeri haviza nehigeno, zamagia zamazamo'a kasrino nevie. \v 14 Kefo avu'ava zama nehaza vahera nonkuma zamifintira ame huno zamazeri atresige'za, fri'za fri vahe'ma kegava hu'nea kini ne'mofo kvafi umanigahaze. \v 15 Hagi ana vahe'mofo nonkumara, Salfae nehaza tevenefa'ane haveramimo tefanane hugahie. \v 16 Hagi ana vahe'mo'za zafa rafu'namo'ma hagegema hiankna hu'za hagege nehanageno, zafa azanku'namo amagino hagege hiankna hu'za, amagi'za osapa regahaze. \v 17 Hanki ana vahetmina ru'enena zamagesa antahi ozmisage'za fri'za fanane hanageno, ama mopafintira zamagimo'a fanane hugahie. \v 18 Hagi masafintira zamahe kasopenige'za hanimpi umanigahaze. Hagi ama mopafintira zmahenati atrenige'za ru'enena ama mopafina omanigahaze. \v 19 Hagi ana mofavrea kaseozmantesage'za, zamagehe'ina kaseozmantegahaze. Huge zamagrama ko'ma nemaniza kumapina mago vahera omanifta hugahie. \v 20 Hagi ana vahetaminte'ma fore'ma hiazankura zage fre kazigama nemaniza vahe'mo'za antri hu'za zamagogogu nehazageno, zage hanati kazigama nemaniza vahe'mo'za zamagranena antri nehu'za tusi'a zamagogogu nehaze. \v 21 Ana nehu'za amanage hugahaze, kefo avu'ava'ma nehia vahe'mofo nonkuma'mo amanahura hie nehu'za, zamagra Anumzamofona zamefi'ma hunemiza vahetmimofo nonkumakino havizana hie, hu'za hugahaze. \c 19 \s Jopu'a Bildati kere ke nona hu'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Jopu'a amanage huno Bildatina kenona hunte'ne, \v 2 Kagra zazate nata naminka ane. Kema hana kemo'a zazate nazeri havizantfa hie. \v 3 Hago kagra 10ni'a zupa kefintira nazeri haviza nehunka, kefinti'ma nazeri havizama hanazankura kagazegura osane. \v 4 Hagi nagrama tamagema hu'na kumi'ma hu'nesuana, kagri zana omne'neankinka e'inahu kea eme huonantegahane. \v 5 Kagrama kagesama antahinana, nagra knare hu'noe hunka kavufga rana nehunka, nagrama knafima ufroa zankura kumi hu'nea nona'a knazana e'nerie hunka nagrikura nehane. \v 6 Hianagi Anumzamo Agra'a nazeri haviza nehuno, kukompina navrenente. \v 7 Hanki naza hiho hu'na kezama atuana, mago vahe'mo'a ana kezankeni'a antahi onami'ne. Naza hihogu'ma nanekea huanagi, mago vahe'mo'a antahinamino nagri kaziga anteno nazahu kea osu'ne. \v 8 Hagi kama vunaku'ma huankana Anumzamo maninkanirege'na kama vu'zankura huge'na, akohe'na mani'noe. Ana nehuno kana rehanintiri huno rehiza hige'na novue. \v 9 Hanki vahe'mo'zama ra nagima nenamizageno nasenire'ma kini fetori'ma anteanknama hu'neana, hagitenetreno nagaze erinami'ne. \v 10 Hagi Agra maka kaziga hazenkea namino nevige'na ome haviza hugeno, arafu'na aga'ma zafa eri tasagima hiaza huno amuha zani'a eri atrene. \v 11 Ana nehuno ha' vahe'amofoma hiaza huno nagri'ma arimpa ahenante'nea zamo'a teve rukru hu'ne. \v 12 Hagi sondia vahe'amo'za eritru hu'za hahunante'naku kana nevarize. Ana nehu'za ana maka sondia vahe'amo'za seli noni'a avazagi kanegize. \p \v 13 Anumzamo'a naga'ni'a zamavare afete'are nezmanteno, roneni'aramina zamazeri ha' vahe'ni'a sege'za hara renenantaze. \v 14 Hagi naga'nimo'za nenatrazageno, navate aronenimo'za zamage'akaninantaze. \v 15 Hagi nagri nompima nemaniza vahe'mo'zane, eri'za a'nemo'zanena kasefa vahe'ma zamagazankna hu'za nenagaze. Nagra zamagri zamavurera ruregati vahekna hue. \v 16 Hanki eri'za vahe'nigu'ma kema nehugeno'a, ke'ni'a antahinonamie. E'ina hige'na eri'za vahe'nimo'ma ke'nima antahinogura mago'ane kea hu agesa nehuanagi, eme onage'ne. \v 17 Nagi'ma aka hu'na kema nehugeno evia himnagura a'nimofona amuti agesa higeno, tusi avresra hunenantegeno, nafuhe'za tusi zamavesra hunantaze. \v 18 Ne'one mofavreramimo'zanena tusi zamavaresra hunante'za huhaviza hunenantaze. Ana nehu'za kema huzmi'zama nehuge'za zamefi hunenamize. \v 19 Hanki navate aronenimo'za zamagote'za zamavesra hunenantazageno, nagrama navesi nezmantoa vahe'mo'za zamefi hunenamize. \v 20 Na'ankure navufgamo'a zaferinanire akamarege'na, fri' avamente e'noanagi ofri'noe. \v 21 Hanki aronenimota tamasunku hunanteho. Na'ankure Anumzamo'a Agra'a azanu knazana namino, nazeri haviza nehie. \v 22 Hagi tamagra nagafare Anumzamo'ma hiazana huta, nazeri havizana nehaze? Nahigeta nazeri haviza huvava huta nevaze? \v 23 Hagi nagrama nagesama antahuana, nanekeni'a avontafepi krentege, mago'a zante'ma hanagati'za krentege, \v 24 havere'ma eri vakiki'za krentege'ma hazageno meno viresina knare hisine. \v 25 Hianagi nagra antahi'noe, nagu'vazino ete Navre Nera mani'neankino, magokna nagri kaziga eme anteno keagani'a naza huno eri fatgo hugahie. \v 26 Hanki fri'nugeno navufgamo'a kasrigahianagi, ama ana navufgare mani'ne'na Anumzani'a kegahue. \v 27 Nagra navufinti Anumzanimofona kegahue. Nagra navufinti'ma kesua zankura tusiza huno nave'nesie. \v 28 Hanki nagafare nazeri havizahu kea hunka, agra hu'nea kefo avu'ava'mo higeno hazenkefina nemanie hunka nehane. \v 29 Hianagi ana nanekekamo'ma hazenkema avreno'ma kagrite'ma esia zankura korora nosane. Na'ankure bainati kazinteti kagrira hazenkea kaminigenka kagrama kenka antahinka hanana, fatgo huno refko nehie hunka antahigahane. \c 20 \s Sofari'ma Jopu kere kenona hu'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Na'ama kumateti ne' Sofari'a amanage huno Jopuna kenona hunte'ne, \v 2 Nanekema hana nanekemo'a, antahintahinifina knarera osutfa hige'na keka'arera ke nona'a hu'zahue. \v 3 Kagrama nazeri havizahu nanekema hana nanekemo'a, tusiza huno nagaze eri namige'na, nagu'areti hu'na keka'arera kenona hugante'za hue. \v 4 Hanki ese agafare'ma vahe'ma zamazeri fore hige'za ama mopafima mani'za e'za, amare'ma ehanati'naza vahete'ma fore hu'nea zana kagra ontahi'nano, \v 5 kefo zamavu'zmava'ma nehaza vahe'mo'za zazatera musena nosage'za, Anumzamofo avu'ava'ma nosaza vahe'mo'za musena nehazanagi, zazatera menora novie. \v 6 Zamavufga rama hu'zazmimo'ene hihamu zmimo'a amename monarega marenerigeno, zamasenimo'a hampo avako hu'ne. \v 7 Hianagi rifama retrageno'ma fananema hiaza hu'za fanane hugahaze. Hanki zamage'za antahi'zama hu'naza vahe'mo'za anage hugahaze, zamagra iga mani'naze? hu'za hugahaze. \v 8 Zamagra ava'nafi vahekna hu'za hare'za fanane hugahaze. Hagi vahe'mo'za avanagnaza ke'naza zamo fanane hiankna hu'za ana vahe'mo'za fanane hugahaze. \v 9 Hanki ko'ma zamage'naza vahe'mo'za ru'enena nozmagesageno, naga'zmimozanena ozmagegahaze. \v 10 Hanki ana vahe'mofo mofavrezmimo'za, zamunte omne vahe'ma zamazama hanagura memea hugahaze. Na'ankure zmafahe'zama zamunte omne vahe'mokizmi fenoma musufama eri'naza zantamina, zamagra'a zamazampinti ete zami'za vano hugahaze. \v 11 Hihamu'a me'nenigeno kasefa vahe manigahianagi, ana hihamu hankave'ane frino kugusopafi masegahie. \p \v 12 Zamagra kefo avu'ava'ma nehaza zamo'a tusi haga zamavesige'za tima'a aru'za nene'za, zamagefunaretira hune hane nehaze. \v 13 Ana kefo avu'ava zana notrazanki zamagipi haninkofite'za nemanize. \v 14 Hianagi ana ne'zamo'a aka ome hanigeno, zamarimpafina ha osifavemofo avu'ataga zankna ome hugahie. \v 15 E'ina hinke'za fenoma asagahu nakri'naza zana Anumzamo'a atre'nigeno zamarimpafina omnegosianki, amu'ma atitreaza huno eri atregahie. \v 16 Hanki ana vahe'mo'za osifa'vemofo avuatga zama'a anivazu hu'za nenesageno, ha' osifavemo zamaprisige'za frigahaze. \v 17 Ana hanige'za ru'enena olivi masavena nege, bulimakamofo amirine, tume rima'anena nene'za musena osugahaze. \v 18 Hanki eri'zama maraguzati'za eri'za erifore'ma hu'naza zantamina zamunte omne vahe zaminageno maraguzati'za eri'zama eri'naza zamo'a amnezankna hugahie. \v 19 Na'ankure zamagra zamunte omne vahetmina, rezmatga hu'za zamagra onki'naza none fenozmine eri'naze. \v 20 Zamagragukema antahi vahe'mo'za maka'zana ante'nazanagi, ru'enema maka'zama erisaza zankuke nehaze. Hanki rama'a zantmima antesaza zanku antahintahi hugahazanagi, ana zantamina ontegahaze. \v 21 Hagi ne'zama neneno'a magore huno negenora notreankino, fenozamimo'a zazatera omneno haviza hugahie. \v 22 Hanki rama'a fenoza antegahazanagi, hazenkefi ufre'za knazampina maniza vugahaze. \v 23 Hanki e'inahukna vahera Anumzamo'a arimpafina hazenkeza eri avitenenteno tusi arimpa ahenteno hazenkea amigahie. \v 24 Hanki ainireti'ma tro'ma hu'nesaza ha'zanku koro hu'za fregahazanagi, bronsire kevenuti zamahegahaze. \v 25 Hanki ana kevenu'ma ahe taponesigeno amagenafinti'ma ruraponenkeno'a, keve agonare'ma koramo'ma hanigeno kesuno'a tusi agogogu hugahie. \v 26 Hanki maka zago fenozmia hanimpi fanene hanigeno, mago'ama mesia fenozmine seli nozmi'nena tusi'a tevemo hagana hagana huno te fanene hugahie. \v 27 Monamo'a kefozazmia eriama nehinkeno, mopamo'a maka zama hu'naza zana huama huzmantegahie. \v 28 Hanki ana vahe'mokizmi none fenozazminena tihageno erino nevanigeno, Anumzamofo arimpahe zamo'a tihageankna huno zamavareno vugahie. \v 29 Anumzamo'a kefo avu'ava'ma nehaza vahera e'ina huno zamahe fanane hugahie. Hagi kefo avu'ava'ma nehaza vahetmimofo mizama Anumzamo'ma havi miza erigahazema huno'ma huhampri zmante'nea mizana e'ina hu'za erigahaze. \c 21 \s Jopu'a Sofa ke nona hu'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Jopu'a kenona amanage hu'ne, \v 2 Kagesa ante so'e hu'nenka nagrama hanuankea antahio. Hagi kagesama antenka antahi'nana zamo nagrira naza hugahie. \v 3 Akohenka mani'nenka nagrama hanua nanekea antahitenka, henka kagra kiza zokago kea hunantegahane. \v 4 Nagra Anumzamofontega narimpa haviza hu'zana eri ama nehuanki, vahetega narimpa haviza hu'zana eri ama nosue. E'i ana agafare narimpa fru hu'na nomanue. \v 5 Hanki nagrira nenageta antri huta tamazana tamagipi anteta anikafriho. \v 6 Hagi kema huankemofo nagesa nentahi'na tusi koro nehugeno, nahirahi nere. \v 7 Nagafare kefo avu'ava'ma nehaza vahe'mo'za maka zampina knarera nehu'za, mani'za vu'za ozafa omere'za himamu'ane vahera maniza feno vahera nemanize? \v 8 Zamagra ana mani'ne'za negazageno mofavrezmimo'za ra hu'za nomani'zana trohu'za nemanize. Ana nehu'za mofavrea kasentazageno kase anante anantera hu'za nevaze. \v 9 Hagi ana vahe'mo'za nonkumazmifima mani'zana mago'zankura korora osu nemanizageno, Anumzamo'enena knazana nozmige'za, knare hu'za nemanize. \v 10 Hanki ve bulimakao afuzmimo'a mofavrea eri fore huvava nehigeno, a' bulimakao afutamimo'za anentara kase kuntrara nosaze. \v 11 Hanki mofavrezmimo'za sipisipi afumo'za kevure kevure vanoma nehazaza hu'za magopi kiza zokagora hu'za nemanizageno, neonse mofavreramimo'za musenkasea hu'za avoa hage'za vano nehaze. \v 12 Zamagra tambarini nehe'za hapue nehaza zavenane nehe'za zagamera nehaze. Ana nehu'za konkena nere'za, musenkasena hu'naze. \v 13 Nomani'zazmifina knare hu'za manime nevu'za zamarimpa frune fri'za nevaze. \p \v 14 Hagi havi avu'ava'ma nehaza vahe'mo'za Anumzamofonkura amanage hu'za nehaze, Kagri kavukva'ma huzankura, tavesra nehianki tatrenka vuo hu'za nehaze. \v 15 Marerirfa Anumza nera Agra iza mani'nenigeta ke'a antahigahune. Hanki Agritegama nunumuma hanunana, Agra na'a knare zana hurantegahie? \v 16 Hagi zamagrama antahi'zana tagra'a hankavere maka zana nehune hu'za zamagesa nentahize. Hianagi e'inahu antahintahima havi vahe'mo'zama namiza antahi'zana amagera onte'na, afete manigahue. \v 17 Hagi kefo avu'ava'ma nehaza vahera Anumzamo'a ame hunora zamahe ofri zamatrege'za mani'ne'za ozafare'za nefrize. Hagi zamagra mago hazenke e'ori amne nemanize. Hanki Anumzamo'a ana kefo vahe'mokizmigura arimpa ahezmanteno knazana nozamie. \v 18 Hagi zamagrira zaho'mo'ma hagage tra'zama erianknara huge, hanave zahomo witi hona eri hareno vianknara nosio? \v 19 Hagi tamagra huta, Anumzamo kumima nehaza vahe'mokizmi mofavreramina knazana zamigahie huta nehaze. Hianagi nagrama nehuana kumi'ma hu'ne'nia vahe knazana Anumzamo zami'nige'za fatgoma huno refkoma hania zana antahi ani hanaze hu'na nentahue. \v 20 Ana vahetamina zamatrenke'za Hihamu'ane Anumzamo'ma zamazeri havizama hania zana zamagra zamavufinti nege'za, arimpama ahezmantenia zana zamagra zamavate keho. \v 21 Na'ankure