\id MAT - Jacalteco (Eastern) -Guatemala 1997 (DBL -2013) \h SAN MATEO \toc1 Tzotiꞌ Cꞌul Yet Colbanile Tzꞌibn̈ebilcano Yu Naj San Mateo \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt1 TZOTIꞌ CꞌUL YET COLBANILE TZꞌIBN̈EBILCANO YU NAJ SAN MATEO \c 1 \s1 Istxolal isbi yichmam Comam Jesucristo \r (Lc 3:23-38) \p \v 1 Haꞌ icham Abraham yeb naj rey David, haꞌ yichmam Comam Jesucristo. Hac tiꞌ ye istxolal yichmam Comam hacaꞌ tiꞌ: \p \v 2 Icham Abraham, haꞌ icham ismam naj Isaac, naj Isaac haꞌ naj ismam naj Jacob, naj Jacob, haꞌ naj ismam naj Judá yeb huntekꞌanxa yuẍtaj. \v 3 Naj Judá, haꞌ naj ismam naj Fares yeb naj Zara, haꞌ xin ismiꞌ ebnaj cawan̈ tuꞌ haꞌ ton ix Tamar. Naj Fares haꞌ naj ismam naj Esrom, naj Esrom haꞌ naj ismam naj Aram. \v 4 Naj Aram, haꞌ naj ismam naj Aminadab, naj Aminadab, haꞌ naj ismam naj Naasón, naj Naasón, haꞌ naj ismam naj Salmón. \v 5 Naj Salmón, haꞌ naj ismam naj Booz, wal ismiꞌ naj Booz, haꞌ ton ix Rahab. Naj Booz, haꞌ naj ismam naj Obed, wal ismiꞌ naj Obed tuꞌ, haꞌ ton ix Rut. Naj Obed, haꞌ naj ismam naj Isaí. \v 6 Naj Isaí, haꞌ naj ismam naj rey David.\x * \xo 1:6 \xt 1Cr 2:1-15; Rt 4:18-22\x* Haxa naj David, haꞌ naj ismam naj Salomón, ismiꞌ naj Salomón tuꞌ xin, haꞌ ton ix yixalticꞌa naj Urías yet yalan̈tocanoj. \p \v 7 Wal naj Salomón, haꞌ naj ismam naj Roboam, naj Roboam, haꞌ naj ismam naj Abías, naj Abías, haꞌ naj ismam naj Asa. \v 8 Naj Asa, haꞌ naj ismam naj Josafat, naj Josafat haꞌ naj ismam naj Joram, naj Joram, haꞌ naj ismam naj Uzías. \v 9 Naj Uzías, haꞌ naj ismam naj Jotam, naj Jotam, haꞌ naj ismam naj Acaz, naj Acaz haꞌ naj ismam naj Ezequías. \v 10 Naj Ezequías, haꞌ naj ismam naj Manasés, naj Manasés, haꞌ naj ismam naj Amón, naj Amón haꞌ naj ismam naj Josías. \v 11 Naj Josías, haꞌ naj ismam naj Jeconías yeb huntekꞌanxa yuẍtaj. Haꞌ yin̈ istiempohal naj Jeconías tuꞌ ilaxto ebnaj Israel preso yul con̈ob Babilonia.\x * \xo 1:11 \xt 2Re 24:14-15; 2Cr 36:10; Jer 27:20\x* \p \v 12 Hayet yelti ebnaj yalan̈ yip Babilonia tuꞌ xin haꞌ naj Jeconías, haꞌ naj ismam naj Salatiel, naj Salatiel, haꞌ naj ismam naj Zorobabel. \v 13 Naj Zorobabel, haꞌ naj ismam naj Abiud, naj Abiud, haꞌ naj ismam naj Eliaquim, naj Eliaquim, haꞌ naj ismam naj Azor. \v 14 Naj Azor, haꞌ naj ismam naj Sadoc, naj Sadoc haꞌ naj ismam naj Aquim, haxa naj Aquim, haꞌ naj ismam naj Eliud. \v 15 Naj Eliud, haꞌ naj ismam naj Eleazar, naj Eleazar, haꞌ naj ismam naj Matán, haxa naj Matán, haꞌ naj ismam naj Jacob. \v 16 Naj Jacob, haꞌ naj ismam naj José, naj José tuꞌ haꞌ naj yichamil ix María. Ix María tuꞌ haꞌ ix ismiꞌ Comam Jesús, haꞌ ton Comam Cristo.\f + \fr 1:16 \ft Huneꞌ bihe \fk Mesías \ft ayco yin̈ abxubal hebreo, chalpaxilo \fk Cristo \ft yin̈ abxubal griego; haxapaxo yin̈ jabxubal xin haꞌ chalilo \fk Jahawil\ft .\f* \p \v 17 Wal xin ay can̈lahon̈wan̈ mame yin̈ istxolal yichmam Comam Jesucristo chiichiti yin̈ icham Abraham masanta yin̈ naj rey David. Tzujanilo yinta naj rey David tuꞌ yichipaxti can̈lahon̈wan̈ mame istxolal yichmam Comam masanta yet yilaxto ebnaj Israel preso bey Babilonia. Tzujanxa yet yilaxto ebnaj Israel preso yul con̈ob Babilonia tuꞌ yichipaxti can̈lahon̈wan̈xa ebnaj mame yin̈ istxolal yichmam Comam Jesucristo masanto yin̈ istiempohal yet ispitzcꞌa Comam. \s1 Yet ispitzcꞌa Comam Jesucristo \r (Lc 2:1-7) \p \v 18 Hac tiꞌ ye istzotiꞌal yin̈ yet ispitzcꞌa Comam Jesucristo. Wal ix María takꞌwebilxa yu ix ismohyi yeb naj José, yajaꞌ yet maẍto chiyikꞌ isba, ispitzcꞌatiꞌ nichꞌan unin yin̈ ix yu yip Comam Espíritu Santo. \v 19 Wal naj José waxan̈ca caw yijem naj tet isley naj Moisés, yajaꞌ mach isje iscꞌul naj iskꞌanaꞌ yin̈ ix María tuꞌ, yoc yin̈ isnabal naj isbejnicano ix yin̈ ewantajil. \v 20 Hayet lan̈an yecꞌ huneꞌ tuꞌ yin̈ isnabal naj, isyeni isba huneꞌ yángel Comam Dios\f + \fr 1:20 \ft Huneꞌ tzotiꞌ \fk ángel \ft chal yelapno \fk chejab\ft ; espíritu yehi, haꞌ ton ischejab Comam Dios ay yul satcan̈ chicolwa jin̈.\f* tet naj yul iswayic; yalni naj ángel tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: \p —José, hach titnajach yin̈ yuninal naj rey David, mach chinanon hacꞌul hamohyi yeb ix María, yuto haꞌ nichꞌan unin ijbilico yu ix yet Comam Espíritu Santo. \v 21 Nichꞌan unin chipitzcꞌa tuꞌ, \it Jesús\it*\f + \fr 1:21 \ft Huneꞌ bihe \fk Jesús \ft haꞌ chalilo \fk Colwawom\ft .\f* chawaco isbihoj, yuto haꞌ naj chicolnilti yet con̈ob yalan̈ ismul, ẍi naj ángel. \p \v 22 Hac tuꞌ yu yijni isba tzet yalcano Comam Dios tet huneꞌ ischejab\f + \fr 1:22 \fk Profeta\ft , yin̈ castilla haꞌ chaliloj, \fk ischejab Comam Dios yet payat.\f* yet payat, yet istzꞌibn̈encano hacaꞌ tiꞌ: \q1 \v 23 Ay huneꞌ ix kꞌopo maẍto hunu winaj chikꞌle, yajaꞌ chipitzcꞌati nichꞌan winaj unin yin̈ ix, nichꞌan unin chipitzcꞌa tuꞌ \it Emanuel\it* chiyij isbi, ẍiayoj. Emanuel, haꞌ chaliloj \it ayco Comam Dios coxol\it*.\x * \xo 1:23 \xt Is 7:14\x* \p \v 24 Lahwi tuꞌ yel iswayan̈ naj José, isyijen naj yin̈ tzet yal yángel Comam Dios, ismohyi naj yeb ix María. \v 25 Yajaꞌ mach ishunba isba masanto yet ispitzcꞌa nichꞌan yunin ix. Haꞌ nichꞌan unin pitzcꞌa tuꞌ xin, Jesús yaco naj isbihoj. \c 2 \s1 Yet isbey huntekꞌan ebnaj mago yilaꞌ nichꞌan Jesús \p \v 1 Bey yul con̈ob Belén ayco yul ismajul txꞌotxꞌ Judea, haꞌ tuꞌ pitzcꞌa nichꞌan Jesús. Yet huneꞌ tiempohal tuꞌ haꞌ naj Herodes ayco isreyalo txꞌotxꞌ Judea. Ay xin huntekꞌan ebnaj caw ay ishelanil chicuyni yin̈ tzettaj ye txꞌumel,\f + \fr 2:1 \ft Ebnaj chicuyni yin̈ tzettaj ye txꞌumel tuꞌ, haꞌ ton ebnaj \fk mago.\f* ispeto ebnaj yin̈ yetcꞌulal bay chiahilo tzꞌayic. Yet yapni ebnaj bey con̈ob Jerusalén, \v 2 iskꞌamben ebnaj: \p —¿Baytuꞌwal ay huneꞌ naj nichꞌan xapitzcꞌahi, naj chioc isreyalo anma Israel tiꞌ? Jilan̈ yahilo huneꞌ txꞌumel yin̈ yetcꞌulal bay chiahilo tzꞌayic, haꞌ xin akꞌni cotxumulojan̈ tato xapitzcꞌa naj. Yuxin macon̈titan̈ jikꞌayo cobahan̈ tet naj, ẍi ebnaj. \p \v 3 Yet yaben naj rey Herodes huneꞌ tuꞌ, caw somchacan̈ yul iswiꞌ naj yeb sunil anma ay yul con̈ob Jerusalén. \v 4 Yuxin yawte naj Herodes tuꞌ ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote\f + \fr 2:4 \ft Cabeb ismunil ebnaj \fk sacerdote \ft akꞌlax yu Comam Dios, haꞌ yanico xahanbal yin̈ ismul anma Israel tet Comam, yeb istzotel yin̈ anma Israel tet Comam. Ebnaj sacerdote tuꞌ yin̈ naj Leví titna ebnaj. Heb 10:11; Jn 1:19; 7:32.\f* Israel, yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés; iskꞌamben naj tet ebnaj: \p —¿Baytaxca tuꞌ chipitzcꞌa naj Cristo? ẍi naj. \p \v 5 Istakꞌwi ebnaj tet naj: \p —Yul con̈ob Belén yul ismajul Judea chipitzcꞌa naj, yuto hac tuꞌ yu istzꞌibn̈elaxcanayo yul Yum Comam Dios yu huneꞌ ischejab yet payat, bay chal hacaꞌ tiꞌ: \q1 \v 6 Con̈ob Belén, haꞌ caw nichꞌanchꞌan sata hunuxa con̈ob ay yul ismajul txꞌotxꞌ Judea, yajaꞌ caw ecꞌbalto yelapno ye sata huntekꞌan con̈ob tuꞌ, yuto haꞌ bey tuꞌ chipitzcꞌa huneꞌ naj yahaw. Haꞌ naj xin chioc tan̈eno con̈ob \it Israel\it*,\f + \fr 2:6 \ft Huneꞌ bihe \fk Israel \ft yaco Comam Dios isbiho naj Jacob yet tzujanilxa, Gn 32:28. Haꞌ huneꞌ bihe tuꞌ occano yin̈ anma pohcan̈ yin̈ yuninal naj Jacob. Haꞌticꞌa anma Israel tuꞌ chihallaxpaxo \fk Judío.\f* ẍiayoj, ẍi ebnaj. \p \v 7 Lahwi tuꞌ xin, yawten naj rey Herodes ebnaj mago yin̈ ewantajil, yoc naj iskꞌambeno tet ebnaj yin̈ tzet tiempohal isye isba huneꞌ txꞌumel tuꞌ tet ebnaj. \v 8 Lahwi tuꞌ xin ischejnito naj Herodes tuꞌ ebnaj bey con̈ob Belén, yalni naj tet ebnaj: \p —Asiwe bey Belén tuꞌ, caw xin chekꞌambe yin̈ tzet caw ye nichꞌan unin tuꞌ. Lahwi yilcha naj heyu cat heyul heyalno wetan cat intopaxojan winayo inbahan tet naj, ẍi naj. \p \v 9 Lahwi yalni naj Herodes huneꞌ tuꞌ isto ebnaj. Wal huneꞌ txꞌumel yil ebnaj yin̈ yetcꞌulal bay chiahilo tzꞌayic babel sata ebnaj, yoc lin̈no bay ay nichꞌan Jesús tuꞌ. \v 10 Hayet yilni ebnaj huneꞌ txꞌumel tuꞌ caw tzalacan̈ ebnaj. \v 11 Hayet yapni ebnaj xin yocto ebnaj yul n̈a. Yilni ebnaj nichꞌan neneꞌ tuꞌ yeb ismiꞌ, yay jahno ebnaj sata nichꞌan neneꞌ tuꞌ, yalni ebnaj cꞌulla tzotiꞌ yin̈. Lahwi tuꞌ ishajni ebnaj iscꞌuwanbal, yakꞌni ebnaj chꞌen oro, yeb teꞌ pom, yeb huntekꞌan an̈ caw xukꞌ sam chiyij mirra sabehal tet nichꞌan Jesús tuꞌ. \v 12 Yajaꞌ xin hallax tet ebnaj yul iswayic tato matxa chꞌecꞌ ebnaj yalaꞌ tet naj rey Herodes yin̈ nichꞌan Jesús tuꞌ, yuxin nan behalxa bay to ebnaj yet ispaxto ebnaj bey iscon̈ob. \s1 Yet yilaxto nichꞌan Jesús bey con̈ob Egipto \p \v 13 Haxa yet xapaxto ebnaj mago hulicꞌo ilno nichꞌan Jesús, isyeni isba huneꞌ yángel Comam Dios tet naj José yul iswayic, yalni naj ángel tuꞌ: \p —Ahan̈wano yin̈ an̈e, ito nichꞌan unin tiꞌ yeb ismiꞌ cat hato bey Egipto. Wal haweh bey tuꞌ masanto haninan chiwalan tawet bakꞌin chachmeltzohi, yuto chati naj Herodes issayomal nichꞌan unin tiꞌ cat ispotxꞌni naj yalni, ẍi naj ángel tet naj José. \p \v 14 Lahwi tuꞌ yahwano naj José, yinito naj nichꞌan Jesús tuꞌ, isto naj yin̈ isbel yeb ix María bey Egipto yin̈ akꞌbalil. \v 15 Haꞌ bey tuꞌ xin ehayo naj yeb ix masanto cam naj rey Herodes. Hac tuꞌ yu yijnicano isba tzet halbilcano yu Comam Dios tet huneꞌ ischejab yet payat yet istzꞌibn̈encano naj hacaꞌ tiꞌ: “Bey Egipto chiwawteti Incꞌaholan,”\x * \xo 2:15 \xt Os 11:1\x* ẍiayoj. \s1 Ischej naj Herodes potxꞌlaxo niẍte winaj unin \p \v 16 Hayet yilni naj rey Herodes tato matxa ecꞌ ebnaj mago yalaꞌ tet naj yin̈ naj nichꞌan Jesús, caw tit ishowal naj yuto etli ebnaj yin̈ naj yabe. Ischejni naj potxꞌlaxo sunil niẍte winaj unin, neneꞌ masanta niẍte yin̈ cab habil ay yul con̈ob Belén yeb huntekꞌanxa con̈ob ayco yin̈ ishoyanil, yuto hac tuꞌ chielico istiempohal yin̈ tzet yal ebnaj mago tet naj. \v 17 Hac tuꞌ yu yijnicano isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yu naj Jeremías, huneꞌ ischejab Comam Dios yet payat bay chala: \q1 \v 18 Abelax huneꞌ aw yul con̈ob Ramá, caw ay okꞌil yeb nimeta biscꞌulal. Haꞌ ton ix Raquel chiokꞌ yin̈ej yunin, machi xin chisje ix chiakꞌlax isnimanbal iscꞌul ix, yuto camnaxa ej yunin ix tuꞌ,\x * \xo 2:18 \xt Jer 31:15\x* ẍiayoj. \p \v 19 Haxa yet xacam naj rey Herodes, isyeni isba huneꞌ yángel Comam Dios tet naj José yul iswayic bey Egipto, yalni naj ángel tuꞌ: \p \v 20 —Ahan̈wanoj cat hameltzo yeb nichꞌan unin tiꞌ yeb ismiꞌ bey hacon̈ob Israel, yuto xacam ebnaj ochen potxꞌno camo nichꞌan unin tiꞌ, ẍi naj ángel. \p \v 21 Haxa yet yaben naj José huneꞌ tuꞌ yahwano naj, yinito naj naj nichꞌan Jesús tuꞌ yeb ismiꞌ, ispaxti naj sat txꞌotxꞌ Israel hunelxa. \v 22 Yajaꞌ yabelo naj tato naj Arquelao, iscꞌahol naj rey Herodes tuꞌ oc reyalo selelo bey Judea, yuxin xiw naj yapni bey tuꞌ. Yajaꞌ xin hallax tet naj yul iswayic yu Comam Dios tato chito naj yul ismajul Galilea. \v 23 Yet yapni naj bey tuꞌ yehayo naj yeb ix María yeb naj nichꞌan Jesús yul con̈ob Nazaret. Hac tuꞌ yu yijni isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yu ebnaj ischejab Comam Dios yet payat bay chala tato \it nazareno\it* chihallax yin̈ Comam Jesús. \c 3 \s1 Yet yalni naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma Istzotiꞌ Comam Dios \r (Mr 1:1-8; Lc 3:1-9, 15-17; Jn 1:19-28) \p \v 1 Yet huneꞌ tiempohal tuꞌ xin apni naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma bey txꞌotxꞌ desierto, yul ismajul Judea. \v 2 Yalni naj tet anma apni bey tuꞌ: \p —Bejwecano hewatxꞌen istxꞌojal, yuto yocxa Comam Dios ay yul satcan̈ yahawo teyin̈, ẍi naj. \p \v 3 Haꞌ ton yin̈ naj Juan tiꞌ bay yal naj Isaías, huneꞌ ischejab Comam Dios yet payat, yet istzꞌibn̈encano naj hacaꞌ tiꞌ: \q1 Ay huneꞌ naj chiawi yin̈ caw ip bey huneꞌ txꞌotxꞌ desierto, chalni naj: “Watxꞌeweco heyanma yuto chihul Comam Dios Jahawil. Hacaꞌ chu istoholban̈elax hunu beh yet chihul hunu naj jahaw, hac tuꞌ cheyute hayanma,” ẍi naj,\x * \xo 3:3 \xt Is 40:3\x* ẍi yul Yum Comam Dios. \p \v 4 Wal naj Juan tuꞌ, xil noꞌ camello watxꞌebilayo xilo iskꞌap naj, tzꞌum noꞌ xin ayco istxꞌambalo naj. Haꞌ tzet chislo naj haꞌ ton noꞌ niẍte nokꞌ hacaꞌ noꞌ litꞌ yeb noꞌ cab ay xolaj telaj. \v 5 Hantan̈e xin anma yul con̈ob Jerusalén yeb yul ismajul Judea, yebpaxo anma ayayo istila haꞌ niman Jordán apni abeno tzet yal naj. \v 6 Yet chalnati anma ismul xin, cat yahcano haꞌ iswiꞌ yu naj Juan yul haꞌ niman Jordán. \p \v 7 Hayet yilni naj Juan tato txꞌiꞌal ebnaj fariseo\f + \fr 3:7 \ft Ebnaj \fk fariseo \ft haꞌ ton huntekꞌan ebnaj Israel chiyijen hun majan ley akꞌbilcano tet naj Moisés yu Comam Dios. Chiscuy ebnaj anma Israel yin̈ huntekꞌan chejbanile tuꞌ, yajaꞌ ay huntekꞌanxa chejbanile akꞌbilcano yu ebnaj, haꞌ xin ayco yin̈ isnabal ebnaj isyijeni, caw tzeꞌ ebnaj yin̈. Tit ishowal ebnaj yin̈ Comam Jesucristo yu yal Comam ta mach cꞌul isbeybal ebnaj.\f* yeb ebnaj saduceo apni iscꞌatan̈ yu yah haꞌ iswiꞌ, yalni naj tet ebnaj: \p —Hex tiꞌ caw hacaꞌtan̈e heyicꞌal heba yeb noꞌ laba, caw helanex hecolni heba. ¿Mac halni teyet ta yun̈e chꞌah haꞌ hewiꞌ yuxin chexcolcha tet huneꞌ isyaꞌtajil chati Comam Dios? \v 8 Tato caw yeli xaheyacano sunilal istxꞌojal, yilal heyenilo yu iscꞌulal chewatxꞌe. \v 9 Tajca chetxum hacaꞌ tiꞌ: “Han̈on̈tiꞌan̈ jichmaman̈ ye icham Abraham, yuxin xacon̈colchahan̈ yalan̈ isyaꞌtajil chatiꞌ Comam Dios, tajca quexchi. Wal xin chiwalan teyet, tato choche Comam Dios chu yanico Comam huntekꞌan chꞌen chꞌen tiꞌ yuninalo icham Abraham heseleloj. \v 10 Cawilxa yeti huneꞌ isyaꞌtajil chati Comam Dios, lahan hacaꞌ yet yocxa chꞌen eche yich xeꞌ hunu te teꞌ yu istzꞌocꞌlaxayo teꞌ. Yuxin sunil te teꞌ mach cꞌulo issatni chitzocꞌlaxayo teꞌ cat iskꞌojlaxto teꞌ yul kꞌaꞌ. \v 11 Yin̈ caw yeli hanintiꞌan han̈e ha haꞌ chiwakꞌan yahbalo haꞌ hewiꞌ yun̈e isyenicanilo isba tato caw yeli xahebejcano istxꞌojal. Yaj ay huneꞌ naj tzujan yul wintajan, naj tuꞌ chiyacan̈ naj haꞌ hewiꞌ, yaj yu iskꞌakꞌal yip Comam Espíritu Santo. Haꞌ naj tuꞌ caw ecꞌbalcano yelapno ye naj insatajan, walinan xin caw matzet welapnojan chiwabehan, nitam intꞌun̈nihan isxan̈ab naj. \v 12 Naj chul tuꞌ lahan naj hacaꞌ hunu naj chixunilo iskꞌal ixim trigo, nan chakꞌ naj ixim sat, nan chakꞌpaxo naj ixim yoj, wal ixim sat tuꞌ chiscꞌubato naj ixim yul iscꞌun̈a, haxa ixim yoj tuꞌ xin chiskꞌojto naj ixim xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal,” ẍi naj Juan tuꞌ. \s1 Yet yah haꞌ iswiꞌ Comam Jesús \r (Mr 1:9-11; Lc 3:21-22) \p \v 13 Yet huneꞌ tiempohal tuꞌ el Comam Jesús bey Galilea, isto Comam istiꞌ haꞌ niman Jordán iscꞌatan̈ naj Juan, yu yah haꞌ iswiꞌ Comam yu naj. \v 14 Wal naj Juan tuꞌ mach chisje naj yakꞌaꞌcan̈ haꞌ iswiꞌ Comam. Yalni naj tet Comam: \p —Machoj, wal xin haꞌ hawet hach yilal hawanican̈ haꞌ inwiꞌan, maẍtajach chachhul incꞌatan̈an yu wanican̈an haꞌ hawiꞌ, ẍi naj. \p \v 15 Yajaꞌ takꞌwi Comam tet naj: \p —Mach chu haman̈cꞌon huneꞌ tiꞌ, wal xin yilal coyijen tzet chal Comam Dios, ẍi Comam. \p Hac tuꞌ xin yu isyijen naj Juan yanican̈ haꞌ iswiꞌ Comam Jesús. \v 16 Yet lahwi yah haꞌ iswiꞌ Comam tuꞌ, yahti Comam xol haꞌ, yin̈n̈ena tuꞌ ishajni isba satcan̈. Yilni Comam yayilo Comam Espíritu Santo yiban̈ hacaꞌ hunu noꞌ cuwis. \v 17 Yabelax huneꞌ yul nukꞌe satcan̈, halni hacaꞌ tiꞌ: \p —Haꞌ naj tiꞌ Incꞌaholan, caw xahan ay wuhan, caw chintzalahan yin̈ naj, ẍiaytij. \c 4 \s1 Yet yilwelax Comam Jesús yu naj matzwalil \r (Mr 1:12-13; Lc 4:1-13) \p \v 1 Lahwi tuꞌ yilaxto Comam Jesús yu Comam Espíritu Santo bey txꞌotxꞌ desierto yu yilwelax Comam yu naj matzwalil. \p \v 2 Caw xin yulbal cawina tzꞌayic yeb cawina akꞌbal mach waꞌ Comam, lahwi tuꞌ isn̈ohchacan̈. \v 3 Yapni naj matzwalil yilweno Comam, yalni naj tet Comam: \p —Ta yeli Iscꞌahol Dios hawehi, hal tet huntekꞌan chꞌen chꞌen tiꞌ meltzojabico chꞌen wahil, ẍi naj. \p \v 4 Istakꞌwi Comam tet naj: \p —Wal xin tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios tato maẍn̈etaj yu tzet chicolo yuxin ay cokꞌinal, to yupaxo Istzotiꞌ Comam,\x * \xo 4:4 \xt Dt 8:3\x* ẍiayoj, ẍi Comam tet naj. \p \v 5 Lahwi tuꞌ yinito naj matzwalil Comam yul con̈ob Jerusalén, iscon̈ob Comam Dios, yinato naj Comam yin̈ iswiꞌ yatut Comam bey tuꞌ, \v 6 yalni naj tet Comam: \p —Tato caw yeli Iscꞌahol Dios hawehi kꞌojayto haba bey tiꞌ, yuto tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios hacaꞌ tiꞌ: \q1 Chakꞌati Comam Dios yángel chachistan̈eꞌ yun̈e mach chaẍischayo ebnaj sat txꞌotxꞌ, haxinwal mach chilahwi hawoj yin̈ chꞌen chꞌen,\x * \xo 4:6 \xt Sal 91:11-12\x* ẍiayoj, ẍi naj. \p \v 7 Istakꞌwi Comam Jesús tet naj: \p —Tzꞌibn̈ebilpaxcanayo yul Yum Comam Dios hacaꞌ tiꞌ: “Mach chinheyacojan yin̈ ilwebal yuto Heyahawil yeb heDiosal wehan,”\x * \xo 4:7 \xt Dt 6:16\x* ẍiayoj, ẍi Comam. \p \v 8 Lahwi tuꞌ yinito naj Comam yin̈ iswiꞌ huneꞌ witz caw nahat yecanocan̈, isyeni naj sunilej con̈ob ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ yeb iskꞌalomal con̈ob tuꞌ tet Comam. \v 9 Yalni naj tet Comam: \p —Sunil huntekꞌan chawil tiꞌ chiwakꞌan tawet, yaj tato chaẍay jahno insatajan cat hawinayo haba wetan, ẍi naj tet Comam. \p \v 10 Istakꞌwi Comam: \p —Ach matzwalil hitzan̈ilo incꞌatan̈an yuto chal yul Yum Comam Dios hacaꞌ tiꞌ: “Iweyo heba tet Comam Dios yuto Heyahawil yeb heDiosal ye Comam, han̈e tet Comam xin cheyije tzet chala,”\x * \xo 4:10 \xt Dt 6:13\x* ẍiayoj, ẍi Comam. \p \v 11 Yet yalni Comam Jesús hacaꞌ tuꞌ isbejnicano naj Comam, yapni huntekꞌan ebnaj ángel colwal yin̈ Comam. \s1 Yicheco Comam Jesús ismunil yin̈ yalni Istzotiꞌ Comam Dios bey Galilea \r (Mr 1:14-15; Lc 4:14-15) \p \v 12 Hayet yaben Comam Jesús tato alaxicto naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma yul preso, isto Comam yul ismajul Galilea. \v 13 Yajaꞌ xin mach cancano Comam yul con̈ob Nazaret, wal xin to Comam yul con̈ob Capernaum, haꞌ tuꞌ xin ehayo Comam. Huneꞌ con̈ob tuꞌ ayayo istiꞌ haꞌ mar Galilea, txꞌotxꞌ chiyij Zabulón yeb Neftalí. \v 14 Hac tuꞌ yu yijni isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yu naj Isaías, ischejab Comam Dios yet payat, bay chala: \q1 \v 15 Txꞌotxꞌ Zabulón yeb txꞌotxꞌ Neftalí, txꞌotxꞌ ayicꞌto satacꞌto haꞌ Jordán, txꞌotxꞌ ayayo istiꞌ haꞌ mar, yul ismajul txꞌotxꞌ Galilea bay ay txꞌiꞌal anma mach Israeloj. \q1 \v 16 Huntekꞌan anma tuꞌ ayticꞌaco xol kꞌejholo yajaꞌ wal tinan̈ xin xaapni issajilkꞌinal tet. Huntekꞌan anma tuꞌ iscambalxaticꞌa, yajaꞌ wal tinan̈ xaapni issajilkꞌinal yakꞌlobal yanma,\x * \xo 4:16 \xt Is 9:1-2\x* ẍiayoj. \p \v 17 Haꞌ bey tuꞌ xin ichico Comam Jesús yalnicꞌo Istzotiꞌ Comam Dios, chalni Comam: \p —Bejwecano hewatxꞌen istxꞌojal yuto yocxa Comam Dios ay yul satcan̈ Yahawo teyin̈, ẍi Comam. \s1 Yet yawten Comam Jesús can̈wan̈ ebnaj ikꞌomati cay \r (Mr 1:16-20; Lc 5:1-11) \p \v 18 Hayet lan̈an isbelwi Comam Jesús istiꞌ haꞌ lago Galilea, yapni Comam iscꞌatan̈ cawan̈ ebnaj ikꞌomati cay, lan̈an yanayto ebnaj ishacꞌ chiinahti noꞌ cay xol haꞌ. Ebnaj cawan̈ tiꞌ yuẍta isba ebnaj, haꞌ ton naj Simón, naj chihallaxpaxo Pedro, yeb xin naj Andrés. \v 19 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Ocan̈we tzujno wintajan, wal tinan̈ haxa anma chexoc heyikꞌahtij cat yoc yul inkꞌaban, ẍi Comam. \p \v 20 Yet yaben ebnaj yalni Comam hacaꞌ tuꞌ, isbejnicano ebnaj ishacꞌ, yoc tzujno ebnaj yinta Comam. \p \v 21 Haniqꞌuixto chito Comam Jesús xin yilnipaxo Comam cawan̈xa ebnaj yuẍta isba, haꞌ ton naj Jacobo yeb naj Juan, ebnaj iscꞌahol icham Zebedeo. Ayahto ebnaj yul isbarco yeb ismam tuꞌ, lan̈an xin isbujni ebnaj ishacꞌ. Yalnipaxo Comam tet ebnaj tato chioc tzujno ebnaj yinta Comam. \v 22 Yet yaben ebnaj huneꞌ tuꞌ yanicano ebnaj isbarco yeb ismam, yoc tzujno ebnaj yinta Comam. \s1 Caw txꞌiꞌal anma iscuy Comam Jesús \r (Lc 6:17-19) \p \v 23 Caw sunil yul ismajul Galilea ecꞌ Comam Jesús, iscuyni Comam anma yul hunun iscapilla ebnaj Israel, yalni Comam tzotiꞌ cꞌul yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios. Yakꞌni cawxo Comam anma yin̈ sunilal yabil ayco yin̈, yeb anma chiecꞌyaꞌ yanma. \v 24 Caw xin pujnacan̈ iskꞌumal Comam yul ismajul Siria, chiniti anma macta ayco yabil yin̈. Ay mac chꞌecꞌyaꞌ yanma yu yabil, ay mac ayco ischejab naj matzwalil yin̈, aypaxo mac chilow yaxcamic yin̈, yeb aypaxo mac camnajilo isnimanil. Sunil huntekꞌan anma tuꞌ yakꞌ cawxo Comam. \p \v 25 Caw hantan̈e anma oc tzujno yinta Comam; ay anma ah Galilea, ay anma ah Decápolis, ay anma ah Jerusalén yeb anma ah Judea, yebpaxo anma ay iskꞌaxepicꞌto haꞌ niman Jordán. \c 5 \s1 Cuywa Comam Jesús yin̈ istzalanil huneꞌ won̈an yin̈ mac sakꞌal yet \r (Lc 6:20-23) \p \v 1 Hayet yilni Comam Jesús tato caw hantan̈e anma apni iscꞌatan̈, yahto Comam yin̈ istzalanil huneꞌ won̈an, yay tzꞌon̈no Comam, ishitzico ebnaj iscuywom Comam iscꞌatan̈. \v 2 Yoc Comam iscuyno ebnaj iscuywom tuꞌ, yichico Comam yalni hacaꞌ tiꞌ: \p \v 3 —Sakꞌal yet mac chitxumchalo yu ta mach chu iscolni isba ischuquil, yuxin yin̈n̈e Comam chicawxi iscꞌul. Huneꞌ mac tuꞌ yet ay yoc yul iskꞌab Comam Dios. \p \v 4 Sakꞌal yet mac chiyikꞌ biscꞌulal yu istxꞌojal chiswatxꞌe, yuto chiakꞌlax yakꞌlobal iscꞌul yu Comam Dios. \p \v 5 Sakꞌal yet mac chewchotan̈e chute isba yuto chischah huneꞌ txꞌotxꞌ haltebilcano yu Comam Dios.\x * \xo 5:5 \xt Sal 37:11; Dt 11:8-9; Sal 25:12-13\x* \p \v 6 Sakꞌal yet mac choche iscꞌul iswatxꞌeꞌ tzet chal Comam Dios yuto chij isba tzet choche. \p \v 7 Sakꞌal yet mac chitzꞌay iscꞌul yin̈ yet anmahil, yuto hac tuꞌ chu istzꞌaypaxo iscꞌul Comam Dios yin̈. \p \v 8 Sakꞌal yet mac sajxa ye yanma yul sat Comam Dios, yuto haꞌ anma tuꞌ chiapni iscꞌatan̈ Comam. \p \v 9 Sakꞌal yet mac chisayni akꞌancꞌulal yuto chal Comam Dios yuninaloj. \p \v 10 Sakꞌal yet mac caj chiillaxi yu chiswatxꞌe istoholal hacaꞌ choche Comam, yuto ayxaco yul iskꞌab Comam Dios ay yul satcan̈. \p \v 11 Sakꞌal heyet yet chexbahlaxi yeb yet chexetalaxi, cat ishoblaxcan̈ lekꞌtiꞌal teyin̈ yuto tzujanex wintajan. \v 12 Caw akꞌwe tzalaho heyanma ta hac tuꞌ chexutelaxi yuto chꞌakꞌlax ispaj selel teyet bey satcan̈. Yuto hacaꞌ heyilni isyaꞌtajil tiꞌ, hac tuꞌ yu yecꞌyaꞌ yanma ebnaj ischejab Comam Dios ecꞌlena yet payat, ẍi Comam. \s1 Hacaꞌ atzꞌam atzꞌam yeb sajilkꞌinal je yul sat yiban̈kꞌinal \r (Mr 9:50; Lc 14:34-35) \p \v 13 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hex tiꞌ, hacaꞌ atzꞌam atzꞌam, hac tuꞌ heye yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. Kꞌinalo ta chiel iscꞌachiꞌal atzꞌam matxa chu yoc iscꞌachiꞌal atzꞌam hunelxa, hacꞌ tuꞌ xin matxa tzet chꞌocnico atzꞌam, to chitirlaxtoj cat isxan̈laxicꞌo yu anma, ẍi Comam. \p \v 14 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hex tiꞌ hacaꞌpaxo sajilkꞌinal heye yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. Kꞌinalo ta ay hunu con̈ob yin̈ iswiꞌ hunu witz, caw haban jilnilto nahat. \v 15 Yet chicotzujbanico kꞌaꞌ yin̈ hunu cantil, mach chicon̈ohbaco hunu almuh yiban̈, wal xin chicotꞌun̈bacan̈ yun̈e ismujli yin̈ anma ayicto yul n̈a tuꞌ. \v 16 Hacojab tuꞌ xin istzejla huneꞌ sajilkꞌinal ayxaco teyin̈ yin̈ sat anma, haxinwal chil anma iscꞌulal chewatxꞌe. Hac tuꞌ xin cꞌul istzotel anma yin̈ Comam ay yul satcan̈, ẍi Comam. \s1 Cuywa Comam Jesús yin̈ isley naj Moisés \p \v 17 Yalnipaxo Comam Jesús hacaꞌ tiꞌ: \p —Tajca chetxumu ta yu intan̈tzenilojan isley naj Moisés yeb cuybanile aycano yu ebnaj ischejab Comam Dios yuxin quinhulan, machoj, walxinto yun̈e wakꞌnihan ohtan̈elaxilo yin̈ tzet chaliloj yuxin quinhulan. \v 18 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet ta caw yilal yijni isba sunil tzet tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios. Yulbal yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ yeb satcan̈, machi hun txꞌinano ayayo yin̈ ley mach chꞌecꞌto yet yijni isba. \v 19 Yuxin haꞌ mac mach chiyijen hunu chejbanile ayco yin̈ ley, waxan̈ca machi bin tzet chaliloj, machi xin chiscuypaxo yet anmahil isyijeni, haꞌ huneꞌ mac tuꞌ machi yelapno chuco xol mac chioc yul iskꞌab Comam Dios. Wal mac chiyijen xin cat iscuynipaxo yet anmahil isyijeni, haꞌ huneꞌ mac tuꞌ caw ay yelapno chuco xol anma chꞌoc yul iskꞌab Comam Dios. \v 20 Yuxin chiwalan teyet tato mach ecꞌbalto cꞌul cheyute heyijen yin̈ tzet halbilcano yu Comam Dios tuꞌ sata ebnaj chicuywa yin̈ ley yeb ebnaj fariseo, mach chexoc yul iskꞌab Comam Dios, ẍi Comam Jesús. \s1 Cuywa Comam Jesús yiban̈ilo mac chichiwa iscꞌul \r (Lc 12:57-59) \p \v 21 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hex tiꞌ heyohtaj tato hallax tet ebnaj jichmam hacaꞌ tiꞌ: “Mach chepotxꞌcamo heyet anmahil, yuto haꞌ mac chipotxꞌni hunu yet anmahil yilal yilaxto sata naj juez cat yoc yin̈ isyaꞌtajil yu naj,” ẍi. \v 22 Yajaꞌ haninan chiwalan teyet, haꞌ mac chichiwa iscꞌul yin̈ yet anmahil chiay isyaꞌtajil yiban̈ yu Comam Dios. Haꞌ mac chibuchwa yin̈ yet anmahil xin, haꞌ ebnaj iswiꞌehal yin̈ lahtiꞌ yul con̈ob\f + \fr 5:22 \ft Concilio, Junta Suprema maca Sanhedrín, hac tuꞌ chihallax yin̈ ebnaj iswiꞌehal yin̈ lahtiꞌ xol ebnaj Israel. Ox majan ebnaj Israel tuꞌ ayco yin̈ huneꞌ lahtiꞌ tuꞌ; ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote, ebnaj ichamta winaj akꞌbil ismunil xol ebnaj Israel, yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, haꞌ ton ebnaj fariseo. Ebnaj iswiꞌehal yin̈ lahti tuꞌ, 72 isbisil ebnaj yin̈ sunil\f* chiilni tzet chielicoj. Haxa mac chibahni yet anmahil cat yakꞌni taco iscꞌul, haꞌ huneꞌ mac tuꞌ ay ismay isto xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal. \p \v 23 Kꞌinalo tato yet lan̈an heyinito heyofrenda tet Comam Dios sat altar\f + \fr 5:23 \fk Altar\ft , haꞌ chalilo \fk meẍa yet xahanbal. \ft Yiban̈ huneꞌ meẍa tuꞌ chialaxato xahanbal chiakꞌlax tet Comam Dios.