\id LUK - Tuma-Irumu NT+ [iou] -PNG 2011 (DBL 2015) 
\h Luk 
\toc2 Luk 
\toc1 Luk 
\mt1 Luk  
\mt2 Luktä guŋ äbot ämawebeta yäŋpäŋ Jesu täŋo manbiŋam ŋo kudän täŋkuk  
\c 1  
\s1 Luk imata manbiŋam ŋo kudän täŋkuk?  
\p
\v 1  \x * \xo 1:1 \xt Apos 1:1\x* Eruk, äma ärowani Tiofilus, man ŋo gäwera nadä;  
\m Äma mäyaptä imaka imaka Anututä nin bämopnin-ken pewän ahäŋkuŋo unitäŋo manbiŋam kudän täkta piäni taŋi täŋ yäpmäŋ äbuŋ.  
\v 2  \x * \xo 1:2 \xt Jon 15:27\x* Imaka bian ahäŋirä ini dapuritä kaŋpäŋ nadäŋkuŋo u ba apiŋo ahäŋ yäpmäŋ abäkaŋ ugänpäŋ kudän täŋkuŋ. Äma uwä Anutu täŋo manbiŋam yäŋahäk-ahäk piä täŋkaŋ manbiŋam ŋowä nimiŋkuŋ.  
\v 3-4 Täŋpäkaŋ näk imaka, kadäni käroŋi manbiŋam ŋo yäput pektä päŋku tärek-tärek u kuduptagänta ket nadäwa yäŋkaŋ yäŋyabäk piä täŋ yäpmäŋ abut. \fig Luktä Jesu täŋo manbiŋam kudän täŋkuk|alt="Luke writing on a scroll" src="Write d.jpg" size="col" loc="Bottom left" copy="Urs Wegman" ref="Luk 1:3-4" \fig*Unita äma ärowanina Tiofilus, gäkä manbiŋam gäwerani u bureni-inik yäŋ nadäkta imaka imaka ahäŋkuŋo unitäŋo manbiŋam siwoŋi kudän täŋpäŋ gäkken pewa ärekta nadäk peŋkut. Eruk manbiŋam uwä ŋode;     
\s1 Aŋero kubätä Sekaraia ahäŋ imiŋkuk  
\p
\v 5  \x * \xo 1:5 \xt 1Sto 24:10\x* Herottä Judia kome täŋo intäjukun äma itkuk-ken uken bämop äma kubä itkuk, u wäpi Sekaraia. Äma uwä bämop äma biani wäpi Abiya unitä äbotken nanik. Täŋpäkaŋ webeni Elisabet imaka, bämop äma äbot kubäken nanik.  
\v 6 Täŋkaŋ yanäpi yarä uwä Anutu iŋamiken siwoŋi kuŋat täŋkumänonik. Täŋkaŋ Anutu täŋo baga man ba jukuman kuduptagän iwat moreŋpäŋ waki kubä nämo täk täŋkumänonik.  
\v 7 Upäŋkaŋ nanakiye nämo. Elisabet äruŋ it yäpmäŋ äbäŋkä tägawani webe pähap täŋkumän.   
\p
\v 8 Täŋpäkaŋ kadäni kubä, Sekaraia täŋo äbottä Anutu iŋamiken bämop äma piä täkta kadäni ahäŋkuk.  
\v 9  \x * \xo 1:9 \xt Kis 30:7\x* U bämop ämatä täk täŋkuŋo ude piä yäpmäŋ daniŋpäŋ Sekaraiatä kudupi eŋi gänaŋ Anutu iŋamiken gupe käbäŋi nikek ijiŋ imikta ahäŋkuk. \fig Bämop äma ŋo arawä ijiwani|alt="Priest burning sacrifice" src="Hk078b.jpg" size="span" loc="Top of page" copy="Horace Knowles" ref="Luk 1:9" \fig*   
\p
\v 10 Eruk, gupe käbäŋi nikek ijik-ijik kadäni ahäŋirän ämawebe mäyaptä äbäŋkaŋ kudupi eŋi yämän umu itkaŋ Anutu-ken yäŋapik man yäŋ itkuŋ.  
\v 11 Yäŋapik man yäŋ irirä kudupi eŋi gänaŋ Sekaraia gupe käbäŋi nikek ijiŋ ittäŋgän kaŋkuk; Ekäni täŋo aŋero kubätä gupe käbäŋi nikek ijiwani täŋo käwuri bure käda ahäŋpäŋ irirän.  
\v 12 Kaŋkaŋ kikŋutpäŋ bumta umuntaŋkuk.  
\v 13 Ude täŋpänä aŋero unitä iwetkuk; Sekaraia, gäk umuntäweno. Anutu gäkŋo yäŋapik man nadäŋ gamitak yäk. Unita webeka Elisabet uwä nanak ämani kubä api bäyawek. Bäyawänkaŋ wäpi Jon yäŋ, kaŋ iwet.  
\v 14 Täŋpäŋ nanak unita bänep täga nadäŋpäŋ oretoret api täŋpen. Ba unitä ahäŋirän ämawebe mäyaptä bänep täga nadäŋpäŋ oretoret udegän api täneŋ yäk.   
\p
\v 15  \x * \xo 1:15 \xt Nam 6:3\x* Imata, nanaka unitä tägaŋpäŋ Ekäni iŋamiken wäpi biŋam ikek api irek. Täŋkaŋ wain ume ba täŋguŋguŋ ume ätu nämoinik api nak täŋpek. Täŋkaŋ ahäwayäŋ täyak-ken unitä it yäpmäŋ ärowayäŋ täkken Kudupi Munapiktä uwäktäŋ imiŋirän api irek.  
\v 16 Täŋpäkaŋ unitä Isrel ämawebe Anutu mäde ut imiŋkuŋo u mäyap bänepi yäpmäŋ sukureŋpäŋ yepmaŋpän Anutu Ekänini-ken äneŋi api kuneŋ.  
\v 17  \x * \xo 1:17 \xt Mal 3:1, 4:5-6; Mat 17:11-13\x* Bureni, kuŋat-kuŋari ba kehäromini Profet Elaijatä täŋpeŋ kuŋatkuko udegän api täk täŋpek. Ekänita intäjukun kuŋkaŋ nädanani täŋo kokwawak yäpän-siwoŋ tawäpäŋ yepmaŋit, ba äma man bitnäk täk täkaŋ unitäŋo bänepi yäpmäŋ sukureŋpäŋ yepmaŋpän äma siwoŋi täŋo kädet kuroŋgän api iwat täneŋ. Ude täŋpayäŋ täko uwä Ekänita watä piä täŋ imikta ämawebe äbot ket utpäŋ yepmak täŋtäŋ api kwek yäk.   
\p
\v 18  \x * \xo 1:18 \xt Stt 18:11\x* Eruk, aŋerotä man ude iweränä, Sekaraiatä kowata ŋode iwetkuk; Man yäyan u jide täŋpäŋ bureni yäŋ nadäwet? Näk tägawani-inik ŋo, ba webena imaka, webe pähap ŋo!  
\v 19  \x * \xo 1:19 \xt Dan 8:16, 9:21; Hib 1:14\x* Ude yäwänä aŋerotä iwetkuk; Näk wäpna Gebriel, Anutu iŋamiken it täyat unita jopman nämo gäweret yäk. Nämo, manbiŋam täga ŋo gäwetta Anututä ini naniŋ kireŋpewän äbätat.  
\v 20  \x * \xo 1:20 \xt Luk 1:45\x* Gäk nadätan? Näkŋo man nämo nadäŋ namitan unita meka bäräp tawäpäŋ man kum api iren. Ude täŋkaŋ it yäpmäŋ kuŋiri manbiŋam gäwetat ŋonitä ahäwänkaŋ man äneŋi api yäwen. Manbiŋam yäyat ŋowä kadäni yäŋ imani-ken uken bureni api ahäwek yäk.   
\p
\v 21 Täŋpäkaŋ ämawebe Sekaraiata yäŋkaŋ yäman umu irä wawäwä nadäwätäk täŋpäŋ yäŋkuŋ; Kudupi eŋi gänaŋ uken imatäken kubätä ahäŋirän Sekaraia kadäni käroŋi ŋowä itak?  
\v 22 Ude yäŋirä yäman äpäŋpäŋ ämawebe man kubä nämoinik yäwetkuk. Meni bäräp tawäpäŋ man kum itkuko unita keri-tägän wärani täŋyäreŋkuk. Täŋpänä ämawebetä nadäŋkuŋ; Imaka kudupi kubä kudupi eŋi gänaŋ kaŋkaŋ käwep äpätak yäk.   
\p
\v 23 Eruk mäden, Sekaraia täŋo piä u täŋpän tärewäkaŋ komeni-ken kuŋkuk.  
\v 24 Päŋku irirän Elisabet nanak kok itkuk. Nanak kok itkaŋ eŋi gänaŋgän it yäpmäŋ kuŋirän komepak 5 ude täreŋkuk.  
\v 25  \x * \xo 1:25 \xt Stt 30:23\x* Täŋpäkaŋ Elisabet nanak kok itat yäŋ nadäŋpäŋ yäŋkuk; Ekänitä iron u täŋ namitak! Apiŋo Ekänitä oraŋ namiŋirän näkŋo mäyäkna ämawebe iŋamiken paotak yäk.   
\s1 Aŋerotä Maria ahäŋ imiŋkuk  
\p
\v 26 Elisabettä nanak kok ikek it yäpmäŋ kuŋtäŋgän komepak 6 täreŋirän, eruk kadäni uken Anututä aŋero Gebriel u peŋ iwet-pewän yäpmäŋ yotpärare kubä Galili komeken wäpi Nasaret uken kuŋkuk.  
\v 27  \x * \xo 1:27 \xt Mat 1:16,18; Luk 2:5\x* Webe gubaŋ kubä äma kubä wäpi Josep unita yäŋkaŋ iwoyäŋkuŋo webe uken kuŋkuk. Josep uwä Devittä äbotken nanik. Täŋkaŋ webe gubaŋ iwoyäŋ imiŋkuŋo u wäpiwä Maria.  
\v 28 Eruk, Gebrieltä webe uken kuŋpäŋ iwetkuk; Kepma yäk. Gäk nadätan? Ekäni Anutu gäkkät itpäŋ iron täŋ gamitak.  
\v 29 Ude iweränä Mariatä man u nadäŋkaŋ kikŋutpäŋ yäŋkuk; Yäke! Man kubä ŋo jidewanipäŋ nadätat?  
\v 30 Yäwänä aŋerotä iwetkuk; Maria, gäk umuntäweno! Anututä ini nadäŋ gamitak.  
\v 31  \x * \xo 1:31 \xt Ais 7:14; Mat 1:21-23\x* Nadätan? Gäk nanak kok itpäŋ nanak ämani kubä api bäyawen yäk. Bäyaŋpäŋ wäpiwä Jesu yäŋ api iweren.  
\v 32 U äma ekäni kubä ude irirän ŋode api iwetneŋ; U Anutu Ärowani Bureni unitäŋo Nanaki yäŋ api iwetneŋ. Täŋpäkaŋ Anututä intäjukun ämata api tewek, orani Devittä itkuko ude.  
\v 33  \x * \xo 1:33 \xt Dan 7:14; Mai 4:7\x* Unitä Jekop täŋo äbotken nanik ämawebeta intäjukun äma ude tärek-täreki nämo api irek yäk. Täŋpäkaŋ yabäŋ yäwat piä täŋpayäŋ täko uwä paot-paori nämo api täŋpek.   
\p
\v 34 Eruk, Mariatä u nadäŋpäŋä aŋero ŋode iwetkuk; Man yäyan u jide ude api ahäwek? Näk äpna nämo ŋo!  
\v 35  \x * \xo 1:35 \xt Mat 1:20\x* Mariatä ude yäwänä aŋero unitä iwetkuk; Kudupi Munapiktä gäkä terak äroŋirän Anutu Ärowani Bureni-inik unitäŋo kehärominitä gäk kumän api uwäk täwek yäk. Unita nanak kudupi bäyawayäŋ täno uwä Anutu täŋo Nanaki yäŋ api iwetneŋ.  
\v 36 Unita ket nadä! Notkapak Elisabet webe pähap täŋkuko upäŋkaŋ apiŋo koki itak yäk. Bian äruŋ yäŋ iwerani upäŋkaŋ apiŋo nanak kok itpäŋ it yäpmäŋ äbäŋirän komepak 6 täretak.  
\v 37  \x * \xo 1:37 \xt Stt 18:14\x* Nadätan? Anututä imaka kubä täŋpayäŋ nadäŋpäŋ uwä bureni-inik täŋpek.  
\v 38 Aŋerotä man ude iweränä Mariatä yäŋkuk; Eruk, bureni! Näk Ekäni täŋo piä watä webegän. Unita imaka kubä täŋ namayäŋ nadäŋpäŋä, yäyan ude kaŋ täŋ namän. Mariatä aŋero man ude iweränkaŋ teŋpeŋ kuŋkuk.   
\s1 Mariatä Elisabet käwayäŋ kuŋkuk  
\p
\v 39 Kuŋirän Maria akumaŋ bäräŋeŋ kumaŋ Judia kome pom itkuŋ-ken yotpärare kubä uken kuŋkuk.  
\v 40 Kumaŋ päŋku uken ahäŋkaŋ Sekaraiatä eŋi gänaŋ äroŋpäŋä Elisabet iniŋ oretkuk.  
\v 41  \x * \xo 1:41 \xt Luk 1:15\x* Ude täŋirän nanak Elisabet koki gänaŋ itkuko unitä kikŋutpäŋ wareŋ täŋkuk. Ude täŋpänkaŋä Elisabet uwä Kudupi Munapiktä uwäk täŋpäŋ itkuk.  
\v 42  \x * \xo 1:42 \xt Lo 28:4\x* Täŋirän Elisabet oretoret man terak ŋode yäŋkuk; Maria! Anututä gäka iron täŋ gamiko uwä webe ätu täŋo yärepmitak yäk. Ba nanak gäk kokka gänaŋ itak u imaka udegän, Anututä iron taŋi täŋ imani.  
\v 43 Näk jidewani unita Ekänina täŋo miŋi gäk nabäwa yäŋkaŋ äbätan?  
\v 44 Nadätan? Gäkä naniŋ oreriri nanak kokna-ken itak ŋo täga nadäŋpäŋ uterakgän kikŋutpäŋ wareŋ täk!  
\v 45  \x * \xo 1:45 \xt Luk 1:20\x* Gäk Ekäni täŋo biŋam man gäwetkuko unitä bureni api ahäwek yäŋ nadäkinik täŋkuno unita Ekäni täŋo oretoret terak itan yäk. Elisabettä ude yäŋkuk.   
\s1 Mariatä Ekäni wäpi iniŋ oretkuk  
\p
\v 46  \x * \xo 1:46 \xt 1Sml 2:1-10\x* Täŋpäŋ Mariatä yäŋkuk;  
\q1 Bänepnatä Ekäni wäpi yäpmäŋ akutat!   
\q1
\v 47 Täŋira mäjonatäwä Anutu wakiken nanik nämagurani ämana u iniŋ oretak.   
\q2
\v 48  \x * \xo 1:48 \xt Luk 1:25, 11:27\x* Näk piä watä webeni jopi upäŋkaŋ iron täŋ namiŋkuk. Apiŋo ba kämi-kämi ämawebe kuduptä ŋode api näwetneŋ; Anututä iron taŋi täŋ gamani.   
\q1
\v 49 Anutu Kehäromitä imaka taŋi kubä täŋ namiŋkuko unita ude api näwetneŋ. Unita wäpi biŋam kudupi-inik itak yäŋ yäwa!   
\q2
\v 50  \x * \xo 1:50 \xt Sam 103:13,17\x* Näk nadätat, Anutu täŋo bänep iron pähap uwä äma mani buramiŋpäŋ gämori-kengän kuŋat täkaŋ unita biŋam.  
\q1 Ba unitäŋo nanakiye täŋo nanakiye tawaŋ uteraktä pen udegän api kwek.   
\q2
\v 51  \x * \xo 1:51 \xt 2Sml 22:28\x* Keritä piä kehäromi udegän täk täyak. Äma bänepitä inita nadäwä ärowani täŋpani u yäwat kireŋpewän uken-uken kuŋtäŋpä kuk täkaŋ.   
\q1
\v 52  \x * \xo 1:52 \xt Jop 12:19, 5:11; Sam 147:6\x* Unitä intäjukun äma kehäromi täŋo wäpi biŋam ärowani u yäpmäŋ päpä peŋpäŋ äma jopi äpani täŋo wäpi biŋam yäpmäŋ akuk täyak.   
\q2
\v 53  \x * \xo 1:53 \xt 1Sml 2:5; Sam 34:10; Sam 107:9\x* Täŋkaŋ äma jäwärita imaka tägatäga daiŋ yämiŋkaŋ äma tuŋum mäyap ikek uwä yäwat kireŋpewän ketäŋ kuk täkaŋ.   
\q1
\v 54  \x * \xo 1:54 \xt Ais 41:8; Sam 98:3\x* Täŋpäkaŋ piä ämaniye Isrel nanik u täŋkentäŋ yämiŋ yäpmäŋ äbuk. Täŋkuko udegän butewaki pen nadäŋ yämik täyak.   
\q2
\v 55  \x * \xo 1:55 \xt Mai 7:20; Stt 17:7, 18:18; Stt 22:17\x* Ba oraniyeta ude api täŋ yämet yäŋ yäwetkuko udegän Abrahamkät unitäŋo äboriye mäden ahäŋ yäpmäŋ äbuŋo unita butewaki tärek-täreki nämo nadäŋ yämik täyak.   
\m
\v 56 Mariatä kap ude teŋkaŋ Elisabet-kät it yäpmäŋ kuŋirän komepak yaräkubä ude täreŋkuŋ. Tärewäkaŋ Maria äneŋi komeni-ken kuŋkuk.   
\s1 Jon ume ärut yämani täŋo manbiŋam  
\p
\v 57 Eruk ittäŋgän Elisabet nanak ämani bäyaŋkuk.  
\v 58 Bäyaŋirän mähemiye ba noriye wanoriye ini u nanik unitä Ekänitä iron täŋ imiŋkuko biŋam u nadäŋpäŋä oretoret pähap täŋ imiŋkuŋ.  
\v 59  \x * \xo 1:59 \xt Stt 17:12; Wkp 12:3; Luk 2:21\x* Eruk kepma 8 ude täŋirän äma ekäni ekäni ätu nanak u gupi moräk madäŋkaŋ nani wäp Sekaraia udegän iwetna yäŋkaŋ äbuŋ.  
\v 60  \x * \xo 1:60 \xt Luk 1:13\x* Äbä nani wäpi yäŋirä miŋitä yäŋkuk; U nämo yäk. Wäpi Jon yäŋ iwetnayäŋ.  
\v 61 Miŋitä ude yäwänä äma päke unitä iwetkuŋ; Gäkä äbotken nanik wäp udewani kubä nämo itak yäk.  
\v 62 Ude yäŋkaŋ nanitä nanaki wäpi jide yäŋ iwerayäŋ yäŋ nadäŋkaŋ ketwära-wära täŋireŋkuŋ.   
\p
\v 63 Täŋpäwä Sekaraiatä kudän täŋpani täŋo tuŋumta yäwet yabäŋkuk. Eruk, u yäpmäŋpäŋä äma päke itkuŋo u iŋamiken ŋode kudän täŋkuk; Ŋo wäpiwä Jon. Ude kudän täŋirän kaŋkaŋ nadäwätäk täŋkuŋ.\fig Sekaraiatä nanaki täŋo wäpi kudän täŋkuk|alt="Zecharaia writing down John's name" src="CNT5022.jpg" size="col" loc="Top right" copy="David C. Cook" ref="Luk 1:63" \fig*  
\v 64 Eruk, uterakgän Sekaraia meni bäräp tawäpäŋ man kum itkuko ukeŋowä meni äneŋi pidäm taŋkuk. Ude täŋkaŋä man yäŋpäŋ Anutu wäpi bumta iniŋ oretkuk.  
\v 65 Ude täŋirän noriye wanoriye ini u nanik u kaŋkaŋ umuntaŋkuŋ. Umuntaŋkaŋ kudän mebäri mebäri ahäŋirän kaŋkuŋo unitäŋo manbiŋam Judia kome täpuri täpuri kudup u pewä kuŋat moreŋkuk.  
\v 66 Kuŋat moreŋirän ämawebe manbiŋam u nadäŋkuŋo u kudup bänepi-ken nadäwätäk täŋpäŋ yäŋkuŋ; Kämi-kämi nanak uwä kädet kuroŋ jide ude api iwarek? Ekäni täŋo kehäromi ukät itkamän yäŋ nadäŋpäŋ unita man udewä yäŋkuŋ.   
\s1 Sekaraia oretoret täŋpäŋ kap teŋkuk  
\p
\v 67 Täŋpäkaŋ Jon täŋo nani Sekaraia uwä Kudupi Munapiktä uwäk tawänkaŋ Anutu täŋo manbiŋam yäŋahäŋpäŋ ŋode yäŋkuk;   
\q1
\v 68  \x * \xo 1:68 \xt Sam 41:13; Sam 72:18; Sam 106:48; Luk 7:16\x* Isrel ämawebe täŋo Ekäni Anututä nin ŋo nadäŋ nimiŋpäŋ wakiken nanik nimagutak. Unita wäpi yäpmäŋ akuna!   
\q2
\v 69  \x * \xo 1:69 \xt Sam 18:2\x* Iniken piä watä ämani Devit, unitä äbotken nanik äma kehäromi kubä nin nimagutta pewän ahätak.   
\q1
\v 70 Bian-inik profet jukuman yäwerän yäŋahäk täŋkuŋo udegän ahätak.   
\q2
\v 71  \x * \xo 1:71 \xt Sam 106:10\x* Anututä ŋode yäŋkehärom taŋkuk; Näk ämawebenaye iwan keri-ken nanikpäŋ api yäyomägaret yäk.  
\q2 Äma nadäwäwak täŋ yämik täkaŋ u keri-ken nanikpäŋ api yäyomägaret yäŋ yäŋkuk.   
\q1
\v 72  \x * \xo 1:72 \xt Stt 17:7; Wkp 26:42; Sam 105:8-9; Sam 106:45\x* Unita ini-tägän äbekniye oraniyeta butewaki nadäŋ yämiŋpäŋ täŋkentäŋ yämiŋkuk.  
\q2 Ba topmäk-topmäk kubägän bian pewän ahäŋkuko uterak nadäŋ iwatpäŋ bureni ahätak ŋo.   
\q1
\v 73-74  \x * \xo 1:73-74 \xt Stt 22:16-17; Mai 7:20\x* Bian oranin pähap Abraham yäŋkehäromtak man iwetkuko ude apiŋo ninta täyak.  
\q2 Ba nintä umunkät umunkät nämo kuŋatpäŋ iniken piä u täneta yäŋpäŋ iwan keri-ken nanik api tämaguret yäŋ yäŋkuko u täyak ŋo.   
\q1
\v 75  \x * \xo 1:75 \xt Tai 2:12-14\x* Unita yäŋkuko udegän, kadäni kadäni säkgämän kuŋatpäŋä iniken piä ugänpäŋ iŋitpäŋ täŋpäŋ iŋamiken kädet siwoŋigän api kuŋatne.   
\b  
\q1
\v 76  \x * \xo 1:76 \xt Ais 40:3; Mal 3:1; Mat 3:3\x* Täŋ, nanakna, gäkä jukun kuŋkaŋ Ekäni täŋo kädet api täwireno unita gäka Anutu Ärowani Bureni-inik unitäŋo profet yäŋ api gäwetneŋ.   
\q2
\v 77  \x * \xo 1:77 \xt Jer 31:34\x* Ekäni uwä ämawebeniye täŋo waki-wakini ärut täŋpän kwäpäŋ inita biŋam yämagurayäŋ täko unita yäŋpäŋ-yäwoŋärek täŋtäŋ kuŋiri api nadäneŋ.   
\q1
\v 78  \x * \xo 1:78 \xt Ais 60:1-2\x* Bureni! Anutunin, ironi pähap pätak unita ŋode api täŋpek; Kunum gänaŋ täŋo peŋyäŋek u api iniŋ kireŋpewän äpäŋ nimek.   
\q2
\v 79  \x * \xo 1:79 \xt Ais 9:2, 58:8; Mat 4:16\x* Peŋyäŋek uwä ämawebe bipmäŋ urani-ken itkaŋ kumäkta umuntaŋ itkaŋ unita api peŋyäŋeŋ yämek.  
\q1 Peŋyäŋek unitä nintäŋo kädet kuroŋnin nipmäŋit niwarirän bänep kwini kädet iwatpäŋ kuŋatneta yäwani.  
\m Jon täŋo nani Sekaraiatä man ude yäwän täreŋkuk.   
\p
\v 80  \x * \xo 1:80 \xt Luk 2:40; Mat 3:1\x* Täŋpäkaŋ nanak uwä bänep nadäk-nadäk ba gupi bok tägaŋkuk. Täŋkaŋ kome jopi-ken it yäpmäŋ kuŋtäŋgän Isrel ämawebe iŋamiken kwawak ahäŋpäŋ Anutu täŋo man yäŋahäŋpäŋ yäwet täŋkukonik.   
\c 2  
\s1 Jesu nanaktä ahäŋkuko unitäŋo manbiŋam  
\r Mat 18:1-25  
\p
\v 1 Kadäni ukengän äma kubä wäpi Sisa Ogastastä Rom täŋo intäjukun äma itkuk. Unitä ämawebe komeni komeni Rom gapmantä yabäŋ yäwarani unita jukuman ŋode pewän yäpmäŋ kuŋatkuk; Ämawebe päke u wäpi kuduptagän gapman täŋo wäp kudän tawaŋ terak api peŋ moreneŋ yäk.  
\v 2 (Piä udewani bian kubä nämo täŋkuŋ. Äma ekäni kubä wäpi Kwirinus u Siria komeken kaŋiwat piä täŋirän yäput peŋkuŋ.)  
\v 3 Eruk, ude nadäŋpäŋ ämawebe kuduptagän wäpi kudän täkta kome ini ahäwani-kengän kuŋ moreŋkuŋ.   
\p
\v 4 Kuŋirä Josep uwä Galili kome Nasaret yotpärare-ken u itkukopäŋ peŋpeŋ Judia kome Betlehem yotpärare uken kuŋkuk. Uwä orani Devittä yotpärare-ken kuŋkuk.  
\v 5  \x * \xo 2:5 \xt Luk 1:27\x* U kwayäŋpäŋä webeni biŋam yäŋ imani Maria u nanak kok ikek wäpi kudän bok täkta imaguränkaŋ kuŋkumän.  
\v 6 Kumaŋ päŋku kome uken ahäŋpäŋ ittäŋgän nanak bäyawayäŋ keräp taŋkuk.  
\v 7  \x * \xo 2:7 \xt Mat 1:25\x* Täŋpäkaŋ eŋi äma ban naniktä pätneŋta täŋpani u tokŋeŋ moreŋkuŋo unita bägupta wäyäkŋeŋpäŋ bulimakautä eŋiken päro itkumän. Päro u itkaŋ nanaki tuäni bäyaŋkuk. Bäyaŋkaŋ tektä uwäk täŋpäŋ bulimakautä ketem näŋpani gäpe gänaŋ pewän patkuk.   
\s1 Aŋerotä sipsip watä äma ahäŋ yämiŋkuŋ  
\p
\v 8 Täŋpäkaŋ bipani ugän yotpärare u gägäni-ken äma ätu sipsipta watäni itkuŋonik.  
\v 9 Irirä Ekäni täŋo aŋero kubätä ahäŋ yämiŋkuk. Ahäŋ yämiŋirän Ekäni täŋo peŋyäŋek ägonitä peŋ-yäŋeŋirän bumta umuntaŋkuŋ.\fig Aŋerotä sipsip watä äma ahäŋ yämiŋkuk|alt="Angel appearing to the shepherds" src="CNT5081.jpg" size="span" loc="Bottom of page" copy="David C. Cook" ref="Luk 2:9" \fig*  
\v 10 Umuntaŋirä aŋerotä yäwetkuk; E, in umuntäneŋo! Näk manbiŋam täga kubä yäpmäŋ abätat yäk. Manbiŋam tägagämän täwerayäŋ täyat ŋonitäŋo bureni uwä äma kuduptagän täŋkentäŋ yämikta biŋam! Täŋkentäŋ yämiŋirän oretoret pähap api täneŋ yäk.  
\v 11 Apiŋo edap ŋogän ämawebe paot-paotta biŋam täŋpani wädäŋ tädotpäŋ yepmakta yäwani u Devit täŋo yotpärare-ken ahätak. Uwä Anututä iwoyäwani Ekäni Kristo!  
\v 12 Unita ket täwera nadäwut; In nanak paki tekpäŋ uwäk täwani bulimakau täŋo gäpe gänaŋ parirän kaŋpäŋä yäŋirän nadäŋkumäŋo ukeŋo u yäŋ kaŋ nadäwut yäk.   
\p
\v 13 Yäwänkaŋä uterakgän kunum gänaŋ nanik aŋero äbot tawaŋ käroŋ ahäŋpäŋ noripak-kät ŋode yäŋpäŋ Anutu iniŋ oretkuŋ;   
\q1
\v 14  \x * \xo 2:14 \xt Luk 19:38\x* Kunum gänaŋ unu Anutu iniŋ oretna!  
\q2 Kome terak ämawebe Anututä ini yabäŋgärip täk täyak-ken bätaki pewän ahätak.   
\s1 Sipsip watä ämatä Jesu nanak ahäŋ imiŋkuŋ  
\p
\v 15 Aŋerotä man ude yäŋ paotpäŋ peŋpeŋ kunum gänaŋ äroŋirä sipsip watä äma ukeŋonitä näwetgäwet täŋpäŋ yäŋkuŋ; Eruk kuna! yäk. Betlehem päŋku imaka kubä ahäŋirän Ekänitä niwerako u käna!  
\v 16  \x * \xo 2:16 \xt Luk 2:10-12\x* Ude yäŋpäŋ bäräŋeŋ päŋku Maria Josep yabäŋ ahäŋpäŋ nanak paki gäpe gänaŋ patkuko u imaka, kaŋkuŋ.  
\v 17 Kaŋpäŋ nanak unitäŋo manbiŋam aŋerotä yäwerän nadäŋkuŋo u yäwetkuŋ.  
\v 18 Yäwerirä ämawebe itkuŋo u nadäŋpäŋ jäkjäk yambuŋ.  
\v 19  \x * \xo 2:19 \xt Luk 2:51\x* Täŋ, Mariatäwä man u nadäŋpäŋ iyap taŋpäŋ yäpmäŋ kuŋatkuk.  
\v 20 Täŋpäkaŋ sipsip watä ämatä imaka kaŋpäŋ nadäk täŋkuŋo unita Anutu iniŋ orettäŋ äneŋi piäni-ken kuŋkuŋ. Man aŋerotä yäwetkuko udegän kaŋkuŋo unita.   
\s1 Simeontä Jesu kaŋkuk  
\p
\v 21  \x * \xo 2:21 \xt Luk 1:31,59\x* Eruk, nanak paki u kepma 8 uken gupi moräk madäŋpäŋ wäpi Jesu yäŋ iwetkuŋ. Wäpi Jesu uwä, Maria nanak kok nämo irirän aŋero kubätä ahäŋ imiŋpäŋ wäpi iwetkuko u.  
\v 22  \x * \xo 2:22 \xt Wkp 12:1-8\x* Täŋpäkaŋ Mosestä bian kädet webe nanak bäyaŋpäŋ ini ba nanak paki u Anutu iŋamiken kuräki itta baga man terak kudän täŋkuk. Eruk, kädet u iwatpäŋ Maria kenta Joseptä Jesu nanak Anututa biŋam imikta yäŋikŋat yäpmäŋ Jerusalem äroŋkumän.  
\v 23  \x * \xo 2:23 \xt Kis 13:2,12,15\x* Ude täŋkumäno uwä Ekäni täŋo baga man ŋode kudän täwani u iwatpäŋ täŋkumän; Nanakjiye intäjukun nanik u Anututa biŋam kaŋ iniŋ kirewut yäŋ kudän täwani.  
\v 24  \x * \xo 2:24 \xt Wkp 12:8\x* Ba Ekäni täŋo baga man kubä pen ŋode nadäŋkumän; In Anutu iŋamiken kuräki itta barak wäpi känaräm yaräpäŋ yäpmäŋpäŋ Anututa ijiŋ imut yäk. Ba känaräm nämo iränä barak wäpi yägu udewani yaräpäŋ ijiŋ imut. Eruk, baga man unita nadäŋpäŋ Jerusalem itkaŋ udegän täŋkumän.   
\p
\v 25  \x * \xo 2:25 \xt Ais 40:1, 49:13\x* Eruk kadäni uken äma kubä wäpi Simeon Jerusalem yotpärare-ken itkuk. Uwä äma siwoŋi, Anutu kadäni kadäni iniŋ orerani. Äma unitä Anututä Isrel ämawebeta täŋkentäŋ yämik-yämik kadänita itsämäŋpäŋ kuŋarani. Täŋirän Munapiktä bänepi-ken itpäŋ man ŋode iwetkuk;  
\v 26 Gäk nämo kumäŋiri Ekäni Kristo Anututä bian iwoyäŋkuko u ahäŋirän api käwen yäŋ iwetkuk.  
\v 27-28 Täŋpäŋ Munapiktä iwet-pewän kudupi eŋi gänaŋ äroŋkuk. Äro irirän Maria kenta Joseptä Juda täŋo baga man iwatpäŋ Jesu nanak yäpmäŋ äbumän. Täŋirän Simeontä nanak u kaŋpäŋ bäyaŋ imiŋpäŋ Anutu ŋode yäŋpäŋ iniŋ oretkuk;   
\q1
\v 29 Ekäni pähap! Man näwetkuno ude bureni pewi ahäŋ namitak unita piä ämaka näk ŋo nabä kätäwipäŋ oretoret terak kwa.   
\q2
\v 30  \x * \xo 2:30 \xt Ais 52:10; Luk 3:6; Tai 2:11\x* Apiŋo dapunatä gäkken nanik ämawebe wakiken nanik yämagutta yäwani u käyat.   
\q1
\v 31 Äma uwä ämawebe komeni komenitä kakta pewi ahätak.   
\q2
\v 32  \x * \xo 2:32 \xt Ais 42:6, 49:6; Ais 52:10\x* Unitä ämawebe guŋ äbotken nanik unita peŋyäŋeŋ yämiŋirän gäkŋo kädet siwoŋi api kaŋpäŋ nadäneŋ.  
\q1 Ba uterak Juda ämawebekayetä wäp biŋam api yäpneŋ.   
\m
\v 33 Simeontä nanak ahäŋkuko unita man ude yäŋirän miŋi nanitä nadäwätäk täŋkumän.  
\v 34  \x * \xo 2:34 \xt Ais 8:14; Mat 21:42; 1Ko 1:23; 1Pi 2:8\x* Ude täŋirän Simeontä Anutu täŋo wäpi terak man täga yäwetkaŋ Maria ŋode iwetkuk; Gäk nadätan? Nanak ŋo terak Juda ämawebetä äbot yarä yäpmäŋ danikta iwoyäwani yäk. Ätutä paot-paotta biŋam, ätutäwä irit kehäromita biŋam yäk. Nanak ŋowä Anutu täŋo baga ude api irek. Ämawebe mäyaptä kaŋirä äpani täŋirän mäde api ut imineŋ.  
\v 35 Äma mäde ut iminayäŋ täŋo unitäŋo nadäk-nadäk waki u kwawak api pewä ahäneŋ. Täŋkaŋ komi imiŋirä gäkŋawä bänepkatä jägämi-inik api nadäwen, mujuktä gupka awähurirän nadäweno ude yäk.   
\s1 Webe pähap kubätä Jesu kaŋkuk  
\p
\v 36 Eruk, Fanuel täŋo äperi, Asetä äbotken nanik kubä wäpi Ana. Ana u äma yäpmäŋpäŋ äpikät ittäŋ kuŋtäŋgän obaŋ 7 täreŋirän äpi kumbuk.  
\v 37  \x * \xo 2:37 \xt 1Ti 5:5\x* Äpitä kumäŋirän webe kajat it yäpmäŋ kuŋirän obaŋ 84 täreŋkuk. Webe unitä kepma bipani kudupi yot-kengän itkaŋ Anutu iniŋ oretta nakta jop itpäŋ yäŋapik man yäk täŋkukonik.  
\v 38  \x * \xo 2:38 \xt Ais 52:9\x* Täŋpäkaŋ Jesu nädamiŋi nani kudupi eŋi gänaŋ irirä Anatä päŋku ahäŋ yämiŋpäŋ Anutu bänep täga man iwetkuk. Ude täŋpäŋ Jesu nanak unita ämawebe mäyap Anututä Jerusalem ämawebe iwan keri-ken nanik ketärekta itsämäŋ itkuŋo u manbiŋam ŋode yäŋahäŋpäŋ yäwetkuk; Äma intä itsämäŋ itkaŋ u ŋobayäŋ!   
\p
\v 39  \x * \xo 2:39 \xt Mat 2:23\x* Simeon kenta Anatä man ude yäwän täreŋirän Jesu miŋi nani u baga man patkuko iwarän täreŋirän äyäŋutpeŋ Jesu nanak imagut yäpmäŋ Galili kome iniken yotpärare Nasaret u kuŋkumän.  
\v 40  \x * \xo 2:40 \xt Luk 1:80, 2:52\x* Päŋku u irirä Anututä nanak uwä oraŋ imiŋirän gupi tägaŋpäŋ säkgämän itkuk. Itkaŋ nadäk-nadäk tägagämän, Anutu-ken nanik iŋitpäŋ kuŋatkuk.   
\s1 Jesu ätu tägaŋpäŋä kudupi yotken kuŋkuk  
\p
\v 41  \x * \xo 2:41 \xt Kis 12:24-27; Kis 23:14-17; Lo 16:1-8\x* Täŋpäkaŋ Jesu miŋi nani Pasova orekirit täkta Jerusalem yotpärare-ken kuk täŋkumänonik.  
\v 42 Eruk Jesu obaŋ 12 ude täŋirän miŋi nanitä Jesu imaguränkaŋ täk täŋkumäno udegän täkta Jerusalem penta kuŋkuŋ.  
\v 43  \x * \xo 2:43 \xt Kis 12:18\x* Päŋku Pasova täŋpä täreŋirän Jesu Jerusalem pen irirän miŋi nani Jesu noriye-kät käwep kukaŋ yäŋ nadäŋkaŋ äneŋi äyäŋutpeŋ komeni-ken kuŋkumän.  
\v 44 Jesu-kät penta kukamäŋ yäŋ nadäŋkaŋ kepma kubä kuŋarän bipuk. Kome bipmäŋirän miŋi nanitä Jesuta noriye päke u gänaŋ wäyäkŋeŋtäŋ kuŋatkumän.  
\v 45 Wäyäkŋewän wawäpäŋ äneŋi äyäŋutpeŋ Jerusalem kuŋkumän.  
\v 46 Jerusalem kuŋkaŋ wäyäkŋeŋtäŋ kuŋarirän kepma yaräkubä täreŋirän kudupi eŋi gänaŋ äroŋpäŋ kaŋkumän. Jesu Baga man yäwoŋärewani äma u bämopi-ken itkaŋ man yäŋirä nadäŋit, yäwet yabäk täŋit täŋ itkukonik.  
\v 47 Täŋpäŋ äma ekäni ekäni kudupi eŋi gänaŋ itkuŋo u Jesutä yäwet yabäk täŋkuko u ba kowata man yäwetkuko u kaŋpäŋ nadäkaŋ kikŋutpäŋ nadäwätäk täŋkuŋ.  
\v 48 Täŋpäkaŋ Jesu ude täŋ irirän miŋi nanitä kaŋ-ahäŋpäŋ udegän kikŋutkumän. Täŋpäŋ miŋitä iwetkuk; Nanakna, imata nämo niwatpäŋ bäräpi nimitan? Nankakät nek gäka nadäwätäk taŋi täŋpäŋ wäyäkŋek piä täŋ yäpmäŋ äbäkamäk ŋo yäk.   
\p
\v 49  \x * \xo 2:49 \xt Jon 2:16\x* Yäŋirän kowata ŋode iwetkuk; Näka imata wäyäkŋekamän? Näk Nana täŋo piä täkta yäwani yäŋ nämo nadäkamän?  
\v 50 Ude yäwerirän miŋi nani Jesutä man yäwetkuko u mebäri nämo nadäwän täreŋkuŋ.   
\p
\v 51  \x * \xo 2:51 \xt Luk 2:19\x* Eruk, ude täŋpäŋ Jesu akumaŋ miŋi nani-kät penta Nasaret kuŋkuŋ. Päŋku Nasaret komeken itkaŋ miŋi nani täŋo man kudup buramik täŋkuk. Upäŋkaŋ imaka Jesutä Jerusalem itkaŋ yäŋkuko ba täŋkuko unita miŋitä nadäŋpäŋ iyap taŋpäŋ yäpmäŋ kuŋatkuk.  
\v 52  \x * \xo 2:52 \xt 1Sml 2:26; Snd 3:4; Luk 1:80\x* Täŋpäkaŋ Jesu nadäk-nadäki bok gupi bok taŋi tägaŋkuk. Tägaŋirän Anutu ba ämawebe imaka, kaŋirä äma tägagämän täŋkuk.   
\c 3  
\s1 Jontä Jesu täŋo kädet täwitkuk  
\r Mat 3:1-12; Mak 1:1-8; Jon 1:19-28  
\p
\v 1 Täŋpäŋ kadäni uken Rom nanik täŋo intäjukun äma wäpi Taiberius-Sisa u Rom ba kome ätu täŋo ämawebe yabäŋ yäwat piä täŋ yäpmäŋ kuŋirän obaŋ 15 ude täreŋkuk. Kadäni ukengän Sisa täŋo piä ämaniye Isrel kome täŋo kome täpuri täpuri ŋode yabäŋ yäwat täŋkuŋ; Pontius-Pailattä Judia kome kaŋiwat täŋkuk. Herottä Galili kome kaŋiwat täŋkuk. Herot täŋo monäni Filiptä Ituria kenta Trakonitis kome yabäŋ yäwat täŋkuk. Lisinias täwä Abilene kome kaŋiwat täŋkuk.  
\v 2  \x * \xo 3:2 \xt Luk 1:80\x* Täŋpäŋ Anas kenta Kaifastä bämop äma intäjukun täŋpani ude irirän kadäni uken Jon, Sekaraia täŋo nanaki u kome jopi-ken it täŋkukonik. Uken ittäŋ kuŋirän Anututä jukuman iwetkuk.  
\v 3  \x * \xo 3:3 \xt Apos 13:24, 19:4\x* Iweränkaŋ Jontä kome Jodan ume gägäni gägäni ittäŋ kuŋkuŋ-ken u kuŋatkaŋ manbiŋam ŋode yäŋahäŋpäŋ yäwettäŋ kuŋkuk; Irit kuŋat-kuŋatjin wakiwaki unita mäde ut yämiŋirä näk ume ärut tamiŋira Anututä wakijin peŋ tamayäŋ yäk.   
\p
\v 4 Jontä ude täŋirän man kudän ŋode, profet Aisaiatä bian kudän täŋkuko u bureni ahäŋkuk;  
\q1 Äma kubätä kome jopi-ken päŋku itkaŋ gera ŋode api yäŋ irek;  
\q2 Ekänitä äbäkta kädet täwirut! Irit kuŋat-kuŋatjin kaŋ täŋ-siwoŋ tawut!   
\q1
\v 5 Kome äpmoŋpani ba pom täpuri ba taŋi äneŋpäŋ yäpä tägakot.  
\q2 Kädet gwäjiŋ ärowani ba kädet goreri u ket ut yäpmäŋ kukot!   
\q1
\v 6 Ude täŋirä Anututä waki keri-ken nanik yämagut-yämagut piä täk täyak uwä ämawebe kudup api kaŋpäŋ nadäneŋ. \rq Ais 40:3-5 \rq*   
\p
\v 7  \x * \xo 3:7 \xt Mat 12:34, 23:33\x* Täŋpäkaŋ ämawebe mäyaptä ume ärut nimän yäŋkaŋ Jonken äbuŋ. Äbäŋirä Jontä ŋode yäwetkuk; Wa! In gämoktä äbotken nanik yäk. In bänepjin nämo sukureŋkaŋ äbäkaŋ? In Anututä intäŋo momita kokwawak nadäŋkaŋ tadäpayäŋ täko unita irepmitnayäŋ äbäkaŋ ba?  
\v 8  \x * \xo 3:8 \xt Jon 8:33,39\x* Inä bänepjin bureni-inik sukureŋpäŋ äma bänepi sukurewani täŋo kudän kaŋ pewä ahäwut! Nin bänepnin täga, oranin pähap Abrahamtä äbotken nanik unita Anututa biŋam itkamäŋ yäŋ bäräŋeŋ nämo nadäneŋ. Nämo, Anututä Abraham täŋo äboriye ätu ahäwut yäŋ nadäŋpäŋä mobä jopi ŋopäŋ täga täŋpewän ahäneŋ!  
\v 9  \x * \xo 3:9 \xt Mat 7:19\x* Upäŋkaŋ man ŋode nadäwut; Äma kubä päya mujipi pogopigän wädäwani madäkta pinigoŋ ket uritak. Unitä päya, mujipi pogopigän wädäk täkaŋ u kudup madäŋpäŋ ureŋ täŋpän kädäpta biŋam api kuneŋ yäk.   
\p
\v 10 Jontä ude yäwerän nadäŋpäŋä ämawebe itkuŋo unitä kowata ŋode iwet yabäŋkuŋ; Ude yäyan unita jide täne?  
\v 11 Ude iwet yabäwä Jontä äneŋi ŋode yäwetkuk; Äma kubätä tek yarä nikek it imänä yäpmäŋ daniŋpäŋ kubäwä äma teki nämota imek. Ketem imaka udegän täŋpek yäk.   
\p
\v 12  \x * \xo 3:12 \xt Luk 7:29\x* Täŋpäŋ takis moneŋ yäpani äma ätutä Jontä ume ärut nimän yäŋkaŋ äbäŋpäŋ Jon iwetkuŋ; Yäwoŋärewani äma, nin jide täne?  
\v 13 Yäwäwä yäwetkuk; Ämawebe-ken takis moneŋ pekta yäwani ude u irepmitpäŋ nämo yäpneŋ yäk.   
\p
\v 14 Ude yäwerirän komi äma ätutä udegän iwet yabäŋkuŋ; E ninä jide? Yäwäwä yäwetkuk; Ämawebe täŋyäkŋatpena moneŋ ätukät nimut yäŋkaŋ nämo täneŋ yäk. Ba ämawebe jopman yäŋ-yäkŋatpäŋ manken nämo yepmaneŋ. Ba piä täk täkaŋ unitäŋo gwäki täpuri tamik täkaŋ unita nadäwätäk nämo täneŋ. Bänep tägagän nadäk täneŋ.   
\p
\v 15 Jontä man ude yäŋirän ämawebetä kikŋutpäŋ bänepi kädäp jiwäpäŋ nadäwätäk täŋpäŋ ŋode yäŋkuŋ; Bureni! Man yäŋirän nadäŋitna inide kubä täkaŋ yäk. Ŋowä Anutu täŋo iwoyäwani Kristo käwep?  
\v 16  \x * \xo 3:16 \xt Apos 13:25\x* Ude yäŋirä nadäŋpäŋ Jontä ŋode yäwetkuk; Ude nämo! Äma kubä wäpi biŋam ikek mäden näwatak. Unitäŋo kehärominitä näkŋo kehäromina irepmitak. Näk äpani-inik. U dubini-ken näk täga itnaŋi nämo. Näk ume-inikpäŋ ärut tamitat. Upäŋkaŋ äma mäden äbätak unitäwä Anutu täŋo Munapik ba kädäp mebetpäŋ bok api ärut tamek yäk.   
