\id MRK - Jacalteco (Eastern) -Guatemala 1997 (DBL -2013) \h SAN MARCOS \toc1 Tzotiꞌ Cꞌul Yet Colbanile Tzꞌibn̈ebilcano Yu Naj San Marcos \toc2 San Marcos \toc3 Mr \mt1 TZOTIꞌ CꞌUL YET COLBANILE TZꞌIBN̈EBILCANO YU NAJ SAN MARCOS \c 1 \s1 Yet iscuywa naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma \r (Mt 3:1-12; Lc 3:1-9; Jn 1:19-28) \p \v 1 Hac tiꞌ chu yichico Tzotiꞌ cꞌul yet colbanile yin̈ Comam Jesucristo, Iscꞌahol Comam Dios. \p \v 2 Ay huneꞌ ischejab Comam Dios chiyij Isaías tzꞌibn̈encano yin̈ tzet yal Comam Dios tet Iscꞌahol, bay chala: \q1 Chiwatojan inchejaban tasataj yun̈e iswatxꞌen naj habeh yet yalan̈to maẍto chachapni. \q1 \v 3 Chꞌawi naj yin̈ caw ip bey txꞌotxꞌ desierto, chalni naj: “Watxꞌeweco heyanma yuto chihul Comam Dios Jahawil. Hacaꞌ chu istoholban̈elax hunu beh yet chihul hunu naj jahaw, hac tuꞌ cheyute heyanma,” ẍi naj,\x * \xo 1:3 \xt Is 40:3\x* ẍiayoj. \p \v 4 Huneꞌ tiꞌ yij isba yet yapni naj Juan chꞌanican̈ haꞌ iswiꞌ anma bey txꞌotxꞌ desierto. Yichico naj yalni ta yilal yahcano haꞌ iswiꞌ anma, yun̈e isyenilo isba tato chisbej anma iswatxꞌen istxꞌojal, cat yakꞌlaxcano tan̈o ismul yu Comam Dios. \v 5 Sunil anma ay yul ismajul Judea yeb anma ay yul con̈ob Jerusalén apni abeno tzet chal naj Juan. Hayet chalnati anma ismul, cat yahcano haꞌ iswiꞌ yu naj yul haꞌ niman Jordán. \p \v 6 Wal naj Juan tuꞌ, xil noꞌ camello watxꞌebilayo xilo iskꞌap naj, tzꞌum noꞌ xin ayico istxꞌambalo naj. Haꞌ xin tzet chislo naj, haꞌ ton noꞌ litꞌ yeb iscabil noꞌ txꞌilab. \v 7 Chalni naj Juan tuꞌ tet anma: \p —Ay huneꞌ naj tzujan yul wintajan, caw ecꞌbal yelapno ye naj insatajan, walinan xin machi welapnojan chiwabehan nitam way cꞌon̈nojan inpuhnilojan istxꞌan̈al isxan̈ab naj. \v 8 Hanintiꞌan yin̈ caw yeli, han̈e ha haꞌ chiwakꞌan yahbalo haꞌ hewiꞌ, wal naj chiwaltuꞌan xin chiyacan̈ naj haꞌ hewiꞌ yaj yu iskꞌakꞌal yip Comam Espíritu Santo, ẍi naj Juan. \s1 Yet yah haꞌ iswiꞌ Comam Jesús \r (Mt 3:13-17; Lc 3:21-22) \p \v 9 Yet huneꞌ tiempohal tuꞌ, el Comam Jesús yul con̈ob Nazaret ayco yul ismajul Galilea, yapni bey haꞌ niman Jordán, yah haꞌ iswiꞌ Comam yu naj Juan yul haꞌ Jordán tuꞌ. \v 10 Hayet lan̈an yahti Comam xol haꞌ tuꞌ, yilni Comam ishajni isba satcan̈, yayilo Comam Espíritu Santo yiban̈, isyeni isba hacaꞌ yayti hunu noꞌ palamuch. \v 11 Yabelax huneꞌ yul nukꞌe yul satcan̈, halni hacaꞌ tiꞌ: \p —Hach tiꞌ, hach Incꞌaholan caw xahan ay wuhan, caw chintzalahan tawin̈, ẍiaytij. \s1 Yet yilwelax Comam Jesús yu naj matzwalil \r (Mt 4:1-11; Lc 4:1-13) \p \v 12 Lahwin̈e tuꞌ yilaxto Comam Jesús yu Comam Espíritu Santo bey huneꞌ txꞌotxꞌ desierto. \v 13 Cawina tzꞌayic ehayo Comam bey tuꞌ xolej noꞌ xoltelajil nokꞌ. Yoc naj matzwalil yilweno Comam, yajaꞌ ayco ebnaj ángel yilno Comam. \s1 Ichico Comam Jesús yalni Istzotiꞌ Comam Dios bey Galilea \r (Mt 4:12-17; Lc 4:14-15) \p \v 14 Yet majanxa naj Juan yul preso, isto Comam Jesús bey Galilea, yoc Comam yalnocꞌo Tzotiꞌ cꞌul yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios. \v 15 Chalni Comam tet anma: \p —Wal tinan̈ mayij isba huneꞌ tiempo halbilcanoj yocxa Comam Dios Heyahawoj. Bejwecano hetxꞌojal, chahwe Tzotiꞌ cꞌul yet colbanile yul heyanma, ẍi Comam. \s1 Yet yawten Comam Jesús can̈wan̈ ebnaj ikꞌomati cay \r (Mt 4:18-22; Lc 5:1-11) \p \v 16 Hayet lan̈an isbelwi Comam Jesús istiꞌ haꞌ lago Galilea, yilnito Comam cawan̈ ebnaj ikꞌomati cay yet lan̈an yanayto ebnaj ishacꞌ chiinahti noꞌ xol haꞌ; ebnaj cawan̈ tiꞌ yuẍta isba ebnaj, haꞌ ton naj Simón yeb naj Andrés. \v 17 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Ocan̈we tzujno wintajan, wal tinan̈ haxa anma chexoc heyikꞌahti yul inkꞌaban,\x * \xo 1:17 \xt Ml 3:1; Is 40:3\x* ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 18 Yaben̈e ebnaj yalni Comam hacaꞌ tuꞌ, isbejnicano ebnaj ishacꞌ yoc tzujno ebnaj yinta Comam. \p \v 19 Haniqꞌuixto chito Comam Jesús xin, yilnipaxo Comam cawan̈xa ebnaj yuẍta isba, haꞌ ton naj Jacobo yeb naj Juan, ebnaj iscꞌahol icham Zebedeo. Ayahto ebnaj yul isbarco, lan̈an isbujni ebnaj ishacꞌ. \v 20 Yalni Comam tet ebnaj tato chioc tzujno ebnaj yinta Comam. Hayet yaben ebnaj yalni Comam hacaꞌ tuꞌ, yanicano ebnaj ismam yeb ebnaj cꞌamteꞌ yul teꞌ barco, yoccano tzujno ebnaj yinta Comam. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj ayco ischejab naj matzwalil yin̈ \r (Lc 4:31-37) \p \v 21 Lahwi tuꞌ xin, yapni Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yul con̈ob Capernaum. Haxa yin̈ huneꞌ tzꞌayic xewilal yocto Comam yul iscapilla ebnaj Israel, yichico Comam iscuyni anma ayicto bey tuꞌ. \v 22 Caw xin chicꞌay iscꞌul anma yaben iscuywa Comam yuto caw haban isyenilo isba ta caw akꞌbil yip yu Comam Dios, mach hacaꞌo chu iscuywa ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés. \v 23 Yul capilla tuꞌ ayicto huneꞌ naj ayco ischejab naj matzwalil yin̈, yah yaw naj yin̈ caw ip, yalni naj: \p \v 24 —¿Tzet hawoc jin̈an̈ ach Jesús ah Nazaret? ¿Tom chachhul con̈hatan̈tzelojan̈ hawalni? Wohtajan mac anmahilach. Hach tiꞌ mach nino istxꞌojal ayco tawin̈, yet Dios hawehi, ẍi naj. \p \v 25 Iscachwa Comam yin̈ ischejab naj matzwalil tuꞌ, yalni Comam: \p —¡Cach hatiꞌ, elan̈ yin̈ naj! ẍi Comam. \p \v 26 Istit huneꞌ yaxcamic yin̈ naj yu ischejab naj matzwalil. Yichico ischejab naj matzwalil tuꞌ yel yaw, yelcano naj yin̈ naj. \v 27 Hayet yilni anma ayicto yul capilla huneꞌ tuꞌ caw xiwcan̈, iskꞌamben anma tet hunun: \p —¿Tzettaxca chalilo huneꞌ tiꞌ? Huntekꞌan cuybanile chal huneꞌ naj tiꞌ caw acꞌto, maẍto bay chijabe, yeb caw ay yip naj iscuywahi. Hayet chalni naj tato chiel ischejab naj matzwalil yin̈ anma, cat isyijen ebnaj tzet chal naj, ẍi anma yin̈ Comam. \p \v 28 Caw xin yin̈ an̈e pujnato iskꞌumal Comam yul sunil ismajul Galilea. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús ismiꞌ yixal naj Pedro \r (Mt 8:14-15; Lc 4:38-39) \p \v 29 Lahwi yelti Comam Jesús yul capilla, isto Comam yeb naj Jacobo, yeb naj Juan bey yatut naj Simón yeb naj Andrés. \v 30 Yajaꞌ xin hilanto ismiꞌ yixal naj Simón sat txꞌat yu kꞌaꞌ. Yallax tet Comam tato hilanto ixnam. \v 31 Ishitzico Comam istiꞌ istxꞌat ixnam, yoc tzabno Comam yin̈ iskꞌab ixnam tuꞌ, isxecnican̈ Comam ixnam. Yin̈n̈ena tuꞌ xin yel huneꞌ kꞌaꞌ yin̈ ixnam, yoc ixnam iswatxꞌeno tzet chislo Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom. \s1 Txꞌiꞌal anma yaꞌay cawxican̈ yu Comam Jesús \r (Mt 8:16-17; Lc 4:40-41) \p \v 32 Haxa yin̈ kꞌejbiyalil yin̈ huneꞌ tzꞌayic tuꞌ, yilaxto sunilej anma yaꞌay tet Comam yeb anma ayco ischejab naj matzwalil yin̈. \v 33 Etza sunil anma ay yul con̈ob tuꞌ apni istiꞌ ispultahil teꞌ n̈a bay ayicto Comam. \v 34 Caw txꞌiꞌal anma nananta yabil ayco yin̈ cawxicanocan̈ yu Comam, txꞌiꞌalpaxo xin anma el ischejab naj matzwalil yin̈. Machi xin ischah Comam tzotelo ebnaj ischejab naj matzwalil tuꞌ, yun̈e mach chalilo ebnaj mac anmahil Comam. \s1 Ecꞌ Comam Jesús yalaꞌ Istzotiꞌ Comam Dios yul ismajul Galilea \r (Lc 4:42-44) \p \v 35 Haxa yin̈ hunxa tzꞌayic caw sahab ahwano Comam Jesús, isto Comam bay machi anma chieqꞌui, haꞌ bey tuꞌ xin txahli Comam. \v 36 Tzujan tuꞌ isto naj Simón yeb ebnaj yetbi saywal yin̈ Comam. \v 37 Hayet yilcha Comam yu ebnaj, yalni ebnaj tet Comam: \p —Mamin, sunil anma lan̈an cachissaynicꞌoj, ẍi ebnaj. \v 38 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Ton̈we yulaj con̈ob ayco yin̈ ishoyanil con̈ob tiꞌ, yuto yilal walnipaxojan Istzotiꞌ Comam Dios tet anma, yu ton huneꞌ tuꞌ yuxin quinhulan, ẍi Comam. \p \v 39 Caw xin sunil yul ismajul Galilea ecꞌ Comam yalaꞌ Istzotiꞌ Comam Dios yulaj hunun iscapilla ebnaj Israel. Yinipaxilo Comam ischejab naj matzwalil yin̈ anma. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj ayco lepra yin̈ \r (Mt 8:1-4; Lc 5:12-16) \p \v 40 Ay huneꞌ naj ayco lepra yin̈ apni iscꞌatan̈ Comam Jesús, yay jahno naj sata Comam, yoc naj iskꞌanno tet Comam: \p —Mamin, ta chawoche chu hawinilo huneꞌ yabil tiꞌ win̈an, ẍi naj. \p \v 41 Istzꞌaycan̈ iscꞌul Comam yin̈ naj, yanayo Comam iskꞌab yiban̈ naj, yalni Comam tet naj: \p —Hoꞌ, chiwochehan ta chiel huneꞌ yabil tiꞌ tawin̈, ẍi Comam. \p \v 42 Yin̈n̈ena tuꞌ xin yel huneꞌ yabil yin̈ naj, iscawxican̈ naj. \v 43 Yalni Comam tet naj ta chipaxto naj, istakꞌencano Comam tet naj hacaꞌ tiꞌ: \p \v 44 —Machi bay chawalicꞌo huneꞌ tiꞌ, beh hato hayeno haba tet naj sacerdote cat hawakꞌni haxahanbal tet Comam Dios hacaꞌ yalni isley naj Moisés yin̈ anma chielcano lepra yin̈. Hac tuꞌ chu yohtan̈encanilo anma tato maelcano huneꞌ yabil tiꞌ tawin̈,\x * \xo 1:44 \xt Lv 14:1-32\x* ẍi Comam. \p \v 45 Yajaꞌ yet ispaxto naj, yichico naj yalni tet anma yin̈ tzet yu iscawxilo naj, yuxin matxa chu isyeni isba Comam yin̈ caw haban yulaj con̈ob. Wal xin istxamlaxan̈e con̈ob chiecꞌ Comam bay machi anma chieqꞌui. Yajaꞌ sunil anma ay yulaj con̈ob apni iscꞌatan̈ Comam. \c 2 \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj camnajilo isnimanil \r (Mt 9:1-8; Lc 5:17-26) \p \v 1 Lahwi yecꞌto hayeb tzꞌayic, ismeltzopaxo Comam Jesús yul con̈ob Capernaum. Hayet yabenilo anma tato apni Comam yul n̈a bayticꞌa chicani, \v 2 caw txꞌiꞌal anma iscutxba isba bey tuꞌ; caw nohilo yul n̈a yeb istin̈a yu anma. Yoc Comam yalno Istzotiꞌ Comam Dios tet anma. \v 3 Yapni can̈wan̈ ebnaj ikꞌn̈e huneꞌ naj camnajilo isnimanil. \v 4 Yajaꞌ mach yu yocto ebnaj yul n̈a iscꞌatan̈ Comam, yuto caw witzꞌan yu anma. Yuxin ahto ebnaj yiban̈ teꞌ n̈a tuꞌ, isholnican̈ ebnaj hanicꞌ yiban̈ teꞌ yin̈ yetcꞌulal bay ay Comam; yanayto ebnaj naj camnajilo isnimanil tuꞌ sat huneꞌ batxteꞌ tet Comam. \v 5 Hayet yilni Comam tato caw ayco yanma ebnaj ikꞌn̈e naj tuꞌ yin̈ Comam, yalni Comam tet naj yaꞌay tuꞌ: \p —Hach wet anmahil, wal tinan̈ maoccano nimancꞌulal yin̈ hamul, ẍi Comam tet naj. \p \v 6 Ay xin huntekꞌan ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés ayicto bey tuꞌ, hayet yaben ebnaj yin̈ tzet yal Comam, yoc ebnaj istxumni hacaꞌ tiꞌ: \v 7 “¿Tzet yin̈ xin hac tuꞌ yalni naj? Caw txꞌoj chal naj yin̈ Comam Dios, walxinto han̈cꞌan̈e Comam chu yakꞌni tan̈o mule,” ẍi ebnaj yin̈ isnabal. \v 8 Yajaꞌ xin istxumilo Comam yin̈ tzet chiecꞌ yin̈ isnabal ebnaj, yuxin yal Comam: \p —¿Tzet yin̈ hac tuꞌ hetxumni? \v 9 Txumweloj, ¿baytet subuta walnihan tet naj tiꞌ: “Chiakꞌlax tan̈o hamul,” mato, “ahan̈wanoj, ican̈ habatxteꞌ tiꞌ cat hapaxtoj?” \v 10 Wal tinan̈ xin chinyelojan Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios tato ay wipan wakꞌni nimancꞌulalan yin̈ ismul anma ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, ẍi Comam. Lahwi tuꞌ yalni Comam tet naj yaꞌay tuꞌ: \p \v 11 —Haninan chiwalan tawet, ahan̈wanoj, ican̈ habatxteꞌ tiꞌ cat hapaxto hawatut, ẍi Comam tet naj. \p \v 12 Yin̈n̈ena tuꞌ yahwano naj, yinican̈ naj isbatxteꞌ, yelti naj yul n̈a yin̈ sat sunil anma, ispaxto naj. Hayet yilni anma huneꞌ tuꞌ caw cꞌayilo iscꞌul, yichico anma yalni cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios. Yalni anma hacaꞌ tiꞌ: \p —Maẍto hunelo chijil huneꞌ hacaꞌ mayu tiꞌ, ẍi anma. \s1 Yet yawten Comam Jesús naj Leví iscuywomoj \r (Mt 9:9-13; Lc 5:27-32) \p \v 13 Lahwi tuꞌ istopaxo Comam Jesús istiꞌ haꞌ lago Galilea, caw hantan̈e anma apni iscꞌatan̈ Comam. Yoc Comam iscuyno anma apni iscꞌatan̈ tuꞌ. \v 14 Lahwi tuꞌ istopaxo Comam. Yilnito Comam naj Leví, iscꞌahol icham Alfeo, tzꞌon̈anayo naj bay chiel chꞌen tohlabal yin̈ anma, chꞌen chito bey Roma. Yalni Comam tet naj: \p —Ocan̈ tzujno wintajan, ẍi Comam. Yet yaben naj huneꞌ tuꞌ yah lin̈no naj, yoc tzujno naj yinta Comam. \p \v 15 Naj Leví tuꞌ, yawte naj Comam waꞌo yatut. Yoc Comam waꞌo sat meẍa yeb ebnaj iscuywom, yeb ebnaj ikꞌomilo tohlabal, yeb huntekꞌanxa mac mach cꞌulo isbeybal. Caw xin hantan̈e anma tzujan yinta Comam. \v 16 Hayet yilni ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés yeb ebnaj fariseo ta chiwaꞌ Comam yeb anma tuꞌ, iskꞌamben ebnaj tet ebnaj iscuywom Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin chiwaꞌ naj hecuywawom tiꞌ xol ebnaj ikꞌomilo tohlabal yeb ebnaj txꞌoj isbeybal? ẍi ebnaj. \p \v 17 Hayet yaben Comam huneꞌ tuꞌ, yalni Comam tet ebnaj: \p —Haꞌ anma mach yaꞌo ay matzet chiocnico naj an̈lom yu, walxinto haꞌ anma yaꞌay haꞌ chiocnico naj an̈lom yu. Mach quinhulan wawteꞌan anma chalni tato cꞌul yecoj, walxinto haꞌ anma mulum, ẍi Comam. \s1 Mach chischah isba payat beybale yeb acꞌ beybale \r (Mt 9:14-17; Lc 5:33-39) \p \v 18 Yet hunel ayco ebnaj iscuywom naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma yeb ebnaj fariseo isyijen yet mach chiwaꞌ ebnaj yu istxahli tet Comam Dios, yuxin apni huntekꞌan ebnaj iskꞌambeꞌ tet Comam Jesús: \p —¿Tzet yin̈ xin mach chisyije ebnaj hacuywom tiꞌ yin̈ yet mach chon̈waꞌi yu cotxahli tet Comam Dios? ẍi ebnaj. \p \v 19 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Kꞌinaloj hunu mohyilal tinan̈, ¿tom chakꞌle anma awtebil tuꞌ wahil yet aycꞌo naj mohyom xol anma tuꞌ? Machoj, wal xin mach chu yijlen anma tuꞌ wahil ta aycꞌo naj mohyom tuꞌ. \v 20 Yajaꞌ chiapni istiempohal bay chiilaxilo naj mohyom tuꞌ catto yoc anma isyijen huneꞌ yet mach chon̈waꞌi yu cotxahli tet Comam Dios. \p \v 21 Mach chu yalaxico hunu kꞌap kꞌap acto isbujilo hunu xilkꞌape caw xilxa, yuto hayet chimoqꞌui kꞌap acꞌto tuꞌ, cat cam yahcan̈ istzilmocanto huneꞌ kꞌap xilxa tuꞌ. \v 22 Hacpax tuꞌ xin, mach chu yalaxayto acꞌ vino yul noꞌ tzꞌum xilxa yuto yet chihowbican̈ teꞌ vino tuꞌ, chitzilmoto noꞌ tzꞌum tuꞌ, cat ismalcanto teꞌ vino. Yuxin yul noꞌ acꞌ tzꞌum chialaxayto teꞌ vino acꞌto, ẍi Comam. \s1 Yet yinilo iscuywom Comam Jesús iswiꞌ ixim trigo \r (Mt 12:1-8; Lc 6:1-5) \p \v 23 Yin̈ huneꞌ tzꞌayic xewilal xin, yecꞌto Comam Jesús yul huneꞌ nichꞌan beh xolbal ixim trigo yeb ebnaj iscuywom; yinilo ebnaj iswiꞌ ixim iscꞌuxuꞌ. \v 24 Yuxin yal ebnaj fariseo tet Comam: \p —¿Tzet yin̈ chilo ebnaj hacuywom tiꞌ iswiꞌ ixim trigo iscꞌuxuꞌ? ¿Tom mach heyohtajoj tato txahul comunla yin̈ tzꞌayic xewilal? ẍi ebnaj. \p \v 25 Yajaꞌ xin takꞌwi Comam tet ebnaj: \p —¿Tom maẍto bay cheyil yul Yum Comam Dios yin̈ naj rey David yet isn̈ohchacan̈ naj yeb ebnaj tzujan yintaj? \v 26 Hayet isn̈ohchacan̈ naj yeb ebnaj, yocto ebnaj yul yatut Comam Dios, iswahni naj David tuꞌ ixim pan haltebilxa tet Comam, yakꞌnipaxo naj ixim iswab ebnaj yetbi tuꞌ, yajaꞌ xin han̈e ebnaj sacerdote chu iswahni ixim. Yet yuni huneꞌ tuꞌ naj Abiatar ayco yahawilo ebnaj sacerdote. \p \v 27 Yacano Comam Dios tzꞌayic xewilal yu iscꞌulal yin̈ anma, maẍtaj yu coyijen tzꞌayic xewilal yuxin watxꞌicano yu Comam Dios. \v 28 Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, chu walnihan yin̈ tzet cheyu yin̈ tzꞌayical xewilal, ẍi Comam Jesús. \c 3 \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj camnajilo huneꞌ iskꞌab \r (Mt 12:9-14; Lc 6:6-11) \p \v 1 Yocto Comam Jesús yul iscapilla ebnaj Israel hunelxa, cꞌuxan xin ayicto huneꞌ naj camnajilo huneꞌ iskꞌab. \v 2 Ay xin huntekꞌan ebnaj ayictoj yun̈e yilni ta chakꞌ cawxo Comam huneꞌ naj tuꞌ yin̈ istzꞌayical xewilal, cat yoc ebnaj akꞌocꞌule yin̈ Comam yalni. \v 3 Yalni Comam tet naj camnajilo iskꞌab tuꞌ: \p —Ahan̈wanoj cat hawoc lin̈no coxoltiꞌan̈, ẍi Comam. \p \v 4 Iskꞌamben Comam tet ebnaj ayicto yul capilla tuꞌ: \p —¿Baytettaxca chisje cowatxꞌen yin̈ istzꞌayical xewilal heyalni, ham iscꞌulal mato istxꞌojal? ¿Chimyu jan̈ten anma yaꞌay mato machoj? ẍi Comam. \p Hayet yaben ebnaj yalni Comam hacaꞌ tuꞌ machi hunu ebnaj takꞌwi. \v 5 Ishowbican̈ Comam, yecꞌ tꞌan̈tꞌon yin̈ anma ayicto yul capilla tuꞌ. Caw xin biscꞌulal elpaxico iscꞌul Comam yuto mach chisje ebnaj yabeto yin̈ tzet chal Comam. Lahwi tuꞌ xin yalni Comam tet naj camnajilo iskꞌab: \p —Toholban̈elto hakꞌab, ẍi Comam. \p Istoholban̈enilto naj iskꞌab, iswatxꞌicaniloj. \v 6 Haxa yet yelti ebnaj fariseo bey tuꞌ yoc ebnaj islahtiꞌn̈en isba yeb ebnaj ayco yin̈ ispartido naj Herodes yin̈ tzet chu yakꞌni camo ebnaj Comam. \s1 Txꞌiꞌal anma cawxican̈ yu Comam Jesús \p \v 7 Lahwi