\id RUT – Yanyuwa 1981 \h RUTHA \toc1 WUKA WU-RUTHA \toc2 WUKA WU-RUTHA \toc3 RUTHA \mt1 WUKA WU-RUTHA \ip Jina wuka alunga liyi-wuluwu liyi-Juwu baji ki-awarala Yijrayil, alunga liyi-ja wumba kalu-arri li-wirdi alunga, li-wurrirri ruthuruthu alunga nuwalarrkulu baki nuwalarrkulu, li-jakarda; aliyaliya arrkula wirdiwalangu, aliyaliya yiku ki-kinga alunga. Jinangu wuka kir-wankalawu bajingulaji barra bawuji. \c 1 \s1 Kalu-lhuwarri likili-nganji ki-Yilimilika \p \v 1-2 Kulu ka-arri arrkula na-wini mirningiya Yilimilika, kumbu-ngka Yibratha. Ka-arri baji mayangka, wirndajkumba, kurdardi wudurruwu. Riku-wangu nanda-wini a-Niyumi, rrikirri-arduwujara kanymardawujara, nyarrku na-wini Malun kulu nyarrku na-wini Jiliyan. Kalu-arri ki-barrawula Bidiliyima ki-mayangka Juda baji Yijrayil, li-jibiya baji kalu-arri. \p Kalu-yibaka bajingu wumba wirndajku awara, akarriya kalu-wingka nyungkarrku ki-awarala, ngabiyala Muwab. Baji kanalu-rama na-alanji, kalu-arri baji. \v 3 Kalu-arri baji baki malbu kumba-minmirra kulu kumba-mirra. Kanda-arri andalumba a-Niyumi nandayirdi ankirri-arduwujaranguwu. \p \v 4 Kulu rri-mangaji, kawula-arri alinda rri-mbangu nhanawawujara nyuwu-mangaji ki-awarawu Muwab, nawula-wini rra-Wuba wula a-Rutha. \p \v 5 Baku baku ngulakari, na-10-bala lhabayi, mili kawulamba-minmirra, wula barra ankirri-arduwuj ara wu-Niyumi, kawulamba-minmirra kulu kawulamba-mirra. Andalumba kanda-arri nandayirdi wulanga rriyi-kayibanthaandalu, andalumba kanda-arri, bardabarda nyuwanku-wanguwu kulu rriyankurri-arduwu, bawuji barra. \s1 Kawula-wani a-Niyumi wula a-Rutha \p \v 6 Baku barra ngulakari kanda-nykarri wuka wu-Niyumi, kanuraba-yarraka bajingu, kanda-nykarri wuburr na-miji ngabiyala baji barra nungkanku ki-awarala, kangka Wirdiwalangu, Wirdiwalangu kalu-wundarrba nya-mangaji Yijan Kada, kilu-yabima awara barra ki-Wirdiwalangu ngundayarra ki-wuburru alunga. \p \v 7 Bawuji kulu kanumba-yarraka. Nakaringu Muwab kanda-lhuwarri bawuji nandayirdi wulanga rriyi-kayibanthaandalu, kanda-lhuwarri waninjalu bajinju Juda. Kalu-wingka aya, alu barra mardamarda. \p \v 8 Ngala wumbiji kanumba-yangama, kanda-arri wulanga, “Marrimbala! Bawuji kimbala-wanila marnajingu rrinjimbalangarrinji-wibilu. Jarna-wukanyinji ki-Wirdiwalangu ankaya, yiwa yabimanthawu awara yimbalanga barranamba yimbala kimbala-arri yabi ngatha marda wulanga rriyingatharriyi-arduwu wumba kawulamba-mirra. \p \v 9 Baku ki-Wirdiwalangu kilu-yabimala awara yimbalanga, nmanthawu alinda, nganinya janyarna-yalbanganji ankaya yimbalanga.” Kawulanda-lhuji baki kawulanda-murdama, kulu kawula-rarri andalu wakulamba, karrawula-manmarralanga wakulamba. \p \v 10 Kulu kawula-arri, “Kurdardi barra katharra wanirru. Wambu katharra-nmala yindaa, linjinkulinji-nganjinya marda ngatharra, kurdardi ngatharra katharra-wanirru.” \p \v 11-13 Ngala kanda-arri a-Niyumi, “Bawuji kimbala-wanila. Ngalhiyu jimbala-wingkayi ngathangka? Kurdardi barra kimbala-wingkarru ngathangka. Kurdardi mili yurrulu karnamba-kulhakulhamarru, yimbala anmanthawu alinda nganinyaji kangka wulambalu jarna-bardibardirrinj Namba karna-nmanjima majkarra lhurrku wundururra, namba karnamba lhakalhakarranjima bardardawujaranguwu mayaniwujaranguwu baku, kurdardi kimbala-yukumarru wulanga yirdardinjawu, kangka yurrujurru kawula-yirdardi yili. Kurdardi kimbalamba-ngibarru yukumantharra wulanga, kurdardi. Kilu-wardima nyu-Wirdiwalangu awara ngatha kulu jarna-rarrinji yimbalanga ngarna-wurdu.” \p \v 14 Mili wula barra kawula-rarri andalu. Kulu rra-ja rra-kayibandaanthalu nanda-wini a-Wuba, karrandu-lhuji nyamba-murdamanthawu. Kanda-ngayama anda waninjawu bajinju linjankulinji-nganjinju. Ngala rra-ja rra-Rutha, wambu kanda-arri andaa. Kalngiya kurdandu karrandu-manmarralanga, anda wingkayawu nganambaji andaa rrungkankurru-yuwarnila. \p \v 15 Kulu a-Niyumi kanda-wukanyi anku wu-Rutha, “Yuwarni, bawuji rra-kayibanthangathangkalu barra, janda-lhuwarrinji a-ja, yinkurra-milkamba, janda-waninji aluwalu