\id MRK - Tuma-Irumu NT+ [iou] -PNG 2011 (DBL 2015) 
\h Mak 
\toc2 Mak 
\toc1 Mak 
\mt1 Mak  
\mt2 Maktä Jesu u kehäromini inigän kubä yäŋ niwoŋärekta manbiŋam ŋo kudän täŋkuk  
\c 1  
\s1 Jontä Jesuta kädet täwitkuk  
\p
\v 1 Jesu Kristo u Anutu täŋo Nanaki. Unitäŋo Manbiŋam Täga yäput peŋpäŋ ahäŋkuko u ŋode;  
\v 2  \x * \xo 1:2 \xt Mat 11:10\x*Bianä Anutu täŋo profet kubä wäpi Aisaiatä manbiŋam kubä ŋode kudän täŋkuk;  
\q1 Näkŋo biŋam yäŋahäwani äma kubä ŋo.  
\q1 U intäjukun kädet täwit gamikta api iniŋ kirewet yäk. \rq Mal 3:1\rq*   
\q2
\v 3 Uwä kome jopi-ken päŋku itkaŋ ŋode api yäwek;  
\q2 Ekänitä äbäkta kädet kaŋ täwirut!  
\q1 Irit kuŋat-kuŋatjin kaŋ täŋsiwoŋ tawut! \rq Ais 40:3\rq*   
\m
\v 4  \x * \xo 1:4 \xt Apos 13:24, 19:4\x*Eruk, man Aisaiatä kudän täŋkuko udegän Jontä ŋode täŋkuk. Kome jopi-ken päŋku itkaŋ ämawebeta ume ärut yämiŋpäŋ man ŋode yäŋahäŋit täŋkuk; In bänepjin sukurewäkaŋ ume ärut tamiŋira Anututä momijin api peŋ tamek yäk.  
\v 5 Ude yäwerirän ämawebe mäyap Judia komeken nanik ba Jerusalem yotpärare-ken naniktä Jontä itkuk-ken u päŋku wakini yäŋahäŋirä Jontä Jodan ume gänaŋ yäŋ-yäkŋat päpmo ärut yämik täŋkuk.  
\v 6  \x * \xo 1:6 \xt 2Kin 1:8; Mat 11:8\x*Täŋpäkaŋ Jon uwä tektawä but kubä wäpi kameri unitäŋo pujiŋipäŋ täŋpani upäŋ täŋkaŋä pioŋtawä but gupipäŋ täŋpani upäŋ yamäŋ täpäneŋpäŋ kuŋat täŋkukonik. Täŋpäŋ ketemtawä käpukbam-kät kähäräp umeni bipiken nanik ugänpäŋ nak täŋkukonik.  
\v 7  \x * \xo 1:7 \xt Apos 13:25\x*Ude täŋkaŋ manbiŋam ŋode yäŋahäk täŋkuk; Äma kubä biŋam ikek mäden näwatak yäk. Unitäŋo kehäromitä näkŋo kehäromina irepmitak. Näk äpani-inik unita u dubini-ken näk nämo itnaŋi.  
\v 8 Nadäkaŋ? Näk ume-inikpäŋ ärut tamitat. Täŋpäkaŋ äma mäden näwatak unitäwä Anutu täŋo Munapikpäŋ api uwäktäŋ tamek yäk.   
\s1 Jontä Jesu ume ärut imiŋkuk  
\r Mat 3:13-17; Luk 3:21-22  
\p
\v 9 Kadäni uken Jesutä Galili kome Nasaret yotpärare u peŋpeŋ abäŋirän Jontä Jodan ume gänaŋ yäŋikŋat päpmo ärut imiŋkuk.\fig Jon ume ärut yämanitä Jesuta ume ärut imiŋkuk|alt="John the baptiser baptised Jesus" src="CNT5171.jpg" size="span" loc="Top of page" copy="David C. Cook" ref="Mak 1:9-11" \fig*  
\v 10 Ärut imänkaŋ Jesu ume gägäni-ken äbäŋpäŋ kaŋkuk; Kunum aŋeŋirän Anutu täŋo Munapiktä imaka känaräm bumik unitä äpäŋkaŋ gwäki terak maŋirayäŋ täŋkuk.  
\v 11  \x * \xo 1:11 \xt Sam 2:7; Ais 42:1; Mat 12:18; Mak 9:7\x*Ude täŋirän kunum gänaŋ nanik gera kubä ŋode ahäŋkuk; Gäk näkŋaken bänepna gämäni-inik yäk. Gäk gabäŋkaŋ gäripi pähap nadäk täyat yäŋ yäŋkuk.  
\v 12-13  \x * \xo 1:12-13 \xt Sam 91:11-13\x*Ude yäŋirän uterakgän Munapiktä iniŋ kireŋpewän Jesu kome jopi-ken, tom ägwäritä kuŋarani-ken päŋku itkuk. Uken kepma 40 ude irirän Satantä yäŋikŋat täŋkukonik. Ude täŋkuko upäŋkaŋ Anutu täŋo aŋerotä täŋkentäŋ imiŋirä it yäpmäŋ kuŋkuk.   
\s1 Jesutä äma yaräbok-yaräbok yämagutkuk  
\r Mat 4:12-17; Luk 4:14-15  
\p
\v 14  \x * \xo 1:14 \xt Mak 6:17\x*Eruk, Jon komi yotken tewä irirän kadäni uken Jesu Galili komeken kuŋkuk. Päŋku Anutu täŋo Manbiŋam Täga yäŋahäŋpäŋ ämawebe ŋode yäwetkuk;  
\v 15  \x * \xo 1:15 \xt Mat 3:2; Gal 4:4\x*Kadäni ahätak yäŋ yäwetkuk. Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat epän täŋpayäŋ täyak u tuän keräp täyak! Unita bänepjin sukureŋpäŋ Anutu täŋo Manbiŋam Täga uwä nadäŋpäŋ bänepjin-ken peŋpäŋ kaŋ yäpmäŋ kuŋarut!   
\p
\v 16 Ude yäwetpäŋ Jesutä Galili gwägu pomi terak kuŋattäŋgän yabäŋkuk; Saimon-kät noripaki Andrutä yäk taŋi, gwägu tom yäpani u gwägu gänaŋ maŋpän äpmoŋ irirän yabäŋkuk. Äma yarä uwä moneŋ epänta gwägu tom yäpmäk täŋkumänonik.  
\v 17  \x * \xo 1:17 \xt Mat 13:47; Luk 5:1-11\x*Yäk maŋpän äpmoŋ irirän Jesutä yäwetkuk; Eruk! Epän u peŋkaŋ näk näwarun! Näk näwarirän gwägu tom yäpmäk täkamän udegän ämawebe Anutu iwatta yäpmäk-yäpmäk epän api tamet yäk.  
\v 18 Yäweränä uterakgän epäni u peŋpeŋ iwatkumän.  
\v 19 Iwaränkaŋ ätukät kuŋpäŋä Sebedi täŋo nanaki yarä wäpi Jems kenta Jon u gäpe terak itkaŋ yäk taŋi, gwägu tom yäpani u ket täŋ irirän yabäŋkuk.  
\v 20 Yabäŋpäŋ pengän yarä unita gera yäŋirän nani Sebedi-kät epän ämaniye gäpe terak itkuŋo u yepmaŋpeŋ Jesu iwatkumän.   
\s1 Jesutä mäjo äma magärani kubä iwat kireŋkuk  
\r Luk 4:31-37  
\p
\v 21-22  \x * \xo 1:21-22 \xt Mat 4:13\x*\x * \xo 1:21-22 \xt Mat 7:28-29\x*Eruk ude täŋpäŋ penta kuŋtäŋgän Kapeneam yotpärare-ken ahäŋkuŋ. Uken Sabat kadäni täŋirän Jesu Juda täŋo käbeyä yot gänaŋ äroŋpäŋ manbiŋam yäwetpäŋ yäwoŋäreŋkuk. Täŋirän ämawebe kikŋutpäŋ nadäwä kudupi kubä täŋkuk. Ude täŋpäŋ ŋode nadäŋkuŋ; Baga man yäwoŋärewani ämatä man yäŋpäŋ-yäwoŋärek täk täkaŋ ude bumik nämo yäk. Äma ŋowä man mähemitä yäyak yäŋ nadäŋkuŋ.\fig Kapeneam yotpärare|alt="Caperneam" src="HK021E.jpg" size="span" loc="Bottom of page" copy="Horace Knowles" ref="Mak 1:21" \fig*  
\v 23 Täŋpäkaŋ kadäni ukengän mäjo wakitä magärani kubä käbeyä yot gänaŋ penta itkuŋo unitä kähän yäŋkaŋ ŋode yäŋkuk;  
\v 24  \x * \xo 1:24 \xt Mak 5:7\x*Jesu, Nasaret nanik, gäk jide täŋ nimayäŋ äbätan? Nidäpayäŋ äbätan? Gäka nadäkamäŋ. Gäk Anutu täŋo Kudupi Äma u! yäk.   
\p
\v 25 Yäwänä Jesutä kaŋ-yäŋpäŋ ŋode iwetkuk; Bitnä! yäk. Äma ŋo kakätäŋpeŋ ku!  
\v 26  \x * \xo 1:26 \xt Mak 9:26\x*Ude iweränä mäjotä äma uwä iŋitpäŋ kwaiŋkaŋ kähän yäŋpäŋ kakätäŋpeŋ kuŋkuk.   
\p
\v 27 Täŋirän ämawebe u kaŋkaŋ nadäwätäk pähap täŋpäŋ ini-tägän näwetgäwet täŋpäŋ yäŋkuŋ; Wära! U imatäken? Man kudupi kehäromi nikek yäyak! Unitä man yäŋirän mäjo mani buramik täkaŋ. Äma jopitä ude täga tänaŋi nämo yäk.  
\v 28  \x * \xo 1:28 \xt Mat 4:24\x*Ude yäŋpäŋ Jesu täŋo biŋam u bäräŋeŋ Galili kome uken-uken yäŋpäŋ-nadäŋtäŋ kuŋkuŋ.   
\s1 Jesutä ämawebe mäyap yäpän tägaŋkuŋ  
\r Mat 8:14-15; Luk 4:38-39  
\p
\v 29 Täŋpäkaŋ Jesu uwä Jems kenta Jon-kät käbeyä yot peŋpeŋ Andru kenta Saimontä yotken kuŋkuŋ.  
\v 30 Kuŋpäŋ Jesu yot gänaŋ äroŋirän Saimon kenta Andrutä Saimon yepmani webe gup kädäp käyäm täŋkaŋ patkuko unita iwetkumän.  
\v 31 Iweränkaŋ päŋku kerigän iŋitpäŋ yäpmäŋ akuŋkuk. Ude täŋirän uterakgän käyäm u paoränkaŋ päŋku ketem gwet yämiŋkuk.   
\p
\v 32 Eruk kome bipmäŋirän äma käyäm ikek ba äma mäjotä magärani u yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ Jesuken äbuŋ.  
\v 33 Yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ äbäŋpäŋ ämawebe yotpärare uken nanik kudup bumik yot yäma-ken itkuŋ.  
\v 34  \x * \xo 1:34 \xt Mak 3:11-12\x*Äbä irirä Jesutä ämawebe käyäm mebäri mebäri nikek yäpän tägaŋit mäjotä magärani yäwat kireŋit täŋkuk. Ude täŋkaŋ mäjo u Jesu täŋo mebäri nadäŋkuŋo unita man yäkta yäniŋ bitnäŋkuk.   
\s1 Jesu nani-kät inigän man yäŋkumän  
\r Luk 4:42-44  
\p
\v 35  \x * \xo 1:35 \xt Mat 14:23; Mak 6:46\x*Ude täŋkaŋ patkuko kome ket nämo yäŋeŋirän Jesu akumaŋ yot peŋpeŋ uruŋ käda päŋku nani-kät man yäŋkumän.  
\v 36-37 Yäŋ irirän Saimon-kät noriye ätutä Jesuta wäyäkŋeŋtäŋ päŋku kaŋ-ahäŋpäŋ iwetkuŋ; E! Gäk imata ŋo itan? Ämawebe kudup gäka wäyäkŋeŋ itkaŋ!  
\v 38 Ude iweräwä ŋode yäwetkuk; Nin yotpärare kukŋi kukŋi it yäpmäŋ kukaŋ-ken u käda kuna! Uken kuŋkaŋ Anutu täŋo man yäŋahäŋpäŋ kaŋ yäwet täŋpa. Näk epän u täkta äbut.  
\v 39  \x * \xo 1:39 \xt Mat 4:23, 9:35\x*Ude yäŋpäŋ Galili komeken yotpärare kubäkubä täŋo käbeyä yot gänaŋ äroŋpäŋ man yäwerit mäjo yäwat kireŋit täŋkuk.   
\s1 Jesutä äma gisik paräm ikek yäpän tägaŋkuk  
\r Mat 8:1-4; Luk 5:12-16  
\p
\v 40 Täŋpäkaŋ kadäni kubä äma kubä gisik paräm ikektä Jesuken kuŋpäŋ gukut imäpmok täŋpäŋ butewaki terak ŋode iwetkuk; Gäk täŋkentäŋ namayäŋ nadäŋpäŋä näk täga nepmaŋpi kudupi iret yäŋ nadätat.  
\v 41 Ude yäwänä Jesutä äma u kaŋpäŋ butewaki pähap nadäŋ imiŋpäŋ keri gupi terak peŋkaŋ iwetkuk; Täga täŋkentäŋ gamayäŋ. Eruk, paräm ŋo paorut!  
\v 42 Ude yäwänä uterakgän paräm u paorirä säkgämän itkuk.   
\p
\v 43-44  \x * \xo 1:43-44 \xt Mak 3:12, 7:36; Wkp 14:1-32\x*Täŋpäŋ Jesutä äma u man kehäromi ŋode iwetkuk; Täŋ gamitat ŋonita ämawebe biŋam nämo yäweren. Gäk päŋku gupka bämop äma iwoŋäre. Ude täŋpäŋ äneŋi säkgämän itta Moses täŋo baga man iwatpäŋ gupe käbäŋi nikek ijiŋiri ämawebetä paräm tägakaŋ yäŋ api nadäwä täreneŋ. Jesutä ude yäŋpäŋ iwet-pewän kuŋkuk.  
\v 45 Päŋku Jesutä iwetkuko ude nämo täŋkuk. Nämo, Jesutä gupi yäpän tägaŋkuŋo unitagän ämawebe kumän yäŋahäŋpäŋ yäwettäŋ kuŋkuk. Ude täŋirän kaŋpäŋ Jesu yotpärare bämopi-ken kwawak täga nämo kwet yäŋ nadäŋkuk. Ude nadäŋpäŋ kukŋi käda, äma mäyap nämo irani-ken kuŋat täŋkuk. Äma mäyap nämo irani-ken kuŋatkukopäŋ ämawebe uken-uken naniktä ehutpäŋ pen iwarän täk täŋkuŋonik.   
\c 2  
\s1 Jesutä äma kubä yäpän tägaŋkuk  
\p
\v 1-2 Eruk kepma yarägän itpäŋ Jesu äneŋi Kapeneam yotpärare-ken kuŋirän ämawebetä Jesu äbäko ude itak yäŋ nadäŋpäŋä yot itkuk-ken u äbä bumta tokŋeŋpäŋ yäman imaka, it tokŋeŋpäŋ bägup kubä nämo peŋkuŋ. Bumta tokŋeŋpäŋ irirä Jesutä Anutu täŋo manbiŋam yäwetkuk.  
\v 3 Täŋkaŋ äma kwäyähäneŋ täŋpani kubä äma yaräbok-yaräboktä gäraŋ täŋpäŋ Jesuken yäpmäŋ äbuŋ. Täŋpäŋ noriye ätu täŋkentäkta penta äbuŋ.  
\v 4 Yäpmäŋ äbäŋpäŋ yabäŋkuŋ; Ämawebe kätum-kätum irirä. Ude yabäŋpäŋä Jesu dubini-ken pekta kädetta wäyäkŋewä wawäpäŋ yot medäp terak punin yäpmäŋ äroŋkuŋ. Punin päro medäp äriwä tumbäpäŋ äma kwäyähäneŋ täŋpani u gäraŋ ikek tewä äpmoŋkuk.  
\v 5  \x * \xo 2:5 \xt Luk 7:48\x* Ude täŋirä Jesutä nadäkiniki yabäŋpäŋ äma kwäyähäneŋ täŋpani u iwetkuk; Notnapak, gäkŋo momika peŋ gamitat!   
\p
\v 6-7  \x * \xo 2:6-7 \xt Ais 43:25; 1Jo 1:9\x* Ude yäŋirän Baga man yäwoŋärewani äma ätu penta itkuŋo unitä ŋode nadäŋkuŋ; Ai, äma ŋo imata ude yäyak? Anututa yäŋärok man yäyak yäk. Äma kubätä äma täŋo momi penaŋi nämo. Anutu-tägän momi peŋ yämik täyak yäŋ nadäŋkuŋ.   
\p
\v 8 Ude nadäŋirä Jesutä Ude nadäkaŋ yäŋ nadäŋpäŋ ŋode yäwetkuk; Imata ude nadäkaŋ?  
\v 9 Äma ŋo man jide iwerira bureni kwawak ahäŋirän känayäŋ?; Momika peŋ gamitat yäŋ iweret ba Akumaŋ ku yäŋ iweret?  
\v 10-11 Eruk, in kome terak ŋo Äma Bureni-inik-ken momi peŋ yämik täŋo kehäromi itak yäŋ nadäkta ŋode täŋira kawut. Ude yäŋpäŋ äma kwäyähäneŋ täŋpani u iwetkuk; Näk ŋode peŋ gäwetat; Aku! Patpat bägupka yäpmäŋkaŋ yotka-ken kuyi!  
\v 12  \x * \xo 2:12 \xt Mat 9:33\x* Ude iwerirän ämawebe itkuŋo u iŋamiken akumaŋ patpat bägupi yäpmäŋkaŋ kuŋkuk. Täŋirän ämawebetä kaŋpäŋ nadäwä inide kubä täŋkuk. Täŋpäŋ yäŋkuŋ; Wära! Imaka kudupi kubä käkamäŋ! Kudän ŋodewani bian kubä nämo kak täŋkumäŋonik. Ude yäŋpäŋ Anutu iniŋ oretkuŋ.   
\s1 Jesu Livai imagutkuk  
\r Mat 9:9-13; Luk 5:27-32  
\p
\v 13 Ude täŋpäŋ Jesu Kapeneam yotpärare peŋpeŋ äneŋi Galili gwägu u gägäni-ken kuŋkuk. Päŋku irirän ämawebe mäyaptä ahäŋ imiŋpäŋ it gwäjiŋkuŋ. It gwäjiŋirä Anutu täŋo manbiŋam yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋkuk.  
\v 14  \x * \xo 2:14 \xt Jon 1:43\x* Yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋtäŋ kuŋattäŋgän Alfias nanaki wäpi Livai u takis moneŋ yäpmäk-yäpmäk täŋ irirän Jesutä kaŋpäŋ iwetkuk; Gäk akumaŋ näk näwat yäk. Ude iweränä Livai mani buramiŋpäŋ epäni u peŋpeŋ akumaŋ iwatkuk.   
\p
\v 15 Eruk kumaŋ päŋku Jesu Livaitä yotken äroŋpäŋ Livaikät ketem bok naŋkumän. Jesu täŋo iwaräntäkiye-kät äma takis moneŋ yäpani ätu ba äma waki täŋpani yäŋ yäwerani mäyap Jesu iwat täŋkuŋo u ketem penta naŋkuŋ.  
\v 16  \x * \xo 2:16 \xt Mat 11:19; Luk 15:1-2\x* Ketem naŋ irirä Baga man yäwoŋärewani äma ätu Parisi äma äbotken nanik äbä yabäwä siwoŋi nämo täŋpäpäŋ Jesu täŋo iwaräntäkiye ŋode yäwetkuŋ; E! Jesu imata takis moneŋ yäpani äma ba äma waki täŋpani-kät bok itpäŋ ketem näkaŋ?   
\p
\v 17 Man ude yäŋirä Jesutä nadäŋpäŋ yäwetkuk; Äma kubä näk käyäm nämo yäŋ nadäŋpäŋä yäpätägak ämaken nämo kwek. Täŋ, äma kubä näk käyäm täyat yäŋ nadäweko unitä uyaku yäpätägak ämaken kwek yäk. Näk epän udewani täkta äput. Näk äma inita siwoŋi yäŋ yäk täkaŋ unita nämo äput. Nämo, äma inita näk momi täŋpani yäŋ nadäŋpäŋ äpani-inik kuŋat täkaŋ äma udewanita yäŋpäŋ äput.   
\s1 Nakta jop itta Jesu iwet yabäŋkuŋ  
\r Mat 9:14-17  
\p
\v 18 Täŋpäkaŋ kepma uken Jon ume ärut yämani unitäŋo iwaräntäkiye ba Parisi äma ätukät baga man iwatpäŋ nakta jop itkuŋ. Ude täŋirä äma ätutä Jesu päŋku ŋode iwetkuŋ; Jon täŋo iwaräntäkiye ba Parisi äma täŋo yäwaräntäkiye u baga iwatpäŋ nakta jop it täkaŋ. Täŋ, gäkŋo gäwaräntäkaye imata nakta jop udegän nämo it täkaŋ?   
\p
\v 19 Iweräwä Jesutä kowata man wärani kubä ŋode yäwetkuk; Äma ätu noripaki wäpi biŋam ikek kubäkät oretoret terak kuŋatkaŋ imata butewaki nadäŋpäŋ nakta jop itneŋ? Nämoinik!  
\v 20 Täŋpäkaŋ iwantä päbä äma u iŋit yäpmäŋ kuŋirä uyaku noriyetä wäyäkŋewä wawäpäŋ butewaki nadäŋpäŋ nakta jop itneŋ.   
\p
\v 21 Jesutä ude yäŋpäŋ iniken man kudupi-kät Parisi äma täŋo man ukät bok nämo awähutneŋ yäŋ nadäŋpäŋ man wärani yarä yäwetkuk. Kubä ŋode; Äma kubätä tek wewani bipa yäŋkaŋ tek moräki kodakipäŋ tek wewani biani terak täga nämo peŋpäŋ bipek yäk. Ude täŋpeko uwä tek kodaki unitä täŋpewän tek biani u taŋi wewek.  
\v 22 Ude yäŋpäŋ äneŋi man wärani kubä ŋode yäwetgän täŋkuk; Äma kubätä wain umeni api täŋpanipäŋ käbot tom gupipäŋ täŋpani biani kubä gänaŋ täga nämo piwek. Ude täŋpänä wain umeni api täŋpani unitäŋo kehärominitä täŋpewän käbot biani kehäromi nämo u tumäŋpäŋ wain umeni ba käbori u bok jop awähutneŋ. Ude täga nämo täŋpek. Wain umeni api täŋpanipäŋ käbot kodaki kehäromi gänaŋ piweko uyaku täga.   
\s1 Jesu u Sabat täŋo mähemi  
\r Mat 12:1-8; Luk 6:1-5  
\p
\v 23 Eruk Juda täŋo Orekirit kadäni kubäken Jesu iwaräntäkiye-kät säguom epän bämopi-ken kuŋatkuŋ. Kuŋattäŋgän iwaräntäkiyetä säguom ätu weŋpäŋ yäpuŋ.  
\v 24  \x * \xo 2:24 \xt Lo 23:25\x* Weŋpäŋ yäpmäŋirä Parisi äma ätutä Jesu ŋode iwetkuŋ; U yabä! Orekirit kadäni-ken epän ude täkta yäjiwärani ukeŋopäŋ ude imata täkaŋ?   
\p
\v 25  \x * \xo 2:25 \xt 1Sml 21:1-6\x* Ude iweräwä Jesutä kowata ŋode yäwetkuk; Ude nämo! Bian oranin Devit u noriye-kät nakta yewäpäŋ täŋkuŋo unitäŋo manbiŋam Anutu täŋo man terak nämo daniŋpäŋ nadäk täkaŋ?  
\v 26  \x * \xo 2:26 \xt Wkp 24:5-9\x* Manbiŋam u ŋode pätak; Bian-inik Devit noriye-kät Anutu täŋo yot gänaŋ äroŋpäŋä käräga Anututa pewanipäŋ yäpmäŋpäŋ naŋkaŋ noriyeta imaka yämän naŋkuŋ. Bämop äma intäjukun täŋpani wäpi Abiata kadäni unitä itkuk-ken uken ude uwä täŋkuk.   
\p
\v 27  \x * \xo 2:27 \xt Lo 5:14\x* Ude yäwetpäŋ ŋode yäwetgän täŋkuk; Orekirit kadäni uwä Anututä ämawebe täŋkentäkta peŋkuk. Kadäni uwä ämawebeta bäräpi yämikta nämo.  
\v 28 In nadäkaŋ? Äma Bureni-inik u imaka kuduptagän ba Sabat täŋo mähemi bok.   
\c 3  
\s1 Jesu epän Sabat kubäken täŋkuk  
\r Mat 12:9-14; Luk 6:6-11  
\p
\v 1 Kadäni kubä Jesutä Juda täŋo käbeyä yot kubä gänaŋ äroŋpäŋä äma keri kwäyähäneŋ täŋpani kubä irirän kaŋkuk.\fig Käbeyä yot gänaŋ|alt="Inside a synagogue" src="HK077G.jpg" size="col" loc="Top right" copy="Horace Knowles" ref="Mak 3:1" \fig*  
\v 2 Kepma u Sabat unita Parisi ämatä Jesu jide täŋpäŋ manken kaŋ tene yäŋ nadäŋpäŋ Jesu ket täŋpäŋ kaŋiwat itkuŋ. Jesutä äma keri kwäyähäneŋ täŋpani ŋokeŋowä Sabat kadäni ŋo käwep yäpän täganeŋ yäŋ nadäŋpäŋ unita.  
\v 3 Ude kaŋ iwarirä Jesutä keri kwäyähäneŋ täŋpani u ŋode iwetkuk; Ämawebe päke ŋo gabäŋirä aku!   
\p
\v 4  \x * \xo 3:4 \xt Luk 14:3\x* Ude iweränkaŋ akuŋpäŋ irirän Jesutä Parisi äma yäwet yabäŋkuk; In jide nadäkaŋ? Orekirit kadäni-ken kädet jidewani uwä täga täne? Kädet täga täne ba kädet waki täne? Ba äma käyäm ikekta jide täŋ yämine? Täŋkentäŋ yämine ba nämo täŋkentäŋ yämiŋitna ini kumneŋ? Ude yäweränä kowata man nämo yäŋkaŋ kum itkuŋ.   