tuꞌ, isto Comam istiꞌ haꞌ lago yeb iscuywom. Caw xin hantan̈e anma oc tzujno yinta Comam. Ay anma ay bey ismajul Galilea, aypaxo anma ay bey ismajul Judea, \v 8 aypaxo xin anma ah con̈ob Jerusalén, yeb anma ah Idumea. Aypaxo xin anma ay iskꞌaxepicꞌto haꞌ niman Jordán apni. Aypaxo anma tit yul ismajul con̈ob Tiro yeb yul ismajul con̈ob Sidón. Apni sunil anma tuꞌ yuto yabelo sunil cꞌaybalcꞌule xaiswatxꞌe Comam. \v 9 Caw xin txꞌiꞌal anma apni iscꞌatan̈ Comam, yuxin yal Comam tet ebnaj iscuywom ta chiti ebnaj hunu teꞌ barco bay chiahto Comam yun̈e machi istenico isba anma yin̈ Comam. \v 10 Yuto caw txꞌiꞌal mac cawxican̈ yu Comam, caw xin tzetcꞌa anma yaꞌay apni yun̈e istzabni anma Comam yalni. \p \v 11 Xol anma istenba isba iscꞌatan̈ Comam tuꞌ, ay anma ayco ischejab naj matzwalil yin̈. Hayet yilni ebnaj Comam, yay jahno ebnaj sata Comam, yahwi ebnaj yin̈ caw ip: \p —Hach tiꞌ hach Iscꞌahol Comam Dios, ẍi ebnaj. \p \v 12 Yajaꞌ cachwa Comam yin̈ ebnaj ta mach chalilo ebnaj Comam. \s1 Issayilo Comam Jesús cablahon̈wan̈ ebnaj chioc ischejaboj \r (Mt 10:1-4; Lc 6:12-16) \p \v 13 Lahwi tuꞌ yahto Comam Jesús yin̈ istzalanil huneꞌ won̈an, yawtenti Comam macta chal iscꞌul, ishitzico macta yawte Comam tuꞌ iscꞌatan̈. \v 14 Lahwi tuꞌ issicꞌlenilo Comam cablahon̈wan̈ ebnaj yu yoccano tzujno yinta Comam yeb yu yalnicꞌo Istzotiꞌ Comam Dios tet anma. \v 15 Yakꞌnicano Comam yip ebnaj ischejnilo ischejab naj matzwalil yin̈ anma. \v 16 Hac tiꞌ isbi ebnaj cablahon̈wan̈ tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: naj Simón, Pedro yaco Comam isbiho naj, \v 17 naj Jacobo, yeb naj Juan; ebnaj cawan̈ tiꞌ yuẍta isba ebnaj, iscꞌahol icham Zebedeo ye ebnaj, Boanerges yacanico Comam isbiho ebnaj. Huneꞌ bihe tuꞌ chal yelapnoj \it Yuninal Cꞌuh\it*. \v 18 Yebpaxo xin naj Andrés, naj Felipe, naj Bartolomé, naj Mateo, naj Tomás, naj Jacobo,\f + \fr 3:18 \ft Huneꞌ bihe Jacobo Pahan yeb Santiago\f* Iscꞌahol icham Alfeo. Naj Tadeo, naj Simón ayticꞌaco yin̈ huneꞌ partido cananista, \v 19 yeb naj Judas Iscariote, naj anico Comam yul iskꞌab camical. \s1 Hallaxi ta naj matzwalil chiakꞌni yip Comam Jesús \r (Mt 12:22-32; Lc 11:14-23; 12:10) \p Lahwi tuꞌ yapni Comam Jesús yul huneꞌ n̈a yeb ebnaj iscuywom. \v 20 Caw xin txꞌiꞌal anma apnipaxo iscꞌatan̈ Comam, caw matxaticꞌa chu iswaꞌ Comam yeb ebnaj iscuywom tuꞌ yu anma. \v 21 Hayet yohtan̈enilo ebnaj yuẍta Comam ta apni Comam bey huneꞌ n̈a tuꞌ, yapni ebnaj ikꞌwal yin̈ Comam yalni, yuto challaxi tato xaetaxto yul iswiꞌ Comam. \p \v 22 Aypaxo xin huntekꞌan ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés ispeto Jerusalén apni iscꞌatan̈ Comam, yalni ebnaj yin̈ Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Naj tiꞌ chu yinilo naj ischejab naj matzwalil yin̈ anma yuto naj Beelzebú, yahawil ebnaj matzwalil, chiakꞌni yip naj, ẍi ebnaj. \p \v 23 Hayet yaben Comam yalni ebnaj hacaꞌ tuꞌ, yawten Comam ebnaj, yanico Comam huneꞌ yechel tiꞌ tet ebnaj: \p —¿Tzettaxca chu yinilo naj matzwalil hunuxa yet matzwalilal yin̈ anma? \v 24 Kꞌinaloj ta ay hunu con̈ob chispoh isba cat yanico howal yin̈ hunun, ta hac tuꞌ caw yin̈ an̈emi chitan̈ilo yip huneꞌ con̈ob tuꞌ. \v 25 Hacpax tuꞌ xin ta ay hunu n̈ahil ebnaj yuẍtan̈e isba chakꞌle howal, yin̈ an̈emi chipax yip huneꞌ n̈ahil anma tuꞌ. \v 26 Hacmi tuꞌ chu naj matzwalil ta chispoh isba naj yeb ischejab cat yanico naj howal yin̈ ischejab tuꞌ, ta hac tuꞌ caw yin̈ an̈emi chipax yip naj cat istan̈ilo naj. \p \v 27 Kꞌinalo ta ay hunu naj yahaw n̈a caw ay yip, machmi hunu naj elkꞌom chu yocto yul yatut naj yelkꞌanolti tzet ay naj, cachann̈e tato chikꞌoji naj elkꞌom tuꞌ yin̈ naj cat iscꞌalban naj naj, hacn̈em tuꞌ chu yelkꞌanilti naj tzet ay naj. \p \v 28 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, tzijxan̈e mulehal chaco anma, maca tzijxan̈e tzotiꞌ txꞌoj chala, ayto nimancꞌulal yin̈ yu Comam Dios. \v 29 Yajaꞌ wal mac txꞌoj istzotel yin̈ Comam Espíritu Santo, huneꞌ mac tuꞌ matxa bakꞌinal ay nimancꞌulal yin̈ yu Comam Dios, chicanto ismul tuꞌ yin̈ sunilbal tiempo, ẍi Comam. \p \v 30 Yal Comam hacaꞌ tuꞌ yuto yal ebnaj tato ayco ischejab naj matzwalil yin̈ Comam. \s1 Apni ismiꞌ Comam Jesús yeb juẍta Comam ilwal yin̈ \r (Mt 12:46-50; Lc 8:19-21) \p \v 31 Hayet yapni ismiꞌ Comam Jesús yeb ebnaj yuẍta ilwal yin̈, mach octo yul n̈a, ton̈e ischej ebnaj awtelaxo Comam. \v 32 Xol anma tzꞌon̈anayo iscꞌatan̈ Comam tuꞌ, ay mac halni: \p —Mam cuywawom, aycꞌo hamiꞌ yeb ebnaj hawuẍta istiꞌ n̈a, lan̈an cachissayni ebnaj, ẍi. \p \v 33 Istakꞌwi Comam: \p —¿Mac inmiꞌan yeb wuẍtajan heyalni? ẍi Comam. \p \v 34 Yecꞌ tꞌan̈tꞌon Comam yin̈ sunil mac tzꞌon̈anayo iscꞌatan̈ tuꞌ, yalni Comam xin: \p —Haꞌ mac ayicti bey tiꞌ, haꞌ inmiꞌan, haꞌ wuẍtajan, \v 35 yuto haꞌ mac chiyijen tzet chal Comam Dios, haꞌ wuẍtajan, haꞌ wanaban yeb xin haꞌ inmiꞌan, ẍi Comam. \c 4 \s1 Cuybanile yin̈ huneꞌ naj txihom trigo \r (Mt 13:1-19; Lc 8:4-8) \p \v 1 Haxa yet hunelxa xin oc Comam Jesús iscuyu anma istiꞌ haꞌ lago, yajaꞌ yu caw hantan̈e anma yuxin ahto Comam yul huneꞌ teꞌ barco ayco iscawilal, wal anma xin cancano istiꞌ haꞌ lago tuꞌ. \v 2 Yichico Comam iscuyni anma, caw xin txꞌiꞌal tzet yaco Comam yecheloj yet chicuywahi. \p Yet iscuywa Comam tuꞌ yalni Comam huneꞌ tiꞌ: \p \v 3 —Tinan̈, abewe tzet chiwalan: Ay huneꞌ naj to txiho trigo. \v 4 Hayet lan̈an istxihnayo naj ixim, ay ixim apni cꞌatna yul beh, yul noꞌ chꞌic islohnoto ixim. \v 5 Aypaxo xin ixim apni cꞌatna xolaj chꞌen chꞌen bay machi bin txꞌo txꞌotxꞌ, caw xin pet ahilo ixim yu kꞌaxan xolaj chꞌen, mach nahatto yehayto yich txꞌotxꞌ. \v 6 Yajaꞌ yet yahilo tzꞌayic yet yikꞌnican̈ yip kꞌaꞌ istajayo ixim, yuto machi bay yayto xeꞌ ixim yu chꞌen chꞌen. \v 7 Aypaxo xin ixim apni xolaj yin̈atil teꞌ txꞌix, hayet ischꞌibcan̈ ixim ischꞌibpaxocan̈ teꞌ, yuxin tzꞌonbayo ixim, machi xin sat ixim yacoj. \v 8 Wal ixim apni cꞌatna xol txꞌo txꞌotxꞌ caw cꞌul, caw sakꞌal yu ischꞌibcan̈ ixim yeb caw yakꞌ sat ixim. Ay ixim treinta yuteco sat yin̈ hunun iswiꞌ, ay bay sesenta, aypaxo bay cien yuco sat ixim yin̈ hunun iswiꞌ. \p \v 9 Maquex cheyabe huneꞌ tiꞌ akꞌwe heyanma hetxumniloj, ẍi Comam. \s1 Tzet yin̈ yecheln̈e yaco Comam Jesús yet iscuywahi \r (Mt 13:10-17; Lc 8:9-10) \p \v 10 Hayet haxan̈e iscuywom Comam Jesús cancano iscꞌatan̈ yeb mac chi-ticꞌa-aben tzet chal Comam, yoc ebnaj iskꞌambeno tet Comam yin̈ tzet chal yelapno huneꞌ yechel yaco Comam yet iscuywahi. \v 11 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Teyetn̈e chakꞌ Comam Dios heyohtan̈elo huntekꞌan ewanticꞌa yehi, yun̈e hetxumni yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios. Wal tet comon anma xin yecheln̈e chakꞌ Comam tet. \v 12 Waxan̈ca hajan isbakꞌsat, yajaꞌ mach chila, waxan̈ca chabe, yajaꞌ mach chitxumchalo yu, yuxin mach chaco isba yul iskꞌab Comam Dios cat yakꞌlax nimancꞌulal yin̈ ismul,\x * \xo 4:12 \xt Is 6:9-10\x* ẍi Comam. \s1 Yal Comam Jesús yin̈ tzet chal yelapno naj txihom trigo \r (Mt 13:18-23; Lc 8:11-15) \p \v 13 Yalnipaxo Comam tet iscuywom: \p —Ta machi txumchalo heyu yin̈ naj txihom trigo wacojan yechelo teyet, ¿tzicꞌanab xin chu hetxumnilo huntekꞌanxa yechel chiwalan chal tuꞌ? \p \v 14 Naj txihom trigo tuꞌ, yechel yeco naj yin̈ mac chihalnicꞌo Istzotiꞌ Comam Dios. \v 15 Ixim hin̈at apni yul beh, yechel yin̈ anma chiaben Istzotiꞌ Comam Dios, yajaꞌ lahwi yabeni cat yul naj matzwalil yinolo yin̈ yanma. \v 16 Ixim aycꞌay xolaj chꞌen chꞌen, yechel yin̈ anma chiaben Istzotiꞌ Comam Dios cat ischahni yin̈ tzalahilal yul yanma. \v 17 Yajaꞌ yu maẍto yip yanma yin̈ Comam yuxin hayet chul ilwebal yiban̈ yeb yet chicajlax yu Istzotiꞌ Comam, caw yin̈ an̈e chilo yanma yin̈ Comam. \p \v 18 Ixim hin̈at apni xolaj yin̈atil teꞌ txꞌix yechel yin̈ mac chiaben Istzotiꞌ Comam Dios, \v 19 yajaꞌ yu ecꞌbal chaco yin̈ iscꞌul yin̈ tzet ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ cat yanico yanma yin̈ kꞌalomal, chochenpaxto sunil tzet ye tuꞌ. Haꞌ sunil huntekꞌan tuꞌ chiakꞌni cꞌayolo Istzotiꞌ Comam yul yanma, hac tuꞌ xin mach chichꞌib yin̈ yet Comam. \p \v 20 Haxa ixim hin̈at apni xol txꞌo txꞌotxꞌ caw cꞌul, yechel yin̈ anma chiaben Istzotiꞌ Comam Dios cat ischahni yul yanma. Lahan anma tuꞌ hacaꞌ ixim caw niman sat yakꞌa; hacaꞌ ixim yaco treinta sat yin̈ hunun iswiꞌ, hacaꞌ ixim sesenta yeb ixim yaco cien sat yin̈ hunun iswiꞌ, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ huneꞌ cantil chimujli \r (Lc 8:16-18) \p \v 21 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Yet chicotzujbanico kꞌaꞌ yin̈ hunu cantil, mach chicon̈ohbaco hunu cahon yiban̈, mach chijapaxicto yalan̈ txꞌat. Wal xin nahat chicotꞌun̈bacan̈ yun̈e ismujli. \v 22 Hacpax tuꞌ xin sunil tzet ewan yehi, chiixtan̈wiloj yeb sunil tzet ye tuꞌ mach ohtabiloj chiohtan̈elaxi. \v 23 Maquex cheyabe huneꞌ tiꞌ, akꞌwe heyanma hetxumniloj, ẍi Comam. \p \v 24 Yalnipaxo Comam: \p —Cam cheyabe tzet chiwaltiꞌan yuto hacaꞌ heyanico yin̈ heyanma heyabeni, hac tuꞌ chu yakꞌni Comam Dios hetxumuꞌ, caw xin ecꞌbalto chu yakꞌni Comam hetxumuꞌ. \v 25 Yuto haꞌ mac chakꞌ yanma istxumni, chakꞌpaxo Comam yakꞌbil tet, yajaꞌ wal mac mach chicam iscꞌul istxumni, haꞌ nichꞌan etza chitxumchalo yu chiilaxilo tet, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ tzet chu ischꞌib hunu hin̈at \p \v 26 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Anma chioc yul iskꞌab Comam Dios, lahan hacaꞌ hunu naj chitxihnayo ixim trigo sat txꞌo txꞌotxꞌ. \v 27 Waxan̈ca chiway naj akꞌbalil cat yahwano naj tzꞌayical, yajaꞌ ixim hin̈at tuꞌ chul iscꞌul ixim cat ischꞌib ixim; mach yohtajo naj yin̈ tzet chu ischꞌib ixim. \v 28 Yul txꞌotxꞌ chiswatxꞌe isba ixim; haꞌ yin̈ babelal chiahilo ixim, haxa yin̈ tzujanilxa xin cat ispoh ixim, lahwi tuꞌ cat yoc yul ixim. \v 29 Haxa yet chikꞌanbilo ixim, cat yul naj iscꞌupnocan̈ ixim yuto istiempohalxa yah ixim, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ yin̈atil teꞌ mostaza \r (Mt 13:31-32; Lc 13:18-19) \p \v 30 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —¿Tzettaxca chiyu ischꞌib isbisil anma chioc yul iskꞌab Comam Dios chute hetxumni? \v 31 Wal xin lahan hacaꞌ nichꞌan yin̈atil teꞌ mostaza chitzꞌunlaxi. Teꞌ hin̈at mostaza tuꞌ, haꞌ teꞌ caw nichꞌanchꞌan xol sunilej teꞌ hin̈at, \v 32 yajaꞌ yet chitzꞌunlax teꞌ xin cat ischꞌibcan̈ teꞌ, haꞌ xin teꞌ ecꞌbal nimajal chu sata sunilej teꞌ itah. Caw nimej chu iskꞌab teꞌ yuxin chiapni noꞌ chꞌic iswatxꞌe yatut xol iskꞌab teꞌ, ẍi Comam. \s1 Tzet yin̈ yecheln̈e yakꞌ Comam Jesús tet anma \r (Mt 13:34-35) \p \v 33 Hac tuꞌ yu iscuyni Comam Jesús anma yin̈ Istzotiꞌ Comam Dios yet yanico Comam huntekꞌan yechel tet anma. Caw txꞌiꞌal yechel yaco Comam, hataticꞌa hanta chikꞌoji anma istxumni. \v 34 Sunil cuybanile yakꞌ Comam, yecheln̈e yaco Comam tet anma. Wal tet ebnaj iscuywom Comam xin, yal Comam yin̈ haban yin̈ tzet chal yelapnoj. \s1 Yet islin̈ban Comam Jesús huneꞌ jakꞌekꞌ yiban̈ ha haꞌ \r (Mt 8:23-27; Lc 8:22-25) \p \v 35 Yet kꞌejbiyalil yin̈ticꞌa huneꞌ tzꞌayic tuꞌ, yalni Comam Jesús tet ebnaj iscuywom: \p —Ton̈we iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 36 Hac tuꞌ yu iscancano anma istiꞌ haꞌ, yinito ebnaj Comam yul teꞌ barco ayayo bey tuꞌ. Aypaxo xin huntekꞌan teꞌ barco oc tzujno yinta teꞌ bay ayicto Comam. \v 37 Hayet ayco teꞌ yiban̈ ha haꞌ istit huneꞌ niman jakꞌekꞌ, yichico jakꞌekꞌ ismakꞌnicto haꞌ yul teꞌ barco tuꞌ, caw xin nohayto haꞌ yul teꞌ. \v 38 Wal Comam xin wayo chu yin̈ilto isyutz teꞌ, kꞌeyanayo yiban̈ huneꞌ iskꞌan̈ wiꞌe. Yoc ebnaj yinolo iswayan̈ Comam, yalni ebnaj: \p —Mam cuywawom, caw matzet chal nino hacꞌul, lan̈an coto yich haꞌ lah, ẍi ebnaj. \p \v 39 Hayet yaben Comam huneꞌ tuꞌ yahwano Comam, iscachni Comam jakꞌekꞌ yeb ha haꞌ: \p —Matxa chexbili, lin̈bawe heba, ẍi Comam. \p Yin̈n̈ena tuꞌ islin̈ban isba jakꞌekꞌ yeb ha haꞌ, ispaxtzꞌin̈nahi. \v 40 Yalni Comam tet ebnaj iscuywom tuꞌ: \p —¿Tzet yin̈ xin caw chexxiwi? Caw mach chicawxi hecꞌul yin̈ Comam Dios, ẍi Comam. \p \v 41 Wal ebnaj iscuywom Comam tuꞌ caw xiw ebnaj, yalni ebnaj tet hunun: \p —¿Mac anmahil yaꞌ tiꞌ yuxin chisyije jakꞌekꞌ yeb ha haꞌ yin̈ tzet chal yaꞌ? ẍi ebnaj yin̈ Comam. \c 5 \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj ayco ischejab naj matzwalil yin̈ \r (Mt 8:28-34; Lc 8:26-39) \p \v 1 Lahwi tuꞌ, yapni Comam Jesús iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago yeb iscuywom yul ismajul Gadara.\f + \fr 5:1 \ft Gadara, haꞌ ton chijallaxpaxo Gerasa\f* \v 2 Hayet yel Comam yul teꞌ barco tuꞌ, yapni huneꞌ naj ayco ischejab naj matzwalil yin̈ iscꞌatan̈ Comam. Naj tuꞌ ispeto naj xolaj panteón, \v 3 caw xin haꞌ bey tuꞌ huneln̈e ye naj. Maẍticꞌa xin chakꞌ cꞌalba isba naj waxan̈ca chicꞌalbalax naj yu chꞌen cadena. \v 4 Caw txꞌiꞌal el cꞌalbalax iskꞌab naj yeb yoj naj yu chꞌen cadena, yajaꞌ chislin̈to naj chꞌen, caw machi hunu mac chikꞌoji yin̈ naj. \v 5 Yet tzꞌayical yeb yet akꞌbalil chꞌecꞌ naj yin̈la istzalanil witz yeb xolaj panteón, caw xin chiel yaw naj yet chiecꞌ naj; chi-xin-ismakꞌico isba naj yin̈ej chꞌen chꞌen yeqꞌui. \v 6 Yet nahatto ay naj yilnito naj Comam, istit naj yin̈ an̈e isjahbanayo isba sata Comam. \p \v 7-8 Yalni Comam: \p —¡Hach matzwalil, elan̈ yin̈ naj tiꞌ! ẍi Comam. \p Yah yaw naj yin̈ caw ip: \p —¿Tzet hawoc win̈an Jesús, Iscꞌahol Dios caw aycano yip? Caw chinkꞌanan tawet, mach chawakꞌ ecꞌoyaꞌ wanmahan, ẍi naj. \p \v 9 Iskꞌamben Comam tet naj: \p —¿Tzet habi? ẍi Comam. Istakꞌwi naj: \p —Legión inbihan yuto caw niman jikꞌni cobahan̈, ẍi naj. \p \v 10 Caw xin iskꞌan ebnaj ischejab naj matzwalil tuꞌ tet Comam tato mach chischejilo Comam ebnaj yul ismajul huneꞌ txꞌo txꞌotxꞌ bay ay tuꞌ. \v 11 Cꞌuxan xin tzetcꞌa noꞌ txitam lan̈an islo yin̈ istzalanil huneꞌ witz tuꞌ, \v 12 yuxin yal ebnaj ischejab naj matzwalil tuꞌ tet Comam: \p —Chejon̈tojan̈ yin̈ noꞌ txitam tuꞌ lah, ẍi ebnaj. \p \v 13 Istakꞌwi Comam: \p —Quexwej, ẍi Comam. Hac tuꞌ yu yelcano ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈ naj, istocano ebnaj yin̈ noꞌ txitam tuꞌ, aymi noꞌ cabo mil. Hayet yapni ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈ noꞌ xin, iskꞌojnito isba noꞌ sat pahaw yay apno noꞌ yul haꞌ lago, ishikꞌnito noꞌ haꞌ. \p \v 14 Hayet yilni ebnaj tan̈em txitam huneꞌ tuꞌ yelcan̈ ebnaj, isto ebnaj yalno tet ebnaj lan̈an ismunla iscawilal tuꞌ yeb tet anma ay yul con̈ob tuꞌ. \v 15 Hayet yapni anma iscꞌatan̈ Comam, yilni anma naj bay ayticꞌaco ebnaj ischejab naj matzwalil, ayxaco xil iskꞌap naj, caw xiw anma yilni huneꞌ tuꞌ. \v 16 Haꞌ xin anma ilni yin̈ tzet iswatxꞌe Comam yin̈ naj bay ayticꞌaco ischejab naj matzwalil tuꞌ, yeb yin̈ tzet yu isto noꞌ txitam sat pahaw, haꞌ ebnaj halni tet huntekꞌanxa anma apni ilnoj. \v 17 Yichico anma yalni tet Comam tato chiel Comam sat istxꞌotxꞌ ebnaj. \p \v 18 Hayet yocto Comam yul teꞌ barco, yet ismeltzoxa, yalni naj bay el ischejab naj matzwalil tet Comam tato chischahto Comam naj yintaj. \v 19 Yajaꞌ xin mach chisje Comam, yalni Comam tet naj: \p —As paxan̈to hawatut cat hawalni tet sunil mac ayto hawu haba yebi yin̈ tzet mayu hacawxican̈ yeb iscꞌulchꞌanil iscꞌul Comam tawin̈, ẍi Comam. \p \v 20 Hayet yaben naj huneꞌ tuꞌ ispaxto naj, yichico naj ispujbanicꞌo yulaj con̈ob ay yul ismajul Decápolis\f + \fr 5:20 \ft Decápolis chal yelapnoj, \fk Lahon̈eb con̈ob.