linjankulinji-nganjilu kulu jingkanku yi-yijandu. Marda yinda, bawuji waniya andaa!” \p \v 16 Ngala a-ja a-Rutha kanumba-ngarninyma, “Kurdardi kanha-yalyarrungkarru nganinya, ngarna ndayawu yinda, ngarna waninjawu nakaringu yindaa, kurdardi. Karna-ma yindaa, kurdardi kirna-ndarru. Karna-wingkala nganambaji yindaa yurrngumantha lurrulurru. Ka-lhuwarrila nambiwuthu kulu karna-wingkayama nganambaji yindaa lurrulurru yurrngumantha. Namba ka-nmala walkurr, kulu ngarna mili karna-nmala walkurr yindaa nungkinku nungku-alanjila nganambaji. Linkili-nganji kala-nmala kulu mili ngarna lingathili-nganji. Nyinkungu Yijan Kada kulu kiwa-nmala nyangatha Yijan. \p \v 17 Namba kinyamba-mirrala kulu ngarna karnamba-mirrala marda jingkinku ji-awarala, nungkarnarrku karnamba-mirrala bajingulaji. Namba kirnalu-kurramala kulu ngarna marda karnalu-kurramala baji yindaa. Kurdardi kirna-ndarru. Ngali barra, arrkula kali-wingkala, marda nyungkarrku ji-awaralu, ngali arrkula.” Kulu a-Rutha mili kanumbi-nu, “Jarna-yalbanganji ankaya Wirdiwalangu nganinya, ‘Namba kirna-ndayima kulu nganambaji mili karnilu-ramanjima wakulamba nyu-Wirdiwalangu, wakulamba ki-wardirrinjima barra ngatha awara,’ nganinya jarna-yalbanganji. Ngala yurrngumantha karna-nmala yindaa nganambaji.” \p \v 18 Kulu a-Niyumi barra, karrandu-lhaa wakulamba, kanda-arri mirdan anku barra wu-Rutha, kurdardi karranda-ndarrma, kalngiya karrandu-lhaa, kulu a-Rutha kanda-wingka andaa barra. Kulu a-Niyumi, kurdardi yurrulu kanda-wukanyinma anku, barni-wuka kanda-arri wambu. \p \v 19 Bajingu Muwab kulu kawula-wingka barra aya bajinju Bidiliyima. Kawula-wingka...i wula a-kayibanthaandalu, bajinju Bidiliyima, wula barra. Ngala li-ja barra, li-wulu li-jibiya baji, alu wiji kalu-ruwama anku wu-Niyumi, kalu-ruwama wulanga. Kulu li-nhanawa, kalu-arri, “A-ngani rra-ja, a-ngani, marrirru? Nungka rra-ja a-Niyumi, andalaya barra?” \p \v 20 Ngala anda kanda-wukanyi alunga, “Kurdardi nganinya kanyirru-wundarrbarru a-Niyumi kangka bajarnaji Niyumi barranamba yabi, ngala nganhirru-wundarrbaya a-Mara kangka marnarnaji Mara narnu-dabudaburr ni-wini. A-Mara nganhirru-wundarrbaya kangka nyungku-ja nyu-Wunungulu nyu-Yijandu nyu-Kada, karnilu-ngunda bajarnaji narnu-dabudaburr, dabudaburr awara ki-arri ngatha,” nganinya kanda-wukanyi alunga. \p \v 21 “Ngalingarna marnaji karna-arri ambuliyalu, jakarda ki-arri awara ngatha, jakarda, kulu kariya karna-wingka akarriya. Karna-wani nakaringu bajingu Muwab, bardabarda barra, winarrku jarnini kangka kalngiya ki-wardirri awara ngatha. Kilu-ngabiya ngatha nyu-Wunungulu nyu-Kada barranamba dabudaburr awara ki-arri ngatha. Kulu marningarna barra, karna-wani marnajinju, karnilu-waninjanguma karakarra, karnilu-waninjanguma barra nyu-Wirdiwalangu, kurdardi barra awarawu ngatha, bardabarda. Ngala barni-wundarrbantha ngatha ngarna-wini a-Niyumi ngala winarrku nganhirru-wundarrbaya a-Mara kangka dabudaburr awara ngatha ki-arri.” Kanda-arri nganinya kangka kanumba-nykalanykarri nganinya nanda-wurdu ngalanda waninjarra bardabarda bajinju. \p \v 22 Kulu nganinyaji barra a-ja barra a-Niyumi kanda-wani, nganinya kawula-wani karakarra ki-awaralu barra, wula barra, anda barra a-mangaji a-kayibanthaandalu, a-jibiya Muwab. Kawula-yibanda baji barra barrawula Bidiliyima ngalalu kalinyamba-yanirri rdumanthalu ma-ngarra ma-bali, ma-mangaji ma-bali barranamba ma-kingkirra. Kalinyamba-wukanyi li-wulu, “Bawuji ngambala wajkaliya rdumanthalu ma-mangaji ma-ngarra ma-bali, bajawu ndiwi malumanjawu,” kalu-arri nganinya bajarnaji wumba kawula-yibanda baji Bidiliyima. Bawuji barra. \c 2 \s1 A-Rutha kanda-arri jabungka ki-badikila ki-Buwaj \p \v 1 Baji Bidiliyima kalu-arri lankili-nganji wu-Niyumi. Arrkula bajiwa, jina barra mirningiya, na-wini Buwaj, baji ka-arri nyungku-mangaji ki-awarala wirdi nyuwu-mangaji ki-awarawu, danyawiji, kulu mirningiya nyiki-nganji wunumbanyngu ki-Yilimilika wumba kumba-mirra akarru, jinangu barra. \p \v 2 A-ja a-Rutha, a-nganji