\p
\v 5  \x * \xo 3:5 \xt Jon 11:33\x* Ude täŋpäwä Jesutä bänepi nämo imärani yabäŋpäŋ-nadäwän nämo tägawäpäŋ koki täŋpän waŋkuŋ. Koki täŋpän wawäpäŋ äma keri kwäyähäneŋ täŋpani uwä iwetkuk; Ketka piräreŋpäŋ yäpi-siwoŋ tawut! Ude iweränä keri piräreŋpäŋ yäpän-siwoŋ taŋkuŋ.  
\v 6  \x * \xo 3:6 \xt Mat 22:15-16\x* Eruk, ude täŋirän Parisi ämatä kaŋpäŋ Jesu jide täŋpäŋ kaŋ utne yäŋ nadäŋpäŋ gapman täŋo intäjukun äma wäpi Herot unitäŋo äbotkät päŋku käbeyä täŋpäŋ yäŋpäŋ-nadäk täŋkuŋ.   
\s1 Ämawebe mäyaptä Jesu iwarän täŋkuŋ  
\p
\v 7-8  \x * \xo 3:7-8 \xt Mat 4:25\x* Ude täŋkaŋ kome u peŋpeŋ Jesutä iwaräntäkiye yäwän yäpmäŋ Galili gwägu-ken kuŋkuŋ. Kuŋirä ämawebe bumta yäwatkuŋ. Kome mäyap ŋode u naniktä yäwatkuŋ; Galili kome, Jerusalem yotpärare, Judia kome, Idumea kome, kome Jodan ume udude käda itkaŋ, Tire yotpärare, Sidon yotpärare, kome uken naniktä Jesutä imaka imaka täk täŋkuko biŋami u nadäŋpäŋ Jesutä itkuk-ken ukengän tokŋeŋ moreŋkuŋ.  
\v 9-10  \x * \xo 3:9-10 \xt Mak 4:1; Luk 5:1-3\x* \x * \xo 3:9-10 \xt Mat 14:36\x* Ämawebe käyäm ikek mäyap yäpän tägaŋkuŋo unita äma käyäm mebäri mebäri nikektä Jesu gupi iŋitnayäŋ nadäŋpäŋ noriye dumäŋ yäwat yäpmäŋ Jesutä itkuk-ken äbuŋ. Äbä bumta tokŋewäwä Jesu ämawebetä uyiŋ-kätupneŋ yäŋ nadäŋpäŋä iwaräntäkiye gäpe täpuri kubä yäpmäŋ päbä tuän pekot yäŋ yäwetkuk.  
\v 11  \x * \xo 3:11 \xt Luk 4:41\x* Täŋpäŋ kadäni kadäni äma mäjotä magäranitä Jesu kaŋpäŋ mäjo uwä kome terak iŋami yäpä äpmoŋpäpäŋ kähän yäŋpäŋ ŋode yäk täŋkuŋonik; Gäk Anutu täŋo nanaki yäk.  
\v 12  \x * \xo 3:12 \xt Mak 1:34\x* Ude yäwäwä Jesutä iniken mebäri yäŋahäkta yäjiwät-inik täŋkuk.   
\s1 Jesutä iwaräntäkiye 12 ude yämagutkuk  
\r Mat 10:1-4; Luk 6:12-16  
\p
\v 13 Ude yäŋpäŋ pom kubäken äroŋpäŋ Jesutä äma ini bänepitä nadäŋkuko u yäŋpewän äbuŋ.  
\v 14-15 Ude täŋpäŋ äma 12 ude yäŋpewän äbuŋo u Jesu inikät kuŋatta ba Anutu täŋo man kudupi yäŋahäŋit, kehäromini peŋ yämiŋirän mäjotä äma magärani yäwat kireŋit täkta yäpmäŋ daniŋkuk.  
\v 16  \x * \xo 3:16 \xt Jon 1:42\x* Äma 12 uwä wäpi ŋode; Kubä Saimon. Jesutä wäpi kodaki Pita yäŋ iwetkuk.  
\v 17  \x * \xo 3:17 \xt Luk 9:54\x* Yaräwä Sebedi täŋo nanakiyat wäpi Jems kenta Jon. Yarä unita iniken man terak wäpi Boaneges yäŋ yäwetkuk. U ninin man terak Iromäŋ.  
\v 18 Täŋä ätu täŋo wäpi Andru, Filip, Batorom, Matiyu, Tomas. Kubäwä Alfias täŋo nanaki wäpi Jems. Kubä wäpi Tadius. Kubä wäpi Saimon Selot.  
\v 19 Kubä Judas, Kariot komeken nanik. Äma unitä Jesu iwan keri terak peŋkuk.   
\s1 Jesu mäjotä magärirän epän täyak yäŋ iwetkuŋ  
\r Mat 12:24-32; Luk 11:14-23, 12:10  
\p
\v 20 Eruk iwaräntäkiye ude iwoyäŋpäŋ yepmaŋkaŋ Jesu yotken kuŋkuk. Kuŋkukopäŋ ämawebe bumta äbuŋo unita Jesu ini ba iwaräntäkiye jide täŋpäŋ ketem naŋpäm!  
\v 21  \x * \xo 3:21 \xt Jon 10:20\x* Ude täŋirä Jesu täŋo noriyetä biŋam u nadäŋpäŋ, Eruk! Jesu nadäk-nadäki paotak yäŋpäŋ imagutnayäŋ Jesutä itkuk-ken äbuŋ.   
\p
\v 22  \x * \xo 3:22 \xt Mat 9:34, 10:25\x* Täŋpäkaŋ äma Baga man yäwoŋärewani Jerusalem yotpärare-ken naniktä äbuŋ. Äbäŋpäŋ ŋode yäŋkuŋ; Mäjo täŋo äma ärowani wäpi Bilisibap unitä Jesu magärirän unitäŋo kehäromi terak mäjo yäwat kirek täyak! yäk.   
\p
\v 23-25 Täŋpäŋ man yäŋkuŋo Jesutä u nadäŋpäŋ ämawebe yäŋ-päbä yepmaŋpäŋ man wärani terak ŋode yäwetkuk; Satantä iniken äboriye täga yäwat kirewek? Nämoinik! Ba äma äbot kubätä kowat ämiwän täneŋo uwä jide täŋpäŋ kehäromi irek? Bureni, ini buap-tägän ämineŋo uwä kehäromini paorek.  
\v 26 Täŋpäŋ udegän Satantä iniken äboriye däpmäŋpäŋ yäwat kireweko uwä kehäromi täga yäpneŋ? Nämoinik! Satan ini paot-inik täŋpek.  
\v 27 Ude yäŋpäŋ yäwetkuk; Äma komi kubätä iniken yot gänaŋ irirän äma kubätä siwani yäŋkaŋ päro tuŋumi täga yomägarek? Nämo! Äma komi u bäyaŋ iŋitpäŋ yentä keri kuroŋi pädät täŋpäŋ peŋkaŋ uyaku tuŋumi täga yomägarek.  
\v 28 Unita ket täwera nadäwut; Waki mebäri mebäri ba Anututa yäŋärok man yäkyäk unitäŋo momi u täga penaŋi.  
\v 29 Upäŋkaŋ äma kubätä Anutu täŋo Munapikta yäŋärok man yäwayäŋ täko uwä momini uwä tärek-täreki nämo pen api pärek yäk. Anututä momini uwä täga penaŋi nämo.  
\v 30 Äma ekäni ekänitä Gäk mäjotä magäränkaŋ unitäŋo kehäromi terak täk täyan yäŋ iwetkuŋo unita Jesutä ude yäwetkuk.   
\s1 Jesu täŋo miŋiye noriye u netä?  
\r Mat 12:46-50; Luk 8:19-21  
\p
\v 31  \x * \xo 3:31 \xt Mak 6:3; Jon 2:12; Apos 1:14\x* Man ude yäŋ irirän miŋi noriye-kät Jesutä itkuk-ken u ahäŋkuŋ. Ahäŋpäŋ yäman umu itkaŋ Jesutä yäman äpän yäŋ nadäŋpäŋ äma kubä iwerä äroŋkuk.  
\v 32 Äroŋpäŋ Jesu äma bämopi-ken irirän kaŋpäŋ ŋode iwetkuk; Ai! Meŋka notkaye yäman itkaŋ gäka yäkaŋ yäk.  
\v 33 Ude iweränä Jesutä iwetkuk; Meŋnaye notnaye bureni-inik u netä?  
\v 34 Ude yäŋpäŋ ämawebe it gwäjiŋkuŋo u yabäŋpäŋ yäŋkuk; Meŋnaye, notnaye bureni ŋo!  
\v 35 Ämawebe Anutu täŋo man buramik täkaŋ uwä näkŋo meŋnaye, notnaye, wanotnaye bureni-inik.   
\c 4  
\s1 Mujipi pikpik täŋo man wärani  
\r Mat 13:1-9; Luk 8:4-8  
\p
\v 1  \x * \xo 4:1 \xt Mak 3:7-9; Luk 5:1-3\x* Jesutä äneŋi Galili gwägu gägäni-ken äpmoŋpäŋ ämawebe man yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋkuk. Täŋ irirän ämawebe mäyap äbä itgwäjiŋpewä Jesu uwä gäpe terak punin äro maŋit itkaŋ ämawebe gwägu gägäni-ken it yäpmäŋ kwäkaŋ Jesutä manbiŋam yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋkuk.\fig Jesutä pom terak man yäwetkuk|alt="Sermon on the mount" src="HK065A.jpg" size="span" loc="Bottom" copy="Horace Knowles" ref="Mak 4:1" \fig*  
\v 2  \x * \xo 4:2 \xt Mat 13:34; Mak 4:33-34\x* Täŋpäŋä man wärani mäyap yäwetpäŋä kubä pen ŋode yäwetkuk;  
\v 3 Juku peŋpäŋ man wärani täwerayäŋ täyat ŋo ket nadäwut! Äma kubätä ketem mujipi pikta epäni-ken päŋku mujipi täŋ-irähuttäŋ kwek.  
\v 4 Täŋ-irähuttäŋ kuŋirän mujipi ätu kädet miŋin mäneŋ. Kädet miŋin mäneŋo uwä baraktä yabäŋ ahäŋpäŋ naŋ paotneŋ.  
\v 5 Täŋkaŋ mujipi ätuwä kome taŋi nämo, gänaŋ umu mobä, uterak maŋ tädotneŋ.  
\v 6 Kome u pidämigän, gänaŋ umu mobä unita jäwäri punin itkaŋ bäräŋeŋ tädotneŋ. Bäräŋeŋ tädotneŋo upäŋkaŋ edaptä yeŋpewän kubit täneŋ.  
\v 7 Täŋ, mujipi ätuwä mup waki gänaŋ mäneŋ. Mup gänaŋ maŋirä mup waki unitä äroŋpäŋ uwäk täŋpipiŋ-pewä waŋpäŋ bureni nämo pätneŋ.  
\v 8 Täŋpäkaŋ mujipi ätuwä kome gakŋi nikekken mäneŋo uwä täga äroneŋ. Äroŋpäŋ bureni ätu ähan pätneŋ. Ätuwä taŋi bumik pätneŋ. Täŋ, ätuwä bumta pätneŋ.   
\p
\v 9 Man ude yäŋpäŋ yäŋkuk; Äma jukuni nikektä näkŋo man ŋo ket nadäwut!   
\p
\v 10 Täŋpäkaŋ ämawebe ätu kuŋ moreŋirä Jesu iniken iwaräntäkiye-kät noriye ätukät man wärani yäwetkuko unitäŋo mebärita iwet yabäŋkuŋ.  
\v 11 Iwet yabäwäwä yäŋkuk; Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat epän täk täyak unitäŋo manbiŋam käbop irani injingän nadäkta yäwani unita in-gänpäŋ täwetat. Upäŋkaŋ ämawebe päke u nämo nadäwä tumäk täkaŋ unita u man wäranigän yäŋ nadäk täkaŋ.  
\v 12  \x * \xo 4:12 \xt Jon 12:40; Apos 28:26-27\x* Man unitagän profet kubätä bian ŋode kudän täŋkuk;  
\q1 Jukujin täwä api nadäneŋo upäŋkaŋ bänepjintä nämo api nadäwä täreneŋ.  
\q2 Ba dapunjintäwä api käneŋo upäŋkaŋ nämo api kawä täreneŋ.  
\q1 Upäŋkaŋ nadäwä tärewäpäŋ bänepi nämo sukurek täkaŋ unita Anututä momini nämo peŋ yämik täyak yäk. \rq Ais 6:9,10\rq*   
\p
\v 13 Jesutä ude yäŋpäŋ yäŋkuk; Man wärani täweraro unitäŋo mebäri nadäkaŋ ba nämo? In mebäri nämo nadäwä tumäŋirä man wärani ätu yäwawä jide täŋpäŋ nadäwä täreneŋ?  
\v 14 Man wärani täweraro unitäŋo mebäri ŋode; Äma näkŋo man kudupi yäŋahäk täkaŋ uwä äma mujipi täŋ-irähuttäŋ kweko udewani.  
\v 15 Täŋä ämawebe ätu näkŋo man kudupi nadäŋpäŋ bänepi-ken peŋirä Satantä yäyomägat täyak uwä mujipi kädet miŋin pewän mäneŋo udewani.  
\v 16 Täŋpäŋ ämawebe ätu näkŋo man kudupi pengän nadäŋkaŋ gäripi nadäk täkaŋ uwä mujipi kome pidämi, gänaŋ umu mobä uterak piweko udewani.  
\v 17  \x * \xo 4:17 \xt Mat 26:31\x* Unita ämawebe udewani uwä näkŋo man bänepi-ken jäwäri ket nämo äpmoŋpani unita man u kadäni keräpigän yäpmäŋ kuŋatneŋ. Bäräpi kubä ba näkŋo man yäŋahäŋirä yäŋärok man yäwerit iwan täŋ yämiŋit täŋpäwä kwitaŋpäŋ näkŋo man kudupi u bäräŋeŋ peneŋ.  
\v 18-19  \x * \xo 4:18-19 \xt Mat 19:23-24\x* Täŋä ämawebe ätu näkŋo man kudupi nadäk täkaŋ upäŋkaŋ nadäŋ bäräp ba moneŋ wädäk-wädäkta ämäŋi täktäk ba tuŋum imaka imakata yabäŋgärip täŋirä unitä näkŋo man utpewä kumäŋirän näkŋo man jopi täŋpek. Uwä mup wakiwaki gänaŋ mäneŋo udewani.  
\v 20 Täŋpäkaŋ ämawebe ätu näkŋo man kudupi nadäŋkaŋ bänepi-ken peŋpäŋ kehäromi yäpmäŋ kuŋat täkaŋ uwä mujipi kome gakŋi terak piweko u bureni ähan ba taŋi bumik ba bumta ahäneŋo udewani.   
\s1 Topän uwä kwawak pewän ijikta yäwani  
\r Luk 8:16-18  
\p
\v 21  \x * \xo 4:21 \xt Mat 5:15\x* Jesutä manbiŋam u yäŋ paotpäŋä äneŋi yäwetkuk; Äma kubätä topän ijiŋpäŋ käbot gänaŋ ba käwut-ken pewek? Nämoinik! Kwawakgän pewänkaŋ ijiŋ-yäŋewek.  
\v 22  \x * \xo 4:22 \xt Mat 10:26; Luk 12:2\x* Bureni! Imaka imaka apiŋo käbop itkaŋ uwä mäden kwawak ahäŋirä api yabäŋpäŋ-nadäneŋ. Ba imaka imaka ämatä yejämäk täkaŋ uwä äneŋpäŋ kwawak api peneŋ.  
\v 23 Unita äma jukuni nikektä näkŋo man ŋo ket nadäwut!   
\p
\v 24  \x * \xo 4:24 \xt Mat 7:2\x* Man täwet täyat uwä ket nadäk täkot. In näkŋo man kudupi nadäŋ namiŋpäŋ nadäk-nadäkjin-ken ähan peŋpäŋ nadäneŋo uwä Anututä ätukät yäpurärät tamiŋirän taŋi nadäneŋ.  
\v 25  \x * \xo 4:25 \xt Mat 13:12\x* Unita in ŋode nadäwut; Äma kubätä imaka imani u yäpmäŋ kuŋarayäŋ täko uwä imaka imani uwä yäpurärätpäŋ bumta imikta yäwani. Upäŋkaŋ äma kubätä imaka imani u nämo yäpmäŋ kuŋarayäŋ täko uwä imaka imani u äneŋi yomägatta yäwani.   
\s1 Mujipi tädot täkaŋ unitäŋo man wärani  
\p
\v 26 Ude yäŋpäŋ äneŋi man wärani kubä ŋode yäwetkuk; Man wärani kubä ŋode täwera nadäwut; Äbot Anututä yabäŋ yäwat täyak uwä ŋodewani; Äma kubätä mujipi epäni-ken piŋtäŋ kwek.  
\v 27  \x * \xo 4:27 \xt Jem 5:7\x* Piŋ moreŋkaŋ kuŋirän bipani kepma yarä-yarä itpäŋ mebäri nämo kaŋpäŋ nadäŋirän käruk imätpäŋ amneŋ.  
\v 28 Kometä ini-tägän gakŋi yämiŋirän tädotpäŋ pähämi pitpäŋ äroŋpäŋ bureni pätneŋ.  
\v 29  \x * \xo 4:29 \xt Jol 3:13; Rev 14:15\x* Eruk bureni patpäŋ tägaŋirä pugerek. Täŋpäkaŋ äbot Anututä yabäŋ yäwat täyak u udewani.   
\s1 Mastat mujipi täŋo man wärani  
\r Mat 13:31-32; Luk 13:18-19  
\p
\v 30 Jesutä ude yäŋpäŋ yäwetkuk; Man wärani jide u täwerira Anutu täŋo yabäŋ yäwat epän unitäŋo mebärita nadäwä täreneŋ? Eruk, kubä ŋode; Äbot Anututä yabäŋ yäwat täyak u ŋodewani;  
\v 31-32 Päya kubä wäpi mastat unitäŋo mujipi täpuri-inik, päya ätu täŋo mujipi gämori-ken itkaŋ. Upäŋkaŋ mujipi u piweno uwä tädotpäŋä taŋi täŋpäŋ pähämi obät täŋpek. Obät täŋirän barak u gänaŋ äyuŋ säkgämän itneŋ.   
\p
\v 33 Täŋpäkaŋ Jesutä ämawebe täŋo nadäk-nadäki yabäŋpäŋ-nadäŋkaŋ nadäk-nadäkitä täga iŋitnaŋi udegän Anutu täŋo manbiŋam man wärani terakgän yäwet täŋkukonik.  
\v 34 Man mebäri kwawak nämo yäwetkaŋ man wärani terakgän yäwet täŋkukonik. Täŋpäkaŋ man mebäri uwä iwaräntäkiye-kät inigän itkaŋ yäwet täŋkukonik.   
\s1 Mänittä Jesu täŋo mani buramiŋkuk  
\r Mat 8:23-27; Luk 8:22-25  
\p
\v 35 Eruk kepma ukengän kome bipmäŋirän Jesutä iwaräntäkiye ŋode yäwetkuk; Gwägu kukŋi udude käda kuna yäk.  
\v 36 Yäweränä iwaräntäkiyetä ämawebe Jesu kakta äbuŋo päke u yepmaŋpeŋ gäpe Jesutä itkuk-ken u gänaŋ ärowäkaŋ penta kuŋkuŋ. Kuŋirä ämawebe ätu gäpe ätu yäpmäŋkaŋ mäden yäwatkuŋ.  
\v 37-38 Eruk, Jesu iwaräntäkiye-kät gäpe terak kuŋtäŋgän Jesu däpmonta iwäwä gäpe mädeni käda gwäkita kunowä peŋpäŋ uterak däpmon patguŋ-guŋ täŋkuk. Parirän mänit pähap piäŋirän gwägu tokätkuk. Tokätpäŋ gäpe gänaŋ äpmoŋirän gäpetä gwägu gänaŋ äpmoŋpayäŋ täŋkuk. Ude täŋpänä iwaräntäkiyetä Jesu yäwä kikŋuränpäŋ iwetkuŋ; Ai! Yäwoŋärewani, gwägu gänaŋ äpmonayäŋ täkamäŋ ŋo yäk. Gwägutä nidäpayäŋ täyak ŋo. Gäk ninta butewaki nämo nadätan?  
\v 39 Iwaräntäkiyetä ude iweräwä eruk, Jesutä akuŋpäŋ mänit kaŋ-yäŋpäŋ gwägu ŋode iwetkuk; Bitnäŋpäŋ kwikinik isi! yäk. Yäweränä mänit kenta gwägu bitnäŋpäŋ wareŋ mämäni nämo itkumän.  
\v 40 Ude täŋpäŋ Jesutä iwaräntäkiye yäwetkuk; Imata umuntäkaŋ? Nadäkinikjin näkken nämo peŋpäŋ umuntäkaŋ ba?   
\p
\v 41 Täŋpäkaŋ Jesutä mänit kenta gwägu yäniŋ bitnäŋkuko u kaŋpäŋ umun pähap nadäŋpäŋ ini-tägän näwetgäwet täŋpäŋ yäŋkuŋ; Wa! Äma ŋo jidewani! Äma jopi kubätä ude täga tänaŋi nämo. Upäŋkaŋ äma ŋonitä mänit kenta gwägu man yäwerirän mani buramikamän! yäk.   
\c 5  
\s1 Äma mäjotä magät-pewän täŋguŋguŋ täŋpani  
\r Mat 8:28-34; Luk 8:26-39  
\p
\v 1 Eruk kumaŋ päŋku gwägu kukŋi udude käda Gerasa komeken ahäŋkuŋ.  
\v 2  \x * \xo 5:2 \xt Mak 1:23\x* Ahäŋpäŋ Jesu gäpe terak naniktä äpäŋirän äma mäjotä magärani kubä, äma kumbani äneŋpani-ken naniktä ahäŋ yämiŋkuk.  
\v 3-4 Äma u noriyetä iŋitna yäŋkaŋ kadäni kadäni keri kuroŋi yen kehäromipäŋ pädät täwäkaŋ yäpmäŋ däkŋek täŋkukonik. Uwä äma kubätä unitäŋo kehäromi yäpmäŋ äpnaŋi nämo, kehäromigämän.  
\v 5 Täŋpäŋ kepma bipani mobä gänaŋ ba pom terak-terak kuŋatkaŋ mobä yäpmäŋpäŋ gupi awähutkaŋ kähän yäŋtäŋ kuŋat täŋkukonik.   
\p
\v 6 Kuŋattäŋgän Jesu ban udu irirän kaŋkaŋ bäräŋeŋ dubini-ken päŋku gukut imäpmok täŋkuk.  
\v 7-8  \x * \xo 5:7-8 \xt Mak 1:24\x* Ude täŋirän Jesutä iwetkuk; Mäjo, gäk äma ŋo kakätäŋpeŋ ku! yäk. Ude iweränä äma u kähän pähap yäŋpäŋ ŋode yäŋkuk; Jesu, Anutu Ärowani täŋo nanaki, gäk jide täŋ namayäŋ äbätan? Anutu iŋamiken komi epän nämo gamayäŋ yäŋ näweri nadäwa!   
\p
\v 9 Yäŋirän Jesutä iwet yabäŋkuk; Wäpka netä? Iweränä yäŋkuk; Nin mäjo mäyaptä äma ŋo terak itkamäŋ unita wäpnin Mäyap yäŋ niwet täkaŋ yäk.  
\v 10 Ude yäŋpäŋ butewaki terak wari wari iwetkuŋ; Kome itkamäŋ ŋoken nanik niwat kireweno! yäk.   
\p
\v 11 Man ude yäŋtäŋgän pom kubä tuän itkuko uken but äbot pähap ketem naŋ irirä yabäŋkuŋ.  
\v 12 Yabäŋpäŋ Jesu butewaki terak iwetkuŋ; But äbot udu yabätan? Niwat kireŋpewi uterak ärona yäk.  
\v 13 Yäŋirä Jesutä yäniŋ kireŋpewän mäjotä äma kakätäŋpeŋ kumaŋ but uterak äroŋkuŋ. Äroŋirä but 2,000 udetä bäräŋeŋ kumaŋ päŋku geŋi-ken äriŋpäŋ gwägu gänaŋ äpmoŋpäŋ ume naŋpäŋ kumbuŋ.   
\p
\v 14 Ude täŋirä äma but watäni iranitä yabäŋpäŋ ämetpeŋ päŋku ämawebe yotpärare ba deken deken ittäŋ kuŋkuŋo u manbiŋam u yäwetkuŋ. Yäweräkaŋ umuri ahäŋkuko u käna yäŋkaŋ kuŋkuŋ.  
\v 15 Kumaŋ päŋku Jesuken ahäŋpäŋ kaŋkuŋ. Äma mäjo mäyaptä magärani u tek yamäk ikek, nadäwän tumbäpäŋ Jesu dubini-ken kwikinik maŋit irirän. U kaŋpäŋ äma päke äbuŋo uwä umuntaŋkuŋ.  
\v 16 Täŋpäŋ äma kaŋpäŋ nadäŋkuŋo unitä äma mäjotä magärani u ba but geŋi-ken äriŋpäŋ kumbuŋo unitäŋo manbiŋam yäwetkuŋ.  
\v 17 Man u nadäŋ moreŋpäŋä Jesu iwetkuŋ; Gäk nintäŋo kome ŋo peŋpeŋ ku! yäŋ iwetkuŋ.   
\p
\v 18 Ude iweräwä Jesu gäpe terak ärowayäŋ täŋirän äma mäjo yäwat kireŋ imiŋkuko unitä Jesu iwetkuk; Nadäŋ namiŋiri bok kuda! yäk.  
\v 19 Iweränä Jesutä iwetkuk; Nämo! Gäk komeka-ken ku! Päŋku meŋkaye notkaye Ekänitä täŋkentäk ba iron ude täŋ namitak yäŋ biŋam kaŋ yäwet.  
\v 20  \x * \xo 5:20 \xt Mat 4:25; Mak 7:31\x* Iweränä äma u mani buramiŋpäŋ kuŋkuk. Kuŋpäŋä Jesutä täŋ imiŋkuko unita ämawebe yotpärare kubäkubä manbiŋam u yäweränkaŋ yäŋkuŋ; Wära! Imaka kudupipäŋ nadäkamäŋ yäk.   
\s1 Jesutä webe yarä yäpän tägaŋkuŋ  
\r Mat 9:18-26; Luk 8:40-56  
\p
\v 21-23  \x * \xo 5:21-23 \xt Mat 8:3; Mak 7:32\x* Täŋpäŋ Jesutä Gerasa kome peŋpeŋ gäpe terak äromaŋ gwägu kukŋi ŋode käda äbuk. Äbänkaŋ ämawebe bumta itgwäjiŋkuŋ. Täŋpäŋ ätu nanak irirän käbeyä yot täŋo watä äma kubä wäpi Jairas unitä ahäŋpäŋ Jesu kaŋpäŋ gämori-ken iŋami yäpän äpmoŋpäpäŋ butewaki terak ŋode iwetkuk; Näkŋo äpetna kumbayäŋ täyak unita gäk päbä yäpä tägakta ketka uterak täga pewayäŋ? Ude täŋpayäŋ täno uyaku nämo api kumbek yäk.  
