\id LUK - Jacalteco (Eastern) -Guatemala 1997 (DBL -2013) \h SAN LUCAS \toc1 Tzotiꞌ Cꞌul Yet Colbanile Tzꞌibn̈ebilcano Yu Naj San Lucas \toc2 San Lucas \toc3 Lc \mt1 TZOTIꞌ CꞌUL YET COLBANILE TZꞌIBN̈EBILCANO YU NAJ SAN LUCAS \c 1 \s1 Tzet yuxin chitzꞌibn̈elax carta tiꞌ \p \v 1-2 Tinan̈ xin, chintzꞌibn̈etojan huneꞌ carta tiꞌ tawet mam Teófilo, yin̈ huntekꞌan tzet ye tuꞌ xayu coxol tiꞌ. Haꞌ ebnaj chihalnicꞌo Istzotiꞌ Comam Jesucristo tinan̈ yil ebnaj yin̈ tzet yu yichicoj, lahwi tuꞌ xin con̈iscuynicanojan̈ ebnaj yin̈ sunil tzet xayu tuꞌ. Caw xin txꞌiꞌal mac xayaco yin̈ iscꞌul istzꞌibn̈encano tzet xayu tuꞌ. \v 3 Haquinpaxtuꞌan mam Teófilo, lahwi inkꞌambenan yin̈ nancꞌulal yin̈ sunil caw yichebanil, yoc yin̈ innabalan intzꞌibn̈entojan sunil tiꞌ yin̈ istxolal tawet. \v 4 Hac tuꞌ xin caw cꞌul chu hawohtan̈eniloj ta yel chal huntekꞌan xahacuy tuꞌ. \s1 Yet yalni huneꞌ yángel Comam Dios ta chipitzcꞌa naj Juan \p \v 5 Hayet ayco naj Herodes yahawilo txꞌotxꞌ Judea, ay hun majan ebnaj xol anma Israel chꞌakꞌni xahanbal tet Comam Dios, chiyij isbi Abías. Xol ebnaj tuꞌ ayco huneꞌ icham chiyij Zacarías, Elizabet isbi yixal icham. Yichmam ixnam ye icham Aarón. \v 6 Caw cꞌul isbeybal icham yeb yixal yul sat Comam Dios, yeb xin caw yijem iscawan̈il yin̈ sunil ischejbanil Comam. Yuxin machi mac chu yalni tato mach yijemo icham yeb yixal sata Comam. \v 7 Wal ixnam Elizabet tuꞌ xin, maẍticꞌa yunin, yuxin machi hunu yuninal icham yeb ixnam yet yichambicaniloj. \p \v 8 Haꞌ hunel xin, ayilo istiempohal bay oc icham Zacarías yin̈ ismunil yin̈ sacerdotehal yeb ebnaj yetbi yul yatut Comam. \v 9 Yilwen ebnaj mac yin̈ chꞌoc isbi yocto isn̈usno pom yiban̈ ismeẍahil bay chin̈uslax pom yul yatut Comam hacaꞌticꞌa chute ebnaj. Cꞌuxan xin yiban̈ icham Zacarías apni. \v 10 Yet lan̈an isn̈usni icham Zacarías pom tet Comam Dios yul yatut Comam tuꞌ, aycanilto sunil anma txahloj. \v 11 Hayet ayicto icham Zacarías isn̈usno pom tuꞌ, isyenican̈ isba huneꞌ yángel Comam Dios tet icham, yoc lin̈no yin̈ iswatxꞌkꞌab ismeẍahil bay chin̈uslax pom tuꞌ. \v 12 Yet yilni icham naj ángel tuꞌ, isxiwcan̈ icham, iscꞌaycanilo iscꞌul icham. \v 13 Yalni naj ángel: \p —Mam Zacarías, mach chaẍxiwcan̈, caw mayabe Comam Dios tzet maxawal yin̈ hatxah. Yu huneꞌ tuꞌ xin, chiyilaꞌ hawixal Elizabet yin̈ huneꞌ nichꞌan hacꞌahol, Juan chawaco isbihoj. \v 14 Caw chitzala hacꞌul yin̈, caw niman anma chitzalapaxocan̈ yet chiyaben ispitzcꞌa nichꞌan heyuninal tuꞌ. \v 15 Huneꞌ heyuninal chipitzcꞌa tuꞌ, caw aycano yelapno chꞌelico yul sat Comam Dios. Maẍticꞌa chucꞌuꞌ vino nitam hunuxa nan uqꞌuehal. Ayxaco Espíritu Santo yin̈ yet chipitzcꞌahi. \v 16 Caw hanta ebnaj israelita chiswatxꞌeꞌco isba yul iskꞌab Comam Dios yu huneꞌ hacꞌahol tuꞌ. \v 17 Haꞌ naj Juan tuꞌ chibabito sata Comam Jahawil.\x * \xo 1:17 \xt Is 40:1-11; Ml 3:1-5\x* Hacaꞌ ishelanil yeb yip yanma naj Elías ischejab Comam Dios yet payat, hac tuꞌ chꞌelico naj. Yu cuybanile chal naj chimeltzoco yanma ebnaj mame yeb ebix miꞌe yin̈ akꞌancꞌulal yeb yuninal. Yebpaxo anma man̈cꞌom chimeltzoco isnabal cat isyijenpaxo tzet chal Comam Dios. Hac tuꞌ chu iswatxꞌen isba anma, cat ischahni Comam, ẍi naj ángel tuꞌ. \p \v 18 Istakꞌwican̈ icham Zacarías tuꞌ: \p —¿Tzet xin chu wanaytojan yul wanmahan huneꞌ chawal tiꞌ? Yuto hanintiꞌan caw icham inxahan, caw xin ixnamxapaxo wixalan, ẍi icham. \v 19 Yalni naj ángel tuꞌ: \p —Hanintiꞌan Gabriel inan. Haꞌ Comam Dios maquinchejnitijan walnojan huneꞌ chejbanile caw cꞌul tiꞌ tawet. \v 20 Wal tinan̈ xin, chimajicano hatiꞌ. Matxa chiyu hatzotel tinan̈ masanto yet chijni isba yapni istiempohal ispitzcꞌa nichꞌan hacꞌahol, yuto machi maxawayto yul hawanma yin̈ tzet mawaltiꞌan, ẍi naj ángel tuꞌ tet icham Zacarías. \p \v 21 Wal anma chiꞌechman yelilo icham Zacarías tuꞌ xin, caw chicꞌay iscꞌul yuto caw ecꞌ istiempo icham yul yatut Comam Dios. \v 22 Haxa yet yelilo icham xol anma, caw matxa chu istzotel icham. Isnanilo anma tato ay huno tzet isye Comam Dios tet icham. Caw toxan̈e chisye icham yechel yu iskꞌab yin̈ tzet yelax tet, wal istzotel icham, matxa chuhi. \p \v 23 Hayet islahwi istiempohal ismunil icham yul yatut Comam Dios, ispaxto icham yatut. \v 24 Hayet isbelwi istzꞌayical tuꞌ xin ispitzcꞌati huneꞌ nichꞌan unin yin̈ ixnam Elizabet. Howeb ixahaw maẍticꞌa bay elto ixnam yul yatut. Chistxumni ixnam hacaꞌ tiꞌ: \p \v 25 —Yu ishelanil Comam Dios yuxin hac tiꞌ wehan, yun̈e mach chiel inpixanan yuto maẍticꞌa huno wuninan, ẍi ixnam ischuquil. \s1 Yet yalni naj ángel ta chipitzcꞌa Comam Jesús \p \v 26 Wajebxa ixahaw xin ischejniti Comam Dios naj ángel Gabriel bey con̈ob Nazaret ayco yul ismajul Galilea. \v 27 Yapni naj iscꞌatan̈ huneꞌ ix kꞌopo, María isbi. Wal xin takꞌwebilxa mohyilal yu ix tet huneꞌ naj, José isbi, yichmam naj ye naj rey David. \v 28 Hayet yoc apno naj ángel yul n̈a bay ay ix, yalni naj tet ix: \p —Tzalahan̈ yuto ayco Comam Dios hawetbihoj. Caw niman iscꞌulchꞌanil Comam tawin̈ yuto sicꞌbilachilo xol hawet ixal, ẍi naj. \p \v 29 Hayet yaben ix tzet yal naj tuꞌ xin, iscꞌayilo iscꞌul ix, yichico ix istxumnilo hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Tzet yelapno ye huneꞌ tiꞌ? ẍi ix. \v 30 Yalnipaxo naj ángel tet ix: \p —María, mach chachxiwcan̈, yuto xaꞌilcha iscꞌulal hawu yul sat Comam Dios. \v 31 Wal tinan̈ xin, chipitzcꞌahoti huneꞌ nichꞌan winaj unin tawin̈, haxa yet chipitzcꞌahi \it Jesús\it* chawaco isbihoj. \v 32 Caw ay yelapno chꞌelico naj, cat xin yalni anma ta Iscꞌahol Comam Dios ye naj. Haꞌ Iscꞌahol Comam Dios Jahawil tuꞌ chiꞌoco reyalil, hacaꞌ yu yoc naj rey David, yichmam naj. \v 33 Haꞌ naj tuꞌ chiꞌoc yahawilo anma Israel yin̈ sunilbal tiempo. Machi bakꞌinal chilahwi huneꞌ ismunil naj tuꞌ, ẍi naj. \p \v 34 Iskꞌamben ix María tet naj: \p —¿Tzet chu yijno isba huneꞌ chawal tiꞌ? Hanintiꞌan maẍto wichamilan, ẍi ix tet naj. \p \v 35 Yalni naj ángel tuꞌ tet ix: \p —Haꞌ Comam Espíritu Santo chiꞌayolo tawiban̈, yebpaxo yip Comam Dios caw ay ismay chiayilo tawiban̈ hacaꞌ hunu moyan. Yuxin haꞌ huneꞌ unin chipitzcꞌa tawin̈ tuꞌ, yet Dios yehi cat yallaxpaxoj ta Iscꞌahol Comam. \v 36 Hacaꞌ ixnam Elizabet hanoh, caw ixnamxa ixnam, yajaꞌ chiyilaꞌ ixnam yin̈ huneꞌ nichꞌan yunin. Wal xin ohtabil tato maẍticꞌa hunu unin xapitzcꞌati yin̈ ixnam, yaj wal tinan̈ wajebxa ixahaw iscꞌul ixnam. \v 37 Wal xin machi hunu tzet ye tuꞌ mach chu iswatxꞌen Comam, ẍi naj ángel tet ix. \p \v 38 Istakꞌwican̈ ix María xin: \p —Hanintiꞌan ischejab Comam Dios Jahawil wehan, yubojab hacaꞌ maxawal tiꞌ, ẍi ix. \p Lahwi tuꞌ xin, ismeltzoto naj ángel. \s1 Yet istuclelax ixnam Elizabet yu ix María \p \v 39 Yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ xin, yin̈ hamataj to ix María bey huneꞌ con̈ob chewal txꞌotxꞌ yul ismajul Judea. \v 40 Yapni ix bey yatut icham Zacarías, iskꞌamben ix hanicꞌ ye ixnam Elizabet. \v 41 Hayet yaben ixnam Elizabet istzotel ix María tuꞌ, isbili nichꞌan unin ijbilico yu ixnam. Hac tuꞌ yu yoccano ixnam yalan̈ yip Comam Espíritu Santo. \v 42 Yuxinto yal ixnam hacaꞌ tiꞌ yin̈ caw ip: \p —Hach tiꞌ María, caw niman iscꞌulal Comam Dios chakꞌ tawet sata sunil ebix jet ixal. Nimanpaxo iscꞌulal Comam chakꞌ tet huneꞌ hawunin chipitzcꞌaho tiꞌ. \m \v 43 ¿Tzet caw yelapno wehan yuxin mahul ismiꞌ Comam Wahawilan quinistucleꞌan? \v 44 Yet mawabenan hatzotelcan̈ mabili nichꞌan unin tiꞌ win̈an yu tzalahilal. \v 45 Sakꞌal hawet yuto hawayto yul hawanma ta chij isba tzet yal Comam Dios, ẍi ixnam Elizabet. \p \v 46 Lahwi tuꞌ xin, yalni ix María: \q1 Caw chitzala wanmahan chiwalnihan cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios Jahawil, Comam caw aycano yip. \p \v 47 Caw chitzalacano wanmahan yin̈ Comam Dios Incolomalan. \v 48 Waxan̈ca mach nimano welapnojan, yajaꞌ Comam Dios chꞌanayo iscꞌulal wiban̈an. Yuxin chiyalaꞌ anma yin̈ sunilbal tiempo ta caw sakꞌal wetan yu ayayo iscꞌulal Comam wiban̈an. \q1 \v 49 Yuto haꞌ Comam Dios, caw aycano yip, haꞌ chiyenilo cꞌaybalcꞌule win̈an. Caw niman yelapno isbi Comam, caw machi nichꞌano istxꞌojal ayco yin̈. \q1 \v 50 Sunilbal tiempo chitzꞌay iscꞌul Comam yin̈ sunil mac chixiw tet. \q1 \v 51 Isyelo Comam yip, yuchcꞌanto Comam sunil tzet iswatxꞌe ebnaj chal isba can̈yehal. \q1 \v 52 Xaꞌel ebnaj yahaw con̈ob yul iscapil yu Comam, haxa ebnaj chewchotan̈e chute isba, yican̈ Comam. \q1 \v 53 Xayakꞌnoho Comam iscꞌul ebnaj chin̈ohchahi, haxa ebnaj kꞌalom xin, occano ebnaj yin̈ man̈tzetal. \q1 \v 54 Xaꞌoc Comam jetbiho han̈on̈ Israel hon̈ tiꞌ, han̈on̈ ischejab Comam jehi, maẍticꞌa to nahul yu Comam, istzꞌay iscꞌul jin̈. \q1 \v 55 Hac tuꞌ yu yalnicano Comam tet ebnaj jichmam; tet icham Abraham, yeb xin tet huntekꞌanxa ebnaj ichmame titna yin̈ naj,\x * \xo 1:55 \xt 1Sa 2:1-10; Sal 113:5-9\x* ẍi ix María. \p \v 56 Etza oxeb ixahaw beyicꞌo ix María iscꞌatan̈ ixnam Elizabet, ismeltzoto ix bey yatut hunelxa. \s1 Yet ispitzcꞌa naj Juan chꞌanican̈ haꞌ iswiꞌ anma \p \v 57 Hayet yapni istiempohal, ispitzcꞌa nichꞌan iswinaj unin ixnam Elizabet tuꞌ, \v 58 yapni ebix ay iscawilal yatut ixnam yeb yicꞌal ixnam tzalaho yin̈ iscꞌulchꞌanil iscꞌul Comam Dios yakꞌ tet ixnam. \v 59 Yin̈xa iswaxajeb tzꞌayic xin, yet yakꞌlax circuncidar\f + \fr 1:59 \fk Circuncidar \ft maca \fk circuncisión \ft haꞌ chalilo ta hoslaxilto nichꞌan iswiꞌ isnimanil ebnaj Israel yet hujebxa tzꞌayic ispitzcꞌa ebnaj, hac tuꞌ yu yoccano yechel isnimanil ebnaj. Huneꞌ circuncisión tuꞌ haꞌ oc yechel huneꞌ istrato Comam Dios yakꞌ tet anma Israel. Haꞌ chiyenipaxilo ta iscon̈ob Comam ye ebnaj. Huneꞌ circuncisión tuꞌ ichiti yin̈ icham Abraham yeb iscꞌahol. Gen. 17:9-14; Ga. 2:3; Hch 7:8.\f* nichꞌan tzꞌul tuꞌ, yalni anma ta \it Zacarías\it* chij isbi hacaꞌ isbi ismam. \v 60 Yalni ixnam miꞌe tuꞌ tet anma: \p —Machoj, \it Juan\it* chiyij isbi naj, ẍi ixnam. \p \v 61 Yalni anma tet ixnam: \p —¿Tzet yuxin hac tuꞌ cheyakꞌ yijaꞌ isbi? Wal xol heyicꞌal machi hunu mac hac tuꞌ isbi, ẍi anma. \p \v 62 Yuxin eqꞌuiꞌco iskꞌab anma iskꞌamben tet icham Zacarías yin̈ tzet biꞌehal chiyakꞌ yijaꞌ iscꞌahol. \v 63 Iskꞌanni icham huneꞌ nichꞌan akꞌinteꞌ, istzꞌibn̈enayo icham hacaꞌ tiꞌ: \p —Juan chiyij isbi huneꞌ nichꞌan unin tiꞌ, ẍiayoj. Toxan̈e cꞌaycanocan̈ iscꞌul sunil anma yet yabeni. \v 64 Lan̈antoticꞌa xin istzotelcan̈ icham Zacarías, yichi yalni icham cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios. \v 65 Iscꞌayilo iscꞌul sunil anma ayayo iscawilal yatut icham, ispujbalaxicꞌo huneꞌ tiꞌ bey sunil chewal txꞌotxꞌ yul ismajul Judea. \v 66 Sunil anma aben huntekꞌan tiꞌ chi-la-iskꞌamben tet hunun: \p —¿Tzettaxca caw chꞌeloco huneꞌ nichꞌan unin tiꞌ? ẍi anma. \p Hac tuꞌ yute yalni anma yuto ayco Comam Dios yetbiho nichꞌan unin tuꞌ. \s1 Huntekꞌan tzotiꞌ yakꞌ Comam Dios yalaꞌ icham Zacarías \p \v 67 Wal icham Zacarías, ismam huneꞌ nichꞌan unin tuꞌ, oc icham yalan̈ yip Comam Espíritu Santo, yalni icham tzotiꞌ hacaꞌ tiꞌ: \q1 \v 68 Hallaxojab tzotiꞌ cꞌul yin̈ Comam, Comam coDiosal han̈on̈ Israel hon̈ tiꞌ, yuto xahul Comam con̈iscoloꞌ han̈on̈ iscon̈obon̈ tiꞌ. \q1 \v 69 Yati Comam Dios huneꞌ Cocolomal caw aycano yip, huneꞌ Cocolomal tiꞌ titna yin̈ yuninal jichmam rey David, naj ischejab Comam. \q1 \v 70 Huneꞌ tiꞌ halbilcano yu Comam Dios tet ebnaj ischejab sicꞌbililo yu yet payat: \q1 \v 71 Chon̈iscolilo Comam tet macta ayco ishowal jin̈ yeb xin macta chichiwa iscꞌul jin̈. \q1 \v 72 Yalnipaxoj ta chitzꞌay iscꞌul Comam yin̈ ebnaj jichmam, yeb maẍticꞌa chito nahul yu isyijen tzetticꞌa halbilcano tet ebnaj jichmam tuꞌ. \q1 \v 73 Haꞌ huneꞌ tiꞌ halbilcano yu Comam Dios tet jichmam Abraham yetax payat. \q1 \v 74 Yal Comam ta chon̈iscolilo yul iskꞌab ebnaj chichiwaco iscꞌul jin̈, haxinwal mach chon̈xiw jakꞌni chejaꞌ coba tet Comam Dios. \q1 \v 75 Cꞌulojab chijute cobeybal sata Comam, han̈eꞌojab yin̈ Comam ayco conabal sunilbal tiempo, ẍi icham. \q1 \v 76 Yalnipaxo icham Zacarías tuꞌ yin̈ iscꞌahol: \q1 Walach hach tiꞌ cꞌahol, chachoc ischejabo Comam Dios caw ay yip, yuto hach babel chaẍto sata Comam Jahawil.\x * \xo 1:76 \xt Mt 11:10; Ml 3:1; Is 40:3\x* Yu hawatxꞌen isbeh Comam, haꞌ ton hacuyni yanico anma isnabal yin̈ Comam Dios. \q1 \v 77 Hach chawakꞌa yabe anma yin̈ tzet chu ischahni iscolbanil yet chꞌakꞌlaxcano tan̈o ismul yu Comam. \q1 \v 78 Yu caw chitzꞌay iscꞌul Comam Dios jin̈, yuxin hacaꞌ yahilo tzꞌayic, cat comujli yu, hac tuꞌ chu yul huneꞌ Cocolomal chejbilti yu Comam. \q1 \v 79 Yu yiniti issajilkꞌinal jet han̈on̈ ayico kꞌejholo yin̈ janma, yeb han̈on̈ ayon̈xaco yul iskꞌab naj camical. Haꞌ xin chon̈ijban con̈yanico yin̈ akꞌancꞌulal yeb Comam Dios, ẍi icham Zacarías. \p \v 80 Wal huneꞌ nichꞌan unin tuꞌ xin, hacaꞌticꞌa ischꞌib isnimanil, hacpax tuꞌ ischꞌib yitzꞌatil iswiꞌ yin̈ Comam Dios. Haxa yet istzehbican̈ naj, isto naj bey huneꞌ txꞌotxꞌ desierto, haꞌ tuꞌ ehayo naj masanto apni istiempohal yakꞌni yohtan̈elo isba naj tet con̈ob Israel. \c 2 \s1 Yet ispitzcꞌa Comam Jesús \r (Mt 1:18-25) \p \v 1 Haꞌ yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ, yalni naj Augusto César, yahawil yeco yin̈ txꞌotxꞌ Roma, ta chꞌilaxcan̈ isbisil sunil anma ayco yalan̈ yip txꞌotxꞌ Roma. \v 2 Hayet yah huneꞌ babel isbisil anma tiꞌ haꞌ naj Cirenio ayco gobernadoral yul ismajul Siria. \v 3 Sunil anma to istzꞌunuꞌ isbi baytajtuꞌwal con̈ob titna yicꞌal. \v 4 Yuxinto el naj José bey yul con̈ob Nazaret yul ismajul Galilea, isto naj bey Belén yul ismajul Judea, yuto haꞌ tuꞌ pitzcꞌana naj rey David, yichmam naj José tuꞌ. \v 5 Yuxin to naj José yeb ix María, ix takꞌwebilxa ismohyi yeb naj, istzꞌunuꞌ isbi bey con̈ob Belén. Wal ix María tuꞌ, ayxa tzet ye ix. \p \v 6 Hayet ay naj yeb ix María bey Belén, yayilo istzꞌayical iswatxꞌi iscꞌul ix. \v 7 Yuxin haꞌ ta bey tuꞌ pitzcꞌa nichꞌan isbabel unin ix. Ispichnico ix istxow nichꞌan yunin tuꞌ, ishilbanayto ix yul ishucub no nokꞌ, yuto matxa hamanil yul waybal. \s1 Yet isyeni isba ebnaj yángel Comam Dios tet ebnaj tan̈em meꞌ \p \v 8 Bey iscawilal con̈ob Belén, ay huntekꞌan ebnaj tan̈en meꞌ; chiwayn̈en ismeꞌ sat chekꞌan. \v 9 Cꞌuxan xin isyecan̈ isba huneꞌ ángel tet ebnaj. Yaypaxo jopla iskꞌakꞌal yip Comam Dios yiban̈ ebnaj, isxiwcanocan̈ ebnaj xin. \v 10 Yalni naj ángel tet ebnaj: \p —Mach chexxiwi yuto ay huneꞌ tzotiꞌ caw cꞌul chinhulan walaꞌan teyet. Haꞌ huneꞌ chiwaltiꞌan istzalabal hecꞌul yeb istzalabal sunil anma. \v 11 Bey yul con̈ob Belén, iscon̈ob naj rey David, haꞌ tuꞌ mapitzcꞌa huneꞌ Hecolomal, haꞌ ton Comam Cristo, Comam Jahawil. \v 12 Haꞌ tiꞌ chꞌakꞌno hetxumuloj, pichbilico istxow yin̈, hilanayto yul teꞌ hucub bay chalaxayto istelaj no nokꞌ, ẍi naj tet ebnaj. \p \v 13 Lan̈antoticꞌa xin, isyenican̈ isba hun bulanxa ebnaj ángel iscꞌatan̈ naj babel tuꞌ. Istzabnico ebnaj isbitn̈en isbi Comam, chi-la-yalni ebnaj: \q1 \v 14 Jalawe cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios ay yul satcan̈, ayojab akꞌancꞌulal sat txꞌo txꞌotxꞌ xol anma ochebil yu Comam Dios, ẍi ebnaj. \p \v 15 Hayet ispaxto ebnaj satcan̈, yichico ebnaj tan̈em meꞌ yalni tet hunun: \p —Ton̈we bey Belén jilaꞌ huneꞌ mayu tuꞌ, huneꞌ mayakꞌ Comam Dios Jahawil johtan̈elo tiꞌ, ẍile ebnaj tet hunun. \p \v 16 Yin̈ an̈e xin, to ebnaj yilaꞌ. Hayet yapni ebnaj xin, yilchayo ix María yeb naj José, yeb nichꞌan neneꞌ ayayto yul ishucub no nokꞌ. \v 17 Yet yilnico ebnaj yin̈ nichꞌan neneꞌ tuꞌ xin, istzabloco yalni ebnaj tet sunil anma tzet hallax tet ebnaj yu naj ángel yin̈ huneꞌ nichꞌan neneꞌ tuꞌ. \v 18 Sunil anma aben huntekꞌan yal ebnaj tan̈em meꞌ tuꞌ, caw cꞌaycanocan̈ iscꞌul anma yabeni. \v 19 Wal ix María xin, ton̈e iscꞌubacano ix yul yanma yin̈ huntekꞌan tzet yal ebnaj, chi-la-ecꞌ yin̈ isnabal ix yin̈ tzet caw yehi. \p \v 20 Wal ebnaj tan̈em meꞌ, hayet ispaxto ebnaj yichico ebnaj yanico ismay Comam Dios, yakꞌnipaxo ebnaj yuchꞌandiosal tet Comam yin̈ tzet yabeꞌ ebnaj, yeb xin yu tzet bey ebnaj yilaꞌ, yuto hacaꞌticꞌa yu yallax tet ebnaj hac tuꞌ elicoj. \s1 Yet yilaxto nichꞌan Jesús yelaxo yul yatut Comam Dios \p \v 21 Hujebxa tzꞌayic ispitzcꞌa nichꞌan Jesús tuꞌ, yalaxico yechel isnimanil, huneꞌ chiyij circuncisión. Jesús yijcano isbi hacaꞌ yu yalnicano naj ángel tet ix yet maẍto chipitzcꞌati nichꞌan unin yin̈ ix. \p \v 22 Yet yayilo istzꞌayical bay chisajn̈e isba ebix hacaꞌ yalni isley naj Moisés, yinito naj José yeb ix María nichꞌan neneꞌ tuꞌ yelaxo tet Comam Dios bey Jerusalén. \v 23 Isyije naj yeb ix hacaꞌ tuꞌ yuto tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios hacaꞌ tiꞌ: “Haꞌ niẍte winaj unin chibabel pitzcꞌahi, chiꞌakꞌlax tet Comam Dios Jahawil,”\x * \xo 2:23 \xt Ex 13:2, 12\x* ẍi yul Yum Comam. \v 24 Yinito naj yeb ix isxahanbal hacaꞌ yalni isley naj Moisés bay chala: “Caw yilal yakꞌni cacꞌon̈ noꞌ palamuch maca cacꞌon̈ noꞌ mucꞌ,” ẍiayoj. \p \v 25 Yul con̈ob Jerusalén, yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ, ay huneꞌ icham chiyij isbi Simeón, caw cꞌulcano isbeybal icham, han̈echꞌan tet Comam Dios bay chiyiyo isba. Echmabiln̈eticꞌa yul Iscolomal con̈ob Israel yu icham. Ayco Comam Espíritu Santo yin̈ ichmam. \v 26 Haꞌ chꞌakꞌni nachaholo yu tato maẍto chicami masanto chiyilico yin̈ Comam Cristo, Comam chejbilti yu Comam Dios. \v 27 Ayxacto icham Simeón tuꞌ yul yatut Comam Dios yu Comam Espíritu Santo yet yapni naj José yeb ix María yeb nichꞌan Jesús. Apni iscawan̈il yul yatut Comam tuꞌ yu isyijen tzet tzꞌibn̈ebilcano yin̈ ischejbanil ebnaj Israel yu Comam Dios. \v 28 Ischelnilo icham Simeón nichꞌan neneꞌ tuꞌ, yalni icham cꞌulla tzotiꞌ tet Comam Dios hacaꞌ tiꞌ: \q1 Mamin, hachejab wehan. Wal tinan̈ xin, xayu incaman \q1 \v 29 yuto mayij isba tzet halbilcano hawu wetan. \q1 \v 30 Yuto mawilicojan yu insatan yin̈ Cocolomalan̈ tiꞌ. \q1 \v 31 Haꞌ huneꞌ mac tiꞌ chawacanico yin̈ sat sunil anma ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. \q1 \v 32 Haꞌ xin chꞌakꞌno sajbolo yanma hanta anma mach Israeloj, cat xin isbinahocano con̈ob Israel yu Cocolomalan̈ tiꞌ, ẍi icham Simeón tet Comam Dios. \p \v 33 Caw xin, cꞌaycan̈ iscꞌul naj José yeb ix María yet yaben sunil tzotiꞌ caw cꞌul yal icham Simeón yin̈ naj neneꞌ tet Comam Dios. \v 34 Lahwi tuꞌ xin, iskꞌannicano icham Simeón iscꞌulal iscꞌul Comam Dios yiban̈. Yalni naj tet ix María: \p —Naj nichꞌan tiꞌ caw ixtan̈xa yehi ta caw hantan̈e anma Israel chicꞌayoꞌto yanma yu naj, yaj caw ixtan̈xa yepaxo tato caw hantan̈e anma Israel chiswatxꞌeꞌpaxo isbeybal yu naj. Haꞌ naj chiyenolo tzet chiyub iscolchaho anma xol istxꞌojal, yaj xin caw ay anma chiyahno naj. \v 35 Hac tuꞌ xin chu yixtan̈wicanilo tzet chꞌecꞌ yul isnabal anma yeb tzet chꞌecꞌ yul yanma anma. Walach hach tiꞌ, chꞌayolo huneꞌ tzꞌayic yet caw chiꞌoco biscꞌulal yin̈ hawanma yu naj neneꞌ tiꞌ. Hacaꞌ isyaꞌil chispolto huno chꞌen espada, hac tuꞌ isyaꞌil chꞌelico hawanma, ẍicano icham Simeón tet ix María. \p \v 36 Bey yul yatut Comam Dios tuꞌ xin, haꞌ tuꞌ ayicto huneꞌ ixnam chitzotel yu yip Comam Dios. Huneꞌ ixnam tuꞌ, Ana isbi, iscutzꞌin naj Fanuel, titna yin̈ yuninal naj Aser. Yet kꞌopo ixnam yikꞌni ixnam yichamil, yaj hujeb chꞌan habil yikꞌle isba naj yeb ix, iscam naj. \v 37 Caw xin ochenta y cuatro habilxa iscancano ixnam hunixal. Tzꞌayic akꞌbal ayn̈eticꞌacto ixnam yul yatut Comam Dios yu istxahli yeb yu yinayo isba tet Comam. Caw xin chisyijepaxo ixnam huneꞌ yet mach chon̈waꞌi yu cotxahli tet Comam. \v 38 Yapni ixnam iscꞌatan̈ naj José yeb ix María, yakꞌni ixnam yuchꞌandiosal tet Comam Dios. Lahwi tuꞌ xin, istzabloco yalnicꞌo ixnam cuybanil yin̈ naj neneꞌ tuꞌ tet sunil anma chꞌechman yul iscolbanil con̈ob Jerusalén. \s1 Meltzoto ix María yeb naj José bey con̈ob Nazaret \p \v 39 Hayet islahwi isyijencano naj José yeb ix María yin̈ tzet chal ischejbanil ebnaj Israel yu Comam Dios, ispaxto naj yeb ix bey iscon̈ob Nazaret yul ismajul Galilea. \v 40 Wal nichꞌan unin tuꞌ xin, caw sakꞌal ischꞌibi, caw chꞌocpaxo yip isnimanil yeb yitzꞌatil iswiꞌ. Caw xin ayayo iscꞌulchꞌanil iscꞌul Comam yiban̈. \s1 Yet iscancano nichꞌan Jesús yul yatut Comam Dios \p \v 41 Hunun habil isbeycꞌo ismam ismiꞌ nichꞌan Jesús yul yatut Comam Dios bey con̈ob Jerusalén yin̈ kꞌin̈ Pascua. \v 42 Haxa yet istzꞌajna naj nichꞌan Jesús yin̈ iscablahon̈eb habil, isto naj yinta ismam yeb ismiꞌ yin̈ kꞌin̈ hacaꞌ chu isbeyicꞌo anma yin̈ hunun habil. \v 43 Lahwin̈e kꞌin̈ tuꞌ xin, ismeltzoto naj José yeb ix María. Wal naj nichꞌan Jesús, cancano naj bey yul con̈ob Jerusalén, yajaꞌ mach yohtajo ismam naj yeb ismiꞌ naj tato cancano naj. \v 44 Haꞌ yalni ismam naj yeb ismiꞌ naj ta paxto naj xol anma ilom kꞌin̈. Huneꞌ tzꞌayicxa isbelwito ismam yeb ismiꞌ naj, yoc ismam yeb ismiꞌ naj issaynoyo naj xol yicꞌal yeb xol mac ohtan̈e nichꞌan Jesús tuꞌ. \v 45 Yajaꞌ maẍticꞌa ilcha naj, yuxin meltzoto naj José yeb ix María saywal yin̈ naj bey yul con̈ob Jerusalén. \p \v 46 Haxa yet yox tzꞌayic xin, yilchati naj nichꞌan tuꞌ yul yatut Comam Dios yu ismam yeb ismiꞌ. Tzꞌon̈anicto naj xol ebnaj ichamta winaj caw yahawil yin̈ iscuyni anma yin̈ isley naj Moisés. Caw ayco naj nichꞌan Jesús tuꞌ yaben tzet chal ebnaj, chiskꞌambenpaxo naj tet ebnaj. \v 47 Wal xin, caw chicꞌay iscꞌul ebnaj chiꞌaben tzet chiyal naj nichꞌan Jesús tuꞌ yuto caw helan naj, yeb xin caw cꞌul ispaj istzotiꞌ ebnaj chiyakꞌ naj. \v 48 Haxa yet yilcha naj yu ismam yeb ismiꞌ, caw cꞌayilo iscꞌul. Yalni ismiꞌ naj tet: \p —Wunin, ¿tzet yin̈ yuxinto hac tiꞌ chon̈hawutehan̈? Haninan yeb hamam caw biscꞌulal jehan̈ cachcosaynicꞌojan̈, ẍi ix. \p \v 49 Istakꞌwican̈ naj nichꞌan Jesús: \p —¿Tzet yin̈ nan bay chinhesayicꞌojan? ¿Tom mach heyohtajo tato yul yatut Inmaman caw yilal incanan? ẍi naj tet ismiꞌ tuꞌ. \p \v 50 Wal xin machi txumchalo yu ismam yeb ismiꞌ yin̈ tzet chalilo huneꞌ yal naj tuꞌ. \p \v 51 Lahwi tuꞌ xin, ismeltzo naj yinta ismam yeb ismiꞌ bey yul con̈ob Nazaret. Caw xin yijem naj tet ismam yeb tet ismiꞌ. Ton̈e xin iscꞌuba ismiꞌ naj yin̈ yanma yin̈ huntekꞌan tuꞌ, chistxumni ix yin̈ tzet yelapno yehi. \v 52 Wal naj nichꞌan Jesús tuꞌ xin, hacaꞌ ischꞌib isnimanil, hac tuꞌ ischꞌibpaxo yitzꞌatil iswiꞌ naj. Caw chitzala yanma Comam Dios yin̈ naj, caw chitzalapaxo anma yin̈ naj. \c 3 \s1 Yet yalnicꞌo naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma Istzotiꞌ Comam Dios \r (Mt 3:1-12; Mr 1:1-8; Jn 1:19-28) \p \v 1 Ayxaco yin̈ isholan̈eb habil yoc naj Tiberio yahawilo Roma, walpaxo naj Poncio Pilato, haꞌ naj ayco gobernadoral yin̈ txꞌotxꞌ Judea, haxapaxo xin naj Herodes ayco gobernadoral yin̈ txꞌotxꞌ Galilea. Haxa yuẍta naj chiyij Felipe, haꞌ naj ayco gobernadoral yin̈ huneꞌxa txꞌotxꞌ chiyij Iturea yeb txꞌotxꞌ Traconite. Haxa naj Lisanias, ayco naj gobernadoral yin̈ txꞌotxꞌ Abilinia. \v 2 Wal naj Anás yeb naj Caifás, haꞌ ebnaj ayco yahawilo yin̈ sacerdote Israel. Hayet huneꞌ tiempohal tuꞌ xin, naj Juan iscꞌahol icham Zacarías, ay naj bey huneꞌ txꞌotxꞌ desierto. Haꞌ tuꞌ xin tzotel Comam Dios tet naj. \v 3 Yu tzet yal Comam Dios tet naj, yuxin to naj bey sunilej txꞌotxꞌ ayco istila haꞌ niman Jordán. Yalni naj tet anma tato caw yilal isbejnicano sunil ismachiswalilal, cat yahcano haꞌ iswiꞌ; hac tuꞌ xin chu yakꞌnicano nimancꞌulal Comam Dios yin̈ ismul anma tuꞌ. \v 4 Hac tiꞌ yu yijnicano isba tzet tzꞌibn̈ebil yu naj Isaías, ischejab Comam Dios yet payat, bay chala: \q1 Ay huneꞌ naj chiawi yin̈ caw ip bey huneꞌ txꞌotxꞌ desierto, chihalni hacaꞌ tiꞌ: “Watxꞌeweco heyanma, yuto chihul Comam Dios Jahawil. Hacaꞌ chu istoholban̈elax hunu beh yet chihul huno naj yahaw, hac tuꞌ cheyute heyanma. \q1 \v 5 Hacaꞌ isnohtzelax nimeta hocan, hacaꞌ iskꞌajlaxayo nimeta witz yun̈e yacꞌalbiloj, yeb xin iswon̈quiẍtajil. Hacaꞌ istoholban̈elaxico huntekꞌan beh cótxquiltan̈e yeqꞌui, hacaꞌ chu yacꞌaln̈elax huntekꞌan beh hopquiẍtan̈e, \q1 \v 6 hac tuꞌ cheyute heyanma haxinwal chiillax yu sunil anma ta ay huneꞌ Hecolomal chejbilti yu Comam Dios,” ẍi naj, ẍiayoj. \p \v 7 Caw niman anma apni iscꞌatan̈ naj Juan tuꞌ yu yah haꞌ iswiꞌ, yalni naj tet anma: \p —Walex hex tiꞌ, caw hacaꞌtan̈e heyicꞌal heba yeb noꞌ laba. ¿Mac chihalni teyet ta yu chꞌah haꞌ hewiꞌ chexcolcha yalan̈ huneꞌ niman isyaꞌtajil chihul teyiban̈ yu ishowal Comam Dios? \v 8 Wal xin bejwecano istxꞌojal, yeb xin caw yilal cꞌul cheyute heba, hac tuꞌ chu heyeniloj ta xahelcha henabal. Tajca chetxum hacaꞌ tiꞌ: “Yin̈ icham Abraham titnajon̈, yuxin xacon̈colchahan̈ yalan̈ isyaꞌtajil chati Comam Dios,” tajca quexchi. Wal xin chisje iswatxꞌenico Comam huntekꞌan chꞌen chꞌen tiꞌ anmahil, cat xin yoc yuninalo icham Abraham heseleloj, ẍi naj Juan tuꞌ. \v 9 Yalnipaxo naj Juan: \p —Haꞌ huneꞌ niman isyaꞌtajil lan̈an yul teyiban̈, lahan hacaꞌ huno te teꞌ ayxaco chꞌen eche yich xeꞌ yu iskꞌajlaxayoj. Yuto sunil te teꞌ mach cꞌulu sat chiyakꞌa, chitzocꞌlaxcan̈ teꞌ, cat yocto teꞌ yul kꞌaꞌ, ẍi naj Juan tet anma tuꞌ. \p \v 10 Istakꞌwi anma: \p —¿Tzet wal juten cobahan̈, chal tuꞌ? ẍi anma tet naj Juan. \p \v 11 Yalni naj xin: \p —Ta ayex ay cabebo hecamiẍ, akꞌwe hunu tet hunu mac machi yet, yebpaxo xin hacaꞌ hex ay tzet chelo, akꞌwe nichꞌano tet mac machi yet, ẍi naj tet anma. \p \v 12 Aypaxo xin haywan̈ ebnaj ikꞌomilo tohlabal chꞌen chito bey Roma, apni ebnaj iscꞌatan̈ naj Juan tuꞌ yu yah haꞌ iswiꞌ. Yoc ebnaj iskꞌambeno hacaꞌ tiꞌ: \p —Mam cuywawom, ¿tzet wal juten cobahan̈ yun̈e cowatxꞌicojan̈ yul sat Comam Dios? ẍi ebnaj. \p \v 13 Istakꞌwi naj Juan tuꞌ: \p —Hayet chexecꞌ heyikꞌalo chꞌen tohlabal yin̈ anma, hacaꞌticꞌa yalni ley, hac tuꞌ cheyiloj, ẍi naj Juan tet ebnaj. \p \v 14 Yapnipaxo huntekꞌan ebnaj soldado iskꞌamben ebnaj: \p —Haxapaxo han̈on̈tiꞌan̈, ¿tzet wal juten cobahan̈? ẍi ebnaj. Istakꞌwi naj Juan tuꞌ xin: \p —Mach chebalcan̈ tzotiꞌ yiban̈ anma, mach cheyelkꞌalo tzettaj ay yul iskꞌab anma. Tzalahojab hecꞌul yin̈ hetohol chꞌakꞌlaxi, ẍi naj Juan tuꞌ. \p \v 15 Haꞌ anma apni abeno tuꞌ xin, ichico isnanonico iscꞌul yin̈ naj Juan cꞌuxan ta haꞌ naj chiyij Cristo echmabil yu ebnaj. \v 16 Yalni naj tet sunil anma: \p —Wal intiꞌan, yin̈ caw yeli cachann̈e chiwacan̈an haꞌ hewiꞌ, yajaꞌ wintajan chihul huneꞌ naj chiyacan̈ naj haꞌ hewiꞌ yaj yu iskꞌakꞌal yip Comam Espíritu Santo. Caw xin ecꞌbalcano yip naj insatajan, yuxin caw mach chu wocan inpuhnolojan istxꞌan̈al isxan̈ab naj chiwabehan, ẍi naj Juan. \v 17 Yalnipaxo naj: \p —Naj chihul tuꞌ, lahan naj hacaꞌ huno naj chixunilo iskꞌal ixim trigo, nan chakꞌcano naj yoj ixim, haxa ixim sat xin chiscꞌubato naj ixim yul iscꞌun̈a. Haxa ixim yoj trigo tuꞌ xin, chiskꞌojto naj ixim xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal, ẍi naj tet sunil anma tuꞌ. \p \v 18 Caw txꞌiꞌal cuybanil yakꞌcano naj Juan tet anma, hac tuꞌ yu yalnicꞌo naj Tzotiꞌ cꞌul yet colbanile. \v 19 Caw cachwa naj Juan yin̈ naj Herodes, ayco gobernadoral bey tuꞌ yuto yikꞌcan̈ naj ix Herodías, yixal yuẍtaj, haꞌ ton naj Felipe, yebpaxo xin yu sunil istxꞌojal iswatxꞌe naj. \v 20 Yajaꞌ maẍn̈etaj huntekꞌan istxꞌojal iswatxꞌe naj Herodes tiꞌ, to yapaxicto naj naj Juan yul preso. \s1 Yet yah haꞌ iswiꞌ Comam Jesús \r (Mt 3:13-17; Mr 1:9-11) \p \v 21 Hayet maẍto chꞌocto naj Juan yul preso, yet yah haꞌ iswiꞌ anma yu naj ahpaxo haꞌ iswiꞌ Comam Jesús yu naj. Hayet lan̈an istxahli Comam tuꞌ, ishajni isba satcan̈, \v 22 yayilo Comam Espíritu Santo yiban̈ Comam hacaꞌ hunu