\id TIT - Tuma-Irumu NT+ [iou] -PNG 2011 (DBL 2015) 
\h Taitus 
\toc2 Taitus 
\toc1 Taitus 
\mt1 Taitus  
\mt2 Poltä Taitus jukuman iwetta manbiŋam ŋo kudän täŋkuk  
\c 1  
\p
\v 1 Näk Pol, Anutu täŋo piä ämagän ba Jesu Kristo täŋo aposoro kubä ude itat. Unita ämawebe Anututä bian inita iwoyäŋkuko u täŋkentäŋ yämiŋira Kristota nadäŋ imikinik täkta naniŋ kireŋkuk. Ba täŋkentäŋ yämiŋira ämawebe unitä man bureni nadäwä tärekta naniŋ kireŋkuk. Man bureni uwä irit kuŋat-kuŋat Anututä gäripi nadäk täyak upäŋ niwoŋärek täyak.  
\v 2  \x * \xo 1:2 \xt Kol 1:27\x* Täŋpäkaŋ man bureni unitäŋo mebäri-inik uwä irit kehäromi pätak u bureni-inik api kaŋ-ahäne. Bian-inik, Anututä intäjukun imaka kubä nämo pewän ahäŋirä irit kehäromi u nimikta yäŋkehärom taŋkuk. Täŋpäkaŋ Anutu uwä jopman kubä nämo yäk täyak.   
\p
\v 3  \x * \xo 1:3 \xt Efe 1:9-10; Tai 2:10, 3:4; 1Ti 1:1,11\x* Eruk it yäpmäŋ äbätäŋgän kadäni kubä Anututä ini nadäŋkuk-ken uken äma ätu irit kehäromi täŋo manbiŋam yäŋahäkta yäpmäŋ daniŋpäŋ yepmaŋkuk. Ude täŋkuko uwä mani biŋam kwawakinik pewä ahäŋkuŋ. Täŋpäkaŋ Anutu, waki keri-ken nanik nimagurani unitä piä u näk ketna terak peŋkuk.   
\p
\v 4  \x * \xo 1:4 \xt 2Ko 8:23; Gal 2:3; 2Ti 1:2, 4:10; Rom 1:7\x* Eruk nanakna Taitus, man ŋo gäka kudän täyat. Gäk äbot täŋpani ninkät Anututa nadäkinik bok täk täkamäŋ unita nanakna bureni yäŋ gäwetpäŋ ŋode gäwetat; Anutu nanin ba äma nin nimagurani Jesu Kristo unitä oraŋ gamiŋirän unitäŋo bänep pidäm terak kaŋ kuŋat.   
\s1 Äbot täŋpani täŋo intäjukun ämata jukuman  
\p
\v 5 Taitus, gäk piä moräki täŋ paotta ba äbot täŋpani yotpärare kubäkubä täŋo watä äma yabäŋ ahäŋpäŋ yepmakta Krit komeken gepmaŋpeŋ kuŋkut. Täŋkaŋ man bian gäwetkuro unita juku piŋpäŋ nadä;  
\v 6  \x * \xo 1:6 \xt 1Ti 3:2-7; 2Ti 2:24-26\x* Äbot täŋpanita intäjukun itta äma ŋodewanipäŋ yäpmäŋ daniŋpäŋ kaŋ yepmaŋ yäŋ gäwetkut; Äma, ämawebe iŋamiken siwoŋigän kuŋarani, ba webe kubägän yäpani. Ba äma unitäŋo nanakiye uwä Jesuta nadäŋ imikinik täŋpäŋ peŋawäk ba miŋi nani täŋo man bitnäk nämo täŋpani. Äma udewanipäŋ, äbot täŋpanita intäjukun itta kaŋ yabäŋ ahäŋpäŋ yepmaŋ.  
\v 7  \x * \xo 1:7 \xt 1Ko 4:1\x* Unita ŋode nadä; Äbot täŋpani täŋo intäjukun ämatä Anutu täŋo piäta watä it täkaŋ unita äma u siwoŋi-inik kuŋarirä ämawebetä yabäŋpäŋ-nadäwä momini nikek nämo täneŋ. Täŋpäŋ äma uwä näk wäpna biŋam ikek itat yäŋkaŋ äboriye yäwetpäŋ yäwoŋärek kokwawak terak nämo täŋpani. Ba ume naŋkaŋ täŋguŋguŋ täŋpäŋ äma komita nämo täŋpani. Täŋkaŋ moneŋ tuŋumta nadäwätäk nämo täŋpani.  