zamagrama fri'zama vanu'za, naga'zmire'ma fore'ma hania zankura zamagesa ontahigahaze. \p \v 22 Hianagi mago vahe'mo'a Anumzamofona rempi humigara osu'ne. Na'ankure Agra marerirfa vahe'enena refko hunezmante. \v 23 Hanki mago'a vahe'mo'za miko zama nehaza zamo'a knare nehige'za muse hu'za mani'neza nefrize. \v 24 Hagi mago'a vahe'mofona zamavufagamo'a knare hige'za hankave vahe mani'ne'za nefrize. \v 25 Hagi mago'a vahera zamunte omanege'za nomani'za zmimo'a amuho hige'za knare osu nomani'zampi mani'ne'za nefrize. \v 26 Hianagi knare nomani'zampima mani'neno fria vahe'ene, amunte omne nomani'zante'ma mani'neno fria vahe'enena mago zahu huno mopafi asezmantegeno hagirafamo zamavufaga nene. \v 27 Hanki kagrama nentahina antahintahia nagra antahi'noe. Nagri'ma nazeri haviza hunaku'ma oku'ama retro'ma nehana antahintahia nagra antahi'noe. \v 28 Na'ankure kagra hunka, inantega ugagota kva vahe'mofo nona me'ne hunka nehunka, inantega kefo avu'ava'ma nehaza vahe'ma nemaniza seli nona me'ne? hunka nehane. \v 29 Hianagi karankama vanoma nehaza vahe zamantahigege'za tamage nanekea kasamiho. \v 30 Kefo zamavu'zmava'ma nehaza veamo'za hazenke zama ne-ege'za hazenkea e'norizanki amne nemanize. \v 31 Hagi mago vahe'mo'a amatera huhaviza huzmanteno havi avu'ava'zama nehaza zantera nona hunozmante. \v 32 Hagi ana vahe'ma frizage'zama eri'za ome asezmantage'za sondia vahe'mo'za matimati zamirera kegava hute'za nemanize. \v 33 Hagi ana vahe'ma asentenaku'ma eri'za nevazageno'a, tusi'a vahekrerfamo'za zamavariri'za matitega nevaze. Rama'a vahe'mo'za antahinemi'za negazageno vogisi'amo'a kerifina uneramigeno, mopa ragana atrazageno uneramie. \v 34 Hanki inankna huno kagesama ontahi kema nehana kemo'a naza huno nazeri knarera hugahie? Mika nanekema hana kemo'a amnezankna hie! \c 22 \s Jopuma hu'nea kere Elifasi'a nona huno agra'a antahintahi asami'nea naneke \p \v 1 Hanki anante Temani kumateti ne' Elifasi'a amanage huno Jopuna kenona hunte'ne. \v 2 Magore huno ama mopafi vahe'mo'a Anumzamofona aza osugahie. Ana nehanigeno, knare antahi'zane vahe'mo'a agra'a aza hugahianagi, Anumzamofona aza osugahie. \v 3 Kagrama fatgo kavukva'ma hanana zamo'a Hankavenentake Anumzamofo avurera amne zankna nehanigeno, knare kavukva'ma hnana zamo'a, Anumzamofona aza osugahie. \v 4 Hagi kagrama Anumzamofo agorga nemaninka, mono'ma hunentanana amanahu knazana atregeno kazeri havizana nehuno keaga huganteresino? \v 5 I'o kagra rama'a kumi hunka nevankeno kumikamo'a hihi huno mareri'nea agafare Anumzamo'a keaga hunegante. \v 6 Hagi roneka'amo'za kagripinti'ma zagoma nofi hunaku'ma hazagenka, zagoni'ma eme nenamita ete erisaze nehunka kukena'zamia erintanke'za zamavufaga zamavapako vu'naze. \v 7 Ana nehunka tinku'ma nehaza vahera tina nozaminka, zamagaku'ma nehaza vahera ne'zana ozami'nane. \v 8 Kagrama kagesa antahi'nana, hankave vahe'mo'zage'za mopa eri nafa'a nehazage'za, mopama eriga vahe'mo'zage enerize hunka kagesa nentahine. \v 9 Kento a'nanemo'zama zamazama hananegu'ma kagrite'ma ne-azana zamatranke'za amne nevazagenka, megusa mofavre nagazmia zamazeri haviza nehane. \v 10 E'ina hu'negu menina hazenke zamo'a kukomo hiaza huno, maka asoparega kazeri kagigenka mani'nankeno antri hanaza huno koro'zamo'a kagrite ne-e. \v 11 E'ina agafare hanizamo'a kavua rehani higenka nonkankeno, ti hageno refiteaza huno knazamo'a, kagrira rufitenegante. \p \v 12 Hianagi menina Jopuga antahio, Anumzana rankrerfa hu'nea Anumzankino amunagamuma me'nea hanafitamina zamagatereno amenagame monafi nemanie. \v 13 Hianagi kagra amanage hunka nehane, nagrama nehua navu'nava zana inankna huno Anumzamo'a keno antahino nehie? Agra haninentake hampompi mani'neankino inankna huno tage amara huno nerageno, refkora huno tagegahie? \v 14 Tapa hampomo Anumzamofo avurera anteso higeno norage. Ana nehigeno agra monamofona agatereno onaga'a vano nehuno norage. \v 15 Hanki Jopuga antahio, ko'ma kumi vahe'mo'zama hu'naza zamavu'zmava nehunka zamage ante'za nehampi? \v 16 Nozamima azeri oti'zama ki'naza tra'ma timo hageno erino viankna huno ana kumi'ma nehaza vahera tavava ozafa ore'ne'za kasefa vahe mani'neza frigahaze. \v 17 Anage nehu'za Hankavenentake Anumzamo'a na'a hurantegahie. Tatarenka vuo hu'za nehaze. \v 18 Anage nehazanagi e'i ana Anumzamoke nozamifina knare'nare fenozana eri antevi tezmante'ne. E'ina hu'negu kefo zamavu'zamava'ma nehaza vahe'mo'zama nentahi'za antahintahia nagra ovaririgahue. \v 19 Kefo avu'ava zama nehaza vahe'ma Anumzamo'ma zamazeri havizama hige'zama, fatgo avu'ava'zama nehaza vahe'mo'za nezamage'za muse nehaze. Ana nehanage'za ke'zami omne vahe'mo'zama nezamage'za zamagiza regahaze. \v 20 Ana nehu'za, anage hugahaze, ha' vahetimofona tamagerfa hu'za zamazeri haviza nehazageno, tevemo fenozamia tefanane hie hu'za hugahaze. \p \v 21 Hagi Jopuga menina Anumzamofonte kagraka'a anteraminka nemaninka, kasunku hunka Agrane kea eri fatgo nehunka krimpa fru hunka manio. E'inama hanankeno'a, nomani zanka'afina maka zamo'a knare hugahie. \v 22 Amama kavumaro'ma antekema kasamuana antahiso'e nehunka, kagu'afi erintegeno meno. \v 23 Hanki kagrama ete rukrahe hunka Hankavenentake Anumzamofonte'ma esnankeno'a, maka knazanka'a eri netreno ete nomani'zanka'a eri so'e hugantegahie. E'ina hu'negu menina nomanizankafima kefo kavukva zama me'neniana eri atro. \v 24 Ana nehunka goligu'ma kavesikavesi'ma nehana zana netrenka, knare zantfama hu'nea golima Ofiri mopafinti'ma eri'nana golia atregeno havemoke'ma hu'nea tinkagomupi vino. \v 25 Ana nehunka atregeno Hankavenentake Anumzamo goli ka'agnara huno nemanino, knare zantfama hu'nea silvagnara huno manino. \v 26 Anama hanigenka kagra Hankavenentake Anumzamofona tusi muse hunentenka, kesga hunka Anumzamofona antahimigahane. \v 27 Kagra Anumzamofontega nunamuna hanankeno, nunamunka'a antahi kamigahie. Ana nehanigenka kagrama huvempama hu'nana keka'a amage antegahane. \v 28 Kagrama nazano hunaku'ma kagesama nentahinka anazama tro'ma hnana zamo'a knare zanke nehanigeno, kama vanana kampina tavi'mo remsa huganteno vugahie. \v 29 Hanki mago'a vahe'mo'zama knafima mani'nesnagenka kagrama hunka, zamaza huo hunkama hanankeno'a, Anumzamo'a zamagu'vazigahie. \v 30 Kumi'ma nehaza vahe'enena Anumzamo'a zamagu vazigahie. Na'ankure kagrama Anumzamofo avure'ma agruma hunka mani'nana zanku huno zamagura vazigahie. \c 23 \s Jopu'ma Elifasi kere'ma kenona hu'nea naneke \p \v 1 Hanki Jopu'a amanage huno kenona hu'ne. \v 2 Nagrira menina mani'zanimo'a amuho nehige'na keha regahuanki'na, rentarako hune'na karagira orugahue. \v 3 Anumzamo'ma mani'nea kuma'ma nagrama ke'noresina, Agrama mani'nea kumapi menina vusine. \v 4 Anama hute'na kegagani'a Agri avure eri'na vute'na, nazama huno keagani'ma refko huno antahinogura kehara ome husine. \v 5 Anama hute'na keaganire'ma nonama huno keagama nasamisnia nanekea antahi ama' huresine. \v 6 Anumzamo'a Agra tusi'a hankave'areti hara renanteno, nazeri havizana hugahifi? I'o anara osu nagri nanekerera agesa ante'neno antahi so'e hisine. \v 7 Hagi nagrama fatgo vahe'ma mani'nenugeno refko huno nenageno, Agrama hazenkea omane'ne hanige'na mani vava hu'na vusine. \v 8 Zage hanati kaziga hake'na vuanagi onke'noe. Zage fre kaziga hake'na vuanagi Anumzamofona onke'noe. \v 9 Noti kaziga hake'na vu'noanagi, Anumzamo'a fraki'nege'na onke'noe. Sauti kaziga hake'na vu'noanagi navumo'a onketfa hu'ne. \v 10 Hianagi nagrama kama vanoma huana, nageno antahino hu'ne. Ana hu'neankino renaheno'ma kesanige'na, tevefima golima krazageno avusesema hiaza hugahue. \v 11 Na'ankure maka zupa nagra Anumzamofo kante nagia rente'na vano nehu'na, Agri avu'ava'za amage nente'na, ru kantera vugantigma nosue. \v 12 Anumzamofo kasegea namefira huomi'na amage ante'noe. Ana nehu'na ne'zama hiaza hu'na naneke'a erintogeno nagu'afi me'ne. \v 13 Hianagi Agrake Anumzana mani'neankino nazano hunaku'ma haniazana amne hanigeno, mago vahe'mo'a retro'ma hania antahintahi'a eri otregahie. \v 14 Ana hu'neankino nazano nagrite'ma tro hugahue huno antahintahima hu'nesniazana amne hugahie. Na'ankure nagri'ma hunantesiazana rama'a zantami retro hunte'neankino, Agrake keno antahino hu'ne. \v 15 Ana hu'neanki'na menina Agri avurera tusi nahirahi nerege'na, Agri hankavegu'ma nagesama nentahi'na tusi koro nehue. \v 16 Anumzamo'a maka hankaveni'a eri netreno, Hankavenentake Anumzamo'a Agra nazeri koro nagesa hu'ne. \v 17 Hanizamo eme nazeri kagige'na hanizampi havizantfa hu'na mani'noanagi, kea tagane'na omanigahue. \c 24 \s Jopu'ma Anumzamofo antahige'nea naneke \p \v 1 Nahigeno Hanavenentake Anumzamo'a keagama refko hukna huhampri onte'nesniane? Ana hu'nege'za Agri'ma amage'manentaza vahe'mo'za ana knama kesagura amnefina avega ante'za mani'nazageno amne zanknara nehie? \v 2 Kefo avu'ava'zama nehaza vahe'mo'za havige hu'za vahe mopa hanarenakura, kanagi kana eri kasi ogantu'a nente'za, sipisipi afutamina musufase'za zamagra afu kevufi eri havia nehaze. \v 3 Megusa mofavreramina rezmatga hu'za donki afuzamia nevre'za, nofi'ma hu'nazana vahe'mo'za eme neramita erisaze nehu'za, kento a'nemokizmi bulimakao afura avre'za nevaze. \v 4 Ana nehu'za zamunte omane vahera kama nevazafintira amanefi zamaretufe netraze. Ana hazage'za zamunte omne ana vahe'mokizmi zamagoro hu'za ome fra'nekize. \v 5 Ka'ma kokampi afi donki afu'mo hiaza hu'za, zamunte omane vahe'mo'za makazupa ne'zankura hakevava nehu'za, mofavre'zamimofoma zamisaza ne'zanku'enena nehakaze. \v 6 Vahe hozafinti ne'zana ome nehamre'za, havi avu'ava'ma nehaza vahe'mokizmi waini hozafinti waini raga neragi'za, mago'ama atre'nazama'a ome tagi vagare'naze. \v 7 Hagi zamavufagarera kukena omnege'za zasiku nehu'za kenagera mase'za vano nehu'za, mago'zana erigonofize. \v 8 Agonaregati'ma runo eanko'mo eme zamahe nefarige'za, noma manisaza zanku huge'za havegampi mani'za vano nehaze. \v 9 Kento a'nemokizmi zamasumpinti megusa mofavre nagara, eme zamavaresga hu'za nevu'za, nofi'ma hu'nazana ome paneseta ete ome zamavareta eho nehaze. \v 10 Hagi zamunte omne kukena zamavatera omnenege'za zamavapako vano nehu'za, vu'za hozafintira vahe ne'zana ome hamare'za eri nezamizanagi, zamagra'a zamagaku nehaze. \v 11 Zamagra olivimofo raga'ane, wainimofo raga'a regatiti hu'za tima'a e'nerizanagi, magore hu'za tima'a ne'za onkazageno zmanankemo'a tusiza huno hagage nehie. \v 12 Frinaku'ma karagi'ma neraza vahe'mokizmi zamageru'mo ran kumapintira ome ra hu'ne. Ana nehazage'za zamahe kuzafa'ma ante'naza vahe'mo'za zamazama hanaza vaheku zavira netaze. Hianagi Anumzamo'a zavi'ma netazazana antahizamino rukrahera huno nozamage. \p \v 13 Kefo zamavu zamava'ma nehaza vahe'mo'za masazamofona ha'renente'za, masazamofo kante'ma vu'zankura zamavesra nehige'za afete nemanize. \v 14 Nanterama zahufama masama osu'negeno'a, vahe'ma zamahe fri vahe'mo'za oti'za vu'za zamunte omne vahe'ene keonke zanku'ma atupa'ma nehaza vahera ome zamahe nefri'za, musufa vahekna hu'za kenagera vano nehu'za ke'onke'zana musufa nesaze. \v 15 Vere a'nanema zamazeri savari'ma nehaza vahe'mo'za avega ante'nazageno, zagemo'a tami nefarege'za amanage nehaze. Tavugosarera refite'nesnunke'za vahe'mo'za oragegahaze nehu'za, tavaravereti zamavugosarera ana'nekize. \v 16 Kumazafa vahe'mo'za kenage vano nehu'za, vahe'mokizmi nona anafe hu'za kumazafa nesaze. Ana nehu'za ferura zamavu nemase'za, masama hiama'a ke'za antahi'za nosaze. \v 17 Kenage'ma hanima kintrakoma hiana e'i zamagritera nantera nese. Ana nehige'za kenage'ma amanovazi'zama fore'ma huno vahe'ma zamazeri koro'ma nehia zana ke'za antahi'za hu'nazanki'za korora nosaze. \p \v 18 Hianagi timofo agremo'ma ame huno vagareaza hu'za fanane nehaze. Maka zama zamagrama ante'naza zamo'a kazusifi mesnige'za, zamagra'a ante'naza waini hozafinagi novaze. \v 19 Zagemo'ma aisima te ze'zema higeno kekokako'ma hu'nea mopafima ufreankna hu'za kumi'ma nehaza vahera fri vahe kuma'mo zamazeri nakrinige'za frigahaze. \v 