\p
\v 17 Äma ekäni uwä ämawebe yäpmäŋ danik piä täkta api äbek. Yäpmäŋ danik piä u man wärani ŋode bumik api täŋpek; Wit mujipi-kät gupi kubä-kengän itkaŋ u yäpmäŋ daniŋpäŋ mujipi bureni inita eŋi kubäken peŋkaŋä gupi kädäp kumäk-kumäki nämoken api ureŋ täŋpän äpmoneŋ.  
\v 18 Ude yäŋpäŋ ämawebetä bänepi sukurekta jukuman yäwerit Manbiŋam Täga u yäwet täŋkuk.   
\p
\v 19  \x * \xo 3:19 \xt Mat 14:3-4; Mak 6:17-18\x* Jontä ämawebe jopita man ude yäwetkaŋ intäjukun äma Herot imaka, kaŋ-yäŋkuk. Imata, Herot uwä monäni täŋo webeni wäpi Herodias u yomägatpäŋ webenita yäpuko unita. Ba imaka wakiwaki mäyap täk täŋkuko unita yäŋpäŋ kaŋ-yäŋkuk.  
\v 20 Jontä Herot kaŋ-yäŋkuko unita Herottä bänepi wawäpäŋ imaka wakiinik kubä ŋode täŋkuk; Jon u yäpmäŋpäŋ komi eŋiken teŋkuk.   
\s1 Jontä Jesu ume ärut imiŋkuk  
\r Mat 3:13-17; Mak 1:9-11  
\p
\v 21-22  \x * \xo 3:21-22 \xt Jon 1:32; Mat 17:5; Luk 9:35\x* Jontä ämawebe ume ärut yämiŋ irirän Jesu imaka, äbänä Jontä Jesu udegän ärut imiŋkuk. Täŋirän Jesutä Nani-ken yäŋapiŋ irirän kunum aŋeŋirän Anutu täŋo Munapiktä känaräm ude päpä Jesu gwäki terak maŋitkuk. Täŋirän Anutu kunum gänaŋ naniktä gera ŋode yäŋkuk; Gäk näkŋaken bänepna gämäni-inik yäk. Gäk gabäŋkaŋ gäripi pähap nadäk täyat. Man ude yäŋkuk.   
\s1 Jesu täŋo oraniye wäpi tawaŋ  
\r Mat 1:1-17  
\p
\v 23  \x * \xo 3:23 \xt Luk 4:22; Jon 6:42\x* Täŋpäŋ Jesutä obaŋ 30 ude bumik täŋkaŋä yäŋpäŋ-yäwoŋärek piäni yäput peŋpäŋ täŋkuk. Täŋirän ämawebetä Jesu uwä Josep täŋo nanaki yäŋ nadäk täŋkuŋonik. Täŋpäkaŋ Josep uwä Heli täŋo nanaki.   
\li1
\v 24 Heli uwä Matat-2 täŋo nanaki.  
\li1 Matat-2 uwä Livai-2 täŋo nanaki.  
\li1 Livai-2 uwä Melki-2 täŋo nanaki.  
\li1 Melki-2 uwä Janai täŋo nanaki.  
\li1 Janai uwä Josep-2 täŋo nanaki.   
\li1
\v 25 Josep-2 uwä Matatias-2 täŋo nanaki.  
\li1 Matatias-2 uwä Amos täŋo nanaki.  
\li1 Amos uwä Nahum täŋo nanaki.  
\li1 Nahum uwä Esli täŋo nanaki.  
\li1 Esli uwä Nagai täŋo nanaki.   
\li1
\v 26 Nagai uwä Mat täŋo nanaki.  
\li1 Mat uwä Matatias-1 täŋo nanaki.  
\li1 Matatias-1 uwä Semen täŋo nanaki.  
\li1 Semen uwä Josek täŋo nanaki.  
\li1 Josek uwä Joda täŋo nanaki.   
\li1
\v 27  \x * \xo 3:27 \xt 1Sto 3:17,19; Esr 3:2\x* Joda uwä Joanan täŋo nanaki.  
\li1 Joanan uwä Resa täŋo nanaki.  
\li1 Resa uwä Serubabel täŋo nanaki.  
\li1 Serubabel uwä Serati täŋo nanaki.  
\li1 Serati uwä Neri täŋo nanaki.   
\li1
\v 28 Neri uwä Melki-1 täŋo nanaki.  
\li1 Melki-1 uwä Adi täŋo nanaki.  
\li1 Adi uwä Kosam täŋo nanaki.  
\li1 Kosam uwä Elmadam täŋo nanaki.  
\li1 Elmadam uwä Era täŋo nanaki.   
\li1
\v 29 Era uwä Josua täŋo nanaki.  
\li1 Josua uwä Eliesa täŋo nanaki.  
\li1 Eliesa uwä Jorim täŋo nanaki.  
\li1 Jorim uwä Matat-1 täŋo nanaki.  
\li1 Matat-1 uwä Livai-1 täŋo nanaki.   
\li1
\v 30 Livai-1 uwä Simeon täŋo nanaki.  
\li1 Simeon uwä Juda täŋo nanaki.  
\li1 Juda uwä Josep-1 täŋo nanaki.  
\li1 Josep-1 uwä Jonam täŋo nanaki.  
\li1 Jonam uwä Eliakim täŋo nanaki.   
\li1
\v 31  \x * \xo 3:31 \xt 2Sml 5:14\x* Eliakim uwä Melea täŋo nanaki.  
\li1 Melea uwä Mena täŋo nanaki.  
\li1 Mena uwä Matata täŋo nanaki.  
\li1 Matata uwä Natan täŋo nanaki.  
\li1 Natan uwä Devit täŋo nanaki.   
\li1
\v 32  \x * \xo 3:32 \xt 1Sml 16:1-13; Rut 4:17-22\x* Devit uwä Jesi täŋo nanaki.  
\li1 Jesi uwä Obet täŋo nanaki.  
\li1 Obet uwä Boas täŋo nanaki.  
\li1 Boas uwä Salmon täŋo nanaki.  
\li1 Salmon uwä Nason täŋo nanaki.   
\li1
\v 33  \x * \xo 3:33 \xt Stt 29:35\x* Nason uwä Aminadap täŋo nanaki.  
\li1 Aminadap uwä Atmin täŋo nanaki.  
\li1 Atmin uwä Ani täŋo nanaki.  
\li1 Ani uwä Esron täŋo nanaki.  
\li1 Esron uwä Peres täŋo nanaki.  
\li1 Peres uwä Juda täŋo nanaki.   
\li1
\v 34 Juda uwä Jekop täŋo nanaki.  
\li1 Jekop uwä Aisak täŋo nanaki.  
\li1 Aisak uwä Abraham täŋo nanaki.  
\li1 Abraham uwä Tera täŋo nanaki.  
\li1 Tera uwä Naho täŋo nanaki.   
\li1
\v 35 Naho uwä Seruk täŋo nanaki.  
\li1 Seruk uwä Reu täŋo nanaki.  
\li1 Reu uwä Pelek täŋo nanaki.  
\li1 Pelek uwä Ebe täŋo nanaki.  
\li1 Ebe uwä Serari täŋo nanaki.   
\li1
\v 36  \x * \xo 3:36 \xt Stt 11:10-26\x* Serari uwä Kainan täŋo nanaki.  
\li1 Kainan uwä Apaksat täŋo nanaki.  
\li1 Apaksat uwä Sem täŋo nanaki.  
\li1 Sem uwä Noa täŋo nanaki.  
\li1 Noa uwä Lamek täŋo nanaki.   
\li1
\v 37 Lamek uwä Metusela täŋo nanaki.  
\li1 Metusela uwä Enok täŋo nanaki.  
\li1 Enok uwä Jaret täŋo nanaki.  
\li1 Jaret uwä Mahalel täŋo nanaki.  
\li1 Mahalel uwä Kenan täŋo nanaki.   
\li1
\v 38  \x * \xo 3:38 \xt Stt 4:25–5:32\x* Kenan uwä Enos täŋo nanaki.  
\li1 Enos uwä Set täŋo nanaki.  
\li1 Set uwä Adam täŋo nanaki.  
\li1 Adam uwä Anutu täŋo nanaki.   
\c 4  
\s1 Satantä Jesu yäŋ-ikŋatkuk  
\r Mak 1:12-13; Mat 4:1-11  
\p
\v 1 Jesu, Kudupi Munapiktä bänepi-ken tokŋeŋ parirän Jodan umeken naniktä äyäŋutpeŋ abuk. Äbäŋirän Munapik unitä yäŋikŋat yäpmäŋ päŋku kome jopi-ken teŋkuk.  
\v 2 Uken tewänkaŋ Satantä täŋyabäk täŋ yäpmäŋ kuŋirän kepma 40 täreŋkuk. Kadäni u bämopi-ken Jesu ketem kubä nämo naŋkuko unita kepma 40 ude irän täreŋirän nakta bumta iŋkuŋ.  
\v 3 Täŋirän Satantä iwetkuk; Gäk Anutu täŋo nanaki bureni-inik täŋpäwä mobä itak ŋo iweri ketem äworewänkaŋ naŋ!  
\v 4  \x * \xo 4:4 \xt Lo 8:3\x* Yäwänä iwetkuk; Ude nämo täŋpayäŋ yäk. Anutu täŋo man kudän terak man ŋode pätak; Äma kubätä ketem-tagän täga nämo irek.   
\p
\v 5 Jesutä ude iweränä Satantä pom käroŋi kubä terak yäŋikŋat päro komeni komeni kudup pit kubägän täŋpewän Jesu iŋamiken ahäŋirä yabäŋkuk.  
\v 6  \x * \xo 4:6 \xt Mat 28:18\x* Täŋkaŋ iwetkuk; Imaka imaka kehäromi ba tuŋum tägatäga nikek yabätan u näkŋata biŋam yäŋpäŋ namani unita netä kubäta imayäŋ nadäŋpäŋ täga imet yäk.  
\v 7 Unita gäkä näkŋo wäpna yäpmäŋ akuŋpäŋ naniŋ oreriwä imaka päke ŋo kudup gäkŋata biŋam täga ganiŋ kirewet.  
\v 8  \x * \xo 4:8 \xt Lo 6:13-14\x* Ude iweränkaŋ Jesutä iwetkuk; Anutu täŋo man kudän terak man kubä ŋode pätak yäk. Ekäni Anutujin u kubägän iniŋ oretneŋ. Unitagän watä piä täŋ imineŋ. Man ude pätak.   
\p
\v 9-11 Ude iweränkaŋ Satantä äneŋi yäŋikŋat yäpmäŋ Jerusalem kuŋpäŋ kudupi eŋi medäp terak päro punin-inik unu teŋkaŋ iwetkuk; Anutu täŋo man ŋode kudän täwani;  
\q1 Anututä aŋeroniye watä it gamikta yepmaŋkuko unitä api oraŋpäŋ gepmaneŋ.  
\q2 Täŋpäkaŋ kuroŋka ba gukutka nämo api pimiŋ tädoren yäk. \rq Sam 91:11,12 \rq*  
\m Man ude pätak unita gäk Anutu täŋo nanaki-inik bureni täŋpäwä man u nadäŋpäŋ punin ŋonitä komen umu tubäpe!  
\v 12  \x * \xo 4:12 \xt Lo 6:16; 1Ko 10:9\x* Ude iweränä Jesutä yäŋkuk; Näk ude nämo täŋpayäŋ yäk. Anutu täŋo manbiŋam terak man kubä ŋode pätak; Ekäni Anutuka mebärika kwawak pewi ahäwut yäŋ jop nämo peŋ iweren.  
\v 13  \x * \xo 4:13 \xt Hib 2:18, 4:15\x* Täŋpäkaŋ Satantä Jesu kädet mebäri mebäri terak täŋ-ikŋatpäŋ teŋpeŋ kuŋkuk. Kuŋkaŋ äneŋi täŋikŋatta kadäni täga kubäta itsämbuk.   
\s1 Jesu Galili komeken piä yäput peŋkuk  
\r Mat 4:1-11; Mak 1:12-13  
\p
\v 14 Eruk Satan Jesu kakätäŋpeŋ kuŋirän Munapiktä kehäromi imiŋirän Galili komeken kuŋkuk. Täŋpäkaŋ imaka täk täŋkuko u biŋami Galili kome kuŋat moreŋkuk.  
\v 15 Täŋkaŋ Jesu uwä Juda täŋo käbeyä eŋi gänaŋ äroŋkaŋ ämawebe yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋkuk. Täŋirän nadäŋkaŋ wäpi biŋam yäŋpäŋ iniŋoret täŋkuŋ.   
\p
\v 16 Eruk, kepma kubäta Jesu iniken komeni wäpi Nasaret u kuŋkuk. Kuŋpäŋ Sabat kadäni-ken täk täŋkuko udegän Juda täŋo käbeyä eŋi gänaŋ äroŋkuk. Äro ittäŋgän manbiŋam kudän täwani daniwa yäŋkaŋ akuŋkuk.\fig Profet täŋo man kudän pähäm kedoŋ gwäjiwani|alt="Prophets words written on a rolled up leaf" src="HK071A.jpg" size="col" loc="Near to the text" copy="Horace Knowles" ref="Luk 4:16" \fig*  
\v 17 Akwänä manbiŋam profet Aisaiatä kudän täwani upäŋ imäkaŋ piräreyäŋtäŋ kuŋtäŋgän man kudän täwani kubä ŋode kaŋpäŋ daniŋkuk;   
\q1
\v 18 Näk Manbiŋam Täga äma jopi jäwäri yäŋahäŋpäŋ yäwetta Anututä ini naniŋ kireŋkuk.  
\q2 Unita Ekäni täŋo Munapik näkkät itkamäk.  
\q1 Äma mominitä topmäŋpäŋ yepmäŋirani u pit yämikta naniŋ kireŋkuk.  
\q2 Ba dapuri tumbani dapuri yäpä tägakta naniŋ kireŋpewän äbut.  
\q1 Äma komi piäken irani u yäniŋ kireŋpewa kukta naniŋ kireŋpewän äbut.   
\q2
\v 19 Ba Ekänitä ämawebeta bänep iron api täŋ yämek u kadäni yäŋahäkta naniŋ kireŋkuk. \rq Ais 61:1,2 \rq*   
\m
\v 20 Jesutä man ude daniŋ paotpäŋ buk ŋokeŋo äneŋi kedoŋ täŋpäŋ yämiŋkaŋ maŋitkuk. Ude täŋirän ämawebe käbeyä eŋi gänaŋ päke itkuŋo u Jesu-gänpäŋ kaŋ-yäputkuŋ.  
\v 21 Kaŋ-yäput irirä yäwetkuk; In nadäkaŋ? Manbiŋam daniŋira nadäkaŋ ŋo apiŋo iŋamjin-ken bureni ahätak ŋo!   
\s1 Nasaret ämawebetä Jesu mäde ut imiŋkuŋ  
\r Mat 13:53; Mak 6:1-6; Luk 4:15-30  
\p
\v 22  \x * \xo 4:22 \xt Luk 3:23; Jon 6:42\x* Jesutä man ude yäwerirän ämawebe päke itkuŋo unitä man säkgämän yäŋkuko u nadäŋpäŋ jäkjäk yamäŋpäŋ oraŋ imiŋkuŋ. Ude täŋkuŋo upäŋkaŋ man ŋode yäŋkuŋ; Yäke! Man yäkyäki ba täktäki täga upäŋkaŋ ŋowä Josep täŋo nanaki!   
\p
\v 23  \x * \xo 4:23 \xt Mat 4:13; Jon 2:12\x* Ude yäŋirä Jesutä nadäŋpäŋ kowata ŋode yäwetkuk; Ude yäkaŋ upäŋkaŋ intäŋo mebäri nadätat. Inä sära man ŋode api näwetneŋ; Gäk yäpätägak äma unita gäkŋa-tägän gupka täga yäpi täganeŋ. Kudän mebäri mebäri Kapeneam komeken täŋiri biŋamka nadäŋkumäŋo ude komeka kujat-ken ŋo udegän täŋiri kaŋ gabäna! Ude api näwetneŋ yäk.  
\v 24  \x * \xo 4:24 \xt Jon 4:44\x* Ude yäŋpäŋ yäŋkuk; Näk bureni täwetat. Ini komeken naniktä Anutu täŋo biŋam yäŋahäwani äma täŋo manita bitnäk täkaŋ.  
\v 25  \x * \xo 4:25 \xt 1Kin 17:1,7; 1Kin 18:1\x* Unita ŋode bureni nadäwä tumbut; Anutu täŋo manbiŋam yäŋahäwani profet Elaijatä bian itkuko uken webe kajat mäyap Isrel komeken it täkaŋonik. Kadäni uken obaŋ yaräkubä komepak 6 udeta iwän kubä nämo taŋirän kome uken naniktä nakta jop-inik itkuŋ.  
\v 26  \x * \xo 4:26 \xt 1Kin 17:8-16\x* Ude itkuŋo upäŋkaŋ Anututä Elaija Isrel webe kajat täŋkentäkta nämo peŋ iwet-pewän kuŋkuk. Nämo, guŋ kome wäpi Sidon unitäŋo yotpärare kubä wäpi Sarefat uken peŋ iwet-pewän päŋku webe kajat guŋ äbot uken nanik kubä täŋkentäŋ imiŋkuk.  
\v 27  \x * \xo 4:27 \xt 2Kin 5:1-14\x* Täŋpäŋ udegän, Profet Elaijatä itkuko uken ämawebe gisik paräm ikek mäyap Isrel komeken itkuŋ. Upäŋkaŋä Anutu täŋo piä äma unitä Isrel komeken nanik kubä nämo yäpän tägaŋkuŋ. Nämo, u guŋ kome wäpi Siria uken nanik kubä wäpi Neman ugänpäŋ yäpän tägaŋkuŋ.   
\p
\v 28 Jesutä man ude yäŋirän äma käbeyä eŋi gänaŋ itkuŋo unitä nadäŋpäŋ bänepi waŋkuŋ.  
\v 29 Bänepi wawäpäŋ Jesu iŋit yäpmäŋ äpämaŋ päŋku yotpärare gägäni-ken teŋkuŋ. Yotpärare u geŋi pom terak itkuko unita geŋi-ken tena äpmoŋpän yäŋkaŋ täŋkuŋ.  
\v 30 Ude täŋirä Jesu uwä täŋyäkŋatpeŋ ämawebe bämopi-ken yärepmitpeŋ kuŋkuk.   
\s1 Mäjotä äma kubä magätkuk  
\r Mak 1:21-28  
\p
\v 31  \x * \xo 4:31 \xt Luk 4:23\x* Ude täŋpeŋ kumaŋ Galili kome täŋo yotpärare kubä wäpi Kapeneam u kuŋkuk. Eruk, Sabat kadäni-ken ämawebe yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋirän kaŋpäŋ nadäŋpäŋ yäŋkuŋ;  
\v 32  \x * \xo 4:32 \xt Mat 7:28-29; Jon 7:46\x* Yäke! Äma ŋowä man mähemitä ini yäyak yäk.  
\v 33  \x * \xo 4:33 \xt Mat 8:29; Luk 8:28\x* Täŋpäkaŋ käbeyä eŋi uken äma Satan täŋo mäjo kubätä magärani kubä itkaŋ gera pähap terak ŋode yäŋkuk;  
\v 34  \x * \xo 4:34 \xt Jon 6:69\x* Wa! Jesu Nasaret nanik, gäk jide täŋ nimayäŋ äbätan? Nidäpayäŋ äbätan ba? Gäka nadäkamäŋ, gäk Anutu täŋo Kudupi äma u yäk.   
\p
\v 35 Yäŋirän Jesutä ŋode kaŋ-yäŋkuk; Bitnä! Äma ŋo kakätäŋpeŋ ku! yäŋ iwetkuk. Ude iwerirän uterakgän ämawebe iŋamiken äma u mäjo wakitä pudät maŋpän kome terak kuŋkuko upäŋkaŋ gupi-ken jibi kubä nämo imiŋpäŋ kakätäŋpeŋ kuŋkuk.   
\p
\v 36 Ude täŋpän kaŋkaŋ ämawebe päke u kikŋutpäŋ man näwetgäwet ŋode täŋkuŋ; Wära! Äma ŋo jidewanitä man yäŋirän mäjo mani buramiŋpäŋ metäŋpeŋ kukaŋ? Mani kehäromi nikek yäŋ yäŋkuŋ.  
\v 37 Täŋpäkaŋ Jesu täŋo biŋamitä kome u kuŋat moreŋkuk.   
\s1 Jesutä ämawebe mäyap yäpän tägaŋkuŋ  
\r Mat 8:14-17; Mak 1:29-34  
\p
\v 38 Täŋpäŋ Jesu käbeyä eŋi u peŋpeŋ kumaŋ Saimontä eŋiken kuŋkuk. Kuŋkuko Saimon webeni täŋo miŋi gup kädäp kädäp käyäm täŋkaŋ parirän täŋkentäŋ imikta iwetkuŋ.  
\v 39 Iwerä päŋku webe u dubini-ken itpäŋ käyäm u kaŋ-yäŋkuk. Kaŋ-yäŋirän gup kädäp kädäp nadäŋkuko u paoränkaŋ akuŋpäŋ ketem gwet yämiŋkuk.   
\p
\v 40 Eruk, kome bipmäŋirän kome uken nanik noriye käyäm ikek yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ Jesu-kengän äbuŋ. Käyäm mebäri mebäri täŋirä Jesutä keri gupi terak peŋtäŋ kuŋirän tägaŋ moreŋkuŋ.  
\v 41  \x * \xo 4:41 \xt Mat 8:29; Mak 3:11-12\x* Täŋpäŋ äma mäjotä magärani mäyap imaka, yäpän tägaŋkuŋ. Täŋirän mäjo uwä ämawebe yabä-kätäŋkaŋ Jesu gera terak ŋode iwet täŋkuŋ; Gäka nadäkamäŋ. Gäk Anutu täŋo Nanaki-inik yäk. Yäwäwä Jesutä yabäŋ yäŋpäŋ Mejin täŋpipiwut! yäŋ yäwet täŋkuk. Imata, Äma ŋo Kristo ubayäŋ yäŋ nadäŋkuŋo unita ude yäwetkuk.   
\p
\v 42 Eruk patkuko yäŋeŋirän kome u peŋpeŋ inigän irayäŋ nadäŋpäŋ kome äma nämo irani-ken kuŋkuk. Kuŋirän ämawebe u nanik Jesuta wäyäkŋeŋtäŋ kuŋtäŋgän kaŋ-ahäŋpäŋä kome kubäken kukta iniŋ bitnäŋkuŋ.  
\v 43  \x * \xo 4:43 \xt Luk 8:1\x* Ude täŋirä Jesutä yäwetkuk; Ude nämo! Nana täŋo Manbiŋam Täga u kome ŋonitagän nämo. Kome ätuta bok yäk. Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piä täk täyak unitäŋo manbiŋam api yäwet täŋpet. Mebäri unitagän naniŋ kireŋkuk.   
\p
\v 44  \x * \xo 4:44 \xt Mat 4:23\x* Jesutä ude yäŋpäŋ kome u peŋpeŋ Judia komeken nanik täŋo käbeyä eŋi gänaŋ Nani täŋo manbiŋam yäŋahäŋtäŋ kuŋatkuk.   
\c 5  
\s1 Jesu iwaräntäkiye ätu yämagutkuk  
\r Mat 4:18-22; Mak 1:16-20  
\p
\v 1  \x * \xo 5:1 \xt Mat 13:1-2; Mak 3:9-10, 4:1\x* Eruk kepma kubäken Jesu Galili gwägu gägäni-ken irirän ämawebe mäyap Anutu täŋo manbiŋam nadänayäŋ äbä it gwäjiŋkuŋ.  
\v 2 It gwäjiŋirä gäpe täpuri yarä gwägu gägäni-ken irirän yabäŋkuk. Gäpe u mähemi gäpe terak naniktä äpämaŋ gwägu tom yäpani yäk ärutpäŋ yäpätägaŋ itkuŋ.  
\v 3 Yäpätägaŋ irirä Jesutä gäpe u yabäŋpäŋä kumaŋ Saimon täŋo gäpe uterak äroŋkuk. Äroŋpäŋ Saimon iwetkuk; Äbi yäk. Gäpe täŋpewi kome peŋpeŋ gwägu terak ätu nanak kwän yäk. Ude iweränä Saimontä gäpe täŋpewän ätu nanak kuŋirän Jesu gäpe terak maŋitkaŋ ämawebe gwägu gägäni-ken itkuŋo u Anutu täŋo man yäwetpäŋ yäwoŋäreŋkuk.   
\p
\v 4 Eruk yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋ paotpäŋä Saimon iwetkuk; Gäpe täŋpewi gwägu bämopi-ken kwän yäk. Täŋkaŋ yäk, gwägu tom yäpani u gwägu gänaŋ pewi äpmoŋpäkaŋ gwägu tom mäyap yäpayäŋ yäk.  
\v 5  \x * \xo 5:5 \xt Jon 21:3-8\x* Ude yäwänä Saimontä ŋode iwetkuk; Yäwoŋärewani äma, nin bipani käroŋ pipiri pähap tämäŋopäŋ gwägu tom kubä nämo yäpmamäŋ. Upäŋkaŋ gäkä yäyan unita udegän täga täŋpayäŋ yäk.  
\v 6 Ude yäŋpäŋ Jesutä yäŋkuko udegän Saimon-kät noriye iwatpäŋ täŋkuŋ. Täŋpäŋ gwägu tom mäyap-inik äpmoŋirä yäk däkŋenaŋi täŋkuŋ.  
\v 7 Yäk däkŋenaŋi täŋirä wädäwä waŋtäko noriye gäpe kubä terak itkuŋo u ketwära täŋyäreŋkuŋ. Ketwära täŋyäreŋpewä noriye ätu u äbä täŋkentäŋ yämiŋkuŋ. Täŋpäkaŋ gwägu tom u yäpmäŋpäŋ gäpe yarä u pewä tokŋeŋirän gäpetä gwägu gänaŋ äpmodayäŋ täŋkumän.  
\v 8-9 Ude täŋirän äma unitä gwägu tom päke u yabäŋpäŋ umun nadäwätäk pähap täŋkuŋ. Nadäwätäk täŋpäŋ Saimon-Pita unitä Jesu gämori-ken gukut imäpmok täŋpäŋ yäŋkuk; Ekäni! Gäk nepmaŋpeŋ ku! Näk waki täŋpani ŋodewani imata gäkkät kuŋatde? yäk.  
\v 10  \x * \xo 5:10 \xt Mat 13:47\x* Yäŋirän Jems kenta Jon, Saimon-kät piä bok täŋpani u imaka, umun nadäwätäk täŋkumän. Yarä uwä Sebedi nanakiyat.  
\p Täŋirä Jesutä Saimon iwetkuk; Gäk umun nadäwätäk täŋpeno. Gäk kämi uwä, ämawebe gwägu tom yäpmäŋtan udegän api yämaguren yäk.  
\v 11  \x * \xo 5:11 \xt Mat 19:27\x* Ude iweränkaŋ gäpe yarä u äneŋi täŋpewä gwägu gägäni-ken kuŋkumän. Täŋpäkaŋ äma gwägu tom yäpani u Jesu iwatna yäŋpäŋ iniken tuŋum tuŋumi päke u täŋ-yäpäreyäwäkaŋ Jesu iwarän täŋkuŋ.   
\s1 Jesutä äma gisik paräm ikek yäpän tägaŋkuk  
\r Mat 8:1-4; Mak 1:44-45  
\p
\v 12 Kadäni kubä Jesutä yotpärare kubäken päŋku itkuk. Yotpärare uken äma kubä gisik paräm ikektä itkuk. Paräm unitä äma u gupi kudup yäpän waŋkuŋ. Eruk, äma paräm ikek unitä Jesu kaŋpäŋ äbä dubini-ken kome terak yäpän äpmoŋpäpäŋ patkaŋ butewaki man ŋode iwetkuk; Ekäni, täŋkentäŋ nam yäk. Gäk täŋkentäŋ namayäŋ nadäŋpäŋä näk täga nepmaŋpi kudupi iret yäŋ nadätat.  
\v 13 Ude yäwänä Jesutä iwetkuk; Täga täŋkentäŋ gamayäŋ yäk. Paräm ŋo paorut! Ude yäŋpäŋ keri gupi terak peŋirän uterakgän paräm paorirä gupi tägawänpäŋ säkgämän itkuk.  
\v 14  \x * \xo 5:14 \xt Wkp 14:1-32\x* Ude täŋpäŋ Jesutä äma u ŋode peŋ iwetkuk; Gäk imaka täŋ gamitat ŋonitäŋo manbiŋam äma nämo yäweren. Nämo, gäk päŋku gupka bämop äma iwoŋäre yäk. Ude täŋpäŋ äneŋi säkgämän itta Moses täŋo baga man iwatpäŋ gupe käbäŋi nikek ijiŋiri ämawebetä paräm tägakaŋ yäŋ api nadäwä täreneŋ.   
\p
\v 15 Täŋpäkaŋ imaka tägatäga Jesutä täk täŋkuko unitäŋo manbiŋam yäŋpäŋ-nadäk täŋirä komeni komeni kudup weŋ parayäŋ täŋkuk. Tokŋewayäŋ täŋirän ämawebetä nadäŋpäŋ Jesutä man yäŋirän nadäkta ba käyäm ikek yäpä tägakta Jesuken äbäk täŋkuŋ.  
\v 16  \x * \xo 5:16 \xt Mak 1:35\x* Kadäni kadäni ude täŋirä kadäni ätuken Jesutä ämawebe u yabäŋ paot päŋku inigän itpäŋ nani-ken yäŋapik man yäk täŋkukonik.   
\s1 Kuroŋi kwäyähäneŋ täŋpani unitäŋo manbiŋam  
\r Mat 9:1-8; Mak 2:1-12  
\p
\v 17 Eruk kepma kubäken Jesutä ämawebe man yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋ itkuk. Ude täŋ irirän Parisi äma ba Baga man yäwoŋärewani äma, Galili komeken nanikkät Judia kome ba Jerusalem yotpärare-ken naniktä äbäŋpäŋ ämawebe bämopi-ken penta itkuŋ. Ude irirä Ekäni täŋo kehäromitä Jesu täŋkentäŋ imiŋirän käyäm ikekken yäpätägak piä täŋkuk.  
\v 18-19 Ude täŋ irirän äma kubä kuroŋi kwäyähäneŋ täŋpani gäraŋ täŋpäŋ yäpmäŋ äbuŋ. Yäpmäŋ äbämaŋ Jesu dubini-ken yäpmäŋ kunayäŋ nadäŋkuŋo upäŋkaŋ äma mäyaptä itpipiŋpewä täŋpä wawäpäŋ Jesutä itkuk-ken eŋi medäp terak äroŋpäŋ medäp päŋ-kireŋkuŋ. Päŋ-kireŋpäŋ äma kuroŋi kwäyähäneŋ täŋpani u yen terak pewä yäpmäŋ äma bämopi-ken Jesutä itkuk-ken äpmoŋkuk.  
\v 20  \x * \xo 5:20 \xt Luk 7:48\x* Täŋirä Jesutä kwäyähäneŋ täŋpani täŋo noriye unitäŋo nadäkiniki yabäŋpäŋ-nadäŋkaŋ äma kwäyähäneŋ täŋpani u ŋode iwetkuk; Notnapak, momika paotkaŋ yäk.   
\p
\v 21  \x * \xo 5:21 \xt Luk 7:49; Ais 43:25\x* Jesutä man ude yäŋirän Baga man yäwoŋärewani ämakät Parisi ämatä bänepi-ken ŋode nadäŋkuŋ; Wära! Äma ŋo netä? U Anututa yäŋärok man yäyak yäk. Momi pekpek piä u Anutu-tägän täk täyak.  
\v 22 Ude nadäŋirä Jesutä nadäk-nadäki-ken yabäŋpäŋ ŋode yäwetkuk; Nadäk udewani imata nadäkaŋ?  
\v 23 Äma ŋo man jide iwerira bureni kwawak ahäŋirän känayäŋ? Momika peŋ gamitat yäŋ iweret ba Akumaŋ ku yäŋ iweret?  
\v 24  \x * \xo 5:24 \xt Jon 5:8\x* Eruk, intä Äma Bureni-inik-ken momi peŋ yämik täŋo kehäromi itak yäŋ nadäkta ŋode täŋira kawut. Ude yäŋpäŋ äma kuroŋi kwäyähäneŋ täŋpani u iwetkuk; Näk peŋ gäwetat; Akuŋkaŋ patpat bägupka yäpmäŋkaŋ eŋika-ken kuyi! yäk.   
\p
\v 25 Ude iweränkaŋ uterakgän äma unitä ämawebe iŋamiken akumaŋ teki iriŋ patkuko u yäpmäŋkaŋ Anutu iniŋ orettäŋ eŋini-ken kuŋkuk.  
\v 26 Ude täŋirän kaŋpäŋ ämawebe päke itkuŋo unitä nadäwä inide kubä täŋpäpäŋ Anutu iniŋ oretpäŋ yäŋkuŋ; Apiŋo imaka kudupi käkamäŋ! yäŋ yäŋkuŋ.   
\s1 Jesutä Livai inikät kuŋatta imagutkuk  
\r Mat 9:9-13; Mak 2:13-17  
\p
\v 27 Jesutä eŋi u gänaŋ naniktä äpämaŋ päŋku takis moneŋ yäpani äma kubä wäpi Livai moneŋ pewani eŋiken irirän kaŋpäŋ ŋode iwetkuk; Äbä näk näwat!  
\v 28 Ude iweränä Livaitä Jesu iwaräntäkta imaka tuŋum tuŋumi kudup peŋ moreŋpäŋ Jesu iwatkuk.  
\v 29 Täŋpäŋ Jesu iniŋ orerayäŋ yäŋpäŋ äŋnak-äŋnak pähap täŋtuŋum taŋpäŋ ini eŋi gänaŋ yäŋikŋat yäpmäŋ äroŋkuk. Yäŋikŋat yäpmäŋ äroŋirän takis moneŋ yäpani noriye mäyapkät äma ätukät penta itpäŋ ketem naŋkuŋ.  
\v 30  \x * \xo 5:30 \xt Luk 15:1-2\x* Ketem naŋ irirä Parisi äma ba Baga man yäwoŋärewani noriye ätutä yabäwä täga nämo täŋpäpäŋ Jesu täŋo iwaräntäkiye ŋode yäwetkuŋ; Ai! Imata in takis moneŋ yäpani ba äma waki täŋpani ämakät penta itpäŋ ketem nak täkaŋ?   
\p
\v 31 Man ude yäŋirä Jesutä nadäŋpäŋ ŋode yäwetkuk; Yäpätägak ämatä äma tägaken piä nämo täk täkaŋ. Käyäm ikek-kengän täk täkaŋ yäk.  
\v 32 Äma inita näk äma siwoŋi yäŋ nadäk täkaŋ u yämagutta nämo äput. Ämawebe inita näk momi täŋpani yäŋ nadäk täkaŋ unitä bänepi kaŋ sukurewut yäŋpäŋ äput yäk.   
\s1 Nakta jop itta Jesu iwet yabäŋkuŋ  
\r Mat 9:14-17; Mak 2:18-22  
\p
\v 33 Jesutä man ude yäŋirän iwetkuŋ; Jon täŋo iwaräntäkiye ba Parisi täŋo iwaräntäkiyetä Anutu nadäŋ imiŋpäŋ kadäni ätuta nakta jop it täkamäŋ yäk. Upäŋkaŋ gäkŋo gäwaräntäkaye udegän nämo täk täkaŋ. Imata Anutu nämo nadäŋ imiŋpäŋ kadäni kadäni ketem nak-nakgän täk täkaŋ?  
\v 34  \x * \xo 5:34 \xt Jon 3:29\x* Ude yäŋirä man wärani ŋode yäwetkuk; Äma ätu noripaki wäpi biŋam ikek kubäkät oretoret terak kuŋatkaŋ imata butewaki nadäŋpäŋ nakta jop itneŋ? Nämo!  
\v 35 Iwantä päbä äma uwä iŋit yäpmäŋ kuŋirä uyaku noriyetä wäyäkŋewä wawäpäŋ butewaki nadäŋpäŋ nakta jop täga itneŋ yäk.   
\p
\v 36 Ude yäŋpäŋ man wärani terak ŋode yäŋ kwawa taŋkuk; Jide? Äma kubätä tek wewani bipa yäŋkaŋ tek kodaki weŋpäŋ tek wewani terak peŋpäŋ bipek? Ude nämo! Ude täŋpeko uwä tek kodaki u täŋpäŋ yäpän waneŋ yäk. Imata, tek moräk kodaki uwä tek biani udewanigän nämo.  
\v 37 Täŋkaŋ udegän, äma kubätä wain täŋo umeni api täŋpanipäŋ käbot tom gupipäŋ täŋpani biani kubä gänaŋ nämo piwek. Nämo, wain umeni api täŋpani unitä tokŋeŋ äroŋpewän käbot biani u weŋirän wain ume ba käbot u bok jop awähutneŋ yäk.  
\v 38 Wain ume api täŋpanipäŋ käbot kodaki kehäromi gänaŋ piweko uyaku täga.  
\v 39 Ba äma kubätä wain ume biani naŋkaŋ kodakita gäripi nämo nadäŋpäŋ yäwek; Biani uwä tägainik yäk.   
\c 6  
\s1 Jesu uwä Sabat täŋo mähemi  
\r Mat 12:1-8; Mak 2:23-28  
\p
\v 1  \x * \xo 6:1 \xt Lo 23:25\x* Eruk Sabat kadäni kubäken Jesu iwaräntäkiye-kät wit piä gänaŋ kuŋatkuŋ. Kuŋattäŋgän iwaräntäkiyetä nakta yewäwä wit mujip yäpmäŋpäŋ gupi paŋgupmäŋ täŋpä kwäpäŋ naŋkuŋ.  
\v 2  \x * \xo 6:2 \xt Jon 5:10\x* Yäpmäŋpäŋ naŋirä Parisi äma ätutä u yabäŋpäŋ-nadäwä siwoŋi nämo täŋpäkaŋ yäwetkuŋ; Wa! Imata ude täkaŋ? Orekirit kadäni-ken piä ude täkaŋ uwä Moses täŋo baga man irepmitpäŋ täkaŋ yäk.   
\p
\v 3  \x * \xo 6:3 \xt 1Sml 21:1-6\x* Ude yäwäwä Jesutä kowata ŋode yäwetkuk; Bian oranin Devit u noriye-kät nakta yewäpäŋ täŋkuŋo unitäŋo manbiŋam nämo daniŋpäŋ nadäk täkaŋ?  
\v 4  \x * \xo 6:4 \xt Wkp 24:5-9\x* Devit uwä ŋode täŋkuk; Noriye-kät Anutu täŋo eŋi gänaŋ äroŋpäŋ käräga kudupi yäŋ yäwani yäpmäŋpäŋ naŋkaŋ noriyeta imaka, yämän naŋkuŋ. Moses täŋo baga man terakä käräga uwä bämop äma-tägän nänaŋi upäŋkaŋ naŋkuŋ yäk.  
\v 5 Ude yäŋpäŋ ŋode yäwetkuk; Äma Bureni-inik uwä Sabat täŋo mähemi.   
\s1 Jesutä äma keri waki kubä yäpän tägaŋkuk  
\r Mat 12:9-14; Mak 3:1-6  
\p
\v 6 Eruk Sabat kadäni kubätawä käbeyä eŋi gänaŋ äroŋpäŋ Jesutä man yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋ itkuk. Uken äma kubä keri bure käda täŋguräŋ täwani unitä itkuk.  
\v 7  \x * \xo 6:7 \xt Luk 14:1\x* Täŋpäkaŋ Baga man yäwoŋärewani ämakät Parisi äma ätukät Jesutä yäpätägak piä Sabat kadäni ŋoken täŋpek ba nämo käwep täŋpek yäŋkaŋ kaŋiwat itkuŋ. Jesutä goret täŋpänpäŋ manken tekta kädetta wäyäkŋeŋkuŋ.  
\v 8  \x * \xo 6:8 \xt Luk 5:22, 9:47\x* Ude täŋ irirä Jesu Parisi äma ba Baga man yäwoŋärewani u nadäk-nadäki-ken yabäŋpäŋ-nadäŋkaŋ äma keri täŋguräŋ täwani u iwetkuk; Gäk akuŋkaŋ ämawebe iŋamiken ŋo it yäk. Yäwänä udegän täŋkuk.  
\v 9 Täŋpänkaŋ Jesutä ämawebe päke u ŋode yäwet yabäŋkuk; In jide nadäkaŋ? Sabat kadäni-ken kädet täga tänaŋi ba kädet waki tänaŋi? Äma täŋkentäŋ yäminaŋi ba äma yäpä wanaŋi?  
\v 10 Ude yäŋpäŋ ämawebe päke u yabäŋ äyäŋutpäŋ äma keri waki u iwetkuk; Ketka täŋ-siwoŋta! Ude iweränä udegän täŋirän keri täŋguräŋ täwani u tägaŋkuk.   
\p
\v 11 Ude täŋirän kaŋpäŋ Parisi ämakät Baga man yäwoŋärewani äma unitä Jesuta kokwawak pähap kubä nadäŋpäŋ ini-tägän näwetgäwet täŋpäŋ jide ude täŋ imine? yäŋ yäŋkuŋ.   
\s1 Jesutä iwaräntäkiye 12 yämagutkuk  
\r Mat 10:1-4; Mak 3:13-19  
\p
\v 12 Kadäni kubäken Jesu Nani Anutu-ken yäŋapik man yäwayäŋ pom kubä terak äroŋkuk. Äroŋpäŋ bipani käroŋ päke u man yäŋpäŋ-nadäk täŋirän kome yäŋeŋkuk.  
\v 13  \x * \xo 6:13 \xt Jon 6:70\x* Yäŋeŋirän äma iwaräntäk täŋkuŋo u yäŋpäbä yepmaŋkaŋ inikät kuŋatta 12 udegänpäŋ yäpmäŋ daniŋpäŋ yepmaŋkuk. Täŋkaŋ wäpi Aposoro yäŋ yäwetkuk. Aposoro u mebäri piä man yäwetpäŋ yepmaŋpä kwani.  
\v 14-16 Äma u yäpmäŋ daniŋkuko kubä wäpi Saimon yäŋ iwerani upäŋkaŋ Jesutä wäpi Pita yäŋ iwetkuk. Ätuwä wäpi ŋode;  
\li1 Kubä Andru, Saimon täŋo noripaki.  
\li1 Iniyat yarä Jems kenta Jon.  
\li1 Kubä Filip. Kubäwä Batorom.  
\li1 Kubä Matiyu. Kubä Tomas.  
\li1 Kubä Alfias täŋo nanaki wäpi Jems.  
\li1 Kubä Saimon. Saimon uwä Rom gapman, Juda äbot yabäŋ yäwatkuko unita kokwawak nadäŋpäŋ kuŋarani.  
\li1 Kubä Jems täŋo nanaki Judas.  
\li1 Kubä Judas, Kariot komeken nanik, Jesu iwan keri terak peŋkuko u.   
\s1 Irit ba paot-paotta man  
\r Mat 5:1-12  
\p
\v 17-18 Ude täŋpäŋ Jesu-kät iwaräntäkiye 12 yäpmäŋ daniŋkuko ukät pom terak nanik äpäŋpäŋ kome awaŋken ämawebe äbot Jesuta nadäŋ imanitä itkuŋ-ken uken ahäŋpäŋ penta itkuŋ. Äbot u Jesutä man yäŋirän nadänayäŋ, ba yäpätägak piä täŋ nimän yäŋpäŋ Judia komeken nanik, Jerusalem yotpärare-ken nanik, ba Tire kenta Sidon gwägu pomi terak naniktä ukengän äbuŋ. Äbäŋirä Jesutä äma mäjo wakitä magärani yäwat kireŋ yämiŋpäŋ yäpätägak piä täŋ yämiŋkuk.  
\v 19 Jesu täŋo kehäromitä ämawebe käyäm ikek ba mäjotä magärani u kumän yäpän tägaŋ yämiŋkuko unita ämawebe päke unitä Jesu täŋo kehäromi ninken äbän yäŋ nadäŋkaŋ Jesu gupi iŋitnayäŋ täŋkuŋ.  
\v 20 Ude täŋ irirä Jesutä iwaräntäkiye yabäŋpäŋ ŋode yäwetkuk;  
\q1 In ätu jopi jäwäri it täkaŋ uwä säkgämän itkaŋ.  
\q2 Anututä ini tabäŋ täwat täyak.   
\q1
\v 21  \x * \xo 6:21 \xt Rev 7:16-17; Sam 126:5-6; Ais 61:3\x* Täŋpäkaŋ in apiŋo ketem burenita tek täkaŋ uwä säkgämän itkaŋ.  
\q2 Kämiwä Anututä ini tepmäŋ towiwän api naŋ tokŋeneŋ.  
\q1 Ba in apiŋo konäm butewaki terak it täkaŋ uwä säkgämän itkaŋ.  
\q2 Kämiwä nadäŋ bäräpjin kudup paoräkaŋ bänepjin pidäm tawäpäŋ mägayäk api täneŋ.   
\m
\v 22  \x * \xo 6:22 \xt Jon 15:19, 16:2\x* Äma Bureni-inikta yäŋpäŋ ämatä inta kokwawak taŋi pähap nadäŋpäŋ api täwat kireneŋ. Ba taniŋ täwetpäŋ äma waki yäŋ api täwetneŋ. Ude täŋ tamäwä säkgämän itkamäŋ yäŋ kaŋ nadäwut.   
\p
\v 23 Ude täŋ taminayäŋ täkaŋ-ken uken bänep täga nadäŋpäŋ oretoret pähap kaŋ täŋput. Imata, gwäki kunum gänaŋ it tamitak u taŋi pähap. In nadäkaŋ? Bian äbekjiye orajiyetä profet biani biani unita udegän täŋ yämik täŋkuŋonik yäk.   
\q1
\v 24  \x * \xo 6:24 \xt Jem 5:1\x* Täŋpäkaŋ, in äma moneŋ tuŋum ikek uwä umuntäkot!  
\q2 Irit säkgämän uku itkaŋ ubayäŋ.   
\q1
\v 25 Ba in apiŋo naŋ tokŋek täk täkaŋ uwä umuntäkot!  
\q2 Kämiwä nakta api teneŋ.  
\q1 Ba in apiŋo bänep täga terak it täkaŋ in umuntäkot!  
\q2 Kämiwä konäm butewaki terak api itneŋ.   
\m
\v 26 Ba in ämawebetä intäŋo wäpjin biŋam yäpmäŋ akuŋpäŋ äma täga yäŋ täwet täkaŋ uwä umuntäkot! Bian äbekiye oraniyetä profet jop manman yäwanita udegän täŋ yämik täŋkuŋonik yäk.   
\s1 Iwankayeta not täŋ yämen  
\r Mat 5:38-48, 7:1-5  
\p
\v 27 Jesutä man ude yäwetpäŋ äneŋi kubä ŋode yäŋkuk. Man täwera nadäŋ itkaŋ ŋo, in ŋode täwera nadäwut; Äma iwan täŋ tamik täkaŋ unita bänep iron täŋ yämineŋ. Täŋpäŋ äma inta kokwawak nadäŋ tamik täkaŋ unita not täŋ yämineŋ.  
\v 28 Ba äma man wakiwaki täwet täkaŋ unita kowata man säkgämän yäwetneŋ. Ba wäpjin yäpäwak täkaŋ unita nadäŋpäŋ täŋkentäŋ yämikta Anutu-ken yäŋapik täkot yäk.  
\v 29 Täŋ, äma kubätä bumumka kukŋi guränä kukŋi bok iniŋ kireŋiri gurek. Ba äma kubätä gäkŋo siot punin nanik gomägaränä gänaŋ nanik bok iniŋ kirewen.  