\v 8 Ba äma u iron täga täŋpäŋ kädet siwoŋigän kuŋatpäŋ kädet täga-tagän gäripi-inik nadäwani. Täŋkaŋ äma uwä man yäkyäki ba täktäkita watä irani.  
\v 9  \x * \xo 1:9 \xt 2Ti 4:3; Tai 2:1\x* Täŋpäkaŋ watä äma uwä Anutu täŋo man mebäri bureni nintä yäwetpäŋ yäwoŋärek täk täkamäŋ udegän iŋit-inik täneŋ. Man bureni u iŋit-inik täŋpäŋ säkgämän yäŋahäŋirä ämawebe kädet siwoŋita nadäkinik täŋpäŋ täga kuŋatneŋ, ba äma Anutu täŋo man bureni ut täkaŋ unitäŋo jopman uwä täga utpewä mäneŋ.   
\s1 Nadäkinik täŋpä wawanita man  
\p
\v 10  \x * \xo 1:10 \xt 1Ti 4:7\x* Täŋpäkaŋ Taitus, gäk watä äma täga-tägapäŋ kaŋ yabäŋ ahäŋpäŋ yepmaŋ. Imata, Krit komeken äbot täŋpani bämopi-ken nanik mäyaptä man burenita bitnäŋpäŋ jop manman yäŋ-yäkŋatpäŋ ämawebe mäyap kädet goret käda yämagut täkaŋ. Äma yäyat uwä mäyaptä jopman ŋode yäk täkaŋ; In guŋ äbotken naniktä äbot täŋpani-kät itta nadäŋpäŋä, eruk baga man iwatkaŋ gupjin moräk kaŋ madäwut yäk.  
\v 11  \x * \xo 1:11 \xt Jon 10:12; 1Pi 5:2; 2Ti 3:6\x* Täŋpäŋ äma uwä mäyäk-kät nämo moneŋ yäpmäkta jop manman ude yäŋ-yäkŋat-pewä nädamiŋi-nani ätu nadäkiniki pewä putärewäpäŋ säkgämän nämo it täkaŋ. Unita Taitus, gäk äma jop manman yäk täkaŋ u yäniŋ bitnä.  
\v 12 Nadätan? Krit nanik iniken äma nadäwani kubätä ini Krit nanik ämawebeta ŋode yäŋkuk; Krit nanik u waki, jop manmangän yäwani yäk. Uwä tom ägwäri udewani, orek patkaŋ ketem naktagän nadäk täkaŋ yäŋ yäŋkuk.  
\v 13-14  \x * \xo 1:13-14 \xt 2Ti 4:2\x* \x * \xo 1:13-14 \xt 1Ti 4:7\x* Täŋpäkaŋ Taitus, äma nadäwani uwä man bureni-inik kubä yäŋkuk. Unita gäk äbot täŋpani täŋo kuŋat-kuŋari yäpä tägakta man kehäromi kaŋ yäwet. Yäweriri nadäkiniki äneŋi täŋkehärom taŋpäŋ Juda nanik täŋo kobap man unita nadäkinik nämo täŋ yämineŋ. Ba äma Anutu täŋo man burenita bitnäk täkaŋ unitäŋo baga man nämo nadäŋ yämineŋ.   
\p
\v 15  \x * \xo 1:15 \xt Mat 15:11; Rom 14:20\x* Taitus, gäk nadätan? Äma bänepi paki-iniktä kuŋat täkaŋ uwä imaka kuduptagänta nadäwä tägagän täk täkaŋ. Upäŋkaŋ äma bänepi-ken momitä tokŋek itkaŋ nadäkinik nämo pewän ahäk täkaŋ uwä imaka kuduptagänta nadäwä wakigän täk täkaŋ. U imata, bänep nadäk-nadäki-ken wakitä tokŋek parirä kädet siwoŋi u iwatta nämoinik nadäk täkaŋ.  
\v 16  \x * \xo 1:16 \xt 2Ti 3:5; 1Jo 1:6, 2:4\x* Äma udewani uwä man ŋode yäk täkaŋ; Näk Anututa nadäkinik täk täyat yäk. Ude yäk täkaŋ upäŋkaŋ täktäki waki unitä ŋode niwoŋärek täyak; Ekänita mäde ut imani. Uwä man bitnäk täŋpäŋ kädet täga kubä nämoinik pewä ahäk täkaŋ. Täŋpäkaŋ kädet waki ude täŋirä Anututä taräki-inik yabäk täyak.   
