\id MAT ‑ Ikizu Matthew \ide UTF-8 \h Mataayo \toc3 Mataayo \toc2 Mataayo \toc1 Amangʼana Amazʉmu ga Yɨɨsu Kiriisitʉ chɨmbu gaandikirwɨ na Mataayo \mt2 Amangʼana Amazʉmu ga Yɨɨsu Kiriisitʉ \mt3 chɨmbu gaandikirwɨ na \mt1 Mataayo \imt Ʉbhʉkangati \ip Ɨkɨtabhʉ kɨnʉ chandikirwɨ na Mataayo. Hanʉ Mataayo aarɨ umurihya wa rigʉʉti, Yɨɨsu akamʉbhɨrɨkɨra kʉbha umwɨga waazɨ. Amangʼana maaru ganʉ Mataayo aandikirɨ mʉkɨtabhʉ kɨnʉ, nɨ‑ganʉ aamɨnyɨɨkɨrɨɨryɨ umwene na amɨɨsʉ gaazɨ. Mataayo akaandɨkɨra Abhayaahudi bhanʉ bhiisiriiryɨ Yɨɨsu. Nawe, Ɨngʼana Ɨnzʉmu igʉrʉ wa Yɨɨsu ɨtarɨ igʉrʉ wa Abhayaahudi abheene, nɨ‑kʉbhaatʉ bhʉʉsi bhɨ ɨɨsɨ yɨnʉ. Ɨngʼana Ɨnzʉmu ɨrabhuga, Yɨɨsu newe Kiriisitʉ nʉ Ʉmʉsabhuri wa abhaatʉ. Kʉhɨtɨra Yɨɨsu, Mungu akamara gʉʉsi ganʉ aarɨ aragɨɨnʼyɨ abhaatʉ kʉbha arakora. \ip Ɨkɨtabhʉ cha Mataayo kɨragambɨra ɨbhɨsɨgʉ bhyaru kubhwikari bhwa Yɨɨsu kʉʉsɨ kʉnʉ, kwɨma ukwibhurwa kwazɨ kuhika ʉkʉgarʉka kwazɨ mwisaarʉ. Gatɨgatɨ kɨrahurucha amiija ganʉ Yɨɨsu aarɨ ariija abhaatʉ. Mumiija gaazɨ, toroobhoora chɨmbu ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu bhʉrɨ, na tʉraraarikwa kwikara ubhwikari bhwo okozomeerya Mungu. \c 1 \s Ikishoko kɨnʉ Yɨɨsu Kiriisitʉ aaruuriirɨ \r (Ruuka 3:23‑38) \p \v 1 Ganʉ nego amariina gi ikishoko kɨnʉ Yɨɨsu Kiriisitʉ aaruuriirɨ. Yɨɨsu Kiriisitʉ akarwɨra murwibhʉrʉ rwʉ ʉmʉtɨmi Daudi ni ikishoko cha Abhurahaamu. \q \v 2 Abhurahaamu akiibhʉra Iisaka, \q Iisaka akiibhʉra Yaakobho, \q Yaakobho akiibhʉra Yuuda na abhahiiri bhaazɨ. \q \v 3 Yuuda akiibhʉra Pɨrɨɨsi na Zeera kwa Tamaari, \q Pɨrɨɨsi akiibhʉra Hɨzirʉʉni, \q Hɨzirʉʉni akiibhʉra Araamu, \q \v 4 Araamu akiibhʉra Aminadaabhu, \q Aminadaabhu akiibhʉra Nashʉni, \q Nashʉni akiibhʉra Sarimʉʉni, \q \v 5 Sarimʉʉni akiibhʉra Bhoowazi kwa Rahaabhu, \q Bhoowazi akiibhʉra Ʉbhɨɨdi kwa Ruutu, \q Ʉbhɨɨdi akiibhʉra Yeese, \q \v 6 na Yeese akiibhʉra ʉmʉtɨmi Daudi.\f + \fr 1:6a \fr*\xt Rora Ruutu 4:18‑22.\xt*\f* \b \q Daudi akiibhʉra Sɨrɨmaani kʉmʉkari wʉnʉ aarɨ kʉbha ʉmʉkari wa Uriya,\f + \fr 1:6b \fr*\fk Ʉmʉkari wa Uriya \fk*\ft aarɨ arabhirikirwa Bhatishebha. \ft*\xt Rora 2 Samwɨri 12:24‑25.\xt*\f* \q \v 7 Sɨrɨmaani akiibhʉra Rehobhowamu, \q Rehobhowamu akiibhʉra Abhiya, \q Abhiya akiibhʉra Asa, \q \v 8 Asa akiibhʉra Yehoshafaati, \q Yehoshafaati akiibhʉra Yoraamu, \q Yoraamu akiibhʉra Uziya, \q \v 9 Uziya akiibhʉra Yosamu, \q Yosamu akiibhʉra Ahaazi, \q Ahaazi akiibhʉra Hɨzɨkiya, \q \v 10 Hɨzɨkiya akiibhʉra Manaasɨ, \q Manaasɨ akiibhʉra Amʉni, \q Amʉni akiibhʉra Yʉsiya, \q \v 11 na Yʉsiya akiibhʉra Yɨkʉniya na bhaumwabhʉ. \q Ribhaga rɨkahɨta, Abhiiziraɨri bhakagwatwa, bhakahirwa mobhohocha mucharʉ cha Bhaabhɨɨri. \b \q \v 12 Hanʉ Abhiiziraɨri bhaamarirɨ kʉsaamibhwa iyo, \q Yɨkʉniya akiibhʉra Sheyaritiyɨri, \q Sheyaritiyɨri akiibhʉra Zɨrubhabhɨɨri, \q \v 13 Zɨrubhabhɨɨri akiibhʉra Abhihudi, \q Abhihudi akiibhʉra Ɨriyakimu, \q Ɨriyakimu akiibhʉra Azʉri, \q \v 14 Azʉri akiibhʉra Zadʉki, \q Zadʉki akiibhʉra Akimu, \q Akimu akiibhʉra Ɨriudi, \q \v 15 Ɨriudi akiibhʉra Ɨrɨazaari, \q Ɨrɨazaari akiibhʉra Matani, \q Matani akiibhʉra Yaakobho, \q \v 16 Yaakobho akiibhʉra Yuusufu, umusubhɨ wa Mariyamu, \q na Mariyamu akiibhʉra Yɨɨsu wʉnʉ akubhirikirwa Kiriisitʉ.\f + \fr 1:16 \fr*\fk Kiriisitʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \b \p \v 17 Mmbe, kurwa kwa Abhurahaamu kuhikɨra ukwibhurwa kʉ ʉmʉtɨmi Daudi kwarɨ na zinyibhʉrʉ ikumi ni inyɨ. Na kurwa kwa Daudi kuhikɨra ribhaga rɨnʉ Abhiiziraɨri bhaasaamiibhwɨ mobhohocha mucharʉ cha Bhaabhɨɨri, kwarɨ na zinyibhʉrʉ ɨzɨndɨ ikumi ni inyɨ. Na kurwa ribhaga rɨnʉ bhasaamiibhwɨ iyo kuhikɨra ukwibhurwa kwa Kiriisitʉ, kwarɨ na zinyibhʉrʉ ɨzɨndɨ ikumi ni inyɨ. \s Ukwibhurwa kwa Yɨɨsu Kiriisitʉ \r (Ruuka 2:1‑7) \p \v 18 Ganʉ nego amangʼana gu ukwibhurwa kwa Yɨɨsu Kiriisitʉ. Mariyamu unina Yɨɨsu, aarɨ arunjibhwɨ na Yuusufu. Nawe hanʉ aarɨ akɨɨrɨ kuryakara, Mariyamu akagega ɨnda kʉbhʉnaja bhwe Ekoro Ɨndɨndu.\f + \fr 1:18 \fr*\fk Ekoro Ɨndɨndu\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \v 19 Yuusufu umusubhɨ waazɨ, aarɨ ʉmʉʉtʉ we eheene mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu. Atɨɨndirɨ asuuchɨ Mariyamu, kʉgayo akeenda amwangɨ kimbisi.\f + \fr 1:19 \fr*\ft Kʉrɨngʼaana ni isimʉka ya Abhayaahudi, arɨɨbhɨ umumura nu umuucha bhiirunjiryɨ, bhahaabharwa kʉbha bhiikwɨri. Nawe kwarɨ na ribhaga ryu umwaka mugima gu ukwirɨnda bhakɨɨrɨ kwikwɨra. Ribhaga ryʉsi riyo bhatiisiririibhwɨ kwikara hamwɨmwɨ kuhika rwu ukuryakara. Kumutiga wʉnʉ aarunjibhwɨ kʉkatuubhana no okobhorora.