\v 24 Ude iwetpäŋ imaguränkaŋ bok kuŋkumän. Kuŋirän ämawebe mäyap täkŋun nikek iwatkuŋ.  
\v 25-26 Iwarirä webe kubä käyäm ikek ämawebe bämopi-ken itkuk. Webe u komepak käyäm kadäni kadäni täŋ yäpmäŋ kuŋtäyon obaŋ 12 ude täreŋkuk. U yäpätägak äma mäyaptä täŋpena tägawän yäŋkaŋ epän täŋ yäpmäŋ kuŋirä komi pähap nadäŋkaŋ moneŋi jop ahäwut yäpmäŋ äbäŋ itkuk. Täŋkaŋ käyämi nämo paotkaŋ wakiinik täŋkuk.  
\v 27-28  \x * \xo 5:27-28 \xt Mat 14:36\x* Ude täŋkaŋ webe unitä Jesu täŋo manbiŋam nadäŋpäŋä ämawebe päke u gänaŋ päŋku Jesu täŋo tekgän iŋirira käyämna paorän yäŋkaŋ päŋku mädeni-ken tekgän iŋitkuk.  
\v 29 Ude iŋirirän uterakgän nägät kawuk taŋpäŋ gupi-ken komi nadäŋkuko u paotkuk.   
\p
\v 30  \x * \xo 5:30 \xt Luk 6:19\x* Täŋirän kadäni ukengän Jesu kehäromini ätu äma kubä terak kuŋtäŋirän nadäŋkuk. Nadäŋpäŋ äyäŋutpäŋ yäwetkuk; Näkŋo tek netätä iŋitak?  
\v 31 Yäwänä iwaräntäkiyetä iwetkuŋ; Etäŋ, ämawebe mäyap dumäŋ gäwatkaŋ u nämo yabätan? Imata netätä nepmäŋitak yäŋ yäyan?  
\v 32 Yäŋirä Jesutä u netätä näkŋo tek iŋitak yäŋpäŋ äyäŋutpäŋ yabäŋ äyäŋutkuk.  
\v 33 Yabäŋ äyäŋurirän webe ukeŋo Näkä täyat yäŋpäŋ umun pähap nadäŋpäŋ äbä Jesu gämori-ken iŋami yäpän äpmoŋpäpäŋ mebärini yäŋahäŋpäŋ iwetkuk.  
\v 34  \x * \xo 5:34 \xt Mak 10:52; Luk 7:50, 17:19\x* Iwerirän Jesutä iwetkuk; Äpetna, näka nadäŋ namikinik täyan unita gepmaŋpa tägatan. Päŋku tägaŋpäŋ säkgämän kaŋ it!   
\p
\v 35 Man ude iwerirän äma ätu käbeyä yot täŋo watä äma wäpi Jairas unitä yotken naniktä abäŋpäŋ Jairas iwetkuŋ; Äpetka kumak yäk. Kumakopäŋ imata Jesu jop yäŋikŋat yäpmäŋ kwayäŋ?  
\v 36 Yäwäwä Jesutä man yäŋkuŋo u nadäŋpäŋ Jairas iwetkuk; Umuntäweno! Nadäk-nadäkka näkagän kehäromi peyi!   
\p
\v 37 Ude yäŋpäŋ ämawebe päke itkuŋo unita yäjiwätpäŋ äma yaräkubä Pita, Jems-kät Jems noripaki Jon ugänpäŋ yämagut yäpmäŋ kuŋkuk.  
\v 38 Yämagut yäpmäŋ kuŋtäŋgän Jairas täŋo yotken ahäŋpäŋ yabäŋkuŋ; Yäŋtäbätet yäŋpäŋ konäm butewaki pähap täŋ irirä.  
\v 39 Ude yabäŋkaŋ yot gänaŋ äroŋpäŋ yäwetkuk; Mebäri imata yäŋtäbätek yäŋpäŋ konäm butewaki ŋo täŋ itkaŋ yäk? Webe gubaŋ ŋo nämo kumak. Däpmon pat itak.  
\v 40  \x * \xo 5:40 \xt Jon 11:11\x* Ude yäwänä kaŋ-mägayäŋkuŋ. Kaŋ-mägayäwäwä yäŋ-yäwat-pewän yäman äpämaŋ kuŋirä webe gubaŋ kumbuko unitäŋo miŋi nani-kät iwaräntäkiye yaräkubä ukät webe gubaŋ kumbanitä patkuk-ken u äroŋkuŋ.  
\v 41  \x * \xo 5:41 \xt Luk 7:14\x* Äroŋpäŋä webe kumbani u kerigän iŋitpäŋ iniken man terak ŋode iwetkuk; Webe gubaŋ, aku! (U iniken man terak Talita kumi yäŋ iwetkuk.)  
\v 42 Ude yäŋirän uterakgän webe gubaŋ uwä akumaŋ kuŋatkuk. (Webe gubaŋ unitäŋo obaŋ 12 ude.) Täŋirän kaŋpäŋ miŋi nani-kät iwaräntäkiye yaräkubä u keri iŋkuŋ.  
\v 43  \x * \xo 5:43 \xt Mak 1:44, 7:36\x* Täŋpäŋ Jesutä manbiŋam u nämo yäŋahäneŋ yäŋpäŋ webe gubaŋi u miŋi nani-kät iwaräntäkiye yaräkubä u yäwetpäŋ yäniŋ bitnäŋkuk. Yäniŋ bitnäŋpäŋ ketem imä naŋpän yäŋ yäwetkuk.   
\c 6  
\s1 Nasaret naniktä Jesu mäde ut imiŋkuŋ  
\r Mat 13:53-58; Luk 4:16-30  
\p
\v 1 Jesu iwaräntäkiye-kät yotpärare u peŋpeŋ Jesutä ini yotpärare-ken kuŋkuŋ.  
\v 2  \x * \xo 6:2 \xt Jon 7:15\x* Päŋku irirä Juda täŋo Orekirit kadäni täŋirän käbeyä yot gänaŋ äroŋpäŋ Anutu täŋo manbiŋam yäŋahäŋpäŋ yäwetkuk. Yäwerirän nadäŋkaŋ mäyaptä nadäwätäk taŋi täŋpäŋ yäŋkuŋ; Äma ŋo nadäk-nadäk pähap ŋowä de yäpuk? Ba imaka imaka ämatä täga tänaŋi nämopäŋ täk täyak u kehäromi netä imiŋkuk?  
\v 3  \x * \xo 6:3 \xt Jon 6:42\x* Äma ŋo yot täŋpanigän ŋo yäk. U Maria täŋo nanakigän. Noriye Jems, Joses, Juda kenta Saimon u nadäkamäŋ yäk. Ba wanoriye ninkät penta it täkamäŋ ŋo yäk. Ude yäŋpäŋ Jesuta nadäwä wakŋkuŋ.   
\p
\v 4  \x * \xo 6:4 \xt Jon 4:44\x* Täŋirä Jesutä yäwetkuk; Komeni komeni ämawebe Anutu täŋo epän äma oraŋ yämik täkaŋ upäŋkaŋ ini komeken nanik ba noriye miŋiye naniye u bitnäk täkaŋ yäk.  
\v 5 Eruk, ini yotpärare-ken naniktä mäde ude ut imiŋpewä Jesutä kudän kudupi ŋoken täga nämo täŋpet yäŋ nadäŋkuk. Äma käyäm ikek yarä-gänpäŋ keritä yepmäŋit-pewän tägaŋkuŋ.  
\v 6 Täŋpäkaŋ ämawebe nadäk-nadäkitä kehäromi nämo nadäŋ imiŋkuŋo unita nadäwän täga nämo täŋkuŋ.  
\s1 Jesutä iwaräntäkiye epän man yäwetkuk  
\r Mat 10:5-15; Luk 9:1-6  
\p Eruk yotpärare it yäpmäŋ kuŋkuŋo udegän päŋku Anutu täŋo manbiŋam yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋtäŋ kuŋkuk.  
\v 7-9  \x * \xo 6:7-9 \xt Luk 10:1\x* Täŋtäŋ kuŋtäŋgän iwaräntäkiye 12 yäŋpäbä yepmaŋpäŋ yarä-yarä yäpmäŋ daniŋpäŋ mäjo yäwat kirekta kehäromi yämiŋpäŋ jukuman ŋode yäwetkuk; In imaka kubä nämo yäpmäŋkaŋ kuneŋ. Yäk, ketem, moneŋ imaka nämo yäpneŋ. Ähottaba-kät kuroŋjin ärärani ugänpäŋ kaŋ yäput. Ba tek gupjin terak itkaŋ unitagän kaŋ kut.  
\v 10 Päŋku kome kubäken ahäŋpäŋ äma kubätä yori-ken yäŋ-täkŋat yäpmäŋ ärowänä ugän itpäŋ epän täŋ paotkaŋ kome kubäken kaŋ kut.  
\v 11  \x * \xo 6:11 \xt Apos 13:51\x* Täŋ, kome kubäken ahäŋirä not nämo täŋ tamiŋpäŋ manjin bitnäwäwä mäde kaŋ ut yämut. Mäde ut yämiŋpäŋ kugun kuroŋjin-ken nanik pewä maŋpäpeŋ kaŋ kut. Ude täŋirä tabäŋpäŋ kaŋ umuntawut!   
\p
\v 12 Jesutä jukuman ude yäwetpäŋ yäniŋ kireŋpewän päŋku ämawebe bänepi sukurekta manbiŋam yäwetkuŋ.  
\v 13  \x * \xo 6:13 \xt Jem 5:14\x* Ude täŋit mäjo äma magärani bumta yäwat kireŋit, käyäm ikek mäyap ume gakŋi ärut yämiŋpewä tägaŋit täŋkuŋ.   
\s1 Herottä Jon utpewän kumbuk  
\r Mat 14:1-2; Luk 3:19-20, 9:7-9  
\p
\v 14  \x * \xo 6:14 \xt Mat 16:14; Mak 8:28\x* Eruk, Jesu ba iwaräntäkiyetä yäpätägak epän täŋ yäpmäŋ kuŋtäko ämawebetä nadäŋpäŋ biŋam pähap yäŋirä Herottä nadäŋkuk. Man mebäri mebäri ŋode yäk täŋkuŋonik. Ätutä ŋode yäk täŋkuŋonik; U Jon ume ärut yämani äma u kumbani-ken naniktä akuŋkuko unita kehäromini nikek yäŋ yäŋkuŋ.  
\v 15 Ätu täwä Äma u Elaija yäŋ yäŋkuŋ. Ba ätu täwä Äma u Anutu täŋo man yäŋahäwani äma kubä bian itkuŋo udewani yäŋ yäŋkuŋ.  
\v 16 Yäŋtäko Herottä nadäŋpäŋä yäŋkuk; Ude nämo! yäk. Jon kotäki madäŋkuro ukeŋonitä äneŋi akuŋkuk! yäk.   
\p
\v 17-18  \x * \xo 6:17-18 \xt Wkp 18:16\x* Herottä man yäŋkuko unitäŋo manbiŋam ŋode; Bian Herottä yäŋpewän komi ämatä Jon iŋitpäŋ keri kuroŋi pädät täŋpäŋ komi yotken teŋkuŋ. Mebäri ŋodeta; Herottä monäni Filip unitäŋo webeni wäpi Herodias yomägatpäŋ inita yäpuko unita Jontä kadäni kadäni ŋode iwet täŋkukonik; Gäk monäka Filip täŋo webeni yomägatkuno uwä baga man irepmitpäŋ täŋkun yäk.  
\v 19-20 Ude iwet täŋkuko unita Filip webeni Herodias uwä Jonta kokwawak nadäŋ imiŋpäŋ utta kädetta wäyäkŋek täŋkukonik. Täŋirän Herottä ini uwä Jon uwä Anutu täŋo kädet siwoŋi iwarani äma yäŋpäŋ watäni it imik täŋkukonik. Unita Jontä man yäŋirän nadäwän inide kubä täŋpäpäŋ nadäwätäk täŋkaŋ Jon täŋo man nadäkta gäripi nadäk täŋkukonik.   
\p
\v 21 Eruk Herodiastä Jon utta kädetta wäyäkŋeŋtäŋ kuŋtäyon kädet ŋode ahäŋkuk; Herottä ini ahäwani kadäni-ken äma ärowani ba iwan täŋo watä äma ba Galili kome täŋo ekäni ekäni yäŋpäbä yepmaŋpäŋ äŋnak-äŋnak pähap täŋ yämiŋkuk.  
\v 22-23  \x * \xo 6:22-23 \xt Est 5:3,6, 7:2\x* Ude täŋ yämän naŋ irirä Herodias äperi yäŋpewän päŋku äma ketem naŋ itkuŋo u iŋamiken itpäŋ kap kuroŋ täŋkuk. Kap kuroŋ täŋ irirän Herot ini ba ämaniye-kät kaŋgärip täŋkuŋ. Kaŋgärip täŋpäŋ Herottä äma ärowani itkuŋo u iŋamiken webe uwä yäŋkehäromtak man ŋode iwetkuk; Gäk imaka jopi u ba u unita yäwiwä gamayäŋ yäk. Ba tuŋumna ba kome kaŋiwat täyat unita yäwiwä yäpmäŋ daniŋpäŋ moräki gamayäŋ yäk.  
\v 24 Webe uwä man u nadäŋpäŋä yäman äpmoŋpäŋ miŋi iwet yabäŋkuk; Meŋ, näk imatäkenta yäweret? Yäwänä miŋitä iwetkuk; Kuŋkaŋ Jon, ume ärut yämani unitäŋo gwäkita yäwet yäk.   
\p
\v 25 Ude iweränkaŋ äperi bäräŋeŋ päŋku intäjukun äma u iwetkuk; Gäk Jon, ume ärut yämani unitäŋo kotäki madäŋ täkŋeŋpäŋ gwäki gäpe gänaŋ peŋkaŋ äbä nam yäk.  
\v 26 Yäŋirän Herot butewaki pähap nadäŋkuk. Butewaki nadäŋkukopäŋ äma ärowani iŋamiken ba noriye iŋamiken man kehäromi yäŋkuko u nadäŋpäŋ näka nadäŋirä äpani täŋpek yäŋpäŋ nadäŋ imiŋkuk.  
\v 27-28 Nadäŋ imiŋpäŋ bäräŋeŋ Jon kotäki madäŋ täkŋeŋpäŋ gwäki yäpmäŋ äbäkta komi äma kubä iwerän kuŋkuk. Komi äma unitä komi yot gänaŋ äroŋpäŋ Jon u kotäki madäŋ täkŋeŋpäŋ gäpe gänaŋ peŋpäŋ yäpmäŋ päbä Herodias äperita imiŋkuk. Imänkaŋ webe gubaŋi unitä miŋiken yäpmäŋ kuŋkuk.  
\v 29 Ude täŋirä Jon täŋo iwaräntäkiyetä biŋam u nadäŋpäŋ Jon gupi yäpmäŋ päŋku awaŋ äneŋkuŋ. Ugän.   
\s1 Jesutä äma 5,000 ketem yepmäŋ towiŋkuk  
\r Mat 14:13-21; Luk 9:10-17; Jon 6:1-13  
\p
\v 30  \x * \xo 6:30 \xt Luk 10:17\x* Täŋpäkaŋ Jesutä iwaräntäkiye yäwerän kuŋtäŋpä kuŋkuŋo u äneŋi äyäŋutpeŋ Jesuken päbä manbiŋam ämawebe yäŋpäŋ-yäwoŋärek täŋkuŋo u ba imaka imaka täŋtäŋ kuŋatkuŋo unitäŋo manbiŋam iwetkuŋ.  
\v 31  \x * \xo 6:31 \xt Mak 3:20\x* Täŋirä ämawebe mäyap Jesu käna yäŋkaŋ kuŋkaŋ äbäk täŋkuŋ. Unita jide täŋpäŋ ketem näne yäŋpäŋ iwaräntäkiye ŋode yäwetkuk; Päŋku kome äma nämo itkaŋ-ken itpäŋ-nadäk täna yäk.  
\v 32 Ude yäŋkaŋ kuna yäŋpeŋ gäpe terak äroŋpäŋ äma nämo itkuŋ-ken u kuŋkuŋ.  
\v 33 Kuŋirä ämawebe mäyaptä yabäŋpäŋ-nadäk täŋkaŋ komeni komeni akuŋ kireŋpäŋ intäjukun päŋku kome Jesu-kät iwaräntäkiyetä itpäŋ-nadäk tänayäŋ yäŋkuŋ-ken u it kireŋkuŋ.   
\p
\v 34  \x * \xo 6:34 \xt Mat 9:36\x* Eruk Jesutä gwägu gägäni-ken udu ahäŋpäŋ gäpe terak naniktä äpäŋpäŋ ämawebe äbot pähap yabäŋkuk. Yabäŋpäŋ iroŋi kodäŋatä butewaki täŋtäŋ kuŋat täkaŋ ude bumik täŋ irirä yabäŋpäŋ butewaki nadäŋ yämiŋkuk. Ude nadäŋpäŋ pengän Anutu täŋo kädet mebäri mebärita yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋkuk.   
\p
\v 35  \x * \xo 6:35 \xt Mak 8:1-9\x* Ude täŋ irirän kome dapuri äpmoŋpayäŋ täŋkuk. Täŋirän iwaräntäkiyetä päŋku Jesu iwetkuŋ; Kome ŋo gägäni-ken iritna kome bipayäŋ täyak.  
\v 36 Unita ämawebe yäwetpewi päŋku yotpärare it yäpmäŋ kukaŋ-ken uken päŋku ketem ini-ini gwäki peŋpäŋ yäpmäŋpäŋ naŋput yäŋ iwetkuŋ.  
\v 37 Ude iweräwä Jesutä yäwetkuk; Intä täga nämo yämineŋ? Ude yäweränä yäŋkuŋ; Jide täŋpäŋ yämine? Moneŋ taŋipäŋ uyaku ämawebe päke ŋonita ketemä yämine yäk. Upäŋkaŋ moneŋ taŋi de yäpmäŋpäŋ ämawebe mäyap ŋo yepmäŋ towinayäŋ?   
\p
\v 38 Ude yäwäwä Jesutä yäwetkuk; Päŋku ämawebe yäwet yabäwut. Iniken däkum jideka itkaŋ? Ude yäwänä päŋku yabäŋpäŋ-nadäŋkaŋ äbä iwetkuŋ; Käräga 5kät gwägu tom yarä ude itkaŋ yäk.  
\v 39-40 Ude yäwäwä Jesutä yäwet-pewän ämawebe kome terak äbot-äbot maŋiräntäŋ yäpmäŋ kuŋkuŋ. Äbot ätu 100, äbot ätu 50 ude maŋiräntäŋ yäpmäŋ kuŋkuŋ.  
\v 41  \x * \xo 6:41 \xt Mak 7:34\x* Eruk maŋiräntäŋ yäpmäŋ kuŋirä Jesu käräga 5 ukät gwägu tom yarä ukät yäpmäŋkaŋ kunum terak doraŋpäŋ Anutu-ken bänep täga man iwetkuk. Iwetpäŋ käräga tokätpäŋ iwaräntäkiyeta yämänkaŋ unitäwä ämawebe bumta päke unita yämiŋtäŋ kuŋkuŋ. Täŋpäŋä gwägu tom udegän täŋkuk.  
\v 42-43 Ude täŋkaŋ ämawebe päke unitä naŋpä koki täŋpäpäŋ ätu jop peŋkuŋ. Täŋpäkaŋ jop patkuŋo u iwaräntäkiyetä yäpmäŋpäŋ yäk 12 ude daiwä tokŋeŋkuŋ.  
\v 44 Ämawebe Jesutä yepmäŋ towiŋkuko uwä 5,000 ude. Täŋpäkaŋ u äma ekäni-gänpäŋ daniwani, webe iroŋi-kät nämo.   
\s1 Jesu gwägu terak yeŋtäŋ kuŋkuk  
\r Mat 14:22-23; Jon 6:16-21  
\p
\v 45 Täŋpäkaŋ pengän Jesutä iwaräntäkiye yäwet-pewän gäpe terak äromaŋ gwägu gägäni kukŋi udude käda Betsaida kome käda intäjukun kuŋkuŋ. Kuŋirä Jesutä ämawebe päke u yäwerän kuŋtäŋpä kuŋkuŋ.  
\v 46  \x * \xo 6:46 \xt Luk 5:16, 6:12; Luk 9:28\x* Ämawebe kuŋtäŋpä kuŋirä Jesu iniwä nani-kät man yädayäŋ pom terak äroŋkuk.   
\p
\v 47 Äroŋkuko ittäŋgän kome bipmäŋ uränkaŋ gäpe iwaräntäkiyetä yäpmäŋ kuŋkuŋo u gwägu bämopi-ken kuŋirä Jesu inigän pom terak itkaŋ yabäŋkuk.  
\v 48 Iwän mänit taŋi pähap piäŋirän iwaräntäkiyetä gäpe täŋpena kwän yäŋkaŋ pipiri kubä täŋ irirä. Eruk tamimaŋ barak nämo maŋirirä Jesu uwä iwaräntäkiyetä itkuŋ-ken uken kwa yäŋpäŋ gwägu terak yeŋtäŋ kuŋkuk. Gwägu terak yeŋtäŋ kumaŋ päŋku iwaräntäkiye dubini-ken ahäŋ yämiŋirän kaŋkuŋ.  
\v 49-50  \x * \xo 6:49-50 \xt Luk 24:37\x* Kaŋpäŋä mäjo kubätä äbätak yäŋkaŋ umun pähap nadäŋpäŋ kähän yäŋkuŋ. Kähän yäŋirä Jesutä pengän yäwetkuk; Umuntäneŋo, näkŋa äretat yäk.   
\p
\v 51-52  \x * \xo 6:51-52 \xt Mak 4:39\x* \x * \xo 6:51-52 \xt Mak 8:17\x* Ude yäŋpäŋ gäpe iwaräntäkiyetä itkuŋo uterak äroŋpäŋ bok irirä iwän mänit bitnäŋkuk. Iwän mänit bitnäŋirän nadäwä umuri pähap kubä täŋkuk. Imata, Jesutä ketem yäpmäŋ daniŋpäŋ ämawebeta yämiŋirän kaŋkuŋo upäŋkaŋ Jesu täŋo mebäri ket nämo nadäŋkuŋo unita nadäk-nadäki-ken nadäwä nämo täreŋkuk.   
\s1 Jesutä käyäm ikek mäyap yäpän tägaŋkuŋ  
\r Mat 14:34-36  
\p
\v 53 Jesutä gäpe terak ärowänkaŋ penta kuŋtäŋgän Genesaret komeken ahäŋkuŋ. Ahäŋpäŋä gäpe täŋo yen yäpmäŋ päŋku päya kujat terak topmäŋpäŋ peŋkuŋ.  
\v 54-55 Peŋpäŋ kunayäŋ täŋirä ämawebetä Jesu kaŋpäŋ nadäŋkaŋ päŋku yotpärare Genesaret kome kädata ittäŋ kuŋkuŋo u biŋam yäweräkaŋ ämawebe käyäm ikek gäraŋ täŋpäŋ yäpmäŋ Jesutä itkuk-ken ugän iwatkuŋ.  
\v 56  \x * \xo 6:56 \xt Mat 14:36\x* Täŋpäŋ yotpärare taŋi ba täpuri ba tobät yotken epän täŋtäŋ kuŋirän ämawebe käyäm ikek kwawakgän yepmaŋpäŋ Jesu butewaki man ŋode iwetkuŋ; Nadäŋ yämiŋiri tekka moräkigän iŋirirä käyämi paorut yäŋ iwetkuŋ. Ude iwerä nadäŋ yämiŋirän käyäm ikek teki moräkigän iŋitkuŋo u kudup tägaŋ moreŋkuŋ.   
\c 7  
\s1 Äbek ora täŋo man  
\r Mat 15:1-9  
\p
\v 1 Parisi äma ätukät Baga man yäwoŋärewani äma ätu Jerusalem naniktä äbäŋpäŋ Jesuken ahäŋpäŋ itkuŋ.  
\v 2  \x * \xo 7:2 \xt Luk 11:38\x* Täŋpäŋ yabäŋkuŋ; Jesu täŋo iwaräntäkiyetä Parisi äma täŋo baga man pewani u nämo iwatpäŋ keri nämo ärutkaŋ ketem jop yäpmäŋpäŋ naŋkuŋ. Ude täŋirä yabäwä siwoŋi nämo täŋkuŋ. Bänepi täŋpä wakaŋ yäŋ nadäŋkuŋ.  
\v 3 Unitäŋo mebäri ŋode; Parisi ämakät Juda nanik ämawebe kudup keri ärutkaŋ-gän ketem nak täŋkuŋonik. Uwä äbekiye oraniye täŋo baga man buramiŋpäŋ ude täk täŋkuŋonik.  
\v 4  \x * \xo 7:4 \xt Mat 23:25\x* Ba käbeyäken naniktä äbäŋpäŋ ketem näna yäŋpäŋä keri ärutkaŋ uyaku täga näneŋ. Täŋkaŋ gäpe, käbot ba imaka imaka ärut täŋkuŋonik. Ude nämo tänawä bänepnin yäpna waneŋ yäŋ nadäk täŋkuŋonik. Täŋpäŋ imaka imaka mebäri mebäri äbekiye oraniyetä pewani ugän iwatpäŋ täk täŋkuŋonik.   
\p
\v 5 Mebäri unita nadäŋpäŋ Parisi ämakät Baga man yäwoŋärewani ämatä Jesu ŋode iwet yabäŋkuŋ; Gäwaräntäkaye imata nintäŋo äbekniye oraniye täŋo baga man u nämo iwat täkaŋ? Keri nämo ärutkaŋ imata ketem jop nak täkaŋ? Ude täk täkaŋ uwä bänepi täŋpäwak täkaŋ yäk.   
\p
\v 6-7  \x * \xo 7:6-7 \xt Ais 29:13\x* Yäwäwä Jesutä yäwetkuk; Jop manman yäwani inta profet biani kubä wäpi Aisaia unitä man Anututä nadäk-nadäki-ken peŋirän ŋode yäŋkuko uwä bureni ahätak;  
\q1 Äma äbot ŋo menitä näk naniŋ oret täkaŋ upäŋkaŋ bänepitä näka bitnäk täkaŋ.  
\q2 Äma täŋo baga mangän iwat täkaŋ unita naniŋ orerirä näk nämo nadäŋ yämik täyat yäk. \rq Ais 29:13\rq*   
\m
\v 8 In Anutu täŋo baga man peŋpäŋ komen äma täŋo baga man buramiŋpäŋ kuŋat täkaŋ.   