\c 2  
\s1 Äbot täŋpani ämawebeta jukuman  
\p
\v 1  \x * \xo 2:1 \xt Tai 1:9\x* Eruk Taitus, gähä äbot täŋpani ämawebe Anutu täŋo man mebäri bureni ugän iwatta yäwetpäŋ yäwoŋärek kaŋ tä.  
\v 2 Täŋkaŋ äma ekäni ekäni ba tägawani u ŋode kaŋ yäwet; In man yäkyäkjin ba täktäkjinta watä itpäŋ kaŋ kuŋarut. Ba nadäwätäk ikek kuŋatpäŋ Ekäni täŋo manbiŋam ŋo iŋit-inik täŋpäŋ iron kädet täga ugän kaŋ iwarut. Täŋpäŋ in bäräpi gänaŋ kwikinik kaŋ irut.   
\p
\v 3  \x * \xo 2:3 \xt 1Ti 3:11\x* Täŋpäkaŋ Taitus, äma ekäni ude yäwetkaŋ webe ekäni ekäni udegän ŋode kaŋ yäwet; In Anutu iŋamiken siwoŋi kaŋ kuŋarut. Ume komi taŋi naŋkaŋ ämawebe yäŋpäŋ-yabäŋ yäwat nämo täneŋ. Nämoinik! Kädet tägagän täŋpäŋ-yäwoŋärek täneŋ.  
\v 4 Ude täŋpäŋ webe gubaŋi kädet tägatäga yäwetpäŋ yäwoŋäreŋirä äpiyeta gäripi nadäŋpäŋ nanakiyeta udegän nadäneŋ.   
\p
\v 5  \x * \xo 2:5 \xt Efe 5:22\x* Täŋkaŋ ämawebe gägäni ätutä Anutu täŋo manta man waki yäneŋo udeta yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋirä webe gubaŋi gubaŋi uwä kädet siwoŋi iwatpäŋ kwikinik itneŋ. Ini eŋi-kengän itpäŋ nanak ba imaka imakanita watä säkgämän itneŋ. Täŋkaŋ bänep iron kädet siwoŋi ugänpäŋ iwatneŋ. Täŋpäŋ äpiye täŋo man buramineŋ.   
\p
\v 6 Eruk Taitus, äma gubaŋi gubaŋi imaka, man kehäromi yäweriri nadäŋpäŋ iniken irit kuŋat-kuŋarita watäni itpäŋ kaŋ kuŋarut.  
\v 7  \x * \xo 2:7 \xt 1Ti 4:12; 1Pi 5:3\x* Täŋ gäkŋawä kädet tägagän täŋpeŋ kuŋariri äma gubaŋi gubaŋi unitä gäkŋo täktäkka u kaŋkaŋ udegän api iwatneŋ. Ba man yäwetpäŋ yäwoŋärek piä täk täyan unita nadäkinik täŋpäŋ säkgämän kaŋ tä. Jop, yäŋ-yäkŋarani nämo yäwen.  
\v 8  \x * \xo 2:8 \xt 1Pi 2:15\x* Nämo, man bureni siwoŋigän yäŋiri ämatä man yäwayäŋ täyan uken goret kubä nämo kaŋ-ahäŋpäŋ yäŋpäŋ gabäŋ gäwat kubä täga nämo täneŋ. Ude täŋiri iwaniyetä mäyäk man niwetta kädetta wäyäkŋewä wawäpäŋ ini api mäyäk täneŋ.   
\p
\v 9  \x * \xo 2:9 \xt 1Ti 6:1\x* Täŋpäkaŋ Taitus, äbot täŋpani ämawebe u gänaŋ nanik äma ätu äma täŋo piä äma jopi ude itkaŋ uwä ŋode kaŋ yäwet; In intäjukun ämajiye täŋo man buramikgän kaŋ täk täŋput. Mani nämo utkaŋ piä siwoŋigän täŋirä intäjukun ämajiyetä tabäŋpäŋ gäripi pähap api nadäneŋ.  
\v 10  \x * \xo 2:10 \xt Tai 1:3\x* Täŋpäŋ intäjukun ämajiye unitäŋo tuŋum nämo kubotäneŋ. Ba täŋyäkŋarani kubä nämo täneŋ. Nämo, man buramikgän täŋirä intäjukun ämajiyetä piä siwoŋigän täŋpani yäŋ api nadäŋ tamineŋ. Eruk in kädet siwoŋi ude iwatnayäŋ täkaŋ uwä Anutu, wakiken nanik nimagurani unitäŋo manbiŋam unita ämawebetä nadäŋirä ärowani api täŋpek.   