\ft*\f* \p \v 20 Nawe, hanʉ Yuusufu aarɨ ariiseega gayo, rogendo rʉmwɨ maraika\f + \fr 1:20a \fr*\fk Maraika\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* wʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu akamuhwarʉkɨra mokerooto, akamʉbhʉʉrɨra, “Yuusufu, umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi,\f + \fr 1:20b \fr*\fk Daudi\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* ʉtʉʉbhaha kukwɨra Mariyamu, kʉ kʉbha ɨnda yaazɨ ayibhwɨnɨ kʉbhʉnaja bhwe Ekoro Ɨndɨndu. \v 21 Ariibhʉra umwana wi ikisubhɨ, naawɨ ʉmʉrʉkɨ Yɨɨsu,\f + \fr 1:21 \fr*\ft Enzobhooro yi iriina \ft*\fk Yɨɨsu\fk*\ft , Ʉmʉkʉrʉ Mungu arasabhʉra.\ft*\f* kʉ kʉbha wuyo newe araasabhʉrɨ abhaatʉ bhaazɨ kurwa mʉbhʉbhɨ bhwabhʉ.” \p \v 22 Gayo gʉʉsi gaakʉriibhwɨ, korereke rɨbhɨ ringʼana rɨnʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu aagambirɨ kʉnzɨra yʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri kʉbha, \q \v 23 “Rora, umusiiti aragega ɨnda, \q neewe ariibhʉra umwana wi ikisubhɨ. \q Ararukwa Ɨmaanwɨri.”\f + \fr 1:23 \fr*\xt Rora Isaaya 7:14.\xt*\f* \m Enzobhooro yaku, Mungu hamwɨmwɨ na niitwɨ. \p \v 24 Hanʉ Yuusufu aabhuukirɨ, akakora chɨmbu maraika wʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu aamubhuuriirɨ. Akakwɨra Mariyamu, \v 25 nawe atarɨɨrɨ neewe kuhika hanʉ Mariyamu iitʉʉrɨɨnʼyɨ. Akamʉrʉka umwana wuyo, Yɨɨsu. \c 2 \s Abhamɨnyi bha zenzota kurwa rʉgʉrʉ \p \v 1 Yɨɨsu akiibhurwa mʉrʉbhɨri rwa Bhɨtɨrɨhɨɨmu mucharʉ cha Yudeya, ribhaga rɨnʉ Heroode aarɨ ʉmʉtɨmi. Ribhaga riyo, abhamɨnyi bha zenzota bhanʉ bhaaruurɨ rʉgʉrʉ, bhakahika mʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu. Bhakabhuurya, \v 2 “Arɨ hayi umwana wʉnʉ ibhwirwɨ abhɨ ʉmʉtɨmi wa Abhayaahudi? Tʉmɨnyirɨ ibhwirwɨ, kʉ kʉbha enzota yaazɨ ɨkarorekana kwa niitwɨ rʉgʉrʉ, twizirɨ komosengera.” \p \v 3 Hanʉ ʉmʉtɨmi Heroode iigwirɨ amangʼana gaabhʉ, akahaha, hamwɨmwɨ na abhaatʉ bhʉʉsi bha Yɨrusarɨɨmu. \v 4 Neho Heroode akabhiringa abhakʉrʉ bhʉʉsi bha abhakuhaani\f + \fr 2:4a \fr*\fk Abhakuhaani\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* na abhiija bhi imigirʉ\f + \fr 2:4b \fr*\fk Abhiija bhi imigirʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* ja Musa, akabhabhuurya, “Kiriisitʉ ariibhurwa hayi?” \p \v 5 Bhakamʉgarukirya, “Ariibhurwa mʉrʉbhɨri rwa Bhɨtɨrɨhɨɨmu mucharʉ cha Yudeya. Tʉmɨnyirɨ riyo, kʉ kʉbha Mungu akagamba kʉhɨtɨra ʉmʉrʉʉtɨrɨri kʉbha, \q \v 6 ‘Imwɨ abhaatʉ bha Bhɨtɨrɨhɨɨmu mucharʉ cha Yuuda, \q mʉtarɨ bha koregwa mʉbhʉkangati bhwi icharʉ cha Yuuda, \q kʉ kʉbha kurwa kwa niimwɨ arahʉrʉka ʉmʉkangati wʉnʉ akʉkangata abhaatʉ bhaanɨ bha Iziraɨri, \q nchu umuriisha akuriisha zɨngʼʉndu zaazɨ.’\f + \fr 2:6 \fr*\xt Rora Miika 5:2.\xt*\f* ” \p \v 7 Neho Heroode akabhɨrɨkɨra abhamɨnyi bha zenzota bhayo kwa mbisi, korereke bhaazɨ bhamʉbhʉʉrɨrɨ bhwaheene ribhaga rɨnʉ bhaarʉʉzɨ enzota. \v 8 Akʉmara, akabhatʉma Bhɨtɨrɨhɨɨmu, akabhabhʉʉrɨra, “Mujɨ mubhuuririryɨ bhwaheene, kuhika momenye hanʉ umwana wuyo arɨ. Hanʉ mʉraamobhone mondeetere amangʼana bhwangʉ korereke na niinyɨ nijɨ komosengera.” \p \v 9 Hanʉ abhamɨnyi bha zenzota bhiigwirɨ amangʼana gʉ ʉmʉtɨmi, bhakabhʉʉka. Rogendo rʉmwɨ, enzota yɨnʉ bhaarʉʉzɨ rʉgʉrʉ ɨkabhakangatɨra, ikiimɨɨrɨra hanʉ umwana aarɨ. \fig Abhamɨnyi bha zenzota bharatunɨɨrɨra enzota kwerekera ɨnʉ umwana arɨ|alt="Wataalamu wa nyota wanafuata nyota kufika ambako mtoto aliko" src="WA03806b.tif" size="col" loc="MAT 2:9" copy="Graham Wade © United Bible Societies, 1989" ref="2:9"\fig* \v 10 Hanʉ bhaarʉʉzɨ enzota yiyo, bhakazomerwa bhʉkʉngʼu. \v 11 Bhakasikɨra munyumba, bhakarora umwana na Mariyamu unina, bhakahigama kosengera umwana. Bhakatazʉra imirigʉ jabhʉ, bhakaha umwana ʉmʉbhanʉ gwɨ ɨzahaabhu, umurumbasʉ na manɨmanɨ. \v 12 Mmbe, Mungu akabhahama mobherooto kʉbha, bhatagarʉka kwikɨ kwa Heroode. Bhakahʉrʉkɨra ɨnzɨra yɨndɨ kʉgarʉka ɨwaabhʉ. \s Yɨɨsu na abhiibhuri bhaazɨ bharangʼosera Miisiri \p \v 13 Hanʉ abhamɨnyi bha zenzota bhayo bhaagiirɨ, maraika wʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu akahwarʉkɨra Yuusufu mokerooto. Akamʉbhʉʉrɨra, “Bhʉʉka! Ogege umwana na unina, ongʼosere mucharʉ cha Miisiri. Mʉsaagɨ iyo kuhika hanʉ nɨraakʉbhʉʉrɨrɨ ʉgarʉkɨ, kʉ kʉbha Heroode aramohya umwana areenda amwitɨ.” \v 14 Mmbe, Yuusufu akabhʉʉka ubhutikʉ bhuyobhuyo, akagega mʉkaazɨ nu umwana, akangʼosera Miisiri. \v 15 Bhakahika Miisiri, bhakiikara iyo kuhika hanʉ Heroode aakuurɨ. Amangʼana gayo gakakʉribhwa, korereke rɨbhɨ ringʼana rɨnʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu aagambirɨ kʉnzɨra yʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri waazɨ, “Nɨkamʉbhɨrɨkɨra umwana waanɨ kurwa Miisiri.”\f + \fr 2:15 \fr*\xt Rora Hooseya 11:1.\xt*\f* \s Abhaana bhi ikisubhɨ bha Bhɨtɨrɨhɨɨmu bhariitwa \p \v 16 Hanʉ Heroode aamɨnyirɨ kʉbha abhamɨnyi bha zenzota bharya bhamʉkangiriiryɨ, akiigatana bhʉkʉngʼu. Neho akatʉma abhasirikarɨ bhaazɨ Bhɨtɨrɨhɨɨmu hamwɨmwɨ na ahagero hʉʉsi ha haguhɨ, akabhaswaja kʉbha bhiitɨ abhaana bhi ikisubhɨ bhʉʉsi bhi imyaka ɨbhɨrɨ kʉgarʉka iyaasɨ. Akakorabhu kʉrɨngʼaana na ribhaga rɨnʉ aabhuuriirwɨ na abhamɨnyi bha zenzota. \v 17 Neho rɨkabha ringʼana rɨnʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Yɨrɨmiya aagambirɨ, \q \v 18 “Ɨkɨrɨrʉ kɨkabhoneka mʉrʉbhɨri rwa Raama, \q ɨkɨrɨrʉ nu ukwarama kwaru. \q Rahɨɨri ararɨrɨra abhaana bhaazɨ, \q ɨnʉ atakwenda kʉhʉnibhwa, \q kʉ kʉbha abhaana bhaazɨ bhatareeho.”