\p
\v 9 Ude yäŋpäŋ yäwetkuk; In Anutu täŋo man weŋkireŋpäŋ injinken nadäk-nadäk kädet ugänpäŋ iwat täkaŋ. U siwoŋi yäŋ nadäk täkaŋ upäŋkaŋ näkä nadäwa siwoŋi nämo täk täyak. Unita kädet udewanigän kubä ŋode täwera mebärijin nadäwut.  
\v 10  \x * \xo 7:10 \xt Kis 20:12; Kis 21:17; Lo 5:16\x* Orajin pähap Moses bian jukuman ŋode yäŋkuk; Gäk meŋka nanka oraŋ yämen. Ba kubä ŋode; Äma kubätä miŋi nani yebewänä kumäŋ-kumäŋ utneŋ yäŋ yäŋkuk.  
\v 11 Eruk, in man u nadäkaŋ upäŋkaŋ mäde ut imiŋpäŋ ŋode yäk täkaŋ; Äma kubätä imaka täga kubäta miŋi nani täŋkentäŋ yämikta yäwekopäŋ ŋode yäwerek; Ŋo ekta taminaŋipäŋ ek jop irirän Anututa biŋam peyat yäŋ yäwerek. Wa! Miŋi nani nämo nadäŋ yämiŋpäŋ ude yäweko uwä in täga täyan yäŋ iwetneŋ.  
\v 12 Meŋnan tuŋum upäŋ täŋkentäŋ yäminaŋi nämo yäŋ iwetneŋ.  
\v 13 Jesutä ude yäwetpäŋ yäŋkuk; In ude täk täkaŋ uwä Anutu täŋo man u weŋkireŋpäŋ injinken man ugänpäŋ iwat täkaŋ. Täŋpäkaŋ ugän nämo. Imaka ätu udegän täk täkaŋ yäŋ yäwetkuk.   
\s1 Imatäkentä bänepnin täga täŋpän waneŋ?  
\r Mat 15:10-20  
\p
\v 14 Jesutä ude yäŋpäŋ ämawebe äneŋi yäŋpäbä äbot kubägän yepmaŋpäŋ yäwetkuk; In juku peŋirä man kubä täwera nadäwut;  
\v 15  \x * \xo 7:15 \xt Apos 10:14-15\x* Imaka näŋpanitä bänepjin nämo täŋpäwak täkaŋ. Imaka bänepjin-ken nanik äbäk täyak unitägän bänepjin täŋpäwak täkaŋ.  
\v 16 Äma jukuni nikektä näkŋo man ŋo ket nadäwut!   
\p
\v 17 Eruk ude yäŋpäŋ ämawebe yepmaŋpeŋ yot gänaŋ äroŋkuk. Äroŋirän iwaräntäkiyetä man wärani yäŋkuko unita iwet yabäŋkuŋ.  
\v 18 Iwet yabäwä yäwetkuk; Ai! In nadäk-nadäkjin nämo ba? Mebäri ŋodeta nämo nadäkaŋ? Imaka kokjin gänaŋ äpmok täyak unitä bänepjin imata täŋpän waneŋ?  
\v 19 Ketem nak täkaŋ unitä bänepjin-ken nämo äpmok täkaŋ. Uwä päpmo ini irani-ken itkaŋä käderi-kengän äpämaŋ kuk täkaŋ yäŋ yäwetkuk. Ude yäwetkuko uwä ketem ätu Juda naniktä yäjiwärani u kuduptagän Jesutä tägagän yäŋ yäŋkuk.   
\p
\v 20 Ude yäŋpäŋ kubä pen ŋode yäwetkuk; Imaka waki bänepjin-ken nanik-tägän äbäk täkaŋ unitä Anutu iŋamiken täŋpewä waki täk täkaŋ.  
\v 21-22 Äma bänepi-ken naniktä imaka abäk täkaŋ u ŋode; Nadäwäwak, kubokäret, kubota, äma kumäŋ-kumäŋ däpmäk, webe yäpmäŋpäŋ pek, yabäŋgärip, bänep iyap, jop yäkŋat-yäkŋat, kokwawak yäpmäŋ kuŋat-kuŋat, me yäkyäk, yäŋpäŋ-yabäŋ yäwat, ärowani täktäk, Anututa nadäwä äpani täktäk.  
\v 23 Imaka wakiwaki udewani äma ini bänepi-ken naniktä ahäŋpäŋ täŋpewä wak täkaŋ. Täŋirä Anututä yabäwän wakiinik kubä täk täkaŋ.   
\s1 Webe kubätä Jesuta nadäkinik täŋ imiŋkuk  
\r Mat 15:21-28  
\p
\v 24 Eruk Jesu kome u peŋpeŋ Tire komeken kuŋkuk. Päŋku ahäŋpäŋ ämatä nabäneŋ yäŋ nadäŋpäŋ yot kubä gänaŋ käbop äroŋkuk. Käbop äroŋkukopäŋ jide täŋpäŋ käbop-inik irän?  
\v 25-26 Yot gänaŋ äro irirän pengän webe kubätä Jesu äbäk yäŋ yäŋirä nadäŋkuk. Webe uwä guŋ äbotken nanik, kome kubä wäpi Siria Ponika uken nanik. Eruk webe unitä Jesu äbäk yäŋ yäŋirä nadäŋpäŋä äperi mäjotä magätkuko unita yäŋpäŋ bäräŋeŋ päŋku Jesu gämori-ken iŋami yäpän äpmoŋpäpäŋ patkuk. Ude täŋkaŋ konäm butewaki täŋpäŋ iwetkuk; O Jesu, mäjo äpetna magärako u iweri kaŋ kwän yäk.  
\v 27 Ude iweränä Jesutä iwetkuk; Nanak täŋo ketem yäyomägatpäŋ aŋta yämiwä nämo tägawek. Iroŋiroŋita yämina naŋpä koki täŋpäkaŋ uyaku yäk.  
\v 28 Ude yäwänä webe unitä man kowata ŋode iwetkuk; Ekäni, bureni yäyan upäŋkaŋ aŋ uwä iroŋitä ketem naŋkaŋ kokoki pewä maŋirä upäŋ jop waki nak täkaŋ yäk.   
\p
\v 29 Ude yäwänä Jesutä iwetkuk; Täga yäyan unita nadäŋ gamitat. Eruk täga, kuyi! Mäjo äpetka kakätäyak yäk.  
\v 30 Ude iweränkaŋ kumaŋ komeni-ken ahäŋpäŋ päŋku ini yotken äroŋpäŋ kaŋkuk; Äperi mäjo kakätäŋpeŋ kuŋirän kwikinik patkuk.   
\s1 Jesutä äma guŋ kubä yäpän tägaŋkuk  
\p
\v 31  \x * \xo 7:31 \xt Mat 15:29-31\x* Täŋpäkaŋ Jesu uwä Tire kome peŋpeŋ Sidon kome irepmitpäŋ päbä Galili gwägu käda Dekapolis kome ahäŋkuk. \fig Saidon yotpärare gwägu pähap dubiniken itak|alt="Sidon by the ocean" src="HK028A.jpg" size="span" loc="Bottom of page" copy="Horace Knowles" ref="Mak 7:31" \fig*  
\v 32 Ahäŋirän äma guŋ kubä, man nämo nadäwani ba man yäkyäkta meberi bäräpi, u imagut yäpmäŋ Jesuken ahäŋpäŋ butewaki man ŋode iwetkuŋ; Jesu, ketka äma ŋo terak pe! yäk.  
\v 33  \x * \xo 7:33 \xt Mak 5:23; Luk 4:40, 13:13\x* Ude iwerä nadäŋpäŋ Jesutä äma uwä ketwära täŋireŋpewän päŋku inigän iränkaŋ keri nanakitä jukuni-ken peŋkuk. Täŋpäŋ iwit keri-ken utpäŋä meberiken iŋitkuk.  
\v 34  \x * \xo 7:34 \xt Mak 6:41; Jon 11:41\x* Ude täŋpäŋ kunum terak ijiŋpewän ärowäpäŋ äma unita butewaki pähap nadäŋpäŋ jäkjäk yäŋpäŋ iwetkuk; Nadäwi tumbut! (U iniken man terak Epata! yäŋ iwetkuk.)  
\v 35 Ude yäwänä uterakgän jukunitä nadäwän tumbäpäŋ meberi imaka pidäm taŋirän man säkgämän yäŋkuk.  
\v 36  \x * \xo 7:36 \xt Mak 1:43-45\x* Täŋirän Jesu ämawebetä manbiŋam u nämo yäŋahäneŋ yäŋpäŋ yäjiwätkuk. Yäjiwätkuko upäŋkaŋ man nämo buramiŋkuŋ. Nämo, u ehutpäŋ yäŋahäŋtäŋ kuŋkuŋ.  
\v 37  \x * \xo 7:37 \xt Ais 35:5\x* Ude yäŋahäŋirä ämawebe biŋam u nadäŋkuŋo unitä yäŋkuŋ; Wära! Imaka imaka täk täyak u kudup tägagän täk täyak! yäk. Äma man nämo yäwani täŋpewän man yäk täkaŋ ba man nämo nadäwani imaka täŋpewän man nadäk täkaŋ. U inide kubä! yäŋ yäŋkuŋ.   
\c 8  
\s1 Jesutä ämawebe 4,000 ketem yepmäŋ towiŋkuk  
\r Mat 15:32-39  
\p
\v 1-2  \x * \xo 8:1-2 \xt Mak 6:34-44\x* Kadäni ukengän ämawebe äbot pähap Jesuken äneŋi tokŋeŋpäŋ nakta jop irirä iwaräntäkiye yäŋpewän äbäpäŋ yäwetkuk; Ämawebe ŋo ninkät kepma yaräkubä it yäpmäŋ äbäŋkä nakta bumta yeŋirä yabäŋpäŋ butewaki nadätat.  
\v 3 Jop yepmana päŋku kädet miŋin nakta kumneŋ. Ätu ban naniktä äbuŋ yäk.   
\p
\v 4 Ude yäweränä iwaräntäkiyetä iwetkuŋ; Kome jopi-ken ŋodeken ketem deken nanikpäŋ yäpmäŋpäŋ äma äbot ŋodewanita yämine?  
\v 5 Yäwäwä yäwetkuk; Inken käräga jidetä itkaŋ? Yäweränä iwetkuŋ; 7tägän itkaŋ yäk.  
\v 6 Ude iwerä nadäŋkaŋ Jesutä ämawebe yäwet-pewän kome terak maŋit yäpmäŋ kuŋkuŋ. Täŋkaŋ käräga 7 ŋokeŋo yäpmäŋpäŋ Ekäni bänep täga man iwetkaŋ tokätpäŋ iwaräntäkiyeta yämiŋkuk. Yämänkaŋä iwaräntäkiyetä ämawebe päke unita yämiŋ yäpmäŋ kuŋkuŋ.  
\v 7 Täŋkaŋ gwägu tom yarägän itkuŋo u udegän Ekäni bänep täga man iwetkaŋ yäpmäŋ daniŋpäŋ iwaräntäkiyeta yämänkaŋ ämawebeta yämiŋkuŋ.  
\v 8 Yämä äma 4,000 bumik itkuŋo u naŋpäŋ koki täŋkuŋ. Naŋpä tägawäpäŋ ketem ätu jop patkuŋo uwä iwaräntäkiyetä yäpmäŋpäŋ yäk 7 ude daiwä tokŋeŋkuŋ.  
\v 9 Ude täŋkaŋ ämawebe u yäwet-pewän ini komen komen kuŋtäŋpä kuŋkuŋ.  
\v 10 Kuŋ moreŋirä Jesu iwaräntäkiye-kät gäpe terak äroŋpeŋ päŋku Dalmanuta komeken uken ahäŋkuŋ.   
\p
\v 11  \x * \xo 8:11 \xt Mat 12:38\x* Uken ahäŋpäŋ irirä Parisi äma ätu Jesuken äbäŋpäŋ manken tena yäŋkaŋ yäŋyabäk kehäromigän iwetpäŋ ŋode iwet yabäŋkuŋ; Ai! Kudän kudupi kubä täŋiri kaŋpäŋ Anututä gepmaŋpän äpun yäŋ nadäna!  
\v 12  \x * \xo 8:12 \xt Luk 11:29\x* Iwerirä Jesutä gaŋani nadäŋpäŋ yäwetkuk; Äma udewani imata kudän kudupi täŋiri känayäŋ yäŋkaŋ nadäk täkaŋ? Näk bureni täwetat. Näk kudän kudupi kubä nämoinik täwoŋärewayäŋ!  
\v 13 Ude yäŋpäŋä yepmaŋpeŋ iwaräntäkiye yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ gäpe terak äromaŋ gwägu ani kukŋi udude käda äroŋkuŋ.   
\s1 Parisi äma täŋo kudäni u yis udewani  
\r Mat 16:5-12  
\p
\v 14 Täŋpäkaŋ iwaräntäkiyetä guŋ taŋpäŋ käräga däkum mäyap nämo yäpuŋ. Gäpe terak kubägän itkuko ugänpäŋ yäpuŋ.  
\v 15  \x * \xo 8:15 \xt Luk 12:1\x* Eruk kuŋtäŋgän Jesutä man ŋode yäwetkuk; In Parisi ämakät Herot täŋo yis unita ket nadäŋpäŋ kaŋ kuŋarut!  
\v 16 Yäweränä iwaräntäkiyetä ini-tägän näwetgäwet täŋpäŋ yäŋkuŋ; Kärägata guŋ taŋpeŋ äbämäŋo unita käwep nadäŋpäŋ niwetak yäk.  
\v 17  \x * \xo 8:17 \xt Mak 6:52\x* Man ude yäŋirä Jesutä nadäŋpäŋ yäwetkuk; Kärägata guŋ taŋpeŋ äbäŋopäŋ imata yäŋpäŋ-nadäk täkaŋ? Wari wari täwet yäpmäŋ äbäk täyat u mebäri nämo nadäkaŋ? Bänepjin nämo piräreyätak?  
\v 18  \x * \xo 8:18 \xt Jer 5:21; Mak 4:12; Apos 28:26\x* Dapunjin tumbani ba jukujintä nämo nadäk täkaŋ? Täŋä ketem yepmäŋ towiŋkuro u yabäŋpäŋ-nadäk täŋpäŋ guŋ taŋkuŋ?  
\v 19  \x * \xo 8:19 \xt Mak 6:41-44\x* Käräga 5 yäpmäŋ daniŋpäŋ äma 5,000ta yämiŋira kokoki itgän täŋkuŋo u yäk jide daiŋkuŋ? Yäwerän 12 yäŋ iwetkuŋ.  
\v 20  \x * \xo 8:20 \xt Mak 8:6-9\x* Ba käräga 7 yäpmäŋ daniŋpäŋ äma 4,000 yepmäŋ towiŋira kokoki itgän täŋkuŋo u yäk jide daiŋkuŋ? Ude yäwänä 7 yäŋ iwetkuŋ.  
\v 21 Yäwäwä yäwetkuk; Upäŋ imata nämo nadäwä tumäŋkaŋ?   
\s1 Jesutä dapuri tumbani kubä yäpän tägaŋkuk  
\p
\v 22 Ude yäweränkaŋ gwägu terak kuŋtäŋgän Betsaida komeken ahäŋkuŋ. Ahäŋirä uken äma ätutä noripak dapuri tumbani yäŋikŋat yäpmäŋ Jesuken kuŋkuŋ. Päŋku dubini-ken ahäŋpäŋä Jesutä keri dapuri waki terak peŋirän tägawän yäŋpäŋ butewaki man iwetkuŋ.  
\v 23 Eruk ude iwerirä Jesutä äma uwä iŋitpäŋ yäŋikŋat yäpmäŋ yotpärare gägäni-ken kuŋkuk. Päŋku dapuri-ken iwit utpäŋ keritä gupi terak peŋpäŋ iwetkuk; Imaka kubä käyan ba nämo?  
\v 24 Iweränä yäŋkuk; Ai, äma yabätat upäŋkaŋ u wäranigän, päya ude bumik yabätat. Ket nämo yabätat yäk.  
\v 25 Ude yäwänä Jesutä keri dapuri-ken äneŋi peŋirän eruk dapun säkgämän ijiwän kuŋkuŋ. Ijiwän kwäpäŋ imaka kudup kwawakgän yabäŋkuk.  
\v 26  \x * \xo 8:26 \xt Mak 7:36\x* Ude täŋpänä Jesutä iwetkuk; Gäkŋa yotken siwoŋi kuyi. Yotpärare-ken äroweno.   
\s1 Pitatä Jesu täŋo mebäri yäŋahäŋkuk  
\r Mat 16:13-20; Luk 9:18-21  
\p
\v 27 Ude täŋkaŋ Jesu iwaräntäkiye-kät Sisaria Pilipai komeken kuŋkuŋ. Kuŋtäŋgän iwaräntäkiye ŋode yäwet yabäŋkuk; Ämawebetä näka netä yäŋ näwet täkaŋ?  
\v 28  \x * \xo 8:28 \xt Mak 6:15\x* Yäwänä iwetkuŋ; Ätutäwä Jon ume ärut yämani yäŋ yäk täkaŋ. Ba ätutäwä gäk profet biani Elaija yäŋ yäk täkaŋ. Täŋ, ätutäwä profet bian itkuŋo uken nanik kubä yäŋ yäk täkaŋ.  
\v 29  \x * \xo 8:29 \xt Jon 6:68-69; Mak 9:9\x* Ude yäwäwä Jesutä yäwetkuk; Täŋpäkaŋ injinä näkawä netä yäŋ yäk täkaŋ? Yäwänä Pitatä iwetkuk; Gäk Kristo, Anututä bian nin täŋkentäŋ nimikta iwoyäwani u yäk.  
\v 30 Ude yäwänä Jesutä iniken mebäri äma ätu nämoinik yäwetneŋ yäŋpäŋ yäniŋ bitnäŋkuk.   
\s1 Jesu ini kumäkta yäŋahäŋpäŋ yäwetkuk  
\r Mat 16:21-28; Luk 9:22-27  
\p
\v 31 Kadäni uken Jesutä yäput peŋpäŋ man ŋode yäŋahäŋpäŋ yäwetkuk; Äma Bureni-inik uwä komi mäyap api nadäwek. Täŋpäkaŋ Juda täŋo äma ekäni, ba bämop äma intäjukun täŋpani-kät Baga man yäwoŋärewani äma unitä Äma Bureni-inik mäde ut imiŋpäŋ kumäŋ-kumäŋ api utneŋ. Täŋkaŋ utpäŋ änenayäŋ täŋopäŋ kepma yaräkubä täreŋirän äneŋi api akwek.  
\v 32 Man u yäŋkwawa tawänkaŋ Pitatä inigän yäŋikŋat yäpmäŋ päŋku ibeŋkuk.  
\v 33 Täŋpänä Jesutä äyäŋutpäŋ iwaräntäkiye yabäŋpäŋ Pita iwetkuk; Satan, gäk kewe! Gäk man nadätan uwä Anutu-ken nanik nämo. Uwä äma täŋo nadäk-nadäkgän.   
\p
\v 34  \x * \xo 8:34 \xt Mat 10:38-39\x* Jesutä ude yäŋpäŋ ämawebe päke u itkuŋo ukät iwaräntäkiye yäŋpewän äbäpäŋ ŋode yäwetkuk; Äma kubätä näk näwarayäŋ nadäŋpäŋä iniken bänep nadäk-nadäki mäde ut imiŋpäŋ bäräpi näkä kotawayäŋ täyat udegän päya kwakäpi buramiŋkaŋ gwäk pimiŋpäŋ kaŋ näwarän.  
\v 35 Täŋpäkaŋ äma kubätä iniken irit kuŋat-kuŋarita iyap taŋpäŋä u api paorek. Upäŋkaŋ äma kubätä näka yäŋpäŋ iniken irit kuŋat-kuŋari iniŋ kireŋpäŋ näkŋo Manbiŋam Täga yäpmäŋ kuŋarayäŋ täko uwä irit kehäromi api kaŋ-ahäwek.  
\v 36 Täŋ, äma kubätä kome täŋo imaka kudup peŋ bäyaŋpäŋ yäpmäŋ kuŋattäŋgän paot-paotta biŋam täŋpeko uwä tägawek?  
\v 37 Äma udewani Anutu mäde ut imiŋpäŋ kuŋarayäŋ täko uwä irit kehäromi yäpmäkta kädetta api wäyäkŋewek.  
\v 38  \x * \xo 8:38 \xt Mat 10:33\x* Nadäkaŋ? Äma Bureni-iniktä nani täŋo tuŋum epmäget kudän ikek kudupi aŋeroniye-kät api äpneŋ. Kadäni uken äma kubätä äma änok gwäjiwani, Anutu täŋo man peŋawäk täk täŋpani ŋo bämopi-ken itpäŋ wäpna ba manna biŋam mäde ut imayäŋ täko uwä, Äma Bureni-inik uwä udegän äma unita mäde api ut imek.   
\c 9  
\p
\v 1  \x * \xo 9:1 \xt Mak 13:30\x* Jesutä ude yäŋpäŋ kubä pen ŋode yäwetgän täŋkuk; Näk bureni täwetat. Itkaŋ ŋo inken nanik ätu nämo kumäŋirä Anututä intäjukun it yämiŋirän gämoriken irit täŋo kehäromini kwawak ahäŋirän api käneŋ.   
\s1 Jesu mebärini kwawak pewän ahäŋkuŋ  
\r Mat 17:1-13; Luk 9:28-36  
\p
\v 2-3 Eruk ittäŋ kuŋtäŋgän kepma 6 täreŋirän Pita, Jems, Jon yämagurän yäpmäŋ pom käroŋi kubä terak inigän päro itkuŋ. Äro u irirä Jesu terak inipärik kubä ahäŋkuk. Teki paki-inikinik täŋpäŋ ägo weŋkuk, äma kubätä tek äruränkaŋ ude tänaŋi bumik nämo.  
\v 4 Jesu terak ude ahäŋirän yabäŋkuŋ; Profet biani yarä Moses kenta Elaija ini ugän iŋami terak ahäŋ yämiŋpäŋ Jesu-kät man yäŋpäŋ-nadäk täŋkuŋ.  
\v 5-6 Täŋirä yabäŋpäŋ iwaräntäkiyetä umun pähap nadäŋpäŋ Pitatä man jide yäwet yäŋ nadäŋpäŋ ŋode yäŋkuk; Ärowani, itkamäŋ ŋonita oretoret täkamäŋ yäk. Unita yottaba yaräkubä täŋ tamina. Gäka kubä, Mosesta kubä, Elaijata kubä yäk.  
\v 7  \x * \xo 9:7 \xt Mat 3:17; 2Pi 1:17-18; Lo 18:15; Apos 3:22\x* Ude yäwänä gubamtä äpä uwäk täŋpäŋ yepmaŋirän u gänaŋ man kubä ŋode ahäŋkuk; Ŋowä näkŋo iroŋina tägagämän. U kaŋpäŋ gäripi nadäk täyat unita in unitäŋo man kaŋ buramik täŋput yäŋ yäwetkuk.  
\v 8 Man kotäk ude nadäŋirä pit kubägän profet biani yarä u paoränkaŋ Jesu inigän irirän kaŋkuŋ.  
\v 9  \x * \xo 9:9 \xt Mat 12:16; Mak 8:30\x* Täŋpäŋ pom itkuŋ-ken u naniktä äpäŋit äpäŋit Jesutä jukuman ŋode yäwetkuk; Imaka kaŋo unitäŋo manbiŋam äma nämo yäwerirä Äma Bureni-inik kumbani-ken naniktä kaŋ akwän.  
\v 10 Ude yäweränkaŋ iwaräntäkiye yaräkubä u man u yäpmäŋpäŋ bänepi-ken peŋpäŋ man yäŋpäŋ-nadäk ŋode täŋkuŋ; Kumbani-ken naniktä akukakuk u imatäken man? yäŋ yäŋkuŋ.   
\p
\v 11 Ude yäŋpäŋ Jesu ŋode iwet yabäŋkuŋ; Baga man yäwoŋärewani ämatä Elaijatä jukun api ahäwek yäŋ imata yäk täkaŋ?  
\v 12-13  \x * \xo 9:12-13 \xt Mal 4:5; Sam 22:1-18; Ais 53:3\x* \x * \xo 9:12-13 \xt Mat 11:14\x* Iweräwä Jesutä yäwetkuk; Elaija uwä bureni intäjukun ahäŋpäŋ Anutu täŋo iwoyäwani äma unita tuŋum täŋkuk. Unita bureni ŋode täwetat; Elaijata yäŋkuŋo uku äbuk. Äbäŋpäŋ irirän imaka täŋ iminayäŋ nadäŋkuŋo udegän täŋ imiŋkuŋ. Imaka täŋ imikta yäwani Anutu täŋo man bian kudän täwani udegän täŋ imiŋkuŋ. Täŋkaŋ Anutu täŋo man terak Äma Bureni-inikta mäde ut imiŋirä komi komi mäyap api nadäwek yäŋ yäwani, man u bureni api ahäwek.   
\s1 Mäjo kubä iwat kirekta täŋpä waŋkuŋ  
\r Mat 17:14-22; Luk 9:37-43  
\p
\v 14 Täŋpäŋ pom terak naniktä äpämaŋ iwaräntäkiye ätu itkuŋ-ken ahäŋpäŋ yabäŋkuŋ; Äma bumta it gwäjiŋpäŋ irirä Baga man yäwoŋärewani äma ätu iwaräntäkiye-kät yäŋärahut irirä yabäŋkuŋ.  
\v 15 Täŋirä äma päke u Jesu äbäŋirän kaŋpäŋ nadäwä inipärik kubä täŋpäpäŋ päŋku bäräŋeŋ ahäŋ imiŋpäŋ iniŋ oretkuŋ.  
\v 16 Ahäŋ imäwä Jesutä yäwetkuk; Imatäkenta yäŋawät itkaŋ?  
\v 17 Yäwänä ämawebe u itkuŋo uken nanik kubätä iwetkuk; Yäwoŋärewani äma, nanakna mäjotä magät-pewän man nämo yäk täyak uwä gäkken imagut yäpmäŋ äbätat yäk.  
\v 18 Mäjo unitä kadäni kadäni nanakna kehäromi iŋitpäŋ kome terak pudät maŋpän kuk täkaŋ. Täŋirän jep yäŋutpäŋ meni yeŋärät täyak. Täŋkaŋ keri kuroŋi ba gupi kudup gigineŋpäŋ pat täyak yäk. Ude täk täyak upäŋ gäwaräntäkayetä mäjo u iwat kirewut yäŋ yäwerakaŋ täŋpä wakaŋ.   
\p
\v 19 Yäwänä Jesutä gaŋani nadäŋpäŋ yäŋkuk; Wa! Äma in udewani-kät wari kuŋatta nämo nekaŋ! In nadäkinikjin nämo! Näk inkät kadäni jide it yäpmäŋ äbätat? Jidegän api nadäwä tumneŋ? Eruk, iroŋi u yäpmäŋ äbut.  