\f* yin̈ tzet yu iscawxican̈ naj. Wal anma xin caw chicꞌay iscꞌul yaben tzet chal naj. \s1 Hulcan̈ iscꞌul iscutzꞌin naj Jairo yeb xin an̈cha huneꞌ ix \r (Mt 9:19-26; Lc 8:40-56) \p \v 21 Hayet yeqꞌuilo Comam Jesús iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago, caw hantan̈e anma apni iscꞌatan̈ Comam, yuxin cancano Comam istiꞌ haꞌ. \v 22 Lahwi tuꞌ, yapni huneꞌ naj chiyij Jairo iscꞌatan̈ Comam, yahawil yeco naj yin̈ capilla. Haꞌ yet yapni naj iscꞌatan̈ Comam yay jahno naj yich yoj Comam. \v 23 Yoc naj iskꞌanno tet Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Mamin, ay huneꞌ nichꞌan incutzꞌinan lan̈anxa iscami, estam chachto nino wintajan cat hawanayo hakꞌab yiban̈ ix haxinwal chicawxican̈ ix, hac tuꞌ xin mach chicam ix, ẍi naj. \p \v 24 Hac tuꞌ yu isto Comam yinta naj, caw xin hantan̈e anma ocpaxo tzujno yinta Comam, toxan̈e xin chistenico isba anma yin̈ Comam. \v 25 Xol anma tuꞌ ayco huneꞌ ix cablahon̈ebxa habil yichico yay istxꞌahwobal, matxaticꞌa chilin̈i. \v 26 Caw txꞌiꞌalxa ebnaj doctor bay xaecꞌ ix, caw xaistan̈tzelo ix sunil tzet aya yu yan̈chahi, yajaꞌ maẍticꞌa chian̈cha ix; wal xin caw ip yahcan̈ huneꞌ yabil tuꞌ yin̈ ix. \v 27 Yajaꞌ xayabe ix yin̈ ej iscꞌulal chiswatxꞌe Comam, yuxin hitzico ix yinta Comam xol anma tuꞌ, istzabni ix xil iskꞌap Comam. \v 28 Yuto istxum ix hacaꞌ tiꞌ: “Waxan̈ca han̈e xil iskꞌap Comam chintzaban cat incawxican̈an,” ẍi ix ischuquil. \v 29 Lan̈antoticꞌa istzabni ix xil iskꞌap Comam, islin̈inacan̈ yin̈ ix, iscawxinalo ix. \v 30 Wal Comam Jesús yohtan̈eloj tato ay huneꞌ mac cawxilo yu yip, yuxin ismeltzo isba Comam istꞌan̈xito yin̈ anma tuꞌ, yalni Comam: \p —¿Mac maquintzabnihan? ẍi Comam. \p \v 31 Istakꞌwi ebnaj iscuywom Comam: \p —Mamin, ¿tom mach chawila tato caw hantan̈e anma chistenico isba tawin̈ cat hakꞌambenpaxoj mac macachtzabni? ẍi ebnaj. \p \v 32 Yajaꞌ yexn̈e yecꞌ tꞌan̈tꞌon Comam yin̈ anma tuꞌ yu yilni mac tzabni Comam. \v 33 Wal ix xin toxan̈e chibayla yah ix yu xiwquilal, ishitzico ix, yay jahno ix sata Comam, yalnilo ix yin̈ tzet yu iscawxican̈. \v 34 Yalni Comam tet ix: \p —Miyay, macachcawxinacan̈ yu maxawaco hawanma win̈an, paxan̈to yin̈ tzalahilal, cawachxa tinan̈, ẍi Comam. \p \v 35 Lan̈antoticꞌa xin, yapni huntekꞌan ebnaj ispeto bey yatut naj Jairo, ismam ix nichꞌan yaꞌay tuꞌ, yalni ebnaj tet naj: \p —Mam Jairo, wal ix hacutzꞌin macamna ix, nabxan̈e chawito naj cuywawom tiꞌ tawintaj, ẍi ebnaj. \p \v 36 Hayet yaben Comam yin̈ tzet yal ebnaj tuꞌ, yalni Comam tet naj Jairo: \p —Mach chawaco yin̈ hacꞌul, wal xin aco hawanma yin̈ Comam Dios, ẍi Comam. \p \v 37 Mach xin isje Comam tato chito anma yintaj, cachann̈e naj Pedro, naj Jacobo yeb naj Juan yito Comam; naj Jacobo yeb naj Juan tuꞌ, yuẍta isba ebnaj. \v 38 Hayet yapni Comam yatut naj Jairo tuꞌ, yilni Comam tatoxan̈e chiwejcha anma yokꞌ yu biscꞌulal yin̈ ix. \v 39 Yocto Comam yul n̈a tuꞌ, yalni Comam tet anma: \p —¿Tzet yin̈ xin chexwejcha heyokꞌi? Ix nichꞌan tiꞌ mach camnajo ix, wal xin ton̈e chiway ix, ẍi Comam. \p \v 40 Hayet yaben anma yalni Comam hacaꞌ tuꞌ, yoc anma tzebo yin̈ Comam. Lahwi tuꞌ ischejnilti Comam sunil mac ayicto bey tuꞌ, haxan̈e xin ismam yeb ismiꞌ ix yeb ebnaj oxwan̈ tuꞌ octo yinta Comam bay ay ix nichꞌan tuꞌ. \v 41 Yoc tzabno Comam yin̈ iskꞌab ix, yalni Comam tet ix: \p —Talita cumi, ẍi Comam. Haꞌ chal yelapno tuꞌ: “Hach nichꞌan tzꞌul, haninan chiwalan tawet, ahan̈wanoj.” \p \v 42 Yin̈n̈ena tuꞌ yahwano ix nichꞌan tuꞌ, yichico ix yeqꞌui. Caw xin cablahon̈eb habil ix. Hayet yilni anma huneꞌ tuꞌ, caw toxan̈e chicꞌay iscꞌul. \v 43 Yalni Comam tato chiakꞌlax waꞌo ix, yalnipaxo Comam tato mach bay chihallaxicꞌo huneꞌ tuꞌ. \c 6 \s1 Apni Comam Jesús bey Nazaret \r (Mt 13:53-58; Lc 4:16-30) \p \v 1 Lahwi tuꞌ yel Comam Jesús yul con̈ob Capernaum, yapni Comam yul iscon̈ob, haꞌ ton xin Nazaret; tzujanpaxo xin ebnaj iscuywom Comam yintaj. \v 2 Haxa yin̈ istzꞌayical xewilal, yoc Comam iscuyno anma yul capilla. Hayet yaben anma iscuywa Comam caw cꞌayilo iscꞌul, yalni anma tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Baytuꞌwal bey naj tiꞌ iscuyu huntekꞌan tiꞌ? ¿Baytuꞌwal chiti naj ishelanil yeb yip iswatxꞌen huntekꞌan cꞌaybalcꞌule chisye tiꞌ? \v 3 ¿Tom maẍtaj naj tiꞌ naj hutxꞌum teꞌ, naj yunin ix María? yeb ¿tom mach yuẍtajo isba naj yeb naj Jacobo, naj José yeb naj Judas, yeb naj Simón? ¿Tom xin maẍtaj coxol tiꞌ aypaxo yanab naj? ẍi ebnaj. \p Yu huneꞌ tuꞌ yuxin mach isje ebnaj yabeꞌ yin̈ tzet chal Comam. \v 4 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Sunil ischejab Comam Dios yul hunuxa nan con̈obal caw xahan chiillaxi, wal yul iscon̈ob xin mach xahano chiillax yu yet con̈ob, yeb yu mac ayto yu isba yebi yeb yu ej yuẍtaj, ẍi Comam. \p \v 5 Mach txꞌiꞌalo cꞌaybalcꞌule isye Comam bey tuꞌ, cachann̈e haywan̈n̈e mac yaꞌay bay yayo Comam iskꞌab, iscawxiloj. \v 6 Caw xin cꞌay iscꞌul Comam yuto huntekꞌan anma ay bey tuꞌ mach yayto yul yanma yin̈ Comam. \s1 Ischejto Comam Jesús ebnaj iscuywom yalaꞌcꞌo Istzotiꞌ Comam Dios \r (Mt 10:5-15; Lc 9:1-6) \p Lahwi tuꞌ xin, isto Comam Jesús iscuyno anma yin̈ Istzotiꞌ Comam Dios yulaj con̈ob ayco yin̈ ishoyanil tuꞌ. \v 7 Yawten Comam ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom yanito Comam ebnaj yin̈ catawan̈. Yakꞌni Comam yip ebnaj yinilo ischejab naj matzwalil yin̈ anma. \v 8 Yet yalan̈to maẍto chito ebnaj tuꞌ, yalnicano Comam ischejbanil ebnaj hacaꞌ tiꞌ: \p —Matzet cheyito yin̈ hebel, mach cheyito hetzꞌispa yeb tzet chelo, yebpaxo hemelyu. Wal xin han̈cꞌan̈e hekꞌojoch cheyitoj, \v 9 yeb han̈e hexan̈ab ayco yin̈ heyoj haꞌn̈echꞌan cheyitoj, machi xin cheyipaxto hehelbal. \v 10 Hayet chexapni yul hunun con̈ob, haꞌ teꞌ n̈a bay chekꞌan bay chexwayi, han̈e bey tuꞌ chexapni wayoj masanta yet chexmeltzohi. \v 11 Yajaꞌ tato ay hunu con̈ob bay mach chexchahlax yu anma yeb mach choche yabe tzet cheyala, chexel yul huneꞌ con̈ob tuꞌ, cat hetzicnicanilo ispojojal iscon̈ob anma tuꞌ yin̈ heyoj, yun̈e heyeniloj tato matxa heyoc yin̈ huntekꞌan anma tuꞌ, ẍi Comam. \p \v 12 Lahwi tuꞌ xin, isto ebnaj iscuywom Comam tuꞌ yalno tet anma ta chisbejcano iswatxꞌen istxꞌojal, cat yanico isba yul iskꞌab Comam Dios. \v 13 Caw xin txꞌiꞌal mac bay yilo ebnaj ischejab naj matzwalil, txꞌiꞌal mac yaꞌay ismasico ebnaj aceite yin̈, iscawxicanocan̈. \s1 Iscamical naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma \r (Mt 14:1-12; Lc 9:7-9) \p \v 14 Yabelo naj rey Herodes iskꞌumal Comam Jesús yuto sunilxan̈e bay cꞌul istzotel anma yin̈ Comam. Yalni naj Herodes hacaꞌ tiꞌ: \p —Haꞌ huneꞌ naj tuꞌ, haꞌ ton naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma xaitzitzbican̈, yuxin ay yip naj iswatxꞌen cꞌaybalcꞌule, ẍi naj. \p \v 15 Aypaxo mac chalni: \p —Etzan̈em naj Elías huneꞌ tuꞌ, ẍi. Aypaxo mac chalni: \p —Huneꞌ naj tuꞌ ischejab Comam Dios ye naj, hacaꞌ ebnaj ecꞌlena yet payat, ẍi anma. \p \v 16 Hayet yaben naj rey Herodes huneꞌ tuꞌ xin, yalni naj: \p —Haꞌ huneꞌ naj tuꞌ haꞌ ton naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma xaitzitzbican̈, naj inchejan eloto iswiꞌ, ẍi naj. \p \v 17 Yuto yu ix Herodías, yuxin ischej naj Herodes tzablaxoyo naj Juan, iscꞌalbalax naj yu chꞌen cadena, yalaxicto naj yul preso. Ix Herodías tuꞌ, yixal yuẍta naj rey Herodes ye ix, haꞌ ton naj Felipe. Yajaꞌ yikꞌcan̈ naj rey Herodes tuꞌ yixal yuẍtaj. \v 18 Yu huneꞌ tuꞌ, yuxin cachwa naj Juan yin̈ naj Herodes hacaꞌ tiꞌ: “Mach cꞌulo hawikꞌni yixal hawuẍtaj,” ẍi naj. \p \v 19 Hayet yaben ix Herodías huneꞌ tuꞌ, caw oc ishowal ix yin̈ naj Juan, yuxin yoche ix ispotxꞌo naj, yajaꞌ machi yu yu ix, yuto ayco istan̈emal naj yu naj Herodes yu chixiw naj yin̈ naj. \v 20 Wal naj Herodes caw yohta naj tato caw tohol isbeybal naj Juan tuꞌ, yeb ta machi nino istxꞌojal yin̈ naj. Hayet chitzotel naj Juan tuꞌ caw chabe naj Herodes yin̈ tzet chal naj, yajaꞌ mach chitxumcha yu naj yin̈ tzet wal yuten isba. \p \v 21 Yajaꞌ yet hunel xin yecꞌtze naj Herodes huneꞌ kꞌin̈ yuto tzꞌajna naj yin̈ ishabilal, yawten naj ebnaj nimeta winaj chimunla yinta waꞌo yin̈ huneꞌ kꞌin̈ tuꞌ. Yawtenpaxo naj ebnaj yahawil yin̈ ebnaj soldado yeb ebnaj iswiꞌehal yin̈ con̈ob Galilea. Haꞌ tuꞌ xin apni istzꞌayical bay chu iswatxꞌen ix Herodías istxꞌojal yin̈ naj Juan. \v 22 Ix yunin ix Herodías tuꞌ, octo ix can̈alwo yin̈ huneꞌ kꞌin̈ tuꞌ, caw xin cꞌul yu iscan̈alwi ix yin̈ sat naj Herodes yeb yin̈ sat ebnaj ayco waꞌo iscꞌatan̈ naj Herodes tuꞌ, yuxin yal naj tet ix: \p —Kꞌan tzet chawoche wetan chiwakꞌan tawet. \v 23 Caw chiwalan yabe Comam Dios tato chiwakꞌan tzet chakꞌana, waxan̈ca yicta tzet ayco yul inkꞌaban, ẍi naj. \v 24 Hayet yaben ix huneꞌ tuꞌ, yelto ix, isto ix iskꞌambeno tet ismiꞌ: \p —¿Tzettaxca chinkꞌanan miꞌ? ẍi ix. Yalni ix Herodías tet yunin tuꞌ: \p Haꞌ iswiꞌ naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma chakꞌana, ẍi ix. \p \v 25 Isto ix yin̈ an̈e iscꞌatan̈ naj Herodes tuꞌ, yalni ix: \p —Tinan̈ chiwochehan chawakꞌ iswiꞌ naj Juan yul hunu plato wetan, naj anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, ẍi ix. \p \v 26 Hayet yaben naj rey Herodes huneꞌ tuꞌ caw biscꞌulal elico iscꞌul naj, yajaꞌ matxa yu isman̈cꞌon naj yuto yal naj yin̈ sat ebnaj cutxanico tuꞌ ta chakꞌ naj tzijxan̈e tzet chiskꞌan ix. \v 27-28 Ischejni naj huneꞌ naj soldado yikꞌalo iswiꞌ naj Juan. Isto naj soldado tuꞌ yinolo iswiꞌ naj Juan yul preso, yinito naj yul huneꞌ plato, yakꞌni naj tet ix kꞌopo tuꞌ. Lahwi tuꞌ xin isto ix yakꞌno tet ismiꞌ. \p \v 29 Hayet yaben ebnaj iscuywom naj Juan huneꞌ tuꞌ, yul ebnaj iskꞌanno isnimanil naj, isto ebnaj ismujnocanoj. \s1 Yet yakꞌni waꞌo Comam Jesús howeb mil ebnaj winaj \r (Mt 14:13-21; Lc 9:10-17; Jn 6:1-14) \p \v 30 Hayet ismeltzoto ebnaj ischejab Comam Jesús iscꞌatan̈, yichico ebnaj yalni tet Comam yin̈ tzet iswatxꞌe yeb yin̈ tzet bey ebnaj yakꞌaꞌ iscuyuꞌ anma. \p \v 31 Lahwi tuꞌ xin yalni Comam tet ebnaj: \p —Ton̈we xewo bay machi anma chieqꞌui, ẍi Comam. \p Yal Comam hacaꞌ tuꞌ yutoxan̈e chitenxi anma yin̈ Comam, ay anma chitohi, aypaxo anma chihuli. Matxaticꞌa xin ishamanil Comam iswaꞌ yeb ebnaj iscuywom yu anma tuꞌ. \p \v 32 Yuxinto octo Comam yeb ebnaj ischejab yul huneꞌ teꞌ barco, isto Comam bay machi anma chieqꞌui. \v 33 Yajaꞌ txꞌiꞌal mac ilni isto Comam yeb ebnaj, istxumnilo anma bay chiapni Comam, yuxin sunil anma ay yul huntekꞌan con̈ob ayayo istiꞌ haꞌ tuꞌ, to yu yoj bay chiapni Comam. Babel xin apni anma tuꞌ sata Comam yuxin hayet yapni Comam wejanxato anma yechmani. \v 34 Hayet yelti Comam yul teꞌ barco tuꞌ, yilni Comam anma tenanayo tuꞌ, istzꞌaycan̈ iscꞌul Comam yin̈ anma yuto lahan anma tuꞌ hacaꞌ noꞌ meꞌ machi mac chitan̈eni. Hac tuꞌ yu yocpaxo Comam yalni txꞌiꞌal cuybanile tet anma. \v 35 Haxa yin̈ kꞌejbiyal xin ishitzico ebnaj iscuywom Comam iscꞌatan̈, yalni ebnaj xin: \p —Mamin, caw kꞌejbixa lah, machi xin teꞌ n̈a bay ayon̈ tiꞌ; \v 36 estam chachejto anma bay ayej teꞌ n̈a, maca yulaj aldea ayco cohoyanil tiꞌ cat islokꞌni tzet chislo, ẍi ebnaj. \p \v 37 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Akꞌwe tzet chislo anma hex ti, ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj tet Comam: \p —¿Tom chon̈tohan̈ colokꞌohan̈ cab ciento denario ixim pan chiswah anma tiꞌ chal tuꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 38 Yalni Comam tet ebnaj: \p —¿Hayeb ixim pan ay texol? Ilwej hayeb ixim, ẍi Comam. Hayet yilni ebnaj, yalni ebnaj tet Comam: \p —Mamin, howebn̈e ixim yeb cacꞌon̈ noꞌ niẍte cay, ẍi ebnaj. \p \v 39 Yalni Comam tet anma tato chiay tzꞌon̈no sat chekꞌan tuꞌ yin̈ hunta majan. \v 40 Yuxin ay tzꞌon̈no anma yin̈ cincuenta yeb cien yin̈ hunun majan. \v 41 Lahwi tuꞌ xin yinican̈ Comam ixim howeb pan yeb noꞌ cacꞌon̈ cay, istꞌan̈xican̈ Comam satcan̈, iskꞌanni Comam iscꞌulal Comam Dios yiban̈ tzet chilolax tuꞌ. Lahwi tuꞌ yoc Comam iskꞌaxponoyo ixim pan, yakꞌni Comam ixim tet ebnaj iscuywom, yoc ebnaj yitxkꞌanoto ixim yin̈ anma; yitxkꞌanpaxto ebnaj noꞌ cacꞌon̈ cay yin̈ anma. \v 42 Sunil anma waꞌi hantaticꞌa caw yoche iscꞌul. \v 43 Hayet lahwi iswaꞌcanilo sunil anma tuꞌ, yoc ebnaj iscuywom Comam iscutxbanocan̈ ixim pan yeb noꞌ cay matxa lahwi yu anma; caw xin cablahon̈ebto motx nohcan̈. \v 44 Howeb mil ebnaj waꞌ yu Comam bey tuꞌ.\f + \fr 6:44 \ft Aypaxo ebix ix yeb niẍte yunin waꞌi, yaj mach ayoco yin̈ huneꞌ isbisil tiꞌ\f* \s1 Yet isbelwicꞌo Comam Jesús yiban̈ haꞌ lago \r (Mt 14:22-27; Jn 6:16-21) \p \v 45 Lahwi tuꞌ ischejnito Comam Jesús ebnaj iscuywom yul teꞌ barco, yun̈e isbabito ebnaj sata Comam bey con̈ob Betsaida iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago tuꞌ, wal Comam xin cancano takꞌlo tet anma. \v 46 Lahwi tuꞌ isto Comam yin̈ iscꞌul huneꞌ won̈an yu istxahli. \v 47 Haxa yet yah akꞌbal xin yictabalxa haꞌ ayco teꞌ barco tuꞌ, wal Comam aytocano yin̈ iscꞌul huneꞌ won̈an tuꞌ ischuquil. \v 48 Yilnito Comam tato caw yaꞌta chakꞌle ebnaj iscuywom tuꞌ ismakꞌni haꞌ yu yinicꞌo teꞌ barco tuꞌ yiban̈ ha haꞌ, yuto caw ay yip istit jakꞌekꞌ sata teꞌ barco tuꞌ. Haxa yet lan̈anxa issajbilo xin isto Comam istzujnoyo ebnaj, isbelwito Comam yiban̈ haꞌ, yajaꞌ isyelo Comam hacaꞌtan̈e palan̈ yecꞌto Comam sata ebnaj iscuywom tuꞌ. \v 49 Hayet yilni ebnaj isbelwi Comam yiban̈ ha haꞌ tuꞌ, ispixanmi camom yalni ebnaj, yuxin ah yaw ebnaj yin̈ caw ip. \v 50 Caw sunil ebnaj ilni, isxiwcan̈ ebnaj, yajaꞌ yal Comam tet ebnaj: \p —¡Ayojab yip heyanma, mach chexxiwi yuto haninan! ẍi Comam. \p \v 51 Lahwi tuꞌ yahto Comam yul teꞌ barco, hayet ayxahto Comam yul teꞌ islin̈i yecꞌ jakꞌekꞌ, caw xin cꞌayilo iscꞌul ebnaj iscuywom Comam yilni huneꞌ tuꞌ. \v 52 Waxan̈ca yil ebnaj yet iswatxꞌen Comam huneꞌ cꞌaybalcꞌule yin̈ ixim pan, yajaꞌ xin machi txumchalo yu ebnaj, yuto maẍto chihajcha isnabal ebnaj. \s1 Yet yakꞌni cawxo Comam Jesús huntekꞌan anma yaꞌay bey Genesaret \r (Mt 14:34-36) \p \v 53 Hayet iskꞌaxponicꞌto Comam Jesús yiban̈ haꞌ lago yeb ebnaj iscuywom, yapni Comam yul ismajul Genesaret, isxecbancano ebnaj isbarco istiꞌ haꞌ. \v 54 Yet yelti Comam yeb ebnaj iscuywom yul teꞌ barco yohtan̈enilo anma ta haꞌ Comam apni bey tuꞌ. \v 55 Caw xin sunil yul ismajul huneꞌ con̈ob tuꞌ pujbalaxicꞌoj ta apni Comam. Hayet yabenilo anma bay ay Comam yinito anma macta yaꞌay sat batxteꞌ iscꞌatan̈ Comam. \v 56 Sunil aldea yeb con̈ob yeb bay pujanto yatut anma bay ecꞌ Comam, yilaxilti anma yaꞌay yulaj calle bay chiecꞌto Comam tuꞌ, chiskꞌanni anma tet Comam ta chistzab anma yaꞌay tuꞌ Comam, waxan̈ca han̈e istiꞌ xil iskꞌap Comam chistzaba. Sunil anma tzabni Comam tuꞌ cawxicanocan̈. \c 7 \s1 Huntekꞌan tzet chon̈etanto yul sat Comam Dios \r (Mt 15:1-20) \p \v 1 Ay xin huntekꞌan ebnaj fariseo yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés apni iscꞌatan̈ Comam Jesús, ispeto ebnaj bey Jerusalén. \v 2 Hayet yilni ebnaj tato ay ebnaj iscuywom Comam mach chistxꞌah iskꞌab yet chioc waꞌoj hacaꞌ yalni iscuybanil yichmam ebnaj; yichico ebnaj isbuchwa yin̈ ebnaj. \v 3 Haꞌ ebnaj fariseo yeb sunil anma Israel caw chisyije ischejbanil yichmam, yuto ta mach chistxꞌah iskꞌab ebnaj mach chiwaꞌ ebnaj. \v 4 Hacpax tuꞌ yet chimeltzo ebnaj yul txꞌon̈bal, mach chiwaꞌ ebnaj ta mach chistxꞌah ebnaj iskꞌab babel. Caw txꞌiꞌalto tzet chisyije ebnaj, hacaꞌ istxꞌahni ebnaj isvaso, isẍalu, yeb huntekꞌan chꞌen xi, cat istxꞌahnipaxo ebnaj istxꞌat. \v 5 Yuxin iskꞌambe ebnaj fariseo yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés tet Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin mach chisyije ebnaj hacuywom tiꞌ ischejbanil ebnaj jichmam, yuto mach chissajn̈e ebnaj iskꞌab yet chioc waꞌoj?