noꞌ palamuch. Lan̈antoticꞌa xin yabelax huneꞌ yul nukꞌe satcan̈, yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —Hach tiꞌ hach Incꞌaholan, caw xahan ayach wuhan. Caw chintzalahan tawin̈, ẍiaytij. \s1 Isbi ebnaj yichmam Comam Jesucristo \r (Mt 1:1-17) \p \v 23 Lahon̈ebxa iscawinah habil Comam Jesús yet yichico ismunla yin̈ Istzotiꞌ Comam Dios. Iscꞌahol naj José ye Comam chute yalni anma. Hac tiꞌ caw ye istxolal yichmam Comam hacaꞌ tiꞌ: naj José, naj Elí, \v 24 naj Matat, naj Leví, naj Melqui, naj Jana, naj José, \v 25 naj Matatías, naj Amós, naj Nahum, naj Esli, naj Nagai, \v 26 naj Maat, naj Matatías, naj Semei, naj José, naj Judá, \v 27 naj Joana, naj Resa, naj Zorobabel, naj Salatiel, naj Neri, \v 28 naj Melqui, naj Adí, naj Cosam, naj Elmodam, naj Er, \v 29 naj Josué, naj Eliezer, naj Jorim, naj Matat, \v 30 naj Leví, naj Simeón, naj Judá, naj José, naj Jonán, naj Eliaquim, \v 31 naj Melea, naj Mainán, naj Matata, naj Natán, \v 32 naj David, naj Isaí, naj Obed, naj Booz, naj Salomón, naj Naasón, \v 33 naj Aminadab, naj Admin, naj Aram, naj Esrom, naj Fares, naj Judá, \v 34 naj Jacob, naj Isaac, icham Abraham, naj Taré, naj Nacor, \v 35 naj Serug, naj Ragau, naj Peleg, naj Heber, naj Sala, \v 36 naj Cainán, naj Arfaxad, naj Sem, naj Noé, naj Lamec, \v 37 naj Matusalén, naj Enoc, naj Jared, naj Mahalaleel, naj Cainán, \v 38 naj Enós, naj Set, naj Adán. Haꞌ naj Adán tuꞌ xin, Comam Dios watxꞌen̈e naj. \c 4 \s1 Ilwelax Comam Jesús yu naj matzwalil \r (Mt 4:1-11; Mr 1:12-13) \p \v 1 Lahwi yah haꞌ iswiꞌ Comam Jesús, yel Comam istiꞌ haꞌ niman Jordán. Ayco Comam yalan̈ yip Comam Espíritu Santo yet isto Comam bey huneꞌ txꞌotxꞌ desierto. \v 2 Haꞌ tuꞌ ehayo Comam cawina tzꞌayic, maẍticꞌa xin waꞌi. Lahwi tuꞌ xin yoc naj matzwalil yilweno Comam yun̈e yanico ismul yuto caw xan̈ohcha Comam. \v 3 Yalni naj matzwalil tet Comam: \p —Tato Iscꞌahol Comam Dios hawehi, hal tet huneꞌ chꞌen chꞌen tiꞌ meltzojabico chꞌen wahil, ẍi naj. \v 4 Istakꞌwican̈ Comam tet naj matzwalil tuꞌ xin: \p —Yul Yum Comam Dios tzꞌibn̈ebilcanoj: “Maẍn̈etaj yu tzet chicolo yuxin ay cokꞌinal, to yupaxo Istzotiꞌ Comam,” ẍiayoj, ẍi Comam tet naj. \p \v 5 Lahwi tuꞌ xin, yilaxto Comam yu naj matzwalil bay caw nahat yecanocan̈, lembiln̈e xin isyeni naj sunilej txꞌotxꞌ nimeta con̈ob ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ yeb iskꞌalomal txꞌotxꞌ tet Comam. \v 6 Lahwi tuꞌ xin yalni naj matzwalil tet Comam: \p —Chachwakꞌacojan yahawo sunil huntekꞌan txꞌotxꞌ con̈ob tiꞌ yeb yin̈ iskꞌalomal. Haꞌ huntekꞌan tiꞌ akꞌbilico yul inkꞌaban, yuxin chisje wakꞌnihan tet mac bay choche incꞌulan. \v 7 Ta chachay jahno insatajan, cat hawinayo haba wetan, chiwakꞌaꞌan sunil huntekꞌan tiꞌ tawet, cat yoccano hawu, ẍi naj matzwalil tet Comam. \v 8 Istakꞌwican̈ Comam Jesús tet naj matzwalil tuꞌ: \p —Chal Comam Dios yul Yum hacaꞌ tiꞌ: “Han̈echꞌan wetan chu heyinayo heba, yuto heyahawil yeb heDiosalpaxo wehan, yeb han̈echꞌan wetan cheyije,” ẍiayoj, ẍi Comam tet naj. \p \v 9 Lahwi tuꞌ xin, yilaxto Comam yul con̈ob Jerusalén yu naj matzwalil. Yinahto naj Comam yin̈ iswiꞌ yatut Comam Dios, yalni naj: \p Ta caw yeli Iscꞌahol Comam Dios hawehi, kꞌojayto haba bey tiꞌ, \v 10 yuto chal Comam Dios yul Yum: \q1 Chiwakꞌaꞌtojan ebnaj ángel cachistan̈eꞌ, \q1 \v 11 yun̈e mach chachischayo ebnaj sat txꞌotxꞌ yun̈e mach chilahwi hawoj yin̈ chꞌen chꞌen,\x * \xo 4:11 \xt Sal 91:11-12\x* ẍiayoj, ẍi naj tet Comam. \p \v 12 Istakꞌwican̈ Comam tet naj: \p —Yaj halbilpaxo yul Yum Comam Dios: \q1 Mach chinheyacojan yin̈ ilwebal yuto heyahawil wehan, yeb xin heDiosal wepaxojan,\x * \xo 4:12 \xt Dt 6:16\x* ẍiayoj, ẍi Comam. \p \v 13 Yet yilni naj matzwalil ta matxa hunuxa tzet bay chu issubcha Comam Jesús yu naj, isbejnicano naj Comam hanicꞌ tiempohal. \s1 Yul ismajul Galilea yicheco Comam Jesús ismunil \r (Mt 4:12-17; Mr 1:14-15) \p \v 14 Lahwi tuꞌ xin ismeltzopaxto Comam Jesús bey Galilea, ayco Comam yalan̈ yip Comam Espíritu Santo. Sunil yul ismajul Galilea tuꞌ pujnacan̈ yabelaxilo Comam. \v 15 Iscuyni Comam anma yul hunun con̈ob yul iscapilla ebnaj Israel, caw sunil anma halni cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam. \s1 Yet yapni Comam Jesús yul con̈ob Nazaret \r (Mt 13:53-58; Mr 6:1-6) \p \v 16 Lahwi tuꞌ xin, isto Comam Jesús bey con̈ob Nazaret bay chꞌibcan̈. Hayet istzꞌayical xewilal yocto Comam yul iscapilla ebnaj Israel hacaꞌticꞌa chu isbey Comam yin̈ hunun tzꞌayic xewilal. Yah lin̈no Comam bay chꞌoc lin̈no ebnaj ijbalon̈ chꞌilni Yum Comam Dios. \v 17 Yakꞌlax teꞌ hum tet Comam, teꞌ hum tzꞌibn̈ebilcano yu naj Isaías, huneꞌ ischejab Comam Dios yet payat. Isholnito Comam teꞌ xin, yilchalo yu Comam bay chal hacaꞌ tiꞌ: \q1 \v 18 Ayco Yespíritu Comam Dios Jahawil win̈an, sicꞌbil incan̈an yu walnihan tzotiꞌ cꞌul tet anma matzet ayco yipo yanma. Akꞌbilintijan yu Comam yu walnihan colbanile tet macta ayicto yul preso, yeb yu wakꞌnipaxojan issajilkꞌinal yilaꞌ macta mach chu yilni, yeb yu inbejtzonan mac ayco yalan̈ isyaꞌtajil. \q1 \v 19 Quinyatijan walaꞌan ta chꞌayilo istiempohal iscolnilo Comam Dios iscon̈ob,\x * \xo 4:19 \xt Is 61:1-2\x* ẍiayoj, ẍi Comam. \p \v 20 Lahwi tuꞌ xin, ischulnipaxcanayo Comam Jesús teꞌ hum tuꞌ, yakꞌni Comam teꞌ tet naj ay ismunil yul iscapilla ebnaj Israel tuꞌ, yay tzꞌon̈no Comam. Sunil anma ayicto bey tuꞌ, occano tꞌan̈no yin̈ Comam. \v 21 Yichico Comam yalnilo tet anma hacaꞌ tiꞌ: \p —Haꞌ yin̈ huneꞌ tzꞌayic tiꞌ, yin̈ hesat mayijcano isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yin̈ teꞌ hum tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 22 Wal xin sunil anma caw cꞌul istzotel yin̈ Comam Jesús. Caw cꞌayilo iscꞌul yuto cꞌulchꞌan istzoteli. Yichico anma yalni tet hunun: \p —¡Yaj iscꞌahol naj José ye naj tiꞌ! ¿Tzet xin chu yalni naj hacaꞌ ti? ẍi ebnaj yin̈ Comam. \v 23 Yuxin yal Comam tet anma: \p —Hex tiꞌ, ¿chimheyalaꞌ wetan yin̈ huneꞌ tzotiꞌ chal anma?: “Hach an̈tem anma, an̈tecano haba,” ẍi. Chimheyalpaxoj: “Jabehan̈ tzettaj ye tuꞌ hawatxꞌe bey Capernaum, yuxin watxꞌe huneꞌ tuꞌ yul hacon̈ob tiꞌ,” quexchimi wetan, ẍi Comam. \v 24 Yalnipaxo Comam: \p —Yin̈ caw isyelal chiwalan teyet, machi huno ischejab Comam Dios xahan chiꞌillax yu yet con̈ob. \v 25 Naweti yin̈ istiempohal naj Elías, ischejab Comam Dios payat. Caw yicta yox habil machi yakꞌ n̈ab, yuxin hul huneꞌ niman wahil yiban̈ anma sunil. Yet huneꞌ tiempohal tuꞌ, tzetcꞌa ebix hunix jet Israelal, \v 26 yaj maẍtaj yin̈ ebix tuꞌ alaxti naj Elías colwal yu Comam wal xin han̈echꞌan yin̈ huneꞌ ix mach Israeloj, huneꞌ ix ay bey con̈ob Sarepta yul ismajul Sidón. \v 27 Nawepaxti yin̈ huneꞌxa ischejab Comam Dios chiyij Eliseo. Yin̈ istiempohal naj, tzetcꞌa jet con̈ob Israel tzabchati yu huneꞌ yabil chiyij lepra;\f + \fr 4:27 \ft Huneꞌ yabil chiyij lepra tiꞌ, chikꞌato isnimanil anma yu\f* yaj machi hunu ebnaj tuꞌ yakꞌ cawxo naj Eliseo. Han̈echꞌan huneꞌ naj mach Israeloj chiyij Naamán ay yul ismajul Siria, han̈echꞌan naj tuꞌ yakꞌ cawxo naj, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 28 Hayet yaben ebnaj ayicto yul capilla tuꞌ yin̈ tzet yal Comam, caw tit ishowal ebnaj. \v 29 Yah lin̈no ebnaj, yoc tzabno ebnaj yin̈ Comam, yinito ebnaj Comam yin̈ istxam con̈ob yin̈ iswiꞌ huneꞌ witz bay ayco con̈ob tuꞌ yu istennicanto ebnaj Comam sat huneꞌ pahaw yalni. \v 30 Yaj wal Comam Jesús palan̈ yecꞌto Comam xolbal ebnaj, isto Comam. \s1 Yet yakꞌni cawxo Comam Jesús huneꞌ naj ayco ischejab naj matzwalil yin̈ \r (Mr 1:21-28) \p \v 31 Lahwi tuꞌ xin, isto Comam Jesús yul con̈ob Capernaum yul ismajul Galilea. Iscuyni Comam anma yin̈ hunun tzꞌayic xewilal yul iscapilla ebnaj Israel. \v 32 Caw xin chicꞌay iscꞌul anma yaben iscuywa Comam, yuto caw haban isyenilo isba ta caw akꞌbil yip yu Comam Dios. \p \v 33 Yul capilla tuꞌ ayicto huneꞌ naj ayco ischejab naj matzwalil yin̈, yah yaw naj yin̈ caw ip, yalni naj tet Comam: \p \v 34 —¿Tzet hawoc jin̈an̈ ach Jesús ah Nazaret? ¿Tom chaẍhul con̈hatan̈tzelojan̈ hawalni? Wohtajan mac anmahilach hach tiꞌ, machi nino istxꞌojal ayco tawin̈, ẍi naj tet Comam. \p \v 35 Iscachwa Comam yin̈ ischejab naj matzwalil tuꞌ: \p —¡Cach hatiꞌ, elan̈ yin̈ naj! ẍi Comam. \p Lahwi tuꞌ xin, iskꞌojlaxayo naj sat txꞌotxꞌ yu ischejab naj matzwalil sata sunil anma. Yel ischejab naj matzwalil yin̈ naj, yaj machi islahwilal naj oqui yet iskꞌojlaxayo naj. \v 36 Caw cꞌayilo iscꞌul sunil anma yilni, yalob tan̈en anma tet hunun: \p —¿Tzet tzotiꞌal mayal naj tiꞌ? ¡Caw aycano yip istzotiꞌ naj! ¡Caw chiyijelax tzet chal naj, yet chalni naj ta chꞌel ischejab naj matzwalil yin̈ anma, yin̈ an̈e chꞌel ebnaj! ẍi anma yin̈ Comam. \p \v 37 Sunil yul ismajul huneꞌ con̈ob tuꞌ yeb ej ishoyanil, pujnacꞌo isbi ta ay yip Comam. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús ismiꞌ yixal naj Simón Pedro \r (Mt 8:14-15; Mr 1:29-31) \p \v 38 Hayet yelti Comam Jesús yul capilla tuꞌ, isto Comam yatut naj Simón. Caw ay kꞌaꞌ yin̈ ismiꞌ yixal naj, yuxin kꞌanlax tet Comam ta chakꞌ cawxo Comam ixnam. \v 39 Ishitzico Comam iscꞌatan̈ ixnam, yinilo Comam huneꞌ kꞌaꞌ tuꞌ yin̈ ixnam, iscawxican̈ ixnam. Hunepixto xin yahwano ixnam, iswatxꞌen ixnam tzet chislo Comam yeb iscuywom. \s1 Txꞌiꞌal anma cawxican̈ yu Comam Jesús \r (Mt 8:16-17; Mr 1:32-34) \p \v 40 Hayet lan̈an isto tzꞌayic xin, sunil anma beycꞌo yakꞌaꞌcano isyawub tet Comam, tzitamlah yabilal ayco yin̈. Hayet chanayo Comam iskꞌab yiban̈ anma yaꞌay tuꞌ, cat iscawxicanocan̈. \v 41 Tzetcꞌa anma ayco ischejab naj matzwalil yin̈ cawxican̈, toxan̈e chꞌel yaw ebnaj yet chꞌelcano ebnaj yin̈ anma, chalni ebnaj hacaꞌ tiꞌ: \p —Hach tiꞌ, Iscꞌahol Comam Dios hawehi, ẍi ebnaj. \p Yaj cachlax ebnaj yu Comam. Machi chahlax tzotelo ebnaj yuto yohta ebnaj ta haꞌ Comam Jesús tuꞌ, haꞌ ton Comam Cristo, echmabil yul yu ebnaj Israel. \s1 Yet iscuywa Comam Jesús yul iscapilla ebnaj Israel \r (Mr 1:35-39) \p \v 42 Hayet issajbilo hunxa tzꞌayic xin, isto Comam Jesús istxam con̈ob bay machi anma chꞌeqꞌui. Istopaxo anma saywal yin̈ Comam. Hayet yapni anma bay ay Comam tuꞌ xin, yelico yaw anma yin̈ Comam ta mach chito Comam hunuxa con̈ob. \v 43 Yalni Comam tet anma: \p —Yilal wecꞌan walnocꞌojan Tzotiꞌ cꞌul yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios yul huntekꞌanxa con̈ob, yu huneꞌ tuꞌ yuxin Akꞌbilintijan, ẍi Comam. \p \v 44 Hac tuꞌ yu yecꞌ Comam iscuyno anma yulajla con̈ob yul hunun iscapilla ebnaj Israel. \c 5 \s1 Caw tzetcꞌa noꞌ cay tzabcha yu ebnaj iscuywom Comam Jesús yu huneꞌ cꞌaybalcꞌule isye Comam \r (Mt 4:18-22; Mr 1:16-20) \p \v 1 Hayet hunel, yet isto Comam Jesús istiꞌ haꞌ lago Genesaret, tzetcꞌa anma iscutxba isba iscꞌatan̈ Comam bey tuꞌ. Caw iswitzꞌayo isba anma iscꞌatan̈ Comam yuto yoche anma yabeꞌ Istzotiꞌ Comam Dios. \v 2 Yilnito Comam cabeb teꞌ barco istiꞌ haꞌ tuꞌ. Machi mac ayicto yul teꞌ yuto lan̈an istxꞌahni ebnaj yahaw teꞌ ishacꞌ chiinahti noꞌ cay. \v 3 Yahto Comam yul isbarco naj Simón, yalni Comam tet naj tato chishitzto naj hanicꞌoxa teꞌ yiban̈ haꞌ. Lahwi tuꞌ xin, yay tzꞌon̈no Comam yul teꞌ, yichico Comam iscuywacꞌti yin̈ anma ayayo istiꞌ haꞌ tuꞌ. \p \v 4 Hayet lahwi iscuywa Comam yin̈ anma xin, yalni Comam tet naj Simón: \p —Hitzweto teꞌ bay caw nahat yehayto yich haꞌ. Haꞌ bey tuꞌ cheyakꞌayto hehacꞌ ikꞌomati cay, ẍi Comam tet naj. \p \v 5 Istakꞌwi naj xin: \p —Mam cuywawom, sunilbal akꞌbal macon̈munlahan̈, yaj maẍticꞌa noꞌ matzabcha juhan̈. Yaj yu ach chawala, chijaytojan̈ txꞌan̈ hacꞌ tiꞌ hunelxa, ẍi naj Simón tet Comam. \p \v 6 Haxa yet yanayto ebnaj ishacꞌ tuꞌ xol haꞌ yin̈ noꞌ, caw tzetcꞌacano noꞌ oc yul txꞌan̈. Etza xin tꞌijmoto iswaꞌ txꞌan̈ yu yalil noꞌ. \v 7 Yecꞌ iskꞌab ebnaj yawtenti huntekꞌanxa ebnaj yetbi chimunla yul hunxa teꞌ barco. Yul ebnaj colwal isn̈icꞌnoti txꞌan̈. Iscolwapaxo ebnaj isnohtzeno teꞌ cabeb barco tuꞌ yu noꞌ. Etzaxan̈e xin to teꞌ yich haꞌ yu yalil noꞌ. \v 8 Hayet yilni naj Simón Pedro huneꞌ tuꞌ, yay jahno naj sata Comam Jesús, yalni naj: \p —Mamin, hanintiꞌan caw muluminan, yuxin hitzan̈ilo incꞌatan̈an, ẍi naj tet Comam. \p \v 9 Yal naj hac tuꞌ yuto caw xiw naj sicꞌlebil yeb ebnaj aycꞌo iscꞌatan̈ tuꞌ, caw cꞌaycan̈ iscꞌul ebnaj yilni noꞌ cay ahti xol haꞌ. \v 10 Hacpax tuꞌ naj Jacobo yeb naj Juan, iscꞌahol icham Zebedeo, ebnaj apni colwal yinta naj Simón, caw cꞌaypaxocan̈ iscꞌul ebnaj. Yalni Comam tet naj Simón Pedro tuꞌ: \p —Mach chachxiwi, yuto tinan̈ matxa chachmunla yin̈ ikꞌoti cay, wal xin haxa anma chachoc hawikꞌatij cat yoc yul inkꞌaban, ẍi Comam tet naj. \p \v 11 Lahwi tuꞌ xin, yinilo ebnaj isbarco yeb ismunlabal istiꞌ haꞌ, isbejnicano ebnaj sunil, yoccano tzujno ebnaj yinta Comam. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj ayco lepra yin̈ \r (Mt 8:1-4; Mr 1:40-45) \p \v 12 Yet hunel yet ayicꞌo Comam Jesús yul huneꞌ con̈ob, yapni huneꞌ naj ayco lepra yin̈ iscꞌatan̈ Comam, caw xin yaꞌay naj yu huneꞌ yabil tuꞌ. Hayet yilni naj Comam, yay jahno naj sata Comam, yay xulno naj sat txꞌotxꞌ, iskꞌanni naj tet Comam: \p —Mamin, ta chisje hacꞌul chu hawinilo huneꞌ yabil tiꞌ win̈an, ẍi naj. \p \v 13 Yanayo Comam iskꞌab yiban̈ naj, yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —Hoꞌ, chiwochehan ta chiꞌel huneꞌ yabil tiꞌ tawin̈, ẍi Comam tet naj. \p Yin̈n̈ena tuꞌ, yel huneꞌ lepra tuꞌ yin̈ naj. \v 14 Lahwi tuꞌ xin, yalnipaxo Comam tet naj: \p —Tajca ay bay chawalicꞌo huneꞌ tiꞌ. As ye haba tet naj sacerdote Israel, cat hawakꞌni haxahanbal tet Comam Dios hacaꞌ yalnicano isley naj Moisés. Hac tuꞌ xin chu hawilchaloj tato xacachsajbicanoj, ẍi Comam Jesús tet naj. \p \v 15 Haxa yet yabelaxilo huneꞌ tuꞌ, ispujnacan̈ iskꞌumal Comam xol anma, yuxin caw tzetcꞌa anma apni abeno tzet chal Comam, apnipaxo anma yun̈e iscawxicanocan̈. \v 16 Wal Comam xin, chibey Comam txahlo bay machi anma chieqꞌui. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj mach chibili isnimanil \r (Mt 9:1-8; Mr 2:1-12) \p \v 17 Yet hunel, yet lan̈an iscuywa Comam Jesús yin̈ anma, ay huntekꞌan ebnaj fariseo yeb huntekꞌanxa ebnaj chicuyni anma yin̈ isley naj Moisés apni tzꞌon̈no bay ay Comam. Sunil hunun con̈ob yul ismajul Galilea yebpaxo yul ismajul Judea tit ebnaj, aypaxo ebnaj tit bey yul con̈ob Jerusalén. Caw isyelo Comam Dios yip yin̈ Comam Jesús yet iscawxican̈ anma yu Comam. \p \v 18 Yapni xin huntekꞌan ebnaj ikꞌn̈e huneꞌ naj camnajilo isnimanil sat batxteꞌ. Yoche ebnaj ocoto iscꞌatan̈ Comam yul n̈a yu yanayo ebnaj naj yaꞌay tuꞌ sata Comam. \v 19 Yajaꞌ machi bay octo ebnaj yuto tenanicto anma iscꞌatan̈ Comam. Yuxinto ahto ebnaj yiban̈ iswiꞌ teꞌ n̈a tuꞌ, isholnican̈ ebnaj hayeb txꞌotxꞌ texa, yanayto ebnaj naj mach chibili isnimanil tuꞌ sat teꞌ batxteꞌ sata Comam. \v 20 Hayet yilni Comam Jesús tato ayco yin̈ yanma ebnaj ta chicawxican̈ naj yaꞌay tuꞌ, yalni Comam tet naj yaꞌay: \p —Hach wet anmahil, tinan̈ maꞌocna nimancꞌulal yin̈ hamul, ẍi Comam tet naj. \p \v 21 Hayet yaben ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés yeb ebnaj fariseo huneꞌ tuꞌ, istxum ebnaj hacaꞌ tiꞌ: “¿Mac anmahil huneꞌ naj tiꞌ yuxinto chal naj yakꞌaꞌco isba selelo Comam Dios? Wal xin caw txꞌoj istzotel naj yin̈ Comam. Machi hunu mac chu yakꞌni nimancꞌulal yin̈ mule yuto han̈echꞌan Comam Dios chisje yu.” ẍi ebnaj yul yet ischuquil. \p \v 22 Istxumnilo Comam tzet chꞌecꞌ yin̈ isnabal ebnaj, yalni Comam: \p —¿Tzet yin̈ xin chꞌecꞌ yin̈ henabal hacaꞌ tuꞌ? \v 23 ¿Baytet hunu caw subuta walnihan: “Maꞌakꞌlax nimancꞌulal yin̈ hamul,” mato: “Ahan̈wanoj, cat hapaxtoj?” ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 24 Yalnipaxo Comam: \p —Tinan̈ xin chinyehan heyilaꞌ Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios tato ay wipan wakꞌni nimancꞌulalan yin̈ ismul anma yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, ẍi Comam. \p Lahwi tuꞌ xin, yalni Comam tet naj yaꞌay tuꞌ: \p —Hanintiꞌan chiwalan tawet, ¡ahan̈wanoj! Ican̈ habatxteꞌ tiꞌ, paxan̈to hawatut, ẍi Comam tet naj. \p \v 25 Yin̈n̈ena tuꞌ xin, yah lin̈no naj yin̈ sat anma, yoc naj yalno cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios. Yinican̈ naj isbatxteꞌ, ispaxto naj yatut. \v 26 Caw xin cꞌaycanilo iscꞌul anma yilni huneꞌ tuꞌ, yalnipaxo anma cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios, yalni anma hacaꞌ tiꞌ: \p —Yin̈ huneꞌ tzꞌayic tiꞌ, caw hanta cꞌaybalcꞌule majila, ẍi anma. \s1 Yet yawten Comam Jesús naj Leví iscuywomoj \r (Mt 9:9-13; Mr 2:13-17) \p \v 27 Lahwi tuꞌ xin, isto Comam Jesús, yilnito Comam huneꞌ naj ikꞌomilo tohlabal chito bey Roma, Leví isbi naj. Tzꞌon̈anayo naj bay chiꞌel chꞌen tohlabal yin̈ anma. Yoc tꞌan̈no Comam yin̈ naj, yalni Comam tet naj: \p —Ocan̈ tzujno wintajan incuywomojan, ẍi Comam tet naj. \p \v 28 Yah lin̈no naj xin, isbejnicano naj ismunil, yoc tzujno naj yinta Comam. \p \v 29 Naj Leví tuꞌ, yecꞌtze naj huneꞌ niman kꞌin̈ bey yatut yuto caw chitzala naj yin̈ Comam. Txꞌiꞌal ebnaj ikꞌomilo tohlabal yeb huntekꞌanxa anma oc waꞌoj sat meẍa yeb Comam. \v 30 Wal ebnaj fariseo yeb ebnaj chicuyni anma yin̈ isley naj Moisés ichico buchwal yin̈ ebnaj iscuywom Comam. Yalni ebnaj: \p —¿Tzet yin̈ yuxin chexwaꞌ xol ebnaj ikꞌomilo tohlabal yeb huntekꞌanxa ebnaj txꞌoj isbeybal? ẍi ebnaj. \v 31 Istakꞌwi Comam Jesús tet ebnaj: \p —Haꞌ anma mach yaꞌo ay, matzet chꞌocnico naj an̈lom yu, to haꞌ anma yaꞌay, haꞌ ton chꞌocnico naj an̈lom yu. \v 32 Mach hulnajojinan wawteꞌan anma chalni ta caw cꞌul yecoj, to haꞌ anma mulum, haꞌ hulnajinan wawteꞌan yu isbejnicano iswatxꞌen istxꞌojal. \s1 Mach chischah isba huneꞌ payat beybale yeb huneꞌ acꞌ beybale \r (Mt 9:14-17; Mr 2:18-22) \p \v 33 Lahwi tuꞌ xin, yalni huntekꞌan anma tet Comam Jesús: \p —Haꞌ ebnaj iscuywom naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, yebpaxo ebnaj chicuywi yin̈ ebnaj fariseo, nawn̈e chisyijen ebnaj huneꞌ yet mach chon̈waꞌi yu cotxahli tet Comam Dios. Wal ebnaj chicuywi tawinta tiꞌ, mach chisyije ebnaj huneꞌ tuꞌ, ẍi ebnaj. \p \v 34 Istakꞌwi Comam tet ebnaj xin: \p —Kꞌinaloj ta ay huno mohyilal, ¿tom chu heyalni tet anma awtebil yin̈ mohyilal tuꞌ ta chiyijle wahil yet ayco naj mohyom xol anma awtebil? ¡Machoj! \v 35 Wal xin, hato yet chiꞌapni istiempohal yilaxilo naj mohyom tuꞌ, cat yichico anma yijlen wahil yu istxahli, ẍi Comam. \p \v 36 Yalnipaxo Comam huneꞌxa yechel tiꞌ: \p —Kꞌinaloj ta chicobuj hunu camiẍe xilxa, yaj yin̈ hunu camiẍe acꞌto chijilo isbujil kꞌap xilxa tuꞌ, mach cꞌulu chꞌelicoj, yuto mach chischah isba kꞌap acꞌto yeb kꞌap xilxa, yeb xin nabn̈e chijetato kꞌap acꞌto tuꞌ. \v 37 Ay hunxa yechel tiꞌ, mach chu heyanayto vino acꞌto yul hunu noꞌ tzꞌum xilxa, yuto chilin̈mo noꞌ yet chihowbican̈ vino, cat yetaxto iscab majanil. \v 38 Yuxin haꞌ yul noꞌ acꞌla tzꞌum chialaxayto teꞌ vino acꞌto, hac tuꞌ xin mach chietaxto iscab majanil. \v 39 Yebpaxo xin, haꞌ mac xaucꞌni vino payxa watxꞌi, ¿tom chito yoche yucꞌuꞌ teꞌ acꞌ vino lan̈anto iswatxꞌi? ¡Machoj! Yuto chal ebnaj: “Haꞌ teꞌ vino payxa watxꞌi, ecꞌna caw cꞌul,” ẍi ebnaj, ẍi Comam Jesús. \c 6 \s1 Yet yinilo ebnaj iscuywom Comam Jesús iswiꞌ ixim trigo \r (Mt 12:1-8; Mr 2:23-28) \p \v 1 Yet huneꞌ tzꞌayical xewilal ecꞌ Comam Jesús yeb ebnaj iscuywom yul huneꞌ nichꞌan beh xol ixim trigo. Yinilo ebnaj hayeb iswiꞌ ixim, ischilnilo ebnaj ixim iscꞌuxuꞌ. \v 2 Iskꞌamben huntekꞌan ebnaj fariseo tet ebnaj: \p —¿Tzet yin̈ xin chexmunlahi, cheyinilo tzet chelo yin̈ huneꞌ tzꞌayic xewilal tiꞌ? ẍi ebnaj. \v 3 Yalni Comam Jesús tet ebnaj fariseo tuꞌ: \p —¿Tom maẍto cheyil yul Yum Comam Dios yin̈ tzet yakꞌle naj rey David hunel yu n̈ohchahilal yeb ebnaj tzujan yinta naj tuꞌ? \v 4 Octo naj yul yatut Comam Dios, yinican̈ naj ixim pan akꞌbilxa tet Comam. Yoc naj iswahno ixim, yakꞌnipaxo naj ixim tet ebnaj tzujan yintaj. Yaj wal isley naj Moisés chala ta han̈cꞌan̈e ebnaj sacerdote Israel chu iswahni ixim pan tuꞌ. \v 5 Wal xin Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, chu walnihan yin̈ tzet cheyu yin̈ istzꞌayical xewilal, ẍi Comam tet ebnaj fariseo tuꞌ. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ naj camnajilo isnimanil \r (Mt 12:9-14; Mr 3:1-6) \p \v 6 Yin̈ hunxa tzꞌayic xewilal, octo Comam Jesús yul iscapilla ebnaj Israel, yichico Comam iscuyni anma tuꞌ. Ay xin huneꞌ naj camnajilo iswatxꞌkꞌab ayicto xol anma tuꞌ. \v 7 Wal ebnaj cuywom yin̈ isley naj Moisés yeb ebnaj fariseo, ayco ebnaj yechmani ta chakꞌ cawxo Comam iskꞌab naj yin̈ huneꞌ tzꞌayical xewilal tuꞌ, yuto choche ebnaj ta chiꞌilchalo hunu tzet ye tuꞌ chiꞌoc ismulo Comam, cat yoc ebnaj akꞌocꞌule yin̈. \v 8 Yaj xin yohtaxa Comam tzet chꞌecꞌ yin̈ isnabal ebnaj, yuxin yal Comam tet naj camnajilo iskꞌab tuꞌ: \p —Ahan̈wanoj, cat xin hawoc lin̈no coxoltiꞌan̈, ẍi Comam tet naj. \p Yah lin̈no naj. \v 9 Lahwi tuꞌ xin, yalni Comam Jesús tet ebnaj: \p —Ay huneꞌ tzet chinkꞌambehan teyet, ¿baytet hunu chisje cowatxꞌen yin̈ istzꞌayic xewilal cheyabe, ham iscꞌulal mato istxꞌojal? ¿Chimyu jakꞌni cawxo anma mato jakꞌni camoj? ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 10 Hayet lan̈an yecꞌ tꞌan̈tꞌon Comam yin̈ sat sunil anma tuꞌ, yalni Comam tet naj camnajilo iskꞌab tuꞌ: \p —Toholban̈elto hakꞌab, ẍi Comam. Istoholban̈enilto naj iskꞌab, iswatxꞌicaniloj. \v 11 Yaj caw tit ishowal ebnaj cuywawom yin̈ ley yeb ebnaj fariseo tuꞌ yin̈ Comam. Yichico ebnaj iskꞌamben tet hunun tzet wal yuten ebnaj Comam Jesús. \s1 Issicꞌlelo Comam Jesús cablahon̈wan̈ ebnaj oc ischejaboj \r (Mt 10:1-4; Mr 3:13-19) \p \v 12 Yet hunel tuꞌ, to Comam Jesús yin̈ istzalanil huneꞌ won̈an txahloj, sunilbal akꞌbal txahli Comam tet Comam Dios. \v 13 Haxa yet issajbilo yin̈ hunxa tzꞌayic xin, yawtenti Comam ebnaj iscuywom iscꞌatan̈. Xol ebnaj tuꞌ issiqꞌuilo Comam cablahon̈wan̈ ebnaj yu yoc ebnaj ischejabo Comam yin̈ ismunil. \v 14 Hac tiꞌ isbi hunun ebnaj hacaꞌ tiꞌ: naj Simón, Pedro yijcano isbi naj yu Comam, naj Andrés, yuẍta naj Simón, naj Jacobo yeb naj Juan, naj Felipe yeb naj Bartolomé. \v 15 Naj Mateo yeb naj Tomás, yeb naj Jacobo, iscꞌahol icham Alfeo, naj Simón ayico yin̈ huneꞌ partido Cananista, \v 16 yeb naj Judas, iscꞌahol icham Jacobo\f + \fr 6:16 \ft Aypaxo huntekꞌanxa versión chalni “Naj Judas yuẍta naj Jacobo.”\f* yeb xin naj Judas Iscariote, naj anico Comam yul iskꞌab camical. \s1 Cuywa Comam Jesús yin̈ anma sat huneꞌ chekꞌan̈ \r (Mt 4:23-25) \p \v 17-18 Yet ispaxayti Comam Jesús yin̈ huneꞌ won̈an yeb ebnaj chicuywi yintaj, yayilo Comam sat huneꞌ chekꞌan̈. Caw tzetcꞌacano anma chi-ticꞌa-cuywi yinta Comam cutxico bey tuꞌ. Ay anma ispeto ismajul Judea yeb yul con̈ob Jerusalén, yebpaxo anma ispeto istila haꞌ mar Mediterráneo yul ismajul Tiro, yeb yul ismajul Sidón. Apni anma yabeꞌ cuybanile chal Comam yeb xin apni yun̈e yakꞌni cawxo Comam macta ayco yabil yin̈, yeb xin macta chꞌecꞌyaꞌ yu naj matzwalil, yu iscawxicanocan̈ yu Comam. \v 19 Sunil anma choche tzabno Comam, yuto hayet chistzabni anma Comam chicawxicanocan̈, yuto ay yip Comam. \s1 Anma cꞌul yet yeb anma mach cꞌulo yet \r (Mt 5:1-12) \p \v 20 Istꞌan̈xito Comam Jesús yin̈ ebnaj chicuywi yinta tuꞌ, yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Sakꞌal heyet hex mebaꞌ hex tiꞌ, yuto ayco Comam Dios yipo heyanma, yuxin heyet heyoc yul iskꞌab Comam. \p \v 21 Sakꞌal heyet hex chexn̈ohchahi, yuto chꞌakꞌlaxo noho hecꞌul. Sakꞌal heyet hex chexokꞌi, yuto chechab tzalahilal. \p \v 22 Caw sakꞌal heyet, yet chexisyahni anma wuhan, yebpaxo yet chexistzumbenilo anma xol, yeb yet chexbuchlax yu anma, yeb yet chexhallax machiswalilal yuto tzujanex wintajan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. \v 23 Ta hac tuꞌ chexutelaxi tzalahan̈we sicꞌlebil yuto chꞌakꞌlax ispaj teyet bey satcan̈. Hacaꞌ chexutelax tuꞌ, hac tuꞌ utelax ebnaj ischejab Comam Dios yet payat yu yichmam anma tiꞌ.