\f* cat henanitij tato ay hemul tet hunu maca, \v 24 awecano heyofrenda tuꞌ yich ismeẍahil bay chiakꞌlax xahanbal tuꞌ, cat heto heyanoco heba yin̈ akꞌancꞌulal yeb huneꞌ mac tuꞌ, tzujan tuꞌ xin xaisje heyakꞌni heyofrenda tuꞌ tet Comam Dios. \p \v 25 Tato ay hunu mac chikꞌanni teyin̈ yu hunu istxꞌojal chewatxꞌe, watxꞌeweyo huneꞌ tuꞌ yin̈ akꞌancꞌulal yeb huneꞌ mac tuꞌ yet yalan̈to maẍto chexto sata naj alcal. Yuto ta chexapni sata naj, chexyaco naj yul iskꞌab ebnaj mayor, haxa ebnaj mayor tuꞌ xin chexanicto yul preso. \v 26 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, mach chexelti yul preso tuꞌ ta mach tzꞌajano cheyakꞌ hemulta, ẍi Comam. \s1 Cuywa Comam Jesús tato mach chu jochenico hunuxa ix ix \p \v 27 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hex tiꞌ heyohtaj tato hallax hacaꞌ tiꞌ: “Mach chexixli,” ẍi. \v 28 Yajaꞌ hanintiꞌan chiwalan teyet, mac xan̈eticꞌa chiilni hunu ix ix cat isnanico istxꞌojal yin̈ ix cat yochenico ix, haꞌ huneꞌ mac tuꞌ xayanaco ismul yul sat Comam Dios. \p \v 29 Kꞌinalo tato isbakꞌ hesat yin̈ hewatxꞌkꞌab chexakꞌni aycꞌayoj yin̈ hunu istxꞌojal, cꞌulmi tato cheyilti huneꞌ isbakꞌ hesat tuꞌ cat hekꞌojnito nahat. Wal xin ecꞌbal cꞌul tato ayto hunu tzet mach tzꞌajano yin̈ henimanil sata ta tzꞌajan sunil henimanil cat heyalaxto xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal. \v 30 Kꞌinalo tato hewatxꞌkꞌab chexakꞌni aycꞌayo yin̈ hunu istxꞌojal, cꞌulmi ta chetzoqꞌuilto huneꞌ hekꞌab tuꞌ, cat hekꞌojnito nahat. Wal xin ecꞌbal cꞌul tato matxa huneꞌ hekꞌab satato tzꞌajan henimanil cat heyalaxto xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal, ẍi Comam. \s1 Cuywa Comam Jesús yin̈ pohlebahil \r (Mt 19:9; Mr 10:11-12; Lc 16:18) \p \v 31 Yalnipaxo Comam: \p —Hallaxpaxo yet payat hacaꞌ tiꞌ: “Ta ay hunu naj chispoh isba yeb yixal, yilal iswatxꞌicano yumal cat yakꞌnicano naj huneꞌ hum tuꞌ tet ix,” ẍiayoj. \v 32 Yajaꞌ wal intiꞌan chiwalan, tato ay hunu naj chispoh isba yeb yixal, yajaꞌ ta mach yuho issayni ix ismul yeb hunuxa winaj, huneꞌ naj tuꞌ lan̈an istubtento naj ix issayaꞌ ismul yikꞌni hunuxa yichamil. Haꞌ xin naj chiikꞌni ix chispoh isba yeb yichamil tuꞌ, haꞌ hun naj chahpaxico ismul, ẍi Comam. \s1 Mach chu jakꞌni binaho isbi Comam Dios yin̈ tzet chijala \p \v 33 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hex tiꞌ, heyohtapaxoj tato hallax tet ebnaj jichmam hacaꞌ tiꞌ: “Ta cheyawte isbi Comam Dios yin̈ hunu tzet chetakꞌwe teyin̈, yilal heyijen huneꞌ tuꞌ,” ẍiayoj. \v 34 Yajaꞌ wal intiꞌan chiwalan teyet, mach cheyakꞌ binaho isbi Comam Dios yin̈ tzet chetakꞌweco teyiban̈. Mach cheyakꞌ binaho satcan̈\x * \xo 5:34 \xt Is 66:1; Mt 23:22; Stg 5:12; Sal 48:2\x* yet chetakꞌwenico hunu tzet ye tuꞌ teyiban̈, yuto haꞌ bey tuꞌ tzꞌon̈an Comam Dios Jahawil. \v 35 Mach cheyakꞌpaxo binaho txꞌo txꞌotxꞌ yet chetakꞌwenico hunu tzet ye tuꞌ teyiban̈, yuto txꞌo txꞌotxꞌ isbatxobal yoj Comam ye txꞌotxꞌ. Mach cheyakꞌ binaho isbi con̈ob Jerusalén yet chetakꞌwenico hunu tzet ye tuꞌ teyiban̈, yuto iscon̈ob Comam Dios Jahawil caw ay yelapno yehi.\x * \xo 5:35 \xt Sal 48:2\x* \p \v 36 Mach cheyakꞌ binaho hewiꞌ yin̈ tzet chetakꞌweco teyiban̈, yuto mach chu hesajn̈en maca hekꞌejn̈en hunu xil hewiꞌ. \v 37 Wal xin tato cheyal \it hoꞌ\it*, yelojab cheyala, taca \it machoj\it* ta quexchi, machojabi; yuto ta cheyakꞌ binaho isbi huntekꞌan tuꞌ yakꞌni isba yin̈ tzet cheyala, wal xin yin̈ naj matzwalil chitit huntekꞌan tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Mach chu jakꞌni istxꞌojal ispaj selelo tet mac chiwatxꞌen istxꞌojal jin̈ \r (Lc 6:29-30) \p \v 38 Yalnipaxo Comam Jesús hacaꞌ tiꞌ: \p —Hex tiꞌ heyohtaj tato hallaxpaxo hacaꞌ tiꞌ: “Tato ay hunu mac chimakꞌni poho isbakꞌsat hunu maca, makꞌlaxojabpaxo poho isbakꞌsat huneꞌ mac tuꞌ. Tato ay hunu mac chimakꞌnilti yeh hunu maca, makꞌlaxojabpaxilti yeh huneꞌ mac tuꞌ,” ẍiayoj. \v 39 Yajaꞌ wal intiꞌan chiwalan, mach chu hepajtzen istxꞌojal chiswatxꞌe hunu mac teyin̈. Wal xin tato ay mac chipakꞌnilto hecotxꞌ, meltzowepaxto kꞌaxepxa tet. \v 40 Ta ay hunu mac chikꞌanni teyin̈ tet naj alcal, cat yinito hecamiẍ yalni, matzet cheyala ta chipaxto hechumpa. \v 41 Yeb xin ta ay hunu mac chalni teyet tato cheyijto yijatz yictajo legua, colwahan̈we yin̈, iweto yijatz tuꞌ hunu legua. \v 42 Ta ay mac chikꞌanni hunu tzet ye tuꞌ teyet, akꞌwe tet. Tato ay hunu mac chikꞌanni hunu tzet ye tuꞌ cꞌamil teyet, colwahan̈we yin̈ huneꞌ mac tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Xahan chijil mac ayco ishowal jin̈ \r (Lc 6:27-28, 32-36) \p \v 43 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hex tiꞌ heyohtaj tato hallax hacaꞌ tiꞌ: “Xahan cheyil mac xahan chexilni. Mac ayco ishowal teyin̈ xin, ocojabpaxo hehowal yin̈,” ẍiayoj. \v 44 Yajaꞌ wal intiꞌan chiwalan teyet, xahan cheyil mac ayco ishowal teyin̈. Kꞌanwe iscꞌulal Comam Dios yiban̈ macta chexetani. \v 45 Ta cheyije hacaꞌ tuꞌ, hac tuꞌ chu heyeniloj tato quexyuninal Comam Dios ay yul satcan̈, yuto haꞌ Comam Dios chiakꞌni aholo tzꞌayic yiban̈ anma cꞌul yeb yiban̈ anma txꞌoj. Lahan chapaxayo Comam haꞌ n̈ab yiban̈ mac cꞌul yeb yiban̈ mac txꞌoj. \v 46 Wal xin tato han̈cꞌan̈e anma xahan chexilni, haꞌn̈e xin xahan cheyilpaxoj, ¿mataxca chechah ispaj huneꞌ tuꞌ tet Comam Dios? Machoj, yuto hac tuꞌ chute isbeybaln̈e ebnaj mulum, hacaꞌ ebnaj ikꞌomilo tohlabal chito bey Roma. \v 47 Yeb xin tato han̈cꞌan̈e tet heyuẍtaj chextioẍli, ¿cꞌulmi huneꞌ tuꞌ? Machoj. Wal xin haꞌ anma mach ohtan̈eho Comam Dios hac tuꞌ chisbeybaln̈e. \v 48 Tzꞌajanojab chu hebeybaln̈e sunil iscꞌulal, yuto Comam Dios ay yul satcan̈ tzꞌajan lahan yehi, ẍi Comam. \c 6 \s1 Cuywa Comam Jesús yin̈ tzet chu cocolwa yin̈ jet anmahil \p \v 1 Yalni Comam Jesús: \p —Caw nann̈e heyu yin̈ tzet chewatxꞌe, machn̈ehojab yin̈ sat anma cꞌul cheyute heba, yuto ta yun̈e heyillaxi yuxin chewatxꞌe iscꞌulal, mach chechah ispaj selel tet Comam Dios ay yul satcan̈. \p \v 2 Yuxin yet chexcolwa yin̈ hunu mebaꞌ, mach chepujbacꞌo hacaꞌ chute ebnaj chal isba cꞌulal. Ebnaj tuꞌ chꞌakꞌ ebnaj issabehal yulaj capilla yeb yulaj calle, yun̈e yallax ebnaj cꞌulal. Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, yet chihallax cꞌulla tzotiꞌ yin̈ ebnaj tuꞌ lan̈an ischahnina ebnaj ispaj selel. \v 3 Wal hex tiꞌ xin, hayet chexcolwa yin̈ anma mebaꞌ machi mac tet cheyala, nitam tet hunu heyamigo. \v 4 Wal xin yin̈ ewantajil cheyakꞌ tet, haxinwal Comam ay yul satcan̈ chiilni tzet chawatxꞌe yin̈ ewantajil, cat yakꞌni Comam ispaj selel teyet, ẍi Comam. \s1 Cuywa Comam Jesús yin̈ tzet chu cotxahli \r (Lc 11:2-4) \p \v 5 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hayet chextxahli tet Comam Dios, mach cheyute hacaꞌ chute ebnaj chal isba cꞌulal. Haꞌ ebnaj tuꞌ yun̈e yillax ebnaj yu anma, yuxin ton̈eticꞌa choche islin̈ba isba istxahli yulaj iscapilla ebnaj Israel, yebpaxo yin̈la istxiquin txon̈bal. Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, yet chitxahli ebnaj hacaꞌ tuꞌ chischahnina ebnaj ispaj selel tet anma. \v 6 Walex hex tiꞌ, mach cheyute hacaꞌ tuꞌ. Wal xin hayet chextxahli, chexocto yul heyatut cat hepeban ispultahil teꞌ, cat hetxahli tet Comam Dios, Comam chiaben tzet cheyala. Chil Comam sunil tzet cheyu yin̈ ewantajil cat yakꞌni Comam ispaj selel teyet. \p \v 7 Hayet chextxahli, machojab chexoc hecayen̈e tzotiꞌ matzet chaliloj hacaꞌ chute anma maẍto ohtan̈eho Comam Dios. Yuto chistxum ebnaj ta yu caw nimej chute ebnaj yoj istxah, caw chabe Comam Dios tzet chal ebnaj yalni. \v 8 Wal xin mach cheyute hacaꞌ tuꞌ, yuto Comam Dios yohtaxa tzet chiocnico heyu yalan̈to yet maẍto chekꞌan tet Comam. \p \v 9 Hayet chextxahli, hac tiꞌ cheyute heyalni hacaꞌ tiꞌ: \q1 Hach Comam, hach coDios, ayach yul satcan̈, nimanojab yelapno habi yul sat anma. \q1 \v 10 Hulan̈ cat hawoc jahawilojan̈ yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. Yijab isba tzet chawoche sat txꞌo txꞌotxꞌ tiꞌ hacaꞌ chu yijni isba yul satcan̈. \q1 \v 11 Mamin, chicokꞌanan̈ tawet, akꞌ tzet chicolohan̈ hunun tzꞌayic.\x * \xo 6:11 \xt Pr 30:8-9\x* \q1 \v 12 Akꞌ nimancꞌulal yin̈ istxꞌojal chicowatxꞌehan̈, hacaꞌ chu jakꞌni nimancꞌulalan̈ yin̈ anma chiwatxꞌen istxꞌojal jin̈an̈. \q1 \v 13 Mach chon̈hachayojan̈ xol ilwebal, caw colon̈ilojan̈ yul iskꞌab naj matzwalil, quexchi yin̈ hetxah, ẍi Comam. \p \v 14 Yalnipaxo Comam: \p —Ta cheyakꞌ nimancꞌulal yin̈ anma chiwatxꞌen istxꞌojal teyin̈, haꞌ Comam Dios ay yul satcan̈ chꞌakꞌnipaxo nimancꞌulal teyin̈. \v 15 Yaj ta mach cheyakꞌ nimancꞌulal yin̈ heyet anmahil chiwatxꞌen istxꞌojal teyin̈, mach chakꞌpaxo nimancꞌulal Comam Dios teyin̈, ẍi Comam. \s1 Cuywa Comam Jesús yin̈ yet mach chon̈waꞌ yu cotxahli tet Comam Dios \p \v 16 Lahwi tuꞌ yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hayet mach chexwaꞌ yu hetxahli tet Comam Dios,\f + \fr 6:16 \ft Yet mach chon̈waꞌ yu cotxahli, haꞌ chalilo \fk ayuno \ft yin̈ castilla.\f* mach biscꞌulalo cheyute hesat hacaꞌ chute ebnaj chal isba cꞌulal, yuto ebnaj tuꞌ caw biscꞌulal chute ebnaj sat yun̈e yillax ebnaj yu anma tato ayco ebnaj yin̈ yet mach chon̈wahi yu cotxahli tet Comam Dios. Yin̈ caw yeli chiwalan teyet chischahna ebnaj ispaj selel yet chiillax ebnaj yu anma tuꞌ. \v 17 Walex tiꞌ xin, yet mach chexwaꞌ yu hetxahli tet Comam Dios, chetxꞌahwe hesat cat hexínito xil hewiꞌ, \v 18 yun̈e mach chalilo isba tato ayexico yin̈ yet mach chexwaꞌ yu hetxahli tet Comam Dios. Wal xin han̈cꞌan̈e Comam ewan yehi, haꞌ chiilni tzet cheyu cat yakꞌni Comam ispaj selel teyet, ẍi Comam. \s1 Jakꞌaweto cokꞌalomal satcan̈ \r (Lc 12:33-34) \p \v 19 Yalnipaxo Comam Jesús hacaꞌ tiꞌ: \p —Mach chetenba hekꞌalomal sat txꞌo txꞌotxꞌ tiꞌ, yuto chioc noꞌ ih yetaꞌtoj, cat xin yocpaxo iskꞌuxewal. Macato chul ebnaj elkꞌom yin̈ cat yinito ebnaj. \v 20 Wal xin haꞌ huneꞌ cheyute, tenbawe hekꞌalomal yul satcan̈ bay machi noꞌ ih chietantoj, bay mach chiocpaxo iskꞌuxewal, yeb bay mach chiapni ebnaj elkꞌom yin̈. \v 21 Yuxin haꞌ bay ay hekꞌalomal haꞌ tuꞌ cheyapaxico heyanma, ẍi Comam. \s1 Isbakꞌ cosat hacaꞌ cantil yehico yin̈ conimanil \r (Lc 11:34-36) \p \v 22 Isbakꞌ cosat cantil yehico yin̈ conimanil, yuxin ta han̈cꞌan̈e iscꞌulal choche yilaꞌ hesat tuꞌ, sunil henimanil ayco yin̈ sajilkꞌinal. \v 23 Yajaꞌ ta yin̈n̈e istxꞌojal ayco hemujlubal; sunil henimanil ayco yin̈ kꞌejholo. Ta huneꞌ issajilkꞌinal ayco teyin̈ tuꞌ chimeltzoco yin̈ kꞌejholohal, chexcancano xol kꞌejholo, ẍi Comam. \s1 ¿Aymico janma yin̈ Comam Dios mato yin̈ kꞌalomal? \r (Lc 16:13) \p \v 24 Yalnipaxo Comam Jesús hacaꞌ tiꞌ: \p —Machi hunu mac chu yoc chejabo tet cawan̈ patrón, yuto ta chisyije naj tzet chal naj babel, chisman̈cꞌo naj tzet chal naj iscab. Yeb xin tato xahan chil naj naj babel, chisyah naj naj iscab. Hac tuꞌ heye hex tiꞌ, mach chu heyijen tzet chal Comam Dios tato ecꞌbal cheyaco heyanma yin̈ kꞌalomal, ẍi Comam. \s1 Yilal iscawxi cocꞌul yin̈ Comam Dios \r (Lc 12:22-31) \p \v 25 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Yuxin chiwalan teyet, mach cheyaco yin̈ hecꞌul yin̈ tzet chelo, yeb yin̈ tzet chu yoc xil hekꞌap yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. Ta chakꞌ Comam Dios cocawil, ¿haꞌ tom xin tzet chicolo mach chakꞌ Comam, heyalni? Ta haꞌ Comam akꞌn̈e conimanil, ¿haꞌ tom xil cokꞌap mach chakꞌ Comam? \v 26 Ilwecꞌanab noꞌ chꞌic chiecꞌ satcan̈, machi yawal noꞌ chacoj, mach chihatxꞌwi noꞌ, machipaxo iscꞌun̈a noꞌ, yajaꞌ xin chiakꞌlax tzet chislo noꞌ yu Comam ay yul satcan̈. ¡Hajxamex to caw ecꞌbal heyelapno sata noꞌ! \v 27 ¿Aymi hunujex tiꞌ yu caw cheyaco yin̈ hecꞌul yuxin chu heyanico hanicꞌoxa yakꞌbil hakꞌinal yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ?\f + \fr 6:27 \ft Ay manuscritos chalni: “¿Aymi hunujex tiꞌ yu caw cheyaco yin̈ hecꞌul yuxin chu heyanico hanicꞌoxa yakꞌbil hetel?”\f* \p \v 28 ¿Tzet yin̈ xin caw cheyaco yin̈ hecꞌul yin̈ tzet chu yoc xil hekꞌap? Ilwecꞌanab teꞌ caj chichꞌib xol kꞌebtaj, mach chimunla teꞌ, mach chichemlipaxo teꞌ, \v 29 yajaꞌ chiwalan teyet, naj rey Salomón yet payat mach apni iskꞌaptzen isba naj hacaꞌ iscꞌulchꞌanil teꞌ. \v 30 Walca caw cꞌulchꞌan jilni isxumaquil teꞌ tinan̈, yajaꞌ yet hecal cabe chin̈uslaxto teꞌ yul horno. Ta chakꞌ Comam iscꞌulchꞌanil teꞌ caj tuꞌ, ¿haꞌ tom xin xil hekꞌap mach chakꞌ Comam? Hex tiꞌ caw mach cheyaco heyanma yin̈ Comam Dios. \v 31 Yuxin mach cheyaco yin̈ hecꞌul cheyalni hacaꞌ tiꞌ: ¿Baytaxca chitit tzet chicolo yeb xil cokꞌap? \v 32 Yuto haꞌ anma mach ohtan̈e Comam Dios chianico huntekꞌan tuꞌ yin̈ iscꞌul. Yajaꞌ wal Comam Dios ay yul satcan̈, yohtaxa Comam tato chiocnico huntekꞌan tuꞌ heyu. \v 33 Wal xin aweco yin̈ hecꞌul hesaynilo Comam Dios babel cat heyijen tzet chala, walpaxo tzet chiocnico heyu yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ xaticꞌa yakꞌaꞌ Comam Dios teyet. \v 34 Mach cheyaco yin̈ hecꞌul yin̈ tzet chu yecꞌ heyu yet hecal, yuto yet hecal tuꞌ nanto tzet cheyaco yin̈ hecꞌul yin̈ tzet cheyu, yuto masan ay isyaꞌtajil yetbi hunun tzꞌayic, ẍi Comam. \c 7 \s1 Mach comono chon̈oc jilaꞌ tzet ye hunu jet anmahil \r (Lc 6:37-38, 41-42) \p \v 1 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Mach comono chexoc heyilaꞌ tzet ye hunu heyet anmahil, haꞌ xin wal mach chiocpaxo Comam Dios yilaꞌ tzet heyehi. \v 2 Yuto hacaꞌticꞌa chu heyilni tzet ye heyet anmahil, hac tuꞌ chu quexyilnipaxo Comam. Wal xin hacaꞌticꞌa hemal cheyacoj yet cheyilni tzet yeco hunu heyet anmahil, haꞌticꞌa xin chexmalenpaxo yu Comam. \v 3 Kꞌinalo tato ay hunu hawuẍtaj ayicto iskꞌal teꞌ chꞌim yul isbakꞌsat, wal hachpaxo xin patzab teꞌ aypaxicto yul isbakꞌ hasat. Ta mach chawilti teꞌ patzab ayicto yul isbakꞌ hasat tuꞌ, ¿hatocꞌanab nichꞌan iskꞌalemal teꞌ chꞌim ayicto yul isbakꞌsat hawuẍta tuꞌ chu hawiniltij? ¡Machoj! \v 4 ¿Mataxca xin chu hawalni tet heyuẍta tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: “Wuẍtaj, wikꞌaltijan huneꞌ iskꞌal teꞌ chꞌim ayicto yul isbakꞌ hasat,” ta cachi? Wal hachpaxo xin kꞌatanicto huneꞌ teꞌ patzab yul isbakꞌ hasat. \v 5 Tato hac tuꞌ hawalni, ¡lekꞌtiꞌach! Wal xin icanilti teꞌ patzab ayicto yul isbakꞌ hasat babel, lahwi tuꞌ cat hawinilti iskꞌal teꞌ chꞌim ayicto yul isbakꞌsat hawuẍtaj. \p \v 6 Istzotiꞌ Comam Dios lahan yeb huntekꞌan chꞌen chꞌen perla isbi, caw ay istohol. Yuxin mach chu jakꞌni Istzotiꞌ Comam tet hunu mac machi yelapno Comam yul sat, yuto lahan yeb metx txꞌiꞌ caw how, chitit lemna jin̈. Aypaxo mac hacaꞌ noꞌ txitam, ton̈e chioc isxan̈aꞌto tzet chꞌakꞌlax tet, ẍi Comam. \s1 Kꞌanwej cat yakꞌlax teyet \r (Lc 11:9-13; 6:31) \p \v 7 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Kꞌanwe tet Comam Dios cat yakꞌni Comam teyet, saywej cat yilcha heyu, elojabico heyaw sat pulta cat ishajlax teyet. \v 8 Yuto haꞌ mac chikꞌanni chischah, haꞌ mac chisayni chiilcha yu. Haꞌ mac chielico yaw sat pulta chihajlax tet. \p \v 9 Kꞌinalo tato chiskꞌan heyuninal tzet chislo teyet, ¿tom cheyakꞌ hunu chꞌen chꞌen tet? \v 10 Maca tato chiskꞌan hunu noꞌ cay iscꞌuxuꞌ, ¿tom cheyakꞌ hunu noꞌ laba tet? \v 11 Yajaꞌ waxan̈ca caw txꞌojex heyohta heyakꞌni iscꞌulal tet heyuninal, hajxam xin Comam Dios ay yul satcan̈, ¿tom mach chꞌakꞌ iscꞌulal teyet, ta chekꞌana? \p \v 12 Ta cheyoche cꞌul chute iscꞌul anma teyin̈, hex babel cꞌul cheyute hecꞌul yin̈ anma tuꞌ, yuto hac tuꞌ yalni yin̈ ley yeb yin̈ tzet tzꞌibn̈ebilcano yu ebnaj ischejab Comam Dios yet payat, ẍi Comam. \s1 Yechel teꞌ pulta txann̈e sat \r (Lc 13:24) \p \v 13 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Wal ispultahil satcan̈ bay ay Comam Dios, lahan hacaꞌ hunu pulta nichꞌanchꞌan sat, haꞌ tuꞌ xin chexoctoj. Yuto huneꞌ pulta yeb huneꞌ beh caw nimajal sat, yul cambal chitohi. Caw xin niman anma chito yul huneꞌ pulta yeb huneꞌ beh tuꞌ. \v 14 Wal huneꞌ pulta yeb huneꞌ beh nichꞌanchꞌan sat xin chon̈yito bay ay kꞌinale mach istan̈bal, yajaꞌ haywan̈n̈e mac chiocto yul huneꞌ pulta tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Haꞌ sat te teꞌ chihalniloj tzet teꞌal teꞌ \r (Lc 6:43-44) \p \v 15 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Caw cheyil heba tet ebnaj lekꞌtiꞌwom chisbalico isba ischejabo Comam Dios, yuto hayet chitzotel ebnaj teyet, caw cꞌulchꞌan chute iscꞌul ebnaj hacaꞌ noꞌ meꞌ, yajaꞌ wal yanma ebnaj xin lahan hacaꞌ noꞌ oj chon̈cꞌuxnitoj. \v 16 Ixtan̈ hetxumilo tzet nabil yu ebnaj yuto haꞌ tzet chiswatxꞌe ebnaj chihalniloj. Kꞌinalo teꞌ uva tinan̈, ¿tom chakꞌ teꞌ sat teꞌ txꞌix? Maca teꞌ higo, ¿tom satpaxo teꞌ txꞌix chakꞌ teꞌ? ¡Machoj! \v 17 Wal xin teꞌ satnom teꞌ cꞌul, cꞌul sat teꞌ chakꞌa. Yajaꞌ wal teꞌ mach cꞌuluj xin machiswalil sat teꞌ chakꞌa. \v 18 Teꞌ satnom teꞌ cꞌul, ¿tom machiswalil sat teꞌ chakꞌa? ¡Machoj! Yeb te teꞌ machiswalil, ¿tom cꞌul sat teꞌ chakꞌa? ¡Machoj! \v 19-20 Yuxin ebnaj chal isba ischejabo Comam Dios, yin̈ tzet chiswatxꞌe ebnaj haꞌ yin̈ chetxumiloj tzet nabil yu ebnaj. Hacaꞌ chu istzocꞌlaxcan̈ te teꞌ mach cꞌulo sat chakꞌa, chilahwi tuꞌ xin cat isn̈uslaxto teꞌ xol kꞌa kꞌaꞌ, hac tuꞌ chiutelax huntekꞌan ebnaj tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Mach sunilo mac chiapni yul satcan̈ \r (Lc 13:25-27) \p \v 21 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Mach sunilo mac chihalni: “Mamin, Mamin,” win̈an, chioc yul iskꞌab Comam Dios, wal xin han̈e mac chiyijen tzet chal Inmaman ay yul satcan̈. \v 22 Hayet chiapni islahobal tzꞌayic hantan̈e mac chihalni hacaꞌ tiꞌ: “Mamin, Mamin, han̈on̈tiꞌan̈ con̈ecꞌan̈ jalaꞌan̈ hatzotiꞌ tet anma. Jinipaxilojan̈ ischejab naj matzwalil yin̈ anma yin̈ habi, yeb xin txꞌiꞌal cꞌaybalcꞌule coyehan̈ tet anma,” ẍi anma yin̈ huneꞌ tzꞌayic tuꞌ. \v 23 Yajaꞌ chintakꞌwihan tet hacaꞌ tiꞌ: “Mach quexwohtajojan, hitzan̈welo yin̈ insatan. Hex tiꞌ istxꞌojaln̈eticꞌa hewatxꞌe,” quinchin̈eticꞌahan, ẍi Comam. \s1 Yechel xeꞌ cabeb teꞌ n̈a \r (Mr 1:22; Lc 6:47-49) \p \v 24 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Mac chiaben Intzotiꞌan cat isyijeni, lahan yeb huneꞌ naj caw ay yitzꞌatil iswiꞌ, yuto hayet yanican̈ naj yatut, yiban̈ chꞌen chꞌen yayto naj isxeꞌal teꞌ. \v 25 Lahwi tuꞌ xin istit huneꞌ niman jakꞌekꞌ n̈ab, isnohcan̈ ha haꞌ, ismakꞌnico isba haꞌ yin̈ teꞌ n̈a tuꞌ, yajaꞌ xin mach aycꞌay teꞌ, yuto caw cꞌul yehayto xeꞌ teꞌ yiban̈ chꞌen chꞌen. \v 26 Yajaꞌ wal mac chiaben Intzotiꞌan, machi xin chisyije tzet chala, lahan yeb huneꞌ naj mach isnabal, yiban̈ arena yayo xeꞌ yatut. \v 27 Lahwi tuꞌ, yakꞌni huneꞌ niman jakꞌekꞌ n̈ab, ischꞌibcan̈ ha haꞌ, ismakꞌnico isba haꞌ yin̈ teꞌ yaycꞌay teꞌ, yuchcꞌacanto teꞌ, ẍi Comam. \p \v 28 Hayet lahwi istzotel Comam Jesús tuꞌ xin, caw sunil anma cꞌaycanocan̈ iscꞌul yaben iscuywa Comam, \v 29 yu caw ay yip Comam iscuywahi, mach hacaꞌo chu iscuywa ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés. \c 8 \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj ayco lepra yin̈ \r (Mr 1:40-45; Lc 5:12-16) \p \v 1 Yet ispaxayti Comam Jesús iswiꞌ huneꞌ won̈an tuꞌ, caw hantan̈e anma oc tzujno yinta Comam. \v 2 Yelilo huneꞌ naj yul beh, ayco huneꞌ yabil chiyij lepra yin̈. Ishitzico naj iscꞌatan̈ Comam, yay jahno naj sata Comam, yalni naj: \p —Mamin, ta chawoche chu hawinilo huneꞌ yabil tiꞌ win̈an, ẍi naj tet Comam. \v 3 Yanayo Comam iskꞌab yiban̈ naj, yalni Comam: \p —Hoꞌ, chiwochehan ta chiel huneꞌ yabil tiꞌ tawin̈, ẍi Comam. Yin̈n̈ena xin yel huneꞌ yabil tuꞌ yin̈ naj. \v 4 Lahwi tuꞌ, yalni Comam tet naj: \p —Machi mac tet chawalicꞌo huneꞌ tiꞌ, wal xin as ye haba tet naj sacerdote, cat hawakꞌni haxahanbal hacaꞌ yalni isley naj Moisés, yun̈e yohtan̈encanilo anma tato xaelcano huneꞌ yabil tiꞌ tawin̈, ẍi Comam tet naj. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús ischejab huneꞌ naj capitán romano \r (Lc 7:1-10) \p \v 5 Hayet yoc apno Comam Jesús yul con̈ob Capernaum, yapni huneꞌ naj capitán romano iscꞌatan̈ Comam, iskꞌanni naj ta chakꞌ cawxo Comam huneꞌ ischejab naj. \v 6 Yalni naj tet Comam: \p —Mamin, ay huneꞌ inchejaban caw yaꞌay, mach chibili isnimanil, caw xin chꞌecꞌyaꞌ yanma naj yu huneꞌ yabil tuꞌ, ẍi naj tet Comam. \p \v 7 Yalni Comam tet naj: \p —Cꞌulticꞌa, chintohan wakꞌaꞌ cawxojan naj, ẍi Comam. \p \v 8 Istakꞌwi naj capitán tuꞌ tet Comam: \p —Mamin, caw mach chu hawapni yul watutan chiwabehan yuto caw matzet welapnojan. Wal xin ton̈e chachtzotelnato yin̈ hacn̈e tiꞌ cat iscawxican̈ inchejabtuꞌan. \v 9 Wohtajan huneꞌ tiꞌ, yuto hanintiꞌan ayinictojan yalan̈ ischejbanil ebnaj wahawan, aypaxo xin ebnaj soldado ayico yalan̈ wipan. Ta chiwalan tet hunu naj: “Asiꞌ bey tuꞌ,” ta quinchiyan, cat isto naj. Taca chiwalan tet hunuxa naj: “Cata,” ta quinchiyan, cat istit naj. Yebpaxo xin ta chiwalan tet hunuxa naj inchejaban: “Watxꞌe huneꞌ tilah,” ta quinchiyan, cat yoc naj iswatxꞌenoj, ẍi naj. \p \v 10 Hayet yaben Comam yalni naj hacaꞌ tuꞌ, caw cꞌayilo iscꞌul Comam, yalni Comam tet anma tzujanico yinta tuꞌ: \p —Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, maẍto hunu mac chiwilan yanico yanma yin̈ Comam Dios yul con̈ob Israel hacaꞌ huneꞌ naj tiꞌ. \v 11 Wal xin chiwalan teyet, chitit anma bay chiahilo tzꞌayic, yeb bay chito tzꞌayic cat iscutxbanico isba yeb naj Abraham, naj Isaac yeb naj Jacob sat ismeẍa Comam Dios bey satcan̈. \v 12 Haꞌ anma Israel yetticꞌa ay yoc sat huneꞌ meẍa tuꞌ, yaj ay ebnaj chicancano yintajilo xol kꞌejholo. Haꞌ bey tuꞌ xin chꞌoc okꞌoj cat isn̈etxꞌla yeh yu isyaꞌtajil, ẍi Comam tet anma. \p \v 13 Lahwi tuꞌ xin, yalni Comam tet naj capitán: \p —Paxan̈to hawatut, yubojab hacaꞌ chawoche yuto maxawayto yul hawanma win̈an, ẍi Comam tet naj. Yin̈ticꞌa huneꞌ orahil tuꞌ xin cawxican̈ ischejab naj capitán. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús ismiꞌ yixal naj Pedro \r (Mr 1:29-31; Lc 4:38-39) \p \v 14 Lahwi tuꞌ xin, isto Comam Jesús yatut naj Pedro. Yet yapni Comam yilni tato hilanto ismiꞌ yixal naj Pedro tuꞌ sat txꞌat yu huneꞌ niman kꞌaꞌ. \v 15 Yoc tzabno Comam yin̈ iskꞌab ixnam, yelna huneꞌ kꞌaꞌ tuꞌ yin̈ ixnam, iscawxican̈ ixnam. Lahwi tuꞌ yahwano ixnam, yoc ixnam iswatxꞌeno tzet chislo Comam. \s1 Caw txꞌiꞌal anma cawxican̈ yu Comam Jesús \r (Mr 1:32-34; Lc 4:40-41) \p \v 16 Hayet lan̈anxa yay numnahi caw hantan̈e anma ayco ischejab naj matzwalil yin̈ ilaxto iscꞌatan̈ Comam. Caw xin huneꞌn̈echꞌan tzotiꞌ chal Comam cat yel ischejab naj matzwalil yin̈ anma. Yakꞌnipaxo cawxo Comam anma yaꞌay. \v 17 Yin̈ huntekꞌan iswatxꞌe Comam tuꞌ yijcano isba tzet halbilcano yu naj Isaías, huneꞌ ischejab Comam yet payat, yet yalni naj hacaꞌ tiꞌ: “Yiban̈ naj chitocano yabil ayco jin̈, cat xin yabenpaxo isyaꞌil coseleloj,”\x * \xo 8:17 \xt Is 53:4\x* ẍi naj Isaías tuꞌ. \s1 Huntekꞌan mac yoche oco tzujno yinta Comam Jesús \r (Lc 9:57-62) \p \v 18 Hayet yilni Comam Jesús tato caw hantan̈e anma hoyanico yin̈, yalni Comam tet ebnaj iscuywom tato chiecꞌto ebnaj yeb Comam iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago. \v 19 Yajaꞌ yet yalan̈to maẍto chito Comam yeb ebnaj, ishitzico huneꞌ naj chicuywa yin̈ isley naj Moisés iscꞌatan̈ Comam, yalni naj: \p —Mam cuywawom, chinoc tzujnojan tawintaj bajxan̈etuꞌwal chachtohi, ẍi naj. \p \v 20 Yalni Comam tet naj: \p —Noꞌ wech ay isn̈achꞌen noꞌ bay chiwayi, yebpaxo noꞌ chꞌic ay yatut noꞌ. Yajaꞌ Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios,\f + \fr 8:20 \fk Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios\ft , haꞌ chalilo \fk El Hijo de Hombre \ft yin̈ castilla. Haꞌ chalpaxilo ta akꞌbil ismunil Comam Jesús yu Comam Dios yet yulicꞌo Comam yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ xol anma. Yuteco isba Comam anmahil yun̈e yoc Iscolomalo anma. Dn 7:13-14; Ap. 1:13; 1Ts 4:17.\f* machi watutan bay chinxewninojan, ẍi Comam. \p \v 21 Yalnipaxo huneꞌxa naj iscuywom Comam: \p —Mamin, chinoc tzujnojan tawintaj, yaj estam chawakꞌ inhamanilan chito inmujcano inmaman babel, ẍi naj. \p \v 22 Yalni Comam tet naj: \p —Wal xin ocan̈ tzujno wintajan yuto haꞌ mac camom yul sat Comam Dios, haꞌ chimujni yet camomal, ẍi Comam tet naj. \s1 Yet islin̈ban Comam Jesús huneꞌ jakꞌekꞌ yiban̈ haꞌ mar \r (Mr 4:35-41; Lc 8:22-25) \p \v 23 Lahwi tuꞌ xin, yocto Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yul huneꞌ teꞌ barco. \v 24 Hayet lan̈an yecꞌto Comam yeb ebnaj yiban̈ ha haꞌ tuꞌ xin, yichico yecꞌ huneꞌ niman jakꞌekꞌ caw how. Toxan̈e chitiẍla yah ha haꞌ tuꞌ yin̈ teꞌ barco, wal Comam Jesús xin wayo chu yul teꞌ. \v 25 Hayet yilni ebnaj iscuywom Comam huneꞌ tuꞌ, yoc ebnaj yinolo iswayan̈ Comam, yalni ebnaj: \p —¡Mamin colon̈an̈, yuto lan̈an coto yich haꞌ! ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 26 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —¿Tzet yin̈ xin caw chexxiwi? ¡Caw mach cheyaco heyanma yin̈ Comam Dios! ẍi Comam tet ebnaj. Lahwi tuꞌ xin yahwano Comam, iscachni Comam jakꞌekꞌ yeb ha haꞌ. Hac tuꞌ yu islin̈ban isbili ha haꞌ tuꞌ yeb jakꞌekꞌ, ispaxtzꞌin̈nahi. \v 27 Wal ebnaj iscuywom Comam tuꞌ, caw cꞌaycanilo iscꞌul ebnaj, yalni ebnaj tet hunun: \p —¿Mac anmahil huneꞌ yaꞌ tiꞌ yuxin chisyije jakꞌekꞌ yeb ha haꞌ tzet chal yaꞌ? ẍi ebnaj yin̈ Comam. \s1 Cawan̈ ebnaj ayco ischejab naj matzwalil yin̈ bey Gadara \r (Mr 5:1-20; Lc 8:26-39) \p \v 28 Hayet yapni Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago bey huneꞌ txꞌotxꞌ chiyij Gadara, yapni cawan̈ ebnaj ayco ischejab naj matzwalil yin̈ iscꞌatan̈ Comam; ispeto ebnaj yul camposanto. Ebnaj cawan̈ tuꞌ caw chixiw anma tet ebnaj yuto caw aycano yip ebnaj. Caw xin machi hunu mac chiecꞌ bay ay ebnaj tuꞌ. \p \v 29 Yah yaw ebnaj tet Comam yin̈ caw ip: \p —¿Tzet hawoc jin̈an̈ hach Jesús Iscꞌahol Dios? ¿Tom chachhul hawakꞌaꞌ ecꞌoyaꞌ janmahan̈ yalan̈to maẍto chiapni istiempohal? ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 30 Iscawilal tuꞌ, ay huntekꞌan noꞌ txitam lan̈an istan̈elaxi, \v 31 yuxin iskꞌan ebnaj ischejab naj matzwalil tuꞌ tet Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Tato chon̈hawilojan̈ yin̈ ebnaj tiꞌ, chicokꞌanan̈ tawet, chejon̈tojan̈ yin̈ noꞌ txitam tuꞌ lah, ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 32 Istakꞌwi Comam: \p —Cꞌulticꞌa, asiꞌwej, ẍi Comam. \p Hac tuꞌ xin yu yel ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈ ebnaj cawan̈ tuꞌ, istocano ebnaj yin̈ noꞌ txitam. Lahwi tuꞌ xin yelcan̈ noꞌ txitam tuꞌ, iskꞌojnito isba noꞌ sat pahaw, yay apno noꞌ xol ha haꞌ, ishikꞌnito noꞌ haꞌ. \p \v 33 Wal ebnaj tan̈em txitam xin elcan̈ ebnaj. Hayet yapni ebnaj yul con̈ob yalni ebnaj tet anma yin̈ tzet yu ebnaj cawan̈ bay ayticꞌaco ebnaj ischejab naj matzwalil. \v 34 Yuxin sunil anma yul con̈ob tuꞌ to ilno Comam. Hayet yapni anma iscꞌatan̈ Comam tuꞌ xin, yoc anma iskꞌanno tet Comam tato chiel Comam yul ismajul istxꞌotxꞌ ebnaj tuꞌ. \c 9 \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj mach chibili isnimanil \r (Mr 2:1-12; Lc 5:17-26) \p \v 1 Lahwi tuꞌ xin yocto Comam Jesús yul teꞌ barco, ismeltzoti Comam iskꞌaxepxacꞌti haꞌ lago tuꞌ, yapni Comam yul iscon̈ob. \v 2 Yilaxto huneꞌ naj mach chibili isnimanil iscꞌatan̈ Comam sat batxteꞌ. Hayet yilni Comam xin tato caw ayco yanma ebnaj initi naj tuꞌ yin̈ Comam, yalni Comam tet naj yaꞌay tuꞌ: \p —Hach wet anmahil aco yip hawanma, tinan̈ chiakꞌlaxcano nimancꞌulal yin̈ hamul, ẍi Comam tet naj. \p \v 3 Ay xin huntekꞌan ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, istxum hacaꞌ tiꞌ: “Huneꞌ naj tiꞌ caw txꞌoj istzotel naj yin̈ Comam Dios, yuto chaco isba naj Diosal,” ẍi ebnaj yul yet ischuquil. \v 4 Wal Comam xin, yohta tzet chiecꞌ yin̈ isnabal ebnaj, yuxin yal Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin caw txꞌoj chiecꞌ yin̈ henabal? \v 5 ¿Baytet subuta walnihan heyalni, tom “chꞌakꞌlax nimancꞌulal yin̈ hamul,” mato “ahan̈wanoj cat hapaxtoj?” \v 6 Tinan̈ xin chinyehan heyilaꞌ tato Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ay wipan wakꞌnihan nimancꞌulal yin̈ ismul anma yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, ẍi Comam. Yalni Comam tet naj yaꞌay tuꞌ: \p —Ahan̈wanoj, ican̈ habatxteꞌ tiꞌ cat hapaxto hawatut, ẍi Comam tet naj. \p \v 7 Yin̈n̈ena tuꞌ xin yahwano naj, ispaxto naj yatut. \v 8 Hayet yilni anma huneꞌ tuꞌ caw xiwcanocan̈, yoc anma yakꞌno tzalaho iscꞌul yin̈ Comam Dios, yuto caw txꞌiꞌal yip Comam isye tet anma. \s1 Yet yawten Comam Jesús naj Mateo iscuywomoj \r (Mr 2:13-17; Lc 5:27-32) \p \v 9 Lahwi tuꞌ isto Comam Jesús. Hayet yecꞌto Comam xin, yilni Comam huneꞌ naj ikꞌomilo tohlabal, Mateo isbi. Tzꞌon̈anayo naj bay chiel chꞌen tohlabal chialaxto bey Roma. Yalni Comam Jesús tet naj: \p —Ocan̈ tzujno wintajan incuywomojan, ẍi Comam. \p Hayet yaben naj huneꞌ tuꞌ, yahwano naj, yoc tzujno naj yinta Comam. \p \v 10 Lahwi tuꞌ yawtelax Comam waꞌo yu naj yul yatut, yoc Comam sat meẍa yeb ebnaj iscuywom, yebpaxo xin huntekꞌanxa ebnaj ikꞌomilo tohlabal, yeb huntekꞌan anma txꞌoj isbeybal. \v 11 Hayet yilni ebnaj fariseo huneꞌ tuꞌ, yalni ebnaj tet ebnaj iscuywom Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin chiwaꞌ naj hecuywawom tiꞌ xol ebnaj ikꞌomilo tohlabal, yeb xol ebnaj txꞌoj isbeybal? ẍi ebnaj. \p \v 12 Hayet yaben Comam huneꞌ tuꞌ xin, yalni Comam tet ebnaj: \p —Haꞌ anma mach yaꞌo ay, matzet chiocnico naj an̈lom yu, to haꞌ anma yaꞌay haꞌ chiocnico naj an̈lom yu. \v 13 Yuxin chiwalan teyet, saywe yul Yum Comam Dios cat hetxumni yin̈ bay chal hacaꞌ tiꞌ: “Haꞌ huneꞌ chiwochehan ta chitzꞌay hecꞌul yin̈ heyet anmahil, maẍn̈etaj heyakꞌni hexahanbal wetan,”\x * \xo 9:13 \xt Os 6:6; Mt 12:7\x* ẍiayoj. Mach hulnajojinan wawteꞌan anma chalni ta cꞌul yecoj, ¡machoj! Walxinto yu anma chistxumu ta mulum, yuxin hulnajinan, yun̈e isbejnicano yanico ismul,\x * \xo 9:13 \xt Os 6:6\x* ẍi Comam. \s1 Mach chischah isba payat beybale yeb acꞌ beybale \r (Mr 2:18-22; Lc 5:33-39) \p \v 14 Yet hunel apni ebnaj ischejab naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma iscꞌatan̈ Comam Jesús, iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —Han̈on̈tiꞌan̈ yeb ebnaj fariseo caw chicoyijehan̈ huneꞌ yet mach chon̈waꞌ cotxahli. Walpaxo ebnaj hacuywom xin, ¿tzet yin̈ xin mach chisyije ebnaj huneꞌ tuꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 15 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Kꞌinalo tato ay hunu mohyilal tinan̈, aypaxo xin anma awtebil yin̈ mohyilal tuꞌ. ¿Tom xin chioc anma tuꞌ yijle wahil yet aycꞌo naj mohyom tuꞌ? ¡Machoj! Wal xin hato yet chiapni istiempohal yilaxilo naj mohyom tuꞌ xol anma, catto yoc anma yin̈ yijlen wahil, ẍi Comam. \p \v 16 Yalnipaxo Comam: \p —Mach chu yalaxico hunu kꞌap kꞌap acꞌto isbujilo huno xilkꞌape xilxa, yuto hayet chitxꞌahlax kꞌap, chimoqꞌui kꞌap acꞌ ayco isbujilo kꞌap xilxa tuꞌ, cat xin istzilmocanto huneꞌ xilkꞌape tuꞌ. \v 17 Hacpax tuꞌ xin, mach chu yalaxayto acꞌ vino yul noꞌ tzꞌum xilxa yuto chilin̈mo noꞌ cat ismalto vino tuꞌ, cat yetaxpaxcanto noꞌ tzꞌum tuꞌ. Wal xin yul noꞌ tzꞌum acꞌto chialaxayto acꞌ vino, hac tuꞌ xin mach chietaxto teꞌ vino yeb noꞌ tzꞌum, ẍi Comam Jesús tet ebnaj iscuywom naj Juan. \s1 Hulcan̈ iscꞌul iscutzꞌin naj Jairo yeb xin an̈cha huneꞌ ix pitni xil iskꞌap Comam Jesús \r (Mr 5:21-43; Lc 8:40-56) \p \v 18 Hayet lan̈an yalni Comam Jesús huntekꞌan cuybanile tuꞌ, yapni huneꞌ naj yahawil yin̈ ebnaj Israel iscꞌatan̈ Comam, yalni naj tet Comam: \p —Mamin, ay huneꞌ nichꞌan incutzꞌinan lan̈anto iscamayoj, yaj ta chachto wintajan cat hawanayo hakꞌab yiban̈ ix, chihulcan̈ iscꞌul ix, ẍi naj tet Comam. \p \v 19 Lahwi tuꞌ yah lin̈no Comam, isto yinta naj yeb ebnaj iscuywom. \v 20 Xol anma tzujan yinta Comam tuꞌ xin, ay huneꞌ ix yaꞌay, cablahon̈ebxa habil mach chilin̈i yay istxꞌahwobal ix. Yuxin hitzico ix iscꞌatan̈ Comam, ispitni ix istiꞌ xil iskꞌap Comam, \v 21 yuto istxum ix hacaꞌ tiꞌ: “Walca han̈e istiꞌ xil iskꞌap Comam chinpitan cat incawxocan̈an,” ẍi ix. \v 22 Wal Comam xin, ismeltzo isba Comam, yoc tꞌan̈no Comam yin̈ ix, yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Aco yip hawanma miyay. Macachcawxican̈ tinan̈ yuto maxawaco hawanma win̈an, ẍi Comam tet ix. \p Yin̈n̈ena tuꞌ xin iscawxican̈ ix. \p \v 23 Hayet yapni Comam Jesús bey yatut naj yahawil ebnaj Israel tuꞌ xin, yilni Comam tato ayxacꞌo ebnaj chianico teꞌ suꞌ yin̈ ismujubal ix nichꞌan iscutzꞌin naj Jairo tuꞌ, yebpaxo xin wejanxan̈e anma yokꞌi. \v 24 Hayet yilni Comam huneꞌ tuꞌ, yalni Comam tet anma: \p —Elan̈wetoj, ix nichꞌan tiꞌ mach camnajo ix, ton̈e chiway ix, ẍi Comam. Wal anma tuꞌ xin oc tzebo yin̈ tzet yal Comam. \v 25 Lahwi ischejni Comam eloti sunil anma yul n̈a, yocto Comam iscꞌatan̈ ix nichꞌan tuꞌ. Yoc tzabno Comam yin̈ iskꞌab ix, yahwano ix. \v 26 Sunil anma ay yul ismajul huneꞌ con̈ob tuꞌ, abenilo tzet yuhi. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús cawan̈ ebnaj mach chu yilni \p \v 27 Yet yel Comam bey tuꞌ, ay cawan̈ ebnaj mach chu yilni oc tzujno yinta Comam. Chi-xin-awito ebnaj tet Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Mamin, iscꞌahol jichmam David, tzꞌayojab hacꞌul jin̈an̈, ẍi ebnaj. \p \v 28 Hayet yapni Comam yul n̈a, yocpaxto ebnaj yul n̈a yinta Comam, yalni Comam tet ebnaj: \p —¿Chimheyayto yul heyanma tato chu wakꞌni hajlojan hesat? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj tet Comam: \p —Hoꞌ Mamin, chijaytojan̈ yul janmahan̈, ẍi ebnaj. \p \v 29 Yanico Comam iskꞌab yin̈ isbakꞌsat ebnaj, yalni Comam tet ebnaj: \p —Yubojab hacaꞌ cheyoche yuto maxeyaco heyanma win̈an, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 30 Hac tuꞌ xin yu ishajlo isbakꞌsat ebnaj, yalnicano Comam tet ebnaj: \p —Tinan̈ xin, machi mac tet cheyalicꞌo huneꞌ tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 31 Yajaꞌ haniqꞌuixto chito ebnaj, yichico ebnaj yalni tet anma yin̈ tzet yu ishajlo isbakꞌsat ebnaj. \s1 Tzotelcan̈ huneꞌ naj maẍticꞌa chu istzoteli \p \v 32 Hayet caw lan̈an ispaxto ebnaj hajlo isbakꞌsat yu Comam Jesús tuꞌ, yapni huntekꞌan ebnaj yakꞌnocano huneꞌ naj iscꞌatan̈ Comam. Huneꞌ naj tuꞌ mach chu istzotel naj yuto ayco ischejab naj matzwalil yin̈ naj. \v 33 Hayet ischejnilo Comam ischejab naj matzwalil yin̈ naj, yichico naj istzoteli. Wal anma ilni huneꞌ tuꞌ xin caw cꞌaycanocan̈ iscꞌul. Yalni anma hacaꞌ tiꞌ: \p —Maẍto hunelo chijil yuni yul con̈ob Israel hacaꞌ huneꞌ tiꞌ, ẍi anma. \p \v 34 Wal ebnaj fariseo xin yal ebnaj hacaꞌ tiꞌ: \p —Huneꞌ naj tiꞌ chílo naj ischejab naj matzwalil yin̈ anma yu yip naj matzwalil, ẍi ebnaj yin̈ Comam. \s1 Caw tzꞌay iscꞌul Comam Jesús yin̈ anma \p \v 35 Caw sunil yulajla con̈ob yeb yulajla aldea bay ecꞌ Comam Jesús, iscuyni Comam anma yulaj iscapilla ebnaj Israel yul hunu con̈ob tuꞌ. Yalnicꞌo Comam yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios, yakꞌni cawxo Comam anma tzijxan̈e yabilal ayco yin̈. \v 36 Hayet yilnico Comam yin̈ anma xin caw tzꞌaycan̈ iscꞌul yin̈ anma tuꞌ, yuto bejbilcanoj, mach chitxumcha yu tzet wal yuten isba. Hacaꞌ noꞌ meꞌ machi mac chitan̈eni, hac tuꞌ ye anma. \v 37 Yuxin yal Comam tet ebnaj iscuywom: \p —Huntekꞌan anma tiꞌ lahan hacaꞌ ixim trigo lan̈an iskꞌanbiloj. Caw hantan̈e munil, yajaꞌ haywan̈n̈e ebnaj munlawom. \v 38 Yuxin kꞌanwe tet Comam Dios yahaw munil, haxinwal chati Comam ismunlawom xol anma, ẍi Comam tet ebnaj. \c 10 \s1 Issayilo Comam Jesús cablahon̈wan̈ ebnaj chioc ischejaboj \r (Mr 3:13-19; Lc 6:12-16) \p \v 1 Lahwi tuꞌ, iscutxbanico Comam Jesús ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom, yakꞌni Comam yip ebnaj yinilo ischejab naj matzwalil yin̈ anma, yebpaxo xin yu yakꞌni cawxo ebnaj anma yaꞌay, yeb yu yinilo ebnaj tzettaj yaꞌ yu anma. \p \v 2 Hac tiꞌ xin isbi ebnaj cablahon̈wan̈ ischejab Comam\f + \fr 10:2 \fk Apostol \ft yin̈ castilla haꞌ ton ebnaj cablahon̈wan̈ issiqꞌuilo Comam Jesús xol ebnaj iscuywom, yu yoccano ebnaj \fk ischejaboj. \ft Chihallaxpaxo apostohal yin̈ naj Pablo.\f* hacaꞌ tiꞌ: Naj Simón chiyijpaxo Pedro, naj Andrés yuẍta naj Simón, naj Jacobo yeb naj Juan, ebnaj cawan̈ tiꞌ iscꞌahol icham Zebedeo ye ebnaj. \v 3 Naj Felipe, naj Bartolomé, naj Tomás, naj Mateo, naj chiticꞌa inilo chꞌen tohlabal chito bey Roma, naj Jacobo iscꞌahol icham Alfeo, naj Tadeo. \v 4 Yebpaxo xin naj Simón, ayticꞌaco yin̈ huneꞌ partido chiyij cananista, yeb naj Judas Iscariote, naj anico Comam yul iskꞌab camical. \s1 Yet ischejnito Comam Jesús ebnaj ischejab yalnocꞌo Istzotiꞌ Comam Dios \r (Mr 6:7-13; Lc 9:1-6) \p \v 5 Haꞌ ebnaj cablahon̈wan̈ tiꞌ ischejto Comam Jesús, yalni Comam ischejbanil ebnaj hacaꞌ tiꞌ: \p —Mach chexecꞌ yulaj iscon̈ob anma mach Israeloj, yebpaxo xin mach chexecꞌ yulajla con̈ob ay yul ismajul Samaria. \v 6 Cachann̈e xol jet con̈ob Israel chextohi, yuto lahan anma hacaꞌ noꞌ meꞌ chicꞌayicꞌoj. \v 7 Asiꞌwe xin, cat heyalni tet anma tato Comam Dios ay yul satcan̈ yocxa yahawo yin̈ anma. \v 8 Akꞌwe cawxo anma yaꞌay, ta ay mac chicami cheyakꞌ hulucan̈ iscꞌul, ta ay mac ayco lepra yin̈ cheyakꞌ cawxoj, cat heyinipaxilo ischejab naj matzwalil yin̈ anma. Huneꞌ heyip chiwakꞌtiꞌan matanil chechah, yuxin mach chekꞌan hetohol yet cheyakꞌni cawxo anma. \p \v 9 Yin̈ hebel tuꞌ xin matzet cheyitoj; mach cheyito hemelyu, nitam hunu centavo, \v 10 mach cheyipaxto hetzꞌispa, yeb hehelbal, mach cheyipaxto ishelbal hexan̈ab, yebpaxo xin mach cheyikꞌ hekꞌojoch. Chiwalan huntekꞌan tiꞌ teyet yuto naj munlawom chiakꞌlax tzet chislo naj yin̈ ismunil. \p \v 11 Hayet chexapni yul hunu con̈ob maca yul hunu aldea chesay mac cꞌulchꞌan iscꞌul, haꞌ tuꞌ xin chexcani masanto yet chexmeltzohi. \v 12 Yet chexapni bey teꞌ n̈a bay chexcancano tuꞌ, cheyal tet anma tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: “Ayojab akꞌancꞌulal texol,” quexchi. \v 13 Ta choche mac ay yul huneꞌ n̈a tuꞌ akꞌancꞌulal, chiakꞌlax akꞌancꞌulal tuꞌ tet, taca mach choche xin, mach chiakꞌlax tet. \v 14 Yajaꞌ tato mach chexchahlaxi, yeb xin mach chiabelax tzet cheyala, chexel yatut anma tuꞌ maca yul huneꞌ con̈ob tuꞌ, cat xin hetzicnilo pojoj yin̈ heyoj yun̈e heyeniloj tato matxa heyoc yin̈ anma tuꞌ. \v 15 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, yet chilni Comam yin̈ tzet chielico anma tuꞌ, caw ecꞌbalto isyaꞌtajil chischah sata anma ay bey con̈ob Sodoma yeb con̈ob Gomorra, ẍi Comam Jesús. \s1 Yilal yakꞌlax ecꞌoyaꞌ yanma macta ayxaco yul iskꞌab Comam Jesús \p \v 16 Yalnipaxo Comam Jesús tet ebnaj iscuywom tuꞌ: \p —Chexinchejtojan xol anma hacaꞌ noꞌ meꞌ chito xol noꞌ oj. Yuxin helan cheyute heba hacaꞌ noꞌ laba, yajaꞌ huncuentan̈e cheyute hecꞌul hacaꞌ noꞌ cuwis. \v 17 Caw cheyil heba, yuto chexilaxto sata ebnaj iswiꞌehal yin̈ lahtiꞌ yul con̈ob. Chexmakꞌlax yulajla capilla. \v 18 Chexalaxico sata ebnaj gobernador, maca sat ebnaj nimeta yahaw, yuto ayexico yul inkꞌaban. Hac tuꞌ chu quinheyakꞌnihan yohtan̈elo ebnaj, yeb tet anma mach Israeloj. \v 19 Hayet chexalaxico sata ebnaj yahaw tuꞌ, mach cheyaco yin̈ hecꞌul yin̈ tzet chu hetzoteli, yuto haꞌ Comam Dios chiakꞌni hehelanil hetzoteli. \v 20 Wal xin maẍtajex chextzoteli, to haꞌ Yespíritu Comam chitzotel teyin̈. \p \v 21 Yet chihul huneꞌ tiempohal tuꞌ ay ebnaj chianico yuẍta yul iskꞌab camical, aypaxo ebnaj mame chianico iscꞌahol yul iskꞌab camical, aypaxo xin ebnaj cꞌahole chianico howal yin̈ ismam cat ispotxꞌni camo ebnaj ismam. \v 22 Sunil anma chichiwa iscꞌul teyin̈ yuto ayexxaco yul inkꞌaban, yajaꞌ wal mac chitecha yu masanto yet islahobal, chicolchahi. \v 23 Hayet chextzumbelaxilo yul hunu con̈ob, chexel bey tuꞌ cat heto yul hunuxa con̈ob, yuto yin̈ caw yeli chiwalan teyet; maẍtoticꞌa chilahwi heyecꞌ yul sunil con̈ob Israel tiꞌ cat wul lemnahan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. \p \v 24 Machi hunu naj lan̈an iscuylaxi chipalcꞌonnacan̈ yiban̈ naj chicuyni tuꞌ, yeb xin machi hunu naj chejab chipalcꞌonnacan̈ yiban̈ ispatrón. \v 25 Yajaꞌ tato ay hunu naj chicuywi tuꞌ chiapni yitzꞌatil iswiꞌ hacaꞌ naj cuywawom tuꞌ, caw cꞌul huneꞌ tuꞌ, yeb xin tato ay hunu naj chejab chiapni islahann̈e isba yeb ispatrón, cꞌulpaxo huneꞌ tuꞌ. Ta chinhallaxan \it Beelzebú\it*,\f + \fr 10:25 \fk Beelzebú\ft , haꞌ hunxa isbi naj matzwalil yu ebnaj Israel. Huneꞌ bihe chaliloj \fk yahaw lekꞌtiꞌ. \ft Mt 9:34; 12:27; Mr 3:22; Lc 11:15.\f* naj yahawil yin̈ ebnaj ischejab naj matzwalil, hajexxampaxoj, ¿tzet mach hallaxo teyin̈? ẍi Comam Jesús. \s1 Han̈cꞌan̈ehojab tet Comam Dios chon̈xiwi \r (Lc 12:2-7) \p \v 26 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Mach chexxiw tet anma, yuto machi hunu tzet ye tuꞌ ewan mach chiel yen̈el, yeb xin machi hunu tzet chihallax yin̈ ewantajil mach chiabchaloj. \v 27 Sunil tzet chiwalan teyet yin̈ ewantajil tinan̈, pujbawecꞌo tet anma. Yeb huntekꞌan ton̈e chinsahan yul hetxiquin, halwecꞌo yin̈ caw ip yulaj calle. \v 28 Mach chexxiw tet ebnaj chipotxꞌni henimanil, yuto wal heyanma mach chikꞌoji ebnaj ispotxꞌni. Wal xin han̈e tet Comam Dios bay wal hexiwi, yuto chu yanito Comam henimanil yeb heyanma xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal. \p \v 29 Chisje hetxumni yin̈ noꞌ niẍte chꞌic tinan̈, cacꞌon̈ noꞌ chitxon̈lax yin̈ centavo. Yajaꞌ machi hunu noꞌ chicami tato maẍtaj Comam ay yul satcan̈ chihalni. \v 30-31 Hajxam hex tiꞌ to caw ecꞌbal heyelapno sata noꞌ niẍte chꞌic tuꞌ, caw bisbil xil hewiꞌ yin̈ hununtajil yu Comam. Yuxin chiwalan teyet, mach chexxiwi, ẍi Comam. \s1 Mac mach chitxꞌixwi yin̈ Comam Jesús sata anma \r (Lc 12:8-9) \p \v 32 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Haꞌ mac mach chitxꞌixwi yalni yin̈ sat anma tato wetxahan yehi, haquintuꞌan mach chintxꞌixwihan walnihan tet Inmaman ay yul satcan̈ tato wetan yehi. \v 33 Yajaꞌ wal mac chihalni yin̈ sat anma tato mach wetojan yehi, chiwalpaxojan yin̈ sat Inmaman ay yul satcan̈ tato mach wetojan yehi, ẍi Comam. \s1 Iscajlecan̈ isba anma yu Comam Jesús \r (Lc 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Tajca chetxumu tato hulnajinan yu wanicojan akꞌancꞌulal xol anma yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, machoj, walxinto yu yakꞌlencan̈ howal win̈an. \v 35 Quinhulan yu yakꞌnican̈ howal naj cꞌahole yeb ismam, ix unine chioc ix howal yin̈ ismiꞌ, ix alibe chioc ix howal yin̈ ixnam alibe, \v 36 yuxin xolticꞌa mac ayto yu isba chiah howal. \p \v 37 Mac ecꞌbal chaco yanma yin̈ ismam maca ismiꞌ insatajan, mach istzano yoc wetojan, yeb xin haꞌ mac ecꞌbal ayco yanma yin̈ iscꞌahol maca iscutzꞌin insatajan, mach istzano yoc yul inkꞌaban. \v 38 Haꞌ mac hinan yakꞌlen isyaꞌtajil win̈an, waxan̈ca chiakꞌlax camo yin̈ culus, haꞌ chu yoc wetojan. \v 39 Haꞌ mac ecꞌbal chisyaꞌiln̈e isba insatajan, chicꞌaytoj, mach chikꞌ iskꞌinal mach istan̈bal. Wal mac hinan iscam win̈an xin chischah iskꞌinal mach istan̈bal, ẍi Comam. \s1 Ebnaj chichahni ispaj selel tet Comam Dios \r (Mr 9:41) \p \v 40 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Haꞌ mac chexchahni, haninan chinischahan, haꞌ mac chinchahnihan chischah Mac an̈eintijan. \v 41 Haꞌ mac chichahni hunu ischejab Comam Dios, lahan ismatan chischah hacaꞌ ischejab Comam tuꞌ. Mac chichahni hunu mac iscꞌulaln̈eticꞌa chiswatxꞌe, lahan ispaj chischah yeb mac iscꞌulaln̈eticꞌa chiswatxꞌe tuꞌ. \v 42 Haxa mac chiakꞌni hunu vaso chewalaꞌ tet hunu incuywoman, waxan̈ca caw comon jilni, yin̈ caw yeli chiwalan teyet, huneꞌ mac tuꞌ chischah ispaj selel tet Comam Dios, ẍi Comam. \c 11 \s1 Yato naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma cawan̈ iscuywom yakꞌaꞌ iskꞌambebal tet Comam Jesús \r (Lc 7:18-35) \p \v 1 Lahwi yalnicano Comam Jesús ischejbanil ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom, isto Comam cuywal; yecꞌ Comam yalnocꞌo Istzotiꞌ Comam Dios yul hunun con̈ob ayco yin̈ ishoyanil bay ay Comam. \p \v 2 Yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ ayicto naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma yul preso. Yabe naj iskꞌumal yin̈ tzettaj chiswatxꞌe Comam Cristo. Ischejnito naj cawan̈ ebnaj iscuywom \v 3 iskꞌambeno tet Comam: \p —¿Ham hach tiꞌ Cristo echmabil yul juhan̈, mato chijechmahan̈ yul hunuxa naj? ẍi ebnaj. \p \v 4 Istakꞌwi Comam: \p —As halwe tet naj Juan tuꞌ yin̈ sunil tzet maxeyabe yeb yin̈ tzet maxeyila. \v 5 Halwe tet naj tato haꞌ mac maẍticꞌa chu yilni hajlocanocan̈ sat, haxa mac maẍticꞌa chu yeqꞌui, belwican̈. Haꞌ mac ayco lepra yin̈ xin an̈chacanoj, haꞌ mac maẍticꞌa chabe, hajlo istxiquin. Aypaxo camom hulcan̈ iscꞌul, cat xin yallaxpaxo Tzotiꞌ yet colbanile tet anma machi bay chicawxi iscꞌul. \v 6 ¡Sakꞌal yet mac mach chicabcon yanma win̈an! quexchi, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 7 Hayet lahwi ispaxto ebnaj xin, yichico Comam yalni tet anma yin̈ tzet yelapno ye naj Juan, yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Nawetij tzet quexbey heyilaꞌ bey txꞌotxꞌ desierto, ¿tom haꞌ huneꞌ teꞌ ah chꞌecꞌ kꞌelah yu jakꞌekꞌ? \v 8 ¿Mato hunu naj caw nanxa yoc xil iskꞌap ayco quexbey heyilaꞌ? ¡Machoj! Yuto ebnaj caw nanxa islow yehico xil iskꞌap yuln̈e yatut ebnaj rey ay ebnaj. \v 9 ¿Mac quexbey heyilaꞌ? Wal xin huneꞌ ischejab Comam Dios quexbey heyilaꞌ. Yin̈ caw yeli huneꞌ ischejab Comam Dios quexbey heyilaꞌ tuꞌ caw ecꞌbalto yelapno ye ismunil naj sata ebnaj ischejab Comam Dios ecꞌlena yet payat. \v 10 Yin̈ naj Juan tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios bay chal hacaꞌ tiꞌ: \q1 Haninan chinchejtojan inchejaban babel tasataj, yun̈e iswatxꞌen habeh yalan̈to maẍto chachapni,\x * \xo 11:10 \xt Ml 3:1\x* ẍiayoj. \p \v 11 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, xol sunil anma yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ machi hunu mac ecꞌbal yelapno yiban̈ naj Juan tuꞌ. Yajaꞌ wal mac chioc yul iskꞌab Comam Dios xin waxan̈ca caw comonn̈e yeqꞌui, ecꞌbal sakꞌal yet sata naj Juan. \p \v 12 Yet taxticꞌa yichiti naj Juan tuꞌ yanican̈ haꞌ iswiꞌ anma masanta tinan̈, yin̈ isyaꞌtajil choc anma yul iskꞌab Comam Dios, yajaꞌ han̈cꞌan̈e mac chihti yanma yin̈, haꞌ chitzujcha apno yu yoc yul iskꞌab Comam. \v 13 Sunil tzet yal ebnaj ischejab Comam Dios yet payat yeb sunil tzet yal isley naj Moisés yalan̈to maẍto chiichico ismunil naj Juan, ton̈e bina yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios. \v 14 Ta cheyoche cheyayto yul heyanma yin̈ tzet chiwaltiꞌan, txumchaojabilo heyu tato haꞌ naj Juan tuꞌ, haꞌ naj hacaꞌ naj Elías\x * \xo 11:14 \xt Lc 1:17\x* echmabil yul heyu.\x * \xo 11:14 \xt Ml 4:5; Mt 17:10-13; Mr 9:11-13\x* \v 15 Maquex cheyabe huneꞌ tiꞌ akꞌwe heyanma hetxumniloj. \p \v 16 Anma ay yul huneꞌ tiempohal tiꞌ, cꞌul inlahbanan yeb niẍte unin chiay tzꞌon̈no yul txon̈bal cat issajchi, cat yahwi tet niẍte yet uninal, chalni: \v 17 “Naban̈e jeta cobahan̈ jokꞌtzenan̈ teꞌ suꞌ, yuto mach quexcan̈alwi. Naban̈e jacojan̈ bit caw biscꞌulal yoqui, yuto mach quexokꞌpaxoj,” ẍi niẍte unin tuꞌ. \v 18 Chiwalan huneꞌ tiꞌ, yuto yet yul naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma mach waꞌ naj yeb anma, yuxin hallaxi tato ayco ischejab naj matzwalil yin̈ naj. \v 19 Haxa Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, chinwaꞌan yeb anma yuxin chihallax win̈an hacaꞌ tiꞌ: “Wal naj Jesús tiꞌ waꞌon̈eticꞌa chu naj yeb ucꞌu vinon̈eticꞌa chu naj, yamigo isba naj yeb ebnaj txꞌoj chiswatxꞌe yeb ebnaj ikꞌomilo tohlabal chꞌen chito bey Roma,” ẍi anma win̈an. Yajaꞌ wal anma ayco ishelanil Comam Dios yin̈ haban isyenilo isba yin̈ tzettaj iscꞌulal chi-la-iswatxꞌe, ẍi Comam. \s1 Huntekꞌan con̈ob mach yijemo yin̈ tzet chal Comam Jesús \r (Lc 10:13-15) \p \v 20 Yet hunel xin oc Comam Jesús yalaꞌ istxꞌojal huntekꞌan con̈ob bay caw txꞌiꞌal cꞌaybalcꞌule xaisye Comam, yuto anma ay yul huntekꞌan con̈ob tuꞌ maẍticꞌa chisna isba isbejnicano iswatxꞌen istxꞌojal, yuxin yal Comam hacaꞌ tiꞌ: \p \v 21 —Hex ay yul con̈ob Corazín cꞌanchꞌanex, yeb hex ay yul con̈ob Betsaida, cꞌanchꞌanexpaxoj, yuto ta yul con̈ob Tiro yeb con̈ob Sidón yelax huntekꞌan cꞌaybalcꞌule chiyelax texol tiꞌ, payxam isbejcano anma iswatxꞌen istxꞌojal, yamahto anma tan̈ yin̈ iswiꞌ, yeb yamico anma xil iskꞌap chiyenilo biscꞌulal. \v 22 Yajaꞌ chiwalan teyet, yet chiapni istzꞌayical bay chil Comam Dios yin̈ tzet chielico anma, caw ecꞌbalto isyaꞌtajil chischah huntekꞌan anma tiꞌ sata anma ay yul con̈ob Tiro yeb anma ay yul con̈ob Sidón. \v 23 Haxa hex ay yul con̈ob Capernaum, ham heyalni ta chexilaxcan̈ satcan̈, machoj; wal xin chexkꞌojlaxayto xol camom. Yuto ta yul con̈ob Sodoma yelax huntekꞌan cꞌaybalcꞌule chiyelax texol tiꞌ, isbejmicano anma yanico ismul, aytomicꞌo huneꞌ con̈ob tuꞌ tinan̈. \v 24 Yuxin chiwalan teyet yet chilni Comam Dios yin̈ tzet chielico anma, caw ecꞌbalto isyaꞌtajil chechah sata anma ah Sodoma tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Haꞌ Comam Jesús chon̈akꞌni xewoj \r (Lc 10:21-22) \p \v 25 Hayet huneꞌ tiempohal tuꞌ txahli Comam Jesús, yalni Comam: \p —Mamin, yahawil satcan̈ yeb txꞌo txꞌotxꞌ, chiwakꞌan yuchꞌandios tawet yuto haweba huntekꞌan tiꞌ tet ebnaj ay ishelanil yeb tet ebnaj ay iscuyu yul sat anma, hawakꞌni yohtan̈elo anma matzet yohtaj. \v 26 Mamin, hac tuꞌ chuhi yuto hac tuꞌ el yin̈ hacꞌul, ẍi Comam. \p \v 27 Lahwi tuꞌ yalni Comam tet anma: \p —Sunil tzet ye tuꞌ ayco yul inkꞌaban yu Inmaman. Machi hunu mac ohtan̈einan hanin Cꞌahole intiꞌan, cachann̈e Inmaman ohtan̈einan. Machi hunu mac ohtan̈e Inmaman, cachann̈e haninan quiniscꞌaholtiꞌan wohtajan, cat wakꞌnihan Inmamtuꞌan yohtan̈elo tet mac bay chiwochehan. \v 28 Maquex sicꞌomexxa yu hemunil yeb hex xatibayo heyu yalan̈ yalil heyijatz, titan̈we incꞌatan̈an, yuto haninan chexwakꞌ xewojan. \v 29 Ijwe huneꞌ ijatz chiwakꞌan heyijaꞌ. Cuywan̈we wintajan haxinwal chixew heyanma, yuto hanintiꞌan cꞌulchꞌan incꞌulal yeb xin ay isnimanil incꞌulan. \v 30 Huneꞌ ijatz chiwakꞌan heyijaꞌ tiꞌ mach aloj, mach yaꞌtajo heyijenpaxoj, ẍi Comam tet anma. \c 12 \s1 Yet yinilo iscuywom Comam Jesús iswiꞌ ixim trigo \r (Mr 2:23-28; Lc 6:1-5) \p \v 1 Yin̈ huneꞌ tzꞌayical xewilal ecꞌto Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yul huneꞌ nichꞌan beh xol ixim trigo. Caw xin xan̈ohcha ebnaj yuxin oc ebnaj yikꞌalo iswiꞌ ixim trigo, ischilnilo ebnaj ixim iscꞌuxuꞌ. \v 2 Hayet yilni ebnaj fariseo huneꞌ tuꞌ, yalni ebnaj tet Comam: \p —Ilcꞌanab tzet chu ebnaj hacuywom tilah, lan̈an yinilo ebnaj iswiꞌ ixim trigo iscꞌuxuꞌ. Yajaꞌ xin caw txahul comunla yin̈ istzꞌayical xewilal, ẍi ebnaj. \p \v 3 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —¿Tom maẍto cheyil yul Yum Comam Dios yin̈ tzet yakꞌle naj rey David yet caw chin̈ohcha naj yeb ebnaj tzujan yintaj? \v 4 Naj David tuꞌ octo naj yul yatut Comam Dios iswahnito naj ixim pan haltebilxa tet Comam Dios, iswahnipaxo ebnaj tzujan yinta naj tuꞌ ixim. Wal xin han̈cꞌan̈e ebnaj sacerdote chu iswahni ixim. \v 5 ¿Tom maẍto cheyilpaxo yin̈ isley naj Moisés yin̈ tzet yu ebnaj sacerdote ay yul yatut Comam Dios? Ebnaj sacerdote tuꞌ mach chixew ebnaj yin̈ tzꞌayic xewilal, yajaꞌ mach chaco ebnaj ismul yul sat Comam Dios yin̈ huneꞌ tuꞌ. \v 6 Yajaꞌ yin̈ caw yeli chiwalan teyet: Hanintiꞌan ecꞌbal welapnojan sata yatut Comam Dios. \v 7 Tzettam sakꞌal tato chitxumchalo heyu bay chal yul Yum Comam Dios hacaꞌ tiꞌ: “Haꞌ huneꞌ chiwochehan tato chitzꞌay hecꞌul yin̈ heyet anmahil, maẍn̈etaj hen̈usni no nokꞌ yin̈ xahanbalil wetan,”\x * \xo 12:7 \xt Os 6:6\x* ẍiayoj. Ta chetxum huneꞌ tiꞌ mach chimcheyala tato ay ismul ebnaj, wal xin mach ismul ebnaj yin̈ huneꞌ tiꞌ. \v 8 Wal Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios chu walnihan yin̈ tzet cheyu yin̈ istzꞌayical xewilal,\x * \xo 12:8 \xt Dt 23:25; 1Sa 21:1-6\x* ẍi Comam tet ebnaj fariseo tuꞌ. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj camnajilo huneꞌ iskꞌab \r (Mr 3:1-6; Lc 6:6-11) \p \v 9 Lahwi tuꞌ isto Comam Jesús, yocto Comam yul iscapilla ebnaj Israel, \v 10 haꞌ tuꞌ xin ayicto huneꞌ naj camnajilo huneꞌ iskꞌab. Yun̈e yoc ebnaj fariseo akꞌocꞌule yin̈ Comam, yuxin iskꞌambe ebnaj tet Comam: \p —¿Chimyu jakꞌni cawxo hunu anma yaꞌay yin̈ istzꞌayical xewilal? ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 11 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Kꞌinalo ta ay hunujex chitohcꞌay hunu hemeꞌ yul hunu cꞌuh yin̈ istzꞌayical xewilal, ¿mataxca mach chexto heyikꞌahti noꞌ? \v 12 Hajxam hunu anma, to ecꞌbalto yelapno sata noꞌ meꞌ tuꞌ, yuxin chisje cowatxꞌen hunu tzet ye tuꞌ cꞌul yin̈ istzꞌayical xewilal, ẍi Comam. \p \v 13 Lahwi tuꞌ yalni Comam tet naj camnajilo huneꞌ iskꞌab tuꞌ: \p —Toholban̈elto hakꞌab, ẍi Comam. Hayet istoholban̈enilto naj iskꞌab tuꞌ, iswatxꞌicanilo. \v 14 Hayet yilni ebnaj fariseo huneꞌ tuꞌ yelti ebnaj yul capilla, yoc ebnaj islahtiꞌn̈en isba yin̈ tzet chu yakꞌni camo ebnaj Comam Jesús. \s1 Huntekꞌan tzotiꞌ halbilcano yin̈ Comam Jesús \p \v 15 Hayet yabenilo Comam Jesús huneꞌ tuꞌ, isto Comam. Caw hantan̈e anma oc tzujno yinta Comam; yakꞌni cawxo Comam macta yaꞌay. \v 16 Yalni Comam tet anma ta mach chispujbacꞌo yin̈ tzet iswatxꞌe Comam. \v 17 Hac tuꞌ yu yijnicano isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yu naj Isaías, ischejab Comam Dios yet payat, bay chal hacaꞌ tiꞌ: \q1 \v 18 Haꞌ naj tiꞌ inchejaban sicꞌbilico wuhan, caw xahan ay wuhan, caw chintzalahan yin̈ naj. Chiwacojan Wespírituhan yin̈ naj cat ispujbanicꞌo naj tetej con̈ob mach Israelo yin̈ tzet chu isbeybaln̈en istoholal. \q1 \v 19 Machi mac yeb chiah howal yu naj, machi xin caw chiel yaw naj yin̈ caw ip, machipaxo chiel yaw naj yulaj calle. \q1 \v 20 Ay anma caw cꞌanchꞌan hacaꞌ teꞌ ah kꞌahnatoj, maca hacaꞌ teꞌ tah ton̈e chimutzꞌmun xaj kꞌaꞌ yin̈ hac tuꞌ yehi. Yajaꞌ haꞌ naj xin chicolwa yin̈; mach chislah naj yetantoj. Hac tuꞌ chute naj masanta chioc sunil yalan̈ istoholal yu naj. \q1 \v 21 Sunilej con̈ob chicawxi iscꞌul yin̈ naj,\x * \xo 12:21 \xt Is 42:1-4\x* ẍiayoj. \s1 Hallaxi tato naj matzwalil chiakꞌni yip Comam Jesús \r (Mr 3:20-30; Lc 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Yilaxto huneꞌ naj mach chu yilni yeb mach chu istzotel yu ischejab naj matzwalil tet Comam Jesús, yakꞌni cawxo Comam naj. Hac tuꞌ xin yu ishajlo isbakꞌsat naj, istzotelpaxocan̈ naj. \v 23 Sunil anma ilni huneꞌ tuꞌ caw cꞌayilo iscꞌul, yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Ham naj tiꞌ, titna yin̈ yuninal naj rey David echmabil yul ju? ẍi anma. \p \v 24 Yajaꞌ hayet yaben ebnaj fariseo yalni anma huneꞌ tuꞌ, yalni ebnaj: \p —Huneꞌ naj tiꞌ chilo naj ischejab naj matzwalil yin̈ anma, yaj yu ayco yip naj Beelzebú, naj yahawil ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈ naj, ẍi ebnaj. \p \v 25 Wal Comam yohtaxa tzet chiecꞌ yin̈ isnabal ebnaj, yuxin yal Comam: \p —Kꞌinalo ta chispoh isba anma yul hunu niman con̈ob, huneꞌ con̈ob tuꞌ yin̈ an̈emi chipax yip. Maca ta hunu con̈ob maca hunu n̈ahil anma chispoh isba cat yanico howal yin̈ hunun, caw yin̈ an̈emi chitan̈iloj. \v 26 Hac tuꞌ ye naj matzwalil, ta chaco naj howal yin̈ yet matzwalilal, yin̈ticꞌa naj chaco howal. ¿Tzet xin chu yikꞌni yip naj yin̈ hacaꞌ tuꞌ? \v 27 Hex tiꞌ cheyala tato yu naj yahawil ebnaj matzwalil yuxin chiwilojan ischejab naj matzwalil yin̈ anma. Ta hac tuꞌ, ¿mac xin chiakꞌni yip ebnaj tzujan yin̈ hecuybanil yet chinilo ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈ anma? Yuxin haꞌ ebnaj tuꞌ chiyenilo teyet tato mach cꞌulo tzet cheyal win̈an. \v 28 Yajaꞌ ta yu Yespíritu Comam Dios chiwilojan ischejab naj matzwalil yin̈ anma, haꞌ chalniloj tato ayxacꞌo yip Comam Dios texol. \p \v 29 Kꞌinalo hunu naj yahaw n̈a caw ay yip, machi hunu mac chu yocto yul yatut naj cat yelkꞌanilto tzet ay naj. Yajaꞌ ta chicꞌalbalax naj, wal tuꞌ chu yilaxilo tzet ay naj. \p \v 30 Haꞌ mac mach ayoco wetbihojan ayco ishowal win̈an. Haꞌ mac mach chicolwa yanico anma yul inkꞌaban, haꞌ istzumbenilo anma tuꞌ haꞌ chu. \p \v 31 Yuxin chiwalan teyet, tzijxan̈e istxꞌojal yeb ismul anma chacoj, ay nimancꞌulal yin̈ yu Comam Dios. Yajaꞌ tato ay hunu mac txꞌoj istzotel yin̈ Comam Espíritu Santo, huneꞌ mac tuꞌ matxa bakꞌinal ay nimancꞌulal yin̈. \v 32 Tato ay hunu mac txꞌoj istzotel win̈an, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ayto nimancꞌulal yin̈. Wal mac txꞌoj istzotel yin̈ Comam Espíritu Santo matxa nimancꞌulal yin̈, yin̈ huneꞌ cotiempohal tiꞌ yeb yin̈ huneꞌ chihul cosataj, ẍi Comam. \s1 Haꞌ tzet ay yul janma haꞌ chal cotiꞌ \r (Lc 6:43-45) \p \v 33 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Kꞌinalo hunu te teꞌ cꞌul, cꞌul sat teꞌ chakꞌa, wal teꞌ machiswalil, mach cꞌulo sat teꞌ chakꞌa. Yuxin yin̈ sat te teꞌ chicotxumu tzet teꞌal teꞌ. \v 34 Hex tiꞌ lahanex yeb noꞌ laba, caw txꞌojex. ¿Tzet chu heyalni tzotiꞌ cꞌul tato txꞌoj ayayto yul heyanma? Wal xin haꞌ tzet ayayto yul heyanma haꞌ chal hetiꞌ. \v 35 Haꞌ mac iscꞌulal ayayto yul yanma, cꞌul tzotiꞌ chala, haxaꞌ mac istxꞌojal ayayto yul yanma, haꞌ istxꞌojal chala. \v 36 Yajaꞌ chiwalan teyet, yet chilni Comam Dios yin̈ tzet chielico anma, sunil mac chiilchahoti yin̈ tzettaj tzotiꞌal chielti yul istiꞌ, waxan̈ca comon tzotiꞌ. \v 37 Hataticꞌa hacaꞌ hetzoteli hac tuꞌ chu yilni Comam Dios yin̈ tzet chexelicoj, ta ay hemul maca machi hemul yin̈ tzet cheyala, ẍi Comam. \s1 Anma txꞌoj chiskꞌan cꞌaybalcꞌule yilaꞌ \r (Mr 8:12; Lc 11:29-32) \p \v 38 Yet hunel tuꞌ, ay huntekꞌan ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés yeb ebnaj fariseo halni tet Comam: \p —Mam cuywawom chijochehan̈ chaye hunu cꞌaybalcꞌule jilaꞌan̈, ẍi ebnaj. \p \v 39 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Hex ayex yul huneꞌ tiempohal tiꞌ caw txꞌojexcanoj, caw man̈cꞌomex tet Comam Dios. Chekꞌan cꞌaybalcꞌule heyilaꞌ, huneꞌ chiyenilo ishelanil yip Comam Dios. Yajaꞌ huneꞌn̈e cꞌaybalcꞌule chiakꞌlax heyilaꞌ, haꞌ ton huneꞌ hacaꞌ tzet yakꞌle huneꞌ ischejab Comam Dios yet payat chiyij Jonás, haꞌ chiakꞌlax heyilaꞌ. \v 40 Naj Jonás tuꞌ oxeb tzꞌayic yeb oxeb akꞌbal ayayto naj yul iscꞌul huneꞌ noꞌ niman cay. Hacaꞌ yakꞌle naj tuꞌ, hac tuꞌ chiwakꞌlehan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. Oxeb tzꞌayic yeb oxeb akꞌbal chinmujihan yul txꞌotxꞌ. \v 41 Yet isbey naj Jonás tuꞌ yalno Istzotiꞌ Comam Dios tet anma ay yul con̈ob Nínive isbejnicano anma iswatxꞌen istxꞌojal.