\f + \fr 2:18 \fr*\xt Rora Yɨrɨmiya 31:15.\xt*\f* \s Yɨɨsu na abhiibhuri bhaazɨ bharagarʉka Iziraɨri \p \v 19 Hanʉ Heroode aamarirɨ kukwa, maraika wʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu akamuhwarʉkɨra Yuusufu mokerooto Miisiri, \v 20 akamʉbhʉʉrɨra, “Bhʉʉka! Ogege umwana na unina, mʉgarʉkɨ mucharʉ cha Iziraɨri, kʉ kʉbha bhanʉ bhaarɨ bhareenda kwita umwana wuyo, bhakuurɨ.” \p \v 21 Mmbe, Yuusufu akabhʉʉka, akagega umwana na unina, akagarʉka mucharʉ cha Iziraɨri. \v 22 Nawe hanʉ iigwirɨ kʉbha Arikɨraʉ umwana wa Heroode aarɨ arakangata Yudeya, akʉʉbhaha kujayʉ. Hanʉ Mungu aamubhuuriirɨ mokerooto ataja iyo naatu, akaja mucharʉ cha Gariraaya. \v 23 Bhakahika mʉrʉbhɨri rwa Nazarɨɨti, bhakiikara iyo. Neho ringʼana rɨkabha rɨnʉ ryagambirwɨ igʉrʉ wa Yɨɨsu kʉnzɨra ya abharʉʉtɨrɨri, “Arabhirikirwa Mʉnazarɨɨti.” \c 3 \s Yoohana arakonza ɨnzɨra igʉrʉ wa Yɨɨsu \r (Maaroko 1:1‑8; Ruuka 3:1‑18; Yoohana 1:19‑28) \p \v 1 Zisikʉ nzaru zɨnʉ zihitirɨ, aareho ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ wʉnʉ akubhirikirwa Yoohana Ʉmʉbhatiizi. Aarɨ ararwaza mwitɨrɨgʉ rya Yudeya arabhuga, \v 2 “Mutigɨ ʉbhʉbhɨ bhwanyu, kʉ kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ\f + \fr 3:2 \fr*\ft Mataayo asɨɨgirɨ kʉgamba \ft*\fk ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ \fk*\ft hanʉ akʉgamba \ft*\fqa ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu\fqa*. Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \it ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu\it* muKiniibhasa.\f* bhʉraariirɨ.” \v 3 Newe aagambirwɨ nʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya, \q “Riraka ryʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉraganʼya mwitɨrɨgʉ, \q ‘Mokonze ɨnzɨra yʉ Ʉmʉkʉrʉ, \q mogorore ɨbhɨhɨtʉ bhyazɨ.’ ”\f + \fr 3:3 \fr*\xt Rora Isaaya 40:3.\xt*\f* \p \v 4 Yoohana aarɨ ibhʉhirɨ ʉbhʉzʉʉkɨ bhwɨ ɨngamiya no omokena gwa riseero mukiribhizi.\f + \fr 3:4 \fr*\ft Zengebho zɨnʉ Yoohana aarɨ akwibhoha, zaarɨ ncha zʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Ɨɨriya. \ft*\xt Rora 2 Abhatɨmi 1:8.\xt*\f* Ibhyakurya bhyazɨ bhyarɨ zingigɨ nu ubhwʉkɨ bhwa mwitɨrɨgʉ. \v 5 Abhaatʉ kurwa ʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu, icharʉ cha Yudeya chʉsi, na zɨmbaara zʉʉsi zɨ ɨkɨtaarʉ cha Yorodaani, bhakabha bharamujaku. \v 6 Bhakatiga ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ, akabhabhatiiza mʉkɨtaarʉ cha Yorodaani. \p \v 7 Nawe hanʉ Yoohana aarʉʉzɨ Abhafarisaayo\f + \fr 3:7a \fr*\fk Abhafarisaayo\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* na Abhasadukaayo\f + \fr 3:7b \fr*\fk Abhasadukaayo\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* bhaaru bharamujaku korereke abhabhatiizɨ, akabhabhʉʉrɨra, “Imwɨ urwibhʉrʉ rwe enzoka! Wɨɨwɨ abhabhuuriirɨ mʉratʉra kongʼosa ɨtɨnɨrʉ ya Mungu yɨnʉ ikuuza? \v 8 Mmbe, mokore amahocha ganʉ gakwerekenʼya kʉbha mutigirɨ ʉbhʉbhɨ. \v 9 Mutiikangirirya naatu mʉrabhuga, ‘Sʉʉkʉrʉ wɨɨtʉ, nɨ‑Abhurahaamu!’\f + \fr 3:9 \fr*\fk Abhurahaamu\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* Nɨrabhabhʉʉrɨra kʉbha, Mungu aratʉra kuchʉra amabhwɨ ganʉ gabhɨ abhaana bha Abhurahaamu! \v 10 Nangʉ ɨtɨnɨrʉ ya Mungu iri igʉrʉ waanyu nchɨ ɨhaazi iri igʉrʉ wa amatina gɨ ɨmɨtɨ. Na bhanʉ bhatakokora amahocha amazʉmu bharatinirwa, chɨmbu ɨmɨtɨ jʉsi gɨnʉ gɨtakwibhʉra imisumʉ ɨmɨzʉmu gɨhaatinwa na kʉtaashwa momorero. \p \v 11 “Inyɨ nɨrabhabhatiiza na amanzi kwerecha kʉbha mwichuriirɨ Mungu. Nawe araaza ʉmʉʉtʉ wʉ ʉbhʉnaja kʉnkɨra. Nɨtakwenderwa nʉʉrʉ kʉtazʉra zisiri zi ibhikwɨra bhyazɨ.\f + \fr 3:11 \fr*\ft Arɨɨbhɨ umugini arasikɨra munyumba, omohocha wi iyaasɨ bhʉkʉngʼu ahaamuruusha ibhikwɨra na kwoja amagʉrʉ gaazɨ.\ft*\f* Ewe arabhabhatiiza kwe Ekoro Ɨndɨndu na komorero. \v 12 Na agwatiriirɨ ʉrʉhʉngʉ mʉmabhoko gaazɨ, korereke aseese ɨnganʉ. Ɨnganʉ yiyo arayikumɨngɨra mʉkɨtara chazɨ. Nawe ʉmʉkʉʉnyʉ, aragwocha momorero gʉnʉ gʉtakurima zee.” \s Yoohana arabhatiiza Yɨɨsu \r (Maaroko 1:9‑11; Ruuka 3:21‑22) \p \v 13 Mmbe, ribhaga riyo, Yɨɨsu akarwa Gariraaya, akaja mʉkɨtaarʉ cha Yorodaani korereke Yoohana amʉbhatiizɨ. \v 14 Nawe Yoohana akagema komorecha, aramʉbhʉʉrɨra, “Niinyɨ nikwenderwa kʉbhatiizwa na naawɨ, ndora ʉraaza kwa niinyɨ?” \p \v 15 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Awɨ wiisiriryɨ onyoje ʉbhʉbhɨ nangwɨnʉ, kʉ kʉbha toreenderwa tokore eheene yʉʉsi yɨnʉ Mungu akwenda.” Neho Yoohana akiisirirya. \p \v 16 Hanʉ Yɨɨsu aabhatiizirwɨ na kurwa mʉmanzi, rogendo rʉmwɨ risaarʉ rikiigʉka, akarora Ekoro ya Mungu iriika nchi ikiguuti na kwikara igʉrʉ waazɨ. \v 17 Neho, riraka rɨkarwa mwisaarʉ rɨrabhuga, “Wʉnʉ ni‑Mwana waanɨ\f + \fr 3:17 \fr*\fk Mwana waanɨ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it Umwana wa Mungu\it* muKiniibhasa.