\x * \xo 6:23 \xt 2Cr 36:16\x* \p \v 24 Walex kꞌalomex tiꞌ, ¡caw cꞌanchꞌanex! yuto xaquextzalahi. \p \v 25 Walex nohna hecꞌul tinan̈, ¡caw cꞌanchꞌanex! yuto chul huneꞌ tiempohal bay cheyakꞌle wahil. Haxa hex chextzebi tinan̈, ¡caw cꞌanchꞌanex! yuto chexokꞌo yu biscꞌulal. \p \v 26 ¡Cꞌanchꞌanex! hex chꞌalaxico hewinajil, yuto cꞌul chihallax teyin̈ tinan̈; hac tuꞌ hallax yin̈ ebnaj lekꞌtiꞌwom isbalico isba ischejabo Comam Dios yet payat, ẍi Comam. \s1 Xahan chijil macta chichiwa iscꞌul jin̈ \r (Mt 5:38-48; 7:12) \p \v 27 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Chiwalan teyet maquex lan̈an heyaben tzet chiwaltiꞌan, cꞌulchꞌan cheyute heyanma yin̈ anma chichiwa iscꞌul teyin̈. Cꞌul cheyute heba yin̈ mac chꞌutenico ecꞌnajilal teyin̈. \v 28 Kꞌanwe iscꞌulal Comam Dios yiban̈ macta chextzꞌactiꞌn̈eni, cat hetxahlipaxo yin̈ anma chibuchwa teyin̈. \v 29 Ta ay mac chipakꞌnilto hesat, meltzopaxto kꞌaxepxa tet. Ta ay mac chitzicnilo hechumpa, matzet cheyala ta chipaxto hecamiẍ. \v 30 Ta ay mac chikꞌanni hunu tzet ye tuꞌ teyet, akꞌwe tet. Ta ay mac chiꞌinilo hunu tzet ye tuꞌ teyet, mach chekꞌan meltzoho tet. \v 31 Ta cheyoche cꞌulchꞌan chute isba anma teyin̈, hex babel cꞌul cheyute heba yin̈ anma tuꞌ. \p \v 32 Tato han̈cꞌan̈e anma xahan chexilni, haꞌn̈e xahan cheyilpaxoj, ¿chimilchalo iscꞌulal Comam teyin̈ hacaꞌ tuꞌ? ¡Machoj! Yuto haꞌ anma txꞌoj yecoj, hac tuꞌ chisbeybaln̈e. \v 33 Ta han̈cꞌan̈e anma cꞌul iscꞌul teyin̈, haꞌ bay cꞌul cheyutepaxo heba, ¿baytet iscꞌulal hecꞌul hacaꞌ tuꞌ? Yuto hac tuꞌ chute isba anma mach tꞌin̈ano yecoj. \v 34 Ta han̈echꞌan tet anma chꞌakꞌni ispaj selel teyet cheyabe, han̈echꞌan bay cheyakꞌa, ¿bay ay iscꞌulal hecꞌul hacaꞌ tuꞌ? Yuto hac tuꞌ chutepaxo anma mach ohtan̈eho Comam Dios, chechma ispaj selel. \v 35 Yajaꞌ chiwalan teyet, xahan cheyil anma mach xahano chexilni. Cꞌul cheyute hecꞌul yeb xin cheyakꞌ tzet ye tuꞌ cꞌamil tet anma tuꞌ, yajaꞌ mach cheyechma yakꞌlax iscꞌambanil teyet. Ta hac tuꞌ cheyute, caw tzetcꞌa ispaj chechah tet Comam Dios, hac tuꞌ xin chu heyenilo tato lahan iscꞌulal hecꞌul yeb Comam Dios caw aycano yip, yuto cꞌul iscꞌul Comam yin̈ anma mulum yeb xin yin̈ anma mach chꞌakꞌni yuchꞌandios tet. \v 36 Tzꞌayojab hecꞌul yin̈ heyet anmahil, hacaꞌ istzꞌay iscꞌul Comam ay yul satcan̈ jin̈, ẍi Comam. \s1 Mach comono chon̈oc jilaꞌ tzet ye hunu jet anmahil \r (Mt 7:1-5) \p \v 37 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Mach comono chexoc heyilaꞌ tzet ye hunu heyet anmahil, haxinwal mach chiocpaxo Comam Dios yilaꞌ tzet heyehi. Mach chetzꞌactiꞌn̈e anma, haxinwal mach chexistzꞌactiꞌn̈epaxo Comam. Akꞌwe nimancꞌulal yin̈ ismul heyet anmahil haxinwal chakꞌpaxo Comam Dios nimancꞌulal yin̈ hemul. \v 38 Akꞌwe tet heyet anmahil. Ta hac tuꞌ cheyute, chakꞌpaxo Comam Dios huneꞌ ismalil caw cꞌul teyet, caw nohnaj, caw chitin̈laxi masan chimaltoj. Ta hac tuꞌ cheyute heyakꞌni tet heyet anmahil, hac tuꞌ chiyute yakꞌnipaxo Comam Dios teyet, ẍi Comam. \p \v 39 Yanipaxico Comam huneꞌ yechel tiꞌ: \p —Kꞌinalo ta ay hunu naj mach chu yilni, ¿tom chu isxecnicꞌo naj hunuxa naj mach chu yilni? ¡Machoj! Chisn̈icꞌleto isba ebnaj iscawan̈il yul xab. \p \v 40 Hac tuꞌ xin machi hunu naj lan̈anto iscuywi chipalcꞌonna yiban̈ naj chicuywa tuꞌ. Hayet xalahwi iscuywi naj, wal tuꞌ lahanxa chꞌelico naj yeb naj chicuywa tuꞌ. \p \v 41 Yebpaxo kꞌinalo ta ay hunu hawuẍta ayicto iskꞌal teꞌ chꞌim yul sat, walachpaxo xin, aypaxicto hunu teꞌ patzab yul hasat, ta mach chawilti te teꞌ ayicto yul hasat tuꞌ, ¿haꞌ tom xin huneꞌ iskꞌal teꞌ chꞌim ayicto yul sat huneꞌ hawuẍta tuꞌ, chu hawiniltij? ¡Machoj! \v 42 Yaj ta mach chawilti teꞌ patzab ayicto yul isbakꞌ hasat, chimyu hawalni tet hawuẍtaj: “Wikꞌacaniltijan iskꞌal teꞌ chꞌim ayicto yul isbakꞌ hasat,” ta cachi. Ta hac tuꞌ chawute ¡lekꞌtiꞌ hach! Wal xin, icanilti teꞌ patzab yul hasat babel, haxinwal chu hawinilti iskꞌalemal teꞌ chꞌim ayicto yul isbakꞌsat hawuẍta tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Haꞌ sat te teꞌ chalniloj tzet teꞌal teꞌ, ta cꞌul teꞌ maca machoj \r (Mt 7:17-20; 12:34-35) \p \v 43 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Haꞌ te teꞌ caw cꞌul, machi hunu sat teꞌ machiswalil chakꞌa. Hacpax tuꞌ te teꞌ maẍticꞌa cꞌuluj, machi hunu sat teꞌ cꞌul chakꞌa. \v 44 Yu sat te teꞌ chiyakꞌa, yuxinto chicotxumilo tzet teꞌal teꞌ. Kꞌinalo teꞌ txꞌix tinan̈, ¿tom higo sat teꞌ chakꞌa? ¡Machoj! Hacaꞌpaxo teꞌ uva, mach chu yakꞌni teꞌ sat teꞌ txꞌix. \v 45 Haꞌ anma cꞌul, cꞌul cꞌuwan yul yanma yuxin cꞌul tzet chala. Walpaxo anma txꞌoj, txꞌoj cꞌuwan yul yanma, yuxin txꞌoj tzet chala. Hac tuꞌ xin, haꞌ tzet cꞌuwan yul yanma haꞌ chiyala, ẍi Comam. \s1 Yechel xeꞌ cabeb teꞌ n̈a \r (Mt 7:24-27) \p \v 46 Yalnipaxo Comam Jesús tet anma tuꞌ: \p —¿Tzet yin̈ cheyal win̈an, “Mamin, Mamin,” quexchi, yajaꞌ mach cheyijepaxo tzet chiwalan? \v 47 Tinan̈ xin chiwalan teyet yin̈ mac chꞌaben tzet chiwalan, cat isyijeni. \v 48 Lahan mac tuꞌ hacaꞌ huneꞌ naj iswatxꞌecan̈ yatut, iskꞌajahti naj txꞌotxꞌ masanto chaloti chꞌen chꞌen yu naj, yanayo naj xeꞌ teꞌ n̈a tuꞌ. Lahwi yah teꞌ xin, istit huneꞌ niman n̈ab, yapni elomaꞌ yich teꞌ, yajaꞌ maẍticꞌa lowto yich teꞌ yu haꞌ, yeb xin maẍticꞌa bili teꞌ, yuto caw cꞌul yehayto xeꞌ teꞌ yiban̈ chꞌen. \v 49 Yajaꞌ mac chꞌaben tzet chiwalan, mach chisyijepaxoj, lahan hacaꞌ huneꞌ naj yiban̈n̈e txꞌotxꞌ yichecan̈ islocꞌal yatut, mach nahato yayto isxeꞌal yatut yul txꞌotxꞌ. Haxa yakꞌni huneꞌ niman n̈ab xin, yapni haꞌ elomaꞌ ismakꞌnoco isba yich teꞌ, yaycꞌay teꞌ, yuchcꞌacanto teꞌ xin, ẍi Comam tet anma tuꞌ. \c 7 \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús ischejab naj capitán romano \r (Mt 8:5-13) \p \v 1 Hayet lahwi istzotel Comam Jesús tet anma tuꞌ isto Comam bey con̈ob Capernaum. \v 2 Haꞌ bey tuꞌ, ay huneꞌ naj capitán, ah con̈ob Roma. Ay huneꞌ ischejab naj caw xahan ay yu, caw txꞌoj ye iscꞌul, lan̈anxa iscami. \v 3 Yabe naj capitán tuꞌ iskꞌumal Comam, yuxin yato naj huntekꞌan ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj Israel iskꞌanno tet Comam ta chitit Comam yakꞌaꞌ cawxo ischejab naj capitán tuꞌ. \v 4 Hayet yapni ebnaj iscꞌatan̈ Comam tuꞌ, yalni ebnaj tet Comam: \p —Ay huneꞌ naj capitán caw cꞌul iscꞌul, yilal hato nino colwal yin̈ naj. \v 5 Wal xin caw xahan ayon̈ han̈on̈ Israel hon̈ tiꞌ yu naj. Yacan̈ naj huneꞌ cocapillahan̈, ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 6 Yuxin to Comam Jesús yinta ebnaj. Yajaꞌ haxa yet hanicꞌxan̈e yapni ebnaj yeb Comam bey yatut naj, ischejnipaxti naj capitán haywan̈xa yamigo yalno tet Comam: \p —Chal naj capitán tawet hacaꞌ tiꞌ: “Mamin, mach chaweta hacꞌul hatit watuttiꞌan, yuto mach intzanojan hawocto yul watutan chiwabehan. \v 7 Yeb xin mach intzanojan intohan cachwilnojan. Wal xin tzotelan̈tij, cat iscawxican̈ naj inchejabtiꞌan hawu. \v 8 Wohtajan huneꞌ tiꞌ yuto ay ebnaj wahawan chinchejnihan, aypaxo ebnaj insoldadohan chinchejpaxojan. Ta chiwalan tet hunu naj: ‘Asiꞌ,’ ta quinchiyan, cat isto naj. ‘Cata bey tiꞌ,’ ta quinchiyan, cat istit naj. Chiwalnipaxojan tet hunxa naj: ‘Ocan̈ hawatxꞌe huneꞌ tiꞌ,’ ta quinchiyan, cat yoc naj iswatxꞌeni,” ẍi naj capitán, ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 9 Hayet yaben Comam hacaꞌ tuꞌ, caw cꞌaycan̈ iscꞌul yabeni. Istꞌan̈xito Comam yin̈ anma tzujan yinta tuꞌ, yalni Comam: \p —Caw chiwalan yin̈ isyelal teyet, maẍto hunu mac ay bey Israel xawilan yanico yanma yin̈ Comam Dios hacaꞌ huneꞌ naj tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 10 Ispaxto ebnaj yamigo naj capitán bey yatut naj. Hayet yapni ebnaj yilni ebnaj tato xacawxinacan̈ ischejab naj yu Comam. \s1 Yakꞌ itzitzbican̈ Comam Jesús yunin huneꞌ ix hunix \p \v 11 Lahwi tuꞌ xin, isto Comam Jesús bey huneꞌ con̈ob chiyij Naín yeb ebnaj chicuywi yinta Comam tuꞌ. Caw tzetcꞌa anma oc tzujnu yinta Comam. \v 12 Hayet yapni Comam istiꞌ ispultahil con̈ob tuꞌ, yilnito Comam lan̈an yilaxto huneꞌ camom mujlaxoj, yunin huneꞌ ix hunix; caw xin han̈cꞌan̈e huneꞌ yunin ix tuꞌ. Caw hanta anma tzujan yinta ix yeb iscamom tuꞌ. \p \v 13 Hayet yilnito Comam ix hunix tuꞌ, istzꞌaycan̈ iscꞌul Comam yin̈ ix, yalni Comam: \p —Mach chaẍokꞌi, ẍi Comam. \p \v 14 Ishitzico Comam iscꞌatan̈ naj camom tuꞌ, yanico Comam iskꞌab yin̈ teꞌ batxteꞌ, islin̈ban isba ebnaj ikꞌn̈e naj. Yalni Comam tet naj camom tuꞌ: \p —Ach nichꞌan tzeh, chiwalan tawet, ahan̈wanoj, ẍi Comam. \p \v 15 Lahwi tuꞌ xin, yah tzꞌon̈no naj camom tuꞌ, yichico naj istzotelcan̈, yanico Comam naj tet ismiꞌ. \p \v 16 Hayet yilni anma huneꞌ tuꞌ, caw xiwcan̈ anma sunil. Yalni anma cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios hacaꞌ tiꞌ: \p —Haꞌ huneꞌ ischejab Comam Dios ischejti coxol tiꞌ, caw niman yelapno yehi, ẍi anma. Yalnipaxo anma: \p —Caw mahul Comam Dios colwal jin̈, han̈on̈ iscon̈obon̈ tiꞌ, ẍi anma. \p \v 17 Huneꞌ iswatxꞌe Comam Jesús bey tuꞌ, caw ecꞌ isbi sunil yul ismajul Judea yebpaxo huntekꞌanxa con̈ob hoyanico yin̈ iscawilal tuꞌ. \s1 Yato naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma iscuywom yakꞌaꞌ iskꞌambebal tet Comam Jesús \r (Mt 11:2-19) \p \v 18 Yapni iskꞌumal huntekꞌan tiꞌ tet naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, yeb ebnaj cuywina yinta naj Juan tuꞌ. Yawtenti naj cawan̈ ebnaj iscuywom tuꞌ iscꞌatan̈. \v 19 Yalni naj tet ebnaj ta chito ebnaj iskꞌambe tet Comam Jesús hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Tom hach tiꞌ bay tzꞌibn̈ebilcanoj ta chaẍhuli, mato ayto hununxa naj chijechmahan̈ yuli? quexchi, ẍi naj Juan tet ebnaj. \p \v 20 Yapni ebnaj ischejab naj Juan tuꞌ, ishitzico ebnaj iscꞌatan̈ Comam, yalni ebnaj: \p —Macon̈ischejtijan̈ naj Juan cokꞌambehan̈ tawet, ¿ham hach tiꞌ Cristo tzꞌibn̈ebilcanoj tato chihuli, mato chijechmahan̈ yul hunuxa maca? ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 21 Hayet yapni ebnaj, cꞌuxan lan̈an yakꞌni cawxo Comam anma chꞌecꞌyaꞌ yanma yu yabil, yeb xin macta ayco ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈. Ishajnipaxo Comam isbakꞌsat macta mach chu yilni. \v 22 Istakꞌwi Comam tet ebnaj xin: \p —As halwe tet naj Juan tzet maquexhul heyilaꞌ, yeb tzet maxeyabe. Cheyal tet naj tato mahajlocano sat mac mach chu yilni, mabelwican̈ mac maẍticꞌa chu yeqꞌui. Haꞌ mac ayco lepra yin̈, maan̈chacanoj. Mac majanticꞌa istxiquin, mahajlohi, ay camom anma mahulcanocan̈ iscꞌul, cat yallaxpaxo Tzotiꞌ cꞌul yet colbanile tet anma matzet ayco yipo yanma. \v 23 Sakꞌal yet mac mach chicabcon yanma win̈an, quexchi tet naj Juan tuꞌ, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 24 Lahwi ismeltzoto ebnaj ischejab naj Juan tuꞌ, yichico Comam istzotel tet anma yin̈ naj Juan, yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Tzet quexbey heyilaꞌ bey txꞌotxꞌ desierto, tom hacaꞌ huneꞌ teꞌ ah machi yip chiꞌecꞌ yu jakꞌekꞌ? \v 25 ¿Mato haꞌ huneꞌ naj nime winaj caw nanxa islow yeco xil iskꞌap? Hex tiꞌ heyohtaj macta caw chiskꞌaptze isba, yeb chakꞌ tzet choche iscꞌul, yuln̈e yatut ebnaj rey chijil huntekꞌan anma tuꞌ. \v 26 Wal xin ¿mac quexbey heyilaꞌ? ¿Ham huneꞌ ischejab Comam Dios quexbey heyilaꞌ? Yin̈ caw isyelal chiwalan teyet, huneꞌ naj quexbey heyilaꞌ tuꞌ, caw ecꞌbalto ismunil naj sata sunil ischejab Comam Dios ecꞌlena yet payat. \v 27 Yin̈ naj Juan tuꞌ tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios bay chal hacaꞌ tiꞌ: \q1 Chinchejtojan huneꞌ inchejaban babel tasataj yun̈e iswatxꞌen habeh yalan̈to maẍto chaẍapni, ẍiayoj. \m \v 28 Chiwalan teyet tato xol anma yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ maẍto hunu mac ecꞌbal yelapno yiban̈ naj Juan tuꞌ, yaj wal xol anma ayxaco yul iskꞌab Comam Dios tinan̈, waxan̈ca machi yelapno yehi, ecꞌbalto iscꞌulal chil sata naj Juan,\f + \fr 7:28 \ft Yuto sunil mac ayco yul iskꞌab Comam Jesús ecꞌbalto chischah sata anma yaco yanma yin̈ Comam Dios yul istiempohal Antiguo Testamento\f* ẍi Comam. \p \v 29 Haꞌ comon anma, yebpaxo ebnaj ikꞌomilo tohlabal yin̈ anma, chꞌen chito bey Roma, yet yalan̈tocanoj yabe ebnaj tzet yal naj Juan, yahcano haꞌ iswiꞌ, haꞌ ebnaj tuꞌ chitxumcha yu ta caw cꞌul Comam Dios. \v 30 Yaj wal ebnaj fariseo yeb ebnaj chicuyni anma yin̈ isley naj Moisés, mach chisje ebnaj yah haꞌ iswiꞌ yu naj Juan, haꞌ xin halniloj tato isyah ebnaj huneꞌ iscꞌulal Comam Dios yoche yakꞌaꞌ tet ebnaj. \p \v 31 Yalnipaxo Comam Jesús tet anma: \p —¿Mac yeb lahan anma yin̈ huneꞌ tiempohal tiꞌ? \v 32 Wal xin lahan anma hacaꞌ niẍte unin chiay tzꞌon̈no yul txon̈bal, cat issajchi. Chawtenti yetbi iscꞌatan̈ hacaꞌ tiꞌ: “Naban̈e majeta cobahan̈ jokꞌtzenan̈ teꞌ suꞌ, machi xin maquexcan̈alwi. Yebpaxo xin, naban̈e macobitn̈ehan̈ huntekꞌan bit tzꞌabalcꞌule tan̈e yoqui, maẍticꞌa xin maquexokꞌpaxoj,” ẍi niẍte unin tuꞌ. \v 33 Yet yulicꞌo naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, mach waꞌ naj yeb anma, yuxin yal anma tato ayco huneꞌ ischejab naj matzwalil yin̈ naj. \v 34 Lahwi tuꞌ xin, wulan Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, yaj hanintiꞌan chinwaꞌan xol anma yuxin cheyalpaxo hacaꞌ tiꞌ win̈an: “Wal naj Jesús tuꞌ, waꞌon̈eticꞌa chu naj, yeb ucꞌu-vino-n̈eticꞌa chu naj. Yamigopaxo isba naj yeb ebnaj ikꞌomilo tohlabal chꞌen chito bey Roma, yebpaxo ebnaj txꞌoj chiswatxꞌe,” quexchi win̈an. \v 35 Yaj wal anma ayco ishelanil Comam Dios yin̈, haban isyenilo isba yin̈ tzettaj cꞌul chi-la-iswatxꞌe, ẍi Comam. \s1 Beycꞌo Comam Jesús bey yatut huneꞌ naj fariseo Simón isbi \p \v 36 Hayet hunel, apni huneꞌ naj fariseo, Simón isbi, awtelo yin̈ Comam Jesús ta chito Comam waꞌo yatut naj. Hayet yapni Comam xin, yoc tzꞌon̈no Comam waꞌo sat meẍa. \v 37 Haꞌticꞌa yul huneꞌ con̈ob tuꞌ xin, ay huneꞌ ix caw mulum. Hayet yaben ix tato apni Comam waꞌo bey yatut naj fariseo tuꞌ, yapni ix yeb huneꞌ islimeta, alabastro isbi, caw nohna yu aceite caw xukꞌ sam sicꞌlebil. \v 38 Yet yapni ix iscꞌatan̈ Comam Jesús yichi yokꞌ ix. Yay jahno ix yich yoj Comam, istxꞌahni ix yoj Comam yu yal sat. Lahwi tuꞌ xin, issunni tajo ix yoj Comam yu xil iswiꞌ, istzꞌohnipaxo ix yoj Comam. Tzujan tuꞌ xin, istobnico ix huneꞌ an̈ caw xukꞌ sam tuꞌ yin̈ yoj Comam. \v 39 Hayet yilni naj fariseo huneꞌ tuꞌ, istxumni naj hacaꞌ tiꞌ: “Ta yelticꞌa ischejab Comam Dios ye huneꞌ naj tiꞌ, chimtxumchalo yu naj tzet ixal huneꞌ ix chitzabni yoj naj tiꞌ. Chimtxumcha yu naj ta caw mulum ix,” ẍi naj ischuquil. \v 40 Yalni Comam tet naj: \p —Simón, ay hanicꞌ tzet chiwoche walaꞌan tawet, ẍi Comam. Istakꞌwi naj: \p —Hal mam cuywawom tzet chawoche chawal wetan, ẍi naj. \p \v 41 Yalni Comam tet naj: \p —Kꞌinalo ta ay hunu naj chꞌanilto chꞌen melyu cꞌamil tet cawan̈o ebnaj. Ta quiniento denario chiscꞌamn̈e huneꞌ naj, haxa hunxa naj xin, cincuenta denarion̈e chiscꞌamn̈e. \v 42 Yajaꞌ ta machi bay chito ebnaj yikꞌati selel chꞌen, chisbutni tan̈o naj iscꞌas ebnaj, ¿tzet xin chawute hawalni yin̈ ebnaj cawan̈ tuꞌ? ¿Mac xin ecꞌna chitzalahi yin̈ naj chibutnitan̈o iscꞌas ebnaj? ẍi Comam tet naj. \p \v 43 Istakꞌwican̈ naj Simón: \p —Haꞌ yul wetan, ham naj tzetcꞌa iscꞌas tan̈tzelax yiban̈, ẍi naj. Istakꞌwi Comam xin: \p —Hoꞌ, caw yel chawala, ẍi Comam. \p \v 44 Lahwi tuꞌ xin istꞌan̈xito Comam yin̈ ix, yalni Comam tet naj Simón tuꞌ: \p —¿Mamxawil huneꞌ maswatxꞌe ix tiꞌ? Hayet maquinoctijan yul hawatut tiꞌ, machi maxatxꞌah wojan, yaj wal ix tiꞌ xin, mastxꞌahilo ix wojan yu yal sat. Malahwi tuꞌ xin, massuni tajo ix wojan yu xil iswiꞌ. \v 45 Machi maxatzꞌoh inkꞌotxan, yajaꞌ huneꞌ ix tiꞌ, hataxticꞌa yet manoquilojan yul hawatut tiꞌ maꞌichico ix istzꞌohni wojan. \v 46 Machi nichꞌan yan̈al xil inwiꞌan maxawahtoj, yaj wal ix tiꞌ, mastobayo ix huneꞌ an̈ caw xukꞌ sam sicꞌlebil yiban̈ wojtiꞌan. \v 47 Yuxin chiwalan tawet, huneꞌ ix tiꞌ caw chitzala ix win̈an yuto caw maakꞌlaxcano tan̈o sunil ismul ix. Walpaxo mac hanicꞌchꞌan nimancꞌulal chꞌakꞌlax yin̈, caw hanicꞌchꞌanpaxo tzalahilal chisye, ẍi Comam tet naj Simón tuꞌ. \p \v 48 Lahwi tuꞌ, yalni Comam tet ix: \p —Tinan̈ xin chitan̈cano hamul tawiban̈, ẍi Comam tet ix. \v 49 Wal ebnaj awtebil waꞌo yeb Comam tuꞌ xin, yalle ebnaj tet hunun hacaꞌ tiꞌ: \p —¿Mac anmahil huneꞌ naj tiꞌ yuxin chisje isbutni tan̈o naj mule? ẍi ebnaj. \p \v 50 Yalnipaxo Comam tet ix: \p —Macachcolcha tinan̈ yuto maquinhawaytojan yul hawanma, paxan̈to yin̈ akꞌancꞌulal, ẍi Comam tet ix. \c 8 \s1 Ebix colwa yin̈ Comam Jesús \p \v 1 Lahwi tuꞌ xin yecꞌ Comam Jesús yulaj con̈ob yeb yulaj aldea yalnicꞌo tzotiꞌ cꞌul yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios. Haꞌ hun ebnaj ischejab Comam tuꞌ tzujan yintaj. \v 2 Tzujanpaxo huntekꞌan ebix ix bay yilo Comam ischejab naj matzwalil, yeb huntekꞌanxa ebix nan yabilal ayticꞌaco yin̈, cawxican̈ yu Comam. Xol ebix tuꞌ ayco ix María ah Magdala, ix bay yilo Comam hujwan̈ ischejab naj matzwalil. \v 3 Yeb ix Juana, yixal naj Chuza, naj yahaw yeco yin̈ ismunil naj Herodes, yebpaxo ix Susana, yeb huntekꞌanxa ebix, colwa ebix yin̈ Comam Jesús yeb yin̈ ebnaj ischejab Comam, yin̈ tzet ay yul iskꞌab. \s1 Yechel yin̈ huneꞌ naj txihom trigo \r (Mt 13:1-9; Mr 4:1-9) \p \v 4 Tzetcꞌa anma yul hunun con̈ob hul ilno Comam Jesús. Lahwi iscutxban isba anma xin, yalni Comam huneꞌ yechel tet anma: \p \v 5 —Ay huneꞌ naj to txiho trigo. Hayet lan̈an istxihni naj ixim trigo tuꞌ, ay ixim apni cꞌatna yul beh. Haꞌ ixim tuꞌ ton̈e xan̈laxto ixim yu anma. Haxa xin noꞌ chꞌic hul sicꞌnocan̈ ixim. \v 6 Aypaxo ixim apni cꞌatna xolaj chꞌen chꞌen. Hayet yahilo ixim yin̈ an̈e tajilo ixim yuto mach ischacꞌanil sat txꞌotxꞌ. \v 7 Aypaxo xin ixim aycꞌay xol yin̈atil teꞌ txꞌix. Hayet ischꞌibcan̈ ixim, ischꞌibpaxocan̈ teꞌ. Hac tuꞌ xin yu istzꞌonbayo ixim. \v 8 Haxa hunmajanxa ixim ay xol txꞌo txꞌotxꞌ caw cꞌul. Hayet ischꞌibcan̈ ixim, caw cꞌul yul ixim yakꞌa, ay ixim huneꞌ ciento yuteco sat yin̈ hunun iswiꞌ, ẍi Comam. \p Lahwi tuꞌ, yalni Comam yin̈ caw ip: \p —Maquex cheyabe huneꞌ tiꞌ, akꞌwe heyanma hetxumniloj, ẍi Comam tet anma. \s1 Tzet yin̈ xin yecheln̈e yaco Comam Jesús yet iscuywahi \r (Mt 13:10-17; Mr 4:10-12) \p \v 9 Iskꞌamben ebnaj chicuywi yinta Comam tuꞌ yin̈ tzet chal yelapno huneꞌ yechel yakꞌ Comam tet anma. \v 10 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Teyetn̈e chakꞌ Comam Dios heyohtan̈elo tzet ewan yehi yu heyoc yul iskꞌab Comam, yaj tet anma comon yecheln̈e bay tzotel Comam tet. Waxan̈ca hajan isbakꞌsat, mach chu yilni, waxan̈ca chabe, yaj mach chitxumcha yu, ẍi Comam. \s1 Yal Comam Jesús yin̈ tzet chal yelapno naj txihom trigo \r (Mt 13:18-23; Mr 4:13-20) \p \v 11 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Wal xin, chiwalan teyet yin̈ tzet chalilo huneꞌ yechel mawaltiꞌan. Haꞌ ixim hin̈at trigo, yechel Istzotiꞌ Comam Dios ye ixim. \v 12 Haꞌ ixim hin̈at apni cꞌatna yul beh chitzotel yin̈ huntekꞌan anma, hayet chilahwi yaben Istzotiꞌ Comam Dios, cat yul naj matzwalil yin̈, cat yinilo naj Istzotiꞌ Comam Dios yul yanma yun̈e mach chaco yanma anma yin̈, hac tuꞌ xin mach chicolcha anma yu. \v 13 Haꞌ ixim apni cꞌatna xolaj chꞌen chꞌen, chitzotel huneꞌ tiꞌ yin̈ anma caw chitzala yaben Istzotiꞌ Comam Dios, yaj mach huneln̈eho chucanico Istzotiꞌ Comam yul yanma. Hanicꞌn̈e tiempohal chistzꞌun yul yanma, yuxin hayet chul ilwebal yin̈, cat yinilo isba yin̈ tzet chal Comam. \v 14 Haꞌ ixim apni xol teꞌ hin̈at txꞌix, yechel huneꞌ tuꞌ yin̈ anma chiꞌaben Istzotiꞌ Comam Dios, yaj hayet chibelwito tiempo yiban̈ xin, cat ismajayto ishakꞌo anma yin̈ Comam, yu ecꞌna chaco tzet ye tuꞌ ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ yin̈ yanma, maca yu yochento kꞌalomal, maca yu yochen tzet ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. Hac tuꞌ xin chu yinilo Istzotiꞌ Comam Dios yin̈ yanma. Yuxin lahan anma tuꞌ yeb ixim trigo machi satni. \p \v 15 Walpaxo ixim txihlaxayo sat txꞌotxꞌ caw kꞌej, yeb yax yalan̈, yechel anma chichahni yabe Istzotiꞌ Comam Dios yin̈ sunil yanma, yeb xin chakꞌ yanma yohtan̈eniloj cat isyijeni, mach chicabcon yanma, hac tuꞌ xin chitecha yu, lahan anma tuꞌ yeb ixim caw tzetcꞌa sat chakꞌa, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ huneꞌ cantil chimujli \r (Mr 4:21-25) \p \v 16 Hayet chicotzujbanico kꞌaꞌ yin̈ hunu cantil, mach chicon̈ohbaco hunu tzet ye tuꞌ yiban̈, mach chijapaxicto yalan̈ txꞌat, wal xin nahat chijacan̈ yun̈e yilni anma chiꞌocto yul n̈a tuꞌ. \v 17 Hacpax tuꞌ xin sunil tzet ewan yehi chiixtan̈wiloj, yeb xin sunil tzet ye tuꞌ mach ohtabiloj chiohtan̈elaxiloj. \p \v 18 Yuxin chi-cam-walan heyabeꞌ, haꞌ mac choche istxumuloj, caw chiꞌakꞌlax yohtan̈eloj. Walpaxo mac mach chiyoche istxumulo huntekꞌan tiꞌ, haꞌ nichꞌan tzet etza chinachalo yu, chiꞌilaxilo tet, ẍi Comam. \s1 Ismiꞌ Comam Jesús yeb ebnaj yuẍta Comam \r (Mt 12:46-50; Mr 3:31-35) \p \v 19 Apni ismiꞌ Comam Jesús yeb ebnaj yuẍta Comam bay aycꞌo Comam tuꞌ, yajaꞌ machi yu yocto ebnaj yeb ismiꞌ Comam tuꞌ iscꞌatan̈, yuto caw witzꞌan yehico anma yin̈ Comam. \v 20 Yuxin hallax tet Comam yu anma ayco iscꞌatan̈ tuꞌ: \p —Mamin, aycꞌo hamiꞌ yeb ebnaj hawuẍta istin̈a, tolab choche cachyilaꞌ, ẍi anma tet Comam. \p \v 21 Istakꞌwi Comam tet anma: \p —Macn̈eticꞌa chiꞌaben Istzotiꞌ Comam Dios cat isyijeni, haꞌ ton huntekꞌan tuꞌ hacaꞌ inmiꞌan yehi, haꞌ hacaꞌ wuẍtajan yepaxoj, ẍi Comam tet anma tuꞌ. \s1 Yet islin̈ban Comam Jesús huneꞌ jakꞌekꞌ yiban̈ ha haꞌ \r (Mt 8:23-27; Mr 4:35-41) \p \v 22 Ay huneꞌ tzꞌayic xin octo Comam Jesús yul teꞌ barco yeb ebnaj chicuywi yinta Comam. Yalni Comam tet ebnaj: \p —Ton̈we bey iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago tiꞌ, ẍi Comam. Isto ebnaj yeb Comam xin. \v 23 Hayet lan̈an yecꞌto ebnaj yiban̈ ha haꞌ yul teꞌ barco tuꞌ, iswaycan̈ Comam yul teꞌ. Istit huneꞌ niman jakꞌekꞌ sicꞌlebil, ismakꞌnicto jakꞌekꞌ ha haꞌ yul teꞌ. Etza xin tocano teꞌ yich haꞌ. \v 24 Yuxin oc ebnaj yikꞌalo iswayan̈ Comam. Yalni ebnaj tet Comam: \p —Mam cuywawom, Mam cuywawom, lan̈anxa coto yich haꞌ, ẍi ebnaj tet Comam. Yaben̈e Comam tzet yal ebnaj xin, yahwano Comam, yalni Comam tet jakꞌekꞌ yeb tet ha haꞌ ta chislin̈ba isba, ispaxtzꞌin̈na xin. \v 25 Yalni Comam tet ebnaj: \p —¿Tzet yin̈ xin mach cheyaco Comam Dios yipo heyanma? ẍi Comam. Caw xiw ebnaj, iscꞌayilo iscꞌul ebnaj, yallen ebnaj tet hunun: \p —¿Tzet yelapno ye huneꞌ naj winaj tiꞌ? Caw chisyije jakꞌekꞌ yeb ha haꞌ tzet chal naj, ẍi ebnaj yin̈ Comam. \s1 Huneꞌ naj ayco ischejab naj matzwalil yin̈ ay bey ismajul Gadara \r (Mt 8:28-34; Mr 5:1-20) \p \v 26 Lahwi tuꞌ xin yecꞌ apno ebnaj iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago yul ismajul Gadara yetcꞌulal Galilea. \v 27 Hayet yel Comam Jesús yul teꞌ barco istiꞌ haꞌ tuꞌ, yapni huneꞌ naj ay yul con̈ob tuꞌ iscꞌatan̈ Comam, ayco ischejab naj matzwalil yin̈ naj. Txꞌiꞌalxa tiempo istzabchati naj, matxaticꞌa chaco naj xil iskꞌap, matxa xin choche naj chicancano naj yul hunu n̈a, haxan̈e xolaj panteón yul camposanto chꞌecꞌ naj. \v 28 Hayet yilnito naj Comam Jesús, yah yaw naj, isjahbanoyo isba naj sata Comam, yalni naj yin̈ caw ip: \p —¿Tzet hawoc win̈an Jesús, Iscꞌahol Comam Dios caw aycano yip? Chinkꞌanan tawet mach chawakꞌ ecꞌoyaꞌ wanmahan, ẍi naj tet Comam. \p \v 29 Yal naj huneꞌ tuꞌ yuto ischejilo Comam ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈ naj. Txꞌiꞌalxa el chietalax naj yu ebnaj ischejab naj matzwalil tuꞌ. Chꞌalaxico chꞌen cadena yin̈ iskꞌab naj yu anma, cat iscꞌalbalax yoj naj yu chꞌen cadena tuꞌ yun̈e machi bay chito naj, yaj chislin̈to naj chꞌen, cat yijbalaxto naj yu ischejab naj matzwalil bey txꞌotxꞌ desierto. \v 30 Iskꞌamben Comam tet naj: \p —¿Tzet habi? ẍi Comam. Istakꞌwican̈ naj tet Comam: \p —Legión inbihan, ẍi naj tet Comam. \p Hac tuꞌ yute yalni naj tet Comam yuto caw tzetcꞌa ebnaj ischejab naj matzwalil ayco yin̈ naj. \v 31 Yalni ebnaj ischejab naj matzwalil tet Comam ta machi chalaxto ebnaj yu Comam bey yul huneꞌ niman xab. \v 32 Cꞌuxan xin tzetcꞌa noꞌ txitam lan̈an islo yin̈ iscꞌul witz iscawilal istiꞌ haꞌ lago tuꞌ. Yalni ebnaj ischejab naj matzwalil tet Comam ta chichejlaxto ebnaj yin̈ noꞌ txitam tuꞌ. Ishehla Comam tet ebnaj xin. \v 33 Hac tuꞌ xin yu yel ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈ naj, yapnicano ebnaj yin̈ noꞌ txitam. Iskꞌojnito isba noꞌ sat pahaw, yay apno noꞌ yul haꞌ lago tuꞌ, ishikꞌnito noꞌ haꞌ. \p \v 34 Hayet yilni ebnaj tan̈em txitam huneꞌ tuꞌ, yelcan̈ ebnaj yin̈ an̈e, yalnicꞌo ebnaj yul con̈ob yeb xin tet macta pujanto yatut xolaj telaj. \v 35 Yuxin sunil anma apni ilno tzet yu tuꞌ. Hayet yapni anma bay ay Comam, yilni anma naj ayticꞌaco ischejab naj matzwalil yin̈, tzꞌon̈anayo naj yich yoj Comam. Ayxaco xil iskꞌap naj, caw tohol anmaxa naj, yuxin sunil anma tuꞌ caw xiwcan̈. \v 36 Haꞌ ebnaj ilni huntekꞌan tzet iswatxꞌe Comam Jesús tuꞌ, haꞌ ebnaj halni tet huntekꞌanxa anma apni ilno yin̈ tzet yu iscawxican̈ naj bay ayico ischejab naj matzwalil. \v 37 Yu huneꞌ tzet yu tuꞌ yuxin sunil anma ay bey yul ismajul Gadara tuꞌ oc halno tet Comam ta chiꞌel Comam yul ismajul Gadara tuꞌ, yuto caw xiw ebnaj yin̈ tzet yuhi. Yocto Comam yul teꞌ barco, ispaxto Comam. \v 38 Iskꞌanto isba naj bay el ischejab naj matzwalil tuꞌ yinta Comam. Yalni Comam tet naj ta chican naj bayticꞌa ay tuꞌ. \p \v 39 Yalnicano Comam tet naj: \p —Meltzan̈to hawatut, cat hawalnicꞌo iscꞌulal mayu Comam Dios tawin̈, ẍi Comam tet naj. Isto naj xin, ispujbanicꞌo naj yul con̈ob tzet yu iscawxican̈ naj yu Comam. \s1 Iscutzꞌin naj Jairo yeb xin huneꞌ ix pitni Comam Jesús \r (Mt 9:18-26; Mr 5:21-43) \p \v 40 Lahwi tuꞌ xin ispaxto Comam Jesús bey iskꞌaxepicꞌto haꞌ lago. Hayet yapni Comam, caw chitzala anma sunil yuto caw echmabil Comam yu anma. \v 41 Ay huneꞌ naj iswiꞌehal yeco yijbali yin̈ iscapilla ebnaj Israel, Jairo isbi naj. Apni naj iscꞌatan̈ Comam Jesús, yay jahno naj yich yoj Comam. Iskꞌanni naj tet Comam tato chito Comam bey yatut naj, \v 42 yuto ay hunpilan iscutzꞌin naj caw lan̈anxa iscami, cablahon̈ebxa habil ix. Hayet isto Comam Jesús yinta naj, caw chiswitz isba anma isto bulbon yinta Comam. \p \v 43 Xol anma tuꞌ xin, ayco huneꞌ ix yaꞌay, cablahon̈ebxa habil mach chilin̈i yay istxꞌahwobal ix. Wal xin xaꞌiscꞌaytzelo ix sunil tzet aya yu yan̈chahi, yaj maẍticꞌa huno mac kꞌoji yan̈ten ix. \v 44 Tzujanico ix xol anma ayco yinta Comam, ishitzico ix iscꞌatan̈ Comam, ispitni ix istiꞌ xil iskꞌap Comam. Lan̈antoticꞌa xin islin̈ina yay istxꞌahwobal ix. \p \v 45 Iskꞌambenilo Comam tet anma: \p —¿Mac anmahil huneꞌ manpitnihan? ẍi Comam. Yaj yal anma sunil ta machi mac pitni Comam. Yalni naj Pedro tet Comam: \p —Mamin, ¿tom mach chawila ta witzꞌan yehico anma tawin̈? Tzetcꞌa mac chistenico isba tawin̈, cat xin hakꞌambenpaxoj, ¿mac maquinpitnihan? cachi, ẍi naj tet Comam. \p \v 46 Yalni Comam xin: \p —Tzicꞌanab yin̈ machi mac heyalni, wal xin ay mac maquinpitnihan yuto mawabehan ta ay huneꞌ anma macawxinacan̈ yu wipan, ẍi Comam. \p \v 47 Hayet yilni ix ta mach chu yebanayo ix huneꞌ tuꞌ, toxan̈e chicꞌarla yah ix, yay jahno ix sata Comam. Yalnilo ix yin̈ sat sunil anma tuꞌ tzet yin̈ yuxin ispit ix Comam, yeb tzet yu yan̈cha ix yin̈ an̈e. \v 48 Yalni Comam tet ix: \p —Miyay, macachcawxican̈ yuto maxawayto yul hawanma win̈an. ¡Paxan̈toj! Maꞌoc hawanma yul yehobal, ẍi Comam tet ix. \p \v 49 Lan̈antoticꞌa istzotel Comam tet ix xin, yapni huneꞌ naj ispeto bey yatut naj Jairo, yalni tet naj: \p —Wal ix hacutzꞌin, macamna ix. Nabxan̈e chito Comam cuywawom tiꞌ, ẍi naj tet naj Jairo. \p \v 50 Hayet yaben Comam huneꞌ tuꞌ, yalni Comam tet naj Jairo: \p —Mach cachxiwi. Haꞌ huneꞌ wal hawuteni, ayto Comam Dios yul hawanma haxinwal chicawxocan̈ hacutzꞌin, ẍi Comam tet naj. \p \v 51 Hayet yapni Comam bey yatut naj Jairo tuꞌ, machi huno mac ischacto Comam yul n̈a, han̈cꞌan̈e naj Pedro, yeb naj Juan, yeb naj Jacobo yebpaxo ismam yeb ismiꞌ ix nichꞌan tuꞌ. \v 52 Toxan̈e chihan̈cha anma yokꞌ yin̈ ix nichꞌan tuꞌ, caw chitzay iscꞌul anma yin̈ ix. Yalni Comam xin: \p —Mach chexokꞌi. Mach camnajo ix nichꞌan tiꞌ, wal xin ton̈e chiway ix, ẍi Comam. \p \v 53 Toxan̈e chitzebi anma yin̈ Comam yuto yohtaxa anma tacamnaxa ix. \v 54 Yoc tzabno Comam yin̈ iskꞌab ix. Yalni Comam yin̈ caw ip: \p —Ahan̈wano tzꞌul, ẍi Comam. \p \v 55 Lan̈antoticꞌa xin yulcan̈ iscꞌul ix yu Comam, yahwano ix. Yalni Comam ta chiꞌakꞌlax waꞌo ix. \v 56 Caw cꞌayilo iscꞌul ismam yeb ismiꞌ ix yin̈ tzet iswatxꞌe Comam Jesús. Yalnicano Comam xin ta machi bay chihallaxicꞌo tzet yu yulcan̈ iscꞌul ix. \c 9 \s1 Yet ischejnito Comam Jesús ebnaj iscuywom yalnocꞌo Istzotiꞌ \r (Mt 10:5-15; Mr 6:7-13) \p \v 1 Yet hunel, yawte Comam Jesús ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom iscꞌatan̈. Yakꞌnicano Comam ishelanil yeb yip ebnaj yinilo sunil ischejab naj matzwalil yin̈ anma, yebpaxo xin yakꞌni cawxo ebnaj anma yin̈ tzettaj yabil ayco yin̈. \v 2 Ischejlaxto ebnaj yu Comam yu ispujbanicꞌo ebnaj yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios, cat yakꞌnipaxcano cawxo ebnaj anma yaꞌay. \v 3 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Matzet cheyito yin̈ hebel; mach cheyikꞌ hekꞌojoch, mach cheyikꞌ hetzꞌispa, mach cheyikꞌpaxo heyoch yeb hemelyu, mach cheyipaxto hehelbal. \v 4 Haꞌ teꞌ n̈a bay chexapni wayoj, han̈e bey tuꞌ xin chexcancanoj, mach chehel bay chexwayi masanto yet chexto hunuxa con̈ob. \v 5 Yaj ta ay hunu con̈ob bay mach chexchahlaxi, chexel yul huneꞌ con̈ob tuꞌ cat hetzicnicanilo pojoj yin̈ heyoj, hac tuꞌ xin chu heyeniloj ta matxa heyoc yin̈ anma tuꞌ, ta txꞌoj chꞌelico yul sat Comam Dios, ẍi Comam Jesús tet ebnaj ischejab tuꞌ. \p \v 6 Lahwi tuꞌ xin isto ebnaj sunil yulajla con̈ob yeb yulajla aldea. Yecꞌ ebnaj ispujbanicꞌo Tzotiꞌ yet colbanile tet anma. Yakꞌnipaxo cawxo ebnaj macta yaꞌay. \s1 Cꞌayilo iscꞌul naj Herodes yaben iskꞌumal Comam Jesús \r (Mt 14:1-12; Mr 6:14-29) \p \v 7 Naj Herodes, naj yahaw yeco yin̈ ismajul Galilea, yabe naj iskꞌumal sunil tzettaj ye tuꞌ iswatxꞌe Comam Jesús, issomchacan̈ yul iswiꞌ naj yuto ay anma chalni hacaꞌ tiꞌ: \p —Haꞌ huneꞌ naj chiwatxꞌen huntekꞌan tzet yetu tuꞌ, haꞌ ton naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, hulcan̈ iscꞌul xol camom, ẍi anma. \v 8 Aypaxo anma chihalni: \p —Haꞌ naj Elías chihul isyeb isba hunelxa, ẍi anma. Ay xin anma chalnipaxoj: \p —Etza haꞌ huno ebnaj ischejab Comam Dios ecꞌlena yet payat, haꞌ hulcan̈ iscꞌul xol camom, ẍi ebnaj. \v 9 Yalni naj Herodes tuꞌ: \p —Yaj hanintiꞌan, walan yuxin tzocꞌlaxilto iswiꞌ naj Juan tuꞌ. ¿Mac xin anmahil huneꞌ naj chal ebnaj iskꞌumal tuꞌ? ẍi naj. \p Wal xin caw yoche naj Herodes tuꞌ yilaꞌ Comam Jesús. \s1 Yet yakꞌni waꞌo Comam Jesús howeb mil ebnaj winaj \r (Mt 14:13-21; Mr 6:30-44; Jn 6:1-14) \p \v 10 Lahwi ismeltzo ebnaj ischejab Comam Jesús, yoc ebnaj yalno tet Comam yin̈ej tzet ye tuꞌ iswatxꞌe ebnaj. Lahwi tuꞌ isto Comam iscawilal con̈ob Betsaida, han̈cꞌan̈e xin ebnaj iscuywom Comam tuꞌ yito yintaj. \v 11 Hayet yaben anma ta to Comam bey tuꞌ, istopaxo anma iscꞌatan̈ Comam. Caw cꞌul yu ischahlax anma yu Comam, yoc Comam iscuyno anma yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios. Yakꞌnipaxo cawxo Comam macta yaꞌay. \p \v 12 Hayet lan̈anxa isto tzꞌayic xin, ishitzico ebnaj cablahon̈wan̈ iscꞌatan̈ Comam, yalni ebnaj xin: \p —Chejto anma tiꞌ issayaꞌ tzet chislo yeb xin bay chiwayi, tojab yulaj aldea yeb xin xolaj wayan̈bal yuto machi teꞌ n̈a iscawilal bay ayon̈ tiꞌ, ẍi ebnaj. \p \v 13 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Akꞌwe waꞌo anma hex tiꞌ, ẍi Comam. Yalnipaxo ebnaj xin: \p —Yaj han̈echꞌan howeb pan yeb cacꞌon̈ noꞌ cay coxol tiꞌ. ¿Tom xin chon̈tohan̈ colokꞌoꞌan̈ tzet chislo sunil anma tiꞌ? ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 14 Wal xin aymi howebo mil isbisil ebnaj winaj ayicꞌo bey tuꞌ, yalni xin Comam Jesús tet ebnaj ischejab: \p —Halwe tet anma ayojab tzꞌon̈no yin̈ hunta bulan, cincuenta isbisil yin̈ hunun bulan, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 15 Hac tuꞌ xin yute ebnaj ischejab Comam tuꞌ, yal ebnaj tet sunil anma ta chiay tzꞌon̈noj. \v 16 Lahwi tuꞌ xin, yinican̈ Comam ixim howeb pan yeb noꞌ cacꞌon̈ cay, istꞌan̈xican̈ Comam satcan̈, yakꞌni Comam yuchꞌandiosal tet Comam Dios. Iskꞌaxponayo Comam ixim, yakꞌni Comam ixim yeb noꞌ cay tet ebnaj ischejab tuꞌ. Yoc ebnaj yitxkꞌanto ixim yeb noꞌ cay tuꞌ yin̈ anma. \v 17 Sunil anma waꞌi hantaticꞌa yoche iscꞌul. Lahwi tuꞌ xin yoc ebnaj ischejab Comam tuꞌ iscꞌutxbanocan̈ ixim matxa lahwi yu anma, caw xin cablahon̈ebto motx ixim matxa lahwi yu anma tuꞌ. \s1 Yal naj Pedro ta Comam Jesús haꞌ ton Comam Cristo \r (Mt 16:13-19; Mr 8:27-29) \p \v 18 Yet hunel xin isheqꞌuilo isba Comam Jesús yu istxahli, yet ischuquil Comam yeb ebnaj iscuywom tuꞌ xin, iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Mac anmahilinan yalni anma? ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 19 Istakꞌwi ebnaj tet Comam: \p —Ay mac chalni ta hach tiꞌ haꞌ ton naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, aypaxo mac chalni tato Elías hach. Aypaxo mac xin chalni tato cꞌuxan ta hach tiꞌ ischejab Comam Dios ecꞌlena yet payat tiempo xahulcan̈ iscꞌul xol camom, ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 20 Lahwi tuꞌ xin, iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —Haxaca hex tiꞌ, ¿mac anmahilinan heyalni? ẍi Comam. Istakꞌwi naj Pedro: \p —Hach tiꞌ, Cristo hach, akꞌbil hamunil yu Comam Dios, ẍi naj. \p \v 21 Yaj caw cam yalcano Comam Jesús tet ebnaj ta machi hunu mac bay challax huneꞌ tzet yal naj Pedro tuꞌ. \s1 Yal Comam Jesús yin̈ tzet chu yakꞌlax camoj \r (Mt 16:20-28; Mr 8:30–9:1) \p \v 22 Yalnipaxo Comam Jesús tet ebnaj iscuywom: \p —Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, caw yilal chiwilaꞌan isyaꞌtajil, cat quinyintan̈encaniltojan ebnaj ichamta winaj ijbalom yul con̈ob, yeb xin yu ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote, yebpaxo xin ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés. Haꞌ ebnaj tuꞌ xin, chinakꞌni camojan, yajaꞌ yin̈ yet yoxeb tzꞌayic, cat witzitzbican̈an, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 23 Lahwi tuꞌ xin, yalni Comam tet sunil anma: \p —Ta ay hunu mac chiyoche chioc tzujno wintajan, caw yilal ta matxa yeto isba ischuquil. Hinanojab yaben isyaꞌtajil yin̈ sunilbal tiempo, waxan̈ca chiꞌalaxico yin̈ camical. Ta hinan yetan yanma hacaꞌ tuꞌ, ecꞌojab tzujtzun cuywo wintajan. \v 24 Yuto haꞌ mac mach hinano iscam wintajan yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, chiscꞌayto iskꞌinal mach istan̈bal. Wal mac hinan iscam wintajan xin chischah iskꞌinal mach istan̈bal. \v 25 Kꞌinalo ta ay mac chikꞌoji ismajnicꞌo sunil tzet ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, yajaꞌ ta chitocano yanma huneꞌ mac tuꞌ yin̈ isyaꞌtajil yin̈ huneln̈e, ¿aymi iscꞌulal chischab huneꞌ mac tuꞌ? ¡Machoj! \v 26 Ta ay mac chitxꞌixwi quinischahnihan yul yanma yeb yin̈ tzet chiwalan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, chintxꞌixwipaxojan yin̈ anma tuꞌ yet chinhulan Yahawoj yeb iskꞌakꞌal wipan, yeb iskꞌakꞌal yip Inmaman, yeb xin yip ebnaj yángel Comam Dios. \v 27 Caw chiwalcanojan yin̈ isyelal teyet, ay haywan̈ mac texol hex tiꞌ maẍto chicami, haꞌ chiꞌilni yoccano Comam Dios Yahawiloj, ẍi Comam Jesús. \s1 Ishel isba yillax yin̈ Comam Jesús \r (Mt 17:1-8; Mr 9:2-8) \p \v 28 Waxajebxa tzꞌayic yalni Comam Jesús huntekꞌan tuꞌ xin, yijbanahto Comam naj Pedro yeb naj Jacobo yeb naj Juan iswiꞌ huneꞌ witz yu istxahli tet Comam Dios. \v 29 Hayet lan̈an istxahli Comam tuꞌ, ishelni isba yillax sat Comam, wal xil iskꞌap Comam xin, caw sajhopon̈e elicoj, toxan̈e chitzejtzoni. \v 30 Yin̈ hamataj isyecan̈ isba naj Moisés yeb naj Elías, yoc ebnaj tzotelo yeb Comam. \v 31 Hoyanico iskꞌakꞌal yip Comam Dios yin̈ ebnaj yet chitzotel ebnaj yeb Comam yin̈ tzet chiyu yijni isba iscamical Comam bey Jerusalén. \v 32 Wal naj Pedro yeb ebnaj cawan̈xa yetbi, caw tit iswayan̈ ebnaj, yaj yilo ebnaj iswayan̈, yilni ebnaj iskꞌakꞌal yip Comam yeb cawan̈ ebnaj ayico iscꞌatan̈ Comam tuꞌ. \v 33 Hayet lan̈anxa ishecꞌnilo isba cawan̈ ebnaj iscꞌatan̈ Comam tuꞌ, yalni naj Pedro tet Comam: \p —Mam cuywawom, caw sakꞌal ta wal je bey tiꞌ. Etza cꞌul ta chicowatxꞌecan̈an̈ oxebo pat. Hunu hawet, hunu yet naj Moisés, yeb xin hunu yet naj Elías, ẍi naj tet Comam. Yal naj huneꞌ tuꞌ yuto mach chitxumcha yu naj tzet chala. \v 34 Lan̈antoticꞌa yalni naj Pedro huneꞌ tiꞌ, yul huneꞌ moyan yen̈elo ebnaj. Caw xiwcan̈ ebnaj iscuywom Comam tuꞌ yet yoc hoyno huneꞌ moyan yin̈ ebnaj. \v 35 Haꞌ xol huneꞌ moyan tuꞌ yabe ebnaj huntekꞌan tzotiꞌ hacaꞌ tiꞌ: \p —Haꞌ naj tiꞌ Incꞌaholan sicꞌbililo wuhan, abewe tzet chal naj, ẍi. \p \v 36 Lahwi yallax huneꞌ tzotiꞌ tuꞌ, yilni ebnaj ta ischuquilxan̈e Comam Jesús aycꞌoj. Yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ, machi mac tet yalilo ebnaj yin̈ huneꞌ tzet yil tuꞌ. \s1 Yilo Comam Jesús ischejab naj matzwalil yin̈ huneꞌ naj nichꞌan tzeh \r (Mt 17:14-21; Mr 9:14-29) \p \v 37 Hayet huneꞌxa tzꞌayical yet ispaxayti ebnaj bey yin̈ iswiꞌ huneꞌ witz tuꞌ, caw tzetcꞌa anma apni chahno Comam Jesús. \v 38 Haꞌ xol anma tuꞌ xin, elcan̈ yaw huneꞌ naj yin̈ caw ip, yalni naj tet Comam: \p —Mamin, chinkꞌanan tawet, chawil nino tzet ye huneꞌ nichꞌan incꞌaholtiꞌan, caw hunpilanchꞌan naj. \v 39 Yuto ay huneꞌ naj ischejab naj matzwalil chꞌetan naj. Caw chiꞌel yaw naj yet chꞌoc naj matzwalil yetano naj. Caw chitzicobtan̈elax naj, cat istit hujuy yul istiꞌ naj. Caw chichacꞌobtan̈elax isnimanil naj, cat ispaxlona naj xin, caw lan̈oxan̈e chisbejtzocano naj matzwalil tuꞌ naj. \v 40 Mawakꞌle walnihan tet ebnaj hacuywom tiꞌ ta chiyilo ebnaj ischejab naj matzwalil yin̈ naj, yajaꞌ machi yu yu ebnaj, ẍi naj tet Comam. \p \v 41 Yalni Comam Jesús tet anma: \p —Haꞌ ta hex tiꞌ chijala, caw mach cheyaco heyanma yin̈ Comam Dios. Caw hipexcano sicꞌlebil. ¡Caw nimanxa tiempo yichi wecꞌan yeb hex! ¿Bakꞌincꞌanab chexcuychahi? Caw chiwabehan isyaꞌil yul wanmahan, ẍi Comam. Yalni Comam tet naj ay iscꞌahol tuꞌ: \p —Iti naj hacꞌahol tuꞌ, ẍi Comam tet naj. \p \v 42 Yaj hayet ishitzico naj nichꞌan tuꞌ iscꞌatan̈ Comam, iskꞌojlaxayo naj sat txꞌotxꞌ yu naj matzwalil ayco yin̈ naj. Yichico islow huneꞌ yaxcamic yin̈ naj, yajaꞌ haxa Comam Jesús, cachwa yin̈ naj matzwalil tuꞌ, iscawxican̈ naj nichꞌan tuꞌ yu Comam. Yalaxcanico naj yul iskꞌab ismam yu Comam. \v 43 Sunil anma tuꞌ cꞌayilo iscꞌul yilni tato caw niman yelapno yip Comam Dios. \s1 Yal Comam Jesús iscamical yin̈ iscayel \r (Mt 17:22-23; Mr 9:30-32) \p Hayet cꞌayna iscꞌul anma yilni yin̈ tzet iswatxꞌe Comam Jesús, yalni Comam tet ebnaj iscuywom: \p \v 44 —Caw cheyabecano yin̈ tzet chiwalcanojan teyet, tajca chicꞌayto heyu, yuto Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, chinalaxicojan yul iskꞌab anma, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 45 Yajaꞌ machi nachalo yu ebnaj yin̈ tzet yal Comam tet ebnaj yuto machi akꞌlax istxumuꞌ ebnaj, xiwpaxo ebnaj iskꞌambenilo tet Comam yin̈ tzet chal yelapnoj. \s1 Yal Comam Jesús yin̈ mac ecꞌbal yelapno yehi \r (Mt 18:1-5; Mr 9:33-37) \p \v 46 Lahwi tuꞌ xin, yoc ebnaj iscuywom Comam tzotelo yin̈ mac caw niman yelapno ye xol ebnaj. \v 47 Yajaꞌ xin yohta Comam Jesús tzet chiecꞌ yin̈ isnabal ebnaj, yuxin isxectiꞌ Comam huneꞌ nichꞌan unin iscꞌatan̈. \v 48 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Haꞌ mac chichahni hunu nichꞌan unin yuto wetan yehi, Haninan chinischahan. Hac tuꞌ xin mac chinchahnihan, chischahpaxo Mac an̈eintijan. Haꞌ mac chiyo isba texol, haꞌ ecꞌbal yelapno ye yul insatan, ẍi Comam. \s1 Haꞌ mac mach ayoco ishowal jin̈ jetbi coba yebi \r (Mr 9:38-40) \p \v 49 Yalni naj Juan tet Comam Jesús: \p —Mam cuywawom, jilan̈ yinilo huneꞌ naj ischejab naj matzwalil yin̈ anma, habi yawte naj yin̈, yajaꞌ cocachan̈ naj yuto mach jetbiho naj, ẍi naj Juan tuꞌ. \v 50 Istakꞌwi Comam: \p —Mach checach naj, yuto haꞌ mac mach ayoco ishowal jin̈ jetbi coba yebi, ẍi Comam. \s1 Cachlax naj Jacobo yeb naj Juan yu Comam \p \v 51 Hayet lan̈anxa yapni istiempohal ispaxto Comam Jesús satcan̈, yanico Comam yin̈ iscꞌul isto bey con̈ob Jerusalén. \v 52 Yulxa beh ayco Comam xin, yanito Comam ischejab yul huneꞌ aldea yul ismajul Samaria iskꞌanno bay chiway Comam. \v 53 Yajaꞌ machi chahlax ebnaj yu anma ay bey Samaria tuꞌ, yuto yohta anma tato bey Jerusalén chito Comam. \v 54 Hayet yilni naj Jacobo yeb naj Juan huneꞌ tuꞌ, yalni ebnaj tet Comam: \p —Mam cuywawom, ¿chimisje hacꞌul chicokꞌanayti kꞌa kꞌakꞌ satcan̈, cat istan̈tzelaxilo huntekꞌan anma tiꞌ hacaꞌ iswatxꞌe naj Elías yet payat? ẍi ebnaj tet Comam. \p \v 55 Yajaꞌ tꞌan̈xico Comam yin̈ ebnaj, iscachlax ebnaj yu Comam. \v 56 Lahwi tuꞌ xin, isto Comam yeb ebnaj bey yul huneꞌxa aldea. \s1 Huntekꞌan mac yoche oco tzujno yinta Comam Jesús \r (Mt 8:19-22) \p \v 57 Hayet lan̈an isbelwito ebnaj yul beh, ay huneꞌ naj halni tet Comam Jesús: \p —Mamin, bajxan̈etuꞌwal chaẍtohi, chinoc tzujnojan tawintaj, ẍi naj. \p \v 58 Yalni Comam tet naj hacaꞌ tiꞌ: \p —Noꞌ wech, ay isn̈achꞌen noꞌ bay chiwayi, yeb xin noꞌ chꞌic, ay yatut noꞌ, yajaꞌ wal Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, caw machi watutan bay chinxewninojan, ẍi Comam tet naj. \p \v 59 Lahwi tuꞌ xin, yalni Comam tet hunxa naj: Ecꞌan̈ tzujtzun wintajan cat hacuywi, ẍi Comam tet naj. Istakꞌwi naj tet Comam: \p —Mamin, estam chawakꞌ inhamanilan, chito inmujcanto Inmaman babelal, ẍi naj tet Comam. \p \v 60 Yalni Comam tet naj xin: \p —Haꞌ mac camom yul sat Comam Dios haꞌ chimujni yet camomal tuꞌ, walach hach tiꞌ as halicꞌo yin̈ tzet chu yoc anma yalan̈ ischejbanil Comam Dios, ẍi Comam tet naj. \p \v 61 Lahwi tuꞌ xin, yalni hunxa naj tet Comam: \p —Mamin, chinoc tzujnojan tawintaj, yaj chiwochehan ta chawakꞌ inhamanilan chintohan takꞌlocano tet mac ay bey watutan babel, lahwi tuꞌ xin cat woc tzujnojan tawintaj, ẍi naj tet Comam. \v 62 Yalni Comam tet naj: \p —Kꞌinalo ta ay hunun mac chimunla yeb noꞌ wacax, cat yoc tzabno yin̈ te teꞌ n̈icꞌbil yu noꞌ bay ayco chꞌen tꞌocom txꞌotxꞌ, tzujan tuꞌ cat istopaxo tꞌan̈no naj yintaj. Ta ay mac hac tuꞌ, mach chu yoc munil yin̈ yet Comam Dios, ẍi Comam tet naj. \c 10 \s1 Ischejto Comam Jesús setenta ebnaj iscuywom \p \v 1 Lahwi tuꞌ xin, issicꞌlenilo Comam Jesús setentaxa\f + \fr 10:1 \ft Ay huntekꞌanxa manucrito chalni ta setenta y dos ebnaj\f* ebnaj iscuywom. Catawan̈ xin yu yanito Comam ebnaj yul hunun con̈ob yeb xol wayan̈bal bayejtuꞌal bay chi-caw-yecꞌpaxo Comam. \p \v 2 Hayet maẍto chito ebnaj, yalni Comam tet ebnaj: \p —Lahan anma yeb ixim trigo xakꞌanbiloj. Yeli caw txꞌiꞌal anma tuꞌ, yajaꞌ haywan̈n̈e mac chalni Istzotiꞌ Comam Dios xol anma. Yuxin txahlan̈we tet Comam Yahaw munil tiꞌ, hac tuꞌ xin chischejti Comam ismunlawom chul inocan̈ anma, cat yanico isba yul inkꞌaban. \v 3 Asiꞌwe xin, hacaꞌ noꞌ meꞌ chito xol noꞌ oj, hac tuꞌ chexwute wanitojan xol anma. \v 4 Machica xin cheyito hetzꞌispa yeb xin hetxꞌuy bay ayayto hemelyu, yebpaxo hehelbal xan̈ab. Mach chexocpaxo lin̈no tzotelo yeb huno mac anmahil yulaj beh. \p \v 5 Hayet chexapni bey hunu n̈a, halwe yin̈ babelal hacaꞌ tiꞌ: “Yakꞌabayo Comam Dios akꞌancꞌulal tet huneꞌ n̈ahil anma tiꞌ,” quexchi. \v 6 Ta ay anma chꞌochen huneꞌ akꞌancꞌulal tuꞌ, chꞌakꞌlax tet hacaꞌ cheyute hekꞌanni tet Comam Dios. Ta ay mac mach chiochenpaxo xin, mach chu ischahni. \v 7 Haꞌticꞌa bey huneꞌ n̈a bay chꞌochelax akꞌancꞌulal tuꞌ, haꞌ tuꞌ chexcancanoj. Mach chehecꞌ bay chexwayi. Sunil tzet chꞌakꞌlax helob, chelo cat heyucꞌnipaxo tzet chꞌakꞌlax yiban̈ heyoch, yuto haꞌ naj munlawom chꞌakꞌlax tzet chislo naj. \v 8 Hayet chexapni yul hunun con̈ob bay chexchahlaxi, chelo tzet chaꞌkꞌlax teyet. \v 9 Cheyakꞌnipaxo cawxo anma yaꞌay, cat heyalni tet sunil anma hacaꞌ tiꞌ: “Istiempohalxa heyanico heba yalan̈ yip Comam Dios tinan̈,” quexchi. \p \v 10 Ta ay hunu con̈ob bay mach chexchahlaxi hayet chexpaxtij cheyalnicano yulaj iscallehal con̈ob tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: \v 11 “¡Wal ispojojal hecon̈ob maꞌoc yin̈ jojan̈ chicomakꞌilojan̈ yin̈ hesat! Haꞌ xin chalniloj tato matxa jocan̈ teyin̈ tan̈e xin chijalcanojan̈ teyet, ta ayxaco yip Comam Dios hecawilal,” quexchi. \v 12 Chiwalpaxojan teyet tato hayet chꞌapni istzꞌayical bay chul Comam Dios, cat yilni tzet chꞌelico anma, haꞌ huneꞌ con̈ob tuꞌ ecꞌbal isyaꞌtajil chischah sata con̈ob Sodoma, ẍi Comam Jesús tet ebnaj ischejab tuꞌ. \s1 Huntekꞌan con̈ob mach yijemo yin̈ tzet chal Comam Jesús \r (Mt 11:20-24) \p \v 13 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hex ay bey con̈ob Corazín, ¡cꞌanchꞌanex! ¡Cꞌanchꞌanexpaxo ay bey con̈ob Betsaida! Ta haꞌ yul con̈ob Tiro yeb con̈ob Sidón yelax huntekꞌan cꞌaybalcꞌule hacaꞌ chu texol tiꞌ, caw yin̈ an̈emi isbejcano anma istxꞌojal, yamahto anma tan̈ yin̈ iswiꞌ, yamipaxico xil iskꞌap chiyenilo biscꞌulal tet Comam Dios. \v 14 Hayet chiꞌayilo istzꞌayical bay chil Comam Dios yin̈ tzet chielico anma, caw ecꞌnaxa niman isyaꞌtajil chechah sata con̈ob Tiro yebpaxo con̈ob Sidón. \v 15 Haxa hex ah Capernaum, ¿ham heyalni ta chexilaxcan̈ satcan̈? ¡Machoj! Wal xin chexkꞌojlaxto xol camom, ẍi Comam. \v 16 Yalni Comam tet ebnaj ischejab tuꞌ: \p —Haꞌ mac chꞌaben tzet cheyala, chabepaxo tzet chiwalan. Yajaꞌ haꞌ mac chiyahni tzet cheyala chinisyahpaxojan. Haꞌ mac chinyahnituꞌan, haꞌ yin̈ Comam Dios chiyahwahi yuto Comam an̈eintijan, ẍi Comam Jesús. \s1 Yet ismeltzo ebnaj setenta ischejab Comam Jesús \p \v 17 Caw yin̈ tzalahilal meltzo ebnaj setenta ischejab Comam Jesús, yalni ebnaj tet Comam: \p —Mamin, sunil ischejab naj matzwalil yijen tzet jalan̈ yet jakꞌni binahojan̈ habi, ẍi ebnaj. \v 18 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Caw yel cheyala, wilan istitcꞌay naj matzwalil satcan̈ hacaꞌ isjebla hunu cꞌuh. \v 19 Yajaꞌ Haninan wakꞌan heyip hebelwicꞌo yiban̈ noꞌ laba yeb xin yiban̈ noꞌ cꞌolotx. Wakꞌnipaxojan heyip hekꞌoji yin̈ naj matzwalil, naj chichiwaco iscꞌul jin̈. Hac tuꞌ xin mach chu quexyetan naj. \v 20 Chiwalan teyet mach chextzalahi yuto chiꞌel ischejab naj matzwalil yin̈ anma heyu, tzalahan̈wej yuto tzꞌibn̈ebilxa hebi yul satcan̈, ẍi Comam tet ebnaj. \s1 Caw tzala yanma Comam Jesús \r (Mt 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Caw tzala yanma Comam Jesús yu yip Comam Espíritu Santo, yalni Comam: \p —Mam, Yahaw hach satcan̈, Yahaw hachpaxo yin̈ huneꞌ sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, chiwalan cꞌulla tzotiꞌ tawin̈ yuto chayelo tet ebnaj mach iscuyu huntekꞌan ewan ye hawu tet ebnaj caw ay iscuyu yeb caw ay tzet yohtaj. Hawute hac tuꞌ Mamin, yuto hac tuꞌ el yin̈ hacꞌul, ẍi Comam. \p \v 22 Lahwi tuꞌ xin, yalni Comam tet anma: \p —Sunil akꞌbilxa yul inkꞌaban yu Inmaman. Machi mac ohtan̈e hanin Cꞌahole intiꞌan, cachann̈e Comam ohtan̈e hinan. Machi mac ohtan̈e Inmaman, haninn̈ehan Iscꞌahol intiꞌan wohtajan. Chiwakꞌpaxojan ohtan̈elaxo Inmaman tet mac chiwochehan. \p \v 23 Lahwi tuꞌ xin yalni Comam tet ebnaj iscuywom ischuquil: \p —Sakꞌal yet mac chꞌilni huntekꞌan cheyil tiꞌ, \v 24 yuto caw txꞌiꞌal ebnaj ischejab Comam yet payat yeb ebnaj rey ecꞌlena payxa tuꞌ, yoche yilaꞌ huntekꞌan cheyil tiꞌ, yaj mach yil ebnaj. Yoche yabeꞌpaxo ebnaj hacaꞌ hex tiꞌ, yaj machi yabe ebnaj, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ huneꞌ naj ah Samaria caw cꞌul iscꞌul \p \v 25 Ay huneꞌ naj cuywawom yin̈ isley naj Moisés apni tzotelo tet Comam Jesús, yaj yun̈e yilwen naj Comam, yuxin yal naj hacaꞌ tiꞌ: \p —Mam cuywawom, ¿tzet wal wuten inbahan yun̈e inchahnihan huneꞌ kꞌinal mach istan̈bal? ẍi naj. \p \v 26 Istakꞌwican̈ Comam tet naj: \p —¿Hawohtami tzet tzꞌibn̈ebilcano yin̈ isley naj Moisés? ¿Tzet cuybanilehal chawikꞌa yet chawilni? ẍi Comam. \v 27 Istakꞌwi naj: \p —Oche Comam Dios Jahawil yeb sunil hawanma yeb sunil hacꞌul yeb sunil hanabal, yebpaxo sunil hawip. Xahan chawil hawet anmahil hacaꞌ chu hayaꞌiln̈en haba, ẍiayoj, ẍi naj. \p \v 28 Yalni Comam tet naj: \p —Caw cꞌul mayu hawalni. Ta chayije tzet chala, ay hakꞌinal mach istan̈bal, ẍi Comam tet naj. \p \v 29 Yajaꞌ huneꞌ naj cuywawom tuꞌ, yoche naj challax naj cꞌulal yin̈ sat anma, yuxin yal naj tet Comam Jesús: \p —¿Mac xin wet anmahilan hawalni? ẍi naj. \p \v 30 Yalni Comam tet naj: \p —Yet hunel ay huneꞌ naj winaj lan̈an isto yul isbelal Jerusalén chiꞌapni bey con̈ob Jericó, ay huntekꞌan ebnaj elkꞌom elilo yin̈ naj yul beh tuꞌ. Yinilo ebnaj sunil tzet ikꞌbil yu naj, yinipaxilo ebnaj xil iskꞌap naj. Ismakꞌni taho ebnaj naj, etza cam naj yu ebnaj, lahwi tuꞌ yelcan̈ ebnaj. \p \v 31 Cꞌuxan xin yecꞌto huneꞌ naj sacerdote Israel yul huneꞌ beh tuꞌ, hayet yilnico naj naj, ishecꞌnilo isba naj tet naj, isto naj yin̈ isbel. \v 32 Yecꞌpaxto huneꞌ naj levita yul huneꞌ beh tuꞌ, ton̈e yilpaxico naj yin̈ naj, ishecꞌnipaxo isba naj, isto naj xin. \p \v 33 Yaj ay huneꞌ naj ah Samaria ecꞌpaxo yul huneꞌ beh tuꞌ. Hayet yilnico naj yin̈ naj etza cam tuꞌ, caw tzꞌaycan̈ iscꞌul naj yin̈ naj. \v 34 Ishitzico naj iscꞌatan̈ naj, yan̈ten naj islahwilal naj tuꞌ yu aceite yeb vino. Ispichnico naj kꞌap yin̈ islahwilal naj tuꞌ. Yanahto naj naj yiban̈ ischeh. Yinito naj naj bey huneꞌ waybal, yoc naj yilno naj. \v 35 Haxa yin̈ hunxa tzꞌayic yet ispaxto naj, yakꞌni naj cabeb chꞌen melyu denario tet naj yahaw waybal tuꞌ, yalni naj xin: \p —Chawilcano huneꞌ naj tiꞌ inkꞌanaꞌan. Ta ayto tzet chacꞌay yin̈ naj, chintohlahan yet chinhulan hunelxa, ẍi naj. \p \v 36 Iskꞌamben Comam Jesús tet naj cuywawom yin̈ isley naj Moisés hacaꞌ tiꞌ: \p —Xol ebnaj oxwan̈ tuꞌ, ¿mac caw yet anmahil naj etza cam yu ebnaj elkꞌom tuꞌ chute hawalni? ẍi Comam tet naj. \p \v 37 Istakꞌwican̈ naj cuywawom tuꞌ: \p —Haꞌ naj tzꞌay iscꞌul yoc colwal yin̈ naj, ẍi naj. Yalni Comam Jesús: \p —Wal tinan̈ xin, haꞌ tzet iswatxꞌe naj tuꞌ, hacojab tuꞌ chawute, ẍi Comam tet naj. \s1 Apni Comam Jesús yatut ix Marta yeb ix María \p \v 38 Isto Comam Jesús yin̈ isbel, yapni Comam bey huneꞌ aldea. Haꞌ bey tuꞌ xin ay huneꞌ ix, Marta isbi. Ischahni ix Comam yul yatut. \v 39 Aypaxo huneꞌ isnoh ix, María isbi. Ix María tuꞌ, ay tzꞌon̈no ix yich yoj Comam Jesús yu yaben ix tzet chal Comam. \v 40 Walpaxo ix Marta, caw haꞌ iswatxꞌen ix ismunil ayco yin̈ iscꞌul. Yuxin hitzico ix iscꞌatan̈ Comam Jesús, yalni ix: \p —Mamin, ¿tzet yin̈ ton̈e chawila chinisbejnicanojan ix innohtiꞌan munil inchuquilan? Hal tet ix colwaojab nino ix win̈an, ẍi ix Marta tet Comam. \p \v 41 Istakꞌwican̈ Comam xin: \p —Marta, Marta, caw yin̈n̈e hamunil ayco hanabal. Caw machi akꞌancꞌulal yul hawanma. \v 42 Yaj huneꞌn̈e tzet caw yilal yehi, haꞌ ton bay ayco yanma ix María tiꞌ, yuxin machi mac chu yinilo tet ix, ẍi Comam. \c 11 \s1 Cuybanile yakꞌ Comam Jesús yin̈ txah \r (Mt 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Ay hunel xin txahli Comam Jesús bey huneꞌ txꞌotxꞌ, yet lahwi istxahli Comam tuꞌ, yalni huneꞌ iscuywom Comam tet: \p —Mamin, cuyon̈an̈ cotxahlihan̈ hacaꞌ yu iscuyni naj Juan ebnaj iscuywom istxahli tet Comam Dios, ẍi naj. \p \v 2 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Hayet chextxahli, hac tiꞌ cheyute heyalni: \q1 Hach Comam, hach coDios, ayach yul satcan̈, nimanojab yelapno habi yul sat anma. Hulan̈ cat hawoc Yahawilo yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. Yijab isba tzet chawoche sat txꞌo txꞌotxꞌ tiꞌ, hacaꞌ yijni isba tzet chawoche yul satcan̈. \q1 \v 3 Mamin, chicokꞌanan̈ tawet, akꞌ tzet chicolohan̈ hunun tzꞌayic.\x * \xo 11:3 \xt Pr 30:8-9\x* \q1 \v 4 Akꞌ nimancꞌulal yin̈ sunil cotxꞌojalan̈, hacaꞌ chiyu jakꞌnihan̈ nimancꞌulal yin̈ anma chiwatxꞌen istxꞌojal jin̈an̈. Mach chon̈hachayojan̈ xol ilwebal, caw cólon̈ilojan̈ yul iskꞌab naj matzwalil, quexchi, ẍi Comam. \p \v 5 Yalnipaxo Comam tet ebnaj iscuywom tuꞌ: \p —Kꞌinalo ta ay hunujex hex tiꞌ chexto yet chuman akꞌbal bey yatut hunu heyamigo cat heyalni: “Hach wamigo, akꞌ hanicꞌo tzet chalo inhelaꞌan. \v 6 To ay huneꞌ wamigohan lan̈anto yapni yin̈ isbel bey watutan, yaj matzet wal wakꞌnihan tet naj,” ta quexchi. \v 7 Yaj ta chiyal naj yulicto yatut tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: “Ayxaco istel inpultahan, mach chaẍhul hawikꞌalo inwayan̈an tinan̈. Lan̈an inwayan yeb niẍte wuninalan sat txꞌat, yuxin mach chu wahwanojan wakꞌnojan tzet chakꞌanaꞌ,” ẍi naj. \p \v 8 Wal xin chiwalan teyet, chiahwano naj yakꞌaꞌ tzet chekꞌana, yaj maẍtaj yu caw heyamigo ye naj, wal xin chiahwano naj yuto caw huneꞌn̈e haꞌ yelicꞌto heyaw, cat yakꞌni naj tzet chekꞌanaꞌ. \v 9 Yuxin chiwalan teyet: Kꞌanwe tet Comam Dios, cat yakꞌni Comam teyet. Saywej, cat yilchaho heyu, elojabico heyaw yin̈ sat pulta cat ishajlax teyet. \v 10 Yuto haꞌ mac chikꞌanni chischah, haꞌ mac chisayni chiꞌilcha yu. Haꞌ mac chiꞌelico yaw sat pulta, chihajlax tet. \p \v 11 Hacaꞌ hex mame hex tiꞌ, ta chiskꞌan heyuninal hunu noꞌ cay teyet, ¿tom cheyakꞌ huno noꞌ laba tet? \v 12 Maca, ta chiskꞌan huno noꞌ hos teyet, ¿tom cheyakꞌ huno noꞌ cꞌolotx tet? \v 13 Waxan̈ca txꞌojex, yaj heyohta heyakꞌni iscꞌulal tet heyuninal, hajxam Comam Dios ay yul satcan̈, to chakꞌ Comam Comam Espíritu Santo tet mac chikꞌanni, ẍi Comam. \s1 Hallaxi tato naj matzwalil chiakꞌni yip Comam Jesús \r (Mt 12:22-30; Mr 3:20-27) \p \v 14 Ay huneꞌ naj ayco ischejab naj matzwalil yin̈, yuxin mach chu istzotel naj. Haxa yet yapni Comam Jesús, yinilo Comam ischejab naj matzwalil yin̈ naj, istzotelcan̈ naj. Yuxin caw cꞌaycanocan̈ iscꞌul anma yilni. \v 15 Yajaꞌ ay mac halni: \p —Haꞌ naj Beelzebú, naj yahawil yeco yin̈ ebnaj ischejab naj matzwalil, haꞌ chiꞌakꞌni yip naj tiꞌ yinilo ischejab naj matzwalil yin̈ anma, ẍi anma tuꞌ. \p \v 16 Ay huntekꞌanxa ebnaj ton̈e yoche yilweꞌ ta yip Comam Dios ayco yin̈ Comam Jesús, yuxin iskꞌan ebnaj yilaꞌ hunu cꞌaybalcꞌule tet Comam. \v 17 Yaj yohtan̈elo Comam tzet chꞌecꞌ yin̈ isnabal ebnaj, yuxin yal Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Kꞌinaloj ta ay hunu niman con̈ob ay ebnaj yahawil howal chispohle isba, cat ispaqꞌuico ebnaj yin̈ hunun, yin̈ hamataj chitan̈ilo huneꞌ niman con̈ob tuꞌ. Hac-ticꞌa-pax tuꞌ ta ay hunu n̈ahil anma chispohle isba yu howal, chitan̈paxilo huneꞌ n̈ahil anma tuꞌ. \v 18 Hacmi tuꞌ chꞌelico naj matzwalil, ta chispoh isba naj yeb ischejab, cat ispaqꞌuico ebnaj yin̈ hunun. ¿Tzicꞌanab chu yoc yip naj chiyute heyalni? Chiwalan huneꞌ tiꞌ teyet yuto hex tiꞌ cheyala ta hanintiꞌan chiwilojan ischejab naj matzwalil yin̈ anma yu yip naj Beelzebú. \v 19 Wal xin ¡machoj! Ta hac tuꞌ, ¿mac xin chꞌakꞌni yip ebnaj chicuywi teyintaj yinilo ischejab naj matzwalil heyalni? Yuxin haꞌ hun ebnaj tuꞌ chiyenilo ta hex tiꞌ caw cꞌaynajexto yin̈ tzet cheyal win̈an. \v 20 Wal hanintiꞌan chiwilojan ischejab naj matzwalil yu yip Comam Dios, haꞌ hun tiꞌ chihalniloj ta xaꞌapni istiempohal heyoc yul iskꞌab Comam Dios. \p \v 21 Kꞌinalo ta ay hunu naj winaj caw ay yip ayco chꞌen yet howal yul iskꞌab, cat istan̈en naj yatut, machi mac chu yelkꞌanoti tzet ay naj. \v 22 Yaj ta ay hunuxa mac chuli, ecꞌnaxapaxo yip sata naj, chiꞌaycꞌay naj yu naj, cat yilaxilo chꞌen yet howal tet naj bay ayco yanma naj tuꞌ; yeb sunil tzet ayco yul iskꞌab naj chꞌoccano yu naj chikꞌoji yin̈ naj tuꞌ. \p \v 23 Haꞌ mac mach ayoco yin̈ tzet chiwalan, chichiwa iscꞌul win̈an. Yeb xin, haꞌ mac mach chicolwa win̈an iscutxbanti anma wetan, haꞌ ton chitzumbenilo anma yul inkꞌaban, ẍi Comam. \s1 Ischejab naj matzwalil meltzo yul yehobal hunelxa \r (Mt 12:43-45) \p \v 24 Kꞌinalo ta ay hunu ischejab naj matzwalil chꞌel yin̈ hunu naj winaj, lahwi tuꞌ cat isto ischejab naj matzwalil tuꞌ bey txꞌotxꞌ desierto issayno bay chixewi. Yaj ta mach chiꞌilcha yu naj bay chixew tuꞌ, cat yalni naj hacaꞌ tiꞌ: \p —Caw cꞌulmi inmeltzohan bayticꞌa titnajinan, ẍi naj. \v 25 Haxa yet ismeltzo ischejab naj matzwalil tuꞌ xin, yilni naj ta hacaꞌ hunu n̈a caw tzꞌisbilxalto kꞌalem yul yeb watxꞌebil, hac tuꞌ ye yul yanma naj tuꞌ. \v 26 Yuxin yin̈ an̈e chito naj ischejab naj matzwalil tuꞌ yawteti hujwan̈oxa yetbi caw ecꞌnaxa istxꞌojal sata naj, cat yocto ebnaj yul yanma huneꞌ naj winaj tuꞌ. Caw xin ecꞌbalxa istxꞌojal chielico naj sata yet yalan̈tocanoj, ẍi Comam. \s1 Anma caw sakꞌal yet \p \v 27 Hayet lan̈an yalni Comam Jesús huntekꞌan tuꞌ, yah yaw huneꞌ ix xol anma, yalni ix tet Comam: \p —Caw sakꞌal yet ix ix cachuninn̈eni, yeb cachakꞌni chꞌiboj, ẍi ix. \v 28 Istakꞌwi Comam: \p —Ecꞌbalto sakꞌal yet anma chiꞌaben Istzotiꞌ Comam Dios cat isyijeni, ẍi Comam. \s1 Anma txꞌoj chiskꞌan cꞌaybalcꞌule yilaꞌ \r (Mt 12:38-42; Mr 8:12) \p \v 29 Yet iscꞌutxban isba anma iscꞌatan̈ Comam Jesús, yalni Comam xin: \p —Haꞌ anma yin̈ huneꞌ tiempohal tiꞌ machiswalil isnabal yuto chiskꞌan yilaꞌ cꞌaybalcꞌule chiyeni yip Comam Dios, yajaꞌ huneꞌchꞌan chꞌakꞌlax yilaꞌ; huneꞌ hacaꞌ isye Comam Dios yin̈ naj Jonás, naj ischejab Comam yet payat. \v 30 Huneꞌ isye Comam Dios yin̈ naj Jonás tuꞌ, yechel yip Comam isye tet anma yul con̈ob Nínive yet payat. Hac tuꞌ wehan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. yechel yip Comam Dios wehan xol anma yin̈ huneꞌ tiempohal tiꞌ. \p \v 31 Hayet chꞌapni istzꞌayical yilni Comam Dios yin̈ tzet chꞌelico sunil anma, chitakꞌwican̈ ix reina ay bey Sabá, cat yalni ix istxꞌojal anma yin̈ huneꞌ tiempohal tiꞌ yuto caw nahat txꞌotxꞌ bay tit ix yabeno hanta yitzꞌatil iswiꞌ naj rey Salomón. Yaj xin hanintiꞌan, ecꞌbal welapnojan sata naj rey Salomón tuꞌ, yajaꞌ mach chabeto anma tiꞌ tzet chiwalan. \p \v 32 Yin̈ huneꞌ tzꞌayical tuꞌ, chitakꞌwipaxocan̈ anma ah Nínive, cat yalnipaxo istxꞌojal anma yin̈ huneꞌ tiempo tiꞌ, yuto hayet yecꞌ naj Jonás yalno Istzotiꞌ Comam Dios tet anma tuꞌ, isbejnicano anma istxꞌojal, iswatxꞌenico isba sata Comam. Yaj wal hanintiꞌan ecꞌbal welapnojan sata naj Jonás tuꞌ, yaj machi mac tiꞌ chꞌaben tzet chiwalan, ẍi Comam. \s1 Isbakꞌ cosat hacaꞌ cantil yeco yin̈ conimanil \r (Mt 5:15; 6:22-23) \p \v 33 Machi huno mac chaco kꞌaꞌ yin̈ iscantil cat yebanto yalan̈ hunu teꞌ almuh maca yalan̈ hunuxa tzet ye tuꞌ, machoj, to nahat