\x * \xo 7:5 \xt Mt 15:2\x* ẍi ebnaj. \p \v 6 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Caw cꞌul hexmi heyalni, teyin̈ halbilcano yu naj Isaías, yet yalnicano naj: \q1 Huntekꞌan anma tiꞌ istiꞌn̈e chinakꞌni binahojan, wal yanma xin nahat yehilo win̈an. \q1 \v 7 Nabn̈e chala ta chiyiyo isba wetan, wal xin han̈cꞌan̈e ischejbanil ebnaj winaj chakꞌ ebnaj iscuyu yet anmahil,\x * \xo 7:7 \xt Is 29:13\x* ẍiayoj. \m \v 8 Hex tiꞌ xaheyahcano chejbanile akꞌbil teyet yu Comam Dios yu heyijento chejbanile yet ebnaj payat ichmame. \v 9 Caw sakꞌal heyijen chejbanile yet ebnaj payat ichmame tuꞌ, wal chejbanile akꞌbil teyet yu Comam Dios xin, xahenahuln̈ecantoj. \v 10 Tzꞌibn̈ebilcano yu naj Moisés hacaꞌ tiꞌ: “Xahan chawil hamam, hamiꞌ, yuto haꞌ mac chalni tzotiꞌ txꞌoj yin̈ ismam ismiꞌ, makꞌbil iscami,” ẍiayoj. \v 11 Yajaꞌ hex tiꞌ cheyala ta chu yalni hunu mac tet ismam yeb tet ismiꞌ hacaꞌ tiꞌ: “Mach chu incolwahan teyin̈ yuto haꞌ tzet ayintiꞌan, yetxa Comam Dios ye wuhan,” ta ẍi. \v 12 Cheyala ta matxa yilalo chicolwa yin̈ ismam yeb ismiꞌ. \v 13 Hac tuꞌ chu heyintan̈encanilto ischejbanil Comam Dios cat heyijen ischejbanil ebnaj jichmam tuꞌ, yajaꞌ maẍn̈etaj tuꞌ, wal xin ayto huntekꞌanxa tzet hacaꞌ tuꞌ cheyijepaxoj, ẍi Comam. \p \v 14 Lahwi tuꞌ yawtenti Comam anma tenanto iscawilal tuꞌ, yalni Comam xin: \p —Cam txumwelo yin̈ tzet chiwaltiꞌan. \v 15 Maẍtaj haꞌ tzet chelo chexetanto yul sat Comam Dios, wal xin haꞌ istxꞌojal chitit yul heyanma haꞌ chexetanto yul sat Comam. \v 16 Maquex cheyabe huneꞌ tiꞌ, akꞌwe heyanma hetxumniloj, ẍi Comam. \p \v 17 Lahwi tuꞌ xin, yel Comam Jesús xol anma, isto Comam yul n̈a bayticꞌa aya. Haxa yet ay Comam bey tuꞌ, iskꞌamben ebnaj iscuywom Comam tet: \p —Mamin, ¿tzet chal yelapno huneꞌ yechel maxawal tuꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 18 Istakꞌwi Comam: \p —¿Tom haꞌ hunex mach maxetxum yin̈ tzet mawaltuꞌan? ¿Tom mach chetxumu tato sunil tzet chicolo mach chon̈yetato yul sat Comam Dios, \v 19 yuto mach yulo janma chiapni, to yul cocꞌul chiapni, lahwi tuꞌ xin cat yel jin̈? ẍi Comam. \p Haꞌ chal yelapno tuꞌ tato sunil tzet ye tuꞌ cꞌul coloni machi xin chon̈yetato yul sat Comam Dios. \p \v 20 Yalnipaxo Comam tet ebnaj iscuywom tuꞌ: \p —Wal xin haꞌ istxꞌojal chitit yul yanma anma haꞌ chietanto yul sat Comam Dios. \v 21 Yuto yin̈ yanma anma chipitzcꞌati isnani iswatxꞌen istxꞌojal hacaꞌ yixli, iswinajli, yelkꞌawi, ispotxꞌwahi, \v 22 maca mohyinaxa cat issayni hunuxa yetbi. Yin̈ yanma tuꞌ chipitzcꞌati yochenico hunu tzet ye tuꞌ yeb sunil istxꞌojal, yeb lekꞌtiꞌal, yeb iskꞌaycanico yin̈ istxꞌojal, yeb ischiwa iscꞌul yin̈ yet anmahil, yeb ishobnican̈ tzotiꞌ, yeb loloꞌal, yeb mach cꞌulo istxumni. \v 23 Sunil huntekꞌan tuꞌ yul yanma anma chipitzcꞌatij, haꞌ xin chietanto yanma anma yul sat Comam Dios, ẍi Comam. \s1 Huneꞌ ix mach Israelo yayto yul yanma yin̈ Comam Dios \r (Mt 15:21-28) \p \v 24 Lahwi tuꞌ, isto Comam Jesús yul ismajul con̈ob Tiro. Hayet yapni Comam bey tuꞌ, yocto Comam yul huneꞌ n̈a, machi xin yoche Comam tato chiabelaxiloj, yajaꞌ hunepn̈echꞌan abchalo yu anma tato apni Comam bey tuꞌ. \p \v 25 Ay xin huneꞌ ix ayco ischejab naj matzwalil yin̈ huneꞌ nichꞌan yunin. Hayet yaben ix ta apni Comam, isto ix iscꞌatan̈ Comam, yay jahno ix sata Comam. \v 26 Huneꞌ ix ix tuꞌ mach Israelo ix, wal xin yul ismajul txꞌotxꞌ sirofenicia ay ix. Iskꞌanni ix tet Comam ta chílo Comam ischejab naj matzwalil ayco yin̈ nichꞌan yunin ix. \v 27 Yajaꞌ takꞌwi Comam tet ix, yalni Comam: \p —Waꞌojabcano ebnaj uninale babel, yuto mach cꞌuloj ta chiilaxilo tzet chislo ebnaj uninale cat yakꞌlax tet metx txꞌiꞌ, ẍi Comam. \p \v 28 Yalni ix tet Comam: \p —Yel Mamin, yajaꞌ metx txꞌiꞌ tuꞌ masanticꞌa chissicꞌcan̈ metx iskꞌal istiꞌ ebnaj uninale chiaycꞌay yalan̈ meẍa, ẍi ix. \p \v 29 Hayet yaben Comam yalni ix hacaꞌ tuꞌ, yalni Comam tet ix: \p —Caw haꞌ ye tzet maxawala, chisje hapaxtoj, maelna ischejab naj matzwalil tuꞌ yin̈ hawunin, ẍi Comam. \p \v 30 Haxa yet yapni ix yatut, hilanto ix nichꞌan tuꞌ sat txꞌat; xaelna ischejab naj matzwalil yin̈ ix. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj mach chu yabeni yeb mach chu istzoteli \p \v 31 Lahwi tuꞌ, yel Comam Jesús yul ismajul con̈ob Tiro, isto Comam yul ismajul con̈ob Sidón yeb yulaj con̈ob ayco yul ismajul Decápolis. Lahwi tuꞌ yapnicano Comam istiꞌ haꞌ lago Galilea. \v 32 Yilaxti huneꞌ naj mach chu yabeni yeb mach chu istzoteli iscꞌatan̈ Comam. Iskꞌanni anma tet Comam tato chayo Comam iskꞌab yiban̈ iswiꞌ naj. \v 33 Yinilo Comam naj xol anma, yanicto Comam yiximal iskꞌab yul istxiquin naj, lahwi tuꞌ istzublico Comam yin̈ yiximal iskꞌab, yanayo Comam yiban̈ yakꞌ naj. \v 34 Istꞌan̈xican̈ Comam satcan̈, yah iscꞌul, yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Efata, ẍi Comam. Haꞌ chalilo huneꞌ tuꞌ \it Hajlojabi\it*. \p \v 35 Yaln̈ena Comam huneꞌ tuꞌ xin, ishajlo istxiquin naj. Iswatxꞌipaxilo yakꞌ naj, istzotelcan̈ naj. \v 36 Yalnicano Comam tet anma tato machi bay chihallaxicꞌo huneꞌ tuꞌ, yajaꞌ yet iscachni Comam anma tuꞌ caw ecꞌbalto ispujbacꞌoj. \v 37 Hayet yaben anma huneꞌ tuꞌ caw cꞌayilo iscꞌul, yalni anma: \p —Sunil tzet chiswatxꞌe Comam cꞌul chielicoj, chakꞌ hajlo Comam istxiquin ebnaj mach chabe, cat yakꞌni tzotelo Comam mac maẍticꞌa chu istzoteli, ẍi anma. \c 8 \s1 Can̈eb mil anma waꞌ yu Comam Jesús \r (Mt 15:32-39) \p \v 1 Yin̈ huneꞌ tzꞌayic tuꞌ, caw hantan̈e anma cutxanico iscꞌatan̈ Comam Jesús, matxa xin tzet chislo anma, yuxin yawte Comam ebnaj iscuywom, yalni Comam: \p \v 2 —Caw chitzꞌay incꞌulan yin̈ anma tiꞌ, yuto oxebxa tzꞌayic aycꞌo incꞌatan̈an, matxa xin tzet chislo. \v 3 Yaj ta chinchejtojan anma tiꞌ yatut, machi xin chiwaꞌi, ay ismay ispax yip yulaj beh yu n̈ohchahilal, yuto ay anma caw nahat aya, ẍi Comam. \p \v 4 Istakꞌwi ebnaj iscuywom Comam tuꞌ, yalni ebnaj: \p —¿Tzet xin chu jakꞌni waꞌo anma tiꞌ hawalni, yuto bay ayon̈ tiꞌ machi teꞌ n̈a? ẍi ebnaj. \p \v 5 Iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Hayeb ixim pan ay texol? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj: \p —Hujeb, ẍi ebnaj. \p \v 6 Ischejni Comam tato chiay tzꞌon̈no anma sat txꞌotxꞌ. Yinican̈ Comam ixim hujeb pan tuꞌ, yakꞌni Comam yuchꞌandiosal tet Comam Dios yin̈ ixim. Lahwi tuꞌ xin iskꞌaxponayo Comam ixim, yakꞌni Comam ixim tet ebnaj iscuywom, yoc ebnaj yitxkꞌanoto ixim yin̈ anma. \v 7 Aypaxo xin haycꞌon̈ noꞌ niẍte cay ikꞌbil yu ebnaj. Yakꞌnipaxo Comam Jesús yuchꞌandiosal yin̈ noꞌ tet Comam Dios, lahwi tuꞌ yalni Comam tet ebnaj iscuywom tuꞌ tato chiyitxkꞌapaxto ebnaj noꞌ yin̈ anma. \v 8 Sunil anma waꞌi, caw nohcano iscꞌul. Caw xin hujebto motx nohcanocan̈ yu ixim pan yeb noꞌ cay matxa lahwi yu anma tuꞌ. \v 9 Anma waꞌ tuꞌ aymi can̈ebo mil. Istakꞌlicano Comam tet anma, \v 10 lahwi tuꞌ xin yahto Comam yul huneꞌ teꞌ barco yeb ebnaj iscuywom, isto Comam yul ismajul Dalmanuta. \s1 Iskꞌan ebnaj fariseo cꞌaybalcꞌule yilaꞌ \r (Mt 16:1-4; Lc 12:54-56) \p \v 11 Ay xin huntekꞌan ebnaj fariseo apni iscꞌatan̈ Comam Jesús, yoc ebnaj buchwal yin̈ Comam. Yajaꞌ yun̈e yilwen ebnaj Comam yuxin oc ebnaj iskꞌanaꞌ ta chisye Comam hunu cꞌaybalcꞌule chiyeniloj tato yeli ischejab Comam Dios ye Comam. \v 12 Yah iscꞌul Comam Jesús, yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Tzet yin̈ xin chiskꞌan huntekꞌan anma tiꞌ yechel yip Comam Dios yilaꞌ? Yin̈ caw isyelal chiwalan tato machi hunu tzet chiyelax tet, ẍi Comam. \p \v 13 Yel Comam iscꞌatan̈ ebnaj fariseo tuꞌ, yahto Comam yul teꞌ barco hunelxa yeb ebnaj iscuywom, isto Comam iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago. \s1 Tzotel Comam Jesús yiban̈ilo iscuybanil ebnaj fariseo \r (Mt 16:5-12) \p \v 14 Wal ebnaj iscuywom Comam tuꞌ to nahul yu ebnaj yinito tzet chislo yul teꞌ barco, huneꞌn̈e ixim pan ikꞌbil yu ebnaj. \v 15 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Abewe tzet chiwalan, caw cheyilwe heba tet yan̈al ispan ebnaj fariseo yeb naj Herodes, tajca chexetaxto yu,\x * \xo 8:15 \xt Lc 12:1\x* ẍi Comam. \p \v 16 Yoc ebnaj tzotelo yiban̈ilo huneꞌ tuꞌ, chalni ebnaj: \p —Yumi machi ixim pan ikꞌbil ju, yuxin chal Comam hacaꞌ tuꞌ, ẍi ebnaj. \p \v 17 Yohtan̈enilo Comam yin̈ tzet chal ebnaj, yalni Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin cheyala tato machi pan ikꞌbil heyu? ¿Tom maẍto chexkꞌoji hetxumniloj yeb maẍto cheyohtan̈eloj? Caw cawto henabal. \v 18 Ay isbakꞌ hesat yaj mach cheyila, ay hetxiquin yaj mach cheyabe. ¿Tom xin mach chitit yul hecꞌul? \v 19 Yet witxkꞌantojan ixim howeb pan yin̈ howeb mil anma, ¿hayebto motx ixim matxa lahwi yu anma hecutxbacan̈? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj: \p —Cablahon̈eb motx ixim, ẍi ebnaj. \p \v 20 Yalnipaxo Comam: \p —Haxapaxo yet witxkꞌantojan ixim hujeb pan yin̈ can̈eb mil anma, ¿hantato ixim matxa lahwi yu anma? ẍi Comam. \p —Hujeb motx ixim, ẍi ebnaj. \p \v 21 Yalnipaxo Comam tet ebnaj: \p —¿Tom maẍtoticꞌa chitxumcha nichꞌano heyu? ẍi Comam. \s1 Yakꞌ hajlo Comam Jesús isbakꞌsat huneꞌ naj mach chu yilni \p \v 22 Lahwi tuꞌ xin yapni Comam yeb ebnaj iscuywom yul con̈ob Betsaida. Yilaxti huneꞌ naj mutzꞌan sat tet Comam, iskꞌanni anma tet Comam ta chayo iskꞌab yiban̈ naj. \v 23 Yoc tzabno Comam yin̈ iskꞌab naj, isxecnito Comam naj istxam con̈ob, yanico Comam istzub yin̈ isbakꞌsat naj, yanayo Comam iskꞌab yiban̈ naj, lahwi tuꞌ xin iskꞌamben Comam tet naj ta xayu yilni naj. \v 24 Yichico naj yilni, yalni naj tet Comam: \p —Chiwilan yecꞌ anma, hacaꞌ te teꞌ chu wilnihan, ẍi naj. \p \v 25 Yanico Comam iskꞌab yin̈ sat naj hunelxa, caw iswatxꞌilo yilni naj, xin habanxa yilni naj sunil tzet ye tuꞌ cawil yeb nahat. \v 26 Ischejnitopaxo Comam naj yatut, yalni Comam: \p —Matxa chaẍecꞌ yul con̈ob tiꞌ, wal xin beh hatohi, ẍi Comam tet naj. \s1 Yal naj Pedro tato haꞌ Comam Jesús haꞌ ton Comam Cristo \r (Mt 16:13-20; Lc 9:18-21) \p \v 27 Lahwi tuꞌ xin, isto Comam yeb ebnaj iscuywom yulaj aldea ayco yul ismajul txꞌotxꞌ Cesarea Filipo. Hayet ayco Comam yin̈ isbel yeb ebnaj iscuywom tuꞌ, iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Mac anmahilinan yalni anma? ẍi Comam. \p \v 28 Istakꞌwi ebnaj tet Comam: \p —Ay mac chalni tato hach tiꞌ naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, aypaxo mac chalni tato Elías hach, maca hunu ischejab Comam Dios ecꞌlena yet payat, ẍi ebnaj. \p \v 29 Iskꞌambenpaxo Comam tet ebnaj: \p —Haxaca hex tiꞌ, ¿mac anmahilinan heyalni? ẍi Comam. Istakꞌwi naj Pedro tet Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Hach ton tiꞌ Cristo, echmabil yuli, ẍi naj. \p \v 30 Yalni Comam tato machi bay chalicꞌo ebnaj huneꞌ tuꞌ. \s1 Yalcano Comam Jesús tato yilal yakꞌlax camoj \r (Mt 16:21-28; Lc 9:22-27) \p \v 31 Lahwi tuꞌ xin yichico Comam yalni tet ebnaj iscuywom: \p —Wal Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios caw yilal yecꞌyaꞌ wanmahan, cat quinyintan̈encaniltojan ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal con̈ob Israel, yeb ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés. Chinyakꞌ camojan ebnaj, yajaꞌ yin̈ yox tzꞌayic xin cat witzitzbican̈an hunelxa, ẍi Comam. \p \v 32 Caw yalcano Comam yin̈ caw haban tet ebnaj. Hayet yaben naj Pedro huneꞌ tuꞌ, yinilo naj Comam ischuquil, yoc naj iscachno Comam yin̈ huneꞌ yal tuꞌ. \p \v 33 Ismeltzo Comam, yoc tꞌan̈no yin̈ ebnaj iscuywom, yoc Comam iscachno naj Pedro, yalni Comam: \p —¡Hach matzwalil, elan̈ yin̈ insatan! Yuto hach tiꞌ maẍtaj tzet nabil yu Comam Dios chꞌecꞌ yin̈ hanabal, walxinto hatzet chisna anma, haꞌ chiecꞌ yin̈ hanabal, ẍi Comam tet naj Pedro tuꞌ. \p \v 34 Lahwi tuꞌ xin, yawtenti Comam ebnaj iscuywom yeb anma wejanto tuꞌ, yalni Comam: \p —Tato ay hunu mac choche chioc incuywomojan, caw yilal matxa yeto isba ischuquil, caw hinanojab yaben isyaꞌtajil, waxan̈ca chialaxcan̈ yin̈ culus. Haꞌ mac chishin isba tuꞌ haꞌ choc incuywomojan. \v 35 Yuto haꞌ mac ay yalaꞌ mach chiscꞌayto iscawil win̈an yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ chiscꞌayto iskꞌinal mach istan̈bal. Wal mac hinan yakꞌni camo isba win̈an yeb yu Tzotiꞌ cꞌul yet colbanile, chischah iskꞌinal mach istan̈bal. \p \v 36 Kꞌinaloj ta ay hunu mac chikꞌoji ismajnicꞌo sunil tzet ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, yajaꞌ ta chiscꞌayto iskꞌinal mach istan̈bal, \v 37 ¿tzettaxca chischah selelo iskꞌinal chiscꞌayto tuꞌ? \v 38 Yuxin ta ay mac chitxꞌixwi win̈an, yeb yalni intzotiꞌan yin̈ sat huntekꞌan anma txꞌoj tiꞌ yeb mach ohtan̈e Comam Dios, haquinpaxtuꞌan Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, chintxꞌixwipaxilojan yin̈ yet chinhulan yeb iskꞌakꞌal yip Inmaman, yeb ebnaj yángel Comam Dios, ẍi Comam. \c 9 \p \v 1 Yalnipaxo Comam: \p —Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, ay haywan̈ mac texol hex tiꞌ, maẍto chicami masanto chil yoc Comam Dios Yahawiloj, yeb sunil yip, ẍi Comam. \s1 Ishel isba yillax yin̈ Comam Jesús \r (Mt 17:1-13; Lc 9:28-36) \p \v 2 Iswajxa tzꞌayic xin, isto Comam Jesús yin̈ iswiꞌ huneꞌ witz nahat yecan̈, han̈e xin naj Pedro, naj Jacobo yeb naj Juan yito Comam yintaj, haꞌ bey tuꞌ xin ishel isba yillax Comam. \v 3 Cawxan̈e chitzejla xil iskꞌap Comam, caw sajhopon̈e elicoj. Machi hunu ix txꞌahwom chisajn̈en hunu xilkꞌape hacaꞌ tuꞌ. \v 4 Yin̈n̈ena tuꞌ yilni ebnaj iscuywom Comam naj Elías yeb naj Moisés; tzotelo chu ebnaj yeb Comam. \v 5 Yalni naj Pedro tet Comam: \p —Mam cuywawom, caw sakꞌal je bey tiꞌ, wal xin chicowatxꞌecan̈an̈ oxebo pat; hunu hawet, hunu yet naj Moisés yeb hunu yet naj Elías, ẍi naj. \p \v 6 Caw xiw ebnaj iscuywom Comam tuꞌ, yuxin matxa chitxumcha yu naj Pedro yin̈ tzet chute yalni, yuxin yal naj hacaꞌ tuꞌ. \v 7 Lahwi tuꞌ yayilo huneꞌ moyan yiban̈ ebnaj, yaben ebnaj huneꞌ yul nukꞌe xol moyan tuꞌ, yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —Haꞌ naj tiꞌ Incꞌaholan caw xahan ay wuhan, abewe tzet chal naj, ẍi. \p \v 8 Haxa yet yecꞌ tꞌan̈tꞌon ebnaj xin, yilni ebnaj tato haxan̈e Comam aycꞌoj, matxa ebnaj cawan̈ tuꞌ. \p \v 9 Hayet lan̈an ispaxayti Comam yin̈ iswiꞌ witz yeb ebnaj oxwan̈ tuꞌ, yalni Comam tet ebnaj: \p —Machi mac tet cheyal huneꞌ maxeyil tuꞌ, wal xin haꞌ to yet chinitzitzbican̈an xol camom, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios catto heyalni, ẍi Comam. \v 10 Yuxin machi mac tet bay yal ebnaj huneꞌ tuꞌ, yajaꞌ xin iskꞌambele ebnaj tet hunun yin̈ tzet chal yelapno yet chiitzitzbican̈ Comam xol camom. \v 11 Yoc ebnaj iskꞌambeno tet Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin chal ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés tato naj Elías chul babel sata naj Cristo? ẍi ebnaj. \p \v 12 Istakꞌwi Comam: \p —Yeltoni, haꞌ naj Elías tuꞌ babel chuli, yun̈e isnani isba anma cat yoc yin̈ istoholal. Yajaꞌ, ¿tzet tzꞌibn̈ebilcano win̈an, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios? Tzꞌibn̈ebilcanoj tato caw yilal yecꞌyaꞌ wanmahan, cat wintan̈elaxcaniltojan yu anma. \v 13 Yajaꞌ chiwalan teyet ta naj Elías\x * \xo 9:13 \xt Mt 17:10-13\x* tuꞌ xahulicꞌo naj, yaj iswatxꞌe anma istxꞌojal yin̈ naj hacaꞌ yoche iscꞌul, hacaꞌ tzet tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios, ẍi Comam. \s1 Yilo Comam Jesús ischejab naj matzwalil yin̈ huneꞌ naj nichꞌan tzeh \r (Mt 17:14-21; Lc 9:37-43) \p \v 14 Haxa yet yayilo Comam Jesús yeb ebnaj oxwan̈ iscꞌatan̈ huntekꞌanxa ebnaj iscuywom, yilni Comam tato caw hantan̈e anma hoyanico yin̈ ebnaj; ay huntekꞌan ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés ayco isteyeleno isba yeb ebnaj. \v 15 Hayet yilni anma yapni Comam, caw cꞌayilo iscꞌul, isto anma yin̈ an̈e iscꞌatan̈ Comam, istioẍli anma tet Comam. \v 16 Iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Baytet yin̈ lan̈an heteyelen heba? ẍi Comam. \p \v 17 Istakꞌwi huneꞌ naj xol anma tuꞌ, yalni naj: \p —Mam cuywawom, mawitijan nichꞌan incꞌaholan tawet, ay huneꞌ ischejab naj matzwalil ayco yin̈ naj, yuxin mach chu istzotel naj. \v 18 Hunta el chilow yin̈ naj yu naj matzwalil tuꞌ, caw chitzicobtan̈elax naj, cat istit hujuy yul istiꞌ naj, yeb xin caw chin̈etxꞌla yeh naj cat iscawyan̈ilo naj. Mankꞌanan tet ebnaj hacuywom tiꞌ tato chílo ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈ incꞌaholtiꞌan, yajaꞌ mach yu yu ebnaj, ẍi naj. \p \v 19 Istakꞌwi Comam: \p —Hex tiꞌ, caw mach cheyaco heyanma yin̈ Comam Dios, caw nimanxa tiempo ayinicꞌojan texol, ¿hantatocꞌanab tiempo chextecha wuhan? Iweti naj nichꞌan tuꞌ bey tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 20 Yilaxto naj sata Comam, hayet yilni ischejab naj matzwalil tuꞌ Comam, yichico islow huneꞌ yaxcamic tuꞌ yin̈ naj, istirlaxayo naj sat txꞌotxꞌ, yichico naj yecꞌ balboni, istit hujuy yul istiꞌ naj. \v 21 Iskꞌamben Comam tet naj mame tuꞌ: \p —¿Bakꞌintax tzabloti naj nichꞌan tzeh tiꞌ? ẍi Comam. Istakꞌwi naj: \p —Yettax caw nichꞌanto naj. \v 22 Caw txꞌiꞌalxa el chito naj yul kꞌaꞌ yeb xol ha haꞌ yu ischejab naj matzwalil yun̈e iscam naj. Yajaꞌ ta chu hawu, colwahan̈ ninoj, caw tzꞌayojab hacꞌul jin̈an̈, ẍi naj. \p \v 23 Yalni Comam tet naj: \p —Tato chawayto yul hawanma, chuhi, yuto sunil mac chianayto yul yanma yin̈ Comam Dios sunil tzet chiskꞌana chij isba, ẍi Comam. \p \v 24 Yet yaben naj mame huneꞌ tuꞌ yah yaw naj yin̈ caw ip, yalni naj: \p —Chiwaytojan yul wanmahan, yajaꞌ colwahan̈ win̈an haxinwal chikꞌ yip wanico wanmahan yin̈ Comam Dios, ẍi naj. \p \v 25 Hayet yilni Comam tato caw hantan̈e anma iscutxbaco isba iscꞌatan̈, ischejnilo Comam ischejab naj matzwalil yin̈ naj nichꞌan tzeh tuꞌ, yalni Comam: \p —Ach ischejab naj matzwalil, akꞌom sucbo anma, yeb hawu yuxin mach chabe naj nichꞌan tzeh tiꞌ, haninan chiwalan tawet, elan̈ yin̈ naj, matxa chachmeltzo hunelxa, ẍi Comam. \p \v 26 Yah yaw ischejab naj matzwalil tuꞌ yin̈ caw ip, islow huneꞌ yaxcamic yin̈ naj nichꞌan tzeh tuꞌ, yelcano ischejab naj matzwalil yin̈ naj. Hacaꞌ camom yucanilo naj, yuxin txꞌiꞌal mac txumni ta cam naj yin̈ huneln̈e. \p \v 27 Wal Comam Jesús xin oc tzabno Comam yin̈ iskꞌab naj, isxecnican̈ Comam naj, yah lin̈no naj. \p \v 28 Lahwi tuꞌ, yocto Comam Jesús yul huneꞌ n̈a yeb ebnaj iscuywom. Haxa yet ischuquilxan̈e ebnaj yeb Comam xin, iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —Mamin, ¿tzet yin̈ mach yu jinilojan̈ ischejab naj matzwalil yin̈ naj nichꞌan tzeh tuꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 29 Istakꞌwi Comam: \p —Huntekꞌan ischejab naj matzwalil hacaꞌ tiꞌ, mach chiel ebnaj ta mach chextxahli, yeb ta mach cheyije huneꞌ yet mach chexwaꞌ yu hetxahli tet Comam Dios, ẍi Comam tet ebnaj. \s1 Yal Comam Jesús iscamical yin̈ iscayel \r (Mt 17:22-23; Lc 9:43-45) \p \v 30 Lahwi tuꞌ xin, yel Comam Jesús bey tuꞌ, yapni yul ismajul Galilea, machi xin choche Comam tato chiabelaxiloj ta apni bey tuꞌ, \v 31 yuto ayco Comam yakꞌno cuybanil tet ebnaj iscuywom yin̈ iscamical, yalni Comam: \p —Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios chinalaxicojan yul iskꞌab anma cat inpotxꞌlax camojan, yaj yin̈xa yox tzꞌayic incamtuꞌan cat witzitzbipaxocan̈an hunelxa, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 32 Yajaꞌ machi txumcha yu ebnaj yin̈ tzet yal Comam, chixiwpaxo ebnaj iskꞌamben tet Comam. \s1 Yal Comam Jesús yin̈ mac caw ecꞌbal yelapnoj \r (Mt 18:1-5; Lc 9:46-48) \p \v 33 Lahwi tuꞌ xin, yapni Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yul con̈ob Capernaum. Haxa yet ayxa Comam yul n̈a bayticꞌa chicani, iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Baytet yin̈ heteyele heba yet ayon̈ico yin̈ cobel? ẍi Comam. \p \v 34 Yajaꞌ maẍticꞌa takꞌwi ebnaj tet Comam yuto isteyele isba ebnaj yin̈ mac ecꞌbal yelapno ye xol ebnaj. \p \v 35 Yay tzꞌon̈no Comam, yawtenti Comam ebnaj cablahon̈wan̈ tuꞌ iscꞌatan̈, yalni Comam: \p —Tato ay hunu mac choche chioc iswiꞌehalo texol, yuteojab isba hacaꞌ hunu mac islahobalxa yehi, cat yoc chejaboj, ẍi Comam. \p \v 36 Lahwi tuꞌ xin yanico Comam nichꞌan unin xolbal ebnaj, ischelnican̈ Comam, yalni hacaꞌ tiꞌ: \p \v 37 —Macn̈eticꞌa chichahni hunu nichꞌan unin yuto wetan yehi, haninan chinischahan. Haꞌ mac chinchahnipaxojan xin maẍn̈etajinan chinischahan, to chischahpaxo Mac an̈eintijan, ẍi Comam tet ebnaj. \s1 Mac mach ayoco ishowal jin̈ jetbi coba yebi \r (Mt 10:42; Lc 9:49-50) \p \v 38 Yalni naj Juan tet Comam: \p —Mam cuywawom, jilan̈ yinilo huneꞌ naj ischejab naj matzwalil yin̈ anma yin̈ habi, yajaꞌ cocachan̈ naj yuto mach jetbiho naj, ẍi naj. \p \v 39 Istakꞌwi Comam tet naj: \p —Mach checach naj, yuto machi hunu mac lahwi iswatxꞌen hunu cꞌaybalcꞌule yin̈ inbihan cat yoc yalnopaxo tzotiꞌ txꞌoj win̈an. \v 40 Haꞌ mac mach chichiwa iscꞌul jin̈, ayco jetbihoj. \v 41 Yin̈ caw isyelal chiwalan macxan̈eticꞌa chiakꞌni hunu vaso haꞌ teyet yu ayexico yul inkꞌaban, chiakꞌlax ispaj selel tet huneꞌ mac tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Huntekꞌan tzet chon̈akꞌni aycꞌayoj \r (Mt 18:6-9; Lc 17:1-2) \p \v 42 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Macn̈eticꞌa chiakꞌni aycꞌayo hunu mac uninto yanico isba yul inkꞌaban, huneꞌ mac tuꞌ cꞌul iscꞌallaxico hunu niman ischꞌenal chꞌen molino yin̈ isnukꞌ, cat istirlaxto xol haꞌ mar. \v 43 Yuxin tato yu hekꞌab xin chexaycꞌay yin̈ istxꞌojal, cꞌul ta chetzoqꞌuiltoj. Yuto ecꞌbalto cꞌul ta matxa huneꞌ hekꞌab yet chechahni hekꞌinal mach istan̈bal sata iscabil hekꞌab aycoj, cat hekꞌojlaxto xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal.\x * \xo 9:43 \xt Is 66:24\x* \v 44 Bey tuꞌ xin maẍticꞌa chicam noꞌ hahaꞌ, maẍticꞌa chitan̈paxo kꞌa kꞌaꞌ. \v 45 Maca xin ta heyoj chexakꞌni aycꞌayo yin̈ istxꞌojal, chetzoqꞌuiltoj. Yuto ecꞌbalto cꞌul ta huneꞌn̈e heyoj ayco yet chechahni hekꞌinal mach istan̈bal, sata ta chexkꞌojlaxto xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal yeb iscabil heyoj, \v 46 bay matxaticꞌa chicam noꞌ hahaꞌ yeb bay matxaticꞌa chitan̈ kꞌa kꞌaꞌ. \v 47 Yajaꞌ ta xin isbakꞌ hesat chexakꞌni aycꞌayo yin̈ istxꞌojal, cꞌul ta cheyiltij yuto ecꞌbalto cꞌul waxan̈ca hunxan̈e isbakꞌ hesat yet chechahni hekꞌinal mach istan̈bal, sata heyalaxto xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal yeb iscabil isbakꞌ hesat,\x * \xo 9:47 \xt Mt 5:29\x* \v 48 bay maẍticꞌa chicam noꞌ hahaꞌ, yeb bay maẍticꞌa chitan̈ kꞌa kꞌaꞌ. \p \v 49 Yuto hacaꞌ yoc atzꞌam atzꞌam yin̈ xahanbal, hac tuꞌ yoc kꞌa kꞌaꞌ yin̈ sunil anma.\x * \xo 9:49 \xt Ro 12:1; 1Pe 1:7; 4:12\x* \p \v 50 Caw cꞌul atzꞌam atzꞌam, yajaꞌ ta chiel iscꞌachiꞌal atzꞌam, ¿tzettaxca chu ismeltzoco iscꞌachiꞌal hunelxa? Hacaꞌojab yakꞌni atzꞌam atzꞌam isxukꞌal hunu tzet ye tuꞌ, hacojab hex tuꞌ, yeb xin ayojab akꞌancꞌulal texol,\x * \xo 9:50 \xt Mt 5:13; Lc 14:34-35\x* ẍi Comam Jesús. \c 10 \s1 Cuybanile yin̈ mac chispohle isba yeb yixal \r (Mt 19:1-12; Lc 16:18) \p \v 1 Lahwi tuꞌ, yel Comam Jesús yul con̈ob Capernaum, isto yul ismajul Judea yeb bey iskꞌaxepicꞌto haꞌ niman Jordán. Caw xin hantan̈e anma apni iscꞌatan̈ Comam, yoc Comam iscuyno anma tuꞌ hacaꞌticꞌa chuhi. \v 2 Ay xin huntekꞌan ebnaj fariseo apni ilweno Comam, iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —¿Chimyu ispohni isba hunu naj winaj yeb yixal? ẍi ebnaj. \v 3 Istakꞌwi Comam: \p —¿Tzet halbilcano teyet yu naj Moisés yin̈ huneꞌ tuꞌ? ẍi Comam. \p \v 4 Istakꞌwi ebnaj: \p —Halbilcano yu naj ta chisje ispohni isba hunu naj yeb yixal, yajaꞌ yilal yakꞌnicano naj hunu hum yet pohlebahil tet ix, ẍi ebnaj. \p \v 5 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Yu caw mach cheyabe yuxin akꞌbilcano huneꞌ chejbanil tuꞌ yu naj Moisés. \v 6 Yajaꞌ yet iswatxꞌencano Comam Dios yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, iswatxꞌe Comam naj winaj yeb ix ix. \v 7 Yalnicano Comam Dios ta chácano naj winaj ismam yeb ismiꞌ cat ishunban isba naj yeb yixal, \v 8 hunxan̈e xin anmahil chucanoj. Hac tuꞌ xin matxa cawan̈o yehi, to hunxan̈e anmahil. \v 9 Yuxin haꞌ mac hunbabil yu Comam Dios, mach chu ispohni anma, ẍi Comam Jesús. \p \v 10 Haxa yet ayxa Comam yeb ebnaj iscuywom yul n̈a bayticꞌa chicani, yoc ebnaj iskꞌambeno tet Comam yin̈ tzet chalilo huneꞌ yal Comam tuꞌ. \v 11 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Ta chispoh isba hunu naj yeb yixal cat yikꞌni naj hunuxa ix, chaco naj ismul tet yixal hacaꞌ tuꞌ. \v 12 Yajaꞌ ta xin ix ix chispoh isba yeb yichamil, cat yikꞌni ix hunuxa naj, chapaxico ix ismul, ẍi Comam Jesús. \s1 Iskꞌan Comam Jesús iscꞌulal Comam Dios yiban̈ niẍte unin \r (Mt 19:13-15; Lc 18:15-17) \p \v 13 Ay xin huntekꞌan niẍte unin ilaxti tet Comam Jesús yu yanayo Comam iskꞌab yiban̈, yajaꞌ cachwa ebnaj iscuywom Comam yin̈ anma initi niẍte yunin tuꞌ. \v 14 Hayet yilni Comam huneꞌ tuꞌ ishowbican̈ Comam yin̈ ebnaj, yalni Comam: \p —Mach checach istit niẍte unin tiꞌ incꞌatan̈an, tijabi yuto haꞌ mac chaco yanma yin̈ Comam Dios hacaꞌ yeco yanma niẍte unin yin̈ ismam ismiꞌ, haꞌ chioc yul iskꞌab Comam Dios. \v 15 Chiwalan yin̈ isyelal teyet; haꞌ mac mach chichahni Comam Dios Yahawiloj hacaꞌ ischahni nichꞌan unin hunu tzet ye tuꞌ, mach chu yoc yul iskꞌab Comam Dios,\x * \xo 10:15 \xt Mt 18:3\x* ẍi Comam. \p \v 16 Yoc Comam ischelno niẍte unin tuꞌ, yanayo Comam iskꞌab yiban̈, iskꞌannicano Comam iscꞌulal Comam Dios yiban̈. \s1 Huneꞌ naj tzeh caw kꞌalom apni tzotelo tet Comam Jesús \r (Mt 19:16-30; Lc 18:18-30) \p \v 17 Haxa yet lan̈an isto Comam Jesús yin̈ isbel xin, yapni huneꞌ naj yin̈ an̈e iscꞌatan̈ Comam, yay jahno naj sata Comam, iskꞌamben naj: \p —Mam cuywawom, hach tiꞌ caw cꞌulach, ¿tzet wal wuten inbahan yun̈e inchahnihan kꞌinale mach istan̈bal? ẍi naj. \p \v 18 Yalni Comam tet naj: \p —¿Tzet yin̈ xin chinhawalan cꞌulal? Huneꞌn̈e mac cꞌul, haꞌ ton Comam Dios. \v 19 Hawohtami huntekꞌan chejbanile chalni hacaꞌ tiꞌ: “Mach chachpotxꞌwahi, mach chachixli, mach chachelkꞌawi, mach chahobcan̈ tzotiꞌ yin̈ hawet anmahil, mach chawaco lekꞌtiꞌal, yeb xin ayojab yelapno hamam, hamiꞌ yul hasat, ¿hawohtami huntekꞌan tiꞌ?” ẍi Comam tet naj. \p \v 20 Istakꞌwi naj tet Comam: \p —Mam cuywawom, sunil huntekꞌan tiꞌ chinyijehan yichitax inchꞌibtijan, ẍi naj. \p \v 21 Istꞌan̈xico Comam yin̈ naj yin̈ tzalahilal, yalni Comam: \p —Hunxan̈e tzet maẍto chayije; as txon̈to sunil tzet ayach cat hawitxkꞌanto istohol yin̈ anma mebaꞌ, haxinwal ay hakꞌalomal satcan̈, lahwi tuꞌ xin cat hawoc tzujno wintajan, ẍi Comam tet naj. \p \v 22 Hayet yaben naj huneꞌ tuꞌ caw txꞌoj yuco yin̈ yanma naj yu biscꞌulal yuto caw kꞌalomcano naj sicꞌlebil, ispaxto naj. \p \v 23 Yecꞌ tꞌan̈tꞌon Comam yin̈ ebnaj iscuywom, yalni Comam: \p —Tzet isyaꞌtajil yoc anma kꞌalom yul iskꞌab Comam Dios, ẍi Comam. \p \v 24 Caw cꞌaycan̈ iscꞌul ebnaj iscuywom Comam yaben huneꞌ tuꞌ, yuxinto yalpaxo Comam tet ebnaj: \p —Hex xahan ay wutiꞌan, haꞌ anma chaco yanma yin̈ kꞌalomal caw yaꞌta yoc yul iskꞌab Comam Dios. \v 25 Kꞌinalo hunu noꞌ camello tinan̈, ¿tom subuta yecꞌto noꞌ yul isholanil hunu chꞌen acꞌuxa? Hac tuꞌ ye anma kꞌalom, caw yaꞌta yoc yul iskꞌab Comam Dios, ẍi Comam. \p \v 26 Hayet yaben ebnaj huneꞌ tuꞌ, caw ecꞌbalto cꞌayilo iscꞌul ebnaj, yalni ebnaj tet hunun: \p —Ta hac tuꞌ, ¿mactaxca chu iscolchahi? ẍi ebnaj. \p \v 27 Istꞌan̈xico Comam yin̈ ebnaj, yalni Comam: \p —Yul sat anma caw yaꞌta huneꞌ tuꞌ, wal yul sat Comam Dios mach yaꞌtajoj, yuto machi hunu tzet ye tuꞌ tiꞌ mach chu iswatxꞌen Comam, ẍi Comam. \p \v 28 Yalni naj Pedro tet Comam: \p —Mamin, sunil tzet ayon̈an̈ bejbilcano juhan̈ yu joccano tzujnojan̈ tawintaj, ẍi naj. \p \v 29 Istakꞌwi Comam: \p —Yin̈ caw isyelal chiwalan teyet; macn̈eticꞌa chisbejcano yatut, yuẍtaj, ismam, ismiꞌ, yuninal maca istxꞌotxꞌ yu yoc tzujno wintajan yeb yu Tzotiꞌ cꞌul yet colbanile, \v 30 huneꞌ mac tuꞌ chiakꞌlax ispaj selel tet yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ; hocꞌal el to chiakꞌlax ispaj selel yatut, yuẍtaj, yanab, ismiꞌ yeb istxꞌotxꞌ, waxan̈ca xin chiakꞌlax ecꞌoyaꞌ yanma. Haxa yin̈ huneꞌ tiempohal maẍto chihuli chischah iskꞌinal mach istan̈bal. \p \v 31 Yuxin haꞌ mac caw ay yelapno ye tinan̈, matxa yelapno chielicoj, wal mac machi yelapno xin, haꞌ caw ecꞌbal yelapno chielcanicoj, ẍi Comam tet ebnaj iscuywom. \s1 Tzotel Comam Jesús yiban̈ilo iscamical yin̈ yoxel \r (Mt 20:17-19; Lc 18:31-34) \p \v 32 Hayet ayco Comam Jesús yin̈ isbel bey Jerusalén, babelico Comam sata ebnaj iscuywom, caw xin chicꞌay iscꞌul ebnaj, wal anma tzujanpaxico xin caw chixiwi. Yawtenilo Comam ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom ischuquil, yoc Comam yalno tet ebnaj yin̈ tzet chihul yiban̈. \p \v 33 Yalni Comam: \p —Tinan̈, lan̈an coto bey Jerusalén, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios tiꞌ, chinalaxicojan yul iskꞌab ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, chiscawxeco ebnaj camical wiban̈an cat quinyanicojan ebnaj yul iskꞌab ebnaj mach Israeloj. \v 34 Haxa ebnaj tuꞌ xin chioc tzebo win̈an, cat istzublico win̈an, cat xin quinismakꞌnihan ebnaj. Lahwi tuꞌ cat quinyakꞌnicamojan ebnaj, yajaꞌ yin̈ yox tzꞌayic xin cat witzitzbican̈an hunelxa, ẍi Comam tet ebnaj iscuywom tuꞌ. \s1 Yin̈ tzet iskꞌan naj Jacobo yeb naj Juan tet Comam Jesús \r (Mt 20:20-28) \p \v 35 Hitzico naj Juan yeb naj Jacobo iscꞌatan̈ Comam Jesús, ebnaj iscꞌahol icham Zebedeo, yalni ebnaj tet Comam: \p —Mam cuywawom, ay huneꞌ tzet chicokꞌanan̈ tawet, yajaꞌ chijochehan̈ chawakꞌ jetan̈, ẍi ebnaj. \p \v 36 Iskꞌamben Comam: \p —¿Tzet xin cheyoche? ẍi Comam. \p \v 37 Yalni ebnaj: \p —Estam chaje chon̈oc tzꞌon̈nojan̈ tacꞌatan̈ yet chachoc Yahawil, hunujon̈an̈ yin̈ hawatxꞌkꞌab, hunuxahon̈paxojan̈ yin̈ hameckꞌab, ẍi ebnaj. \p \v 38 Istakꞌwi Comam: \p —Hex tiꞌ, mach heyohtajo tzet chekꞌana. ¿Chimyu heyucꞌni huneꞌ vaso cꞌahla haꞌ, hacaꞌ chiakꞌlax wucꞌuꞌan? yeb ¿tom chitecha huneꞌ niman isyaꞌtajil heyu hacaꞌ huneꞌ bay chinecꞌojan, hacaꞌ yahbal haꞌ cowiꞌ? ẍi Comam. \p \v 39 Istakꞌwi ebnaj cawan̈ tuꞌ: \p —Hoꞌ, chitecha juhan̈, ẍi ebnaj. Yalni Comam: \p —Yeltoni chu heyucꞌni huneꞌ cꞌahla haꞌ chiwaltuꞌan, yeb chitecha isyaꞌtajil heyu hacaꞌ huneꞌ chihul wiban̈an, hacaꞌ yahbalo haꞌ cowiꞌ. \v 40 Yajaꞌ wal heyoc tzꞌon̈no yin̈ inwatxꞌkꞌaban yeb yin̈ inmeckꞌaban, mach chu walnihan teyet, wal xin watxꞌebil tet mac yetxaticꞌa yehi, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 41 Hayet yaben ebnaj lahon̈wan̈xa huneꞌ tuꞌ, istit ishowal ebnaj yin̈ naj Juan yeb naj Jacobo. \v 42 Yawtenti Comam ebnaj sunil, yalni Comam: \p —Caw heyohta hex tiꞌ tato ebnaj ayco yahawilo yin̈ txꞌotxꞌ nime con̈ob, caw yahawilxa chute isba ebnaj. Hacpax tuꞌ ebnaj caw aycano yelapno yulaj con̈ob, caw ay yip ebnaj yiban̈ej anma. \v 43 Yajaꞌ wal texol hex tiꞌ, mach haco tuꞌ cheyute, wal xin tato ay hunujex cheyoche ay yelapno cheyuco xol ebnaj heyetbi, aweco heba chejaboj. \v 44 Yeb xin ta ay hunu mac choche chioc iswiꞌehalo texol, yakꞌabico isba hechejaboj. \v 45 Yuto Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, mach hulnajojinan yu inchejnihan anma, walxinto yu wocan hacaꞌ chejab xol anma yeb yu wakꞌni inbahan yin̈ camical yu iscolcha txꞌiꞌal anma, ẍi Comam tet ebnaj iscuywom tuꞌ. \s1 Yakꞌ hajlo Comam Jesús sat naj Bartimeo \r (Mt 20:29-34; Lc 18:35-43) \p \v 46 Lahwi tuꞌ yapni Comam Jesús yul con̈ob Jericó yeb ebnaj iscuywom. Hayet yel Comam yeb ebnaj bey tuꞌ xin, caw hantan̈e anma oc tzujno yinta Comam. Ay xin huneꞌ naj mach chu yilni, tzꞌon̈anayo istiꞌ beh kꞌano melyu; Bartimeo isbi naj, iscꞌahol naj Timeo ye naj. \v 47 Hayet yaben naj tato haꞌ Comam Jesús ah Nazaret chiecꞌtoj, yichico naj yahwi yin̈ caw ip, chalni naj: \p —Mam Jesús, hach titnajach yin̈ yuninal naj rey David, caw tzꞌayojab hacꞌul win̈an, ẍi naj. \p \v 48 Caw xin txꞌiꞌal mac cachwa yin̈ naj yun̈e isbejni naj yel yaw, yajaꞌ xin caw ecꞌbalto ah yaw naj, yalnipaxo naj: \p —Mamin, hach titnajach yin̈ yuninal naj rey David, caw tzꞌayojab nino hacꞌul win̈an, ẍi naj. \p \v 49 Yoc lin̈no Comam, yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —Awteweti naj, ẍi Comam. Yawtelaxti naj, yallax tet naj hacaꞌ tiꞌ: \p —Aco yip hawanma, ahan̈lin̈noj chachyawte Comam, ẍi anma tet naj. \p \v 50 Hayet yaben naj hacaꞌ tuꞌ, yah lin̈no naj yin̈ an̈e, isbejnicano naj huneꞌ xil iskꞌap hucanico yin̈, istit naj iscꞌatan̈ Comam. \v 51 Iskꞌamben Comam tet naj: \p —¿Tzet chawoche chinwatxꞌehan? ẍi Comam. Istakꞌwi naj: \p —Mam cuywawom, chiwochehan chawakꞌ hajlo insatan, ẍi naj. \p \v 52 Yalni Comam tet naj: \p —Hajlojab hasat yuto maxawaco hawanma win̈an, xaisje hapaxtoj, ẍi Comam tet naj. Yin̈n̈ena tuꞌ xin ishajlo isbakꞌsat naj, yoc tzujno naj yinta Comam. \c 11 \s1 Yet yocto Comam Jesús yul con̈ob Jerusalén \r (Mt 21:1-11; Lc 19:28-40; Jn 12:12-19) \p \v 1 Hayet lan̈an yapni Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom bey con̈ob Jerusalén, yet ayco Comam yin̈ istzalanil won̈an Olivo, xolbal con̈ob Betfagé yeb Betania, ischejni Comam cawan̈ ebnaj iscuywom, \v 2 yalni Comam tet ebnaj: \p —Asiꞌwe bey aldea cosatacꞌto tiꞌ. Hayet chexapno