\f* ʉmʉsɨɨgwa, nɨzʉmɨrɨɨrwɨ nawe.” \c 4 \s Yɨɨsu aragemwa na Shɨtaani \r (Maaroko 1:12‑13; Ruuka 4:1‑13) \p \v 1 Akʉmara, Yɨɨsu akakangatwa ne Ekoro Ɨndɨndu kuja mwitɨrɨgʉ korereke agemwe na Shɨtaani.\f + \fr 4:1 \fr*\fk Shɨtaani\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \v 2 Akamara iyo sikʉ merongo ene, ubhutikʉ nu umwise ariiyima kurya ibhyakurya. Ɨtɨnɨrʉ, akiigwa ɨnzara. \v 3 Neho Shɨtaani akaaza komogema. Akamʉbhʉʉrɨra, “Arɨɨbhɨ awɨ ni‑Mwana wa Mungu, swaja amabhwɨ ganʉ gabhɨ ɨmɨkaatɨ.” \p \v 4 Nawe Yɨɨsu akabhuga, “Yandikirwɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu, ‘Ʉmʉʉtʉ atakwikara kwa bhyakurya ibhyene, nawe kwa amangʼana ganʉ gakurwa kwa Mungu.’\f + \fr 4:4 \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 8:3.\xt*\f*” \p \v 5 Akʉmara Shɨtaani akamuhira mʉrʉbhɨri ʉrʉrɨndu rwa Yɨrusarɨɨmu, akamwimiirirya kʉkɨkʉngʉ cha rihekaaru,\f + \fr 4:5 \fr*\fk Rihekaaru\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \v 6 akamʉbhʉʉrɨra, “Arɨɨbhɨ awɨ ni‑Mwana wa Mungu, irekera haasɨ, kʉ kʉbha yandikirwɨ, \q ‘Mungu araswaja bhamaraika bhaazɨ igʉrʉ waazʉ, \q ebho bharakugwatɨrɨra, \q korereke amagʉrʉ gaazʉ gataaza kwitema kwibhwɨ.’\f + \fr 4:6 \fr*\xt Rora Zabhuri 91:11‑12.\xt*\f* ” \p \v 7 Nawe Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Yandikirwɨ, ‘Ʉtagema Ʉmʉkʉrʉ Mungu waazʉ.’\f + \fr 4:7 \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 6:16.\xt*\f* ” \p \v 8 Akʉmara, Shɨtaani akamuhira kosonga yɨ ɨkɨgʉrʉ ɨkɨrɨɨhu. Akamwerecha ʉbhʉtɨmi bhwa zɨɨsɨ zʉʉsi nu ubhuniibhi bhwazʉ, \v 9 akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉraanhigamɨrɨ na konsengera, nɨrakoha bhyʉsi bhɨnʉ.” \p \v 10 Nawe Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Nuurwɨ hanʉ, Shɨtaani! Yandikirwɨ, \q ‘Osengere Ʉmʉkʉrʉ Mungu waazʉ, \q na omohokerye ewe umwene.’\f + \fr 4:10 \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 6:13.\xt*\f* ” \p \v 11 Neho Shɨtaani akamutiga hayo. Hayohayo bhamaraika bhakaaza kumwangarɨra. \s Yɨɨsu aratanga emeremo jazɨ \r (Maaroko 1:14‑15; Ruuka 4:14‑15) \p \v 12 Hanʉ Yɨɨsu iigwirɨ kʉbha Yoohana Ʉmʉbhatiizi abhʉhirwɨ mokebhoho, akaja mucharʉ cha Gariraaya. \v 13 Gariraaya iyo, akasaama Nazarɨɨti, akaja kwikara mʉrʉbhɨri rwa Kapɨrinaumu. Kapɨrinaumu iri rusizʉ wɨ ɨnyanza ya Gariraaya, ʉrʉbhaara rwɨ ɨbhɨgambʉ bhya Zabhurʉʉni na Naafutaari. \v 14 Ɨkabhabhu, korereke rɨbhɨ ringʼana rɨnʉ Mungu aagambirɨ kʉhɨtɨra kwʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya, \q \v 15 “Mwitegeerere abhaatʉ bhi icharʉ cha Zabhurʉʉni na Naafutaari, \q ahagero hanʉ harɨ kʉnzɨra yu ukwerekera kʉnyanza, \q ni imwambʉkʉ wɨ ɨkɨtaarʉ cha Yorodaani, \q mucharʉ cha Gariraaya ɨnʉ bhakwikara abhaatʉ bhi ibhyarʉ ɨbhɨndɨ. \q \v 16 Abhaatʉ bhayo bhiikɨɨrɨ mukiirimya, \q bharʉʉzɨ ubhwɨrʉ ʉbhʉkʉrʉ, \q na bhanʉ bhi ikɨɨrɨ mukikiriiri chu uruku, \q bhahwarukiirwɨ nu ubhwɨrʉ.”\f + \fr 4:16 \fr*\xt Rora Isaaya 9:1‑2.\xt*\f* \p \v 17 Kwɨma ribhaga riyo, Yɨɨsu akatanga kurwazɨra abhaatʉ, “Mutigɨ ʉbhʉbhɨ bhwanyu, kʉ kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhʉraariirɨ!” \s Yɨɨsu ararobhora abhɨɨga bhaazɨ \r (Maaroko 1:16‑20; Ruuka 5:1‑11) \p \v 18 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ aragenda rusizʉ wɨ ɨnyanza ya Gariraaya, akarora abhahiiri bhabhɨrɨ, Simʉʉni wʉnʉ aabhirikiirwɨ Peetero na Andureya. Bhaarɨ bhararekera zenzero mʉnyanza kʉ kʉbha bhaarɨ abhawɨsɨni. \v 19 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Muntunɨ na niinyɨ nɨrabhakora kʉbha abhawɨsɨni bha abhaatʉ.” \v 20 Rogendo rʉmwɨ, bhakatiga zenzero zaabhʉ, bhakamutuna. \p \v 21 Hanʉ iisukirɨ embere hasuuhu, akarora abhaatʉ abhandɨ bhabhɨrɨ, Yaakobho na Yoohana umunyi waazɨ, abhaana bha Zebhedaayo. Bhaarɨ mubhwatʉ hamwɨmwɨ na wiisɨ, bharazomya zenzero zaabhʉ, akabhabhɨrɨkɨra. \v 22 Hayohayo bhakatiga wiisɨ nu ubhwatʉ, bhakamutuna. \s Yɨɨsu ariija abhaatʉ na kohorya abharwɨrɨ \r (Ruuka 6:17‑19) \p \v 23 Yɨɨsu aarɨ ariiruguura mucharʉ chʉsi cha Gariraaya. Aarɨ arasikɨra mʉmarwazɨrʉ\f + \fr 4:23 \fr*\fk Amarwazɨrʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it rirwazɨrʉ\it* muKiniibhasa.