20 Ana hina kasema zamante'naza vahera anta'zmimo'za antahi ozamigahaze. Ana nehanageno zamavufagamo'a haganentake hanige'za kanintamimo'za nenesage'za, vahe'mo'za mago'enena antahi ozamigahaze. Kumi'ma nehaza vahe'mo'za zahoko tuno zafa eri hantagiankna hu'za tami'za masegahaze. \v 21 Kumi'ma nehaza vahe'mo'za mofavrema kase onte'naza naravo a'nea rezmatga hu'za keonke'zazmia eneri'za, kento a'nenenema zamazama hu'zankura zamavesra nehaze. \v 22 Hianagi zago vahe'ma mani'za vahe'mo'za ra zamagima e'neri'za vahera Anumzamo'a Agra'a hankave'areti zamazeri netre. Ana vahe'mo'za maka zampina knare hu'za vugahazanagi, henka'a ome haviza hugahaze. \v 23 Anumzamo'a zamatrenigeno mago zamo'a hazenkea ozamisnige'za, knare hu'za manigahaze. Hianagi Anumzamo'a maka'zama hazazampina avua anteno nezamage. \v 24 Hagi zamagra atupa knafi ra zamagia eri'za mani so'e hute'za, ruga'a vahe'ma fri'za nevazaza hu'za frigahaze. Ana hugahazankino witi ragamo'ma afu re'nege'zama kazinteti rukafari zankna hu'za frigahaze. \v 25 Nagrama havigema nehanugeno'a, iza nagrikura huno havige nehane hunora nazeri kori'sigeno, nagri nanekemo'a amne zanknara hugahie? \c 25 \s Bildati'ma nampa 3mofonte'ma Jopu kenona hunte'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Suha mopareti ne' Bildati'a amanage huno Jopuna kenona hunte'ne, \v 2 Anumzamo'a hankavenentake hu'neanki'za maka vahe'mo'za Agrikuke korora hugahaze. Ana hu'neankino maka zama monafima me'nea zantamina Agrake kegava hu'nege'za Agri avesi amage ante'za, mani fru hu'za nemanize. \v 3 Iza amuhara hu'nesnia vahe'mo monafima mani'naza sondia vahe'a hamparigara hu'ne? Hagi ama mopafintira ina vahe'moka hunka nagritera Agri masamo'a remsa hunonante hunka hugahane? \v 4 Inankna huno mopafi vahe'mo'a Anumzamofo avurera fatgoa huno nemanino, agrua huno manigahie? \v 5 Ikamo'ene hanafimo'za remsa hutfa hu'nazanagi, Anumzamofo avurera ana masamo'a rumsa osu'ne. \v 6 Tagra mopafi vahe'mota kaninkna huta hagirafagna hu'none. \c 26 \s Bildati kere'ma Jopu'ma kenona hunte'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Bildati'ma hia nanekerera Jopu'a amanage huno kenona hunte'ne, \v 2 Inankna hunka hankavezamima omne'nea vahera zamaza nehunka, zamagra'ama zamaza osuga vahera zamagura vazi'nane. \v 3 Kagra inankna hunka knare antahi'zama omne'nea vahe'mofona antahintahia neminka, oku'ma me'nea knare antahi'zanka'a erinte ama hane? \v 4 Ama ana knare antahintahi zanka'a igati eri'nane? Ana hu'nankeno iza avamu'mo kagri kagipina huvazino ama'na nanekea huamara nehie? \s Anumzamofo so'e zama'ama Jopu'ma erinte ama hu'nea naneke \p \v 5 Fri'naza vahe'mokizmi hankro'ma hagerimofo agu'afima nemaniza naga'mo'za Anumzamofonkura tusi koro nehazageno zamahirahi nere. \v 6 Fri vahe kumapima nemaniza vahe'mo'za Anumzamofo avurera frara oki amate mani'naze. Vahe'ma zamazeri havizama nehia kumapima me'nea zantamima Anumzamo'ma kenaku'ma hiana, mago zamo'a avurera anteso osu amate me'negeno nege. \v 7 Hanki noti kaziga me'nea mona anami kankamumpi tro huntegeno me'negeno, Anumzamo'a anami kankamumpi tro huntegeno mago'zamo'a azeoriaza me'ne. \v 8 Hanintirima huno antarakoma hu'nea hampompi Anumzamo'a ko tina eri ano vazintegeno me'ne. Hianagi knagura huno ana timo'a rufuragu vazinora evunoramie. \v 9 Ana nehuno hamponteti kini tra'a erirefitegeta nonkone. \v 10 Hagerimofo agofetura Anumzamo'a mago avame'zanteti isagana ante'ne. Ana hu'neankino ana isagamo hanine masanena refko hunezanante. \v 11 Anumzamo'ma monamofoma azeri konerigeno'a, monama tro huno regarinte'nea tra'mo'a torevare nehie. \v 12 Anumzamo'a hankave'areti higeno avunemanentea hagerimo'a, ome rurava nehe. Agra knare antahi'zanteti, hagerimofo agu'afima Rehapu'e nehazageno'ma nemania afi'zaga rehapanetie. \v 13 Anumzamo'ma asimu'ma antegeno'a, anamima me'nea monamo'a rumsa hutfaza nehie. Ana nehuno hagerimpima mani'neno vanoma nehia osifavea Agra azanuti ahe fri'ne. \v 14 Ama ana maka zama fore'ma hiana, Anumzamo'a hankave'areti tro'ma hu'nea zamofona, amne agema'a fore higeta kone. Hagi Agra menina sumi ke huno kea nehigeta nentahunanki, monagefinti'ma rankema huno'ma keagama hanigeta, inankna huta tagra antahi amara hugahune? \c 27 \s Jopu'a fatgo navu'nava hu'noe huno hu'nea naneke \p \v 1 Jopu'a mago'ene keaga'a amanage huno hu'ne, \v 2 tamagerfa huanki kasefa'ma huno mani'nea Hankavenentake Anumzamo'a, kankamuna onamino knare avu'avara hunonanteno, natrege'na tusi natazampi manue. \v 3 Menima kasefa'ma hu'na mani'ne'nama nasimu'ma nentoana, Anumzamo nasimura namige'na mani'noe. \v 4 Nagra havige nanekea nosu'na, havigea hu'na vahera revatga osugahue. \v 5 Hagi tamagrama nehaza nanekegura, tamage nehaze hu'na osugahue. Ana nehu'na kefo avu'ava zana osu'na, mani fatgo hu'na mani'nena frigahue. \v 6 Nagra fatgo navu'nava'ma nehua zana kegava hu'ne'na, ana avamenteke mani'na vugahue. Nagrama kasefa'ma hu'na mani'na vanuanknafina, kumi hu'noe hu'na antahintahi hakarea osugahue. \v 7 Nagri'ma ha'ma renenantaza vahera, kefo avu'ava'zama nehaza vahe'ma Anumzamo'ma zamazeri havizama nehiaza huno zamazeri haviza nehuno, nagri'ma zamefi hunenamiza vahera, kumi'ma nehaza vahe'ma zamazeri havizama nehiaza huno zamazeri haviza hugahie. \v 8 Hagi Anumzamofoma amage'ma nontaza vahera, amuha zazamia omanegahie. Ana hanigeno Anumzamo'a ana vahera zamahe fananehu vagaregahie. \v 9 Ana vahe'mofo avate'ma knazamo'ma esanigeno zavi'ma atesniana, Anumzamo'a antahi omigahifi? \v 10 E'i ana Hankavenentake Anumzamofona musena hunonte'za, Anumzamofontega nunamuna osugahaze. \v 11 Nagra menima rempima huramisuana, mago'zana eri frara okigahuanki, Anumzamofo hankave'a erinte ama hu'na tamasamigahue. \v 12 Ana hankave'a tamagra'a ko ke'naze. Hianagi na'a higeta amunte omane nanekea hantageta eri hakarea nehaze? \p \v 13 Kefo avu'ava'zama nehu'za, vahe'ma zamazeri havizama nehaza vahera, Hankavenentake Anumzamo'a miza zamia huhampri zamante'neanki'za erigahaze. \v 14 Ana rama'a mofavrea antegahazanagi, ana mofavre naga'zmia hapi zamahege, zamagaku hu'za frige hugahaze. \v 15 Hagi mago'ama ofri'ma manisaza vahera, ruzahu ruzahu krimo zamahe frisnige'za, kento a'nane nagazmimo'za ana vahekura zamasunkura hu'za zavira otegahaze. \v 16 Kefo zamavu'zamava'ma nehaza vahe'mo'za rama'a zago eri atru nehu'za, kukenanena rama'a eri tru hanageno hihi huno marerigahianagi, \v 17 fatgo zamavu'zmava'ma nehaza vahe'mo'za ana kukena eri nehankresnage'za, ke'zami omne vahe'mo'za ana vahe'mokizmi zagoa refko hu'za erigahaze. \v 18 Kefo zamavu'zmava'ma nehaza vahe'mo'zama noma kisazana, pamponkemofo nomo'ma hiaza huno hankave'a omane no negi'za, mani'ne'za hozama kvama hanazana tona no kizankna hu'za nona kigahaze. \v 19 Kumi'ma nehaza vahe'mo'zama nozamifima masazana zago vahekna hu'za nemasaze. Hianagi mase'nafinti'ma oti'zama kazana, maka fenozamimo'a igafi freno omnetfa nehie. \v 20 Timo'ma hageno eaza huno, hazenke zamo'a eno eme zamavareno fregahie. \v 21 Zage fre kazigati zaho'mo eme zamazeri komenkame huno zamavaresga huno fresnige'za, ko'ma mani'naza nonkumatera omanigahaze. \v 22 Ana zahomo'a ana vahekura asunkura huozmanteno zamazeri haviza hanige'za, ana zahomofo hankavegu koro nehu'za zamagare'za fregahaze. \v 23 Hianagi maka vahe'mo'zama ana zama fore haniaza nege'za, zamaza rupro nehu'za tusi zamagiza regahaze. \c 28 \s Jopu'a ama mopafi feno zanku keaga hu'nea naneke \p \v 1 Vahe'mo'za mopafinti silva kafi'za e'neri'za, golia tevefi kre'za erigru hu'za e'nerize. \v 2 Ainia mopafinti kafi'za eneri'za, have krefrage'za kopa e'nerize. \v 3 Mopa agu'ama golima me'nea havegu'ma nehakaza vahe'mo'za ofenkame hanintirima hu'neama'afi tavi tagizageno remasa hu'nege'za, tavi masare ana haveramina hake'za e'nerize. \v 4 Ana vahe'mo'za mopa agu'afina vahe'ma ovu'are keria kafi'za ufrete'za, ana kerifina nofite urami'za ihimareaza hu'za vute ete nehu'za eri'zana e'nerize. \v 5 Hagi mopamofo agofetura vahe'mo'za hoza eri'za nentaze. Hianagi mopamofo agu'afina goligu'ma nehakraza, tusi teve hanavazi'za haveramina kre nefragazageno tevemo'a tusi amuho huno mopa temara'mra nehie. \v 6 Anampinti'ma e'nerizana zago'amo'ma marerisa havema safaema nehaza have e'neri'za, golima me'nea mopanena kafi'za e'nerize. \v 7 Goligu'ma nehakraza vahe'mo'zama ana kerifima unefraza kana oku'a me'nege'za, namamo'zane tumpamo'zanena zamavua onke'naze. \v 8 Ana nehazage'za zamavufaga rama nehaza afi zaga kfamo'za anankerifina zamagia rente'za vano nosazage'za, laioni mo'zanena anankerifina zamagaka renontaze. \v 9 Goli eri'zama e'neriza vahe'mo'za kazinkazima hu'nea haveramina ru frage mafrage hunetre'za, agona kafi'za eri ankrinesaze. \v 10 Ana vahe'mo'za haveramimpina kafi'za ufre'za, zago'amo'ma marerisa haveramina ke'za e'nerize. \v 11 Anama nehu'za ana vahe'mo'za mopa kafi'za tima agafama huno'ma ne-eama'a renkaninere'za marerisa zantamima oku'ama fraki'nea zana erinte ama' nehaze. \s Knare antahi'zama hakeno eri'zanku hu'nea naneke \p \v 12 Hianagi vahe'mo'za knare antahi'zana igati ome e'neri'za, ama' antahi'zana igati ome e'nerize? \v 13 Mago vahe'mo'e huno knare antahi'zane, ama' antahi'zama eri kumara keno antahinora osu'ne. Na'ankure ama mopafima nemaniza vahe amu'nompina knare antahi'zane, ama' antahi'zana onketfa hugahane. \v 14 Ra hagerimo'a huno, nagranena omani'ne nehanigeno, amefenkame mopa agu'afima me'nea tirumo'enena huno nagranena omani'ne huno hugahie \v 15 Knare antahi'zane, ama' antahi'zamofo mizama'amo'a rugatere'neankita, golireti'ene silvaretira miza osugahune. \v 16 Ofiri mopafinti'ma eri'naza golimofo mizama'ane, zago'amo'ma marerisa haverarena, Oniksine Safaema nehaza havemofo mizama'a agatere'ne. \v 17 Knare antahi'zamo'a golimofo mizane kritoraisie nehaza havemofo mizama'a agatere'ne. Ana hu'neankino goliretike'ma tro'ma hu'nesnia zanteti'enena, knare antahi'zana miza osegahie. \v 18 Hagi hagerimpima kororiema nehaza zama me'nea zanteti'ene, zago'amo'ma marerisa havema Jaspema nehaza haveretira miza osegahane. E'ina hu'neankino knare antahi'zamo'a periema nehaza zamofo mizanena agatere'ne. \v 19 Hagi zago'amo'ma marerisa havema topasiema nehaza havema Itiopia mopareti'ma eri'naza havemofona, knare antahi'zamo'a agatere'ne. E'ina hu'neankino knare antahi'zamo'a hentofaza huno agruma hu'nea golia agatere'ne. \v 20 E'ina hu'neankita, knare antahi'zamo'a igati ne-e? Hagi ama' antahi'zana inantega me'nesnigeta kegahune? \v 21 Mika zagamofo avurera knare antahi'zamo'a frakino me'neankino, knare avurgama hunte'negenoma anamifima hareno vanoma nehania namamo'enena onkegahie. \v 22 Fri vahe kumamo'ene vahe'ma zamazeri havizama hu kumamokea huke, knare antahi'zama hakeno ke kumara me'ne hazageta zaho kea antahino'e. \v 23 Knare antahi'zama eri kana Anumzamo Agrake keno antahino hu'ne. Ana hu'neankinka igati knare antahi'zana erighane. Anumzamo agrake antahi'ne. \v 24 Na'ankure maka zama ama mopamofo agofetu'ma me'nea zantamina Anumzamo'a keharu huno negeno, monamofo fenka kazigama me'nea zantamina nege. \v 25 Anumzamo'a zaho'mofona zaho'ma erisnia hankave'a avamente refko huno nemino, hampompima me'neno ko'ma arania zana tina, avamente refko huno Anumzamo'a ante'ne. \v 26 Ko'ene kopsi'nanena e'ikante megaha'e huno Anumzamo'a kasege retro hunte'negene ana kante amage nenta'e. \v 27 Hagi ana'ma huteno'a Anumzamo'a knare antahi'zama rezagane so'e huno keno erinte fatgo nehuno, knare huno me'ne huno nehie. \v 28 Ana nehuno Anumzamo'a amanage huno vahe'motagura hu'ne, Ra Anumzamofoma koro'ma huntezana, knare antahi'zana megeno, havi avu'ava zamofoma amefi'ma humisnanana, ama' antahi'zana erigahane hu'ne. \c 29 \s Jopu'ma ko'ma knare nomani'zama mani'nea zanku hu'nea naneke \p \v 1 Jopu'a mago'ene keaga'a amanage huno hu'ne, \v 2 Ko'ma evia kafuramimpine ikampinema Anumzamo'ma knare huno kegavama hunantege'nama mani'na e'noaza hu'na, manisuegu antahintahia nehue. \v 