alunga, nakaringu Muwab, kanda-wukanyi anku wuwankurru-yuwarniyu, karrandu-yalbanga a-Niyumi, “Bawuji karna-wingkala ngandarra wajkaliya bajinju, mujinjalu ma-ngarra barra ma-bali, li-mangaji wumba jalini jabungka baji wumba jala-ndayi nuwarrku ngulakari. Nungka bajiwa nya-arrkula karnilu-wirrangarru ngarna mulmujinjarra ma-mangaji ma-bali, nungka karnilu-jirrinymala, ‘Warriya wakaya kangka kala-nda nuwarrku,’” kanda-arri nganinya anku. Kanda-ngayama anku, kanda-arri, “Yamulu barra, yuwarni. Narnu-yabi barra wingkaya nganambaji rdumanthalu ngalinga.” \p \v 3 Baki kanda-wingka, karrandi-ja barra wu-Niyumi nambiwuthu kulu a-Rutha kanda-wingka minja bajinju nyungku-mangaji ki-awaralu, nya-mangaji badiki baji ka-arri wumba nya-mangaji kalu-yirdardinjangundayaninya, ma-ngabiya ma-bali baji. Nya-mangaji awara badiki niwarrku nyikungu ka-arri ki-mirningiyawu na-wini Buwaj, nyiki-nganji ki-Yilimilika nya-mangaji. Kulu kanda-arri barra baji, bawuji jabungka kanda-wingkayaninya ngulakari aluwa mujinjarra namba nuwarrku wumba kala-ndayaninya. Kiwa-nbayaninya nakaringu aluwa ngalalu rdumantharra, ngalanda ngulakari kanda-wingka rdulurdumantharra. \p \v 4 Baki baku barra ka-wingka barra walkurrawala mirningiya Buwaj, ka-lhakanba nakaringu Bidiliyima. Kulu kalila-kala likungu li-jawina. Ka-arri alunga, “Marrirru, marnajingarna. Wirdiwalangu bajiwa yirruwa yurrngumantha.” Kulu kalinyamba-ngarninyma yiku, “Ki-Wirdiwalangu kirnilu-mirlirlmirlirlmala.” \p \v 5 Kulu ka-warnkanga baki kayila-kala a-ja mili a-Rutha, baji ngulakari aluwa jabungka. Baki kilu-yalbanga nya-mangaji nyikungu wirdi wumba kalilu-jirrinymanthaninya nuwarnu-jabuwu, kilu-yalbanga nganinya, “A-ngani baji rra-mangaji? A-nganthangu a-mangaji a-nhanawaya?” \p \v 6 “Yiya,” ka-ngayama nya-mangaji mirningiya, “A-mangaji rra-nganji, a-yalkuyi nakaringu nyungkarrku ki-awarala. A-mangaji kanda-wingka andaa wu-Niyumi ngalanda kanda-wani karakarra nakaringu Muwab. \p \v 7 “Karnandu-yalbanga anda wingkayawu ngulakari aluwa linji-mangaji wumba jalini jabungka rdirrirrantharra ma-bali kurarra baji, mujinjawu ma-bali anku. Kanda-arri jabungka wungkuwungkulamba, kanda-arri nirrinjarra i...i yurrngumantha, ngala minja bajanda jandini mingkiya nganduwa waluku,” ka-arri nganinya nya-mangaji mirningiya nyikungu ki-Buwaj. \p \v 8 Ka-wingka andalu Buwaj bajinju, baki ka-wukanyi anku, “Ngabiyarra! Nganha-nykarriya! Bawuji barra ka-nmala marnaji jabungka yurrngumantha. Barni-lhuwarrinja marnajingu, barni-yibakantha nyungkarrku ki-awarala ki-badikilu nambiwuthu nungkalarrku. Marnaji biya aluwa linji-ja linji-nhanawala linji-jawinala, anmaya marnajingulaji. \p \v 9 “Linya-nganthani nganthiwuthu jalini jabungka. Bajingulaji anmanthani aluwa, nirrinjarra ngulakari. Jirna-yibarranji ngarna barra, kangka ngarna wirdiwalangu jarnini barra marnaji. Kulu karna-arri alunga, kurdardi kirnalu-wardimarru linji-wulungku. Namba wabuda, barni-wardankaya wunjayawu jinangu wabuda wumba kalu-kurda! Wunjayani baji linji-ja nungkalarrku,” ka-arri nganinya anku. \p \v 10 Kanda-ruwama yiku, yiwa yabimanthawu awara nganinya anku, kulu kanda-arri mududu wajkaliya awaralu nyamba-yibarranthawu a-buyi yiku, kulu kanda-wukanyi nganinya, “Ngalhiyu barra jinyamba-nykalanykarrinjimu ngatha yabimanthawu awara? Ngalhiyu jinyu-yabimanjimu awara ngatha nganinya, ngarna rra-nganji?” \p \v 11 Kumba-ngarninyma, “Yiya, kirna-nykarri, kirna-nykarri kangka yinda barra ka-arrinyu andaa wu-Niyumi yurrngumantha ngalinda a-miyaji, ka-arri yurrngumantha andaa, baji barra nyungku-ja ki-awarala, nganambaji kirna-nykarri. Kulu wumba kalinya-ndanhu nyinki-biyi kulu yinkurra-wibi, kalinya-ndanhu wambu. Ngala yurrngumantha karra-mirlirlmirlirlmanhu, ka-arrinya andaa yinkurra-yuwarnila. Kinya-ndanhu awara, ka-wingkanhu nyungku-ja ki-awarala ki-nganjinyu. Kulu marninda barra andaa yurrngumantha jimu. Kurdardi kinyamba-nykarrinjima, kurdardi ka-nmanma aluwa akarru, andaa rrungkinkurru-wibila, nganambaji kinya-ndanhu