bey tuꞌ, cheyilaꞌ huneꞌ noꞌ burro xecan, maẍto hunu mac chiahto yiban̈ noꞌ. Chepuhilo noꞌ cat heyiniti noꞌ wetan. \v 3 Ta ay mac chikꞌamben teyet: “¿Tzet yin̈ xin chepuhilo noꞌ?” ta ẍi, cheyala: “To ay chiocnico noꞌ yu Comam, yajaꞌ pet chon̈hulan̈ jakꞌaꞌcanojan̈ noꞌ,” quexchi, ẍi Comam. \p \v 4 Isto ebnaj cawan̈ tuꞌ, yilni ebnaj noꞌ nichꞌan burro tuꞌ, xecan noꞌ iscawilal huneꞌ pulta, ispuhnilo ebnaj noꞌ. \p \v 5 Ay xin huntekꞌan ebnaj lin̈anayo iscawilal tuꞌ kꞌamben tet ebnaj: \p —¿Tzet yin̈ xin chepuhilo noꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 6 Hacaꞌticꞌa xin yu yalni Comam, hac tuꞌ yu yalni ebnaj, matxa tzet yal huntekꞌan ebnaj tuꞌ. \v 7 Lahwi tuꞌ yinito ebnaj noꞌ nichꞌan burro tet Comam. Yanahto ebnaj xil iskꞌap yiban̈ noꞌ, lahwi tuꞌ yahto Comam yiban̈ noꞌ. \v 8 Caw hantan̈e anma islitxꞌbayo xil iskꞌap yul beh sata Comam. Aypaxo mac inilo iskꞌab te teꞌ yanayo yul beh bay chiecꞌto Comam. \v 9 Yah yaw anma babelico sata Comam yeb anma tzujanico yinta Comam, yalni anma hacaꞌ tiꞌ: \p —¡Jalaꞌwe tzotiꞌ cꞌul yin̈ mac chul coxol tiꞌ, yuto chejbilti naj yu Comam Dios! \v 10 ¡Jakꞌawe tzalaho cocꞌul yin̈ Jahawil chioc reyal coxol selelo jichmam David! ¡Yuchꞌandios tet Comam Dios! ẍixan̈e anma tuꞌ. \p \v 11 Yapni Comam Jesús bey Jerusalén, yocto Comam yul yatut Comam, yilni Comam tzet ye yul yatut Comam Dios. Lahwi tuꞌ ismeltzo Comam yeb ebnaj iscuywom bey Betania hunelxa yuto kꞌejbixa. \s1 Yet istzꞌactiꞌn̈en Comam Jesús huneꞌ teꞌ higuera mach issat \r (Mt 21:18-19) \p \v 12 Haxa yet huneꞌxa tzꞌayic xin yel Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yul con̈ob Betania, ismeltzo Comam yul con̈ob Jerusalén. Yet ayco Comam yin̈ isbel tuꞌ isn̈ohchacan̈. \v 13 Nahatto ay Comam xin yilnito huneꞌ teꞌ higuera xaelilo xaj, isto Comam yilnoj tato ay sat teꞌ aycoj, yajaꞌ machi hunu sat teꞌ ilcha yu Comam, wal xin xajn̈e teꞌ aycoj yuto maẍto istiempohalo issatni teꞌ. \v 14 Yuxin yal Comam yin̈ teꞌ: \p —Matxa bakꞌinal chilolax hunu hasat, ẍi Comam. \p Wal ebnaj iscuywom Comam xin yabe ebnaj yalni Comam huneꞌ tuꞌ. \s1 Yet istzumbenilti Comam Jesús anma chitxon̈wi yul yatut Comam Dios \r (Mt 21:12-17; Lc 19:45-48; Jn 2:13-22) \p \v 15 Lahwi tuꞌ, yapni Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yul con̈ob Jerusalén; yocto Comam yul yatut Comam Dios, istzumbenilti Comam sunil mac chitxon̈wi yeb mac chilokꞌwi bey tuꞌ. Ispacꞌchancanocan̈ Comam ismeẍa ebnaj helom melyu yeb isẍila ebnaj txon̈om palamuch. \v 16 Machi xin isje Comam ta chiecꞌto anma yeb yijatz yul yamakꞌil yatut Comam Dios. \v 17 Yoc Comam yalno tet anma tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: \p —Tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios\x * \xo 11:17 \xt Is 66:7; Jer 7:11\x* hacaꞌ tiꞌ: “Haꞌ watutan yet txah yehi, bay chul anma ay yul hunun txꞌotxꞌ nimeta con̈ob txahloj,” ẍiayoj. Walex tiꞌ xin hacaꞌ isn̈achꞌen elkꞌom ye yatut Inmaman heyu, ẍi Comam. \p \v 18 Hayet yaben ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés tzet iswatxꞌe Comam tuꞌ, yoc ebnaj issayni yin̈ tzet chu ispotxꞌni ebnaj Comam, yajaꞌ xiw ebnaj tet Comam yuto caw chitzala anma yaben cuybanile chal Comam. \v 19 Haxa yet lan̈anxa yay numna xin yel Comam yul con̈ob yeb ebnaj iscuywom. \s1 Tajilo teꞌ higuera istzꞌactiꞌn̈e Comam Jesús \r (Mt 21:20-22) \p \v 20 Haxa yin̈ hunxa tzꞌayic yin̈ sahab sacꞌayal ismeltzopaxo Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yul con̈ob Jerusalén, yilni ebnaj iscuywom Comam ta xatajilo teꞌ higuera. \v 21 Isnaniti naj Pedro ta haꞌ teꞌ istzꞌactiꞌn̈e Comam, yalni naj tet Comam: \p —Mam cuywawom, ilcꞌanabi, matajnalo teꞌ higuera hatzꞌactiꞌn̈e, ẍi naj. \p \v 22 Istakꞌwi Comam: \p —Aweco heyanma yin̈ Comam Dios. \v 23 Yin̈ caw isyelal chiwalan teyet; macn̈eticꞌa chihalni tet huneꞌ witz tiꞌ: “Elan̈ bey tiꞌ, bejayto haba xol haꞌ mar,” ta ẍi. Ta xin chayto yul yanma yin̈ tzet chal tuꞌ, mach chi-xin-chicabcon yanma, chij isba tzet chiskꞌana. \v 24 Yuxin chiwalan teyet, sunil tzet chekꞌan yin̈ hetxah tet Comam Dios yilal heyanayto yul heyanma ta chakꞌ Comam teyet; ta hac tuꞌ chechah tzet chekꞌana. \v 25 Yeb yet lan̈an hetxahli, yilal heyakꞌni nimancꞌulal yin̈ mac ayco ishowal teyin̈, haxinwal chakꞌpaxo nimancꞌulal Comam Dios yin̈ hemul. \v 26 Yuto ta mach cheyakꞌ nimancꞌulal, mach chakꞌpaxo Hemam ay yul satcan̈ nimancꞌulal teyin̈, ẍi Comam. \s1 Kꞌambelax bay chitit yip Comam Jesús \r (Mt 21:23-27; Lc 20:1-8) \p \v 27 Lahwi tuꞌ, yapni Comam yul con̈ob Jerusalén hunelxa. Haxa yet lan̈an yecꞌ Comam yul yatut Comam Dios xin yapni ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés yeb ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal con̈ob, iscꞌatan̈ Comam. \v 28 Iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —¿Mac chachchejni hawatxꞌen huntekꞌan hawatxꞌe yet ewi? ¿Mac akꞌn̈e hawip hawatxꞌen huntekꞌan tuꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 29-30 Istakꞌwi Comam: \p —Haquintuꞌan ay huneꞌ inkꞌambebalan teyet: ¿Mac an̈eti naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, Comam Dios mato haꞌ anma? Ta chepajtze wetan chiwalpaxojan mac chejn̈eintijan inwatxꞌenan huntekꞌan tuꞌ, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 31 Yet yaben ebnaj yalni Comam hacaꞌ tuꞌ, yichico ebnaj yallen tet hunun: \p —Ta chijala ta Comam Dios an̈eti naj Juan tuꞌ, chimiskꞌambe naj jet: “¿Tzet yin̈ xin mach heyayto yul heyanma yin̈ naj?” ẍim naj jet. \p \v 32 ¿Tom xin chijalaꞌpaxoj tato haꞌ anma chejn̈e naj Juan tuꞌ? ẍi ebnaj. \p Yal ebnaj hacaꞌ tuꞌ yu chixiw ebnaj tet anma yuto chal anma tato naj Juan tuꞌ ischejab Comam Dios ye naj. \v 33 Yuxin takꞌwi ebnaj tet Comam: \p —Mach johtajojan̈, ẍi ebnaj. Yalni Comam: \p —Haquinpaxtuꞌan mach chiwalan teyet mac akꞌn̈e wipan inwatxꞌenan huntekꞌan tuꞌ, ẍi Comam tet ebnaj. \c 12 \s1 Yechel yin̈ ebnaj munlawom mach cꞌuluj \r (Mt 21:33-46; Lc 20:9-19) \p \v 1 Lahwi tuꞌ yichico Comam Jesús iscuyni anma, yanico Comam huneꞌ yechel tiꞌ: \p —Ay huneꞌ naj tzꞌunni teꞌ uva sat istxꞌotxꞌ, ispenayo naj istzꞌunub tuꞌ. Iswatxꞌenpaxo naj bay chiyatzꞌlax yal teꞌ. Yanipaxocan̈ naj huneꞌ n̈a nimajal istel bay chitan̈elax teꞌ uva tuꞌ. Lahwi tuꞌ yanito naj istzꞌunub comonal tet huntekꞌan ebnaj munlawom, isto naj yin̈ huneꞌ isbel caw nahat. \v 2 Haxa yet yapni istiempohal yuxlax teꞌ uva tuꞌ ischejnito naj huneꞌ ischejab ischahno ismajul. \v 3 Yajaꞌ yet yilni ebnaj munlawom yapni naj istzablaxayo naj, ismakꞌlax naj, ischejlaxtopaxo naj. Matzet xin yakꞌ ebnaj tet naj. \p \v 4 Lahwi tuꞌ yanipaxto naj yahaw munil tuꞌ hunxa ischejab hunelxa, yajaꞌ kꞌojlaxcan̈ naj chejab tuꞌ yu ebnaj. Caw xin how ebnaj yin̈ naj. \v 5 Yanipaxto naj yahaw munil tuꞌ huneꞌxa ischejab, yajaꞌ makꞌbil iscam naj yu ebnaj. Caw xin txꞌiꞌalto ebnaj chejab yato naj yahaw munil tuꞌ, yajaꞌ ay ebnaj ismakꞌ ebnaj, aypaxo ebnaj makꞌbil iscam yu ebnaj. \p \v 6 Yajaꞌ xin ayto huneꞌxa mac maẍto chato naj, haꞌ ton iscꞌahol naj caw xahan ay yu. Haxa yin̈ islahobal xin yanito naj iscꞌahol tuꞌ, istxumni naj hacaꞌ ti: “Wal tet naj incꞌaholtiꞌan etzan̈em chixiw ebnaj,” ẍi naj. \v 7 Yajaꞌ yet yapni naj cꞌahole tuꞌ, yallen ebnaj munlawom tuꞌ tet hunun: “Lan̈an yul naj cꞌahole lah, haꞌ tet naj tiꞌ chicancano huneꞌ txꞌotxꞌ tiꞌ, wal tinan̈ copotxꞌowe camo naj, haxinwal jetxa chucanico huneꞌ txꞌo txꞌotxꞌ tiꞌ,” ẍi ebnaj. \v 8 Hac tuꞌ yu istzabnayo ebnaj naj cꞌahole tuꞌ, ispotxꞌni ebnaj naj, yinilto ebnaj isnimanil naj yintalto peyab. \p \v 9 ¿Tzet xin chiutelax ebnaj munlawom yu naj yahaw munil tuꞌ, heyalni? Wal xin haꞌ caw naj chꞌapni, cat ispotxꞌni camo naj ebnaj munlawom tuꞌ, cat xin yanito naj istzꞌunub tuꞌ comonal tet huntekꞌanxa ebnaj. \p \v 10 ¿Tom maẍto bay cheyil yul Yum Comam Dios bay chala?: \q1 Haꞌ huneꞌ chꞌen chꞌen iskꞌojilo ebnaj watxꞌemcan̈ n̈a, haꞌ chꞌen caw ecꞌbal cꞌul yoc xeꞌo n̈a. \q1 \v 11 Huneꞌ tuꞌ, haꞌ Comam Dios watxꞌen̈e yuxin caw chicꞌay cocꞌul jilni, ẍiayoj,\x * \xo 12:11 \xt Sal 118:22-23\x* ẍi Comam. \p \v 12 Yet istxumnilo ebnaj yahawil con̈ob tato yin̈ ebnaj yal Comam huneꞌ yechel tuꞌ, yoche ebnaj yakꞌacto Comam yul preso. Yajaꞌ xiw ebnaj tet anma, yuxin isbejcano ebnaj Comam, ispaxto ebnaj. \s1 Chꞌen tohlabal chiakꞌlax tet naj yahaw Roma \r (Mt 22:15-22; Lc 20:20-26) \p \v 13 Lahwi tuꞌ ischejlaxto haywan̈ ebnaj fariseo yeb huntekꞌan ebnaj ayco yin̈ ispartido naj Herodes tzotelo tet Comam yun̈e yilni ebnaj ta ay bay chiaycꞌay Comam yin̈ hunu tzotiꞌ, cat yoc ebnaj akꞌocꞌule yin̈ Comam yalni. \v 14 Yapni ebnaj iscꞌatan̈ Comam, iskꞌamben ebnaj: \p —Mam cuywawom, caw johtajan̈ tato isyelaln̈eticꞌa tzet chawala, mach xin hawoc yin̈ tzet chal anma, yuto lahan yelapno anma sunil yul hasat. Chacuynipaxo anma isyijen yin̈ hacaꞌ choche Comam Dios, yuxin chicokꞌambehan̈ tawet: ¿Cꞌulmi jakꞌni cotohlabal tet naj jahaw ay bey Roma, mato machoj?\f + \fr 12:14 \ft Huneꞌ naj yahaw haꞌ naj César, emperador\f* ¿Chitom isje jakꞌni chꞌen, mato matxa? ẍi ebnaj. \p \v 15 Wal Comam xin yohtaxa tato txꞌoj nabil yu ebnaj, yuxin yal Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin chexoc quinheyilweꞌan? Iweti hunu chꞌen melyu tuꞌ wilaꞌan nan̈, ẍi Comam. \p \v 16 Isyeni ebnaj huneꞌ chꞌen melyu, hayet yilni Comam chꞌen, iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Mac najil ayco yechel sat yeb isbi yin̈ chꞌen? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj: \p —Yechel sat naj jahaw ay Roma, yeb xin isbi naj ayco yin̈ chꞌen, ẍi ebnaj. \p \v 17 Yuxin yal Comam: \p —Ta hac tuꞌ, akꞌwe tet naj jahaw baytet yet naj yehi, cat heyakꞌni tet Comam Dios baytet yet Comam yehi, ẍi Comam. \p Caw xin cꞌayilo iscꞌul ebnaj yaben yin̈ tzet yal Comam. \s1 Kꞌambelax yin̈ yet chiitzitzbican̈ camom \r (Mt 22:23-33; Lc 20:27-40) \p \v 18 Lahwi tuꞌ yapni huntekꞌan ebnaj saduceo tzotelo tet Comam. Ebnaj saduceo tuꞌ chal ebnaj tato mach chiitzitzbican̈ camom, yuxin iskꞌambe ebnaj tet Comam: \p \v 19 —Mam cuywawom, tzꞌibn̈ebilcano yu naj Moisés tato chicam yichamil hunu ix ix, mach xin yuninal naj yeb ix, yilal yikꞌni ix yuẍta naj camom tuꞌ haxinwal ay yuninal naj yuẍtaj naj tuꞌ yeb ix, cat yoc yuninalo naj camom tuꞌ. \v 20 Yet hunel, ay hujwan̈ ebnaj yuẍtan̈e isba. Naj babel mohyi naj, yaj cam naj, machi xin yuninal naj yeb yixal tuꞌ. \v 21 Yuxin mohyi naj iscab yeb ix, yajaꞌ campaxo naj, machipaxo xin yuninal naj yeb ix. Hacticꞌapax tuꞌ yu naj yox. \v 22 Hac tuꞌ yu yikꞌni ebnaj ix ishujwan̈il, iscamto ebnaj, machi xin hunu yuninal ebnaj yeb ix; haxa yet islahobalxa xin iscampaxo ix. \v 23 Yuxin hayet chiitzitzbican̈ camom yet chiitzitzbican̈ ebnaj tuꞌ, ¿mactaxca ebnaj chioc yichamilo ix, yuto ishujwan̈il ebnaj mohyi yeb ix? ẍi ebnaj. \p \v 24 Istakꞌwi Comam: \p —Hex tiꞌ caw cꞌaynajextoj, yuto mach heyohtajo tzet tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios, yeb xin mach heyohtapaxo hanta yip Comam. \v 25 Yet chiitzitzbican̈ anma camnaxa matxa chikꞌ ebnaj winaj yixal, matxa chikꞌpaxo ebix ix yichamil, yuto anma chiitzitzbican̈ lahanxa chꞌelico hacaꞌ ebnaj ángel ay satcan̈. \v 26 ¿Tzet yin̈ xin mach cheyayto yul heyanma ta chiitzitzbican̈ camom? ¿Tom maẍto cheyil yul Yum Comam Dios bay tzꞌibn̈ebilcano yu naj Moisés yin̈ tzet yu istzotel Comam tet naj xol hun hoban teꞌ txꞌix ayco kꞌaꞌ yin̈, yet yalni Comam tet naj hacaꞌ tiꞌ?: “Hanintiꞌan isDiosal naj Abraham, naj Isaac yeb naj Jacob,” ẍi Comam. \v 27 ¡Yuto Comam Dios mach isDiosalo camom yehi to isDiosal anma itzitz ye Comam! Yuxin hex tiꞌ caw maẍtaj haꞌ heyecoj, caw mach chitxumcha huneꞌ tiꞌ heyu, ẍi Comam tet ebnaj. \s1 Chejbanil caw ecꞌbal yelapno yehi \r (Mt 22:34-40) \p \v 28 Yet yaben huneꞌ naj cuywawom yin̈ isley naj Moisés tato caw cꞌul yu ispajtzen Comam Jesús iskꞌambebal ebnaj saduceo, yoc naj iskꞌambeno tet Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Mamin, xol sunil chejbanile akꞌbilcano jet, ¿baytet ecꞌbal yelapno yehi? ẍi naj. \v 29 Istakꞌwi Comam tet naj: \p —Haꞌ chejbanile ecꞌbal yilal yehi haꞌ huneꞌ tiꞌ: “Abewe hex Israel, haꞌ Comam Dios haꞌ coDiosal, han̈cꞌan̈e Comam haꞌ Jahawil. \v 30 Ochewe Comam yin̈ sunil hecꞌul, yin̈ sunil heyanma, yin̈ sunil henabal yeb yin̈ sunil heyip,” ẍiayoj. \v 31 Walpaxo huneꞌ iscab chejbanile chal hacaꞌ tiꞌ: “Xahan cheyil heyet anmahil, hacaꞌ chu heyaꞌiln̈en heba,” ẍiayoj. Matxa hunuxa chejbanil ecꞌbal yelapno ye sata huntekꞌan tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 32 Hayet yaben naj yalni Comam hacaꞌ tuꞌ, istakꞌwi naj: \p —Mam cuywawom, caw yel chawala, han̈cꞌan̈e Comam Dios Jahawil, haꞌ coDiosal, matxa hunuxa Dios. \v 33 Yuxin tato chijoche Comam Dios yin̈ sunil janma, yin̈ sunil conabal yeb yin̈ sunil jip, cat xin coxahann̈e jet anmahil hacaꞌ chu coyaꞌiln̈en coba, ecꞌbal yilal yelapno ye sata ispotxꞌlax no nokꞌ cat isn̈uslax tet Comam Dios, maca isn̈uslax hunuxa tzet ye tuꞌ yin̈ xahanbalil, ẍi naj. \p \v 34 Hayet yaben Comam tato cꞌul yu istakꞌwi naj, yalni Comam tet naj: \p —Hach tiꞌ cawilxa haweco hawoc yul iskꞌab Comam Dios, ẍi Comam. \p Matxa hunuxa mac kꞌamben hunuxa tzet ye tuꞌ tet Comam yuto machi mac yihti yanma yin̈ iskꞌamben tet Comam. \s1 Comam Cristo Iscꞌahol Comam Dios yehi \r (Mt 22:41-46; Lc 20:41-44) \p \v 35 Hunel yet lan̈an iscuywa Comam Jesús yul yatut Comam Dios, iskꞌamben Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin chal ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés tato yin̈ naj rey David chitit naj Cristo, naj echmabil yuli? \v 36 Yajaꞌ haꞌ naj David tuꞌ halni yu yip Comam Espíritu Santo hacaꞌ tiꞌ: \q1 Yal Comam Dios tet Wahawilan: “Ayan̈ tzꞌon̈an yin̈ inwatxꞌkꞌabtiꞌan masanto chiwacojan ebnaj ayco ishowal tawin̈ yalan̈ hawoj,” ẍi Comam,\x * \xo 12:36 \xt Sal 110:1\x* ẍi naj David. \p \v 37 Tato yin̈ naj David tuꞌ titna naj Cristo, ¿tzet yin̈ xin yal naj David naj Cristo Yahawiloj?