3 Anumzamo agra nasenirera tavira remsa hunentege'na, mago zankura nagesa ontahi knare hu'na vu'noe. \v 4 Hagi ko'ma maka zamo'ma knare'ma higenama mani'noa knafina, nagrite'ene naga'ni'arera Anumzamo'a taragoteno knare aroneni'a mani'nege'na ke'noe. \v 5 Hankavenentake Anumzamo'ma nagranema taragotenoma mani'nea knafina, mofavre naganimo'za nagri tava'onte mani'naze. \v 6 Ana nehazage'na bulimakao afu zaga'nifintira ami rina rama'a nerati'na, olivi hozanifintira rama'a olivi raga tagite'na, masavena reratina rama'a erugeno viteno tima eviaza hu'ne. \v 7 Hagi korapara nagra ugota kva vahe mani'ne'na, rankumamofo kafante'ma keagama refkohu knazupa, zamagima me'nea vahe'mo'zama trate'ma unemanizage'na nagranena tra'nire umani'noe. \v 8 Kasefa vahe'ma nagrama neoge'zama nenage'za, mani kantugma nehu'za kankamuna nami'naze. Ana nehazage'za ozafanafa naga'mo'za, antahinenami'za oti'ne'za nenagazage'na vu'noe. \v 9 Kva vahe'mo'zama keagama nehazaretira nagrama neoge'zama nenage'za, kea osu mani'ne'za zamazanteti zamagitera rehamunki'naze. \v 10 Ran kumate'ma ugagota hu'za kegavama hu'naza kva vahera, zamagefunamo'a marerino zmavagunafare akamrege'za kea osu zamagira hamunki'za mani'naze. \p \v 11 Hagi nagrama keagama nehuge'zama antahi'za vahe'mo'za hu muse hunenantage'za, keagama nehuge'za nagaza vahe'mo'zanena knare keaga hunami'naze. \v 12 Na'ankure zamunte omane vahe'ene megusa mofavre naga'mo'zama, taza huo hu'za kema hazage'na, nagra zamaza hu'noe. \v 13 Amuha zazamima omanea vahera zamaza nehuge'za, nagrira husga hunante'naze. Ana nehu'na kento a'nanea zamaza nehuge'za tusi muse hu'naze. \v 14 Maka zama hu'noana fatgo kazigatike hu'noe. Ana nehugeno fatgo navu'nava zamo'a za'za kukenama antaninogeno'ma hiaza huno rufitenante'ne. Hagi fatgoma huno refkohu avu'ava'zamo'a, pristi vahe'mo'zama nentani'za kankrikna huno nasenirera me'ne. \v 15 Zamavuma asuhu'nea vahera kana zamaveri nehu'na, zamagiama haviza hu'nea vahera zamaza huge'za kana vu'naze. \v 16 Zamunte omane vahe'mokizmia nafa zamigna nehu'na, ke'na antahi'nama osu'noa vahe'ma keagafima otizage'na, zamaza hu'na keaga eri ante fatgo hu'noe. \v 17 Anumzamofoma amage onte vahe'mo'zama vahe'ma zamazeri havizama hazage'na, ana vahera zamagemazampa ru tavegri'na, zamagipintira eri vari'noe. \v 18 Nagrama antahuana, tamagerfa hu'na ama mopafina zazate musenkasea hu'na mani'na vute'na ome ozafa re'na frigahue hu'na nagesa antahi'noe. \v 19 Hagi zafamofo rafu'namo ofenkame uramino mopa agu'afinti ti anivazu higeno ani'namo tretre hiaza nehigeno atako'mo aninare runteankna hige'na nagra korapara mani'noane. \v 20 Nagri'ma ko'ma knare nagima nami'naza zamo'a nagripina amne kasefa huno me'ne. Ana nehige'na maka zupa kasefa hankavea erivava hu'na nevue. \v 21 Nagrama antahintahima vahe'mokizmima nezamuge'za, maka vahe'mo'za akohe'za mani'neza, nagri nanekea antahi'naze. \v 22 Hagi nagrama keagama huvagama retogeno'a, mago'mo'e huno nagri kerera antemino keaga osu'ne. Na'ankure nagrama hua nanekea antahiso'e hu'nagu anara hu'naze. \v 23 Vahe'mo'za komaranigu'ma avegama ante'nazageno koma rige'zama musema nehazankna hu'za, nagri nanekema antahi'zankura tusiza huno zamavesi'ne. Ana hige'za za'za knama ko'ma oru'nereti'ma ko'ma rigeno'ma maka zamofo ani'namo'ma muse nehuno ani'na eri mareankna hu'za nagri nanekea muse hu'za eri'naze. \v 24 Hagi vahe'mo'zama antahintahi hakarema nehu'za mani'nazage'na, kiza renezami'na knare navugosa huzami'noe. E'inama hua kazigati zamarimpa zamazeri hankaveti'noe. \v 25 Nagra kva vahezmi mani'ne'na, e'ina hiho, amana hiho hu'na vahera zamazeri ante fatgo nehu'na, mago kini ne'mo sondia vahe'amofo amu'nompi nemaniaza nehu'na, zavi'ma ataza vahera zamazeri tagane vahekna hu'noe. \c 30 \s Jopu'a azeri agazema hu'naza zanku hu'nea naneke \p \v 1 Hianagi menina kasefa vahe'mo'za kiza zokago ke hunenante'za huhaviza hunante'naze. Ana kasefa vahe'mokizmi zamafahe'za nagri sipisipima kegavama nehaza kraramina zamagra kegava hugara osu'naze. \v 2 Hagi nagrama zamagoana hankave'zamia omane'neanki'za nagrira e'za eme naza hugara osu'naze. Na'ankure hankavezmimo'a hago zamagripintira vagare'ne. \v 3 Ana vahe'mokizmia zamunte omanege'za, zamagaku nehu'za atre'za vu'za vahe omani ka'ma kokampi umani'ne'za, kenagera ne'zankura hake'za vano hu'naze. \v 4 Ana nehu'za trazampintira aka tra'zana hu'za nene'za, brumu zafamofo rafu'na'anena eri tasagi hu'za ne'naze. \v 5 Ana vahera kumapintira zamahe kasopenetre'za, kumzufa vaheku'ma nehazaza hu'za kezatizmante'naze. \v 6 Ana'ma hazage'za vu'za, tinkagomupine muri kampine, have kampine umani'naze. \v 7 Anantegama umani'ne'za trazampi vano nehu'za, donki afu'mo'zama nehazaza hu'za ana trazampina eri tru hu'za mani'ne'za krafage hu'naze. \v 8 Hagi ana vahera zamagia omaneno neginagi vahe mani'nazanki'za zamahe kasopazage'za fre'naze. \v 9 Hagi ana vahe'mokizmi mofavre naga'mo'za, nagirevare zagamera nehu'za, huhaviza hunante'naze. Ana nehu'za nagrikura kiza zokago ke hunante'za, nazeri nagaze hu'naze. \v 10 Nagra zamagri zamavurera mago havi zaga manuge'za zamefi hunenami'za, nagritera erava'o nosu'za, navufi zamavetu ahenante'naze. \v 11 Ati karima reragareaza huno Anumzamo'a knaza namino nazeri ante ravahege'za, nazano hunante'naku'ma haza zana amne hu'naze. \v 12 Hazenke zama nehaza kasefa vahe'mo'za nazantmaga kazigatira oti'za, narotago hazage'na fre'na vano nehuge'za, kama vanufina krifu eme anaginte'naze. \v 13 Nagri'ma nazeri haviza nehu'za keonke'zama eri kazigati maka zana nehu'za, kama nevufina eme rehiza nehu'za, zamagrama antahi'zana agri'ma azahu vahera omani'ne hu'za nehaze. \v 14 Nagri'ma ha'ma hunantenaku'ma e'nazana vahe'mo'za, maka kazigati ankariserami'za e'za eme nazeri haviza hu'naze. \v 15 Ana hige'na menina tusi koro nehugeno, zaho'mo hampo erino viaza huno knare nagima e'neruazane fenozaninena erino vu'ne. \v 16 Hagi nagra menina hago fri'za nehugeno, natazamo'a maka zupa nazeri haviza nehie. \v 17 Kenagera zaferinanimo'a tusi nata negrigeno, ana natazamo'a naterenora novie. \v 18 Anumzamo'a hankavenentake azantetira kukenagna huno rufitenante'ne. Ana hu'neno azantetira za'za kukenama antaninoa kenamofo nananke kama'are azerino nanankena nazeri pro hu'za nehie. \v 19 Ana huteno hapapi matevuno natrege'na, kugusopagna nehu'na tanefakna hu'noe. \v 20 Ana hige'na naza hananegu Anumzamoka kagritega krafagea hu'noanagi, keni'arera nona osu'nane. Ana nehunka kagri kavure oti'noanagi, nagrira kamefi hunami'nane. \v 21 Kagra karimpa ahenenantenka, hankavenentake kazanteti nazeri haviza nehane. \v 22 Kagra kagigagi zaho atrankeno eno eme nazeri sga huno nefregenka, kagra ununko atrankeno eno eme nazeri haviza hu'ne. \v 23 Ana'ma nehanke'na nagrama antahuana, kagra nahe fritenka hunantesnanke'na maka vahe'mo'zama fri'za nevaza kumatega vugahue hu'na nagesa antahi'noe. \v 24 Hagi mago vahe'mo'ma knafima mani'neno'ma azahu zanku'ma krafama nehanigeno'a, tamagerfa huno mago'mo azana anteno aza hugahie. \v 25 Nagrama ko'ma knare hu'na mani'ne'na, knazampima mani'za vahekura zavira atenezmante'na, zamunte omane vahekura nagu'afina tusiza hu'na keke huzmante'noe. \v 26 Hianagi nagritera knare'za fore hanie hu'nama amuha'ma hu'noa zana forera osigeno, kefo zamo nagritera ne-egeno, tavi masagu'ma avegama ante'noana omegeno hanizamo e'ne. \v 27 Nagu'amo'a hazenkefi manino ne-eno mani frua osu'ne. Ana higeno maka zupa natazamo nazeri havizantfa hu'ne. \v 28 Nagrira knazamo rentrako higena hanizampi vano nehu'na, tavira onke'noe. Ana nehu'na kuma amu'nompima vahe'ma vano nehazafi mani'ne'na, iza naza hugahieha nehu'na zavira ate'noe. \v 29 Ana nehu'na zavi'matoa nagerumo'a, afi kramo'ene za'za agempunane namagu'ma ostritiema nehaza namamo'enema krafama neha'aza hu'ne. \v 30 Navufgamo'a ru ko'nagifa nehegeno, zaferinanifintira tusi amuho nehuno teve rukaru hu'ne. \v 31 Nagra hapue nehaza zavena nehe'na, nasunku zagamera nehu'na, konkena nere'na zavi zagamera hu'noe. \c 31 \s Jopu'a fatgoma huno mani'nea zanku huama hu'nea naneke \p \v 1 Hanki nagrama navuma kezani'afima mago huvempa kema hu'noana, mago mofa'ma negesuna havi antahintahia e'orisnue hu'na huvempa hu'noe. \v 2 E'inahu havi avu'ava'zama hanugeno'a, manisgama hu'nea Hankavenentake Anumzamo'a ana havi avu'ava zanirera havi mizana namigahie. \v 3 Havizama hu'za refkoma hu so'ema nosaza vahera Anumzamo'a knaza nezamino, kumi'ma haza vahetera hazenkeza atregeno ne-e. \v 4 Ana nehuno maka zama hua zampina Anumzamo'a avua anteno nenageno, nagama rerakaure'na vuana nenage. \v 5 Nagra mago vahera havigea hu'na revataga nosu'na, havige zantera nagia re'na ovu'noe. \v 6 Atrenkeno Anumzamo'a navu'navazania erinteno, fatgoma huno refko'ma nehia sigerire negeno refko huno nageno. Na'ankure nagrama fatgo navu'nava zama nehuana Agrake keno antahino hu'ne. \v 7 Hagi Anumzamofo kama atre'na hazama negre'na, navumo kea zante'ma havi antahintahima hu'na kumi'ma hu'nesnua kumiro, mago'a kumi'enema hu'nesnuana, \v 8 atrenkeno nagrama hankre'nesnua ne'zana, ru vahe'mo'za vasage'za neho. Hagi nagrama hankre'nesnua avimzana eri tasagi hutreho. \v 9 Hagi mago a'ma nege'na havi antahintahima eri'nesnuano, tvaonire'ma nemanisnia ne'mofo a'ma nege'na kenunuma hu'nesanuana, \v 10 atrenkeno nagri a'mo'a ru vemofo a' nemanina, ru venenemo'za a'ni'a ante'za maseho. \v 11 Hagi nagra mago vemofo a'enema hazenkema hu'nesanuana, nagra'a tusi nagaze eri nami'noanki'na, ana kumi'ma hu'nesua zantera mizama'a nagra'a erigahue. \v 12 E'i ana kumi'mo'a, mago tevegna hu'neankino, tevava huno nevuno, teve kumapi vugahie. Ana hu'neankino ana maka'zama ante'noa zana, tevemo te fanene hugahie. \v 13 Hagi ko'ma nagri eri'za venenemozane a'nemo'zanema, knazamima eri'za neazage'nama, knazazamima e'orinesnuana, \v 14 inankna hu'na Anumzamofo avurera nagra keagafina otigahue? Inankna hunka eri'za vaheka'a kegava hu'nane huno Anumzamo'ma nagenokama hanige'na, na'ane hu'na kenona huntegahue? \v 15 Na'ankure Anumzamo'a Agrake nagri'ene eri'za vahe'ni'anena, antatimofo arimpafina tro hurante'ne. \v 16 Hagi zamunte omane vahe'mo'zama mago'a zanku'ma kema nehazage'na, i'ora osu'na amne nezami'na, kento a'nanemo'zama zamazama hanuegu'ma nagrite'ma zamavuma nentazage'na amne zamaza nehu'na, \v 17 nagragukera ontahi'noanki megusa mofavreramina, ne'zana refko hu'na zami'noe. \v 18 Nagra osi'ma mani'noregati'ma eno meninte'ma e'neana, megusa mofavre nagara nafa zamigna hu'na kegava hunezmante'na, kento a'nane nagara zamaza hu'na e'noe. \v 19 Hagi nonkumazmima omne vahe'ma kukenagu'ma atupa'ma nehazage'na, kukena nezami'na, mago'a zanku'ma atupa'ma nehaza vahera kukenane nakreku'enena zami'noe. \v 20 Ana nehu'na zamazeri amuhoma hanigu sipisipi azokateti'ma trohu'naza nakre kura zamuge'za antani'za amuhogu'ma nehu'za musema nehu'za, nagrira husga hunante'naze. \v 21 Hagi keaga refkohu ne'mo'a, nagri kaziga antegahie nehu'na, nagra keagafina oti'na megusa mofavre naga'ma keagama huzmantesnuana, \v 22 nazamo'a nazo'nafinti rutasagi huramigahie. \v 23 Na'ankure nagrama koro'ma nehuana, Anumzamo'a knazana atreni'geno eme nazeri haviza hugahie hu'na nentahue. Hagi Anumzamo'ma hankaveareti'ma nazeri havizama nehaniana, nagrira amuhazani'a omane'ne. \v 24 Hagi nagra zagofina amuha zani'a nonte'na, golimo'a naza hugahie hu'na namentintia nosue. \v 25 Nagra'a nazapinti'ma erifore hu'na ante'noa zago fenokura navufga erisga nosu'na, \v 26 monare'ma me'neno nerea zagere'ene ikamo'ma knare zantfama huno remsama nehige'na monora huonte'na, \v 27 e'i ana zantera mago narimpa hu'na monora hunonte'na, nzantetira zanahe'na antakora osu'noe. \v 28 Hanki nagrama anama hu'nesanuana kumi hu'noankino, kema refko'ma hunantesnia nemo'a knaza namigahie. Na'ankure onagamu monafinkama nemania Anumzamofontera havige hu'na eri fraki'nogu anara hugahie. \v 29 Hagi ha' vahe'nimo'zama knazampima mani'nazage'na nezamage'na, nagra