awara, yinkurra-wibi, nyinki-biyi, kangka kalinya-ndanha wambu, ngala yurrngumantha ka-arrinju andaa. Kulu marninda barra ki-nganjinya ki-awarala, nganuwa linji-nganj inya. \p \v 12 Kulu bajingu jarna-yalbanganji yinku ankaya Wirdiwalangu, yiwa yabimanthawu kulu mirlirlmirlirlmanthawu nda-wurdu, yiwa ngundayawu ngabiya narnu-yabi narnu-jakarda yinku, yiwa ngundayawu nganinya, nya-mangaji Yijan alunga liyi-Yijrayilaja, Yijan nganunga, wumba kinyamba-yibarra nda-wurdu yilaa, yiwa kunkunmanthawu yinku anmanthawu Yijan yinku.” \p \v 13 Kanumba-ngarninyma a-Rutha, “Kirna-barlirra ngabinya, nya-yabi jimu ngatha, janha-yabimanjimu ngarna-wurdu. Yinda barra nya-walkurrawala, ja-wukanyinjimu ngatha narnu-yabi barra ngalingarna marnajingarna a-nganji, minja a-buyi. Kurdardi karnima a-jibiya marnaji yinkurra-nganji barramarni li-ja li-jawina linkungu, kurdardi, ngala minja ngarna a-nganji a-buyi, ngala ja-wukanyinjimu ngatha yabimantharra, janha-yabiman jimu ngarna-wurdu, kirna-barlirra,” kanda-arri nganinya, bawuji. \p \v 14 Bawuji barra jinangu barra mukunjarna kalinyamba-wudurrumanha kulu Buwaj barra ka-yibanda. Baki ka-wajba anku wu-Rutha, “Kawa wingkaya marnajinju!” Kanda-wingka bajinju baki kilu-ma ma-ngarra anku baki karrilu-ngunda. “Nyamba-wudurrumaya ma-ja ma-burlurlu, baki lhakarraya marnaji wajka, marnaji ma-ja nyungku-ja ki-ngilinya.” Baki kandu-lhakarra ki-ngilinya, kanumba-wudurruma. Kulu kandu-yibanda aluwa linji-mangaji linji-jawinala. Baki yurrulu mili ki-Buwaj karrilu-ngunda ma-mangaji ma-bali ma-wunhunhu. Kanumba-wudurruma wakulamba, kulu bawuji kanda-ngayama. Baki kandu-yibarra nuwarrku wambu baku anku wu-Niyumi, kanda-wuluwuluma kangka kanumba-wudurruma wakulamba bawuji, karrilu-wudurruma yiwa ki-Buwaj. Kanda-yabirri, kanda-mirlirlmirlirlirri nanda-manka bawuji. \p \v 15 Kanda-lhuwarri barra yurrulu, anda mujinjawu. Baki ki-Buwaj, kalili-nu li-jawina likungu ngalalu kalu-arri ngulakari barra ngalalu kalinyamba-wudurruma bawuji, ngalalu kalu-lhuwalhuwarri barra bawuji jabungku yurrulu, baki ka-arri alunga, “Rra-ja a-nhanawaya rrirra-karra. Kanda-rdumanthanama ngulakari yirruwa, nganambaji wumba ma-mbangu jirra-ndayi ngulakari. \p Namba kurdardi kanda-wingkanma ngulakari, namba nu-wurun kanda-nirrinjima wunumbarra yirruwa wumba jirru-rdirrirranji kurarra, barni-mirirrinja anku, wambu rrirra-ndarra nirrinjarra. \p \v 16 “Marda rri-rrbundayani bajingu nakaringu mungkirrunga, namba kirri-rrbundayanama anku nirrinjawu, barni-ngabiyantha, barni-mirirrinja anku. Yirru wirranganthani nganambaji rdumantharra,” ka-arri nganinya nya-mangaji Buwaj. \p \v 17 Bawuji baku barra ngabungabula kanda-arri jabungka barra baji kulu kanda-nba a-kamba barra aya, ngabungabula barra ngalanda barra kandu-rduma nu-lhangka bawuji. Kulu kandu-rama barra baji, nu-mi awunbayawu wajkaliya lhulundu, kandu-rama barra baki wakulamba, ku-matha bawuji. \p \v 18 Kulu kanda-ka barra ankaya birndawarawiji barra alanjilu rruwankurru-yuwarniyu anku, baji ki-barrawula. Kulu kanda-yunduyunduma ma-ngarra wumba kanda-nirri. Kulu karrandu-rduma nuwarrku ma-ngarra nakaringu mukunjarna, ma-wunhunhu karrandu-ngunda. \p \v 19 Kulu a-Niyumi, kanda-yabirri nanda-wurdu, kanda-arri, “Yaa! Ngantha baji kuwu-rdumanhu ma-ja ma-ngarra nu-rarrawumba? Jingki-nganthangu ji-badikila ka-arrinyu jabungka? Janyarna-yalbanganji ankaya, nyu-Wirdiwalangu kanyilu-mirlirlmirlirlmala nya-mangaji nya-mirningiya wumba kiya-arri yabi yinku nganinya.” Kanda-arri a-Rutha anku nganinya, “Baji karna-arri jabungka barrungku jingkiku nyu-Buwaj,” kanda-arri nganinya anku. \p \v 20 Ngala a-Niyumi kanda-yabirri nanda-wurdu wakulamba, kanda-arri, “Janyarna-yalbanganji ankaya, nyu-Wirdiwalangu kanyilu-mirlirlmirlirlmala nya-mangaji nya-mirningiya niya-manka, kalngiya wakulamba. Barranamba nya-Wirdiwalangu kiya-wukanyi alunga liyi-mbangu ambuliyalu liyi-wuluwu, yiwa yabimanthawu awara, barranamba kilu-yabimanji awara awara ngulakari ngalalu jalini