chꞌahi haxinwal cꞌul yilni anma chꞌoc apno yul n̈a. \v 34 Isbakꞌ cosat, cantil yeco yin̈ conimanil. Yuxin ta han̈cꞌan̈e iscꞌulal choche yilaꞌ cosat tiꞌ, sunil conimanil ayco yin̈ issajilkꞌinal. Yajaꞌ ta yin̈n̈e istxꞌojal bay ayco cosat xin, sunil conimanil ayco yin̈ kꞌejholo. \v 35 Yuxin nann̈eojab heyu, haxinwal haꞌ huneꞌ issajilkꞌinal ayco teyin̈, machojab chꞌoc kꞌejholohal. \v 36 Yuxin tato ayco issajilkꞌinal yul heyanma, yebpaxo machi nichꞌano kꞌejholo ayco teyin̈, hacaꞌ xol issajilkꞌinal ayexxacoj. Yuxin lahanex hacaꞌ hunu cantil nahat chiapni ismujli iskꞌakꞌal, ẍi Comam. \s1 Yalico Comam Jesús istxꞌojal ebnaj fariseo yin̈ sat \r (Mt 23:1-36; Mr 12:38-40; Lc 20:45-47) \p \v 37 Hayet lahwi istzotel Comam Jesús yeb anma tuꞌ, yawtento huneꞌ naj fariseo Comam waꞌo bey yatut. Yapni Comam yul yatut naj, yoc tzꞌon̈no Comam yin̈ meẍa. \v 38 Yet lan̈an yoc Comam waꞌoj, cꞌayilo iscꞌul naj fariseo yet yilni naj ta mach istxꞌah iskꞌab Comam hacaꞌ iscuybanil ebnaj fariseo yet chꞌoc ebnaj waꞌoj. \v 39 Yuxin yal Comam tet naj: \p —Hex fariseo hex tiꞌ, caw cꞌul chu hetxꞌahni yinta hevaso yeb hesecꞌ hacaꞌ yalni hecuybanil, wal yul henabal han̈cꞌan̈e elekꞌ nabil yu, haxapaxo yul heyanma xin, nohna yu sunil istxꞌojal chewatxꞌe. \v 40 ¡Caw wiꞌe excanoj! ¿Tom mach heyohtajoj tato haꞌ Comam watxꞌen̈e sunil tzettaj chijilico yin̈, yebpaxo sunil mach chijilico yin̈? \v 41 Yuxin haꞌ wal heyuten heba, aweco heyanma yul iskꞌab Comam, ta hac tuꞌ chisajbicano heyanma yu Comam, haxinwal cheyakꞌ tet mac matzet aya yin̈ tzalahilal. \p \v 42 ¡Cꞌanchꞌanex fariseo hex tiꞌ! cheyakꞌ isdiezmohal teꞌ alawena yeb teꞌ ruda yeb sunil teꞌ niẍte itah tet Comam Dios, yajaꞌ mach chewatxꞌe istoholal yin̈ heyet anmahil, yebpaxo xin machi iscꞌulchꞌanil iscꞌul Comam Dios yul heyanma. Haꞌ huntekꞌan tuꞌ caw yilal heyijeni, machi xin chebej heyakꞌni hediezmo tet Comam Dios. \p \v 43 ¡Cꞌanchꞌanex hex fariseo, hex tiꞌ! Hexn̈e cheyoche hemajalo huntekꞌan chꞌem caw ay yelapno yul capilla. Ay heyalaꞌ ta nanxa yoc chute istioẍli anma teyet yet chexecꞌ yulaj beh. \p \v 44 ¡Cꞌanchꞌanex hex fariseo, hex tiꞌ! Caw txꞌoj heyanma, lahanex hacaꞌ bay mujan camom matxa ixtan̈o jilni yecꞌlenal; chꞌecꞌ xan̈xon anma yiban̈, mach xin yohtajo tzet ayayto yalan̈ txꞌotxꞌ, ẍi Comam. \p \v 45 Yalni huneꞌ naj cuywawom yin̈ isley naj Moisés tet Comam: \p —Mamin, hayet chawalni huntekꞌan tiꞌ, han̈-hun-on̈an̈ chawakꞌpaxo taco cocꞌulan̈, ẍi naj. \p \v 46 Istakꞌwi Comam tet naj: \p —¡Cꞌanchꞌanexpaxo, hex cuywawom yin̈ isley naj Moisés! Yuto caw ay huntekꞌan chejbanile caw yaꞌta cheyakꞌ tet anma hacaꞌ hunu ijatz caw al, machi mac chikꞌoji yinican̈. Walexpaxo xin, maẍticꞌa nichꞌano yiximal hekꞌab chehitzico yin̈. \p \v 47 Cꞌanchꞌanex yuto checayen̈e hewatxꞌencan̈ bay mujan ebnaj ischejab Comam Dios potxꞌbil yu heyichmam yet payat. \v 48 Hac tuꞌ xin chu heyenilo yin̈ tzet chewatxꞌe tiꞌ tato chextzala yin̈ tzet iswatxꞌe heyichmam tuꞌ. Haꞌ ebnaj potxꞌni ebnaj ischejab Comam Dios, walexpaxo xin, chewatxꞌecan̈ bay mujan ebnaj. \p \v 49 Yuxin halbilcano yu Comam Dios yu ishelanil: “Chiwakꞌatojan ebnaj inchejaban yeb huntekꞌanxa ebnaj chihalnocꞌo Intzotiꞌan texol. Ay ebnaj chemakꞌ camoj, ay ebnaj chetzumbelo yul con̈ob,” ẍi Comam. \v 50 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Huntekꞌan anma tiꞌ chitohlano sunil isyaꞌtajil iswatxꞌecano yichmam yin̈ ebnaj ischejab Comam Dios makꞌbil camo yettax yichico yul yiban̈kꞌinal tiꞌ. \v 51 Caw tzetcꞌa ebnaj ischejab Comam makꞌbil camoj, chiꞌichicanti yin̈ iscamical naj Abel masanta yin̈ iscamical naj Zacarías, yet ismakꞌlax camo naj xolbal bay chin̈uslax xahanbal yeb yatut Comam Dios. Yaj haninan chiwalan teyet ta Comam Dios chiꞌaniti isyaꞌtajil yiban̈ anma tiꞌ yu iscamical ebnaj tuꞌ, ẍi Comam Jesús tet ebnaj. \p \v 52 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —¡Cꞌanchꞌanex hex checuy isley naj Moisés! Caw yahaw hex heyakꞌni isnabal anma yin̈ Istzotiꞌ Comam Dios, yajaꞌ mach cheyaco henabal yin̈, yebpaxo ta ay mac choche chaco isnabal yin̈, mach chechacto anma yul ispultahil, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 53 Yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ xin caw oc ishowal ebnaj fariseo yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés yin̈ Comam Jesús. Yichico ebnaj buchwal yin̈ Comam, caw txꞌiꞌal tzet iskꞌambelo ebnaj tet Comam, \v 54 yun̈e yaycꞌay Comam yin̈ hunu lekꞌtiꞌal, cat yoc ebnaj akꞌocꞌule yin̈ Comam yalni. \c 12 \s1 Sunil tzet ewan yehi chiabchaloj \p \v 1 Wal xin caw ismilalxa anma iscutxba isba yaben tzet chal Comam Jesús, toxan̈e chistenle isba anma. Yalni Comam Jesús tet ebnaj iscuywom: \p —Cheyil heba tet ebnaj fariseo, yuto chal isba ebnaj cꞌulal. Wal xin haꞌ iscuybanil ebnaj lahan hacaꞌ nichꞌan yan̈al ixim pan chꞌoc xol ixim harina, sunil ixim chisipcꞌa yu. \v 2 Yuto sunil tzet ebabil chꞌelo yen̈el, yebpaxo sunil tzet ewan yehi chꞌixtan̈wilo sata anma. \v 3 Yuxin yin̈ caw yel chiwalan teyet, sunil tzet cheyal xol kꞌejholo chiꞌabelaxo yu anma yet tzꞌayical, yebpaxo sunil tzotiꞌ chihallax yin̈ nancꞌulal yul hunu n̈a, chihallaxo yin̈ caw ip istin̈a. \s1 Han̈cꞌan̈ehojab tet Comam Dios chon̈xiwi \r (Mt 10:26-31) \p \v 4 Walex wamigo hextiꞌan, chiwalan teyet mach chexxiw tet ebnaj chu ispotxꞌni camo henimanil, yuto matxa hunuxa tzet wal quexyuten ebnaj. \v 5 Yaj chiwalan teyet, mac tet bay wal hexiwi, haꞌ ton tet Comam Dios, Comam chu quexyakꞌni camoj, chilahwi tuꞌ aypaxo yip quexyanito xol kꞌa kꞌaꞌ mach istan̈bal. Haꞌ ton tet Comam tuꞌ chexiwi. \p \v 6 Chisje hetxumnilo yin̈ noꞌ niẍte chꞌic, hocꞌon̈ noꞌ yin̈ cab centavo, yaj machi hunu noꞌ chito nahul yu Comam. \v 7 Hajxamex hex tiꞌ, caw niman hayelapno sata noꞌ. ¿Tom mach cheyohtajoj ta sunil xil hewiꞌ bisbil yin̈ hununtajil yu Comam? Yuxin chiwalan teyet, mach chexxiwi. \s1 Mac mach chitxꞌixwi yin̈ Comam Jesús sata anma \r (Mt 10:19-20, 32-33; 12:32) \p \v 8 Chiwalan teyet, macn̈eticꞌa mach chitxꞌixwi yalnilo isba sata anma ta wetan yehi, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, chiwalan ta wetan anma tuꞌ sata ebnaj yángel Comam ay bey satcan̈. \v 9 Yajaꞌ mac chitxꞌixwi yalni sata anma ta wetan yehi, chiwalpaxojan sata ebnaj yángel Comam Dios tato mach wetojan ye anma tuꞌ. \v 10 Macta chibuchwahi cat yalni hunu tzotiꞌ txꞌoj win̈an, Haninan Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ayto nimancꞌulal yin̈, yaj mac chihalni txꞌoj tzotiꞌ yin̈ Comam Espíritu Santo, matxa nimancꞌulal yin̈. \p \v 11 Hayet chexilaxto sata ebnaj yahawil yeco yin̈ iscapilla ebnaj Israel, maca sata ebnaj juez, maca satapaxo ebnaj alcal, mach chꞌoc yin̈ hecꞌul yin̈ tzet chu hecolni heba, yeb tzet chu hepajtzen istzotiꞌ ebnaj. \v 12 Yuto hayet chiꞌapni istiempohal heyilaxto sata ebnaj, haꞌ Comam Espíritu Santo chakꞌni hehelanil hetzoteli, ẍi Comam tet anma. \s1 Caw ay ismay ta chijaco janma yin̈ kꞌalomal \p \v 13 Xol anma tuꞌ, ay huneꞌ naj halni tet Comam Jesús hacaꞌ tiꞌ: \p —Mam cuywawom, hal tet wuẍtatiꞌan inkꞌanaꞌan yakꞌaꞌab naj inmajulan yin̈ tzet akꞌbilcano jetan̈ yu comaman̈, ẍi naj. \p \v 14 Yaj yal Comam tet naj: \p —Hach wet anmahil, hanintiꞌan mach alcalo wecojan texol, cat inpohnitojan tzet ye tuꞌ teyin̈, ẍi Comam. \p \v 15 Yalni Comam tet anma xin: \p —Nann̈e heyu, caw cheyil heba, mach chetzꞌunico heyanma yin̈ kꞌalomal, yuto iskꞌinal anma mach chipitzcꞌati yin̈ tzettaj ay yul iskꞌab, ẍi Comam. \p \v 16 Yalni Comam huneꞌ yechel tiꞌ tet anma: \p —Ay huneꞌ naj winaj caw kꞌalom, caw niman sat istzꞌunub yakꞌa. \v 17 Yuxinto yal naj kꞌalom tuꞌ ischuquil hacaꞌ tiꞌ: “¿Tzet wal wuten inbahan? Caw matxa chabe bay chincꞌubahan sat intzꞌunubtiꞌan,” ẍi naj. \v 18 Istit yin̈ isnabal naj, yalni naj hacaꞌ tiꞌ: “Wohtaxahan tzet chinwatxꞌeꞌan. Chiwuchcꞌayojan huntekꞌan incꞌun̈atiꞌan, cat inwatxꞌenojan huntekꞌanxa caw nimej chu, haxinwal cꞌuxan yocto sunil sat intzꞌunubtiꞌan yul yeb sunil tzet ayinan. \v 19 Chilahwi tuꞌ xin cat inxewan yuto ay tzet ayinan yin̈ sunilbal tiempo. Chinxewan yeb chinwaꞌan, cat wakꞌnihan tzet choche wanmahan, cat wakꞌni tzalaho incꞌulan,” ẍi naj tet yanma. \p \v 20 Tzujan tuꞌ xin, yalni Comam Dios tet naj: “¡Caw machi hawiꞌ! Yin̈ huneꞌ akꞌbal tiꞌ chaẍcamoj. ¿Mac tet xin chicanocano huntekꞌan cꞌubabil hawu tiꞌ hawalni?” ẍi Comam Dios tet naj. \p \v 21 Hacaꞌ ton huneꞌ naj winaj tiꞌ, hac tuꞌ ye anma yin̈n̈eticꞌa kꞌalomal chaco yanma, yuxin yul sat Comam Dios caw mebaꞌ huntekꞌan anma tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Anma chꞌanico Comam Dios yipo yanma Comam chitan̈eni \r (Mt 6:25-34) \p \v 22 Lahwi tuꞌ xin, yalni Comam Jesús tet ebnaj iscuywom: \p —Chiwalan teyet, mach cheyaco yin̈ hecꞌul yin̈ tzet chelo yebpaxo yin̈ bay chitit istohol xil hekꞌap cheyacoj. \v 23 Heyohtaj tato haꞌ Comam Dios chꞌakꞌni cocawil, ¿hatocꞌanab tzet chicolo mach chakꞌ Comam heyalni? Haꞌ Comam akꞌnipaxo huneꞌ conimanil tiꞌ ¿tom mach chakꞌapaxo Comam xil cokꞌap heyalni? \v 24 Chisje hetxumni yin̈ noꞌ hoh, machi yawal noꞌ chacoj, mach chihatxꞌwipaxo noꞌ, machipaxo iscꞌun̈a noꞌ, yajaꞌ Comam Dios chiꞌakꞌni tzet chislo noꞌ. Hajexxam hex tiꞌ, to caw ecꞌbal heyelapno sata noꞌ. \v 25 ¿Aymi hunujex tiꞌ yu caw cheyaco yin̈ hecꞌul chihitzto nichꞌanoxa hecawil yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ?\f + \fr 12:25 \ft Nota Mt 6:27\f* ¡Machoj! \v 26 Yuxin ta mach chexkꞌoji hewatxꞌen tzet ye tuꞌ niẍchꞌan, ¿tzet yin̈ xin cheyaco yin̈ hecꞌul? \p \v 27 Ilwecꞌanab teꞌ caj, mach chimunla teꞌ, mach chichemlipaxo teꞌ, yaj chiwalan teyet naj rey Salomón yet payat, waxan̈ca caw kꞌalom naj, yajaꞌ machi apni iskꞌaptzen isba naj hacaꞌ iscꞌulchꞌanil teꞌ caj tuꞌ. \v 28 Walca caw cꞌulchꞌan jilni isxumaquil teꞌ caj tuꞌ tinan̈, yaj wal yet hecal cabe chin̈uslaxto teꞌ yul horno. Ta chakꞌ Comam iscꞌulchꞌanil teꞌ caj, ¿hatocꞌanab xil hekꞌab mach chakꞌ Comam? hex tiꞌ machi caw chicawxi hecꞌul yin̈ Comam. \v 29 Wal xin mach cheyaco yin̈ hecꞌul bay chi-caw-istit tzet chelo. \v 30 Wal anma mach ohtan̈e Comam Dios, caw chaco huntekꞌan tzet ye tuꞌ tiꞌ yin̈ iscꞌul, yajaꞌ walex hex tiꞌ, ay huneꞌ Hemam yohtaxa tzet chꞌocnico heyu. \v 31 Yuxin aweco heyanma heyijen yin̈ tzet chal Comam Dios babel, haxa huntekꞌanxa chꞌocnico heyu, chiꞌakꞌlaxo teyet, ẍi Comam Jesús tet ebnaj iscuywom. \s1 Jakꞌaweto cokꞌalomal bey satcan̈ \r (Mt 6:19-21) \p \v 32 Yalnipaxo Comam Jesús tet ebnaj iscuywom: \p —Mach chexxiw hex xahan ay wutiꞌan. Caw haywan̈exchꞌan, yajaꞌ xaꞌel yin̈ iscꞌul Comam ay bey satcan̈ quexyanico yuninaloj. \v 33 Txon̈weto tzet ayex, cat heyakꞌni istohol tet anma matzet aya, hac tuꞌ chu hewatxꞌen huneꞌ istxꞌuyal hekꞌalomal mach chikꞌato bey satcan̈. Huntekꞌan kꞌalomal tuꞌ machi bakꞌinal chitan̈iloj yuto haꞌ bey tuꞌ machi elkꞌom, machipaxo noꞌ ih chiꞌetanotoj. \v 34 Wal xin haꞌ bay ay hekꞌalomal haꞌ tuꞌ ayco heyanma, ẍi Comam. \s1 Helan chijute coba \p \v 35 Yalnipaxo Comam: \p —Caw helanojab cheyute heba hacaꞌ hunu naj soldado caw watxꞌebilico xil iskꞌap, yeb aypaxico kꞌaꞌ yin̈ iscantil. \v 36 Lahanojab cheyute heba hacaꞌ ebnaj chejab chismaj yul ispatrón chibey yin̈ hunu mohyilal. Hayet chꞌapni naj bey yatut cat yahwi naj. Caw yin̈ an̈e xin chishaj ebnaj pulta tet naj patrón tuꞌ. \v 37 Caw sakꞌal yet ebnaj chejab elna iswayan̈ yet chꞌapni ispatrón tuꞌ. Chiwalan teyet, caw yin̈ an̈e chishelilo xil iskꞌap naj patrón, cat yawten naj ebnaj waꞌo sat meẍa; haꞌ caw naj chibatxnicꞌo tzet chislo ebnaj tuꞌ. \v 38 Yuxin waxan̈ca yin̈ chuman akꞌbal, maca yet lan̈anxa issajbiloj, cat yapni naj patrón tuꞌ, caw sakꞌal yet ebnaj chejab ta elna iswayan̈ ebnaj. \p \v 39 Nachaojabilo heyu huntekꞌan tzet chiwaltiꞌan teyet: Hacaꞌ hunu naj yahaw n̈a, kꞌinalo ta yohta naj tzet orahil chꞌapni naj elkꞌom yin̈ yatut, caw chimmajwa naj, machim chischacto naj naj yul yatut. \v 40 Haꞌ quexpax tuꞌ hex tiꞌ, helan cheyute heba. Haꞌ taxca yet mach nano heyu, cat wulan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ẍi Comam tet ebnaj iscuywom tuꞌ. \s1 Naj chejab yijem yeb naj chejab mach yijemoj \r (Mt 24:45-51) \p \v 41 Iskꞌamben naj Pedro tet Comam: \p —Mamin, ¿han̈em jetan̈ chawal huneꞌ yechel tiꞌ, mato tet sunil anma? ẍi naj. \p \v 42 Yalni Comam: \p —Huneꞌ tiꞌ chiwalan yin̈ huneꞌ naj ilom munil caw yijem yeb caw ay isnabal, akꞌbilico yu naj yahaw munil yul yatut yu yakꞌni tzet chislo ebnaj munlawom hacaꞌ yalni naj yahaw tuꞌ. \v 43 Caw sakꞌal yet naj ta lan̈an isyijen naj hacaꞌ tzet halbilcano tet yet chꞌapni naj yahaw munil. \v 44 Yin̈ caw isyelal chiwalan teyet: Naj yahaw munil tuꞌ chaco naj naj yijem tuꞌ yahawo yin̈ sunil tzet aya. \v 45 Yaj ta chal naj ischuquil: “Wal yaꞌ wahawan, ¿bakꞌin tam chul yaꞌ?” ta ẍi naj, cat yoc naj ismakꞌni ebnaj chejab yeb ebix chejab, yeb xin han̈cꞌan̈e yin̈ waꞌo chaco yanma naj, yeb xin yin̈ tzet chucꞌ naj, cat yoccano naj ucꞌu teꞌ. \v 46 Haxa yet istzꞌayical mach echmabilo yahaw naj yu caw tona nahul ay naj, cat yul lemna naj yahaw tuꞌ, hac tuꞌ xin caw chꞌakꞌlax ecꞌoyaꞌ yanma naj xol isyaꞌtajil cat yalaxto naj xol ebnaj mach yijemo chute isba. \p \v 47 Kꞌinalo ta ay hunu naj chejab yohta tzet choche yahaw, yajaꞌ mach chaco naj yin̈ iscꞌul iswatxꞌeni, yeb xin mach chisyijepaxo naj tzet chal naj yahaw tuꞌ, haꞌ huneꞌ naj chejab tuꞌ niman isyaꞌtajil chischah naj. \v 48 Walpaxo naj chejab, mach yohtajo ta txꞌoj tzet chiswatxꞌe, haꞌ naj tuꞌ hanicꞌn̈echꞌan tzꞌum chꞌakꞌlax yijaꞌ. Haꞌ mac niman tzet akꞌbilcano tet, nimanpaxo chikꞌanlax tet, yebpaxo mac niman tzet akꞌbilico yul iskꞌab, ecꞌbalxa niman chu iskꞌanlaxayo tet, ẍi Comam. \s1 Chiscajlecan̈ isba anma yu Comam Jesús \r (Mt 10:34-36) \p \v 49 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Hanintiꞌan hulnajinan wakꞌacojan huneꞌ hacaꞌ kꞌaꞌ yul yiban̈kꞌinal tiꞌ. Ay walaꞌan ta chiah xaj huneꞌ kꞌaꞌ tuꞌ tinan̈. \v 50 Ay huneꞌ niman isyaꞌtajil chihul wiban̈an, haꞌ ton huneꞌ tuꞌ ayco yin̈ wanmahan, caw xin chꞌecꞌyaꞌ wanmahan masanto chijaꞌ isba huneꞌ tuꞌ. \v 51 ¿Ham heyalni ta yu wanicojan akꞌancꞌulal xol anma yuxin quinhulan? Machoj, to yu ispohlen isba. \v 52 Wal tinan̈ istzabloxaco huneꞌ tiꞌ xol anma. Kꞌinalo ta ay howan̈o yul hunu n̈a, oxwan̈ chꞌoc howal yin̈ cawan̈, haxa cawan̈ tuꞌ chꞌoc howal yin̈ oxwan̈. \v 53 Naj mame, chꞌoc naj howal yin̈ iscꞌahol, naj cꞌahole chꞌoc howal yin̈ ismam, ix miꞌe chꞌoc ix howal yin̈ yunin, ix unine chꞌoc ix howal yin̈ ismiꞌ. Wal ixnam alibe chꞌoc ixnam howal yin̈ yalib, cat yocpaxo ix alibe howal yin̈ ixnam alibe tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Yal Comam ta mach chinachalo yu anma yin̈ huneꞌ tiempohal bay aya \r (Mt 16:1-4; Mr 8:11-13) \p \v 54 Yalni Comam Jesús tet anma: \p —Hayet cheyilni moyan bay chito tzꞌayic, caw an̈e chenaloj cat heyalni: “Chakꞌaꞌ n̈ab tinan̈,” quexchi. Caw xin chij isba tzet cheyala. \v 55 Hayet cheyaben istit jakꞌekꞌ yin̈ sur, cheyalpaxoj: “Caw chixobxonoj,” quexchi. Hac tuꞌ xin chu yijni isba. \v 56 Hex cheyal heba cꞌulal tiꞌ, caw helanex hetxumni yin̈ tzet chute isba txꞌo txꞌotxꞌ tiꞌ, yeb tzet ye tuꞌ cheyil satcan̈ yet chishelni isba tiempo, yaj mach chinacha heyu tzet yelapno ye huneꞌ tiempo bay ayexico tiꞌ, ẍi Comam. \s1 Ocan̈we yin̈ akꞌancꞌulal yeb anma ayco ishowal teyin̈ \r (Mt 5:25-26) \p \v 57 Yalnipaxo Comam: \p —¿Tzet yin̈ yuxin caw mach chewatxꞌelo hunu tzet ye tuꞌ texol hechuquil yin̈ caw istoholal? \v 58 Kꞌinalo ta ay hunu mac chachawten sata naj alcal, haꞌojab yet lan̈an isto naj yul beh, cat hakꞌanni nimancꞌulal tawin̈ tet naj yin̈ akꞌancꞌulal. Ta mach xin, yet chaẍapni sata naj alcal, chaẍalaxico yul iskꞌab naj mayor, cat cachyanicto naj yul teꞌ preso. \v 59 Chiwalan tawet mach chaẍelti yul preso tuꞌ tato mach tzꞌajano chawakꞌ hamulta, ẍi Comam. \c 13 \s1 Yilal hebejnicano hetxꞌojal \p \v 1 Haꞌ yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ ay huntekꞌan ebnaj apni halno tet Comam Jesús yin̈ tzet yu ispotxꞌlax huntekꞌan ebnaj ah Galilea yu ischejbanil naj Pilato. Ismalto ischiqꞌuil ebnaj xol ischiqꞌuil no nokꞌ lan̈an yakꞌlax xahanbalil tet Comam Dios. \v 2 Yalni Comam Jesús tet ebnaj: \p —¿Ham heyalni ta ecꞌbal ismul ebnaj cam tuꞌ sata huntekꞌanxa ebnaj ay bey Galilea tuꞌ? ¡Machoj! \v 3 Wal xin, chiwalan teyet, ta mach chebejcano hetxꞌojal, chexcam hacaꞌ ebnaj tuꞌ. \v 4 Hacaꞌpaxo ebnaj waxajlahon̈wan̈ cam bey Siloé yet yaycꞌay huneꞌ torre yiban̈ ebnaj, ¿tom caw ecꞌbal ismul ebnaj tuꞌ sata huntekꞌanxa anma bey con̈ob Jerusalén, heyalni? \v 5 ¡Machoj! Haquexpax tuꞌ hex tiꞌ, ta mach chexmeltzoco yul iskꞌab Comam Dios, chexcampaxoj, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ huneꞌ teꞌ higuera mach chisatni \p \v 6 Yalni Comam Jesús hunxa yechel tiꞌ tet anma: \p —Ay huneꞌ naj, ay huneꞌ teꞌ higuera sat istxꞌotxꞌ. Isto naj yilno ta ay sat teꞌ, yajaꞌ haxa yet yapni naj yilno teꞌ, machi huno sat teꞌ ilcha yu naj. Isto naj yalno tet naj chitan̈en istxꞌotxꞌ tuꞌ. \v 7 Yalni naj tet naj: “Oxebxa habil chilan wulicꞌojan wilnojan ta ay sat huneꞌ teꞌ higuera tiꞌ, yajaꞌ caw machi huno sat teꞌ chakꞌa. Wal tinan̈ xin, tzocꞌcan̈ teꞌ, naban̈e majbililo txꞌotxꞌ yu teꞌ,” ẍi naj. \v 8 Istakꞌwican̈ naj chitan̈en istxꞌotxꞌ naj tuꞌ: “Mamin, acano teꞌ huneꞌxa habil tiꞌ. Chintꞌocoꞌan txꞌotxꞌ yich teꞌ, cat wanicojan yabonohal teꞌ. \v 9 Ta chiyakꞌa sat teꞌ, cꞌul chal tuꞌ, ta mach xin, cat hatzocꞌnican̈ teꞌ,” ẍi naj. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús huneꞌ ix yin̈ istzꞌayic xewilal \p \v 10 Yin̈ huneꞌ tzꞌayical xewilal yet iscuywa Comam yul iscapilla ebnaj Israel, \v 11 ayicto huneꞌ ix ix waxajlan̈ebxa habil yoc huneꞌ yabil yin̈ yu huneꞌ ischejab naj matzwalil, caw cꞌon̈anxa ye ix yu, maẍticꞌa xin chu istoholban̈en isba ix. \v 12 Hayet yilnito Comam Jesús ix, yawtenti Comam ix iscꞌatan̈, yalni Comam tet ix: \p —Hach tiꞌ miyay, macachcolchalo yul iskꞌab huneꞌ yabil tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 13 Lahwi tuꞌ xin yanayo Comam iskꞌab yiban̈ ix. Hac tuꞌ yu istoholban̈en isba ix. Yichico ix yalni cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios. \p \v 14 Yajaꞌ caw tit ishowal naj yahawil yin̈ capilla, yuto cawxican̈ huneꞌ ix tuꞌ yu Comam yin̈ istzꞌayical xewilal. Yalni naj tet anma: \p —Caw wajeb tzꞌayic chon̈munla yul semana, yuxin yulbal wajeb tzꞌayic tuꞌ hulan̈we heyakꞌaꞌ an̈te heba, yaj maẍtaj yin̈ istzꞌayical xewilal, ẍi naj. \p \v 15 Istakꞌwican̈ Comam: \p —Hex cheyal heba cꞌulal tiꞌ, ta ay hunu hewacax maca to hunu hecheh xecan yin̈ istzꞌayical xewilal, ¿tom mach chepuhilo noꞌ, cat heto heyakꞌno ucꞌu haꞌ noꞌ? \v 16 Wal huneꞌ ix ix tiꞌ, yichmam ix ye icham Abraham, waxajlan̈ebxa habil istzabloti ix yu huneꞌ yabil akꞌbilico yu ischejab naj matzwalil tiꞌ. ¿Tom xin yu istzꞌayical xewilal yuxin mach chu iscolcha ix yin̈ huneꞌ isyaꞌtajil ayco yin̈ tiꞌ, heyalni? ẍi Comam. \p \v 17 Hayet yalni Comam hacaꞌ tuꞌ, sunil ebnaj ayco ishowal yin̈ Comam txꞌixwican̈ ebnaj yet yaben huneꞌ tuꞌ. Wal sunil anma xin, caw chitzala iscꞌul yilni sunil nimeta cꞌaybalcꞌule iswatxꞌe Comam. \s1 Yechel yin̈ yin̈atil teꞌ mostaza \r (Mt 13:31-32; Mr 4:30-32) \p \v 18 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —¿Tzet chu ischꞌib isbisil anma chꞌoc yul iskꞌab Comam Dios, heyalni? ¿Baytet yeb cꞌul inlahbanan? \v 19 Anma chaco isba yul iskꞌab Comam Dios, lahan yeb hunu nichꞌan yin̈atil teꞌ mostaza chistzꞌun hunu naj sat istxꞌotxꞌ. Chichꞌibcan̈ teꞌ, cat yoc teꞌ nime teꞌal, hac tuꞌ xin chu yapni noꞌ chꞌic iswatxꞌenoco yatut xol iskꞌab teꞌ, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ yan̈al ixim pan \r (Mt 13:33) \p \v 20 Yalnipaxo Comam: \p —Chiwalan huneꞌxa yechel tiꞌ teyet yin̈ tzet chu ischꞌib isbisil anma chaco isba yul iskꞌab Comam Dios. \v 21 Lahan hacaꞌ nichꞌano yan̈al ixim pan chaco hunu ix ix xol oxeb mal ixim harina. Caw xin chisipcꞌacan̈ sunil ixim yu, ẍi Comam. \s1 Yechel teꞌ pulta txann̈e sat \r (Mt 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Hayet isto Comam Jesús yul beh chiꞌapni bey Jerusalén, ay huntekꞌan con̈ob yeb huntekꞌan aldea bay ecꞌ Comam cuywal. \v 23 Ay xin huneꞌ naj kꞌamben tet Comam: \p —Mamin, ¿tom haywan̈chꞌann̈e mac chicolchahi? ẍi naj. Istakꞌwi Comam: \p \v 24 —Akꞌwe heyanma heyocto yul huneꞌ pulta nichꞌan chꞌan sat. Wal xin chiwalan teyet, caw txꞌiꞌal mac choche chiꞌoctoj, yaj mach chu yu. \v 25 Wal xin hanintiꞌan lahaninan hacaꞌ hunu yahaw n̈a. Yet akꞌbalil xin chinpebaltijan ispultahil teꞌ. Lahwi tuꞌ, hex chexcancano istin̈a chꞌelicto heyaw sat pulta, cheyalni: “Mamin, hajon̈icꞌtojan̈,” quexchi. Yaj chintakꞌwihan teyet: “Mach quexwohtajojan,” quinchiyan. \p \v 26 Yet ayex istin̈a tuꞌ, cheyalnictoj: “Caw huneꞌn̈e con̈waꞌi, con̈hacuynipaxojan̈ yulajla beh,” quexchi. \v 27 Cat xin intakꞌwipaxojan teyet: “Mawalan teyet ta mach quexwohtajojan. ¡Elan̈we incꞌatan̈an hex istxꞌojaln̈e chewatxꞌe!” quinchiyan teyet yin̈ huneꞌ tzꞌayical tuꞌ. \p \v 28 Hac tuꞌ xin chu heyoc okꞌoj, cat isn̈etxꞌla heyeh yu isyaꞌtajil yet cheyilni icham Abraham yeb naj Isaac yeb naj Jacobo yeb sunil ebnaj ischejab Comam Dios ayco iscꞌatan̈ Comam. Walex hex tiꞌ, mach chexchahlaxictoj. \v 29 Wal xin chitit anma yulajla con̈ob yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, cat iscutxico iscꞌatan̈ Comam Dios, cat iswaꞌ sat meẍa iscꞌatan̈ Comam Dios Yahawil. \v 30 Ay mac machi yelapno yul sat anma tinan̈, yaj caw ay yelapno ye yul sat Comam Dios, haꞌ caw cꞌul chꞌelcanico yet bakꞌin. Aypaxo anma, caw ay yelapno ye tinan̈ yul sat anma, yaj mach cꞌulu chꞌeloco yet bakꞌin, ẍi Comam. \s1 Caw tzꞌay iscꞌul Comam Jesús yin̈ anma ay bey Jerusalén \r (Mt 23:37-39) \p \v 31 Haꞌticꞌa yin̈ huneꞌ tzꞌayic tuꞌ, apni huntekꞌan ebnaj fariseo iscꞌatan̈ Comam Jesús, yalni ebnaj: \p —Mamin, elan̈ yul cocon̈obtiꞌan̈ yuto choche naj Herodes cachispotxꞌoꞌ, ẍi ebnaj. \v 32 Istakꞌwi Comam: \p —As halwe tet huneꞌ naj lekꞌtiꞌ tuꞌ hacaꞌ noꞌ wech ta huneꞌ tzꞌayic tiꞌ yebpaxo hecal chiwakꞌ cawxojan anma yaꞌay, yebpaxo xin chiwilojan ischejab naj matzwalil yin̈ anma, haꞌ to yet cabe chilahwi inmuniltiꞌan. \v 33 Yuto yilal inlahnihan huneꞌ inbeltiꞌan tinan̈ yeb hecal, yet cabe xin chinapnihan bey Jerusalén, yuto sunil ischejab Comam Dios yilal iscam bey Jerusalén tuꞌ, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 34 Yalnipaxo Comam: \p —Hex ah Jerusalén hex tiꞌ, chepotxꞌ camo ebnaj ischejab Comam Dios, chekꞌojni camo ebnaj chejbilti texol yu Comam. Caw txꞌiꞌal el quexwawtecojan yul inkꞌaban, hacaꞌ chu yawtenico noꞌ miꞌe chiyo niẍte yunin yalan̈ xicꞌ, yajaꞌ machi heje. \v 35 Wal tinan̈ chiwalcanojan teyet, huneꞌ bay ayex tiꞌ chibejlaxcanoj. Chiwalnipaxcanojan teyet tato matxa chinheyilan masanto chꞌapni yorahil bay cheyalaꞌ: “Jalawe tzotiꞌ cꞌul yin̈ Mac chul coxol yin̈ isbi Comam Dios,” quexchi, ẍi Comam. \c 14 \s1 Huneꞌ naj chimal isnimanil cawxican̈ yu Comam Jesús \p \v 1 Haꞌ yin̈ huneꞌ tzꞌayical xewilal, to Comam Jesús waꞌo bey yatut huneꞌ naj iswiꞌehal yin̈ ebnaj fariseo. Aypaxicꞌo xin huntekꞌanxa ebnaj yet fariseohal naj tuꞌ, yaben tzet chu yaycꞌay Comam yin̈ huno tzotiꞌ. \v 2 Yapni huneꞌ naj sata Comam, chimal yoj yeb isnimanil. \v 3 Iskꞌamben Comam tet ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, yeb tet ebnaj fariseo: \p —¿Chimisje jan̈ten hunu anma yaꞌay yin̈ istzꞌayical xewilal, mato mach chuhi? ẍi Comam. \p \v 4 Yajaꞌ maẍticꞌa takꞌwi ebnaj. Yoc tzabno Comam yin̈ iskꞌab naj yaꞌay tuꞌ, iscawxican̈ naj xin. Lahwi tuꞌ ischejlaxtopaxo naj yu Comam. \v 5 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Kꞌinalo ta chitohcꞌay hunu heyuninal maca hunu hewacax yul hunu cꞌuh, ¿tom mach cheyihti yin̈ an̈e, walca istzꞌayical xewilal? ẍi Comam. \p \v 6 Yaj xin maẍticꞌa yu istakꞌwi ebnaj yin̈ tzet yal Comam. \s1 Yal Comam Jesús huneꞌ cuybanil yin̈ anma chiawtelax yin̈ mohyilal \p \v 7 Hayet yilni Comam Jesús anma awtebil tuꞌ issaynilo anma huntekꞌan tzꞌon̈obal ayco yin̈ meẍa caw ay yelapno yehi, yalni Comam huneꞌ cuybanil tiꞌ tet anma: \p \v 8 —Hayet chexawtelax yin̈ hunu mohyilal, mach chexay tzꞌon̈no yul chꞌem caw ay yelapno yehi. Yuto ta chꞌapni hunu naj ecꞌbal yelapno ye tesataj, \v 9 cat yapni naj awten̈e hex tuꞌ, cat yalni naj teyet: “Acano huneꞌ tzꞌon̈obal tet naj tiꞌ,” ta ẍi naj, cat heto yin̈ txꞌixwilal bey huneꞌ comon chꞌem. \v 10 Wal xin hayet chexawtelaxi, saywe huntekꞌan comon tzꞌon̈obal bay chextzꞌon̈i, haxinwal yet chꞌapni naj quexawten tuꞌ, cat yalni naj teyet: “Hex wamigo ecꞌanweti yul tzꞌon̈obal bay caw ay yelapno ye tilah,” ẍi naj. Haxinwal chꞌoc hewinajil sata ebnaj ayco tecꞌatan̈ sat meẍa tuꞌ. \v 11 Yuto haꞌ mac chiyican̈ isba, chiꞌilaxayoj, wal mac chiyiyo isba, chiꞌilaxcan̈, ẍi Comam. \p \v 12 Yalnipaxo Comam tet naj awten tuꞌ: \p —Hayet chawawten anma waꞌo tacꞌatan̈, mach han̈cꞌan̈eho hawamigo chawawte yeb hawuẍtaj yeb hawicꞌal yeb anma kꞌalom ay hacawilal, yuto haꞌ ebnaj tuꞌ, chakꞌ ebnaj selel tawet yet chaẍyawtenpaxo ebnaj waꞌo iscꞌatan̈. \v 13 Wal xin ta ay hunu hakꞌin̈ chawecꞌtze, cat hawawten anma waꞌoj, awte anma mebaꞌ, anma mach tzꞌajano ye isnimanil, anma mach chu yeqꞌui, yebpaxo anma mach chu yilni. \v 14 Ta hac tuꞌ chawute, sakꞌal hawet chal tuꞌ, yuto chachah ispaj selel yin̈ huneꞌ tzꞌayical bay chiitzitzbican̈ anma ayxaco yul iskꞌab Comam. \s1 Yechel huneꞌ niman kꞌin̈ \r (Mt 22:1-10) \p \v 15 Hayet yabelax huneꞌ tuꞌ yu anma ayco sat meẍa tuꞌ, yalni huneꞌ naj tet Comam: \p —¡Sakꞌal yet anma chiwaꞌ iscꞌatan̈ Comam Dios yet huneꞌ tzꞌayical tuꞌ! ẍi naj. \p \v 16 Yuxin yal Comam Jesús hacaꞌ tiꞌ: \p —Yet hunel ay huneꞌ naj winaj ecꞌtzen huneꞌ niman kꞌin̈. Caw xin txꞌiꞌal anma yawte naj waꞌo iscꞌatan̈. \v 17 Hayet lan̈anxa yapni yorahil yoc wah tuꞌ, ischejnito naj iscꞌamteꞌ yalno tet ebnaj awtebil tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: “Ton̈wej yuto cꞌulxa ye tzet chelo,” ẍi naj. \v 18 Hayet yaben ebnaj tzet yal naj cꞌamteꞌ tuꞌ, yalni naj babel: “Lan̈anto inlokꞌnihan huneꞌ intxꞌotxꞌan, haꞌ txꞌotxꞌ chintohan wilaꞌan tinan̈, yuxinto akꞌ nimancꞌulal win̈an, mach chu wapnojan,” ẍi naj. \v 19 Haꞌ hunxa naj xin halni hacaꞌ tiꞌ: “Lan̈anto inlokꞌnihan lahon̈cꞌon̈ inwacaxan yet munil, yuxin haꞌ noꞌ chinto wilwehan ismunla tinan̈. Caw akꞌ nimancꞌulal win̈an, mach chu intohan,” ẍi naj. \v 20 Yalnipaxo hunxa naj: “Caw tolto quinmohyihan, caw mach chu intohan,” ẍi naj. \p \v 21 Hayet ismeltzo naj cꞌamteꞌ tuꞌ, yalni naj sunil tzet yal ebnaj awtebil tuꞌ tet naj yahaw tuꞌ. Caw xin tit ishowal naj, yalni naj tet iscꞌamteꞌ hunelxa: “Wal tinan̈, asiꞌ yulaj nime beh, yeb yulaj niẍte beh, cat hawiniti sunil anma mebaꞌ, anma caw yan̈yon̈e, anma mach chu yilni yeb xin anma txꞌoj ye yoj,” ẍi naj. \v 22 Hunepixto xin ismeltzo naj cꞌamteꞌ tuꞌ, yalni naj: “Mamin, manyijehan inbeycꞌojan wawteꞌan anma maxawal wetan, yaj caw aytopaxo hamanil lah,” ẍi naj. \p \v 23 Yalnipaxo naj yahaw tuꞌ: “Asiꞌpaxo yulaj niẍte beh yebpaxo yulaj nimeta beh, cat hachejniti anma bey watuttiꞌan, haxinwal nohnaxa yul watuttiꞌan, cat istzabloco huneꞌ kꞌin̈ tiꞌ. \v 24 Yuxinto chiwalan teyet: Sunil ebnaj awtebil babel tuꞌ, machi hunu ebnaj chiwaꞌo sat inmeẍatiꞌan,” ẍi naj yahaw tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Anma chiꞌoc