musena nehu'na zamagizana ore'noe. \v 30 Ana nehu'na magore hu'na zamazeri haviza hu nanekea hu'na kumira nosu'na, havizama hunante'nazarera nona osu'noe. \v 31 Hagi nagri nompima nemaniza eri'za vahe'nimo'za hu'za, maka eri'za vahe'a ne'zana nezamino magore huno zamatrege'za amnea novaza ne' mani'ne hu'za nagrikura nehaze. \v 32 Nagra ozamageno'a vahe'ma nonire'ma azage'na magore hu'na zamatroge'za megira omase'nazanki, kahana anagi hagaro nehu'na, zamavare nompi antoge'za maka zupa mase'naze. \v 33 Mago'a vahe'mo'zama nehazaza hu'na kumi'ni'a nagu'afina eri frakinaku hu'noanagi, anara osu'noe. \v 34 Hagi rama'a vahe'mo'zama nenage'za, kiza zokago kema hunenantesage'za, naga'nimo'zama eme nasami'zankura korera hu'na nompina omani'noe. \v 35 Hagi nagra nagesama antahuana, nagrama nehuankema mago vahe'mo'ma agesama anteno antahiresina knare hisine. Nagra nazanko avona ama antoanki atre'nenkeno Hankavenentake Anumzamo negeno kenona hunanteno. Hagi mago vahe'mo'ma nagri'ma keagama hunantenaku'ma hanuno'a avompi krenteno. \v 36 Anama hanige'na muse nehu'na ana avona nazo'nare erigofi'na vano nehu'na, kini fetori'ma hiaza hu'na nasenire antanigahue. \v 37 Ana nehu'na kini vahe'mofo mofavremo'ma hiaza hu'na, Anumzamofo avuga uoti'na nagra'ama maka navu'nava zama hu'nesanuana ome eri ama hu'na asamigahue. \v 38 Hagi mopa'nimo'ma haviza hu'nane huno'ma keagama hunantenigeno, hoza tinkamo'a tusi zavi'netenigeno, \v 39 mago vahe'mofo hozafinti ne'za musufa sege, ana hozamofo nefa ahe frige'ma hu'nesanuana, \v 40 anama eri nafa'ama hu'nesanua mopafina witimo'a ohesianki ave've trazamoke hageno marenerisanigeno, amne tra'zamo balimofo nona erino hageno marerigahie. Ama ana nanekema huvagareteno'a, Jopua kea osu'ne. \c 32 \s Jopu'ma hiankere Elihu'a rimpa neheno kenona hunte'nea naneke \p \v 1 Jopuna 3'a rone'amo'za agri kere'ma ru'enema kenona hunte'zankura zamavaresra hu'naze. Na'ankure Jopu'ma agra'agu'ma huama huno, hazenkeni'a omane'neanki fatgo hu'na mani'noe huno'ma hu'nea zanku anara hu'naze. \v 2 Hianagi mago nehazave nera, Barakeli nemofokino agi'a Elihu'e. Ana hu'neankino agra Rami nagapinti nekino, Jopuna tusi arimpa ahente'ne. Na'ankure agrama agesama antahiana Anumzamo'a agri kumiku huno knazana nemianagi, nagafare Jopu'a huamara huno tamage hago kumi hu'nogeno Anumzamo'a knazana nenamie hunora nosie nehuno, Jopuna arimpa ahente'ne. \v 3 Ana nehuno Jopuna 3'a rone'a raminku'ene tusi arimpa ahezamante'ne. Na'ankure Jopu nanekere'ma kenona hunte so'ema nosu'za, Jopu'a hazenke hu'negeno Anumzamo'a knazana nemie hu'zama, hazenke'amofo agafama ke'za eri fore'ma osaza zanku anara hu'ne. \v 4 Elihu'a agra nehazave mani'negu huno kea osu mani'nege'za, Jopuna 3'a rone'amo'za zamagra ranra vaheki'za, Jopu'enena keaga vugote'za hu'naze. \v 5 Hianagi ana ranra naga'mo'zama Jopu nanekere'ma mago'enema kenona huontaza zankura, tusi arimpa ahe'ne. \v 6 Ana higeno Buzi kumateti ne' Barakeli nemofo Elihu'a amanage hu'ne, Nagra kasefa vahe manugeta tamagra ranra vahe mani'nazagu nagazegu nehu'na koro hu'na ke'nima huama huzankura ete azeri'noe. \v 7 Nagrama antahuana rama'a kafuma hu'naza vahe'mota knare antahi'zana huama hugahaze hu'noane. Na'ankure knare antahi'zamo'a e'inahu vahepinti ne-e. \v 8 Hianagi Anumzamo'a avamu'a huhu huvazigeno vahepina avamu'a mani'neankino, ana avamumo hige'za ama' antahi'zane vahera mani'naze. \v 9 Mago'a zupa ranra vahe'mo'za knare antahi'zana e'norizage'za, mago'a zupa kafuzmimo'ma rama'a hu'nea vahe'mo'za fatgo huno'ma refakohu avu'ava'zana antahi amara osu'naze. \v 10 E'ina hu'negu nagranena antahintahini'a Jopuga menina kasami'za huanki antahio. \v 11 Tamagrama keagama nehuta knare'nare antahintahima erinteta kema hugantugama hazankea, akohe'na mani'ne'na antahi'noe. \v 12 Nagra nagesama ante so'ema hune'na keagatamima antahufina, magomo'e huno Jopunkura havige hie hunora huama huonte'ne. Ana nehutma Jopu'ma hia nanekerera kenona huonte'naze. \v 13 Hagi tamagra amanage huta osiho, Jopuna agri knare antahi'zamo'a tagri antahi'zana agatereankino, agri kerera vahe'mo'a kenona huontesnianki, Anumzamoke kenona huntesie. \v 14 Jopu'a nagranena keaga osu'neanki tamagranenke keaga hu'ne. Hagi nagranema keagama hiresina, tamagrama kenonama huntazankna hu'na kenona huontosine. \v 15 Hagi tamagrira keagatamia omanegetma antahintahi hakare nehuta, Jopu'ma hia nanekerera kenona huonte'naze. \v 16 Hianagi tamagrama kenona osu, akoheta zazate'ma manizaza hu'na nagranena akohe'na manigahufi? I'o. \v 17 Nagranena antahintahini'a huama hu'na Jopuga kasamigahue. \v 18 Na'ankure rama'a naneke nagu'afina avite'neanki'na nagu'amo'ma huama huo huno'ma nazeri otisanige'na huama hugahue. \v 19 Hagi nagri nagu'afina mememofo avufgareti'ma tro'ma hu'naza tintafepima kasefa waini tima ante'nazageno'ma me'neno ruhavahavu huno rupro hunaku'ma hiaza nagu'amo'a hu'ne. \v 20 Hanki nagra menima kasaminaku'ma hanua nanekema kasamisnugeno'a narimpamo'a fru hugahie. Hagi menina nagu'afima avi'mate'nea nanekea hugaho hugahue. \v 21 Nagra mago vahe'mofo kazigagera antene'na agrikera azana nosu'na, mago vahera havigea hu'na husga huontegahue. \v 22 Hagi nagrama havigema nagiteti'ma hu'na vahe'ma husga hunte'zante'ma knare'ma hu'noresi'na, nagri'ma tro'ma hunante'nea Anumzamo'a nagrira nazeri fanane hiresine. \c 33 \s Jopu'ma hu'nea nanekere Elihu'a mago'ene hunte'nea naneke \p \v 1 Hianagi menina Jopuga kagesa antenka mani'nenka nagrama maka nanekema hanuana antahio. \v 2 Nagra menina ete nagira reaka hu'na nanekea agafa hu'za hue. \v 3 Nagrama hanua nanekea fatgo nagu'areti hugahuanki'na, tamage naneke hugahue. \v 4 Anumzamofo Avamu'mo nagrira tro hunantegeno, Hankavenentake Anumzamo nasimura namige'na kasefara hu'na mani'noe. \v 5 Kagra Jopugama knare'ma hu'nesunka, nagrama keagama nehanugenka, kagra kazigatira antahintahia hutenka, nagri kerera kenona hunanto. \v 6 Kama antahio, kagrane nagranena Anumzamofo suza mani'no'ankino, nagri'enena higo mopa erino tro hunante'ne. \v 7 E'ina hu'negu nagrikura korora osuo. Na'ankure nagrama hanua nanekemo'a tusi knazana kamino kazeri korora osugahie. \v 8 Nagra nentahugenka maka nanekema hu'nampina hankavetinka kehara re'nane. \v 9 Kagra Jopuga hunka, nagra agru hugeno kumi'ni'ane hazenke'ni'anena omnegena ke'ni'a omne vahe mani'noe hunka hu'nane. \v 10 Hianagi Anumzamo'a ha' vahe'arema nehiaza hunenanteno, kefo zamavu'ava'zama nehaza vahe'ma zamazeri havizama nehiaza huno nazeri haviza nehie hunka hu'nane. \v 11 Hagi vahe'ma kinama hunezmantaza zafafi nagia erinteno Anumzamo'a kina hunante'neno, kama vanoma hufina avua anteno nenage hu'nane. \v 12 Hianagi Jopuga havige hu'nananki'na kaveri hugahue. Na'ankure maka ama mopafi vahera Anumzamo'a zamagatere'ne. \v 13 Ana hu'neanki kagra nagafare Anumzanena kehara renka, na'a higeno vahe'ma zamaza hinogu'ma kema nehazageno'a, kenona'a Anumzamo'a hunozmante hunka nehane. \v 14 Hianagi Anumzamo'a ruzahu ruzahu kampinti vahera keaga huneramianagi, Agri kea tagra keta antahita nosune. \v 15 Kenage'ma nompi masenonkeno, ava'nafine ava'nagna zampine Anumzamo'a nanekea eme nerasamie. \v 16 Hagi mago'a kenagera zmagesafi sumi huno koro kema zmasamiazamo, zamazeri korora nehie. \v 17 Anumzamo'ma e'inahu'ma nehiana, kefo avu'ava'zane avufgama erisgahu zane atreta tamagu'a rukrahe hiho huno anara nehie. \v 18 Hagi zamagra friza fri vahe kumatega ovanaze huno Anumzamo'a kegava hunezmante. \v 19 Hagi mago'a zupa zamagrama hu'naza kumite Anumzamo'a knazana zamige'za kri tafetera mase'nazageno, zaferina zamifintira zamata kri vava nehie. \v 20 Ana hu'neankino ne'zana one agesa higeno, knare'nare ne'zama kre'za e'naza ne'zanena none. \v 21 Hanki ana vahe'mofo zamavufagamo'a zaferinare akamaregeno, zaferina zamimo'a amate fore nehie. \v 22 Ana vahe'mokizmi fri'zamo'a tavaonte megeno, vahe'ma ahefri ankeromo'a zamavega anteno mani'ne. \v 23 Hianagi 1tauseni'a ankero vahepinti mago ankeromo agri'ma azama hanigu amu'nonte otino mani'neno agri avu'avazama huama huno, agra fatgo hu'ne huno'ma hiresina knare hisine. \v 24 Hanki ana ankeromo'ma ana vaheku'ma asunku'ma hunenteno'a amanage hiresine. Fri vahe kumapintira agu vazio. Na'ankure ana vahe'ma mizama seno ete zamavare kana ko ke'na erifore hu'noe. \v 25 Hagi ana ne'mofo avufgamo'a knare zantfa huno osi mofavre'mofo avufgamo'ma hiaza nehanigeno, ko'ma kasefa vahe'ma mani'negeno'ma avufgamo'ma knare'ma huno me'neaza hugahie. \v 26 Ana nehanigeno ana ne'mo'ma Anumzamofonte'ma nunamu hanigeno'a, Anumzamo'a muse huno nevre'nigeno agra Anumzamofo avufi negeno musena hugahie. \v 27 Ana'ma hanigeno'a ana nemo'a rone'amokizmia huama'ma huno zamasamisniana, nagra tamage kemofona eri rukrahe hu'na havige nehu'na kumi hu'noe. Hianagi Anumzamo'a nahe frigaragi kumini'a atrenanteno nahe ofri'ne. \v 28 Ana nehuno fri vahe kumapinti Anumzamo'a ete nagu'vazino navre'ne. Ana hu'negu hu'na menina ofri kasefa hu'na mani'nena masa negoe. \v 29 Tamagerfa huno maka zupa e'inahu avu'ava'zana Anumzamo'a vahe'mokizmia huzmanteneno, anahu avu'avara huno nevie. \v 30 Fri vahe kumapinti ete zamagu vazino zamavare'negu hu'za, ofri kasefa hu'za mani'ne'za asimu erino mani'zamofo masarera mani'za nevaze. \v 31 E'ina hu'negu mago'ene keaga kasamigahuanki Jopuga akohenka mani'nenka kagesa antenka antahi so'e huo. \v 32 Hianagi kagrama mago'a nanekema hunaku'ma hanunka, amne hananke'na antahigahue. Na'ankure nagri'ma nave'nesiana, vahe'mo'za kagri'ma ke'za antahi'zama hanazana ke'a omne'nea ne' mani'ne hu'za hanazegu nave'nesie. \v 33 Hianagi kagripima mago'a nanekema omane'nesiana, kagra akohenka mani'nenka, nagrama knare antahi'zama rempi hugamisuana antahio. \c 34 \s Jopu'ma hu'nea nanekere Elihu'a mago'ene kenona hunteno vu'nea naneke \p \v 1 Hagi Elihu'a mago'ene amanage hu'ne, \v 2 Knare antahi'zama eri'nana ne'moka nagrama hanua nanekere kagesa antenka nentahinka, ama' antahi'zama eri'nana ne'moka nagrama hanua nanekea akohenka mani'nenka antahio. \v 3 Hagi ne'zama tagite erinteta haga'ama neta konaza huno, maka nanekema tagesamo'ma antahia nanekea, tagesamo'a rezagane so'e huno nentahie. \v 4 E'ina hu'negu inagemo fatgo huno knare hu'nefi tagra'a rezaganeta negeta, rempi huta antahisune. \v 5 Hagi Jopu'ma kema hifina anage hu'ne, nagrira ke'ni'a omane'neanagi, Anumzamo'a kema hu kankamuni'a eri atrege'na mago zana osu'noe huno hu'ne. \v 6 Nagrira mago hazenke'ni'a omanegeno keni'a omane'ne. Hianagi vahe'mo'za nagrikura havige ne' mani'ne hu'za nehaze. Nagrira kumini'a omane'neanagi natama namino nevia natazamo'a vagaoresnia avamente nevie. \v 7 Hagi magora Jopukna nera iza mani'ne. Agra kizazokago ke huno vahe'ma zamaveri hu kege nehia ne' mani'ne. \v 8 Ana nehuno Jopu'a kumi'ma nehaza vahe'ene eri mago huno nemanino, kefo avu'ava'ma nehaza vahe'ene kna ahefrino nemanie. \v 9 Na'ankure Jopu'a huno, Anumzamofoma musema huntesnampintira mago zana e'origahane huno hu'ne. \v 10 E'ina hu'negu ama' antahi'zama eri'naza vahe'mota nagri naneke antahiho. Maka vahe'mo'zama antahi'nazana Anumzamo'a havi avu'avara nosia ne' mani'ne hu'za antahi'naze. Ana hu'neankino Hankavenentake Anumzamo'a mago hazenkea osugahie. \v 11 Vahe'mo'zama hu'naza avu'avate anteno rezaganeno negeno, mizana zamitere nehia Anumza mani'ne. \v 12 Tamagerfa huno Hankavenentake Anumzamo'a mago hazenke zana osugahie. Ana hu'neankino Hanavenentake Anumzamo'a fatgo huno refkoa hugahie. \v 13 Iza ama mopa tro huteno, kegava huo huno Anumzamofonkura hunte'ne? \v 14 Hagi Anumzamo'ma Agra'a avamu'ene, asimu'anema ete eriresina, \v 15 maka asimu'ma enerino kasefa'ma huno nemania zagamo'a fri vaganeregeno, maka vahe'mo'za fri'za ete mopasazaresine. \v 16 E'ina hu'negu Jopuga ama' antahi'zane vahe mani'noema hunka hanunka, nagrama nehua nanekere kagesa ante'nenka antahio. \v 17 Kagrama antahinana fatgo avu'ava zanku'ma avesrama hiresina, Anumzamo'a ama mopa kegava hunora viresimpi? E'ina hu'negu Hankave nentake huno fatgoma hu'nea Anumzamo'ma refko'ma hania zantera, mago hazenke hu'ne hunka huamara huntegahampi? \v 18 Anumzamo'a kini vahekura huno, mago zana huga vahera omani'naze nehuno, zamagima me'nea vahekura huno havi avu'avaza nehaza vahe mani'naze huno nehie. \v 19 Anumzamo maka vahera Agra'a tro huzmante'neankino, agi me'nea vahe'ene zago vahekukera nehuno, zamagi omne vahe'ene zamunte omne vahera zamage amne zanknara nosianki, Agri avurera mago avamenteke mani'naze. \v 20 Vahe'mo'za osi'a knafi ame hu'za nefrize. Kenage amu'nompi friza nevazageno, hankave vahera Anumzamo'a zamahe nefrie. \v 21 Na'ankure maka vahe'mo'zama haza zana Anumzamo'a negeno, maka avu'ava zama hazana nege. \v 22 Hanima nehia zamo'a Anumzamofo avua resoa osanigeno, maka kumira amate kegahie. \v 23 E'ina hu'negu tagra kna huhampri'neta ana knarera esanunkeno, Anumzamo'a refkoa huorantegahie. \v 24 Anumzamo'a mago hankave vahe'ma azeri havizama hunakura, vahera antahigeteno anara nosie. Ana'ma nehuno'a ana vahe nontera ruvahe azeri o'netie. \v 25 Ana vahe'mo'za nehaza zamavu zmavara keno antahino hu'ne. Ana hu'neankino kenageke'za ana vahera zamahe fanane nehie. \v 26 Hagi havi vahe'mo'zama zamavu'zmava zama hu'naza zamofo nona'a, amate zamazeri haviza nehige'za vahe'mo'za nezamagaze. \v 27 Anama nehiana na'ankure Anumzamo'ma hihoma huno hiazana nosu'za, Agri kasegema amage'ma nontaza zanku anara nehie. \v 28 Ana zamunte omne vahera zamazeri havizama hazage'zama Anumzamofontega zavi'ma nete'zama, zavi krafama nehazageno'a Anumzamo'a antahi'ne. \v 29 Hianagi ana zante'ma Anumzamo'ma nona huno havi avu'ava'ma nehaza vahe'ma zamazeri havizama nosanigeno'a, iza huno Anumzamo'a havi avu'ava nehie? hunora hugahie. Hagi avugosama eri fra'ma nekisanigeno'a, mago vahe'mo'a keno eri forera osugahie. Hianagi Agrake mago'mago vahete'ene ama mopafima me'nea kumatamina kegava hu'ne. \v 30 Hagi Anumzamoke kefo avu'ava'ma nehaza vahe'mo'zama kva vahe'ma mani'ne'za vahe'ma zamavare'za havi kampima atresnage'za, kumi'ma hu'zanku huno anara nehie. \v 31 Hagi izaga antahi'nankeno Jopu'a Anumzamofonkura huno, nagrama hu'noa kumi'mofo nona hunka nazeri haviza nehananki, mago'enena kumira osugahue hunora hu'ne? \v 32 Nagrama hu'nesnua kumira eri ama hunka nasamio. Hagi nagrama havi navu'navama hu'nesnuana henka'anena anazana osugahue. \v 33 Anumzamo'ma Jopugama hugantea zankura kave'nosie. Ana hu'negu kagri'ma kave'nesiaza Anumzamo'a hunantesie hunka kagesa ontahio. Hianagi nagri zana omane'neanki, kagripi antahintahia me'ne. Ana hu'negu menina knare antahi'zanka'a huama hugeta antahi'maneno. \v 34 Hagi ama' antahi'zama eri'naza vahe'mo'zane, knare antahi'zama eri'naza vahe'mo'zama nagrama hua nanekema nentahi'za amanage hu'za nagrikura hazaresine. \v 35 Jopu'a agafa'a omane'nea naneke nehantageno, antahintahia osu neginagi naneke nehie hu'za hazaresine. \v 36 Jopugama kefo nanekema hu'nana zantera, Anumzamo'a tusi'a knaza kamigahie. \v 37 Jopu'a kumi'ma hu'nea agofetu'ma, mago'ene kumi'ma hu'neana, azante rupro huno Anumzamofona kiza zokago ke hunenteno, tagri'enena keha'nereno, Anumzamofonkura huno fatgo hunora refkoa hunonante huno keharente'ne. \c 35 \s Elihu'a mago'ene Jopuna azeri kori'nea naneke \p \v 1 Anante Elihu'a mago'ene amanage huno hu'ne, \v 2 Jopuga Anumzamofo avurera fatgo hu'noema hunkama nehanana, kagrama antahinana tamage naneke nehue hunka nehampi? \v 3 Hagi kagra Jopuga Anumzamofonku hunka, nagrama kumi'ma osu mani'ne'nama fatgo navu'nava'ma hanuana, anampintira na'a knare'zana erigahue? hunka nehane. \v 4 Hanki menina Jopuga kenona hunegante'na ana maka 3'a roneka'a raminena, kenona huzamantegahue. \v 5 Jopuga menina kesga hunka onagamu monare'ma me'nea hamporamina ko. \v 6 Hanki kagrama kumi'ma hanana zamo'a inankna huno Anumzamofona azeri havizana hugahie? Kagra kumira mago'ene huvava hunka vugahananagi, e'i ana zamo'enena azeri havizana osugahie. \v 7 Kagrama mani fatgoma hunka manina zamo'a, magore huno Anumzamofona aza nehifi? Na'a mago knare'za Anumzamo'a kagripintira erigahie? \v 8 Hanki kagrama hana hazenke zamo'a, vaheke'za zamazeri havizana nehuno, knare kavukva'zama hana zamo'a vaheke'za zamazeri so'ea nehie. \v 9 Hankave'zami me'nea vahe'mo'zama vahe'ma zamazeri havizama nehazage'za, mago'a vahe'mo'zama eme zamazama hanagura zavi krafage nehaze. \v 10 Hianagi mago'mo'a amanage hunora nosie, nagri'ma nazeri fore'ma hu'neno, hani zampima mani'nogeno'ma muse zagame'ma namige'nama nehua Anumzana iga manie? \v 11 Anage nehuno afi zaga kafane, nama ramimofo antahi'zama rugatereno knare antahi'zama tami'nea Anumzana iga mani'ne hu'za nosaze? \v 12 Ana'ma nehige'za Anumzamo taza hanie nehu'za zavi krafagea nehaze. Hianagi Anumzamo'a ke'zamia antahino nona hunozmante. Na'ankure zamagra zamavufaga erisga nehu'za, kumi nehaza vahe mani'naze. \v 13 Hianagi zamunte omane vahe'mo'zama zavi krafagema nehaza zankura Hankavenentake Anumzamo'a antahi nozamie hu'zama nehazana havige nehaze. \v 14 Hanki kagra Jopuga ko'ma hunka, Anumzamofona onkegahue nehunka, Agrake'za eno nagrama hu'nesua kefo zantera mizana eme namigahie hunka avega antenka mani'nananagi, Anumzamo'a ana keka'a antahiogami'ne. \v 15 Hagi kumi'ma nehaza vahera Anumzamo'a arimpa ahezamanteno zamazeri haviza nosie hunka nehunka, kefo zamavu zamava'ma nehaza zankura agesa nontahie hunka hu'nane. \v 16 Hianagi Jopugama hana nanekea amunte omane naneke nehunka, kagesa ontahi negi vahe'mo'zama nehazankna naneke hunka eri hakare nehane. \c 36 \s Elihu'a mago'ene keaga'a huno vu'nea naneke \p \v 1 Hagi Elihu'a mago'ene amanage huno hu'ne. \v 2 Jopuga akohenka mani'nenka antahi'nege'na antahintahia kami'neno. Na'ankure nagra mago'ene keaga hu'na Anumzamofo nanekea eri hankaveti'za nehue. \v 3 Nagrama rempi hu'na antahi'zama antahi'noa antahi'zanteti menima kasamisuana, nagri'ma tro'ma hu'nea Anumzamo'a fatgo avu'ava'za nehia ne' mani'ne hu'na kasamigahue. \v 4 Nagrama negasamuana havigea nogasamuanki, tamage naneke negasamue. Na'ankure nagra hentofa antahi'zane neki'na, menina kagrane mani'noe. \v 5 Anumzana hankavenentake Anumza mani'ne. Hianagi mago vahera kefenkamia note. Agra hihamufine, ama' antahi'zampina hankavenentake hu'ne. \v 6 Havi avu'ava'zama nehaza vahera Anumzamo'a zamatrege'za kasefara hu'za nomanize. Hianagi knafima mani'naza vahera fatgo huno refko hunezmante. \v 7 Ke'zamima omne vahetera avua anteteno nemanie. Hianagi zamatrege'za kini vahe'ene kini trate nemanizageno, maka zupa zamazeri antesga huvava nehie. \v 8 Hianagi vahe'ma kina huzmantesage'za mani'nenageno tusi'a knazamo'ma zamazeri anakinige'zama mani'nesaza vahera, \v 9 na'a agafare anara hu'nefi Anumzamo'a eri zamaveri nehie. Ana nehuno zamavufaga erisga nehu'za kumi'ma hu'naza kumira eri zamaveri nehie. \v 10 Antahi'zazmia eri hagaro hige'za kefo avu'ava'ma hu'naza zana keama nehazageno, hanavenentake naneke hige'za kumi zamavu'zmava zana atre'za rukrahera nehaze. \v 11 Hanki zamagrama Anumzamofo nanekema nentahi'za, amage'ma antesnageno'a, nama'a kafuma kasefa'ma hu'za manisaza kna'afina Anumzamo'a asomu huzmantesigeno no mani'zazmimo'a knare hanige'za, muse hu'za manigahaze. \v 12 Hianagi zamagrama Agri kema ontahisnazana, ha' vahe'mo'za e'za bainati kazinteti eme zamahe frisnage'za, e'i anazana na'a agafare fore nehie keamara osu'za neginagi vahe frigahaze. \v 13 Anumzamofoma zamefi'ma hunemiza vahe'mo'za, Anumzamo'ma zamuvro'ma antea zankura zamarimpa ahenentaze. Ana nehu'za Anumzamo'ma zamazama hanigura zavi krafa hu'za antahi'nogaze. \v 14 Ana monko avu'avaza hume nevu'za, ozafa orene'za kasefa vahe nefrize. \v 15 Hianagi Anumzamo'ma zamatrege'za knazampima unefrazana, na'ankure ana knazamo'ma hanige'za zmatafima mani'ne'za Agrite rukrahe hu'za esnageno zamagu vazino zamavaresnigu anara nehie. \v 16 Jopuga amama mani'nana knazampintira Anumzamo'a kavre atreteno, knaza omane kumate kavrenteno knare'nare ne'za tratera retro hugante'ne. \v 17 Hianagi kagra kefo avu'ava'za nehana ne' mani'nanankino Anumzamo'a refko huno negeno, fatgo huno kazeri havizana nehie. \v 18 Hianagi mago vahe'mo'ma feno zanteti'ma regvatagama hu'zankura kva huo. Ana nehunka zamatrege'za zagoreti masavea hu'za kumipina kavre onteho. \v 19 Kagrama antesnana fenozamo'ene, maka hankaveka'amo'a ama knazampintira kaza osutfa hugahie. \v 20 Ana hu'negu ame huno haninkisie hunka haninkura avega onto. Na'ankure knazamo'a kenagera ame huno eno, kumazamifintira vahera eme zamazeri haviza nehie. \v 21 Kagra kegava hu'nenka havi kavukva zampintira atrenka rukrahe huo. Na'ankure havi kavukva zampinti atrenka rukrahe hunka esane huno Anumzamo'a knazana kagritera atregeno ne-e. \v 22 Antahiho! Anumzana hankavenentake hu'neankino, ina ne'mo Agrama rempima hunezamiankna nera mani'ne? \v 23 Mago vahe'mo'a Anumzamofonkura, e'ina huo hunora osamige, Kagra mago zana eri haviza hu'nane hunora huontegahie. \v 24 Hagi Agrama hankave eri'zama eri'nea zanku Agrira agi'a husga nehu'za, zagamera hu'za humuse huntegahaze. Ana hu'negu kagranena zagame hunka humuse hunto. \v 25 Maka vahe'mo'za Agrama tro hu'nea zana, ko ke'naze. Hianagi Anumzamo'ma so'e antahi'zanteti'ma eri'zama eri'nea zana afeteti ke'nazanki'za, keso'ea osu'naze. \v 26 Tamage, Anumzamo'a tagri antahi'zana agatereno rankrerfa hu'ne. Ana hu'neankita Agrira kafu'amo'a nama'a hu'nefi keta eri forera hugara osu'none. \v 27 Agra higeno mopafinti timo'a amu huno marerino, hampo ome seteno tina fore huno kora nerie. \v 28 Ana ko'mo'ma hampompinti'ma eramiana knare huno maka vahete runente. \v 29 Anami monafima hampoma eritama rente'nea zana, iza keno antahinora nehanigeno, Anumzamo'ma nemanifinti'ma monagema nehia zana, inankna huta keta antahitara hugahune? \v 30 Anumzamo'a higeno Agrama mani'nea tavaontera kopsi'namo'a marave huno azeri kanegigeno, masa'amo'ma amefenkame'ma hagerimofo ro'are'ma uneramia zana ko. \v 31 E'inahu hankave'areti Anumzamo'a maka vahera kegava hunezmanteno, ne'zana rama'a zamige'za atupara nosaze. \v 32 Agra kevema hiaza huno kopasi'na azampi eri'neno, inantego ahetresuema huno hirega ahenetre. \v 33 Hagi Anumzamo'ma higeno monagema hiazamo'a, ununko atugahie huno hunerasamigeno, bulimakao afutamimo'za zamagranena anazanke hu'za nentahize. \c 37 \s Elihu'a mago'ene ununko'ma tania zanku hu'nea naneke \p \v 1 Ama anazama fore'ma nehigeno'a nagu'amo'a antari nehigeno, tumo'nimo'a fakrofakro nehie. \v 2 Anumzamo'ma kema nehigeno agerumo'ma monagemo'ma nehiazama huno atineramiana tamagesa ante'netma antahi so'e hiho. \v 3 Ana monagemofo agasasa anami monafina atregeno vuno eno huvaga neregeno, kopasi'namofo masa'a atregeno mopamo'ma umetre eme atrema hu'nerega vuno eno nehie. \v 4 Hagi kopasi'nama erigetama ketonkeno anantera, Anumzamofona hankavenentake agerumo'a monagemo'ma hiaza higeta nentahune. Anumzamo'ma kema nehigeno'a, kopasi'namo'ma nehiaza huno masa'amo'a rumarave huno vuno eno nehie. \v 5 Anumzamofo agerumo'a monagemo'ma nehiaza hu'neankino, so'e zantfa huno knare hu'ne. Agra tusi'a hankave'areti, tagri antahi'zana agatereno ranra eri'zana e'neriankita, anazana tagra keta antahita osugahune. \v 6 Agra higeno ko'mopa komo'a moparera runentegeno, rankora huntegeno tusiza huno mopafina nerie \v 7 Ana'ma nehige'za maka vahe'mo'za eri'zana e'ori atre'za amne mani'ne'za, Agri hankave'a negaze. \v 8 Hagi ana knafina afi zagagafamo'za koro fre'za vu'za, fra'makiza nemaniza havegampino, kerigampi ome fra'nekize. \v 9 Hagi kagigagi zahomo'a agrama nemaniregati ne-egeno, ra zahomo'a zasi avareno ne-e. \v 10 Anumzamo'ma asimu'ma nentegeno'a tusi zasi nehigeno, tintamimo'a fonupareno kragenefe. \v 11 Anumzamo'a hampompina tina eri atru huno erivineteno, kopasi'na atregeno ana hampompina ruganani huno vuno eno nehie. \v 12 Anumzamo'a vuo huno'ma hunterega vuno hampomo'a ome eri tru hutere huno neme. E'ina