\x * \xo 12:41 \xt Jon 3:3-10\x* Wal tzet chiwaltiꞌan ecꞌbalto yelapno sata tzet yal naj Jonás tuꞌ, yajaꞌ mach chebejcano hetxꞌojal. Yuxin hayet islahobal tzꞌayic haꞌ huneꞌ con̈obal anma ah Nínive tuꞌ haꞌ chihalnilo hemul. \v 42 Hacpax tuꞌ yu ix reina ay yul ismajul txꞌotxꞌ Sabá, waxan̈ca caw nahat ay ix yajaꞌ masan hul ix yabe yitzꞌatil iswiꞌ naj rey Salomón. Yajaꞌ wal hanintiꞌan ecꞌbal welapnojan sata naj rey Salomón tuꞌ, yajaꞌ mach cheyaco yin̈ hecꞌul yin̈ tzet chiwalan. Yuxin yet islahobal tzꞌayic haꞌ caw ix reina tuꞌ chihalnilo hemul,\x * \xo 12:42 \xt 1Re 10:1-10\x* ẍi Comam. \s1 Ischejab naj matzwalil meltzo yul yehobal hunelxa \r (Lc 11:24-26) \p \v 43 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Kꞌinalo ta ay hunu ischejab naj matzwalil chiel yul yanma hunu anma. Lahwi yel naj tuꞌ cat isto naj bey txꞌotxꞌ desierto issayaꞌ bay chixewi, yajaꞌ mach chiilcha bay chixew naj tuꞌ yu. \v 44 Lahwi tuꞌ cat yecꞌ yin̈ isnabal naj hacaꞌ tiꞌ: “Etzan̈em cꞌul inmeltzohan bayticꞌa ayinan,” ẍi naj. Haxa yet chiapni naj xin cat yilni naj yanma huneꞌ naj tuꞌ hacaꞌ hunu n̈a machi yahaw, caw cꞌul yecan̈ kꞌalem yul. \v 45 Hayet chilni naj huneꞌ tuꞌ xin cat isto naj yinoti hujwan̈xa yetbi caw ecꞌbalto istxꞌojal sataj, cat yocto ebnaj ehoyo yul yanma huneꞌ naj tuꞌ. Huneꞌ naj bay chiocto ebnaj tuꞌ, caw ecꞌbalto txꞌoj chielico naj sata yet babelal. Hacaꞌ chakꞌle huneꞌ naj tuꞌ hac tuꞌ chakꞌle huntekꞌan anma caw txꞌoj tiꞌ tinan̈, ẍi Comam. \s1 Apni ismiꞌ yeb yuẍta Comam Jesús ilwal yin̈ \r (Mr 3:31-35; Lc 8:19-21) \p \v 46 Hayet lan̈an istzotel Comam tet anma tuꞌ xin yapni ismiꞌ Comam yeb ebnaj yuẍta Comam, iscancano istiꞌ ispultahil teꞌ n̈a bay ayicto Comam. Yajaꞌ xin yoche ismiꞌ Comam yeb ebnaj yuẍta tuꞌ tzotelo tet. \v 47 Yuxin yal huneꞌ naj tet Comam: \p —Mamin, aycꞌo hamiꞌ yeb ebnaj hawuẍta istin̈a, choche ebnaj tzotelo tawet yalni, ẍi naj. \p \v 48 Yajaꞌ takꞌwi Comam tet naj: \p —¿Mac xin inmiꞌan yeb wuẍtatuꞌan hawalni? ẍi Comam. \v 49 Lahwi tuꞌ isyenito Comam tet ebnaj iscuywom, yalni Comam: \p —Haꞌ huntekꞌan anma tiꞌ haꞌ hacaꞌ inmiꞌan yeb hacaꞌ wuẍtajan. \v 50 Yuto haꞌ mac chiyijen tzet chal Inmaman ay yul satcan̈, haꞌ ton wuẍtajan, wanaban yeb inmiꞌan, ẍi Comam. \c 13 \s1 Yechel yin̈ huneꞌ naj txihom trigo \r (Mr 4:1-9; Lc 8:4-8) \p \v 1 Yin̈ticꞌa huneꞌ tzꞌayic tuꞌ, elti Comam Jesús yul n̈a, isto Comam istiꞌ haꞌ lago, yay tzꞌon̈no Comam bey tuꞌ. \v 2 Yajaꞌ caw txꞌiꞌal anma apni iscꞌatan̈ Comam, yuxin ahto Comam yul huneꞌ teꞌ barco, yay tzꞌon̈noj, yichico Comam iscuywahi. Wal anma xin cancano istiꞌ haꞌ lago tuꞌ. \v 3 Caw txꞌiꞌal yechel yaco Comam yet iscuyni Comam anma tuꞌ, yichico Comam yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —Yet hunel ay huneꞌ naj to txiho trigo. \v 4 Yet lan̈an istxihni naj ixim, ay ixim apni cꞌatna yul beh, yapni noꞌ chꞌic issicꞌnocan̈ ixim. \v 5 Aypaxo ixim apni cꞌatna xolaj chꞌen chꞌen bay machi bin txꞌo txꞌotxꞌ; caw xin pet ahilo ixim yuto mach nahato yehayto yich txꞌotxꞌ. \v 6 Yajaꞌ haxa yet yahilo tzꞌayic yet yikꞌnican̈ yip kꞌaꞌ istajilo ixim yuto machi bay yayto isxeꞌ ixim yu chꞌen chꞌen tuꞌ. \v 7 Aypaxo ixim apni cꞌatna xol yin̈atil teꞌ txꞌix, hayet ischꞌibcan̈ ixim ischꞌibpaxocan̈ teꞌ txꞌix tuꞌ, hac tuꞌ yu istzꞌonbayo ixim xol teꞌ. \v 8 Walpaxo ixim hin̈at apni xol txꞌo txꞌotxꞌ caw cꞌul, caw sakꞌal yu ischꞌibcan̈ ixim. Yet yakꞌni ixim sat, ay ixim akꞌni cien yin̈ hunun iswiꞌ, aypaxo ixim sesenta, aypaxo ixim yakꞌ treinta sat yin̈ hunun iswiꞌ. \v 9 Maquex cheyabe huneꞌ tiꞌ akꞌwe heyanma hetxumniloj, ẍi Comam tet anma. \s1 Tzet yin̈ xin yecheln̈e yaco Comam Jesús yet iscuywahi \r (Mr 4:10-12; Lc 8:9-10) \p \v 10 Lahwi tuꞌ ishitzico ebnaj iscuywom Comam Jesús iscꞌatan̈, iskꞌamben ebnaj: \p —Mamin, ¿tzet yin̈ yuxin yet chacuyni anma yecheln̈e chawakꞌbaln̈e tet? ẍi ebnaj. \p \v 11 Istakꞌwi Comam: \p —Teyetn̈e chakꞌ Comam Dios heyohtan̈elo huntekꞌan tzet ye tuꞌ ewan yehi, yun̈e hetxumni yin̈ tzet chu heyoc yul iskꞌab Comam Dios. Walpaxo tet huntekꞌanxa anma xin mach chꞌakꞌlax yohtan̈eloj. \v 12 Yuto haꞌ mac chiyoche chiyohtan̈elo huntekꞌan tiꞌ caw ecꞌnaxa chiakꞌlax yohtan̈eloj, wal mac mach choche yohtan̈eloj, haꞌ nichꞌan etza chitxumcha yu chiilaxilo tet. \v 13 Yuxinto yecheln̈e chiwacojan yet chincuynihan anma. Wal xin waxan̈ca chiyila, yajaꞌ mach chinachalo yu, waxan̈ca chabe yajaꞌ mach chitxumchalo yu. \v 14 Yuto lan̈an yijni isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yin̈ huntekꞌan anma tiꞌ yu naj Isaías, ischejab Comam Dios yet payat, bay chal hacaꞌ tiꞌ: \q1 Wal huntekꞌan anma tiꞌ waxan̈ca chabe, yajaꞌ mach chitxumchalo yu. Waxan̈ca chiyila, yaj mach chináchalo yu. \q1 \v 15 Yuto huntekꞌan anma tiꞌ caw nohna yanma yu ecꞌnajil, hacaꞌtan̈e majan istxiquin yuxin mach chabe. Hacaꞌtan̈e mutzꞌan sat yuxin mach chila, hac tuꞌ xin mach chistxum isba cat yanico isba yul inkꞌaban cat yan̈chahi, ẍiayoj.\x * \xo 13:15 \xt Is 6:9-10\x* \p \v 16 Yajaꞌ walex tiꞌ sakꞌal heyet, yuto haban istxumchalo heyu yet cheyilni, yeb xin yet cheyabeni haban henaniloj. \v 17 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, caw txꞌiꞌal ebnaj ischejab Comam Dios, yeb txꞌiꞌal mac cꞌul isbeybal yet payat yocheꞌ yilaꞌ huntekꞌan cheyil tiꞌ, yajaꞌ mach yil ebnaj. Yochepaxo ebnaj yabe huntekꞌan cheyabe tiꞌ yajaꞌ mach yabe ebnaj, ẍi Comam. \s1 Yal Comam Jesús yin̈ tzet chal yelapno naj txihom trigo \r (Mr 4:13-20; Lc 8:11-15) \p \v 18 Yalni Comam Jesús: \p —Tinan̈ xin chiwalan teyet yin̈ tzet chal yelapno naj txihom trigo. \v 19 Ixim hin̈at aycꞌay yul beh, yechel yeco ixim yin̈ mac chiaben Istzotiꞌ Comam Dios, yajaꞌ mach chitxumchalo yu. Lahwi tuꞌ cat yul naj matzwalil yinolo Istzotiꞌ Comam tuꞌ yul yanma. \v 20 Haxa ixim hin̈at aycꞌay yiban̈ chꞌen chꞌen, yechel huneꞌ tuꞌ yin̈ anma chiaben Istzotiꞌ Comam Dios cat ischahni yul yanma yin̈ tzalahilal. \v 21 Yajaꞌ machi caw yip yanma yin̈ yet Comam, yeb xin mach huneln̈eho chucanico yin̈ yanma, yuxin hayet chihul ilwebal yin̈ yu Istzotiꞌ Comam, yin̈ an̈e chicabconcan̈ iscꞌul cat ismeltzo yintaj. \v 22 Haxa ixim hin̈at apni cꞌatna xol yin̈atil teꞌ txꞌix, yechel huneꞌ tuꞌ yin̈ mac chiaben Istzotiꞌ Comam Dios yajaꞌ yu ecꞌbalto chaco yanma yin̈ kꞌalomal yeb yin̈ tzet ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, yuxin chilo yanma yin̈ Istzotiꞌ Comam Dios. Haꞌ huntekꞌan anma tuꞌ lahan hacaꞌ ixim trigo tzꞌonbayoj, machi sat yakꞌa. \v 23 Wal ixim hin̈at aycꞌay bay caw cꞌul txꞌo txꞌotxꞌ xin, yechel huneꞌ tuꞌ yin̈ anma chiaben Istzotiꞌ Comam Dios, caw cꞌul istxumni cat ischahni yul yanma, lahan yeb ixim trigo caw niman sat yacoj. Ay mac hacaꞌ ixim trigo yakꞌ cien sat yin̈ hunun iswiꞌ, aypaxo mac hacaꞌ ixim yakꞌ sesenta, aypaxo xin mac hacaꞌ ixim yakꞌ treinta yin̈ hunun iswiꞌ, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ huntekꞌan teꞌ chꞌim ahilo xol ixim trigo \p \v 24 Yalnipaxo Comam Jesús huneꞌ yechel hacaꞌ tiꞌ: \p —Hayet chioc Comam Dios yahawilo anma, lahan hacaꞌ chakꞌle hunu naj chitxihni ixim hin̈at trigo caw cꞌul sat istxꞌotxꞌ. \v 25 Yajaꞌ yet akꞌbalil xin yet wayo chu naj, yapni huneꞌ naj ayco ishowal yin̈ naj, istxihnayo naj yin̈atil teꞌ chꞌim hacaꞌ ixim trigo tuꞌ xol ixim, isto naj. \v 26 Lahwi tuꞌ ischꞌibcan̈ ixim, haxa yet yoc iswiꞌ ixim isyenilo isba teꞌ chꞌim tuꞌ xol ixim. \v 27 Hayet yilni ebnaj munlawom huneꞌ tuꞌ, isto ebnaj yalno tet naj yahaw munil hacaꞌ ti: “Mamin, caw cꞌul ixim hin̈at trigo cachbey hatxihayoj, yajaꞌ ¿tzet yin̈ xin caw ay teꞌ chꞌim ahilo xol ixim?” ẍi ebnaj. \v 28 Istakꞌwi naj: “Ham hunu mac ayco ishowal win̈an txihnayo yin̈atil teꞌ chꞌim xol ixim,” ẍi naj. Iskꞌambenpaxo ebnaj ismunlawom naj tuꞌ: “Ta chisje hacꞌul chon̈tohan̈ cohocꞌocan̈an̈ teꞌ chꞌim tuꞌ xol ixim,” ẍi ebnaj. \v 29 Yalni naj: “Machoj, yuto ta chehocꞌcan̈ teꞌ ham hun ixim trigo chehocꞌcan̈ yinta teꞌ. \v 30 Wal xin chꞌibojabna teꞌ xol ixim, hatojab yet chiapni istempohal bay chicꞌuplaxcan̈ ixim cat yah teꞌ, cat walnihan tet ebnaj inmunlawoman tato chiscꞌupcan̈ ebnaj teꞌ xol ixim cat iscꞌalnayo ebnaj teꞌ yin̈ hunun yachan, lahwi tuꞌ cat isn̈uslaxto teꞌ. Wal ixim trigo tuꞌ xin chicꞌubalaxto ixim yul incꞌun̈ahan,” ẍi naj yahaw munil tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ yin̈atil teꞌ mostaza \r (Mr 4:30-32; Lc 13:18-19) \p \v 31 Yanipaxico Comam Jesús yin̈atil teꞌ mostaza yechelo yet iscuywahi, yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Chiwalpaxojan teyet yin̈ tzet chu ischꞌib isbisil anma chioc yul iskꞌab Comam Dios, lahan hacaꞌ nichꞌan yin̈atil teꞌ mostaza chistzꞌun hunu naj sat istxꞌotxꞌ. \v 32 Yin̈ caw yeli, teꞌ hin̈at mostaza tuꞌ, haꞌ teꞌ caw niẍchꞌan xol teꞌ hin̈at, yaj haxa yet chiahilo teꞌ cat ischꞌibcan̈ teꞌ, haꞌ teꞌ caw nimej chielico xol sunilej teꞌ itah chitzꞌunlaxi. Teꞌ mostaza tuꞌ nimej chu teꞌ yuxin chiapni noꞌ chꞌic iswatxꞌe yatut xol iskꞌab teꞌ, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ yan̈al ixim pan \r (Lc 13:20-21) \p \v 33 Yanipaxico Comam Jesús yan̈al ixim pan yechelo yet iscuywa tet anma, yalni Comam tet anma tuꞌ: \p —Chiwalpaxojan teyet yin̈ tzet chu ischꞌib isbisil anma chaco isba yul iskꞌab Comam Dios. Lahan hacaꞌ nichꞌan yan̈al ixim pan chaco hunu ix ix xol oxeb mal ixim harina. Haxa yet chissomni ix ixim cat issipcꞌa ixim yu nichꞌan yan̈al chioqui, ẍi Comam. \s1 Tzet yin̈ yecheln̈e yakꞌ Comam Jesús tet anma \r (Mr 4:33-34) \p \v 34 Yet yakꞌni Comam Jesús Istzotiꞌ Comam Dios iscuyu anma naba yecheln̈e bay tzotel Comam, \v 35 yun̈e yijni isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yu ischejab Comam Dios yet payat, bay chal hacaꞌ tiꞌ: \q1 Yecheln̈e chiwakꞌan tet anma yet chintzotelan. Chiwalan tet yin̈ huntekꞌan tzet ewan yehi yichitaxticꞌa iswatxꞌi yul sat yiban̈kꞌinal ti,\x * \xo 13:35 \xt Sal 78:2\x* ẍiayoj. \s1 Oc Comam Jesús yalaꞌ yin̈ tzet chal yelapno teꞌ chꞌim ahilo xol ixim trigo \p \v 36 Lahwi tuꞌ istakꞌli Comam Jesús tet anma chiaben tzet chal tuꞌ, yocto Comam yul n̈a yeb ebnaj iscuywom. Ishitzico ebnaj iscꞌatan̈ Comam iskꞌamben ebnaj yin̈ tzet chal yelapno teꞌ chꞌim ahilo xol ixim trigo. \v 37 Yalni Comam tet ebnaj xin: \p —Naj txihom trigo yechel yeco naj win̈an, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. \v 38 Haꞌ txꞌo txꞌotxꞌ bay txihlaxayo ixim trigo, yechel anma ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ ye txꞌotxꞌ. Haꞌ ixim hin̈at cꞌul, yechel anma chioc yul iskꞌab Comam Dios ye ixim. Haxa teꞌ chꞌim chꞌibcan̈ xol ixim trigo tuꞌ, yechel anma ayco yul iskꞌab naj matzwalil ye teꞌ. \v 39 Naj txihnayo teꞌ hin̈at chꞌim xol ixim trigo tuꞌ, yechel naj matzwalil ye naj. Yet chicꞌuplaxcan̈ ixim trigo tuꞌ xin, yechel yin̈ yet chilahwi yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. Haxa ebnaj chicꞌupni ixim trigo tuꞌ, yechel ebnaj ángel ye ebnaj. \v 40 Hacaꞌ yet chiilaxilo teꞌ chꞌim xol ixim trigo cat isn̈uslaxto teꞌ, hac tuꞌ chiutelax anma mach chaco isba yul iskꞌab Comam Dios yet chitan̈ yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. \v 41 Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios tiꞌ, chinchejtijan ebnaj ángel iscutxbaco sunil mac chꞌakꞌni aycꞌayo yet anmahil yeb mac istxꞌojaln̈eticꞌa chiswatxꞌe, \v 42 cat yalaxto huntekꞌan mac tuꞌ xol kꞌa kꞌaꞌ bay chꞌokꞌi, cat isn̈etxꞌla yeh yu isyaꞌil. \v 43 Wal mac chiyijen tzet chal Comam Dios xin, chitzejla hacaꞌ tzꞌayic yul iskꞌab Comam Dios ay yul satcan̈. Maquex cheyabe huneꞌ tiꞌ akꞌwe heyanma hetxumniloj, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ huneꞌ kꞌalomal mujbil \p \v 44 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Anma chꞌoc yul iskꞌab Comam Dios, lahan yeb huneꞌ kꞌalomal caw ay istohol mujbil yul txꞌo txꞌotxꞌ chiilcha yu huneꞌ naj, lahwi tuꞌ cat ismujnipaxo naj. Caw xin chitzala naj yin̈ huneꞌ kꞌalomal tuꞌ cat isto naj istxon̈noto sunil tzet aya yun̈e islokꞌni naj huneꞌ txꞌotxꞌ bay mujan huneꞌ kꞌalomal tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ huneꞌ chꞌen perla caw ay istohol \p \v 45 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Haꞌ anma chꞌoc yul iskꞌab Comam Dios, lahan hacaꞌ hunu naj txon̈wom chiecꞌ sayno huntekꞌan chꞌen chꞌen caw ay istohol chiyij \it perla\it*. \v 46 Haxa yet chiilcha hunu chꞌen yu naj, chito naj istxon̈oꞌto sunil tzet aya cat islokꞌni naj huneꞌ chꞌen perla caw cꞌul tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Yechel txꞌan̈ hacꞌ ikꞌomati cay \p \v 47 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Chiwalpaxojan teyet, haꞌ anma chioc yul iskꞌab Comam Dios, lahan yeb huneꞌ txꞌan̈ hacꞌ ikꞌomati cay chayto huntekꞌan ebnaj xol ha haꞌ. Yet chibejlaxayto txꞌan̈ xol haꞌ caw txꞌiꞌal noꞌ cay chioc yul txꞌan̈. \v 48 Haxa yet chinohilo txꞌan̈ yu noꞌ xin cat yilaxahti txꞌan̈ xol haꞌ, cat yay tzꞌon̈no ebnaj istiꞌ haꞌ, cat issicꞌnilo ebnaj noꞌ cꞌul cat yanayto ebnaj noꞌ yul motx. Haxa noꞌ mach cꞌuluj xin, chiskꞌojto ebnaj noꞌ. \v 49 Hac tuꞌ chakꞌle anma yet chilahwi huneꞌ yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. Chul ebnaj ángel ispoholo anma txꞌoj xol anma cꞌul. \v 50 Haꞌ huntekꞌan anma txꞌoj chialaxto xol kꞌa kꞌaꞌ, haꞌ bey tuꞌ xin chiokꞌ yin̈ cat isn̈etxꞌla yeh yu isyaꞌil, ẍi Comam. \s1 Acꞌ cuybanile yeb xil cuybanile \p \v 51 Lahwi tuꞌ iskꞌamben Comam Jesús tet ebnaj iscuywom hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Chimhetxum sunil huntekꞌan yechel chiwaltiꞌan? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj: \p —Hoꞌ Mamin, ẍi ebnaj. \p \v 52 Yalni Comam xin: \p —Haꞌ chalilo huneꞌ tiꞌ, ta ay hunu naj cuywawom yin̈ ley chicuywa yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios, lahan hacaꞌ hunu naj mame yohta yocnico huntekꞌan tzet ye tuꞌ acꞌ yu yeb huntekꞌan tzet ye tuꞌ xilxa cꞌuwan yul iscꞌuwanbal, ẍi Comam. \s1 Apni Comam Jesús bey Nazaret \r (Mr 6:1-6; Lc 4:16-30) \p \v 53 Lahwi yalnicano Comam huntekꞌan cuybanile tuꞌ, isto Comam. \v 54 Yet yapni Comam yul iscon̈ob, iscuyni Comam anma yul iscapilla ebnaj Israel. Hayet yaben anma istzotel Comam, caw cꞌayilo iscꞌul, yuxin yal anma hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Bay chitit ishelanil huneꞌ naj tiꞌ, yeb bay chitit iscan̈il ye naj iswatxꞌen huntekꞌan cꞌaybalcꞌule tiꞌ? \v 55 Naj tiꞌ iscꞌahol naj hutxꞌum teꞌ ye naj, yebpaxo yunin ix María ye naj, yeb yuẍta isba naj yeb naj Jacobo, naj José, naj Simón yeb naj Judas. \v 56 Yebpaxo xin ebix yanab naj, coxol tiꞌ ay ebix. ¿Baytaxca xin chitit ishelanil naj tiꞌ? ẍi ebnaj yin̈ Comam. \p \v 57 Yuxin machi cam iscꞌul anma yaben tzet chal Comam. Yalni Comam tet anma tuꞌ: \p —Sunil bay xahan chiillax ischejab Comam Dios yu anma, yajaꞌ wal yul iscon̈ob yeb yul yatut chiyahlaxi, ẍi Comam. \p \v 58 Wal Comam xin mach txꞌiꞌalo cꞌaybalcꞌule isye Comam yul iscon̈ob tuꞌ, yuto mach chayto anma yul yanma yin̈ Comam. \c 14 \s1 Iscamical naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma \r (Mr 6:14-29; Lc 9:7-9) \p \v 1 Yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ xin, yabelo naj rey Herodes, naj ayco gobernadoral bey Galilea, isbina Comam Jesús. \v 2 Yuxin yal naj tet ebnaj chimunla yinta tuꞌ: \p —Huneꞌ naj chibina tuꞌ, ham naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma itzitzbican̈, yuxin ay yip naj iswatxꞌen huntekꞌan cꞌaybalcꞌule tuꞌ, ẍi naj. \p \v 3 Yal naj huneꞌ tuꞌ yuto haꞌ naj chejni tzablaxoyo naj Juan, iscꞌallaxayo naj yu chꞌen cadena, yalaxicto naj yul preso yuto cachwa naj yin̈ naj Herodes tuꞌ yet yikꞌnican̈ naj ix Herodías, yixal yuẍtaj, haꞌ ton naj Felipe. \v 4 Caw xin txꞌiꞌal el yal naj Juan tuꞌ tet naj Herodes hacaꞌ tiꞌ: \p —Mach cꞌulo hawikꞌni yixal hawuẍtaj, ẍi naj. \p \v 5 Wal naj Herodes tuꞌ xin caw yoche naj ispotxꞌoꞌ naj Juan, yaj xin xiw naj yuto sunil anma chalni tato ischejab Comam Dios ye naj. \v 6 Yet hunel xin, yecꞌtze naj Herodes huneꞌ kꞌin̈ yuto tzꞌajna naj yin̈ ishabilal,\x * \xo 14:6 \xt Mr 6:19-20\x* caw xin txꞌiꞌal anma yawte naj. Yin̈ kꞌin̈ tuꞌ, can̈alwi ix yunin ix Herodías yin̈ sat naj Herodes yeb yin̈ sat sunil anma awtebil. Caw xin cꞌulchꞌan yu iscan̈alwi ix yil naj, \v 7 yuxin yalte naj tet ix tato chakꞌ naj tzijxan̈e tzet chiskꞌan ix. \v 8 Yalni ismiꞌ ix tet tato chiskꞌan ix iswiꞌ naj Juan; yuxin yal ix tet naj Herodes tuꞌ: \p —Haꞌ iswiꞌ naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma chawakꞌ wetan yul hunu plato, ẍi ix tet naj. \p \v 9 Hayet yaben naj Herodes huneꞌ tuꞌ yoc biscꞌulal yin̈ iscꞌul naj. Yajaꞌ yu xayal naj yin̈ sat sunil anma tet ix tato chakꞌ naj tzet chiskꞌan ix, yuxin yal naj ta chiakꞌlax tzet chiskꞌan ix tuꞌ. \v 10 Ischejni naj yilaxolo iswiꞌ naj Juan yul preso. \v 11 Hac tuꞌ xin yu yilaxti iswiꞌ naj yul huneꞌ plato yakꞌlax tet ix, yinito ix tet ismiꞌ. \p \v 12 Lahwi tuꞌ xin, yapni ebnaj iscuywom naj Juan tuꞌ, yinito ebnaj isnimanil naj mujlaxoj. Tzujan tuꞌ isbey ebnaj yalno tet Comam Jesús. \s1 Yet yakꞌni waꞌo Comam Jesús howeb mil ebnaj winaj \r (Mr 6:30-44; Lc 9:10-17; Jn 6:1-14) \p \v 13 Hayet yaben Comam Jesús ta cam naj Juan yel Comam bey tuꞌ, yahto Comam yul huneꞌ teꞌ barco, yecꞌ apno Comam iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago bay machi anma. Hayet yaben anma ay yulaj con̈ob xin tato to Comam, istopaxo anma yu yoj istiꞌla haꞌ bay chiapni Comam tuꞌ. \v 14 Hayet yelti Comam yul teꞌ barco tuꞌ xin yilnitoj ta tenanxato anma yechmani. Istzꞌaycan̈ iscꞌul Comam yin̈ anma, yakꞌni cawxo Comam anma yaꞌay ilaxto bey tuꞌ. \v 15 Haxa yet lan̈anxa iskꞌejbayo xin, ishitzico ebnaj iscuywom Comam iscꞌatan̈, yalni ebnaj tet Comam: \p —Mamin, makꞌejbi lah yebpaxo xin machi teꞌ n̈a bey tiꞌ, yuxin cꞌulmi hachejnito anma tiꞌ yulaj wayan̈bal cocawilal tiꞌ islokꞌo tzet chislo, ẍi ebnaj. \p \v 16 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Mach yilalo chipaxto anma tiꞌ, akꞌwe tzet chislo, ẍi Comam. \p \v 17 Istakꞌwi ebnaj tet Comam: \p —Mamin, caw han̈cꞌan̈e howeb ixim pan yeb cacꞌon̈ cay coxol tiꞌ, ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 18 Yalni Comam: \p —Iweti ixim yeb noꞌ cay tuꞌ bey tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 19 Lahwi tuꞌ ischejni Comam anma cutxanico tuꞌ tato chiay tzꞌon̈no sat chekꞌan. Yinican̈ Comam ixim howeb pan yeb noꞌ cacꞌon̈ cay, yah tꞌan̈no Comam satcan̈, yakꞌni Comam yuchꞌandiosal tet Comam Dios yin̈ ixim yeb yin̈ noꞌ. Lahwi tuꞌ iskꞌaxponayo Comam ixim, yakꞌni Comam ixim tet ebnaj iscuywom, yoc ebnaj yitxkꞌanoto ixim yin̈ anma. \v 20 Caw sunil anma waꞌi hantaticꞌa caw yoche iscꞌul, caw xin cablahon̈ebto motx nohcan̈ yin̈ ixim matxa lahwi yu anma. \v 21 Caw howeb mil ebnaj winaj waꞌi, wal ebix ix yeb niẍte unin mach oc istzꞌajo yin̈ huneꞌ isbisil tuꞌ. \s1 Yet isbelwicꞌo Comam Jesús yiban̈ ha haꞌ \r (Mr 6:45-52; Jn 6:16-21) \p \v 22 Lahwi tuꞌ xin, yalni Comam Jesús tet ebnaj iscuywom ta chꞌocto ebnaj yul huneꞌ teꞌ barco yu isbabito ebnaj iskꞌaxepxacꞌto haꞌ lago tuꞌ. Wal Comam cancano Comam takꞌlo tet anma. \v 23 Hayet lahwi istakꞌlicano Comam tet anma tuꞌ xin, yahto Comam txahlo ischuquil istzalanil huneꞌ witz. Haꞌ tuꞌ xin ah akꞌbal yin̈ Comam. \v 24 Wal ebnaj iscuywom Comam nahatxa chito ebnaj yiban̈ haꞌ lago tuꞌ, yaj xin ay huneꞌ niman jakꞌekꞌ chimakꞌnican̈ ha haꞌ sata teꞌ barco tuꞌ. \v 25 Haxa yet lan̈anxa issajbilo xin istzujcha ebnaj yu Comam, belwito Comam yiban̈ ha haꞌ tuꞌ. \v 26 Hayet yilni ebnaj isbelwi Comam yiban̈ haꞌ isxiwcan̈ ebnaj, yah yaw ebnaj yu xiwquilal, yalni ebnaj: \p —¡Huneꞌ tiꞌ ispixan camom! ẍi ebnaj. \p \v 27 Yalnican̈ Comam: \p —Mach chexxiwi, haninan, ẍi Comam. \p \v 28 Yalni naj Pedro tet Comam: \p —Mamin, ta hach huneꞌ tuꞌ, hala ta chinbelwihan yiban̈ ha haꞌ tiꞌ cat wapnihan bay ayach tuꞌ, ẍi naj. \p \v 29 Yalni Comam tet naj xin: \p —Cꞌulticꞌa, titan̈, ẍi Comam. \p Hayet yaben naj Pedro huneꞌ tuꞌ, yel naj yul teꞌ barco, isto naj iscꞌatan̈ Comam, yichico naj isbel yiban̈ haꞌ. \v 30 Yajaꞌ yet yilni naj isbili haꞌ tuꞌ yu jakꞌekꞌ isxiwcan̈ naj, yichico naj isto xol haꞌ, yah yaw naj tet Comam yin̈ caw ip: \p —Mamin, colinan, ẍi naj. \p \v 31 Yin̈ an̈e xin oc tzabno Comam yin̈ iskꞌab naj, yalni Comam tet naj: \p —Hach tiꞌ caw mach ayoco hawanma win̈an. ¿Tzet yin̈ xin macabconcan̈ hacꞌul? ẍi Comam. \p \v 32 Haxa yet yahto Comam yul teꞌ barco yeb naj, islin̈i yecꞌ jakꞌekꞌ. \v 33 Wal sunil ebnaj ayicto yul teꞌ barco tuꞌ xin ay jahno ebnaj sata Comam, yalni ebnaj hacaꞌ tiꞌ: \p —¡Yin̈ caw yeli hach tiꞌ Iscꞌahol Comam Dios hawehi! ẍi ebnaj tet Comam. \s1 Yet yakꞌni cawxo Comam Jesús anma yaꞌay bey con̈ob Genesaret \r (Mr 6:53-56) \p \v 34 Hayet iskꞌaxponicꞌto Comam Jesús yiban̈ haꞌ lago tuꞌ yeb ebnaj iscuywom, yapni Comam yul ismajul txꞌotxꞌ Genesaret. \v 35 Haxa yet yohtan̈enilo anma Comam xin, ispujbalaxicꞌo iskꞌumal Comam sunil yul ismajul txꞌotxꞌ Genesaret tuꞌ. Caw xin hantan̈e anma yaꞌay ilaxto tet Comam. \v 36 Iskꞌanni anma tet Comam ta waxan̈ca han̈echꞌan istiꞌ xil iskꞌap Comam chistzab anma yaꞌay, yuxin sunil anma yaꞌay tzabni istiꞌ xil iskꞌap Comam tuꞌ cawxicanocan̈. \c 15 \s1 Huntekꞌan tzet chietanto anma yul sat Comam Dios \r (Mr 7:1-23) \p \v 1 Yet hunel apni huntekꞌan ebnaj fariseo yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés ilwal yin̈ Comam Jesús, ispeto ebnaj bey Jerusalén. Iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p \v 2 —¿Tzet yin̈ xin mach chisyije hacuywom tiꞌ huntekꞌan chejbanile yet ebnaj jichmam? Yuto ebnaj hacuywom tiꞌ mach chistxꞌah ebnaj iskꞌab yet chiwaꞌ ebnaj,\f + \fr 15:2 \ft Huneꞌ yet chistxꞌahni iskꞌab ebnaj chitzotel yin̈ iscostumbre ebnaj Israel, chalni ta yet chistxꞌahni iskꞌab ebnaj chiel ismul ebnaj yu, hac tuꞌ yalni yichmam ebnaj\f* ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 3 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Haquexpax tuꞌ, ¿tzet yin̈ xin cheman̈cꞌo ischejbanil Comam Dios cheyijento ischejbanil anma? \v 4 Yuto chal yul Yum Comam hacaꞌ tiꞌ: “Ayojab yelapno hamam, hamiꞌ yul hasat. Mac chitzꞌactiꞌn̈en ismam maca ismiꞌ yilal iscami,”\x * \xo 15:4 \xt Ex 20:12\x* ẍiayoj. \v 5 Yajaꞌ hex tiꞌ cheyala tato mach yilalo iscolwa anma yin̈ ismam maca ismiꞌ ta chiyal hacaꞌ tiꞌ: “Mam, mach chu incolwahan tawin̈ yuto haꞌ tzet ayintiꞌan yetxa Comam Dios ye wuhan,” ta ẍi. \v 6 Haꞌ mac chihalni hacaꞌ tuꞌ matxa yilalo iscolwa yin̈ ismam maca ismiꞌ, heyalni. Yajaꞌ yin̈ hacaꞌ tuꞌ cheman̈cꞌo ischejbanil Comam Dios yu heyijento ischejbanil anma. \v 7 Wal xin nabn̈e cheyal heba cꞌulal. Teyin̈ bay yalcano naj Isaías, ischejab Comam Dios yet payat yet yalnicano hacaꞌ tiꞌ: \q1 \v 8 Huntekꞌan anma tiꞌ, istiꞌn̈e chinakꞌni binahojan, yajaꞌ wal yanma nahat yehilo win̈an. \q1 \v 9 Nabn̈e chala ta chiyo isba wetan, wal xin han̈cꞌan̈e ischejbanil ebnaj winaj chakꞌ ebnaj iscuyuꞌ yet anmahil,\x * \xo 15:9 \xt Is 29:13\x* ẍiayoj, ẍi Comam Jesús. \p \v 10 Lahwi tuꞌ yawtenti Comam anma iscꞌatan̈, yalni Comam tet anma tuꞌ: \p —Abewej cat hetxumni yin̈ tzet chiwaltiꞌan. \v 11 Maẍtaj tzet chiocto yul istiꞌ anma, haꞌ chietanto yul sat Comam Dios, walxinto haꞌ istxꞌojal chiahti yul istiꞌ, haꞌ chietanto yul sat Comam,\x * \xo 15:11 \xt Mt 15:17-20\x* ẍi Comam. \p \v 12 Ishitzico ebnaj iscuywom Comam iscꞌatan̈, yalni ebnaj: \p —Mamin, ¿mamxatxumu tato yet maxawalni huneꞌ tiꞌ machíwacan̈ iscꞌul ebnaj fariseo? ẍi ebnaj. \p \v 13 Istakꞌwi Comam: \p —Sunil te teꞌ maẍtaj Inmaman ay yul satcan̈ tzꞌunn̈e chihocꞌlaxcan̈. \v 14 Wal xin yilaꞌxam ebnaj, lahan ebnaj hacaꞌ anma mach chu yilni cat yocpaxo ebnaj yijbanpaxicꞌo anma mach chu yilni. Kꞌinalo ta ay hunu naj mach chu yilni chixecnito hunuxa naj mach chu yilni, chisxecleto isba ebnaj iscawan̈il yul xab, ẍi Comam. \p \v 15 Yalni naj Pedro tet Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Mamin, hal jetan̈ tzet chalilo huneꞌ maxawal tet ebnaj fariseo tuꞌ, ẍi naj. \p \v 16 Istakꞌwi Comam: \p —¿Tom haꞌ hunex machi maxetxumpaxo yin̈ tzet mawaltuꞌan? \v 17 ¿Tom mach heyohtajoj ta sunil tzet chiocto yul istiꞌ anma yul iscꞌul chiapni, chilahwi tuꞌ xin cat yel yin̈? \v 18 Yajaꞌ haꞌ tzotiꞌ chiahti yul istiꞌ anma, yin̈ yanma chitita, haꞌ xin huntekꞌan tuꞌ chietanto yul sat Comam Dios. \v 19 Yuto yul yanma anma chipitzcꞌati sunil istxꞌojal hacaꞌ potxꞌwal, ixloj, winajloj, elekꞌ, lekꞌtiꞌal, yeb buchwal. \v 20 Haꞌ ton huntekꞌan tuꞌ chietanto anma yul sat Comam Dios, yaj wal huneꞌ yet mach chicotxꞌah cokꞌab yet chon̈oc waꞌoj, ischejbanil ebnaj winaj yehi, mach chetato janma yul sat Comam Dios, ẍi Comam Jesús. \s1 Huneꞌ ix ix mach Israelo yayto yul yanma yin̈ Comam Jesús \r (Mr 7:24-30) \p \v 21 Lahwi tuꞌ xin isto Comam Jesús yul ismajul txꞌotxꞌ Tiro yeb txꞌotxꞌ Sidón. \v 22 Bey tuꞌ ay huneꞌ ix ix ah Cananea, mach Israeloj. Apni ix yilaꞌ Comam Jesús, yalni ix yin̈ caw ip: \p —Mamin, hach yuninal iscꞌahol naj David, tzꞌayojab hacꞌul win̈an. Ay huneꞌ nichꞌan wuninan caw chietalax yu ischejab naj matzwalil, caw xin chiecꞌyaꞌ yanma ix yu naj, ẍi ix tet Comam. \p \v 23 Yajaꞌ xin machi takꞌwi Comam tet ix, yuxin hitzico ebnaj iscuywom Comam tuꞌ iscꞌatan̈, yalni ebnaj: \p —Mamin, hal tet ix paxojabto ix haxinwal chisbej ix yel yaw jin̈, ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 24 Istakꞌwi Comam: \p —Tetn̈e anma Israel chejbilintijan yu Comam Dios, yuto lahan anma tuꞌ hacaꞌ noꞌ meꞌ cꞌaynatoj, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 25 Yajaꞌ hitzico ix, yay jahno ix sata Comam, yalni ix: \p —Mamin, colwahan̈ nino win̈an, ẍi ix. \p \v 26 Yalni Comam tet ix: \p —Mach cꞌulo ta chꞌilaxilo tzet chislo ebnaj uninale cat yakꞌlax tet metx txꞌiꞌ, ẍi Comam. \p \v 27 Yalnipaxo ix: \p —Hoꞌ Mamin yeli, yajaꞌ metx txꞌiꞌ tuꞌ chi-ticꞌa-yican̈ metx iskꞌal istiꞌ ebnaj uninale chiaycꞌay yalan̈ meẍa yet chiwaꞌ ebnaj, ẍi ix tet Comam. \p \v 28 Lahwi tuꞌ xin, yalni Comam tet ix: \p —Miyay, caw ayco hawanma yin̈ Comam Dios, yuxin yubojab hacaꞌ choche hacꞌul, ẍi Comam. Yin̈n̈ena tuꞌ xin iscawxican̈ nichꞌan yunin ix tuꞌ. \s1 Caw txꞌiꞌal anma yaꞌay cawxicanocan̈ yu Comam Jesús \p \v 29 Yel Comam Jesús bey tuꞌ, isto Comam istiꞌ haꞌ lago Galilea, haꞌ tuꞌ xin ahto Comam yin̈ huneꞌ won̈an, yay tzꞌon̈no Comam bey tuꞌ. \v 30 Caw xin hantan̈e anma apni iscꞌatan̈ Comam. Ay mac ikꞌn̈e anma yaꞌay yeb ay mac ikꞌn̈e anma mach chu yeqꞌui, yeb anma mach chu yilni, yeb anma txꞌoj ye iskꞌab, yeb anma mach chu istzoteli; yalaxayo sunil anma tuꞌ yich yoj Comam. Sunil anma tuꞌ xin cawxicanocan̈ yu Comam. \v 31 Hayet yilni anma huneꞌ tuꞌ caw cꞌaycanilo iscꞌul yuto yakꞌ tzotelo Comam anma maẍticꞌa chu istzoteli, yebpaxo anma txꞌoj ye iskꞌab watxꞌicaniloj. Isbelwipaxocan̈ anma maẍticꞌa chu yeqꞌui, yeb anma maẍticꞌa yu yilni hajlocanocan̈ issat yu Comam. Yu huneꞌ tuꞌ caw sunil anma yakꞌ tzalaho iscꞌul yin̈ Comam Dios, isDiosal Israel. \s1 Can̈eb mil ebnaj winaj waꞌ yu Comam Jesús \r (Mr 8:1-10) \p \v 32 Lahwi tuꞌ, yawtenti Comam ebnaj iscuywom iscꞌatan̈, yalni Comam tet ebnaj: \p —Caw chitzꞌay incꞌulan yin̈ huntekꞌan anma tiꞌ yuto isyoxebxa tzꞌayic yehicꞌo incꞌatan̈an, matxa xin tzet chislo. Mach chisje incꞌulan inchejatojan yatut yuto tato mach chiwaꞌi, chalotaxca ispaxilo yip yulaj beh, ẍi Comam. \p \v 33 Yalni ebnaj iscuywom Comam tet: \p —Mamin, caw txꞌiꞌal anma lah, ¿baytuꞌwal xin chon̈tohan̈ jikꞌatijan̈ tzet chislo anma tiꞌ? Yuto bay ayon̈ tiꞌ machi teꞌ n̈a, ẍi ebnaj. \p \v 34 Iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Hayeb ixim pan coxol tiꞌ? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj: \p —Hujebchꞌan ixim yeb haycꞌon̈ noꞌ niẍte cay, ẍi ebnaj. \p \v 35 Yalni Comam tet anma tato chiay tzꞌon̈no sat txꞌotxꞌ. \v 36 Lahwi tuꞌ xin yinican̈ Comam ixim hujeb pan yeb haycꞌon̈ noꞌ cay tuꞌ, yakꞌni Comam yuchꞌandiosal tet Comam Dios. Lahwi tuꞌ iskꞌaxponayo Comam ixim, yakꞌni Comam ixim yeb noꞌ cay tuꞌ tet ebnaj iscuywom, yoc ebnaj yitxkꞌanto yin̈ anma. \v 37 Caw sunil anma waꞌi hantaticꞌa yoche iscꞌul, caw xin hujebto motx nohcan̈ yin̈ ixim matxa lahwi yu anma. \v 38 Xol sunil anma waꞌ tuꞌ can̈eb mil isbisil ebnaj winaj, machi xin oc ebix ix yeb niẍte unin istzꞌajo yin̈ huneꞌ isbisil tiꞌ. \v 39 Lahwi istakꞌlicano Comam Jesús tet anma, yahto Comam yul huneꞌ teꞌ barco, isto Comam yul ismajul txꞌotxꞌ Magdala. \c 16 \s1 Iskꞌan ebnaj fariseo yeb ebnaj saduceo cꞌaybalcꞌule yilaꞌ \r (Mr 8:11-13; Lc 12:54-56) \p \v 1 Ay huntekꞌan ebnaj fariseo yeb ebnaj saduceo apni ilno Comam Jesús yun̈e yilwen ebnaj Comam. Yalni ebnaj tet Comam ta chisye hunu cꞌaybalcꞌule chiyeniloj tato caw yeli haꞌ Comam Dios chejn̈eti Comam Jesús. \p \v 2 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Yin̈ kꞌejbiyalil yet cheyilni istzꞌay moyan, cheyal hacaꞌ tiꞌ: “Wal tinan̈ yeloxa hajan, yuto lan̈an istzꞌay moyan,” quexchi. \v 3 Taca yet sacꞌayal xin cheyal hacaꞌ tiꞌ: “Wal tinan̈ yocxa haꞌ n̈ab yuto caw kꞌej moyan,” quexchi. Hex tiꞌ caw helanex hetxumni yin̈ tzet chute isba tiempo, ta chakꞌ haꞌ n̈ab maca machoj. Yajaꞌ wal yin̈ huneꞌ tiempohal bay ayex tiꞌ, mach chitxumchalo heyu. \v 4 Anma yin̈ huneꞌ tiempohal tiꞌ, caw txꞌojcanoj yeb caw mach yijemoj. Chiskꞌan cꞌaybalcꞌule yilaꞌ, yajaꞌ huneꞌn̈echꞌan cꞌaybalcꞌule chiakꞌlax yilaꞌ, hacaꞌ huneꞌ isye Comam Dios yin̈ naj Jonás, ẍi Comam Jesús. Lahwi tuꞌ yel Comam iscꞌatan̈ ebnaj, isto Comam. \s1 Tzotel Comam Jesús yiban̈ilo iscuybanil ebnaj fariseo \r (Mr 8:14-21) \p \v 5 Yet yecꞌ apno Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago isnaniti ebnaj tato mach yito tzet chislo. \v 6 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Cheyil heba tet yan̈al ispan ebnaj fariseo yeb ebnaj saduceo, ẍi Comam. \p \v 7 Yet yaben ebnaj huneꞌ tuꞌ, yichico ebnaj yalni tet hunun: \p —Chal Comam huneꞌ tiꞌ yumi machi majiti tzet chicolo, ẍi ebnaj. \p \v 8 Yet yabenilo Comam huneꞌ tuꞌ, yalni Comam tet ebnaj: \p —¿Tzet yin̈ xin cheyala ta machi hepan ikꞌbil heyu? Caw mach chicawxi hecꞌul yin̈ Comam Dios. \v 9 ¿Tom mach chinachalo heyu? yeb ¿tom matxa chitit yul hecꞌul yin̈ ixim howeb pan yabe yin̈ howeb mil ebnaj winaj? Tijab yin̈ henabal hayeb motx ixim matxa lahwi yu anma. \v 10 Yeb xin, ¿tom matxa chenati yin̈ ixim hujeb pan yabe yin̈ ebnaj can̈eb mil? Yeb xin, ¿tom matxa chenapaxtij hayeb motx ixim matxa lahwi yu anma tuꞌ? \v 11 ¿Tzet yin̈ xin machi matxumchalo heyu tato maẍtaj yin̈ ixim pan mantzotelan yet mawalnihan teyet ta cheyil heba tet yan̈al ispan ebnaj fariseo yeb ebnaj saduceo? ẍi Comam. \p \v 12 Lahwi tuꞌ istxumnilo ebnaj tato maẍtaj yin̈ yan̈al ixim pan tzotel Comam, to yin̈ cuybanile chakꞌ ebnaj fariseo yeb ebnaj saduceo. \s1 Yal naj Pedro tato Comam Jesús haꞌ ton Comam Cristo \r (Mr 8:27-30; Lc 9:18-21) \p \v 13 Yet yapni Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom bey Cesarea yul ismajul Filipo, iskꞌamben Comam tet ebnaj iscuywom tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: \p —Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ¿mac anmahilinan yalni anma? ẍi Comam. \p \v 14 Istakꞌwi ebnaj: \p —Ay mac chalni ta hach tiꞌ naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, aypaxo mac chalni tato Elías hach, aypaxo mac chalni tato hach tiꞌ naj Jeremías, maca to hunuxa ischejab Comam Dios ecꞌlena yet payat, ẍi ebnaj. \p \v 15 Iskꞌambenpaxo Comam tet ebnaj: \p —Haxaca hex tiꞌ, ¿mac anmahilinan heyalni? ẍi Comam. \p \v 16 Istakꞌwi naj Simón Pedro: \p —Hach tiꞌ, Cristo hach, Iscꞌahol Comam Dios itzitz, ẍi naj. \p \v 17 Yalni Comam tet naj: \p —Simón, iscꞌahol naj Jonás, caw sakꞌal hawet yuto huneꞌ maxawal tiꞌ mach anmaho chiyenilo tawet. Walxinto haꞌ Inmaman ay yul satcan̈, haꞌ chiakꞌni hatxumuꞌ. \v 18 Haquinpaxtuꞌan chiwalan tato \it Pedro\it* chijcano habi.\f + \fr 16:18 \ft Pedro chaliloj nichꞌan chꞌen yin̈ abxubal griego.\f* Yiban̈ huneꞌ chꞌen niman chꞌen tiꞌ\f + \fr 16:18 \ft Huneꞌ chꞌen niman chꞌen yechel yin̈ tzet yal naj Pedro, yet yalni naj tato haꞌ Comam Jesús haꞌ ton Comam Cristo, Iscꞌahol Comam Dios.\f* chiwacan̈an wiglesiahan,\f + \fr 16:18 \fk Iglesia \ft haꞌ ton sunil anma chichahni Comam Jesucristo Iscolomaloj.\f* machi xin chikꞌoji camical istan̈tzeniloj. \v 19 Chiwacanicojan lawe tawet yun̈e chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios. Haꞌ tzet mach tꞌin̈ano yeco yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ hawalni, mach tꞌin̈ano chucano yul satcan̈. Haxa tzet tꞌin̈an yeco sat txꞌo txꞌotxꞌ tiꞌ hawalni, huneꞌ tuꞌ tꞌin̈an chucano yul satcan̈, ẍi Comam. \p \v 20 Lahwi yalni Comam huntekꞌan tuꞌ xin, yalnicano Comam tet ebnaj iscuywom tato machi bay chalicꞌo ebnaj tato haꞌ Comam Jesús haꞌ ton Cristo. \s1 Yal Comam Jesús yin̈ tzet chu yakꞌlax camoj \r (Mr 8:31–9:1; Lc 9:22-27) \p \v 21 Haꞌ yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ ichico Comam yalni tet ebnaj iscuywom tato yilal yul isyaꞌtajil yiban̈, yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Caw yilal intohan bey Jerusalén, cat xin yecꞌyaꞌ wanmahan yu ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal con̈ob Israel, yeb yu ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés. Chinispotxꞌan ebnaj, yajaꞌ yin̈ yox tzꞌayic cat witzitzbican̈an hunelxa, ẍi Comam. \v 22 Hayet yaben naj Pedro huneꞌ tuꞌ, yawtenilo naj Comam Jesús, iscachwa naj yin̈ Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Mamin, ¡haꞌojab Comam Dios chachcolni yin̈ huneꞌ isyaꞌtajil tuꞌ! Machojab chachyaco yul iskꞌab, ẍi naj. \p \v 23 Istꞌan̈xico Comam yin̈ naj, yalni Comam: \p —Ach matzwalil, elan̈ yin̈ insatan yuto chachoc quinhawakꞌaꞌ aycꞌayojan, wal xin maẍtaj haꞌ tzet nabil yu Comam Dios chiecꞌ yin̈ hanabal, walxinto hacaꞌ tzet chisna anma haꞌ chiecꞌ yin̈ hanabal, ẍi Comam. \p \v 24 Lahwi tuꞌ yalni Comam tet ebnaj iscuywom: \p —Tato ay hunu mac choche chioc incuywomojan, caw matxahojab yeto isba ischuquil, yeb xin caw hinanojab yaben isyaꞌtajil win̈an. Ta hinan yetan yanma hacaꞌ tuꞌ ecꞌojab tzujtzun wintajan. \v 25 Yuto haꞌ mac mach hinan iscam win̈an yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, chiscꞌayto iskꞌinal mach istan̈bal. Wal mac chishin isba iscam win̈an xin chischah iskꞌinal yin̈ huneln̈e. \v 26 Kꞌinalo ta ay hunu mac chikꞌoji ismajnilo sunil tzet ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, yaj ta chiscꞌayto iskꞌinal mach istan̈bal, ¿tzettaxca chischah huneꞌ mac tuꞌ selelo iskꞌinal chiscꞌayto tuꞌ? \v 27 Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios chinhulan yeb iskꞌakꞌal yip Inmaman yeb ebnaj ángel, cat wakꞌnihan ispaj selel tet hunun anma, hataticꞌa tzet chiswatxꞌe.\x * \xo 16:27 \xt Sal 62:11-12\x* \v 28 Yin̈ caw yeli, chiwalan teyet, ay haywan̈ mac texol tiꞌ maẍto chicami masanto chiyil wulan cat wocan Yahawoj, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ẍi Comam Jesús. \c 17 \s1 Ishel isba yillax yin̈ Comam Jesús \r (Mr 9:2-13; Lc 9:28-36) \p \v 1 Wajebxa tzꞌayic xin, ishecꞌnilo isba Comam Jesús xol anma yinito Comam naj Pedro, naj Jacobo yeb yuẍtaj, haꞌ ton naj Juan, yin̈ iswiꞌ huneꞌ witz caw nahat yecan̈. \v 2 Haꞌ bey tuꞌ xin ishel isba yillax yin̈ Comam, caw toxan̈e chitzejtzon sat Comam hacaꞌ tzꞌayic. Wal xil iskꞌap Comam xin, caw sajhopon̈e elicoj. \v 3 Lan̈antoticꞌa xin yilni ebnaj naj Elías yeb naj Moisés, lan̈an istzotel ebnaj yeb Comam. \v 4 Yalnican̈ naj Pedro tet Comam Jesús: \p —Mamin, caw cꞌul ta wal je bey tiꞌ, ta chisje hacꞌul chu cowatxꞌenan̈ oxebo niẍte pat; hunu hawet, hunu yet naj Moisés, yeb hunu yet naj Elías tiꞌ, ẍi naj Pedro. \p \v 5 Hayet lan̈an yalni naj Pedro huneꞌ tuꞌ xin, yayilo huneꞌ moyan caw sajhopon̈e, yoc hoyno yin̈ ebnaj yeb Comam. Yaben ebnaj iscuywom Comam tuꞌ huneꞌ yul nukꞌe xol moyan tuꞌ yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —Haꞌ naj tiꞌ Incꞌaholan caw xahan ay wuhan, caw chintzalahan yin̈ naj; abewe tzet chal naj, ẍiayti xol moyan. \p \v 6 Hayet yaben ebnaj oxwan̈ iscuywom Comam huneꞌ tuꞌ, caw xiwcan̈ ebnaj, yaycano xulno ebnaj sat txꞌotxꞌ. \v 7 Lahwi tuꞌ, ishitzico Comam iscꞌatan̈ ebnaj, yanayo Comam iskꞌab yiban̈ ebnaj, yalni Comam: \p —Ahan̈wewanoj, mach chexxiwi, ẍi Comam. \p \v 8 Hayet yilniti ebnaj xin, matxa mac lin̈ancan̈ iscꞌatan̈ Comam. \p \v 9 Haxa yet lan̈an yayti Comam yin̈ iswiꞌ huneꞌ witz tuꞌ yeb ebnaj iscuywom, yalni Comam: \p —Machi bay cheyal huneꞌ maxeyil tiꞌ masanto yet chinitzitzbican̈an xol camom, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 10 Lahwi tuꞌ iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin chal ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés tato yilal babel chul naj Elías sata naj Cristo? ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 11 Istakꞌwi Comam tet ebnaj iscuywom tuꞌ: \p —Yeli hac tuꞌ, yilal yul naj Elías tuꞌ babel yun̈e isnani isba anma cat yoc yin̈ istoholal. \v 12 Yajaꞌ chiwalan teyet tato xahul naj Elías tuꞌ yajaꞌ mach txumchalo naj yu ebnaj, yuxin iswatxꞌe ebnaj baytet yal iscꞌul yin̈ naj Elías tuꞌ.\f + \fr 17:12 \ft Yet chitzotel Comam Jesús yin̈ naj Elías bey tiꞌ, haꞌ naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma chal Comam\f* Hac tuꞌ xin chinutelaxan Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, chiecꞌyaꞌ wanmahan yu ebnaj, ẍi Comam. \p \v 13 Lahwi tuꞌ xin, istxumchalo yu ebnaj tato haꞌ yin̈ naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma tzotel Comam. \s1 Yilo Comam Jesús ischejab naj matzwalil yin̈ huneꞌ naj nichꞌan tzeh \r (Mr 9:14-29; Lc 9:37-43) \p \v 14 Yet yayilo Comam yeb iscuywom xol anma xin, ishitzico huneꞌ naj iscꞌatan̈ Comam, yay jahno naj sata Comam, yalni naj tet Comam: \p \v 15 —Mamin, caw tzꞌayojab hacꞌul yin̈ incꞌaholtiꞌan yuto caw chilow huneꞌ yaxcamic yin̈ naj, caw chiecꞌyaꞌ yanma naj yu. Txꞌiꞌalxa el chito naj yul kꞌaꞌ yeb xol ha haꞌ. \v 16 Mawitijan naj tet ebnaj hacuywom tiꞌ, yajaꞌ xin machi yu yakꞌni cawxo ebnaj naj, ẍi naj tet Comam. \p \v 17 Istakꞌwi Comam: \p —Hex tiꞌ, caw mach cheyaco heyanma yin̈ Comam Dios, caw txꞌojexcanoj. Caw nimanxa tiempo ayinicꞌojan texol. ¿Hantatocꞌanab tiempo chextecha wuhan? Caw yaꞌxa wanmahan heyu. Iweti naj bey tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 18 Ischejnilo Comam ischejab naj matzwalil ayco yin̈ naj tzeh tuꞌ. Lan̈antoticꞌa xin iscawxilo naj. \p \v 19 Haxa yet ischuquilxan̈e Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom tuꞌ, iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —Mamin, ¿tzet yin̈ xin machi mayu jinilojan̈ ischejab naj matzwalil yin̈ naj tzeh tiꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 20 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Yuto hex tiꞌ ayto mach chiapni heyanico heyanma yin̈ Comam Dios. Yin̈ caw isyelal chiwalan teyet ta chicawxi hecꞌul yin̈ Comam Dios waxan̈ca txann̈e yeco heyanma yin̈ Comam hacaꞌn̈e hunu nichꞌan yin̈atil teꞌ mostaza, chu heyalni tet hunu witz hacaꞌ tiꞌ: “Heqꞌuilo haba bey tiꞌ, asiꞌ hunuxa bayah,” ta quexchi, chisyije huneꞌ witz tuꞌ tzet cheyala.\x * \xo 17:20 \xt 1Co 13:2\x* Sunil chu hewatxꞌeni ta ayco heyanma yin̈ Comam Dios. \v 21 Yuto huntekꞌan ischejab naj matzwalil tiꞌ, machi el yin̈ anma ta mach chextxahli yeb heyakꞌlen wahil hetxahli tet Comam Dios, ẍi Comam Jesús. \s1 Yal Comam Jesús yin̈ iscayelal yin̈ tzet chu yakꞌlax camoj \r (Mr 9:30-32; Lc 9:43-45) \p \v 22 Hayet yecꞌ Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yul ismajul Galilea, yalni Comam tet ebnaj: \p —Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios chinálaxicojan yul iskꞌab anma. \v 23 Chinakꞌlax camojan, yajaꞌ yin̈ yox tzꞌayic xin cat witzitzbican̈an hunelxa, ẍi Comam. Hayet yaben ebnaj huneꞌ tuꞌ caw occano biscꞌulal yin̈ yanma ebnaj. \s1 Chꞌen tohlabal chiakꞌlax yin̈ yatut Comam Dios \p \v 24 Hayet yapni Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom bey con̈ob Capernaum, yapni ebnaj chiinilo chꞌen tohlabal yin̈ yatut Comam Dios iscꞌatan̈ naj Pedro. Iskꞌamben ebnaj tet naj: \p —¿Chimyakꞌ naj chachcuyni istohlabal yin̈ yatut Comam Dios? ẍi ebnaj. \p \v 25 Istakꞌwi naj Pedro: \p —Hoꞌ chitohlawi yaꞌ, ẍi naj. Hayet yocto naj Pedro tuꞌ yul n̈a haꞌ Comam babel kꞌamben tet naj: \p —Simón, ¿tzet chu hatxumni yin̈ huneꞌ tiꞌ? Mac tet chiskꞌan ebnaj yahaw con̈ob chꞌen tohlabal, ¿ham tet yet con̈ob ebnaj, mato tet anma nan con̈obal? ẍi Comam. \p \v 26 Istakꞌwi naj Pedro: \p —Haꞌ anma nan con̈obal, haꞌ chꞌakꞌni chꞌen, ẍi naj. Yalni Comam: \p —Ta hac tuꞌ, haꞌ mac yuninalticꞌa con̈ob yehi mach yilalo chakꞌ chꞌen. \v 27 Yajaꞌ yun̈e mach chꞌoc ishowal ebnaj jin̈, asiꞌ istiꞌ haꞌ lago cat hawanayto chꞌen ikꞌomati cay xol haꞌ. Haꞌ xin yul istiꞌ noꞌ babel cay chiahti hawu ayicto huneꞌ chꞌen melyu cꞌuxan iskꞌoji istohlan hawet yeb wetan. Chawiti chꞌen cat hato hawakꞌnocano chꞌen tet ebnaj chichahni chꞌen tohlabal tuꞌ, ẍi Comam tet naj Pedro. \c 18 \s1 Yal Comam Jesús yin̈ mac ecꞌbal yelapno yehi \r (Mr 9:33-37; Lc 9:46-48) \p \v 1 Yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ, iskꞌambe ebnaj iscuywom Comam Jesús tet hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Mac ecꞌbal yelapno xol anma ayxaco yul iskꞌab Comam Dios? ẍi ebnaj. \p \v 2 Yawtenti Comam huneꞌ nichꞌan unin yanico Comam xolbal ebnaj. \v 3 Yalni Comam: \p —Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, ta mach chehel hebeybal, yeb ta mach cheyiyo heba hacaꞌ nichꞌan unin tiꞌ, mach chu heyoc yul iskꞌab Comam Dios. \v 4 Yuxin mac chiyiyo isba hacaꞌ nichꞌan unin tiꞌ, haꞌ ecꞌbal yelapno xol mac ayxaco yul iskꞌab Comam Dios. \v 5 Yuxin haꞌ mac chichahni hunu nichꞌan unin yuto wetan yehi, haninan chinischahan, ẍi Comam Jesús. \s1 Caw ay ismay ta chijakꞌ aycꞌayo hunu mac yin̈ istxꞌojal \r (Mr 9:42-48; Lc 17:1-2) \p \v 6 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Haꞌ mac chiakꞌni lectaho hunu mac uninto yanico isba yul inkꞌaban, cꞌul iscꞌallaxico hunu niman ischꞌenal chꞌen molino\f + \fr 18:6 \ft Ischꞌenal chꞌen molino yet trigo yet payat tuꞌ, cheh noꞌ chiinicꞌo chꞌen yuto caw al chꞌen\f* yet trigo yin̈ isnukꞌ, cat iskꞌojlaxayto xol haꞌ mar, sata ta chioc yakꞌaꞌ aycꞌayo hunu maca. \v 7 Caw biscꞌulal yet anma ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ yuto hantan̈e tzet bay wal yaycꞌayi. Wal tuꞌ caw yeli, yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ ayn̈eticꞌa yin̈ bay chaycꞌay anma, yajaꞌ xin cꞌanchꞌan mac chiakꞌni aycꞌayo hunu maca. \p \v 8 Yuxin tato hekꞌab maca heyoj chexakꞌni aycꞌayo yin̈ istxꞌojal, cꞌulmi hetzocꞌniltoj cat hekꞌojnito nahat. Waxan̈ca matxa tzꞌajano henimanil yet chechahni hekꞌinal mach istan̈bal ecꞌbalto cꞌul sata ta tzꞌajan henimanil yet chexalaxto xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal. \v 9 Ta isbakꞌ hesat chexakꞌni aycꞌayo xin, cꞌulmi heyiniltij cat hekꞌojnito nahat, wal xin waxan̈ca hunxan̈e isbakꞌ hesat ayicto yet chechahni hekꞌinal mach istan̈bal sakꞌalmi heyet sata ta chexalaxto xol kꞌa kꞌaꞌ yeb iscabil isbakꞌ hesat, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ noꞌ meꞌ cꞌaynatoj \r (Lc 15:3-7) \p \v 10 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Nann̈e heyu, tajca chehincꞌuln̈e hunu mac uninto yanico isba yul inkꞌaban, chiwalan teyet, ebnaj ángel chitan̈en ebnaj tiꞌ ayco ebnaj yin̈ sat Inmaman yul satcan̈, \v 11 yuto Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, hulnajinan insayaꞌan mac cꞌaynatoj. \p \v 12 Kꞌinalo ta ay hunu naj ay cien ismeꞌ cat xin iscꞌayto hunu noꞌ, ¿mataxca xin mach chacano naj noꞌ noventa y nueve, cat isto naj issayno noꞌ cꞌaynato tuꞌ? \v 13 Yajaꞌ ta chiilcha noꞌ yu naj xin, yin̈ caw yeli chiwalan teyet tato ecꞌbalto chitzala naj yin̈ noꞌ cꞌaynaticꞌato tuꞌ sata yin̈ noꞌ noventa y nueve mach cꞌaynahotoj. \v 14 Hac tuꞌ Comam ay yul satcan̈, mach chisje iscꞌul tato ay hunu mac uninto yul inkꞌaban chicꞌaytoj, ẍi Comam. \s1 Yin̈ tzet chu jakꞌni nimancꞌulal jin̈ hununon̈ \r (Lc 17:3) \p Yalnipaxo Comam Jesús: \p \v 15 —Ta ay hunu hawuẍta chiwatxꞌen hunu istxꞌojal tawin̈, as tzotelan̈ tet naj hachuquil, cat xin hacachni naj. Ta chabeto naj tzet chawala, yocxa akꞌancꞌulal texol chal tuꞌ. \v 16 Yajaꞌ ta mach chabeto naj tzet chawala, awteti hunuj maca cawan̈o mac chito tawintaj, haxinwal chiwatxꞌicanayo tzet cheyal tuꞌ yin̈ sat cawan̈ maca oxwan̈ testigo. \v 17 Yajaꞌ ta mach chabeto naj yin̈ hacaꞌ tuꞌ, hal tet ebnaj juẍtaj. Taca mach chabeto naj tzet chal ebnaj juẍta tuꞌ xin, hacaꞌ hunu mac mach ohtan̈eho Comam Dios, hac tuꞌ chucano naj yul hesat, maca hacaꞌ hunu ebnaj chiinilo chꞌen tohlabal. \p \v 18 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, sunil tzet checꞌalba yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ chicꞌalbalaxpaxo yul satcan̈, yebpaxo tzet chepuhilo yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, chipuhlaxpaxo yul satcan̈. \p \v 19 Chiwalpaxojan teyet: Tato ay cawan̈ojex hun chu hekꞌanni hunu tzet ye tuꞌ yin̈ hetxah tet Comam Dios yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ chiakꞌlax teyet yu Inmaman ay yul satcan̈. \v 20 Yuxin haꞌ bay chiscutxba isba cawan̈ maca oxwan̈ mac yu yinayo isba wetan, ayinicojan xolbal, ẍi Comam. \p \v 21 Lahwi tuꞌ, ishitzico naj Pedro iscꞌatan̈ Comam, iskꞌamben naj: \p —Mamin, ta ay hunu wuẍtajan chiyaco ismul wetan, ¿hayelmi chiwakꞌ nimancꞌulalan yin̈, tom hujel mato hantaj? ẍi naj. \p \v 22 Istakꞌwi Comam: \p —Mach chiwalan tawet tato hujeln̈e, walxinto hujel el chielto setenta chawakꞌ nimancꞌulal yin̈ hawuẍtaj, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ huneꞌ naj machi akꞌni nimancꞌulal \p \v 23 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Chiwalpaxojan teyet yin̈ anma ayxaco yul iskꞌab Comam Dios, lahan hacaꞌ huneꞌ naj rey ilni hanta iscꞌas ebnaj ismunlawom. \v 24 Hayet lan̈an yichico naj yilni hanta iscꞌas ebnaj tuꞌ, yilaxti huneꞌ naj caw ismilalxa iscꞌas tet naj. \v 25 Yajaꞌ huneꞌ naj tuꞌ, mach chikꞌoji naj istohlan sunil iscꞌas tuꞌ. Yuxin ischej naj rey tuꞌ txon̈laxoto naj yeb yixal, yeb yuninal, yeb sunil tzet aya. \v 26 Wal naj ay iscꞌas tuꞌ xin ay jahno naj sata naj rey, yoc naj yalno tet naj hacaꞌ tiꞌ: “Mamin, caw niman chawute hacꞌul win̈an hayeboxa tzꞌayic, chinkꞌuyayojan chꞌen cat wakꞌnihan sunil incꞌastuꞌan tawet,” ẍi naj. \v 27 Wal naj rey tuꞌ, caw tzꞌaycan̈ iscꞌul naj yin̈ naj, yakꞌni tan̈o naj iscꞌas naj tuꞌ sunil, isbejtzolax naj. \p \v 28 Haxa yet yelti naj sata naj rey tuꞌ, yilnayo naj huneꞌ naj yet munlawomal, ay xin hanicꞌ iscꞌas naj tet naj. Yoc yachno naj yin̈ isnukꞌ naj, etzaxan̈e xin majayto ishakꞌo naj yu naj, yalni naj tet naj: “Tinan̈ xin chawacanayo hacꞌas wetan,” ẍi naj. \v 29 Wal naj ay iscꞌas tuꞌ ay jahno naj yin̈ sat naj, yalni naj tet naj: “Mamin, niman chawute hacꞌul, hawechman hayeboxa tzꞌayic, chinkꞌuyayojan chꞌen cat wakꞌni incꞌastuꞌan tawet,” ẍi naj. \v 30 Yajaꞌ naj bay ay iscꞌas naj tuꞌ, mach yabeto naj tzet yal naj, walxinto yito naj naj tet naj alcal, yalaxicto naj yul preso masanto yakꞌcano naj sunil iscꞌas tuꞌ. \v 31 Cꞌuxan xin ay huntekꞌan ebnaj yet munlawomal naj ilni huneꞌ tuꞌ, caw xin tac iscꞌul ebnaj, yuxin to ebnaj yalaꞌ tet naj rey yin̈ tzet yu tuꞌ. \v 32 Hayet yaben naj rey huneꞌ tuꞌ, yanito naj yawtemal naj. Yalni naj tet naj: “Hach tiꞌ caw mach hawalil, wakꞌ nimancꞌulalan yin̈ hacꞌas yuto hakꞌan nimancꞌulal wetan. \v 33 Estam xin matzꞌay hacꞌul yin̈ hawet munlawomal tuꞌ hacaꞌ mayu istzꞌay incꞌulan tawin̈,” ẍi naj. \v 34 Caw xin tit ishowal naj rey tuꞌ yin̈ naj, ischejni naj yalaxocto naj txꞌoj tuꞌ yul preso masanto istohlacano naj sunil iscꞌas tuꞌ, ẍi Comam. \p \v 35 Yalnipaxo Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Hac tuꞌ chute Inmaman ay yul satcan̈ teyin̈ tato mach cheyakꞌ nimancꞌulal yin̈ sunil heyanma yin̈ heyuẍta chaco ismul teyet, ẍi Comam. \c 19 \s1 Cuybanile yin̈ mac chispoh isba yeb yixal \r (Mr 10:1-12; Lc 16:18) \p \v 1 Lahwi yalnicano Comam Jesús huntekꞌan cuybanile tuꞌ xin, yel Comam yul ismajul Galilea, isto Comam yul ismajul txꞌotxꞌ Judea iskꞌaxepicꞌto haꞌ Jordán. \v 2 Caw xin hantan̈e anma oc tzujno yinta Comam, hac tuꞌ xin yu yakꞌni cawxo Comam anma yaꞌay. \p \v 3 Ay xin huntekꞌan ebnaj fariseo apni iscꞌatan̈ Comam, yoc ebnaj yilweno Comam yun̈e yaycꞌay yin̈ hunu ismul, iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —Mamin, ¿chimyu ispohni isba hunu naj yeb yixal waxan̈ca yu hunu comon tzet ye tuꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 4 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —¿Tom maẍto cheyil yul Yum Comam Dios bay chala tato hayet iswatxꞌencano Comam Dios anma, iswatxꞌe Comam Dios naj winaj, iswatxꞌenpaxo Comam ix ix? \v 5 Yalni Comam Dios hacaꞌ tiꞌ: “Yuxin chacano naj winaj ismam yeb ismiꞌ cat ishunbancano isba naj yeb yixal, hac tuꞌ xin hunxan̈e anmahil chielcanico iscawan̈il, ẍicano Comam. \v 6 Yuxin matxa cawan̈o anmahil yehi, to hunxan̈e chielcanicoj. Yuxin haꞌ mac chishunba Comam Dios machi hunu mac chu ispohni,” ẍi Comam Jesús. \p \v 7 Iskꞌambenpaxo ebnaj fariseo tuꞌ tet Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin yalcano naj Moisés tato chu yakꞌlax teꞌ hum yet pohlebahil tet ix ixale cat yalaxcano ix yu yichamil? ẍi ebnaj. \p \v 8 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Yu hetxꞌojal yuxin yal naj Moisés huneꞌ tuꞌ ta chu hepohlencano heba yeb heyixal. Wal yet yichebanil yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, mach haco tuꞌ ye yu Comam Dios. \v 9 Yuxin chiwalan teyet, haꞌ mac chibejnicano yixal, yajaꞌ ta mach taj yu issayni ix hunuxa winaj, cat ismohyipaxo naj yeb hunuxa ix, yin̈ hacaꞌ tuꞌ chaco naj ismul yul sat Comam Dios, ẍi Comam. \p \v 10 Yalni ebnaj iscuywom Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Tato matxa chu copohni coba yeb jixal, cꞌulmi mach chijikꞌ jixal chal tuꞌ, ẍi ebnaj. \p \v 11 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Yajaꞌ mach sunilo mac chiijcha yu yin̈ huneꞌ cheyal tiꞌ, wal xin han̈cꞌan̈e mac yetticꞌa yehi. \v 12 Ay ebnaj maẍticꞌa tzꞌajano isnimanil yetticꞌa chipitzcꞌahi, yuxin mach chu yikꞌni ebnaj yixal. Aypaxo ebnaj yet anmahil chiuteni, yuxin mach chu yikꞌnipaxo ebnaj yixal. Aypaxo ebnaj xin yu ismunla yin̈ ismunil Comam Dios yuxin machi yixal. Yuxin haꞌ mac chitecha yu, machojab chikꞌ yixal, ẍi Comam. \s1 Iskꞌan Comam Jesús iscꞌulal Comam Dios yiban̈ niẍte unin \r (Mr 10:13-16; Lc 18:15-17) \p \v 13 Lahwi tuꞌ xin, yilaxti haywan̈ niẍte unin iscꞌatan̈ Comam Jesús yu yanayo Comam iskꞌab yiban̈, yebpaxo yu istxahli Comam yin̈. Wal ebnaj iscuywom Comam xin, oc ebnaj iscachaꞌ anma ikꞌn̈e niẍte unin tuꞌ. \p \v 14 Yuxin yal Comam tet ebnaj: \p —Mach checach istit niẍte unin tiꞌ incꞌatan̈an, yuto haꞌ mac chaco yanma yin̈ Comam Dios hacaꞌ yeco yanma niẍte unin tiꞌ yin̈ ismam ismiꞌ, haꞌ chu yoc yul iskꞌab Comam ay yul satcan̈, ẍi Comam. \p \v 15 Yanayo Comam Jesús iskꞌab yiban̈ iswiꞌ niẍte unin tuꞌ, lahwi tuꞌ xin isto Comam. \s1 Huneꞌ naj tzeh caw kꞌalom tzotel tet Comam Jesús \r (Mr 10:17-31; Lc 18:18-30) \p \v 16 Ay huneꞌ naj tzeh apni iscꞌatan̈ Comam Jesús, iskꞌamben naj tet Comam: \p —Mam cuywawom, ¿tzet hunu cꞌul inwatxꞌenan yun̈e inchahnihan kꞌinale mach istan̈bal? ẍi naj. \p \v 17 Yalni Comam Jesús tet naj: \p —¿Tzet yin̈ xin chakꞌambe wetan yin̈ tzet ye tuꞌ cꞌul? Wal xin huneꞌn̈e mac cꞌul. Yaj ta chawoche hachab hakꞌinal mach istan̈bal, yije chejbanile akꞌbilcano yu naj Moisés, ẍi Comam. \p \v 18 Iskꞌamben naj hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Baytet xin huntekꞌan chejbanile chawal tiꞌ? ẍi naj. Yalni Comam: \p —Mach chachpotxꞌwahi, mach chachixli yebpaxo mach chachelkꞌawi, yeb mach chahobcan̈ lekꞌtiꞌal yin̈ hawet anmahil. \v 19 Yije tzet chal hamam, hamiꞌ, yebpaxo xin xahan chawil hawet anmahil hacaꞌ hayaꞌiln̈en haba, ẍi Comam tet naj. \p \v 20 Istakꞌwi naj tet Comam: \p —Sunil huntekꞌan chawal tiꞌ yijebilticꞌa wuhan yichitaxticꞌa inchꞌibcan̈an. ¿Tzet hunuxa wal inyijenan? ẍi naj. \p \v 21 Yalni Comam tet naj: \p —Yajaꞌ ta chawoche chachoccano cꞌulal, as txon̈to sunil tzet ayach, cat hapohnican̈ istohol yin̈ anma mebaꞌ, haxinwal ay hakꞌalomal yul satcan̈. Lahwi tuꞌ cat hawoccano tzujno wintajan, ẍi Comam. \p \v 22 Hayet yaben naj tzeh tuꞌ yalni Comam hacaꞌ tuꞌ, ispaxto naj yin̈ biscꞌulal yuto caw kꞌalomcano naj sicꞌlebil. \p \v 23 Yalni Comam Jesús tet ebnaj iscuywom: \p —Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, caw yaꞌta yoc anma kꞌalom yul iskꞌab Comam Dios. \v 24 Chiwalpaxojan teyet, hacaꞌ hunu noꞌ camello tinan̈, ¿tom subutaj yecꞌto noꞌ yul isholanil hunu chꞌen acuẍa? Hac tuꞌ ye anma kꞌalom, caw yaꞌta yoc yul iskꞌab Comam Dios,\f + \fr 19:24 \ft Ay teꞌ hum chalni ta \fk isholanil acuẍa \ft chitzotel yin̈ niẍte pulta caw lotꞌan sat yeb caw txann̈e yecan̈ istel ayco yin̈ iscꞌubal con̈ob Jerusalén.