tzujno yinta Comam hinanojab ischahni isyaꞌtajil \r (Mt 10:37-38) \p \v 25 Caw hantan̈e anma oc tzujno yinta Comam Jesús. Hayet hunel tuꞌ, ismeltzo isba Comam, yalni tet anma: \p \v 26 —Ta ay mac choche chiꞌoc inchejabojan yaj ta ecꞌbal chaco yanma yin̈ ismam yeb ismiꞌ insatajan, maca yin̈ yixal, yuninal, yuẍtaj, yanab maca chisyaꞌiln̈e isba insatajan, ta hac tuꞌ mach chu yoc inchejabojan. \v 27 Haꞌ mac hinan yaben isyaꞌtajil walca chꞌakꞌlax camo yin̈ culus, haꞌ chu yoc inchejabojan. \p \v 28 Kꞌinaloj ta ay hunujex cheyoche heyakꞌacan̈ hunu heyatut caw nimajal chu, ¿tom mach babelo chexoc tzꞌon̈noj, cat hetxumni hanta checꞌay yin̈, yu heyilni ta chexkꞌoji, mato machoj? \v 29 Yajaꞌ ta ton̈e niman cheyayo xeꞌ matxa chexkꞌoji helahni teꞌ, chꞌoc anma tzebo teyin̈ yet chilni huneꞌ tuꞌ, \v 30 cat yalni: “Huneꞌ naj tiꞌ, ton̈e yicheco naj huneꞌ yatut tiꞌ, yaj machi makꞌoji naj islahni,” ẍim anma tuꞌ. \p \v 31 Macato ta ay hunu naj rey lan̈an isto akꞌo howal yin̈ hunxa naj rey, yajaꞌ lahon̈ebn̈e mil issoldado naj. ¿Mataxca mach babelo chꞌoc tzꞌon̈no naj, cat yilni naj ta chu iskꞌoji naj yin̈ hunxa naj rey ay huncꞌal mil issoldado? \v 32 Yajaꞌ ta chistxum naj ta mach chikꞌoji naj chabe, yet nahatto ayto hunxa naj rey tuꞌ, cat yanito naj ischejab iskꞌanno tzet chu yoc yin̈ akꞌancꞌulal yeb naj. \p \v 33 Yuxin, haquexpax tuꞌ hex tiꞌ, ta cheyoche oco tzujnu wintajan, caw yilal quinheyanicojan babel sata sunil tzet ayex, ẍi Comam. \s1 Yet chicꞌayto iscꞌachiꞌal atzꞌam \r (Mt 5:13; Mr 9:50) \p \v 34 Hac tuꞌ xin, caw cꞌul atzꞌam atzꞌam yocnico ju, yajaꞌ ta chicꞌayto iscꞌachiꞌal atzꞌam, ¿tzet chu yoc iscꞌachiꞌal hunelxa? \v 35 Matxa tzet chꞌocnico atzꞌam tuꞌ, nitam cosomnito xol txꞌo txꞌotxꞌ, maca xol kꞌalem yu yoc abonohal. Wal xin toxan̈e chitirlaxtoj. Txumwelo tzet chalilo huneꞌ chiwaltiꞌan, ẍi Comam tet anma tuꞌ. \c 15 \s1 Yechel yin̈ noꞌ meꞌ cꞌaynatoj \r (Mt 18:10-14) \p \v 1 Haꞌ ebnaj chiinilo chꞌen tohlabal chito bey Roma, yeb ebnaj mach cꞌulo tzet chiswatxꞌe, haꞌ ebnaj hitzico yaben tzet chal Comam Jesús. \v 2 Yu huneꞌ tuꞌ xin oc ebnaj fariseo yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés buchwal yin̈ Comam, yalni ebnaj: \p —Wal naj Jesús tiꞌ, caw chischah naj ebnaj mulum, cat iswaꞌpaxo naj yeb ebnaj, ẍi ebnaj yin̈ Comam. \p \v 3 Yuxin yal Comam huneꞌ yechel tiꞌ tet ebnaj: \p \v 4 —Kꞌinaloj ta ay hunu naj ay cien ismeꞌ, yajaꞌ ta chicꞌayico hunu noꞌ, ¿mataxca mach chacano naj noꞌ noventa y nueve bay chilowi, cat isto naj issayno noꞌ cꞌaynato tuꞌ masanto chiꞌilcha noꞌ yu naj? \v 5 Hayet chiꞌilcha noꞌ yu naj, caw chitzalacan̈ iscꞌul naj, cat yanahto naj noꞌ yiban̈ iswixicꞌ, cat istit naj. \v 6 Haxa yet chꞌapni naj yatut, cat iscutxbanico naj yamigo yeb anma ayayo iscawilal naj, cat yalni naj: “Tzalahan̈we wintajan yuto maꞌilcha huneꞌ inmeꞌan cꞌaynatoj,” ẍi naj. \p \v 7 Yuxin chiwalpaxojan teyet, hayet chꞌoc huneꞌ anma mulum yul iskꞌab Comam Dios, ay tzalahilal yul satcan̈ satapaxo yin̈ noventa y nueve anma chisna ta machi ismul, ẍi Comam. \s1 Yechel chꞌen melyu cꞌaynatoj \p \v 8 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Kꞌinaloj ta ay hunu ix ix ay lahon̈eb ismelyu, yajaꞌ ta chiscꞌayto ix hunu chꞌen, ¿mataxca mach chistzujba ix kꞌaꞌ yin̈ iscantil, cat istzꞌisni ix yul yatut, cat issayni ix yin̈ nan̈cꞌulal masanto chiꞌilcha chꞌen yu ix? \v 9 Lahwi yilcha chꞌen yu ix xin, cat iscutxbanayo ix iswalix yeb anma ayayo iscawilal, cat yalni ix: “Tzalahan̈we wintajan, yuto maꞌilcha inmelyuhan cꞌaynatoj,” ẍi ix. \v 10 Yuxin chiwalan teyet, hac tuꞌ yul satcan̈, caw ay tzalahilal xol ebnaj yángel Comam Dios yu huneꞌ naj mulum chisna isba cat yoc yul iskab Comam Dios, ẍi Comam. \s1 Yechel huneꞌ naj cꞌahole cꞌaynatoj \p \v 11 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Ay huneꞌ naj mame cawan̈ iscꞌahol. \v 12 Yajaꞌ naj tzujan winaj tuꞌ yal naj tet ismam: “Mam, akꞌcano inmajulan tinan̈,” ẍi naj. Yuxin ispohto naj mame tuꞌ tzet ay yin̈ ebnaj iscawan̈il. \v 13 Hayebixto tzꞌayic xin iscutxbanayo naj istohol ismajul akꞌlax tet, isto naj bey huneꞌ con̈ob nahat, yoc naj iscꞌaytzenolo ismelyu yin̈ istxꞌojal. \v 14 Hayet xaistan̈tzelo naj sunil ismelyu tuꞌ, yichico huneꞌ niman wahilal bey huneꞌ con̈ob tuꞌ. Niẍtejal xin yoc naj yijlen wahil yu man̈tzetal. \v 15 Yuxin to naj iskꞌanaꞌ yet munil tet huneꞌ naj ay yul con̈ob tuꞌ. Ischejlaxto naj tan̈e txitam sat istxꞌotxꞌ naj yahaw noꞌ. \v 16 Yu n̈ohchahilal xin yoche naj islob sat teꞌ txꞌalib chiꞌakꞌlax islob noꞌ txitam, yuto machi mac chꞌakꞌni tzet chislo naj. \p \v 17 Lahwi tuꞌ xin, istit yin̈ isnabal naj, yalni naj ischuquil: “Sunil iscꞌamteꞌ inmaman caw ay tzet chislo, wal inpaxojan xin, lan̈an incaman yu wahil bey tiꞌ. \v 18 Wal tinan̈ meltzohoj intohan bey yatut inmamtuꞌan, cat walnihan tet yaꞌ: ‘Mam, caw mawaco inmulan yul sat Comam Dios yebpaxo yul hasat. \v 19 Matxa chu wocan hacꞌaholoj, to hacꞌamteꞌxa chiwucojan,’ quinchin̈eticꞌahan,” ẍi naj ischuquil. \v 20 Lahwi tuꞌ xin, ispaxto naj bey yatut ismam. \p Ayto yapni naj xin, yillaxto naj yu ismam; caw tzꞌaycan̈ iscꞌul ismam naj yilni. Isto lemna naj mame tuꞌ ischahno naj. Yoc lakꞌno naj yin̈ iscꞌahol tuꞌ, istzꞌohnipaxo naj iskꞌotx naj yu tzalahilal. \p \v 21 Yalni naj tet ismam: “Mam, caw mawaco inmulan yul sat Comam Dios, yebpaxo tawet. Matxa chu wocan hacꞌaholoj,” ẍi naj. \v 22 Yalni naj mame tuꞌ tet ebnaj ischejab: “As iwelti yin̈ an̈e hunu xilkꞌape caw cꞌul, cat yoc yin̈ incꞌaholtiꞌan, cat heyanico isjolkꞌab naj yeb isxan̈ab naj, \v 23 cat hetopaxo heyinoti hunu noꞌ wacax caw bakꞌich, cat hepotxꞌni camo noꞌ, yuto chijecꞌtze hunu kꞌin̈, cat cowaꞌwej. \v 24 Yuto haꞌ huneꞌ incꞌaholtiꞌan hacaꞌtan̈e camnaxa, yajaꞌ hacaꞌtan̈e mahulcan̈ iscꞌul naj. Hacaꞌ ta cꞌaynaxato naj, yaj tinan̈ maꞌilcha naj,” ẍi naj mame tuꞌ. Lahwi tuꞌ xin yecꞌtzelax huneꞌ kꞌin̈ tuꞌ. \p \v 25 Yet ayco ebnaj yin̈ huneꞌ kꞌin̈ tuꞌ, yul naj babel cꞌahole yin̈ ismunil. Yajaꞌ ayto yapni naj bey yatut yaben naj huneꞌ kꞌin̈ tuꞌ. \v 26 Yawten naj huneꞌ ischejab ismam, iskꞌamben naj: “¿Tzet yin̈ yuxin ayco huneꞌ kꞌin̈ tuꞌ?” ẍi naj. \p \v 27 Yalni naj chejab tuꞌ tet naj: “To hawuẍta mahuli, yuxin mayal hamam ta chipotxꞌlax camo hunu noꞌ wacax caw bakꞌich yuto cawn̈e mayu yul naj,” ẍi naj. \p \v 28 Yajaꞌ caw tit ishowal naj, yuxin mach isjecto naj yul yatut ismam. Haxa yet yaben naj mame tuꞌ, yelti naj, yay sat naj tet iscꞌahol tuꞌ ta chꞌocto naj yul n̈a. \v 29 Yalni naj tet ismam tuꞌ: “Mam, caw hawohtaj hantaxa tiempo wichicojan inmunlahan tawintaj. Machi hunelo chinman̈cꞌohan tzet chawala, yaj nitam hunu noꞌ nichꞌan chiw chawakꞌ wetan cat wecꞌtzenan hunu kꞌin̈ yeb ej wamigohan,” ẍi naj. \v 30 “¿Tom yu mahul huneꞌ hacꞌahol tiꞌ yuxin maxapotxꞌ camo noꞌ wacax caw bakꞌich? Naj ton̈e etanto hamelyu yin̈ ebix ix txꞌoj ye iswiꞌ,” ẍi naj tet ismam tuꞌ. \p \v 31 Istakꞌwi naj mame tuꞌ: “Cꞌahol, hach tiꞌ, ayachticꞌaco incꞌatan̈an sunilbal tiempo, yeb sunil tzet ayinan hawetpaxo yehi. \v 32 Yajaꞌ tinan̈ caw yilal yoc huneꞌ kꞌin̈ tiꞌ cat jakꞌni tzala cocꞌul, yuto huneꞌ hawuẍta tiꞌ hacaꞌtan̈e camnaxa, yaj mahulcan̈ iscꞌul hunelxa. Hacaꞌ ta cꞌaynaxato naj, yaj tinan̈ xin maꞌilcha naj,” ẍi naj mame tuꞌ, ẍi Comam. \c 16 \s1 Yechel yin̈ huneꞌ naj yahaw munil \p \v 1 Yalnipaxo Comam Jesús huneꞌxa yechel tiꞌ tet ebnaj iscuywom: \p —Ay huneꞌ naj kꞌalom, ay xin huneꞌ naj ayco yahawo ismunil naj. Yajaꞌ yabelo naj patrón tuꞌ ta lan̈an iscꞌaynilo naj ilom munil tuꞌ tzet ay naj. \v 2 Yuxinto yawte naj patrón naj ilom munil tuꞌ, yalni naj tet naj: “Mahul hallaxo wetan tato ach tiꞌ lan̈an hacꞌaynilo tzet ayinan. Wal tinan̈ xin, caw yilal tzꞌajan chawakꞌcano sunil tzet ayco yul hakꞌab wuhan, yuto chaẍwilojan yin̈ inmuniltiꞌan,” ẍi naj. \p \v 3 Yalni naj ilom munil tuꞌ yin̈ isnabal: “¿Tzet chiwute inbahan, yuto chiyikꞌalo inpatronan inmuniltiꞌan? Yaj matxa kꞌaynajo innimaniltiꞌan yin̈ munil caw yaꞌtaj. Chintxꞌixwipaxojan wecꞌan kꞌano tzet ye tuꞌ matanil tet anma. \v 4 Wal tinan̈ wohtaxahan tzet chiwute inbahan, waxan̈ca machi inmunilan ay mac chinchahnihan bey yatut,” ẍi naj. \p \v 5 Lahwi tuꞌ xin, yichico naj yawten ebnaj ay iscꞌas tet ispatrón tuꞌ yin̈ hununtajil. Iskꞌamben naj tet naj babel: “¿Hanta hacꞌas tet inpatronan?” ẍi naj. \v 6 Yalni naj xin: “Huneꞌ cien barril teꞌ aceite incꞌasan,” ẍi naj. Yalni naj ilom munil tuꞌ: “Tinan̈ xin, ay yumal hacꞌas lah. Ayan̈ tzꞌon̈noj, cincuenta xan̈e chawuteco hacꞌas yin̈ huneꞌ hum tiꞌ yin̈ an̈e,” ẍi naj. \p \v 7 Lahwi tuꞌ xin, iskꞌamben naj tet hunxa naj: “¿Hanta hacꞌas tet inpatronan?” ẍi naj. Istakꞌwi naj: “Huneꞌ cien mal ixim trigo,” ẍi naj. Yalni naj ilom munil tuꞌ: “Ay yumal hacꞌas lah, ochenta xan̈e chawuteco hacꞌas yin̈ teꞌ,” ẍi naj. \p \v 8 Cꞌayilo iscꞌul naj patrón tuꞌ yin̈ naj ilom munil tuꞌ, waxan̈ca txꞌoj isnabal naj, yaj caw helan naj iscolni isba. Yuxin chiwalan teyet, caw biscꞌulal, yuto haꞌ anma mach ohtan̈e Comam Dios, caw helan iswatxꞌen istxꞌojal. Wal ebnaj yet Comam yehi, caw mach helano ebnaj iswatxꞌen tzet choche Comam Dios. \p \v 9 Chiwalan teyet, haꞌ chꞌen melyu chu iswatxꞌen chꞌen istxꞌojal; walex hex tiꞌ xin, yin̈n̈eojab iscꞌulal cheyaco hemelyu, haxinwal ay mac chaco isba yul iskꞌab Comam Dios. Ta hac tuꞌ, hayet matxa tzet chꞌocnico chꞌen melyu heyu, Comam Dios chexchahni bey huneꞌ heyatut satcan̈ yin̈ huneln̈e. \p \v 10 Haꞌ mac cꞌul chute isba yin̈ nichꞌan chꞌakꞌlax yul iskꞌab, caw cꞌulpaxo chute isba yin̈ niman chꞌakꞌlax tet. Hac tuꞌ xin, haꞌ mac machiswalil chute isba yin̈ nichꞌan chꞌakꞌlax tet, caw machiswalil chutepaxo isba yin̈ niman chꞌakꞌlax yul iskꞌab. \v 11 Yuxin ta mach cꞌulo cheyute heba yin̈ hekꞌalomal yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, ¿haꞌ tom xin huneꞌ iskꞌalomal satcan̈ chiꞌakꞌlax teyet? ¡Machoj! \v 12 Hac tuꞌ xin ta mach cꞌulo cheyute heba yin̈ tzet ye tuꞌ mach heyeto yehi, ¿hato cꞌanab huneꞌ heyetticꞌa yehi chiakꞌlax teyet? ¡Machoj! \p \v 13 Machi hunu naj munlawom chu ismunla yinta cawan̈ patrón, yuto ta choche naj naj babel, chisyah naj naj iscab. Yebpaxo ta yijem chute isba naj tet naj babel, chisman̈cꞌo naj tzet chal naj iscab. Hac tuꞌ xin mach chu coyijen tzet chal Comam Dios ta ayco janma yin̈ kꞌalomal, ẍi Comam Jesús tet ebnaj iscuywom tuꞌ. \p \v 14 Haxa yet yaben ebnaj fariseo tzet yal Comam Jesús, yoc ebnaj buchwal yin̈ Comam, yuto caw ayco yanma ebnaj yin̈ ismelyu. \v 15 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Hex tiꞌ, satan̈e anma caw cꞌul cheyute heba, yaj Comam Dios yohta tzet ayayto yul heyanma. Haꞌ tzet ye tuꞌ caw niman yelapno ye yul sat anma, machi yelapno yul sat Comam Dios, ẍi Comam Jesús. \s1 Tzotiꞌ cꞌul hul selelo isley naj Moisés \r (Mt 5:17-20) \p \v 16 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Yalan̈to maẍto chul naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, cuylax isley naj Moisés yeb tzet tzꞌibn̈ebilcano yu ebnaj ischejab Comam Dios yet payat. Yin̈xa istiempohal naj Juan tuꞌ xin, ichico ispujbalaxicꞌo tzotiꞌ cꞌul yin̈ tzet chu yoc anma yul iskꞌab Comam Dios, haꞌ anma tuꞌ chakꞌ yip yanma yoc yul iskꞌab Comam. \p \v 17 Huneꞌ satcan̈ tiꞌ yeb txꞌo txꞌotxꞌ chitan̈iloj, wal isley Comam Dios, machi hunu cuybanil chꞌecꞌto yet yijni isba sunil, ẍi Comam. \s1 Cuybanile yin̈ mac chispohle isba yeb yixal \r (Mt 19:1-12; Mr 10:1-12) \p \v 18 Yalnipaxo Comam Jesús: \p —Ta ay hunu naj winaj chispole isba yeb yixal, cat ismohyi yeb hunuxa ix, chaco naj ismul yul sat Comam Dios. Yebpaxo naj chiꞌikꞌni ix pohlebil isba yeb yichamil tuꞌ, chapaxico ismul naj yul sat Comam Dios,\x * \xo 16:18 \xt Mt 5:32; 1Co 7:10-11\x* ẍi Comam. \s1 Naj kꞌalom yeb naj mebaꞌ Lázaro \r (Lc 1:53; 6:20-26; 12:13-21) \p \v 19 Yalnipaxo Comam Jesús huneꞌxa cuybanile hacaꞌ tiꞌ: \p —Yet hunel ay huneꞌ naj winaj caw kꞌalom, han̈cꞌan̈e kꞌap xilkꞌape caw cꞌul, caw ay istohol chaco naj yin̈. Checꞌtzen naj nimeta kꞌin̈ yul yatut hunun tzꞌayic. \v 20-21 Aypaxo huneꞌ naj caw mebaꞌ, Lázaro isbi; chiay tzꞌon̈no istiꞌ ispultahil yatut naj kꞌalom tuꞌ, caw choche naj yakꞌaꞌ noho iscꞌul yu iskꞌal istiꞌ naj kꞌalom chiꞌaycꞌayti sat meẍa. Caw xin yaꞌay naj yu txꞌac, chꞌapni xin metx txꞌiꞌ islekꞌaꞌ istxꞌac naj tuꞌ. \v 22 Yaj hul huneꞌ tzꞌayic bay cam naj Lázaro tuꞌ, yilaxto yanma naj yu ebnaj yángel Comam Dios bey huneꞌ ehobal chꞌij paraíso iscꞌatan̈ icham Abraham. Iscampaxo naj kꞌalom tuꞌ, ismujlax naj. \v 23 Haxa yet ayxa naj kꞌalom yul cambal, lan̈an xin yecꞌyaꞌ yanma naj bey tuꞌ, istꞌan̈xito naj yilnito naj naj Lázaro iscꞌatan̈ icham Abraham. \p \v 24 Yah yaw naj kꞌalom tuꞌ, yalni naj hacaꞌ tiꞌ: “Mam Abraham, tzꞌayojab hacꞌul win̈an. Chejti naj Lázaro incꞌatan̈an inkꞌanaꞌan, islabaꞌab naj iswiꞌ yiximal iskꞌab xol ha haꞌ, cat yul yakꞌno chewbo naj wakꞌan, yuto caw chꞌecꞌyaꞌ wanmahan xol huneꞌ kꞌa kꞌaꞌ tiꞌ,” ẍi naj kꞌalom tuꞌ. \p \v 25 Istakꞌwi icham Abraham tuꞌ: “Hach wet anmahil tijab yul hacꞌul yet ayach yul sat yiban̈kꞌinal, caw cꞌulchꞌann̈e ecꞌ hawilaꞌ, wal naj Lázaro tiꞌ, caw isyaꞌtajiln̈e bey naj yilaꞌ. Yajaꞌ tinan̈, lan̈an yakꞌni tzalaho iscꞌul naj, walach xin, lan̈an hawaben isyaꞌtajil. \v 26 Yebpaxoj, ay huneꞌ niman xab coxol, walca ta ay mac choche chꞌecꞌto bay ayex tuꞌ, mach chuhi, yebpaxo ta ay mac bay ayex tuꞌ choche chꞌecꞌti bey tiꞌ, mach chupaxoj,” ẍi icham Abraham tuꞌ tet naj. \p \v 27 Yalnipaxo naj kꞌalom tuꞌ: “Ta hac tuꞌ xin, Mam Abraham, caw chinkꞌanan tawet ta chachejto naj Lázaro tuꞌ bey yatut inmaman, \v 28 cat yalni naj yabeꞌ howan̈ wuẍtajan ay bey tuꞌ, haxinwal mach chul ebnaj yetaꞌ yanma bay ay intiꞌan,” ẍi naj. \p \v 29 Yalnipaxo icham Abraham tuꞌ: “Wal ebnaj hawuẍta tuꞌ, ayco tzet tzꞌibn̈ebil yu naj Moisés yeb tzet tzꞌibn̈ebil yu ebnaj ischejab Comam Dios tet ebnaj. ¡Isyijeojab ebnaj tzet chala!” ẍi icham. \p \v 30 Istakꞌwican̈ naj kꞌalom tuꞌ: “Hoꞌ, yeli Mam Abraham, yajaꞌ ta ay hunu naj camnaxa chiitzitzibican̈, cat isto yalno tet ebnaj wuẍtatuꞌan chimisbejaꞌcano ebnaj istxꞌojal,” ẍi naj. \p \v 31 Yalnipaxo icham Abraham: “Tato mach choche ebnaj yabe tzet yalcano naj Moisés yeb tzet halbilcano yu ebnaj ischejab Comam Dios, waxan̈ca ay hunu naj camnaxa chiitzitzbican̈ xol camom, cat isto yalno tet ebnaj, maẍticꞌam chahpaxico ebnaj yin̈ iscꞌul,” ẍi icham Abraham tet naj, ẍi Comam Jesús. \c 17 \s1 Caw ay ismay ta chijakꞌ aycꞌayo hunu mac yin̈ istxꞌojal \r (Mt 18:6-7, 21-22; Mr 9:42) \p \v 1 Yalni Comam Jesús tet ebnaj iscuywom: \p —Ayn̈eticꞌa istxꞌojal bay chꞌaycꞌay anma yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, ¡yajaꞌ cꞌanchꞌan mac chꞌakꞌni aycꞌayo hunu maca! \v 2 Haꞌ huneꞌ mac tuꞌ, cꞌulojab iscꞌallaxico hunu niman chꞌen yin̈ isnukꞌ, cat istirlaxto xol haꞌ mar sata ta chakꞌ aycꞌayo yin̈ istxꞌojal hunu mac uninto win̈an, ẍi Comam. \p \v 3 Yalnipaxo Comam: \p —¡Nann̈eojab heyu hex tiꞌ! Ta ay hunu heyuẍta maca hunu heyanab chaco ismul teyet, cachwan̈we yin̈. Yaj ta chishel isbeybal, akꞌwe nimancꞌulal yin̈, \v 4 waxan̈ca hujel chaco ismul teyet yin̈ huneꞌ tzꞌayic, yaj ta hujel chꞌapni iskꞌanaꞌ nimancꞌulal teyet, yilal heyakꞌni nimancꞌulal yin̈, ẍi Comam. \s1 Ay tzet chisje cowatxꞌeni tato chijaco janma yin̈ Comam Dios \p \v 5 Iskꞌanni ebnaj ischejab Comam Jesús tet hacaꞌ tiꞌ: \p —Akꞌ yip janmahan̈ yin̈ Comam Dios, ẍi ebnaj. \p \v 6 Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Ta caw cheyaco heyanma yin̈ Comam Dios, waxan̈ca chiichico hacaꞌ hunu teꞌ nichꞌan hin̈at mostaza, wal tuꞌ chu heyalni tet hunu teꞌ kꞌebtaj morera\f + \fr 17:6 \ft Teꞌ morera ay bey Judea caw nime kꞌebta teꞌ\f* hacaꞌ tiꞌ: “Hocꞌati haba bey tiꞌ, cat hato hatzꞌunnayto haba xol haꞌ mar,” ta quexchi, chisyije teꞌ tzet cheyala, ẍi Comam. \s1 Haꞌ tzet chiswatxꞌe hunu naj munlawom \p \v 7 Yalni Comam: \p —Ta ay hunu hemunlawom ispeto tꞌoco txꞌotxꞌ, maca ilo wacax, mataxca cheyal tet naj: “Ocan̈, ayan̈ tzꞌonoj cat hawaꞌi,” ¿Tom quexchi xin? \v 8 ¡Machoj! To haꞌ cheyal tet naj: “Watxꞌe tzet chinlohan, chilahwi tuꞌ, cat hawoc habatxꞌnicꞌo tzet chiwochehan, chilahwo inwaꞌcanojan xin, cat hawaꞌo hach tiꞌ,” quexchi. \v 9 ¿Tom xin cheyakꞌ yuchꞌandiosal tet naj yu chisyijen naj tzet cheyala? ¡Machoj! \v 10 Hacaꞌ huneꞌ naj munlawom tuꞌ, haquex tuꞌ hex tiꞌ. Lahwi hewatxꞌen sunil baytet chejbil hewatxꞌe yu Comam Dios, cat heyalni hacaꞌ tiꞌ: “Wal xin caw ismunlawom Comam Dios jecanojan̈ yuxin caw yilal coyijenan̈ tzet chal Comam Dios,” quexchiojabi, ẍi Comam. \s1 Yakꞌ cawxo Comam Jesús lahon̈wan̈ ebnaj ayco lepra yin̈ \p \v 11 Yet lan̈an isto Comam Jesús yul isbelal Jerusalén, yecꞌto Comam xolbal ismajul Samaria yeb ismajul Galilea. \v 12 Hayet yapni Comam bey huneꞌ aldea, yelilo lahon̈wan̈ ebnaj winaj ischahno Comam. Ayco yabil lepra yin̈ ebnaj, yuxin nahat cancano lin̈no ebnaj. \v 13 Istzabnico ebnaj yahwi tet Comam: \p —Mam Jesús, Mam cuywawom, caw tzꞌayojab hacꞌul jin̈an̈, ẍi ebnaj. \p \v 14 Hayet yilni Comam Jesús ebnaj, yalni Comam tet ebnaj: \p —As yewe heba sata ebnaj sacerdote Israel, ẍi Comam tet ebnaj. Hayet lan̈an isbelwi ebnaj tuꞌ, yelcano huneꞌ yabil tuꞌ yin̈ ebnaj. \v 15 Huneꞌ naj xol ebnaj tuꞌ, hayet yilni naj ta caw cꞌulxa ye isnimanil, ismeltzoti naj yin̈ caw tzalahilal yalni cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios yin̈ caw ip. \v 16 Hayet yapni naj iscꞌatan̈ Comam Jesús, yay jahno naj sata Comam yu yakꞌni naj yuchꞌandiosal tet Comam. Huneꞌ naj tuꞌ, ah Samaria naj. \p \v 17 Lahwi tuꞌ, yalni Comam Jesús: \p —Yaj lahon̈wan̈ ebnaj mael huneꞌ yabil tiꞌ yin̈, ¿baytuꞌwal ayco balon̈wan̈xa ebnaj? \v 18 ¿Tom han̈cꞌan̈e huneꞌ naj nan con̈obal tiꞌ mahul akꞌno yuchꞌandios tet Comam Dios? ẍi Comam. \v 19 Yalni Comam tet naj: \p —Ahan̈lin̈noj, cat hapaxtoj. Yu maxawaco hawanma yin̈ Comam Dios, yuxin macachan̈chahi, ẍi Comam tet naj. \s1 Yet chiꞌoc Comam Dios Jahawiloj yin̈ sunilbal tiempo \r (Mt 24:23-28, 36-41) \p \v 20 Ay huntekꞌan ebnaj fariseo kꞌamben tet Comam Jesús bakꞌin chihul istiempohal yet chꞌoc Comam Dios Jahawiloj. Istakꞌwi Comam: \p —Hayet chꞌoc Comam Dios heyahawiloj, mach chu jilni yu cosat. \v 21 Yuxin machi mac chu yalni: “Haꞌ bey tiꞌ aya,” maca to “Haꞌ bey tuꞌ aya,” mach ẍioj. Yuto haxa yul yanma anma chꞌoc Comam Dios Yahawoj, ẍi Comam. \p \v 22 Lahwi tuꞌ xin, yalni Comam tet ebnaj iscuywom: \p —Chiꞌayilo huneꞌ tiempohal bay cheyala: Ayxicꞌa chul Comam Akꞌbilti coxol yu Comam Dios hunelxa, waxan̈ca huneꞌn̈e tzꞌayic quexchi, yaj maẍticꞌa chinheyilaꞌan. \v 23 Yuxin, waxan̈ca ay anma chihalni teyet: “Ay Comam bey tiꞌ lah,” maca to aypaxo anma chihalni: “Haꞌ tuꞌ ay Comam bey tuꞌ lah,” waxan̈ca ẍi, caw mach chexoc tzujnu yinta ebnaj. \v 24 Yuxin chiwalcanojan teyet, hacaꞌ chu yah jepla cꞌuh yin̈ sunil satcan̈, hac tuꞌ chu wulan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. \v 25 Yajaꞌ yin̈ babel caw chiakꞌlax ecꞌoyaꞌ wanmahan yu anma cat quinyintan̈encaniltojan yin̈ huneꞌ tiempohal tiꞌ. \p \v 26 Hacaꞌ yu anma yin̈ istiempohal naj Noé, hac tuꞌ chiyupaxo anma yet chinhulan yin̈ iscayelal, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. \v 27 Yin̈ istiempohal naj Noé tuꞌ, ay ebnaj waꞌo chu, aypaxo ebnaj ucꞌu teꞌ, ay mac lan̈an ismohyi. Haꞌ huntekꞌan tuꞌ lan̈an iswatxꞌen anma yet yocto naj Noé yul teꞌ niman barco. Lahwi yocto naj Noé tuꞌ, istit huneꞌ niman yaxn̈ab, iscamilo sunil anma yu haꞌ. \p \v 28 Hac tuꞌ yupaxo anma yin̈ istiempohal naj Lot. Caw matzet chal iscꞌul anma, sakꞌal iswaꞌi yeb chiꞌuqꞌuipaxoj. Chilokꞌwi cat istxon̈wi. Chistzꞌunni istzꞌunub, chahnipaxocan̈ yatut. \v 29 Yajaꞌ yet yelti naj Lot yul con̈ob Sodoma tuꞌ, hacaꞌ xan̈e yay n̈ab, hac xan̈e tuꞌ yayilo kꞌaꞌ yeb asufre satcan̈. Iscamilo anma sunil yu huneꞌ kꞌaꞌ tuꞌ. \v 30 Hacaꞌ yu anma yet huneꞌ tiempohal tuꞌ, hac tuꞌ chu anma yin̈ huneꞌ tzꞌayical bay chinhulan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Inmaman. \p \v 31 Yet huneꞌ tzꞌayical tuꞌ, haꞌ mac ayahto yiban̈ yacꞌalil yatut mach chu yayti yinolti iskꞌuybe yul yatut, yeb mac ayto xol ismunil, matxa chu ispaxti yatut. \v 32 Tijab yul hecꞌul yin̈ yixal naj Lot. \v 33 Haꞌ mac chꞌokꞌ yanma yin̈ tzet aya, mach chischah iskꞌinal yin̈ huneln̈e. Haxa mac hinan iscꞌul isbejnicano tzet ye tuꞌ win̈an, chischah iskꞌinal mach istan̈bal. \p \v 34 Chiwalan teyet, ta ay cawan̈ anma chiway sat istxꞌat yet huneꞌ akꞌbal tuꞌ, huneꞌ chiꞌilaxtoj, huneꞌ chicancanoj. \v 35 Cawan̈ ebix ix huneꞌn̈e lan̈an iscawni, huneꞌ ix chiꞌilaxtoj, huneꞌxa ix chicani. \v 36 Cawan̈ ebnaj huneꞌn̈e chimunlahi, huneꞌ naj chiꞌilaxcan̈, huneꞌxa naj chicani, ẍi Comam. \p \v 37 Iskꞌamben ebnaj iscuywom Comam: \p —Mamin ¿baytuꞌwal chub huneꞌ tuꞌ? ẍi ebnaj. Istakꞌwi Comam tet ebnaj: \p —Caw haban huneꞌ tuꞌ, haꞌ bayticꞌa pacꞌanayo hunu camom, haꞌ tuꞌ chiscutxba isba noꞌ usmij, ẍi Comam Jesús. \c 18 \s1 Yechel yin̈ huneꞌ ix hunix sata huneꞌ naj alcal \p \v 1 Yalnipaxo Comam Jesús huneꞌ yechel tiꞌ tet ebnaj iscuywom yu istxumni ebnaj ta caw yilal istxahli yin̈ sunil yanma tet Comam Dios yin̈ sunilbal tiempo. \v 2 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Yet hunel ay huneꞌ naj alcal yul huneꞌ con̈ob. Caw mach chixiw naj tet Comam Dios, yebpaxo machi yelapno ye anma yul sat naj. \v 3 Yulticꞌa huneꞌ con̈ob tuꞌ ay huneꞌ ix hunix. Hunun tzꞌayic isbeycꞌo ix iskꞌanno tet naj alcal tuꞌ, chalni ix hacaꞌ tiꞌ: “Ay huneꞌ mac ay ismul wetan, yuxin chinkꞌanan tawet ta chawatxꞌeayo yin̈ caw istoholal,” ẍi ix tet naj. \p \v 4 Txꞌiꞌal el beycꞌo ix, yaj mach chisje naj iswatxꞌe huneꞌ howal tuꞌ. Lahwi tuꞌ xin yalni naj yul yet ischuquil: “Mach chinxiwan tet Dios, machipaxo hunu anma ay yelapno yul insatan, \v 5 yaj wal tinan̈ xin caw yilal inwatxꞌenan tzet chal huneꞌ ix tiꞌ yun̈e isbejni ix yuli, ta machoj chitibayo wuhan yulicꞌo ix incꞌatan̈an,” ẍi naj, ẍi Comam. \v 6 Yalnipaxo Comam: \p —Abewe tzet yute yalni naj alcal mach chixiw tet Comam Dios. \v 7 Hajxam Comam Dios, ¿tom mach iscol Comam macta sicꞌbililo yu ta ayn̈eticꞌaco iskꞌanni tzꞌayic akꞌbal tet Comam? ¿Mataxca kꞌahan yechman anma tuꞌ tzet chiskꞌan tet Comam? ¡Machoj! \v 8 Chiwalan teyet machi nahatli iscollax huntekꞌan anma tuꞌ yu Comam. Yaj yet chinhulan hunelxa, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ¿ay tom anma chicawxo iscꞌul yin̈ Comam Dios? Matxam caw maca, ẍi Comam Jesús. \s1 Yechel yin̈ huneꞌ naj fariseo yeb naj ikꞌomilo tohlabal \p \v 9 Yalnipaxo Comam Jesús huneꞌxa yechel tiꞌ tet anma chal isba cꞌulal, yeb chiyahnipaxo yet anmahil. \v 10 Yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Ay cawan̈ ebnaj beycꞌo txahlo yul yatut Comam Dios, huneꞌ naj fariseo, huneꞌxa naj ikꞌomilo tohlabal chito bey Roma. \v 11 Haꞌ naj fariseo, lin̈an naj chitxahli naj hacaꞌ tiꞌ: “Mamin, chiwakꞌan yuchꞌandiosal tawet yuto hanintiꞌan manlahanojan yeb anma elkꞌom, yeb anma txꞌoj isbeybal, yeb ebnaj ixlom; yebpaxo manlahanojan yeb huneꞌ naj ikꞌomilo tohlabal tiꞌ. \v 12 Walinan, cayel mach chinwaꞌan yul semana yu intxahlihan tawet, cat wakꞌnihan isdiezmohal\f + \fr 18:12 \fk Diezmo \ft chal yelapno tato yin̈ hunun quetzal chijikꞌa, lahon̈eb centavo yet Comam Dios yehi. Hacaꞌ ta chijikꞌ Q100.00 (quetzales), Q10.00 chijakꞌ tet Comam Dios. Lc 11:42; Heb 7:2.