hihoma huno huzmanteaza hu'za maka kaziga ama mopamofo agofetura vano nehaze. \v 13 Mago'a zupa Anumzamo'a vagaore avesizama'a zamaveri huge knazama zamige, hunaku kora atregeno nerie. \v 14 Jopuga kagesa ante'nenka ama nanekea antahio, Anumzamo'ma ruzahu ruzahu zantamima eri fore'ma nehia zantamina negenka antahintahia erio. \v 15 Anumzamo'a hakare zana kegava hu'neankino, kopsi'nama huntegeno hampompinti'ma ruganani huno'ma vuno eno'ma nehia zana kagra kenka antahinka nosampi? \v 16 Maka zama tro'ma hu'zana Anumzamo'a antahi ani' hu'neankino, hampoma ante agofetu agofetu huno antegeno anami kankamumpima me'nea zana kagra kenka antahinka nosampi? \v 17 Hagi sauti kazigati'ma zaho'ma ne-ea zahomo'a omegeno, anante maka zamo'a kazara osuno oti fatgo higeno'a, kamu'namo'a kukenaka'a pasunekie. \v 18 Anumzamo'a higeno bronsireti'ma tro'ma hu'naza kapoteti'ma masamo'ma rumarave nehiaza huno, amuho zamo'a hamponteti ome antegeno eneramie. Ana hu'neanki, kagra e'ina hu'zana hugara hu'nampi? \v 19 E'ina hu'negu tagra na'ane huta Anumzamofonkura hugahumpi rempi huramio. Tagripina mago antahi'zana omane'neankita, mago knare nanekea huta tagra'a tagura ovazigahune. \v 20 Nagrama mago nanekema hunaku'ma nehanugeno'a, mago'a Anumzamofona asami'nageno agesa ante'neno keagani'a antahi so'ea hugahifi? I'o anara osuno nagrira nazeri haviza hugahie. \v 21 Monafima me'nea hampoma zahomo'ma eri papama hutrenigeno, zagemo'ma tusiza huno amuhoma hanigeta, zagefina tavua onketfa hugahune. \v 22 E'ina avamente noti kazigati'ma tusi'a tavi'ma ne-ea tavimofo masa'amo'a goligna nehie. E'i Anumzankino avasase zama'amo azeri kaginte'negeno, hankavenentake masa zama'afi ne-e. \v 23 Hankavenentake Anumzamofona tusi'a hihamu'a me'neankita, Agri avatera erava'oa osugahune. Hianagi Agra fatgo huno refko nehia Anumza mani'neankino, tazeri havizana nosie. \v 24 Anama hiazamo hige'za vahe'mo'za Agrira koro hunentaze. Hagi ama' antahi'zane vahe mani'nonema hu'zama nehaza vahera antahi nozamie. \c 38 \s Anumzamo'a agafa huno Jopuma keaga asami'nea naneke \p \v 1 Hagi tusi'a kagigagi zaho erino efi Anumzamo'a mani'neno, Jopuna amanage huno kenona hunte'ne, \v 2 Jopuga kagrira knare antahi'zana omane'ne. Ana hu'neankinka Nagrama eri'zama erinaku'ma retro'ma hua zankura neginagi nanekea nehane. \v 3 Nagra menina kagenoka hu'za huanki, vene'ne antahi'za erinka oti hankavetio. Ana nehunka Nagri kere'ma kenonama hananku trotra huo. \v 4 Kagra iga mani'nankena ama mopamofona tra'a eri agafa hu'na trora hu'noe? Kagra e'i anazama antahi ama'ma hu'nesunka nasamio. \v 5 Ama mopamofo za'za'ane atupa'ane amu'noma'anema nofi'ma (measurement) avazu huno ke nofira iza tro hunte'ne? E'i ana zana kagra ko kenka antahinka hu'nampi? \v 6 Ama mopamo'ma agofetu'ma me'nea trara na'amo azeri hanavenetigeno, ome renage eme renage huntete'ma me'nea haveramina, ome regari eme regari hunte'ne? \v 7 Hagi kotu ofumo'za anazama nege'za magoka zamagira ante'za zagamera nehazage'za, ankero ramimo'zanena ranke hu'za kezati'za musenkasea hu'naze. \v 8 Hagerimo'ma ruvarehiramino mopafima ezankura ama anante megahane huno iza huntegeno me'ne? \v 9 Hagerimofona hamponteti Nagra kukenama hiaza hu'na eri ano vazinente'na, hagerina kumazu haninu eri anakinte'noe. \v 10 Ana nehu'na hagerimoka agaterenka ovunka, amare megahane nehu'na, hagerimo'ma ome atre eme atrema hu'nea ankina ankina, kafa erigi'na rentarako hunte'noe. \v 11 Ana nehu'na amanage hu'na asami'noe. Kavufgama erisgama nehana hagerimoka amare marenka eme netrenka, mago'enena agatarenka ovuo hu'na asami'noe. \v 12 Hagi Jopuga mago zupa masa huo hunka hankeno nanterana rumsa nehigenka, kotu masagura hunka remasa hunka marerio hunka hankeno anara hu'nefi? \v 13 Hagi kagra mago zupa huntankeno nanterama remasama hia masazamo'a, ama mopama ometre eme trema hu'nerega vuno eno huvaga nereno, havi avu'ava zama nehaza vahera zamazeri ama hige'za tavimofo korora hu'za fre'nazafi? \v 14 Zagema marerino rumasama higeno'a, kokamo'a ruzahe huno ama tfaza higeno, avonkrenankre tvaravemo'ma nehiaza huno avasese'amo'a so'e zantfa nehie. \v 15 Hagi zagema marerino remsama hige'za, kefo zamavu'zmava zama nehaza vahe'mo'zama hanimpima vano nehu'za, vahe'ma zamazeri havizama nehaza vahe'mo'za zamazana ruhantgi trege'za anara nosaze. \v 16 Kagra Jopuga hagerimpina uraminka hagerimo'ma agafa huno ne-ea kampuira ome negenka, hagerimo'ma amefenkame'ma urami'neama'a ome keme vunka kevaga re'nampi? \v 17 Fri vahe'mokizmi kuma kafaramima me'neama'a ko negenka, hanintirima hu'nea hanizamofo kafantamina ko ke'nampi? \v 18 Ama mopamo'ma ra huno vuno eno'ma hu'neana kagra kenka antahinka hu'nampi? Kagrama ana maka zantamima ko'ma antahi vagare'nesunka nasamio. \v 19 Masamo'ma mani'neno'ma ne-ea kumara kagra kenampi? Hanimo'ma nemania kumara iga me'ne? \v 20 Kagra kana ke'nana zanaveri hanankeke masamo'ene, hanimokea zanagrama nemani'a nonkumatega vuke eke hugahapi? \v 21 Kagra ko antahi'nane, na'ankure maka zana forera osu'negenka kagra ko fore hugota hu'nanankino, kafukamo'a rama'a hu'negahie! \v 22 Aisimo'ma aviteno me'neno eneramia nona ome negenka, ko'mopa ko'mo'ma aviteno me'neno eneramia nona ke'nano? \v 23 E'i ana zantamima retro huntogeno'ma me'neana, hazenke knama esanige'nama ha'ma hanuaza retro huntogeno me'ne. \v 24 Kopsinamo'ma ruganini huno vuno eno'ma nehia kana iga me'ne? Zage hanati kazigati zaho'ma erino vuno enoma nehia nonkuma'a iga me'ne? \v 25 Monafinti'ma avune ko'mo'ma herafi ramino'ma eneramia tinkana iza tro hunte'ne? Monamo'ma monagema huteno agasasama runo'ma vuno eno'ma hania kana iza varinte'ne? \v 26 Vahe'ma omani hagege ka'ma kokampina, iza kora atregeno runente? \v 27 Ana mopafina kora, zafane trazanena omanenegeno mago zana omanetfa hu'neane. Hianagi iza kora atregeno eno mopa eme rufru higeno, trazamo'a ete hageno marenerie? \v 28 Ko'mofona nafa'a mani'nefi? Iza ata komofona nafa'a mani'neno atregeno eneramie? \v 29 Aisimofona iza anta'a mani'ne? Hagi iza monafintira aisi atakora kase atregeno eneramie? \v 30 Zasi ko'matia knafina, tintamimo'a hankavetino havegna nehigeno, hagerimofo agofetu'ma aisima neramino'a azeri karagenefe. \v 31 Hagi Pleiadesie nehaza hanafitamima, monare'ma me'nea zana Jopuga seni nofitetira magopi anaki nezmantenka, Orioniema nehaza hnafitamima anaki zmante'nea nofira ahekanora hugahampi? \v 32 Ana nehunka kagra ana hanafitamina hananke'za, mago kafufina kna'zamire efore hutere nehanagenka, Beane mofavre naga'anema hu'za nehaza hanafitamina kagra kegava huzmantegahampi? \v 33 Monafima ruzahu ruzahu zantamima me'naza zamo'za amage'ma nentaza kasegea kagra antahi'nampi? Ana'ma hu'nesnunka kagra hananke'za ama mopafi maka zantamimo'zanena ana kasegea amage antegahazafi? \v 34 Kagra monafima me'nea hampona kezati misankeno, kora atrenigeno eramino kora kahegahifi? \v 35 Kopasi'nagu'ma hunka mago kaziga vuo hunka'ma huntesnankeno'ma nevuno'a, e'ina huoma hunka hunantana zana hugahue hunora hugahifi? \v 36 Iza knare antahi'zana, vahe agu'afina nenteno, ama' antahi'zana vahe'mofo antahi'zampina ante'ne? \v 37 Iza knare antahi'zampina avite'nesnimo maka hampontamina hamprigara hu'ne? Ana nehuno monafima me'negeno anampinti'ma ko'ma neria mopa kavoa eriragisigeno ko'mo'a herafiramigahie? \v 38 Anama higeno'a kugusopamo'a ome runtrako huno eme hanavetigeno, hihi huno magopi marenerie. \v 39 Zamagama netegenka Laioni anenta'a ramine, laioniraminena zagagafa ahezminke'za nenazafi? \v 40 Ana laioniramimo'za havegampine, kafoma ante'za nemaniza trazampinti etirami'za zamagra'a anara nosazafi? \v 41 Kotkotiema nehaza namaramimo'za ne'zanku'ma hake'za vano vanoma nehazageno, anenta'arimo'za ne'zama nesaza zanku'ma Anumzamo'naregama krafama nehazageno'a, iza ne'zana nezamie? \c 39 \s Anumzamo'ma mago'ene Jopuma asamino vu'nea naneke \p \v 1 Hagi agonafima nemaniza afi meme afutamimo'za anenta'ma nentaza kna fatgoa kagra antahi'nampi? Kagra nezmaganke'za afi dia afu'mo'za anentara nentazafi? \v 2 Memene dia afumofo anentamo'zama nezmarera arimpafima nemaniza ikama'a antahi'nano? Nezamarera'ma kase zamantesnia kna kagra kenka antahinka hu'nampi? \v 3 Memene dia afumo'zama anenta'ma antenakura, zamaga renamagi'za mopare manine'za anentara antazageno zamatazamo'a amne nehie. \v 4 Ana hutazage'za ana anentatamimo'za ta'nopafi mani'ne'za nena hute'za, nezamarerana atre'zama nevu'za ete rukrahera hu'za nomaze. \v 5 Afi donki afu'ma rente'naza nofira iza katufegeno fru huno vano nehie? \v 6 Hagege huno tra'zama omane'nea ka'ma koka zamuge'za nemanizage'na, hagemoke'ma hu'nea mopa Nagra zamuge'za nonkuma zamia ante'za nemanize. \v 7 Ana donki afutamimo'za ran kumapima nemaniza vahe'mofo zamagasasankegura zamavaresra nehu'za, vahe'mo'zama zamazeri agazonema hunaku'ma kema nehazage'za, kezmia nontahize. \v 8 Ana donki afutamimo'za agonaramimpina vano nehu'za, tra'zama nesnagura hake'za vano nehaze. \v 9 Afi bulimakaomo'a fru huno mani'neno kagri eri'zana erigahifi? Ana nehuno hanima hanigeno'a bulimakao afu nompina emasegahifi? \v 10 Afi bulimakao afu'mofona kare namare zafare nofira rentetenka, hanankeno kamagera nevuno, hozafina mopa rekorino vugahifi? \v 11 Kagra ana bulimakao afu'mofo hankavegura antahineminka, atresnankeno amuhoma hu'nesia eri'zanka'a eri kantegahifi? \v 12 Kagra ana afi bulimakao afumofo hankavegu nentahinka atresnankeno, hozakafintira witia erino witi honama neharafina vugahifi? \v 13 Mananinkna za'za anankene namama Ostritsie nehaza namamo'a, muse nehuno agekona rutafra tafra nehie. Hianagi azokamo'a za'za aginkunane afi patomofo azoka knara osu'ne. \v 14 Ostriti namamo'za mopamofo agofetu amura antete'za zamatre'za vazageno mopamofo amuhomo zamazeri amuho hige'za nemanize. \v 15 Hagi vahe'mo'o, mago afi zagamo'o agiareti amu'ama rempoke zankura Ostritsimo'a agesa nontahie. \v 16 Zamagri'ma zamatama krige'zama kase zamante'naza zankura ontahi'za, ru namamo'ma kase zamante'nea anenta'ma hiaza hu'za kegavahu so'e nosaze. \v 17 Na'ankure Anumzamo'a knare antahi'zana nomino, antahi ama'ma hu'zana agripintira eri atre'negu huno anara nehie. \v 18 Hianagi ana Ostritsi namamo'ma otino agama nereana, tusi avune anteno agama nerea hosi afu'ene agumpima mani'nea vahera agatereno nevie. \v 19 Kagra Jopuga hosi afu'mofona hankavea neminka, anankempima me'nea azokara kagra hankeno fore huno me'nefi? \v 20 Kagra hosi afu'mofona hankavea aminkeno ranra kenumo'zama nehazaza huno takaunerefi? Hosi afu'mo'zama zamageru'ma nerazazamo'a vahera zamazeri koro nehie. \v 21 Ana hosi afu'mo'za zamagra'a hankavegu nentahi'za, haru hu'za mareri'za tami'za nehu'za zamagareti mopa rentrako nehu'za, hatera zamagare'za nevaze. \v 22 Hosi afumo'za korora hu'za antahintahi hakarea osu, bainati kazinteti'ma ha'ma nehazage'za hapintira atre'za korora nofraze. \v 23 Ana hosi afumo'za hapima nevazageno kevegumo'a vagare vagare nehigeno, karugaru kevereti'ene keveretira zagemofo masamo'a rumarave nehie. \v 24 Ha'ma agafa hunaku nehigeno, paziveteti'ma ufema regeno'a, hosi afumo'a haru huno marerino tamino nehuno manirava oheno, aga zanteti hankavetino mopa nemasagie. Ana nehuno agareno ha'pina unefre. \v 25 Paziveteti'ma ufema neraza krafagema hosimo'ma nentahino'a, oho huno nehuno ha'ma afete ne-egeno'a, ha'mofo mna nentahie. Ana nehuno hate'ma ugotama hu'naza sondia vahe'mokizmi zamagerura nentahino, sondia vahe'mo'zama ivigema hu'za aza zamagasasankea nentahie. \v 26 Jopuga kagri antahi'za amage anteno, tumpamo'a ageko'na rutarerino sauti kaziga enevifi? \v 27 Hagi kagra hankeno tumpamo'a haresga huno marerino vahe'mo'ma mareoriga'afina nona negifi? \v 28 Ana tumpamo'a have ra'nafi manino vano nehuno, kenagera anampinka nemase. Hagi nozamimo'a hankave kuma'zami me'neanki'za knare hu'za nemanize. \v 29 Ana kumate'ma manine'za, ahe'zama nenaza zaga afete mani'nazanagi, amne nezamagaze. \v 30 Hagi tumpamo'ma mago zagama