\v 30 Ba äma kubätä imaka kubäta yäŋapiwänä imaka u imen. Ba kubätä imaka kubä gomägareko uwä äneŋi gamikta gwäk pimiŋpäŋ nämo yäŋapiwen.  
\v 31  \x * \xo 6:31 \xt Mat 7:12\x* Nämo, in ŋode nadäŋpeŋ kuŋatneŋ; Kudän ätutä täŋ nimut yäŋ nadäk täkaŋ in udegän täŋ yämineŋ.   
\p
\v 32 In äma iron täŋ tamik täkaŋ unitagän iron täŋ yämineŋo unitäŋo kowata jide yäpneŋ? Nämo yäpneŋ! Äma wakitä noriye waki täŋpanita iron udegän täŋ yämik täkaŋ yäk.  
\v 33 Ba in äma täga täŋ tamik täkaŋ unitagän kowata täŋ yämineŋo unitäŋo kowata jide yäpneŋ? Nämo! Äma wakitä noriye waki täŋpanita kudän udegän täk täkaŋ.  
\v 34 Ba in äma ätuta kowata kaŋ namän yäŋ nadäŋkaŋ imaka yämineŋo unitäŋo gwäki kowata jide yäpneŋ? Nämoinik! Äma wakitä kowata uterakgän yäpmäkta noriye waki täŋpanita iron täŋ yämik täkaŋ!   
\p
\v 35  \x * \xo 6:35 \xt Wkp 25:35-36\x* Upäŋkaŋ inä iwanjiyeta iron täŋ yämineŋ. Kowata tamikta nämo nadäneŋopäŋ imaka kubäta yäŋapiwäwä jop yäniŋ kireneŋ yäk. In ude täneŋo uyaku kowata säkgämän api yäpneŋ ba Anutu Ärowani Pähap unitäŋo nanakiye ude api itneŋ. U Imata? Anutu u ämatä bänep täga nämo nadäŋ imik täkaŋ upäŋkaŋ unita iron täŋ yämik täyak. Ba äma waki täŋpanita iron udegän täŋ yämik täyak yäk.  
\v 36 Unita in äma ätuta butewaki nadäŋ yämineŋ, Nanjintä butewaki nadäŋ yämik täyak udegän.   
\s1 Kubätä iniken mebärita nadäwek  
\r Mat 7:1-5  
\p
\v 37  \x * \xo 6:37 \xt Mat 6:14\x* Näk äma siwoŋi yäŋ nadäŋpäŋ äma kubä nämo yäŋpäŋ-kaŋiwat täneŋ. Ba äma kubäta gäk kowata yäpmäkta biŋamgän yäŋ nämo iwetneŋ. Anututä inta udegän täŋ tamekta ket nadäneŋ yäk. Äma kubätä waki täŋ tamiŋirän kowata waki imikta nämo nadäneŋo uwä Anututä udegän intäŋo momijin peŋ tamek.  
\v 38  \x * \xo 6:38 \xt Mak 4:24\x* Täŋpäkaŋ ämata bänep iron täŋ yämiŋirä Anututä inta udegän bänep iron täŋ tamek. Upäŋkaŋ intä täŋ yämineŋo u irepmitpäŋ bumta buŋät tamek. In nadäkaŋ? In ämawebeta jide nadäŋpäŋ kuŋatnayäŋ täkaŋ uterakgän Anututä inta api nadäŋ tamek.   
\p
\v 39  \x * \xo 6:39 \xt Mat 15:14\x* Unita yäŋpäŋ Jesutä iwaräntäkiye man wärani ŋode yäwetkuk; Äma dapuri tumbani kubätä noripak dapuri tumbani u kädet täga iwoŋärewek? Nämo, yarä u kuŋtäŋgän geŋi bok ärideŋ yäk.  
\v 40  \x * \xo 6:40 \xt Mat 10:24-25\x* Unita in ŋode nadäkot; Iroŋi kubätä yäŋpäŋ-yäwoŋärek ämani irepmitnaŋi nämo. Iroŋi u nadäk-nadäk piä täŋ yäpmäŋ kuŋtäŋgän nadäwän tärewäkaŋ uyaku yäŋpäŋ-yäwoŋärek äma udegänä äworewek yäk.   
\p
\v 41-42 Täŋpäkaŋ gäk imata päya awäram dapunka-ken itak u nämo kaŋpäŋ nadäŋkaŋ notkapak kubä dapuri-ken täpun-täpun täpuri itak u kaŋpäŋ yokut gama yäŋ iwet täyan? Päya awäram gäkŋa dapunka-ken itak u imata nämo kaŋpäŋ nadäk täyan? Gäk yäŋ-yäkŋarani äma! Intäjukunä, gäkŋa dapunka-ken päya äwaram itak u yokutkaŋ uyaku dapunka täga ijiŋpäŋ kaŋpäŋ notkapak dapuri-ken täpun-täpun u täga yokut imen! yäk.   
\s1 Päya täŋo mebäri  
\r Mat 7:16-20, 12:33-35  
\p
\v 43 Jesutä ude yäŋpäŋ man wärani äneŋi kubä ŋode yäkgän täŋkuk; Nin nadäkamäŋ; Päya mebäri täga terak, bureni waki täga nämo wädäneŋ. Ba päya mebäri waki terak bureni täga gäripi nikek, täga nämo wädäneŋ.  
\v 44 Bureni, päya terak mujipi parirä yabäŋpäŋ-nadäŋkaŋ päya unitäŋo mebäri nadäk täkamäŋ. Unita kohoräk yen terak wama mujipi nämo käwen. Ba däräk-däräk terak yen mujipi nämo wädäk täkaŋ.  
\v 45 Eruk äma täŋo irit kuŋat-kuŋattä udegän, äma u bänepi-ken jide pätak u kwawak pewä ahäk täkaŋ. Nadäk äma bänepi-ken pat täyak u meni-ken kwawak pewä ahäk täkaŋ yäk. Äma täga täŋpani u bänepi-ken nadäk tägatäga unitä irit kuŋat-kuŋariken kädet täga pewä ahäk täkaŋ. Täŋ, äma waki täŋpani u bänepi-ken nadäk wakiwaki unitä irit kuŋat-kuŋariken kädet waki pewä ahäk täkaŋ yäk.   
\s1 Eŋi täktäk täŋo man  
\r Mat 7:24-27  
\p
\v 46  \x * \xo 6:46 \xt Mal 1:6; Mat 7:21\x* Jesutä man ude yäŋpäŋ äneŋi kubä ŋode yäkgän täŋkuk; In imata näkŋo man nämo buramiŋpäŋ iwatkaŋ wari wari wäpna Ekäni yäŋ yäk täkaŋ?  
\v 47 Eruk, äma näkken itpäŋ näkŋo man nadäŋpäŋ buramiŋpäŋ iwat täkaŋ unita man wärani ŋode täwera nadäwut;  
\v 48 Uwä äma kubä eŋi kehäromi kubä täŋpeko udewani. Äma u eŋi täŋpa yäŋpäŋ bek käroŋigän äneŋpäŋ yäpurä-sinsik täŋpek. Ude täŋpäŋ eŋi täŋ morewekopäŋ iwän kadäni täŋpek. Täŋpäŋ iwän mänit taŋi täŋirän eŋi u kehärom taŋpäŋ irek. Imata, eŋi säkgämän-inik täŋpeko unita.  
\v 49 Täŋpäkaŋ äma kubä näkŋo man nadäŋpäŋ nämo iwarayäŋ täko uwä äma eŋi kehäromi nämo täŋpeko udewani. Äma u eŋi täŋpa yäŋpäŋ bek kehäromipäŋ nämo täŋpek. Bek jopjop äneŋpäŋ täŋpek. Täŋpekopäŋ iwän mänittä äbäŋpäŋä eŋi u kwinit täŋpän kwäkaŋ paotpäŋ paot-inik täŋpek yäk.   
\c 7  
\s1 Komi äma kubätä Jesuta nadäkinik täŋkuk  
\r Mat 8:5-13  
\p
\v 1 Jesutä ämawebe man ude yäwet paotpäŋä äyäŋutpeŋ Kapeneam yotpärare-ken kuŋkuk.  
\v 2-3 Uken komi äma täŋo intäjukun äma kubä itkuk. Unitäŋo piä watä äma kubä käyäm taŋi täŋkuk. Täŋirän komi äma unitä piä watä ämanita gäripi taŋi nadäŋkuko unita Jesu ude täk täyak yäŋ biŋam nadäŋpäŋä Juda täŋo ekäni ätu yäwet-pewän Jesuken kuŋkuŋ. Jesutä piä ämani u yäpän tägawut yäŋpäŋ yäwet-pewän kuŋkuŋ.  
\v 4-5 Yäwet-pewän päŋku Jesuken ahäŋpäŋä butewaki man terak ŋode iwetkuŋ; Gäk nadätan? Äma uwä Juda äma ninta nadäŋ nimikinik täŋpäŋ käbeyä eŋi kubä täŋ nimiŋkuk yäk. U äma täga unita gäk mani nadäŋ imen yäk.   
\p
\v 6-7 Man ude iwerirä Jesu akumaŋ äma äbuŋo ukät penta kuŋkuŋ. Kumaŋ päŋku eŋiken keräp taŋirä komi äma unitä noriye ätu yäwerän Jesuken kuŋpäŋ iwetkuŋ; Ekäni, gäk ude iriri notninpaktä man niwerako u gäwetnayäŋ yäk. Näk äma täga uyaku eŋina-ken äben. Upäŋkaŋ gäk mangän yäŋiri näkŋo piä watä ämana tägawän yäk.  
\v 8 Ude täga täŋ namen yäŋ nadätat yäk. Imata, näk udegän, intäjukun ämanaye täŋo gämori-ken itkaŋ mani buramik täyat. Ba näk gämotna-ken komi ämanaye ätu itkaŋ. U kubäpäŋ, Ku! yäŋ iwerawä, manna buramiŋpäŋ kwek yäk. Ba kubä, Äbi! yäŋ iwerawä, äbek. Ba piä watä ämana kubä, Piä ŋo tä! yäŋ iwerawä u täŋpek yäk. Eruk, man notninpaktä niwerako u gäwetkamäŋ uba.   
\p
\v 9 Jesutä man ude nadäŋpäŋ nadäkinikita nadäwän inipärik kubä täŋpäpäŋ äyäŋutpäŋ ämawebe äbot iwarän täŋkuŋo u ŋode yäwetkuk; Näk bureni täwetat. Isrel äbot in bämopjin-ken nanik äma nadäkiniki ärowani udewani kubä nämo kaŋpäŋ nadäk täyat!   
\p
\v 10 Jesutä ude yäwänkaŋ komi äma täŋo noriye Jesuken äbuŋo u äneŋi äyäŋutpeŋ päŋku eŋiken äroŋpäŋ käyäm täŋkuko u säkgämän irirän kaŋkuŋ.   
\s1 Jesutä nanak kubä täŋpewän kodak taŋkuk  
\p
\v 11 Täŋpäŋ kepma kubäken Jesu yotpärare kubä wäpi Nen uken kuŋkuk. Iwaräntäkiye-kät ämawebe äbot päke ukät penta kuŋkuŋ.  
\v 12 Eruk, yotpärare-ken keräp taŋpäŋ kaŋkuŋ, äma kumbani kubä buramiŋ yäpmäŋ äbäŋirä. Äma kumbuko u webe kajat kubä täŋo nanaki tepi kubägän-inik. Äpi imaka, bian kumbuk. Täŋpäkaŋ webe kajat u ämawebe äbot yotpärare uken nanikkät penta äbuŋ.  
\v 13  \x * \xo 7:13 \xt Luk 8:52\x* Äbäŋirä Jesutä webe kajat u kaŋpäŋ butewaki nadäŋ imiŋpäŋ iwetkuk; Konäm butewaki täŋpeno!  
\v 14  \x * \xo 7:14 \xt Luk 8:54\x* Ude iwetpäŋ dubini-ken kuŋpäŋ keritä gäraŋ ugän iŋitkuk. Jesutä ude iŋiränä äma kumbani buramiŋkuŋo u käroŋgän wädäŋ itkuŋ. Käroŋgän ude wädäŋ irirä Jesutä kumbani u iwetkuk; Nanakna, aku! yäk.  
\v 15  \x * \xo 7:15 \xt 1Kin 17:23; 2Kin 4:36\x* Nanakna, Aku yäŋ iweränä kumbanitä kodak taŋpäŋ akuŋpäŋ manman yäŋkuk. Ude yäŋirän Jesutä nanak u miŋi-kät kuŋatdeŋta iniŋ kireŋkuk.   
\p
\v 16  \x * \xo 7:16 \xt Luk 1:68, 19:44\x* Ude täŋirän äma itkuŋo unitä kaŋpäŋ nadäwä inide kubä täŋpäpäŋ Anutu iniŋ oretkuŋ. Iniŋ oretpäŋ ŋode yäŋkuŋ; Bureni! Profet ärowani kubä nin bämopnin-ken ahäŋkuko itak! Anutu ini ämawebeniye täŋkentäkta äbätak ŋo! yäk.   
\p
\v 17 Täŋpäkaŋ Jesutä täŋkuko u biŋamiwä Judia kome ba kome gägäni gägäni it yäpmäŋ kuŋkuŋo uken kuŋ moreŋkuk.   
\s1 Jontä Jesu täŋo mebäri nadäkta man pewän kuŋkuŋ  
\r Mat 11:2-19  
\p
\v 18 Jon komi eŋiken irirän iniken iwaräntäkiyetä päbä kudän kudupi Jesutä täk täŋkuko unitäŋo biŋam iwetkuŋ.  
\v 19 Iwerirä iwaräntäki yarä yäwetkuk; Päŋku Ekäni ŋode iwet yabäwun; Äbäkta biŋam yäwani u gäk ŋo? Ba kubäta itsämne?  
\v 20-21 Ude yäwet-pewän iwaräntäki yarä u Jesuken kuŋpäŋ kaŋkumän; Jesu uwä äma käyäm ikek yäpän tägaŋit, äma mäjo wäratä magärani mäjo yäwat kireŋit, dapuri tumbani yäpän tägaŋit täŋ irirän. Kaŋpäŋ Jesu iwetkumän; Jon ume ärut yämanitä ŋode yäŋpäŋ peŋ niwet-pewän äbäkamäk yäk. Mesaia, äbäkta biŋam yäwani u gäk? Ba kubäta itsämne?   
\p
\v 22  \x * \xo 7:22 \xt Ais 35:5-6\x* Ude iweränä Jesutä Jon täŋo iwaräntäki yarä u kowata ŋode yäwetkuk; Ek äneŋi kuŋkaŋ imaka nadäŋit kaŋit täkamän ŋo, unitäŋo manbiŋam päŋku Jon kaŋ iwerun. Äma dapuri tumbani äneŋi ijiwä kuk täkaŋ. Kwäyähäneŋ täŋpani äneŋi tägaŋpeŋ kuŋat täkaŋ. Paräm wakiwaki nikek tägaŋpäŋ gupi dudum tak täkaŋ yäk. Ba jukuni täŋguŋ täwani nadäwä tumäk täkaŋ, ba kumbani kodak taŋpäŋ akumaŋ kuk täkaŋ. Täŋpäkaŋ äma jäwäri-jäwäri Manbiŋam Täga u yäwera nadäk täkaŋ yäk.  
\v 23  \x * \xo 7:23 \xt Ais 61:1; Luk 4:18\x* Ba äneŋi kubä ŋode kaŋ iwerun; Äma näka yäŋpäŋ nadäkiniki nämo pewä putärek täkaŋ uwä säkgämän it täkaŋ yäk.   
\p
\v 24 Jon täŋo iwaräntäki yarä uwä ude yäwerän kuŋirän Jesutä ämawebe äbot itkuŋo u Jon täŋo täktäki ba kuŋat-kuŋarita manbiŋam ŋode yäwetkuk; Jon kome jopi-ken irirän känayäŋ nadäŋpäŋ kuŋkuŋo u äma jidewanipäŋ känayäŋ kuŋkuŋ? Pidäm eŋini bumik, mänittä piäŋpewän wareŋ-wareŋ täk täkaŋ äma udewanipäŋ känayäŋ kuŋkuŋ?  
\v 25 Ba ima känayäŋ kuŋkuŋ? Äma tek säkgämän täŋpani ba? Ude nämo! Äma udewani ba tuŋum nikek uwä äma wäpi nikektä eŋi gänaŋ it täkaŋ.  
\v 26  \x * \xo 7:26 \xt Luk 1:76\x* Unita näwerut! Äma jidewani u känayäŋ kuŋkuŋ? Profet kubäpäŋ känayäŋ kuŋkuŋ? Bureni, profet kubä kaŋkuŋo upäŋ Jon uwä profet inipärik kubä yäk.  
\v 27 Täŋkaŋ Anutu täŋo man ŋode kudän täwani uwä Jonta kudän täwani;  
\q1 Näkŋo biŋam yäŋahäwani äma kubä ŋo.  
\q2 Intäjukun kädet täwit gamikta api iniŋ kirewet. \rq Mal 3:1 \rq*   
\p
\v 28 Unita näk ŋode täwetat; Jon täŋo wäpi biŋamtä äma it yäpmäŋ äbuŋo unitäŋo wäpi biŋam yärepmit moretak. Upäŋkaŋä ämawebe äpani Anututä intäjukun it yämiŋpäŋ yabäŋ yäwat täyak unitäŋo wäpi biŋamtä Jon täŋo wäpi biŋam irepmitak.   
\p
\v 29  \x * \xo 7:29 \xt Luk 3:12\x* Täŋpäkaŋ Jesutä man ude yäŋahäŋirän nadäŋpäŋ ämawebe jopi-kät äma wakiwaki takis moneŋ yäpani unitä ŋode nadäŋkuŋ; Man säkgämän yäyak yäk. Nin ŋo ŋonitä Anutu täŋo man kädet siwoŋi iwat-iwatta gäripi nadäk täkamäŋ yäŋ nadäŋkuŋ. Äma udewaniwä bian Jonken kuŋirä ume ärut yämani.  
\v 30  \x * \xo 7:30 \xt Mat 21:32\x* Täŋ, Parisi ämakät Baga manta mebäri nadäwani ämatä Jontä ume ärut yämikta bitnäŋkuŋ. Ude täŋkuŋo uwä Anututä kädet täga iwatta peŋ yämiŋkuko u mäde ut imiŋkuŋ.   
\p
\v 31 Täŋpäkaŋ Jesutä yäŋkuk; Ämawebe kome ŋo terak itkaŋ ŋonita jide yäwet? U imatäken udewani?  
\v 32 Uwä iroŋi täŋoret bägup-ken itkaŋ udewani. Iroŋiroŋi uwä gera kowat yäwän ŋode täk täkaŋ;  
\q1 Niwerä oretoret kap teŋitna gukut nämo tokät täŋkuŋ.  
\q2 Ba niwerä butewaki kap teŋitna, konäm nämo kotkuŋ yäŋ yäk täkaŋ.  
\m Täŋpäkaŋ in uwä udewani, nadäk siwoŋi kubägän nämo peŋkaŋ ŋode täŋkuŋ;  
\v 33 Jon ume ärut yämanitä äbäŋkaŋ ketem äma ätutä nak täkaŋ ude nämo naŋkuk ba wain ume imaka nämo naŋkuk. Täŋirän intä kaŋpäŋ yäŋkuŋ; U mäjotä kotawani! yäk.  
\v 34  \x * \xo 7:34 \xt Luk 15:2\x* Täŋ, Äma Bureni-iniktä äbäŋpäŋ ketem naŋit wain ume naŋit täŋkuk. Täŋirän intä kaŋpäŋ yäŋkuŋ; Äma ŋo kawut! Nak ämäŋ täŋpani! yäk. Uwä äma waki-waki-kät takis moneŋ yäpani täŋo noripaki! yäŋ yäŋkuŋ.  
\v 35 Upäŋkaŋ in nämo nadäwä tumbäkaŋ ude yäk täkaŋ. Äma äbot yarä unitä Anutu täŋo nadäk-nadäk siwoŋi iwatpäŋ täk täkamän. Täŋpäkaŋ nadäk-nadäk u iwatpäŋ täktäki siwoŋitä Anutu täŋo nadäk-nadäk kwawak pewän ahäŋirän ämawebetä kaŋpäŋ nadäwä bureni täneŋ yäk.   
\s1 Webe kubätä Jesu kuroŋi ärutkuk  
\p
\v 36  \x * \xo 7:36 \xt Luk 11:37\x* Täŋpäkaŋ Parisi äma kubä wäpi Saimon unitä Jesu-kät ketem bok nakta imagutkuk. Imagut yäpmäŋ päŋku tewän ketem nädayäŋ maŋitkuk.  
\v 37  \x * \xo 7:37 \xt Mat 26:7; Mak 14:3; Jon 12:3\x* Maŋit irirän kome u nanik webe waki täŋpani kubätä Jesu u Parisi äma kubätä eŋiken ärotak yäŋ biŋam nadäŋkuk. Biŋam nadäŋpäŋ ume käbäŋi säkgämän nikek gwäki ärowani u yäpmäŋkaŋ eŋi Jesutä itkuk-ken u äroŋkuk.  
\v 38 Äroŋpäŋ Jesu kuroŋi käda päŋku itkaŋ konäm kot itkuk. Konäm kot irirän konämi pitotä Jesu kuroŋi terak maŋkuŋ. Konämi pitotä maŋirä gwäki pujiŋpäŋ ärut imiŋpewän kohoyäŋkuk. Ude täŋpäŋ oraŋ imikta kuroŋi-ken iŋdat-naŋdat-naŋ täŋpäŋ ume käbäŋi nikek u ärut imiŋkuk.  
\v 39 Ude täŋ irirän Parisi äma Jesu imagutkuko unitä kaŋpäŋ ŋode nadäŋkuk; Jesu ŋo profet bureni yäwänä webe ŋowä waki täŋpani yäŋ nadäwän täretek yäk.   
\p
\v 40 Parisitä ude nadäŋirän Jesutä iwetkuk; Saimon yäk. Näk man kubä gäwera nadä. Yäwänä Saimontä yäŋkuk; Yäwoŋärewani, yäwi nadäwa yäk.  
\v 41 Yäwänä Jesutä iwetkuk; Man wärani kubä gäwera nadä; Moneŋ äma kubätä äma yaräta moneŋ, kowata kämi kaŋkaŋ kaŋ däpmäŋ tärewun yäŋpäŋ yämiŋkuk. Kubäta moneŋ 500 ude imiŋkuk. Täŋ, kubätawä moneŋ 50 ude imiŋkuk.  
\v 42 Kowata imik-imik kadäni-ken moneŋta wäyäkŋeŋirän momini peŋ yämiŋkuk. Eruk, ude täŋirän äma yarä uken nanik netä unitä bänep täga pähap nadäŋkuk yäŋ nadätan?  
\v 43 Yäwänä Saimontä kowata ŋode iwetkuk; Äma moneŋ taŋi yäpuko unitä yäk. Yäwänä Jesutä ŋode iwetkuk; Gäk täga yäyan yäk.  
\v 44  \x * \xo 7:44 \xt Stt 18:4\x* Ude yäŋpäŋ äyäŋutpäŋ webe u kaŋpäŋ Saimon iwetkuk; Webe ŋo käyan? Näk gäkä eŋi gänaŋ äbäŋira ume kuroŋna ärutta nämo piŋ namin yäk. Tänopäŋ webe ŋonitä konämi pitopäŋ kuroŋna ärutkaŋ gwäki pujiŋpäŋ täŋkohoyäk.  
\v 45 Ba oraŋ namikta bumumnaken nämo nen. Tänopäŋ webe ŋonitä oraŋ namikta pengän äba irat-ken ukentä kuroŋna-ken neŋdat-naŋdat-naŋ täyak.  
\v 46  \x * \xo 7:46 \xt Sam 23:5\x* Täŋpäŋ gäk gakŋi gwäkna-ken nämo äruranopäŋ webe ŋonitä kuroŋna-ken ume käbäŋi nikek ŋo piŋ äwatak.  
\v 47 Unita ŋode gäwetat. Webe ŋo momini taŋi peŋ imani unita näka gäripi pähap nadäŋpäŋ bänep iron taŋi ŋo täŋ namitak. Upäŋkaŋ äma mominita nadäŋirän äpani täŋpani udewani täŋo momi peŋ imero uwä näka gäripi ähan nadäwek yäk.   
\p
\v 48  \x * \xo 7:48 \xt Luk 5:20-21\x* Jesutä ude yäŋpäŋ webe u ŋode iwetkuk; Momika peŋ gamitat.  
\v 49 Ude yäwänä äma ketem bok naŋ itkuŋo unitä näwetgäwet ŋode täŋkuŋ; Wära! Äma ŋo jidewani unitä äma täŋo momi menitä yäŋpäŋ ärut täyak?  
\v 50  \x * \xo 7:50 \xt Luk 8:48, 17:19; Luk 18:42\x* Ude yäŋirä Jesutä webe u iwetkuk; Nadäŋ namikinik täyan unitä momi täŋo kowata-ken nanik gämagutak yäk. Unita bänep oretoret terak kuŋat täyi.   
\c 8  
\s1 Jesu täŋo äbot  
\p
\v 1  \x * \xo 8:1 \xt Luk 4:43\x* Eruk, patkuŋo yäŋewänkaŋ Jesutä yotpärare taŋi täpuri kuŋatkaŋ Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piä täk täyak unitäŋo Manbiŋam Täga yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋtäŋ kuŋatkuk. Ude täŋirän ämawebe ŋodetä iwarän täŋkuŋ; Iwaräntäkiye 12 ukät webe ätu.  
\v 2  \x * \xo 8:2 \xt Mat 27:55-56; Mak 15:40-41; Luk 23:49\x* Webe u bian mäjotä magärirä Jesutä mäjo u yäwat kireŋ yämani, ba käyämi yäpän tägaŋ yämani. Webe kwayak ukät nanik kubä wäpi Maria, Makdala komeken nanik. Jesutä bian webe uterak nanik mäjo wära 7 yäwat kireŋ imiŋkuk.  
\v 3 Täŋ, webe kubäwä wäpi Joana, Kusa täŋo webeni. (Kusa u Herot täŋo täŋkentäk äma kubä.) Kubäwä wäpi Susana. Webe yaräkubä ukät webe ätu bok kuŋatkuŋ. Webe kwayak uwä iniken moneŋpäŋ Jesu-kät iwaräntäkiye täŋkentäŋ yämik täŋkuŋonik.   
\s1 Mujipi pikpik täŋo man wärani  
\r Mat 13:1-9; Mak 4:1-9  
\p
\v 4 Täŋpäkaŋ ämawebe uken-uken nanik Jesutä itkuk-kengän äbäŋ moreŋpäŋ irirä yabäŋpäŋ man wärani kubä ŋode yäwetkuk;  
\v 5 Äma kubätä ketem mujipi piwa yäŋpäŋ piäni-ken kwek. Kuŋpäŋ mujipi täŋ-irähuttäŋ kwek. Täŋ-irähuttäŋ kuŋirän mujipi ätu kädet miŋin mäneŋ. Kädet miŋin mäneŋo u ämatä kuŋ äbäŋ täŋkaŋ yeŋ gatäneŋ. Täŋpäkaŋ mujipi ätuwä baraktä näneŋ.  
\v 6 Täŋkaŋ mujipi ätuwä mobä terak mäneŋ. Mobä terak maŋpäŋ tädotneŋo upäŋkaŋ kome umeni nämo unita kubit täneŋ.  
\v 7 Täŋ, mujipi ätuwä mup gänaŋ mäneŋ. Mup gänaŋ maŋirä mup waki unitä äroŋpäŋ yäwarä kuneŋ.  
\v 8 Täŋpäkaŋ mujipi ätuwä kome tägaken mäneŋ. Kome tägaken mäneŋo u tädotpäŋ bureni säkgämän mäyap-inik pätneŋ.  
\m Jesutä man ude yäŋpäŋ gera terak ŋode yäŋkuk; Äma jukuni nikektä näkŋo man ŋo ket nadäwut!   
\s1 Jesu imata man wärani terak yäk täyak?  
\r Mat 13:10-23; Mak 4:10-20  
\p
\v 9 Täŋpäkaŋ Jesutä man wärani yäŋkuko unita iwaräntäkiyetä mebärita iwet yabäŋkuŋ.\fig Äma kubä ketem mujipi piŋtäŋ kuŋatkuk|alt="A man sowing seed" src="DN00470b.jpg" size="span" loc="On same page as text" copy="Dunham" ref="Luk 8:9" \fig*  
\v 10 Iwet yabäŋirä yäwetkuk; Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piä täk täyak unitäŋo manbiŋam käbop irani injingän nadäkta yäwani unita in-gänpäŋ täwetat, äma ätukät nadäkta nämo. Unita man wärani terakgän yäwet täyat yäk. Man wärani terak yäwetpewa;  
\q1 Dapuritä känayäŋ täŋo upäŋkaŋ täga nämo api kawä tärewek.  
\q2 Ba jukunitä nadänayäŋ täŋo upäŋkaŋ mebäri täga nämo api nadäwä tumbek. \rq Ais 6:9 \rq*   
\p
\v 11  \x * \xo 8:11 \xt 1Pi 1:23\x* Ude yäŋpäŋ yäwetkuk; Mujipi pikpik täŋo manbiŋam täweraro u mebäri ŋode; Mujipi uwä Anutu täŋo man ude.  
\v 12 Täŋ, mujipi kädet miŋin mäneŋo u ŋode; Äma Anutu täŋo manbiŋam nadäŋpäŋ yäpmäŋ kuŋarirä Satantä bänepi-ken nanik yäyomägat täyak u. Satantä ŋode nadäŋpäŋ täk täyak; Anutu täŋo man bänepi-ken iyap taŋpäŋ yäpmäŋ kuŋatpäŋ Anututa biŋam täneŋ yäŋ nadäŋpäŋ yäyomägat täyak.  
\v 13 Täŋ, mujipi mobä kujat terak mäneŋo u ŋode; Äma Anutu täŋo man nadäŋpäŋ gäripi nadäneŋopäŋ bänepi-ken jäwäri nämo äpmoŋpani. Unita nadäkiniki kadäni keräpi-tagän yäpmäŋ kuŋatpäŋ täŋyabäkken Anututa mäde ut imik täkaŋ.  
\v 14 Täŋ, mujipi ätu mup gänaŋ mäneŋo u ŋode; Äma Anutu täŋo man nadäk täkaŋ upäŋkaŋ kome täŋo moneŋ tuŋumta nadäwätäk ba nadäŋ gärip unitä Anutu täŋo man utpewä kumäŋirän kuŋat-kuŋariken bureni nämo ahäk täyak.  
\v 15 Täŋpäkaŋ mujipi kome tägaken mäneŋo u ŋode; Äma Anutu täŋo manbiŋam nadäŋpäŋ bänepi-ken kehäromi iŋitpäŋ mani buramiŋpäŋ yäpmäŋ kuŋarirä irit kuŋat-kuŋariken bureni ahäk täkaŋ yäk.   
\s1 Peŋyäŋek täŋo manbiŋam  
\r Mak 4:21-25  
\p
\v 16  \x * \xo 8:16 \xt Mat 5:15; Luk 11:33\x* Jesutä man wärani äneŋi kubä ŋode yäwetgän täŋkuk; Äma kubätä topän ijiŋpäŋ käbot gänaŋ ba bukä gämori-ken käbop täga pewek? Nämoinik! Topän uwä kwawak pewän eŋi gänaŋ peŋ-yäŋeŋirän ämatä imaka imaka täga käneŋ.  
\v 17  \x * \xo 8:17 \xt Mat 10:26; Luk 12:2\x* In nadäkaŋ? Imaka imaka apiŋo käbop itkaŋ u mäden Anututä kwawak api pewän ahäneŋ. Bureni, imaka täŋ-yejämbani pätak u wari nämo api pärek. Nämo, u täŋkwawa taŋirän api kaŋpäŋ nadäneŋ.  
\v 18  \x * \xo 8:18 \xt Mat 25:29; Luk 19:26\x* Unita jukujin-tägän nadäneŋo udeta in Anutu täŋo manta juku peŋpäŋ ket nadäk täkot. Imata, äma kubätä imaka Anututä imani u yäpmäŋ kuŋarayäŋ täko uwä ätukät buŋät imikta yäwani. Täŋ, äma ätuwä nin imaka udewani nikek yäŋ nadäk täkaŋ upäŋkaŋ nämo! Täŋpäkaŋ imaka iŋitkamäŋ yäŋ jop nadäk täkaŋ uwä yäyomägatta yäwani.   
\s1 Jesu täŋo nägät moräk u netä?  
\r Mat 12:46-50; Mak 3:31-35  
\p
\v 19 Jesutä man ude yäŋ irirän miŋi-kät noriye känayäŋ äbuŋ. Upäŋkaŋ ämawebe päke itkuŋo unitä Jesu kumän itgwäjiŋirä dubini-ken kukta täŋpä waŋkuŋ.  
\v 20 Täŋirä äma ätutä yabäŋkaŋ Jesu ŋode iwetkuŋ; Meŋka-kät notkaye gabänayäŋ äbäŋo yäman umu itkaŋ yäk.  
\v 21 Ude iweräwä Jesutä kowata ŋode yäwetkuk; Ämawebe Anutu täŋo manbiŋam nadäŋpäŋ iwaräntäk täkaŋ uwä näkŋo meŋnaye notnaye bureni!   
\s1 Jesutä ibäm gwägu yäniŋ bitnäŋkuk  
\r Mat 8:23-27; Mak 4:35-41  
\p
\v 22 Eruk, kadäni kubäta Jesutä iwaräntäkiye yäwetkuk; Gwägu kukŋi udude käda kuna yäk. Ude yäŋpäŋ gäpe kubä terak äroŋpeŋ kuŋkuŋ.  
\v 23 Eruk gwägu terak kuŋtäŋgän Jesu däpmon patkuk. Parirän mänit pähap piäŋirän gwägu tokätpäŋ gäpe gänaŋ äpmoŋ tokŋeŋirän gäpe nikek gwägu gänaŋ äpmonayäŋ täŋkuŋ.  
\v 24 Täŋirän Jesu yäwä kikŋuränpäŋ iwetkuŋ; Ai! Ekäni! Paotnayäŋ täkamäŋ ŋo! yäk. Ude iweräwä Jesutä akuŋpäŋ mänit kenta gwägu yabäŋ yäŋkuk. Yabäŋ yäŋirän uterakgän mänit bitnäŋirän gwägu kwikinik patkuk.  
\v 25 Täŋirän Jesutä iwaräntäkiye yäwetkuk; Nadäkinikjin de?  
\p Ude yäŋirän iwaräntäkiye umuntaŋkaŋ nadäwätäk täŋpäŋ näwetgäwet ŋode täŋkuŋ; Wära! Äma ŋo jidewani unita mänit kenta gwägu mani ŋo buramikamän? yäŋ yäŋkuŋ.   
\s1 Mäjo wära but gänaŋ äpmoŋkuŋ  
\r Mat 8:28-34; Mak 5:1-20  
\p
\v 26 Eruk Jesutä gwägu kenta mänit yäniŋ bitnäwänkaŋ Galili kome u peŋpeŋ gwägu terak kuŋtäŋgän gwägu kukŋi udude käda Gerasa kome ahäŋkuŋ.\fig Jesutä mäjo äma magärani yäwat kireŋkuk|alt="Jesus casts out demon from gadarene maniac" src="Exorc d.jpg" size="span" loc="Not on same page as previous pic" copy="Urs Wegmann" ref="Luk 8:26" \fig*  
\v 27 Ahäŋpäŋ Jesu gäpe terak naniktä maŋatpeŋ kuŋirän kome uken nanik äma mäjo mäyaptä magärani kubätä ahäŋ imiŋkuk. Äma uwä kadäni käroŋi-inik eŋi gänaŋ nämo pat täŋkukonik. Däpmon pat täŋkuko uwä mobä kawut, äma kumbani äneŋpani-ken u tek moräŋ pat täŋkukonik.   
\p
\v 28-29 Pattäŋ kuŋattäŋgän eruk Jesu kaŋpäŋä kähän yäŋkaŋ gämori-ken maŋ-patäbotkuk. Ude täŋirän Jesutä mäjo uwä yäwetkuk; Äma ŋo kakätäŋpeŋ kut yäk. Ude yäwerirän mäjo äma magätkuŋo unitä Jesu iwetkuŋ; Jesu, Anutu Ärowani täŋo nanaki, gäk jide täŋ nimayäŋ äbätan? Komi nimeno! yäŋ iwetkuŋ. Täŋpäkaŋ mäjo uwä kadäni kadäni äma u iŋitpäŋ kwaik täŋirä äma ätutä iŋitpäŋ yen kehäromitä keri kuroŋi pädät täk täŋkuŋonik. Ude täk täŋkuŋo upäŋkaŋ mäjotä täŋpewä äma u yen yäpmäŋ däkŋeŋ täŋpän kwäpeŋ kome äma nämo irani-ken kuŋat täŋkukonik.   
\p
\v 30 Täŋpäkaŋ Jesutä äma u iwet yabäŋkuk; Wäpka netä? Iwet yabäwän iwetkuk; Wäpna “Äbot pähap” yäk. (Mäjo mäyaptä magätkuŋo unita wäpna Äbot pähap yäŋ iwetkuk.)  
\v 31 Ude yäwänä mäjo unitä Jesu butewaki terak ŋode iwetkuŋ; Gäk niwat kireŋpewi awaŋ käroŋi, bipmäŋ urani gänaŋ äpmonektawä! yäk.  
\v 32-33 But äbot pom terak udu yabätan? Gäk nibä-kätäwi but u gänaŋ äpmona! Ude yäwäwä Jesutä nadäŋ yämiŋirän mäjo uwä äma u kakätäŋpeŋ päŋku but gänaŋ äpmoŋkuŋ. But gänaŋ äpmoŋpäkaŋ bäräŋeŋ kumaŋ gwägu gänaŋ äpmoŋkaŋ ume naŋpäŋ kumbuŋ.   
\p
\v 34 Ude täŋirä äma but watäni iranitä yabäŋpäŋ bäräŋeŋ päŋku ämawebe yotpärare taŋi täpuri it yäpmäŋ kuŋkuŋo u nanik manbiŋam yäwetkuŋ.  
\v 35 Yäweräkaŋ ninin käna yäŋkaŋ Jesutä itkuk-ken äbäŋ moreŋkuŋ. Äbäŋpäŋ kaŋkuŋ; Äma mäjotä magärani u tek yamäk ikek, nadäwän tumbäpäŋ Jesu dubini-ken kwikinik maŋit irirän. Mäjotä kakätäŋpeŋ kuŋkuŋo unita. Maŋit irirän kaŋpäŋ äma päke äbuŋo u umuntaŋkuŋ.  
\v 36 Täŋirä imaka ahäŋirän kaŋpäŋ nadäŋkuŋo unitä mäjotä magäranipäŋ yäpän tägaŋkuko unitäŋo manbiŋam yäwetkuŋ.  
\v 37-38 Manbiŋam u nadäŋpäŋ ämawebe Gerasa kome u nanik umuntaŋpäŋ Jesu komenin ŋo peŋpeŋ ku! yäŋ iwetkuŋ. Ude iweräwä Jesu kome u peŋpeŋ Galili kome gwägu udude käda kwayäŋ täŋirän äma yäpän tägaŋkuŋo unitä Jesu iwetkuk; Nadäŋ namiŋiri bok kuda! yäk.  
\v 39 Ude iweränä Jesutä iwetkuk; Nämo yäk. Komeka-ken kuŋkaŋ imaka Anututä täŋ gamitak unitäŋo biŋam kaŋ yäwet! Ude iwerirän äma u äyäŋutpeŋ komeni-ken päŋku Jesutä täŋkentäŋ imiŋkuko unitäŋo manbiŋam yäwettäŋ kuŋatkuk.   
\s1 Jesutä webe yarä yäpän tägaŋkuŋ  
\r Mat 9:18-26; Mak 5:21-43  
\p
\v 40 Eruk, Jesu Galili komeken äneŋi kuŋirän ämawebe päke Jesuta itsämbuŋo unitä kaŋpäŋ iniŋ oretkuŋ.  
\v 41 Ude täŋirä kome unitäŋo käbeyä eŋi täŋo watä äma kubä wäpi Jairas unitä Jesu ahäŋ imiŋkuk. Ahäŋ imiŋpäŋ Jesu gämori-ken gukut imäpmok täŋpäŋ Jesutä eŋina-ken kwän yäŋpäŋ butewaki man iwetkuk.  
\v 42 Imata, äperi tepi kubägän obaŋ 12 ude itkaŋ käyäm täŋpäŋ kumbayäŋ täŋkuko unita.  
\m Eruk, Jesu Jairas täŋo man buramiŋpäŋ eŋini-ken kwayäŋ kädet miŋin kuŋirän ämawebe buminik unitä yewa täŋkaŋ iwaräntäŋ yäpmäŋ kuŋkuŋ.  
\v 43 Ämawebe u bämopi-ken webe kubä käyäm mebäri kubä nikek itkuk. Webe unitä nägät piŋ yäpmäŋ kuŋirän obaŋ 12 ude täŋkuk. Käyäm waki u yäpätägakta yäpätägak ämaken kuŋ äbäk täŋkaŋ moneŋi kudup jop awähutkuk. Täga nämo yäpä tägaŋkuŋ.  
\v 44 Ude täŋpän wawäpäŋ eruk webe unitä Jesu mädeni-ken äbäŋpäŋ tekigän iŋitkuk. Jesu täŋo teki iŋirirän uterakgän tägaŋpäŋ nägät piŋ yäpmäŋ äbuko u kawuk taŋkuk.  
\v 45 Täŋirän Jesutä nadäŋpäŋ yäŋkuk; Ai! Netätä nepmäŋitak?  
\m Ude yäŋirän äma päke u äwo yäwäkaŋ Pitatä ŋode iwetkuk; Ekäni, ämawebe päke ŋonitä dumäŋ gäwatkaŋ ŋo nämo nadätan?   
\p
\v 46 Pitatä ude iweränä Jesutä yäŋkuk; Ude nämo! Äma kubätä nepmäŋirän kehäromina ätu kuŋirän nadätat yäk.  
\v 47 Ude yäwänä webe u mebärina kaŋ-ahätak yäŋpäŋ päbä Jesu gämori-ken gukut imäpmok täŋpäŋ kwaiŋpäŋ itkuk. Itkaŋ ämawebe päke u iŋamiken Jesu täŋo tek iŋirirän käyämi uterakgän paotkuko unitäŋo mebäri yäŋahäŋkuk.  
\v 48  \x * \xo 8:48 \xt Luk 7:50\x* Yäŋahäŋirän Jesutä iwetkuk; Wanotna, nadäkinikka näkken peyan unitä gäk yäpän tägatan. Unita bänep kwini terak kuyi yäk.   
\p
\v 49 Jesutä man ude yäŋirän käbeyä eŋi täŋo watä äma unitä eŋiken nanik äma kubä äbä Jairas u iwetkuk; Äpetka kumäŋtak unita imata yäwoŋärewani äma jop yäŋikŋat yäpmäŋ äben?  
\v 50 Ude yäŋirän Jesutä nadäŋpäŋ Jairas iwetkuk; Nadäwätak täŋpeno! Nadäkinikka näkagän peŋiri äpetka tägawayäŋ yäk.   
\p
\v 51 Ude yäŋpäŋ Jairastä eŋiken kuŋkuŋ. Kuŋpäŋ äma päke u yäniŋ bitnäŋpäŋ yepmaŋpän yäman ude irirä iwaräntäkiye yaräkubä Pita, Jon, Jems ukät iroŋi kumbuko unitäŋo miŋi nani ugänpäŋ yämaguränkaŋ eŋi gänaŋ äroŋkuŋ.  
\v 52  \x * \xo 8:52 \xt Luk 7:13\x* Ämawebe päke konäm yäŋtäbätek täŋ itkuŋo u yäwetkuk; Konäm wari kotneŋo. Iroŋi u nämo kumak. Jop däpmon pätak yäk.  
\v 53 Yäwänä kumakopäŋ jop yäyan yäŋpäŋ kaŋ-mägayäŋkuŋ.  
\v 54  \x * \xo 8:54 \xt Luk 7:14\x* Täŋpäkaŋ Jesu eŋi gänaŋ äroŋpäŋ iroŋi u kerigän iŋitpäŋ iwetkuk; Äpetna, aku!  
\v 55 Ude yäwänä uterakgän kehäromini äneŋi äpmoŋirän kodak taŋpäŋ akuŋkuk. Kodak taŋpäŋ akuŋirän Jesutä miŋi nani yäwetkuk; Ketem imän naŋpän!  
\v 56  \x * \xo 8:56 \xt Mak 7:36; Luk 5:14\x* Yäweränä miŋi nani uwä nadäwän inide kubä täŋkuko unita Jesutä imaka ahäŋkuko u yäŋahäkta yäniŋ bitnäŋkuk.   
\c 9  
\s1 Jesutä iwaräntäkiye 12 u piä man yäwetkuk  
\r Mat 10:5-15; Mak 6:7-13  
\p
\v 1 Eruk, Jesutä iwaräntäkiye 12 u yäŋpäbä dubini-ken yepmaŋkuk. Yepmaŋpäŋ käyäm wakiwaki yäpä tägaŋit, mäjo äma magärani yäwat kirekta kehäromi ba wäpi biŋam yämiŋkuk.  
\v 2-3 Yämiŋkaŋ Anututä intäjukun it yämiŋirän gämori-ken irit täŋo man yäwetta ba äma käyäm ikek yäpä tägakta man ŋode yäwetpäŋ yäniŋ kireŋpewän kuŋkuŋ; In ähottaba, ketem, moneŋ ba yäk yäpmäŋkaŋ nämo kuneŋ. Ba tek yarä nikek nämo yäpneŋ yäk.  
\v 4  \x * \xo 9:4 \xt Luk 10:4-11\x* Kuŋkaŋ yotpärare kubäken ahäŋirä eŋi tamäwä ugän kaŋ irut. Eruk, yotpärare uken piä täŋ paotpäŋ eŋi u peŋpeŋ kome kubäken kaŋ kut.  
\v 5  \x * \xo 9:5 \xt Luk 10:11\x* Upäŋkaŋ yotpärare kubäken not nämo täŋ tamäwä ŋode kaŋ täŋput; Yotpärare u mäde ut imiŋpäŋ kugun kuroŋjin-ken nanik yeŋ ärähut täŋpä kaŋ kut. Ude täŋirä äma kome uken naniktä tabäŋpäŋ goret täŋ yämikamäŋ yäŋ api nadäneŋ yäk.   
\p
\v 6 Jesutä jukuman ude yäweränkaŋ kädet yäput peŋpäŋ kuŋkuŋ. Kuŋkaŋ yotpärare it yäpmäŋ kuŋkuŋo uken Manbiŋam Täga u yäŋahäŋit, käyäm ikek yäpä tägaŋit täŋtäŋ kuŋatkuŋ.   
\s1 Herottä Jesu täŋo biŋam nadäŋkuk  
\r Mat 14:1-2; Mak 6:14-16  
\p
\v 7  \x * \xo 9:7 \xt Mat 16:14; Mak 8:28; Luk 9:19\x* Täŋpäkaŋ Judia kome täŋo kaŋiwat äma wäpi Herottä imaka imaka ahäŋkuŋo unitäŋo manbiŋam nadäŋpäŋ nadäwän nämo täreŋkuk. U imata, äma ätutä ŋode yäŋirä nadäŋkuk; U Jon, ume ärut yämanitä kumbani-ken naniktä kodak taŋpeŋ akuŋkuko unitä piä u täk täyak.  
\v 8 Ba äma ätutä ŋode yäŋkuŋ; Ude nämo, uwä profet biani Elaijatä kumbani-ken nanik akuŋkuko unitä piä u täyak yäk.  