\f* na kwija abhaatʉ. Aarɨ ararwazɨra abhaatʉ Ɨngʼana Ɨnzʉmu igʉrʉ wʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ na kohorya amarwɨrɨ gaabhʉ gʉʉsi. \v 24 Ɨngʼana igʉrʉ wa Yɨɨsu ɨkanyaragana bhʉkʉngʼu kuhika mucharʉ chʉsi cha Siiriya. Abhaatʉ bhakahira abharwɨrɨ bhaabhʉ bhʉʉsi bha amarwɨrɨ ga zeteemwa zʉzʉʉsi bhaarɨ bharanyaakibhwa. Gatɨ waabhʉ, bhaarɨmu bha amasambwa amabhɨ, bha ririmu na bhanʉ bhakuurɨ ibhiimʉ, akabhahorya bhʉʉsi. \v 25 Mmbe, abhaatʉ bhaaru bhakabha bharamutuna kurwa Gariraaya, Dɨkapʉʉri, Yɨrusarɨɨmu, Yudeya ni imwambʉkʉ wɨ ɨkɨtaarʉ cha Yorodaani. \c 5 \ms Amiija ga Yɨɨsu kʉkɨgʉrʉ \mr (5:1–7:29) \s Amiija ga Yɨɨsu igʉrʉ wʉ ʉrʉbhangʉ nɨ ɨnyaakʉ \r (Ruuka 6:20‑23) \p \v 1 Mmbe, hanʉ Yɨɨsu aarʉʉzɨ amaribhita ga abhaatʉ, akatiira kʉkɨgʉrʉ, akiikara, abhɨɨga bhaazɨ bhakaja kwawe. \v 2 Neho akatanga kubhiija, \q \v 3 “Hakɨrɨku bhanʉ bhiiyɨzɨ kʉbha bhanu ubhwɨndi na Mungu, \q kʉ kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ ubhwabhʉ. \q \v 4 Hakɨrɨku bhanʉ bharumikirɨ, \q kʉ kʉbha Mungu arabhiibhisirirya. \q \v 5 Hakɨrɨku abhanyʉʉhu, \q kʉ kʉbha bharagabha ɨɨsɨ yʉʉsi.\f + \fr 5:5 \fr*\xt Rora Zabhuri 37:11.\xt*\f* \q \v 6 Hakɨrɨku bhɨ ɨnzara ne enyoota yo okokora ge eheene,\f + \fr 5:6 \fr*\fk Okokora ge eheene\fk*\ft , ʉbhʉgaruri ʉbhʉndɨ bhʉratʉra kʉbha, \ft*\fqa bhanʉ bhanɨ ɨnzara ne enyoota yo okorora eheene ya Mungu.\fqa*\f* \q kʉ kʉbha Mungu arabhiigutya. \q \v 7 Hakɨrɨku bhɨ ɨbhɨgʉngi, \q kʉ kʉbha ebho bhararorerwa ɨbhɨgʉngi. \q \v 8 Hakɨrɨku bhu umwʉyʉ umwɨrʉ, \q kʉ kʉbha bhararora Mungu. \q \v 9 Hakɨrɨku abhiigwanʼya bha abhaatʉ, \q kʉ kʉbha bharabhirikirwa abhaana bha Mungu. \q \v 10 Hakɨrɨku bhanʉ bhakʉnyaakibhwa igʉrʉ we eheene, \q kʉ kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ nu‑bhwabhʉ. \p \v 11 “Hakɨrɨku imwɨ hanʉ abhaatʉ bhakʉbhatʉka, bhakʉbhanyaacha na kʉbhasaayɨra ʉbhʉbhɨ bhwa zeteemwa zʉʉsi igʉrʉ waanɨ. \v 12 Muhiitɨ kʉbha ɨbhu nɨmbu abhaatʉ bhaarɨ bhakʉnyaacha abharʉʉtɨrɨri bhanʉ bhaareho ɨkarɨ. Mozomerwe na kuriiryata bhʉkʉngʼu, kʉ kʉbha Mungu abhatɨɨrɨɨrɨ ʉmʉbhanʉ mʉkʉrʉ mwisaarʉ. \s Abhahɨmba bha Yɨɨsu bhaangɨ ʉmʉʉnyʉ nu ubhwɨrʉ \r (Maaroko 9:50; Ruuka 14:34‑35) \p \v 13 “Imwɨ nɨ‑mʉʉnyʉ kʉʉsɨ. Nawe guriibhuryɨ ʉbhʉsambaruku bhwagwɨ, gʉratuurirwa kɨgʉrʉkɨ korereke gozome naatu? Gʉtakwenderwa kʉrʉnga kegero chʉchʉsi, kʉgayo gʉrataashwa igʉtʉ na kʉtazwa na abhaatʉ. \p \v 14 “Imwɨ ni‑bhwɨrʉ kʉʉsɨ. Ʉrʉbhɨri rʉnʉ rwʉmbakirwɨ kʉkɨgʉrʉ, rʉtakʉtʉra kubhisa ubhwɨrʉ bhwaku. \v 15 Naatu, abhaatʉ bhatakwacha ɨkɨmʉrɨ bhakikundikiryɨ na rihʉʉzʉ. Nawe bhahaakɨtʉʉra igʉrʉ wɨ ɨkɨkʉngʉ, korereke kɨmʉrɨkɨ bhʉʉsi bhanʉ bhari munyumba. \v 16 Ɨbhuɨbhu, ubhwɨrʉ bhwanyu bhoreenderwa bhʉmʉrɨkɨ kʉbhaatʉ, korereke bharore amahocha gaanyu amazʉmu, bhagʉngɨ Wuusʉ wa mwisaarʉ. \s Amiija igʉrʉ wi imigirʉ ja Musa \p \v 17 “Mʉtakina kʉbha niizirɨ kuruushaho imigirʉ ja Musa,\f + \fr 5:17 \fr*\fk Musa\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* hamwɨ ganʉ gaagambirwɨ na abharʉʉtɨrɨri. Nitiizirɨ kuruushaho, nawe kokora na kuhicha amaheene gaaku. \v 18 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, kuhika hanʉ risaarʉ ni icharʉ bhikurweho, katareeho kangʼana hamwɨ kaandɨkʉ kasuuhu ki imigirʉ kanʉ kakuruusibhwaho kuhika gʉʉsi gahikɨ. \v 19 Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ araangɨ nʉʉrʉ umugirʉ gʉmwɨ umusuuhu kʉkɨra ɨgɨndɨ, na kwija abhandɨ bhakorebhu, wuyo atakʉbha na bhwera mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ. Nawe wʉwʉʉsi wʉnʉ akugigwata na kwija abhandɨ bhakorebhu, wuyo arabha ʉmʉkʉrʉ mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ. \v 20 Mmbe, nɨrabhabhʉʉrɨra, arɨɨbhɨ eheene yaanyu ɨtakʉkɨra ya Abhafarisaayo na ya abhiija bhi imigirʉ ja Musa, mʉtakusikɨra zee mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ. \s Amiija igʉrʉ wʉ ʉbhʉrʉrʉ \r (Ruuka 12:57‑59) \p \v 21 “Mwigwirɨ umugirʉ, chɨmbu abhaatʉ bhɨ ɨkarɨ bhaabhuuriirwɨ, ‘Utiita!\f + \fr 5:21 \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 20:13.\xt*\f* Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akwita ʉmʉkɨndichazɨ, areenderwa atinirwɨ.’ \v 22 Nawe inyɨ nɨrabhabhʉʉrɨra, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akwigatanɨra ʉmʉkɨndichazɨ, areenderwa kutinirwa. Wʉwʉʉsi wʉnʉ akʉtʉka ʉmʉkɨndichazɨ na komorega, areenderwa atinirwɨ ni ichandarʉ. Na wʉwʉʉsi wʉnʉ akʉbhʉʉrɨra ʉmʉkɨndichazɨ mogeege, areenderwa korekerwa momorero gwa nyaari!\f + \fr 5:22 \fr*\fk Nyaari\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \p \v 23 “Mmbe, ʉraahuruchɨ ikimweso\f + \fr 5:23 \fr*\fk Ikimweso\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* ahagero hu ukuhurukirya ikimweso, akʉmara ʉkahiita kʉbha ʉtaamɨɨnʼyɨ nʉ ʉmʉkɨndichazʉ, \v 24 tiga ikimweso chazʉ mʉbhʉtangɨ bhwa ahagero hu ukuhurukirya ikimweso, nuujɨ hinga wiigwanɨ nawe. Neho ʉgarʉkɨ uhuruchɨ ikimweso chazʉ. \p \v 25 “Na arɨɨbhɨ ʉmʉkʉgambi arakuhira kumutiniri, wiigwanɨ nawe bhwangʉ mʉkɨɨrɨ mʉnzɨra. Ɨrɨɨtamɨbhu, arakuhicha kumutiniri. Nu umutiniri wuyo arakuhira kumusirikarɨ, korereke akusikiryɨ mokebhoho. \v 26 Nɨrakʉbhʉʉrɨra amaheene, ʉtakurwa muyo kuhika hanʉ ʉkʉmara kʉrɨha isiirɨ yʉʉsi! \s Amiija igʉrʉ wʉ ʉbhʉsɨbhɨɨti \p \v 27 “Mwigwirɨ umugirʉ gʉnʉ gwagambirwɨ kʉbha, ‘Ʉtasebheeta!’\f + \fr 5:27 \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 20:14.