\v 20 Ude yäweränä iroŋi u Jesuken yäpmäŋ äbäŋirä mäjotä Jesu kaŋpäŋ u terakgän iroŋi u ut maŋpän kome terak maŋ-patäbotpäŋ meniken jep yäŋutkuk.  
\v 21 Täŋpänkaŋ Jesutä iroŋi nani iwetkuk; Imaka ŋo jidegän ahäŋ imiŋkuk? Iweränä yäŋkuk; Iroŋi täpuri-ken yäput peŋkuk yäk.  
\v 22 Kadäni kadäni mäjo ŋonitä iroŋi ŋo kumbän yäŋpäŋ ut maŋpän kädäp gänaŋ äpmoŋit ume gänaŋ äpmoŋit täk täyak. Unita kehäromika nikek täŋpäwä nekta butewaki nadäŋ nimiŋpäŋ täŋkentäŋ nimi yäk.  
\v 23  \x * \xo 9:23 \xt Mat 21:21; Mak 11:23\x* Ude yäwänä Jesutä iwetkuk; Imata kehäromika nikek yäŋ näwetan? Äma nadäkinik ikek kuŋat täkaŋ uwä imaka kudup täga täŋ moreneŋ.  
\v 24  \x * \xo 9:24 \xt Luk 17:5\x* Yäwänkaŋ uterakgän iroŋi nanitä kikŋutpäŋ iwetkuk; Näk nadäkinik täyat upäŋkaŋ nadäkinikna kwini yäk. Gäkä nadäkinikna täŋ-kehäromtaŋ nami.   
\p
\v 25 Yäŋirän ämawebe päke u bäräŋeŋ äbäŋirä yabäŋkaŋ Jesutä mäjo u kaŋ-yäŋpäŋ iwetkuk; Näk ŋode peŋ gäwetat; Gäk iroŋi ŋo meni jukuni täŋpipiŋkuno u kakätäŋpeŋ ku! Äneŋi nämoinik magären!  
\v 26  \x * \xo 9:26 \xt Mak 1:26\x* Ude iwerirän mäjotä kähän taŋigän yäŋpäŋ iroŋi u wädäŋ maŋpän päŋku kumbanitä-yäŋ patkuk. Ude täŋpewän parirän mäjo kakätäŋpeŋ kuŋkuk. Kuŋirän ämawebe mäyaptä iroŋi u kumäŋtak yäŋ yäŋkuŋ.  
\v 27 Ude yäŋirä Jesutä iroŋi u kerigän iŋit yäpmäŋ akuŋpäŋ tewän käroŋ itkuk.  
\v 28 Ude täŋkaŋ Jesu yot gänaŋ äroŋirän iwaräntäkiyetä inigän iwet yabäŋkuŋ; Nin imata mäjo iwat kirenayäŋ yäkŋat täŋburut tamäŋ?  
\v 29 Yäwäwä yäwetkuk; Mäjo udewani uwä jop täga nämo iwat kirewen. Nakta jop itkaŋ Anutu-ken yäŋapik man yäkyäk kädet uterakgän uyaku täga iwat kirewen.   
\s1 Jesu ini kumäŋpäŋ akukta äneŋi yäwetkuk  
\r Mat 17:22-23; Luk 9:43-45  
\p
\v 30  \x * \xo 9:30 \xt Jon 7:1\x* Ude täŋkaŋ Jesutä iwaräntäkiye man yäwetpäŋ yäwoŋärewa yäŋpäŋ kome itkuŋo u peŋpeŋ ämawebe yabäŋ paotpeŋ Galili kome irepmitpeŋ kuŋkuŋ.  
\v 31  \x * \xo 9:31 \xt Mak 8:31; Mak 10:32-34\x* Yabäŋ paotpeŋ päŋku Jesutä iwaräntäkiye ŋode yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋkuk; Äma kubätä Äma Bureni-inik uwä iwan keri terak peŋirän utpewä kumäŋpäŋ kepma yaräkubä patpäŋ api akwek yäŋ yäwetkuk.  
\v 32  \x * \xo 9:32 \xt Luk 9:45, 18:34\x* Ude yäweränä man yäwetkuko unita nämo nadäwä tärewäpäŋ mebäri nadäkta iwet yabäkta umuntaŋkuŋ.   
\s1 Wäp biŋam ikek iritta man  
\r Mat 18:1-5; Luk 9:46-48  
\p
\v 33 Kumaŋ päŋku Kapeneam yotpärare-ken ahäŋkuŋ. Ahäŋpäŋ yot gänaŋ äroŋkaŋ iwaräntäkiye ŋode yäwet yabäŋkuk; Kädet miŋin ima man yäŋtäŋ abäŋ?  
\v 34 Yäŋirän ini bämopi-ken netätä intäjukun-inik itak yäŋ yäŋpäŋ-nadäk täŋ itkuŋo unita mäyäk nadäŋpäŋ kowata nämo iwetkuŋ.   
\p
\v 35  \x * \xo 9:35 \xt Luk 22:24; Mat 20:25-27; Mak 10:43-44\x* Eruk Jesu maŋitpäŋ iwaräntäkiye 12 u yäŋ-päbä yepmaŋpäŋ yäwetkuk; Gäk intäjukun äma irayäŋ nadäŋpäŋä notkaye päke unitäŋo äpani-inik itpäŋ epän täŋ yämen.  
\v 36-37  \x * \xo 9:36-37 \xt Mat 10:40\x* Ude yäŋpäŋ iroŋi kubä iŋit yäpmäŋ päbä ämawebe itkuŋo u bämopi-ken teŋkuk. Teŋpäŋ iroŋi u bäyaŋ imiŋpäŋ iwaräntäkiye ŋode yäwetkuk; Äma kubätä näka nadäŋpäŋ iroŋi ŋodewani oraŋ yämayäŋ täko uwä näk udegän api oraŋ namek. Ba näk oraŋ namayäŋ täko uwä näk naniŋ kireŋkuko u udegän api oraŋ imek.   
\s1 Nadäkinik täŋpäwakta man  
\r Mat 18:6-9; Luk 9:49-50, 17:1-2  
\p
\v 38  \x * \xo 9:38 \xt Nam 11:27-29\x* Täŋpäkaŋ Jontä Jesu iwetkuk; Ärowani, nin äma kudupi kubätä gäk wäpka terak mäjo yäwat kireŋirän kaŋkumäŋ. Kaŋpäŋ nintä äbotken nanik nämo yäŋ nadäŋpäŋ iniŋ bitnäŋkumäŋ yäk.  
\v 39  \x * \xo 9:39 \xt 1Ko 12:3\x* Yäwänä Jesutä yäŋkuk; Imata iniŋ bitnäŋkuŋ? Äma kubätä wäpna terak kudän kudupi kubä täŋpeko uwä udewanitä jide täŋpäŋ näka man wakiwaki yäneŋ?  
\v 40  \x * \xo 9:40 \xt Mat 12:30; Luk 11:23\x* Nämo, äma epänin nämo täŋpäwak täkaŋ äma unita täŋkentäknin yäŋ nadäne.  
\v 41  \x * \xo 9:41 \xt Mat 10:42\x* Unita bureni täwera nadäwut; Äma kubätä inta Kristo täŋo ämaniye yäŋ nadäŋpäŋ täŋkentäŋ tameko uwä äma udewani kowata täga gwäki ärowani api yäpneŋ.   
\p
\v 42 Täŋpäkaŋ äma kubätä iroŋi ŋodewani nadäkiniki näkken pek täkaŋ u yäŋ-yäkŋat-pewän momi täneŋo uwä äma udewaniwä Anututä kowata wakitä wakiinik api imek, ämatä mobä bärum kotäkiken topmäŋpäŋ ume gänaŋ maŋpä äpmoneŋo u irepmirek.  
\v 43  \x * \xo 9:43 \xt Mat 5:30\x* Unita ketkatä waki täŋo buŋep-ken gepmaŋpayäŋ täŋpänä u madäŋ täkŋewen. Gäk ketka yaräbok yäpmäŋ kuŋatpäŋ geŋi waki täŋo kädäp pähap gänaŋ äpmoŋpet yäŋ nadäŋpäŋ jop kwäyähäneŋ täŋpäŋ itkaŋ irit kehäromi kaŋ yäpmäŋ. [  
\v 44 Geŋi wakiken yamun äma tohari nakta itkaŋ u nämo paot täkaŋ ba kädäp kumäk-kumäki nämo yäk.]   
\p
\v 45 Täŋpäŋ kuroŋkatä waki täŋo buŋep-ken gepmaŋpayäŋ täŋpänä u madäŋ täkŋewen. Gäk kuroŋka bok kuŋatpäŋ geŋi wakiken äpmoŋpet yäŋ nadäŋpäŋ jop kwäyähäneŋ täŋpäŋ irit kehäromi kaŋ yäpmäŋ. [  
\v 46 Geŋi wakiken yamun äma tohari nakta itkaŋ u nämo paot täkaŋ ba kädäp kumäk-kumäki nämo.]  
\v 47  \x * \xo 9:47 \xt Mat 5:29\x* Ba dapunkatä waki täŋo buŋep-ken gepmaŋpayäŋ täŋpänä dätpäŋ maŋpi kuneŋ. Dapunka bok ijiŋ yäpmäŋ kuŋatpäŋ geŋi wakiken äpmoŋpet yäŋ nadäŋpäŋ kukŋi dätpäŋ maŋpi kwäpäŋ kukŋi-tägän ijiŋpeŋ kuŋatkaŋ irit kehäromi kaŋ yäpmäŋ.  
\v 48 Geŋi wakiken yamun äma tohari nakta itkaŋ u nämo paot täkaŋ ba kädäp kumäk-kumäki nämo.   
\p
\v 49 Nadäkaŋ? Ämawebe kuduptagän kädäp mebet api ahäŋ yämek. Ba sol-paŋ täŋo jägämi api nadäneŋ.  
\v 50  \x * \xo 9:50 \xt Mat 5:13; Luk 14:34; Kol 4:6\x* Paŋ uwä imaka tägagämän upäŋkaŋ unitäŋo gäripi paoränkaŋ jide täŋpewi äneŋi ahäwek? Paŋ uwä gäripi nikek udegän irit kuŋat-kuŋatjin gäripi nikek ahäwänpäŋ notjiye-kät säkgämän itneŋ.   
\c 10  
\s1 Nädapitä duŋ-wewek täŋo man  
\r Mat 19:1-12; Luk 16:18  
\p
\v 1 Jesutä Kapeneam kome peŋpeŋ kuŋtäŋgän Judia komeken Jodan ume udude käda ahäŋkuk. Päŋku u irirän äma bumta ukädatä-ukädatä äbuŋ. Äbäwä täk täŋkuko udegän man yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋkuk.  
\v 2 Yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋ irirän Parisi äma ätutä äbäŋpäŋ Jesu yäŋikŋatta ŋode iwet yabäŋkuŋ; Nintäŋo baga man kudän täwanitä jide yäyak? Äma kubätä webeni yäŋiwareko uwä tägawek ba nämo?  
\v 3 Yäwäwä yäwetkuk; Orajin pähap Moses uwä unita yäŋpäŋ baga man jide täwetkuk?  
\v 4  \x * \xo 10:4 \xt Lo 24:1-4; Mat 5:31\x* Yäweränä iwetkuŋ; Mosestä ŋode niwetkuk; Äma kubätä webeni yäŋiwarayäŋ nadäŋpäŋä webena yäŋiwatat ubayäŋ yäŋ kudän täŋpäŋ imiŋkaŋ uyaku täga yäŋ-iwarek yäŋ niwetkuk.   
\p
\v 5  \x * \xo 10:5 \xt Stt 1:27, 5:2\x* Yäwäwä yäwetkuk; Moses uwä gwäkjin täpäni pähap unita baga man u kudän täŋ tamiŋkuk yäk.  
\v 6 Upäŋkaŋ bian-inik yäput peŋpäŋ Anututä ämawebe pewän ahäŋkuŋ-ken äma bok, webe bok täŋ yepmaŋkuk.  
\v 7-8  \x * \xo 10:7-8 \xt Stt 2:24; Efe 5:31\x* Mebäri uterak ämatä miŋi nani yabä kätäŋpäŋ webeni-kät epmäŋpäŋ irirän tohari gupi kubägän api täŋpek yäk. Man ude pätak unita yanäpi u yarä nikek nämo. U kubägän täŋpäŋ itkamän yäk.  
\v 9 Anututä kubägän topmäŋpäŋ yepmaŋkuko uwä ämatä täga nämo yäpmäŋ danineŋ yäk.   
\p
\v 10 Ude yäwet paotpäŋ iwaräntäkiye-kät yotken kuŋkuŋ. Kuŋpäŋ iwaräntäkiye Jesutä man yäŋkuko unitäŋo mebäri nadäkta iwet yabäŋkuŋ.  
\v 11  \x * \xo 10:11 \xt Mat 5:32\x* Iwet yabäŋirä Jesutä mebäri ŋode yäwetkuk; Äma kubätä webeni yäŋiwatpäŋ kubä yäpeko uwä kubokäret kädet täyak ubayäŋ.  
\v 12 Ba webenitä äpi kakätäŋpäŋ kubä yäpeko uwä udegän kubokäret kädet täyak ubayäŋ.   
\s1 Jesutä iroŋiroŋita nadäŋ yämikinik täŋkuk  
\r Mat 19:13-15; Luk 18:15-17  
\p
\v 13 Täŋpäŋ ämawebetä nanakiye Jesuken yämagut yäpmäŋ äbuŋ, Jesutä keri gupi terak pewän yäŋpäŋ. Yäpmäŋ äbäŋirä iwaräntäkiyetä yabäŋ yäŋkuŋ.  
\v 14 Ude täŋirä Jesu koki wawäpäŋ yäwetkuk; In yabä kätäwä iroŋiroŋi näkken äbut. Nämo yäjiwätneŋ. Ämawebe iroŋiroŋi ŋodewani äworeŋpäŋ kuŋat täkaŋ uwä Anututä bureni yabäŋ yäwat täyak.  
\v 15  \x * \xo 10:15 \xt Mat 18:3\x* Unita näk bureni-inik täwetat; Anututä intäjukun it tamiŋpäŋ tabäŋ täwatta iroŋiroŋitä nadäk täkaŋ ude nämo nadänayäŋ täŋo uwä nämoinik api tabäŋ täwarek yäk.  
\v 16 Ude yäwetpäŋ iroŋiroŋi yäpmäŋ äbuŋo u bäyaŋ yämiŋpäŋ keri kubäkubä terak peŋkaŋ Anututä watäni it yämikta yäŋapik man yäŋ yämiŋkuk.   
\s1 Äma tuŋum mähemitä Jesuken äbuk  
\r Mat 19:16-30; Luk 18:18-30  
\p
\v 17 Jesu akumaŋ kwayäŋ täŋirän äma kubätä bäräŋeŋ päŋku ahäŋ imiŋkuk. Ahäŋ imiŋpäŋ gukut imäpmok täŋpäŋ iwetkuk; Yäwoŋärewani äma siwoŋi, näk kädet jide u iwatpäŋ irit kehäromi kaŋ yäpet?  
\v 18 Yäwänä Jesutä iwetkuk; Imata äma siwoŋi yäŋ näwetan? Anutu kubä ugän siwoŋi yäk.  
\v 19  \x * \xo 10:19 \xt Kis 20:12-17; Lo 5:16-20; Lo 24:14; Jem 5:4\x* Gäk Anutu täŋo baga man ŋode nadätan; Gäk äma kumäŋ-kumäŋ nämo uren, kubokäret nämo täŋpen, kubota nämo täŋpen, jopman nämo yäwen, äma täŋyäkŋatpäŋ imaka kubä jop nämo yäpen, meŋka nanka oraŋ yämen yäk.  
\v 20 Ude iweränä äma unitä kowata iwetkuk; Yäwoŋärewani äma, näk kädet näwetan u kudup iroŋiken umunitä pen iwat yäpmäŋ äbätat yäk.   
\p
\v 21  \x * \xo 10:21 \xt Mat 10:38; Mak 8:34\x* Ude iwerirän Jesutä kaŋpäŋ butewaki nadäŋ imiŋpäŋ iwetkuk; Imaka kubägän nämo täŋkun. Gäk kuŋkaŋ tuŋumka kudup yäniŋ kireŋpäŋ moneŋ yäpmäŋkaŋä äma jäwärita kaŋ yämi. Ude täŋpayäŋ täno uwä kunum gänaŋ tuŋum tägagämän api korewen yäk. Eruk ude täŋ moreŋkaŋ äbä näk kaŋ näwat!  
\v 22 Jesutä ude iweränkaŋ moneŋ tuŋum päke unita bänepitä nadäŋ bäräp taŋi täŋtäŋ kuŋkuk.   
\p
\v 23  \x * \xo 10:23 \xt Mak 4:19; 1Ti 6:17\x* Kuŋirän Jesutä iwaräntäkiye yabäŋpäŋ yäwetkuk; Tuŋum ämatä Anutu gämori-ken itkaŋ unitäŋo kaŋiwat yewa gänaŋ ärokta täŋburut täk täkaŋ yäk.  
\v 24 Yäweränä iwaräntäkiyetä man u nadäŋpäŋä kikŋutpäŋ nadäwätäk täŋ irirä Jesutä äneŋi yäwetkuk; Nanaknaye, äma udewani Anutu täŋo kaŋiwat yewa gänaŋ ärokta pipiri-inik täk täkaŋ yäk.  
\v 25 In jide nadäkaŋ? Tom pähap kubä wäpi kameri u gänaŋ täpuri-ken täga ärowek? Nämo, u käjiŋ täwek yäk. Tuŋum äma udegän, Anututä intäjukun it yämiŋpäŋ yabäŋ yäwatta api täŋburut täneŋ yäk.\fig Tom pähap kubä wäpi kameri|alt="A large animal called a Camel" src="Camels d.jpg" size="span" loc="Top of page" copy="Urs Wegmann" ref="Mak 10:25" \fig*  
\v 26 Ude yäŋirän iwaräntäkiyetä bumta kikŋutpäŋ ini-tägän yäŋkuŋ; Wära! Anututä äma moneŋ ikek bäräŋeŋ nämo api yämagurek yäŋ yäyan upäŋ äma jopi nin ŋodewani jide täŋpäŋ irit kehäromi api kaŋ-ahäne?  
\v 27 Ude yäwäwä Jesutä yabäŋpäŋ yäwetkuk; Ämatä ini-tägän täga nämo äroneŋ. Upäŋkaŋ ämatä ini täga nämo tänaŋi u kudup Anututä täga täŋpek yäk.   
\p
\v 28 Man ude nadäŋpäŋ Pitatä Jesu iwetkuk; Nibä yäk. Nin imaka imakanin kudup mäde ut yämiŋpäŋ gäk gäwatkumäŋo ŋo yäk.  
\v 29-30 Yäwänä Jesutä iwetkuk; Näk bureni täwetat. Äma kubätä näka ba näkŋo Manbiŋam Tägata nadäŋpäŋ yotpärare peŋpäŋ ba wanoriye noriye, miŋiye naniye, nanakiye ba epäni kudup peŋpäŋ näkŋo epän täŋ yäpmäŋ kuŋarayäŋ täko uwä kowata Anututä imaka imaka tägagämän api imek yäk. Ude täŋpayäŋ täko uwä kome terak irirän Anututä yotpärare, noriye wanoriye, miŋiye nanakiye ba epäni täŋ bumbum pewän ahäŋ imineŋ. Täŋkaŋ kadäni pähapken irit kehäromi api kaŋ-ahäwek yäk. Upäŋkaŋ äma näwarayäŋ täko uwä kome terak ŋo äma ätutä komi mebäri mebäri api imineŋ.  
\v 31  \x * \xo 10:31 \xt Mat 20:16; Luk 13:30\x* Ude yäŋpäŋ yäwetkuk; Äma apiŋo wäpi biŋam ikek intäjukun itkaŋ u mäyaptä mäde käda kwäkaŋ ämawebe apiŋo äpani itkaŋ unitä wäpi biŋam ikek intäjukun api itneŋ yäŋ yäwetkuk.   
\s1 Jesu ini kumäkta manbiŋam äneŋi yäwetkuk  
\r Mat 20:17-19; Luk 18:31-34  
\p
\v 32  \x * \xo 10:32 \xt Mak 8:31, 9:31\x* Eruk Jesu Jerusalem yotpärare-ken ärowayäŋ nadäŋpäŋ iwaräntäkiye yäwänkaŋ penta äroŋkuŋ. Äroŋpäŋ Jesu intäjukun kuŋirän iwaräntäkiye mäden iwatkaŋ nadäwätäk pähap täŋkuŋ. Täŋirä ämawebe ätu yäwatkuŋo u bumta umuntaŋkuŋ. Eruk, bian täk täŋkuko udegän Jesutä iwaräntäkiye 12 inigän yäŋ-yäkŋat päŋku ini terak imaka kämi api ahäŋ imeko unita man ŋode yäwetkuk;  
\v 33-34 Ket nadäwut! Nin kuŋtäŋgän Jerusalem yotpärare api ahäne. Ahäŋpäŋä Äma Bureni-inik uwä Baga man yäwoŋärewani ba bämop äma intäjukun täŋpani täŋo keri terak äroŋirän kumäkta man api topneŋ yäk. Täŋpäŋ äma guŋ äbotken nanik unita iniŋ kireŋirä yäŋärok man iwerit, kaŋ-mägayäŋit täŋpäŋ pärip-päriptä utpäŋ kumäŋ-kumäŋ api utneŋ. Utpewä kumbänpäŋ äneŋpäkaŋ edap yaräkubä täreŋirän api akwek yäk.   
\s1 Jems kenta Jontä wäpi biŋam yäpmäkta nadäŋkumän  
\r Mat 20:20-28  
\p
\v 35 Täŋpäŋ Sebedi täŋo nanakiyat Jems kenta Jontä Jesu päŋku iwetkumän; Ärowani, nek imaka kubäta yäŋapidayäŋ nadäŋpeŋ äbäkamäk yäk.  
\v 36 Yäwänä yäwetkuk; Jide täŋ nimän yäŋ nadäkamän?  
\v 37 Yäwänä äma yarä unitä iwetkumän; Gäk kämi ekäni ärowani epmäget ikek täŋpäŋ iriri nek kubätä järapka bure käda kubätä järapka käpmäk käda wäpnek biŋam nikek kaŋ itda yäk.  
\v 38  \x * \xo 10:38 \xt Mak 14:36; Luk 12:50\x* Ude yäwänä Jesutä yäwetkuk; Ek mebäri ket nämo nadäŋkaŋ yäkamän yäk. Ume jägämi näkä näŋpayäŋ täyat u ek udegän täga api nädeŋ? Ba ume kädäp ikek ärurayäŋ täyat uwä ek udegän täga api ärutdeŋ?  
\v 39  \x * \xo 10:39 \xt Apos 12:2; Rev 1:9\x* Ude yäwet yabäwänä yäŋkumän; E, nek ude täga api tädek yäk. Yäwänä Jesutä ŋode yäwetkuk; Bureni, ume jägämi näŋpayäŋ täro uwä api nädeŋ. Ba ume kädäp ikek ärurayäŋ täro uwä api ärutdeŋ yäk.  
\v 40 Upäŋkaŋ näk järapna kukŋi kukŋi itdayäŋ näwetkamän unita näkä täwetnaŋi nämo. U äma Anututä bägup u itta iwoyäwani unitägän api itneŋ yäk.   
\p
\v 41 Jems kenta Jontä ude yäŋirän iwaräntäkiye ätutä nadäwä waŋkuŋ.  
\v 42  \x * \xo 10:42 \xt Luk 22:25-26\x* Täŋpäkaŋ Jesutä iwaräntäkiye yäŋpewän äbäpäŋ ŋode yäwetkuk; In nadäkaŋ? Guŋ äbot täŋo intäjukun ämatä ämawebeniye ärowani täŋ yämikta gäripi nadäk täkaŋ. Ba unitäŋo äma ekäni ekänitä ämawebe epän ämaniye ude yäpmäŋ kuŋat täkaŋ.  
\v 43-44  \x * \xo 10:43-44 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x* Upäŋkaŋ inä ude nämo täneŋ yäk. Inken nanik kubätä intäjukun irayäŋ nadäŋpäŋä eruk, kowata yäpmäkta nämo nadäŋpäŋ intäŋo watä epän ude täŋpeŋ kuŋarek. Intäjukun irayäŋ nadäŋpäŋä inita nadäwän äpani täŋpänkaŋ noriye täŋo gämori-ken kuŋatpäŋ unitäŋo watä epän äma ude irek yäk.  
\v 45  \x * \xo 10:45 \xt 1Ti 2:5-6\x* Imata, Äma Bureni-inik uwä udegän, ämawebe täŋo watä epän äma ude irekta äpuk. Uwä ämawebetä watä epän täŋ imikta nämo äpuk. Nämo! U gupi iniŋ kireŋpäŋ kumäŋirän ämawebe mäyap wakiken nanik ketäreŋpäŋ inita biŋam yäpayäŋ äpuk.   
\s1 Jesutä dapuri tumbani kubä yäpän tägaŋkuk  
\r Mat 20:29-34; Luk 18:35-43  
\p
\v 46 Kuŋtäŋgän Jesu iwaräntäkiye-kät Jeriko yotpärare-ken ahäŋkuŋ. Ahäŋpäŋ u irepmitpeŋ kuŋirä mädeni-ken ämawebe mäyaptä yäwatkuŋ. Kuŋtäŋgän kädet moräki-ken äma jäwäri dapuri tumbani kubä itkuko u wäpi Batimeus, Timeus täŋo nanaki. Äma uwä kädet gägäni-ken itkaŋ moneŋta yäŋapiŋ ittäŋgän nadäŋkuk;  
\v 47  \x * \xo 10:47 \xt Mat 9:27, 15:22\x* Jesu Nasaret nanik äbätak yäŋ yäŋirä. Ude nadäŋpäŋä gera taŋi ŋode yäŋkuk; Jesu, Devit täŋo orani, butewaki nadäŋ nam! yäk.  
\v 48 Ude iwerirän ämawebe mäyaptä iniŋ bitnäŋpäŋ iwetkuŋ; Kum isi. Man yäweno! Yäŋirä gwäk pimiŋpäŋ ehuranigän yäŋkuk; Jesu, Devit täŋo orani, butewaki nadäŋ nam! yäk.  
\v 49 Yäŋirän Jesutä nadäŋpäŋ uterakgän täpäneŋ itpäŋ yäŋkuk; Iwet-pewä äbän! yäk. Ude yäwänä dapuri tumbani unita gera yäŋpäŋ iwetkuŋ; Bänep täga nadäŋpäŋ aku! yäk. Jesu gäka yäyak!  