\v 9  \x * \xo 9:9 \xt Luk 23:8\x* Täŋpäkaŋ Herottä man mäyap ikek u nadäŋpäŋ nadäwätäk täŋpäŋ yäŋkuk; Jon u näkä bian kotäki madäŋ täkŋeŋkuro unitä jide täŋpäŋ piä täyak? Netätä täŋirän mani biŋam nadätat? Ude yäŋpäŋ Jesu kaŋpäŋ nadäwa yäŋkaŋ kädetta wäyäkŋeŋkuk.   
\s1 Jesutä äma 5,000 ketem yepmäŋ towiŋkuk  
\r Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-15  
\p
\v 10 Eruk, iwaräntäkiye piä man yäwet-pewän kuŋkuŋo u täŋ paotpäŋä, äyäŋutpeŋ äbäŋpäŋ piä mebäri mebäri täŋkuŋo u biŋam iweräkaŋ Jesu iwaräntäkiye-kät inigän itnayäŋ yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ Betsaida komeken kuŋkuk.  
\v 11 Käbop kuŋkuŋopäŋ ämawebetä u käda kuyak yäŋ nadäŋpäŋ iwarän täŋkuŋ. Iwarän täŋirä yabäŋpäŋ Jesutä yäniŋ oretpäŋ Anututä intäjukun it yämiŋirän gämoriken irit täŋo manbiŋam yäwerit, äma käyäm ikek yäpä tägaŋit täŋkuk.   
\p
\v 12 Eruk, kome bipayäŋ täŋirän iwaräntäkiye 12 u Jesu äbä iwetkuŋ; Kome ŋo ketemi nämoken itkamäŋ. Unita gäk yäwerikaŋ yotpärare ittäŋ kukaŋken u kuŋkaŋ ketem yabäŋ ahäŋpäŋ naŋkaŋ parut yäk.  
\v 13 Ude yäŋirä Jesutä yäwetkuk; Ude nämo! Injin yepmäŋ towiwurä! Yäwänä iwetkuŋ; Yäke! Nintäŋo käräga 5kät gwägu tom yarä-tägän itkaŋ ŋo yäk. Jide? Nin yotpärare-ken kuŋpäŋ äma äbot päke ŋonita ketem suwakta nadäŋpäŋ yäyan?  
\v 14 (Äma äbot päke u 5,000 ude bumik unita nadäwätäk täŋpäŋ yäŋkuŋ.)  
\m Yäŋirä Jesutä yäwetkuk; Äma äbot ŋo yäwerä äbot 50-50 ude maŋit yäpmäŋ kut yäk.   
\p
\v 15 Yäwänä yäŋkuko udegän yäweräkaŋ maŋit yäpmäŋ kuŋkuŋ.  
\v 16 Maŋiräntäŋ yäpmäŋ kwäkaŋ Jesutä käräga 5 ukät gwägu tom yarä u yäpmäŋpäŋ kunum terak doraŋpäŋ ketemta Anutu bänep täga man iwetkuk. Täŋpäŋ ketem u tokät jukutpäŋ iwaräntäkiyeta yämänkaŋ äbot itkuŋo udegän yämiŋtäŋ kuŋkuŋ.  
\v 17 Yämiŋirä kuduptagän ketem u naŋpä koki täŋpäpäŋ ätu jop peŋkuŋ. Täŋpäkaŋ jop patkuŋo u yäpmäŋpäŋ yäk 12 ude daiwä tokŋeŋkuŋ.   
\s1 Pitatä Jesu täŋo mebäri yäŋahäŋkuk  
\r Mat 16:13-28; Mak 8:27-31  
\p
\v 18 Täŋpäŋ kadäni kubäta Jesu inigän itpäŋ nani man iwet irirän iwaräntäkiye päbä dubini-ken kubä-kengän itkuŋ. Irirä Jesutä ŋode yäwet yabäŋkuk; Ämatä näka netä yäŋ yäk täkaŋ?  
\v 19  \x * \xo 9:19 \xt Luk 9:7-8\x* Yäwänä iwetkuŋ; Ätutäwä Jon, ume ärut yämani yäŋ gäwet täkaŋ yäk. Ba ätutäwä Elaija yäŋ gäwet täkaŋ. Ba ätutäwä profet biani uken nanik kubätä kodak taŋkuk yäŋ gäwet täkaŋ.  
\v 20  \x * \xo 9:20 \xt Jon 6:68-69\x* Ude yäwäwä ŋode yäwetkuk; Täŋpäkaŋ injinä näkawä netä yäŋ yäk täkaŋ? Yäwänä Pitatä iwetkuk; Gäk Anutu-ken nanik Kristo, Isrel ämawebe täŋo täŋkentäk bureni u yäk.   
\p
\v 21 Ude yäwänä Jesutä äma ätu nämoinik yäwetneŋ yäŋpäŋ yäniŋ bitnäŋpäŋ ŋode yäwetkuk;  
\v 22  \x * \xo 9:22 \xt Luk 9:44; Luk 18:32-33\x* Äma Bureni-inik uwä ittäŋ kuŋtäŋgän yäŋ imani ude, komi pähap api nadäwek yäk. Täŋpäkaŋ Juda täŋo äma ekäni ba bämop äma intäjukun täŋpani-kät Baga man yäwoŋärewani ämatä mäde api ut imineŋ. Täŋpäŋ Äma Bureni-inik uwä urä kumbänpäŋ änenayäŋ täŋopäŋ kepma yaräkubä täreŋirän kodak taŋpäŋ api akwek.   
\p
\v 23  \x * \xo 9:23 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x* Jesutä ude yäŋpäŋ man kubä ŋode yäwetgän täŋkuk; Äma kubätä näwarayäŋ nadäŋpäŋä iniken bänep nadäk-nadäki mäde ut imiŋpäŋ bäräpi näkä kotawayäŋ täyat udegän kepma kepma gwäk pimiŋpäŋ kaŋ näwarän yäk.  
\v 24  \x * \xo 9:24 \xt Mat 10:39; Luk 17:33; Jon 12:25\x* Täŋpäkaŋ, äma kubätä säkgämän itta nadäŋpäŋ iniken irit kuŋat-kuŋarita iyap taŋpäŋä u api paorek. Upäŋkaŋ äma kubätä näka yäŋpäŋ irit kuŋat-kuŋari iniŋ kirewayäŋ täko uwä irit täga api kaŋ-ahäwek.  
\v 25 Täŋ, äma kubätä kome täŋo imaka kudup peŋ bäyaŋpäŋ yäpmäŋ kuŋarayäŋ täko uwä kumäŋirän imaka imaka yäpmäŋ kuŋarayäŋ täko unitä täga nämo api täŋkentäŋ imineŋ.  
\v 26  \x * \xo 9:26 \xt Mat 10:33; Luk 12:9; 2Ti 2:12\x* In nadäkaŋ? Äma kubätä näka ba man näkä yäŋahäk täyat unita yäŋpäŋ mäyäk taŋpäŋ näka bitnäwayäŋ täko uwä äma udewanita Äma Bureni-inik näkä udegän api bitnäwet. Kadäni näkŋaken epmäget kudän ikek ba Nana täŋo ba kudupi aŋero täŋo peŋyäŋek kudän ikek äneŋi ahäwayäŋ täro kadäni uken äma udewani täŋo wäpi yäŋahäkta api mäyäk täwet.  
\v 27 Näk bureni täwera nadäwut; Itkaŋ ŋo inken nanik ätu nämo kumäŋkaŋ Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piäni kwawak ahäŋirän api käneŋ yäk.   
\s1 Jesu gupi inide kubä ahäŋkuk  
\r Mat 17:1-8; Mak 9:2-8  
\p
\v 28 Jesutä man ude yäweränkaŋ kepma 8 ude täreŋirän nani-kät man yädayäŋ Pita Jems Jon yämagurän yäpmäŋ pom kubä terak äroŋkuŋ.  
\v 29 Päro u itkaŋ nani-kät man yäŋ irirän Jesu iŋami dapun inide kubä ahäŋkuk. Ahäŋirän teki imaka, paki-inikinik, yäpä kwinit täyak ude peŋyäŋeŋkuk.  
\v 30-31  \x * \xo 9:30-31 \xt Luk 9:22, 13:33\x* Ude täŋirän Profet bian irani yarä ahäŋkumän. Kubä Moses, kubäwä Elaija, Anutu täŋo peŋyäŋek ikek ini ugän ahäŋpäŋ itkaŋ Jesu-kät man yäŋpäŋ-nadäk täŋkuŋ. Jesu Jerusalem yotpärare-ken api urä kumbek yäŋ man ude yäŋpäŋ-nadäk täŋ itkuŋonik.  
\v 32  \x * \xo 9:32 \xt Jon 1:14; 2Pi 1:16-18\x* Ude täŋ irirä Pita noriye-kät däpmonta gurän täŋ ittäŋgän kikŋutpäŋ Jesu iŋami dapun peŋyäŋek ikek irirän kaŋkuŋ. Profet yarä Jesu-kät itkuŋo u imaka, yabäŋkuŋ.  
\v 33 Täŋpäŋ äma yarä u kudayäŋ täŋirän Pitatä mebäri nämo nadäwän tärewäkaŋ jop ŋode yäŋkuk; Ekänina, itkamäŋ ŋonita oretoret täkamäŋ yäk. Unita yottaba yaräkubä täŋ tamina. Gäka kubä, Mosesta kubä, Elaijata kubä yäk.   
\p
\v 34 Pitatä man ude yäŋirän gubamtä äpä uwäk täŋpäŋ yepmaŋirän Pita Jems Jontä bumta umuntaŋkuŋ.  
\v 35  \x * \xo 9:35 \xt Luk 3:22\x* Umuntaŋ irirä gubam gänaŋ man kubä ŋode ahäŋkuk; Ŋowä nanakna, näkŋa iwoyäŋkuro unita mani buramik täkot!  
\v 36 Man kotäk ude ahäwän täreŋirän Jesu inigän irirän kaŋkuŋ. Täŋpäkaŋ Pita Jems Jon imaka ahäŋirän kaŋkuŋo unitäŋo manbiŋam yäŋahäŋtäŋ kukta nämo nadäŋkuŋ.   
\s1 Jesutä nanak kubä yäpän tägaŋkuk  
\r Mat 17:14-21; Mak 9:14-29  
\p
\v 37 Eruk patkuŋo yäŋewänä, Jesu iwaräntäkiye Pita Jems Jon-kät pom terak naniktä äpuŋ. Äpäŋtäŋgän ämawebe äbot pähap u yabäŋ ahäŋkuŋ.  
\v 38 Täŋpäkaŋ ämawebe äbot u gänaŋ nanik kubätä Jesuken gera ŋode yäŋkuk; Yäwoŋärewani äma! Gäk manna buramiŋpäŋ nanakna tepi kubägän ŋo täga täŋkentäŋ imayäŋ?  
\v 39 Mäjo kubätä magärirän uterakgän kähän yäk täyak. Ba pudät maŋpän kome terak patäbottäŋ kuŋatkaŋ meni-ken jep yäŋut täyak yäk. Täŋkaŋ mäjo uwä kadäni kadäni komi imiŋpäŋ bäräŋeŋ nämo kakätäŋpeŋ kuk täyak.  
\v 40 Unita näk gäwaräntäkaye mäjo u iwat kirewut yäŋ yäwera piä täŋkuŋo upäŋkaŋ iwat kirena yäkŋat täŋpä waŋkuŋ yäk.   
\p
\v 41 Ude iwerirän Jesutä ŋode yäŋkuk; Wa! In bänepjin gwäjiŋ ärowani. Nadäkinikjin nämo! Jidegän api nadäwä tumneŋ? Äma in udewani-kät wari kuŋatta nämo nekaŋ! Ude yäŋpäŋ äma u iwetkuk; Eruk, nanaka yäpmäŋ äbi!  
\v 42 Ude iweränä nanitä nanaki yäpmäŋ äbäŋirän mäjo unitä nanak u pudät maŋpän kome terak patäbottäŋ kuŋatkuk. Ude täŋirän Jesutä mäjo u kaŋ-yäŋirän mäjotä nanak u kakätäŋpeŋ kuŋkuk. Kuŋirän säkgämän iränä äneŋi nani-ken teŋkuk.  
\v 43 Ude täŋirän ämawebe itkuŋo unitä Anutu täŋo kehäromi u kaŋpäŋ kikŋutpäŋ-nadäwätäk pähap täŋkuŋ.  
\p Täŋpäkaŋ ämawebetä imaka imaka tägagämän Jesutä täk täŋkuko unita pen nadäwätäk täŋ irirä Jesutä iwaräntäkiye ŋode yäwetkuk;  
\v 44  \x * \xo 9:44 \xt Luk 9:22\x* Man täwerayäŋ täyat ŋo juku peŋpäŋ nadäkot; Inkät nanik kubätä Äma Bureni-inik iwan keri terak tewayäŋ kadäni keräpi täyak.  
\v 45  \x * \xo 9:45 \xt Luk 18:34\x* Ude yäwerirän mebäri nämo nadäwä täreŋkuŋ. Nadäk-nadäki uwäk ikek pen itkuko unita mebärita iwet yabänayäŋ täŋkuŋo upäŋkaŋ umuntaŋpäŋ nämo iwet yabäŋkuŋ.   
\s1 Netätä intäjukun api irek?  
\r Mat 18:1-5; Mak 9:33-40  
\p
\v 46  \x * \xo 9:46 \xt Luk 22:24\x* Eruk kepma kubä, iwaräntäkiyetä nin-ken nanik netätä intäjukun-inik api irek yäŋ yäŋpäŋ yäŋärahutkuŋ.  
\v 47-48  \x * \xo 9:47-48 \xt Mat 10:40\x* Täŋirä Jesutä nadäk-nadäki yabäŋpäŋ-nadäŋkaŋ nanak täpuri kubä yäŋ-päbä dubini-ken teŋpäŋ yäwetkuk; Äma kubätä näka yäŋpäŋ nanak täpuri ŋodewani kubä oraŋ imayäŋ täko uwä näka udegän api oraŋ namek. Täŋpäŋ äma näk oraŋ namayäŋ täko uwä äma näk naniŋ kireŋkuko u udegän api oraŋ imek. Imata, in bämopjin-ken nanik kubätä äpani-inik ude kuŋatpäŋä äma uwä intäjukun ude itak yäk.   
\p
\v 49 Jesutä ude yäweränä Jontä ŋode iwetkuk; Ekäni! Äma kubätä wäpka terak mäjo äma magärani yäwat kireŋirän kaŋkumäŋ yäk. Kaŋkumäŋopäŋ nintäŋo äbotken nanik nämo unita iniŋ bitnäŋkumäŋ yäk.  
\v 50  \x * \xo 9:50 \xt Mat 12:30; Luk 11:23\x* Yäwänä Jesutä iwetkuk; Imata iniŋ bitnäŋkuŋ? Äma iwan nämo täŋ tamani uwä notjinpak täŋkentäŋ tamani ubayäŋ yäk.   
\s1 Samaria naniktä Jesu mäde ut imiŋkuŋ  
\p
\v 51  \x * \xo 9:51 \xt Mak 10:32\x* Jesu kunum gänaŋ äneŋi ärokta kadäni keräp taŋirän Jerusalem kukta nadäk kehäromi peŋpäŋ kuŋkuk.\fig Samaria naniktä Jesu mäde ut imiŋkuŋ|alt="People of Samaria turned their backs on Jesus" src="Samari d.jpg" size="span" loc="Somewhere in section - top of page" copy="Urs Wegmann" ref="Luk 9:51-56" \fig*  
\v 52 Täŋkaŋ äma ätu yäwerän intäjukun kuŋkuŋ. Jesu ŋo api äbek yäŋ man ude yäwetta kuŋkuŋ. Eruk, äma unitä Samaria yotpärare-ken ahäŋpäŋ Jesuta tuŋum täkot yäŋ yäwetkuŋ.  
\v 53  \x * \xo 9:53 \xt Jon 4:9\x* Yäweräkaŋ Jesu uwä Jerusalem api kwek yäŋ nadäŋkuŋo unita äbäŋirän nämo nadäŋ imiŋkuŋ.  
\v 54  \x * \xo 9:54 \xt 2Kin 1:9-16\x* Samaria naniktä ude täŋirä Jems kenta Jon, kädet waki u kaŋpäŋ Jesu iwetkumän; Ekäni, gäkä nadäŋiri yädakaŋ kunum gänaŋ nanik kädäptä päpä äma äbot ŋo kaŋ ijiŋ paorut yäk.  
\v 55-56 Ude iweränkaŋ Jesutä iwaräntäkiye yebewänkaŋ kome u peŋpeŋ kubäken kuŋkuŋ.   
\s1 Jesu iwat-iwat täŋo man  
\r Mat 8:19-22  
\p
\v 57 Eruk kuŋtäŋgän kädet miŋin, äma kubätä Jesu ŋode iwetkuk; Gäk deken kwayäŋ yäŋiri näk imaka, api gäwarän täwet yäk.  
\v 58 Ude iweränä Jesutä iwetkuk; Ket nadäwi pewäkaŋ näwaren. Imata, tom ägwäri u patpat bägup ikek. Barak udegän, bukäni nikek. Upäŋkaŋ Äma Bureni-inik iwarayäŋ yäyan uwä patpat bägupi nämo yäk.  
\v 59 Ude yäŋpäŋ äma kubä kaŋ-ahäŋpäŋ iwetkuk; Gäk abä näk näwat yäk. Yäwänä äma unitä ŋode iwetkuk; Ekäni, nadäŋ namiŋiri nana kumbänpäŋ äneŋkaŋ mäden kaŋ gäwara yäk.  
\v 60 Yäwänä iwetkuk; Ude nämo! Näk näwarän täŋiri kumbanitä kumbani noriye kaŋ äneŋput yäk. Gähä kuŋkaŋ Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piä täk täyak unitäŋo manbiŋam yäŋahäŋpäŋ yäwettäŋ kaŋ kuŋat.  
\v 61  \x * \xo 9:61 \xt 1Kin 19:20\x* Ude iweränä äneŋi äma kubätä Jesu ŋode iwetkuk; Ekäni, näk gäk gäwatta gäripi nadätat yäk. Upäŋ, nadäŋ namiŋiri pengän päŋku webena nanaknaye yäwet yabäwa täga yäŋ yäwäwä api äbet yäk.  
\v 62 Yäwänä Jesutä iwetkuk; Ude nämo, äma kubätä imaka kubä täŋpayäŋ nadäŋpäŋ nadäk-nadäki piä unitagän pewek. Äma ätu nadäk-nadäk jopjop pek täkaŋ uwä intäjukun äma Anutu unita watä piä täga tänaŋi nämo yäk.   
\c 10  
\s1 Jesutä äma 72 piä man yäwetkuk  
\r Mat 9:37-38, 10:7-16, 11:20-24  
\p
\v 1  \x * \xo 10:1 \xt Mak 6:7\x* Eruk, ätukät itpäŋ u mädeni-ken Ekänitä äma 72 ude piä täkta iwoyäŋkuk. Iwoyäŋpäŋ yarä-yarä yäpmäŋ daniŋpäŋ komeni komeni ini mäden kuŋarayäŋ nadäŋkuko udegän kuŋatta yepmaŋpän kuŋkuŋ.  
\v 2  \x * \xo 10:2 \xt Mat 9:37-38; Jon 4:35\x* Täŋkaŋ jukuman ŋode yäwetkaŋ yepmaŋpän kuŋkuŋ; Piä taŋi kubä ahäŋ nimiŋirän käyat. Piä it yäpmäŋ kukaŋ-ken uken ketem ahäŋ bumbum täkaŋ. Upäŋkaŋ ketem u yäpmäkta piä äma yarägän. Unita piä mähemi-ken yäŋapiŋirä ketem gämäneŋ itkaŋ u yäpmäkta piä äma ätukät kaŋ pewän äbut yäk.  
\v 3  \x * \xo 10:3 \xt Mat 10:16\x* Eruk, man kubä ŋode täwerakaŋ kukot; Näk piä pidämi-ken nämo tepmaŋtat. Nämo, in yawak ude äma äbot aŋ komi udewani gänaŋ tepmaŋtat.  
\v 4  \x * \xo 10:4 \xt Mat 10:7-14; Mak 6:8-11; Luk 9:3-5; 2Kin 4:29\x* Täŋkaŋ moneŋ, yäk kuratäk, kuroŋjin ärärani yäpmäŋkaŋ nämo kuneŋ. Nämo, in piä man täwetat-ken u kuŋkaŋ äma ätu kädet miŋin yabäŋ ahäŋpäŋ ukät man yäŋpäŋ-nadäk nämo täneŋ. Siwoŋi piä man täwetat-ken uken kaŋ kut.   
\p
\v 5 Täŋpäkaŋ eŋi äronayäŋ täkaŋ-ken u äroŋpäŋ pengän ŋode kaŋ yäwut; Ämawebe eŋi ŋo gänaŋ irani, Anutu täŋo bänep pidämtä intä terak äroton!  
\v 6 Ude yäŋirä eŋi u gänaŋ nanik kubätä bänep pidäm udewanita gäripi nadäwani irayäŋ täko täŋpänä manjin täŋo burenitä uterak api ärowek. Upäŋkaŋ äma udewani kubä nämo iränä bänep pidäm man u äyäŋutpeŋ injin terak äneŋi api ärowek.  
\v 7  \x * \xo 10:7 \xt 1Ko 9:6-14; 1Ti 5:18\x* Nadäk-nadäk täga nikek unitäŋo eŋi-kengän irirä eŋi mähemitä äŋiron täŋ tamänä täga api yäpmäŋpäŋ näneŋ. Imata, piä ämatä piä täk täkaŋ unitäŋo gwäki täga yäpnaŋi. Täŋkaŋ eŋi äroŋkaŋ äpäk nämo täneŋ.   
\p
\v 8  \x * \xo 10:8 \xt 1Ko 10:27\x* Täŋpäkaŋ kome u peŋpeŋ kubäken kuŋirä kome mähemitä tämagut päŋku ketem tamäwä u kaŋ naŋput.  
\v 9 Täŋkaŋ kome uken nanik äma käyäm ikek kaŋ yäpä tägawut. Ude täŋkaŋ ŋode kaŋ yäwerut; In bämopjin-ken Anututä intäjukun it tamiŋpäŋ tabäŋ tawat piä kehäromi nikek täŋpayäŋ täyak u tuän keräp täyak yäŋ kaŋ yäwerut.  
\v 10-11  \x * \xo 10:10-11 \xt Apos 13:51, 18:6\x* Upäŋkaŋ yotpärare kubäken kuŋirä kome mähemtä nämo tämaguräwä yotpärare bämopi-ken kuŋkaŋ täpun-täpun kuroŋjin-ken nanik iŋamiken yeŋ ärahutkaŋ ŋode kaŋ yäwerut; Ŋo kawut! Täpuntäpun kome ŋo nanik däpmäŋ äreyäŋpena maŋ injin terak äneŋi kukaŋ! Ude yäwetkaŋ ŋode yäwetgän kaŋ täŋput; Ket ŋode nadäkot! Anututä intäjukun it tamiŋpäŋ tabäŋ tawat piä täŋpayäŋ täyak u keräp täyak! yäŋ kaŋ yäwerut.  
\v 12  \x * \xo 10:12 \xt Stt 19:24-25; Mat 10:15, 11:24\x* U imata, kowata yäpmäk-yäpmäk kadäni-ken ämawebe yotpärare uken naniktä kowata wakiinik, Sodom naniktä yäpnayäŋ täŋo u irepmitpäŋ ärowani pähap api yäpneŋ.   
\s1 Ämawebe bänepi nämo sukurewanita man  
\r Mat 11:20-24  
\p
\v 13  \x * \xo 10:13 \xt Mat 11:21-23\x* Wa! Korasin nanik in, ba Betsaida nanik in komi api nadäneŋ! Inken kudän kudupi mäyap täk täŋkuro udegän Tire Sidon ämawebe, Anututa nämo nadäwani u ahäŋ yämiŋkuk yäwänäku mominita yäŋpäŋ konäm butewaki täŋpäŋ bänepi bian sukurewäm!  
\v 14 Unita ŋode nadäwut; Ämawebe yäpmäŋ danik-danik kadäni pähapken Tire ba Sidon ämawebe kowata ahäŋ yämayäŋ täko u irepmitpäŋ inä ärowani-inik api kaŋ-ahäneŋ!  
\v 15 Täŋ, Kapeneam nanik inä, Anututä kunum gänaŋ api yäŋnikŋat yäpmäŋ ärowek yäŋ nadäkaŋ? Wära! Nämoinik! In kumäŋ-kumäŋ komeken api äpmoŋ moreneŋ.   
\p
\v 16  \x * \xo 10:16 \xt Mat 10:40; Luk 9:48; Jon 5:23\x* Jesutä man ude yäŋpäŋ iwaräntäkiye ŋode yäwetkuk; Äma kubätä intäŋo manta gäripi nadäwayäŋ täko uwä näkŋo mannata udegän api nadäwek yäk. Täŋ, äma kubätä mäde ut tamayäŋ täko uwä näka udegän mäde api ut namek. Ba äma mäde ut naminayäŋ täŋo uwä Äma naniŋ kireŋpewän äpuro unita udegän mäde api ut imineŋ yäk.   
\s1 Äma 72 ukeŋo äneŋi äbuŋ  
\p
\v 17 Eruk, äma 72 Jesutä peŋ yäwet-pewän kuŋkuŋo u piä täŋ paotkaŋ bänep oretoret terak äneŋi äbä Jesu iwetkuŋ; Ekäni, nin gäkŋo wäpka biŋam yäŋahäŋtäŋ kuŋitna Satan täŋo mäjo wära mannin buraminaŋi nämopäŋ mannin buramiŋkuŋ yäk.  
\v 18  \x * \xo 10:18 \xt Jon 12:31; Rev 12:8-9\x* Ude iweräwä Jesutä kowata ŋode yäwetkuk; Bureni! In ude täŋirä Satan kunum gänaŋ nanik, yäpä ude, kehäromini paoränkaŋ kome terak maŋ parirän kaŋkut.  
\v 19  \x * \xo 10:19 \xt Sam 91:13; Mak 16:18\x* Imata, näk kehäromi tamiŋkut. Kehäromi tamiŋkuro uwä in imaka meni komi, gämok kenta bam udewani yeŋ jakŋitta, ba iwanjin Satan unitäŋo kehäromi irepmit moreneŋta tamiŋkut. Unita imaka kubätä in nämo täŋpän waŋkuŋ ba nämo api täŋpän waneŋ.  
\v 20  \x * \xo 10:20 \xt Mat 7:22; Kis 32:32; Plp 4:3; Rev 3:5\x* Upäŋkaŋ mäjo wäratä manjin buramik täkaŋ unitagän oretoret nämo täneŋ. Nämo, Anututä inta nadäŋpäŋ wäpjin ini irani-ken kudän täŋkuko unita oretoret pähap nadäneŋ yäk.   
\s1 Jesutä Nani bänep täga man iwetkuk  
\r Mat 11:25-27, 13:16-17  
\p
\v 21 Ude yäwänkaŋ Kudupi Munapiktä bänepi täŋpidäm taŋirän Jesutä oretoret pähap täŋkuk. Oretoret täŋpäŋ nani iwetkuk; Nan, kunum kenta kome täŋo mähemi, näk bänep täga nadäŋ gamitat. Imata, gäk manka biŋam täŋo mebäri äma kome täŋo nadäk-nadäk ärowani nikekta käbop peŋ yämik täyan. Täŋ, äma äpanita täŋ-kwawataŋ yämik täyan. Bureni Nan, gäkŋa ude kaŋ ahäwän yäŋ nadäŋkuno udegän ahätak yäk.   
\p
\v 22  \x * \xo 10:22 \xt Jon 3:35, 10:15\x* Ude yäŋpäŋ ämawebe päke u ŋode yäwetkuk; Nana uwä imaka kumän-tagän ketna terak peŋ moreŋkuk. Täŋpäkaŋ äma kubätä Anutu täŋo nanaki näka täga nämo nadäwän täreneŋ. Nana kubä-tägän mebärina nadäwän täretak. Ba äma kubätä ini Nana täŋo mebäri u nämo nadätak. Nämo, nanaki näkŋa-tägän nadätat. Täŋ, Nanaki näkä äma ätuta Nana täŋo mebäri yäwoŋärewayäŋ yäŋpäŋä yäwoŋäreŋira Nana täŋo mebäri täga nadäneŋ.   
\p
\v 23  \x * \xo 10:23 \xt Mat 13:16-17\x* Ude yäŋpäŋ iwaräntäkiye yämagut päŋku inigän yepmaŋpäŋ yäwetkuk; Nadäkaŋ? Anututä nadäŋ tamiŋirän yabäŋpäŋ-nadäk täkaŋ unita oretoret pähap nadäk täkot!  
\v 24  \x * \xo 10:24 \xt 1Pi 1:10\x* Imata, Anutu täŋo kehäromi kak täkaŋ uwä profet ba intäjukun äma bian itkuŋo u kakta gäripi nadäk täŋkuŋo upäŋkaŋ nämo kak täŋkuŋ. Ba manbiŋam apiŋo intä nadäk täkaŋ ŋo nadäkta gäripi nadäk täŋkuŋo upäŋkaŋ nämo nadäk täŋkuŋ yäk.   
\s1 Samaria nanik äma täga kubä täŋo manbiŋam  
\p
\v 25  \x * \xo 10:25 \xt Mat 22:35-40; Luk 18:18\x* Jesutä ude yäwän tärewäkaŋ Baga manta mebäri nadäwani äma kubätä Jesu man goret kubä yäwän nadäwa yäŋkaŋ Jesu dubini-ken äbäŋpäŋ iwetkuk; Yäwoŋärewani äma, kädet jidewanipäŋ iwatpäŋ irit kehäromi u api kaŋ-ahäwet?  
\v 26 Ude yäwänä Jesutä kowata ŋode iwetkuk; Mosestä Baga man bian kudän täwani uterak man jide daniŋpäŋ nadäk täyan?  
\v 27  \x * \xo 10:27 \xt Lo 6:5; Wkp 19:18\x* Iweränä iwetkuk; Ŋode daniŋpäŋ nadäk täyat; Gäk Ekäni Anutukata gäripi-inik nadäwen. Bänepka, gupka, nadäk-nadäkka kumän-tagän Anutu-ken pewen. E kubä ŋode; Gäkŋata nadäk täyan udegän notkaye ätuta nadäŋ yämen yäk.   
\p
\v 28  \x * \xo 10:28 \xt Wkp 18:5; Rom 10:5; Gal 3:12\x* Ude yäwänä Jesutä iwetkuk; Bureni näwetan. Man yarä u iwatpäŋä irit kehäromi u api kaŋ-ahäwen yäk.  
\v 29 Ude iweränä äma uwä Jesutä näka äma nadäk-nadäk ikek yäŋ nadäwän yäŋ nadäŋkaŋ Jesu ŋode iwet yabäŋkuk; Baga mantä notkaye ätu yäŋ yäyak u netäta yäyak?   
\p
\v 30 Yäwänä Jesutä kowata man wärani kubä ŋode iwetkuk; Äma kubä Jeriko kome kwayäŋ nadäŋpäŋ Jerusalem peŋpeŋ kädet miŋingän kuŋirän kubo äma ätutä kaŋ-ahäneŋ. Kaŋ-ahäŋpäŋ teki weŋ täŋpä kwäpäŋ pärip-päriptä päripmäŋtäko kumäŋ-däpurek täŋpek. Täŋirän yäpmäŋpäŋ kädet miŋin peŋpeŋ kuneŋ.  
\v 31 Kädet miŋin pewä parirän bämop äma kubätä äbä kaŋpäŋ kukŋi kädagän irepmitpeŋ kwek.  
\v 32 Kuŋirän Juda täŋo äma ekäni kubätä äbä äma u dapuri-tägän kaŋkaŋ udegän irepmitpeŋ kukŋi kädagän kwek. Nämo täŋkentäŋ imek.  
\v 33 Kuŋirän eruk, äma Samaria nanik kubätä kädet ugän iwat yäpmäŋ äbäŋpäŋ äma u käwek. Kaŋpäŋ butewaki pähap nadäŋpäŋ dubini-ken äbek.  
\v 34 Äbä jibi meni-ken wain ume kenta olip gakŋipäŋ ärut imiŋkaŋ uwäktäŋ imek. Uwäktäŋ imiŋkaŋ pudätpäŋ iniken doŋki terak peŋpäŋ yäŋikŋat yäpmäŋ kuŋtäŋgän eŋi kubä, äma ban naniktä patta täŋpani-ken tewän parirän bipani watäni irän yäŋewek.  
\v 35 Yäŋewänä eŋi täŋo watä äma unita siliwa moneŋ yarä imiŋkaŋ iwerek; Äma ŋonita watäni säkgämän isi. Moneŋ gamitat ŋo paoränä äbä äneŋi ätukät api gamet yäŋ iwerek.   
\p
\v 36 Eruk, Jesutä manbiŋam u yäŋ moreŋpäŋ Baga manta mebäri nadäwani äma u ŋode iwet yabäŋkuk; Äma yaräkubä unita jide nadätan? Äma jibi nikek unita netätä noripak bureni ude täŋpek?  
\v 37 Ude iwerirän iwetkuk; Äma täŋkentäŋ imeko unitä noripak bureni-inik täŋpek yäk. Yäwänä Jesutä iwetkuk; Bureni yäyan unita gäk kuŋkaŋ kädet udegän kaŋ iwat!   
\s1 Jesu Mata kenta Mariakät itpäŋ-nadäk täŋkuŋ  
\p
\v 38 Kadäni kubä Jesu iwaräntäkiye-kät kuŋtäŋgän, webe kubä wäpi Mata unitä komeken ahäŋkuŋ. Uken ahäŋirä Matatä ini eŋiken Jesu yäŋikŋat yäpmäŋ äroŋkuk.  
\v 39  \x * \xo 10:39 \xt Jon 11:1, 12:2-3\x* Äro itkaŋ Jesutä manbiŋam yäŋahäwayäŋ täŋirän Mata täŋo noripak Maria u nadäwayäŋ yäŋkaŋ äbä Jesu dubini-ken maŋitpäŋ manbiŋam nadäŋ itkuk.  
\v 40 Maria manbiŋam nadäŋ irirän noripaktä u kaŋpäŋ piä taŋi inigän täŋ itkuko unita bänepi waŋkuŋ. Bänepi wawäkaŋ äbä Jesu iwetkuk; Ekäni, butewaki nämo nadäŋ namitan? Notnapak ŋo nabä kätäŋpeŋ äbäko ŋo irirän näkŋagän piä taŋi täyat. Iweri täŋkentäŋ namän! yäk.   
\p
\v 41 Matatä ude yäwänä Ekänitä kowata ŋode iwetkuk; O Mata, gäk imaka imaka ŋonita imata nadäwätäk pähap täyan?  
\v 42  \x * \xo 10:42 \xt Mat 6:33\x* Imaka bureni kubätagän nadäwen. Notkapak Maria ŋowä imaka bureni unita nadäwän tärewäpäŋ täyak. Täŋpäkaŋ imaka bureni ŋowä kubätä täga nämo yomägarek.   
\c 11  
\s1 Yäŋapik man yäkyäk täŋo käderi  
\r Mat 6:9-15, 7:7-11  
\p
\v 1  \x * \xo 11:1 \xt Luk 5:33\x* Eruk kadäni kubä Jesu kome kubäken itkaŋ nani-kät man yäŋ itkumän. Yäwän täreŋirän iwaräntäkiye ukät nanik kubätä iwetkuk; Ekäni, Anutu-ken yäŋapik man yäkyäk täŋo käderi niwetpäŋ niwoŋäre yäk. Bian, Jontä iniken iwaräntäkiye yäwetpäŋ yäwoŋäreŋkuko ude.  
\v 2 Ude iweränä Jesutä yäwetkuk; In Anutu-ken yäŋapik man yänayäŋ yäŋpäŋä man ŋode yäneŋ;  
\q1 Nan, wäpka kudupi inipärik kubä pat täyon.  
\q1 Äbäŋpäŋ bänepi bänepi, komeni komeni Ekäni täŋ nimi.   
\q1
\v 3 Kepma kubäkubä täŋo ketem nimik täyi.   
\q1
\v 4 Ämatä waki täŋ nimik täkaŋ unitäŋo momini peŋ yämik täkamäŋ unita gäk udegän nintäŋo mominin peŋ nimik täyi.  
\q1 Täŋyabäk-ken nämo nipmaŋpen.   
\p
\v 5 Ude yäŋpäŋ man wärani ŋode yäwetkuk; In bämopjin-ken nanik kubätä ketemta wäyäkŋeŋpäŋ bipani bämop noripak kubätä eŋiken kwek. Kuŋpäŋ noripak u ŋode iwerek; Notnapak, ketem ätu täŋkentäŋ nam.  
\v 6 Notnapak kubä, ban naniktä äbäŋirän ketem imapäŋ imet yäŋpäŋ gäkken yäŋapitat.  
\v 7 Ude iweränä eŋi mähemitä iwerek; Imata däpmon wewe täŋ namitan? Yäma ukätpäŋ nanaknaye-kät däpmon pätkamäŋ ŋo yäk. Näk täga nämo akuŋpäŋ ketem yäpmäŋ gamayäŋ.  
\v 8  \x * \xo 11:8 \xt Luk 18:5\x* Eruk, Jesutä man wärani u yäwetpäŋ yäŋkuk; Pengänä eŋi mähemi u noripak täŋkentäkta nämo nadäweko upäŋkaŋ ehuranigän yäŋapiŋtäyon gaŋani nadäŋpäŋ nadäŋ imek.  
\v 9 Unita ŋode täwera nadäwut; In Anutu-ken imaka kubäta yäŋapiŋirä api nadäŋ tamek. Uwä äma kubätä wäyäkŋek piä täŋ yäpmäŋ kuŋtäŋgän kaŋ-ahäweko ude. Ba kubätä yäma-ken kwäpkwäp yäput yäpmäŋ kuŋirän yäma dät imeko ude.  
\v 10 Unita näk bureni täwetat! Äma kubätä yäŋapik piä täŋpäŋä bureni api yäpek, äma kubätä wäyäkŋek piä täŋ yäpmäŋ kuŋtäŋgän bureni kaŋ-ahäweko ude. Ba kubätä yäma-ken kwäpkwäp yäput irirän Anututä nadäŋ imiŋpäŋ yäma dät imeko ude.   
\p
\v 11 Eruk, jide nadäkaŋ? Nanakka kubätä ketemta yäŋirän nani gäkä mobä kubä täga imen? Nämoinik! Ba tomta yäŋapiŋirän gämokpäŋ täga imen? Nämoinik!  
\v 12 Ba purup mujipta yäŋirän bampäŋ täga imen? Nämoinik!  
\v 13 Inä äma waki upäŋkaŋ nanakjiyeta imaka tägatäga yämik täkaŋ. Unita ŋode nadäwut; Kunum gänaŋ Nanjin iron mähemi itak uken Kudupi Munapikta yäŋapiŋirä imata nämo tamek? Nämo, u bureni-inik tamek yäŋ täwetat!   
\s1 Jesu jop manman iwetkuŋ  
\r Mat 12:22-30; Mak 3:20-27  
\p
\v 14 Kadäni kubäken Jesutä äma mäjotä magärani kubä mäjo iwat kireŋ imiŋkuk. Mäjo unitä magät-pewän äma u man nämo yäk täŋkukopäŋ Jesutä mäjo u iwat kireŋirän äma u man äneŋi yäŋkuk. Man yäŋirän ämawebetä kikŋutpäŋ nadäwätäk pähap täŋkuŋ.  
\v 15  \x * \xo 11:15 \xt Mat 9:34, 10:25\x* Upäŋkaŋ äma ätutä Jesuta ŋode yäŋkuŋ; Ude nämo! Äma uwä mäjo täŋo äma ärowani wäpi Bilisibap unitä kehäromi imiŋirän mäjo yäwat kirek täyak yäk.   
\p
\v 16  \x * \xo 11:16 \xt Mat 12:38\x* Täŋpäkaŋ ämatä Jesu täŋikŋatta kunum täŋo kudän kudupi kubä pewi ahäwut yäŋ iwetkuŋ.  
\v 17 Ude täŋirä Jesutä nadäk-nadäki täŋo mebäri nadäwän tärewäpäŋ man wärani ŋode yäwetkuk; Ude nämo! Kome kubä-tägän ämik pewä ahäwäpäŋ kowat ämiwän täŋirä kehäromini paorek yäk. Ba udegän buap kubätä kowat ämiwän täŋirä kehäromini paorek.  
\v 18 Unita Satantä iniken ämaniye yäwat kireŋirän jide täŋpäŋ Satan täŋo äbot kehäromi irek? U täga nämo! Inä näk Bilisibap täŋo kehäromi terak mäjo yäwat kirek täyat yäŋ näwet täkaŋ.  
\v 19 Upäŋkaŋ ude bureni täyat u täŋpäwä ämajiyetä netä wäpi terak mäjo yäwat kirek täkaŋ? Satan täŋo wäpi terak yäwat kirek täkamäŋ yäŋ nämo yäneŋo unitä jop täŋ-näkŋatkaŋ unitäŋo mebäri kwawak ahäwek!  
\v 20  \x * \xo 11:20 \xt Kis 8:19\x* Upäŋkaŋ ŋode nadäwut! Näk Anutu täŋo kehäromi terak mäjo yäwat kirek täyat ude bureni täŋpäwä ŋode nadäneŋ; Anututä intäjukun irit piä kehäromi nikek täk täyak unitäŋo bureni inken ahätak ŋo.   
\p
\v 21 Unita man wärani kubä täwera nadäwut; Äma kehäromi kubätä Kadä boham iŋitkaŋ eŋinita watä ireko uwä tuŋumi eŋi gänaŋ säkgämän itneŋ.  
\v 22  \x * \xo 11:22 \xt Kol 2:15\x* Upäŋkaŋ äma kubä kehäromini taŋi pähap ikek unitä äbäŋpäŋä ŋode täŋpek; Eŋi mähemitä kadä boham iŋitat yäŋ nadäweko u yomägatpäŋ tuŋumi eŋi gänaŋ itneŋo u yäpmäŋkaŋ noriyeta yäpmäŋ daniŋpäŋ yämek.   
\p
\v 23  \x * \xo 11:23 \xt Luk 9:50\x* Eruk unita ŋode täwera nadäwut; Äma not nämo täŋ namik täkaŋ uwä näka iwan täŋ namik täkaŋ. Ba äma näkŋo piäta watä nämo it täkaŋ uwä piäna yäpäwak täkaŋ yäk.   
\p
\v 24 Täŋpäkaŋ äma äbot ŋowä ŋode bumik; Mäjo äma magärani kubätä äma u kakätäŋpeŋ päŋku kome kuräki-ken irit bägup kodakita wäyäkŋeŋtäŋ kuŋarek. Wäyäkŋeŋtäŋ kuŋareko upäŋkaŋ nämo kaŋ-ahäwek. Nämo kaŋ-ahäŋpäŋä bian irani-ken äyäŋutpeŋ kwa yäŋ nadäwek.  
\v 25 Ude nadäŋpäŋ äyäŋutpeŋ päŋku käwek; Irit bägup biani uwä ärutpäŋ ket urani.  
\v 26  \x * \xo 11:26 \xt Jon 5:14\x* Ude kaŋpäŋä noriye 7 ini bumik nämo, wakiinik, yämaguränkaŋ äbä ukengän itneŋ. Täŋpäkaŋ äma uwä pengän-inik waki irekopäŋ mäden waki-inikinik täŋpäŋ irek yäk.   
\p
\v 27  \x * \xo 11:27 \xt Luk 1:28,42,48\x* Man ude yäŋ irirän ämawebe päke itkuŋo u bämopi-ken webe kubätä gera terak Jesu ŋode iwetkuk; Yäke! Gäk bäyaŋpäŋ nonoŋ gepmäŋ towiŋkuko uwä Anutu täŋo oretoret terak kuŋarani! yäk.  
\v 28  \x * \xo 11:28 \xt Luk 8:15,21\x* Ude iweränä Jesutä yäŋkuk; Ude nämo! Ämawebe Anutu täŋo man nadäŋpäŋ iyap taŋpäŋ yäpmäŋ kuŋat täkaŋ unitä uyaku Anutu täŋo oretoret terak kuŋarani bureni yäk.   
\s1 Kudän kudupi kakta Jesu iwet yabäŋkuŋ  
\r Mat 12:38-42, 5:15, 6:22-23; Mak 8:12  
\p
\v 29  \x * \xo 11:29 \xt Mat 16:4\x* Ämawebe mäyap äbä Jesu it gwäjiŋirä man ŋode yäwetkuk; Wa! Waki täŋpani ämawebe äbot intä kudän kudupi kubä kakta näwet yabäkaŋ. Upäŋkaŋ in näkä kudän kudupi mebäri kubä nämo täŋira api käneŋ. Kudän bian Jona terak ahäŋkuko udegän ahäŋirän api käneŋ.  
\v 30 Jona terak imaka ahäŋkuko unitä ämawebe Ninive komeken nanik ŋode yäwoŋäreŋkuk; Jona uwä Anutu-ken nanik. Udegän, Äma Bureni-inik terak imaka ahäwayäŋ täyak unitä äma äbot in ŋo ŋode api täwoŋärewek; Äma Bureni-inik uwä Anutu-ken nanik.  
\v 31  \x * \xo 11:31 \xt 1Kin 10:1-10\x* Upäŋkaŋ intä näka Anutu-ken nanik yäŋ nämo nadäkaŋ. Unita kowata yäpmäk-yäpmäk kadäni-ken Siba kome täŋo intäjukun webe unitä inkät Anutu iŋamiken bok itkaŋ momijin kwawak api pewän ahäneŋ. Webe unitä Juda täŋo intäjukun äma Solomon unitäŋo nadäk-nadäk siwoŋi yäŋahäŋirän nadäkta gäripi nadäŋkuko unita kome ban naniktä kädet käroŋi-inik äbuk. Täŋ äma Solomontä täk täŋkuko u irepmitak uwä itat ŋo! Upäŋkaŋ imata nämo nadäŋ namik täkaŋ?  
\v 32  \x * \xo 11:32 \xt Jna 3:5-10\x* Täŋpäkaŋ ämawebe Ninive yotpärare-ken naniktä udegän, kowata yäpmäk-yäpmäk kadäni-ken inkät bok itkaŋ intäŋo momijin kwawak api pewä ahäneŋ. Imata, Jonatä man yäwerän Ninive ämawebetä nadäŋpäŋ bänepi sukureŋkuŋ. Täŋ äma Jonatä täŋkuko u irepmitak uwä itat ŋo! Upäŋkaŋ bänepjin imata nämo sukurekaŋ?   
\s1 Äbot täŋpani uwä topän ude  
\r Mat 5:15, 6:22-33  
\p
\v 33  \x * \xo 11:33 \xt Mak 4:21; Luk 8:16\x* Jesutä man ude yäŋpäŋ man wärani kubä ŋode yäwetkuk; Äma kubätä topän ijiŋpäŋ käwut-ken käbop nämo pewek. Ba topän ijiŋkaŋ käbotpäŋ nämo ähät yejämbek. Ude nämo! Topän u ijiŋpäŋ kwawak peŋirän ämawebe äma unitä eŋiken abäŋpäŋ peŋyäŋeŋirän imaka imaka täga yabäneŋ.  
\v 34 Udegän, dapunjin uwä gupjin täŋo topän. Dapunjintä täga ijineŋo uwä gupjin imaka, peŋyäŋek ikek irirän kädet siwoŋi täga kuŋatneŋ. Täŋ, dapunjin waneŋo uwä jide täŋpäŋ imaka imaka täga kaŋpäŋ täŋpeŋ kuŋatneŋ? Nämo, gupjin bipmäŋ urani gänaŋ ireko ubayäŋ.  