\xt*\f* \v 28 Nawe inyɨ nɨrabhabhʉʉrɨra, umusubhɨ wʉnʉ akorora ʉmʉkari kwa kumwigomba, amarirɨ kosebheeta nawe mumwʉyʉ gwazɨ. \v 29 Mmbe, arɨɨbhɨ iriisʉ ryazʉ ryu ubhuryʉ rɨragirya okore ʉbhʉbhɨ, ryihɨ ʉrɨtaashɨ kore. Nɨ‑hakɨrɨku usikɨrɨ mʉbhʉhʉru bhwa kemerano na riisʉ rɨmwɨ, kʉkɨra kʉbha ni ibhiimʉ bhyʉsi na ʉkataashwa momorero gwa nyaari. \v 30 No okobhoko kwazʉ ku ubhuryʉ kʉragirya okore ʉbhʉbhɨ, ʉkʉtɨnɨ ʉkʉtaashɨ kore. Nɨ‑hakɨrɨku usikɨrɨ mʉbhʉhʉru bhwa kemerano no okobhoko kʉmwɨ, kʉkɨra kʉbha na amabhoko abhɨrɨ na ʉkarekerwa momorero gwa nyaari. \s Amiija igʉrʉ wʉ ʉkʉtaana nʉ ʉmʉkari \r (Mataayo 19:9; Maaroko 10:11‑12; Ruuka 16:18) \p \v 31 “Na mwigwirɨ umugirʉ gʉnʉ gwagambirwɨ kʉbha, ‘Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉtaana na mʉkaazɨ, amohe ɨnyarʉbha yʉ ʉkʉtaana.’\f + \fr 5:31 \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 24:1.\xt*\f* \v 32 Nawe inyɨ nɨrabhabhʉʉrɨra, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akutiga mʉkaazɨ, ɨtarɨ igʉrʉ wɨ ɨtaarʉ, arakora ʉmʉkari waazɨ kʉbha musimbɨ. Na wʉwʉʉsi wʉnʉ araakwɨrɨ ʉmʉkari wʉnʉ atigirwɨ, wʉʉsi nɨ‑mʉsɨbhɨɨti. \s Amiija igʉrʉ wu ukwirahɨra \p \v 33 “Mwigwirɨ umugirʉ, chɨmbu abhaatʉ bhɨ ɨkarɨ bhaabhuuriirwɨ, ‘Mutiirahɨra ʉrʉrɨmɨ, nawe mokorere Ʉmʉkʉrʉ gʉʉsi ganʉ mwirahiirɨ.’\f + \fr 5:33 \fr*\xt Rora Abharaawi 19:12; Ʉkʉbhara 30:2; Amahiityʉ gi Imigirʉ 23:21.\xt*\f* \v 34 Nawe inyɨ nɨrabhabhʉʉrɨra, mʉtagema kwirahɨra! Mutiirahɨra nʉʉrʉ kwa risaarʉ, kʉ kʉbha necho ikitumbɨ chɨ ɨkɨtɨmi cha Mungu. \v 35 Hamwɨ mutiirahɨra kʉʉsɨ yɨnʉ, kʉ kʉbha neho hʉ ʉkʉtʉʉra amagʉrʉ gaazɨ. Mutiirahɨra nʉʉrʉ kʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu, kʉ kʉbha nerwe ʉrʉbhɨri rwʉ Ʉmʉtɨmi ʉmʉkʉrʉ, Mungu. \v 36 Naabha mutiirahɨra kumitwɨ janyu, kʉ kʉbha mʉtakʉtʉra kuchʉra nʉʉrʉ uruzwɨrɨ rʉmwɨ rʉbhɨ rwɨrʉ hamwɨ rwirabhuru. \v 37 Arɨɨbhɨ muriisirirya ‘Hee,’ ɨbhɨ amaheeneheene, arɨɨbhɨ mʉraanga ‘Zɨyi,’ ɨbhɨ maheene zɨyi. Amangʼana agandɨ ganʉ mukwongera, gararwa kʉmʉbhɨ, Shɨtaani. \s Amiija igʉrʉ wʉ ʉkʉrɨhanʼya isiirɨ \r (Ruuka 6:29‑30) \p \v 38 “Mwigwirɨ umugirʉ gʉnʉ gwagambirwɨ kʉbha, ‘Iriisʉ kwi iriisʉ, ni iriinʉ kwi iriinʉ.’\f + \fr 5:38 \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 21:24; Abharaawi 24:20; Amahiityʉ gi Imigirʉ 19:21.\xt*\f* \v 39 Nawe inyɨ nɨrabhabhʉʉrɨra, mʉtarɨhanʼya amabhɨ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ abhakʉrɨɨrɨ amabhɨ. Nawe ʉmʉʉtʉ areekoteme kʉʉrʉsa rwu ubhuryʉ, muchʉrɨrɨ nʉ ʉrʉndɨ. \v 40 Nʉ ʉmʉʉtʉ arɨɨkʉgambɨ korereke agege ɨshadi yaazʉ, mutigɨrɨ nɨ ɨkabhuuti.\f + \fr 5:40 \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 22:26‑27; Amahiityʉ gi Imigirʉ 24:12‑13.\xt*\f* \v 41 Arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ arɨɨkʉhatɨkɨ kogega umurigʉ gwazɨ kuhika kogenda matambʉka kɨkwɨ kɨmwɨ, awɨ nuujɨ nawe matambʉka bhɨkwɨ bhɨbhɨrɨ. \v 42 Ʉmʉʉtʉ araakʉsabhɨ ekegero, mohe. Nʉ ʉmʉʉtʉ arɨɨsabhɨ omokopeshe, ʉtamwima. \s Amiija igʉrʉ wʉ ʉkʉsɨɨga abhabhisa \r (Ruuka 6:27‑28, 32‑36) \p \v 43 “Mwigwirɨ yagambirwɨ kʉbha, ‘Ʉmʉsɨɨgɨ nyarʉbhɨri waazʉ,\f + \fr 5:43 \fr*\xt Rora Abharaawi 19:18.\xt*\f* na ubhiihirirwɨ umubhisa waazʉ.’ \v 44 Nawe inyɨ nɨrabhabhʉʉrɨra, mʉbhasɨɨgɨ abhabhisa bhaanyu, na mʉbhɨ mʉrasabhɨra bhanʉ bhakʉbhanyaacha. \v 45 Mmbe, mokorebhu, korereke mʉbhɨ ncha Wuusʉ wa mwisaarʉ. Ewe ahaabhanzɨra iryʉbha abhaatʉ abhazʉmu na abhabhɨ. Na ahaatwekerya imbura abhaatʉ bhe eheene na bhanʉ bhataana eheene. \v 46 Nangʉ mʉraasɨɨgɨ bhanʉ bhabhasɨɨgirɨ abheene, mʉrabhona bhwerakɨ? Nʉʉrʉ abhabhɨ ncha abharihya bha rigʉʉti\f + \fr 5:46 \fr*\fk Abharihya bha rigʉʉti\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* bhʉʉsi bhahaakorabhu. \v 47 Na arɨɨbhɨ mʉrakeerya abhakɨndichanyu abheene, mʉrabha mʉrakora ingʼanakɨ rɨnʉ rɨkʉkɨra abhandɨ? Nʉʉrʉ abhaatʉ bhanʉ bhatɨɨzɨ Mungu, bhʉʉsi bhahaabhakeerya abhakɨndichabhʉ. \v 48 Mmbe, mʉbhɨ bharonge, chɨmbu Wuusʉ wa mwisaarʉ arɨ. \c 6 \s Amiija igʉrʉ wʉ ʉkʉsakirya abhahabhɨ \p \v 1 “Mwangarɨrɨ! Mʉtakora amahocha amazʉmu korereke abhaatʉ bhabharore. Nawe mʉraakorebhu, mʉtakʉsʉngʼaana ʉmʉbhanʉ gwʉgwʉsi kurwa kwa Wuusʉ wa mwisaarʉ. \p \v 2 “Mmbe, hanʉ ʉkʉsakirya ʉmʉhabhɨ, ʉtaraarɨka kɨnʉ okokora. Ʉtakora chɨmbu abhabhɨɨhi bhahaakora mʉmarwazɨrʉ na kʉnzɨra korereke abhaatʉ bhabhagʉngɨ. \v 3 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, ebho bhamarirɨ kʉsʉngʼaana ʉmʉbhanʉ gwabhʉ. Nawe hanʉ ʉkʉsakirya ʉmʉʉtʉ, okobhoko kwazʉ kwʉ ʉbhʉmʉsi kʉtamenya ganʉ okobhoko ku ubhuryʉ kokokora, \v 4 korereke ʉbhʉsakirya bhwazʉ bhʉbhɨ bhwa mbisi. Oreekorebhu, Wuusʉ wʉnʉ ahaarora ganʉ giibhisirɨ, arakʉsamba. \s Amiija igʉrʉ wʉ ʉkʉsabha Mungu \r (Ruuka 11:2‑4) \p \v 5 “Na hanʉ mʉkʉsabha, mʉtabha ncha abhabhɨɨhi. Ebho bhahaasɨɨga kʉsabha bhiimiiriirɨ mʉmarwazɨrʉ na rusizʉ wɨ ɨnzɨra korereke abhaatʉ bhabharore. Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, bhamarirɨ kʉsʉngʼaana ʉmʉbhanʉ gwabhʉ gwʉsi. \v 6 Nawe awɨ hanʉ ʉkʉsabha, usikɨrɨ ɨgatɨ na wiigarɨ ikisikʉ. Akʉmara ʉsabhɨ kwa Wuusʉ wʉnʉ atakororekana. Na Wuusʉ wʉnʉ ahaarora ganʉ giibhisirɨ, arakutuha. \p \v 7 “Hanʉ mʉkʉsabha, mʉtabha mʉraparʉkaparʉka ncha abhaatʉ bhanʉ bhatɨɨzɨ Mungu. Ebho bhahiiseega kʉbha bhariigwa igʉrʉ wa amangʼana amaaru. \v 8 Mʉtatuubhana na bhayo, kʉ kʉbha Wuusʉ amɨnyirɨ ganʉ mukwenda, nʉʉrʉ mʉkɨɨrɨ kʉmʉsabha. \v 9 Mmbe imwɨ mʉsabhɨbhu: \q ‘Bhaabha wɨɨtʉ wʉnʉ uri mwisaarʉ, \q iriina ryazʉ rikumibhwɨ. \q Ʉbhʉtɨmi bhwazʉ bhuuzɨ. \q \v 10 Ubhwɨndi bhwazʉ bhokorwe mʉʉsɨ hanʉ, \q chɨmbu mwisaarʉ iyo. \q \v 11 Otohe reero ibhyakurya bhyɨtʉ bhya kɨrakabhu. \q \v 12 Otobheerere ʉbhʉbhɨ bhwɨtʉ, \q chɨmbu na niitwɨ tʉkʉbhabheerera bhanʉ bhatʉsaririiryɨ. \q \v 13 Ʉtatusikirya mubhitiimotiimo, \q nawe ʉtʉsabhʉrɨ nʉ ʉmʉbhɨ wurya, \q [kʉ kʉbha ʉbhʉtɨmi, na zinguru, nu ubhukumibhwa, ni‑bhyazʉ kemerano. \q Garamɨ!]’ ” \p \v 14 Yɨɨsu akangʼeha kʉgamba, “Arɨɨbhɨ mʉrabheerera abhaatʉ ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ, imwʉsi Wuusʉ wa mwisaarʉ arabhabheerera. \v 15 Nawe mʉraatamɨ kobheerera abhaatʉ amabhɨ gaabhʉ, na niimwɨ Wuusʉ wa mwisaarʉ atakʉbhabheerera amabhɨ gaanyu. \s Amiija igʉrʉ wu ukwiyima kurya \p \v 16 “Hanʉ mukwiyima kurya, ubhushʉ bhwanyu bhoteerekanʼya kurumɨka chɨmbu abhabhɨɨhi bhahaakora. Ebho bhahaakikinyara ubhushʉ bhwabhʉ korereke abhaatʉ bharore kʉbha bhiiyimirɨ kurya. Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, bhamarirɨ kʉsʉngʼaana ʉmʉbhanʉ gwabhʉ. \v 17 Nawe awɨ hanʉ ukwiyima ukurya, wiisaabhɨ ubhushʉ na wisisityɨ amaguta mumutwɨ, \v 18 korereke abhaatʉ bhatamenya kʉbha wiiyimirɨ kurya. Wuusʉ wʉnʉ atakororekana, wʉnʉ ahaarora ganʉ giibhisirɨ, arakʉsamba. \s Amiija igʉrʉ wu ubhuniibhi \r (Ruuka 12:33‑34, 11:34‑36, 16:13) \p \v 19 “Mutiibhɨɨkɨra ikibhumbɨkʉ mʉʉsɨ, hanʉ amasɨrɨbhɨ ni ikutu bhɨhaasarya, na abhiibhi bharaasha zinyumba korereke bhiibhɨ. \v 20 Nawe mwibhɨɨkɨrɨ ikibhumbɨkʉ mwisaarʉ, ɨnʉ amasɨrɨbhɨ ni ikutu bhɨtakʉsarya na hanʉ abhiibhi bhatakwasha nʉʉrʉ kwibha. \v 21 Hʉhʉʉsi hanʉ ikibhumbɨkʉ chazʉ kɨrɨ, neho ne ekoro yaazʉ ɨrɨ. \p \v 22 “Amɨɨsʉ nego ɨkɨmʉrɨ chʉ ʉmʉbhɨrɨ. Arɨɨbhɨ mahʉru, ʉmʉbhɨrɨ gwazʉ gwʉsi gʉrabha nu ubhwɨrʉ. \v 23 Nawe arɨɨbhɨ amɨɨsʉ gaazʉ marwɨrɨ, ʉmʉbhɨrɨ gwazʉ gwʉsi gʉrabha kiirimya. Mmbe, ubhwɨrʉ bhʉnʉ bhʉrɨ mʉmʉbhɨrɨ bhuriichʉrɨ kʉbha ikiirimya, kɨrabha kiirimya kɨhaari bhʉkʉngʼu! \p \v 24 “Atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉtʉra kohokerya abhakʉrʉ bhabhɨrɨ, kʉ kʉbha aratʉra kubhiihirirwa ʉwʉmwɨ na kʉsɨɨga ʉwʉndɨ, hamwɨ kugwatana nʉ ʉwʉmwɨ na korega ʉwʉndɨ. Na niimwɨ, mʉtakʉtʉra kohokerya Mungu ne ebhegero hamwɨmwɨ! \s Amiija igʉrʉ wʉ ʉkʉnyaaka \r (Ruuka 12:22‑31) \p \v 25 “Mmbe nɨrabhabhʉʉrɨra, mʉtanyaakɨra ubhwikari bhwanyu kʉbha mʉraryakɨ, hamwɨ mʉranywakɨ, hamwɨ muriibhohakɨ. Awɨɨ, ubhwikari bhʉtakʉkɨra ibhyakurya, nʉ ʉmʉbhɨrɨ gʉtakʉkɨra zengebho? \v 26 Morore ibhinyunyi. Bhɨtakʉhamba na bhɨtakogesa na kʉbhɨɨka mʉkɨtara. Nawe, Wuusʉ wa mwisaarʉ, ahaabhiriisha. Awɨɨ, imwɨ mʉtaana ubhwera bhʉkʉrʉ kʉkɨra ibhinyunyi bhiyo? \v 27 Wɨɨwɨ gatɨ waanyu aratʉra kwiyongera nʉʉrʉ ɨɨsa yɨmwɨ mubhwikari bhwazɨ kukwinyaacha kwazɨ? \p \v 28 “Kwakɨ muriinyaacha igʉrʉ wa zengebho? Morore chɨmbu ɨbhɨbharyʉ bhekomera. Bhɨtakokora meremo nʉʉrʉ bhɨtakutuma. \v 29 Nawe nɨrabhabhʉʉrɨra, nʉʉrʉ ʉmʉtɨmi Sɨrɨmaani nu ubhuniibhi bhwazɨ bhwʉsi, atiibhʉhirɨ bhwaheene nchɨ ɨbhɨbharyʉ bhiyo! \v 30 Arɨɨbhɨ Mungu ariibhohya bhwaheenebhu ɨbhɨbharyʉ bhya mwitɨrɨgʉ bhɨnʉ reero bhereho na tabhʉʉri bhɨrataashwa momorero, nangʉ aratamabhwɨ kubhiibhohya imwɨ, abhaatʉ bhu ubhwisirirya ubhusuuhu? \p \v 31 “Mmbe mʉtabha na makɨbhwɨ muriibhuurya, ‘Tʉraryakɨ? Tʉranywakɨ?’ hamwɨ ‘Turiibhohakɨ?’ \v 32 Amangʼana gayo gʉʉsi, bharaganyaakɨra abhaatʉ bhanʉ bhatɨɨzɨ Mungu. Wuusʉ wa mwisaarʉ ɨɨzɨ kʉbha moreenda gʉʉsi gayo. \v 33 Nawe momohye hinga ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu na kokora amangʼana ge eheene, na agandɨ gayo gʉʉsi arabhoongereererya. \v 34 Mmbe, mutiinyaacha igʉrʉ wa tabhʉʉri, kʉ kʉbha tabhʉʉri iriinyaakɨra iyeene. Zɨnyaakʉ za reero ziriisa kwa reero. \c 7 \s Amiija igʉrʉ wʉ ʉkʉtɨnɨra abhandɨ \r (Maaroko 4:24; Ruuka 6:37‑38, 41‑42) \p \v 1 “Mʉtatɨnɨra abhandɨ, korereke mʉtaaza kutinirwa na Mungu. \v 2 Chɨmbu mʉkʉtɨnɨra abhandɨ, nɨmbu imwʉsi mʉraatinirwɨ. Ne ekerengo kɨnʉ mokorengera abhandɨ, necho mʉraarengerwe. \p \v 3 “Ndora ʉrarora ekebhereera kɨnʉ kiri muriisʉ ryʉ ʉmʉkɨndichazʉ, nawe ʉtakorora ɨkɨtɨnɨka kɨnʉ kiri muriisʉ ryazʉ? \v 4 Kisha ʉratʉrabhwɨ kʉbhʉʉrɨra ʉmʉkɨndichazʉ, ‘Tiga nikuruushɨ ekebhereera muriisʉ ryazʉ,’ nawe ʉtakorora ɨkɨtɨnɨka muriisʉ ryazʉ? \v 5 Ʉmʉbhɨɨhi awɨ! Ruusha hinga ɨkɨtɨnɨka muriisʉ ryazʉ. Neho ʉkʉtʉra korora bhwaheene na kuruusha ekebhereera muriisʉ ryʉ ʉmʉkɨndichazʉ. \p \v 6 “Mʉtaha zimbwa ebhegero