\p
\v 11 Unita Taitus, kädet täga ude täŋpeŋ kuŋat täkäna. U imata, Anututä orakoraki kwawak pewän ahäŋkuŋ. Orakoraki u ämawebe paot-paotta biŋam täŋpani kuduptagän waki keri-ken nanik yämagurekta kehäromi nikek.  
\v 12  \x * \xo 2:12 \xt 1Jo 2:16; Efe 1:4\x* Täŋpäkaŋ orakoraki, nin nimagutkuko uwä ŋode niwetpäŋ niwoŋärek täyak; Kome täŋo nadäŋ gärip ba Anutu täŋo man peŋawäk u mäde ut imiŋkaŋ gwäk pimiŋpäŋ Anutu-tagän nadäŋ imiŋpäŋ siwoŋigän kuŋat täkäna.  
\v 13  \x * \xo 2:13 \xt 1Ko 1:7; Plp 3:20\x* Täŋkaŋ Anutunin Jesu Kristo kehäromi nikek ahäwayäŋ täko unitagän itsämäŋpäŋ kuŋat täkäna. Jesu uwä paot-paotta biŋam täŋpanipäŋ nimagurani.  
\v 14  \x * \xo 2:14 \xt Gal 1:4; Kis 19:5; Lo 7:6; Sam 130:8; Ese 37:23; 1Pi 2:9\x* Täŋpäkaŋ Jesu uwä iniken gupi ninta kowata iniŋ kireŋpäŋ kome täŋo kuŋat-kuŋat wakiken nanikpäŋ nimagutta kumbuk. Uwä ämawebe äbot inipärik kubä inita biŋamgän itta ärutpak taŋpäŋ nipmaŋkuk. Ba nintä kädet siwoŋita gäripi nadäŋpäŋ kuŋatta udewä täŋkuk.   
\p
\v 15  \x * \xo 2:15 \xt 1Ti 4:12\x* Unita Taitus, gäk ämawebe kuduptagän man u yäwet. Gäk piä ŋo täkta wäpka biŋam nikek unita ämawebe bänepi täŋpidäm taŋ yämiŋiri man u kaŋ iwarut. Ba äma kädet täga peŋpäŋ goret kuŋarani u yäŋpäŋ yäpä-siwoŋ takta man kehäromi kaŋ yäwet. Täŋpäkaŋ äma kubätä gäka nadäŋirän äma jopigän täŋpayäŋ täko uwä, äma udewani nämo nadäŋ imen.   
\c 3  
\s1 Kädet siwoŋi terak kuŋatne  
\p
\v 1  \x * \xo 3:1 \xt Rom 13:1-7; 1Pi 2:13-14\x* Eruk Taitus, gäk ämawebe yäweriri ŋode kaŋ täk täŋput; Kome täŋo intäjukun äma ba gapman gämori-kengän itpäŋ mani kaŋ buramik täŋput. Täŋpäŋ kadäni kadäni kädet tägatäga täkta nämo bitnäneŋ.  
\v 2  \x * \xo 3:2 \xt Plp 4:5\x* Ba äma yäŋpäŋ-yabäŋ yäwat ba yäŋwawak nämo täneŋ. Bänep kwini terakgän itpäŋ ämawebe kuduptagänta kädet tägagän täŋ yämineŋ.   
\p
\v 3  \x * \xo 3:3 \xt 1Ko 6:11; Efe 2:2, 5:8\x* Nadätan? Äbot täŋpani ämawebe nin kudup imaka, guŋ kädet iwat täŋkumäŋonik. Anutu täŋo man mäde ut imiŋpäŋ man bitnäk ba kädet goret-goret-gän kuŋat täŋkumäŋonik. Kome täŋo kaŋgärip ba nadäŋ gärip unitä ärowani täŋ nimiŋirän watä piä ude täŋ imik täŋkumäŋonik. Nadäwäwak ba kokwawak terakgän kuŋatpäŋ iwan kowata kowata täŋpäŋ kuŋat täŋkumäŋonik.  
\v 4  \x * \xo 3:4 \xt Tai 1:3\x* Ude täk täŋkumäŋo upäŋkaŋ mäden, eruk yäpätägak ämanin Anututä iniken bänep ironi niwoŋäreŋpäŋ oraŋ nimiŋpäŋ paotpaotken nanikpäŋ wädäŋ tädotpäŋ nipmaŋkuk.  