\v 35 Unita peŋyäŋek bänepjin-ken itak unitä bipmäŋ urani täŋpeko udeta watäni itpäŋ kuŋat täkot.  
\v 36 Täŋkaŋ gup nadäk-nadäkjintä bipmäŋ urani nämo, peŋyäŋek ikekgän irirän irit kuŋat-kuŋatjin kuduptagän peŋyäŋek ikek api itneŋ, topäntä peŋyäŋeŋ tamik täyak ude.   
\s1 Anutu täŋo man gup-tägän nämo yäpmäŋ kuŋaren  
\r Mat 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47  
\p
\v 37-38  \x * \xo 11:37-38 \xt Luk 7:36, 14:1\x* Jesutä man ude yäŋ moreŋirän, Parisi äma kubätä ketem bok nakta Jesu eŋini-ken yäŋikŋat yäpmäŋ äroŋkuk. Eŋi gänaŋ äro maŋitpäŋä keri nämo ärutkaŋ ketem naŋkuk. Täŋirän Parisi äma unitä kaŋpäŋ nadäwän nämo tägawäpäŋ nadäwätäk ŋode täŋkuk; Imata nintäŋo baga irepmitpäŋ keri nämo ärutkaŋ ketem näyak yäk.  
\v 39  \x * \xo 11:39 \xt Mat 15:2\x* Nadäwätäk ude täŋ irirän Jesutä ŋode iwetkuk; Parisi äma in baga iwatpäŋ ketem peŋ-nakjin gupigän ärut täkaŋ. Ude täŋpäŋ Anutu iŋamiken bänep nadäk-nadäknin täga yäŋ nadäk täkaŋ. Upäŋkaŋ nämo! Bänepjin-ken moneŋ tuŋumta nadäwätäk, ba imaka wakiwakitä tokŋeŋkuko pätak.  
\v 40 Inä guŋ bureni! Anututä gupjin bänepjin bok täŋkuk yäŋ nadäk täkot.  
\v 41 Unita äma jäwärita bänep iron täŋ yämineŋo uyaku gupjin bänepjin bok, Anutu iŋamiken pakigän itdeŋ.   
\p
\v 42 Wa! Parisi äma in umun terak kuŋat täkot! In baga man iwatpäŋ piäjin-ken nanik tokän jopi mebäri mebäri unitäŋo moräki Anututa biŋam pek täkaŋ. Upäŋkaŋ bänepjin-ken Anutu nadäŋ imikinik nämo täk täkaŋ, ba bänep iron kädet nämo iwat täkaŋ. Unita baga man iwatpäŋä bänep nadäk-nadäkjin bok peneŋo uyaku tägawek.  
\v 43 Jesutä ude yäŋpäŋ kubä ŋode yäwetgän täŋkuk; Wa! Parisi äma in umun terak kuŋat täkot! In käbeyä eŋiken intäjukun ämatä bägup-ken itta nadäk täkaŋ. Ba kädet miŋin, ämawebe jopitä taniŋ oretta gäripi nadäk täkaŋ.  
\v 44 Upäŋkaŋ inä äma kumbani, kome gänaŋ käbop käbäŋtaŋ irirä ämawebe punin guno nämo nadäwä tumbäkaŋ kuŋ äbäk täk täkaŋ udewani.   
\p
\v 45 Jesutä man ude yäŋirän Baga manta mebäri nadäwani äma kubätä iwetkuk; Ai! Yäwoŋärewani äma, gäk Parisi ämata man kehäromi ude yäwetan uwä nin udegän yäŋärok man niwetan! yäk.  
\v 46 Ude yäwänä Jesutä kowata man ŋode iwetkuk; Wa! Baga manta mebäri nadäwani äma in imaka, umun terak kuŋat täkot! Baga man bäräpi bäräpi ämawebe terak peŋkaŋ injin ketäŋ kuŋat täkaŋ.  
\v 47 Wa! In komi api nadäneŋ! In äbekjiye orajiye udewanigän. Unitä Anutu täŋo profet biani däpmäŋpäŋ änek täŋkuŋ. Profet äneŋkuŋo awaŋ meni-ken in epmäget tägatäga piŋpäŋ mebäri säkgämän täk täkaŋ.  
\v 48 Upäŋkaŋ in kädet ude täk täkaŋ unitä ŋode niwoŋärek täyak; Orajiyetä profet däpmäk täŋkuŋo u täga täŋkuŋ yäŋ nadäk täkaŋ. Orajiyetä profet däpmäŋpäŋ äneŋpani-ken piä täk täkaŋ.  
\v 49 Unita Anutu nadäk-nadäk mähemitä man kubä ŋode yäŋahäŋkuk; Näk inken profet ba piä ämanaye yäniŋ kireŋpewa äreŋirä ätu kumäŋ-kumäŋ däpmäŋit, ätu däpmäŋpäŋ waki täŋ yämiŋit api täneŋ yäŋ yäŋkuk. Eruk, man bian yäŋkuko u bureni ahätak ŋo.  
\v 50 Unita bureni ŋode täwetat; Äma ahäk-ahäk kadäni-ken yäput peŋpäŋ profet däpmäŋ yäpmäŋ äbuŋo unitäŋo momini ämawebe kudup apiŋo itkaŋ ŋo intä terak ärotak.  
\v 51 Ämik uwä bian-inik Abeltä nägäri piwän kuŋkuŋo uken yäput peŋpäŋ ämiŋ yäpmäŋ äbäŋkä Sekaraia kudupi eŋi gänaŋ alta mebäri-ken utpäŋ peŋkuŋ. Unita äneŋi täwetgän täyat; Ämik täŋ yäpmäŋ äbuŋo unitäŋo momi intä terak ärotak.   
\p
\v 52 Wa! Baga man yäwoŋärewani äma in komi api nadäneŋ. In ämawebetä iritta biŋam täkta Anutu täŋo man yäwetpäŋ yäwoŋärenaŋipäŋ Anutu täŋo man mebäri bureni nadäkta kädet täŋpipiŋ yämik täkaŋ. Injin iritta biŋam nämo täŋpäŋ udegän ämawebetä u täkta kädet täŋpipiŋ yämik täkaŋ.   
\p
\v 53-54  \x * \xo 11:53-54 \xt Luk 20:20\x* Eruk, Jesutä man ude yäŋ paotpeŋ kuŋirän Baga man yäwoŋärewani ämakät Parisi ämatä Jesu man ätu goret yäwän nadäna yäŋkaŋ iwet yabäk pähap täŋit, yäŋpäŋ-kaŋiwarit bumta täŋkuŋ.   
\c 12  
\s1 Parisi täŋo täŋyäkŋarani kudänta man  
\r Mat 10:19-33  
\p
\v 1 Ämawebe buminik Jesuken dubini-ken pädä nikek äbä itkuŋ. Äbä irirä Jesutä iwaräntäkiye jukun ŋode yäwetkuk; Ket nadäkot! yäk. Parisi äma täŋo yista ket nadäŋpäŋ kaŋ kuŋarut. Irit kuŋat-kuŋariken kudän gupi-tägän täk täkaŋ ude in udegän täneŋo udeta yäŋpäŋ yäyat.  
\v 2  \x * \xo 12:2 \xt Mat 16:6; Luk 8:17\x* Upäŋkaŋ imaka täŋ-yejämbani pätak u wari nämo api pärek. Nämo kwawakgän api irek. Ba imaka käbop itak u wari nämo api irek. Nämo, u kwawakgän api irek.  
\v 3 Bipmäŋurani gänaŋ man yänayäŋ täkaŋ uwä kepma pähapken kwawakgän api nadäneŋ. Ba eŋi gänaŋ jiap man yänayäŋ täkaŋ uwä kami gera terak yäŋirä api nadäneŋ.   
\s1 Netäta täga umuntäne?  
\r Mat 10:28-31  
\p
\v 4 Jesutä iwaräntäkiye ude yäwetpäŋ ämawebe päke u ŋode yäwetkuk; Notnaye, ŋode täwera nadäwut; Ämata nämo umuntäneŋ. Nämo, äma u komegupgän däpmäŋkaŋ mäjojin däpmäkta api täŋpä waneŋ.  
\v 5 Upäŋkaŋ ŋode täwetat; Äma kubätagän täga umuntäneŋ. Äma unitä tadäpmäŋpäŋ geŋi wakiken ureŋ täŋpän äpmoneŋo udeta umuntak täkot yäŋpäŋ täwetat.   
\p
\v 6 In nadäkaŋ? Barak täpuri kubä wäpi pakup u imaka jopi kubä. Unitäŋo gwäki täga nämo yäpen. Upäŋkaŋ Anututä udewanita ket yabäŋ yäwat täyak.  
\v 7  \x * \xo 12:7 \xt Luk 12:24, 21:18; Apos 27:34\x* Täŋpäŋ Anututä inta gäripi nadäk täyak uwä pakup barakta nadäk täyak u irepmitak unita nämoinik api tepmaŋpek. Gwäkjin pujiŋ jide itkaŋ u kudup daniwän tärewäkaŋ itak. Unita imaka kubäta nämo umuntäneŋ yäk.   
\s1 Jesu iwatta nämo mäyäk täneŋ  
\r Mat 10:32-33, 12:32, 10:19-20  
\p
\v 8 Näk bureni täwera nadäwut; Äma kubätä ämawebe iŋamiken Näk Jesuta nadäŋ imikinik täk täyat yäŋ yäŋahäwayäŋ täko uwä, Äma Bureni-inik näkä udegän äma unita Anutu täŋo aŋero iŋamiken ŋode api yäŋahäwet; Äma uwä näkŋata biŋam yäpmäŋtat yäŋ api yäŋahäwet.  
\v 9  \x * \xo 12:9 \xt Luk 9:26\x* Täŋ, äma kubä ämawebeta umuntaŋpäŋ Näk Jesuta nämo nadätat yäŋ yäwayäŋ täko uwä, näkä udegän äma unita Anutu täŋo aŋero iŋamiken ŋode api yäwet; Äma ŋonita nämo nadätat yäŋ api yäwet.   
\p
\v 10 Täŋpäkaŋ äma kubätä Äma Bureni-inikta yäŋärok man yäwayäŋ täko uwä momini u täga api peŋ imek. Täŋ, äma kubätä Kudupi Munapikta yäŋärok man yäwayäŋ täko uwä momini nämoinik api peŋ imek.   
\p
\v 11  \x * \xo 12:11 \xt Mak 13:11; Luk 21:12-15\x* In ket nadäwut! Ämatä manken tepmanayäŋ käbeyä eŋi gänaŋ yäŋ-täkŋat yäpmäŋ äroŋpäŋ äma ekäni ekäni iŋamiken api tepmaneŋ. Ude täŋirä man jide yäne yäŋ nadäwätäk nämo täneŋ.  
\v 12 Nämo, kadäni uken manta wäyäkŋeŋirä Kudupi Munapiktä ŋode yäwut yäŋ täwerirä man ugänpäŋ api yäŋahäneŋ.   
\s1 Moneŋ tuŋumta bänep iyap nämo täneŋ  
\p
\v 13 Jesutä man ude yäŋirän ämawebe päke u bämopi-ken nanik kubätä Jesu ŋode iwetkuk; Yäwoŋärewani äma, tuäna iweriri tuŋum nantä peŋ nimiŋkaŋ kumbuko u yäpmäŋ daniŋpäŋ näka moräki kaŋ namän yäk.  
\v 14 Yäwänä Jesutä ŋode iwetkuk; Näk tuŋum yäpmäŋ daniwani äma uyaku, ude täŋpet yäk.  
\v 15  \x * \xo 12:15 \xt 1Ti 6:9-10\x* Ude yäŋpäŋ man ŋode yäwetkuk; Tuŋum pähap yäpmäkta nadäneŋo udeta watäni itpeŋ kuŋatneŋ. Tuŋum päke unitä iritjin täŋo meham bureni nämo täyak.   
\p
\v 16 Jesutä man ude yäŋpäŋ man wärani kubä ŋode yäwetkuk; Moneŋ äma kubätä piäni-ken ketem piweko u bureni ahäŋ bumbum täneŋ.  
\v 17 Täŋirä ŋode nadäwek; Jide täŋpet? Ketem bureni bumta ahäkaŋ ŋo degän kaŋ pewet? yäŋ nadäwek.  
\v 18 Ude nadäŋpäŋ yäwek; A! nadätat. Ketem pekpek eŋina biani wärämutpäŋ kodaki taŋigän täŋpäŋ ketem ba tuŋumna u gänaŋ kaŋ pewa! yäk.  
\v 19 Ude täŋkaŋ ŋode täga nadäwet yäk. Ketem kämita pewayäŋ täro uyaku piä äneŋi kubä nämo täŋpäŋ oretoret terak ketem ume tägatäga naŋkaŋ säkgämän api it yäpmäŋ ärowet yäŋ nadäwek.   
\p
\v 20 Ude nadäŋirän Anututä ŋode iwerek; Gäk guŋ bureni! Bipani ŋogän iritka gomägarayäŋ yäk. Täŋpakaŋ nadäk tawaŋ peyan u kubäta biŋam kaŋ täŋpän yäŋ iwerek.  
\v 21  \x * \xo 12:21 \xt Mat 6:19-20\x* Unita ŋode täwera nadäwut; Äma kubätä Anutu täŋo tuŋumta nadäwätäk nämo täŋpäŋ kome täŋo tuŋum peŋ bäyaŋ yäpmäŋ kuŋarayäŋ täko uwä udegän api ahäŋ imek yäk.   
\s1 Kome terak irit tägata nadäwätäk nämo täneŋ  
\r Mat 6:25-34  
\p
\v 22 Unita yäŋpäŋ Jesutä iwaräntäkiye ŋode yäwetgän täŋkuk; In gupjinta nadäwätäk ŋode nämo täneŋ; Ketem depäŋ näŋpet? Ba tek depäŋ täŋpäŋ kuŋaret? yäŋ nämo nadäneŋ.  
\v 23 Nämo, ketem ba tek u bureni nämo. Uwä irit kuŋat-kuŋatjin täŋo täŋkentäk moräkigän. Unita bänep nadäk-nadäkjin imaka bureni terak peneŋ.  
\v 24  \x * \xo 12:24 \xt Sam 147:9; Luk 12:7\x* In imata Anutu u watä säkgämän nämo käwep it nimek yäŋ nadäk täkaŋ? Eruk, in barakta yabäŋpäŋ-nadäwut! U ketem nämo piŋpäŋ puget nak täkaŋ, ba naŋpäŋ kämita nämo pek täkaŋ. Upäŋkaŋ Anututä ketem yepmäŋ towik täyak. Täŋpäkaŋ inä barak yärepmitkaŋ unita in nadäwätäk nämo täneŋ.  
\v 25 Jide? Nadäwätäkjintä kome terak iritjin täga wädäwän käroŋ täwek? Nämoinik!  
\v 26 Nadäwätäkjintä imaka täpuri udewani täga nämo täŋpeko unita imata ketem tuŋumta nadäwätäk pähap täk täkaŋ? Nadäwätäk nämo täneŋ. Anututä ini api täŋkentäŋ tamek.   
\p
\v 27 Täŋkaŋ päya irorita yabäŋpäŋ-nadäwut. U inita tekta piäni nämo täk täkaŋ upäŋkaŋ yabäŋgärip ikek. Unitäŋo yabäŋgäriptä intäjukun äma biani Solomon unitäŋo moneŋ tuŋum ba tek säkgämän kaŋgärip ikek päke u yärepmit täyak.  
\v 28 Täŋpäŋ päya irori uwä kadäni keräpigän itpäŋ paot täkaŋ. Apiŋo ahäneŋopäŋ kwep ude äneŋi täreŋ mäneŋ. Upäŋkaŋ Anututä kaŋgärip ikek pewän ahäk täkaŋ. Ude täk täyak upäŋ imata tek täga nämo pewän ahäŋ nimek yäŋ nadäk täkaŋ? Wa! In nadäkinikjin äreyäwani!  
\v 29 Unita ketem ba ume deken yäpmäŋpäŋ näne yäŋkaŋ nadäwätäk nämo täneŋ. Ba tek deken yäpmäŋpäŋ täne yäŋkaŋ nadäwätäk nämo täneŋ.  
\v 30 Nämoinik! U guŋ ämatä bänep nadäk-nadäki udewani terakgän pek täkaŋ. Täŋ, inä imaka udewanita nadäwätäk pähap nämo täneŋ. Nämo, nanjintä in imaka udewanita wäyäkŋek täkaŋ yäŋ tabäŋpäŋ-nadäk täyak unita api täŋkentäŋ tamek.  
\v 31 Unita Anututä intäjukun it tamiŋpäŋ tabäŋ täwatta unitagän gäripi-inik nadäŋpeŋ piäni täk täkot. Ude täŋirä uyaku ketem tuŋumta wäyäkŋek piä tänayäŋ täkaŋ u api taniŋ kirewek.   
\p
\v 32  \x * \xo 12:32 \xt Luk 22:29; Rev 1:6\x* Unita yawaknaye, in nämo umuntäneŋ. Nanjintä tämagutpäŋ intäjukun it tamiŋpäŋ tabäŋ täwatta gäripi nadätak.  
\v 33  \x * \xo 12:33 \xt Luk 18:22\x* Unita in tuŋumjin äma jopita yäniŋ kirewut. Ude täŋkaŋ kunum täŋo tuŋum wawaki nämo, ba paot-paori nämo pätak ugänpäŋ kaŋ korewut. Tuŋum uwä ämatä kubo tänaŋi nämo ba gwaktä naŋpä tumnaŋi nämo.  
\v 34 Nadäkaŋ? Imatäken tuŋumta nadäwi ärowani täŋpeko uwä bänep nadäk-nadäkka uterakgän peŋpäŋ kuŋaren.   
\s1 Bänep kodaki itta man  
\r Mat 24:42-51; Mak 13:33-36  
\p
\v 35  \x * \xo 12:35 \xt Kis 12:11; Mat 25:1-13\x* Jesutä man ude yäwetpäŋ äneŋi ŋode yäwetkuk; In tuŋum täkot! Piä täŋo tek täŋpäŋ topän ijiŋ-yäŋeŋkaŋ itkot.  
\v 36  \x * \xo 12:36 \xt 1Pi 1:13; Mak 13:33-36\x* Piä watä äma tägatä intäjukun ämanitä äbäkta tuŋum täŋpäŋ itsämäk täkaŋ ude täŋpäŋ itkot. Intäjukun ämani uwä kome kubäken kwekotä äneŋi äbäŋpäŋ yäma-ken kwäpkwäp yäpurirän piä watä ämaniye täga u äbä yäma bäräŋeŋ dät imineŋ.  
\v 37  \x * \xo 12:37 \xt Jon 13:4\x* Bureni, piä watä ämaniyetä täŋpidäm taŋpäŋ irirä äbä yabäŋ ahäŋpäŋä täga nadäŋ yämek. Bänep täga nadäŋpäŋ piä täŋo tek yamäŋkaŋ piä watä ämaniye ŋode yäwerek; Eruk näkŋo kome yäpmäŋpäŋ maŋit yäpmäŋ kuŋirä näkä ketem tepmäŋ towiwayäŋ yäk.  
\v 38 Äma ekäni u bipani bämop ba yäŋe-yäŋeta äbäŋpäŋ däpmon nämo pätneŋo uwä yabäwän tägainik täŋpek.   
\p
\v 39  \x * \xo 12:39 \xt Mat 24:43-44; 1Te 5:2\x* In mebäri ŋode nadäwut; Eŋi kubä mähemitä bipani uken kubo äma api äbek yäŋ, ude nadäŋpäŋ pidäm taŋpäŋ irirän kubo äma u eŋi gänaŋ täga nämo ärowek.  
\v 40 Eruk ude bumik, in udegän Ekänijintä kepma ba kadäni uken api äbek yäŋ nämo nadäkaŋ-ken uken api äbeko unita pidäm taŋpäŋ itkot.   
\s1 Piä äma täga u jidewani?  
\r Mat 24:45-51  
\p
\v 41 Jesutä manbiŋam u yäwet paoränä Pitatä ŋode iwet yabäŋkuk; Ekäni yäk. Gäk man wärani yäyan ŋowä, nintagän ba kudup pähapta yäyan?  
\v 42 Ude iwet yabäŋirän Jesutä man wärani kubä ŋode yäwetgän täŋkuk; Äma ekäni kubätä piä watä ämaniye-kät nanik kubäta piä man ŋode iwerek; Näk kome kubäken kwayäŋ. Kuŋarira piä watä ämanaye u watäni itpäŋ ketem kadäni-kengän kaŋ yepmäŋ towik täyi yäŋ iwerek. Eruk, piä watä äma u kudän jide täŋpeko unita watä äma nadäk-nadäkka täga ba man buramiwani äma yäŋ iwerek?  
\v 43 Uwä ŋode; Piä watä äma u, yäŋ imani ude täŋpäŋ irirän ekänini äneŋi äyäŋutpeŋ äbek. Äbäŋpäŋ piä watä äma u kaŋpäŋ oraŋ imek.  
\v 44  \x * \xo 12:44 \xt Mat 25:21,23\x* Näk bureni täwetat. Ekäninitä oraŋ imiŋpäŋ tuŋumi kuduptagän watäni it imekta iniŋ kirewek yäk.   
\p
\v 45 Täŋ, piä watä äma u goret täŋpeko uwä ŋode nadäwek; A! Ekäninawä ŋodetä nämo api äbek! Ittäŋgän kämiinik api äbek yäŋ nadäwek. Ude nadäŋpäŋ piä watä äma noriye wanoriye ätu däpmäŋpäŋ yäwat kireŋit, ba täŋguŋguŋ ume naŋit täŋkaŋ täŋguŋ taŋpäŋ irek.  
\v 46 Ude täŋkaŋ ekäninita guŋ taŋpäŋ irirän ekänitä kadäni ukengän äbek. Äbäŋpäŋ waki täŋ irirän kaŋpäŋ piä watä äma u utkaŋ madäŋ jukutpäŋ äma nadäkinik nämo täŋpanitä päŋku irani-ken maŋpän kuneŋ yäk.   
\p
\v 47  \x * \xo 12:47 \xt Jem 4:17\x* Unita bureni-inik täwera nadäwut; Piä watä äma kubätä ekänini täŋo man uwäku nadäweko upäŋkaŋ man bitnäk täŋpeko uwä ekäninitä bumta urek.  
\v 48 Täŋ, piä watä äma u ekänini täŋo man nämo nadäŋkaŋ peŋawäk täŋpeŋ kuŋareko uwä ähan urek. Täŋpäkaŋ äma kubätawä imaka imaka mäyap iniŋ kirewani äma udewaniwä kowatawä piäni taŋi pewän ahäŋirän Anututä kawän tägawek. Ba kubä u piä wäp ärowani yäpanitä kowatawä gwäk pimiŋpäŋ piäni täŋirän tägawek.   
\s1 Jesu duŋ-wewek pewän ahäkta äpuk  
\r Mat 10:34-36, 5:25-26, 16:1-4; Mak 8:11-13  
\p
\v 49 Jesutä ude yäŋpäŋ äneŋi ŋode yäŋkuk; Näk kome terak kädäp pewä ijineŋta äput yäk. Täŋkaŋ pengän ijinaŋi.  
\v 50  \x * \xo 12:50 \xt Mak 10:38-39\x* Upäŋkaŋ näk ume inide kubä, komi nikek äruretta yäŋ namani. Ume u ärura täreŋirän nadäŋ bäräp nadätat ŋo api tärewek.   
\p
\v 51  \x * \xo 12:51 \xt Mat 26:38; Jon 12:27\x* In näka ŋode nämo nadäneŋ; U kome terak bänep kwini pewa ahäkta äpuk yäŋ nämo nadäneŋ. Nämo, näk komen ämawebe bämopi-ken duŋ-wewek pewa ahäkta äput.  
\v 52 Apiŋotä it yäpmäŋ äronayäŋ täkamäŋ-ken u ŋode api ahäwek; Nädamiŋi-nani 5 u bämopi-ken duŋ-weŋira kukŋi yarä, kukŋi yaräkubä ude api ahäwek.  
\v 53  \x * \xo 12:53 \xt Mai 7:6\x* Ba wäpna terak ini yanani yarätä duŋ-wewek täŋpäŋ nani ini, nanaki ini ude api itdeŋ. Ba wäpna terak yamiŋi yarätä duŋ-weŋpäŋ miŋi ini, äperi ini api itdeŋ. Ba yanäbeki yarätä duŋ-wewek täŋpäŋ ini-ini api itdeŋ.   
\s1 Kadäni täŋo kudän yäpmäŋ danik täkot  
\p
\v 54 Jesutä man ude yäwetpäŋ ämawebe päke itkuŋo u ŋode yäwetkuk; In gubam wärämäŋirän kaŋpäŋ iwän tawayäŋ yäŋ nadäk täkaŋ. Ude nadäŋirä ätu itpäŋä bureni ahäk täyak yäk.  
\v 55 Ba mänittä piäŋpewän gubam keweŋirän kaŋpäŋ ŋode yäk täkaŋ; Edap ijiwayäŋ. Yäŋirä udegän ahäk täyak.  
\v 56 Wära! Jop manman yäwani in uwä äbäŋ kubit unitäŋo mebäri nadäk täkaŋ upäŋkaŋ kadäni ŋonitäŋo mebäri imata nämo nadäwä täretak?   
\p
\v 57 Injin imata kädet gwäjiwani u ba, siwoŋi u kawä tärewäpäŋ nämo yäpmäŋ danik täkaŋ?  
\v 58 Äma kubätä manken gepmaŋpayäŋ nadäŋpäŋ kuŋareko uwä kädet miŋin kuŋit kuŋit kokwawaki yäpmäŋ äpäkta yäŋpäŋ-nadäk tädeŋ. Ude nämo täŋiri iwanka unitä manken gepmaŋirän man yäpmäŋ daniwanitä nadäŋpäŋ komi ämani peŋ iwet-pewän komi eŋiken gepmaŋpek.  
\v 59 Näk bureni täwetat. Komi eŋiken u gepmaŋpeko uwä jop täga nämo äpämaŋ kwen. Momi täŋpeno unitäŋo kowata kudup-inik peŋkaŋ uyaku äpämaŋ kwen.   
\c 13  
\s1 Bänep äyäŋut-äyäŋutta man  
\p
\v 1 Kadäni uken äma ätu Jesu-kät itkuŋo unitä Jesu manbiŋam ŋode iwetkuŋ; Man ŋonita jide nadätan? Galili nanik ämawebe ätu Anutu iniŋ oretta tom däpmäŋpäŋ ijiŋ imiŋ irirä Pailattä yäŋpewän ämawebe u kumäŋ-kumäŋ däpuŋ yäk.  
\v 2  \x * \xo 13:2 \xt Jon 9:2\x* Ude yäwäwä Jesutä yäwetkuk; Galili ämawebe uken umuri pähap ahäŋ yämiŋkuko u ima mebärita ahäŋ yämiŋkuk? Momini uwä ätu täŋo momini yärepmitkuko unita ahäŋ yämiŋkuk yäŋ nadäk täkaŋ?  
\v 3  \x * \xo 13:3 \xt Sam 7:12\x* Nämoinik! Upäŋkaŋ inä bänepjin nämo sukurenayäŋ täŋo uwä udegän api paot moreneŋ.  
\v 4 Täŋ, äma 18 ude Siloam komeken mobä eŋitä tokätpäŋ maŋ kumäŋ-kumäŋ däpuko unita jide yäne? Momini uwä Jerusalem ämawebe ätu täŋo momini yärepmitkuko unita umuri u ahäŋ yämiŋkuk yäŋ nadäkaŋ?  
\v 5 Nämoinik! Upäŋkaŋ inä bänepjin nämo sukurenayäŋ täŋo uwä udegän api paot moreneŋ.   
\p
\v 6-7  \x * \xo 13:6-7 \xt Mat 21:19\x* \x * \xo 13:6-7 \xt Luk 3:9\x* Täŋpäŋ Jesutä wama päyata man wärani ŋode yäŋkuk; Äma kubätä piäni-ken wama päya piwän äroŋpäŋ tägawek. Tägaŋpäŋ päya unitäŋo mujipitä ahäwut yäŋpäŋ watäni irekopäŋ mujipi nämo ahäŋirä piä watä äma iwerek; Näk päya ŋonitäŋo mujipita wäyäkŋeŋ yäpmäŋ äbäŋira obaŋ yaräkubä täreŋirän ätu nämo yabäŋ ahätat yäk. Unita madäŋ maŋpi kut! Päya ŋo jop-nadäŋ piä bämopi-ken irektawä! yäŋ iwerek.  
\v 8  \x * \xo 13:8 \xt 2Pi 3:9,15\x* Iweränä piä watä äma unitä iwerek; Ärowanina, nämo! yäk. Obaŋ ŋonitawä ini kaŋ irän. Näk mebäri täŋpäŋ däpuk äriwa äroŋirä mujipi api ahäneŋ ba nämo ahäneŋ u kaŋpäŋ nadäkta yäk.  
\v 9 Bureni paränä ini kaŋ irän. Täŋ, nämo paränä kaŋ madäwa yäk.   
\s1 Jesutä Sabatken webe kubä yäpän tägaŋkuk  
\p
\v 10 Eruk, Sabat kadäni kubäken Jesu käbeyä eŋi gänaŋ äroŋpäŋ ämawebe Anutu täŋo man yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋ itkuk.  
\v 11 Täŋpäkaŋ webe mäjotä magärani kubä u imaka bok itkuŋ. Mäjotä webe u magärirän obaŋ 18 ude it yäpmäŋ äbuk. It yäpmäŋ äbäŋirän mädeni mugetkuko unita siwoŋ täga nämo kuŋat täŋkukonik.  
\v 12 Eruk Jesutä webe u irirän kaŋpäŋ iwerän dubini-ken äbänä iwetkuk; Wanotna, käyäm waki gäkä terak itak ŋo apiŋo paotak!  
\v 13 Ude yäŋkaŋ keritä gupi terak peŋirän uterakgän siwoŋi itpäŋ Anutu wäpi biŋam yäŋpäŋ iniŋ oretkuk.   
\p
\v 14  \x * \xo 13:14 \xt Kis 20:9-10; Lo 5:13-14; Luk 6:7; Jon 5:16\x* Täŋpäkaŋ Jesutä Sabat kadäni-ken webe u yäpän tägaŋkuŋo unita käbeyä eŋi täŋo watä äma unitä kaŋpäŋ bänepi waŋkuŋ. Bänepi wawäpäŋ ämawebe yäwetkuk; Ai! Piä täktäk kadäni kepma 6tä itkaŋ yäk. Unita käyäm yäpän tägaŋ nimän yäŋ nadäŋpäŋä piä täktäk kadäni-kengän kaŋ äbut. Sabat kadäni-ken käyäm yäpä tägakta nämo ämneŋ yäk.\fig Jesutä ämawebe yäwetpäŋ yäwoŋarek täŋkuko u|alt="Jesus taught the people" src="HK065C.jpg" size="span" loc="Chapter 13 somewhere" copy="Horace Knowles" ref="Luk 13" \fig*   
\p
\v 15  \x * \xo 13:15 \xt Luk 14:5\x* Ude yäwänä Ekänitä bänepi wawäkaŋ kowata ŋode iwetkuk; Wa! In ämawebe täŋkentäkta wäp biŋam yäpuŋo upäŋkaŋ u bureni nämo täk täkaŋ. In täŋyäkŋarani äma! In Sabat kadäni-ken yawakjiyeta butewaki nadäŋ yämiŋpäŋ yen pit yämiŋkaŋ yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ ume ketem nakta kuk täkaŋ. Upäŋkaŋ yawakjiyeta nadäk täkaŋ ude webe ŋonita butewaki udegän imata nämo nadäŋ imikaŋ?  
\v 16  \x * \xo 13:16 \xt Luk 19:9\x* Webe ŋowä Abrahamtä äbotken nanik. Satantä obaŋ 18 udeta topmäŋpäŋ komi imiŋ yäpmäŋ äbuk. Unita Sabat kadäni-ken webe mäjotä magärani pit imitat ŋonita jide nadäkaŋ? U siwoŋi nämo yäŋ ba nadäkaŋ?  
\v 17 Ude yäŋirän äma yäŋpäŋ-kaŋiwatkuŋo u mäyäk nadäŋkuŋ. Täŋpäkaŋ ämawebe päke u Jesutä imaka tägatäga täŋ yämiŋkuko unita gäripi pähap nadäŋpäŋ iniŋ oretkuŋ.   
\s1 Anutu täŋo äbot u jidewani?  
\r Mat 13:31-33; Mak 4:30-32  
\p
\v 18 Täŋpäkaŋ Jesutä yäwetkuk; Jide yäwa? Äbot Anututä intäjukun it yämiŋkaŋ yabäŋ yäwat täyak u imatäken udewani?  
\v 19 Uwä päya mujipi kubä wäpi Mastat udewani. Äma kubätä mastat mujipi yäpmäŋpäŋ piäni-ken piwän äroŋpäŋ pähämi obät täneŋ. Pähämi obät täŋirä baraktä eŋini päya u momi terak täneŋ.  
\v 20 Ude yäŋpäŋ äneŋi ŋode yäwetgän täŋkuk; Ba Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piä täk täyak u jidewani?  
\v 21 Uwä yis udewani. Webe kubätä käräga täŋpa yäŋkaŋ yis täpuri yäpmäŋpäŋ parawa taŋi-kät awähurek. Ude täŋirän yistä parawa kudup gänaŋ kuŋatkaŋ piäni täŋpek.   
\s1 Yäma täpuri täŋo man  
\r Mat 7:13-14,21-23  
\p
\v 22 Eruk Jesutä Jerusalem yotpärare kwa yäŋkaŋ yotpärare taŋi täpuri manbiŋam yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋtäŋ kuŋkuk.  
\v 23 Manbiŋam yäŋahäŋtäŋ kuŋirän äma kubätä ŋode iwet yabäŋkuk; Ekäni! Gäk jide nadätan? Anutu uwä ämawebe inita biŋam jidepäŋ api yäpek? Mäyap api yäpek ba yarägän? Ude iweränä Jesutä kowata ŋode yäwetkuk;  
\v 24  \x * \xo 13:24 \xt Plp 3:12\x* Bureni täwetat, ämawebe mäyaptä yäma täpuriken ärokta api täŋpä waneŋo unita in yäma täpuri u ärokta piäni gwäk pimiŋpäŋ täneŋ.  
\v 25  \x * \xo 13:25 \xt Mat 25:10-12\x* In nadäkaŋ? Eŋi mähemitä yäma u api ukärek. Ude täŋirän in yäma-ken itkaŋ gera ŋode api yäneŋ; Ekäni! Yäma ŋo dät nimiwä! Ude yäwäwä api täwerek; Näk inta nämo nadätat. In de naniktä abäkaŋ?  
\v 26 Ude yäwänä intä ŋode api iwetneŋ; Nin bian gäkkät ketem bok näk täŋkumäŋo ukeŋo. Gäk komenin-ken man niwetpäŋ niwoŋärek täŋkuno ukeŋo yäk.  
\v 27  \x * \xo 13:27 \xt Sam 6:8\x* Ude iwetnayäŋ täŋo upäŋkaŋ äneŋi ŋode api täwerek; Inta nämo nadätat, ba u naniktä äbäkaŋ yäŋ nämo nadätat. Unita wakiwaki täŋpani in kewewut!   
\p
\v 28  \x * \xo 13:28 \xt Mat 8:11-12\x* Inä yewa kemat käda maŋpä kunayäŋ täkaŋ-ken u itkaŋ Abraham, Aisak, Jekop-kät profet biani kudup Anutu täŋo yabäŋ yäwat yewa gänaŋ irirä api yabäneŋ. Yabäŋkaŋ konäm butewaki täŋpäŋ komi nadäŋkaŋ mejin api jiwätpeŋ itneŋ.  
\v 29  \x * \xo 13:29 \xt Sam 107:3; Luk 14:15\x* Täŋpäkaŋ ämawebe edap dapuri äbäk täyak käda ba äpmok täyak käda ba kukŋi kukŋi uken naniktä api ämneŋ. Äbäŋpäŋ Anututä yewa gänaŋ äroŋpäŋ äŋnak-äŋnak pähap uken ketem api näneŋ.  
\v 30  \x * \xo 13:30 \xt Mat 19:30\x* In nadäkaŋ? Kadäni uken ämawebe wäpi biŋam ikek itkaŋ u äpani api itneŋ. Täŋ, äpani itkaŋ u uwä wäpi biŋam ikek api itneŋ.   
\s1 Jesu Jerusalem yotpärare-ken api kumbek  
\r Mat 23:37-39  
\p
\v 31 Kadäni ukengän Parisi ätutä äbäŋpäŋ Jesu iwetkuŋ; Kome ŋo peŋpeŋ kome ätuken ku! Herot gäk kumäŋ-kumäŋ gutta nadätak yäk.  
\v 32 Ude iweräwä Jesutä yäwetkuk; Kuŋkaŋ aŋ ägwäri Herot u ŋode iwerä nadäwän. Näk apiŋokät kwep uwä mäjo äma magärani u yäwat kireŋit ba äma käyäm ikek yäpa tägaŋ yämiŋit api täŋpet yäŋ iwerut. Täŋkaŋ apiŋo ba kwep yäŋen piäna täŋ yäpmäŋ kuŋira kepma yaräkubä uken api tärewek yäŋ iwerut.  
\v 33 Kepma kepma piä gwäk pimiŋpäŋ täŋtäŋ api kwet. U imata, profet kubä kome kubäken irirän täga nämo utpewä kumbek. Nämo, Jerusalem yotpärare-ken uyaku täga utpewä kumbek.   
\p
\v 34 Jesutä ude yäŋpäŋ yäŋkuk; O Jerusalem ämawebenaye! In imata profet däpmäŋpäŋ piä ämanaye täŋkentäŋ tamikta pewa äbuŋo u mobätä kumäŋ-kumäŋ däpmäk täkaŋ? Baraktä nanakiye uyiŋjeŋ pat täkaŋ ude näkä in uyiŋjeŋ patta bitnäŋ yäpmäŋ äbuŋ.  
\v 35 Unita Anututä tabä kätäŋirän watäjin nämo, jop api itneŋ. Eruk nadäwut! Äneŋi nämo nabäŋkaŋ it yäpmäŋ äroŋtäŋgän Anutu wäpi terak abätak unita iniŋ oretna! yäŋ yänayäŋ täŋo ugän api nabäneŋ.   
\c 14  
\s1 Jesu Parisi kubä täŋo eŋiken itkuk  
\p
\v 1  \x * \xo 14:1 \xt Luk 11:37\x* Sabat kubäken Jesu Parisi äma ätukät ketem bok nakta Parisi äma wäpi nikek kubätä eŋiken äroŋkuk. Äro irirän äma itkuŋo u ket kaŋiwatkuŋ.  
\v 2 Ket kaŋiwat irirä, äma gupi tokŋeŋ ärowani kubä yäŋikŋat yäpmäŋ Jesu dubini-ken äbä teŋkuŋ.  
\v 3  \x * \xo 14:3 \xt Luk 6:9\x* Teŋirä Jesutä kaŋpäŋ Parisi ämakät Baga manta mebäri nadäwani äma ŋode yäwet yabäŋkuk; Baga mantä jide niwetak? Sabat kadäni-ken äma käyäm ikek täga yäpa täganeŋ ba nämo?  
\v 4 Ude yäweränä kowata man kubä nämo yäŋkuŋ. Man kum irirä Jesutä äma u iŋitpäŋ yäpän tägawäpäŋ tewän kuŋkuk.  
\v 5  \x * \xo 14:5 \xt Mat 12:11; Luk 13:15\x* Tewän kuŋirän äma itkuŋo u yäwetkuk; Näka goret täyak yäŋ nadäkaŋ? In kubä täŋo nanak ba yawakjin kubätä Sabat kadäni-ken awaŋ gänaŋ äpmoŋpeko uwä butewaki nämo nadäneŋ? Nämo, butewaki nadäŋpäŋ bäräŋeŋ päŋku wädäŋpäŋ teneŋ.  
\v 6  \x * \xo 14:6 \xt Mat 22:46\x* Yäweränä kowata iwetta manta wäyäkŋewä wawäpäŋ man nämo iniŋ yäŋkuŋ.   
\s1 Gäkŋata nadäwi ärowani nämo täŋpek  
\p
\v 7  \x * \xo 14:7 \xt Mat 23:6\x* Eruk ätu itpäŋ yabäŋkuk; Äma ätu, ketem bok nakta äbä inita nin äma ekäni yäŋ nadäŋpäŋ, bägup äma wäpi biŋam ikektä maŋirani-ken äro maŋitkuŋ. Maŋirirä yabäŋpäŋ Jesutä manbiŋam ŋode yäwetkuk;  
\v 8  \x * \xo 14:8 \xt Snd 25:6-7\x* Äma kubätä äŋnak-äŋnak pähap täŋpäŋ gämaguränä äma ekänitä maŋirani-ken päro nämo maŋiren. Äŋnak-äŋnak mähemitä äma wäpi biŋam ärowani nikek imaguränä gäk jide täŋpen?  
\v 9 Gäk äma ekänitä maŋirani-ken maŋiriri äŋnak-äŋnak mähemitä päbä gäwerek; Ai, akwikaŋ, ekäni ŋonitä bägup täga ŋo maŋirän yäŋ gäwerek. Ude gäweränä päŋku bägup jopi-ken maŋitkaŋ mäyäk pähap nadäwen.  
\v 10 Unita äma kubätä ketem bok nädayäŋ nadäŋpäŋ gämaguränä bägup jopi-ken maŋiren. Ude täŋiri äma unitä gäwerek; Notnapak, abä bägup säkgämän peŋ gamitat-ken ŋo maŋit yäŋ gäwerek. Ude täŋiri ämawebe ätutä gabäŋpäŋ wäpka biŋam punin yäpmäŋ akuneŋ.  
\v 11  \x * \xo 14:11 \xt Mat 23:12; Luk 18:14\x* Näk ŋode täwera nadäwut; Äma kubätä ini wäpi biŋam yäpmäŋ ärowayäŋ täko uwä Anututä wäpi biŋam api yäpmäŋ äpek. Täŋ, äma kubätä inita nadäwän äpani täŋpänpäŋ kuŋarayäŋ täko uwä Anututä api oraŋ imek.   
\p
\v 12 Jesutä ude yäŋpäŋ äma yäŋikŋat yäpmäŋ äroŋkuko u ŋode iwetkuk; Gäk äŋnak-äŋnak kubä täŋkaŋ gäkŋaken wanotkaye notkaye nimiŋkaye ba komeka-ken nanik äma wäpi biŋam ikek nämo yäŋpewi ämneŋ. Ude täŋpeno uwä kowata gäka udegän täneŋ. Kowata udegän täŋ gamiŋirä tärewek.  
\v 13  \x * \xo 14:13 \xt Lo 14:29\x* Unita äŋnak-äŋnak täŋpäŋä äma äpani, keri kuroŋi gwäjiwani, dapuri tumbani, äma jäwäri ugänpäŋ yäŋ-yäkŋat päbä yepmäŋ towiwen.  
\v 14  \x * \xo 14:14 \xt Jon 5:29\x* Äma jopi jäwäri udewanitä kowata täga nämo täŋ gamineŋ, upäŋkaŋ Anututä ini api ganiŋ orerek. Kowata uwä äma siwoŋitä akukakuk kadäni-ken api yäpen.   
\s1 Äŋnak-äŋnak pähapta bitnäŋkuŋ  
\r Mat 22:1-10  
\p
\v 15  \x * \xo 14:15 \xt Luk 13:29\x* Jesutä man ude yäŋirän äma ketem bok naŋ itkuŋo u kubätä Jesu iwetkuk; Bureni yäk. Anutu täŋo kaŋiwat yewa gänaŋ ketem nänayäŋ täkaŋ udewanitä säkgämän api itneŋ yäk.  
\v 16 Yäwänä Jesutä manbiŋam kubä ŋode iwetkuk; Äma kubätä äŋnak-äŋnak taŋi kubä täŋpayäŋ täŋtuŋum taŋpäŋ äma bumta äbäkta man pewän kuŋarek.  
\v 17 Täŋpäŋ imaka imaka täŋket taŋ moreŋpäŋ watä ämani kubä ŋode iwerek; Päŋku äma näkŋo gera nadäŋkuŋo u ŋode yäweri äbut; Ketem kudup ijiŋpäŋ täŋtuŋum täwani unita kuna yäŋ yäwet.   
\p
\v 18 Eruk päŋku yäweränä bitnäŋpäŋ wohut-wohut man iwetneŋ. Äma kubätäwä ŋode iwerek; Näk kome kubä näkŋata yäpetta gwäki peŋkut yäk. U kakta kuyat yäk. Unita ekänikatä näka nadäwän waki nämo täŋpek yäk.  
\v 19 Täŋ kubätäwä iwerek; Näk bulimakau 10 suwaŋkuro u päŋku yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ päbä kehäromini yabäŋpäŋ-nadäkta piäken yepmaŋpayäŋ yäk. Unita ekänikatä näka nämo nadäwän waneŋ yäk.  
\v 20  \x * \xo 14:20 \xt 1Ko 7:33\x* Ba kubätäwä iwerek; Näk webe kubä api yäput. Unita nämo ärewayäŋ yäk.  
\v 21 Ude yäŋirä watä ämani uwä äneŋi äyäŋutpeŋ päŋku ekänini manbiŋam iwerek. Iwerän nadäŋkaŋ bänepi wawäpäŋ watä ämani äneŋi ŋode iwet-pewän kwek; Gäk bäräŋeŋ kuŋkaŋ yotpärare täŋo kädet täpuri täpuri-ken ämawebe jäwäri, keri kuroŋi gwäjiwani, dapuri tumbani kuduptagän yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ äbi yäk.  
\v 22 Ude iweränä watä ämanitä udegän täŋkaŋ äma ekänini u iwerek; Ekäni yäk. Näwerano udegän tät. Täro upäŋkaŋ eŋi ketem nänayäŋ täkaŋ-ken bägup ätu jop itkaŋ yäk.  
\v 23 Yäweränä iwerek; Eruk, äneŋi kuŋkaŋ kädet täpuri täpuri it yäpmäŋ kukaŋken udegän kuŋatkaŋ ämawebe kudup yäŋporiŋ yäpmäŋ äbi. Näkŋo eŋi ämawebetä tokŋewän yäŋ nadätat yäk.  
\v 24 Näk bureni gäwera; Ämawebe pengän man pewa kuŋarirän nadäŋkuŋo unitä näkkät ketem nämoinik api näne yäk.   
\s1 Jesu iwat-iwatta jukuman  
\r Mat 10:37-38  
\p
\v 25 Täŋpäŋ äma äbot pähaptä Jesu iwarän täŋirä äyäŋutpäŋ ŋode yäwetkuk;  
\v 26  \x * \xo 14:26 \xt Luk 18:29\x* Äma kubätä näkkät kuŋatta nadäŋkaŋ upäŋkaŋ miŋi nani ba webe nanak ba noriye wanoriye unita mäde nämo ut yämayäŋ täko uwä näkŋo notnapak bureni täga nämo irek. Ba iniken irit kuŋat-kuŋarita mäde nämo ut imayäŋ täko uwä näkkät bok täga nämo kuŋatde.  
\v 27  \x * \xo 14:27 \xt Luk 9:23\x* Ba kubätä näkä päya kwakäp terak komi nadäwayäŋ täro udegän nadäkta umuntaŋkaŋ näwarayäŋ täko uwä näwaräntäkna bureni täga nämo api irek.   
\p
\v 28 Bureni! Äma kubätä eŋi kehäromi kubä täŋpa yäŋkaŋ pengänä moneŋi daniŋpäŋ moneŋ upäŋ eŋi täga tänaŋi ba nämo tänaŋi yäŋ nadäwek.  