\f* yin̈ tzet chiwikꞌan,” ẍi naj tet Comam. \p \v 13 Wal naj ikꞌomilo tohlabal tuꞌ, nahat lin̈anti naj, xulanayo naj chitxahli yu yinayo isba tet Comam. Chistin̈nico naj istxam iscꞌul yu biscꞌulal yu ismul, chalni naj tet Comam: “Mamin, akꞌ nimancꞌulal win̈an, caw muluminan,” ẍi naj, ẍi Comam. \v 14 Yalnipaxo Comam: \p —Chiwalan teyet, huneꞌ naj ikꞌomilo toholabal tuꞌ, meltzo naj yatut yin̈ caw tzalahilal yuto akꞌlaxcano nimancꞌulal yin̈ ismul naj yu Comam. Wal naj fariseo tuꞌ, mach chischah naj iscꞌulal sata Comam, yuto haꞌ mac chiyican̈ isba, chiꞌilaxayoj, haxa mac chiyiyo isba sata Comam chiꞌilaxcan̈, ẍi Comam. \s1 Iskꞌan Comam Jesús iscꞌulal Comam Dios yiban̈ niẍte unin \r (Mt 19:13-15; Mr 10:13-16) \p \v 15 Yet hunel ay mac initi niẍte yuninal tet Comam Jesús yu yanayo iskꞌab Comam yiban̈ iswiꞌ. Yajaꞌ yet yilni ebnaj iscuywom Comam huneꞌ tuꞌ, iscachni ebnaj anma. \v 16 Yawten xin Comam ebnaj, yalni Comam tet ebnaj: \p —Mach checach istit niẍte unin incꞌatan̈an, yuto haꞌ mac chute isnabal hacaꞌ niẍte unin tiꞌ haꞌ chu yoc yul iskꞌab Comam Dios. \v 17 Yuxin chiwalan yin̈ isyelal teyet, haꞌ mac mach chichahni Comam Dios Yahawoj hacaꞌ yeco yanma nichꞌan unin yin̈ ismam ismiꞌ, mach chu yoc yul iskꞌab Comam Dios, ẍi Comam. \s1 Huneꞌ naj kꞌalom tzotel yeb Comam Jesús \r (Mt 19:16-30; Mr 10:17-31) \p \v 18 Ay huneꞌ naj iswiꞌehal con̈ob kꞌamben tet Comam Jesús: \p —Mam cuywawom, caw cꞌulach. ¿Tzet wal wuten inbahan cat inchahnihan huneꞌ kꞌinale mach istan̈bal? ẍi naj. \v 19 Istakꞌwi Comam tet naj: \p —¿Tzet yin̈ xin chinhawalan cꞌulal? Machi huno mac cꞌul, cachann̈e Comam Dios. \v 20 Hach tiꞌ hawohta huntekꞌan cuybanile chalni hacaꞌ tiꞌ: “Mach chaẍixli, mach chaẍpotxꞌwahi, mach chaẍelkꞌawi, mach chahobcan̈ lekꞌtiꞌal yin̈ hunuxa anma, ayojab yelapno ye hamam hamiꞌ yul hasat,” ẍi Comam tet naj. \v 21 Istakꞌwi naj tet Comam: \p —Sunilal huntekꞌan chawal tiꞌ chinyijehan yichitax inchꞌibtijan, ẍi naj. \p \v 22 Hayet yaben Comam huneꞌ tuꞌ, yalni Comam tet naj: \p —Ayto huneꞌxa caw yilal hawatxꞌeni. Txon̈to sunil tzet ayach, cat hawitxkꞌanto istohol yin̈ anma mebaꞌ, haxinwal caw ay hakꞌalomal satcan̈. Lahwi tuꞌ, cat hawoc tzujno wintajan, ẍi Comam. \v 23 Hayet yaben naj huneꞌ tuꞌ, caw occano biscꞌulal yin̈ yanma naj yuto caw kꞌalom naj sicꞌlebil. \v 24 Hayet yilni Comam ta caw oc biscꞌulal yin̈ iscꞌul naj, yalni Comam: \p —Tzet isyaꞌtajil yoc anma kꞌalom yul iskꞌab Comam Dios. \v 25 Kꞌinaloj hunu noꞌ camello, ¿tom subuta yecꞌto noꞌ yul isholanil hunu chꞌen acuẍa? Hac tuꞌ ye anma kꞌalom, caw yaꞌta yoc yul iskꞌab Comam Dios, ẍi Comam. \v 26 Haꞌ anma aben tzet yal Comam tuꞌ, iskꞌamben hacaꞌ tiꞌ: \p —Ta hac tuꞌ, ¿mac taxca hunu chu iscolchahi? ẍi anma. \v 27 Istakꞌwi Comam: \p —Haꞌ tzet caw yaꞌta yul sat anma, mach yaꞌtajo yul sat Comam Dios, ẍi Comam. \p \v 28 Yalni naj Pedro tet Comam: \p —Mamin, wal on̈tiꞌan̈ sunil tzet ayon̈an̈ bejbilcano juan̈ yu joc tzujnojan̈ tawintaj, ẍi naj. \p \v 29 Yalni Comam Jesús: \p —Haꞌ mac chaco yanma yin̈ yet Comam Dios babel, tzujanxa tuꞌ cat yanico yanma yin̈ yatut, yixal, ismam, ismiꞌ, yuẍtaj, yanab, yuninal, \v 30 haꞌ ton huntekꞌan anma tuꞌ, caw niman ispaj chischah tet Comam Dios yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, cat ischahnipaxo iskꞌinal mach istan̈bal yin̈ islahobal tzꞌayic, ẍi Comam. \s1 Yal Comam Jesús iscamical yin̈ yoxel \r (Mt 20:17-19; Mr 10:32-34) \p \v 31 Yawtelo Comam Jesús ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom ischuquil, yalni Comam tet ebnaj: \p —Wal tinan̈ jahweto bey Jerusalén. Haꞌ bey tuꞌ chijaꞌcano isba sunil tzet tzꞌibn̈ebilcano yu ebnaj ischejab Comam Dios yet payat win̈an, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. \v 32 Chinalaxicojan yul iskꞌab ebnaj mach Israeloj. Chitzebo ebnaj win̈an, cat isbahwaho ebnaj win̈an, cat istzubloco ebnaj win̈an. \p \v 33 Chinmakꞌlaxojan yu ebnaj, chilahwo tuꞌ cat quinyakꞌnicamojan ebnaj, yajaꞌ yin̈ yox tzꞌayic cat witzitzbican̈an xol camom hunelxa, ẍi Comam tet ebnaj iscuywom. \p \v 34 Yaj maẍticꞌa tzet nachalo yu ebnaj, yebpaxo maẍticꞌa yohtan̈elo ebnaj baytet yin̈ tzotel Comam, yuto ewanto ye yul sat ebnaj. \s1 Yakꞌ hajlo Comam Jesús sat huneꞌ naj mach chu yilni \r (Mt 20:29-34; Mr 10:46-52) \p \v 35 Yet lan̈anxa yapni Comam Jesús bey con̈ob Jericó, ay huneꞌ naj mach chu yilni, tzꞌon̈anayo istiꞌ beh kꞌanno melyu. \v 36 Hayet yaben naj ta caw hantan̈e anma chꞌecꞌto sata naj, iskꞌamben naj tzet chu anma tuꞌ. \v 37 Yallax tet naj tato haꞌ Comam Jesús ah Nazaret lan̈an yecꞌtoj. \v 38 Hayet yaben naj huneꞌ tuꞌ, yah yaw naj yin̈ caw ip, yalni naj: \p —Mam Jesús, hach titnajach yin̈ jichmam David, tzꞌayojab hacꞌul win̈an, ẍi naj. \p \v 39 Yajaꞌ anma babelicꞌo sata Comam cachwa yin̈ naj yun̈e isbejni naj yel yaw. Yaj caw ecꞌbalto islahico naj yel yaw, yalni naj: \p —Mamin hach titnajach yin̈ jichmam David, caw tzꞌayojab hacꞌul win̈an, ẍi naj. \p \v 40 Hayet yaben Comam Jesús yel yaw naj yoc lin̈no Comam, yalni Comam ta chiꞌilaxti naj iscꞌatan̈. Hayet yapni naj, iskꞌamben Comam tet naj: \p \v 41 —¿Tzet chawoche chinwatxꞌehan? ẍi Comam. Istakꞌwi naj: \p —¡Mamin! chiwochehan chawakꞌ hajlo insatan, ẍi naj tet Comam. \v 42 Yalni Comam tet naj: \p —Hajlojab hasat yuto maxawaco hawanma win̈an, ẍi Comam. \p \v 43 Yaln̈ena Comam huneꞌ tuꞌ, ishajlo sat naj. Yoc tzujno naj yinta Comam, yakꞌni naj yuchꞌandiosal tet Comam Dios. Sunil anma ilni huneꞌ tuꞌ yalpaxo cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios. \c 19 \s1 Comam Jesús yeb naj Zaqueo \p \v 1 Hayet yapni Comam Jesús bey Jericó, yecꞌ Comam yul con̈ob tuꞌ. \v 2 Haꞌ bey tuꞌ, ay huneꞌ naj winaj caw kꞌalom, Zaqueo isbi. Yahaw yeco naj yin̈ ebnaj ikꞌomilo tohlabal chito bey con̈ob Roma. \v 3 Naj Zaqueo tuꞌ, yoche naj yila Comam Jesús, yaj mach chiyu yilni naj yuto hantan̈e anma tzujanico yinta Comam, yebpaxo yu caw nichꞌan chꞌan istel naj. \v 4 Yuxin babicꞌo naj sata anma, yahto naj yin̈ iskꞌab huneꞌ teꞌ sicómoro aycan̈ istiꞌ beh, yu yilni naj Comam yet chꞌecꞌto bey tuꞌ. \v 5 Hayet yecꞌto Comam yich teꞌ, istꞌan̈xahto Comam yin̈ naj, yalni Comam tet naj: \p —Zaqueo, ayan̈ti yin̈ an̈e, yuto haꞌ bey hawatut chincanojan huneꞌ akꞌbal tiꞌ, ẍi Comam tet naj. \p \v 6 Hayet yaben naj Zaqueo huneꞌ tuꞌ, yin̈ an̈e ayti naj, isto naj. Caw xin chitzala iscꞌul naj yet ischahni naj Comam yul yatut. \v 7 Hayet yilni anma huneꞌ tuꞌ, yichico anma buchwal yin̈ Comam yuto cancano Comam bey yatut huneꞌ naj mulum. \p \v 8 Haꞌ naj Zaqueo tuꞌ, ah lin̈no naj, yalni naj tet Comam: \p —Mamin, wal tinan̈ chiwakꞌan yicta tzet ayinan tet anma mebaꞌ, yeb xin ta ay mac ecꞌbal wutelojan ismelyu, can̈elto ecꞌbal selel chiwakꞌan tet, ẍi naj. \p \v 9 Yalni Comam: \p —Mahul huneꞌ colbanile bey huneꞌ n̈a tiꞌ tinan̈; naj Zaqueo tiꞌ caw yuninalpaxo icham Abraham ye naj. \v 10 Wal xin Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, hulnajinan insayaꞌan yeb incolnihan anma cꞌaynato yu ismul, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ oxwan̈ ebnaj chahni chꞌen melyu \r (Mt 25:14-30) \p \v 11 Yet lan̈an yaben anma yin̈ tzet chal Comam Jesús tuꞌ, lan̈anxa xin yapni Comam bey Jerusalén yoc yin̈ isnabal anma ta lan̈anxa yapni istiempohal bay chꞌoc Comam Dios Yahawilo anma, yuxin yicheco Comam yalni huneꞌ yechel tiꞌ. \v 12 Yalni Comam: \p —Yet hunel ay huneꞌ naj caw cꞌulticꞌa yin̈bal. Awtelax naj yul huneꞌ niman con̈ob yu ischahni naj yoc yahawilo yul iscon̈ob yet chimeltzohi. \v 13 Yet maẍto chito naj, yawte naj lahon̈wan̈ ebnaj chimunla yintaj, yakꞌnicano naj niman melyu tet hunun ebnaj yu ismunla ebnaj yeb chꞌen. Lahan yutecano naj isbisil chꞌen yin̈ ebnaj. Yalnicano naj tet ebnaj: “Munlahan̈we yeb chꞌen inmelyutiꞌan masanto yet chinhulan, cat heyakꞌni chꞌen yeb yal wetan,” ẍi naj, isto naj xin. \p \v 14 Yajaꞌ wal ebnaj yet con̈ob naj xin, caw chichiwa iscꞌul ebnaj yin̈ naj, yuxin yet isto naj, tzujanticꞌa yu isto huntekꞌan ebnaj akꞌocꞌule yin̈ naj tet naj awten naj tuꞌ, yalni ebnaj tet naj caw yahaw tuꞌ hacaꞌ ti: “Haꞌ huneꞌ naj tiꞌ caw mach chijochehan̈ chꞌoc naj yahawilo yul cocon̈oban̈,” ẍi ebnaj. \v 15 Yaj caw akꞌlaxticꞌa huneꞌ ismunil naj yoc yahawo iscon̈ob tuꞌ. \p Haxa yet ayxa naj yul iscon̈ob hunelxa, yawten naj ebnaj lahon̈wan̈ bay yakꞌ naj ismelyu tuꞌ yu iskꞌamben naj hantaxa yal chꞌen yikꞌ hunun ebnaj. \p \v 16 Yapni huneꞌ naj babel, yalni naj: “Mamin, haꞌ chꞌen hamelyu hawacano yul inkꞌaban, lahon̈ebto chꞌen wikꞌan yu chꞌen,” ẍi naj. \v 17 Istakꞌwi naj yahaw tuꞌ tet naj: “Hach tiꞌ, caw cꞌul yu hamunla yin̈ hanicꞌchꞌan wacanojan tawet, yuxinto chaẍwacanicojan yahawo lahon̈eb con̈ob,” ẍi naj. \p \v 18 Lahwi tuꞌ xin, yapni hunxa naj munlawom, yalni naj hacaꞌ tiꞌ: “Mamin, haꞌ chꞌen hamelyu hawakꞌcano yul inkꞌaban, howeb to chꞌen wikꞌan yin̈ chꞌen,” ẍi naj. \v 19 Yalni naj yahaw tuꞌ tet naj: “Hach tiꞌ, chaẍwacanicojan yahawilo howeb con̈ob,” ẍi naj. \p \v 20 Lahwi tuꞌ xin yapni hunxa naj, yalni naj tet naj yahaw tuꞌ hacaꞌ tiꞌ: “Mamin, ay hamelyu lah. Cꞌubabil chꞌen yul huneꞌ payuꞌe tiꞌ wuhan. \v 21 Caw quinxiwan intzabnihan hamelyu tiꞌ, yuto wohtajan ta caw how ach, yebpaxo toxan̈e chachah tzet ye tuꞌ maẍtajach watxꞌen̈e, yeb ton̈e chahatxꞌ tzet ye tuꞌ maẍtajach tzꞌunn̈e,” ẍi naj tet naj yahaw. \v 22 Yalni naj yahaw tuꞌ tet naj: “Walach hach tiꞌ, caw machiswalil yu hamunlahi, yu tzet maxawal wettiꞌan yuxin chaẍwacanicojan yin̈ isyaꞌtajil. \v 23 ¿Tzet yin̈ yuxin mach hawakꞌ inmelyutiꞌan cꞌamil tet anma, haxinwal yet manhultiꞌan ayxa yal chꞌen chikꞌa?” ẍi naj. \p \v 24 Yalni xin naj yahaw tuꞌ tet ebnaj ayco iscꞌatan̈ hacaꞌ tiꞌ: “Iwelo chꞌen melyu tet naj tiꞌ, cat heyakꞌni chꞌen tet naj ikꞌni chꞌen lahon̈eb to,” ẍi naj yahaw tuꞌ. \p \v 25 Yalni ebnaj: “Mamin, yaj huneꞌ naj chawal tuꞌ, caw lahon̈ebxa chꞌen ecꞌbal ikꞌbil yu naj,” ẍi ebnaj. \p \v 26 Istakꞌwi naj yahaw tuꞌ xin: “Haꞌ mac ay yet, chꞌakꞌlax yakꞌbil tet, haꞌ mac machi yet, haꞌ nichꞌan ay yul iskꞌab tuꞌ, chiꞌilaxolo tet. \v 27 Yebpaxo xin, ebnaj ayco ishowal win̈an mach choche chinocan yahawilo yul con̈ob tiꞌ, iweti ebnaj bey tiꞌ, cat hepotxꞌni camo ebnaj yin̈ insatan,” ẍi naj yahaw tuꞌ, ẍi Comam. \s1 Yet yocto Comam Jesús yul con̈ob Jerusalén \r (Mt 21:1-11; Mr 11:1-11; Jn 12:12-19) \p \v 28 Lahwi yalni Comam Jesús huntekꞌan tuꞌ xin, isto Comam bey Jerusalén yeb ebnaj iscuywom. \v 29 Hayet ayco Comam yin̈ istzalanil won̈an Olivo, xolbal con̈ob Betfagé yeb con̈ob Betania, ischejnito Comam cawan̈ ebnaj iscuywom, yalni Comam tet ebnaj: \p \v 30 —Asiwe bey huneꞌ aldea cosatacꞌto tiꞌ. Yet chexapno bey tuꞌ, cheyilaꞌ huneꞌ noꞌ burro xecan, maẍto hunu mac chiꞌahto yiban̈ noꞌ. Chepuholo noꞌ, cat heyinoti noꞌ wetan, ẍi Comam. \p \v 31 Yalnipaxo Comam: \p —Ta ay mac chikꞌamben teyet, “¿Tzet yin̈ xin chepuhilo noꞌ?” ta ẍi, cheyalaꞌwe hacaꞌ tiꞌ: “Ay chꞌocnico noꞌ yu Comam Jesús,” quexchi, ẍi Comam. \p \v 32 Isto ebnaj iscuywom tuꞌ, yilcha noꞌ yu ebnaj hacaꞌticꞌa yu yalni Comam. \v 33 Yet lan̈an ispuhnilo ebnaj noꞌ yapni ebnaj ay yet noꞌ tuꞌ, yalni ebnaj: \p —¿Tzet yuxin chepuhilo noꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 34 Istakꞌwi ebnaj: \p —To ay chꞌocnico noꞌ yu Comam Jesús, ẍi ebnaj. \p \v 35 Lahwi tuꞌ xin yinito ebnaj noꞌ tet Comam, yanahto ebnaj huntekꞌan xil iskꞌap yiban̈ noꞌ, tzujan tuꞌ xin iscolwa ebnaj yanahto Comam yiban̈ noꞌ. \v 36 Hayet lan̈an yecꞌto Comam xin, islitxꞌbanayo anma xil iskꞌap yul beh sata Comam yu chitzala iscꞌul anma yin̈ Comam. \p \v 37 Hayet lan̈anxa yapni Comam yin̈ isxulanil won̈an Olivo tuꞌ, yah yaw sunil anma tzujan yinta Comam yu tzalahilal. Yalni anma cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios yu sunil cꞌaybalcꞌule xayil anma. \v 38 Chalni anma hacaꞌ tiꞌ: \p —Jalaꞌwe cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Jahawil chul coxol yu Comam Dios. Ayojab akꞌancꞌulal yul satcan̈, caw jakꞌaweco ismay Comam Dios. \p \v 39 Ay xin huntekꞌan ebnaj fariseo ayco xol anma tuꞌ, halni tet Comam: \p —Mam cuywawom, cach huntekꞌan anma chꞌel yaw tiꞌ, ẍi ebnaj. \v 40 Yalni Comam Jesús tet ebnaj: \p —Chiwalan teyet, ta chisbejaꞌ anma yelo yaw, haxam chꞌen chꞌen chiꞌaho yaw selelo anma tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 41 Haxa yet lan̈anxa yapni Comam iscawilal con̈ob Jerusalén, yokꞌcan̈ Comam yilni con̈ob tuꞌ. \v 42 Yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Tinan̈ xin, hex ah Jerusalén, majaltam yet huneꞌ tzꞌayic tiꞌ chinachalo heyu yin̈ huneꞌ mac chu yakꞌni akꞌancꞌulal yul heyanma, yaj wal xin mach chinachalo huneꞌ tiꞌ heyu yuto caw ewan ye yul hesat. \v 43 Cꞌanchꞌanex, ay huneꞌ tiempo bay chihulo isyaꞌtajil teyiban̈ yu anma ayco ishowal teyin̈. Chihoylaxayo hecon̈ob tiꞌ, hacaꞌ xan̈e peyab chuco ebnaj soldado, cat yanico ebnaj howal teyin̈. \v 44 Chitan̈tzelaxilo huneꞌ con̈ob tiꞌ. Matxa hunu chꞌen chꞌen chicancano yiban̈ yet chꞌenal, cat ispotxꞌlax camo sunil anma yuto mach hechah huneꞌ Mac Akꞌbilti texol Hecolomalo yu Comam Dios, ẍi Comam. \s1 Yet istzumbenilti Comam Jesús anma chitxon̈wi yul yatut Comam Dios \r (Mt 21:12-17; Mr 11:15-19; Jn 2:13-22) \p \v 45 Lahwi tuꞌ xin, yocto Comam Jesús yul yatut Comam Dios, istzumbenilti Comam anma chitxon̈wi bey tuꞌ. \v 46 Yalni Comam tet anma: \p —Tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios hacaꞌ tiꞌ: “Haꞌ watutan yet txah yehi,” ẍicanoj. Yaj hex tiꞌ hacaꞌ hunu isn̈achꞌen elkꞌom ye heyu, ẍi Comam tet ebnaj. \p \v 47 Hunun tzꞌayic isbey Comam Jesús cuywal yul yatut Comam Dios. Yajaꞌ ebnaj yahawil yeco yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, yebpaxo ebnaj yahaw yeco yin̈ con̈ob, caw issay ebnaj tzet chute yakꞌni camo Comam. \v 48 Yajaꞌ mach chitxumcha yu ebnaj tzet chu ispotxꞌlax Comam, yuto caw ayco yanma sunil anma yaben tzet chal Comam. \c 20 \s1 Ishelanil yip Comam Jesús \r (Mt 21:23-27; Mr 11:27-33) \p \v 1 Ay huneꞌ tzꞌayical tiꞌ yet lan̈an iscuywa Comam Jesús yul yatut Comam Dios, yet chalni Comam cuybanile yet colbanile, yapni ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote yebpaxo ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, yeb ebnaj ichamta iswiꞌehal yin̈ con̈ob tuꞌ. \v 2 Iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —¿Mac cachchejni hawatxꞌen huntekꞌan tiꞌ? yebpaxo ¿mac akꞌni hawip? ẍi ebnaj. \v 3 Istakꞌwi Comam Jesús tet ebnaj: \p —Haquinpaxtuꞌan, ay huneꞌ inkꞌambebalan chiwakꞌan teyet. Pajtzewe wetan, \v 4 ¿mac chejniti naj Juan anican̈ haꞌ iswiꞌ anma, Comam Dios mato haꞌ anma? ẍi Comam. \p \v 5 Yichico ebnaj iskꞌamben tet hunun: \p —¿Tzet xin chijute jalni tet naj tiꞌ? Ta chijalaꞌ ta Comam Dios chejn̈eti naj Juan tuꞌ, chalaꞌ naj jet: “¿Tzet yin̈ yuxin machi heyayto yul heyanma yin̈ tzet yal naj?” ẍim naj jet. \v 6 Macato ta chijalaꞌpaxo ta maẍtaj Comam Dios an̈eti naj, chitij ishowal anma jin̈, cat con̈iskꞌojno camoj, yuto haꞌ naj Juan tuꞌ caw ischejab Comam Dios ye naj yul sat anma, ẍi ebnaj. \p \v 7 Yuxin yal ebnaj tet Comam: \p —Mach johtajojan̈ mac akꞌni ismunil naj Juan tuꞌ, ẍi ebnaj. \v 8 Yuxinto yal Comam Jesús tet ebnaj: \p —Hac intuꞌan, mach chiwalpaxilojan teyet mac akꞌn̈e huneꞌ wiptiꞌan inwatxꞌenan huntekꞌan tiꞌ, ẍi Comam. \s1 Yechel yin̈ ebnaj munlawom mach cꞌuloj \r (Mt 21:33-44; Mr 12:1-11) \p \v 9 Lahwi tuꞌ xin, yichico Comam Jesús yalni huneꞌxa yechel tiꞌ tet anma: \p —Ay huneꞌ naj winaj tzꞌunni teꞌ uva sat istxꞌotxꞌ. Lahwi tuꞌ xin yanito naj istzꞌunub comonal tet huntekꞌan ebnaj munlawom. Isto naj niman tiempo bey huneꞌ txꞌotxꞌ caw nahat. \v 10 Yet yapni istiempohal yuxlax teꞌ uva, ischejnito naj yahaw txꞌotxꞌ huneꞌ ischejab ischabaꞌ ismajul tet ebnaj munlawom tuꞌ. Hayet yilni ebnaj yapni naj, yoc ebnaj ismakꞌno naj. Maẍticꞌa xin tzet akꞌlax tet naj, ischejlaxtopaxo naj. \v 11 Lahwi tuꞌ xin, ischejnipaxto naj yahaw tuꞌ huneꞌxa ischejab. Hayet yapni naj, yoc ebnaj munlawom tuꞌ iscajno naj, ismakꞌnipaxo ebnaj naj. Maẍticꞌa tzet akꞌlaxpaxo tet naj, istzumbelaxto naj. \v 12 Lahwi tuꞌ xin, yanipaxto naj yahaw txꞌotxꞌ tuꞌ huneꞌxa ischejab yet yoxel. Hayet yapni naj tuꞌ, yocpaxo ebnaj munlawom tuꞌ ismakꞌno taho naj, istzumbelaxpaxti naj. \p \v 13 Yuxinto yal naj yahaw txꞌotxꞌ hacaꞌ tiꞌ: “¿Tzet wal wutenan tinan̈? Wal xin chinchejtojan huneꞌ incꞌaholtiꞌan caw ochebil wuhan, etzan̈em chixiw ebnaj tet naj,” ẍi naj. \v 14 Hayet yilni ebnaj yapni naj cꞌahole tuꞌ, yalni ebnaj tet hunun: “¡Ilwecꞌanabtoj! Lan̈an yul naj cꞌahole lah. Haꞌ tet naj chicancano istxꞌotxꞌ ismam tiꞌ. Wal tinan̈ xin comakꞌaꞌwe camo naj haxinwal jetxa chuboco huneꞌ txꞌotxꞌ tiꞌ,” ẍi ebnaj munlawom tuꞌ. \v 15 Lahwi tuꞌ xin yilaxilto naj yintalto peyab tuꞌ, haꞌ bey tuꞌ akꞌlax camo naj, ẍi Comam. Iskꞌamben Comam tet anma: \p —¿Tzet xin chiutelax ebnaj munlawom yu naj yahaw tzꞌunub tuꞌ, heyalni? \v 16 Wal xin haꞌ naj caw yahaw tuꞌ, chitij cat istan̈tzencanilo naj ebnaj munlawom tuꞌ, cat yanito naj istzꞌunub comonal tet hunuxa majan ebnaj munlawom, ẍi Comam. \p Hayet yaben anma huneꞌ tuꞌ yalni: \p —Machojab bakꞌinal chu hacaꞌ chawal tiꞌ, ẍi anma. \v 17 Yuxinto oc tꞌan̈no Comam Jesús yin̈ anma, yalni Comam: \p —¿Yaj tzettaxca chalilo huneꞌ tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios heyalni bay chal hacaꞌ tiꞌ?: \q1 Haꞌ huneꞌ chꞌen chꞌen istirilo ebnaj watxꞌem n̈a, haꞌ chꞌen caw ecꞌbal cꞌul yoc xeꞌo n̈a, ẍicanoj. \m \v 18 Yaj macn̈eticꞌa chiꞌaycꞌay yiban̈ huneꞌ chꞌen tuꞌ chikꞌahtoj, yaj ta haꞌ chꞌen chꞌaycꞌay yiban̈ huneꞌ mac tuꞌ, chiquechmoto yalan̈ chꞌen, ẍi Comam. \p \v 19 Yuxin ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés, yet hunep tuꞌ yoche ebnaj istzabayo Comam Jesús, yuto nachalo yu ebnaj ta haꞌ ebnaj chal huneꞌ cuybanile yal Comam, yaj chixiw ebnaj istzabnayo Comam yu anma ayicto bey tuꞌ. \s1 Chꞌen tohlabal chikꞌanlax yu naj yahaw Roma \r (Mt 22:15-22; Mr 12:13-17) \p \v 20 Yuxin haꞌ ebnaj yahaw yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj chicuyni anma yin̈ isley naj Moisés istohla ebnaj huntekꞌan ebnaj to ilno ta chꞌaycꞌay Comam yin̈ hunu lekꞌtiꞌal. Cꞌul yub ebnaj cꞌulchꞌan istzotel ebnaj tet Comam yun̈e yaycꞌay Comam yin̈ hunu tzotiꞌ, cat yanico ebnaj Comam yul iskꞌab naj gobernador. \v 21 Yalni ebnaj tet Comam: \p —Mam cuywawom, caw johtajan̈ ta tzet chawala yeb tzet chacuyu caw toholcanoj, yebpaxo lahan yelapno ye anma yul hasat. Chacuypaxo yin̈ caw isyelal tzet chu cowatxꞌen yin̈ tzet choche Comam Dios. \v 22 Yuxin chicokꞌambehan̈ tawet: ¿Cꞌulmi jakꞌni cotohlabal tet naj jahaw ay bey Roma, naj César, mato machoj? ẍi ebnaj. \v 23 Yajaꞌ yohtaxa Comam ta txꞌoj nabil yu ebnaj, yuxin yal Comam tet ebnaj: \p \v 24 —Yewe hunu chꞌen melyu wilaꞌan nan̈. ¿Mac najil ayco yechel sat yeb isbi yin̈ chꞌen? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj: \p —Yechel sat naj jahaw ay bey Roma yeb isbi naj ayco yin̈ chꞌen, ẍi ebnaj. \p \v 25 Yalni Comam tet ebnaj xin: \p —Akꞌwe tet naj César tuꞌ baytet yet naj yehi, cat heyakꞌni tet Comam Dios baytet yet Comam yehi, ẍi Comam. \p \v 26 Yajaꞌ maẍticꞌa hunu tzotiꞌ txꞌoj ilchalo yin̈ Comam yu ebnaj yin̈ tzet yal Comam sata anma. Ton̈e cꞌaycanocan̈ iscꞌul ebnaj yu ispaj istzotiꞌ ebnaj yakꞌ Comam. Yuxin matxa tzet yal ebnaj. \s1 Iskꞌambe ebnaj saduceo yin̈ yet chiitzitzbican̈ camom \r (Mt 22:23-33; Mr 12:18-27) \p \v 27 Lahwi tuꞌ xin yapni huntekꞌan ebnaj saduceo ilwal yin̈ Comam Jesús. Ebnaj saduceo tuꞌ, chal ebnaj tato matxa chiitzitzbi anma chicami. Iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p \v 28 —Mam cuywawom, tzꞌibn̈ebilcano yu naj Moisés tato chicam yichamil hunu ix ix, mach xin yuninal naj yeb ix, yilal yikꞌni ix yuẍta naj camna tuꞌ, haxinwal ay yuninal naj yeb ix, cat yoc yuninalo naj camna tuꞌ. \v 29 Yaj ay hunel ay hujwan̈ ebnaj yuẍtan̈e isba. Naj babel mohyi naj yeb huneꞌ ix, yaj cam naj, machi xin hunu yuninal naj yeb ix. \v 30 Hacpax tuꞌ naj iscab, mohyi naj yeb ix, iscampaxo naj, machipaxo yuninal naj yeb ix. \v 31 Ismohyipaxo naj yox yeb ix. Hac tuꞌ xin yu ismohyilo ebnaj hujwan̈ tuꞌ yeb ix, yaj ton̈e la-cam ebnaj sunil. Maẍticꞌa xin hunu yuninal ebnaj yeb ix. \v 32 Islahobal xin, iscampaxo ix. \v 33 Yuxin hayet chiapni istzꞌayical yet chiitzitzbican̈ anma camnaxa, ¿mac xin ebnaj hujwan̈ tuꞌ chꞌoc yichamilo ix yuto mohyina ebnaj hujwan̈ tuꞌ yeb ix? ẍi ebnaj. \p \v 34 Istakꞌwican̈ Comam Jesús: \p —Bey yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ ebnaj winaj chiyikꞌ ebnaj yixal, yeb ebix ix chikꞌ ebix yichamil. \v 35 Yajaꞌ anma yetticꞌa satcan̈ yehi, yet chiitzitzbocan̈ xol camom, matxa yixal naj winaj, matxapaxo yichamil ix ix. \v 36 Matxa chicam anma tuꞌ yuto lahanxa chꞌelico yeb ebnaj yángel Comam Dios. Chiꞌoc yuninalo Comam Dios bey satcan̈ yet chiitzitzbican̈. \v 37 Naj Moisés, yakꞌcano naj johtan̈eloj tato chiitzitzbican̈ anma camnaxa, bay tzꞌibn̈ebilcano yin̈ yet yilni naj yoc kꞌaꞌ yin̈ hun hoban teꞌ txꞌix yet istzotelilti Comam Dios xol kꞌa kꞌaꞌ tet naj. Yalni Comam: \p —Haninan isDiosal icham Abraham, isDiosal naj Isaac yebpaxo isDiosal naj Jacob, ẍi Comam. \v 38 Waxan̈ca camnaxa ebnaj, yaj itzitz ebnaj yul sat Comam Dios, yuto mach isDiosalo camom ye Comam. Yuxin yul sat Comam Dios sunil anma itzitz, ẍi Comam. \p \v 39 Yalni huntekꞌan ebnaj chicuyni anma yin̈ isley naj Moisés tet Comam: \p —Mam cuywawom caw cꞌul maxawute hapajtzen huneꞌ tiꞌ, ẍi ebnaj. \v 40 Lahwi tuꞌ xin matxa hunu ebnaj yakꞌ iskꞌambebal tet Comam. \s1 Comam Cristo Iscꞌahol Comam Dios yehi \r (Mt 22:41-46; Mr 12:35-37) \p \v 41 Yalni Comam Jesús tet anma ayco iscꞌatan̈ tuꞌ: \p —¿Tzet yin̈ yuxin chihallaxi tato yin̈ naj David titna Comam Cristo? \v 42 Yajaꞌ yalcano naj David yin̈ Salmos hacaꞌ tiꞌ: \q1 Yal Comam Dios tet Wahawilan: “Ayan̈ tzꞌon̈no yin̈ inwatxꞌkꞌabtiꞌan, \q1 \v 43 masanto chiwacojan anma ayco ishowal tawin̈ yalan̈ hawoj,”\x * \xo 20:43 \xt Sal 110:1\x* ẍi naj David. \m \v 44 ¿Tzet yin̈ yuxin yal naj David \it Wahawan\it* yin̈ Comam Cristo, tato yin̈ naj titna Comam? ẍi Comam Jesús tet anma. \s1 Yal Comam Jesús istxꞌojal ebnaj cuywawom yin̈ isley naj Moisés \r (Mt 23:1-36; Mr 12:38-40; Lc 11:37-54) \p \v 45 Yet ayco anma yaben tzet chal Comam Jesús tuꞌ, yalni Comam tet ebnaj iscuywom: \p \v 46 —Caw cheyil heba haxinwal mach chexcꞌayto yu iscuybanil ebnaj chicuyni anma yin̈ isley naj Moisés, yuto ton̈eticꞌa choche ebnaj yecꞌ hucxi yeb huntekꞌan nime xilkꞌape chaco yin̈. Chochepaxo ebnaj ta nanxa islow chu istioẍli anma tet ebnaj yet chiecꞌ ebnaj yulaj txon̈bal. Chisaypaxo ebnaj huntekꞌan tzꞌon̈obal caw ay yelapno yul iscapilla ebnaj Israel, yebpaxo yet chꞌawtelax ebnaj waꞌo yin̈ kꞌin̈. \v 47 Chelkꞌanpaxilo ebnaj sunil tzet ay ebix hunix. Yun̈e yallax ebnaj cꞌulal yuxin caw nime chute ebnaj yoj istxah. Yaj hanan chiwalan ta caw niman isyaꞌtajil chul yiban̈ ebnaj, ẍi Comam Jesús. \c 21 \s1 Yofrenda huneꞌ ix mebaꞌ \r (Mr 12:41-44) \p \v 1 Yet hunel ayicto Comam Jesús yul yatut Comam Dios, yilni yanayto ebnaj kꞌalom yofrenda yul caẍa bay chayto anma yofrenda. \v 2 Yilnipaxo Comam yanayto huneꞌ ix hunix caw mebaꞌ cabeb chꞌen melyu. \v 3 Yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Yin̈ caw isyelal chiwalan teyet, haꞌ huneꞌ ix hunix tiꞌ, caw mebaꞌ ix, yajaꞌ caw ecꞌbal mayakꞌ ix sata sunil mac mayayto yofrenda tiꞌ. \v 4 Yuto haꞌ ebnaj tiꞌ, iskꞌal xan̈e chakꞌ ebnaj tet Comam. Wal huneꞌ ix tiꞌ, caw mebaꞌ ix, yajaꞌ caw cꞌuxan mayayto ix ismelyu chilokꞌni tzet chiocnico yu, ẍi Comam. \s1 Yal Comam Jesús ta chiuchcꞌalaxto yatut Comam Dios \r (Mt 24:1-2; Mr 13:1-2) \p \v 5 Ay huntekꞌan ebnaj cuywom tiꞌ lan̈an yalni ta caw cꞌulchꞌan jilni yatut Comam Dios yu huntekꞌan chꞌen chꞌen caw cꞌulchꞌan ayco yin̈, yebpaxo yu issabehal anma ayco yelawiloj. Yuxinto yal Comam Jesús: \p \v 6 —Sunil huntekꞌan cheyil tiꞌ, chul istiempohal bay chiuchcꞌalaxayoj. Matxa huno chꞌen chꞌen latzꞌbil tiꞌ chican yiban̈ yet chꞌenal, ẍi Comam. \s1 Huntekꞌan yechel chu yet chihul islahobal tzꞌayic \r (Mt 24:3-28; Mr 13:3-23) \p \v 7 Iskꞌamben ebnaj iscuywom Comam: \p —Mamin, ¿bakꞌin chu huneꞌ chawal tiꞌ? ¿Tzet chiyenilo yet chul huneꞌ tiempohal tuꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 8 Yalni Comam: \p —Caw cheyil heba haxinwal machi mac chexakꞌni subchahoj yuto caw ay mac chuli, cat yalni hacaꞌ tiꞌ: “Hanintiꞌan Cristo hinan, maꞌayilo huneꞌ istiempohal tiꞌ,” ẍi ebnaj. Yaj mach chexoc tzujno yinta tzet chal ebnaj tuꞌ, ẍi Comam. \v 9 Hayet cheyabeni ta ay howal, yebpaxo yet chꞌah wejna anma howal yin̈ ebnaj yahaw txꞌotxꞌ nime con̈ob, mach chexxiwcan̈ yuto yilal yul huntekꞌan tuꞌ babel, yaj maẍto istan̈balo yiban̈kꞌinal tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 10 Yalnipaxo Comam: \p —Chakꞌle howal huneꞌ txꞌotxꞌ nime con̈ob yeb hunxa txꞌotxꞌ nime con̈ob, yebpaxo huntekꞌanxa con̈ob chakꞌlecan̈ howal yeb huntekꞌanxa. \v 11 Chulpaxo nimeta chixcab, cat yul wahil, yebpaxo yabil caw how yulajla con̈ob yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. Ay huntekꞌan xiwbalcꞌule yeb nimeta cꞌaybalcꞌule chu satcan̈, caw chixiw anma yilni. \p \v 12 Yajaꞌ yet maẍto chul huntekꞌan tuꞌ, chextzablaxayoj, cat hetzumbelaxicꞌoj. Chexilaxto yulajla iscapilla ebnaj Israel cat heyilwelaxi, cat heyalaxico preso, cat heyilaxto sata ebnaj rey yeb sata huntekꞌanxa ebnaj yahawil, sunil huntekꞌan isyaꞌtajil tiꞌ chechah yu ayexxaco yul inkꞌaban. \v 13 Hac tuꞌ xin chu quinheyalnilojan tet ebnaj. \v 14 Yaj mach cheyaco yin̈ hecꞌul yin̈ tzet cheyal sata ebnaj yu hecolni heba yin̈ tzet chal ebnaj. \v 15 Hanintiꞌan chiwakꞌan hehelanil hetzoteli, haxinwal haꞌ ebnaj ayco ishowal teyin̈, mach chikꞌoji ebnaj yin̈ ispaj hetzotiꞌ, yeb matxa tzet tzꞌaj yalaꞌ ebnaj. \v 16 Ayex chexalaxico yul iskꞌab ebnaj yahaw yu hemam, hemiꞌ, yu heyuẍtaj, yu heyicꞌal yebpaxo yu heyamigo. Ayex chexakꞌlax camoj. \v 17 Sunil anma chꞌoc ishowal teyin̈ yuto ayco heyanma win̈an. \v 18 Wal xin mach chexxiwi yuto Comam Dios chexcolni. Machi hunu xil hewiꞌ chicꞌaytoj. \v 19 Tohol cheyute heba haxinwal chexcolchahi. \p \v 20 Hayet hoyanxaco ebnaj soldado yin̈la Jerusalén tiꞌ, cheyohtan̈eweloj ta toxa chiuchcꞌalaxayoj. \v 21 Haꞌ mac ay yul sunil ismajul Judea tiꞌ tojab yebaꞌ isba iswiꞌla witz. Haxa mac ay yul con̈ob Jerusalén tiꞌ, elojabcan̈. Yebpaxo haꞌ mac ayto xol ismunil, matxaojab chimeltzo yul con̈ob tiꞌ. \v 22 Yuto hayet huneꞌ tiempohal tuꞌ, chul isyaꞌtajil yiban̈ anma ay yul huneꞌ con̈ob tiꞌ, haꞌ ton ispaj sunil istxꞌojal tzet xaꞌiswatxꞌe, cat yijnicano isba tzet tzꞌibn̈ebilcano yul Yum Comam Dios.\x * \xo 21:22 \xt Os 9:7\x* \p \v 23 Yaj cꞌanchꞌan ebix ix ayxa tzet ye yin̈ huneꞌ tiempohal tuꞌ, yeb ebix chito txutxwi yunin yin̈. Yuto chitit ishowal Comam Dios yiban̈ anma tiꞌ, cat yul isyaꞌtajil yiban̈ huneꞌ txꞌotxꞌ con̈ob tiꞌ. \v 24 Caw txꞌiꞌal anma chicam xol howal, cat yilaxto anma yulajla nan con̈obal, cat yoccano con̈ob Jerusalén yalan̈ yoj anma mach Israeloj masanto chꞌapni istzꞌayical bay halbil yu Comam Dios. \s1 Yin̈ tzet chu yul Comam Jesucristo \r (Mt 24:29-31, 42-44; Mr 13:24-27) \p \v 25 Ay huntekꞌan yechel chisyecan̈ isba yin̈ tzꞌayic yeb yin̈ ixahaw, yeb yin̈ txꞌumel. Wal anma ay sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, chisomchaocan̈ iscꞌul yu xiwquilal yaben ishuccha haꞌ mar yet chismakꞌnican̈ isba haꞌ, yuto caw ayxa ismay chute haꞌ. \v 26 Chipaxilo yip anma yu xiwquilal yu isnani tzet chu yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. Yebpaxo sunil tzet caw ay yip satcan̈ chitzicobtan̈elaxi. \v 27 Chilahwi tuꞌ xin, cat yilni anma wayilojan xol moyan Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios. Chinhulan yeb sunil iskꞌakꞌal wipan. \v 28 Hayet lan̈an istzabnico yuni huntekꞌan chiwaltiꞌan, cheyaweco yip heyanma, cat hetꞌan̈xiwecan̈ satcan̈ yuto toxa chexcolchahi, ẍi Comam Jesús. \s1 Cuybanile yin̈ teꞌ higuera \r (Mt 24:32-35; Mr 13:28-31) \p \v 29 Yanipaxico Comam hunxa yechel tiꞌ: \p —Chisje hetxumnilo yin̈ teꞌ higuera yeb hunuxa teꞌ comon kꞌeptaj. \v 30 Hayet cheyilni yelilo xaj teꞌ, chinachalo heyu ta toxa chꞌoc n̈ab. \v 31 Hacpax tuꞌ, yet chiyuni huntekꞌan tiꞌ cheyohtan̈eweloj tato toxa chꞌoc Comam Dios Yahawiloj. \p \v 32 Yin̈ caw yeli chiwalan teyet, chul huntekꞌan chiwaltiꞌan yet maẍto chilahwilo iscam huntekꞌan anma Israel tiꞌ. \v 33 Haꞌ satcan̈ yeb txꞌo txꞌotxꞌ tiꞌ chitan̈iloj, yaj wal Intzotiꞌan xin mach chꞌecꞌto yet yijni isba tzet chala. \p \v 34 Caw nann̈e heyu, machojab cheyakꞌ cawxolo henabal yu pekꞌal, yu ucꞌu teꞌ, yeb yin̈ tzettaj ye tuꞌ bay cheyaco heyanma yul yiban̈kꞌinal tiꞌ, haxinwal yet chul huneꞌ tzꞌayic tuꞌ, mach tona nahul ayex. \v 35 Yuto hacaꞌ hunu latzꞌab, hac tuꞌ chu yul huneꞌ tzꞌayic tuꞌ yiban̈ anma ay yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ. \v 36 Yuxin caw majwan̈wej, txahlan̈we yin̈ sunilbal tiempo, haxinwal chu hecolni heba yalan̈ huntekꞌan tzet chihul tuꞌ, haxinwal mach chexxiw yet chexoc lin̈no insatajan, Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ẍi Comam Jesús. \p \v 37 Yet tzꞌayical chicuywa Comam Jesús yul yatut Comam Dios, haxa yet akꞌbalil xin, chibey Comam bey huneꞌ won̈an Olivo isbi. \v 38 Wal xin, hunun sacꞌayal yapni anma yul yatut Comam Dios yaben tzet chal Comam. \c 22 \s1 Issay ebnaj yahawil yin̈ lahtiꞌ yin̈ tzet chu yakꞌlax camo Comam Jesús \r (Mt 26:1-5, 14-16; Mr 14:1-2, 10-11; Jn 11:45-53) \p \v 1 Yet lan̈anxa yayilo kꞌin̈ Pascua, yet chiwahlax ixim pan machi yan̈al chialaxicoj. \v 2 Yoc ebnaj yahawil sacerdote yeb ebnaj chicuyni anma yin̈ isley naj Moisés issayaꞌ yin̈ tzet chu ispotxꞌni ebnaj Comam Jesús; yaj yin̈ ewantajil, yuto chixiw ebnaj tet anma. \p \v 3 Yayto naj matzwalil yul yanma naj Judas, chihallaxpaxo Iscariote, naj ayco istzꞌajo ebnaj cablahon̈wan̈ iscuywom Comam. \v 4 Yuxin, to naj iscꞌatan̈ ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote yeb iscꞌatan̈ ebnaj chitan̈en yatut Comam Dios, yu istzotel yin̈ tzet chu yanico naj Comam yul iskꞌab ebnaj. \p \v 5 Caw tzalacan̈ ebnaj yaben huneꞌ tuꞌ, yuxinto yalte ebnaj melyu tet naj Judas. \v 6 Hac tuꞌ xin yu iswatxꞌencanayo ebnaj istzotiꞌ; yuxinto oc naj Judas issayaꞌ tzet chu yanico naj Comam yul iskꞌab ebnaj yin̈ ewantajil. \s1 Watxꞌelax tzet chilolax yin̈ kꞌin̈ Pascua \r (Mt 26:17-25; Mr 14:12-21; Jn 13:21-30) \p \v 7 Hayet yayilo istzꞌayical bay chiwahlax ixim pan machi yan̈al chialaxicoj, yeb yet chipotxꞌlax noꞌ meꞌ xahanbalil yin̈ kꞌin̈ Pascua, \v 8 yalni Comam Jesús tet naj Pedro yeb naj Juan: \p —Asiwe hewatxꞌeꞌ tzet chicolo yin̈ kꞌin̈ Pascua tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 9 Iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —¿Baytuꞌwal chawoche chon̈tohan̈ cowatxꞌeꞌan̈ hawalni? ẍi ebnaj. \p \v 10 Yalni Comam tet ebnaj xin: \p —Hayet chexapno bey yul con̈ob tuꞌ, cheyilaꞌ huneꞌ naj ikꞌbil huneꞌ tzꞌajab haꞌ yu. Chexocowe tzujno yinta naj masanto yul n̈a bay chiocto naj, \v 11 cat heyalno tet naj yahaw n̈a tuꞌ: “Haꞌ yaꞌ cuywawom macon̈chejnitijan̈, ẍi yaꞌ hacaꞌ tiꞌ: ‘¿Baytuꞌwal ay huneꞌ cuarto bay chinwaꞌojan yin̈ kꞌin̈ Pascua yeb ebnaj incuywoman?’” ẍi yaꞌ, quexchi. \v 12 Haꞌ naj chiyeno huneꞌ niman cuarto yin̈ iscab piso cꞌulxa yehi. Haꞌ bey tuꞌ xin chewatxꞌeꞌ tzet chicolo, ẍi Comam. \p \v 13 Hac tuꞌ xin yu isto