aheteno'a, ana zaga erino eno anenta'amofona eme amigeno, korama'a anivazu huno nene. Frino kasri'nesia zagamofo avufgama me'nesirega, tumpamo'za ome atru nehanagenka zamagegahane. \c 40 \s Anumzamo'ma Jopuma kenona hunte'nea zamofo naneke \p \v 1 Anante Ra Anumzamo'a amanage huno Jopuna asami'ne, \v 2 Kagra hankavenentake Anumzamofona keha' rentenka nevunka, Agrira azeri fatgo hunaku nehampi? Ana hugahue hunka hanananagi, Nagrama kagenokama hanugenka, Nagri kerera, kenona hugahampi? \v 3 Anante Jopu'a amanage huno kenona Ra Anumzamofona hunte'ne, \v 4 Nagra amne zaga mani'noanki, inankna hu'na kagri kerera kenona hugahue? Nagra nzanteti nagira ruhamunki'na manigahue. \v 5 Nagra ko rama'a nanekea hu'noanki'na, mago'enena keaga osugahue. \p \v 6 Hagi kagigagi zahomo'ene komo'ene huno efi Ra Anumzamo'a mani'neno, Jopuna amanage huno asami'ne, \v 7 Kagra vene'ne antahintahi erinka oti hankavetio. Na'ankure mago'a kagenoka hugahuanki, eri ama hunka kagra kenona hunanto. \v 8 Kagra hanavetinka keaga hunka, nagri navu'navamo'a knare hu'ne hunka nehane. Hianagi nagrira huhaviza nehunka, Jopuga kagra'agura mani fatgo hu'na mani'noe hunka nehane. \v 9 Kagri hankavemo'a Anumzamo'na hankavegna hu'nefi? Kagrama kageru'ma nerankeno'a, Anumzamo'nama nageru'ma nerugeno monagema hianknara huno, kagri kagerumo'a monagea nehifi? \v 10 Hagi kagra knare'ma hu'nesanunka, kukena hiaza hunka hihamu hanaveka'afi mani'nege'za, vahe'mo'za negage'za rankagi negami'za husga huganteho. \v 11 Kagra krimpa ahe'zana atregeno eama nehaningenka, zamavufaga rama nehaza vahera zamazeri fenkami atro. \v 12 Zamavufga rama nehaza vahera krimpa ahenezamantenka, uruha zamagege'za zamavufaga anteramiza maniho. \v 13 Ana nehunka ana vahera kugusopafi asene zamantenka, fri vahe kumapi kina huzmanto. \v 14 Jopuga anama hananke'na knare'za hane hu'na kagri kagia husga hugahue. Na'ankure kagrika'a hankavemo kaguvazigahie. \p \v 15 Hagi kagri'ma tro hu'noa zama hu'na hanavenentake tusizaga hipopotamosiema nehaza afi zaga tro huntogeno mani'neno bulimakao afu'mo'ma trazama nenea zama huno trazama neneana ko. \v 16 Ana zagamofo amagenafima me'neno hihamuma nemia ame'a negenka, amurugufima me'neno hankavema nemia ame'a ko. \v 17 Ana zagamofo risonamo'a sida zafamo'ma hiaza huno hankavenentake hu'ne. Hagi agia zampima me'nea ame'amo'a magopi eri tru hutere hu'neankino tusi hankaveti'ne. \v 18 Ana hipopotamosimofo zaferinamo'a bronsireti'ma tro'ma hu'naza paipugna higeno, agia zampi zaferinamo'a aini zafagna hu'ne. \v 19 Anumzamo'na mago'a zaga kfama tro'ma huzmante'nofintira hipopotamosimo'a maka ruzamagatere'ne. Ana hu'neankino tro'ma hunte'nesimoke, ahesnigeno frigahie. \v 20 Hagi agona ramimpima afi zaga kfamo'zama zokago'ma nerazafi, hipopotamosimo'ma nenea trazamo'a hageno marenerie. \v 21 Nerga asinagna traza lotusine, uha'enema tirupima nehaga'a trazamofo agafafi frakino nemase. \v 22 Tinkenare'ma hageno mareneria trazanku'ma lotusiema nehaza trazampi freno mase'negeno, tona'mo reso huntegeno nemanie. \v 23 Hagi tusi avunema anteno hageno ea tinkura korora nosuno, Jodani timo'enema hageno ankena regama varehiramino ea zanku'enena korora nosie. \v 24 Hagi avunteno mani'neno kvama hu'nesnia vahe'mo'a aze'origahie. Ana nehuno agonagampina nofitetira renteno avazu huno ovugahie. \c 41 \s Anumzamo'ma mago'ene Jopuma keaga asamino vu'nea naneke \p \v 1 Hagi agaza hunte tusizankna osifavema Leviataniema nehaza osifavekrerfa, hagerimpima nemaniana Jopuga hukuretira avazu nehunka, nofitetira agefu'narera anakigahampi? \v 2 Agonagampina nofira rentetenka, avazu hunka nevunka, ameragempina reraponentenka nofira rentegahampi? \v 3 Ana'ma hanankeno'a kasunku hunantenka natro hunora fru kea hugahifi? \v 4 Ana nehuno nagra mago narimpa huanki'na kagri eri'za vahe manine'na, kazokazo eri'za erigante vava hu'na vugahue hunora hugahifi? \v 5 Namama avrenka kegavama nehana zana hunka kegava nehunka, nofitera rentetenka ne'one mofaneka'a zaminanke'za zokagora rentegahazafi? \v 6 Hagi zago vahe'mo'za ana zagama mizasenakura, mizama'agura keha rete'za, ana zaga ahe'za akafari osi osi hu'za eri'za maketifina zagorera ome atregahazafi? \v 7 Hagi ana zaga, nozamema nehaza keveretira asenifine avufgafinena ahegresogreso hugahampi? \v 8 Hagi ana zagamofo avufgare'ma kazama antenka kesanunka, henka'anena anara osugahue hunka hugahane. Na'ankure ana'ma hanugeno'ma henka'ama ha'ma hunantesniana, havizantfa hugahie hunka kagesa antahigahane. \v 9 Hagi antahio, kagrama hunka ana zagama azerisanue hunka'ma kagesama nentahisanunka anara osuo. Na'ankure ana zagama azerisanuema huno hania vahera ana zagamo'a refaki hutregahie. \v 10 Mago vahe'mo'a ana leviatani'ema nehaza zaga azeri oraotigahie. Ana'ma haniana iza oti hankaveti'neno hara hunantegahie? \v 11 Iza mago zana nami'nesanigu hu'na, ete nona hu'na amigahue? Na'ankure ama mopafima maka zama me'nea zantamina, Nagri zanke me'ne. \v 12 Hagi leviataniema nehaza zagama hage rimpima nemania zagamofo hankavene, avufgane agia azankrefagura eri ama hu'na kasamigahue. \v 13 Ana zagamofo avufagare'ma me'nea irira iza eri kanope netreno, agofetu agofetu'ma huno'ma hankave avufgama me'neana iza reraponegahie? \v 14 Ana zagamofona ave krerfa hunte'neanki'za, vahe'mo'za koro nehaze. E'ina hu'neankino, iza ana zaga aheno agemzampa atavegrigahie? \v 15 Ana zagamofo amagenafina iri'amo'a, magopi rukamaretere huno evuevu hu'neankino hankavetino hankogna hu'ne. \v 16 Ana zagamofo iri'amo'a, magopi akamareno hantohanto hu'neankino, zahomo'ma ufrega kana omane'ne. \v 17 Mago mago irimo'a agu'afinka, mago irite rukamaretere huno azeri hankaveti'ne. Ana hu'neankino eri kanopeno eri rure'rurera hugara osu'ne. \v 18 Hagi ana zagamo'ma kasi'ma haniana, agonagampintira teve ruganani huno vuno eno nehigeno, avurgafintira nantera zagema marerino zagemo'ma remsama hiaza nehie. \v 19 Ana zagamofo agipintira teve ruganani huno vuno eno nehigeno, agipintira tevemo'a hagna hagna huno atineramie. \v 20 Ana nehigeno kavofima tima tagino, tevere kre'negeno krakra hiaza huno, agonagampintira amu'mo'a rugasu huno enevie. \v 21 Hagi agipinti'ma evia zahomo'a tanknu'zafima tevema nerea tevea hukru higeno rukaru nehigeno, teve nefamo'a agipintira hagna hagna huno nere. \v 22 Ana zagamofo anankempina tusi'a hankave me'neankino, inantego vanoma hiana, tusiza huno vahera zamazeri koro nehie. \v 23 Ana zagamofo avufgamo'ma marerino tamino'ma hu'nea ma'amo'a, magopi ruhampri ruhampri huno antrako huno hankaveti'neankino, eri pahesi rure rure'ma hu'amo'a amuho hu'ne. \v 24 Ana zagamofo tumo'amo'a havegna huno hanavetineankino, witima refuzafunepaza havegna hu'ne. \v 25 Ana zagamo'ma o'manetige'za hankave vahe'mo'za koro nehu'za, na'a hugahune hu'za kanku nehakaze. \v 26 Ana hu'neankino bainati kazintetiro, keveretiro, karugru keveretiro, osi have kazintetira mago vahe'mo'a ana zaga ahegara osu'ne. \v 27 Hagi ainireti'ma tro'ma hu'naza ha' zantamima ana zagamo'ma keana, trazankna huno keamne zankna nehuno, bronsireti'ma tro'ma hu'naza ha' zantamima keana, kasari'nea zafagna hu'ne. \v 28 Vahe'mo'za kevea ahe tresnageno mani'nesnirega vugahianagi, korora ofregahie. Gumi atifina havea erinte'za ahegahazanagi ana havemo'a hagege trazamo'ma avufgare'ma avako'ma hiankna hugahie. \v 29 Kumpa kanoma kesaniana, trazankna huno ke amnezaneseno, karugru kevema matrevuno atresigeno esania zamofo agasasama nentahino'a kiza regahie. \v 30 Ana zagamofo asagufima me'nea irimo'a, mopa kavomo'ma rupararo vazigeno asane'neankna hu'ne. Ana hu'neankino, mopafima regararo heno'ma nevigeno'a, mopa vazikekurino nevie. \v 31 Hagi hagerimpima nevigeno'a, kavofima tima afino tevefi kre'negeno timo'ma krakra hiaza huno, hagerimo'a krakra huteno masavemo'ma ze'ze'ma nehiaza nehie. \v 32 Ana zagamo'ma hagerimpima nevigeno'ma, amefi'ma timo'ma agrege'ma huno nevia zamo'a rumsa huno efeke hu'neankino, mago kavrinteaza nehie. Ana nehigeno ana zamo'a tavava ozafamofo efeke azoka kna huno efeke nehie. \v 33 Ama mopafina mago agrikna zaga omani'neankino, mago zagagura korora nosie. \v 34 Maka zagama mani'naza zagafina, agra zamagatereno avufga ra nehie. Ana hu'neankino maka afi zagama mani'nazana zamagatereno kini mani'ne. \c 42 \s Jopu'ma kugusopafi mase'neno asunku'ma hu'nea naneke \p \v 1 Hagi anante Jopu'a amanage huno Ra Anumzamofona kenona hunte'ne, \v 2 Nagrama antahi'noana nazano hunaku'ma hanana zana amne nehanankeno, mago vahe'mo'a e'ina hu'zana osuo huno osugahie. \v 3 Kagra nantahigenka, iza antahintahi'a omane vahe'mo Nagri knare antahi'zankura nagenoka hu'ne hunkama hu'nanana? E'i ana vahera nagragi'na, ke'na antahi'na osugeno nagri antahi'zampinena omaneanagi, knare zantfama hu'nea zanku amne keaga hu'noe. \v 4 Anumzamoka hunka, Jopuga kagesa naminege'na keaga nehu'na, mago'a kagenoka hugahuanki kenirera nona hunanto hunka hu'nane. \v 5 Kora vahe'mo'za kagri kagenkea nehazage'na antahi'noe. Hianagi menina nagra'a navufinti kagoe. \v 6 Maka nanekema hu'noana ete erue. Ana nehu'na menina nasunku'ma huazana ama tanefapine kugusopafi mani'ne'na erinte ama hue. \s Jopuna roneamokizmigu Anumzamo'a mago rimpa huozmante'nea naneke \p \v 7 Hagi Jopu'enema keagama Ra Anumzamo'ma huvagamareteno'a, amanage huno Temani kumateti ne' Elifasinkura hu'ne, Kagri'ene tare ronekagu'enena tusi narimpa aheramante'noe. Na'ankure Nagri eri'za ne' Jopu'ma nagriku'ma tamagema huno huamama hiaza huta, Nagri navu'nava zankura tamagra tamage huta huamara osu'naze. \v 8 E'ina hu'negu tamagra 7ni'a ve bulimakao afu'ene 7ni'a ve sipisipi afu'ene avreta Nagri eri'za ne' Jopunte vuta, tamagra'agu huta tevefi kre fanane hu' ofa ome hiho. Ana nehinkeno, Nagri eri'za ne' Jopu'ma tamagriku huno, nunamuma hanige'na, tamagra neginagi kema huta Nagri navu'nava zanku'ma tamage huta huama'ma osu'naza zantera, Jopu nunamuna antahi'na knazana ontamigahue. \v 9 Anagema hutege'za Temani kumateti ne' Elifasiki, Suha kumateti ne' Bildatiki, Nama kumateti ne' Zofariki hu'za Ra Anumzamo'ma hihoma huno huzmantea zana amage ante'za tro hu'naze. Ana hazageno Jopu'ma hia nunamuna Ra Anumzamo'a antahimi'ne. \s Anumzamo'a Jopuna mikazama'a ete ami'nea naneke \p \v 10 Hagi rone'araminku'ma huno Jopu'ma nunamuma hutegeno'a, Ra Anumzamo'a knare nomani'za ete Jopuna ami'ne. Ko'ma Jopu'ma ante'nea fenozama havizama hu'nerera, tamagerfa huno Ra Anumzamo'a ana mika fenozana ete ami'neno, ana agofetura mago'ene ante agofetu huno amigeno rama'a fenoza ante'ne. \v 11 Anama hutege'za afu aganahe'zane asarehe'zane korapa rone'amo'zanena e'za noma'afina ne'zana eme ne'naze. Ana nehu'za Ra Anumzamo'ma knazama atregeno agrite'ma e'nea zankura, Jopuna eme zamasunku hunente'za, azeri hankaveti nanekea hu'naze. Ana nehu'za mago mago vahe'mo'a muse zana, zagone golireti'ma tro'ma hu'naza rini eritere hu'za eme ami'naze. \v 12 Ana higeno henka nomani'zama Jopu'ma manino vu'nea nomani zama'afina Ra Anumzamo'a asomu huntegeno ko'ma mani'nea nomanizana rugatere'ne. Higeno Jopu'a menina 14tauseni'a sipisipi afutami anteno, kemoli afutamina 6tauseni'a anteno, hozama e'neria bulimaka'ama zanazeri tragoteno rezmante'nea bulimakao afutamina 2tauseni'a anteno, a' tonki afutamina 1tauseni'a ante'ne. \v 13 Ana nehuno Ra Anumzamo'a ru'ene Jopuma ami'neana, 7ni'a ne' mofavre nemino, 3'a mofa'ne ami'ne. \v 14 Hagi ese mofa'mofona Jemima'e huno agia antenemino, anante mofa'mofona Kesia'e huno agia antenemino, nampa 3 mofakura Keren-Hapuku'e huno agia antemi'ne. \v 15 Hagi anama mani'naza mopa'afina, Jopu mofa'nemo'zama hiranto hu'za knare zantfama hu'nazankna mofa'nea omani'naze. Ana hu'neankino Jopu'ma fenone mopanema refko huno ne' mofavre naga'ama nezamino'a, ana mofane nagara ana zanke huno refko huno zami'ne. \v 16 Ana'ma huteno'a Jopu'a 140'a kafu mani'neno, agehone agigone azankonena ke'ne. \v 17 Ana'ma huteno'a Jopu'a knare'za huno za'zate maniteno, ozafa reno fri'ne.