\v 29 Ude nämo täŋkaŋä eŋi yäput peŋirän moneŋi paoränpäŋ pewän jop pärek. Täŋirän ämawebetä eŋi päraki u kaŋpäŋ yäŋpäŋ kaŋ-mägayäk täŋpäŋ yäneŋ;  
\v 30 U kawut! Eŋi ŋo täŋpayäŋ yäŋpäŋ ba täŋkukopäŋ pewän päraki-tägän ŋo pätak! yäk.   
\p
\v 31 Ba kome kubä täŋo intäjukun ämakät kubä täŋo intäjukun ämakät ämik täda yäŋkaŋ intäjukun äma u pengän kaŋpäŋ nadäk piä ŋode täŋpek; Kome kubä unitäŋo äboriye taŋi, 20 tausen ude yäk. Näkŋo 10 tausen-gän. Jide täŋpäŋ näkŋo äbottä iwan äbot taŋi u däpneŋ yäŋ kaŋpäŋ nadäk piä ude täŋpek.  
\v 32 Ude täŋpäŋ iwan täga nämo däpmäŋpäŋ yäwat kirewet yäŋ nadäwek. Ude nadäŋpäŋ noriye ätu kome unitäŋo intäjukun äma täŋo bänepi yäpmäŋ äpäkta yäwet-pewän kuneŋ yäk.  
\v 33 Jesutä man wärani u yäŋ paotpäŋ ŋode yäwetkuk; Udegän, äma kubätä näk näwara yäŋpäŋä bäräŋeŋ-inik nämo näwarek. Nämo äma u imaka imakani kudup nämo peŋ moreŋkaŋ näk näwarayäŋ täko uwä näkŋo näwaräntäkna bureni nämoinik api täŋpek.   
\s1 Paŋ gäripi nikek ude kuŋatneŋ  
\r Mat 5:13; Mak 9:50  
\p
\v 34 Jesutä ude yäŋpäŋ man wärani kubä ŋode yäwetkuk; Paŋ u gäripi kehäromi nikek. Upäŋkaŋ gäripi paoreko uwä jide täŋpena äneŋi gäripi ahäwek? Täga nämo! U imaka jopi kubä ude irek.  
\v 35 Piäni nämo ude irek. U jop ureŋ täna kuneŋ.  
\m Unita äma jukuni nikektä näkŋo man ŋo ket nadäwut!   
\c 15  
\s1 Sipsip kubä paotkuko unitäŋo manbiŋam  
\r Mat 18:12-14  
\p
\v 1 Kepma kubäken äma takis moneŋ yäpani ätu ba äma waki täŋpani yäŋ yäwerani ätukät Jesutä man yäŋirän nadänayäŋ äbuŋ.  
\v 2  \x * \xo 15:2 \xt Luk 5:30\x* Ude täŋirä Parisi ämakät Baga man yäwoŋärewani äma ätu u itkuŋo unitä yäŋpäŋ-kaŋiwat man ŋode yäŋkuŋ; U kawut! Äma ŋowä waki täŋpanita not täŋ yämiŋpäŋ ketem bok nak täkaŋ yäk.   
\p
\v 3 Ude yäwäwä Jesutä man wärani kubä ŋode yäwetkuk;  
\v 4  \x * \xo 15:4 \xt Ese 34:11,16; Luk 19:10\x* Inkät nanik kubä täŋo sipsip äbot 100 ude itneŋo upäŋ kubätä paoränä jide täŋpek? Äma u sipsip 99 säkgämän itneŋ u bägup tägaken yepmankaŋ kubä paoreko unita wäyäkŋeŋtäŋ kuŋarek.  
\v 5-6 Kuŋatkä kaŋ-ahäŋpäŋä oretoret terak yäpmäŋkaŋ buramiŋ yäpmäŋ eŋiken kwek. Eŋiken kuŋpäŋä noriye yäŋpäbä kubä-kengän yepmaŋkaŋ yäwerek; Wisikna! Näkŋo yawak kubä paorakopäŋ kaŋ-ahäŋpäŋ yäpmäŋ abätat unita oretoret täna! yäŋ yäwerek.  
\v 7 Näk bureni täwetat. Udegän, momi äma kubätä bänepi sukurewayäŋ täko uwä kunum gänaŋ ununitä oretoret bumta api taŋ imineŋ. Täŋ, ämawebe mäyap Siwoŋi yäŋkaŋ bänepi sukurekta nämo nadäk täkaŋ unita oretoret nämo api täneŋ.   
\p
\v 8 Jesutä ude yäŋpäŋ man wärani kubä ŋode yäŋkuk; Webe kubätä moneŋ kujari 10 ude yäpmäŋ kuŋarirän moneŋ kujari kubätä paoreko uwä jide täŋpek? Webe u topän ijiŋpäŋ eŋi gänaŋ imaka imaka ket däpmäŋ äreyäŋpäŋ wäyäkŋeŋtäŋgän kaŋ-ahäwek.  
\v 9 Kaŋ-ahäŋpäŋä webe unitä noriye yäŋpäbä kubä-kengän yepmaŋpäŋ yäwerek; Wisikna! Moneŋna kubä paorakopäŋ kaŋ-ahätat yäk. Unita oretoret täna yäŋ yäwerek.  
\v 10 Jesutä ude yäŋpäŋ ŋode yäwetkuk; Udegän, momi äma kubätä bänepi sukurewayäŋ täko uwä, kunum gänaŋ oretoret pähap api ahäwek.   
\s1 Nanaki kubätä paotkuko unitäŋo manbiŋam  
\p
\v 11 Jesutä man wärani ude yäŋpäŋ man wärani äneŋi kubä ŋode yäwetgän täŋkuk; Äma kubä täŋo nanaki yarä.  
\v 12 Unitä ittäŋgän nanaki monänitä nani iwerek; Nan, gäkä kumäŋiri moneŋ tuŋum näkŋata biŋam yäpmäkta yäwani u nam! yäk. Ude iweränä nanitä tuŋum yäpmäŋ daniŋpäŋ yämek.  
\v 13  \x * \xo 15:13 \xt Snd 29:3\x* Täŋirän nanaki monäni uwä kepma yarägän itkaŋ moneŋ tuŋum nanitä imeko u yäpmäŋpäŋ komeni peŋpeŋ kwek. Kumaŋ päŋku kome ban kubäken ahäwek. Uken ahäŋpäŋ imaka imaka yabäŋgärip ikek unita moneŋi kudup ureŋ täŋpän kuneŋ.  
\v 14 Ureŋ täŋpän kuŋirä kadäni ugän kome uken nakta jop irit ahäwek. Ude täŋirän monä uwä jop irek.  
\v 15 Jop itkaŋ piä täŋpayäŋ kome mähem kubä ireko uken kwek. Kwänä äma unitä towik watäni itta iwerän kwek.  
\v 16  \x * \xo 15:16 \xt Snd 23:21\x* Täŋpäŋ ketem kubä nämo imiŋirä nakta bumta iwäwä towik täŋo ketem näŋpayäŋ nadäwek.  
\v 17 Täŋpäŋ inita näk goret täŋ yäpmäŋ äbätat yäŋ nadäwätäk täŋkaŋ bänepitä ŋode nadäwek; Nana täŋo piä ämaniye kumän-tagän ketem bumta naŋ irirä näk nakta jop ŋo itat.  
\v 18  \x * \xo 15:18 \xt Sam 51:4; Jer 3:12-13\x* Unita näk komena-ken kuŋkaŋ nana ahäŋ imiŋpäŋ ŋode kaŋ iwera; Nan, näk waki täŋira mominatä Anutu-ken ba gäkken wakiinik täyak.  
\v 19 Unita gäk iroŋina yäŋ näwerentawä yäk. Näk jop waki, piä ämaka kubä ude nadäŋ namiŋiri kaŋ ira yäk. Man ude api iweret yäŋ nadäwek.  
\v 20 Eruk, ude nadäŋpäŋ akumaŋ äneŋi nani-ken kwek.  
\p Kuŋtäŋgän eruk, kädet moräk-ken äbäŋirän nanitä käwek. Kaŋpäŋ butewaki nadäŋpäŋ bäräŋeŋ päŋku bäyaŋ imiŋpäŋ geŋi darek.  
\v 21 Täŋpäŋä nanakitä ŋode iwerek; Nan, näk waki täŋira mominatä Anutu-ken ba gäkken wakiinik täyak yäk. Unita gäk iroŋina yäŋ näwerentawä.  
\v 22 Ude iweränkaŋ nanitä piä ämaniyeta gera yäwek; In tek tägagämän kubä bäräŋeŋ yäpmäŋ päbä täŋ imut! yäk. Ba siworok keri-ken täŋ imiŋpäŋ kuroŋi ärärani peŋ imut! yäk.  
\v 23 Ude täŋkaŋ päŋku bulimakau nanaki säkgämän ukeŋopäŋ yäpmäŋkaŋ utpäŋ ijiŋkaŋ naŋpäŋ oretoret täna!  
\v 24  \x * \xo 15:24 \xt Efe 2:1,5, 5:14\x* Imata, nanakna ŋowä kumbukopäŋ äneŋi äbätak yäk. Paotkukopäŋ äneŋi ahätak. Ude yäweränkaŋ ärawa pähap yäput peŋpäŋ täneŋ.   
\p
\v 25 Ude täŋ irirä nanaki tuäni piäken kuŋareko unitä äyäŋutpeŋ eŋi mäde käda äbäŋkaŋ kap oretoret mämä nadäwek.  
\v 26 Nadäŋpäŋ piä äma kubä yäŋpewän abänkaŋ iwet yabäwek; U ima mämä?  
\v 27  \x * \xo 15:27 \xt Luk 15:2\x* Yäwänä iwerek; Monäka yotpärareken äneŋi äbätak unita nanjektä yäŋpewän bulimakau nanaki säkgämän ukeŋopäŋ madäŋpäŋ ijikamäŋ yäk.  
\v 28 Ude iweränä nanaki tuänitä bänepi täŋpän wawäpäŋ eŋi gänaŋ ärokta bitnäwek. Ude täŋirän nanitä yäman äpä eŋi gänaŋ ärokta butewaki terak ehutpäŋ iwet yabäwek.  
\v 29 Iwet yabäwänä nanaki tuänitä iwerek; Gäk nadätan? Näk obaŋ jide u piä täŋ gamiŋ yäpmäŋ äbäŋpäŋ manka kubä nämo ut täyat. Täŋkaŋ gäk meme nanaki täpuri kubä nami notnayekät naŋpäŋ oretoret nämo täŋkumäŋ yäk.  
\v 30 Upäŋkaŋ nanaka monäka gäkŋo moneŋ tuŋum webe jopjop kuŋaranita kudup ureŋ täŋpän kuŋkuŋ! Udewanitä äbäŋirän gäkä yäŋpewi bulimakau nanaki säkgämän kubä utpäŋ ijiŋ imikaŋ yäk.   
\p
\v 31 Yäwänä nanitä iwerek; Nanakna! Gäk kadäni kadäni näkkät it yäpmäŋ äbäk täkamäk. Imaka kuduptagän itkaŋ uwä nekta biŋam it morekaŋ yäk.  
\v 32 Upäŋkaŋ monäkawä kumbukopäŋ äneŋi kodak täyak yäk. Uwä ägwän takinik täŋkukopäŋ äneŋi ahätak. Unita oretoret ŋowä täga täkamäŋ yäk.   
\c 16  
\s1 Tuŋum täŋo watä äma waki unitäŋo man  
\p
\v 1 Jesutä ude yäŋpäŋ iwaräntäkiye man wärani kubä ŋode yäwetkuk; Kadäni kubäken tuŋum äma kubätä moneŋ tuŋumi watäni itta watä äma kubä iwoyäŋpäŋ tewek. Teweko kadäni käroŋi it yäpmäŋ äbätäŋgän moneŋ äma unitäŋo piä watä äma ätutä päbä iwetneŋ; Ekäni yäk. Äma moneŋ tuŋumka watäni itta iwoyäŋpäŋ teŋkuno ukeŋo gäkŋo moneŋ moräki inita yäpmäk täyak yäŋ iwetneŋ.  
\v 2 Ude iwetpeŋ kuŋirä mebäri nadäwayäŋ piä mähemitä watä äma u iwet-pewän äbänä iwerek; Näk gäkŋo manbiŋam waki u nadät yäk. Gäk udewanitä näkŋo tuŋum watä täga nämo iren yäk. Unita piä täŋ namik täŋkuno unitäŋo man kudän täŋpäŋ yäpmäŋ äbikaŋ käwayäŋ yäk.  
\v 3 Ude yäwänä watä äma u kuŋkaŋ bänepitä ŋode nadäwek; Wära! Piä täŋkuro unitäŋo mähemitä näwat kirewayäŋ täyak yäk. Ekäninatä piä watä äma kubä yäpmäŋirän jide api täŋpet? Piä täŋpäŋ yänat pikpikta gaŋani nadätat. Ba ämaken ketemta yäŋapikta mäyäk nadätat yäk.  
\v 4 Ude yäŋkaŋä ŋode nadäwek; Eruk, nadätat! Piä peŋira kome mähem ätutä näka täga nadäŋpäŋ käwep eŋini-ken yäŋnäkŋat yäpmäŋ kukta nadäk kubä nadätat. Eruk ŋode kaŋ täŋpa!   
\p
\v 5 Ude yäŋpäŋ ämawebe ekänini täŋo tuŋum jop yäpmäŋpäŋ kowata api imine yäŋ yäneŋo u yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ päbä yepmaŋpek. Täŋpäŋ intäjukun äbeko u ŋode iwet yabäwek; Ekänina täŋo imaka jop yäpuno u gäkken jide itak?  
\v 6 Yäwänä iwerek; Tom uwäk taŋi 100 ude yäk. Yäwänä ŋode iwerek; Eruk pipa ŋo yäpmäŋkaŋä 100 u awähutkaŋ 50 kudän tä yäk.  
\v 7 Ude yäŋpäŋ kubä iwet yabäwek; Ekänina täŋo imaka jop yäpuno u gäkken jide itak? Yäwänä iwerek; Rais bek 100 yäk. Yäwänä ŋode iwerek; Eruk, gäk pipa ŋo yäpmäŋkaŋä 100 u awähutkaŋ 80 kudän tä yäk.  
\v 8  \x * \xo 16:8 \xt Efe 5:8; 1Te 5:5\x* Täŋkaŋ piä watä goret täŋpani unitä udegän täŋ yäpmäŋ kuŋirän ekäninitä manbiŋam nadäŋpäŋ bänepi-ken ŋode nadäwek; Piä watä ämana u goret täŋkuko upäŋkaŋ ini gupi täŋkentäkta nadäk kubä yäpmäŋpäŋ täŋkuk yäŋ nadäwek. Ude nadäŋpäŋ iniŋ orerek. Jesutä manbiŋam ude yäŋpäŋ yäwetkuk; Bureni! Ämawebe kome täŋo nadäk-nadäk yäpmäŋ kuŋat täkaŋ uwä kome täŋo imaka imaka täkta gäripi nadäŋpäŋ kehäromigän täk täkaŋ. Ude täŋkaŋ kuŋat täkaŋ uwä nadäk-nadäk nikek täŋpäŋ noriye-kät kowat täŋpän mebäri mebäri täk täkaŋ. Upäŋkaŋ peŋyäŋek täŋo nanakiye intä notjiye-kät kädet täga ude nämo täk täkaŋ.   
\p
\v 9  \x * \xo 16:9 \xt Mat 6:20; Luk 14:14\x* Unita in udegän, ämawebetä not täŋ nimut yäŋ nadäŋpäŋä kome täŋo moneŋ tuŋum pat tamikaŋ u yäniŋ kireneŋ. Ude tänayäŋ täŋo uyaku kome täŋo moneŋ tuŋum yäpmäŋ kuŋat-kuŋat kadäni täreŋirän ämawebe uwä irit kehäromi täŋo eŋiken oraŋ tamiŋpäŋ api tämagutneŋ.  
\v 10  \x * \xo 16:10 \xt Luk 19:17-26\x* Äma kubätä imaka täpurita watä täga ireko uwä, udegän imaka taŋita watä säkgämän irek. Täŋ, äma kubätä imaka täpurita kädet siwoŋi terak watä nämo ireko uwä imaka taŋita udegän watä säkgämän nämo irek.  
\v 11 In kome täŋo moneŋ tuŋum jopi watäni täga nämo itpäŋ yäpmäŋ kuŋarirä netätä imaka bureni tamek?  
\v 12 Ba äma kubä täŋo tuŋum watäni säkgämän täga nämo itpäŋ yäpmäŋ kuŋarirä netätä injinta biŋam yäwani u api tamek?   
\p
\v 13  \x * \xo 16:13 \xt Mat 6:24\x* Nadäkaŋ? Watä äma kubä-tägän äma ekäni yaräta watä piä täga nämo täŋ yämek. Nämo, u kubäta gäripi nadäŋkaŋ kubäta gaŋani nadäwek. Ba kubä täŋo piä täŋkaŋ kubäta mäde ut imek. In udegän, bänep nadäk-nadäkjin Anutu terak ba moneŋ tuŋum terak bok täga nämo iŋitpäŋ kuŋatneŋ.   
\p
\v 14  \x * \xo 16:14 \xt Mat 23:14\x* Jesutä man ude yäŋ irirän Parisi äma ätu moneŋ tuŋumta nadäŋ gärip täŋpeŋ kuŋatkuŋo unitä nadäŋpäŋ kaŋ-mägayäŋkuŋ.  
\v 15  \x * \xo 16:15 \xt Mat 23:28; Luk 18:9-14; Snd 6:16-17\x* Kaŋ-mägayäwäwä Jesutä ŋode yäwetkuk; Ämawebetä siwoŋi yäŋ nibäwut yäŋkaŋ in kädet mebäri mebäri täk täkaŋ. Upäŋkaŋ Anututä mebärijin tabäŋpäŋ-nadätak. Nadäkaŋ? Imaka ämatä yabäŋirä gäripi nikek täk täkaŋ uwä Anututä yabäŋirän taräki täk täyak.   
\s1 Anutu täŋo man nämo api paorek  
\r Mat 11:12-13, 5:18; Mak 10:11-12  
\p
\v 16  \x * \xo 16:16 \xt Mat 11:12-13\x* Eruk Mosestä baga man kudän täwani ba man kudän profet bianitä kudän täwani unitä yäŋpäbä Jonken täreŋkuk. Jon-ken yäput peŋpäŋ Anutu täŋo kaŋiwat piä unitäŋo Manbiŋam Täga yäŋ-kwawataŋ yäpmäŋ kukaŋ. Eruk ämawebetä u nadäŋpäŋ Anutu täŋo kaŋiwat yewa gänaŋ äroŋpäŋ itta piä kehäromi täkaŋ.  
\v 17  \x * \xo 16:17 \xt Mat 5:18\x* Upäŋkaŋ ŋode nämo nadäneŋ; Man kudän Mosestä kudän täwani ba Profet bianitä kudän täwani u buraminektawä yäŋ nämo nadäneŋ. Nämoinik! Baga man kudän täwani unitäŋo moräki täpuri nanak nämoinik api paorek. Kunum kenta kome täga api paotdeŋo upäŋkaŋ Baga man u nämoinik api paorek.   
\s1 Nädapitä duŋ-wewek täŋo man  
\r Mat 5:31-32, 19:9; Mak 10:11-12  
\p
\v 18 Ŋode nadäwut; Äma kubätä webeni peŋpäŋ kubä yäpeko uwä kubokäret kädet täŋpek. Ba äma kubätä webe, äpitä bian iwat kirewani yäpeko uwä, udegän kubokäret kädet täŋpek.   
\s1 Tuŋum äma kenta Lasarus täŋo manbiŋam  
\p
\v 19 Jesutä ude yäŋpäŋ manbiŋam kubä ŋode yäwetgän täŋkuk; Tuŋum äma kubä irek. U tek säkgämän säkgämän täŋkaŋ ketem imaka, tägatäga nak täŋpek.  
\v 20 Täŋpäkaŋ kadäni uken, äma jopi jäwäri-inik kubä wäpi Lasarus u gupi kudup paräm nikektä irek. Irirän Lasarus u noriyetä tami tami yäŋikŋat päŋku tuŋum äma unitä eŋi yäman tek täŋpek.  
\v 21  \x * \xo 16:21 \xt Mat 15:27\x* Ketem kokoki tuŋum äma unitä naŋpäŋ ureŋ täŋpän kwani u näŋpayäŋ nadäŋpäŋ noriye yäwet-pewän päŋku tek täŋpek. U irirän aŋtä äbä paräm gupi-ken äjipmäŋtäŋ äroŋkaŋ äpäk täneŋ.  
\v 22 Ude täŋ yäpmäŋ kuŋtäŋgän kumbuk. Kumäŋirän Anutu täŋo aŋerotä bäräŋeŋ äbä pudät yäpmäŋ kunum gänaŋ Abraham dubini-ken päŋku teŋkuŋ. Tewä irirän tuŋum äma u imaka, kumbuk.  
\v 23 Kumbänkaŋ äneŋkuŋ. Äneŋpäkaŋ geŋi wakiinik u kuŋkuk. Uken itkaŋ komi pähap nadäŋ itkaŋ dapun täŋpäŋ Lasarus Abraham dubini-ken irirän kaŋkuk.  
\v 24 Kaŋpäŋ gera terak ŋode yäŋkuk; Nana Abraham, butewaki nadäŋ namiŋpäŋ Lasarus peŋ iwetpewi äpä keri ume gänaŋ peŋkaŋ damana-ken ärurirän gupna bam tawän yäk. Näk kädäp gänaŋ itkaŋ komi pähap nadäŋ itat ŋo!   
\p
\v 25 Butewaki man ude yäwänä Abrahamtä iwetkuk; Nanakna, bian täk täŋkuno ukeŋo nämo nadätan? Gäk kome terak tuŋum säkgämän säkgämän yäpmäŋiri Lasarus imaka wakiwakigän yäpani yäk. Unita apiŋowä Lasarus oretoret terak ŋo irirän gähä komi nadäŋ itan u yäk.  
\v 26 Täŋpäkaŋ geŋi waki kubä ek bämopjek-ken itak. Äma kubätä täŋkentäŋ gamikta u täga nämo kejapmäŋpeŋ kwek yäk. Ba gäkä itan-ken u nanik kubätä nektä itkamäk-ken ŋo täga nämo äbek yäk.   
\p
\v 27-28 Ude iweränä tuŋum äma unitä yäŋkuk; Ude yäyan unita notnaye 5 kome terak kodak itkaŋ u näkä komi nadäŋ itat-ken ŋo nämo äbäkta, Lasarus peŋ iwetpewi päŋku umun man yäwerän yäk.  
\v 29 Ude yäwänä Abrahamtä iwetkuk; Ude nämo. Notkaye uwä Moses täŋo baga man ba man profettä kudän täwani täga daniŋpäŋ nadäneŋ. Man u daniŋpäŋ nadäŋkaŋ kädet siwoŋi kaŋ iwarut yäk.  
\v 30 Yäwänä tuŋum äma unitä iwetkuk; Nana Abraham, ude nämo! Äma kubätä kumbani-ken naniktä akumaŋ äbän kaŋpäŋ uyaku bänepi sukureneŋ yäk.  
\v 31  \x * \xo 16:31 \xt Jon 11:44-48\x* Ude yäwänä ŋode iwetkuk; Nämo. Notkayetä Moses ba profet täŋo man nämo iwat täkaŋ unita äma kumbani kubä kodak taŋpäŋ äbänä udegän mani nämo buramineŋ yäk.   
\c 17  
\s1 Momi täktäk ba momi pekpekta man  
\r Mat 18:6-7,21-22; Mak 9:42  
\p
\v 1-2 Jesutä man ude yäŋpäŋ iwaräntäkiye ŋode yäwetkuk; In momi kädet paotak yäŋ nämo nadäneŋ. Nämoinik! Täŋyabäk mebäri mebäritä täŋpewä ämawebetä momi pen api täk täneŋ. Upäŋkaŋ äma kubätä ämawebe kehäromini nämo ŋodewanita momi kädet täŋpäŋ yäwoŋärek täŋpäŋä ket nadäŋpäŋ kuŋarek. Äma udewanitä kowata taŋiinik api yäpek, ämatä mobä bärum kotäkiken topmäŋpäŋ ume gänaŋ maŋpä äpmoneŋo u irepmirek.   
\p
\v 3  \x * \xo 17:3 \xt Mat 18:15\x* Unita ket nadäŋpäŋ kuŋat täkot! Notkapak kubätä goret kubä täŋpänä päŋku jukuman kehäromi iweren. Iwerikaŋ bänep sukureŋpäŋ momini pewänä gäk imaka, momini peŋ imen.  
\v 4 Täŋ, kepma kubäken kadäni 7 goret täŋ gamiŋkaŋ kadäni 7 momina peŋ nami yäŋ äbä gäweränä gäk udegän momini peŋ imik täŋpen.   
\p
\v 5  \x * \xo 17:5 \xt Mak 9:24\x* Ude yäweränä eruk, iwaräntäkiye 12 unitä Jesu ŋode iwetkuŋ; Ekäni, ude yäyan unita nadäkiniknin yäpuräräri taŋi täŋput! yäk.  
\v 6  \x * \xo 17:6 \xt Mat 17:20, 21:21\x* Yäwäwä Ekänitä yäwetkuk; Nadäkiniknin yäpuräräri taŋi täŋput yäŋ näwetkaŋ unita ŋode täwetat; Nadäkinikjin täpurigän, päya mujipi täpuri udewanigän täŋpäwä in päya taŋi käkamäŋ ŋo gäkŋa jäwän dätpeŋ päŋku gwägu gänaŋ äpmo yäŋ iweräwä manjin buramiwek.   
\s1 Piä watä äma täga ude kuŋaren  
\p
\v 7 Ŋonita jide nadäkaŋ? Äma kubä täŋo piä watä äma kubätä mähemi täŋo piäken piä taŋi täŋpek. Eruk bipäda, piä täŋ paotpäŋ eŋiken äneŋi kweko uwä ekäninitä ŋode täga iwerek ba täga nämo iwerek? Notnapak, äbikaŋ ketem bok näda yäŋ täga iwerek?  
\v 8 Ude täga nämo iwerek. Nämo, piä watä äma u ŋode iwerek; Intäjukunä näka ketem ijiŋpäŋ gwet nami naŋira gäkŋata kämi naŋ yäŋ iwerek.  
\v 9 Bureni, piä watä äma kubätä piä yäŋ imani uterakgän täŋpeko uwä piä unita mähemitä imata iniŋ orerek?  
\v 10 Unita in udegän, piä Anututä yäŋ-tamani udegän täŋpäŋä imata bänep täga man niwerän yäŋ nadäneŋ? Nämo, in ŋode nadäneŋ; Imaka taŋi kubä nämo täkamäŋ. Nin piä watä ämani äpani jopigäntä piä yäŋ nimani ugän täkamäŋ unita imata bänep täga man niwerek? yäŋ nadäneŋ.   
\s1 Jesutä äma 10 ude yäpän tägaŋkuŋ  
\p
\v 11-12  \x * \xo 17:11-12 \xt Luk 9:51-52; Luk 13:22\x* Täŋpäŋ Jesu Jerusalem kädet kuŋtäŋgän Samaria Galili kome bagani-ken yotpärare täpuri kubäken ahäŋkuk. Kome uken äma 10 ude yabäŋ ahäŋkuk. Yabäŋ ahäwänkaŋ dubini-ken nämo äbuŋ. U paräm waki, gisik paräm nikek unita.  
\v 13  \x * \xo 17:13 \xt Wkp 13:45-46\x* Eruk ban itkaŋ gera ŋode yäŋkuŋ; Jesu! Ekäni! Butewaki nadäŋpäŋ täŋkentäŋ nimi yäk.  
\v 14  \x * \xo 17:14 \xt Wkp 14:2-3; Luk 5:14\x* Ude yäŋ irirä yabäŋpäŋ yäwetkuk; In päŋku bämop äma kubäken ahäŋ imäkaŋ gupjin yabäwän. Ude yäwet-pewän kuŋtäŋgän kädet miŋin paräm u paoräkaŋ gupi säkgämän ahäŋkuŋ.  
\v 15 Ude ahäŋ yämän kaŋpäŋä kubäwä äneŋi äyäŋutpeŋ Anutu gera terak iniŋ orettäŋ Jesuken kuŋkuk.  
\v 16 Kuŋpäŋä Jesu dubini-ken iŋami yäpän äpmoŋpäpäŋ bänep täga man iwetkuk. Äma uwä Samaria komeken nanik, Juda äbotken nanik nämo.  
\v 17 Ude täŋirän Jesutä yäŋkuk; Näk äma 10 ude yäpa tägaŋo upäŋ 9 u de itkaŋ?  
\v 18 Jide täŋpäŋ äma gägäni ŋonitä-gän Anutu bänep täga man iwetta äbätak?  
\v 19  \x * \xo 17:19 \xt Luk 7:50\x* Ude yäŋpäŋ äma u iwetkuk; Täga. Akumaŋ kuyi! Nadäŋ namikinik täyan unita tägatan.   
\s1 Anutu täŋo kehäromi kwawak api ahäwek  
\r Mat 24:23-28,37-41  
\p
\v 20  \x * \xo 17:20 \xt Jon 3:3, 18:36\x* Kadäni uken Parisi äma ätutä äbä Jesu ŋode iwet yabäŋkuŋ; Anutu täŋo kaŋiwat piä kehäromi nikek jidegän api ahäwek? Ude iwet yabäwäwä Jesutä yäwetkuk; Bureni, kaŋiwat piäni api ahäwek upäŋkaŋ dapunjintä nämo api käneŋ.  
\v 21  \x * \xo 17:21 \xt Mak 13:21\x* Dapunjintä kaŋpäŋ äbätak ŋo yäŋ nämo api yäneŋ, ba itak udu yäŋ nämo api yäneŋ. Nämo, Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piäni bämopjin-ken täŋ itak.   
\p
\v 22 Ude yäŋpäŋ iwaräntäkiye yäwetkuk; In nadäkaŋ? Kämiwä ŋode api nadäneŋ; Wära! Nin jop-inik itkamäŋ. Jide täŋpäŋ kepma kubätagän Äma Bureni-inik-kät äneŋi bok itne? yäŋ api nadäneŋ. Upäŋkaŋ nämo.  
\v 23  \x * \xo 17:23 \xt Luk 21:8\x* Ämawebetä ŋode api täwetneŋ; Kawut! Itak udu yäŋ api täwetneŋ. Ba, tuän itak ŋo yäŋ api täwetneŋ. Ude täwerirä u bureni yäkaŋ yäŋ nadäŋpäŋ mani buramiŋkaŋ näka nämo wäyäkŋeneŋ.  
\v 24 U imata, Äma Bureni-inik äbayäŋ täyak uwä yäpä kwinirirän kome kumän-tagän peŋyäŋek täyak ude, kwawakinik ahäŋirän api käneŋ.  
\v 25  \x * \xo 17:25 \xt Luk 9:22\x* Upäŋkaŋ intäjukunä, ämawebe ŋonitä mäde ut imiŋirä Äma Bureni-inik uwä komi pähap api nadäwek.  
\v 26 Eruk, Äma Bureni-iniktä äneŋi äbayäŋ täyak-ken uwä Noa täŋo kadäni-ken ämawebetä täŋuruk-uruk täŋkuŋo udegän api täneŋ.  
\v 27 Kadäni uken ämawebetä Nin täga itkamäŋ yäŋ nadäŋkaŋ ketem naknak, kädet kuŋat-kuŋat, nädapi täktäk täŋ yäpmäŋ kuŋirä Noa gäpe gänaŋ äroŋkuk. Äroŋirän gwägu taŋi pähap tokŋeŋpäŋ ämawebe päke u däpmäŋ moreŋkuk. Ämawebe udegän täŋuruk-uruk täŋ irirä Äma Bureni-inik api äpek.  
\v 28-29  \x * \xo 17:28-29 \xt Stt 18:20; Stt 19:25\x* Ba kadäni Lottä itkuk-ken u imaka. Ämawebe ketem naknak, yänat täktäk, tuŋum suwak-suwak, eŋi täktäk täŋ irirä Lot Sodom yotpärare u peŋpeŋ kuŋkuk. Peŋpeŋ kuŋirän kädäp mebet-kät mobä kädäp ikektä iwän tak täyak ude maŋpäŋ ämawebe täŋuruk-uruk täŋ itkuŋo u kumän-tagän däpuk.  
\v 30 Kädet u ahäŋkuko udegän Äma Bureni-iniktä äbayäŋ täyak-ken api ahäwek.   
\p
\v 31  \x * \xo 17:31 \xt Stt 19:17,26; Mat 24:17-18\x* Kadäni uken äma kubätä yäman irirän Jesutä äbäŋirän kaŋpäŋ tuŋumi yäpmäkta eŋi gänaŋ nämo ärowek. Nämo, jop kaŋ metäŋpeŋ kwän! Ba kubätä piäken irayäŋ täko uwä eŋiken äneŋi nämo kwek. Nämo, jop kaŋ metäŋpeŋ kwän.  
\v 32 Lot webenita juku piwut!  
\v 33  \x * \xo 17:33 \xt Luk 9:24\x* Näk bureni täwera nadäwut; Äma kubätä iniken irit kuŋat-kuŋarita iyap taŋpäŋä irit kehäromi nämo api korewek. Upäŋkaŋ kubätä irit kuŋat-kuŋarita mäde ut imayäŋ täko uwä irit täga u api yäpek.  
\v 34 Kadäni näkä äneŋi äbayäŋ täyat-ken uken ŋode api ahäwek; Äma yarä, bok pat ittäŋgän kubäwä paotpeŋ kuŋirän kubäwä api irek.  
\v 35 Ba webe yaräwä ketem äŋnaŋ ittäŋgän kubäwä paotpeŋ kuŋirän kubäwä ugän api irek. [  
\v 36 Ba äma yarä piäken irirän kubäwä paotpeŋ kuŋirän kubäwä ugän api irek.]   
\p
\v 37  \x * \xo 17:37 \xt Jop 39:30\x* Man ude yäŋtäreŋirän iwaräntäkiyetä iwet yabäŋkuŋ; Yäyan u de api ahäwek? Yäwäwä yäwetkuk; Tom kubä kumäŋkaŋ parirän baraktä u näna yäŋkaŋ punin unu änok piäŋ kuŋarirä u yabäŋpäŋ-nadäk täkaŋ. Eruk udegän, kudän täwetat udewani kaŋpäŋä Jesu ahätak yäŋ api nadäneŋ.   
\c 18  
\s1 Anutu-ken yäŋapiŋitna nadäŋ nimik täyak  
\p
\v 1  \x * \xo 18:1 \xt Rom 12:12; Kol 4:2; 1Te 5:17\x* Täŋpäŋ ämawebetä nadäŋpäŋ Anutu-ken yäŋapik man pengän pengän yäŋkaŋ nämo gaŋa täneŋta Jesutä man wärani ŋode yäwetkuk;  
\v 2 Yotpärare kubäken man yäpmäŋ daniwani äma kubä irek. Äma unitä Anutu nämo oraŋ imiŋpäŋ ämawebeta udegän nämo oraŋ yämik täŋpek.  
\v 3 Täŋirän yotpärare ukengän webe kajat kubä unitä kadäni kadäni äma ukengän äbäŋ tarek täŋpek. Äbäŋpäŋ ŋode iwet täŋpek; Äma kubätä iwan bumta täŋ namik täyak yäk. Unita manken kuŋkaŋ näk gärak itpäŋ kaŋ täŋkentäŋ nam.  
\v 4-5  \x * \xo 18:4-5 \xt Luk 11:7-8\x* Ude iweränä pengänä man yäpmäŋ daniwani äma uwä webe kajat u täŋkentäŋ imikta gaŋa täwek. Gaŋa täweko upäŋkaŋ mäden ŋode nadäwek; Näk Anutu ba ämata nämo nadäŋ yämik täyat upäŋkaŋ webe kajat ŋonitä pipiri nabäŋ tarek täyak yäk. Unita manken kuŋkaŋ täŋkentäŋ ima. Ude nämo täŋpawä pen api nabäŋ tarewek. Ude täŋirän gaŋani kubä api nadäwet yäk.   
\p
\v 6 Ekänitä man wärani ude yäwetpäŋ yäŋkuk; Eruk, in man yäpmäŋ daniwani äma waki unitä man yäweko unita nadäwä tumbut.  
\v 7 Anutu täŋo ämawebeniye kadäni kadäni butewaki man terak yäŋapik täkaŋ. Ude täŋirä Anututä waki kubä nämo täŋ yämek. Nämo, yäŋapik man yäk täkaŋ u nadäŋpäŋ nadäŋ yämikinik täk täyak.  
\v 8 Näk bureni-inik täwetat! Anututä ämawebeniye bäräŋeŋ-inik api täŋkentäŋ yämek. Upäŋkaŋ kämi, Äma Bureni-iniktä äbayäŋ täko kadäni uken ämawebe nadäkinik ikek irirä api yabäwek ba nämo?   
\s1 Anutu iŋamiken netätä siwoŋi itak?  
\p
\v 9 Täŋpäkaŋ kome uken äma ätu inita nadäwä ärowani täŋirä nin äma siwoŋi yäŋ nadäŋkaŋ äma ätuta nadäwä äpani täŋkuŋ. Äma udewanitä nadäkta Jesutä man wärani terak ŋode yäwetkuk;  
\v 10 Kepma kubäta äma yarätä Anutu-ken yäŋapik man yädayäŋ kudupi eŋi gänaŋ ärodeŋ. Kubä u Parisi äma, kubä takis moneŋ yäpani äma. Unitä ŋode tädeŋ;  
\v 11  \x * \xo 18:11 \xt Luk 16:15\x* Parisi äma uwä inigän päŋku käroŋ itkaŋ inita Anutu ŋode iwerek; Anutu, näk äma ätu waki täk täkaŋ udewani nämo unita bänep täga man gäwetat. Äma ätuwä kubota täk täkaŋ. Ba kädet wakiwaki, kubokäret udewani täk täkaŋ. Täŋ nähä äma takis moneŋ yäpani bok itkamäk ŋodewani nämo yäk.  
\v 12  \x * \xo 18:12 \xt Ais 58:2-3; Stt 14:20; Mat 23:23\x* Nämo, Sande kubäkubäta kepma yarä ude nadäŋ gamikta nakta jop it täyat. Ba baga man iwatpäŋ moneŋ ba ketem yäpmäk täyat uken nanik moräki gäka gamik täyat yäk.   
\p
\v 13  \x * \xo 18:13 \xt Sam 51:1\x* Täŋpäkaŋ takis moneŋ yäpani äma uwä eŋi käwuriken itkaŋ kunum gänaŋ ijiŋpewän ärokta mäyäk nadäwek. Ba inita nadäwän waki täŋpäpäŋ kupäŋi weŋkaŋ Yäke! Yäke! yäŋpäŋ yäŋapik man ŋode yäwek; Anutu, näk äma waki täŋpani unita bänep wakwak nadäŋ namitan u täŋpi bam tawänkaŋ butewaki nadäŋ nami! yäŋ yäwek.  
\v 14  \x * \xo 18:14 \xt Mat 23:12\x* Eruk, näk ŋode täwetat; Äma takis moneŋ yäpani unitawä Anututä äma siwoŋi yäŋ iwerirän eŋini-ken kwek. Täŋ, Parisi äma unitawä nämo. In nadäkaŋ? Äma kubätä ini wäpi biŋam yäpmäŋ ärowayäŋ täko uwä Anututä wäpi biŋam api yäpmäŋ äpek. Täŋ, äma kubätä inita nadäwän äpani täŋpänpäŋ kuŋarayäŋ täko uwä Anututä api oraŋ imek.   
\s1 Iroŋiroŋi Jesuken yäpmäŋ äbuŋ  
\r Mat 19:13-15; Mak 10:13-16  
\p
\v 15 Täŋpäkaŋ ämawebe ätutä iniken nanak paki Jesutä keri gupi terak pewän yäŋpäŋ yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ äbuŋ. Yäpmäŋ äbäŋirä iwaräntäkiyetä yabäŋpäŋ yabäŋ yäŋkuŋ.  
\v 16 Ude täŋirä Jesutä iroŋiroŋi kumän yäŋpewän äbäpäŋ iwaräntäkiye yäwetkuk; Yabä kätäwä iroŋiroŋi näkken yäpmäŋ äbäk täkot. Nämo yäjiwätneŋ. Ämawebe iroŋiroŋi ŋodewani äworeŋpäŋ kuŋat täkaŋ uwä Anututä intäjukun it yämiŋpäŋ yabäŋ yäwat täyak.  
\v 17  \x * \xo 18:17 \xt Mat 18:3\x* Unita näk bureni-inik täwetat; In iroŋi iroŋitä nadäŋ namik täkaŋ udegän Anututä intäjukun it tamikta nämo nadäŋ iminayäŋ täŋo uwä nämoinik api tabäŋ täwerek.   
\s1 Tuŋum äma kubä täŋo manbiŋam  
\r Mat 19:16-30; Mak 10:17-31  
\p
\v 18  \x * \xo 18:18 \xt Luk 10:25\x* Täŋpäŋ Juda täŋo äma ekäni kubätä Jesu ahäŋ imiŋpäŋ ŋode iwetkuk; Yäwoŋärewani äma täga, Näk jide u täŋkaŋ irit kehäromi u kaŋ yäpet?  
\v 19 Yäwänä Jesutä iwetkuk; Gäk imata äma täga yäŋ näwetan? Äma täga uwä Anutu kubä ugän.  
\v 20  \x * \xo 18:20 \xt Kis 20:12-16; Lo 5:17-20\x* Täŋkaŋ, irit kehäromi yäpayäŋ nadäŋpäŋä Anututä kädet pewani nadätan ugän iwarayäŋ täno uyaku api kaŋ-ahäwen. Uwä ŋode; Gäk äma kumäŋ-kumäŋ nämo uren, kubokäret nämo täŋpen, kubota nämo täŋpen, äma kubä manken teŋkaŋ jop manman nämo ikŋaren, gäk meŋka nanka oraŋ yämiŋpäŋ mani buramik täŋpen.  
\v 21 Jesutä ude iweränä yäŋkuk; Näk kädet näwetan u kudup iroŋiken umunitä pen iwat yäpmäŋ äbätat yäk.   
\p
\v 22 Ude iwerän nadäŋpäŋ Jesutä iwetkuk; Imaka kubägän nämo tän. Irit täga kaŋ-ahäwayäŋ nadäŋpäŋä ŋode kaŋ tä; Moneŋ tuŋum it gamikaŋ u kudup ämata yäniŋ kireŋpäŋ moneŋ yäpmäŋkaŋ ämawebe jäwärita kaŋ yämiŋ more. Ude täŋpayäŋ täno uyaku kunum gänaŋ imaka tägatäga u api korewen. Eruk, ude täŋ moreŋkaŋä äbä näk kaŋ näwat!  
\v 23 Äma unitä man ude nadäŋpäŋ moneŋ tuŋum päke unita bänepitä nadäŋ bäräp täŋpäŋ butewaki iŋam dapun ijiŋpeŋ kuŋkuk.   
\p
\v 24 Kuŋirän Jesutä iwaräntäkiye yäwetkuk; Moneŋ ämatä Anutu gämori-ken itkaŋ unitäŋo kaŋiwat yewa gänaŋ ärokta api täŋburut täneŋ.  
\v 25 In jide nadäkaŋ? Tom pähap kubä wäpi kameri unitä gänaŋ täpuri-ken täga ärowek? Nämo, u käjiŋ täwek. Tuŋum äma udegän, Anututä intäjukun it yämiŋpäŋ yabäŋ yäwatta api täŋburut täneŋ.  
\v 26 Jesutä ude yäŋirän nadäŋpäŋ ämawebe bumta kikŋutpäŋ yäŋkuŋ; Yäke! Anututä äma moneŋ ikek bäräŋeŋ nämo api yämagureko u täŋpäwä äma jopi nin ŋodewani jide täŋpäŋ irit kehäromi api kaŋ-ahäne?  
\v 27  \x * \xo 18:27 \xt Mak 14:36\x* Ude yäwäwä Jesutä yabäŋpäŋ yäwetkuk; Imaka ämatä ini täga nämo tänaŋi uwä Anututä täga täŋpek.   
\p
\v 28 Ude yäŋirän nadäŋpäŋ Pitatä iwetkuk; Nibä yäk. Nin imaka imaka kudup peŋ moreŋkaŋ gäk gäwarän täkamäŋ ŋonita kowata jide api yäpne?  
\v 29-30 Yäwänä Jesutä iwetkuk; Näk bureni täwetat; Äma kubätä näka yäŋpäŋ noriye wanoriye, miŋiye naniye, iroŋiniye ba imaka kuduptagän peŋkaŋ näk näwarayäŋ täko uwä imaka peŋkuko u irepmitpäŋ irit kuŋat-kuŋariken kowata tägagämän u kaŋ ahäkta pära nämo api täŋpek. Täŋkaŋ kumäŋpäŋä irit kehäromi api kaŋ-ahäwek.   
\s1 Jesu ini kumäkta äneŋi yäŋkuk  
\r Mat 20:17-19; Mak 10:32-34  
\p
\v 31  \x * \xo 18:31 \xt Luk 24:44\x* Eruk, man ude yäŋ paotpäŋ iwaräntäkiye 12 u inigän yäŋpäbä yepmaŋpäŋ yäwetkuk; Ket nadäwut. Nin kuŋtäŋgän Jerusalem yotpärareken api ahäne. Ahäŋpäŋä bian profettä Äma Bureni-inikta manbiŋam kudän täwani uwä kome uken bureni api ahäwek.  
\v 32  \x * \xo 18:32 \xt Luk 9:22,44\x* Äma Bureni-inik uwä guŋ äma keri terak pewäkaŋ unitä yäŋärok man iwetkaŋ waki täŋ imiŋpäŋ, iwit api ut ibatneŋ.  
\v 33 Ude täŋkaŋ päripmäŋpäŋ kumäŋ-kumäŋ api utpewä kumbek. Ude tänayäŋ täŋopäŋ kepma yaräkubä täreŋirän kumbani-ken naniktä äneŋi kodak taŋpäŋ api akumaŋ kwek.  
\v 34  \x * \xo 18:34 \xt Mak 9:32\x* Jesutä ude yäŋirän mebäri käbop itkuko unita iwaräntäkiyetä nämoinik nadäwä täreŋkuŋ.   
\s1 Jesutä dapuri tumbani kubä yäpän tägaŋkuk  
\r Mat 20:29-34; Mak 10:46-52  
\p
\v 35 Kuŋtäŋgän Jeriko yotpärare dubini-ken ahäŋpäŋ kaŋkuŋ. Äma kubä dapuri tumbani, kädet miŋin maŋit itkaŋ ämawebe-ken moneŋta ketkewat itkuk.  
\v 36 Ude täŋ ittäŋgän ämawebe Jesu iwarän täŋkuŋo täŋo mämäni nadäŋpäŋ yäŋkuk; U imatäken?  
\v 37 Ude yäwänä ämawebe ätutä iwetkuŋ; Jesu Nasaret nanik ukät äbäŋkaŋ täkamäŋ yäk.  
\v 38  \x * \xo 18:38 \xt Mat 15:22\x* Ude iweräwä äma dapuri tumbani u gera ŋode yäŋkuk; Jesu, Devit orani, butewaki nadäŋ nami! yäk.  
\v 39 Ude yäŋirän ämawebe intäjukun äbuŋo unitä kaŋ-yäŋpäŋ iwetkuŋ; Wari yäweno! Ude iwerirä nämo nadäŋ yämiŋpäŋ gera äneŋi taŋigän ŋode yäkgän täŋkuk; Devit orani, täŋkentäŋ nami!  