liyi-lhungkuwu; ngalalu kalinyamba-mirra bawuji ngaliwa yabimanthawu awara mili barranamba ka-wukanyi alunga liyi-mangaji wumba kalu-arri li-lhungku. Jilu-yabimanji awara ngalinga, nya-marringaya jiwini nya-Wirdiwalangu,” nganinya kanda-arri a-Niyumi. Mili kanda-arri, “Nya-mangaji barra nya-Buwaj, kalngi nyangambalanga-nganji nya-mangaji, nya-mangaji arrkula aluwa, alu kunkunmanthawu ngalinga rriyi-miyajiyu.” \p \v 21 A-Rutha kanda-wukanyi, “Kalngiya nya-marringaya kiya-arri ngatha, ngarna mujinjarra nu-wurun yurrngumantha ma-ngarra aluwa linji-mangaji wumba jalini jabungka kulu baku ngalalu kalu-wayathala rdumanthawu baji.” \p \v 22 A-Niyumi kanda-wukanyi anku, “Yiya, a-kayibanthangathangkalu, narnu-yabi nganinya jimu jabungka, aluwa nungkalarrku linji-yibuwunyarrala jabungka ki-badikila nyikungu ki-Buwaj. Barni-wingkaya nungkalarrku nambiwuthu, kangka kirnalu-wardimanma linji-wulungku nungkalarrku.” \p \v 23 Kulu a-Rutha, kanda-arri jabungka aluwa linji-nhanawala linji-jawinala likungu ki-Buwaj, kanda-arri mujinjarra ma-ngarra barra nganambaji, ma-mangaji ma-bali ambuliyalu, kulu marrku ma-wid, ma-mangaji barranamba ma-kingkirra marda, kanda-nirri ngalalu kalu-rduma ma-mangaji ma-wid ngulakari bawuji. Kulu kanda-ninya nungku-alanjila andaa rrungkankurru-yuwarnila yurrngumantha bawuji. \c 3 \s1 Rutha 3 Ki-Buwaj karrili-nu a-Rutha, kanda-nmala alinda \p \v 1 Baku barra mili kanda-wukanyi a-Niyumi anku wu-Rutha, “Yuwarni! Bawuji ka-nmala alinda bawuji Karnamba-nykalanykarri yinda nmanthawu alinda, nya-mbangu nyinku-wangu yiwa kunkunmanthawu yinku, kanda-arri anku nganinya. \p \v 2-3 “Nya-mbangu nya-mirningiya wumba yirru kirru-arri jabungka arrkula, yinda marda kulu nalarrku li-yibuwunyarra, yirru kirru-arri jabungka yilaa, nya-mangaji barra nyangambalangany nganji kunkunmanthawu awara ngalinga,” kanda-arri anku a-Niyumi nganinya. “Nganha-nykarriya! Bawuj barra anmaya, nya-rdumaya yinku jumbala marringaya ngaburra, nya-yibarraya marringaya nya-mbangu mankanda yindaa, nya-mbangu wulwurrungkayarra, kulu nyamba-yulyulbaya nya-mangaji jumbala. Kangka ngabungabula kilu-ngabiyala, baji kiwa-nmala aluwa linjiku linji-mbangu linji-jawinala aluwa, kalila-nganjama baji ruthuruthumantharra nu-mi ma-bali. Bawuji wingkaya namba kinya-ngala aluwa baji, kulu barninyamba-mirnimantha yiku. Nya-karra nakaringu winkanda jujunyngu, mili kirnila-nganma baji, barni-ngantha yiku wa-nmaya. Namba kanilu-wayathala nyamba-wudurrumantharra baki wunjayarra, baku nya-wirrakarra nganambaji. Nganambaji kiya-wunjala baki kumba-wudurrumala ngalinda baku wajkirrantha. \p \v 4 Baku nya-wirrakarra nambiwa kumbi-jarra wajkaliya, yinda mili ka-wingkala ngulakari. Kinya-rankarrmala bilangki yilaa ngulakari marndaa, kulu ka-ngalbala yilaa wirrbanya. Baku nambiwa kirnila-ngala namba kulu kirnili-nala ngandarra anmanthawu baku, yiwa kirnili-nala.” \p \v 5 Baki kanda-arri anku wu-Rutha, “Yiya, kirna-barlirra, narnu-yabi. Karna-ngayamanji barra bajuwarnu. Karna-arrila barra nganinya wumba yinda janhi-nanjimu, nyinkungu wuka jirna-kanji.” Bawuji. \p \v 6 Kulu a-Rutha, kanda-lhakanba bawuji bajinju nyungku-mangaji ki-awarala wumba rrungkankurru-yuwarnilu karrandi-nu, ngaliwa Buwaj barra ka-arri baji nyamba-wudurrumantharra. \p \v 7 Kumba-wudurruma kulu ka-wunja, ka-mirlirlmirlirlirri na-manka, bawuji. Ngaliwa baj barra ma-bali ku-arri, ma-arrkula ma-lija ku-arri barra baji, ku-arri ma-mangaji ma-ngarra rdalbu, baki ka-wingka walkurru baji wunumbarra. Ka-arri walkurr. Ngalanda a-Rutha ngantharra yiku kumbi-ja, kulu anda barra ngulakari mili kanumba-lhabalhabanyma wingkayarra, kanda-arri walkurrwalkurr baji yilaa wirrbanya ngulakari. Kandu-rankarrma bilangki, kanda-ngalba yilaa arndaarnda bilangkila, kanda-arri baji walkurrwalkurr, yukumantharra yiku wumba ka-lhuwarri. \p \v 8 Ngala baku mili wumbuwumbiji kila-nykarri ngalhi baji yilaa wirrbanya, baki ka-lhuwarri ankaya, kilu-malmanha nganinya awara kulu karrilu-manha nganinya, “A-nhanawaya