\x * \xo 12:37 \xt Mt 22:45\x* ẍi Comam. \p Caw hantan̈e anma iscutxbaco isba bey tuꞌ, caw xin sunil mac yoche yabeꞌ yin̈ tzet chal Comam. \s1 Yal Comam Jesús istxꞌojal ebnaj cuywawom yin̈ ley \r (Mt 23:1-36; Lc 11:37-54; 20:45-47) \p \v 38 Yet lan̈an iscuywa Comam Jesús, yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —Caw cheyil heba tet ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, yuto ebnaj tuꞌ caw choche ebnaj yakꞌaco huntekꞌan xilkꞌape nimej ishojo istel, yeb yochebal ebnaj caw nanxa islow chu istioẍli anma tet ebnaj yet chiecꞌ ebnaj yulaj txon̈bal. \v 39 Chissaynipaxilo ebnaj huntekꞌan tzꞌon̈obal caw ay yelapno ye yulaj iscapilla ebnaj Israel yeb bay chiawtelax ebnaj waꞌoj. \v 40 Chanipaxico ebnaj lekꞌtiꞌal chinilo ebnaj yatut ebix hunix, yajaꞌ yun̈e mach isyelo isba istxꞌojal chiswatxꞌe ebnaj tuꞌ cꞌul yub ebnaj, nimej chute ebnaj yoj istxah. Ebnaj tuꞌ caw ecꞌbal niman isyaꞌtajil chiay yiban̈ ebnaj yu Comam Dios, ẍi Comam. \s1 Yofrenda huneꞌ ix hunix mebaꞌ \r (Lc 21:1-14) \p \v 41 Hunel, tzꞌon̈anayo Comam Jesús iscawilal caẍa bay chayto anma yofrenda tet Comam Dios, yilni Comam yanayto anma tuꞌ yofrenda. Caw txꞌiꞌal ebnaj kꞌalom yayto yet, caw xin txꞌiꞌal chꞌen yayto ebnaj. \v 42 Lan̈antoticꞌa xin yapni huneꞌ ix hunix caw mebaꞌ, yanayto ix cabeb chꞌen melyu niẍchꞌan sat yul caẍa tuꞌ. \v 43 Yet yilni Comam huneꞌ tuꞌ, yawten Comam ebnaj iscuywom, yalni Comam: \p —Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, huneꞌ ix hunix tiꞌ caw ecꞌbal mayakꞌ ix sata sunil ebnaj mayakꞌ yofrenda tiꞌ. \v 44 Yuto ebnaj kꞌalom tiꞌ iskꞌalxan̈e chayto ebnaj, wal ix tiꞌ xin caw mebaꞌ ix, yaj cꞌuxan mayayto ix ismelyu chilokꞌni tzet chiocnico yu, ẍi Comam. \c 13 \s1 Yal Comam Jesús ta chiuchcꞌalaxayo yatut Comam Dios \r (Mt 24:1-2; Lc 21:5-6) \p \v 1 Yet lan̈an yelti Comam Jesús yul yatut Comam Dios, yalni huneꞌ naj iscuywom Comam: \p —Mamin, ¡ilcꞌanab huntekꞌan chꞌen chꞌen yeb huntekꞌan nimeta n̈a tiꞌ lah! ẍi naj. \p \v 2 Istakꞌwi Comam: \p —Huntekꞌan nimeta n̈a tiꞌ chiuchcꞌalaxtoj, matxa hunu chꞌen chꞌen latzꞌbil tiꞌ chican yiban̈ yet chꞌenal, ẍi Comam. \s1 Huntekꞌan yechel chu yet chihul islahobal tzꞌayic \r (Mt 24:3-28; Lc 21:7-24; 17:22-24) \p \v 3 Lahwi tuꞌ xin, isto Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yin̈ istzalanil won̈an Olivo ayco yetcꞌulal satacꞌtiꞌ yatut Comam Dios; yay tzꞌon̈no Comam bey tuꞌ. Iskꞌamben naj Pedro, naj Juan yeb naj Andrés tet Comam yet ischuquilxan̈e: \p \v 4 —Mamin, hal jetan̈ bakꞌin chihul huntekꞌan chawal tiꞌ, ¿tzettaxca yechel chiyu yet chijni isba? ẍi ebnaj. \p \v 5 Istakꞌwi Comam: \p —Caw cheyil heba, machojab mac chexakꞌni subchahoj. \v 6 Yuto caw txꞌiꞌal ebnaj chuli cat isbalnico ebnaj inbihan yin̈, cat yalni ebnaj hacaꞌ tiꞌ: “Hanintiꞌan Cristo hinan,” ẍi ebnaj. Caw xin txꞌiꞌal mac chisubcha yu ebnaj. \p \v 7 Hayet cheyabeni ta ay howal hecawilal maca nahata, mach chexxiwi yuto yilal yuni huntekꞌan tiꞌ, cat iswejchacan̈ anma, yajaꞌ maẍto istan̈balo huneꞌ yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. \v 8 Chakꞌlecan̈ howal ej txꞌotxꞌ nimeta con̈ob yeb huntekꞌanxa txꞌotxꞌ nimeta con̈ob, cat yanipaxico howal huneꞌ con̈ob yin̈ huneꞌxa con̈ob. Caw xin txꞌiꞌal bay chiecꞌ chixcab yeb wahil, yajaꞌ huntekꞌan tuꞌ yichebaniln̈e isyaꞌtajil. \p \v 9 Caw cheyil heba yuto chexálaxico sata ebnaj yahaw con̈ob, cat hemakꞌlax yulaj capilla. Chexalaxpaxico sata ebnaj gobernador yeb sata ebnaj rey, yu ayexxaco yul inkꞌaban. Hac tuꞌ xin chu quinheyalnilojan tet ebnaj. \v 10 Yet maẍto chitan̈ilo yul yiban̈kꞌinal tiꞌ, yilal ispujbalaxicꞌo Tzotiꞌ cꞌul yet colbanile yulajla txꞌotxꞌ nimeta con̈ob. \v 11 Hayet chexalaxico sata ebnaj yahaw con̈ob tuꞌ, mach cheyaco yin̈ hecꞌul yin̈ tzet cheyala; wal xin haꞌ tzet chihallax teyet yu Comam Dios haꞌ cheyala, yuto maẍtajex chextzoteli, to haꞌ Comam Espíritu Santo. \p \v 12 Haꞌ yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ, ay ebnaj chaco yuẍta yul iskꞌab camical, ay mame miꞌe chaco yuninal yul iskꞌab camical, aypaxo ebnaj uninale chiyaco howal yin̈ ismam yeb ismiꞌ cat yakꞌni camoj. \v 13 Caw sunil anma chioc ishowal teyin̈ yuto ayexico yul inkꞌaban, yajaꞌ mac chitecha yu masanto yet islahobal, chicolchahi. \p \v 14 Tzꞌibn̈ebilcano yu huneꞌ ischejab Comam Dios chiyij Daniel,\x * \xo 13:14 \xt Dn 9:27; 11:31; 12:11\x* tato yilal yul naj chietanto yatut Comam Dios yu istxꞌojal chiswatxꞌe. Haꞌ mac chiilni huneꞌ tiꞌ txumchahojabilo yu. Yin̈ huneꞌ tzꞌayic tuꞌ, mac hex ayex bey Judea tiꞌ, chexelcan̈ cat heto iswiꞌla witz. \v 15 Mac ayahto yiban̈ yatut xin matxahojab chiayti yikꞌalti hunu tzet ye tuꞌ. \v 16 Wal mac ayto xol ismunil, matxahojab chimeltzo yikꞌalti xil iskꞌap yul yatut. \v 17 ¡Caw cꞌanchꞌan ebix ix ayxa tzet yehi, yeb ebix chito txutxwi niẍte yunin yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ! \v 18 Kꞌanwe tet Comam Dios haxinwal maẍtaj yin̈ n̈abil chihul huneꞌ tuꞌ. \v 19 Yuto caw chiecꞌyaꞌ yanma anma yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ. Huntekꞌan isyaꞌtajil tuꞌ maẍto hunelo chuhi yichitax iswatxꞌen Comam Dios huneꞌ yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, matxa xin bakꞌinal chuhi yet chilahwi yunicanoj. \v 20 Ta mach chiscꞌotzba Comam Dios Jahawil yoj huneꞌ tiempohal tuꞌ, machi hunu mac chicolchahi, wal xin chiscꞌotzba Comam yuto xahan ay yuninal Comam yu, huntekꞌan sicꞌbilxaloj. \p \v 21 Yuxin ta ay mac chihalni teyet: “Haꞌ bey tiꞌ ay naj Cristo lah,” maca ta “Haꞌ bey tuꞌ ay naj lah,” ta ẍi, mach cheyayto yul heyanma. \v 22 Yuto caw txꞌiꞌal ebnaj lekꞌtiꞌwom chisbalico isba Cristohal. Aypaxo ebnaj chisbalico isba ischejabo Comam Dios cat isyeni ebnaj cꞌaybalcꞌule yeb yechel yip naj matzwalil yun̈e issubcha anma yu ebnaj. Etza xin chisubchapaxo ebnaj sicꞌbilxa yu Comam Dios yu ebnaj. \v 23 ¡Caw cheyil heba xin! Yalan̈to chiwalnicanojan huntekꞌan tiꞌ teyet, ẍi Comam.\f + \fr 13:23 \ft Mr 13:14-23 Huntekꞌan versículo tiꞌ chitzotel yin̈ tzet yu yet yetalaxto con̈ob Jerusalén yin̈ habil 70 D.C. Chitzotelpaxo yin̈ yet maẍto chihul Comam Cristo yin̈ iscayelal\f* \s1 Yin̈ tzet chu yul Comam Jesucristo yin̈ iscayelal \r (Mt 24:29-35, 42, 44; Lc 21:25-36) \p \v 24 Hayet chilahwi yecꞌcano huntekꞌan isyaꞌtajil tuꞌ, chikꞌejholilo yoj tzꞌayic, matxa chimujlipaxo ixahaw, \v 25 cat istitcꞌay ej txꞌumel ay satcan̈, cat xin isbilipaxo sunil tzet ay yip ay yul satcan̈. \v 26 Lahwi tuꞌ cat yillax wulan xol moyan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. Chinhulan yeb sunil iskꞌakꞌal wipan, \v 27 cat inchejni wángelan iscutxbanoco sunil mac sicꞌbilxalo wuhan yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, sunil baytajtuꞌwal ay anma bay chiecꞌ ebnaj. \p \v 28 Txumwecꞌanab yin̈ teꞌ higuera: Yet chielilo ischon iskꞌab teꞌ cat yul xaj teꞌ, cheyohtan̈eloj ta toxa chioc haꞌ n̈ab. \v 29 Hac tuꞌ ye huntekꞌan chiwaltiꞌan. Hayet cheyilni yijni isba huntekꞌan tuꞌ, yilal heyohtan̈eni tato cawilxa yeti bay chinhulan. \v 30 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet; sunil huntekꞌan tiꞌ chiyu yalan̈to maẍto chicam huntekꞌan anma tiꞌ. \v 31 Haꞌ satcan̈ yeb txꞌo txꞌotxꞌ tiꞌ chitan̈iloj, wal Intzotiꞌan xin mach chiecꞌto yet yijni isba tzet chala. \p \v 32 Yajaꞌ wal yin̈ tzet tzꞌayical yeb tzet orahil chinhulan machi hunu mac ohtan̈e nitam ebnaj ángel ay yul satcan̈. Mach wohtapaxojan, Hanin Iscꞌahol Comam Dios intiꞌan; wal xin han̈cꞌan̈e Inmaman ohtan̈e. \p \v 33 Yuxin caw nann̈e heyu, majwan̈wej yuto mach heyohtajo tzet orahil chinhulan. \v 34 Lahan hacaꞌ yet chito hunu naj yahaw n̈a yin̈ hunu isbel caw nahat. Yalan̈to maẍto chito naj chalnicano naj tzettaj munilal chu hunun ischejab, cat yalnicano naj tet naj tan̈em pulta tato caw chil naj istiꞌ pulta tuꞌ. \v 35 Ebnaj chejab tuꞌ, mach yohtajo ebnaj bakꞌin chimeltzo naj yahaw n̈a, mach yohtajo ebnaj tato hayet yahbal akꞌbal chul naj, maca yin̈ chuman akꞌbal, maca yet chiokꞌ noꞌ chiyo, maca yet sahab sacꞌayal. Haquexpax tuꞌ mach heyohtajo bakꞌin chinhulan, yuxin majwahan̈wej, \v 36 tajca tona nahul ayex cat wul lemnahan. \v 37 Huntekꞌan tiꞌ, maẍn̈etaj teyet chiwalan, to chiwalpaxojan tet sunil anma. ¡Caw majwahan̈wej! ẍi Comam. \c 14 \s1 Saylax yin̈ tzet chu istzablaxayo Comam Jesús yin̈ kꞌin̈ Pascua \r (Mt 26:1-5; Lc 22:1-2; Jn 11:45-53) \p \v 1 Yet cabexan̈e kꞌin̈ Pascua, yet chiwahlax ixim pan machi yan̈al chialaxicoj, yichico ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés issayni yin̈ tzet chu yaycꞌay Comam yin̈ hunu istxꞌojal; yun̈e istzabnayo ebnaj cat ispotxꞌni ebnaj Comam yalni. \v 2 Xol ebnaj tuꞌ ay ebnaj halni: \p —Mach chicotzabayo naj yin̈ kꞌin̈ yuto ahta wejna anma sunil jin̈, ẍi ebnaj. \s1 Yet isjobnayo huneꞌ ix ix an̈ caw xukꞌ sam yiban̈ iswiꞌ Comam \r (Mt 26:6-13; Jn 12:1-8) \p \v 3 Yet ay Comam Jesús bey con̈ob Betania, isto Comam bey yatut naj Simón, naj ayticꞌaco yabil lepra yin̈. Yet ayco Comam waꞌo sat meẍa yapni huneꞌ ix iscꞌatan̈ Comam, ikꞌbil huneꞌ an̈ caw xukꞌ sam yu ix ayayto yul huneꞌ chꞌen limeta alabastro isbi. Nardo isbi huneꞌ an̈ tuꞌ caw ay istohol. Iscꞌutznilto ix isnukꞌ chꞌen limeta tuꞌ, isjobnayo ix huneꞌ an̈ caw xukꞌ sam tuꞌ yiban̈ iswiꞌ Comam. \v 4 Xol mac ayicto bey tuꞌ, ay huntekꞌan ebnaj tit ishowal, yalni ebnaj tet hunun: \p —¿Tzet yin̈ xin ton̈e chietalaxto huneꞌ an̈ caw xukꞌ sam tiꞌ? \v 5 Estam matxon̈laxtoj, ecꞌbalmi oxeb ciento denario chiakꞌlax yin̈, cat ispohlaxcan̈ istohol yin̈ anma mebaꞌ, ẍi ebnaj. Caw xin oc ebnaj buchwal yin̈ ix. \p \v 6 Yajaꞌ xin yal Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin cheyakꞌ hetiꞌ yin̈ ix? Mach checach ix yuto huneꞌ maswatxꞌe ix win̈tiꞌan caw cꞌul. \v 7 Haꞌ anma mebaꞌ ayn̈eticꞌaco texol yin̈ sunilbal tiempo, tzijxan̈e tiempohal chu hecolwa yin̈; wal inpaxojan xin mach sunilbal tiempo ayinicꞌojan texol. \v 8 Ix tiꞌ, haꞌ tzet chikꞌoji ix iswatxꞌeni, haꞌ maswatxꞌe ix win̈an. Mayan̈tecano ix innimanilan yalan̈to maẍto chinmujlaxan. \v 9 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet; bay-xan̈e-tuꞌwal chihallaxicꞌo Tzotiꞌ cꞌul yet colbanile, chihallaxpaxo huneꞌ maswatxꞌe ix tiꞌ win̈an, cat yakꞌlax binaho ix, ẍi Comam. \s1 Yaco naj Judas Comam Jesús yul iskꞌab camical \r (Mt 26:14-16; Lc 22:3-6) \p \v 10 Wal naj Judas Iscariote, naj ayco istzꞌajo ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom Comam Jesús, to naj yilaꞌ ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote yun̈e yanico naj Comam yul iskꞌab ebnaj. \v 11 Hayet yaben ebnaj huneꞌ tuꞌ caw tzalacan̈ ebnaj, yalten ebnaj melyu tet naj. Yichico naj Judas tuꞌ issayni yin̈ tzet chu yanico naj Comam yul iskꞌab ebnaj. \s1 Yet iswaꞌcano Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yin̈ kꞌin̈ Pascua \r (Mt 26:17-29; Lc 22:7-23; Jn 13:21-30; 1Co 11:23-26) \p \v 12 Haxa yayilo babel tzꞌayic kꞌin̈ Pascua, yet chiwahlax ixim pan machi yan̈al chialaxicoj, yeb yet chipotxꞌlax noꞌ meꞌ xahanbalil; iskꞌamben ebnaj iscuywom Comam tet: \p —Mamin, ¿baytuꞌwal chawoche chicowatxꞌehan̈ tzet chicolo yin̈ kꞌin̈ Pascua tiꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 13 Ischejnito Comam cawan̈ ebnaj iscuywom, yalni Comam tet ebnaj: \p —Asiꞌwe yul con̈ob, hayet chexapno bey tuꞌ cheyilno huneꞌ naj ikꞌbil huneꞌ tzꞌahab haꞌ yu, chexoco tzujno yinta naj. \v 14 Haꞌ bay chꞌapni naj xin chekꞌambe tet naj yahaw n̈a tuꞌ: “¿Baytuꞌwal ay huneꞌ cuarto bay chiwaꞌ yaꞌ cuywawom yeb iscuywom yin̈ kꞌin̈ Pascua?” quexchi. \v 15 Haꞌ naj xin chiyeno huneꞌ cuarto caw nimajal teyet, ayco yin̈ iscab piso, caw cꞌulxa yehi. Haꞌ bey tuꞌ xin chewatxꞌe tzet chicolo, ẍi Comam. \p \v 16 Lahwi tuꞌ, isto ebnaj cawan̈ tuꞌ yul con̈ob Jerusalén, yilcha yu ebnaj hacaꞌticꞌa yu yalni Comam. Yoc ebnaj iswatxꞌeno tzet chilolax yin̈ kꞌin̈ Pascua tuꞌ. \p \v 17 Haxa yet lan̈anxa yay numna xin yapni Comam yeb ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom yul huneꞌ cuarto tuꞌ. \v 18 Yet ayxaco Comam waꞌo sat meẍa yeb ebnaj iscuywom xin, yalni Comam: \p —Yin̈ caw isyelal chiwalan teyet, haꞌ huneꞌ mac chinanicojan yul iskꞌab camical, ayco naj waꞌo coxol tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 19 Hayet yaben ebnaj iscuywom Comam huneꞌ tuꞌ, caw oc biscꞌulal yin̈ yanma ebnaj, yoc ebnaj iskꞌambeno yin̈ hununtajil tet Comam: \p —Mamin, ¿tom haninan? ẍi hunun ebnaj. \p \v 20 Istakꞌwi Comam: \p —Huneꞌ mac texol hex cablahon̈wan̈ hex tiꞌ, naj chislabayto ispan yul insecꞌan, haꞌ naj chinanicojan yul iskꞌab camical. \v 21 Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios yilal wecꞌan yin̈ camical hacaꞌ yalni yul Yum Comam, yajaꞌ cꞌanchꞌan naj chinanicojan yul iskꞌab camical. Ayxicꞌa mach pitzcꞌana naj yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 22 Hayet lan̈an iswaꞌ Comam, yinican̈ ixim pan, yakꞌni yuchꞌandiosal tet Comam Dios, lahwi tuꞌ iskꞌaxponayo ixim, yakꞌni Comam ixim tet ebnaj, yalni Comam: \p —Chahwej, cat hewahni. Huneꞌ tiꞌ yechel innimanilan yehi, ẍi Comam. \p \v 23 Lahwi tuꞌ yinipaxocan̈ Comam chꞌen vaso, yakꞌnipaxo Comam yuchꞌandiosal tet Comam Dios. Lahwi tuꞌ xin yakꞌni Comam chꞌen tet ebnaj iscuywom, caw xin sunil ebnaj ucꞌni. \p \v 24 Yalni Comam: \p —Huneꞌ tiꞌ yechel inchiqꞌuilan chimalto yu iscꞌulal yin̈ txꞌiꞌal anma. Hac tuꞌ chu yijni isba huneꞌ acꞌ trato chakꞌ Comam Dios teyet. \v 25 Yin̈ caw yeli chiwalan; matxa chiwucꞌan yal sat teꞌ uva masanto chioc Comam Dios Yahawiloj, catto wucꞌnihan yin̈ yacꞌtohal hunelxa, ẍi Comam. \s1 Yal Comam Jesús ta chal naj Pedro ta mach yohtajo naj Comam \r (Mt 26:30-35; Lc 22:31-34; Jn 13:36-38) \p \v 26 Lahwi isbitnicano Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom, isto Comam yeb ebnaj bey won̈an Olivo, \v 27 yalni Comam tet ebnaj: \p —Yin̈ huneꞌ akꞌbal tiꞌ, caw hesunil cheyikꞌalo heyanma win̈an, yuto hac tuꞌ yu istzꞌibn̈elaxcano yul Yum Comam Dios bay chala: “Chinpotxꞌcamojan naj tan̈em meꞌ, cat issaj lemito noꞌ meꞌ tuꞌ,” ẍiayoj. \v 28 Yajaꞌ yet chinitzitzbican̈an chinbabitojan bey Galilea tesataj, ẍi Comam. \p \v 29 Yalni naj Pedro tet Comam: \p —Mamin, waxan̈ca sunil mac chiinilo yanma tawin̈, walinan machoj, ẍi naj. \p \v 30 Yalni Comam tet naj: \p —Pedro, yin̈ caw yeli chiwalan tawet; yin̈ticꞌa huneꞌ akꞌbal tiꞌ, yalan̈to maẍto chiokꞌ noꞌ icham chiyo yin̈ iscayel, oxelxa chawala ta mach quinhawohtajojan, ẍi Comam. \p \v 31 Islahnico naj Pedro, yalni: \p —Waxan̈ca chinakꞌlax camojan tawintaj yajaꞌ mach chiwalan ta mach cachwohtajojan, ẍi naj tet Comam. Sunil xin ebnaj iscuywom Comam halni hacaꞌ tuꞌ. \s1 Txahli Comam Jesús bey Getsemaní \r (Mt 26:36-46; Lc 22:39-46) \p \v 32 Lahwi tuꞌ, isto Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom bey huneꞌ peyab chiyij Getsemaní, yalni Comam tet ebnaj: \p —Canan̈wecano tzꞌon̈no bey tiꞌ, chintohan txahloj, ẍi Comam. \p \v 33 Han̈e xin naj Pedro, naj Jacobo yeb naj Juan yito Comam. Caw yabe Comam isyaꞌil biscꞌulal yin̈ yanma. \v 34 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Caw chiwabehan isyaꞌil isbiscꞌulal camical yin̈ wanmahan. Canan̈wecano bey tiꞌ, mach chexwayi, ẍi Comam. \v 35 Ishitzilo Comam hanicꞌxa sata ebnaj, yay jahno Comam, yay xulno sat txꞌotxꞌ, yoc Comam iskꞌanni tet Comam Dios ta ay tzet chu yecꞌto huneꞌ isyaꞌtajil chul yiban̈ tuꞌ. \v 36 Yalni Comam yin̈ istxah: \p —Mam, machi hunu tzet ye tuꞌ yaꞌta yul hasat. Colinan tet huneꞌ isyaꞌtajil chul wiban̈tiꞌan, yajaꞌ mach hacaꞌ chiwochehan to hacaꞌojab tzet chal hacꞌul, ẍi Comam. \p \v 37 Lahwi tuꞌ xin, ismeltzo Comam bay cancano ebnaj oxwan̈, yalni Comam tet naj Pedro: \p —¿Tom wayo chawu? ¿Tom mach chu hawinilo hawayan̈ hunu orahil? ẍi Comam. \v 38 Yalnipaxo Comam tet ebnaj: Iwelo hewayan̈, txahlan̈wej, haxinwal mach chexaycꞌay yul iskꞌab istxꞌojal, wal heyanma caw hinan isyijen tzet chal Comam Dios, yajaꞌ wal henimanil xin mach chitecha ilwebal yu, ẍi Comam. \p \v 39 Istopaxo Comam txahlo hunelxa, hacaꞌticꞌa tzet yal Comam yet babelal, hac tuꞌ yute yalnipaxo yin̈ iscayel. \v 40 Haxa yet ismeltzopaxo Comam iscꞌatan̈ ebnaj xin, wayan̈ chupaxo ebnaj, yuto mach chitecha naj wayan̈ yu ebnaj. Yuxin matxa chitxumcha yu ebnaj yin̈ tzet chu istakꞌwi tet Comam. \v 41 Haxa yet ismeltzo Comam iscꞌatan̈ ebnaj yin̈xa yoxel isbeycꞌo txahloj, yalni Comam tet ebnaj: \p —¿Tom yexn̈eto hewayi yeb hexewi? ¡Yetzanxa! Wal xin Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios tiꞌ maapni yorahil walaxicojan yul iskꞌab anma mulum. \v 42 Ahan̈wewanoj, ton̈wej; lan̈an yul naj chinanicojan yul iskꞌab camical, ẍi Comam. \s1 Yet istzablaxayo Comam Jesús \r (Mt 26:47-56; Lc 22:47-53; Jn 18:2-11) \p \v 43 Yet lan̈an istzotel Comam Jesús tuꞌ, yapni naj Judas, naj ayco istzꞌajo ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom Comam. Caw xin hantan̈e anma tzujan yinta naj. Ay mac ikꞌbil yespada, aypaxo mac ikꞌbil isteꞌ yu. Chejbil ebnaj yu ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb yu ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, yeb yu ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal con̈ob. \v 44 Naj Judas chianico Comam yul iskꞌab ebnaj tuꞌ halbilxa tet ebnaj yu naj hacaꞌ tiꞌ: “Haꞌ naj chintzꞌohoꞌan iskꞌotx, haꞌ naj chetzabayoj, cat heyinito naj; mach xin chebejtzo naj,” ẍi naj. \p \v 45 Yuxin apnin̈e naj, ishitzico naj iscꞌatan̈ Comam, yalni naj: \p —Mam cuywawom, ẍi naj. Istzꞌohni naj iskꞌotx Comam, \v 46 yoc bulna ebnaj yin̈ Comam, istzabnayo ebnaj. \p \v 47 Yajaꞌ ay huneꞌ naj iscuywom Comam yihti yespada yul yatut, ispitnilto naj istxiquin ischejab naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote. \v 48 Yalni Comam tet ebnaj apni tzabnoyo tuꞌ: \p —¿Tom elkꞌominan teyet yuxin ikꞌbil heyespada yeb heteꞌ win̈an chexhul quinhetzabnoyojan? \v 49 Hunun tzꞌayic inbeyan cuywal yul yatut Comam Dios texol, yajaꞌ mach quinhetzabayojan. Wal tinan̈ yilal yuni huneꞌ tiꞌ yun̈e yijni isba tzet tzꞌibn̈ebilcano win̈an yul Yum Comam Dios, ẍi Comam. \v 50 Wal ebnaj iscuywom Comam, elcan̈ ebnaj sunil, yanicano ebnaj Comam ischuquil. \s1 