\f* ẍi Comam. \p \v 25 Hayet yaben ebnaj iscuywom Comam huneꞌ tuꞌ caw cꞌayilo iscꞌul ebnaj, yalni ebnaj tet hunun: “Ta hac tuꞌ, ¿mactaxca chicolchahi?” ẍi ebnaj. \p \v 26 Yoc tꞌan̈no Comam yin̈ ebnaj, yalni Comam: \p —Huneꞌ tiꞌ mach chikꞌoji anma iswatxꞌeni, wal Comam Dios sunil tzet chu iswatxꞌen Comam, ẍi Comam Jesús. \p \v 27 Yalni naj Pedro tet Comam: \p —Mamin, han̈on̈tiꞌan̈ bejbilcano sunil tzet ayon̈an̈ yu joc tzujnojan̈ tawintaj, ¿yuxin tzet chicochahan̈ ispajoj? ẍi naj. \p \v 28 Yalni Comam: \p —Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, yet chiapni istiempohal yet chiacꞌbilo sunil tzet ye tuꞌ, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios chinoc tzꞌon̈nojan yul incapilan caw cꞌulchꞌancanoj. Haxa hex chexecꞌ tzujtzun wintatiꞌan, chexoc tzꞌon̈no yul hunun hecapil, cat heyoc heyilni yin̈ tzet chielico cablahon̈eb majan ebnaj Israel. \v 29 Yuxin mac chisbejcano yatut wuhan maca yuẍtaj, yanab, maca ismam, maca ismiꞌ, maca yuninal, maca istxꞌotxꞌ; huntekꞌan mac tuꞌ caw ecꞌbalto txꞌiꞌal ispaj selel chiakꞌlax tet, yeb chischah iskꞌinal mach istan̈bal. \v 30 Haꞌ mac caw ay yelapno ye tinan̈, yet chiapni huneꞌ tiempohal tuꞌ, caw matxa yelapno chielicoj. Haxa mac machi yelapno ye tinan̈ chijute jilni, yet chiapni huneꞌ tiempohal tuꞌ caw aycano yelapno chielcanicoj, ẍi Comam. \c 20 \s1 Yechel yin̈ huntekꞌan ebnaj munlawom \p \v 1 Yalnipaxo Comam Jesús tet ebnaj iscuywom: \p —Anma chioc yul iskꞌab Comam Dios lahan hacaꞌ hunu naj yahaw munil to yin̈ caw sahab sacꞌayal issayaꞌ iscꞌamteꞌ chimunla xol teꞌ uva. \v 2 Hayet yilcha huntekꞌan ebnaj yu naj, yalni naj tato huneꞌ denario chakꞌ naj yin̈ tzꞌayic tet hunun ebnaj, lahwi tuꞌ isto ebnaj munlaho xol yuva naj. \v 3 Yin̈mi chꞌen balon̈eb yin̈ yet yalan̈ chuman isto naj yul txon̈bal, yilni naj huntekꞌanxa ebnaj mach ismunil. \v 4 Yalni naj tet ebnaj: “Ay munil incꞌatan̈an, chexintohlahan hacaꞌticꞌa caw yehi,” ẍi naj. Istopaxo ebnaj munil xol yuva naj. \v 5 Naj yahaw munil tuꞌ elpaxto naj yin̈ chumanil, yeb yin̈ chꞌen oxeb, hacticꞌapax tuꞌ yute yalni naj tet huntekꞌanxa ebnaj ilcha yu. \v 6 Yin̈xa chꞌen howeb xin, istopaxo naj txon̈bal hunelxa, yilni naj huntekꞌan ebnaj chiecꞌ bey tuꞌ mach ismunil. Iskꞌamben naj tet ebnaj: “¿Tzet yin̈ xin ton̈e chiecꞌ tzꞌayic teyiban̈ bey tiꞌ?” ẍi naj. \v 7 Istakꞌwi ebnaj: “Mamin, to machi mac chiakꞌni yet comunilan̈,” ẍi ebnaj. Yalni naj tet ebnaj: “Ta chisje hecꞌul asiꞌwe munil wintajan, chexintohlahan hacaꞌ caw yehi,” ẍi naj. Isto ebnaj munil yinta naj. \p \v 8 Haxa yin̈ kꞌejbiyal xin, yalni naj yahaw munil tuꞌ tet naj chiilni ismunil hacaꞌ tiꞌ: “Awte sunil ebnaj munlawom cat hatohlan ebnaj. Ebnaj maoc munil yin̈ islahobal, haꞌ ebnaj chatohla babel. Wal ebnaj caw sahab maichico ismunla xin, islahobal chatohla ebnaj,” ẍi naj yahaw munil tuꞌ. \v 9 Lahwi tuꞌ xin yawtelax ebnaj oc munil yin̈ chꞌen howeb, haꞌ ebnaj babel tohlalaxi, huneꞌ denario akꞌlax tet hunun ebnaj. \v 10 Haxa yet yawtelax ebnaj ichico munil yin̈ caw sahab sacꞌayal, ham yalni ebnaj tato ecꞌbal istohol ebnaj chiakꞌlaxi, yajaꞌ machoj, huneꞌn̈e denario akꞌlaxpaxo tet hunun ebnaj. \v 11 Hayet ischahni ebnaj istohol tuꞌ yichico ebnaj isbuchwa yin̈ naj yahaw munil tuꞌ, \v 12 yalni ebnaj: “Ebnaj mahul yet islahobalxa tiꞌ hunxan̈e hora mamunla ebnaj, ¿tzet yin̈ xin lahan cotoholan̈ maxawakꞌ yeb ebnaj? Han̈on̈tiꞌan̈ ecꞌbal macon̈munlahan̈, yeb xin caw majakꞌ janmahan̈ xol kꞌaꞌ,” ẍi ebnaj. \v 13 Istakꞌwi naj yahaw munil tuꞌ tet huneꞌ naj hacaꞌ tiꞌ: “Hach wet anmahil, mach chinetlihan tawin̈ yuto majala tato huneꞌ denario chintohlahan hatzꞌayic. \v 14 Wal xin mawakꞌan hatohol, paxan̈toj. Ta chiwochehan ta lahan chikꞌ ebnaj lan̈oxa maoc munil yebex, mach hawoc yin̈ huneꞌ tuꞌ. \v 15 Hanintiꞌan chu wakꞌnihan inmelyuhan tet mac bay chiwochehan, ¿mato chichiwa hacꞌul yu cꞌul incꞌulan?” ẍi naj yahaw munil tuꞌ. \p \v 16 Yuxin haꞌ mac babel tinan̈, haꞌ chicancano yin̈ islahobal, wal mac islahobal ye tinan̈, haꞌ chioc yin̈ babel. Hantan̈e mac awtebil yu Comam Dios, yajaꞌ haywan̈n̈e mac sicꞌbililoj, ẍi Comam. \s1 Yal Comam Jesús iscamical yin̈ yoxel \r (Mr 10:32-34; Lc 18:31-34) \p \v 17 Yet ayxaco Comam Jesús yeb anma yin̈ isbel bey Jerusalén, yawtenilo Comam ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom, yalni Comam tet ebnaj: \p \v 18 —Tinan̈ xin lan̈an coto bey Jerusalén, yajaꞌ Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, chinálaxicojan yul iskꞌab ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés cat iskꞌanni ebnaj camical wiban̈an. \v 19 Chilahwi tuꞌ cat quinyanicojan ebnaj yul iskꞌab ebnaj mach Israeloj, cat isbuchwa ebnaj win̈an, cat quinismakꞌnihan ebnaj. Chilahwi tuꞌ cat quinyanican̈an ebnaj yin̈ teꞌ culus, yajaꞌ yin̈ yox tzꞌayic cat witzitzbican̈an hunelxa, ẍi Comam. \s1 Yin̈ tzet iskꞌan ismiꞌ naj Jacobo yeb naj Juan \r (Mr 10:35-45) \p \v 20 Yet huneꞌ tiempohal tuꞌ apni ismiꞌ ebnaj iscꞌahol icham Zebedeo ilwal yin̈ Comam Jesús. Tzujan xin ebnaj cawan̈ tuꞌ yinta ismiꞌ, yay jahno ixnam sata Comam yuto ay huneꞌ tzet choche ixnam iskꞌanaꞌ. \p \v 21 Iskꞌamben Comam tet ixnam: \p —Miyay, ¿tzet chawoche hakꞌanaꞌ wetan? ẍi Comam. Istakꞌwi ixnam: \p —Mamin, yet chachoc Yahawoj chinkꞌanan tawet tato cawan̈ wunintiꞌan chioc tacꞌatan̈. Hunu naj chioc tzꞌon̈no yin̈ hawatxꞌkꞌab, hunuxa naj chioc tzꞌon̈no yin̈ hameckꞌab, ẍi ixnam. \p \v 22 Istakꞌwi Comam: \p —Hex tiꞌ mach heyohtajo tzet chekꞌana. ¿Chimyu heyucꞌni huneꞌ vaso ha haꞌ caw cꞌah\f + \fr 20:22 \ft Huneꞌ vaso cꞌahla haꞌ chitzotel yin̈ isyaꞌtajil chihul yiban̈ Comam\f* hacaꞌ huneꞌ chiwucꞌan? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj: \p —Hoꞌ, chu jucꞌnihan̈, ẍi ebnaj. \p \v 23 Yalni Comam tet ebnaj xin: \p —Yeltoni chu heyucꞌni huneꞌ vaso ha haꞌ caw cꞌah chiwaltiꞌan, yajaꞌ wal hanintiꞌan mach wetojan walnihan mac chiay tzꞌon̈no yin̈ inwatxꞌkꞌaban yeb yin̈ inmeckꞌaban, to han̈e Inmaman ohtan̈e mac tet chakꞌa, ẍi Comam. \p \v 24 Hayet yaben ebnaj lahon̈wan̈xa iscuywom Comam, caw tit ishowal ebnaj yin̈ ebnaj cawan̈ tuꞌ. \v 25 Yet yilni Comam huneꞌ tuꞌ, yawtenico Comam ebnaj iscꞌatan̈, yalni Comam: \p —Hex tiꞌ caw heyohtaj tato ebnaj ayco yahawo con̈ob, ay yip ebnaj yiban̈ con̈ob tuꞌ. Haxa ebnaj nime winaj yul con̈ob yahawxa chute isba ebnaj yin̈ anma. \v 26 Wal texol xin mach cꞌuluj tato hac tuꞌ cheyute, wal xin ta ay hunu mac ecꞌbal yelapno ye chabe, ahojab chioc chejaboj. \v 27 Haxa mac choche ecꞌbal yelapno chuco texol xin, yakꞌabico isba chejaboj. \v 28 Hac tuꞌ wehan Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, mach hulnajojinan yu inchejnihan anma, walxinto hacaꞌ chejab wecojan xol anma, cat wakꞌni camo inbahan hac tuꞌ xin chu intohlanan ismul txꞌiꞌal anma, ẍi Comam. \s1 Yakꞌ hajlo Comam Jesús isbakꞌsat cawan̈ ebnaj mach chu yilni \r (Mr 10:46-52; Lc 18:35-43) \p \v 29 Hayet yel Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yul con̈ob Jericó, caw hantan̈e anma oc tzujno yinta Comam. \v 30 Ay xin cawan̈ ebnaj mach chu yilni, tzꞌon̈anayo istiꞌ beh. Hayet yaben ebnaj tato haꞌ Comam Jesús lan̈an yecꞌtoj, yahwi ebnaj tet Comam yin̈ caw ip hacaꞌ tiꞌ: \p —Mamin, yuninal iscꞌahol naj rey David, caw tzꞌayojab hacꞌul jin̈an̈, ẍi ebnaj. \p \v 31 Yajaꞌ xin oc anma iscachaꞌ ebnaj yun̈e isbejni ebnaj yel yaw, yaj caw islahico ebnaj yahwi, yalnipaxo ebnaj: \p —Mamin, iscꞌahol jichmam David, caw tzꞌayojab hacꞌul jin̈an̈, ẍi ebnaj. \p \v 32 Yet yaben Comam Jesús huneꞌ tuꞌ yoc lin̈noj, yawtenti Comam ebnaj iscꞌatan̈, iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Tzet cheyoche chinwatxꞌehan? ẍi Comam. \p \v 33 Istakꞌwi ebnaj: \p —Mamin, chijochehan̈ chawakꞌ hajlo cosatan̈, ẍi ebnaj. \p \v 34 Istzꞌaycan̈ iscꞌul Comam yin̈ ebnaj; yanico Comam iskꞌab yin̈ isbakꞌsat ebnaj, yin̈n̈ena tuꞌ xin ishajlo issat ebnaj, yoc tzujno ebnaj yinta Comam. \c 21 \s1 Yet yocto Comam Jesús yul con̈ob Jerusalén \r (Mr 11:1-11; Lc 19:28-40; Jn 12:12-19) \p \v 1 Hayet ayto yapni Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom bey Jerusalén yapni Comam bey Betfagé, iscawilal won̈an Olivo. Ischejnito Comam cawan̈ ebnaj iscuywom, \v 2 yalni Comam tet ebnaj: \p —Asiꞌwe bey aldea cosatacꞌto tiꞌ, yet chexapno bey tuꞌ cheyilaꞌ huneꞌ noꞌ miꞌe burro xecan, ayco yunin noꞌ iscꞌatan̈; chepuholo noꞌ cat heyinoti noꞌ wetan. \v 3 Yajaꞌ ta ay tzet chihallax teyin̈ xin, cheyalaꞌ hacaꞌ tiꞌ: “Ay chiocnico noꞌ yu Comam Jesús, yajaꞌ chon̈hulan̈ jakꞌaꞌpaxojan̈ noꞌ,” quexchi, ẍi Comam. \p \v 4 Hac tuꞌ yu yijni isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yu huneꞌ ischejab Comam Dios yet payat hacaꞌ tiꞌ: \q1 \v 5 Halwe tet anma ay yul con̈ob Sión\f + \fr 21:5 \ft Haꞌ won̈an Sión bey Jerusalén, haꞌ bey tuꞌ iswatxꞌe naj rey David yatut yeb iscapil ebnaj Israel yet payat\f* hacaꞌ tiꞌ: \q1 Ilwecꞌanabi, lan̈an yul hereyal texol, huneꞌ heyahaw tiꞌ caw cꞌul iscꞌul, ayahto yiban̈ huneꞌ noꞌ tzeh burro, yunin huneꞌ noꞌ miꞌe burro ijtzom,\x * \xo 21:5 \xt Zac 9:9\x* ẍiayoj. \p \v 6 Isto ebnaj cawan̈ tuꞌ, isyijen ebnaj hacaꞌticꞌa yu yalni Comam. \v 7 Yet yapni ebnaj bey tuꞌ ispuhnilo ebnaj noꞌ miꞌe burro tuꞌ, yiniti ebnaj noꞌ yeb noꞌ yunin tet Comam. Islitxꞌbanahto ebnaj xil iskꞌap iskꞌan̈o yichin̈ noꞌ tzeh burro tuꞌ, lahwi tuꞌ yahto Comam yiban̈ noꞌ. \v 8 Caw hantan̈e anma oc tzujno yinta Comam, ay mac islebayo xil iskꞌap yul beh. Aypaxo mac inilo xaj te teꞌ\f + \fr 21:8 \ft Yayo anma xaj teꞌ chꞌib yul isbeh Comam yuto caw chitzala anma yin̈ Comam. Yet payxa tuꞌ hac tuꞌ chute anma yet chocto hunu naj rey yul iscon̈ob\f* yanayo yul beh bay chiecꞌto Comam tuꞌ. \v 9 Sunil anma babelico sata Comam yeb tzujanico yintaj, ichico yawi yin̈ caw ip, chalni hacaꞌ tiꞌ: \p —¡Caw niman yelapno naj tiꞌ, haꞌ naj tiꞌ titna yin̈ yuninal jichmam rey David! ¡Jalaꞌwe tzotiꞌ cꞌul yin̈ mac chihul coxol yu Comam Dios! ¡Jakꞌaꞌwe yuchꞌandiosal tet Comam Dios ay satcan̈!\x * \xo 21:9 \xt Sal 118:25-26\x* ẍi anma. \p \v 10 Hayet yapni Comam bey Jerusalén, iswejchacan̈ anma sunil, iskꞌambeni: \p —¿Mac anmahil huneꞌ naj tiꞌ? ẍi anma. \p \v 11 Istakꞌwi huntekꞌanxa ebnaj: \p —Haꞌ naj tiꞌ Jesús, ischejab Comam Dios ay bey Nazaret yul ismajul Galilea, ẍi ebnaj. \s1 Yet istzumbenilti Comam Jesús ebnaj chitxon̈wi yul yatut Comam Dios \r (Mr 11:15-19; Lc 19:45-48; Jn 2:13-22) \p \v 12 Lahwi tuꞌ xin yocto Comam Jesús yul yatut Comam Dios, istzumbenilti sunil anma chitxon̈wi yeb chilokꞌwi bey tuꞌ. Iswacchancan̈ Comam ismeẍa ebnaj helom melyu, ispacꞌchanpaxocan̈ Comam isẍila ebnaj txon̈om palamuch. \v 13 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios hacaꞌ tiꞌ: “Haꞌ watutan yet txah yehi,” ẍiayoj. Yajaꞌ hex tiꞌ hacaꞌ hunu isn̈achꞌen elkꞌom, hac tuꞌ ye heyu, ẍi Comam. \p \v 14 Hayet ayicto Comam yul yatut Comam Dios tuꞌ yapni huntekꞌan ebnaj mach chu yilni yeb ebnaj txꞌoj ye yoj; yakꞌni cawxo Comam ebnaj. \v 15 Hayet yilni ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj cuywawom yin̈ ley huntekꞌan cꞌaybalcꞌule iswatxꞌe Comam tuꞌ caw tit ishowal ebnaj; yeb yet yaben ebnaj yalni niẍte unin: “Jakꞌaweco ismay iscꞌahol jichmam rey David,” ẍi, \v 16 yalni ebnaj tet Comam: \p —¿Chimhawabe tzet chal niẍte unin tiꞌ? ẍi ebnaj. Istakꞌwi Comam: \p —Hoꞌ chiwabehan, yajaꞌ ¿tom maẍto bay cheyil yul Yum Comam Dios bay chal hacaꞌ tiꞌ?: \q1 Haꞌ niẍte unin yeb niẍte chi-to-txutxwi haꞌ chakꞌan bitn̈eno habi,\x * \xo 21:16 \xt Sal 8:2\x* ẍiayoj, ẍi Comam. \p \v 17 Lahwi tuꞌ yel Comam yul con̈ob Jerusalén, isto yul con̈ob Betania, bey tuꞌ xin cancano Comam huneꞌ akꞌbal. \s1 Yet istzꞌactiꞌn̈en Comam Jesús huneꞌ teꞌ higuera machi sat \r (Mr 11:12-14, 20-26) \p \v 18 Haxa hunxa tzꞌayic yin̈ caw sahab sacꞌayalil, ismeltzo Comam Jesús yul con̈ob Jerusalén. Yet ayco Comam yin̈ isbel tuꞌ isn̈ohchacan̈. \v 19 Yilnito Comam huneꞌ teꞌ higuera istiꞌ beh, isto Comam yich teꞌ, yilni Comam ta machi sat teꞌ, xajn̈e teꞌ aycoj. Yalni Comam yin̈ teꞌ hacaꞌ tiꞌ: \p —¡Matxa bakꞌinal chachsatni! ẍi Comam. \p Yin̈n̈ena tuꞌ xin istajilo teꞌ. \v 20 Hayet yilni ebnaj iscuywom Comam huneꞌ tuꞌ, caw cꞌaycan̈ iscꞌul ebnaj, iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —¿Tzet mayu istajnalo teꞌ yin̈ an̈e? ẍi ebnaj. \p \v 21 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, ta caw cheyaco heyanma yin̈ Comam Dios, machi xin chicabcon hecꞌul, maẍn̈etaj huneꞌ mayu yin̈ teꞌ higuera tiꞌ chisje hewatxꞌeni. Wal xin tato cheyal tet huneꞌ witz tiꞌ: “Heqꞌuilo haba bey tiꞌ cat hato hawanoyto haba xol haꞌ mar,” ta quexchi, chiyij isba tzet cheyala. \v 22 Yuxin ta yin̈ sunil heyanma chextxahli tet Comam Dios yet chekꞌanni hunu tzet ye tuꞌ, chiakꞌlax teyet, ẍi Comam. \s1 Kꞌambelax bay chitit yip Comam Jesús \r (Mr 11:27-33; Lc 20:1-8) \p \v 23 Lahwi tuꞌ xin, yapni Comam Jesús yul con̈ob Jerusalén, yocto Comam yul yatut Comam Dios. Hayet lan̈an iscuywa Comam xin ishitzico ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj Israel, iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —¿Mac cachchejni hawatxꞌen huntekꞌan hawatxꞌe yet ewi? ¿Mac akꞌni hawip? ẍi ebnaj. \p \v 24 Istakꞌwi Comam: \p —Haquintuꞌan ay huneꞌ inkꞌambebalan teyet, ta chepajtze wetan chiwalan mac akꞌn̈e wipan inwatxꞌenan huntekꞌan tuꞌ. \v 25 ¿Mac chejniti naj Juan yanocan̈ haꞌ iswiꞌ anma? ¿Tom Comam Dios mato haꞌ anma? ẍi Comam. \p Yichico ebnaj yallen tet hunun hacaꞌ tiꞌ: \p —Tato chijalaꞌ ta Comam Dios chejniti naj Juan tuꞌ, chimyalaꞌ naj jet: “¿Tzet yin̈ xin mach heyayto yul heyanma yin̈ tzet yal naj?” ẍim naj. \v 26 “Yajaꞌ ta chijalpaxoj ta haꞌ anma chejn̈e naj, chon̈xiw jalni yuto sunil anma chianayto yul yanma tato naj Juan tuꞌ ischejab Comam Dios ye naj,” ẍi ebnaj. \p \v 27 Yuxin takꞌwi ebnaj tet Comam: \p —Mach johtajojan̈, ẍi ebnaj. Yalni Comam tet ebnaj: \p —Haquintuꞌan mach chiwalan mac akꞌn̈e wipan inwatxꞌenan huntekꞌan tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ cawan̈ ebnaj cꞌahole \p \v 28 Yalnipaxo Comam Jesús tet ebnaj hunelxa: \p —¿Tzet cheyute heyalni yin̈ huneꞌ chiwaltiꞌan? Ay huneꞌ naj mame ay cawan̈ iscꞌahol; yalni naj tet naj babel hacaꞌ tiꞌ: “Cꞌahol, as munlahan̈ xol teꞌ uva,” ẍi naj. \v 29 Istakꞌwi naj: “¡Mach chintohan!” ẍi naj. Yajaꞌ tzujanxa xin yoc yin̈ isnabal naj istohi. \v 30 Lahwi tuꞌ yalnipaxo naj mame tuꞌ tet naj iscab tato chitopaxo naj munil; istakꞌwi naj: “Cꞌulticꞌa mam chintohan,” ẍi naj. Yajaꞌ xin mach to naj. \v 31 ¿Mac xin najil yijen tzet yal ismam yin̈ ebnaj cawan̈ tuꞌ? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj: \p —Naj babel, ẍi ebnaj. Yalni Comam: \p —Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, ebnaj ikꞌomilo tohlabal yeb ebix ix txꞌoj ye iswiꞌ haꞌ chioc babel yul iskꞌab Comam Dios tesataj. \v 32 Yuto hulicꞌo naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma quexiscuyuꞌ yin̈ iscꞌulal, yajaꞌ mach heyayto yul heyanma yin̈ tzet yal naj. Wal ebnaj ikꞌomilo tohlabal yeb ebix txꞌoj ye iswiꞌ yayto yul yanma yin̈ tzet yal naj. Wal hex tiꞌ xin, waxan̈ca caw heyil huntekꞌan tuꞌ yajaꞌ mach hehel hebeybal, yeb xin mach heyayto yul heyanma, ẍi Comam Jesús. \s1 Yechel yin̈ ebnaj munlawom mach cꞌuloj \r (Mr 12:1-12; Lc 20:9-19) \p \v 33 Yalnipaxo Comam Jesús tet ebnaj: \p —Abewe huneꞌxa yechel chiwaltiꞌan: “Ay huneꞌ naj yahaw munil tzꞌunni teꞌ uva sat istxꞌotxꞌ, ispenayo naj istzꞌunub tuꞌ. Iswatxꞌen naj bay chiyatzꞌlax yal teꞌ, iswatxꞌenpaxocan̈ naj huneꞌ n̈a nimajal yucan̈ istel yun̈e istan̈elax huneꞌ peyab tuꞌ. Lahwi tuꞌ xin, yanito naj istzꞌunub tuꞌ comonal tet huntekꞌan ebnaj. Isto naj yul huneꞌxa con̈ob caw nahat. \v 34 Haxa yet yapni istiempohal yuxlax teꞌ uva tuꞌ xin, yanito naj huntekꞌan ischejab ischahno ismajul tet ebnaj munlawom tuꞌ. \v 35 Hayet yapni ebnaj chejab tuꞌ xin, yoc ebnaj istzabnoyo ebnaj, ismakꞌni ebnaj huneꞌ naj, hunxa naj makꞌbil ispotxꞌni ebnaj, haxa hunxa naj xin kꞌojlaxcan̈ naj. \v 36 Haxa yin̈ iscayel ecꞌbalxa ebnaj chejab yato naj yahaw munil, yajaꞌ xin hacticꞌapax tuꞌ utelax ebnaj yu ebnaj munlawom tuꞌ. \p \v 37 Yin̈xa istzujanil xin, haꞌ caw iscꞌahol naj yahaw munil tuꞌ yatoj, istxumni naj hacaꞌ tiꞌ: ‘Wal tet naj incꞌaholtiꞌan chimisyije ebnaj,’ ẍi naj. \v 38 Yajaꞌ hayet yilni ebnaj yapni naj cꞌahole tuꞌ, yalni ebnaj tet hunun: ‘Haꞌ tet naj tiꞌ chicancano huneꞌ txꞌo txꞌotxꞌ tiꞌ, wal tinan̈ copotxꞌowe camo naj haxinwal jetxa chuco huneꞌ istxꞌotxꞌ naj tiꞌ,’ ẍi ebnaj. \v 39 Yoc ebnaj istzabnoyo naj, yilaxilto naj yintalto peyab tuꞌ yu ebnaj, ispotxꞌni ebnaj naj,” ẍi Comam. \p \v 40 Iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —Yet chihul naj yahaw munil tuꞌ, ¿tzettaxca chute naj ebnaj munlawom tuꞌ cheyute heyalni? ẍi Comam. \p \v 41 Istakꞌwi ebnaj: \p —Matxa chitzꞌay iscꞌul naj ispotxꞌni ebnaj munlawom txꞌoj tuꞌ, cat yanito naj istzꞌunub tuꞌ comonal tet huntekꞌanxa ebnaj munlawom tzꞌajan chu yakꞌni ismajul yet chiuxlax sat teꞌ uva tuꞌ, ẍi ebnaj. \p \v 42 Yalni Comam Jesús: \p —¿Tom maẍto cheyil yul Yum Comam Dios bay chal hacaꞌ tiꞌ?: \q1 Haꞌ huneꞌ chꞌen chꞌen mach isje ebnaj watxꞌemcan̈ n̈a yakꞌaco yin̈ ismunil, haꞌ chꞌen caw ecꞌbalto cꞌul yoc xeꞌo n̈a. Haꞌ Comam watxꞌen̈e huneꞌ tuꞌ, caw xin chicꞌay cocꞌul jilni,\x * \xo 21:42 \xt Sal 118:22-23\x* ẍiayoj. \m \v 43 Yuxin chiwalan teyet ta nanxa con̈obal chioc yul iskꞌab Comam Dios heseleloj, yuto yijem anma tuꞌ yakꞌni ismajul yin̈ tzet chiswatxꞌe tet Comam. \v 44 Wal huneꞌ chꞌen chꞌen tuꞌ, ta ay mac chiaycꞌay yiban̈ chꞌen hayebtam iskꞌahilal chioqui. Yajaꞌ ta haꞌ chꞌen chiaycꞌay yiban̈, chiquechmoto yalan̈ chꞌen, ẍi Comam. \p \v 45 Hayet yaben ebnaj iswiꞌehal ebnaj sacerdote, yeb ebnaj fariseo yalni Comam hacaꞌ tuꞌ, istxumni ebnaj tato yin̈ ebnaj yal Comam huntekꞌan yechel tuꞌ. \v 46 Yuxin yoche ebnaj istzabayo Comam, yajaꞌ xiw ebnaj tet anma yuto sunil anma chalni tato ischejab Comam Dios ye Comam Jesús. \c 22 \s1 Yechel yin̈ huneꞌ kꞌin̈ yet mohyilal \r (Lc 14:15-24) \p \v 1 Yichipaxico Comam Jesús yalni tet ebnaj, yanico Comam huntekꞌan yechel yin̈ cuybanile tuꞌ, yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p \v 2 —Haꞌ anma awtebil yoc yul iskꞌab Comam Dios, lahan hacaꞌ yakꞌle anma yin̈ huneꞌ kꞌin̈ yecꞌtze huneꞌ naj rey yet ismohyi iscꞌahol. \v 3 Hayet cꞌulxa ye sunil, yanito naj ischejab yikꞌati ebnaj awtebil yin̈ huneꞌ mohyilal tuꞌ. Yajaꞌ machi hunu ebnaj isjetij. \v 4 Lahwi tuꞌ yanipaxto naj huntekꞌanxa ischejab, yalni naj tet ebnaj hacaꞌ tiꞌ: “Halwe tet anma awtebil tuꞌ tato watxꞌebilxa itah. Manchejan potxꞌlaxo haycꞌon̈ inwacaxan, yeb hunmajanxa no nokꞌ caw bakꞌich, watxꞌebilxa sunil. ‘Asiꞌwe yin̈ kꞌin̈ tuꞌ,’ quexchi,” ẍi naj rey. \p \v 5 Yajaꞌ ebnaj awtebil tuꞌ, maẍticꞌa cam iscꞌul ebnaj istita. Huneꞌ naj to ilno ismunil, hunxa naj xin to ilno istxon̈. \v 6 Haxa huntekꞌanxa ebnaj xin, oc ebnaj howal yin̈ ebnaj chejab tuꞌ, ispotxꞌlax ebnaj yu ebnaj. \v 7 Hayet yaben naj rey huneꞌ tuꞌ caw tit ishowal naj. Ischejni naj issoldado ispotxꞌno ebnaj potxꞌwawom tuꞌ, isn̈uslaxpaxilo iscon̈ob ebnaj. \v 8 Lahwi tuꞌ yalnipaxo naj rey tuꞌ tet huntekꞌanxa ebnaj ischejab: “Sunil tzet chiocnico yin̈ huneꞌ kꞌin̈ tiꞌ watxꞌebilxa sunil, yajaꞌ ebnaj awtebil wuhan mach chisjeti ebnaj, yuxin mach istzano ebnaj yul yin̈ huneꞌ kꞌin̈ tiꞌ. \v 9 Wal tinan̈ asiꞌwe yulaj calle cat hechejniti sunil mac chiilcha heyu yin̈ huneꞌ kꞌin̈ tiꞌ,” ẍi naj. \v 10 Yet yaben ebnaj chejab huneꞌ tuꞌ, isto ebnaj yulaj calle, yiniti ebnaj sunil anma chiecꞌ bey tuꞌ. Ay anma cꞌul isbeybal, ay anma txꞌoj isbeybal. Caw xin nohilo teꞌ n̈a yu anma yin̈ huneꞌ kꞌin̈ tuꞌ. \p \v 11 Hayet yocto naj rey yilno anma cutxanxaco tuꞌ, yilni naj huneꞌ naj mach ayoco xil iskꞌap yet mohyilal. \p \v 12 Yalni naj rey tet naj: “¿Tzet mayu hawocti bey tiꞌ, machi xin xil hakꞌap yet mohyilal aycoj?” ẍi naj. Yajaꞌ xin maẍticꞌa takꞌwi naj. \v 13 Yalni naj rey tuꞌ tet ebnaj ischejab: “Cꞌalbawe yoj huneꞌ naj tiꞌ yeb iskꞌab naj cat heyanilto naj xol kꞌejholo, haꞌ bey tuꞌ xin chiokꞌo naj yin̈, cat isn̈etxꞌlaho yeh naj,” ẍi naj. \v 14 Wal xin chiwalan teyet, caw txꞌiꞌal mac awtebil yu Comam Dios yajaꞌ haywan̈n̈e mac chissiqꞌuilo Comam, ẍi Comam Jesús. \s1 Chꞌen tohlabal chiakꞌlax tet naj yahaw Roma \r (Mr 12:13-17; Lc 20:20-26) \p \v 15 Lahwi tuꞌ ishecꞌnilo isba ebnaj fariseo, islahtiꞌn̈en isba ebnaj yin̈ tzet chu yakꞌni aycꞌayo ebnaj Comam yin̈ hunu tzotiꞌ, cat yoc ebnaj akꞌocꞌule yin̈ Comam yalni. \v 16 Yuxin yato ebnaj haywan̈ ebnaj ayco yin̈ ispartido, yeb haywan̈ ebnaj ayco yin̈ ispartido naj Herodes iscꞌatan̈ Comam, yun̈e yilwen ebnaj Comam. Yalni ebnaj tet Comam: \p —Mam cuywawom, caw johtajan̈ tato hach tiꞌ isyelaln̈eticꞌa chawala, chacuynipaxo anma iswatxꞌen hacaꞌ choche iscꞌul Comam Dios. Machi xin comono chawabeto yin̈ tzet chal anma, yuto lahan yelapno anma yul hasat. \v 17 Yuxin, ¿tzet chawute hawalni yin̈ huneꞌ tiꞌ: Chꞌen tohlabal chiel jin̈ yu naj jahaw ay Roma, cꞌulmi jakꞌni chꞌen mato machoj? ẍi ebnaj. \p \v 18 Yajaꞌ wal Comam Jesús pet istxumnalo Comam tzet nabil yu ebnaj. Yuxin yal Comam: \p —Hex cheyal heba cꞌulal tiꞌ, ¿tzet yin̈ xin chesay yin̈ tzet chu waycꞌayan yul hekꞌab? \v 19 Yewe hunu chꞌen melyu cheyakꞌ yin̈ hetohlabal tuꞌ wilaꞌan nan̈, ẍi Comam. \p Yakꞌni ebnaj huneꞌ chꞌen denario tet Comam. \v 20 Iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Mac najil ayco yechel sat yeb isbi yin̈ chꞌen? ẍi Comam. \p \v 21 Istakꞌwi ebnaj: \p —Yechel sat naj jahaw ay bey Roma, yeb xin isbi naj ayco yin̈ chꞌen, ẍi ebnaj. Yalni Comam xin: \p —Akꞌwe tet naj yahaw Roma, baytet yet naj yehi, cat heyakꞌni tet Comam Dios baytet yet Comam yehi, ẍi Comam. \p \v 22 Yet yaben ebnaj yalni Comam huneꞌ tuꞌ, caw cꞌayilo iscꞌul ebnaj, isbejnicano ebnaj Comam. \s1 Iskꞌambe ebnaj saduceo yin̈ yet chiitzitzbican̈ camom \r (Mr 12:18-27; Lc 20:27-40) \p \v 23 Yin̈ticꞌa huneꞌ tzꞌayic tuꞌ, ay huntekꞌan ebnaj saduceo bey ilno Comam Jesús. Ebnaj saduceo tuꞌ mach chayto ebnaj yul yanma tato itzitzbican̈ anma camnaxa, yuxin iskꞌambe ebnaj tet Comam: \p \v 24 —Mam cuywawom, halbilcano yin̈ isley naj Moisés hacaꞌ tiꞌ: “Ta chicam yichamil hunu ix ix, machi xin yuninal naj yeb ix, yilal yikꞌni ix yuẍta naj camna tuꞌ, yun̈e ay yuninal naj yeb ix cat yoc yuninalo naj camna tuꞌ,” ẍiayoj. \v 25 Yajaꞌ yet hunel, coxoltiꞌan̈ ay hujwan̈ ebnaj yuẍtan̈e isba. Naj babel mohyi yeb huneꞌ ix yajaꞌ cam naj, machi xin yuninal naj yeb yixal tuꞌ, yuxin mohyi naj iscab yeb ix. \v 26 Yajaꞌ campaxo naj, hacticꞌapax tuꞌ yu naj isyox, masanta apni yin̈ naj ishuj, sunil ebnaj ikꞌlen ix. \v 27 Lahwi tuꞌ iscampaxo ix. \v 28 Yuxin hayet chiitzitzbican̈ camom, ¿mac ebnaj hujwan̈ tuꞌ chioc yichamilo ix yuto ishujwan̈il ebnaj mohyi yeb ix? ẍi ebnaj. \p \v 29 Istakꞌwi Comam Jesús tet ebnaj saduceo tuꞌ: \p —Hex tiꞌ, maẍtaj haꞌ ye heyu, yuto mach heyohtajo tzet chal yul Yum Comam Dios, yeb mach heyohtajo yip Comam. \v 30 Wal xin hayet chiitzitzbican̈ anma camom matxa chimohyi, yuto lahanxa chielico hacaꞌ ebnaj ángel ay satcan̈. \v 31 Yin̈ yet chiitzitzbican̈ anma camom tuꞌ, ¿tom maẍto cheyil yul Yum Comam Dios bay chal hacaꞌ tiꞌ?: \v 32 “Hanintiꞌan isDiosal naj Abraham, naj Isaac yeb naj Jacob,” ẍiayoj. Yuxin waxan̈ca cam ebnaj yajaꞌ mach cam ebnaj yin̈ huneln̈e. Yuto mach isDiosalo camom ye Comam Dios to isDiosal anma itzitz, ẍi Comam. \p \v 33 Yet yaben anma huntekꞌan cuybanile yal Comam tuꞌ caw cꞌayilo iscꞌul. \s1 Chejbanile caw ecꞌbal yelapno yehi \r (Mr 12:28-34) \p \v 34 Yet yaben ebnaj fariseo tato matxa yu istakꞌwi ebnaj saduceo tet Comam Jesús, iscutxbanico isba ebnaj. \v 35 Xol ebnaj tuꞌ xin ayco huneꞌ naj cuywawom yin̈ ley, haꞌ naj oc ilweno Comam, yalni naj: \p \v 36 —Mam cuywawom, ¿baytet chejbanile caw ecꞌbal yelapno xol chejbanile aycano yu naj Moisés? ẍi naj. \p \v 37 Istakꞌwi Comam tet naj: \p —Ochewe Comam Dios yin̈ sunil hecꞌul, heyanma yeb henabal. \v 38 Haꞌ xin huneꞌ chejbanile tuꞌ haꞌ babel yeb ecꞌbal yelapno xol huntekꞌanxa. \v 39 Haꞌ huneꞌxa iscab xin, lahan hacaꞌ huneꞌ babel, chal hacaꞌ tiꞌ: “Xahan cheyil heyet anmahil hacaꞌ hexahann̈en heba,” ẍiayoj. \v 40 Hayet chicoyijen cabeb chejbanile tiꞌ, lan̈an coyijen huntekꞌanxa cuybanile akꞌbilcano yu naj Moisés, yeb tzet tzꞌibn̈ebilcano yu ebnaj ischejab Comam Dios, ẍi Comam tet naj. \s1 Comam Cristo Iscꞌahol Comam Dios yehi \r (Mr 12:35-37; Lc 20:41-44) \p \v 41 Hayet cutxantoco ebnaj fariseo tuꞌ, \p \v 42 iskꞌamben Comam Jesús tet ebnaj: \p —¿Tzet cheyute hetxumni yin̈ naj Cristo? ¿Mac yin̈ chitit naj heyalni? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj: \p —Yin̈ naj rey David chitit naj, ẍi ebnaj. \p \v 43 Yalnipaxo Comam: \p —Yajaꞌ naj David tuꞌ, yal naj naj Cristo Yahawoj yet yakꞌlax yalaꞌ naj yu Comam Espíritu Santo yet yalni naj hacaꞌ tiꞌ: \q1 \v 44 Yal Comam Dios tet Wahawilan: “Ayan̈ tzꞌon̈no yin̈ inwatxꞌkꞌaban masanto chiwacojan mac ayco ishowal tawin̈ yalan̈ hawoj,” ẍi Comam,\x * \xo 22:44 \xt Sal 110:1\x* ẍi naj David. \m \v 45 ¿Tzet yin̈ xin yal naj David tuꞌ naj Cristo Yahawiloj tato yin̈ naj titna naj?