\v 50 Eruk, ude yäwäwä tek punin nanik yäŋopmäŋ maŋpän kwäpeŋ bäräŋeŋ akumaŋ Jesuken äbuk.  
\v 51 Ude täŋpänä Jesutä iwetkuk; Ima täŋ namän yäŋpäŋ näka gera yäyan? Ude iweränä dapuri tumbani unitä yäŋkuk; O Yäwoŋärewani äma, näk dapun äneŋi ijikta nadätat yäk.  
\v 52  \x * \xo 10:52 \xt Mak 5:34\x* Yäwänä Jesutä iwetkuk; Täga, kuyi! Bänepkatä nadäŋ namikinik täyan unita tägatan yäk. Iwerirän uterakgän dapun äneŋi ijiwän kwäpäŋ Jesu iwarän täŋkuk.   
\c 11  
\s1 Jesu doŋki terak Jerusalem äroŋkuk  
\r Mat 21:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19  
\p
\v 1 Kuŋtäŋgän Jerusalem yotpärare keräp taŋpäŋ pom kubä wäpi Olip u dubini-ken yotpärare täpuri yarä wäpi Betefage kenta Betani uken ahäŋkuŋ. Ahäŋpäŋä Jesutä iwaräntäki yarä intäjukun peŋ yäwetpäŋ yäwetkuk;  
\v 2 Ek yotpärare udu kun yäk. Päŋku doŋki kädet moräki-ken topmäk terak itak u kawun. Doŋki uwä gubaŋi, nämo täŋbätak täwani. U kaŋpäŋ pitpäŋ yäpmäŋ äbun.\fig Jesutä iwaräntäki yarä yäwerän päŋku doŋki nanak yäpumän|alt="Donkey colt" src="HK00033B.jpg" size="col" loc="Top right" copy="Horace Knowles" ref="Mak 11:2-4" \fig*  
\v 3 Pirirän äma kubätä tabäŋpäŋ U imata yäpmäŋkamän? yäŋ täweränä ŋode kaŋ iwerun; Ekänitä ŋopäŋ epän kubä täŋpayäŋ nadätak. U täŋpän täreŋirän äneŋi bäräŋeŋ pewän äbayäŋ yäŋ kaŋ iwerun.   
\p
\v 4 Jesutä ude yäweränkaŋ äma yarä uwä kuŋpäŋ doŋki gubaŋi yot yäman kädet moräki-ken topmäk terak irirän kaŋpäŋ pitkumän.  
\v 5 Pirirän äma ätutä yabäŋpäŋ yäŋkuŋ; E, u imata yäpmäŋkamän?  
\v 6 Ude yäweräwä äma yarä unitä Jesutä man yäwetkuko udegän yäwerirän nadäwä tärewäpäŋ Doŋki u yäpmäŋ kun! yäŋ yäwetkuŋ.  
\v 7 Ude yäŋirä doŋki uwä Jesuken yäpmäŋ kuŋkumän. Yäpmäŋ päŋku Jesuken ahäŋ imiŋpäŋ tek punin nanik yäŋopmäŋpäŋ doŋki terak peŋkumän. Peŋirän Jesutä äro uterak maŋitkuk.  
\v 8 Äro doŋki terak maŋirirän ämawebe mäyaptä tek iniken iniken yäŋopmäŋpäŋ kädet-ken peŋirä ätutä päya pähäm tokätpäŋ udegän kädet-ken peŋ wädäŋ yäpmäŋ kuŋkuŋ.  
\v 9-10 Ude täŋkaŋ ämawebe mäden ba intäjukun kuŋkuŋo u gera ŋode yäŋkuŋ;  
\q1 Wisikinik! Ekäni wäpi terak äbätak ŋonita iniŋ oretna!  
\q2 Kaŋiwat epän oranin pähap Devittä täŋkuko u äneŋi ahätak unita iniŋ oretna!  
\q1 Anutu ärowani kunum gänaŋ itak u iniŋ oretna!   
\p
\v 11 Eruk, ude täŋ imiŋirä kumaŋ Jerusalem äroŋpäŋ Jesu kudupi yot gänaŋ äroŋkuk. Äroŋpäŋ imaka imaka kuduptagän yabäŋpäŋ-nadäk täŋ irirän kome bipän taŋirän äpämaŋ iwaräntäkiye 12 u yämagut yäpmäŋ Betani yotpärare-ken kuŋkuk.   
\s1 Jesutä wama päya kubä tagwän man iwetkuk  
\r Mat 21:18-19  
\p
\v 12 Eruk patkuŋo yäŋewänä Betani peŋpeŋ äpämaŋ kuŋirä Jesu nakta iŋkuŋ.  
\v 13  \x * \xo 11:13 \xt Luk 13:6\x* Nakta iwäkaŋ ijiŋpewän kwäpäŋ wama päya kubä pähämi yabäŋkaŋ mujipi nikek käwep yäŋkaŋ wäyäkŋewän waŋkuŋ. Mujipi ahäk-ahäk kadäni nämo unita pähämigän itkuk.  
\v 14  \x * \xo 11:14 \xt Mak 11:20\x* Ude kaŋpäŋ päya u ŋode iwetkuk; Ämatä gäkŋo mujipka näna yäŋkaŋ api täŋpä waneŋ! Man ude yäŋirän iwaräntäkiye nadäŋkuŋ.   
\s1 Jesu kudupi yot gänaŋ äroŋkuk  
\r Mat 21:12-17; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22  
\p
\v 15 Ude täŋkaŋ kumaŋ Jerusalem ahäŋpäŋä Jesutä kudupi yot gänaŋ äroŋpäŋ yabäŋkuk; Ämatä moneŋ ba barak imaka imaka kowat imän täŋirä. Yabäŋpäŋ yäwat kireŋpäŋ bukäni imaka, däpmäŋ äreyäŋ täŋpän kuŋ yämiŋkuŋ.  
\v 16 Ude täŋpäŋ kudupi yot gänaŋ epän udewani äneŋi täneŋtawä yäŋpäŋ yäniŋ bitnäŋkuk.  
\v 17 Täŋpäŋä ämawebe ŋode yäwetpäŋ yäwoŋäreŋkuk; Anutu täŋo man kubä ŋode kudän täwani;  
\q1 Yotna uwä ämawebe äbori äboritä näkken yäŋapik man yäkta api irek. \rq Ais 56:7\rq*  
\q1 Upäŋkaŋ intä ŋode täŋirä kubo äma täŋo käbop irit bägup ude äworetak yäk. \rq Jer 7:11\rq*   
\p
\v 18  \x * \xo 11:18 \xt Mak 14:1\x* Täŋpäkaŋ bämop äma ba Baga man yäwoŋärewani äma Jesutä ude täŋkuko unitäŋo manbiŋam nadäŋpäŋ ŋode yäŋpäŋ-nadäŋkuŋ; Jesu u jide täŋpäŋ utpena kaŋ paorek? Ämawebe päke u Jesu täŋo manta gäripi nadäk täŋkuŋo unita Jesuta umuntaŋpäŋ man ude yäŋpäŋ-nadäŋkuŋ.   
\p
\v 19 Täŋpäkaŋ kome bipänä Jesu iwaräntäkiye-kät Jerusalem peŋpeŋ kuŋkuŋ.   
\s1 Jide täŋpäŋ yäŋapik man täŋo bureni yäpne?  
\r Mat 21:20-22  
\p
\v 20  \x * \xo 11:20 \xt Mak 11:14\x* Eruk kuŋtäŋgän patkuŋo yäŋewänä akumaŋ kuŋpäŋä wama päya Jesutä tagwän man iwetkuko uwä kaŋkuŋ; Pähämi kujari kuduptagän kubit taŋ tewä äpukopäŋ kaŋkuŋ.  
\v 21 Kaŋpäŋ Jesutä wama päya man iwetkuko Pitatä u juku piŋpäŋ yäŋkuk; Ärowani, päya ukeŋonita ka! Tagwän man iwetkuno ukeŋo kubit taŋkuko itak ŋo yäk.   
\p
\v 22 Yäŋirän Jesutä ŋode yäwetkuk; Nadäwut! In Anutu nadäŋ imikinik täŋpäŋ kuŋat täkot!  
\v 23  \x * \xo 11:23 \xt Mat 17:20\x* Näk bureni täwetat. Äma kubätä bänep yarä nämo peŋkaŋ bureni-inik api ahäwek yäŋ nadäŋpäŋ Pom udu akumaŋ gwägu gänaŋ tubäpeŋpäŋ äpmo! yäŋ iwereko uwä bureni ahäwek.   
\p
\v 24  \x * \xo 11:24 \xt Mat 7:7\x* Unita ŋode täwetat; In imaka u ba u unita Anutu-ken yäŋapinayäŋ täŋo uwä imaka u yäpmäŋkamäŋ ubayäŋ nadäkinik ude täŋpäwä bureni api ahäŋ tamek.  
\v 25  \x * \xo 11:25 \xt Mat 5:23; Mat 6:14-15\x* Unita Anutu-ken yäŋapik man yänayäŋ nadäŋpäŋä äma kubä täŋo momi yäpmäŋ kuŋatpäŋä kaŋ pek täŋput! Ude täŋirä Nanjin kunum gänaŋ naniktä udegän intäŋo momi api peŋ tamek. [  
\v 26 Upäŋkaŋ in äma täŋo momi yäpmäŋ kuŋaräwä Nanjin kunum gänaŋ naniktä udegän intäŋo momi pen api yäpmäŋ kuŋarek yäŋ yäwetkuk.]   
\s1 Jesu netätä iweränpäŋ epäni täk täyak?  
\r Mat 21:23-27; Luk 20:1-8  
\p
\v 27 Eruk man yäŋ paotpäŋ Jesu iwaräntäkiye-kät äneŋi Jerusalem kuŋkuŋ. Päŋku ahäŋpäŋ Jesu kudupi yotken äroŋpäŋ kuŋarirän bämop äma, Baga man yäwoŋärewani äma ba Juda nanik täŋo ekäni ekäni ätutä ahäŋ imiŋpäŋ iwetkuŋ;  
\v 28 Ai! Gäk imaka täk täyan ŋo netätä gäwerirän täk täyan?  
\v 29 Ude iweräwä Jesutä kowata ŋode yäwetkuk; Näk man kubägän-inik täwet yabäwa näwerirä näkä udegän netä näwerän imaka täk täyat u kowata täwerayäŋ.  
\v 30 Eruk, Jontä ume ärut yämiŋkuko u netä iweränkaŋ ume ärut yämiŋkuk? Anututä iweränkaŋ täŋkuk ba ini nadäŋpäŋ täŋkuk? Unita yäwä nadäwa!   
\p
\v 31 Ude yäweränä äma äbot unita jide yäne yäŋ nadäŋpäŋ ini-tägän yäŋpäŋ-nadäk täŋkuŋ; Nin Anututä iwerän täŋkuk yäŋ yänawä Jesutä ŋode niwerayäŋ; A! Upäŋ imata mani nämo nadäŋkuŋ? yäŋ niwerayäŋ yäk.  
\v 32 Täŋ, Jon uwä ini nadäŋpäŋ täŋkuk yäŋ yänawä ämawebe man bumta niwetnayäŋ. (Uwä ämawebeta umuntaŋkuŋ. Ämawebetä Jonta Anutu täŋo manbiŋam yäŋahäwani äma kubä yäŋ nadäŋkuŋo unita.)   
\p
\v 33 Nadäŋ-bäräp yarä nikek ude täŋpäŋ Jesu iwetkuŋ; Nin nämo nadäkamäŋ yäk. Yäwäwä yäwetkuk; Eruk, ude yäkaŋ unita näk udegän netätä näwerirän täk täyat unitäŋo mebäri nämo täwerayäŋ.   
\c 12  
\s1 Wain epän täŋo watä äma waki  
\r Mat 21:33-46; Luk 20:9-19  
\p
\v 1  \x * \xo 12:1 \xt Ais 5:1-2\x* Jesutä ude yäŋpäŋ yäput peŋpäŋ man wärani ŋode yäwetkuk; Äma ekäni kubätä kome kubäken wain epän täŋ moreŋpäŋ yewa täŋ-äyäŋurek. Täŋpäŋ wain mujipi yeŋ yäwatpäŋ umeni yäpmäkta komeni täŋkaŋ watä ämata yot kubä täŋ imek. Ude täŋ moreŋpäŋ wain epän u watäni itta äma ätu yepmaŋkaŋ kome ban kubäken kwek.  
\v 2 Kwekopäŋ mujipi yäpmäk-yäpmäk kadäni keräp taŋirän mujipi ätu inita ketpäŋ yäpmäŋ imiŋ äbäkta epän ämani kubä iwerän kwek.  
\v 3 Kuŋirän wain epän watä äma unitä äma u kaŋpäŋä utpäŋ iwat kireŋpewä äneŋi ketäŋ kwek.  
\v 4 Täŋpäŋ wain epän mähemitä nadäŋpäŋ äneŋi epän ämani kubä iwerän kwek. Iwerän kuŋirän iŋitkaŋ gwäki däpmäŋ kärapmitpäŋ waki täŋ imineŋ.  
\v 5 Ude täŋirä äneŋi kubä iwerän kukgän täŋpek. Iwerän kuŋirän kumäŋ-kumäŋ utneŋ. Täŋirä wain epän mähemitä pen kubäkubä yäwerän kuŋirä ätu uwä däpmäŋpäŋ yepmaŋpä kuneŋ, ätu uwä kumäŋ-kumäŋ däpmäk täneŋ.   
\p
\v 6  \x * \xo 12:6 \xt Mat 3:17\x* Eruk, yepmaŋpän kuŋ moreŋtäko iniken nanaki-inik unitägän iränä upäŋ iwerän kwek. Näkŋaken nanakna ŋonitä kwänä oraŋ imiŋpäŋ mani api buramineŋ yäk.  
\v 7 Eruk, nanaki-iniktä kwänä wain epän täŋo watä äma unitä nanaki-inik u kaŋpäŋä yäŋpäŋ-nadäk ŋode täneŋ; Unitä epän ŋo mähemi api täŋpek yäk. Unita uritna epän ŋo ninta biŋam kaŋ täŋpän! yäŋ yäneŋ.  
\v 8  \x * \xo 12:8 \xt Hib 13:12\x* Ude yäŋpäŋ iŋitpäŋ kumäŋ-kumäŋ utpäŋ gupi wain epän gägäni käda maŋpä kuneŋ.   
\p
\v 9 Jesutä man wärani ude yäŋpäŋ ŋode yäwetkuk; Epän mähemitä watä äma u kowata jide api täŋ yämek? Ŋode api täŋpek; Kuŋpäŋä wain epän watä it täŋkuŋo u däpmäŋ moreŋpäŋä watä äma kodaki yepmaŋpek yäk.  
\v 10 Anutu täŋo man ŋode kudän täwani u nämo daniŋpäŋ nadäk täkaŋ?  
\q1 Äma yot täŋpanitä bek kubä kawä wawäpäŋ peŋkuŋo unitä bek bämopi ude itak.   
\q1
\v 11 Anututä ude täŋpewän ahäŋirän kaŋpäŋ gäripi pähap nadäkamäŋ yäk. \rq Sam 118:22,23\rq*   
\m
\v 12 Jesutä ude yäŋirän Juda täŋo intäjukun ämatä nadäŋkuŋ; Jesu ninta yäŋpäŋ man wärani u yäyak. Ude nadäŋpäŋ iŋitnayäŋ täŋkuŋo upäŋkaŋ ämawebetä Jesuta gäripi nadäk täŋkuŋo unita umuntaŋpäŋ Jesu kakätäŋpeŋ kuŋkuŋ.   
\s1 Ämatä Jesu takis moneŋta iwet yabäŋkuŋ  
\r Mat 22:15-22; Luk 20:20-26  
\p
\v 13  \x * \xo 12:13 \xt Mak 3:6\x* Kuŋpäŋ Parisi ämakät äma Herot täŋo äbotken nanik ätu Jesu täŋo mani nadäkta yäwerä kuŋkuŋ. Jesutä man goret yäwän nadäŋkaŋ uterak kaŋ iŋitna yäŋkaŋ kuŋkuŋ.  
\v 14 Ude nadäŋpäŋ Jesu kaŋ-ahäŋpäŋ bänep ärik-ärik man ŋode iwetkuŋ; Yäwoŋärewani äma, nin gäkŋo mebäri nadäkamäŋ. Gäk jopman nämo yäk täyan. Ämata nadäwätäk nämo täŋpäŋ man burenigän yäk täyan. Gäk äma ärowani äpani nämo yäpmäŋ daniŋpäŋ kuduptagän Anutu täŋo kädet siwoŋigän niwetpäŋ niwoŋärek täk täyan. Unita niweri nadäna; Nin Juda naniktä Rom gapmanta takis moneŋ imikta nintäŋo baga mantä yäjiwät täyak ba nämo?  
\v 15 Imik täkäna ba imik tänero? Ude iwerirä Jesutä jopman täŋo mebäri nadäwän tärewäpäŋ yäwetkuk; In imata jopman näkŋatkaŋ? Eruk moneŋ kubä yäpmäŋ päbä namä käwa.  
\v 16 Yäweränä moneŋ kubä imiŋkuŋ. Imiŋirä kaŋpäŋ yäwetkuk; Moneŋ ŋo terak netä täŋo iŋami dapun ba wäpitä itak? Ude yäwerirän yäŋkuŋ; Rom gapman täŋo intäjukun äma Sisa unitäŋotä itak yäk.  
\v 17  \x * \xo 12:17 \xt Rom 13:7\x* Ude yäwäwä Jesutä yäwetkuk; Eruk ket ŋode nadäwut; In imaka Rom gapmanta imikta yäwani u inita kaŋ imut. Täŋ, imaka imaka Anututa imikta yäwani u Anututa kaŋ imut yäk. Ude yäwänkaŋ kikŋutpäŋ nadäwätäk pähap täŋkuŋ.   
\s1 Kumbani-ken nanik akukakuk täŋo man  
\r Mat 22:23-33; Luk 20:27-40  
\p
\v 18  \x * \xo 12:18 \xt Apos 23:8\x* Kepma ugän äma ätu Satyusi äbotken naniktä Jesuken äbuŋ. (Satyusi äma uwä kumbani-ken nanik akukakuk nämo pätak yäŋ nadäk täŋkuŋonik.) Äbäŋpäŋ ŋode iwetkuŋ;  
\v 19  \x * \xo 12:19 \xt Lo 25:5\x* Yäwoŋärewani äma, Mosestä ninta man kudän ŋode täŋ nimiŋkuk; Äma kubätä webe yäpmäŋpäŋ komenita yeri kubä nämo bäyaŋkaŋ kumäŋirän monänitä webeni kajat yäpmäŋpäŋ tuänita biŋam yeri bäyaŋ imek yäŋ yäŋkuk.  
\v 20-22 Täŋpäkaŋ bianä ini buap 7 itkuŋowä tuätä webe kubä yäpmäŋpäŋ yeri kubä nämo peŋkaŋ kumbuk. Täŋirän monänitä webe ugänpäŋ yäpuk. Yäpmäŋpäŋ udegän yeri kubä nämo peŋkaŋ kumbuk. Kumäŋirän gwekitä webe ugänpäŋ koreŋpäŋ udegän yeri kubä nämo peŋkaŋ kumbuk. Kumäŋirän awänitä webe kajat ini ugänpäŋ yäpuk. Udegän udegän buap 7 uwä webe ugänpäŋ yäpmäŋpäŋ yeri kubä nämo peŋkaŋ kumän-tagän kumbuŋ. Äpiyetä kumäŋirä webeni kajat udegän mäden kumbuk.  
\v 23 Eruk kumbanitä akukakuk kadäni pähapken webe uwä netäta biŋam api täŋpek? yäŋ iwetkuŋ.   
\p
\v 24 Ude iwerirä Jesutä yäwetkuk; In nadäk-nadäk goret nadäkaŋ u mebäri ŋodeta; In Anutu täŋo man kudän täwani ba Anutu täŋo kehäromita guŋ takinik täk täkaŋ unita yäk.  
\v 25 Ittäŋgän kumbani-ken naniktä akuŋpäŋ ämawebe u nädapi nämo api täneŋ yäk. Aŋero kunum gänaŋ itkaŋ uwä webe yäpmäk-yäpmäk nämo täk täkaŋ ude ämawebe jop api itneŋ yäk.  
\v 26  \x * \xo 12:26 \xt Kis 3:2,6\x* Kumbani-ken nanik akukakukta yäkaŋ unita täwera nadäwut; Mosestä man bian kudän täŋkuko uterak ŋode nämo daniŋpäŋ nadäk täkaŋ ba? Mosestä päya terak mebet täŋirän kaŋkaŋ u dubini-ken kuŋirän Anututä iwetkuk; Näk Anutu, Abraham, Aisak, Jekop unitä naniŋ orerani yäŋ iwetkuk.  
\v 27 Anututä ude iwetkuko unita ŋode nadäwut; Anutu u äma kodak irani täŋo Anutu, kumbani täŋo nämo. Ämatä kumäŋpäŋ paot-inik täk täkaŋ yäŋ nadäk täkaŋ u goret-inik nadäk täkaŋ! yäk.   
\s1 Baga man intäjukun-inik täŋo man  
\r Mat 22:34-40; Luk 10:25-28  
\p
\v 28  \x * \xo 12:28 \xt Luk 10:25-28\x* Täŋpäŋ Baga man yäwoŋärewani äma kubätä äbäŋpäŋ Jesu-kät Satyusi äma ukät man yäŋpäŋ-nadäk täŋ itkuŋo u nadäŋkuk. Jesutä Satyusi man kowata tägagän yäwet irirän nadäŋpäŋä Jesu iwet yabäŋkuk; A, baga man jidetä intäjukun-inik täyak?  
\v 29  \x * \xo 12:29 \xt Lo 6:4-5\x* Ude yäwänä Jesutä ŋode iwetkuk; Baga man intäjukun itak uwä ŋode; Juda ämawebe juku peŋpäŋ nadäkot! Ekäni Anutunin u Ekäni bureni kubägän.  
\v 30 Unita Ekäni Anutukata gäripi-inik nadäwen. Bänepka, gupka, nadäk-nadäkka kumän-tagän Anutu-ken pewen yäk.  
\v 31  \x * \xo 12:31 \xt Wkp 19:18\x* E kubä ŋode; Gäkŋata nadäk täyan udegän notkayeta nadäŋ yämen. Baga man kubätä yarä ŋo nämoinik yärepmitak yäk.  
\v 32 Ude yäŋirän Parisi äma unitä yäŋkuk; Yäwoŋärewani äma, gäk yäŋiri nadäwa siwoŋi täyak yäk. Bureni yäyan. Anutu u Ekäni bureni kubägän, u udewani kubä nämo itak yäk.  
\v 33  \x * \xo 12:33 \xt Lo 4:35; Ais 45:21; 1Sml 15:22; Hos 6:6\x* U bänepka nadäk-nadäkka ba kehäromika kudup imen ba gäkŋata nadäk täyan udegän notkapakta bänep iron täŋ imeno unitä Anutu iniŋ oretta äŋnak-äŋnak gäripi nikek mebäri mebäri yärepmit morekamän yäk.  
\v 34 Ude yäŋirän Jesutä nadäwän siwoŋi täŋirän iwetkuk; Gäk Anutu täŋo kaŋiwat yewa dubini-ken itan yäŋ gabäŋpäŋ-nadätat yäk. Täŋpäkaŋ kadäni uken ämatä Jesu iwet yabäk ätukät täkta umuntaŋpäŋ peŋkuŋ.   
\s1 Jesu ini Kristo unita yäwet yabäŋkuk  
\r Mat 22:41-46; Luk 20:41-44  
\p
\v 35 Kadäni kubä Jesutä kudupi yot gänaŋ ämawebe yäŋpäŋ-yäwoŋärek täŋ itkaŋ ŋode yäwet yabäŋkuk; Imata Baga man yäwoŋärewani ämatä Kristota Devit täŋo nanaki kubä, komen ämagän yäŋ yäk täkaŋ?  
\v 36 Anutu täŋo Munapiktä nadäk-nadäk imänkaŋ Devittä ŋode yäŋkuk;  
\q1 Ekäni Anututä Ekänina ŋode iwetkuk;  
\q2 Gäk dubina-ken äbä maŋiriri wäpka biŋam gamiŋkaŋ iwankaye yäpmäŋpäŋ gämotka-kengän api yepmaŋpet yäk. \rq Sam 110:1\rq*   
\m
\v 37 Eruk, u kawut! Devit ini uwä Kristota Ekänina yäŋ yäŋkuko unita imata Kristo u Devit täŋo orani jopi kubä yäŋ yäk täkaŋ? Jesutä man ude yäŋirän ämawebe äbot päke u gäripi-inik nadäŋkuŋ.   
\p
\v 38 Täŋpäŋ äneŋi ŋode yäŋpäŋ-yäwoŋäreŋkuk; Baga man yäwoŋärewani ämata ket nadäŋpäŋ kuŋatkot! Äma uwä ämawebetä nibäŋpäŋ biŋam yäwut yäŋ nadäŋpäŋ tek säkgämän käroŋi täŋkaŋ ämawebe iŋami-kengän kuŋat täkaŋ.  
\v 39 Käbeyä yot gänaŋ äma ekäni täŋo bägup-ken maŋit täkaŋ, intäjukun itta. Ba äŋnak-äŋnak taŋi täktäk kadäni-ken bägup udewani-kengän intäjukun itnayäŋ nadäk täkaŋ.  
\v 40 Äma udewanitä webe kajattä yot gänaŋ äroŋpäŋ tuŋumi yäyomägat täkaŋ. Ba ämawebetä nibäwut yäŋkaŋ yäŋapik man käroŋi boham yäŋ yäpmäŋ kuk täkaŋ. Ude täk täkaŋ unita kämi kowata bäräpi ärowani api yäpneŋ yäk.   
\s1 Webe kajat kubätä moneŋi kudup peŋkuk  
\r Luk 21:1-4  
\p
\v 41  \x * \xo 12:41 \xt 2Kin 12:9\x* Kudupi yot gänaŋ äroŋkaŋ Jesu moneŋ pewani-ken kukŋi käda itkaŋ yabäŋ yäwat irirän ämawebe äbä moneŋ pewä äpmok täŋkuŋ. Täŋkaŋ äma tuŋum ikek mäyaptä äbäŋpäŋ moneŋ pähap pewä äpmok täŋkuŋ.  
\v 42 Täŋirä webe kajat jopi jäwäri kubä unitä äbä moneŋ gämäni täpuri yarä pewän äpmoŋkumän.   
\p
\v 43  \x * \xo 12:43 \xt 2Ko 8:12\x* Ude täŋirän Jesutä webe kajat u kaŋpäŋ iwaräntäkiye yäŋ-päbä yepmaŋpäŋ yäwetkuk; Näk bureni täwetat yäk. Webe kajat jopi jäwäri ŋonitä moneŋ peyak uwä ätu pähaptä pekaŋ ŋo yärepmitak yäk.  