ebnaj. Yilcha yu ebnaj hacaꞌticꞌa yu yalni Comam. Yoc ebnaj iswatxꞌeno tzet chilolax yin̈ kꞌin̈ Pascua. \s1 Waꞌcano Comam yeb ebnaj ischejab \r (Mt 26:26-30; Mr 14:22-26; 1Co 11:23-26) \p \v 14 Hayet yapni yorahil, yoc Comam yeb ebnaj ischejab sat meẍa. \v 15 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Hayeltaxam chiwochehan chiwecꞌtzehan huneꞌ wah yin̈ kꞌin̈ Pascua tiꞌ yeb hex yet yalan̈to maẍto chincaman. \v 16 Chiwalan teyet, matxa chiwecꞌtzehan huneꞌ kꞌin̈ tiꞌ masanto chij isba tzet yelapno ye huneꞌ tiꞌ yet chꞌoc sunil yalan̈ yip Comam Dios, ẍi Comam. \p \v 17 Lahwi tuꞌ xin, yinican̈ Comam chꞌen copa, bay ayayto yal teꞌ uva, yakꞌni yuchꞌandiosal tet Comam Dios, yalni Comam hacaꞌ tiꞌ: \p —Chahwej lah, ucꞌwej, awecꞌo teyin̈ hununex. \v 18 Caw chiwalcanojan teyet, matxa chiwucꞌan yal sat teꞌ uva masanto yet chꞌoc sunil yalan̈ yip Comam Dios. \p \v 19 Lahwi tuꞌ xin, yinican̈ Comam ixim pan, yakꞌni Comam yuchꞌandiosal tet Comam Dios, iskꞌaxpon Comam ixim, yakꞌni Comam ixim tet ebnaj, yalni Comam: \p —Haꞌ huneꞌ tiꞌ yechel innimanilan chiwakꞌan yin̈ camical yu hecolchahi. Wawej, yu quinhenanitijan, ẍi Comam. \p \v 20 Lahwi iswaꞌilo Comam yeb ebnaj yinipaxocan̈ Comam chꞌen copa, yalni Comam: \p —Haꞌ huneꞌ ayayto yul copa tiꞌ haꞌ chakꞌni henab yin̈ huneꞌ acꞌ trato akꞌbil yu Comam Dios, chij isba yet chimalto inchiqꞌuilan yu hecolchahi, ẍi Comam. \p \v 21 Yajaꞌ naj chinanicojan yul iskꞌab ebnaj chichiwa iscꞌul win̈an, ayco naj sat meẍa coxol tiꞌ. \v 22 Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, yilal wecꞌan yin̈ camical hacaꞌ halbil yu Comam Dios, yajaꞌ cꞌanchꞌan naj chinanicojan yul iskꞌab camical, ẍi Comam. \p \v 23 Hayet yaben ebnaj huneꞌ tuꞌ, yichico ebnaj iskꞌamben tet hunun yin̈ mac chꞌanico Comam yul iskꞌab camical. \s1 Iscajle isba ebnaj iscuywom Comam Jesús yin̈ mac ecꞌbal yelapno ye xol ebnaj \p \v 24 Lahwi tuꞌ xin, yichico ebnaj iscuywom iscajlen isba yin̈ mac ecꞌbal yelapno ye xol ebnaj. \p \v 25 Yalni Comam Jesús tet ebnaj: \p —Haꞌ ebnaj ayco yahawo txꞌotxꞌ nime con̈ob ay yip ebnaj yiban̈ anma. Ebnaj ayco yahawilal tuꞌ xin chihallax cꞌulal yin̈ ebnaj yu anma. \v 26 Wal xin mach haco tuꞌ cheyute heba. Ta ay hunujex caw ay heyelapno cheyabe, iweyo heba hacaꞌ huno mac mach yelapno yehi. Yebpaxo haꞌ mac caw iswiꞌehal yeco texol chabe yakꞌabico isba hacaꞌ hunu chejab. \v 27 Kꞌinalo ta ay huneꞌ niman wah chioqui, ¿mactaxca caw niman yelapno ye heyalni? ¿Tom haꞌ naj ayco sat meẍa, mato haꞌ naj chibatxnicꞌo itah? Wal xin, haꞌ ton naj ayco sat meẍa caw niman yelapnoj. Yajaꞌ walinan, ayinicojan texol hacaꞌ naj chibatxnicꞌo itah. \p \v 28 Hex tiꞌ, caw ayexn̈eticꞌaco yet yul isyaꞌtajil wiban̈an. \v 29 Chexwacojan yahawiloj, hacaꞌ wocan yahawilo yu Inmaman. \v 30 Hex tiꞌ, chexwaꞌ sat inmeẍahan bay chinocan Yahawiloj, cat heyay tzꞌon̈no yul hecapil hununex, cat heyoc yahawil yiban̈ cablahon̈eb majan ebnaj Israel, ẍi Comam. \s1 Yal Comam Jesús ta chal naj Pedro ta mach yohtajo naj Comam Jesús \r (Mt 26:31-35; Mr 14:27-31; Jn 13:36-38) \p \v 31 Yalni Comam Jesús tet naj Pedro: \p —Simón, Simón xaiskꞌan naj matzwalil tet Comam Dios ta chexyilwe naj hacaꞌ chu istxayelax ixim trigo. \v 32 Yaj xaꞌinkꞌanan tet Comam Dios haxinwal mach chabej iscawxi hawanma yin̈ Comam. Yajaꞌ yet chawanico hawanma win̈an hunelxa, chawiptze sunil ebnaj hawuẍta xayaco yanma win̈an, ẍi Comam. \p \v 33 Yalni naj Pedro tuꞌ tet Comam: \p —Mamin, caw hinaninan intohan tawintaj, waxan̈ca yul preso maca yin̈ camical, ẍi naj. \p \v 34 Yalni Comam Jesús tet naj xin: \p —Pedro, chiwalan tawet, yalan̈to maẍto chiꞌokꞌ noꞌ icham chiyo, oxelxa chawala ta mach quinhawohtajojan, ẍi Comam tet naj. \s1 Hul isyaꞌtajil yiban̈ Comam Jesús \p \v 35 Iskꞌamben Comam Jesús tet ebnaj iscuywom: \p —Yet quexinchejnitojan yet walnihan teyet ta mach cheyito hetzꞌispa yeb hemelyu, yeb hexan̈ab, ¿aymi tzet mach yabe yul hekꞌab? ẍi Comam. Istakꞌwi ebnaj: \p —Matzet, ẍi ebnaj. \p \v 36 Yalnipaxo Comam tet ebnaj: \p —Wal tinan̈ xin, maquex ay hetzꞌispa yeb hemelyu, iwetoj. Haꞌ mac mach yespada, istxon̈abto ischumpa cat islokꞌni yet. \v 37 Yuxinto chiwalan teyet, yilal yijnicano isba sunil tzet tzꞌibn̈ebilcano win̈an yu ebnaj ischejab Comam bay chala: “Hacaꞌ chꞌutelax ebnaj caw xiwquilta ismul, hac tuꞌ chꞌutelaxo naj,”\x * \xo 22:37 \xt Is 53:12\x* ẍiayoj. Yuxinto yilal yijni isba sunil, ẍi Comam. \v 38 Yalni ebnaj tet Comam: \p —Mamin, ay cabeb chꞌen espada ikꞌbil juan̈ lah, ẍi ebnaj. Yalni Comam: \p —Cꞌuxanxa xin, ẍi Comam. \s1 Txahli Comam Jesús bey Getsemaní \r (Mt 26:36-46; Mr 14:32-42) \p \v 39 Lahwi tuꞌ, yelti Comam Jesús yul n̈a, isto bey huneꞌ won̈an Olivo isbi, bayticꞌa chibeycꞌo Comam. Istopaxo ebnaj iscuywom Comam yintaj. \v 40 Hayet yapni Comam bey tuꞌ, yalni Comam tet ebnaj: \p —Txahlan̈wej, haxinwal mach chexaycꞌay yul iskꞌab istxꞌojal, ẍi Comam. \p \v 41 Lahwi tuꞌ xin, yel Comam iscꞌatan̈ ebnaj hacaꞌmi xol bay chꞌapni hunu chꞌen chꞌen chikꞌojlaxtoj. Haꞌ tuꞌ xin, ay jahno Comam txahloj. \v 42 Yalni Comam yin̈ istxah: \p Mamin, ta choche hacꞌul, colinnilojan yin̈ huneꞌ isyaꞌtajil chul wiban̈tiꞌan, yaj machojab hacaꞌ chiwochehan, to hacaꞌojab tzet chal hacꞌul, ẍi Comam. \p \v 43 Lahwi tuꞌ xin, yayilo huneꞌ naj yángel Comam Dios yul satcan̈, yakꞌno yip yanma Comam. \v 44 Caw occano niman isyaꞌil yin̈ yanma Comam, yuxin caw islahico Comam istxahli yin̈ sunil yanma. Caw xin chꞌel haꞌ yin̈ Comam hacaꞌ nimeta tuꞌan chicꞌ yaycꞌay sat txꞌotxꞌ. \p \v 45 Yet islahwi istxahli Comam, isto bay cancano ebnaj iscuywom. Hayet yapni Comam iscꞌatan̈ ebnaj, caw wayan̈ chu ebnaj yu biscꞌulal. \v 46 Yalni Comam tet ebnaj: \p —¿Tzet yin̈ xin chexwayi? Ahan̈wewanoj, txahlan̈wej haxinwal mach chexaycꞌay yul iskꞌab istxꞌojal, ẍi Comam tet ebnaj. \s1 Yet istzablaxayo Comam Jesús \r (Mt 26:47-56; Mr 14:43-50; Jn 18:2-11) \p \v 47 Lan̈anto yalni Comam Jesús huneꞌ tuꞌ yapni hun bulan ebnaj; babelico naj Judas sata ebnaj, naj ayco istzꞌajo ebnaj cablahon̈wan̈ ischejab Comam. Ishitzico naj Judas tuꞌ iscꞌatan̈ Comam yun̈e istzꞌohni naj iskꞌotx Comam. \v 48 Yalni Comam tet naj: \p —Judas, yet chatzꞌohnilo inkꞌotxtiꞌan, ¿tom hac tuꞌ chu quinhawanicojan yul iskꞌab camical? Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, ẍi Comam. \p \v 49 Hayet yilni ebnaj iscuywom Comam Jesús tzet lan̈an yul yiban̈ Comam, iskꞌamben ebnaj: \p —Mamin, ¿chimisje jakꞌnihan̈ chꞌen espada yin̈ ebnaj tiꞌ? ẍi ebnaj. \p \v 50 Ay xin huneꞌ naj xol ebnaj iscuywom Comam tuꞌ, pitnilto istxiquin huneꞌ naj ischejab naj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote, huneꞌ istxiquin naj yin̈ iswatxꞌkꞌab. \p \v 51 Yalni Comam Jesús: \p —¡Bejwej! Mach cheyute hacaꞌ tuꞌ. Istzabnico Comam istxiquin naj, iswatxꞌiloj. \v 52 Haꞌ ebnaj beycꞌo tzabnoti Comam, haꞌ ton ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj yahawil yilomal yatut Comam Dios, yeb ebnaj ichamta winaj iswiꞌehal con̈ob; yalni Comam tet ebnaj: \p —¿Tom elkꞌominan teyet yuxin ikꞌbil heyespada yeb heteꞌ, cat heyul quinhetzabnotojan? \v 53 Hunun tzꞌayic ayinicꞌtojan yul yatut Comam Dios, yajaꞌ mach quinhetzabayojan. Yaj wal tinan̈ maꞌapni yorahil quinisbejtzonicojan Comam Dios yul hekꞌab yeb tet naj yahawil kꞌejholo, ẍi Comam. \s1 Yal naj Pedro ta mach yohtajo naj Comam Jesús \r (Mt 26:57-58, 69-75; Mr 14:53-54, 66-72; Jn 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Lahwi tuꞌ xin, istzabnayo ebnaj Comam, yilaxto Comam bey yatut naj yahaw yin̈ ebnaj sacerdote. Wal naj Pedro xin, nahat tzujan naj yinta Comam. \v 55 Yanico xin ebnaj tuꞌ iskꞌaꞌ yictabal yamakꞌil teꞌ n̈a, yoc tzꞌon̈no ebnaj kꞌaẍnoj. Ocpaxo tzꞌon̈no naj Pedro kꞌaẍno xol ebnaj. \v 56 Ay xin huneꞌ ix munlawom bey tuꞌ, ilni naj Pedro yet tzꞌon̈anico naj yin̈ kꞌaꞌ. Yoc tꞌan̈no ix yin̈ naj, yalni ix: \p —Huneꞌ naj tiꞌ, yetbi isba naj yeb naj Jesús, ẍi ix. \p \v 57 Hayet yaben naj Pedro huneꞌ tuꞌ, yalni naj: \p —Mach wohtajojan naj chawal tuꞌ, ẍi naj tet ix. \p \v 58 Hunepixto xin, yillax naj Pedro yu huneꞌ naj, yalni naj tet naj: \p —Hach tiꞌ hawetbi haba yeb ebnaj tuꞌ, ẍi naj. Istakꞌwi naj Pedro: \p —Machoj, mach wetbiho inbahan yeb ebnaj, ẍi naj. \v 59 Ayxam hunu orahil xin, ischilban yalni huneꞌxa naj yin̈ naj Pedro tuꞌ: \p —Yin̈ caw yeli, haꞌ naj tiꞌ yetbi isba naj yeb naj Jesús tiꞌ, yebpaxo ah Galilea naj, ẍi naj. \v 60 Yalni naj Pedro: \p —Mach wohtajan huneꞌ tzet chawal tiꞌ, ẍi naj. \p Yet lan̈an yalni naj Pedro huneꞌ tuꞌ xin, yokꞌcan̈ huneꞌ noꞌ icham chiyo. \v 61 Istꞌan̈xito Comam yin̈ naj Pedro tuꞌ. Hac tuꞌ xin yu isnaniti naj Pedro tzet yal Comam tet naj: “Oxelxa chawala ta mach quinhawohtajojan yet chiꞌokꞌcan̈ noꞌ icham chiyo,” ẍi Comam Jesús tet naj. \v 62 Hac tuꞌ xin yu yelto naj, yoc naj okꞌoj. \s1 Yet isbuchlax Comam Jesús \r (Mt 26:67-68; Mr 14:65) \p \v 63 Wal ebnaj ayco tan̈eno Comam Jesús tuꞌ, oc ebnaj tzebo yin̈ Comam, ismakꞌnipaxo ebnaj Comam. \v 64 Yoc ebnaj ismajcheno sat Comam, chi-la-iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p —Halilo mac macachmakꞌni, ẍi ebnaj tet Comam. \v 65 Hantato buchwal tzotiꞌ yal ebnaj yin̈ Comam. \s1 Ilaxto Comam Jesús sata ebnaj iswiꞌehal con̈ob Israel \r (Mt 26:59-66; Mr 14:55-64; Jn 18:19-24) \p \v 66 Hayet issajbilo xin, iscutxbanico isba ebnaj ichamta winaj yin̈ con̈ob Israel, yeb ebnaj yahawil yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj chicuywa yin̈ isley naj Moisés; ischejni ebnaj ilaxoti Comam Jesús sataj. Iskꞌamben ebnaj tet Comam: \p \v 67 —Hal jetan̈, ¿tom yeli hach tiꞌ Cristo hach? ẍi ebnaj. \p Istakꞌwican̈ Comam: \p —Ta chiwalan teyet ta Haninan Cristo hinan, mach cheyakꞌayto yul heyanma. \v 68 Taca ay tzet chinkꞌambepaxojan teyet, mach chepajtzepaxo wetan. \v 69 Yaj wal tinan̈ Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios chinoctzꞌon̈nojan yin̈ iswatxꞌkꞌab Comam Dios; Comam caw aycano yip, ẍi Comam. \p \v 70 Yuxinto sunil ebnaj oc kꞌambeno tet Comam: \p —¿Tom Iscꞌahol Comam Dios hawe chal tuꞌ? ẍi ebnaj. Istakꞌwi Comam Jesús: \p —Hoꞌ, Iscꞌahol Comam Dios wehan hacaꞌ cheyute heyalni tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 71 Yalni ebnaj: \p —Tinan̈ matxa yilalo chicokꞌan anma chihalni ismul naj tiꞌ, to han̈-caw-on̈ majabe tzet chal naj, ẍi ebnaj yin̈ Comam. \c 23 \s1 Yet yilaxto Comam Jesús sata naj Pilato \r (Mt 27:1-2, 11-14; Mr 15:1-5; Jn 18:28-38) \p \v 1 Sunil ebnaj ah wejnahi, yinito ebnaj Comam Jesús sata naj Pilato. \v 2 Yoc ebnaj akꞌocꞌule yin̈ Comam tet naj Pilato hacaꞌ tiꞌ: \p —Machalo huneꞌ naj tiꞌ juan̈, sunil anma chisomchato isnabal yu naj, cat iscachni naj anma ta mach chakꞌ istohlabal tet naj César, naj jahaw ay bey Roma, cat yalnipaxo isba naj Cristohal, haꞌ chalilo jahawil, ẍi ebnaj. \p \v 3 Iskꞌamben naj Pilato tet Comam: \p —¿Tom yahawil anma Israel hawehi? ẍi naj. Istakꞌwi Comam: \p —Hoꞌ, yeli hacaꞌ hawalni tiꞌ, ẍi Comam. \p \v 4 Yuxinto yal naj Pilato tet ebnaj yahawil yeco yin̈ ebnaj sacerdote, yeb tet sunil anma cutxanico tuꞌ: \p —Haꞌ huneꞌ winaj tiꞌ, machi hunu mule chiꞌilchalo yin̈ wuhan, ẍi naj. \p \v 5 Ischilban ebnaj, yalni yin̈ caw ip: \p —Lan̈an issomchato isnabal sunil anma yu cuybanile chakꞌ naj. Ichiti naj iscuyni anma bey Galilea, tinan̈ xin hac tuꞌ chutepaxo naj bey Judea tiꞌ, ẍi ebnaj. \s1 Yet yilaxto Comam Jesús sata naj Herodes \p \v 6 Hayet yaben naj Pilato huneꞌ tuꞌ, iskꞌamben naj ta ah Galilea Comam. \v 7 Hayet yaben naj ta ah Galilea Comam, yanito naj Comam yul iskꞌab naj Herodes, yuto naj Herodes tuꞌ ayco yahawilo bey Galilea. Cꞌuxan xin aycꞌo naj Herodes bey Jerusalén yet yuni huneꞌ tuꞌ. \p \v 8 Hayet yilni naj Herodes Comam, caw tzalacan̈ naj yuto payxa ichi yochen naj yilaꞌ Comam. Caw xin txꞌiꞌalxa bay chabe naj yin̈ Comam. Caw xin choche naj yilaꞌ iswatxꞌen Comam hunu cꞌaybalcꞌule. \v 9 Caw txꞌiꞌal tzet iskꞌambe naj tet Comam, yajaꞌ maẍticꞌa takꞌwi Comam tet naj. \p \v 10 Wal ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote yeb ebnaj chicuyni anma yin̈ isley naj Moisés, caw ischilba ebnaj yoc akꞌocꞌule yin̈ Comam. \p \v 11 Naj Herodes yeb ebnaj issoldado tuꞌ oc ebnaj isbuchuꞌ Comam. Yanico ebnaj huneꞌ xilkꞌape yin̈ Comam hacaꞌ chaco ebnaj rey yun̈e yoc ebnaj tzebo yin̈ Comam. Lahwi tuꞌ xin, yanipaxto naj Herodes tuꞌ Comam yul iskꞌab naj Pilato hunelxa. \v 12 Yin̈ticꞌa huneꞌ tzꞌayical tuꞌ, naj Pilato yeb naj Herodes oc ebnaj amigohal, yaj wal yet yalan̈to caw ayleco ishowal ebnaj yin̈ hunun. \s1 Yet iscawxelaxico camical yiban̈ Comam Jesús \r (Mt 27:15-26; Mr 15:6-15; Jn 18:39–19:16) \p \v 13 Iscutxbanico naj Pilato ebnaj iswiꞌehal yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj yahaw con̈ob, yebpaxo sunil anma yul con̈ob tuꞌ. \v 14 Yalni naj tet ebnaj: \p —Haꞌ huneꞌ naj maxeyiti wettiꞌan cheyala ta lan̈an issomchancan̈ naj isnabal sunil anma. Wal xin tesata mankꞌambehan tet naj, yajaꞌ caw machi hunu ismul naj chiꞌilchalo wuhan hacaꞌ cheyute heyalni tiꞌ. \v 15 Mawatojan naj yul iskꞌab naj Herodes, yajaꞌ mach ismul naj mailcha yu naj, yuxin mayapaxti naj Herodes tuꞌ naj hunelxa wetan. Wal xin, mach ismul naj chꞌakꞌni camoj. \v 16 Ton̈e xin chiwakꞌ hatelaxojan naj, cat inbejtzonan naj, ẍi naj Pilato tuꞌ, \v 17 yuto yin̈ hunun kꞌin̈ Pascua chibejtzolax hunun ebnaj presowom. \p \v 18 Yaj sunil anma cutxanico bey tuꞌ, ah yaw yin̈ caw ip: \p —¡Ilo huneꞌ naj tiꞌ yin̈ cosatan̈, cat hebejtzon naj Barrabás! ẍixan̈e anma. \p \v 19 Yaj naj Barrabás tuꞌ, ayco naj preso yu huneꞌ howal yicheco naj yul con̈ob tuꞌ, yebpaxo potxꞌom anma naj. \v 20 Wal naj Pilato, caw yoche naj isbejtzoꞌ Comam Jesús, yuxinto tzotelilti naj xol anma hunelxa. \v 21 Yajaꞌ anma tuꞌ, caw ecꞌbalto ah yaw, yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —¡Camojab naj yin̈ culus! ¡Camojab naj yin̈ culus! ẍixan̈e anma tuꞌ. \p \v 22 Yalni naj Pilato yin̈ yoxel tet ebnaj: \p —¿Tzet yu? ¿Tzet istxꞌojal iswatxꞌe naj heyalni? Mach hunu ismul naj chiꞌilchalo yin̈ wuhan chꞌakꞌni camoj. Wal xin ton̈e chinchejan hatelaxo naj, cat inbejtzonan naj, ẍi naj. \p \v 23 Ischilban ebnaj yel yaw yin̈ caw ip, iskꞌanni camo ebnaj Comam yin̈ teꞌ culus. Yu caw chꞌel yaw ebnaj yuxinto akꞌlax tzet choche ebnaj. \v 24 Yuxinto isyije naj Pilato tzet iskꞌan ebnaj. \v 25 Wal xin, haꞌ naj ayco preso yu howal yeb yu potxꞌwal, haꞌ naj isbejtzoto naj Pilato hacaꞌ yu iskꞌanni ebnaj. Yanico naj Pilato Comam yul iskꞌab ebnaj. \s1 Yet yalaxcan̈ Comam Jesús yin̈ culus \r (Mt 27:32-44; Mr 15:21-32; Jn 19:17-27) \p \v 26 Yet lan̈an yilaxto Comam Jesús bay chꞌalaxcan̈ yin̈ culus, istzabnayo ebnaj huneꞌ naj, Simón isbi. Lan̈an yocto naj yul con̈ob tuꞌ, haꞌ bey txꞌotxꞌ Cirene ay naj. Yalaxico isculus Comam yiban̈ naj, yoc tzujno naj yinta Comam. \p \v 27 Caw hantan̈e anma oc tzujno yinta Comam; xol anma tuꞌ ay huntekꞌan ebix caw chꞌokꞌ yu biscꞌulal yin̈ Comam. \p \v 28 Istꞌan̈xiti Comam yin̈ ebix, yalni Comam tet ebix: \p —Hex ix ah Jerusalén tiꞌ, mach chexokꞌ win̈an. Okꞌan̈we teyin̈ yeb yin̈ niẍtej heyunin. \v 29 Yuto chihul istzꞌayical bay chihallax hacaꞌ tiꞌ: “Sakꞌal yet ebix ix maẍticꞌa yunin, yeb ebix maẍticꞌa unin chitxutxwi yin̈,” ẍi anma tuꞌ. \v 30 Yet huneꞌ tiempohal tuꞌ, chal anma hacaꞌ tiꞌ: “Majaltam chititcꞌay witz tiꞌ jiban̈, cat comujicano yalan̈,” ẍi anma tuꞌ. \v 31 Ta hanintiꞌan, lahaninan hacaꞌ hunu teꞌ kꞌepta caw yax, yaj chꞌecꞌyaꞌ wanmahan yu anma, hajxamex hex tiꞌ, lahanex yeb teꞌ tajin teꞌ caw niman isyaꞌtajil cheyila, ẍi Comam. \p \v 32 Aypaxo cawan̈xa ebnaj caw xiwquilta ismul, ilaxto camo yin̈ culus yinta Comam. \v 33 Hayet yapni ebnaj bey huneꞌ txꞌotxꞌ chij Calavera, chalilo Isbajil Wiꞌe, yalaxcan̈ Comam yin̈ culus. Hac tuꞌ utelax cawan̈ ebnaj xiwquilta ismul tuꞌ, huneꞌ naj ah yin̈ iswatxꞌkꞌab Comam, hunxa naj yin̈ ismeckꞌab Comam. \v 34 Hayet aycan̈ Comam yin̈ culus tuꞌ, yalni hacaꞌ tiꞌ: \p —Mamin, akꞌ nimancꞌulal yin̈ anma tiꞌ, yuto mach chinachalo yu ta txꞌoj tzet chiswatxꞌe, ẍi Comam. Yoc ebnaj soldado yilweno isba yin̈ mac chiinito xil iskꞌap Comam. \p \v 35 Sunil anma tuꞌ tꞌan̈anico yilni tzet chuhi; yoc ebnaj yahaw con̈ob buchwal yin̈ Comam, yalni ebnaj: \p —Ta haꞌ naj tiꞌ Cristo sicꞌbililo yu Comam Dios, iscolabayti isba naj, hacaꞌ yu iscolwa naj yin̈ anma, ẍi ebnaj. \p \v 36 Hacpax tuꞌ ebnaj soldado, oc ebnaj buchwal yin̈ Comam, yakꞌni ebnaj pahla vinagre yucꞌuꞌ Comam. \v 37 Yalni ebnaj: \p —Ta yeli yahaw anma Israel hawehi, colayti haba, ẍi ebnaj. \p \v 38 Yin̈ iswiꞌ isculus Comam tzꞌibn̈ebilico hayeb tzꞌib, chalni hacaꞌ tiꞌ: “Haꞌ naj tiꞌ, yahawil anma Israel,” ẍicoj. \p \v 39 Xol ebnaj cawan̈ alaxcan̈ yin̈ culus yinta Comam, ay huneꞌ naj txꞌoj istzotel tet Comam, yalni naj tet Comam: \p —Ta hach tiꞌ Cristo hach, colayto haba, cat con̈hacolnipaxaytojan̈, ẍi naj. \p \v 40 Haxa huneꞌxa yetbi naj cachwa yin̈ hacaꞌ tiꞌ: ¿Tom mach chaxiw tet Comam Dios? ¿Tom mach chawila tato lahan jeco yin̈ isyaꞌtajil yeb yaꞌ? \v 41 Wal han̈on̈ tiꞌ, lan̈an yecꞌyaꞌ janma yu cotohlan istxꞌojal cowatxꞌe, wal yaꞌ tiꞌ, machi nino istxꞌojal iswatxꞌe yaꞌ, ẍi naj tet yetbi tuꞌ. \v 42 Yalni naj tet Comam: \p —Mam Jesús, chinhanabaꞌtijan yet chaẍhul cat hawoc yahawil, ẍi naj tet Comam. \p \v 43 Yalni Comam tet naj: \p —Yin̈ caw isyelal chiwalan tawet, haꞌticꞌa tinan̈ chaẍapno incꞌatan̈an bey huneꞌ ehobal chij Paraíso, ẍi Comam tet naj. \s1 Yet iscam Comam Jesús \r (Mt 27:45-56; Mr 15:33-41; Jn 19:28-30) \p \v 44 Yet chuman xin iskꞌejholilo yul yiban̈kꞌinal tiꞌ masanto yin̈ chꞌen oxeb yin̈ kꞌejbiyal issajbipaxiloj. \v 45 Istzilmopaxayo huneꞌ kꞌap kꞌap aycan̈ yul yatut Comam Dios, cab ayico kꞌap. \v 46 Yah yaw Comam yin̈ caw ip, yalni: \p —Mam, yul hakꞌab chiwacanicojan wanmatiꞌan, ẍi Comam. \p \v 47 Hayet yilni naj yahawil ebnaj soldado ah Roma huneꞌ tuꞌ, yoc naj yalno cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios, yalni naj: \p —Yin̈ caw yeli, huneꞌ winaj tiꞌ mach ismul, ẍi naj. \p \v 48 Sunil anma cutxanico bey tuꞌ, hayet yilni tzet yuhi, cawtoxan̈e chistin̈ anma istxam iscꞌul yu biscꞌulal yet ispaxto yatut. \v 49 Wal sunil anma yohta isba yeb Comam Jesús, yeb huntekꞌan ebix tit yinta Comam bey Galilea, nahat lin̈anti yilni tzet chuhi. \s1 Yet ismujlax Comam Jesús \r (Mt 27:57-61; Mr 15:42-47; Jn 19:38-42) \p \v 50 Ay huneꞌ naj José isbi, ay bey con̈ob Arimatea, yul ismajul Judea; naj tuꞌ, caw cꞌul iscꞌul naj, caw cꞌulpaxo isbeybal naj. Ayco naj xol ebnaj iswiꞌehal yin̈ lahtiꞌ yul con̈ob Israel. \v 51 Yajaꞌ mach yaco isba naj yin̈ istxꞌojal iswatxꞌe ebnaj yetbi tuꞌ yin̈ Comam Jesús, yuto chechma naj yoc Comam Dios Yahawiloj. \v 52 Isto naj José tuꞌ iskꞌanno isnimanil Comam tet naj Pilato. \v 53 Lahwi tuꞌ xin, isto naj yinoyti isnimanil Comam yin̈ teꞌ culus, ispichnico naj huneꞌ sábana caw cꞌul yin̈. Isto naj yanocto isnimanil Comam yul huneꞌ chꞌen chꞌen holbil yul, caw xin maẍto hunu camom chiꞌalaxicto yul chꞌen. \v 54 Haꞌ yin̈ huneꞌ tzꞌayical tuꞌ chiskꞌuy isba anma Israel yin̈ tzet chislo yin̈ tzꞌayic xewilal. Lan̈anxa xin isto tzꞌayic cat yichico tzꞌayic xewilal. \p \v 55 Haꞌ ebix ix tit yinta Comam bey Galilea, topaxo ebix mujwal yin̈ Comam, yilni ebix chꞌen chꞌen bay alaxicto Comam, yilnipaxo ebix tzet yucanicto isnimanil Comam. \v 56 Lahwi ispaxto ebix, iswatxꞌen ebix cab majan an̈ caw xukꞌ sam chꞌoc yin̈ isnimanil Comam. Lahwi tuꞌ xin yichico tzꞌayic xewilal, yuxin xew ebix hacaꞌticꞌa yalni isley naj Moisés. \c 24 \s1 Yet yitzitzbican̈ Comam Jesús xol camom \r (Mt 28:1-10; Mr 16:1-8; Jn 20:1-10) \p \v 1 Yet babel tzꞌayic yin̈ semana caw sahab to ebix bay alaxicto isnimanil Comam, ikꞌbil huntekꞌan an̈ caw xukꞌ sam watxꞌebil yu ebix. \v 2 Hayet yapni ebix bey tuꞌ, yilni ebix ta elnaxa chꞌen chꞌen ayco ismajilo bay alaxicto isnimanil Comam. \v 3 Yocto ebix yul chꞌen, yilni ebix ta matxa isnimanil Comam ayictoj. \p \v 4 Caw cꞌayilo iscꞌul ebix yu huneꞌ tuꞌ. Haxa yet yilniti ebix xin lin̈anxacan̈ cawan̈ ebnaj yángel Comam Dios, toxan̈e chitzejtzon xil iskꞌap ebnaj ayco yin̈. \v 5 Caw xiwcan̈ ebix, yay xulno ebix sat txꞌotxꞌ, yalni ebnaj tet ebix: \p —¿Tzet yin̈ yuxin haꞌ bay chimujlax camom chesayicꞌo huneꞌ mac itzitzxa? \v 6 Matxa Comam ayicti bey tiꞌ, to xaitzitzbican̈. Naweti tzet yal teyet yet aycꞌo bey Galilea, \v 7 yet yalni hacaꞌ tiꞌ: “Hanin Akꞌbilintijan texol yu Comam Dios, caw yilal walaxicojan yul iskꞌab ebnaj txꞌoj, cat walaxcan̈an yin̈ culus, yajaꞌ yin̈ yox tzꞌayic cat witzitzbican̈an,” ẍi Comam, ẍi ebnaj. \p \v 8 Hac tuꞌ xin yu isnaniti ebix tzet yal Comam. \v 9 Isto ebix yalno tzet yabe tuꞌ tet ebnaj hunlahon̈wan̈ ischejab Comam, yeb tet huntekꞌanxa ebnaj. \v 10 Haꞌ huntekꞌan ebix bey halno tuꞌ, haꞌ ton ix María ah Magdala, ix Juana, yeb ix María, ismiꞌ naj Jacobo, yeb huntekꞌanxa ebix. \v 11 Wal ebnaj ischejab Comam tuꞌ, ton̈em chal ebix, yalni ebnaj; yuxin maẍticꞌa yayto ebnaj yul yanma yin̈ tzet chal ebix. \p \v 12 Wal naj Pedro xin, to naj yin̈ an̈e yilaꞌ bay alaxicto isnimanil Comam tuꞌ. Hayet yaycꞌon̈no naj yilnicto naj, haꞌxan̈e kꞌap sábana aycanayoj. Caw cꞌaycan̈ iscꞌul naj, ispaxto naj bay aya. \s1 Isye isba Comam Jesús yul isbelal Emaús tet cawan̈ iscuywom \r (Mr 16:12-13) \p \v 13 Haꞌticꞌa yin̈ huneꞌ tzꞌayical tuꞌ, ay cawan̈ ebnaj iscuywom Comam Jesús, to bey huneꞌ aldea Emaús. Aymi oxebo legua yelo yin̈ con̈ob Jerusalén. \v 14 Yet ayco ebnaj yin̈ isbel tuꞌ, chitzotel ebnaj yin̈ tzet yakꞌle Comam Jesús. \v 15 Hayet lan̈an istzotel ebnaj yin̈ huneꞌ tuꞌ, yapni Comam iscꞌatan̈ ebnaj, hunxa xin yu isto Comam yeb ebnaj. \v 16 Waxan̈ca yil ebnaj yin̈ Comam, yaj ay huneꞌ tzet machi chahni yohtan̈elo ebnaj Comam. \v 17 Iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Tzet tzotiꞌal ayco heyu yul beh tiꞌ? ẍi Comam. Caw xin biscꞌulal jilni sat ebnaj, \v 18 istakꞌwi huneꞌ naj chiyij Cleofas: \p —Sunil anma ohtan̈e tzet yu yul con̈ob Jerusalén yin̈ huntekꞌan tzꞌayic tiꞌ. ¿Tom hach xan̈e yul con̈ob tiꞌ mach hawohtajoj? ẍi naj. \p \v 19 Iskꞌamben Comam tet ebnaj: \p —¿Tzet huneꞌ yu tuꞌ? ẍi Comam. Yalni ebnaj: \p —Ay huneꞌ yaꞌ Jesús, ah Nazaret, ischejab Comam Dios, haꞌ tzet iswatxꞌe yeb tzet yala caw niman yelapno yul sat Comam Dios yeb yul sat anma. \v 20 Yaj haꞌ ebnaj yahaw yin̈ ebnaj sacerdote, yeb ebnaj iswiꞌehal con̈ob, haꞌ ebnaj anico yaꞌ yul iskꞌab camical, yalaxcan̈ yin̈ culus. \v 21 Haꞌ yaꞌ ayco yipo janmahan̈ yoc colnolo con̈ob Israel tiꞌ yul iskꞌab ebnaj romano. Yaj tinan̈ oxebxa tzꞌayic yuni huneꞌ tuꞌ. \v 22 Ay xin huntekꞌan ebix jetbi cobahan̈ yebi caw sahab mabeycꞌo bay alaxicto isnimanil yaꞌ. Caw macꞌayilo cocꞌulan̈ yu tzet mayal ebix. \v 23 Yuto hayet maapni ebix, matxa isnimanil yaꞌ ayictoj. Yuxin hayet mameltzo ebix, mayalni ebix jetan̈ ta mayil ebix huntekꞌan ebnaj ángel, mayalni ebnaj ta itzitz yaꞌ. \v 24 Ay xin huntekꞌan ebnaj jetbihan̈ mabey ilno bay alaxicto isnimanil yaꞌ. Caw xin matxa isnimanil yaꞌ ayicto hacaꞌticꞌa mayu yalni ebix jetan̈, ẍi ebnaj. \p \v 25 Yalni Comam Jesús tet ebnaj: \p —Caw yaꞌta istxumchalo heyu yeb caw lan̈o cheyayto yul heyanma yin̈ tzet halbilcano yu ebnaj ischejab Comam Dios yet payat. \v 26 ¿Tom mach heyohtajo ta naj Cristo yilal yecꞌyaꞌ yanma hacaꞌ mayu tuꞌ, lahwi tuꞌ cat yoc naj Yahawil? ẍi Comam. \p \v 27 Yoc Comam yalno yin̈ caw haban yin̈ sunil tzet tzꞌibn̈ebilcanayo yin̈ Comam Cristo yul Yum Comam Dios. Ichico bay tzꞌibn̈ebilcano yu naj Moisés, masanta apni yin̈ sunil tzet tzꞌibn̈ebilcano yu ebnaj ischejab Comam Dios yet payat. \p \v 28 Hayet lan̈an yapni ebnaj yul aldea tuꞌ, isyenilo Comam ta palan̈ istohi. \v 29 Yajaꞌ mach ischato ebnaj Comam. Yalni ebnaj: \p —Canan̈cano cocꞌatan̈an̈, yuto caw kꞌejbixa lah, ẍi ebnaj. Hac tuꞌ xin yu iscan Comam iscꞌatan̈ ebnaj. \v 30 Hayet ayxaco Comam sat meẍa yeb ebnaj, yinican̈ Comam ixim pan. Lahwi yakꞌni Comam yuchꞌandios tet Comam Dios, iskꞌaxponayo ixim, yakꞌni Comam ixim tet ebnaj. \p \v 31 Yin̈ haꞌmataj tuꞌ xin, hacaꞌtan̈e hajcha sat ebnaj, isnachalo Comam Jesús yu ebnaj. Wal Comam xin, cꞌaycan̈ Comam yin̈ sat ebnaj. \v 32 Yalni ebnaj tet hunun: \p —¡Toꞌan yuxin caw matzalacan̈ janma yet macon̈iscuyni Comam yin̈ Istzotiꞌ Comam Dios yul beh! ẍi ebnaj. \p \v 33 Lahwin̈ena tuꞌ xin, ismeltzoto ebnaj bey Jerusalén, isto ebnaj bay cutxanico ebnaj hunlahon̈wan̈ yeb huntekꞌanxa iscuywom Comam. \v 34 Yalni ebnaj tet ebnaj cawan̈ tuꞌ: \p —Yin̈ caw yeli, maitzitzbican̈ Comam, masye isba tet naj Simón Pedro, ẍi ebnaj. \p \v 35 Yalnipaxo ebnaj cawan̈ tuꞌ yin̈ tzet yu isyenican̈ isba Comam yul beh tet ebnaj, yeb tzet yu yohtan̈enilo ebnaj Comam yet iskꞌaxpon ixim pan. \s1 Yet isyeni isba Comam Jesús tet iscuywom \r (Mt 28:16-20; Mr 16:14-18; Jn 20:19-23) \p \v 36 Hayet lan̈an istzotel ebnaj yin̈ huneꞌ tuꞌ, yilniti ebnaj xin lin̈anxayo Comam Jesús yictabal ebnaj, yalni Comam tet ebnaj: \p —Ayojab akꞌancꞌulal texol, ẍi Comam. \v 37 Caw xiw ebnaj, iscꞌaycan̈ iscꞌul ebnaj yuto ispixan camommi chil ebnaj yalni. \p \v 38 Yajaꞌ yal Comam tet ebnaj: \p —¿Tzet yin̈ yuxin chexxiwi yeb chicabcon heyanma? \v 39 Ilwecꞌanab inkꞌaban yeb wojan bay to chꞌen lawuẍ. ¡Caw hanintonan! Tzabinwecꞌanaban cat heyohtan̈eniloj ta haninan. Wal hacaꞌ hunu ispixan camom, machi ischibehal, machipaxo isbajil hacaꞌ chu quinheyilnitiꞌan. \p \v 40 Hayet yalni Comam huneꞌ tuꞌ isyeni Comam iskꞌab yeb yoj tet ebnaj. \v 41 Yajaꞌ yu xatzalahilal yeb yu chicꞌay iscꞌul ebnaj yilni, yuxin machi caw yayto ebnaj yul yanma ta haꞌ Comam. Yuxin iskꞌambe Comam tet ebnaj: \p —¿Aymi nichꞌano tzet chicolo aycꞌo heyu? ẍi Comam. \p \v 42 Yakꞌni ebnaj kꞌaxep noꞌ txobil cay tet Comam, yeb nichꞌan noꞌ cab. \v 43 Ischahnilo Comam noꞌ, iswaꞌ Comam yin̈ sat ebnaj. \p \v 44 Yalni Comam tet ebnaj: \p —Haꞌ huntekꞌan isyaꞌtajil mawakꞌletiꞌan, haꞌ ton walan teyet yet ayintocꞌojan texol, ta yilal yijni isba hacaꞌ tzet tzꞌibn̈ebilcano win̈an yu naj Moisés, yebpaxo yu ebnaj ischejab Comam Dios yet payat, yebpaxo xin yin̈ Salmos, ẍi Comam. \p \v 45 Hac tuꞌ yu yakꞌni Comam Jesús yohtan̈elo ebnaj yin̈ tzet tzꞌibn̈ebilcanayo yul Yum Comam Dios. \v 46 Yalnipaxo Comam: \p —Tzꞌibn̈ebilcanayoj ta yilal yecꞌyaꞌ wanmahan, cat incaman, Hanin Cristo intiꞌan. Lahwi tuꞌ xin, cat witzitzbican̈an yin̈ yox tzꞌayic. \v 47 Caw xin, yilal yallaxicꞌo Intzotiꞌan babel yul Jerusalén tiꞌ, yebpaxo sunil yul sat yiban̈kꞌinal tiꞌ, ta yilal yanico isba anma yul iskꞌab Comam Dios cat isbejnicano istxꞌojal, haxinwal chꞌakꞌlax nimancꞌulal yin̈ ismul. \v 48 Hex tiꞌ, cheyakꞌaco heba heyalnolo huntekꞌan tiꞌ, yuto hex cawex heyilaꞌ. \v 49 Tinan̈ xin, wal heye bey Jerusalén tiꞌ masanto chechah yip Espíritu Santo chinchejtijan bey satcan̈; huneꞌ halbilcano yu Inmaman, ẍi Comam tet ebnaj ischejab tuꞌ. \s1 Yet yilaxto Comam Jesús satcan̈ \r (Mr 16:19-20) \p \v 50 Lahwi tuꞌ yinito Comam Jesús ebnaj ischejab yul ismajul Betania. Yinican̈ Comam iskꞌab, iskꞌanni Comam iscꞌulal Comam Dios yiban̈ ebnaj ischejab tuꞌ. \v 51 Lan̈antoticꞌa tuꞌ xin, yilaxto Comam satcan̈. \v 52 Yoc ebnaj yalno cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam, ispaxto ebnaj bey Jerusalén yin̈ caw tzalahilal. \v 53 Hunun tzꞌayic xin iscutxban isba ebnaj yul yatut Comam Dios, chalni ebnaj cꞌulla tzotiꞌ yin̈ Comam Dios. ¡Hacojab tuꞌ!