\f + \fr 22:45 \ft Isyelo Comam Jesucristo ta titna yin̈ naj rey David, yaj xin Yahawil naj ye Comam\f* ẍi Comam. \p \v 46 Machi hunu ebnaj yu istakꞌwi yin̈ tzet yal Comam. Haꞌticꞌa yin̈ huneꞌ tzꞌayic tuꞌ xin matxaticꞌa hunu ebnaj hitzico iskꞌamben hunu tzet ye tuꞌ tet Comam. \c 23 \s1 Yalilo Comam Jesús istxꞌojal ebnaj fariseo yeb ebnaj cuywawom yin̈ ley \r (Mr 12:38-40; Lc 11:37-54; 20:45-47) \p \v 1 Lahwi tuꞌ yalni Comam Jesús tet anma yeb tet ebnaj iscuywom: \p \v 2 —Ebnaj fariseo yeb ebnaj cuywawom yin̈ ley, haꞌ ismunil ebnaj tuꞌ haꞌ ton quexiscuyni yin̈ isley Moisés. \v 3 Yuxin sunil tzet chal ebnaj teyet yijewej, yajaꞌ mach chebeybaln̈eto tzet chiswatxꞌe ebnaj, yuto haꞌ tzet chal ebnaj mach chisbeybaln̈e ebnaj. \v 4 Haꞌ cuybanil chakꞌ ebnaj tet anma, lahan hacaꞌ hunu ijatz caw al, machi mac chikꞌoji yinican̈. Wal ebnaj xin nitam hunu yiximal iskꞌab ebnaj chishitzico yin̈. \v 5 Cꞌul yub ebnaj, caw yijem chute isba ebnaj, yajaꞌ yun̈e yillax ebnaj yu anma. Caw nimej chute ebnaj sat noꞌ tzꞌum bay tzꞌibn̈ebilico Istzotiꞌ Comam Dios cat yanico ebnaj noꞌ yin̈ iskꞌab, maca yin̈ ispalan̈. Chanipaxico ebnaj huntekꞌan xil iskꞌap nimej ishojo istiꞌ. \v 6 Yet chiawtelax ebnaj waꞌo yin̈ kꞌin̈, haꞌ huntekꞌan tzꞌon̈obal caw ay yelapnoj haꞌ chismajilo ebnaj, hac tuꞌ chutepaxo ebnaj yulaj capilla. \v 7 Hayet chiecꞌpaxo ebnaj yulaj calle yochebal ebnaj caw cꞌul chu istioẍli anma tet ebnaj, yeb xin caw choche ebnaj yabeꞌ tato chihallax cuywawomal yin̈ ebnaj. \p \v 8 Wal hex tiꞌ xin, machojab cheyoche chihallax cuywawomal teyin̈, yuto huneꞌn̈e mac hecuywawom, wal xin heyuẍtan̈e heba. \v 9 Machi hunu mac cheyal hemamo yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, yuto huneꞌn̈echꞌan Hemam, haꞌ ton Comam Dios ay yul satcan̈. \v 10 Machojab cheyoche chihallax iswiꞌehal teyin̈, yuto huneꞌn̈e mac iswiꞌehal yeco teyin̈, haꞌ ton Comam Cristo. \v 11 Wal xin haꞌ mac ecꞌbal yelapno yehi, yakꞌabico isba chejabo texol. \v 12 Yuto haꞌ mac chican̈ isba, chiilaxayoj, wal mac chiyiyo isba xin, chiilaxcan̈. \p \v 13 Hex cuywawom yin̈ isley naj Moisés yeb hex fariseo hex tiꞌ, cheyal heba cꞌulal, ¡caw cꞌanchꞌanex! yuto checach yoc anma yul iskꞌab Comam Dios. Mach cheyaco heba, machi xin chejépaxo chioc mac choche yakꞌaco isba yul iskꞌab Comam Dios. \v 14 Hex cuywawom hex tiꞌ yeb hex fariseo hex tiꞌ, cheyal heba cꞌulal, ¡caw cꞌanchꞌanex! yuto cheyilo yatut ebix hun ix, chilahwi tuꞌ caw nimej cheyute yoj hetxah, hacaꞌtan̈e mach istxꞌojal chewatxꞌe. Wal xin caw ecꞌbalto isyaꞌtajil chiay teyiban̈. \p \v 15 Hex cuywawom yin̈ ley yeb xin hex fariseo hex tiꞌ cheyal heba cꞌulal. ¡Caw cꞌanchꞌanex! yuto sunil yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ yeb yiban̈ haꞌ mar chelahwilo heyeqꞌui yun̈e hemontenico anma teyintaj. Haꞌ mac chimoncha heyu tuꞌ xin chisomchacanto yul iswiꞌ heyu, cayel ecꞌbalto chischah isyaꞌtajil xol kꞌa kꞌaꞌ tesataj. \p \v 16 Hex tiꞌ lahanex hacaꞌ hunu mac mach chu yilni, yajaꞌ cheyaco heba ijbalomal. ¡Caw cꞌanchꞌanex! Cheyalnipax hacaꞌ tiꞌ: “Ta ay mac chiakꞌni binaho yatut Comam Dios yet chistakꞌwenico hunu tzet ye tuꞌ yin̈, mach yilalo chisyije. Yaj ta isbi chꞌen oro ayicto yul yatut Comam chakꞌ binaho yin̈ hunu tzet ye tuꞌ, caw yilal isyijeni,” quexchi. \v 17 ¡Caw suc hex! Lahanex hacaꞌ anma mach chu yilni. ¿Baytet ecꞌbal yelapno yehi? ¿Tom chꞌen oro mato yatut Comam Dios? Wal xin, yu yatut Comam Dios yuxin ay yelapno ye chꞌen oro ayicto yul yatut tuꞌ. \v 18 Cheyalnipaxoj: “Ta ay hunu mac chiakꞌni binaho altar yet chistakꞌwenico hunu tzet ye tuꞌ yiban̈, mach yilalo chisyije. Yajaꞌ ta isbi xahanbal ayahto yiban̈ altar tuꞌ chakꞌ binahoj, caw yilal chisyije,” quexchi. \v 19 ¡Caw lahanex yeb anma mutzꞌan sat! ¿Baytet caw ecꞌbal yelapno yehi? ¿Tom haꞌ xahanbal ayahto yiban̈ altar tuꞌ, mato haꞌ altar huneꞌ chianico ismay xahanbal tuꞌ? \v 20 Wal xin haꞌ mac chiakꞌni binaho altar yin̈ tzet chala, haꞌ hun tzet ayahto yiban̈ altar tuꞌ chakꞌ binahoj. \v 21 Hacpax tuꞌ mac chiakꞌni binaho yatut Comam Dios yin̈ tzet chala, haꞌ hun Comam Dios ay bey tuꞌ chakꞌ binahoj. \v 22 Hacpax tuꞌ mac chiakꞌni binaho satcan̈ yin̈ tzet chala, haꞌ hun istzꞌon̈obal Comam Dios chiyakꞌ binahoj, cat yakꞌnipaxo binaho Comam tzꞌon̈an yul yehobal tuꞌ. \p \v 23 Hex cuywawom yin̈ isley naj Moisés yeb hex fariseo hex tiꞌ, cheyal heba cꞌulal. ¡Cꞌanchꞌanex! cheyakꞌ isdiezmohal teꞌ alawena, teꞌ aniẍ, yeb teꞌ comino, yajaꞌ machi cam hecꞌul heyijen chejbanile caw ay yelapno aycano yu Comam Dios; haꞌ ton hewatxꞌen istoholal, yeb istzꞌay hecꞌul yin̈ heyet anmahil, yeb xin heyijen tzet chal Comam Dios, yeb heyanico heyanma yin̈ Comam, haꞌ ton huntekꞌan tiꞌ yilal heyijeni, machi xin chebejpaxo heyijen huntekꞌanxa tuꞌ. \v 24 ¡Hex tiꞌ lahanex yeb anma mutzꞌan sat, yajaꞌ cheyaco heba ijbalomal yin̈ hunuxa maca. Hex tiꞌ caw cheyila tato machi hunu noꞌ nichꞌan us chito xol heyitah, yajaꞌ mach cheyabe hebikꞌnito noꞌ camello! \p \v 25 Hex cuywawom yin̈ isley naj Moisés yeb hex fariseo hex tiꞌ, cheyal heba cꞌulal, ¡caw cꞌanchꞌanex! yuto caw cꞌul cheyute hetxꞌahni yinta hevaso yeb hesecꞌ, yajaꞌ wal yul xin, nohnayto yu istzꞌilal heyelekꞌ yeb yu heyecꞌnajil. \v 26 Hex fariseo hex tiꞌ, lahanex hacaꞌ hunu mac mutzꞌan issat. Wal xin txꞌahwe babel yul hevaso yeb hesecꞌ, haxinwal saj chielpaxico yintaj. \p \v 27 Hex cuywawom hex yin̈ isley naj Moisés, yeb hex fariseo hex tiꞌ, cheyal heba cꞌulal. ¡Caw cꞌanchꞌanex! yuto lahanex hacaꞌ hunu panteón caw cꞌul yehico istxohal; caw cꞌulchꞌan jilni, yajaꞌ wal yul xin, nohna yu isbajil camom yeb tzꞌil. \v 28 Hacaꞌ huntekꞌan panteón tuꞌ haquex tuꞌ. Han̈e yin̈ sat anma caw cꞌul cheyute heba, wal heyanma xin nohna yu lekꞌtiꞌal yeb yu istxꞌojal. \p \v 29 Hex cuywawom yin̈ isley naj Moisés yeb hex fariseo hex tiꞌ, cheyal heba cꞌulal. ¡Caw cꞌanchꞌanex! yuto checayen̈e hetzantencan̈ bay mujan ebnaj ischejab Comam Dios. Chetzantenpaxo bay mujan ebnaj cꞌul iswatxꞌe, \v 30 cheyalni hacaꞌ tiꞌ: “Tato ayon̈icꞌo yin̈ huneꞌ tiempohal yet ispotxꞌlax ebnaj ischejab Comam Dios yu ebnaj jichmam, mach chimjaco coba copotxꞌni ebnaj,” quexchi. \v 31 Hayet cheyalni hacaꞌ tuꞌ, hex caw ex cheyaliloj tato yin̈ yuninal ebnaj potxꞌni camo ebnaj ischejab Comam tuꞌ quextita. \v 32 ¡Wal xin haꞌ tzet ichebilxa yu ebnaj heyichmam tuꞌ, lahwecanoj! \p \v 33 Hex tiꞌ, lahanex yeb noꞌ laba yuto caw helanex yin̈ istxꞌojal. ¿Tzettaxca chu hecolni heba tet isyaꞌtajil xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal? \v 34 Chinchejtojan ischejab Comam Dios texol yeb mac itzꞌat iswiꞌ yin̈ yet Comam, yeb ebnaj cuywawom. Yajaꞌ xin ay ebnaj chepotxꞌ yul hecapilla, ay ebnaj cheyacan̈ yin̈ culus, aypaxo ebnaj chemakꞌ yul hecapilla, yeb xin ay ebnaj chetzumbecꞌo yul hunun con̈ob. \v 35 Teyiban̈ xin chititcano isyaꞌtajil yu iscamical sunil ebnaj potxꞌbil; ebnaj cꞌul tzet iswatxꞌe chiichiti yin̈ iscamical naj Abel masanta yin̈ iscamical naj Zacarías, iscꞌahol icham Berequías, potxꞌbil xolbal yatut Comam Dios yeb bay chiakꞌlax xahanbal. \v 36 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, chititcano isyaꞌtajil yiban̈ anma yin̈ huneꞌ tiempohal tiꞌ yu iscamical ebnaj tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Caw tzꞌay iscꞌul Comam Jesús yin̈ anma ay bey Jerusalén \r (Lc 13:34-35) \p \v 37 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —¡Hex ah Jerusalén tiꞌ chepotxꞌ camo ebnaj ischejab Comam Dios, cat hekꞌojni camo ebnaj ischejti Comam texol! ¡Txꞌiꞌal el quexwawtecojan yul inkꞌaban, hacaꞌ chu yawtenico noꞌ miꞌe chiyo niẍte yunin yalan̈ isxicꞌ, yajaꞌ machi heje! \v 38 Abewecano tzet chiwaltiꞌan, huneꞌ hecon̈ob tiꞌ chebejaꞌcanoj, chicancano man̈ anmahil. \v 39 Tinan̈ xin chiwalcanojan teyet tato matxa chinheyilan masanto yet cheyalni hacaꞌ tiꞌ: “¡Jakꞌawe tzalaho cocꞌul yin̈ mac chul coxol yu Comam Dios!” quexchi, ẍi Comam. \c 24 \s1 Yal Comam Jesús tato chiuchcꞌalaxayo yatut Comam Dios \r (Mr 13:1-2; Lc 21:5-6) \p \v 1 Lahwi tuꞌ, yelti Comam Jesús yul yatut Comam Dios. Hayet lan̈an yelti Comam tuꞌ xin ishitzico ebnaj iscuywom Comam iscꞌatan̈, yichico ebnaj isyeni huntekꞌan teꞌ n̈a yetbi isba yeb yatut Comam tuꞌ. \v 2 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, huntekꞌan cheyil tiꞌ chiapni istzꞌayical bay chiuchcꞌalaxtoj. Machi hunu chꞌen chꞌen latzꞌbil tiꞌ chican yiban̈ yet chꞌenal,\f + \fr 24:2 \ft Yij isba huneꞌ tiꞌ yu ebnaj soldado romano yin̈ habil 70 D.C\f* ẍi Comam tet ebnaj. \s1 Huntekꞌan yechel chu yet chihul islahobal tzꞌayic \r (Mr 13:3-23; Lc 17:22-24; 21:7-24) \p \v 3 Lahwi tuꞌ isto Comam Jesús yin̈ istzalanil won̈an Olivo, yay tzꞌon̈no Comam bey tuꞌ, ishitzico ebnaj iscuywom Comam iscꞌatan̈. Hayet ischuquil ebnaj yeb Comam tuꞌ iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —Mamin, hal jetan̈, ¿bakꞌin chu huntekꞌan maxawal tuꞌ, yeb baytet huntekꞌan yechel chisye isba yet toxa chaẍhuli yeb yin̈ yet chilahwi yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 4 Yichico Comam yalni tet ebnaj: \p —Caw cheyil heba, machojab mac chexakꞌni subchahoj. \v 5 Yuto txꞌiꞌal ebnaj chuli cat isbalnico ebnaj inbihan yin̈, cat yalni: “Hanintiꞌan Cristo inan,” ẍi ebnaj. Caw xin txꞌiꞌal mac chisubcha yu ebnaj. \v 6 Cheyaben yichican̈ howal bey tiꞌ, yeb yul huntekꞌanxa con̈ob. Yajaꞌ mach chexxiwi yuto yilal yul huntekꞌan tuꞌ, yaj maẍto istan̈balo yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. \v 7 Chakꞌlecan̈ howal ej txꞌotxꞌ nimeta con̈ob yeb huntekꞌanxa txꞌotxꞌ nimeta con̈ob, cat yanipaxico howal huneꞌ con̈ob yin̈ huneꞌxa con̈ob. Caw txꞌiꞌal howal yeb yabil chuli, chulpaxo wahil yeb chixcab yul hunun con̈ob. \v 8 Yajaꞌ yichebaniln̈e isyaꞌilal ye huntekꞌan tuꞌ. \p \v 9 Hex tiꞌ, chexilaxto sata ebnaj yahaw con̈ob yu yakꞌlax ecꞌoyaꞌ heyanma, cat xin quexispotxꞌni camo ebnaj. Sunil anma yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ chexcajni yuto tzujanex wintajan. \v 10 Yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ, txꞌiꞌal mac chiyilo yanma yin̈ Comam Dios. Chioc ishowal anma yin̈ hunun, cat ishobnican̈ anma lekꞌtiꞌal yin̈ hunun. \v 11 Txꞌiꞌal ebnaj chalico isba ischejabo Comam Dios, caw xin txꞌiꞌal mac chisubcha yu ebnaj. \v 12 Caw chiahcan̈ anma iswatxꞌen istxꞌojal, yuxin matxa xahano chil anma yet anmahil. \v 13 Haꞌ mac chitecha yu masanto yin̈ islahobal, haꞌ chicolchahi. \v 14 Yajaꞌ wal Tzotiꞌ cꞌul yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios, yilal ispujbalaxicꞌo yul hunun con̈ob yun̈e yohtan̈encanilo anma, lahwi tuꞌ cat yul islahobal tzꞌayic. \p \v 15 Tzꞌibn̈ebilcano yu huneꞌ ischejab Comam Dios chiyij Daniel yin̈ huneꞌ naj chihul etanoto yatut Comam Dios yu istxꞌojal chiswatxꞌe naj. Mac chiilni huneꞌ tiꞌ istxumabiloj.\x * \xo 24:15 \xt Dn 9:27; 11:31; 12:11\x* \v 16 Yuxin maquex ayexicꞌo yul con̈ob Judea tiꞌ yet chiyuni huneꞌ tuꞌ yilal heyelcan̈ cat heto iswiꞌla witz. \v 17 Haꞌ mac ayahto yiban̈ yacꞌalil yatut, matxa chiayti yikꞌalti hunu tzet ye tuꞌ yul yatut, to beh yelcan̈. \v 18 Wal mac ayto xol ismunil xin, matxa chimeltzo yikꞌalti xil iskꞌap yul yatut. \v 19 ¡Cꞌanchꞌan ebix ix ayxa tzet yehi, yeb ebix chi-to-txutxwi niẍte yunin yet chiyuni huneꞌ tuꞌ! \v 20 Yuxin kꞌanwe tet Comam Dios, haxinwal machojab yin̈ n̈abil chu huneꞌ tuꞌ, machojabpaxo yin̈ istzꞌayical xewilal chiyuhi. \v 21 Yuto huneꞌ isyaꞌtajil chul yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ, caw nanxa islowi, maẍto hunelo chu yichitax iswatxꞌi yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, matxa bakꞌinal chupaxoj yet chilahwi yecꞌcanoj. \v 22 Yajaꞌ tato mach chiscꞌotzba Comam Dios yoj huneꞌ tiempo tuꞌ, machim hunu mac chicolchahi. Wal xin chiscꞌotzba Comam yu iscolni macta sicꞌbilxa yu. \p \v 23 Yuxin ta ay mac chihalni teyet: “Ay naj Cristo bey tiꞌ, lah,” maca “ay naj Cristo bey tuꞌ, lah,” ta ẍi, mach cheyayto yul heyanma. \v 24 Yuto ay ebnaj chisbalico isba Cristohal, yeb ay ebnaj chalico isba ischejabo Comam Dios. Chisye ebnaj huntekꞌan yechel yeb cꞌaybalcꞌule yun̈e issubcha anma yu ebnaj. Etza xin chisubchapaxo mac sicꞌbilxa yu Comam Dios yu ebnaj. \v 25 Wal xin, ayto chiwalnicanojan huntekꞌan tiꞌ teyet. \v 26 Yuxin ta ay mac chihalni teyet: “As ilwej, ay naj Cristo bey txꞌotxꞌ desierto,” ta ẍi, mach chextohi. Maca ta chihallax teyet: “Ewan ye naj bey tiꞌ, lah,” ta ẍi, mach cheyayto yul heyanma. \v 27 Yuto hacaꞌ jilni isjebla cꞌuh bay chiahilo tzꞌayic, cat isjeplapaxo bay chito tzꞌayic, hac tuꞌ chu wulan Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. \v 28 Haꞌticꞌa bay ayayo isnimanil hunu camom, haꞌ tuꞌ chiscutxba isba noꞌ usmij, ẍi Comam tet ebnaj iscuywom. \s1 Yin̈ tzet chu yul Comam Jesucristo \r (Mr 13:24-37; Lc 17:26-30, 34-36; 21:25-33) \p \v 29 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Chin̈elahwi yecꞌto huntekꞌan nimeta isyaꞌtajil tuꞌ, cat iskꞌejholilo yoj tzꞌayic, wal ixahaw matxa chimujli, cat istitcꞌay txꞌumel ay satcan̈, cat xin istzicobtan̈elax sunil tzet ay yip yul satcan̈. \v 30 Lahwi tuꞌ cat isyenican̈ isba yechel wulbalan yul satcan̈, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. Wal anma ay yul hunun con̈ob yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, chixiwcan̈ cat yoc okꞌoj yet chiyilni wulan xol moyan. Chinhulan yeb iskꞌakꞌal wipan. \v 31 Hayet chiokꞌ chꞌen trompeta yin̈ caw ip, chinchejnicojan ebnaj ángel iscutxbaco sunil macta sicꞌbilxa wuhan yul yiban̈kꞌinal. Caw xin sunil yul sat yiban̈kꞌinal chiecꞌ ebnaj iscutxbacan̈ anma sicꞌbilxa tuꞌ. \p \v 32 Txumwecꞌanab yin̈ teꞌ higuera, hayet chiyaxbilo ischon iskꞌab teꞌ cat yelilo niẍte xaj teꞌ, cheyohtan̈eloj ta toxa chioc haꞌ n̈ab. \v 33 Hacpax tuꞌ xin yet cheyilni yijni isba sunil tzet chiwaltiꞌan, cheyohtan̈eloj tato cawilxa wetijan, hacaꞌ hunu mac lin̈anxaco sat pulta. \v 34 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, sunil huntekꞌan tiꞌ chij isba yalan̈to maẍto chicam huntekꞌan anma ayicꞌo yin̈ huneꞌ tiempohal tiꞌ. \v 35 Haꞌ satcan̈ yeb txꞌo txꞌotxꞌ chitan̈iloj, yajaꞌ wal intzotiꞌan xin machi ecꞌto yet yijni isba tzet chala. \p \v 36 Yajaꞌ wal yin̈ tzet tzꞌayical yeb tzet orahil chinhultuꞌan, machi mac ohtan̈e, nitam ebnaj ángel ay satcan̈. Mach wohtapaxojan hanin Iscꞌahol Comam Dios intiꞌan, walxinto han̈cꞌan̈e Inmaman ohtan̈e. \p \v 37 Hacaꞌ yu anma yin̈ istiempohal naj Noé, hac tuꞌ chu anma yin̈ huneꞌ tiempohal yet chinhulan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. \v 38 Yuto yet yalan̈to maẍto chihul haꞌ niman yaxn̈ab, caw matzet chal iscꞌul anma yin̈ tzet yal naj Noé, caw xin han̈e waꞌoj yeb ismohyi ayco yin̈ iscꞌul masanto yet yocto naj Noé yul teꞌ barco. \v 39 Hayet tona nahul ay anma tuꞌ, yul huneꞌ niman yaxn̈ab yiban̈, istan̈ilo anma sunil. Hacaꞌ yu anma yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ, hac tuꞌ chu anma yet chinhul lemnahan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. \v 40 Kꞌinalo ta ay cawan̈o ebnaj winaj huneꞌn̈e chimunlahi yet chiyuni huneꞌ tuꞌ, huneꞌ naj chiilaxtoj, huneꞌxa naj xin chicancanoj. \v 41 Yeb xin ta ay cawan̈ ebix huneꞌn̈e lan̈an iscawni, huneꞌ ix chiilaxtoj huneꞌxa ix chicancanoj. \p \v 42 Caw majwahan̈wej, yuto mach heyohtajo tzet tzꞌayical chinhulan, hanin Heyahaw intiꞌan. \v 43 Kꞌinalo ta yohta hunu naj yahaw n̈a tzet orahil chul hunu naj elkꞌom yin̈ akꞌbalil, chimyilo naj iswayan̈. Hac tuꞌ xin mach chiocto naj elkꞌom tuꞌ yelkꞌalti tzet ay naj. \v 44 Haꞌ quexpax tuꞌ hex tiꞌ, helan cheyute heba, yuto yet matxa nano heyu cat wul lemnahan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ẍi Comam Jesús. \s1 Naj chejab yijem yeb naj mach yijemoj \r (Lc 12:41-48) \p \v 45 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Kꞌinalo ta ay hunu naj yahaw munil ay haywan̈o ischejab, ham naj yijem yeb caw helan chacano naj seleloj yu yakꞌni tzet chislo ebnaj ismunlawom yet chicꞌayayoj. \v 46 Sakꞌal yet naj chejab ta lan̈an isyijen naj tzet halbilcano tet yet chiapni naj yahaw tuꞌ. \v 47 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, naj yahaw munil tuꞌ chaco naj naj yijem tuꞌ yahawo yin̈ sunil tzet aya. \v 48 Yajaꞌ ta mach cꞌuluj chute isba naj, cat yoc naj yalni hacaꞌ tiꞌ: “Yaꞌ wahawtuꞌan, ¿bakꞌintam chul yaꞌ?” ta ẍi naj. \v 49 Cat yoc naj ismakꞌni ebnaj chejab tuꞌ, cat yoc naj waꞌoj yeb xin ucꞌu xol ebnaj ucꞌum teꞌ. \v 50 Haxa yet istzꞌayical mach echmabilo yahaw naj tuꞌ yu, hayet tohna nahul ay naj cat yul lemna yahaw naj tuꞌ. \v 51 Hac tuꞌ xin chiakꞌlax ecꞌoyaꞌ yanma naj yu naj yahaw tuꞌ, hacaꞌ yakꞌlax ecꞌoyaꞌ yanma huntekꞌan ebnaj chal isba cꞌulal. Haꞌ tuꞌ xin chiokꞌ naj cat isn̈etxꞌla yeh naj yu isyaꞌtajil, ẍi Comam. \c 25 \s1 Yechel yin̈ lahon̈wan̈ ebix kꞌopo \p \v 1 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Yet chioc Comam Dios Yahawo bey tiꞌ, lahan chakꞌle anma hacaꞌ yu lahon̈wan̈ ebix kꞌopo to yin̈ huneꞌ mohyilal yin̈ akꞌbalil. Yito ebix iscantil, isto ebix chahwal yin̈ naj mohyom tuꞌ. \v 2 Yajaꞌ xin ay howan̈ ebix mach helanoj, wal howan̈xa ebix xin caw helan ebix. \v 3 Ebix mach helano tuꞌ, han̈e teꞌ aceite ayayto yul iscantil ebix, han̈e teꞌ yito ebix. \v 4 Wal ebix helan xin isnohtze ebix iscantil, yinipaxto ebix yakꞌbilxa yaceite yul islimeta. \v 5 Yajaꞌ xin ecꞌto yorahil yulbal naj chimohyi tuꞌ, caw xin kꞌahan yechman ebix, matxa chitecha wayan̈ yu ebix yuxin waycan̈ ebix sunil. \v 6 Haxa yin̈ chuman akꞌbal, yaben ebix yallax hacaꞌ tiꞌ: “¡Ahan̈wewanoj! ¡Lan̈an yul naj chimohyi lah! Elan̈weti hechaba naj,” ẍi. \v 7 Yet yaben ebix huneꞌ tuꞌ yahwano ebix, yanico ebix kꞌaꞌ yin̈ iscantil. \v 8 Yalni ebix howan̈ mach helano tuꞌ tet ebix helan hacaꞌ tiꞌ: “Akꞌwe nino heyaceite jetan̈ yuto lan̈an istan̈ilo kꞌaꞌ yin̈ cocantilan̈ lah,” ẍi ebix. \v 9 Istakꞌwi ebix helan tet ebix mach helano tuꞌ: “Mach chu jakꞌnihan̈ heyet, yuto ta chijakꞌan̈ hanicꞌo heyet mach chimchabe hanicꞌ tiꞌ teyin̈, mach chimchabepaxocan̈ jetan̈. Wal xin, cꞌul ta chexto helokꞌo heyet,” ẍi ebix. \v 10 Yet ayto ebix howan̈ lokꞌo aceite tuꞌ, yapni naj chimohyi. Wal ebix caw helan tuꞌ octo ebix yinta naj yin̈ mohyilal tuꞌ, lahwi tuꞌ xin ispebalaxcanilti teꞌ pulta.\x * \xo 25:10 \xt Mt 24:36-44\x* \v 11 Hunepxaticꞌa xin yapni ebix howan̈ to lokꞌo aceite, yoc ebix awocto sat pulta, yalni ebix: “Mamin, Mamin, haj pulta jetan̈,” ẍi ebix. \v 12 Istakꞌwilti naj mohyom tuꞌ tet ebix: “¡Machoj! Yin̈ caw yel chiwalan, mach quexwohtajojan,” ẍi naj. \p \v 13 Yuxin chiwalcanojan teyet, caw helan cheyute heba yuto mach heyohtajoj tzet tzꞌayical yeb tzet orahil chinhulan, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ ebnaj oxwan̈ chejab chahni chꞌen melyu \r (Lc 19:11-27) \p \v 14 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Yet chul Comam Dios Yahawoj, lahan chakꞌle anma hacaꞌ yu ebnaj ischejab huneꞌ naj yahaw munil. Oc yin̈ isnabal naj isto bey huneꞌxa nan con̈obal caw nahat, yajaꞌ yet yalan̈to maẍto chito naj, yawten naj ebnaj ischejab yu yanicano naj ismelyu yul iskꞌab ebnaj. \p \v 15 Tet huneꞌ naj, howeb mil quetzal yacano naj yul iskꞌab naj, wal tet hunxa naj xin, cab mil quetzal yacano naj, haxa tet hunxa naj xin mil quetzaln̈e yacano naj. Hataticꞌa ishelanil hunun ebnaj, hac tuꞌ yu yanicano naj chꞌen tet ebnaj. Lahwi tuꞌ isto naj. \v 16 Naj chejab chahnicano chꞌen howeb mil quetzal, oc naj munil yeb chꞌen, caw xin howebto mil chꞌen yikꞌ naj yiban̈ilo chꞌen howeb mil tuꞌ. \v 17 Hacpax tuꞌ naj chahnicano chꞌen cab mil, cab milto chꞌen yikꞌpaxo naj yiban̈ilo chꞌen cab mil tuꞌ. \v 18 Wal naj chahnicano chꞌen huneꞌ mil, ishol naj txꞌo txꞌotxꞌ ismujni naj chꞌen alaxcano tet yu naj yahaw tuꞌ. \p \v 19 Yet caw nimanxa tiempo chielto xin, yul naj yahaw melyu tuꞌ, yawten naj ebnaj ischejab yu yilni naj hantaxa ismelyu. \v 20 Naj chahnicano chꞌen howeb mil, haꞌ naj oc babel yin̈ sat naj yahaw melyu tuꞌ. Yanicano naj chꞌen howeb mil akꞌlax tet yeb chꞌen howeb mil yikꞌ naj, yalni naj: “Mamin, howeb mil chꞌen hawacano wetan, yajaꞌ xin howebxa mil chꞌen chiwikꞌan yiban̈ilo chꞌen,” ẍi naj. \v 21 Yalni naj yahaw melyu tuꞌ tet naj: “Caw cꞌul mayu hamunlahi, yeb caw yijem maxawute haba. Yu caw cꞌul maxawute haba yin̈ hanicꞌ wacanojan tawet, yuxinto caw hantan̈eto tzet chiwacanicojan yul hakꞌab. Tinan̈ xin ocan̈, akꞌ tzalaho hacꞌul incꞌatan̈an,” ẍi naj tet naj. \v 22 Lahwi tuꞌ xin yapni naj chahnicano chꞌen cab mil, yalni naj tet naj yahaw melyu tuꞌ: “Mamin, cab mil chꞌen hawacano wetan, yajaꞌ xin cabtopaxo mil chꞌen wikꞌan yiban̈ilo chꞌen,” ẍi naj. \v 23 Yalni naj yahaw melyu tuꞌ tet naj: “Caw cꞌul mayu hamunlahi, yeb caw yijem maxawute haba. Yu caw cꞌul hawute haba yin̈ hanicꞌ wacanojan tawet, yuxin caw nimanto tzet chiwacanojan yul hakꞌab. Wal tinan̈ ocan̈, akꞌ tzalaho hacꞌul incꞌatan̈an,” ẍi naj. \p \v 24 Haxa yet yapni naj chahni chꞌen huneꞌ mil xin, yalni naj tet naj yahaw melyu tuꞌ: “Mamin, wohtajan tato hach tiꞌ caw how hach, yuto chahatxꞌ tzet ye tuꞌ maẍtajach tzꞌunn̈e; chawinipaxocan̈ tzet ye tuꞌ maẍtajach watxꞌen̈eloj. \v 25 Wal xin quinxiwan, yuxin inmujan hamelyu yalan̈ txꞌotxꞌ, yajaꞌ tinan̈ xin chiwakꞌcanojan chꞌen tawet,” ẍi naj. \v 26 Yalni naj yahaw melyu tuꞌ tet naj hacaꞌ tiꞌ: “Hach tiꞌ caw mach cꞌulo hamunlahi, caw isa hach. Ta hawohtaj tato chinhatxꞌcan̈an tzet ye tuꞌ maẍtajinan tzꞌunn̈e, yeb ta chiwican̈an tzet ye tuꞌ maẍtajinan watxꞌen̈eloj, \v 27 estam hawacto inmelyutiꞌan yul banco. Hayet maquinhultiꞌan xin, manchahnihan chꞌen yeb yal,” ẍi naj tet ischejab tuꞌ. \p \v 28 Lahwi tuꞌ xin yalni naj tet ebnaj ischejab: “Iwelo chꞌen mil quetzal tet naj cat heyakꞌni chꞌen tet naj ikꞌn̈e chꞌen lahon̈eb mil. \v 29 Yuto haꞌ mac ay tzet aya chiakꞌlax yakꞌbil tet, hac tuꞌ xin caw ecꞌbalto tzet ay huneꞌ mac tuꞌ. Wal mac matzet ay xin, haꞌ nichꞌan ay yul iskꞌab tuꞌ, chiilaxilo tet. \v 30 Huneꞌ naj chejab matzet chiel yin̈ tiꞌ hawelto naj xol kꞌejholo, haꞌ bey tuꞌ xin chiokꞌ naj yin̈, cat isn̈etxꞌla yeh naj yu isyaꞌtajil,” ẍi naj yahaw tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Yet chilni Comam Jesucristo yin̈ tzet chielico anma \p \v 31 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, chinhulan Yahawilo yeb iskꞌakꞌal wipan, cat yulpaxo ebnaj ángel wintajan, cat way tzꞌon̈nojan yul incapilan. \v 32 Wal anma ay yul hunun con̈ob yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, chicutxico insatajan, cat inpohnihan xol, hacaꞌ chu ispohni naj tan̈em meꞌ, noꞌ meꞌ xol noꞌ chiw. \v 33 Noꞌ meꞌ tuꞌ yin̈ iswatxꞌkꞌab naj chaco noꞌ, wal noꞌ chiw xin yin̈ ismeckꞌab naj chꞌoc noꞌ. \v 34 Hanin Yahawil intiꞌan\f + \fr 25:34 \ft Huneꞌ tzotiꞌ \fk Rey \ft yin̈ castilla chitzotel yin̈ Comam Jesucristo.\f* chiwalan tet anma ayco yin̈ inwatxꞌkꞌaban hacaꞌ tiꞌ: “Hex xahechah iscꞌulal Inmaman, ocan̈we yul huneꞌ ehobal watxꞌebil teyet yu Inmaman. Huneꞌ tiꞌ watxꞌebil yettax iswatxꞌi huneꞌ yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. \v 35 Yuto hayet inn̈ochahan, heyakꞌni tzet chinlohan. Yet istaj intiꞌan heyakꞌni haꞌ wucꞌuꞌan, yet wecꞌan inkꞌanaꞌan bay chinwayan, heyakꞌni bay quinwayan. \v 36 Yet lan̈anxa wel tꞌilnojan, heyakꞌni xil inkꞌapan; yet yaꞌayinan, hebey quinhetuclenojan. Yet ayinictojan yul preso, hebey quinheyilnojan,” quinchin̈eticꞌahan tet anma tuꞌ. \v 37 Haꞌ anma watxꞌen istoholal tuꞌ xin, chiskꞌambe wetan hacaꞌ tiꞌ: “Mamin, ¿bakꞌini cachn̈ohcha tuꞌ jakꞌnihan̈ tzet chalo? yeb ¿bakꞌini taj hatiꞌ jakꞌnihan̈ haꞌ hawucꞌu? \v 38 ¿Bakꞌini xin hakꞌan bay cachway jetan̈, jakꞌnihan̈ bay cachwayi? yeb ¿bakꞌini matxa xil hakꞌap, jakꞌnihan̈ xil hakꞌap? \v 39 ¿Bakꞌini cachyabilnipaxoj, cobeyan̈ cachcotuclenojan̈, yeb yet hawocto yul preso, con̈beyan̈ cachjilnojan̈?” ẍi anma tuꞌ. \v 40 Chiwalnihan tet hacaꞌ tiꞌ: “Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, yet hecolwa yin̈ hunu ebnaj wuẍtajan, waxan̈ca caw comon yeqꞌui, win̈an hewatxꞌe sunil huntekꞌan tuꞌ,” quinchin̈eticꞌahan tet. \p \v 41 Lahwi tuꞌ xin chiwalnihan tet anma ayco yin̈ inmeckꞌaban: “Elan̈we yin̈ insatan hex tzꞌactiꞌn̈ebilexxa tiꞌ, asiꞌwe xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal watxꞌebilxa tet naj matzwalil yeb tet ebnaj ischejab naj. \v 42 Yuto yet inn̈ohchahan, maẍticꞌa heyakꞌ nino tzet inlohan, yet istaj intiꞌan, maẍticꞌa heyakꞌ nichꞌano haꞌ wucꞌuꞌan. \v 43 Yet wecꞌan inkꞌanaꞌan bay chinwayan, maẍticꞌa heyakꞌ bay quinwayan. Yet matxa xil inkꞌapan maẍticꞌa heyakꞌ hunu xil inkꞌapan. Yet yaꞌayinan yeb yet ayinictojan yul preso, maẍticꞌa quinhetuclehan,” quinchin̈eticꞌahan tet. \v 44 Yajaꞌ chiskꞌambe anma tuꞌ wetan: “Mamin, ¿bakꞌini cachn̈ohchahi, yeb istaj hatiꞌ, cachecꞌpaxo hakꞌanaꞌ bay cachwayi, yeb yet matxa xil hakꞌap, machi xin con̈colwahan̈ tawin̈? Yebpaxo, ¿bakꞌini cachyabilni yeb hawocto yul preso? ¿Machi xin con̈colwapaxojan̈ tawin̈ hawalni?” ẍi anma tuꞌ. \v 45 Yajaꞌ chintakꞌwihan tet: “Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, yet mach quexcolwa yin̈ hunu ebnaj wuẍtajan, yeb ebix wanaban, waxan̈ca caw comonn̈e yeqꞌui, win̈an mach quexcolwa tuꞌ,” quinchin̈eticꞌahan tet. \v 46 Haꞌ huntekꞌan anma tuꞌ xin, chitocano yin̈ isyaꞌtajil yin̈ huneln̈e. Wal anma watxꞌen iscꞌulal, chischah iskꞌinal mach istan̈bal, ẍi Comam Jesús. \c 26 \s1 Islahtiꞌn̈e isba ebnaj Israel yin̈ tzet chu yakꞌni camo ebnaj Comam Jesús \r (Mr 14:1-2; Lc 22:1-2; Jn 11:45-53) \p \v 1 Lahwi yalnicano Comam Jesús huntekꞌan tuꞌ xin, yalni Comam tet ebnaj iscuywom: \p \v 2 —Hex tiꞌ heyohtaj tato cabexan̈e kꞌin̈ Pascua, yin̈ kꞌin̈ tuꞌ xin chinalaxicojan yul iskꞌab anma cat walaxcan̈an yin̈ culus, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ẍi Comam. \p \v 3 Yin̈ticꞌa huneꞌ tzꞌayic tuꞌ xin, ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj ichamta winaj yul con̈ob tuꞌ, iscutxbaco isba ebnaj bey yatut naj Caifás, naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote. \v 4 Islahtiꞌn̈en isba ebnaj yin̈ tzet lekꞌtiꞌal chal ebnaj yin̈ Comam Jesús, yun̈e istzabnayo ebnaj, cat yakꞌni camo ebnaj Comam yalni. \v 5 Yalni ebnaj tet hunun: \p —Yajaꞌ mach yin̈o kꞌin̈, haxinwal mach chiah bulna anma, ẍi ebnaj. \s1 Yet isjobnayo huneꞌ ix ix an̈ caw xukꞌ sam yiban̈ iswiꞌ Comam Jesús \r (Mr 14:3-9; Jn 12:1-8) \p \v 6 Yet ayxa Comam Jesús yul con̈ob Betania xin, isto Comam yatut naj Simón, naj ayticꞌaco yabil chiyij lepra yin̈. \v 7 Yet ayco Comam waꞌo sat meẍa, yapni huneꞌ ix ix iscꞌatan̈ Comam. Ikꞌbil huneꞌ chꞌen limeta yu ix, alabastro isbi, nohna chꞌen yu huneꞌ an̈ caw xukꞌ sam, yeb caw ay istohol. Isjobnayo ix yiban̈ iswiꞌ Comam. \v 8 Hayet yilni ebnaj iscuywom Comam huneꞌ tuꞌ istit ishowal ebnaj yin̈ ix, yalni ebnaj: \p —¿Tzet yin̈ xin ton̈e chietalaxto huneꞌ an̈ tiꞌ? \v 9 Huneꞌ an̈ tiꞌ caw ay istohol, majaltam matxon̈laxtoj, cat ispohlaxcan̈ istohol yin̈ anma mebaꞌ, ẍi ebnaj. \p \v 10 Hayet yaben Comam Jesús huneꞌ tuꞌ, yalni Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin cheyiti hehowal yin̈ ix? Huneꞌ maswatxꞌe ix win̈tiꞌan, caw cꞌul. \v 11 Anma mebaꞌ ayn̈eticꞌaco texol, walinan xin mach sunilbal tiempo ayinicꞌojan texol. \v 12 Huneꞌ ix tiꞌ masjobayo ix huneꞌ an̈ caw xukꞌ sam wiban̈an yun̈e cꞌulxa ye innimanilan yet chinmujlaxan. \v 13 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, bajxan̈etuꞌwal chihallax Tzotiꞌ cꞌul yet colbanile chihallaxpaxo huneꞌ maswatxꞌe ix tiꞌ, hac tuꞌ xin chiakꞌlax binaho ix, ẍi Comam Jesús tet ebnaj iscuywom. \s1 Yaco naj Judas Comam Jesús yul iskꞌab camical \r (Mr 14:10-11; Lc 22:3-6) \p \v 14 Naj Judas Iscariote, naj ayco istzꞌajo ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom Comam Jesús, to naj iscꞌatan̈ ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote, \v 15 yalni naj tet ebnaj: \p —¿Hanta cheyakꞌ wetan, chiwacojan naj Jesús yul hekꞌab? ẍi naj. Yalten ebnaj treinta melyu naba plata tet naj. \v 16 Hac tuꞌ xin yu yichico naj issayni yin̈ tzet chu yanico naj Comam yul iskꞌab ebnaj. \s1 Yet iswaꞌcano Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yin̈ kin̈ Pascua \r (Mr 14:12-25; Lc 22:7-23; Jn 13:21-30; 1Co 11:23-26) \p \v 17 Haxa yet yayilo babel tzꞌayic kꞌin̈ Pascua, yet chiwahlax ixim pan machi yan̈al, ishitzico