\v 44 Ämawebe päke u moneŋ bureni pat yämiŋirä uken nanik yarä-gänpäŋ pekaŋ yäk. Täŋ, webe kajat ŋowä ude nämo täyak. Nämo, täpuri iŋirako uwä kudup peŋkaŋ jopi-inik itak yäk.   
\c 13  
\s1 Kudupi yot api täŋpä waneŋ  
\r Mat 24:1-28; Luk 21:5-24  
\p
\v 1 Ude täŋpäŋ Jesutä kudupi yot gänaŋ naniktä äpämaŋ kuŋirän iwaräntäki kubätä iwetkuk; Ärowani, udu yabä! Mobä yot pähap-pähap udu säkgämän täŋpani yäk.  
\v 2  \x * \xo 13:2 \xt Luk 19:44\x* Ude yäwänä Jesutä iwaräntäkiye ŋode yäwetkuk; Ket nadäkot. Yot pähap u yabäŋgärip täkaŋ upäŋkaŋ mädenä api tokät mäneŋ. Mobä uterak terak itkaŋ uwä api eräŋ mäneŋ.   
\p
\v 3 Eruk kuŋtäŋgän Jesu iwaräntäkiye-kät pom kubä wäpi Olip uterak äroŋpäŋ itpäŋ kudupi yot ban udu irirän kaŋpäŋ Pita, Jems, Jon, Andrutä inigän Jesu ŋode iwet yabäŋkuŋ;  
\v 4 Yäno ukeŋo jidegän api ahäwek? Ba man yäno bureni ahäwayäŋ täŋirän kudän jidewani ahäŋirän api käne?  
\v 5 Ude yäwäwä Jesutä yäwetkuk; Ämatä jop yäŋ-täkŋatneŋta ket nadäŋkaŋ kuŋat täkot yäk.  
\v 6 Äma mäyaptä äbäŋkaŋ näk wäpna terak ŋode api yäneŋ; Näk Anutu täŋo iwoyäwani ubayäŋ yäŋ api yäneŋ. Ude yäŋirä ämawebe mäyaptä nadäŋ yämiŋpäŋ api yäwarän täneŋ.  
\v 7 Kadäni uken ämik mämä ba ämik täŋo manbiŋam nadäŋkaŋ Wära! Kadäni täretak yäŋ nadäŋkaŋ nämo kikŋutneŋ. Kudän ude ahäkta yäwani upäŋkaŋ kadäni bäräŋeŋ-inik nämo api tärewek yäk.  
\v 8  \x * \xo 13:8 \xt Ais 19:2; 2Sto 15:6\x* Kome taŋi täpuri kowat ämiwän api täneŋ. Täŋpäŋ kadäni uken nakta jop irit imaka api ahäwek. Ba kenäŋ komeni komeni api kwaiwek. Kudän u uwä bäräpi bureni ahänayäŋ täŋo unitäŋo wärani. Bureni u kämi api ahäwek yäk.   
\p
\v 9  \x * \xo 13:9 \xt Mat 10:17-20\x* Unita in nadäŋ täpäneŋpäŋ kuŋat täkot. Ämatä manken tepmaŋit, käbeyä yotken kadätä tadäpmäŋit api täneŋ yäk. Ba ugän nämo. In näka yäŋpäŋ tämagut päŋku kome täŋo kaŋiwat äma ba intäjukun äma iŋamiken api tepmaneŋ. Täŋirä kadäni uken intä näkŋo man u yäŋahäŋpäŋ yäwetneŋta yäwani.  
\v 10 Täŋpäkaŋ kadäni tärek-tärek nämo ahäŋirän intäjukunä näkŋo Manbiŋam Täga yäŋahäŋirä ämawebe komeni komeni kaŋ nadäwut.  
\v 11  \x * \xo 13:11 \xt Luk 12:11-12\x* Täŋpäŋ tämagut päŋku manken tepmanayäŋ täŋirä uken man jide yäwetnayäŋ yäŋpäŋ nadäwätäk nämo täneŋ. Nämo, kadäni uken man ahäŋ tamiŋirä nadäŋpäŋ ugänpäŋ yäwetneŋ. Man u yänayäŋ täŋo u injinken man nämo. Uwä Munapiktä bänepjin-ken peŋirän api yäŋahäneŋ yäk.   
\p
\v 12  \x * \xo 13:12 \xt Mat 10:21\x* Täŋpäŋ kadäni uken ämatä ŋode api täneŋ; Tuänitä monäni iwan keri-ken peŋirän kumäŋ-kumäŋ api utneŋ. Ba naniyetä nanakiye udegän api täneŋ. Ba äperiye nanaktä miŋiye naniye iwan täŋ yämiŋpäŋ manken yepmaŋirä kumäŋ-kumäŋ api däpneŋ.  
\v 13  \x * \xo 13:13 \xt Mat 10:22; Jon 15:21\x* Täŋpäkaŋ näka yäŋpäŋ ämawebe mäyaptä iwan api täŋ tamineŋ. Upäŋkaŋ äma kubätä gwäk pimiŋpäŋ näkŋo man nämo peŋpäŋ yäpmäŋ kuŋarayäŋ täko uwä tärek-tärek kadäni-ken näkŋata biŋam api yäpet yäk.   
\p
\v 14  \x * \xo 13:14 \xt Dan 9:27, 11:31; Dan 12:11\x* Man ŋo daniŋpäŋ ket ŋode nadäwä tärewut; Kämiwä, imaka taräki waki kubä peŋawähut ikektä nämo itnaŋiken irirän api käneŋ. Kaŋpäŋä ämawebe Judia komeken nanik u bäräŋeŋ akumaŋ kome ŋo peŋpeŋ banken kaŋ kut.  
\v 15  \x * \xo 13:15 \xt Luk 17:31\x* Äma kubätä yot yäman irayäŋ täko uwä tuŋumi yäpmäkta yot gänaŋ nämo ärowek. Nämo, jop kaŋ metäŋpeŋ kwän.  
\v 16 Ba äma kubä ketem epänken irayäŋ täko uwä äneŋi äyäŋutpeŋ päŋku mänit siot ba ämetpat tek nämo yäpek. Nämo, jop kaŋ metäŋpeŋ kwän.  
\v 17  \x * \xo 13:17 \xt Luk 23:29\x* Butewaki! Webe nanak kok ikek ba iroŋi paki nikek u bäräpi-inik api nadäneŋ!  
\v 18 Unita in Ekäniken yäŋapiŋirä ämetpeŋ kukkuk kadäni u mänit kadäni-ken ahäwektawä!  
\v 19  \x * \xo 13:19 \xt Dan 12:1; Jol 2:2; Rev 7:14\x* Bureni, imaka ahäwayäŋ täyak uwä umuri pähap! Anututä pengän kunum kenta kome pewän ahäŋkumän-ken umunitä päbä apiŋo u bämopi-ken imaka umuri pähap udewani kubä nämo ahäŋkuk. Ba udewanitä äneŋi nämo api ahäwek.  
\v 20 Ekänitä kadäni u keräpigän nämo däpmäŋ täkŋeŋkuk yäwänäku äma kubätä nämoinik itek. Upäŋkaŋ Ekänitä ämawebe inita biŋam iwoyäŋkuko unita butewaki nadäŋpäŋ kadäni keräpigän api däpmäŋ täkŋewek.   
\p
\v 21 Kadäni ukenä ämatä Kristo udu ahätak! Ba ŋo ahätak! yäŋ täwerirä unita nadäŋirä bureni nämo täŋpek.  
\v 22  \x * \xo 13:22 \xt Lo 13:1-3; Rev 13:13\x* Imata, kadäni uken äma mäyaptä jop manman yäŋ-täkŋatpäŋ Näk Kristo ba profet kubä yäŋ api yäneŋ. Äma udewanitä kudän kudupi mebäri mebäri api täneŋ. Ämawebe Anututä inita yäpmäŋ daniwani unitäŋo bänepi peŋ awähutna yäŋkaŋ käderi paränä epän pähap ude api täneŋ.  
\v 23 Täŋkaŋ imaka udewani nämo ahäŋirän intäjukun täwetat unita nadäŋ täpäneŋpäŋ kuŋat täkot!   
\s1 Äma Bureni-inik äneŋi api äbek  
\r Mat 24:29-35; Luk 21:25-33  
\p
\v 24-25  \x * \xo 13:24-25 \xt Rev 8:12\x* Imaka umuri umuri u ahäŋpäŋ paorirän mädeni-ken ŋode api ahäwek;  
\q1 Edap täŋo peŋyäŋektä nämo ijiŋirän, emak udegän api bipmäŋ urek.  
\q2 Täŋirän, guk api täreŋ mäneŋ.  
\q1 Ude ahäŋirän imaka kehäromi nikek kunum gänaŋ it täkaŋ u wareŋ api täŋ moreneŋ. \rq Ais 13:10, 34:4\rq*   
\p
\v 26 Eruk, kadäni uken Äma Bureni-inik uwä gubam terak, kehäromi pähap ba epmäget kudän ikek äbäŋirän ämawebe api käneŋ.  
\v 27  \x * \xo 13:27 \xt Mat 13:41\x* Kadäni ugän aŋeroniye peŋ yäwet-pewän päŋku ämawebe inita iwoyäwani kome kukŋi kukŋi, umude ba unude uken nanik api yämagutneŋ.   
\p
\v 28 Jesutä ude yäŋpäŋ äneŋi ŋode yäŋkuk; Man wärani kubä wama päya terak utpäŋ täwera nadäwä tumbut. Wamatä dätäki pirirän kaŋpäŋ edap kadäni keräp täyak yäŋ nadäk täkaŋ.  
\v 29 Unita udegän in imaka imaka api ahäneŋ yäŋ täwetat unitä ahäŋirä yabäŋpäŋ tärek-tärek kadäni keräp täyak yäŋ api nadäneŋ.  
\v 30 Näk bureni täwetat. Ämawebe apiŋo itkaŋ unitä kodak irirä imaka yäyat u api ahäŋ moreneŋ.  
\v 31 Täŋpäkaŋ kunum kenta kome u bok api paotdeŋo upäŋkaŋ mena jinom u nämoinik api paorek.   
\s1 Kepma ba kadäni nämo nadäkamäŋ  
\r Mat 24:36-44  
\p
\v 32 Imaka täwetat ŋo äma kubätä kadäni uken, kepma ba bipani uken api ahäwek yäŋ nämoinik nadätak. Kunum gänaŋ aŋero imaka nämo nadäkaŋ yäk. Ba Anutu täŋo Nanaki u imaka, nämo nadätak. Nanitä ini-tägän nadätak.  
\v 33 Kadäni nämo nadäkaŋ unita bänepjinta watäni itpäŋ kuŋat täkot. In imaka u kadäni udeken api ahäwek yäŋ nämo nadäkaŋ unita.  
\v 34  \x * \xo 13:34 \xt Mat 25:14\x* Kadäni uwä man wärani kubä ŋode bumik; Äma kubä kome kubäken kwa yäŋkaŋä watä ämaniye imaka tuŋumi watäni itneŋta epän man yäwerek. Ude yäwetpäŋ yot yäma täŋo watä äma iwerek; Watä säkgämän kaŋ it yäk.   
\p
\v 35  \x * \xo 13:35 \xt Luk 12:38\x* Unita inä udegän, watäni säkgämän itpeŋ kuŋatneŋ. In yot täŋo mähemitä äneŋi äbäkäbäk kadäni uwä nämo nadäkaŋ. Bipäda ba bipani bämop ba yäŋe-yäŋeta ba tamimaŋ-inik kadäni uken ba uken api äbek yäŋ nämo nadäkaŋ.  
\v 36 Bäräŋek-inik äbäŋpäŋ däpmon parirä tabäwekta.  
\v 37 Unita in ba ämawebe kudup ŋode täwetat; Dapun ijiŋpäŋ kodakgän itkot, däpmon nämo pätneŋ! yäk.   
\c 14  
\s1 Juda ämatä Jesu utta man topuŋ  
\r Mat 26:1-5; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53  
\p
\v 1  \x * \xo 14:1 \xt Mak 11:18\x* Täŋpäkaŋ kepma yarä keräp taŋirän Juda täŋo orekirit pähap kadäni kubä wäpi Pasova ba Käräga yiskät nämo awähurani äŋnak-äŋnak kadäni täŋkuk. Täŋirän bämop äma intäjukun täŋpani-kät Baga man yäwoŋärewani äma ätutä Jesu käbop iŋitpäŋ utna yäŋkaŋ kädetta wäyäkŋeŋkuŋ.  
\v 2 Ŋode nadäŋkuŋ; Ämawebe bumta itkaŋ ŋonitä nadäwä täga nämo täŋpäpäŋ peŋawäk täneŋ yäŋpäŋ unita orekirit kadäni uken tänetawä yäŋ nadäŋkuŋ.   
\s1 Webe kubätä Jesuta iron täŋ imiŋkuk  
\r Mat 26:6-13; Jon 12:1-8  
\p
\v 3  \x * \xo 14:3 \xt Luk 7:37-38\x* Täŋpäkaŋ Jesu Betani yotpärare-ken itkuk. Itkaŋ Saimon, gisik paräm ikek yäŋ iwerani unitä yotken äroŋpäŋ ketem bok naŋkumän. Ketem naŋ irirän webe kubätä ume käbäŋi säkgämän u gwäki taŋi peŋpäŋ yäpanipäŋ yäpmäŋ äbuk. Yäpmäŋ äbäŋpäŋ Jesu gwäki-ken piŋ ibatkuk.   
\p
\v 4 Ude täŋirän äma ätu itkuŋo unitä kaŋpäŋ kokwawak nadäŋpäŋ yäŋpäŋ-nadäk ŋode täŋkuŋ; E! Ima mebärita imaka gwäki pähap peŋpäŋ yäpani ŋowä jop ureŋ täŋpän kukaŋ?  
\v 5 Ämatä ume u suwaŋpäŋ siliwa moneŋ taŋi gamäkaŋ äma jäwärita yäminaŋi. Ude yäŋpäŋ webe u bumta kaŋ-yäŋkuŋ.   
\p
\v 6 Kaŋ-yäŋ irirä Jesutä ŋode yäwetkuk; Kakätäwut! yäk. Imata bäräpi imikaŋ? U iron inipärik kubä täŋ namitak yäk.  
\v 7  \x * \xo 14:7 \xt Lo 15:11\x* Äma jäwäri inkät wari wari irirä iron täŋ yämina yäŋpäŋä kaŋ täŋ yämut! Upäŋkaŋ näk inkät pen nämo api itne.  
\v 8  \x * \xo 14:8 \xt Jon 19:40\x* Webe ŋo iron täŋ namayäŋ nadäŋpäŋ ini täŋ naminaŋi ude täyak. Näk änenayäŋ täkaŋ unita awaŋken kukta gupna ume käbäŋi gäripi nikek ŋo ärut namitak yäk.  
\v 9 Näk bureni täwetat. Manna biŋam Täga komeni komeni yäŋahäŋ yäpmäŋ kunayäŋ täŋo udegän webe ŋonitä täŋ namitak unitäŋo manbiŋam bok api yäŋahäŋ yäpmäŋ kuneŋ. Ude täŋirä ämawebetä webe ŋonita nämo api guŋ täneŋ yäk.   
\s1 Jesu iwaräntäkiye-kät Pasova ketem naŋkuŋ  
\r Mat 26:14-30; Luk 22:3-20; Jon 13:21-30  
\p
\v 10 Täŋpäkaŋ iwaräntäkiye 12 u bämopi-ken nanik kubä wäpi Judas Kariot unitä Jesu iwan keri terak kaŋ pewa yäŋ nadäŋkaŋ bämop äma intäjukun täŋpanitä itkuŋ-ken u päŋku yäwetkuk.  
\v 11 Ude täŋirän bänep täga nadäŋpäŋ moneŋ api gamine yäŋ iwetkuŋ. Judastä u nadäŋpäŋ päŋku iwan keri terak kaŋ pewa yäŋkaŋ Jesu iwaräntäŋ yäpmäŋ kuŋatkuk.   
\p
\v 12  \x * \xo 14:12 \xt Kis 12:6, 14:20\x* Täŋpäkaŋ käräga yiskät nämo awähurani täŋo äŋnak-äŋnak kadäni yäput peŋkuŋ. Kadäni ukengän Juda ämawebe Anututä äbekiye oraniye bian täŋkentäŋ yämiŋkuko u nadäkta nädamiŋi-nani kubäkubätä sipsip nanaki ini-ini däpmäk täŋkuŋonik. Eruk kadäni ugän Jesu iwaräntäkiyetä iwet yabäŋkuŋ; Yot deken päŋku Pasova täŋo imaka imaka u täŋtuŋum täne?  
\v 13 Yäwäwä Jesutä äma yarä man ŋode yäwetpäŋ peŋ yäwet-pewän kuŋkumän; Yotpärare bämopi-ken kuŋirän äma kubä ume käbot ikek ukät äbä peroŋpäŋä u kaŋ iwarun!  
\v 14 Iwat yäpmäŋ kumaŋ äma unitä yot ärowayäŋ täkken u äroŋpäŋ yot mähemi ŋode kaŋ iwerun; Yäwoŋärewani äma ŋode yäyak; Bägup näwaräntäknaye-kät Pasova ketem äŋnak-äŋnakta de? yäŋkaŋ iwerun.  
\v 15 Ude iweränkaŋ yot gänaŋ bägup taŋi punin unu ketem äŋnak-äŋnak täŋpani tuŋum ikek täwoŋärewänkaŋ Pasova ketem täŋtuŋum täkon.   
\p
\v 16 Eruk Jesutä ude yäweränä yarä uwä yotpärare-ken äroŋpäŋ Jesutä yäŋkuko udegän kaŋ-ahäŋpäŋ Pasova ketem täŋtuŋum taŋkumän.  
\v 17 Eruk kome bipmäŋirän Jesu iwaräntäkiye 12 ukät tuŋum taŋkumän-ken u kuŋkuŋ.  
\v 18  \x * \xo 14:18 \xt Sam 41:9\x* Kumaŋ yot gänaŋ äro ketem naŋ itkaŋ Jesutä yäwetkuk; Näk bureni täwetat. In ketem penta näkamäŋ ŋo kubätä näk iwan keri terak nepmaŋpayäŋ yäk.  
\v 19 Ude yäŋirän nadäŋpäŋä butewaki nadäŋpäŋ ini-ini iwet yabäŋkuŋ; Ekäni, näka yäyan?  
\v 20 Ude yäŋtäko Jesutä yäwetkuk; In näwaräntäknaye 12 inken nanik kubä. Äma näkkät käräga gäpe kubägän näkamäk ŋonitä api täŋpek.  
\v 21 Nadäkaŋ? Äma Bureni-inik uwä kädet yäŋ imani udegän api iwarek. Upäŋkaŋ äma iwan keri terak nepmaŋpayäŋ täyak u kowata jidewani kubä api yäpek? Uwä komi umuri kubä api yäpek yäk.   
\p
\v 22 Eruk ketem naŋ irirä Jesutä käräga kubä yäpmäŋkaŋ Anutu bänep täga man iwetkaŋ tokät jukutpäŋ iwaräntäkiyeta ŋode yäwetpäŋ yämiŋtäŋ kuŋkuk; Ŋo yäpmäŋpäŋ naŋput. Ŋowä näkŋo tohatna yäk.  
\v 23 Ude yäŋpäŋ wain ume yäpmäŋkaŋ Anutu bänep täga man iwetpäŋ yämän kudup naŋkuŋ.   
\p
\v 24  \x * \xo 14:24 \xt Sek 9:11; Jer 31:31-34; 1Ko 10:16; Hib 9:20\x* Yämän naŋirä yäwetkuk; Ŋowä näkŋo nägätna. Anututä ämawebe-kät topmäk-topmäk täyak u täŋkehärom takta nägätna piwayäŋ täyat. Ämawebe mäyapta yäŋpäŋ piwayäŋ täyat.  
\v 25 Näk bureni täwetat. Wain ume äneŋi nämo naŋkaŋ it yäpmäŋ kuŋtäŋgän Anutu täŋo kaŋiwat yewa gänaŋ äroŋkaŋ wain ume mebäri kubä api näŋpet.  
\v 26 Ude yäweränkaŋ kap kubä teŋpäŋ yot u peŋpeŋ kumaŋ Olip Pom terak äroŋkuŋ.   
\s1 Pitatä wäpna käbop api pewek yäŋ yäŋkuk  
\r Mat 26:31-35; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38  
\p
\v 27  \x * \xo 14:27 \xt Mak 14:50\x* Äroŋit äroŋit Jesutä yäwetkuk; In kuduptagäntä nabäŋ umuntaŋ api kuŋtäŋpä kuneŋ. Ude täŋirä Anutu täŋo man kudän täwani ŋode pätak u bureni ahäwayäŋ;  
\q1 Näk sipsip täŋo watä äma urira sipsip api kuŋtäŋpä kuneŋ. \rq Sek 13:7\rq*   
\m
\v 28  \x * \xo 14:28 \xt Mat 28:16; Mak 16:7\x* Upäŋkaŋ kumbani-ken nanik äneŋi akuŋpäŋ Galili komeken näkä jukun päŋku api itkirewet.  
\v 29 Yäwänä Pitatä iwetkuk; Ätutä gäka mäde käwep api ut gamineŋ upäŋkaŋ näk ude nämo api täŋpet yäk.  
\v 30 Ude yäwänä Jesutä iwetkuk; Bureni gäwera; Apiŋo bipani purup gera kadäni yarä nämo yäŋirän gäkä kadäni yaräkubä ude wäpna käbop pewayäŋ.  
\v 31  \x * \xo 14:31 \xt Jon 11:16\x* Ude yäwänä Pitatä gwäk kwaiŋpäŋ man kehäromigän yäŋkuk; Nämo! Gäk gutpäŋ näk bok nutta yäwäwä wäpka käbop nämo api pewet yäk. Ude yäwänkaŋ noriyetä udegän yäŋkuŋ.   
\s1 Jesutä Getsemane päŋku nani-ken yäŋapiŋkuk  
\r Mat 26:36-46; Luk 22:39-46  
\p
\v 32  \x * \xo 14:32 \xt Jon 18:1\x* Kuŋtäŋgän Getsemane epän tobätken ahäŋpäŋ Jesutä iwaräntäkiye yäwetkuk; Ŋode irirä näk päŋku yäŋapik man yäwayäŋ yäk.  
\v 33 Ude yäŋkaŋ ätu yepmaŋpän irirä Pita Jems Jon ugänpäŋ yämaguränkaŋ kuŋkuŋ. Kuŋtäŋgän Jesu nadäwän umuri pähap täŋpäpäŋ yäŋkuk;  
\v 34  \x * \xo 14:34 \xt Jon 12:27\x* Bänepna-ken butewaki nadäwätäk pähap ahäŋ namitak unitä nurek yäŋ nadätat. Unita in ŋogän kodak itkaŋ nabäŋ näwatkot yäk.  
\v 35 Ude yäŋpeŋ ätu nanak kuŋpäŋä bäräpi nadäŋpäŋ kome terak maŋpän äpmoŋpäpäŋ komi nadäŋkuko u nanatä nadäŋ namiŋirän paorän yäŋpäŋ ŋode yäŋapiŋkuk;  
\v 36  \x * \xo 14:36 \xt Rom 8:15; Gal 4:6; Mak 10:38; Jon 6:38\x* O nan, gäk imaka kubä täŋpayäŋ nämo bäräp tak täyan. Unita komi bäräpi nadäwayäŋ täyat u ketäreŋ namisi. Upäŋkaŋ näkŋo nadäk nämo, gäkŋaken nadäktä kaŋ ahäwän.   
\p
\v 37 Ude yäŋpäŋ äma yaräkubä unitä itkuŋ-ken äyäŋutpeŋ kuŋpäŋ yabäwän däpmon pat itkuŋ. Däpmon parirä yabäŋpäŋ Pita iwetkuk; Saimon! Gäk imata däpmon pat itan? Gäk kadäni keräpi näkkät kodak täga nämo iren?  
\v 38  \x * \xo 14:38 \xt Luk 11:4\x* Täŋyabäk-ken kwitaneŋta ket nadäŋpäŋ yäŋapik man yäŋ itkot. Bänepjintä näk näwatta pidäm täkaŋ upäŋkaŋ kehäromijin nämo yäk.   
\p
\v 39 Ude yäwetkaŋä äneŋi kuŋpäŋ yäŋapik man yäŋkuko udegän yäŋkuk.  
\v 40 Yäŋapik man ude yäŋ paotpäŋ äbäŋpäŋ yabäŋkuk; Däpmonta yewäpäŋ pat irirä. Abä yabäwänä mäyäk taŋpäŋ man kubä nämo iwetkuŋ.  
\v 41 Eruk Jesu äneŋi kuŋpäŋ täŋkuko udegän täŋkaŋ äbäŋpäŋ yäwetkuk; Ai! In däpmon pen pat itkaŋ? Kadäni täretak! Äma Bureni-inik uwä momi äma keri terak ärokärok kadäni keräp täyak ŋo.  
\v 42 Akwäpäŋ päŋku yabäŋ ahäna! Äma iwan keri-ken nepmakta yäwani äbätak ŋo yäk.   
\s1 Komi ämatä Jesu iŋitkuŋ  
\r Mat 26:47-56; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12  
\p
\v 43 Jesu man ude yäŋirän pengän iwaräntäkiye 12 u kubä wäpi Judas u ahäŋ yämiŋkuk. Komi äma, kadä boham ikek Judas-kät penta äbuŋ. Komi äma uwä bämop äma, Baga man yäwoŋärewani äma ba Juda täŋo ekäni ekäni ätu unitä yäwet-pewä äbuŋ.   
\p
\v 44 Intäjukunä Judastä man kädet ŋode yäwetkuk; Näkä päŋku äma u geŋi dara nabäŋkaŋ upäŋ kaŋ iŋirut yäk.  
\v 45 Eruk Jesu ahäŋ imiŋpäŋ iwetkuk; Yäwoŋärewani ämana! Ude yäŋpäŋ geŋi datkuk.  
\v 46 Eruk, ude täŋpän kaŋpäŋä iŋitpäŋ kerigän topuŋ.  
\v 47 Ude täŋirä iwaräntäki kubätä päipi pioŋ gänaŋ nanik wädäwän kwäpäŋä bämop äma unitäŋo watä ämani kubä ura yäkŋat jukuni paiŋkuk.   
\p
\v 48 Täŋpänä Jesutä komi äma äbuŋo u yäwetkuk; Jide? Intä nabäwä näk kubo äma ämik täŋpani ude täŋpapäŋ kadä boham ikek nutnayäŋ äbäkaŋ?  