\v 40 Yäŋirän Jesutä nadäŋpäŋ yäŋkuk; Äma u yäŋikŋat yäpmäŋ äbut. Ude yäwänä yäŋikŋat yäpmäŋ äbämaŋ Jesu dubini-ken äbäwä iwet yabäŋkuk;  
\v 41 Ima täŋ namän yäŋpäŋ näkken gera yäyan? Yäwänä iwetkuk; Äma ärowanina, näk dapun äneŋi ijiwa kunayäŋ nadätat yäk.  
\v 42  \x * \xo 18:42 \xt Luk 7:50\x* Ude yäwänä Jesutä iwetkuk; Eruk, ijiwi kurä! Nadäŋ namikinik täyan unitä täŋpewän tägatan.  
\v 43 Yäŋirän uterakgän äma u ijiwän kwäpäŋ Anutu-ken bänep täga man iwetpäŋ Jesu iwarän täŋkuk. Ude täŋirän ämawebe äbot päke unitä u kaŋpäŋ Anutu wäpi iniŋ oretkuŋ.   
\c 19  
\s1 Sakius täŋo manbiŋam  
\p
\v 1 Täŋpäkaŋ Jesu Jeriko yotpärare bämopi-ken kuŋkuk.  
\v 2 Kuŋirän yotpärare uken takis moneŋ yäpani täŋo intäjukun äma kubä wäpi Sakius itkuk. Sakius uwä moneŋ nani.  
\v 3 Unitä Jesu u netä yäŋ ket kaŋpäŋ nadäwa yäŋkaŋ kuŋkuk. Kuŋkuko upäŋkaŋ ämawebe äbot mäyap iwatkuŋo unita Sakius Jesu detäde käwet yäŋkaŋ täŋpän waŋkuŋ. Imata, u äma keräpi-inik unita.  
\v 4 Ude täŋpän wawäwä intäjukun bäräŋeŋ kumaŋ päŋku päya käroŋi kubä kädet miŋin itkuko uterak äroŋkuk. Päro itkaŋ Jesu äbän käwayäŋ yäŋkaŋ dapun täŋ itkukonik.  
\v 5 Täŋ irirän Jesu u äbä doraŋpäŋ kaŋpäŋ iwetkuk; Sakius! Gäk bäräŋeŋ äpi. Näk apiŋo gäkä eŋiken bok itdayäŋ yäk.   
\p
\v 6 Ude iweränkaŋ Sakius bänepi-ken oretoret pähap nadäŋkaŋ bäräŋeŋ äpä Jesu imaguränkaŋ eŋini-ken kuŋkumän.  
\v 7  \x * \xo 19:7 \xt Luk 15:2\x* Ude täŋirän ämawebe päke unitä u kawä siwoŋi nämo täŋpäpäŋ man yäŋpäŋ-nadäk ŋode täŋkuŋ; U kawut! Imata äma waki täŋpani-kät ketem näda yäŋkaŋ kuyak?  
\v 8  \x * \xo 19:8 \xt Kis 22:1; Nam 5:6-7\x* Ude yäŋkuŋo upäŋkaŋ Sakiustä eŋiniken kuŋpäŋä Sakiustä Ekäni ŋode iwetkuk; Ekäni näk bureni gäwetat. Imaka moneŋ tuŋumna kumän yäpmäŋ daniŋpäŋ bämopgän peŋkaŋä moräki äma jäwärita yämayäŋ. Täŋ, moräki uwä äma jop yäŋ-yäkŋatpäŋ tuŋumi kubota täŋ yämik täŋkuro unita kowata u irepmitpäŋ taŋigän yämiŋtäŋ kwayäŋ yäk.   
\p
\v 9  \x * \xo 19:9 \xt Apos 16:31; Luk 13:16\x* Ude yäwänä Jesutä iwetkuk; Bureni! Apiŋo ämawebe äbot eŋi ŋoken Anututä yäpätägak piä täŋ yämitak. Imata, äma ŋo imaka, Abraham täŋo nanak bureni-inik täyak yäk.  
\v 10  \x * \xo 19:10 \xt Luk 15:4; Jon 3:17; 1Ti 1:15\x* Täŋpäkaŋ Äma Bureni-inik uwä äma ŋodewani paot-paotta biŋam-ken nanik yabäŋ ahäŋpäŋ yämagutta äpuk.   
\s1 Piä watä äma yaräkubä unitäŋo manbiŋam  
\r Mat 25:14-30  
\p
\v 11  \x * \xo 19:11 \xt Mat 25:14-30\x* Eruk, Jeriko yotpärare peŋpeŋ kädet miŋin kuŋtäŋgän Jerusalem keräp taŋkuŋ. Täŋpäkaŋ ämawebe ätutä ŋode nadäŋkuŋ; Eruk, Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piäni kehäromi nikek kwawak pewä ahäkta keräp täyak yäŋ nadäŋkuŋ. Ude nadäŋkuŋo unita Jesutä man wärani kubä ŋode yäwetkuk;  
\v 12  \x * \xo 19:12 \xt Mak 13:34\x* Äma wäpi biŋam ikek kubätä nadäk tawaŋ ŋode pewek; Kome ban kubäken kwapäŋ intäjukun ämata kaŋ nepmaŋput. Intäjukun ämata nepmaŋpäkaŋ äneŋi äbä ämawebenaye kaŋ yabäŋ yäwara yäŋ nadäwek.  
\v 13 Eruk, kwayäŋ nadäŋpäŋ piä watä ämaniye 10 ude yämagut päbä yepmaŋpäŋ moneŋ uwäk kubäkubä yäpmäŋ daniŋpäŋ yämek. Yäpmäŋ daniŋpäŋ yämiŋkaŋ yäwerek; Moneŋ ŋowä piä täŋpäŋ moräki ätukät yäpmäŋirä näk äneŋi api äbet yäk.  
\v 14  \x * \xo 19:14 \xt Jon 1:11\x* Ude yäŋpeŋ kwekopäŋ ämawebe äbot komeni-ken naniktä äma unita gaŋani pähap nadäŋpäŋ noriye ätu yepmaŋpä päŋku yäwetneŋ; Nin äma ŋonitä intäjukun it nimikta bitnäkamäŋ yäk.  
\v 15 Ude yäneŋopäŋkaŋ ehutpäŋ intäjukun ämata tewä irek. Intäjukun äma ude tewäkaŋ ittäŋgän äneŋi ini komen äbäŋpäŋ yäwek; Piä watä ämanaye moneŋ uwäk kubäkubä yämiŋkuro ukeŋonita yäŋpewä äbut yäk. Näk moneŋ yämiŋkuro upäŋ piä täŋpäŋ moräki jide yabäŋ ahäŋkuŋo u kaŋpäŋ nadäwayäŋ yäŋ yäwek.   
\p
\v 16 Eruk, kubätä jukun äbäŋpäŋ iwerek; Ekänina, moneŋ uwäk kubägän namiŋkuno ukeŋopäŋ piäni täŋira uwäk 10 ude ahäŋkuŋ.  
\v 17  \x * \xo 19:17 \xt Luk 16:10\x* Yäŋirän intäjukun äma unitä iwerek; Täga yäk. Gäk piä säkgämän täŋkun. Imaka täpuri unita watä säkgämän it täyan unita apiŋo näkŋo yotpärare 10 unitäŋo watä ämata gepmaŋtat yäk.  
\v 18 Täŋpäkaŋä kubätä äbäŋpäŋ iwerek; Ekäni, moneŋ uwäk kubägän namiŋkuno ukeŋopäŋ piäni täŋira uwäk 5 ude ahäŋkuŋ yäk.  
\v 19 Yäŋirän intäjukun äma unitä iwerek; Täga. Apiŋo näkŋo yotpärare 5 unitäŋo watä ämata gepmaŋtat yäŋ iwerek.   
\p
\v 20 Täŋpäkaŋ kubätä äbäŋpäŋä iwerek; Ekäni, moneŋ uwäk kubä namiŋkuno ukeŋo uwäk täŋpäŋ peŋkaŋ itkuko äneŋi yäpmäŋ äbätat ŋo yäk.  
\v 21 Imata, näk gäkŋo mebärika ŋode nadäŋpäŋ umuntaŋkut; Gäk äma komi yäŋ nadäŋkut. Gäk äma täŋo imaka tuŋum yäyomägat täyan. Ba ketem äma kubätä piwani pugetpäŋ nak täyan unita gäka umuntaŋpäŋ moneŋ uwäk käbop u peŋkut yäk.  
\v 22 Ude iweränä intäjukun äma unitä iwerek; Gäk piä watä äma wakiinik! Unita gäkŋaken man unitä äyäŋutpäŋ manken gepmaŋpayäŋ yäk. Bureni! Gäk näka äma komi yäŋ yäyan. Ba äma täŋo imaka tuŋum yäyomägat täyan yäŋ näwetan. Ba ketem äma kubätä piwani puget täyan yäŋ yäyan.  
\v 23 Yäyan ude bureni täŋpäwä imata näkŋo moneŋ, moneŋ eŋiken nämo peŋkun? Ude täŋkuno yäwänäku äbäŋpäŋä moneŋ u yäpmäŋkaŋ moräki ätukät yäpmäŋtet yäk.   
\p
\v 24 Ude yäŋpäŋ äma tuän itneŋo u yäwerek; Moneŋ uwäk kubägän u yomägatpäŋ äma moneŋ uwäk 10 yäpuko ŋonita imut yäk.  
\v 25 Ude yäwänä iwetneŋ; Ekäni! Äma ŋo moneŋ uwäk uku yäpuko ŋo yäk.  
\v 26  \x * \xo 19:26 \xt Mat 13:12; Luk 8:18\x* Ude yäwäwä äma unitä yäwerek; Juku peŋkaŋ ket nadäwut! Äma kubätä imaka imani u yäpmäŋ kuŋarayäŋ täko uwä ätukät buŋät imikta yäwani. Täŋ, äma ätuwä nin imaka udewani nikek yäŋ nadäk täkaŋ upäŋkaŋ nämo! Imaka iŋitkamäŋ yäŋ jop nadäk täkaŋ uwä yäyomägatta yäwani.  
\v 27 Ude yäŋpäŋ yäwek; Eruk, äma näkä intäjukun äma it yämikta bitnäŋkuŋo u kumän yäŋporiŋ päbä iŋamna-ken ŋo yepmaŋpäŋ kumäŋ-kumäŋ däput yäŋ yäwek.   
\s1 Ämawebetä Jesu oraŋ imiŋirä Jerusalem äroŋkuk  
\r Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Jon 12:12-19  
\p
\v 28 Jesutä man wärani ude yäŋ paoränkaŋ kuŋtäŋgän Jerusalem yotpärare keräp taŋpäŋ Olip pom mebäri-ken yotpärare täpuri yarä wäpi Betefage kenta Betani uken ahäŋkuŋ.\fig Jerusalem yotpärare|alt="City of Jerusalem" src="HK020B.jpg" size="span" loc="Top of page" copy="Horace Knowles" ref="Luk 19:28" \fig*  
\v 29 Päŋku uken itkaŋä Jesutä iwaräntäki yarä ŋode yäwetpäŋ peŋ yäwet-pewän kuŋkumän;  
\v 30 Ek yotpärare täpuri udu kuŋkaŋ doŋki nanaki kubä, ämatä nämo täŋbätak täwani, topmäk terak itak u kaŋpäŋ pitpäŋ wädäŋ yäpmäŋ äbun.  
\v 31 Ude täŋirän äma kubätä täwet yabäk täŋpänä ŋode kaŋ iwerun; Ekänitä doŋki ŋonita yäwänpäŋ äbä pitkamäk yäŋ kaŋ iwerun.   
\p
\v 32  \x * \xo 19:32 \xt Luk 22:13\x* Ude yäwet-pewän kuŋpäŋä iwaräntäkiyat uwä Jesutä man yäwetkuko udegän doŋki nanaki u kaŋ-ahäŋkumän.  
\v 33 Kaŋ-ahäŋpäŋ yen pit irirän doŋki u mähemitä ŋode yäwet yabäŋkuk; Imata doŋki uwä yen pit imikamän?  
\v 34 Ude yäwänä yarä unitä iwetkumän; Ekänitä ŋopäŋ piä kubä täŋpayäŋ nadätak yäk.  
\v 35 Ude iwetkaŋ doŋki u pitpäŋ yäpmäŋ Jesuken kuŋkumän. Yäpmäŋ kuŋpäŋä teki punin nanik yäŋopmäŋpäŋ doŋki mädeni terak iriŋkaŋ Jesu kerigän iŋit iwarirä päro maŋitkuk.  
\v 36  \x * \xo 19:36 \xt 2Kin 9:13\x* Maŋitkaŋ kuŋirän ämawebe Jesu iwarän täŋkuŋo unitä teki punin nanik yäŋopmäŋpäŋ kädet miŋin iriŋ wädäŋ yäpmäŋ kuŋirä Jesu uterak kuŋkuk.   
\p
\v 37 Kuŋtäŋgän Olip pom gämori-ken ahäŋpäŋ Jerusalem keräp taŋkuŋ. Jerusalem keräp taŋpäŋä ämawebe Jesu iwarän täŋkuŋo u oretoret pähap nadäŋkuŋ. Jesutä kudän kudupi mebäri mebäri täŋirän kak täŋkuŋo unita nadäŋpäŋ Anutu gera terak iniŋ oretkuŋ. Anutu iniŋ oretkaŋ ŋode yäŋkuŋ;   
\q1
\v 38  \x * \xo 19:38 \xt Luk 2:14\x* Iniŋ oretna! Intäjukun ämanin Ekäni wäpi terak äbätak ŋonita Anututä iron täŋ imän! \rq Sam 118:26 \rq*  
\q2 Anutu ninta bänep täga nadäŋ nimitak unita Anutu ärowani kunum gänaŋ itak u wäpi biŋam yäpmäŋ akuna! yäŋ yäŋkuŋ.   
\m
\v 39 Ude yäŋirä Parisi äma ätu ämawebe u gänaŋ itkuŋo unitä nadäŋpäŋ Jesu iwetkuŋ; E! Yäwoŋärewani äma! Gäwaräntäkaye ŋo yabäŋ yäŋpewi bitnäwut! yäk.  
\v 40 Ude yäwäwä Jesutä yäwetkuk; Nämo! Näk bureni täwetat. Näkä näwärantäknaye ŋo yäniŋ bitnäwawä mobä ŋonitä gera terak api naniŋ oretneŋ!   
\s1 Jesu Jerusalem kaŋpäŋ konäm kotkuk  
\p
\v 41  \x * \xo 19:41 \xt Jon 11:35\x* Ude yäŋpäŋ kuŋtäŋgän Jerusalem yotpärare dubiniken ahäŋkuk. Ahäŋpäŋ Jerusalem kaŋpäŋä konäm kotkuk.  
\v 42  \x * \xo 19:42 \xt Ais 6:9-10; Mat 13:14; Rom 11:8\x* Konäm kotpäŋ yäŋkuk; Yäkena! Jerusalem ämawebenaye! Kwinigän irit täŋo mebäri apiŋo täga nadänaŋi upäŋkaŋ nämo nadäwä tärek täkaŋ. Nämo, uwä käbop it tamitak unita nämo kaŋpäŋ nadäkaŋ.  
\v 43 Täŋpäkaŋ kämi, kadäni kubäken umuri ŋode api ahäwek; Iwankayetä yewa tädotpäŋ ämik täkta it gwäjiŋpäŋ api itneŋ. Ude täŋirä inä täga nämo api ämetpeŋ kuneŋ.  
\v 44  \x * \xo 19:44 \xt Luk 21:6, 1:68\x* Nämo! Yewa däpmäŋ äreyäŋpäŋ in ba intäŋo nanak kudup api täŋpä waneŋ. Ba intäŋo eŋi taŋi taŋi u kudup api däpmäŋ eräŋ täŋpä kuneŋ. Bureni! Anutu täŋkentäŋ tamikta äbuko u mebärini nämo kaŋpäŋ nadäŋpäŋ mäde ut imikaŋ unita bäräpi umuri pähap u api ahäŋ tamek.   
\p
\v 45-46 Eruk, Jesutä kudupi eŋi gänaŋ äroŋpäŋ yabäŋkuk; Ämawebetä imaka imaka suwaŋ namiŋ gamiŋ täŋ irirä. Yabäŋpäŋ yäwat kireŋpäŋ ŋode yäwetkuk; Eŋi ŋonita ŋode kudän täwani pätak; Näkŋo eŋi uwä yäŋapik man eŋi ude irek yäk. Upäŋkaŋ intä ŋode täŋirä kubo äma täŋo käbop irit bägup ude äworetak.   
\p
\v 47-48  \x * \xo 19:47-48 \xt Luk 21:37, 22:53; Jon 18:20\x* \x * \xo 19:47-48 \xt Mat 21:46; Mak 14:1-2; Luk 20:19\x* Eruk kepma kepma Jesu kudupi eŋi gänaŋ äroŋpäŋ man yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋkuk. Ude täŋirän bämop ämakät Baga man yäwoŋärewani ba Juda täŋo äma ekäni ekänitä Jesu kumäŋ-kumäŋ utta kädetta wäyäkŋeŋkuŋo upäŋkaŋ täŋpä waŋkuŋ. Imata, ämawebe kuduptagän Jesu täŋo manita gäripi nadäŋpäŋ äbä itgwäjik täŋkuŋo unita.   
\c 20  
\s1 Jesu netä täŋo kehäromi terak piä täŋkuk?  
\r Mat 21:23-27; Mak 11:27-33  
\p
\v 1 Kepma kubäta Jesu kudupi eŋi gänaŋ äroŋpäŋ ämawebe Manbiŋam Täga u yäŋahäŋpäŋ yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋkuk. Yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋ irirän bämop äma intäjukun täŋpani ätu, ba Baga man yäwoŋärewani äma ätukät Juda täŋo äma ekäni ekäni ätutä man iwetnayäŋ dubini-ken äbuŋ.  
\v 2 Äbäŋpäŋ iwetkuŋ; E! Gäk imaka täk täyan ŋo netätä gäwerirän täk täyan?  
\v 3 Iweräwä Jesutä man kowata ŋode yäwetkuk; Eruk näk udegän, man kubä täwerira kowata näwerut!  
\v 4 Jontä ume ärut yämik täŋkuko uwä nadäk-nadäk Anutu-ken yäpmäŋkaŋ täk täŋkukonik ba ini nadäŋpäŋ täk täŋkukonik?   
\p
\v 5 Ude yäwet yabäwänä jide yäne yäŋ nadäŋpäŋ yäŋpäŋ-nadäk ŋode täŋkuŋ; Nintä Anutu-ken nanik yäpmäŋkaŋ täŋkuk yäŋ yänawä Jesutä ŋode niwerayäŋ; Upäŋ imata mani nämo nadäŋkuŋ? yäŋ niwerayäŋ yäk.  
\v 6 Täŋä Jon uwä ini nadäŋpäŋ täŋkuk yäŋ yänawä ämawebetä ninta kokwawak nadäŋpäŋ mobätä kumäŋ-kumäŋ nidäpnayäŋ yäk. Jon uwä profet kubä, Anutu-ken nanik yäŋ nadäk täkaŋ unita ude täga nämo yäne yäk.   
\p
\v 7 Nadäŋ-bäräp ude täŋpäŋ Jesu iwetkuŋ; Ninä Jontä ume ärut yämik täŋkuko unitäŋo mebäri nämo nadäkamäŋ yäk.  
\v 8 Yäwäwä yäwetkuk; Eruk, näk udegän netätä näwerirän täk täyat unitäŋo mebäri nämo täwerayäŋ.   
\s1 Wain piä watä äma waki täŋo manbiŋam  
\r Mat 21:33-46; Mak 12:1-12  
\p
\v 9  \x * \xo 20:9 \xt Ais 5:1\x* Jesutä ude yäŋpäŋ man wärani ŋode yäwetkuk; Äma ekäni kubätä kome kubäken wain piä kubä täŋpek. Täŋpäŋ peŋkaŋ wain piä u watäni itta äma ätu yepmaŋkaŋ kome ban kubäken päŋku kadäni käroŋi-inik irek.  
\v 10  \x * \xo 20:10 \xt 2Sto 36:15-16\x* Päŋku irirän wain mujipi yäpmäk-yäpmäk kadäni keräp taŋirän mujipi ätu inita ketpäŋ yäpmäŋ imiŋ äbäkta äma kubä iwerän kwek. Eruk kumaŋ päŋku wain piäken ahäwänä wain piä watä äma unitä äma u iŋitpäŋ päripmäŋpäŋ tewä äneŋi ketäŋ kwek.  
\v 11 Ketäŋ päŋku piä mähemi-ken ahäwänä kaŋpäŋ äneŋi äma kubä iwerän kwek. Kwänä wain piä watä äma unitä äma u iŋitpäŋ päripmäŋpäŋ waki täŋ imiŋpäŋ tewä u imaka, ketäŋ kwek.  
\v 12 Piä watä ämatä ude täŋpäwä piä mähemitä äneŋi äma kubä iwerän kwek. Kwänä äma u utpewä kumäŋ-däpurek täŋirän yewa gägäni-ken maŋpä kuneŋ.   
\p
\v 13 Piä äma ätu däpmäŋtäko piä mähemitä jide täŋpet yäŋ nadäŋpäŋ ŋode nadäwek; Nanakna bureni-inik ŋonitä päŋku yäwänä bureni yäŋ nadäŋpäŋ mani käwep buramineŋ yäk. Ude nadäŋpäŋ iniken nanaki iwerän kwek.  
\v 14 Eruk kwänä wain piä täŋo watä äma unitäŋo nanaki-inik u kaŋpäŋä yäŋpäŋ-nadäk ŋode täneŋ; Nanaki ŋonitä piä ŋo mähemi api täŋpek yäk. Unita uritna piä ŋo ninta biŋam kaŋ täŋpän yäk.  
\v 15 Ude yäŋpäŋä iwat kireŋpewä yewa gägäni-ken kuŋirän iŋitpäŋ kumäŋ-kumäŋ utneŋ.  
\p Eruk Jesutä manbiŋam ude yäŋ paotpäŋ ämawebe päke itkuŋo u yäwetkuk; Jide nadäkaŋ? Piä mähemitä kuŋpäŋ watä äma u kowata jide täŋ yämek?  
\v 16 U ŋode täŋ yämek; Piä mähemitä äbäŋpäŋ watä äma biani kumäŋ-kumäŋ däpmäŋpäŋ watä äma kodaki yepmaŋpek. Ude yäweränä ämawebe päke itkuŋo unitä nadäŋpäŋ iwetkuŋ; Ude ahäwektawä!   
\p
\v 17 Ude iweräwä Jesutä dapun kehäromigän yabäŋpäŋ ŋode yäwetkuk; Eruk, Anutu täŋo man ŋode kudän täwani unitäŋo mebäri jide?  
\q1 Äma eŋi täŋpanitä bek kubä kawä wawäpäŋ peŋkuŋo unitä bek bämopi ude itak yäk. \rq Sam 118:22 \rq*   
\p
\v 18  \x * \xo 20:18 \xt Ais 8:14-15\x* Unita ŋode täwera nadäwut; Bek bämopi uterak äma kubätä maŋpäŋä bumta api urek. Ba bek unitä äma kubä terak maŋpäŋä äma u kumäŋ-kumäŋ api däpmäŋ jakŋirek.  
\v 19  \x * \xo 20:19 \xt Luk 19:47-48\x* Jesutä man wärani ude yäŋirän bämop äma ba Baga man yäwoŋärewani äma unitä nadäwä tärewäpäŋ yäŋkuŋ; Bureni! Man wärani wain piä terak utpäŋ yäyak u ninta yäyak yäk. Ude yäŋpäŋ pengän iŋitpäŋ manken tenayäŋ nadäŋkuŋopäŋ ämawebeta umuntaŋpäŋ peŋkuŋ.   
\s1 Jesu takis moneŋ pekta iwet yabäŋkuŋ  
\r Mat 22:15-22; Mak 12:13-17  
\p
\v 20  \x * \xo 20:20 \xt Luk 11:54\x* Täŋpäŋ Jesu iŋitta kädetta wäyäkŋeŋpäŋ iwaräntäŋ yäpmäŋ kuŋatkuŋ. Täŋkaŋ äma ätu Jesu man goret yäŋirän kaŋpäŋ iŋitpäŋ gapman keri-ken pekta yäniŋ kireŋpewä kuŋkuŋ. Eruk äma unitä Jesutä ninta äma täŋyäkŋarani nämo yäŋ nadäwekta yäŋpäŋ äma täga iŋam dapun äworeŋpäŋ päŋku ahäŋ imiŋkuŋ.  
\v 21 Ahäŋ imiŋpäŋ Jesu ŋode iwetkuŋ; Yäwoŋärewani äma! Nin nadäkamäŋ, gäk äma siwoŋi. Imaka imaka yäŋiri burenigän ahäk täkaŋ. Anutu täŋo kädet siwoŋigän niwetpäŋ näwoŋärek täk täyan. Ba man yäk täyan uwä äma wäpi biŋam ärowani ba äpani unita umun nämo täŋkaŋ niwet täyan.  
\v 22 Ude täk täyan unita nin Juda naniktä Rom gapmanta takis moneŋ täga imik täkamäŋ ba nämo, unitäŋo mebäri niweri nadäna.   
\p
\v 23 Yäwäwä Jesutä yäŋ-yäkŋarani täŋo mebäri yabäŋpäŋ-nadäŋkaŋ yäwetkuk;  
\v 24 Moneŋ kubä namä käwa yäk. Yäwänä moneŋ kubä imiŋkuŋ. Imäwä ŋode yäwet yabäŋkuk; Moneŋ ŋo terak netä täŋo iŋami dapun ba wäpitä itak? Yäwänä iwetkuŋ; Rom gapman täŋo intäjukun äma Sisa unitäŋotä itak yäk.  
\v 25 Yäwäwä Jesutä yäwetkuk; Eruk ket ŋode nadäwut. In imaka imaka Rom gapmanta imikta yäwani u inita kaŋ imut. Täŋ, imaka imaka Anututa imikta yäwani u Anututa kaŋ imut.  
\v 26 Ude yäwänkaŋ kikŋutpäŋ-nadäwätäk täŋpäŋ kum itkuŋ. Ämawebe iŋamiken Jesutä goret kubä nämo yäwän kaŋpäŋ iŋitta täŋpä wawäpäŋ jop itkuŋ.   
\s1 Kumbani-ken naniktä akukakukta man  
\r Mat 22:23-33; Mak 12:18-27  
\p
\v 27 Ude täŋkaŋ kuŋirä äma ätu Satyusi äbotken naniktä Jesuken äbuŋ. (Satyusi äma uwä kumbani-ken nanik akukakuk nämo pätak yäŋ nadäk täŋkuŋonik.)  
\v 28 Eruk abäŋpäŋ Jesu ŋode iwet yabäŋkuŋ; Yäwoŋärewani äma, Mosestä ninta man kudän ŋode täŋ nimiŋkuk; Äma kubätä webe yäpmäŋpäŋ komenita yeri kubä nämo bäyaŋkaŋ kumäŋirän monänitä webeni kajat yäpmäŋpäŋ tuänita biŋam yeri bäyaŋ imek yäŋ yäŋkuk.  
\v 29 U nadäŋiri manbiŋam kubä ŋode gäwetna nadä; Bianä ini buap 7 itkuŋowä tuänitä webe kubä yäpmäŋpäŋ yeri kubä nämo peŋkaŋ kumbuk.  
\v 30 Täŋirän monänitä webe ugänpäŋ yäpuk. Yäpmäŋpäŋ udegän yeri kubä nämo peŋkaŋ kumbuk.  
\v 31 Kumäŋirän gwekitä webe ugänpäŋ koreŋpäŋ udegän yeri kubä nämo peŋkaŋ kumbuk. Udegän udegän buap 7 uwä webe ugänpäŋ yäpmäŋpäŋ yeri kubä nämo peŋkaŋ kumän-tagän kumbuŋ.  
\v 32 Äpiye 7tä kumäŋirä webeni kajat udegän mäden kumbuk.  
\v 33 Eruk, kumbanitä akukakuk kadäni-ken webe uwä netäta biŋam api täŋpek? yäŋ iwetkuŋ.   
\p
\v 34 Ude iweräwä Jesutä yäwetkuk; In nadäkaŋ? Ämawebe Nädapi täktäk uwä kome terak ŋo täk täkaŋ.  
\v 35 Upäŋkaŋ kadäni pähapken ämawebe kumbani-ken naniktä akukta biŋam u Anututä yäpmäŋ akwayäŋ täyak-ken uken nädapi täktäk äneŋi nämo api täneŋ.  
\v 36  \x * \xo 20:36 \xt 1Jo 3:1-2\x* Kadäni uken äma wari nämo api kumneŋ, aŋerotä kumäk-kumäki nämo itkaŋ udegän. U kumbani-ken nanik akunayäŋ täkaŋ unitä Anutu täŋo iroŋiniye ude äworeŋpäŋ api itneŋ.   
\p
\v 37 Kumbani-ken naniktä akukakukta yäkaŋ unita ŋode täwera nadäwut; Mosestä man kudän täŋ nimiŋkuko uterak kumbani-ken nanik akukakuk u imaka bureni yäŋ niwetpäŋ niwoŋärek täk täyak. Mosestä päya kädäp mebet ikek unitäŋo manbiŋam kudän täŋpäŋ ŋode imaka kudän täŋkuk; Ekäni u Abraham, Aisak, Jekop täŋo Anututä itak yäŋ yäŋkuk.  
\v 38  \x * \xo 20:38 \xt Rom 14:8-9\x* Man ude yäŋkuko unitä ŋode niwoŋäretak; Anututä nadäwän ämawebe kuduptagän, kumbani ba kodaki bok u irit ikek täkaŋ. Unita ŋode täga yäne; Anutu u kumbani täŋo Anutu nämo. Uwä kodak irani täŋo Anutu.   
\p
\v 39 Jesutä ude yäwerirän Baga man yäwoŋärewani äma ätutä iwetkuŋ; Yäwoŋärewani äma, kowata täga niwetan yäk.  
\v 40 Täŋpäŋ äneŋi iwet yabäkta umuntaŋpäŋ peŋkuŋ.   
\s1 Jesu ini-tägän Kristo u netä yäŋ yäŋkuk  
\r Mat 22:41-46; Mak 12:35-37  
\p
\v 41 Täŋpäkaŋ Jesutä ämawebe ŋode yäwet yabäŋkuk; Man goret ŋode imata yäk täkaŋ? Kristo u Devit täŋo nanaki, komen ämagän yäŋ yäk täkaŋ. Upäŋkaŋ ude nämo!  
\v 42 Devit ini uwä Sam kubä terak ŋode kudän täŋkuk;  
\q1 Ekäni Anututä Ekänina ŋode iwerirän nadäŋkut;   
\q1
\v 43 Gäk dubina-ken äbä maŋiriri wäpka biŋam gamiŋkaŋ iwankaye yäpmäŋpäŋ gämotka-kengän api yepmaŋpet yäk. \rq Sam 110:1 \rq*   
\m
\v 44 Eruk, u kawut! Devit ini uwä Kristota Ekänina yäŋ yäŋkuko unita jide täŋpäŋ Kristo u Devit täŋo orani jopi kubä yäŋ yäk täkaŋ?   
\s1 Baga man yäwoŋärewani täŋo täktäkta yäŋkuk  
\r Mat 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 11:37-54  
\p
\v 45 Ämawebe u Jesu täŋo man u nadäŋ irirä iwaräntäkiye ŋode yäwetkuk;  
\v 46 In Baga man yäwoŋärewani ämatä kuŋat täkaŋ ude nämo kuŋatneŋ. Uwä ämawebetä nibäŋpäŋ wäpi biŋam ikek yäŋ niwerut yäŋkaŋ tek käroŋi säkgämän wädäwä ärowäkaŋ ämawebe iŋamiken kuŋat täkaŋ. Ba kädet miŋin kuŋarirä ämawebetä yabäŋpäŋ yäniŋ oretta gäripi nadäk täkaŋ. Täŋkaŋ käbeyä eŋi gänaŋ ba äŋnak-äŋnak pähap täk täkaŋ-ken äroŋpäŋ äma ärowanitä irani-ken itta gäripi nadäk täkaŋ.  
\v 47 Äma udewani uwä webe kajattä eŋi gänaŋ äroŋkaŋ tuŋumi yäyomägat täkaŋ. Ba ämawebetä nibäŋpäŋ äma siwoŋi yäŋ niwerut yäŋkaŋ yäŋapik man käroŋi boham yäk täkaŋ. Äma udewani uwä Anututä kowata waki taŋi-inik api yämek.   
\c 21  
\s1 Anututa moneŋ pekpek kädet bureni u jide?  
\r Mak 12:41-44  
\p
\v 1 Jesutä ude yäŋkaŋ irirän ämawebe moneŋ ikek päbä moneŋi kudupi eŋi täŋo moneŋ käbot-ken peŋ irirä yabäŋkuk.  
\v 2 Yabäŋ irirän webe kajat kubä moneŋ tepi kubägänpäŋ äbä käbot gänaŋ pewän äpmoŋkuŋ. Pewän äpmoŋirän kaŋpäŋ Jesutä ämawebe yäwetkuk;  
\v 3-4  \x * \xo 21:3-4 \xt 2Ko 8:12\x* Näk bureni täwetat; Webe kajat jäwäri ŋonitä peyak uwä ätu pähaptä pekaŋ u yärepmitak. Ätuwä moneŋ taŋi it yämikaŋ uken nanik täpurigän pekaŋ. Upäŋkaŋ webe ŋonitä peyak uwä täpuri it imiŋkuko udegän, kudup peŋpäŋ jäwäri-inik itak.   
\s1 Kudupi eŋi uwä api tokät maŋpek  
\p
\v 5 Täŋpäkaŋ iwaräntäkiyetä kudupi eŋi säkgämän u kaŋkaŋ yäŋkuŋ; Säkgämän! Moneŋ Anututa biŋam pewani upäŋ tuŋum gäripi nikek yäpmäŋkaŋ mobä säkgämän ukät bok kudupi eŋi täŋkuŋ yäk.  
\v 6  \x * \xo 21:6 \xt Luk 19:44\x* Yäwäwä Jesutä yäwetkuk; Imaka säkgämän käkaŋ uduwä mädenä api tokät maŋpek. Mobä uterak-terak itkaŋ uwä api eräŋ mäneŋ.  
\v 7 Yäwänä iwaräntäkiye ätutä iwetkuŋ; Yäwoŋärewani äma, yäyan uwä jidegän api ahäwek? Kudän jidewani ahäŋ nimiŋirän api kaŋpäŋ nadäne?  
\v 8 Yäwäwä yäwetkuk; Ämatä täŋ-täkŋatneŋo unita ket nadäŋkaŋ itkot. Äma mäyaptä näk wäpna terak man ŋode api täwetneŋ; Näk Jesu yäk. Ba kadäni pähap tuän äbätak yäŋ api täwetneŋ yäk. Upäŋkaŋ man u nadäŋ yämineŋtawä.  
\v 9 Ba ämik pähap-pähap ahäkaŋ yäŋ täwetnayäŋ täkaŋ unita nämo umuntäneŋ. Imaka umuri pähap u intäjukun ahänayäŋ täŋopäŋkaŋ näkŋo äbäkäbäk kadäni uwä bäräŋeŋ nämo api ahäwek.   
\p
\v 10 Täŋkaŋ kubä ŋode yäwetgän täŋkuk; Bureni, kome kubätä kubäkät ämik pähap api täneŋ. Ba äma änok kubätä kubäkät ämik api täneŋ.  
\v 11 Kadäni uken kenäŋ taŋi api kwaiwek. Ba kome ätuken nakta jop api itneŋ ba käyäm wakiwaki api ahäŋ yämineŋ. Ba kudän kudupi umuri pähap mebäri mebäri kunum terak ahäŋirä api yabäneŋ.  
\v 12 Täŋpäkaŋ imaka umuri pähap u nämo ahäŋirä ämatä tepmäŋitpäŋ kädet wakiwaki api täŋ tamineŋ. Goret täkaŋ yäŋpäŋ käbeyä eŋi täŋo äma ekäni ekäni iŋamiken tepmaŋpäkaŋ manjin api yäpmäŋ danineŋ. Täŋpäŋ komi eŋi gänaŋ api tepmaneŋ. Ba kome täŋo intäjukun ämakät gapman ämatä intäŋo mebäri nadäkta api täwet yabäneŋ. Bureni, näka nadäŋ namikinik täŋpeŋ kuŋatnayäŋ täŋo unita udewä api täŋ tamineŋ.  
\v 13 Kädet udewani täwoŋärenayäŋ täŋo uwä in näkŋo wäpna biŋam api yäŋahäneŋ.  
\v 14  \x * \xo 21:14 \xt Luk 12:11-12\x* Täŋpäkaŋ bäräpi u nämo ahäŋ tamiŋirän intäjukunä manken itnayäŋ täkamäŋ uwä man jide api yäne yäŋ nadäwätäk nämo täneŋ.  
\v 15  \x * \xo 21:15 \xt Apos 6:10\x* Nämo, kadäni uken näkŋa-tägän mejin api täŋpidäm täwet ba nadäk-nadäk api tamet. Ude täŋ tamiŋira iwanjiyetä man yäŋahänayäŋ täkaŋ u nadäŋkaŋ yäpmäŋ äpna yäkŋat api täŋpä waneŋ.  
\v 16  \x * \xo 21:16 \xt Mat 10:21-22\x* Kadäni uken nanjiye meŋjiye ba notjiye äwäŋjiye ba äma ätu unitä iwan api täŋ tamineŋ. Ba in ätu kumäŋ-kumäŋ api tadäpneŋ.  
\v 17 In näkŋo wäpna biŋam yäpmäŋ kuŋatnayäŋ täkaŋ unita komi api tamineŋ.  
\v 18  \x * \xo 21:18 \xt 1Sml 14:45; Luk 12:7\x* Ude täŋ taminayäŋ täkaŋ upäŋkaŋ gupjin moräk täpuri kubä nämo api paorek.  
\v 19  \x * \xo 21:19 \xt Hib 10:36\x* Nadäk-nadäkjin näkken kehäromi peŋ yäpmäŋ kuŋatnayäŋ täkaŋ uwä säkgämän api itneŋ.   
\s1 Jesutä Jerusalem api wawek yäŋ yäŋkuk  
\p
\v 20 Upäŋkaŋ guŋ äbot täŋo komi ämatä päbä Jerusalem yotpärare ŋo it gwäjiŋirä ŋode yabäŋpäŋ-nadäneŋ; Kome ŋo apiŋo wawayäŋ yäŋ nadäneŋ.  
\v 21 Kadäni ugän ämawebe yotpärare ini ŋo irani in akumaŋ kaŋ kut. Täŋpäŋ ämawebe Judia komeken nanik u imaka, bäräŋeŋ akumaŋ kome ŋo peŋpeŋ banken kaŋ kut. Täŋkaŋ kome kukŋi käda nanik Jerusalem amneŋtawä!  
\v 22  \x * \xo 21:22 \xt Lo 32:35; Jer 5:29, 46:10; Hos 9:7\x* Nadäkaŋ? Komi bäräpi u ahäŋirän kowata yäpmäk-yäpmäk kadäni Anutu täŋo man terak bian kudän täwani u bureni-inik api ahäwek.  
\v 23  \x * \xo 21:23 \xt 1Ko 7:26\x* Butewaki! Webe nanak kok ikek ba iroŋi paki nikek u bäräpi-inik api nadäneŋ! Ekänitä kokwawak nadäŋirän imaka umuri pähap kome ŋonitäŋo ämawebe terak api ahäwek.  
\v 24  \x * \xo 21:24 \xt Esr 9:7; Sam 79:1; Ais 63:18; Rom 11:25; Rev 11:2\x* Täŋpäkaŋ kadäni uken ätuwä ämikken mujuk terak api kumneŋ. Ätuwä guŋ äbotken naniktä yämagut päŋku ini irani-ken yepmaŋpäŋ komi piä api yämineŋ. Guŋ äbot unitä Jerusalem yotpärare ŋo täŋpä wawäpäŋ inita biŋam yäpmäŋpäŋ kadäni käroŋi it yäpmäŋ äroŋirä kadäni Anututä nadätak-ken api tärewek.   
\s1 Jesu täŋo äbäk-äbäkta man  
\s1 Mat 24:29-35; Mak 13:24-31  
\p
\v 25  \x * \xo 21:25 \xt Sam 46:2-3; Sam 65:7-8\x* Eruk, kadäni uken edap dapuri ba komepak ba guktä inide kubä api ahäneŋ. Kome terak gwägu pähaptä mämä pähap täŋirän ämawebe api umuntäneŋ. Umuntaŋpäŋ jide täne yäŋ api nadäneŋ.  
\v 26 Täŋpäŋ edap, komepak guktä wareŋ täŋirä kome terak ŋo jide ahätak yäŋ nadäŋpäŋ bumta api umuntäneŋ.  
\v 27  \x * \xo 21:27 \xt Dan 7:13; Mat 26:64; Rev 1:7\x* Täŋuruk-uruk ude ahäŋirän Äma Bureni-inik uwä gubam terak kehäromi epmäget kudän nikek abäŋirän api käneŋ.  
\v 28  \x * \xo 21:28 \xt Rom 13:11\x* Unita umuri unitä ahäŋ tamiŋirän nämo umuntäneŋ. Nämo, bänepjin pidäm tawäpäŋ ŋode kaŋ nadäwut; Eruk, Anututä waki ŋoken nanik nimagurayäŋ keräp täyak yäŋ kaŋ nadäwut.   
\p
\v 29 Man u yäwetpäŋ manbiŋam kubä ŋode yäwetkuk; Wama päya ŋo ba päya ätu täŋo mebäri yabäŋpäŋ-nadäwut.  
\v 30 Dätäkitä ahäŋirä Soropek kadäni keräp täyak yäŋ nadäk täkaŋ.  
\v 31 Eruk, udegän imaka umuri u ahänayäŋ täkaŋ u yabäŋpäŋ Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piä kehäromi täŋpayäŋ täyak u tuän keräp täyak yäŋ api nadäneŋ.  
\v 32 Näk bureni täwetat; Ämawebe apiŋo itkaŋ u kudup nämo kumäŋirä imaka yäyat u api ahäŋ moreneŋ.  
\v 33  \x * \xo 21:33 \xt Luk 16:17\x* Täŋpäkaŋ kunum kenta kome u bok api paotdeŋo upäŋkaŋ mena jinom u nämoinik api paorek.   
\s1 Ket nadäŋpäŋ itneŋ  
\p
\v 34  \x * \xo 21:34 \xt Mat 24:48-50; Mak 4:19; Luk 17:27; 1Te 5:3\x* Unita in ket nadäŋkaŋ itkot! In ketem ume naknak unitagän kadäni nämo irepmitneŋ. Ba imaka guptagän nadäwätäk nämo täneŋ. Ude tänayäŋ täŋo uwä nadäk-nadäkjin unitagän api peneŋ. Ude täŋpäŋ tuŋum nämo täŋkaŋ irirä kadäni pähap api ahäŋ tamek.  
\v 35 Kadäni pähap u buŋeptä tom pit kubägän däpmäk täkaŋ udegän ämawebe kudup api ahäŋ yämek.  
\v 36  \x * \xo 21:36 \xt Mak 13:33; Rev 6:17\x* Unita ket täŋpäŋ nadäŋit nadäŋit kaŋ kuŋarut. Ba imaka umuri pähap u ahäŋ taminayäŋ täkaŋ u gänaŋ kehärom taŋpäŋ itta Ekäniken yäŋapik täkot. Ude täŋpäŋ it yäpmäŋ kuŋtäŋgän Äma Bureni-inik iŋamiken api ahäneŋ.   
\p
\v 37  \x * \xo 21:37 \xt Luk 19:47\x* Täŋpäkaŋ kepma kepma kudupi yotken Jesutä ämawebe yäwetpäŋ yäwoŋärek täk täŋkukonik. Täŋkaŋ bipani bipani uwä yepmaŋpeŋ päŋku pom kubä wäpi Olip uken äro it täŋkukonik.  
\v 38 U irän täreŋirän tamimaŋ-inik apämaŋ päŋku kudupi yotken it täŋkukonik. U irirän ämawebetä mani biŋam nadäkta äbäk täŋkuŋonik.   
\c 22  
\s1 Satantä Judas bänepi-ken äpmoŋkuk  
\r Mat 26:1-5,14-16; Mak 14:1-2,10-11; Jon 11:45-53  
\p
\v 1 Täŋpäŋ orekirit kadäni kubä wäpi Pasova ba Käräga yiskät nämo awähurani täŋo äŋnak-äŋnak kadäni keräp taŋkuk.  
\v 2  \x * \xo 22:2 \xt Luk 20:19\x* Täŋkaŋ bämop äma ätukät Baga man yäwoŋärewani ämatä jide täŋpäŋ Jesu utpena kaŋ paorek yäŋpäŋ kädetta wäyäkŋeŋkuŋo upäŋkaŋ ämawebeta umuntaŋkuŋ.   
\p
\v 3-4  \x * \xo 22:3-4 \xt Jon 13:2,27\x* Ude täŋ yäpmäŋ kuŋirä Satantä Jesu iniken iwaräntäki kubä wäpi Judas, Kariot komeken nanik, u bänepi-ken äpmoŋkuk. Bänepi-ken äpmoŋpänkaŋ Judastä Jesu bämop äma intäjukun täŋpani ba kudupi eŋi täŋo watä äma u keri-ken pekta päŋku man yäwetkuk.  
\v 5 Yäwerän nadäŋpäŋ bänep täga pähap nadäŋ imiŋpäŋ kowata gwäki imikta yäŋtäreŋkuŋ.  
\v 6 Yäŋtäreŋ imäwä Judas täga nadäŋkaŋ ämawebe kaŋpäŋ nadäk nämo täŋirä käbop iwan keri terak kaŋ pewa yäŋpäŋ Jesu iwaräntäŋ yäpmäŋ kuŋatkuk.   
\s1 Pasova ketem nakta tuŋum täŋkuŋ  
\r Mat 26:17-25; Mak 14:12-21; Jon 13:21-30  
\p
\v 7  \x * \xo 22:7 \xt Kis 12:1-27\x* Täŋpäkaŋ Käräga yiskät nämo awähurani täŋo äŋnak-äŋnak kadäni yäput peŋkuŋ. Orekirit kadäni udeken Juda ämatä Pasova orekirit kadäni täŋo mebäri nadäŋpäŋ yawak gubaŋi däpmäŋpäŋ dubik täŋkuŋonik.  
\v 8 Eruk, kädet u iwatpäŋ Jesutä Pita kenta Jon ŋode yäwetpäŋ peŋ yäwet-pewän kuŋkumän; Ek kuŋkaŋ Pasova täŋo tom ketem täŋ tuŋum täkon. Täŋirän nintä ärenakaŋ kaŋ näna.  
\v 9 Yäwänä yarä unitä ŋode iwetkumän; Eŋi deken päŋku Pasova täŋo ketem täŋtuŋum tädayäŋ?   
\p
\v 10 Yäwänä Jesutä yäwetkuk; Ek yotpärare-ken äroŋkaŋ äma kubä ume käbot ikek kaŋpäŋä äma u iwat yäpmäŋ kuŋirän eŋi kubä gänaŋ ärowänä ugän kaŋ iwarun.  
\v 11 Äroŋpäŋä eŋi mähemi ŋode kaŋ iwerun; Yäŋpäŋ-yäwoŋärek ämatä ŋode yäyak; Eŋi deken näkkät näwaräntäknaye-kät Pasova täŋo ketem nänayäŋ?  
\v 12 Ude iweränkaŋ eŋi däpän taŋi, äŋnak-äŋnak täŋo tuŋum ikek kubä täwoŋärewänkaŋ Pasova täŋo ketem uken kaŋ täŋtuŋum tawun.   
\p
\v 13  \x * \xo 22:13 \xt Luk 19:32\x* Jesutä ude yäweränkaŋ Pita kenta Jon päŋku yäŋkuko udegän kaŋ-ahäŋpäŋ Pasova täŋo ketem täŋtuŋum taŋ itkumän.   