Huneꞌ naj tzeh elcan̈ yin̈ an̈e \p \v 51 Ay xin huneꞌ naj tzeh oc tzujno yinta Comam, han̈e huneꞌ kꞌap sábana ayco xilo iskꞌap naj. \v 52 Istzablaxayo naj yu ebnaj inito Comam, yajaꞌ xin iscolilo isba naj, iscancano kꞌap sábana yul iskꞌab ebnaj tuꞌ; tꞌilanxa naj yet yelcan̈ naj yin̈ an̈e. \s1 Ilaxto Comam Jesús sata ebnaj iswiꞌehal yin̈ lahtiꞌ xol ebnaj Israel \r (Mt 26:57-68; Lc 22:54-55, 63-71; Jn 18:12-14, 19-24) \p \v 53 Lahwi tuꞌ yinito ebnaj Comam Jesús sata naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote. Iscutxbanico isba ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés. \v 54 Wal naj Pedro nahat tzujan isto naj yinta Comam, yapni naj yamakꞌil yatut naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote tuꞌ, yoc tzꞌon̈no naj kꞌaẍno xol ebnaj chitan̈en yatut Comam Dios. \p \v 55 Ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj iswiꞌehal yin̈ lahtiꞌ xol ebnaj Israel, oc ebnaj issayaꞌ hunu tzet chioc ismulo Comam yun̈e iscawxenico ebnaj camical yiban̈ Comam yalni, yajaꞌ machi hunu tiꞌ cawxico ismulo Comam. \v 56 Caw txꞌiꞌal ebnaj hobnican̈ lekꞌtiꞌal yin̈ Comam, yajaꞌ nanantan̈e tzet chal ebnaj. \v 57 Ay xin huntekꞌan ebnaj ah lin̈noj, yalni ebnaj lekꞌtiꞌal yin̈ Comam hacaꞌ tiꞌ: \p \v 58 —Jabehan̈ yalni naj: “Huneꞌ yatut Comam Dios tiꞌ chiwuchcꞌayojan, oxebn̈e xin tzꞌayic chiwacan̈an selel, yajaꞌ mach anmaho chiwatxꞌencan̈,” ẍi naj tiꞌ, ẍi ebnaj yin̈ Comam. \p \v 59 Yajaꞌ maẍticꞌa ocpaxo huneꞌ tuꞌ ismulo Comam. \p \v 60 Lahwi tuꞌ, yah lin̈no naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote, yalni naj tet Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin mach chachtakꞌwi? ¿Tzet ye huntekꞌan chal ebnaj tawin̈ tiꞌ? ẍi naj. \p \v 61 Yajaꞌ xin maẍticꞌa takꞌwi Comam tet naj. Iskꞌambenpaxo naj tet Comam: \p —¿Tom hach tiꞌ Cristo, Iscꞌahol Comam Dios, Comam chihallax cꞌulal? ẍi naj. \p \v 62 Istakꞌwi Comam: \p —Hoꞌ, hanintonan. Hex tiꞌ cheyilaꞌ woc tzꞌon̈nojan yin̈ iswatxꞌkꞌab Comam Dios caw aycano yip, cat heyilni wulpaxojan xol moyan yul satcan̈, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ẍi Comam. \p \v 63 Hayet yaben naj yahawil ebnaj sacerdote yin̈ tzet yal Comam tuꞌ, istzilnilo naj xil iskꞌap yu isyenilo naj ta txꞌoj chabe naj yin̈ tzet yal Comam. Lahwi tuꞌ, yalni naj: \p —Wal tinan̈ matxa yilalo chicokꞌan mac chihalni ismul naj tiꞌ. \v 64 Hex caw hex maxeyabe istxꞌojal istzotel naj yin̈ Comam Dios. ¿Tzet cheyute heyalni yin̈ naj? ẍi naj. \p Sunil xin ebnaj halni tato yilal iscam Comam. \p \v 65 Ay xin ebnaj tzublico yin̈ sat Comam, ismajchenpaxo ebnaj sat, ismakꞌnipaxo ebnaj, chiskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —Haliloj mac chachmakꞌni, ẍi ebnaj. \p Hacpax tuꞌ ebnaj chitan̈en yatut Comam Dios ocpaxo ebnaj ispakꞌalto sat Comam. \s1 Yal naj Pedro ta mach yohtajo naj Comam \r (Mt 26:69-75; Lc 22:56-62; Jn 18:15-18, 25-29) \p \v 66 Wal naj Pedro ayayto naj yamakꞌil teꞌ n̈a tuꞌ yet yapni ix ischejab naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote. \v 67 Hayet yilni ix iskꞌaẍni naj Pedro, yoccano tꞌan̈no ix yin̈ naj, yalni ix: \p —Hach tiꞌ hawetbi haba yeb naj Jesús, naj ah Nazaret, ẍi ix. \p \v 68 Istakꞌwi naj Pedro: \p —Tzimi chawal hach tiꞌ, mach wohtajojan naj chawal tuꞌ, ẍi naj. Lahwi tuꞌ isto naj istiꞌ huneꞌ niman pulta, lan̈antoticꞌa xin yokꞌcan̈ huneꞌ noꞌ icham chiyo. \v 69 Hayet yilnipaxo ix naj Pedro, yalni ix tet ebnaj ayayto bey tuꞌ: \p —Huneꞌ naj tiꞌ yetbi isba naj yeb naj Jesús, ẍi ix. \v 70 Yajaꞌ xin yalpaxo naj ta mach yohtajo naj Comam. Hunepixto xin yalni ebnaj ayayo bey tuꞌ: \p —Yin̈ caw yeli, hach tiꞌ hawetbi haba yeb ebnaj chiecꞌ yinta naj Jesús, yuto ah Galilea hach, ẍi ebnaj. \p \v 71 Yajaꞌ oc naj Pedro istzꞌactiꞌn̈e isba, yalni naj: \p —Caw chabe Comam Dios mach wohtajojan huneꞌ naj cheyal tiꞌ, ẍi naj. \p \v 72 Lan̈antoticꞌa yalni naj hacaꞌ tuꞌ yokꞌcan̈ noꞌ icham chiyo yin̈ iscayel. Hac tuꞌ yu isnaniti naj Pedro yin̈ tzet yal Comam tet naj, yet yalni hacaꞌ tiꞌ: “Yalan̈to maẍto chiokꞌ noꞌ icham chiyo yin̈ iscayel, oxelxa chawala ta mach quinhawohtajojan,” ẍi Comam. Hayet istit yul iscꞌul naj yin̈ tzet yal Comam tuꞌ, yoc naj okꞌoj. \c 15 \s1 Yet yilaxto Comam Jesús sata naj Pilato \r (Mt 27:1-2, 11-14; Lc 23:1-5; Jn 18:28-38) \p \v 1 Haxa yet issajbilo xin iscutxban isba ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal con̈ob yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, yeb ebnaj iswiꞌehal yin̈ lahtiꞌ, iscꞌalnayo ebnaj Comam, yinito ebnaj Comam yin̈ sat naj Pilato. \v 2 Iskꞌamben naj Pilato tet Comam: \p —¿Tom yeli Yahawil anma Israel hawehi? ẍi naj. Istakꞌwi Comam: \p —Hoꞌ, yel hacaꞌ hawalni tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 3 Yajaꞌ wal ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote caw ayco ebnaj yalni txꞌiꞌal tzet ye tuꞌ ismulo Comam. \v 4 Yuxin iskꞌambe naj Pilato tet Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin mach chachtakꞌwi? ¿Tom mach chawabe hanta tzet chisbalcan̈ ebnaj hamuluj? ẍi naj. \p \v 5 Wal Comam xin mach takꞌwi Comam, yuxin caw cꞌayilo iscꞌul naj Pilato tuꞌ. \s1 Yet iscawxelaxico camical yiban̈ Comam Jesús \r (Mt 27:15-31; Lc 23:13-25; Jn 18:38–19:16) \p \v 6 Yin̈ hunun kꞌin̈ Pascua chi-ticꞌa-isbejtzo naj Pilato hunun ebnaj presowom, yajaꞌ macticꞌa chal iscꞌul anma haꞌ chibejtzolaxi. \v 7 Ay xin huntekꞌan ebnaj anico howal yin̈ naj yahaw con̈ob, aypaxo xin anma ispotxꞌ ebnaj yuxin ayco ebnaj preso. Xol ebnaj presowom tuꞌ ayco huneꞌ naj, Barrabás isbi. \v 8 Iscutxbanico isba anma, yoc anma iskꞌanno tet naj Pilato ta chisbejtzo naj hunu naj presowom hacaꞌticꞌa chute naj yin̈ hunun kꞌin̈ Pascua. \v 9 Istakꞌwi naj tet anma tuꞌ: \p —¿Chimisje hecꞌul chinbejtzohan naj Yahawil Israel? ẍi naj. \p \v 10 Hac tuꞌ yute yalni naj, yuto yohta naj ta ton̈e chichiwaco iscꞌul ebnaj yahawil sacerdote tuꞌ yin̈ Comam, yuxin yaco ebnaj Comam yul iskꞌab naj. \v 11 Wal ebnaj yahaw ebnaj sacerdote oc ebnaj akꞌocꞌule tet anma ta haꞌ naj Barrabás chisbejtzo naj Pilato. \v 12 Iskꞌamben naj Pilato tet anma: \p —¿Tzet wal wutenan naj isreyal Israel tiꞌ, chal tuꞌ? ẍi naj. \p \v 13 Istakꞌwi anma tuꞌ: \p —¡Camojab naj yin̈ culus! ẍixan̈e anma. \p \v 14 Iskꞌamben naj Pilato: \p —¿Tzet xin istxꞌojal iswatxꞌe naj? ẍi naj. Yajaꞌ ah wejna anma tuꞌ, yalni hunelxa: \p —¡Camojab naj yin̈ culus! ẍixan̈e anma. \p \v 15 Wal naj Pilato, yun̈e istzala iscꞌul anma yin̈ naj yuxin isbejtzo naj naj Barrabás. Ischejni naj hatelaxo Comam, yanico naj Comam yul iskꞌab ebnaj soldado yu yalaxcan̈ Comam yin̈ culus. \p \v 16 Lahwi tuꞌ yinilto ebnaj soldado Comam yamakꞌil palacio, iscutxbanpaxico ebnaj huntekꞌanxa ebnaj soldado. \v 17 Ishucbanico ebnaj huneꞌ kꞌap kꞌap caj jilni yin̈ Comam. Isbakꞌonayo ebnaj huneꞌ teꞌ txꞌix, yanahto ebnaj coronahil yin̈ iswiꞌ Comam. \v 18 Yichico ebnaj yahwi yalni yin̈ caw ip hacaꞌ tiꞌ: \p —¡Tzalajon̈we yin̈ naj yahawil anma Israel tiꞌ! ẍi ebnaj. \p \v 19 Chismakꞌnipaxico ebnaj huneꞌ teꞌ ah yin̈ iswiꞌ Comam, istzublipaxico ebnaj yin̈, yeb xin chiay jahno ebnaj sata Comam, cat yay xulno ebnaj sat txꞌotxꞌ. \v 20 Lahwi istzebicano ebnaj yin̈ Comam, yinilo ebnaj huneꞌ kꞌap kꞌap ishucbaco yin̈ Comam, yanico ebnaj xil iskꞌap Comam. Lahwi tuꞌ yinito ebnaj Comam yin̈ culus. \s1 Yet yalaxcan̈ Comam Jesús yin̈ culus \r (Mt 27:32-44; Lc 23:26-43; Jn 19:17-27) \p \v 21 Ay xin huneꞌ naj ah Cirene, Simón isbi, ismam naj Alejandro yeb naj Rufo ye naj, ispeto xin naj munil. Hayet yecꞌto naj sata ebnaj ikꞌn̈e Comam tuꞌ, istzabnayo ebnaj naj, yinito naj isculus Comam. \v 22 Yinito ebnaj Comam bey huneꞌ txꞌotxꞌ chiyij Gólgota, chaliloj Isbajil Wiꞌe. \v 23 Yakꞌni ebnaj vino sombil yeb huntekꞌan teꞌ telaj chiyij mirra yucꞌuꞌ Comam, yajaꞌ mach isje Comam yucꞌuꞌ. \v 24 Lahwi tuꞌ yanican̈ ebnaj Comam yin̈ culus, yoc ebnaj soldado yilweno isba yin̈ xil iskꞌap Comam yun̈e yilni ebnaj mac chiinitoj. \p \v 25 Yin̈ chꞌen balon̈eb yet yalan̈ chuman yanican̈ ebnaj Comam yin̈ culus. \v 26 Ispahnico ebnaj huneꞌ nichꞌan akꞌinteꞌ ahto yiban̈ iswiꞌ Comam yin̈ culus bay tzꞌibn̈ebilicoj tzet yin̈ xin akꞌlax camoj, ẍi hacaꞌ tiꞌ: “Haꞌ naj tiꞌ Yahawil anma Israel,” ẍicoj. \v 27 Ay xin cawan̈ ebnaj elkꞌom ah yin̈ culus yinta Comam, huneꞌ naj ah yin̈ iswatxꞌkꞌab Comam, huneꞌxa naj yin̈ ismeckꞌab. \v 28 Hac tuꞌ yu yijni isba tzet tzꞌibn̈ebilcano bay chala: “Alaxico naj xol ebnaj caw txꞌoj chiswatxꞌe,” ẍiayoj. \p \v 29 Haꞌ xin anma chiecꞌto bay alaxcan̈ Comam yin̈ culus, chisbile iswiꞌ cat isbuchwa yin̈ Comam, chalni hacaꞌ tiꞌ: \p —Hach tiꞌ chawuchcꞌayo yatut Comam Dios cat hawanican̈ selel yin̈ oxeb tzꞌayic hawalni,\x * \xo 15:29 \xt Mr 14:53; Jn 2:19\x* \v 30 colilo haba yin̈ culus tiꞌ, cat hawaytij, ẍi ebnaj. \p \v 31 Hacpax tuꞌ ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, oc ebnaj yalaꞌ tet hunun: \p —Txꞌiꞌal mac iscol naj, wal naj xin mach chu iscolnilo isba naj. \v 32 Ta chiscolilo isba naj yin̈ culus tiꞌ yin̈ cosat, wal tuꞌ chimjayto yul janma ta haꞌ naj Cristo Yahawil Israel, ẍi ebnaj. \p Hacpax tuꞌ ebnaj aycan̈ yin̈ culus yinta Comam tuꞌ, ocpaxo ebnaj buchwal yin̈ Comam. \s1 Yet iscam Comam Jesús \r (Mt 27:45-56; Lc 23:44-49; Jn 19:28-30) \p \v 33 Haxa yet yapni yin̈ chumanil iskꞌejholilo sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, yin̈xa chꞌen oxeb yin̈ kꞌejbiyal issajbilo hunelxa. \v 34 Yin̈ huneꞌ orahil tuꞌ ah yaw Comam, yalni yin̈ caw ip: \p —Eloi, Eloi, ¿lama sabactani?\x * \xo 15:34 \xt Sal 22:1\x* ẍi Comam. Haꞌ chal yelapnoj: Mamin, Mamin, ¿tzet yin̈ xin chinhanahuln̈etojan? ẍi Comam. \p \v 35 Ay xin huntekꞌan ebnaj ayayo bey tuꞌ aben tzet yal Comam, yalni ebnaj: \p —Abewecꞌanab tzet chal naj, lan̈an yawten naj naj Elías, ischejab Comam Dios, ẍi ebnaj. \p \v 36 Isto huneꞌ naj yin̈ an̈e islabanayto huneꞌ esponja xol teꞌ pahla vino, yanico naj huneꞌ esponja tuꞌ yin̈ iswiꞌ huneꞌ teꞌ ah, yanahto naj yin̈ istiꞌ Comam yun̈e yucꞌni Comam. Yalni naj tet ebnaj ayco iscawilal tuꞌ: \p —Jilaꞌwej ta chihul naj Elías yikꞌalo naj yin̈ culus tiꞌ, ẍi naj. \p \v 37 Lahwi tuꞌ yah yaw Comam yin̈ caw ip, iscamiloj. \v 38 Wal huneꞌ kꞌap niman kꞌap aycan̈ yictabanil yatut Comam Dios, cab ayico kꞌap. Ichiti istzilbanil kꞌap yin̈ iswiꞌ masanta ayilo yin̈ yojtabanil.\x * \xo 15:38 \xt Mt 27:55\x* \v 39 Hayet yilni naj yahawil yin̈ ebnaj soldado tzet yuhi yet iscam Comam tuꞌ, yalni naj: \p —Caw yelticꞌabani, Iscꞌahol Comam Dios ye huneꞌ naj tiꞌ, ẍi naj. \p \v 40 Ay xin huntekꞌan ebix ix nahat yehilo ilni iscam Comam. Xol ebix tuꞌ ayco ix María ah Magdala yeb ix Salomé,\f + \fr 15:40 \ft Ix Salomé isnoh ismiꞌ Comam Jesús ye ix, Jn 19:25\f* yeb xin ix María ismiꞌ naj José yeb naj Jacobo, naj tzujan unin. \v 41 Huntekꞌan ebix tuꞌ ecꞌ tzujtzun yinta Comam, iscolwapaxo ebix yin̈ Comam yet yecꞌ yul ismajul Galilea. Aypaxo haywan̈ ebix hun yu yapni yeb Comam bey Jerusalén. \s1 Yet ismujlax Comam Jesús \r (Mt 27:57-61; Lc 23:50-56; Jn 19:38-42) \p \v 42 Haꞌ yin̈ huneꞌ tzꞌayic tuꞌ xin chiswatxꞌecano anma Israel yin̈ tzettaj chiocnico yu yin̈ hunxa tzꞌayic, yuto hunxa tzꞌayic tuꞌ, tzꞌayic xewilal. Haxa yet lan̈anxa iskꞌejbayoj xin, \v 43 isto naj José iskꞌanno isnimanil Comam tet naj Pilato; caw mach xiw naj iskꞌanni isnimanil Comam. Naj José tuꞌ ah Arimatea naj, ayco naj xol ebnaj yahawil yin̈ lahtiꞌ xol ebnaj Israel, caw xin ay yelapno naj yul sat ebnaj. Echmabilpaxo yu naj yoc Comam Dios Yahawiloj. \v 44 Hayet yaben naj Pilato ta cam Comam, caw cꞌayilo iscꞌul naj, yawten naj naj yahawil yin̈ ebnaj soldado, iskꞌamben naj ta yeli camnaxa Comam. \v 45 Hayet yalni naj yahawil yin̈ ebnaj soldado ta xacam Comam, ischejni naj Pilato ta chiyiyti naj José tuꞌ isnimanil Comam yin̈ culus. \p \v 46 Hayet yaben naj xin, isto naj islokꞌno huneꞌ kꞌap sábana caw ay istohol, yinayti naj isnimanil Comam yin̈ teꞌ culus, ispichnico naj huneꞌ sábana tuꞌ yin̈ Comam; lahwi tuꞌ isto naj yanocto isnimanil Comam yul huneꞌ chꞌen chꞌen holbil. Yanicanico naj huneꞌ chꞌen chꞌen ismajilo istiꞌ bay alaxicto Comam tuꞌ. \v 47 Wal ix María Magdalena yeb ix María ismiꞌ naj José yil ebix bay alaxcanicto isnimanil Comam. \c 16 \s1 Yet yitzitzbican̈ Comam Jesús xol camom \r (Mt 28:1-10; Lc 24:1-12; Jn 20:1-10) \p \v 1 Haxa yet islahwi istzꞌayical xewilal xin, islokꞌni ix María ah Magdala yeb ix María ismiꞌ naj Jacobo, yeb ix Salomé huntekꞌan an̈ caw xukꞌ sam yu yanico ebix yin̈ isnimanil Comam. \v 2 Haxa yin̈ caw sahab sacꞌayal yin̈ babel tzꞌayic yin̈ semana xin, isto ebix bay mujlax Comam; haꞌ caw yahilo tzꞌayic yapni ebix bey tuꞌ. \v 3 Yallen ebix tet hunun: \p —¿Mactaxca chiinilo chꞌen ayco ismajilo istiꞌ bay ayicto Comam? ẍi ebix. \p \v 4 Haxa yet yilniti ebix matxa ayoco huneꞌ chꞌen niman chꞌen tuꞌ ismajilo bay alaxicto isnimanil Comam. \v 5 Hayet yocto ebix yul chꞌen xin, yilni ebix huneꞌ naj tzeh tzꞌon̈anayo yin̈ cowatxꞌkꞌab yulicto chꞌen, caw sajhopon̈e xil iskꞌap naj aycoj, caw xin nimajal istel yoj xil iskꞌap naj tuꞌ. Caw xiwcan̈ ebix yet yilni ebix naj. \v 6 Yalni naj tet ebix: \p —Mach chexxiwi, wohtajan tato Comam Jesús ah Nazaret chesayicꞌoj, Comam alaxcan̈ yin̈ culus. Xaitzitzbican̈ Comam, matxa Comam bey tiꞌ. Ilwecꞌanab bay alaxicti Comam. \v 7 As halwe tet ebnaj iscuywom Comam yeb tet naj Pedro tato chibabi apno Comam bey Galilea tesataj, haꞌ bey tuꞌ xin cheyil yin̈ Comam hacaꞌticꞌa yu yalnicano teyet, ẍi naj. \p \v 8 Lahwi tuꞌ xin, yelti lemna ebix bey tuꞌ, isto ebix, toxan̈e xin chiluylun ebix yu xiwquilal. Machi mac tet xin yal ebix, yuto caw xiw ebix. \s1 Yet isyeni isba Comam Jesús tet ix María Magdalena \r (Jn 20:11-18) \p \v 9 Hayet yitzitzbican̈ Comam yin̈ caw sahab sacꞌayalil yin̈ babel tzꞌayic yin̈ semana, haꞌ tet ix María ah Magdala bay isye isba Comam babel, ix bay yilo Comam hujwan̈ ischejab naj matzwalil. \v 10 Lahwi tuꞌ, isto ix yalno tet ebnaj ecꞌ tzujtzun yinta Comam ta isye isba Comam tet ix. Haꞌ ebnaj tuꞌ caw biscꞌulal ye ebnaj yeb xin caw chiokꞌ ebnaj. \v 11 Hayet yaben ebnaj ta itzitzbican̈ Comam yeb ta isye isba tet ix, caw mach yayto ebnaj yul yanma. \s1 Yet isyeni isba Comam Jesús tet cawan̈ iscuywom \r (Lc 24:13-35) \p \v 12 Tzujan tuꞌ xin, isyenipaxo isba Comam tet cawan̈ iscuywom yet lan̈an isto bey huneꞌ aldea; nan yu isyenipaxo isba Comam tet ebnaj. \v 13 Isto ebnaj cawan̈ tuꞌ yalno tet huntekꞌanxa ebnaj iscuywom Comam, yajaꞌ maẍticꞌa yapaxayto ebnaj yul yanma. \s1 Yalcano Comam Jesús ischejbanil ebnaj iscuywom \r (Mt 28:16-20; Lc 24:36-49; Jn 20:19-23) \p \v 14 Haxa yin̈ tzujanilxa xin isyeni isba Comam Jesús tet ebnaj hunlahon̈wan̈ iscuywom yet ayco ebnaj waꞌo sat meẍa, iscachlax ebnaj yu Comam yu chicabcon iscꞌul ebnaj; mach yayto ebnaj yul yanma yin̈ tzet yal ebnaj xailni ta xaitzitzbican̈ Comam. \v 15 Yalnicano Comam tet ebnaj: \p —Asiꞌwe sunil yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ cat heyalnicꞌo Tzotiꞌ cꞌul yet colbanile tet sunil anma.\x * \xo 16:15 \xt Hch 1:8-11\x* \v 16 Haꞌ mac chianayto yul yanma cat yahcano haꞌ iswiꞌ, chicolchahi, yajaꞌ wal mac mach chianayto yul yanma, chiay isyaꞌtajil yiban̈. \v 17 Haꞌ huntekꞌan cꞌaybalcꞌule tiꞌ chioc yechelo tet mac chianayto yul yanma, chiyilo ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈ anma yin̈ inbihan, cat istzotel ebnaj yin̈ nan abxubal. \v 18 Waxan̈ca chistzab ebnaj noꞌ laba, waxan̈ca chiakꞌlax veneno yucꞌuꞌ ebnaj, matzet chu ebnaj. Hayet chanayo ebnaj iskꞌab yiban̈ anma yaꞌay, cat iscawxicanocan̈, ẍi Comam. \s1 Yet yilaxto Comam Jesús satcan̈ \r (Lc 24:50-53) \p \v 19 Lahwi yalnicano Comam Jesús sunil huntekꞌan tuꞌ tet ebnaj iscuywom, yilaxto Comam satcan̈, yoc tzꞌon̈no Comam yin̈ iswatxꞌkꞌab Comam Dios. \v 20 Lahwi tuꞌ xin, isto ebnaj iscuywom Comam tuꞌ yalnocꞌo Istzotiꞌ Comam Dios sunil yul sat yiban̈kꞌinal. Caw xin ayco Comam Dios yetbiho ebnaj, yeb caw chioc yip tzotiꞌ chalicꞌo ebnaj tuꞌ yu ej cꞌaybalcꞌule yeb yu yechel yip Comam chisye ebnaj.