ebnaj iscuywom Comam iscꞌatan̈, iskꞌamben ebnaj: \p —Mamin, ¿baytuꞌwal chawoche chicowatxꞌehan̈ tzet chicolo yin̈ kꞌin̈ Pascua tiꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 18 Istakꞌwi Comam: \p —Asiꞌwe yul con̈ob, yet chexapnoj cat heto bey yatut huneꞌ naj, cat heyalno tet naj: “Macon̈ischejtijan̈ Comam cuywawom jalan̈ tawet tato hanicꞌxan̈e tiempohal aycꞌo coxolan̈, yuxin haꞌ bey hawatut tiꞌ chon̈hulan̈ jecꞌtzehan̈ kꞌin̈ Pascua tiꞌ yeb Comam,” quexchi, ẍi Comam. \p \v 19 Lahwi tuꞌ, isto ebnaj iscuywom Comam Jesús, isyijen ebnaj hacaꞌticꞌa yu yalni Comam. Yoc ebnaj iswatxꞌen tzet chilolax yin̈ kꞌin̈ Pascua. \p \v 20 Haxa yet yah akꞌbal xin, yoc Comam waꞌo sat meẍa yeb ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom tuꞌ. \v 21 Yet lan̈an iswaꞌ Comam yeb ebnaj tuꞌ, yalni Comam: \p —Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, ay huneꞌ mac texol tiꞌ chinanocojan yul iskꞌab camical, ẍi Comam. \p \v 22 Yet yaben ebnaj huneꞌ tuꞌ, caw oc biscꞌulal yin̈ iscꞌul ebnaj. Yoc ebnaj iskꞌambeno tet Comam yin̈ hununtajil: \p —Mamin, ¿machmitajinan? ẍi ebnaj yin̈ hununtajil. \p \v 23 Istakꞌwi Comam: \p —Haꞌ huneꞌ mac huneꞌn̈e chu wanaytojan inkꞌaban yul plato yebi haꞌ chinanocojan yul iskꞌab camical. \v 24 Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, yilal wecꞌan yin̈ camical, hacaꞌ yalni yul Yum Comam Dios. Yajaꞌ, ¡cꞌanchꞌan naj chinanicojan yul iskꞌab camical! Ayxicꞌa mach pitzcꞌa naj yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ,\x * \xo 26:24 \xt Sal 41:9\x* ẍi Comam. \p \v 25 Naj Judas naj chianico Comam yul iskꞌab camical tuꞌ, iskꞌambe naj: \p —Mam cuywawom, ¿tom haninan? ẍi naj. Istakꞌwi Comam: \p —Hoꞌ, hachtoni, ẍi Comam. \p \v 26 Yet lan̈an iswaꞌ Comam, yinican̈ ixim pan, yakꞌni Comam yuchꞌandiosal tet Comam Dios, iskꞌaxponayo Comam ixim. Lahwi tuꞌ yakꞌni Comam ixim tet ebnaj iscuywom; yalni Comam: \p —Wawej, huneꞌ tiꞌ yechel\x * \xo 26:26 \xt 1Co 11:23-32\x* innimanilan yehi, ẍi Comam. \p \v 27 Yinipaxocan̈ Comam chꞌen vaso, yakꞌni Comam yuchꞌandiosal tet Comam Dios. Lahwi tuꞌ yakꞌni Comam chꞌen vaso tuꞌ tet ebnaj, yalni Comam: \p —Ucꞌwe huneꞌ tiꞌ hesunil, \v 28 yuto haꞌ huneꞌ tiꞌ yechel inchiqꞌuilan chimalto yu istan̈ ismul txꞌiꞌal anma, yun̈e yijnicano isba istrato Comam Dios. \v 29 Chiwalpaxojan teyet tato matxa chiwucꞌan yal teꞌ uva masanto yet chioc Inmaman Yahawilal catto wucꞌnihan yin̈ yacꞌtohal hunelxa, ẍi Comam tet ebnaj. \s1 Yal Comam Jesús ta chal naj Pedro ta mach yohtajo naj Comam \r (Mr 14:26-31; Lc 22:31-34; Jn 13:36-38) \p \v 30 Hayet lahwi isbitn̈encano ebnaj bit tet Comam Dios, isto Comam Jesús yeb ebnaj bey won̈an Olivo. \v 31 Yalni Comam tet ebnaj iscuywom tuꞌ: \p —Yin̈ huneꞌ akꞌbal tiꞌ chicabconocan̈ heyanma win̈an hesunil, yuto tzꞌibn̈ebilcano hacaꞌ tiꞌ: “Chinpotxꞌan naj tan̈em meꞌ, cat ispujnacanto noꞌ meꞌ tuꞌ,” ẍiayoj. \v 32 Yajaꞌ yet chinitzitzbican̈an xin, chinbabitojan tesata bey Galilea, ẍi Comam. \p \v 33 Yalni naj Pedro tet Comam: \p —Mamin, waxan̈ca sunil mac chicabconcan̈ iscꞌul tawin̈, yajaꞌ walinan, machoj, ẍi naj. \p \v 34 Yalni Comam Jesús tet naj: \p —Yin̈ caw isyelal chiwalan tawet, yin̈ huneꞌ akꞌbal tiꞌ oxelxa chawala ta mach quinhawohtajojan yet chiokꞌocan̈ noꞌ icham chiyo, ẍi Comam tet naj. \p \v 35 Istakꞌwi naj Pedro: \p —Waxan̈ca chinakꞌlax camojan tawinta Mamin, yajaꞌ mach chu walnihan ta mach cachwohtajojan, ẍi naj. Hacaꞌticꞌa yu yalni naj Pedro tuꞌ, hac tuꞌ yu yalnipaxo ebnaj sunil. \s1 Txahli Comam Jesús bey Getsemaní \r (Mr 14:32-42; Lc 22:39-46) \p \v 36 Lahwi tuꞌ xin, isto Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom bey huneꞌ peyab chiyij Getsemaní, yalni Comam tet ebnaj: \p —Canan̈wecano tzꞌon̈no bey tiꞌ, chintohan txahlo cosatato tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 37 Yinito Comam naj Pedro yeb ebnaj cawan̈ iscꞌahol icham Zebedeo yintaj. Yoc huneꞌ niman biscꞌulal yin̈ yanma Comam, caw xin yaꞌ yuco yin̈ yanma. \v 38 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Caw chiwabehan isyaꞌil isbiscꞌulal camical yin̈ wanmahan. Canan̈wecano bey tiꞌ; ¡iwelo hewayan̈ wintajan! ẍi Comam. \p \v 39 Lahwi tuꞌ xin ishitzilo Comam hanicꞌ yin̈ ebnaj, yay jahno Comam, yay xulno sat txꞌotxꞌ. Yichico istxahli: “Mam, ta chisje hacꞌul colinan tet huneꞌ isyaꞌtajil chul wiban̈tiꞌan; yaj mach hacaꞌ chiwochehan, to hacaꞌojab tzet chal hacꞌul,” ẍi Comam. \p \v 40 Lahwi tuꞌ yul Comam bay cancano ebnaj oxwan̈, caw xin chiway ebnaj yet yapni Comam, yalni Comam tet naj Pedro: \p —¿Tom mach chitecha heyu heyinilo hewayan̈ hunu orahil wintajan? \v 41 Iwelo hewayan̈, txahlan̈we tet Comam Dios haxinwal mach chexaycꞌay yul iskꞌab istxꞌojal. Wal heyanma hinan isyijen tzet chal Comam Dios, yajaꞌ wal henimanil xin mach chitecha ilwebal yu, ẍi Comam. \p \v 42 Istopaxo Comam txahlo hunelxa, yalnipaxo Comam yin̈ istxah: “Mam, ta mach chiecꞌayo huneꞌ tiꞌ wiban̈an, yuhojab hacaꞌ chal hacꞌul,” ẍi Comam. \p \v 43 Ismeltzopaxo Comam iscꞌatan̈ ebnaj, caw xin yexn̈e isway ebnaj yuto caw mach chitecha naj wayan̈ yu ebnaj. \v 44 Lahwi tuꞌ istopaxo Comam txahlo yin̈ yoxel, hacaꞌticꞌa yu yalni Comam yin̈ babelal yeb yin̈ iscayel, hacticꞌapax tuꞌ yu yalni Comam. \v 45 Lahwi tuꞌ xin ismeltzo Comam bay ay ebnaj iscuywom tuꞌ, yalni Comam tet ebnaj: \p —¿Tom yexn̈eto hewayi, yeb hexewi? Wal tinan̈ maapni yorahil walaxicojan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, yul iskꞌab anma mulum. \v 46 Ahan̈wewanoj, ton̈wej yuto lan̈an yul naj chinanicojan yul iskꞌab camical, ẍi Comam tet ebnaj. \s1 Yet istzablaxayo Comam Jesús \r (Mr 14:43-50; Lc 22:47-53; Jn 18:2-11) \p \v 47 Yet lan̈an istzotel Comam Jesús tuꞌ, yapni naj Judas, naj ayco istzꞌajo ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom Comam. Caw xin hantan̈e ebnaj tzujan yinta naj, ikꞌbil yespada yeb isteꞌ ebnaj yu; chejbil ebnaj yu ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal con̈ob Israel. \v 48 Wal xin halbilxa tet ebnaj yu naj Judas tuꞌ yin̈ tzet chu yanico naj Comam yul iskꞌab ebnaj, yet yalni naj: \p —Haꞌ naj chintzꞌohan iskꞌotx, haꞌ naj chetzabayoj, ẍi naj. \v 49 Yuxin hayet ishitzico naj iscꞌatan̈ Comam, yalni naj: \p —¿Hanicꞌ hawe Mam cuywawom? ẍi naj. Istzꞌohni naj iskꞌotx Comam. \p \v 50 Yalni Comam tet naj: \p —Hach amigo, haꞌ tzet chihul hawub watxꞌe tinan̈, ẍi Comam. \p Istit bulna ebnaj istzabnoyo Comam. \p \v 51 Yajaꞌ ay huneꞌ naj iscuywom Comam yihti yespada yul yatut, ispitnilto naj istxiquin huneꞌ ischejab naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote. \v 52 Yalni Comam Jesús tet naj: \p —Ayto hawespada yul yatut yuto haꞌ mac espada chakꞌa, espada chipotxꞌnipaxo camoj. \v 53 ¿Tom mach chu inkꞌannihan cablahon̈eb majan ebnaj ángel tet Inmaman tinan̈ ta chiwochehan? \v 54 Yajaꞌ ta hac tuꞌ, machim chiyij isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios win̈an bay chala tato yilal yuni huntekꞌan tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 55 Lahwi tuꞌ, yalni Comam tet ebnaj apni tuꞌ: \p —¿Tom elkꞌominan teyet yuxin ikꞌbil heyespada yeb heteꞌ win̈an chexhul quinhetzabnoyojan? Hunun tzꞌayic inbeyan cuywal yul yatut Comam Dios texol, yajaꞌ mach quinhetzabayojan. \v 56 Yajaꞌ tinan̈, yilal yuni sunil huntekꞌan tiꞌ yun̈e yijni isba sunil tzet tzꞌibn̈ebilcano yu ebnaj ischejab Comam Dios yet payat, ẍi Comam. \p Wal ebnaj iscuywom Comam xin elcan̈ ebnaj, yanicano ebnaj Comam ischuquil. \s1 Ilaxto Comam Jesús sat ebnaj iswiꞌehal con̈ob Israel \r (Mr 14:53-65; Lc 22:54-55, 63-71; Jn 18:12-14, 19-24) \p \v 57 Lahwi tuꞌ yinito ebnaj Comam Jesús bey yatut naj Caifás, naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote. Haꞌ bey tuꞌ xin cutxanico ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, yeb ebnaj iswiꞌehal con̈ob. \v 58 Wal naj Pedro xin nahat tzujan isto naj yinta Comam, yapni naj yamakꞌil yatut naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote tuꞌ, yay tzꞌon̈no naj xol ebnaj chitan̈en yatut Comam Dios yu yilni yin̈ tzet chielico Comam. \p \v 59 Wal ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj yahawil yin̈ lahtiꞌ xol ebnaj Israel issay ebnaj mac chioc halno lekꞌtiꞌal yin̈ Comam yun̈e iscawxico camical yiban̈. \v 60 Caw xin txꞌiꞌal mac octoj, ishobnican̈ ebnaj lekꞌtiꞌal yin̈ Comam, yajaꞌ maẍticꞌa hunu tzet oc ismulo Comam. Lahwi tuꞌ yapni cawan̈xa ebnaj, \v 61 yalni ebnaj: \p —Huneꞌ naj tiꞌ jabehan̈ yalni naj hacaꞌ tiꞌ: “Hanintiꞌan chu wuchcꞌanayojan huneꞌ yatut Comam Dios tiꞌ, cat wanican̈an isselel yin̈ oxeb tzꞌayic,” ẍi naj, ẍi ebnaj yin̈ Comam. \p \v 62 Yah lin̈no naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote, yalni naj tet Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin mach chaẍtakꞌwi? ¿Tzet ye huntekꞌan chal ebnaj tiꞌ tawin̈? ẍi naj. \p \v 63 Yajaꞌ maẍticꞌa takꞌwi Comam tet naj, lahwi tuꞌ yalnipaxo naj: \p —Yin̈ isbi Comam Dios itzitz, hal yin̈ isyelal jetan̈. ¿Ham hach tiꞌ Cristo, Iscꞌahol Comam Dios? ẍi naj. \p \v 64 Istakꞌwi Comam tet naj: \p —Hoꞌ, hanintonan hacaꞌ hawalni tiꞌ. Chiwalan teyet tato Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios cheyil woc tzꞌon̈nojan yin̈ iswatxꞌkꞌab Comam Dios caw aycano yip, cat heyilni wulan xol moyan, ẍi Comam. \p \v 65 Yet yaben naj yahawil ebnaj sacerdote tzet yal Comam tuꞌ, istzilnilo naj xil iskꞌap yu ishowal, yalni naj tet ebnaj yetbi tuꞌ: \p —Huneꞌ mayal naj tiꞌ, caw txꞌoj yul sat Comam Dios. Yuxin tinan̈ matxa yilal chicokꞌan anma chihalni ismul naj, wal xin han̈-caw-on̈ majabe istxꞌojal istzotel naj. \v 66 Yuxin, ¿tzet cheyute heyalni hex tiꞌ? ẍi naj. Istakꞌwi ebnaj: \p —Ay ismul naj, camojab naj, ẍi ebnaj. \p \v 67 Istzublico ebnaj yin̈ sat Comam, ismakꞌnipaxo ebnaj Comam, ay ebnaj xin pakꞌnilto sat Comam, \v 68 chalni ebnaj: \p —Hach Cristo, txumiloj mac macachmakꞌni, ẍi ebnaj tet Comam. \s1 Yal naj Pedro ta mach yohtajo naj Comam Jesús \r (Mr 14:66-72; Lc 22:56-62; Jn 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Yet tzꞌon̈anayo naj Pedro istiꞌ yamakꞌil teꞌ n̈a tuꞌ, ishitzico huneꞌ ix chejab iscꞌatan̈ naj, yalni ix: \p —Hach tiꞌ hawetbi haba yeb naj Jesús ah Galilea, ẍi ix. \p \v 70 Wal naj Pedro tuꞌ yeba naj yin̈ sat sunil anma, yalni naj: \p —Mach wohtajojan tzet chawala, ẍi naj. \p \v 71 Haxa yet yapni naj bey ispultahil yamakꞌil teꞌ n̈a tuꞌ, yalni hunxa ix tet anma cutxanico bey tuꞌ: \p —Naj tiꞌ yetbi isba naj yeb naj Jesús ah Nazaret, ẍi ix. \p \v 72 Yajaꞌ yeba naj hunelxa, yalni naj: \p —Caw chabe Comam Dios, ¡mach wohtajojan huneꞌ naj tuꞌ! ẍi naj. \p \v 73 Hunepixto xin ishitzico huntekꞌan ebnaj iscꞌatan̈ naj, yalni ebnaj: \p —Yin̈ caw yeli, hach tiꞌ hawetbi haba yeb ebnaj chiecꞌ yinta naj Jesús tiꞌ yuto ixtan̈ cotxumnilojan̈ hatzoteli, ẍi ebnaj. \p \v 74 Yajaꞌ oc naj Pedro tuꞌ istzꞌactiꞌn̈e isba, yalni naj: \p —Caw chabe Comam Dios mach wohtajojan huneꞌ naj tuꞌ, ẍi naj. Lan̈antoticꞌa xin yokꞌcan̈ huneꞌ noꞌ icham chiyo. \v 75 Hac tuꞌ yu isnaniti naj Pedro yin̈ tzet yal Comam yet yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: “Oxelxa chawala ta mach quinhawohtajojan yet chiokꞌcan̈ noꞌ icham chiyo,” ẍi Comam. Lahwi tuꞌ yelti naj Pedro bey tuꞌ, yoc naj okꞌo sicꞌlebil. \c 27 \s1 Yet yilaxto Comam Jesús sata naj Pilato \r (Mr 15:1; Lc 23:1-2; Jn 18:28-32) \p \v 1 Haxa yet issajbilo xin, islahtiꞌn̈en isba ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal con̈ob tuꞌ yin̈ tzet chu yakꞌlax camo Comam Jesús. \v 2 Lahwi tuꞌ iscꞌalnayo ebnaj Comam, yinito ebnaj Comam sata naj gobernador ah Roma chiyij Poncio Pilato. \s1 Iscamical naj Judas \p \v 3 Wal naj Judas, naj anico Comam yul iskꞌab ebnaj tuꞌ, hayet yilni naj ta cawxico camical yiban̈ Comam, istac iscꞌul naj yu istxꞌojal iswatxꞌe tuꞌ, isto naj yakꞌnopaxo chꞌen treinta plata tet ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb tet ebnaj iswiꞌehal con̈ob, \v 4 yalni naj tet ebnaj: \p —Caw mawaco inmulan, yuto mawacojan huneꞌ naj machi ismul yul iskꞌab camical, ẍi naj. Istakꞌwi ebnaj tet naj: \p —¡Tzet jocan̈ tawin̈, ila tzet chawute haba! ẍi ebnaj. \p \v 5 Hayet yaben naj huneꞌ tuꞌ xin istiẍnicanicto naj chꞌen melyu tuꞌ yul yatut Comam Dios. Lahwi tuꞌ isto naj istꞌun̈bano isba. \p \v 6 Ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote issicꞌcan̈ ebnaj chꞌen melyu tuꞌ, yalni ebnaj: \p —Huntekꞌan chꞌen melyu tiꞌ mach chu jahnayto chꞌen xol chꞌen ofrenda, yuto istohol camical ye chꞌen, ẍi ebnaj. \p \v 7 Islahtiꞌn̈en isba ebnaj, islokꞌni ebnaj huneꞌ txꞌo txꞌotxꞌ chihallax: “Istxꞌotxꞌ naj watxꞌem xi,” yu yoc camposantohal bay chimujlax anma nan con̈obal chicam bey yul con̈ob Jerusalén tuꞌ. \v 8 Yuxin \it Istxꞌotxꞌal Chicꞌ\it* occano isbiho huneꞌ txꞌo txꞌotxꞌ tuꞌ, haꞌ xin chihallax yin̈ txꞌotxꞌ tinan̈. \v 9 Hac tuꞌ yu yijni isba tzet halbilcano yu naj Jeremías, yet yalni naj: “Yican̈ ebnaj chꞌen treinta plata, chꞌen yakꞌ ebnaj Israel istoholo huneꞌ naj. \v 10 Yin̈ chꞌen xin islokꞌ ebnaj istxꞌotxꞌ naj watxꞌem xi, hac tuꞌ yu yalni Comam Dios Jahawil wetan,”\x * \xo 27:10 \xt Zac 11:12-13\x* ẍicano naj Jeremías yul Yum Comam Dios. \s1 Yet yilaxto Comam Jesús sata naj Pilato \r (Mr 15:2-5; Lc 23:3-5; Jn 18:33-38) \p \v 11 Yet ayco Comam Jesús sata naj Pilato iskꞌamben naj tet Comam: \p —¿Tom yahawil anma Israel hawehi? ẍi naj. Istakꞌwi Comam: \p —Hoꞌ, yeli hacaꞌ hawalni tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 12 Wal ebnaj iswiꞌehal ebnaj sacerdote yeb ebnaj iswiꞌehal con̈ob, caw oc ebnaj akꞌocꞌule yin̈ Comam. Yajaꞌ wal Comam xin maẍticꞌa takꞌwi ninoj. \v 13 Yuxin yal naj Pilato tet Comam: \p —¿Tom mach chawabe tzet chal ebnaj tiꞌ tawin̈? ẍi naj. \p \v 14 Yajaꞌ maẍticꞌa takꞌwi Comam tet naj Pilato tuꞌ, yuxin caw cꞌayilo iscꞌul naj yin̈ Comam. \s1 Yet iscawxelaxico camical yiban̈ Comam Jesús \r (Mr 15:6-20; Lc 23:13-25; Jn 18:38–19:16) \p \v 15 Yin̈ hunun kꞌin̈ Pascua chisbejtzo naj gobernador tuꞌ hunun ebnaj presowom, yajaꞌ haꞌticꞌa mac chal iscꞌul anma haꞌ chibejtzolaxi. \v 16 Cꞌuxan xin ayco huneꞌ naj Barrabás isbi yul preso, caw ohtabil naj yu anma. \v 17 Yet cutxanico anma tuꞌ iskꞌamben naj Pilato tet anma: \p —¿Mac cheyoche chinbejtzohan, tom naj Barrabás mato naj Jesús, naj cheyal Cristohal? ẍi naj. \p \v 18 Yal naj huneꞌ tuꞌ yuto yohta naj ta yu ayco ishowal ebnaj iswiꞌehal sacerdote yin̈ Comam yuxin ilaxto Comam sata naj. \p \v 19 Yet ayicto naj Pilato yul iscapil tuꞌ, yapni tzotiꞌ tet naj yu yixal hacaꞌ tiꞌ: “Mach chawaco haba xol ebnaj yin̈ huneꞌ naj machi ismul tuꞌ, yuto hayet may akꞌbal ay huneꞌ inwayican caw xiwquilta yin̈ naj,” ẍito ix tet naj. \p \v 20 Wal ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj ichamta winaj yul con̈ob tuꞌ, oc ebnaj akꞌocꞌule tet anma ta chala ta chibejtzolax naj Barrabás cat yakꞌlax camo Comam Jesús. \v 21 Iskꞌambenpaxo naj gobernador tuꞌ tet anma: \p —Yin̈ ebnaj cawan̈ tiꞌ, ¿mac cheyoche chinbejtzohan? ẍi naj. Istakꞌwi anma tuꞌ sunil: \p —¡Naj Barrabás chabejtzo! ẍi anma. \p \v 22 Iskꞌamben naj: \p —¿Tzet xin chiwutehan naj Jesús tiꞌ heyalni, naj chihallax Cristohal tiꞌ? ẍi naj. Istakꞌwi anma sunil: \p —Ahojab naj yin̈ culus, ẍixan̈e anma. \p \v 23 Iskꞌamben naj Pilato tuꞌ: \p —¿Tzet xin istxꞌojal iswatxꞌe naj? ẍi naj. Yajaꞌ wal anma tuꞌ caw ecꞌbalto ah yaw, yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —¡Camojab naj yin̈ culus! ẍixan̈e anma. \p \v 24 Hayet yilni naj Pilato ta caw ecꞌbalto ah wejna anma, matxa hunuxa tzet tzꞌaj yuteꞌ naj, iskꞌanniti naj ha haꞌ. Yoc naj istxꞌahno iskꞌab yin̈ sat sunil anma yu isyenilo naj tato machi yoc naj yin̈ iscamical Comam Jesús. Lahwi tuꞌ yalni naj: \p —Mach wiban̈ojan chitit iscamical huneꞌ naj tiꞌ, wal xin teyiban̈ chitocanoj, ẍi naj. \p \v 25 Istakꞌwi anma sunil: \p —Waxan̈ca chioc iscamical naj tuꞌ comulojan̈ yeb yiban̈ juninalan̈, ẍixan̈e anma. \p \v 26 Hac tuꞌ yu isbejtzon naj Pilato naj Barrabás, ischejni naj hatelaxo Comam Jesús. Lahwi tuꞌ yanico naj Comam yul iskꞌab ebnaj yu yalaxcan̈ yin̈ culus. \p \v 27 Yinito ebnaj soldado Comam Jesús bey ispalacio naj gobernador tuꞌ. Yet yapni Comam xin, iscutxbanico isba ebnaj soldado, yoc hoyno ebnaj yin̈ Comam. \v 28 Yinilo ebnaj xil iskꞌap Comam, yanico ebnaj huneꞌ xilkꞌape caj yin̈ Comam. \v 29 Isbakꞌonayo ebnaj huntekꞌan teꞌ txꞌix coronahil, yahnato ebnaj yin̈ iswiꞌ Comam. Yanipaxico ebnaj huneꞌ te teꞌ yul iskꞌab Comam, yichico ebnaj istzebi yin̈ Comam, chila xin ay jahno ebnaj sata Comam, yalni ebnaj: \p —¡Tzalajon̈we yin̈ naj yahawil anma Israel tiꞌ! ẍi ebnaj. \p \v 30 Istzublipaxico ebnaj yin̈ Comam, yinilo ebnaj te teꞌ ayco yul iskꞌab ismakꞌnico ebnaj teꞌ yin̈ iswiꞌ Comam. \v 31 Lahwi yetancano ebnaj Comam, yinilo ebnaj huneꞌ xilkꞌape caj yaco ebnaj yin̈ Comam tuꞌ, yanipaxico ebnaj xil iskꞌap Comam. Lahwi tuꞌ yinito ebnaj Comam yu yalaxcan̈ yin̈ culus. \s1 Yet yalaxcan̈ Comam Jesús yin̈ culus \r (Mr 15:21-32; Lc 23:26-43; Jn 19:17-27) \p \v 32 Hayet lan̈an yilaxto Comam bay chialaxcan̈ yin̈ culus, istzabnayo ebnaj soldado huneꞌ naj ah Cirene, Simón isbi, ischejnico ebnaj naj yinoto isculus Comam. \p \v 33 Hayet yapni ebnaj bey huneꞌ txꞌotxꞌ chiyij Gólgota, chihallaxpaxo \it Isbajil Wiꞌe\it*, \v 34 issomni ebnaj yal teꞌ uva yeb huntekꞌan teꞌ cꞌahla telaj, yakꞌni ebnaj yucꞌuꞌ Comam. Yajaꞌ yet yablen Comam matxa isje Comam yucꞌuꞌ. \p \v 35 Hayet ayxacan̈ Comam yin̈ culus yu ebnaj, yoc ebnaj soldado tuꞌ yilweno isba yin̈ xil iskꞌap Comam yu ispohnican̈ ebnaj yin̈. Hac tuꞌ yu yijni isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yu ischejab Comam Dios yet payat bay chala: “Ispohcan̈ ebnaj xil inkꞌapan yin̈, yocpaxo ebnaj yilweno isba mac cꞌul yin̈bal yin̈ xil inkꞌaptuꞌan,”\x * \xo 27:35 \xt Sal 22:18\x* ẍiayoj. \p \v 36 Lahwi tuꞌ, yoc tzꞌon̈no ebnaj istan̈en Comam. \v 37 Yanico ebnaj hayeb tzꞌib yiban̈ iswiꞌ Comam yin̈ teꞌ culus tuꞌ bay chala tzet yin̈ xin akꞌlax camo Comam. Haꞌ huntekꞌan tzꞌib tuꞌ ẍi hacaꞌ tiꞌ: “Haꞌ naj tiꞌ Jesús Yahawil anma Israel,” ẍicoj. \p \v 38 Aypaxo cawan̈ ebnaj elkꞌom alaxcan̈ yin̈ culus yinta Comam. Huneꞌ naj ah yin̈ iswatxꞌkꞌab Comam, huneꞌxa naj xin ah yin̈ ismeckꞌab Comam. \v 39 Haꞌ macta chiecꞌto bey tuꞌ oc buchwal yin̈ Comam, chisbilen iswiꞌ, \v 40 chalni hacaꞌ tiꞌ: \p —¡Hach tiꞌ, hawala tato chawuchacꞌayo yatut Comam Dios, cat hawanican̈ isselel yin̈ oxeb tzꞌayic hawalni! ¡Yuxin colayti haba tato yel chawala Iscꞌahol Comam Dios hawehi! ¡Ayan̈ti yin̈ teꞌ culus tuꞌ! ẍi ebnaj. \p \v 41 Hacpax tuꞌ ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés yeb ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal con̈ob tuꞌ, oc ebnaj buchwal yin̈ Comam, chalni ebnaj: \p \v 42 —Naj tiꞌ iscol naj anma, wal naj xin mach chu iscolni isba. Tato yeli haꞌ naj tiꞌ Jahawil han̈on̈ Israel hon̈ tiꞌ, jilaꞌ yinayti isba naj yin̈ culus, wal tuꞌ chijaco janma yin̈ naj. \v 43 Chicawxi iscꞌul naj yin̈ Comam Dios yalni yuxin jilaꞌ yul Comam Dios colwal yin̈ naj tato caw yeli ochebil naj yu Comam, yuto chal naj tato Iscꞌahol Comam Dios ye naj, ẍi ebnaj. \p \v 44 Hacpax tuꞌ ebnaj elkꞌom alaxcan̈ yin̈ culus yinta Comam, ocpaxo ebnaj buchwal yin̈ Comam. \s1 Yet iscam Comam Jesús \r (Mr 15:33-41; Lc 23:44-49; Jn 19:28-30) \p \v 45 Yet chumanil iskꞌejholilo yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ masanto yin̈ chꞌen oxeb yin̈ kꞌejbiyalil sajbipaxiloj. \v 46 Yin̈ huneꞌ orahil tuꞌ ah yaw Comam Jesús yin̈ caw ip, yalni Comam: \p —Elí, Elí, ¿lama sabactani?\x * \xo 27:46 \xt Sal 22:1\x* ẍi Comam. Chal yelapnoj: Hach inDiosal, hach inDiosal, ¿tzet yin̈ xin chinhabejcanojan? ẍi. \p \v 47 Ay xin huntekꞌan ebnaj aben huneꞌ tuꞌ, yalni ebnaj: \p —Ham naj Elías, ischejab Comam Dios chawte naj, ẍi ebnaj. \p \v 48 Ay xin huneꞌ yetbi ebnaj to yin̈ an̈e yinoti huneꞌ esponja, islahbanayto naj xol pahla vino, iscꞌalnico naj yin̈ iswiꞌ huneꞌ teꞌ ah, yanahto naj yin̈ istiꞌ Comam. \v 49 Yajaꞌ cachlax naj yu huntekꞌanxa ebnaj hacaꞌ tiꞌ: \p —Maẍton̈e bela, jilaꞌ tato chul naj Elías iscoloꞌ naj, ẍi ebnaj. \p \v 50 Yahwipaxo Comam yin̈ caw ip hunelxa, lahwi tuꞌ xin iscamiloj. \v 51 Yin̈n̈ena tuꞌ istzilmoyo kꞌap kꞌap aycan̈ yul yictabal yatut Comam Dios, cab ayico kꞌap. Ichiti istzilbanil kꞌap yin̈ iswiꞌ, yaycanilo yin̈ yojtabanil.\f + \fr 27:51 \ft Yet istzilmoyo kꞌap kꞌap aycan̈ yul yictabal yatut Comam Dios, haꞌ chal yelapnoj ta matxa cuarto txahul yul yatut Comam, yebpaxo matxa chiskꞌan Comam no nokꞌ yin̈ xahanbal yin̈ comul, to haꞌ Comam Jesucristo oc xahanbalil yu istohlancano ismul anma. 2Co 3:14\f* Yecꞌpaxo huneꞌ niman chixcab, ispohto chꞌen nimeta chꞌen yu. \v 52 Ay xin ej chꞌen n̈achꞌen bay mujan camom hajlohi; txꞌiꞌal xin ebnaj ayxaco yul iskꞌab Comam Dios itzitzbican̈. \v 53 Hato xin yet yitzitzbican̈ Comam Jesús yelti ebnaj bay mujan tuꞌ. Lahwi tuꞌ isto ebnaj yul con̈ob Jerusalén, txꞌiꞌal mac xin ilni ebnaj. \v 54 Hayet yaben naj capitán yeb issoldado chitan̈en Comam huneꞌ chixcab tuꞌ caw xiwcan̈ ebnaj, yeb yet yilni ebnaj sunil tzet yuhi, yalni ebnaj: \p —Haꞌ huneꞌ naj macam tuꞌ, yin̈ caw yeli Iscꞌahol Comam Dios ye naj, ẍi ebnaj. \p \v 55 Ay xin huntekꞌan ebix tꞌan̈anto yilni nahat yin̈ tzet chuhi. Haꞌ ebix tuꞌ tit yinta Comam bey Galilea, iscolwapaxo ebix yin̈ Comam. \v 56 Xol ebix ayco ix María ah Magdala, yeb ix María ismiꞌ naj Jacobo yeb naj José, yeb xin ismiꞌ ebnaj iscꞌahol icham Zebedeo. \s1 Yet ismujlax Comam Jesús \r (Mr 15:42-47; Lc 23:50-56; Jn 19:38-42) \p \v 57 Ay huneꞌ naj caw kꞌalom chiyij José, ah con̈ob Arimatea. Naj tuꞌ iscuywom Comam Jesús ye naj. \v 58 Haxa yin̈ kꞌejbiyal xin, isto naj iscꞌatan̈ naj Pilato, yoc naj iskꞌanni isnimanil Comam yu ismujni naj. Hac tuꞌ yu ischejni naj Pilato ebnaj issoldado yakꞌno isnimanil Comam tet naj. \v 59 Lahwi ischahni naj isnimanil Comam tuꞌ, ispichnico naj huneꞌ sábana caw saj yeb caw cꞌul yin̈ isnimanil Comam. \v 60 Ay xin huneꞌ chꞌen niman chꞌen holbil yu naj; yet naj ye chꞌen, caw acꞌto chꞌen, maẍto hunu camom chialaxicto yul chꞌen, haꞌ tuꞌ xin yacto naj isnimanil Comam. Yanicanico naj huneꞌ chꞌen niman chꞌen ismajiloj, lahwi tuꞌ ispaxto naj. \v 61 Wal ix María ah Magdala yeb huneꞌxa ix chiyij María, cancano tzꞌon̈no ebix sata bay mujlax Comam tuꞌ. \s1 Alaxico ebnaj soldado istan̈eꞌ bay mujlax Comam Jesús \p \v 62 Haxa yin̈ huneꞌxa tzꞌayic, yet istzꞌayical xewilal, isto ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj fariseo yilaꞌ naj Pilato, \v 63 yalni ebnaj tet naj: \p —Mam jahaw, chiconatijan̈ tato yet itzitzto huneꞌ naj lekꞌtiꞌ tuꞌ yal naj tato yin̈xa yoxeb tzꞌayic iscam naj cat yitzitzbican̈ naj hunelxa, \v 64 yuxin tinan̈ chicokꞌanan̈ tawet, ato nino istan̈emal bay mujan naj, masanto hecal yin̈ kꞌejbiyal. Ta mach xin apnita ebnaj iscuywom naj cat yinito ebnaj isnimanil naj, cat yalni ebnaj tet anma tato itzitzbican̈ naj xol camom. Yin̈ hacaꞌ tuꞌ ecꞌbalto huneꞌ lekꞌtiꞌal tiꞌ sata huneꞌ lekꞌtiꞌal yaco naj yet itzitzto naj, ẍi ebnaj. \p \v 65 Istakꞌwi naj Pilato tet ebnaj: \p —Cꞌulticꞌa, iweto ebnaj soldado teyintaj cat heto hecawxenocano bay mujan naj hacaꞌ chal hecꞌul, ẍi naj. \p \v 66 Lahwi tuꞌ isto ebnaj yeb ebnaj soldado. Iscawxencano ebnaj bay mujan Comam, yanicanico ebnaj huneꞌ sello yin̈ chꞌen chꞌen ayco ismajilo chꞌen bay mujan Comam. Yanicanico ebnaj ebnaj soldado istan̈enoj. \c 28 \s1 Yet yitzitzbican̈ Comam Jesús xol camom \r (Mr 16:1-8; Lc 24:1-12; Jn 20:1-10) \p \v 1 Lahwi yecꞌcanto istzꞌayical xewilal, haxa yet issajbilo yin̈ babel tzꞌayic yin̈ semana, caw sahab to ix María ah Magdala yeb huneꞌxa ix chiyij María tuꞌ yilaꞌ bay mujan Comam. \v 2 Hayet lan̈an isto ebix tuꞌ yecꞌ huneꞌ niman chixcab yuto ayilo huneꞌ yángel Comam Dios bay mujan Comam tuꞌ. Yinilo naj huneꞌ chꞌen chꞌen ayco ismajilo istiꞌ bay mujan Comam, yay tzꞌon̈no naj yiban̈ chꞌen. \v 3 Caw chijepla yin̈ naj hacaꞌ isjepla cꞌuh. Wal xil iskꞌap naj xin caw sajhopon̈e. \v 4 Hayet yilni ebnaj soldado huneꞌ tuꞌ isluyluncan̈ ebnaj yu xiwquilal, yah pacꞌna ebnaj hacaꞌ camom. \v 5 Yalni naj ángel tet ebix cawan̈ tuꞌ: \p —Mach chexxiwi, wohtajan tato haꞌ Comam Jesús alaxcan̈ yin̈ culus, haꞌ lan̈an hesayni. \v 6 Wal xin matxa Comam ayicti bey tiꞌ, to xaitzitzbican̈ hacaꞌ yu yalni teyet. Ilwecꞌanab bay ecꞌle Comam. \v 7 Tinan̈ xin as halwe tet ebnaj iscuywom tato maitzitzbican̈ Comam xol camom. Chibabito Comam tesata bey Galilea, haꞌ bey tuꞌ cheyilaꞌ Comam. Haꞌ huntekꞌan tiꞌ manhul walaꞌan teyet, ẍi naj ángel tuꞌ tet ebix. \p \v 8 Hayet yaben ebix huntekꞌan tuꞌ, isto ebix yalno yin̈ an̈e tet ebnaj iscuywom Comam; caw xiw ebix, yajaꞌ xin caw tzalapaxo ebix yaben huneꞌ tuꞌ. \v 9 Hayet ayco ebix yin̈ isbel tuꞌ xin, isyeni isba Comam tet ebix, istioẍli Comam tet ebix. Ishitzico ebix iscꞌatan̈ Comam, yay jahno ebix sata Comam, yoc lakꞌno ebix yin̈ yoj Comam. \v 10 Yalni Comam tet ebix: \p —Mach chexxiwi, as halwe tet ebnaj wuẍtajan tato chito bey Galilea, haꞌ bey tuꞌ chinyilaꞌan ebnaj, ẍi Comam. \s1 Yal ebnaj soldado yin̈ tzet yuhi \p \v 11 Yet lahwi isto ebix tuꞌ, isto haywan̈ ebnaj soldado ayco istan̈eno Comam tuꞌ yul con̈ob. Yalni ebnaj tet ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yin̈ tzet yuhi. \v 12 Yet yaben ebnaj huneꞌ tuꞌ isto ebnaj islahtiꞌn̈eno isba yeb ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal con̈ob Israel. Yakꞌni ebnaj niman melyu tet ebnaj soldado tuꞌ, \v 13 yalni ebnaj tet ebnaj: \p —Hac tiꞌ cheyute heyalni hacaꞌ tiꞌ: “Yet lan̈an cowayan̈ yet akꞌbalil yul ebnaj iscuywom naj yelkꞌanoto isnimanil naj,” quexchi. \v 14 Yajaꞌ ta chabelo naj gobernador huneꞌ tuꞌ matzet chal hecꞌul, chon̈ocan̈ tzotelo teyin̈ tet naj haxinwal matzet chitit teyiban̈, ẍi ebnaj. \p \v 15 Lahwi tuꞌ ischahnilo ebnaj chꞌen melyu tet ebnaj yahawil yeco yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj cuywawom yin̈ ley. Yalni ebnaj soldado tet anma hacaꞌticꞌa yute yalni ebnaj tet ebnaj. Huneꞌ lekꞌtiꞌal isnacan̈ ebnaj tuꞌ, yexn̈eto yallax xol anma Israel tinan̈. \s1 Yakꞌcano Comam Jesús ischejbanil ebnaj iscuywom \r (Mr 16:14-18; Lc 24:36-49; Jn 20:19-23) \p \v 16 Lahwi tuꞌ, isto ebnaj hunlahon̈wan̈ iscuywom Comam Jesús bey Galilea yin̈ istzalanil huneꞌ won̈an bay yal Comam ta chiapni ebnaj. \v 17 Haꞌ bey tuꞌ xin yil ebnaj Comam, yoc ebnaj yanoco ismay Comam, yajaꞌ xin ay hun cawan̈ ebnaj cabcon iscꞌul. \v 18 Ishitzico Comam iscꞌatan̈ ebnaj iscuywom tuꞌ, yalni Comam: \p —Quinyacojan Comam Dios Yahawo yin̈ tzet ay yul satcan̈ yeb yin̈ tzet ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. \v 19 Tinan̈ xin as cuywe anma yul hunun con̈ob yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ cat yoc yul inkꞌaban. Cheyacanocan̈ haꞌ iswiꞌ yin̈ isbi Comam Dios Mame, yeb yin̈ inbihan, hanin Iscꞌahol Comam Dios intiꞌan, yeb yin̈ isbi Comam Espíritu Santo. \v 20 Checuyni anma isyijen sunil cuybanile xawakꞌan teyet. Walinan xin ayinn̈eticꞌacojan heyetbiho yin̈ sunilbal tiempo masanto yet chilahwi huneꞌ yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, ẍicano Comam Jesús tet ebnaj iscuywom.