ngathangka, rra-ja walkurrwalkurr,” kumba-wukanyi nganinya na-wurdu. Bawuji anda mili lhungku kulu kanda-lhuwarri. \p \v 9 Karrilu-yalbanga, “A-ngani baji yinda?” Ka-arri anku nganinya. “Ngarna a-Rutha, a-ngayangaya yinku,” kanda-arri yiku. “Kangka yinda barra nyalunganya-nganji liyi-mbangu wumba ki-ngubalirri ngatha bujibuji, yinda kunkunmanthawu ngatha, ngarna anmanthawu yindaa alinda, kirna-barlirra, karna-nmala yabi barra alinda yindaa, karnandi-ja nganinya wu-Niyumi.” \p \v 10 Bawuji barra ka-wukalukanyi nganinya barra anku, “Jarna-yalbanganji ankaya, ki-Wirdiwalangu kirnilu-mirlirlmirlirlmala, ngabiyarra. Yinda a-marringaya. Barranamba ka-arrinyu anku wu-Niyumi kulu marninda barra ka-wingkanhu ngathangkalu, ngarna malbu, yinda barra yabimanthawu awara wakulamba alunga liyinganungaliyi-nganjingku, kalngiya rra-marringaya marninda. Waraba mili ka-wingkanma winkandu nganthiwuthu linji-jakardalu linji-yumbuwarralu, yalbanganthalu yinda alinda arrinjawu aluwa, kurdardi ka-wingkanma yilalu ki-arrkulangku aluwa, kurdardi. Ka-wingkanhu ngathangkalu, ngarna kangka nyawulanga-nganji kalngi rriyi-mangaji wumba ka-nmanhu wulaa wu-Niyumi rrankirri-arduwujara, kalngi a-marringaya yinda. Ki-Wirdiwalangu barra kirnilu-yabimala,” nganinya ka-arri Buwaj anku wu-Rutha. \p \v 11 Ngabiyarra, barni-wardirrinja nda-wurdu anmaya. Alu, li-jibiya Bidiliyima, li-mangaji wiji, jalini li-mirdan yinku marda kangka yinda a-marringaya, marda ngarna mirdan. Karna-yabimal awara yinku nganambaji wumba janha-yalbanganjimu. \p \v 12 “Yiya, ngarna barra nyiki-nganji nyuwu-mangaji wumba ka-arrinyu yilaa ki-mirningiyala, ngarna barra yukumanthawu yinku, ngala bajiwa nyarrku barra ambuliyalu, nyarrku nyiki-nganji wirdi ngatha wurrbi, nganinya barra narnu-yuwa narnu-nganunga liyi-Juwu. \p \v 13 “Baku anmaya rikarrawu marnaji kulu baku karna-nykarrila namba nungka kirnilu-yukumala nyungku-mangaji ki-wirdinju, nungka kurdardi. Namba ka-ngayamala kulu yamulu. Namba kurdardi, kulu jirni-nanji baki jarni-nanji Wirdiwalangu, ngarna barra kunkunmanthawu yinku. Marnajingulaji anmaya walkurr kulu karnu-arlanala.” \p \v 14 Kulu kanda-arri walkurr baji barra yilaa wirrbanya baki kanda-lhuwarri nyala wungkuwungkulamba ngalalu barnikalinyamba-ngarru li-wulu, kangka kumba-wukanyi na-wurdu Buwaj, “Li-wulu, kala-nmala li-manji anku wumba kanda-arri marnaji wundururra. Namba karrala-nganjima marnaji, kalu-wukanyinjima wardingala anku rruwu-ja rru-marringayawu.” \p \v 15 Kulu ka-lhuwarri Buwaj baki ka-wukanyi anku, “Kabu jumbala lhangka nyinkungu, nya-rdumaya! Nya-yibarraya awarala marnaji!” Kanda-lhulunma baki kilu-wurruba ma-ngarra anku barra wajkaliya kulu nu-lhangka, barranamba kanda-rduma ki-badikila, mili yurrulu kayilu-ngunda ma-ngarra. Kilu-rdirrirra kulu kilu-rankarrma andalu wulungarndalu ma-mangaji barra ma-bali. Baki kanda-wani kariwajka barra alanjilu baji ki-barrawula, kanda-wani yirdiwiji nandayirdi mu-ngarranku rrungkanku-yuwarnilu andalu. \p \v 16 Kanda-yibanda baji rrungkankurru-yuwarnila. Baki karrandu-yalbanga yinarrambululu, kanda-arri barra, “Wayi barra ngandarra? Ngantha ka-arrinyu? \p Ngandarra barra wuka, yuwarni?” Baki wu-Rutha karrandi-nu narnu-jakarda narnu-yuwa nakaringu ki-Buwaj, baki karrandi-nu, \p \v 17 “Karnili-nu ngarna waninjawu yirdiwiji yindalu, ngarna ngarnayirdi muwu-ja mu-ngarranku. Karnilu-ngunda ma-ja ngalinga,” kanda-arri nganinya. \p \v 18 Kanda-wukanyi anku wu-Rutha, “Baku barra yili yukumaya ngandarra kilu-yabimala awara nyungku-mangaji. Barranamba yiwa bajiwa kalila-ngala, barnikiwa-nmarru nyala bajiwa nyamba-nykalanykarrinjarra, barnikilu-murdirriyu awara, kulu kiya-wingkala nambiwa kulu kilu-yabimala awara, bajiwa nyalalhurrku,” kanda-arri anku wu-Rutha nganinya barra. Bawuji barra. \c 4 \s1 Rutha 4 Buwaj wula a-Rutha, majkarra kawula-arri \p \v 1 Bawuji barra Buwaj ka-wingka ankaya barra bajinju barra nyungku-ja ki-walkurrangku ki-barrawulu Bidiliyima, alu nyamba-wukanyinjawu barra