\s1 Ekäni täŋo äŋnak-äŋnak unitäŋo man  
\r Mat 26:47-56; Mak 14:2-26; Jon 18:3-11  
\p
\v 14 Eruk kadäni ahäŋirän Jesu iwaräntäkiye ätu yäwän yäpmäŋ päro eŋi u gänaŋ maŋitkaŋ ketem u penta naŋkuŋ.  
\v 15 Ketem naŋ itkaŋ Jesutä ŋode yäwetkuk; Komi nadäwayäŋ täyat u keräp täyak unita Pasova äŋnak-äŋnak ŋowä inkät bok nakta gäripi taŋi nadäŋ yäpmäŋ kuŋatkut.  
\v 16  \x * \xo 22:16 \xt Luk 13:29\x* Näk bureni täwetat. Näk Pasova ketem inkät äneŋi nämo naŋkaŋ it yäpmäŋ kuŋtäŋgän Anututä intäjukun itkaŋ ämawebeniye yabäŋ yäwarayäŋ täyak-ken uken Pasova täŋo mebäri kwawak api ahäwek.   
\p
\v 17 Ude yäŋpäŋ wain ume yäpmäŋpäŋ Anutu-ken bänep täga man yäŋpäŋ ŋode yäwetpäŋ yämiŋkuk; In kuduptagän ŋo yäpmäŋpäŋ naŋput.  
\v 18 Näk wain ume äneŋi nämo naŋira Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piäni kehäromi täŋpayäŋ täyak u kwawak api pewän ahäwek.   
\p
\v 19  \x * \xo 22:19 \xt Luk 24:30\x* Jesutä ude yäŋpäŋ käräga kubä yäpmäŋkaŋ Anutu bänep täga man iwetkaŋ tokät jukutpäŋ iwaräntäkiyeta ŋode yäwetpäŋ yämiŋtäŋ kuŋkuk; Ŋowä näkŋo gupna. U inta yäŋpäŋ taniŋ kirewani. Ŋo naŋkaŋ näka nadäŋpeŋ kaŋ kuŋat täŋput.  
\v 20 Eruk ketem naŋ paotpäŋ Jesutä wain ume yäpmäŋpäŋ udegän yämiŋpäŋ yäŋkuk; Ŋowä Anututä ämawebe-kät topmäk-topmäk kodaki täyak u täŋkehärom takta. Topmäk-topmäk kodaki uwä nägätna inta yäŋpäŋ piwayäŋ täyat uterak wohutak.   
\p
\v 21  \x * \xo 22:21 \xt Sam 41:9; Jon 13:21-22\x* Ude yäŋpäŋ yäŋkuk; In nadäkaŋ? Äma näkkät käräga gäpe kubägän näkamäk ŋonitä iwan keri-ken nepmaŋpayäŋ.  
\v 22 Äma Bureni-inik uwä kädet yäŋ imani udegän api iwarek. Upäŋkaŋä äma iwan keri terak nepmaŋpayäŋ täyak u kowata jide kubä api yäpek?  
\v 23 Ude yäwän nadäŋkaŋ iwaräntäkiyetä ini näwetgäwet ŋode täŋkuŋ; Ninken nanik netätä ude api täŋpek? yäŋ yäŋkuŋ.   
\s1 Intäjukun irit täŋo man  
\r Mat 20:25-28; Mak 10:42-45  
\p
\v 24  \x * \xo 22:24 \xt Luk 9:46\x* Täŋpäŋ iwaräntäkiye uwä ninken nanik netä intäjukun itak yäŋpäŋ man wärät-wärät täŋkuŋ.  
\v 25  \x * \xo 22:25 \xt Mat 20:25-27; Mak 10:42-45\x* Täŋirä Jesutä ŋode yäwetkuk; In nadäkaŋ? Kome terak nanik intäjukun ämatä ämawebeta ärowani täŋ yämik täkaŋ. Täŋkaŋ inita ŋode yäk täkaŋ; Nin ämawebe täŋo täŋkentäk bureni yäŋ yäk täkaŋ.  
\v 26  \x * \xo 22:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x* Upäŋkaŋ inken ude nämo ahäwek. Inken nanik kubätä äma ekäni ude itpäŋä intäŋo mäden nanik ude kuŋarek. Ba in kubätä intäjukun itpäŋä eruk noriye täŋo watä äma jopi ude kuŋarek.  
\v 27  \x * \xo 22:27 \xt Jon 13:12-15\x* Eruk, unita jide nadäkaŋ? Netätä ärowani itak? Äma wäpi nikek jop ittäŋgän ketem nak täkaŋ unitä ärowani ba, watä äma ketem ijik-ijik täk täkaŋ unitä ärowani? Jop itkaŋ nak täkaŋ inä unitä ärowani yäŋ nadäk täkaŋ. Täŋ, nähä ude nämo täk täyat. Näkä in bämopjin-ken watä äma jopi ude kuŋat täyat.   
\p
\v 28 Täŋpäkaŋ bäräpi mebäri mebäri ahäŋ namik täkaŋ uwä inä nämo nabäkätäk täkaŋ.  
\v 29  \x * \xo 22:29 \xt Luk 12:32\x* Täŋirä nanatä näk intäjukun itkaŋ kaŋiwat piä kehäromi täkta wäp namiŋkuko udegän in näkkät bok kaŋiwat piä u täkta wäp biŋam tamitat.  
\v 30  \x * \xo 22:30 \xt Mat 19:28\x* Ude täŋ tamitat unita intäjukun irayäŋ täyat-ken uken näkkät bok bägup kubä-kengän ketem penta api nak täne. Ba Isrel äbot 12 unitäŋo intäjukun äma api itneŋ.   
\s1 Jesu Pitatä näka äwo api yäwek yäŋ yäŋkuk  
\r Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:36-38  
\p
\v 31  \x * \xo 22:31 \xt 2Ko 2:11\x* Jesutä ude yäŋpäŋ Saimon iwetkuk; Saimon, Satantä in täŋpäŋ-tabäwayäŋ yäyak. Ämatä wit mujipi-kät gupi yäpmäŋ danik täkaŋ ude täŋpayäŋ nadätak.  
\v 32  \x * \xo 22:32 \xt Jon 17:11,15,20; Sam 51:13\x* Unita Saimon nanakna, nadäkinikka paoränpäŋ bänepka gapun täwek yäŋpäŋ gäka Nanaken yäŋapik man yät. Ude täro unita gäk äneŋi näkken äbayäŋ täyan-ken uken Anutu täŋo man kädet notkaye yäwet täpänek kaŋ tä.   
\p
\v 33  \x * \xo 22:33 \xt Luk 22:54\x* Ude yäwänä Pitatä ŋode iwetkuk; Ekäni gäkä komi eŋiken iriwä näk komi eŋiken bok itta pidäm täyat. Ba gäk gutpäŋ näk imaka nutta yäwäwä api pidäm täwet.  
\v 34 Yäwänä Jesutä iwetkuk; Pita, ŋode gäwera nadä. Apiŋo bipani purup gera nämo yäŋirän gäkä kadäni yaräkubä wäpna käbop pewayäŋ.   
\p
\v 35  \x * \xo 22:35 \xt Luk 9:3, 10:4\x* Ude yäŋpäŋ yäwetkuk; Näkä moneŋ, kuroŋjin ärärani ba yäkta yäjiwätpäŋ jop taniŋ kireŋpewa kuŋkuŋ-ken uken imaka kubäta wäyäkŋeŋkuŋ ba nämo? Yäwänä Nämo yäŋ iwetkuŋ.  
\v 36  \x * \xo 22:36 \xt Luk 22:49\x* Yäŋirä Jesutä man kubä ŋode yäwetgän täŋkuk; Eruk apiŋo-ken kubätä moneŋ it imänä yäpmäŋkaŋ kuŋaton. Ba kubätä yäk kubä it imänä udegän tageŋkaŋ kuŋaton. Ba kubä täŋo kadä ämik täkta nämo it imänä iniken teki punin nanik yäŋopmäŋpäŋ ämata yämiŋpäŋ moneŋ yäpmäŋkaŋ kadä kubä suwaton.  
\v 37  \x * \xo 22:37 \xt Ais 53:12; Luk 22:52\x* U imata, Anutu täŋo man ŋode kudän täwani; Kubo ämata täŋ yämik täkaŋ ude täŋ imiŋkuŋ. Eruk, man uwä näkken bureni-inik ahäkta yäwani. Näka man yäwani uwä kudup bureni ahäwayäŋ.  
\v 38 Jesutä ude yäweränä iwetkuŋ; Ekäni, ŋo ka! Kadä yarä iŋitkamäŋ ŋo! Yäwäwä yäŋkuk; Täga, man u pewut! yäk.   
\s1 Olip pomken Jesu nani-ken yäŋapiŋkuk  
\r Mat 26:36-46; Mak 14:32-42  
\p
\v 39-40  \x * \xo 22:39-40 \xt Luk 21:37; Jon 18:1\x* Täŋpäŋ Jesu bipani bipani täk täŋkuko udegän yotpärare peŋpeŋ Olip pomken äroŋirän iwaräntäkiye iwatkuŋ. Bägup it täŋkuk-ken u ahäŋpäŋ iwaräntäkiye ŋode yäwetkuk; In täŋyabäk-ken kwitaneŋta Anutu-ken yäŋapik man yäwut.   
\p
\v 41 Eruk Jesu inigän ätukät kuŋpäŋä gukut imäpmok täŋpäŋ yäŋapik man ŋode yäŋkuk;  
\v 42  \x * \xo 22:42 \xt Mat 6:10\x* Nana, täga yäŋ nadäŋpäŋä gäk nadäŋ namiŋiri komi nadäwayäŋ täyat u kaŋ närepmirän. Upäŋkaŋ näkŋo nadäk nämo, gäkŋaken nadäk kaŋ ahäwän.  
\v 43 Ude yäŋirän kunum gänaŋ nanik aŋero kubätä päpä täŋkentäŋ imiŋkuk.  
\v 44 Täŋpänkaŋ bänepitä komi pähap nadäŋkaŋ gwäk pimiŋpäŋ yäŋapik man kehäromigän yäŋirän woŋ bumta imätkuko uwä nägät bumik unitä kome terak maŋkuŋ.  
\v 45 Täŋpäŋ yäŋapik man yäŋtäŋgän akumaŋ iwaräntäkiyetä itkuŋ-ken u kuŋpäŋ yabäŋkuk; Butewaki nadäŋ bäräp täŋpäŋ pat irirä.  
\v 46 Pat irirä äbä yabäŋpäŋ yäwetkuk; In imata däpmon pat itkaŋ? Täŋyabäk-ken kwitaneŋta akuŋpäŋ yäŋapik man yäwut!   
\s1 Judastä Jesu iwan keri terak teŋkuk  
\r Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-11  
\p
\v 47 Täŋpäŋ Jesutä man ude yäŋ irirän iwaräntäkiye uken nanik kubä wäpi Judas unitä äma äbot yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ äbäŋkaŋ Judas ini Jesu bayäŋ imiŋpäŋ iniŋ orerayäŋ nadäŋkaŋ dubini-ken äbuk.  
\v 48 Äbänä Jesutä iwetkuk; Judas, gäk Äma Bureni-inik iwan keri terak tewa yäŋpäŋ naniŋ oretan?  
\v 49  \x * \xo 22:49 \xt Luk 22:36\x* Täŋpänkaŋ iwaräntäkiye Jesu-kät penta itkuŋo unitä iwan päke u yabäŋpäŋ Jesu iwetkuŋ; Ekäni, iwan ŋo kadätä däpna?  
\v 50 Ude yäŋpäŋ iwaräntäki kubätä bämop äma kubä täŋo watä äma kubä ura yäkŋat jukuni bure kädapäŋ paiŋkuk.   
\p
\v 51 Täŋirän Jesutä kaŋpäŋ yäŋkuk; Ai! Ude täŋpeno! Ude yäŋpäŋ äma u jukuni yäpmäŋpäŋ äneŋi irani ude peŋ imiŋkuk.  
\v 52  \x * \xo 22:52 \xt Luk 22:37; Jon 7:30, 8:20; Kol 1:13\x* Täŋkaŋ bämop äma, Juda täŋo äma ekäni ekäni-kät kudupi eŋi täŋo komi äma Jesu iŋitta äbuŋo u Jesutä ŋode yäwetkuk; Intä nabäwä näk kubo äma ämik täŋpani ude täŋpapäŋ kadä boham nikek nutnayäŋ äbäkaŋ?  
\v 53 Näk kepmani kepmani kudupi eŋi gänaŋ äroŋkaŋ inkät ämawebe Anutu täŋo man yäwetpäŋ yäwoŋärek täk täŋkut-ken ugän nämo nepmäŋitkuŋo u. Upäŋkaŋ intä piäjin täkta kadäni ahätak. Uwä bipmäŋ urani täŋo kehäromi ubayäŋ!   
\s1 Pitatä Jesu wäpi käbop peŋkuk  
\r Mat 26:57-58,69-75; Mak 14:53-54,66-72; Jon 18:12-18,25-27  
\p
\v 54  \x * \xo 22:54 \xt Sam 31:11; Luk 22:33\x* Ude täŋpäŋ Jesu iŋit yäpmäŋ bämop äma intäjukun täŋpanitä eŋi gänaŋ äroŋkuŋ. Täŋirä Pita uwä bankentä yabäŋit yabäŋit yäwatkuk.  
\v 55 Täŋirän komi äma yewa gänaŋ äro kädäp ijiŋpäŋ äŋäriŋ irirä Pita imaka, äro bämopi-ken itpäŋ kädäp penta äŋäriŋ itkuŋ.  
\v 56  \x * \xo 22:56 \xt Apos 4:13\x* Äŋäriŋ irirä eŋi unitäŋo watä webe kubätä ket täŋpäŋ kaŋpäŋ yäŋkuk; Äma ukät kuŋarani kubä ŋo yäk.   
\p
\v 57 Yäwänä Pitatä yäŋkuk; Wanotna, näk äma u nämo kak täyat yäk.  
\v 58 Ude yäŋpäŋ ätu irirän äma kubätä kaŋpäŋ yäŋkuk; Bureni, gäk unitä äbotken nanik yäk. Yäwänä Pitatä yäŋkuk; Notnapak, jop yäyan yäk. Näk nämo!  
\v 59 Täŋirän mäden äma kubätä äbäŋpäŋ kehäromigän ŋode yäŋkuk; A! yäk. Äma ŋo bureni-inik ukät kuŋarani. Uwä Galili ämagän yäk.   
\p
\v 60 Yäwänä Pitatä yäŋkuk; Notnapak, gäk man ŋo yäŋiri täŋguŋ täyat yäk. Yäŋirän uterakgän puruptä gera yäŋkuk.  
\v 61  \x * \xo 22:61 \xt Luk 22:34\x* Täŋpäkaŋ Ekänitä äyäŋutpäŋ Pitaken dapun täŋirän Pitawä Ekänitä man ŋode iwetkuko u nadäwän täreŋkuŋ; Purup man nämo yäŋirän gäk kadäni yaräkubä näkŋo wäpna käbop pewayäŋ yäk.  
\v 62 Man u juku piŋpäŋ bänepi-ken jägämi pähap nadäŋpäŋ äpämaŋ päŋku konäm bumta kotkuk.   
\s1 Jesuta waki mebäri mebäri täŋ imiŋkuŋ  
\r Mat 26:67-68; Mak 14:53-65; Jon 18:19-24  
\p
\v 63-64 Täŋpäkaŋ äma Jesu kaŋ gwäjiŋ itkuŋo u sära man iwetpäŋ iŋami dapun tektä täŋpipiŋkaŋ utpäŋ iwetkuŋ; Gäk profet unita äma gutak unitäŋo wäpi niwet! yäk.  
\v 65 Täŋkaŋ ugän nämo. Yäŋärok man wakiwaki imaka, bumta iwetkuŋ.   
\p
\v 66 Ude täŋirä kome yäŋeŋirän äma ekäni ekäni, bämop äma intäjukun täŋpani-kät Baga man yäwoŋärewani äma kudup man käbeyä täŋpäŋ Jesu yäŋikŋat yäpmäŋ äroŋpäŋ man ŋode iwetkuŋ;  
\v 67  \x * \xo 22:67 \xt Jon 3:12, 8:45; Jon 10:24\x* Gäk Kristo täŋpäwä yäŋahäŋpäŋ niwet yäk. Yäwäwä yäwetkuk; Näk Kristo yäŋ täwerawä täga nämo nadäŋ naminayäŋ.  
\v 68 Ba täwet yabäk täŋira kukŋini täga nämo näwetnayäŋ.  
\v 69  \x * \xo 22:69 \xt Apos 7:56\x* Upäŋkaŋ ŋode täwera nadäwut; Apiŋo yäput peŋpäŋ Äma Bureni-inik uwä Anutu kehäromi mähemi keri bure käda itpäŋ tärek-täreki nämo api it yäpmäŋ ärowek.   
\p
\v 70  \x * \xo 22:70 \xt Luk 4:3,9\x* Ude yäwän nadäŋpäŋ kuduptagän ŋode iwetkuŋ; Gäk Äma Bureni-inik u? Yäwäwä yäŋkuk; Yäkaŋ ubayäŋ.  
\v 71 Yäwänä yäŋkuŋ; Imata mangämän wari yäne? Ŋo ini menitä yäŋirän nadäkamäŋ uba yäk.   
\c 23  
\s1 Jesu Pailat ba Herot iŋamiken itkuk  
\r Mat 27:1-2,11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38  
\p
\v 1 Eruk, käbeyä täŋ itkuŋo u kuduptagän akuŋ-kireŋpäŋ Jesu yäŋikŋat yäpmäŋ päŋku Pailat iŋamiken teŋkuŋ.  
\v 2  \x * \xo 23:2 \xt Luk 20:25\x* Uken päŋku itpäŋ ŋode yäŋpäŋ manken teŋkuŋ; Äma ŋonitäŋo mebäri ŋode pätak; Äma ŋo nin täŋo ämawebeniye nadäk-nadäki täŋkuräk tak täyak. Täŋkaŋ Rom täŋo intäjukun äma Sisa unita takis moneŋ peneŋtawä yäŋ yäjiwät tak täyak yäk. Täŋkaŋä inita ŋode yäk täyak, Näk äbäkta yäwani Kristo u, intäjukun äma kubä yäŋ yäk täyak.  
\v 3  \x * \xo 23:3 \xt 1Ti 6:13\x* Ude yäwäwä Pailattä Jesu iwet yabäŋkuk; Gäk Juda täŋo intäjukun äma ba? Yäwänä Jesutä iwetkuk; Yäyan ubayäŋ.  
\v 4 Yäwänä Pailattä bämop äma ba äma äbot itkuŋo u kudup ŋode yäwetkuk; Näk äma ŋonitäŋo momita wäyäkŋewa wakaŋ yäk.   
\p
\v 5 Pailattä ude yäwetkuko upäŋkaŋ kehärom taŋpäŋ yäŋkuŋ; Ude nämo! U äma yäŋ-yäkŋarirän manitä nintä komen ahäŋ moretak yäk. U Galili kome-kentä yäput peŋpäŋ täŋ yäpmäŋ äbäŋ täyon Judia komeken ŋo udegän ahätak yäk.   
\p
\v 6 Ude yäwäwä Pailattä äneŋi yäwet yabäŋkuk; Äma ŋo Galili komeken nanik ba?  
\v 7  \x * \xo 23:7 \xt Luk 3:1\x* U Galili komeken nanik bureni täŋpänä, eruk, näkä unitäŋo mebäri nadäkta nämo yäwani. U kome Herottä yabäŋ yäwat täyak u nanik unita Herottä man piäken kwän yäk. Täŋpäkaŋ kadäni uken Herot Jerusalem yotpärare-ken itkuko unita Jesu Herotken tewän kuŋkuk.  
\v 8  \x * \xo 23:8 \xt Luk 9:9\x* Täŋirän Herot uwä Jesu kaŋpäŋ bänep täga nadäŋkuk. U Jesu täŋo biŋam mäyap nadäk täŋkuko unita u kakta gäripi nadäŋ yäpmäŋ äbuk. Imata Jesutä kudän kudupi kubä täŋirän käwayäŋ gäripi nadäŋkuk.  
\v 9 Täŋpäŋ Jesu man mebäri mebäri iwet yabäŋirän kowata man kubä nämo iwetkuk.  
\v 10 Man kum irirän Baga man nadäwani ämakät bämop äma intäjukun täŋpani uken itkuŋo u nadäŋkaŋ Jesu terak man mebäri mebäri wohutpäŋ gera terak yäput iwetkuŋ.  
\v 11 Täŋirä Herot-kät komi ämatä Jesuta waki täŋ imiŋpäŋ sära man iwetkuŋ. Ude täŋkaŋ äma ekäni täŋo tek täŋ imiŋpäŋ Pailat-ken äneŋi yäŋikŋat yäpmäŋ kuŋkuŋ.  
\v 12 Täŋpäkaŋ kadäni ukengän Pailat kenta Herot not täŋpäŋ bänep kubägän peŋkumän. Bian ini-ini itkumänopäŋ kadäni ugän not täŋkumän.   
\s1 Jesu kumäŋ-kumäŋ utta Pailattä yäŋtäreŋkuk  
\r Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:39–19:16  
\p
\v 13 Täŋpäŋ Pailat uwä Juda täŋo äma ekäni ekäni-kät bämop äma intäjukun täŋpani ba ämawebe päke itkuŋo u yäŋpewän dubini-kengän äbuŋ.  
\v 14 Täŋpäŋ ŋode yäwetkuk; In äma ŋo ämawebe yäŋ-yäkŋarani täk täyak yäŋ yäŋpäŋ näkken yäpmäŋ äbäŋ yäk. Upäŋkaŋ näkä in iŋamjin-ken mebärinita iwet yabätken momini kubä nämo kaŋ-ahätat yäk.  
\v 15 Täŋkaŋ Herot udegän, mominita wäyäkŋewän wawäpäŋ ninken äneŋi tewän äbätak yäk. Unita jide? Momi kubä nämo täŋkukopäŋ imata jop kumäŋ-kumäŋ utnek?  
\v 16-17 Eruk, komi äma yäwera iwänaptä jop päripäkaŋ pit ima yäk.  
\v 18 Ämawebetä ude nadäŋpäŋ kuduptagän bänepi wawäpäŋ gera ŋode yäŋkuŋ; U paorän! U paoränkaŋ Barabaspäŋ pit nimi! yäŋ yäŋkuŋ.  
\v 19 Barabas uwä noriye-kät yotpärare bämopi-ken ämik pewä ahäwäpäŋ äma kubä kumäŋ-kumäŋ utpewän komi eŋiken teŋkuŋ.   
\p
\v 20 Täŋpäkaŋ Pailattä Jesu pit imayäŋ nadäŋkuko unita ämawebe päke u yäwetkuk.  
\v 21 Yäweränä äneŋi gera kehäromigän yäŋkuŋ; Päya kwakäp terak kumäŋ-kumäŋ ut!  
\v 22 Yäŋirä Pailattä äneŋi yäwet yabäk ŋode täŋkuk; Waki kubä jide täŋkukta? Näk nadäŋira momi nikek bumik nämo täyak. Unita komi äma yäniŋ kirewa iwänap-tägän päripäkaŋ kaŋ tewa yäpmäŋ kwän yäk.   
\p
\v 23-24 Ude yäwänä mani utpäŋ kuduptagän gera täŋpäŋ ŋode yäŋkuŋ; Päya kwakäp terak kumbän! yäk. Gera taŋi pen yäŋtäŋ kuŋtäko Pailattä iniken gärip iwarut yäŋpäŋ yäŋtäreŋ yämiŋkuk.  
\v 25 Täŋkaŋ mani buramiŋpäŋ äma ämik pewän ahäwänpäŋ äma kubä kumäŋ-kumäŋ urani wäpi Barabas u pit imiŋpäŋ yäniŋ kireŋkuk. Täŋpäŋ Jesu uwä kumäkta yäŋtäreŋpäŋ komi ämata yämiŋkuk.   
\s1 Jesu päya kwakäp terak utpewä kumbuk  
\r Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27  
\p
\v 26 Täŋpäkaŋ komi ämatä Jesu yäŋikŋat yäpmäŋ kuŋtäŋgän kädet miŋin äma kubä kaŋ-ahäŋkuŋ. Äma uwä wäpi Saimon, Sairini yotpärare-ken nanik. Uwä piäken naniktä äbäŋirän kaŋpäŋ Jesu täŋo päya kwakäp piriken pewä buramiŋkaŋ Jesu mädengän iwatkuk.\fig Jesu päya kwakäp terak utpewä kumbuk|alt="They killed Jesus on a cross" src="Crucif d.jpg" size="col" loc="Somewhere in section" copy="Urs Wegmann" ref="Luk 23:26-40" \fig*   
\p
\v 27 Täŋpäkaŋ ämawebe äbot pähaptä iwatkuŋ. Iwarän täŋkaŋ webe ätu konäm butewaki täŋtäŋ iwatkuŋ.  
\v 28 Konäm kottäŋ iwarirä Jesutä äyäŋutpäŋ yabäŋpäŋ ŋode yäwetkuk; Jerusalem webe kwayak, in näka kotneŋo. Nämo, injinta ba äpetjiye nanakta korut.  
\v 29  \x * \xo 23:29 \xt Luk 21:23; Rev 6:16\x* In nadäkaŋ? Kadäni keräp taŋirän webe nanak bäyawanitä ŋode api yäneŋ; Äruŋ kuŋatnaŋi täkamäŋonik yäk.   
\q1
\v 30 Täŋkaŋ pom käroŋi tokät päbä nin yejämbut!  
\q2 Ba geŋi kwähärep duŋpäŋ nin yäpmäŋ päŋku gänaŋ umu yejämbut! yäk. \rq Hos 10:8 \rq*   
\m
\v 31  \x * \xo 23:31 \xt 1Pi 4:17\x* Upäŋkaŋ kadäni täga bumik-ken ude yänayäŋ täŋo uwä kadäni wakikenä jide api yäneŋ?   
\p
\v 32 Täŋpäkaŋ waki täŋpani yaräkät Jesu-kät penta däpnayäŋ yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ kuŋkuŋ.  
\v 33 Yäŋ-yäkŋat yäpmäŋ kome kubä wäpi Gwäki Kokäp uken kuŋkuŋ. Uken ahäŋpäŋä Jesu päya kwakäp terak utkuŋ. Ba waki täŋpani yarä, kubä kukŋi kubä kukŋi yepmaŋpäŋ bok däpuŋ.  
\v 34  \x * \xo 23:34 \xt Ais 53:12; Mat 5:44; Apos 7:60; Sam 22:18\x* Täŋpäkaŋ Jesutä yäŋapik man ŋode yäŋkuk; Nan! Waki täŋ namikaŋ ŋo nämo nadäŋkaŋ täkaŋ unita momini peŋ yämi. Yäŋirän komi äma teki yäpmäkta närepmirek gärepmirek täŋkuŋ.  
\v 35  \x * \xo 23:35 \xt Sam 22:7-8\x* Täŋpäŋ ämawebe bumta ini ugän itpäŋ yabäŋirä Juda täŋo äma ekäni ekänitä Jesu sära ŋode iwetkuŋ; Äma ŋowä äbäkta yäwani Kristo täŋpäwä iniken gupi täŋkentäwänä. U ämagän täŋkentäŋ yämik täŋkukopäŋ iniken gupi täŋkentäktawä täŋpän wakaŋ yäk.   
\p
\v 36  \x * \xo 23:36 \xt Sam 69:21\x* Yäŋirä komi ämatä udegän Jesu yäŋärok man iwetkaŋ dubini-ken äbäŋpäŋ wain ume jägämi iminayäŋ täŋkuŋ.  
\v 37 Täŋpäŋ yäŋkuŋ; Gäk Juda äma täŋo intäjukun äma bureni u täŋpäwä gäkŋa gupka täŋkentäwä yäk.  
\v 38 Täŋpäŋ Jesu gwäki punin kädawä man kudän ŋode kudän täŋkuŋ;  
\pc \sc Ŋowä Juda Ämawebe Täŋo Intäjukun Äma.\sc*   
\p
\v 39 Ude täŋirä waki täŋpani yarä u kubätä päya kwakäp terak itkaŋ Jesu yäŋärok man ŋode iwetkuk; Gäk Kristo täŋpäwä gäkŋa gupka täŋkentäŋpäŋ nek imaka, täŋkentäŋ nimi! yäk.  
\v 40 Ude yäwänä noripaki kubätä ibeŋpäŋ ŋode iwetkuk; Nek penta nidäpmäkta biŋam yäwanipäŋ, gäk man ude yäyan uwä Anututa nämo umuntäyan?  
\v 41 Nek mominekta täga nidäpmäŋkaŋ. Upäŋ äma ŋowä momi kubä nämo täŋkukopäŋ jop utkaŋ yäk.  
\v 42  \x * \xo 23:42 \xt Mat 16:28\x* Ude yäŋkaŋ yäŋkuk; Jesu, gäk intäjukun itkaŋ wäpka biŋam ikek irayäŋ täyan-ken uken näka kaŋ nadäŋ nam yäk.  
\v 43 Yäwänä Jesutä iwetkuk; Näk bureni gäwera; Apiŋogän näkkät irit bägup tägaken bok itdayäŋ yäk.   
\s1 Jesu kumbuk  
\r Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30  
\p
\v 44-45  \x * \xo 23:44-45 \xt Amo 8:9\x* \x * \xo 23:44-45 \xt Kis 36:35\x* Täŋpäŋ kome kepma bämopi täŋirän kome dapuri kumbuk. Kumäŋirän kome kudup bipmäŋ utpäŋ it yäpmäŋ kuŋirän 3'kirok täŋkuk. Täŋirän kudupi eŋi gänaŋ tek taŋi bagata pewä wädäwani u punin ununitä komen umu ini wewän täreŋkuŋ.  
\v 46  \x * \xo 23:46 \xt Sam 31:5; Apos 7:59\x* Täŋirän Jesutä gera yäŋpäŋ yäŋkuk; Nan! Kehäromina ketka-ken peyat! Ude yäŋpäŋ kumbuk.   
\p
\v 47 Täŋirän komi äma kubä watäni itkuko unitä u kaŋpäŋ nadäŋkaŋ Anutu iniŋ oretpäŋ yäŋkuk; Bureni-inik! Äma ŋo momini nämo.   
\p
\v 48  \x * \xo 23:48 \xt Luk 18:13\x* Täŋpäkaŋ ämawebe ätu kaŋ itkuŋo unitä imaka ahäŋkuko u kaŋpäŋ butewaki nadäŋpäŋ kupäŋi weŋpeŋ eŋini-ken kuŋtäŋpä kuŋkuŋ.  
\v 49  \x * \xo 23:49 \xt Sam 38:11, 88:8; Luk 8:2-3\x* Täŋpäkaŋ Jesuta not täŋ imik täŋkuŋo u ba, Galili komeken nanik webe ätu iwat yäpmäŋ äbuŋo u imaka banken itkaŋ imaka ahäŋkuŋo u kaŋpäŋ nadäk täŋkuŋ.   
\s1 Jesu äneŋkuŋ  
\r Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42  
\p
\v 50 Täŋpäkaŋ äma kubä ukät penta itkuŋo wäpi Josep. Äma uwä Judia komeken yotpärare kubä wäpi Arimatea uken nanik. Uwä Juda täŋo äma ekäni ekäni unitä äbotken nanik. U äma täga, Anututa nadäŋ imiŋpeŋ kuŋarani.  
\v 51  \x * \xo 23:51 \xt Luk 2:25,38\x* Täŋpäkaŋ noriyetä Jesu man iwetpäŋ iwan keri-ken peŋirä nadäwän nämo tägaŋkuk. Nämo, u Anututä intäjukun itkaŋ yabäŋ yäwat piäni kwawak ahäŋirän kakta itsämäŋtäŋ kuŋat täŋkukonik.  
\v 52 Eruk, äma unitä Pailat-ken päŋku Jesu täŋo komegup yäpayäŋ iwet yabäŋkuk.  
\v 53 Iwerän nadäŋ imänkaŋ päya kwakäp terak nanik ketäreŋpäŋ tek pakitä uwäktäŋ-äwatpäŋ yäpmäŋ päŋku mobä kawut awaŋ komegup änekta biŋam yäwani uken peŋkuk. Mobä kawut uwä bian äma kumbani kubä nämo pewani, kudupi-inik itkuko uken Jesu täŋo komegup peŋkuk.  
\v 54 Kepma uwä Fraide, Sabat täŋo tuŋum täktäk kadäni udeken Jesu äneŋkuŋ.   
\p
\v 55  \x * \xo 23:55 \xt Luk 23:49\x* Täŋpäkaŋ webe ätu Jesukät Galili komeken naniktä bok äbuŋo u Josep iwat yäpmäŋ päŋku kaŋirä komegup awaŋ gänaŋ äneŋkuk. Kaŋirä äneŋpänkaŋ eŋiken äyäŋutpeŋ päŋku imaka imaka ume käbäŋi nikek täŋtuŋum täŋpäŋ peŋkuŋ.  
\v 56  \x * \xo 23:56 \xt Kis 20:10; Lo 5:14\x* Ude täŋkaŋ Sabat unita Moses täŋo baga man iwatpäŋ itpäŋ-nadäk täŋkuŋ.   
\c 24  
\s1 Jesu kumbani-ken naniktä akumaŋ kuŋkuk  
\r Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Jon 20:1-10  
\p
\v 1 Täŋpäkaŋ Sande tamimaŋ-inik webe ukeŋo imaka käbäŋi tägatäga täŋtuŋum taŋpäŋ peŋkuŋo u yäpmäŋkaŋ Jesu äneŋkuŋ-ken kuŋkuŋ.  
\v 2 Päŋku ahäŋpäŋ kaŋkuŋ; Mobä pähap u yäpmäŋ keweŋkuŋo parirän.  
\v 3-4  \x * \xo 24:3-4 \xt Apos 1:10\x* Ude täŋpäkaŋ Jesu äneŋkuŋ-ken äroŋpäŋ Jesu täŋo komegupta wäyäkŋewä wawäkaŋ nadäwätäk täŋ irirä äma yarä teki paki-inik unitä pit kubägän dubini-ken ahäŋpäŋ itkumän.  
\v 5  \x * \xo 24:5 \xt Luk 2:9\x* Täŋirän webe kwayak unitä bumta umuntaŋpäŋ iŋami komen yäpä äpmoŋpäpäŋ patkuŋ. Parirä äma yarä unitä yäwetkumän; In kumbani komeken ŋo imata kodak iranita wäyäkŋeŋ itkaŋ?  
\v 6  \x * \xo 24:6 \xt Luk 9:22, 17:25\x* U ŋo nämo itak, akumaŋ kuk yäk. Galili komeken itkaŋ man ŋode täwetkuko unita guŋ taŋkuŋ?  
\v 7 Uwä ŋode täwetkuk; Äma Bureni-inikä, äma waki täŋpani keri-ken pewäkaŋ päya kwakäp terak utpäŋ äneŋpäkaŋ kepma yaräkubä täreŋirän Anututä äneŋi yäpmäŋ päŋaku api tewek yäŋ täwetkuk.  
\v 8 Ude yäŋirän webe kwayak u nadäŋpäŋ yäŋkuŋ; Bureni, nadäkamäŋ! yäk.   
\p
\v 9 Ude yäŋpäŋ awaŋ u peŋpeŋ päŋku iwaräntäkiye 11 ukät ämawebe ätukät biŋami yäwetkuŋ.  
\v 10-11  \x * \xo 24:10-11 \xt Luk 8:2-3\x* Webe kwayak u wäpiwä Maria Makdala komeken nanik, kubä wäpi Joana, kubäwä Maria wahupi Jems täŋo miŋi ukät webe ätu bok kuŋatkuŋ. Täŋpäŋ webe kwayak unitä iwaräntäkiye ukeŋo manbiŋam yäwerirä mani nadäŋirä jopi ude täŋpäpäŋ nadäwä bureni nämo täŋkuk.  
\v 12 Upäŋkaŋ Pitatä akumaŋ awaŋken bäräŋeŋ päŋku awaŋ gänaŋ umu okäreŋpäŋ tek Jesu gupi uwäk täŋpäŋ äneŋkuŋo ugänpäŋ kaŋkuk. Ude kaŋpäŋ nadäwätäk pähap täŋtäŋ äneŋi kuŋkuk.   
\s1 Jesu Emeus kädet-ken kaŋkumän  
\p
\v 13 Täŋpäŋ kepma ukengän iwaräntäki yarätä Emeus yotpärare-ken kuŋkumän. Emeus u Jerusalem yotpärare dubini-ken itkuk, 10 kilomitas ude.  
\v 14 Kädet kuŋit kuŋit imaka Jesuken ahäŋkuko unita man yäŋpäŋ-nadäk täŋtäŋ kuŋkumän.  
\v 15  \x * \xo 24:15 \xt Mat 18:20\x* Yäŋpäŋ-nadäk täŋtäŋ kuŋirän Jesu ini äma yarä u dubini-ken ahäwänkaŋ penta kuŋkuŋ.  
\v 16 Täŋpäkaŋ äma yarä u Jesu kaŋkumäno upäŋkaŋ u Jesu yäŋ siwoŋi nämo kawän täreŋkuŋ.  
\v 17 Ude täŋirän Jesutä yäwet yabäŋkuk; Ek imatäken manpäŋ yäŋpäŋ-nadäk täŋtäŋ kuŋatkamän? Yäwänä äma yarä uwä päŋku täpäneŋpäŋ itpäŋ butewaki iŋami dapun ijiŋkumän.  
\v 18 Täŋkaŋ äma yarä u kubä wäpi Kliopas unitä iwetkuk; Gäk kome kubäken nanik käwep unita Jerusalem yotpärare-ken kudän ahäŋkuko u nämo kaŋpäŋ nadäŋkun.   
\p
\v 19  \x * \xo 24:19 \xt Mat 21:11\x* Yäwänä Jesutä yäwetkuk; Imatäkenta yäkamän? Yäwänä yarä unitä iwetkumän; Jesu Nasaret yotpärare-ken nanik unitäŋo manbiŋam yäk. U profet pähap. U Anutu ba ämawebe iŋamiken imaka kehäromi nikek yäŋpäŋ-täk täŋ yäpmäŋ äbäk täŋkukonik yäk.  
\v 20 Upäŋkaŋä nintäŋo äma ekäni ekäni-kät bämop äma intäjukun täŋpani unitä kumäkta yäŋtäreŋ imiŋpäŋ manken teŋpäŋ päya kwakäp terak utpewä kumbuk.  
\v 21  \x * \xo 24:21 \xt Luk 2:38, 19:11; Apos 1:6\x* Unitä Isrel äbot nin Rom gapman täŋo keri-ken nanikpäŋ nimagutta yäwani yäŋ nadäŋkumäŋopäŋ u kawut, utpewä kumäŋirän edap yaräkubä täretak ŋo yäk.  
\v 22  \x * \xo 24:22 \xt Luk 24:1-11\x* Täŋpäkaŋ apiŋo tamimaŋ ninken nanik webe ätutä manbiŋam inide kubä niweraŋ yäk.  
\v 23 Uwä tamiinik Jesu äneŋkuŋ-ken kuŋpäŋ Jesu täŋo komegupta kawä waŋ yäk. Täŋkaŋ äneŋi äyäŋutpeŋ päbä ŋode niweraŋ; Aŋero yarätä ahäŋ nimiŋpäŋ Jesu kodak taŋpeŋ akumaŋ kuk yäŋ niweramän yäk.  
\v 24  \x * \xo 24:24 \xt Jon 20:3-10\x* Eruk man u nadäŋpäŋ nininken äbotken nanik ätutä awaŋken päŋku webetä yäŋo udegän kaŋ yäk. Upäŋkaŋ Jesu nämo kaŋ-ahäŋ.   
\p
\v 25 Man ude iweränä Jesutä yäwetkuk; Yäke! Inä guŋ bureni-inik! Profettä man yäŋpäŋ kudän täŋkuŋo u in imata täŋguŋ taŋpäŋ bänep nadäwätäk täŋpäŋ nadäkinik nämo täkaŋ?  
\v 26  \x * \xo 24:26 \xt Luk 9:22, 24:44\x* Profettä ŋode yäŋkuŋ; Kristo u komi mebäri mebäri nadäŋpäŋ kumäkta yäwani. Komi u nadäŋkaŋ eruk, epmäget peŋyäŋek ikek kunum gänaŋ api ärowek yäŋ yäŋkuŋ.  
\v 27  \x * \xo 24:27 \xt Sam 22:1-21; Ais 53; Jon 13:31; Apos 3:13\x* Jesutä ude yäŋpäŋ man kudup inita, Moses ba profet mäden ahäwanitä Anutu täŋo man terak kudän täŋkuŋo unitäŋo mebäri kudup yäŋkwawa taŋ yämiŋkuk.   
\p
\v 28 Eruk, kuŋtäŋgän Emeus yotpärare keräp taŋkuŋ. Täŋpäŋ Jesutä yotpärare u irepmitpeŋ kwayäŋ täŋkuk.  
\v 29 Ude täŋpänä äma yarä unitä iwetkumän; Kweno yäk. Kome bipayäŋ unita nekkät penta ŋogän itna yäk. Ude iwerän nadäŋ yämänkaŋ eŋi gänaŋ penta päro itkuŋ.   
\p
\v 30  \x * \xo 24:30 \xt Luk 22:19\x* Äroŋpäŋ ketem nänayäŋ maŋitkuŋ. Maŋit itkaŋ Jesutä käräga kubä yäpmäŋpäŋ tokätkaŋ Anutu bänep täga man iwetpäŋ äma yarä unita yämiŋkuk.  
\v 31 Ude täŋpänkaŋ Anututä nadäŋ yämiŋirän eruk U Jesu yäŋ kawän täreŋkuŋ. Kawän tärewäkaŋ uterakgän Jesu ini ugän paotkuk.  
\v 32 Täŋpänkaŋ yarä u ini-tägän näwetgäwet täŋpäŋ yäŋkumän; Bureni! yäk. Kädet miŋin man täŋo mebäri yäŋahäŋpäŋ niwerirän man gäripi nikek u nadäŋpäŋ bänepnektä pidäm tako ukeŋo!   
\p
\v 33 Ude yäŋpäŋ uterakgän akumaŋ Jerusalem yotpärare-ken äyäŋutpeŋ kuŋkumän. Päŋku ahäŋpäŋ yabäŋkumän; Jesutä iniken iwaräntäkiye 11 uwä noriye ätukät änok kubägän irirä. Yabäwänä iwaräntäkiye itkuŋo unitä ŋode yäwetkuŋ;  
\v 34  \x * \xo 24:34 \xt 1Ko 15:4-5\x* Ekäni awaŋ gänaŋ naniktä bureni akuk! yäk. U Saimon kädet miŋin ahäŋ imik yäk.  
\v 35 Täŋpäkaŋ yarä unitä udegän kädet miŋin ahäŋ yämänkaŋ eŋi gänaŋ päro käräga tokätpäŋ yämän naŋkaŋ kawän täreŋkuŋo manbiŋam upäŋ yäwetkumän.   
\s1 Jesutä iwaräntäkiye ahäŋ yämiŋkuk  
\r Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23; Apos 1:6-8  
\p
\v 36  \x * \xo 24:36 \xt 1Ko 15:5\x* Eruk Jesutä täŋkuko unita manbiŋam yäŋpäŋ-nadäk täŋ irirä bämopi-ken ini ugän ahäŋ yämiŋpäŋ yäwetkuk; Bänep kwini terak itkot! yäk.  
\v 37  \x * \xo 24:37 \xt Mat 14:26\x* Yäweränkaŋ iwaräntäkiyetä kaŋpäŋ kwaiŋpäŋ yäŋkuŋ; Wära! Mäjo kubä äbätak ŋo! yäk.  
\v 38 Ude yäwäwä yäwetkuk; In imata kikŋutpäŋ bänep yarä-yarä pekaŋ?  
\v 39 Ŋowä näkŋa-inik äbätat. In ketna kuroŋna-ken ŋo nepmäŋit näwatpäŋ nabäŋpäŋ nadäkinik täŋput. Mäjo uwä gupi tohari nikek nämo. Täŋ, nähä gupna tohatna nikek ŋo yäk.   
\p
\v 40 Man ude yäwetpäŋ keri kuroŋi-ken jibi me u yäwoŋäreŋkuk.  
\v 41  \x * \xo 24:41 \xt Jon 21:5\x* Yäwoŋärewän kaŋpäŋ bänepi tägaŋkuŋ. Täŋpäkaŋ ŋo Jesu ini yäŋ ketinik nämo nadäwä täreŋkuŋ. Ude täŋpäkaŋ yäwet yabäŋkuk; Inken ketem ätu itkaŋ?  
\v 42 Ude yäweränä gwägu tom ijiwani kubä imiŋkuŋ.  
\v 43 Imiŋkaŋ kaŋ irirä, eruk naŋkuk.   
\p
\v 44  \x * \xo 24:44 \xt Luk 9:22\x* Naŋpäŋ yäŋkuk; Näk inkät itkaŋ man täwet yäpmäŋ äburo ukeŋo nadäkaŋ? Näk ŋode täwetkut; Man näka Moses täŋo baga man kudän täwani terak, ba profet täŋo man kudän terak ba Sam terak kudän täwani u kudup udegän ahäŋ morekta yäwani yäŋ täwetkut.  
\v 45  \x * \xo 24:45 \xt Luk 24:27\x* Ude yäwetkaŋ Anutu täŋo man mebäri nadäkta nadäk-nadäki täŋkwawa taŋ yämiŋkuk.  
\v 46 Täŋkaŋ ŋode yäwetgän täŋkuk; Anutu täŋo man kudän terak ŋode kudän täwani; Kristo u komi nadäŋpäŋ kumäŋkaŋ kepma yarä täreŋirän kubäta kumbani-ken naniktä api akwek.  
\v 47-48  \x * \xo 24:47-48 \xt 1Ti 3:16\x* \x * \xo 24:47-48 \xt Jon 15:27; Apos 1:8\x* Täŋkaŋ komeni komeni ämawebe yäwetpäŋ yäwoŋärek täŋpewä bänepi sukureŋirä Anututä Kristo unitäŋo wäpi terak wakini api peŋ moreŋ yämek yäŋ ude kudän täwani. Eruk nanaknaye, inä ude täkta yäwani. Unita Jerusalem yotpärare-ken yäput peŋpäŋ kaŋ täŋtäŋ kut.  
\v 49  \x * \xo 24:49 \xt Jon 14:16, 15:26; Jon 16:7; Apos 1:4\x* Täŋpäkaŋ nanatä imaka injinta biŋam yäwani u iniŋ kireŋpewa api äpäŋ tamek. Unita in kome ŋo nämo peŋpeŋ kuneŋ. Ŋogän itsämäŋ irirä kunum täŋo kehäromi tama yäpmäŋkaŋ kaŋ kut yäk.   
\s1 Jesu kunum gänaŋ äroŋkuk  
\r Mak 16:19-20; Apos 1:9-11  
\p
\v 50 Man ude yäwetkaŋ eruk yäŋ-yäkŋat päŋku Betani yotpärare gägäniken itkaŋ keri yäpmäŋ akuŋpäŋ Anututä iron täŋ yämikta man yäwetkuk.  
\v 51 Man täga u pen yäwerit yäwerit kome käkätäŋirän Anututä imagut yäpmäŋ kunum gänaŋ äroŋkuk.  
\v 52  \x * \xo 24:52 \xt Jon 14:28, 16:22\x* Täŋirän iwaräntäkiyetä Jesu iniŋ oretkaŋ bänep oretoret pähap terak Jerusalem yotpärare-ken äneŋi kuŋkuŋ.  
\v 53 Kuŋpäŋ kadäni kadäni kudupi eŋi gänaŋgän itkaŋ Anutu iniŋ oret täŋkuŋ.