\v 5  \x * \xo 3:5 \xt 2Ti 1:9; Efe 5:26; Jon 3:5\x* Nintä kudän siwoŋi kubä täŋitna nämo, Anututä iniken bänep iron terak imaka umuri-ken nanik wädäŋ tädotpäŋ nipmaŋkuk. Täŋpäŋ unitäŋo Munapikitä bänepnin ärut nimiŋpäŋ täŋkodak taŋpäŋ nipmaŋkuk.  
\v 6  \x * \xo 3:6 \xt Apos 2:17-18\x* Täŋpäkaŋ Anututä yäpätägak ämanin Jesu Kristo iwet-pewän Munapiki tokŋek-inik peŋ nimiŋkuk.  
\v 7  \x * \xo 3:7 \xt Rom 3:24\x* Nin inikät bänep kubägän itta iron pähap ude täŋ nimiŋkuko unita ŋode nadäkamäŋ; Irit kehäromita nadäkinik täk täkamäŋ u it yäpmäŋ kuŋtäŋgän bureni api kaŋ-ahäne.   
\p
\v 8 Taitus, man u bureni-inik. Unita man u kehäromigän yäweriri ämawebe Anututa nadäkinik täŋkuŋo unitä nadäwä tärewut. Nadäwä tärewäpäŋ piä täga mebäri mebäri u täktagän nadäk ba kehäromi unitagän iŋitneŋ. Kädet täga unitä ämawebe kudup bureni-inik täŋkentäŋ yämik täyak.  
\v 9  \x * \xo 3:9 \xt 2Ti 2:14,16,23\x* Täŋ, man jopi-jopi äma ätutä yäŋahäk täkaŋ unita juku peŋpäŋ nämo nadäneŋ; U man goret-goret yäk täkaŋ. Äbekjiye orajiye täŋo wäpi tawaŋ ugänpäŋ yäŋpäŋ-nadäk täk täkaŋ ba Moses täŋo baga täpuri täpuri unita nadäwä ärowani täŋpäkaŋ ämik man pewä ahäk täkaŋ. Täŋpäkaŋ man yäk täkaŋ uwä jopigän, täŋkentäk kubä nämo pewä ahäk täkaŋ.   
\p
\v 10  \x * \xo 3:10 \xt Mat 18:15-17; 2Jo 10\x* Täŋpäkaŋ inkät nanik äma kubätä duŋ-wewek kädet pewän ahäwayäŋ täko uwä jukuman kehäromi kadäni kubä ba yarä ude kaŋ iwet. Eruk, ude iwerikaŋ kädet u nämo pewänä mäde kaŋ ut imi.  
\v 11  \x * \xo 3:11 \xt 1Ti 6:3-5\x* Gäk nadätan, äma uwä kädet siwoŋi peŋpäŋ momi kädet iwarani. Täŋpäkaŋ imaka wakiwaki täk täyak unitä ŋode niwoŋäretak; U waŋ moretak.   
\s1 Man ätu juku piŋpäŋ kuŋatta  
\p
\v 12  \x * \xo 3:12 \xt Efe 6:21-22\x* Taitus, gäkŋo kome yäpmäkta näk Atemas ba Tikikus yarä uken nanik kubäpäŋ gäkken tewa yäpmäŋ api ärewek. Äreŋirän gäk näk nabäkta ehutpeŋ Nikopolis komeken ŋo äbä kaŋ nabä. Imata, mänit kadäni-ken näk Nikopolis kome ŋo itta nadätat unita.  
\v 13  \x * \xo 3:13 \xt Apos 18:24; 1Ko 3:5-6; 1Ko 16:12\x* Eruk, baga manta nadäwani äma wäpi Senas ukät Apolos kädet käroŋi kudayäŋ täkamän unita ketem tuŋum täŋkentäŋ yämiŋiri kädet miŋin uken imaka kubäta wäyäkŋedeŋtawä.  
\v 14  \x * \xo 3:14 \xt Efe 4:28; Tai 2:14; Mat 7:19\x* Nadätan? Nintäŋo ämawebeniyetä jopjop, iniken gärip terak nämo kuŋatneŋ. Nämo, u kudän tägagän ba piä tägagän kaŋ täk täŋput. Ude täŋkaŋ äma ätutä imaka kubäta wäyäkŋenayäŋ täŋo uwä kaŋ täŋkentäŋ yämik täŋput.   
\p
\v 15 Taitus, äma näkkät itkamäŋ ŋonitä ganiŋ oret man pewä ärekaŋ. Täŋpäkaŋ ämawebe Ekänita nadäkinik täŋpäŋ ninta gäripi nadäk täkaŋ unita oretoret man kaŋ yäwet. Eruk, Anutu täŋo bänep irontä intä terak äroton.