ki-awarawu baki rruwu-mangaji barra wu-nhanawayawu wu-Rutha. Barra baji ka-ngalba nungkarnu-mulungka ki-barrawula, kulu li-mangaji nalarrku li-wurrirri li-wulu, kalu-wingka bajinju, kalu-yibanda baji, alu nyamba-wukanyinjawu marnarnaji narnu-yuwa. Ka-wingka bajinju Buwaj, kulu ka-yibanda. Nyarrku mili nyiki-baba ki-Buwaj, nya-mangaji wumba karrili-nu a-Rutha yiku, ka-wingka bajinju. Bawuj ka-wajba yiku, “Ngabinya! Kawa wingkaya marnajinju mingkiyalu!” Ka-wingka bajinju, ka-yibanda. \p \v 2 Kulu Buwaj kalilu-rduma li-mbangu li-wirdiwalangu ki-barrawuwu, li-10-bala, kalilu-yalbanga alu mingkiyawu nykarrinjawu wulanga ngalawula nyamba-wukanyin jarra nyiki-baba. \p \v 3 Ngalalu mingkiya kulu ka-arri Buwaj nyiki-babawu, “A-Niyumi kanda-wani, marnanda nakaringu Muwab, kanda-arrila jilim nya-mangaji badiki, nya-mangaj ki-Yilimilika ka-arri. \p \v 4 “Marningarna barra karna-wingka, yinda nykarrinjalu. Ngandarra kinya-arrila? Namba kinya-bayimala, kulu nya-bayimaya ngalalu li-ja marnalu ngaliya mingkiya. Namba kurdardi kinya-bayimarru, kulu nya-ndarra ngathangka, ngarna karna-bayimala. Jirna-yalbanganji nganinya kangka yinda wirdi ngatha, wirdi wurrbi rdumanthawu nya-mangaji awara, yinda ambuliyalu kulu minja ngarna ngulakari yindaa.” Baki ka-wukanyi nya-mangaji nyarrku nyiki-baba, “Karna-bayimala,” ka-arri nganinya. \p \v 5 Baki Buwaj, kumba-yangama yilalu, ka-arri nganinya, “Namba kinya-bayimala nya-mangaji awara nakaringu andaa wu-Niyumi, kulu nda-nmaya yindaa a-Rutha alinda, a-mangaji a-miyaji nakaringu Muwab. Kulu kiwa-nmala nya-mangaji awara nyungkankunyu-ardungka wu-Niyumi ki-ngabangakuwu nungka-wininja,” ka-arri yiku nganinya. “Namba kanumba-kulhakulhamala a-Rutha, ardu barra, nyikungu barra nya-mangaji awara kulu na-wini nakaringu yilaa nyungku-mangaji, nyanku-wangu wu-Rutha wumba kumba-mirra. Nganinya barra kali-nmala yurlurr nuwarnu-yuwawu nuwarnu-ngambalanga liyi-Juwu, narnu-yuwa ki-awarawu ngambalanga.” \p \v 6 Ngala jina mili kumba-nykalanykarri yarlajka, baki ka-arri yiku, kumba-yangama yilalu, ka-arri, “Kurdardi. Yinda nya-rdumaya nya-mangaji awara, nya-bayimaya. Kulu kanda-nmala yindaa alinda marda a-mangaji a-Rutha. Namba ngarna karrarna-rdumanma, mili kala-nmanma li-ja li-ardubirri li-ngatha marnalu minja buyi awara alunga baku. Jinangu wuka kurdardi wajkirrantha, jarna-wukanyinji nganinya alunga ambuliyalu, kurdardi wajkirrantha. Nya-mangaji awara wumba karna-rdumanjima ngarna ambuliyalu, jarnamba ngarrarnmanji nyuwu-mangaji, kurdardi karna-mijangarru rdumanthawu. Yinda nya-rdumaya,” ka-arri nganinya. \p \v 7-8 “Yiya. Bawuji narnu-yabi.” Kawula-arri nganinya baki ka-ngayama barra wakulamba, nya-mangaji nyarrku nyiki-baba. Kulu kili-nma barra nya-mangaji jarrbunungkaji nakaringu yilaa marndaa, baki kilu-ngunda, ka-arri yiku ki-Buwaj, “Yinda, nya-rdumaya nya-mangaji awara!” Nganambajilulu barra kilu-ngunda nya-mangaji jarrbunungkaji nya-mangaji ngundayawu ki-awarawu. Nya-mangaji wumba karnilu-ngunda yiku nyuwarrkulu yiwa rdumanthawu awara, kili-nma jarrbunungkaji kulu kilu-ngunda nya-mbangu wumba kilu-rduma, nganinya barra minja yunduyundumanthawu nuwalarrkulu. Nganambaji barra narnu-yuwa narnalunga liyi-wuluwu liyi-Juwu baji wankala. \p Bawuji kulu nya-mangaji nyiki-baba ki-Buwaj kilu-warrangka barra baji, nganinya kanilu-wayatha barra. \p \v 9 Kulu ka-ngayama jinangu Buwaj. Baki ka-arri alunga wiji, “Marnajirru barra. Katharrirra-kala barra marnaji nganinya wukanyinjarra. Kirra-kala jinangu, kili-nma barra jarrbunungkaji, karnilu-ngunda. Kulu karnirra-kala, karna-ka. Karna-rduma barra nya-mangaji awara barra nakaringu wu-Niyumi, nya-mangaji wiji ki-Yilimilika baki rriyikirriyi-arduwu ki-Jiliyan baki ki-Malun, bawuji. \p \v 10 “Karrarna-rduma mili a-Rutha, a-mangaji nakaringu Muwab, a-miyaji rrikuwangu ki-Malun a-mangaji, a-ja barra a-ngatha a-nhanawaya barra kanda-nmala ngathangka,” ka-arri nganinya. “Jinangu awara kiwa-nmala nganinya nungka-wininja ki-ngabangakula. Marda