\v 49  \x * \xo 14:49 \xt Luk 19:47, 21:37; Jon 18:20\x* Näk kepmani kepmani kudupi yot gänaŋ äroŋkaŋ inkät ämawebe Anutu täŋo man täwetpäŋ täwoŋärek täk täŋkut-ken ugän imata nämo nepmäŋitkuŋ? Upäŋkaŋ täga! Ude täŋ namiŋirä Anutu täŋo man terak näka man kudän pätak u bureni ahäwän.  
\v 50 Ude yäŋirän iwaräntäkiye kudup kaŋ-umuntaŋ kuŋtäŋpä kuŋkuŋ.   
\p
\v 51-52 Täŋpäkaŋä äma gubaŋi kubä tek yabuko unitä Jesu iwatkuk. Iwarirän komi ämatä iŋitnayäŋ täŋirä tek yabuko u pitpäŋ peŋpeŋ moräŋ metäŋpeŋ kuŋkuk.   
\s1 Jesu manken teŋkuŋ  
\r Mat 26:57-68; Luk 22:54-71; Jon 18:13-24  
\p
\v 53 Täŋpäkaŋ Jesu imagut yäpmäŋ bämop äma intäjukun iranitä yotken kuŋkuŋ. Yot uken bämop äma, ba Juda täŋo ekäni ekäni ba Baga man yäwoŋärewani äma u kudup kubä-kengän ugän itkuŋ.  
\v 54 Yäpmäŋ kuŋirä Pita mädengän yäwatpäŋ yot unitäŋo yewa gänaŋ äroŋkuk. Äroŋpäŋä komi äma ukät bok itpäŋ kädäp äŋäriŋ itkuŋ.  
\v 55 Täŋpäkaŋ Baga man yäwoŋärewani ämakät Juda täŋo äma ekäni ekäni u kuduptagän itpäŋ Jesu kumäŋ-kumäŋ utna yäŋkaŋ Jesu jop ikŋatta jop manman ätuta wäyäkŋeŋkuŋ. Upäŋkaŋ Jesuken imaka goret kubä nämo kaŋpäŋ nadäŋkuŋ.  
\v 56 Täŋpäkaŋ äma mäyaptä Jesu imaka wakiwaki ude täk täŋkukonik yäŋ jop manman ude yäŋkuŋ. Jop manman mäyap ude yäŋkuŋopäŋ man mebäri inigän inigän yäŋkuŋo unita man uterakgän nämo ahäŋkuk.  
\v 57-58  \x * \xo 14:57-58 \xt Jon 2:19-21\x* Yäŋtäko äma ätutä akuŋpäŋ jopman ŋode yäŋkuŋ; Nin Jesu u man ŋode yäŋirän nadäŋkumäŋ; Näk kudupi yot äma keritä täŋpani ŋo wärämutpäŋ kepma yaräkubätagän äneŋi udewanigän äma keritä nämo täŋpani kubä api täŋpet yäk.  
\v 59 Man yäŋkuŋo u ini-ini yäŋirä mebäri kubägän nämo täŋkuk.   
\p
\v 60 Täŋpäkaŋ bämop äma intäjukun täŋpani unitä akuŋpäŋä Jesu iwet yabäŋkuk; Man kowata nämo yäwerayäŋ? Äma päke ŋo gäka man yäkaŋ ŋo nadäwi jide täyak?  
\v 61  \x * \xo 14:61 \xt Mak 15:5; Luk 23:9\x* Yäŋirän Jesutä man kubä nämo yäŋkuk. Man nämo yäŋkaŋ kum irirän intäjukun ämatä äneŋi iwet yabäkgän täŋkuk; Äma Anututä ämawebeniye täŋkentäkta iwoyäwani Kristo uwä gäk? Anutu iniŋoret täkamäŋ unitäŋo nanaki gäk?   
\p
\v 62 Yäwänä yäŋkuk; Yäyan ubayäŋ. Näk bureni täwetat. Äma Bureni-iniktä Anutu ärowani täŋo keri bure käda ittäŋgän kunum gänaŋ gubam terak äbäŋirän api kaŋ-yäputneŋ yäk.  
\v 63 Ude yäŋirän eruk, intäjukun äma u nadäwän wawäpäŋ iniken tek weŋ-gäjähutpäŋ yäŋkuk; Mangämän imata wari yäne?  
\v 64  \x * \xo 14:64 \xt Jon 19:7\x* Anutu yäŋärok man iwetak unita in jide nadäkaŋ? Yäwänä kuduptagän ŋode yäŋkuŋ; U kumäkta biŋam täyak yäk.  
\v 65 Ude yäwäwä äma ätutä iwit ut ibatkuŋ, ätutäwä dapuri täŋpipiŋpäŋ keri mugwäjiŋpäŋ utkaŋ iwetkuŋ; Gäk profet unita äma gutak unitäŋo wäpi niwet! yäk. Ude täŋirä komi ämatä iŋitpäŋ keri pipiyäŋpäŋ iŋami dapun-ken utkuŋ.   
\s1 Pitatä Jesu wäpi käbop peŋkuk  
\r Mat 26:69-75; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18,25-27  
\p
\v 66 Täŋpäkaŋ Pita yäman umu irirän bämop äma intäjukunta irani unitäŋo watä webe kubä äbäŋpäŋ kaŋkuk;  
\v 67 Pita kädäp äŋäriŋ irirän. Kaŋpäŋ ket täŋpäŋ kaŋ-yäpmäŋ äroŋkaŋ-äpäk täŋpäŋ iwetkuk; Jesu Nasaret komeken nanik ukät kuŋarani kubä gäk yäk.  
\v 68 Yäwänä yäŋkuk; Gäk man jide yäyan? Yäŋiri guŋ täyat yäk. Ude yäŋpäŋ yäma-ken äpmoŋkuk.  
\v 69 Äpmoŋirän watä webe unitä kaŋpäŋ äma itkuŋo u yäwetkuk; Äma ŋo Jesu täŋo äbotken nanik yäk.  
\v 70 Yäwänä äneŋi äwo yäŋkuk. Eruk ätu itpäŋä ämawebe itkuŋo unitä iwetkuŋ; Nadäkamäŋ! Gäk äbot uken nanik. Gäk Galili äma! yäk.  
\v 71 Iweräwä Pitatä yäwetkuk; Anutu wäpi terak bureni-inik täwetat! Äma wäpi yäkaŋ u nämoinik kak täyat! Näk jopman yäwawä Anututä kowata namän yäk.   
\p
\v 72  \x * \xo 14:72 \xt Mak 14:30\x* Ude yäŋirän uterakgän puruptä gera yäŋirän kadäni yarä täŋkuk. Täŋpänkaŋ Pitatä nadäwän tumbäpäŋ Jesutä man ŋode iwetkuko u nadäŋkuk; Puruptä gera yarä nämo yäŋirän näka äwo kadäni yaräkubä ude api yäwen. Ude nadäŋkaŋ nadäwän ägekoräpäŋ konäm bumta kotkuk.   
\c 15  
\s1 Jesu Pailat keri-ken peŋkuŋ  
\r Mat 27:1-2,11-26; Luk 23:1-5; Jon 18:28-38  
\p
\v 1  \x * \xo 15:1 \xt Luk 22:66\x* Täŋpäŋ tamimaŋ bipaniinik bämop ämakät Parisi äma ba äma ekäni ekäni u kuduptagän käbeyä täŋpäŋ Jesu utta tawaŋ peŋkuŋ. Ude täŋkaŋ eruk, Jesu keri pädät täŋpäŋ yäpmäŋ päŋku Pailat keri terak teŋkuŋ.  
\v 2 Teŋirä Pailattä Jesu iwet yabäŋkuk; Gäk Juda täŋo äma ärowani ba? Yäwänä yäŋkuk; Yäyan uba yäk.  
\v 3 Täŋkaŋ bämop äma intäjukun täŋpani Jesuta yäŋpäŋ-kaŋiwat man mäyap yäŋkuŋ.  
\v 4 Ude yäŋirä Pailattä Jesu äneŋi iwetkuk; Äma päke ŋonitä gäka man mäyap yäŋirä imata kowata nämo yäyan?  
\v 5  \x * \xo 15:5 \xt Ais 53:7; Mak 14:61\x* Ude iweränä Jesu kowata nämo yäŋkuk. Kowata nämo yäŋkaŋ man kum irirän Pailattä nadäwätäk taŋi täŋkuk.   
\p
\v 6 Täŋpäkaŋ Pasova Orekirit Kadäni udeken Pailattä kädet ŋode täk täŋkukonik; Juda ämawebetä komi yotken irani kubäta nadäŋpäŋ Pailat iwerirä nadäŋ yämiŋpäŋ äma u yäniŋ kireŋpewän kuk täŋkuŋonik.  
\v 7 Kadäni ugän äma kubä wäpi Barabas u noriye ätukät komi yotken itkuŋ. Äma uwä Rom gapmanta kokwawak nadäŋpäŋ ämik pewä ahäwäpäŋ äma kubä kumäŋ-kumäŋ utkuŋo unita gapmantä komi yotken yepmaŋkuŋ.  
\v 8 Täŋpäkaŋ Juda ämawebetä Pasova Orekirit Kadäni ätuken täk täŋkuko udegän täŋpän yäŋ nadäŋpäŋ päbä Pailattä yäma-ken käbeyä täŋpäŋ itkuŋ.  
\v 9 Irirä Pailattä yäwet yabäŋkuk; Juda äma intäŋo intäjukun äma ŋo pitpäŋ tewa kwän?  
\v 10 (Man ude yäwetkuko uwä Pailattä ŋode nadäŋpäŋ yäwetkuk; Juda äma ekäni ekänitä Jesuta kokwawak nadäŋkuŋo unita Jesu näkken pewä äbuk yäŋ nadäŋkuk.)   
\p
\v 11  \x * \xo 15:11 \xt Apos 3:13-14\x* Täŋpäkaŋ Pailattä Jesu tewa kwän yäŋ yäŋkuko upäŋkaŋ bämop äma unitäwä ämawebe päke u peŋ yäwet-yäwet täŋtäko yäŋkuŋ; Barabaspäŋ tewi äbäŋ nimän!  
\v 12 Ude yäŋirä Pailattä äneŋi yäwet yabäŋkuk; Yäkaŋ unita Juda täŋo Intäjukun Äma yäŋ iwet täkaŋ ŋowä jide täŋ imet?  
\v 13 Yäwänä äma päke unitä gera pähap ŋode yäŋkuŋ; Päya kwakäp terak kaŋ kumbän!  
\v 14 Yäwäwä yäwetkuk; Waki kubä jide täŋkukta? Ude yäweränkaŋ ehutpäŋ gera kehäromigän yäŋpäŋ iwetkuŋ; Päya kwakäp terak kaŋ kumbän!  
\v 15 Ude yäwäkaŋ ämawebe bänepi yäpmäŋ äpäkta Pailattä Barabas jop tewän äpämaŋ kuŋirän Jesu kadätä päripmäŋpäŋ päya kwakäp terak utpewä kumäkta komi ämata yämän yäpmäŋ kuŋkuŋ.   
\s1 Jesu yäŋärok man iwetkuŋ  
\r Mat 27:27-31; Jon 19:2-3  
\p
\v 16 Yäniŋ kirewänpäŋ Pailat täŋo komi ämatä Jesu yot gänaŋ nanik yäpmäŋ äpämaŋ päŋku yot mäde käda komi äma täŋo yewa gänaŋ äroŋpäŋ noriye ätuta gera yäŋpewä äbuŋ.  
\v 17 Yäŋpewä äbäkaŋ tek gwagäri intäjukun ämatä täk täkaŋ udewani täŋ imiŋpäŋä intäjukun täŋo gwäpäta gupmom yenpäŋ kedoŋ täŋpäŋ gwäki-ken ähät imiŋkuŋ.  
\v 18 Ude täŋpäŋ sära man iwetpäŋ yäŋkuŋ; Juda täŋo intäjukun äma, ganiŋ oretkamäŋ! yäk.  
\v 19 Täŋpäŋ pärip-päriptä gwäki-ken urit iwit uwaŋ ibarit täk täŋkuŋ. Täŋpäŋ gukut imäpmok täŋ imiŋpäŋ jop iniŋ oretkamäŋ yäŋkaŋ täŋkuŋ.  
\v 20 Täŋirek-irek ude täŋ imiŋ paotpäŋä intäjukun äma täŋo tek yäŋopmäŋ imiŋpäŋ tek iniken upäŋ äneŋi täŋ imiŋkuŋ. Ude täŋ imiŋpäŋ, eruk päya kwakäp terak utnayäŋ imagut yäpmäŋ kuŋkuŋ.   
\s1 Jesu päya kwakäp terak utkuŋ  
\r Mat 27:32-34; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27  
\p
\v 21  \x * \xo 15:21 \xt Rom 16:13\x* Eruk, yäŋikŋat yäpmäŋ kuŋpäŋä äma kubä wäpi Saimon u epäniken naniktä äbätäŋgän äbä peroŋkuŋ. Uwä Sairini komeken nanik, Aleksada kenta Rufus unitäŋo nani. Äbä peroŋpäŋä peŋ iwet-pewä Jesu täŋo päya kwakäp buramiwänkaŋ penta kuŋkuŋ. \fig Päya kwakäp yewa gägäniken itkaŋ|alt="Crosses on the outskirts of town" src="HK028B.jpg" size="span" loc="Bottom of page" copy="Horace Knowles" ref="Mak 15:21" \fig*  
\v 22 Kuŋtäŋgän kome kubä wäpi Golgota, u ninin man terak gwäki kokäp, u ahäŋkuŋ.  
\v 23 Ahäŋpäŋä eruk Jesuta wain umekät päya umumi kubä ukät awähutpäŋ Jesu gupi kwitawän yäŋpäŋ imiŋkuŋ. Imäwä bitnäŋkuk.  
\v 24  \x * \xo 15:24 \xt Sam 22:18\x* Täŋirä komi ämatä teki yäŋopmäŋ imiŋpäŋ päya kwakäp terak utkuŋ. Päya kwakäp terak utpäŋä Jesu täŋo teki yäpmäkta komi ämatä närepmirek gärepmirek täŋkuŋ.   
\p
\v 25 Täŋpäŋ 9'kirok täŋirän utkuŋ.  
\v 26 Täŋpäkaŋ Jesu gwäki-ken punin käda man kudän ŋode kudän täŋkuŋ;  
\pc \sc Ŋowä Jesu, Juda Ämawebe Täŋo \sc*  
\pc \sc Intäjukun Äma. \sc*   
\m
\v 27 Täŋpäkaŋ kubo äma yarä, kubä kukŋi kubä kukŋi yepmaŋpäŋ bok däpuŋ. [  
\v 28  \x * \xo 15:28 \xt Ais 53:12\x* Ude täŋirä Anutu täŋo man ŋode kudän täwanitä bureni ahäŋkuk; Kawä äma waki täŋpani täŋkuk.]  
\v 29-30  \x * \xo 15:29-30 \xt Sam 22:7; Sam 109:25; Mak 14:58\x* Täŋpäkaŋ ämawebe kuŋkaŋ äbäk täŋkuŋo unitä yäŋärok man iwetpäŋ ketsiwoŋ täŋpäŋ yäŋkuŋ; A! Gäk ŋonitä kudupi yot wärämutpäŋ kepma yaräkubäta äneŋi api täŋpet yäŋ yäŋkuno udegän gupka täŋkentäŋpäŋ päya kwakäp terak naniktä äpiwä!   
\p
\v 31 Ude yäŋirä bämop äma ba Baga man yäwoŋärewani äma unitä udegän täŋ-ireŋpäŋ näwetgäwet täŋpäŋ yäŋkuŋ; Äma ŋowä äma ätu täga täŋkentäŋ yämik täŋkukopäŋ ini gupi täŋkentäkta täŋpän wakaŋ yäk.  
\v 32 Ŋowä Anutu täŋo iwoyäwani Kristo, Isrel täŋo Intäjukun Äma itak u täŋpäwä päya kwakäp terak naniktä äpäŋirän kaŋkaŋ nadäkinik täŋ iminawä! yäŋ yäŋkuŋ. Täŋpäkaŋ äma yarä däpmäŋpäŋ kukŋi kukŋi yepmaŋkuŋo unitä udegän yäŋärok iwetkumän.   
\s1 Jesu kumbuk  
\r Mat 27:45-56; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30  
\p
\v 33  \x * \xo 15:33 \xt Amo 8:9\x* Täŋpäŋ kome kepma bämopi-inik uken kome dapuri kumbuk. Kumäŋirän kome kudup bipmäŋ utpäŋ patpäŋ it yäpmäŋ kuŋirän 3'kirok täŋkuk.  
\v 34  \x * \xo 15:34 \xt Sam 22:1\x* Täŋpäŋ 3'kirok ude täŋirän Jesutä iniken man terak gera taŋi ŋode yäŋkuk; Elai, Elai, lema sabaktani? U ninin man terak Anutuna, Anutuna imata nepmaŋtan?  
\v 35 Ude yäŋirän äma kaŋ itkuŋo unitä nadäŋpäŋ yäŋkuŋ; Nadäwut! Elaijata gera yäyak yäk.  
\v 36  \x * \xo 15:36 \xt Sam 69:21\x* Yäŋirän nadäŋpäŋ äma kubätä bäräŋeŋ päŋku imaka kubä bima yabut bumik yäpmäŋpäŋ wain ume jägämi gänaŋ yäputpäŋ jikon terak pädät täŋpäŋ Jesuta imiŋpäŋ noriye yäwetkuk; Pewut! Jop itpäŋ käna. Elaijatä bureni päbä ketärewayäŋ käwep yäk.   
\p
\v 37 Ude täŋirä Jesu äneŋi gera taŋi yäŋpäŋ kumbuk.   
\p
\v 38 Kumäŋirän kudupi yot gänaŋ tek taŋi bagata pewä wädäwani u punin ununitä komen umu ini wewän täreŋkuŋ.  
\v 39 Täŋpäŋ Jesutä kumäŋirän komi äma täŋo watä äma unitä dubini-ken itkaŋ kawän inide kubä täŋpäpäŋ yäŋkuk; Bureni-inik, äma ŋowä Anutu täŋo Nanaki!   
\p
\v 40  \x * \xo 15:40 \xt Luk 8:2-3\x* Täŋpäkaŋ webe ätu ban itkaŋ Jesu kumäŋirän kaŋkuŋ. Ukät nanik ätu täŋo wäpi ŋode; Maria Makdala komeken nanik, wahupi Maria, Jems gubaŋi kenta Joses täŋo miŋi u, ba Salome ukät penta itkuŋ.  
\v 41 Webe u kuduptagän Galili komeken naniktä Jesu iwarän täŋpäŋ watä epän täŋ imiŋ yäpmäŋ äbäk täŋkuŋonik. Täŋkaŋ ugän nämo, webe ätu Jesu-kät Jerusalem yotpärare-ken penta äroŋkuŋo u imaka, äbä itpäŋ kaŋkuŋ.   
\s1 Jesu äneŋkuŋ  
\r Mat 27:57-61; Luk 23:50-55; Jon 19:38-42  
\p
\v 42-43 Sabat keräp taŋirän eruk bipäda Juda täŋo äma ekäni kubä wäpi Josep u äbuk. U komeni Arimatea. Uwä Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piäni kwawak ahäŋirän kakta itsämäŋtäŋ kuŋat täŋkukonik. Eruk, äma unitä Pailat-ken umunkät nämo, bätakigän kuŋpäŋ Jesu täŋo gupi awaŋ gänaŋ änekta iwet yabäŋkuk.  
\v 44 Täŋirän Pailattä yäŋkuk; Wa! Imata bäräŋeŋ kumäŋtak yäŋ nadäŋpäŋ komi äma täŋo intäjukun äma yäŋpewän äbänä iwet yabäŋkuk; Jesu bureni kumak?  
\v 45 Äma unitä bureni kumak yäŋ yäwänä Joseptä Jesu gupi änekta nadäŋ imiŋkuk.  
\v 46 Nadäŋ imiŋirän Joseptä päŋku tek paki suwaŋpäŋ, Jesu täŋo gupi päya kwakäp terak nanik ketäreŋ päpä tek yäpuko unitä uwäk täŋkuk. Ude täŋpäŋ mobä awaŋ kodaki kubä äma kumbani pekta biŋam äneŋpani u gänaŋ peŋkuk. Peŋpäŋä mobä kubä pimiŋ iwat-pewän päŋku mobä awaŋ meni uwä yäput pipiŋkuk.  
\v 47 Äneŋirän Maria Makdala komeken nanik ukät wahupi Maria Joses täŋo miŋi, yarä u kaŋkumän.   
\c 16  
\s1 Jesutä äneŋi akuŋkuko unitäŋo manbiŋam  
\r Mat 28:1-8; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10  
\p
\v 1 Täŋpäkaŋ Juda täŋo Sabat täreŋirän Maria Makdala komeken nanik, wahupi Maria Jems täŋo miŋi ba webe kubä wäpi Salome unitä Jesu täŋo gupi ärut imikta gakŋi mebäri mebäri käbäŋi tägatäga u suwaŋpäŋ tuŋum täŋkaŋ itkuŋ.  
\v 2 Eruk Sande tamimaŋ kome ket nämo yäŋeŋirän tuŋum ukeŋo yäpmäŋ Jesu täŋo gupi peŋkuŋ-ken uken kuŋkuŋ.  
\v 3-4 Kuŋit kuŋit yäŋpäŋ-nadäk ŋode täŋtäŋ kuŋkuŋ; Mobä, awaŋ meni täŋpipiwani u netätä yäpmäŋ keweŋ nimayäŋ? Ude yäŋpäŋ dapun täŋpäŋ kaŋkuŋ; Mobä pähap uwä yäpmäŋ keweŋkuŋo mobä awaŋ meni tumäŋirän.  
\v 5 Eruk ude kaŋkaŋ äroŋpäŋ kaŋkuŋ; Äma gubaŋi kubä tek paki nikek awaŋ käwuri bure käda maŋit irirän. Kaŋpäŋ umuntaŋpäŋ bumta kwaiŋkuŋ.   
\p
\v 6 Kwaiŋirä yäwetkuk; Umuntäneŋo. In Jesu Nasaret nanik päya kwakäp terak utkuŋo ukeŋo känayäŋ äbäkaŋ? U ŋo nämo itak yäk. Akumaŋ kuk! Patpat bägupigän ŋo kawut!  
\v 7  \x * \xo 16:7 \xt Mat 26:32; Mak 14:28\x* Unita in päŋku Pita ba iwaräntäkiye ätu biŋam ŋode yäwerut; Jesu uwä Galili komeken intäjukun it kirewayäŋ kuk. U päŋku kawut, täwetkuko ude.  
\v 8 Ude yäweränkaŋ webe yaräkubä uwä umun pähap täŋkaŋ awaŋken naniktä metäŋpeŋ kwaiŋtäŋ kuŋkuŋ. Bumta umuntaŋkuŋo unita imaka kaŋkuŋo u ämawebe nämo yäwettäŋ kuŋkuŋ.  
\s1 Jesu noriye wanoriye ahäŋ yämiŋkuk  
\r Mat 28:9-10; Jon 20:11-18  
\p [  
\v 9  \x * \xo 16:9 \xt Luk 8:2\x* Jesu uwä Sande tamimaŋ kumbani-ken naniktä akumaŋ päŋku Maria Makdala nanik, bian mäjo 7tä magärani Jesutä ini yäwat kireŋ imiŋkuko u ahäŋ imiŋkuk.  
\v 10-11  \x * \xo 16:10-11 \xt Mat 28:10\x* Ahäŋ imiŋirän webe uwä päŋku äma Jesu-kät kuŋarani konäm butewaki täŋ irirä yabäŋpäŋ Jesu u nämo kumbuk, kodak irirän kat yäŋ yäweränkaŋ nadäwä bureni nämo täŋkuk.   
\p
\v 12-13 Eruk kadäni kubä äma yarä yotpärare peŋpeŋ kädet miŋin kuŋirän Jesutä gupi inigän kubä äworeŋkaŋ ahäŋ yämiŋkuk. Ahäŋ yämänkaŋ äma yarä unitä äyäŋutpeŋ päŋku noriye ätu yäweränkaŋ udegän nadäwä bureni nämo täŋkuk.   
\p
\v 14  \x * \xo 16:14 \xt 1Ko 15:5\x* Eruk, u punin terak iwaräntäkiye 11 u yot kubäken ketem naŋ irirä ahäŋ yämiŋpäŋ ŋode yäwetpäŋ yabäŋ yäŋkuk; Imata nadäkinikjin nämo itkaŋ? Ba imata notjiye ätu kodak irira nabäŋpäŋ biŋam täwetkuŋo u nadäwä bureni nämo täkaŋ?  
\v 15  \x * \xo 16:15 \xt Apos 1:8\x* Ude yäŋpäŋ yäwetkuk; In komeni komeni kuŋkaŋ ämawebe it yäpmäŋ kukaŋ udegän Manbiŋam Täga u kaŋ yäwettäŋ kut.  
\v 16  \x * \xo 16:16 \xt Apos 2:38\x* Äma kubätä näk nadäŋ namikinik täŋpäŋ näk wäpna terak ume ärurayäŋ täko uwä Anututa biŋam api täŋpek. Täŋ, äma kubätä nadäŋ namikinik nämo täŋpayäŋ täko uwä Anututä geŋita biŋam api tewek.  
\v 17  \x * \xo 16:17 \xt Apos 2:4; Apos 8:7, 10:46\x* Ämawebe nadäŋ namikinik täŋpäŋ kuŋatnayäŋ täkaŋ unita kehäromi yämiŋira näk wäpna terak kudän ŋode api täneŋ; Mäjo api yäwat kireneŋ, ba man kotäk kudupi kudupi terak api yäneŋ,  
\v 18  \x * \xo 16:18 \xt Luk 10:19; Apos 28:3-6\x* ba gämok keritä api yepmäŋitneŋ, ba ume waki naŋirä unitä nämo api däpek, ba äma käyäm ikek keritä gupi-ken iŋirirä api täganeŋ.   
\s1 Jesu kunum gänaŋ äroŋkuk  
\r Luk 24:50-53; Apos 1:9-11  
\p
\v 19  \x * \xo 16:19 \xt Apos 2:33-34\x* Eruk Ekäni Jesutä man ude yäwet moreŋpäŋ irirän Anututä imagut yäpmäŋ kunum gänaŋ äroŋkuk. Äroŋkuko uken Anutu keri bure käda itkukotä itak.  
\v 20  \x * \xo 16:20 \xt Apos 14:3; Hib 2:3-4\x* Äroŋirän iwaräntäkiye komeni komeni kuŋ moreŋpäŋ mani biŋam yäŋahäŋ yäpmäŋ kuŋkuŋ. Täŋirä Ekänitä bämopi-ken itpäŋ epäni täkta täŋkentäŋ yämiŋit mani biŋam u täŋkehärom takta kudän kudupi ämawebeniye-ken pewän ahäŋkuŋ.]