ardu nya-mangaji ambuliyalu karnamba-kajakajamala kulu kiwa-nmala marlijinda jinangu awara yilaa, nganambaji, nyikungu barranamba nyikungu nyuwiku-murimuriyu ka-arri. Kulu na-wini ki-ngabangakuwu ka-nmala nyala marnaji yilaa ki-ardungka,” nganinya barra ka-arri Buwaj. “Yirru barra marnirru nganinya nykarrinjarra ngatharranga, marnanaji narnu-yuwa ngatharranga.” \p \v 11 Ngala li-mangaji li-wurrirri li-wulu mingkiya kalu-arri nykarrinjarra, kulu nalarrku wumba kalu-arri minja baji mingkilmingkiya, kalu-ngayama bawuji wakulamba. “Marninganu nganinya nykarrinjarra.” Baki kalu-arri mili yiku barra nganinya, “Bawuji barra janu-wukanyinji ankaya yiku ki-Wirdiwalangu, kayilu-yabimala rinku-wangu, kanumba-kulhakulhamala barranamba linkili-ardu kala-nmala barranamba wu-Rijil kalu-arri, kanumba-kulhakulhama baki a-Liya, li-jakarda marda baki Jikaba nyalunga-biyi, kalu-arri li-jakarda likili-ardu, nganinya barra, nganambaji kanumba-kulhakulhamala marda rinku-wangu. Janu-wukanyinji yiku ki-Wirdiwalangu mili, yinda anmanthawu mili yurrulu danyawiji aluwa linji-wulungka linji-Yiburatha, baki yinda yabiwiji wurrbingu marnaji Bidiliyima. \p \v 12 “Janu-wukanyinji mili ankaya, ki-Wirdiwalangu kalili-yibarrala linkili-ardu nmanthawu li-wirdi aluwa linjalungalinji-nganjinya barranamba kili-yibarra wankala nyinki-nganji Birij, nya-mangaji wumba kanumba-kulhakulhama a-Dama yilaa ki-Juda, nya-mangaji Birij kili-yibarra ki-Wirdiwalangu anmanthawu wirdi aluwa linjikulinji-nganjinya, kalilu-yibarrala linkili-ardu nganambajilulu, li-mangaji wumba kirnilu-ngundarra ki-Wirdiwalangu, andaa wu-yalkuyila rrungkinku-wangu.” \s1 Buwaj kulu li-ngulangulakaringu nakaringu yilaa \p \v 13 Bawuji kulu Buwaj, karrilu-rduma barra a-Rutha baki karrila-ka nungkiku nungku-alanjilu, riku-wangu barra, kawula-arri majkarra kalngiya. Bawuji baki ki-Kada, karrilu-mirlirlmirlirlma a-Rutha baki baku ngulakari kanda-arri nanda-wurdu ki-arduwu kulu kanumba-kulhakulhama mayani. \p \v 14 Kulu li-nhanawa li-mbangu winkanda, kalu-yabirri nalu-wurdu, baki kalu-wukanyi anku wu-Niyumi, “Kanyanganu-barlirra nya-Wirdiwalangu,” kalu-arri nganinya anku. “Kirnilu-ngunda nya-ardu nya-kamangkanhu barrungku. Janyanganu-yalbanganji ankaya nya-Wirdiwalangu, kiwa-nmala barra nya-mangaji nya-bardarda nya-wurrbingu barra nya-yabiwiji, li-mirdan kala-nmala yiku li-mbangu winkanda, kala-nykarrila wuka barra yiku li-mangaji, nalarrku li-Yijrayilaja,” nganinya kalu-wukanyi anku. \p \v 15 “A-mangaji rra-kayibanthayindalu kanda-arri a-marringaya. Kirnandu-manmarralanga wakulamba, kurdardi kirnanda-ndarrma. Namba li-ardubirri li-mayamayani kala-nmanma, waraba nganinya kalu-arrinma yinku,” kalu-arri nganinya anku. “Anda barra kanda-arri wakulamba yinku. Bawuji barra, marnanda barra, kanumba-kulhakulhama nyu-mayaniyu nyu-arduwu nyu-kamangkanhu. Kulu yiwa, kalngi barra karnila-kala barra narnu-marringaya yindalu. Kirnilu-mirlirlmirlirlmala nda-manka, yiwa barra kirnilu-kunkunmala ngalinda ka-bardibardirrila,” kalu-arri nganinya, “kangka kanumba-kulhakulhama yiku a-Rutha.” \p \v 16 Kulu wu-Niyumi kandu-rduma nya-mangaji ardu, kanda-ka widiwidi andaa, bajiwuthu, kanda-kunkunma. \p \v 17 Li-mangaji li-nhanawa winkanda nalarrku wunumbarra bajingulaji, alaalanji kalu-arri andaa, kalinyamba-alathama bajinju, nganthalu yiku bardarda. Kalu-wunkanu nya-mangaji ardu kulu kalu-wundarrba na-wini Wubid. Kalali-nu li-jakarda barra nyuwu-mangaji nuwa-winiyu, nganinya marda winkanda kalali-nu nganinya, “Wu-Niyumi nya-kandumangkayi, nya-ardu kiwa-yanjarri. Kalu-arri niya-wini nya-Wubid,” nganinya kalu-arri. \p Kulu baku barra nya-mangaji Wubid ka-arri nyiki-biyi ki-Jiji, nya-mangaji barra Jiji nyiki-biyi ki-Dabida, nya-mangaji wumba ka-nmala wirdiwalangu kinga alunga. \p \v 18-22 Li-ja barra kalinyamba-kajakajama baki bajingu yurrngumantha nakaringu ki-Birij yilalu ki-Dabida. Bajingu Birij, baki Yijrun, Rama, Aminadab, Najun, Jalmun, Buwaj, Wubid, Jiji, Dabida. Bawuji barra.