ɨbhɨrɨndu, korereke zɨtaaza kwichʉra zɨbhanyamʉrɨ. Na mʉtataashirya zingurubhɨ ebhegero bhyu ubhwera, zɨtaaza kʉbhɨtazataza. \s Amiija igʉrʉ wu ukwisasaama Mungu \r (Ruuka 11:9‑13) \p \v 7 “Mʉsabhɨ Mungu, na niimwɨ mʉrahaabhwa. Momohye, na niimwɨ mʉrabhona. Muhunɨ ikisikʉ, na niimwɨ muriigurirwa. \v 8 Wʉwʉʉsi wʉnʉ akʉsabha, arahaabhwa. Wʉnʉ akomohya, arabhona, na wʉnʉ akuhuna ikisikʉ, ariigurirwa. \p \v 9 “Nangʉ, wɨɨwɨ gatɨ waanyu, wʉnʉ umwana waazɨ araasabhɨ ʉmʉkaatɨ, aramoha riibhwɨ? \v 10 Hamwɨ araasabhɨ iiswɨ, aramoha enzoka? \v 11 Arɨɨbhɨ imwɨ abhabhɨ, mwɨzɨ kʉbhaha abhaana bhaanyu ebhegero ɨbhɨzʉmu. Wuusʉ wa mwisaarʉ atakʉtʉra kʉbhaha amazʉmu kʉkɨraho, bhanʉ bhakʉmʉsabha? \p \v 12 “Mmbe, mokorere abhandɨ ganʉ mukwenda mokorerwe. Yiyo neyo enzobhooro yi imigirʉ ja Musa na amiija ga abharʉʉtɨrɨri. \s Kusikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu \r (Ruuka 13:24) \p \v 13 “Musikɨrɨ kʉhɨtɨra ikisikʉ ikigutɨ. Ikishoko ɨkɨgarɨ nɨ ɨnzɨra ɨngarɨ bhiyo bhɨrahira ʉmʉʉtʉ kurichwa. Abhaatʉ bhanʉ bhakʉhɨtɨra iyo, nɨ‑bhaaru. \v 14 Nawe ikishoko kɨnʉ kikwerekera kʉbhʉhʉru, ni‑kigutɨ, nɨ ɨnzɨra yu ukwerekera iyo, ni‑ngutɨ. Na bhanʉ bhakoyerora, nɨ‑bhasuuhu. \s Kwobhoora abharʉʉtɨrɨri bhʉ ʉrʉrɨmɨ \r (Ruuka 6:43‑44) \p \v 15 “Mwiyangarɨrɨ na abharʉʉtɨrɨri bhʉ ʉrʉrɨmɨ. Hanʉ bhakubhaazaku, bhararorekana ncha zɨngʼʉndu, nawe nɨ‑bhahaari ncha zisuuzɨ. \v 16 Mʉrabhamenya kumisumʉ jabhʉ. Awɨɨ abhaatʉ bhahaatwa zɨzabhiibhu kʉmɨtɨ ja amahwa, hamwɨ imisumʉ ju umutiini komesonkoma? \v 17 Ʉmʉtɨ ʉmʉzʉmu gwahiibhʉra imisumʉ ɨmɨzʉmu, nawe ʉmʉtɨ ʉmʉbhɨ guhiibhʉra imisumʉ ɨmɨbhɨ. \v 18 Ʉmʉtɨ ʉmʉzʉmu gʉtakʉtʉra kwibhʉra imisumʉ ɨmɨbhɨ, nʉ ʉmʉtɨ ʉmʉbhɨ gʉtakʉtʉra kwibhʉra imisumʉ ɨmɨzʉmu. \v 19 Ɨmɨtɨ jʉsi gɨnʉ gɨtakwibhʉra imisumʉ ɨmɨzʉmu, gɨhaatinwa na kʉtaashwa momorero. \v 20 Ɨbhuɨbhu na abharʉʉtɨrɨri bhʉ ʉrʉrɨmɨ, mʉrabhamenya kʉmahocha gaabhʉ. \s Abhahɨmba bhe eheene na bhʉ ʉrʉrɨmɨ \r (Ruuka 13:25‑27) \p \v 21 “Ɨtarɨ bhaatʉ bhʉʉsi bhanʉ bhakʉmbʉʉrɨra, ‘Ʉmʉkʉrʉ, Ʉmʉkʉrʉ,’ bharasikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ. Nawe nɨ‑bhanʉ bhakokora ubhwɨndi bhwa Bhaabha waanɨ wa mwisaarʉ. \v 22 Urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ rʉraahikɨ, bhaaru bharaaza kʉmbʉʉrɨra, ‘Ʉmʉkʉrʉ, Ʉmʉkʉrʉ! Tʉkarootorera kuriina ryazʉ, tʉkaheebha amasambwa kuriina ryazʉ, na tʉkakora ɨbhɨsɨgʉ bhyaru kuriina ryazʉ.’ \v 23 Neho nɨraabhabhʉʉrɨrɨ, ‘Nɨtabhɨɨzɨ nʉʉrʉ hasuuhu! Mundwɨrɨ hanʉ, imwɨ abhakʉri bhʉ ʉbhʉbhɨ!’ \s Ekerenjo cha abhʉʉmbaki bhabhɨrɨ \r (Ruuka 6:47‑49) \p \v 24 “Mmbe, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akwigwa amangʼana gaanɨ na kʉgakora, aangɨ ʉmʉʉtʉ wa amangʼɨɨni wʉnʉ ʉmbakirɨ inyumba yaazɨ kwitarɨ. \v 25 Rusikʉ rʉmwɨ, imbura ikatweka, amanzi gakarembeera igʉrʉ, nʉ ʉmʉkama ʉmʉhaari gʉkahuuta na kusukuma inyumba yaazɨ. Nawe ɨtaagwirɨ, kʉ kʉbha ʉbhʉrʉsa bhwaku bhʉkʉʉmbakwa kwitarɨ. \v 26 Nawe wʉwʉʉsi wʉnʉ akwigwa amangʼana gaanɨ na atigɨ kʉgakora, wuyo aangɨ ʉmʉʉtʉ omogeege wʉnʉ ʉmbakirɨ inyumba yaazɨ komosekeenya. \v 27 Hanʉ imbura yatwɨkirɨ, amanzi gakarembeera igʉrʉ, nʉ ʉmʉkama ʉmʉhaari gʉkahuuta na kusukuma inyumba yiyo, ɨkahingʉka, ɨkarika.” \fig Inyumba yɨnʉ yʉmbakirwɨ komosekeenya ihingukirɨ|alt="Nyumba ambayo imejengwa katika mchanga imeanguka" src="WA03837b.tif" size="col" loc="MAT 7:27" copy="Graham Wade © United Bible Societies, 1989" ref="7:27"\fig* \p \v 28 Hanʉ Yɨɨsu aamarirɨ kʉgamba amangʼana gayo, riribhita rya abhaatʉ rɨkarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu igʉrʉ wa amiija gaazɨ. \v 29 Abhaatʉ bhakarʉgʉʉra kʉ kʉbha amiija gaazɨ gataarɨ ncha garya abhiija bhaabhʉ bhi imigirʉ ja Musa bhahiija, nawe akiija nchʉ ʉmʉʉtʉ wʉ ʉbhʉnaja. \c 8 \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉʉtʉ we ebhegenge \r (Maaroko 1:40‑45; Ruuka 5:12‑16) \p \v 1 Hanʉ Yɨɨsu iikirɨ kurwa kʉkɨgʉrʉ, amaribhita amakʉrʉ ga abhaatʉ gakamutuna. \v 2 Akaaza ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ we ebhegenge akahigama mʉbhʉtangɨ bhwazɨ, arabhuga, “Ʉmʉkʉrʉ, ʉraasɨɨgɨ, ʉratʉra kʉmbɨngukya!” \p \v 3 Yɨɨsu akagorora okobhoko kwazɨ, akamukunʼyaku, arabhuga, “Nɨsɨɨgirɨ. Bhɨngukibhwa!” Hayohayo, akahora ebhegenge bhyazɨ. \v 4 Akʉmara, Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Yangarɨra, ʉtabhʉʉrɨra ʉmʉʉtʉ igʉrʉ wa rɨnʉ nɨkʉrirɨ. Nawe wiiyeerekenʼye kwa kuhaani, uhuruchɨ ikimweso chɨmbu Musa aaswajiryɨ, kwerecha abhaatʉ kʉbha ʉbhɨngukiibhwɨ.”\f + \fr 8:4 \fr*\ft Kʉrɨngʼaana ni imigirʉ ja Musa, \ft*\fk kuhaani \fk*\ft newe aarɨ aramenyeekererya kʉbha ʉmʉʉtʉ abhɨngukiriibhwɨ ebhegenge. \ft*\xt Rora Abharaawi 14:1‑32; Amahiityʉ gi Imigirʉ 24:8.\xt*\f* \s Ubhwisirirya bhwʉ ʉmʉkʉrʉ wa abhasirikarɨ \r (Ruuka 7:1‑10) \p \v 5 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ arasikɨra mʉrʉbhɨri rwa Kapɨrinaumu, ʉmʉkʉrʉ wʉmwɨ wa abhasirikarɨ bhi Ikiruumi akaaza kwawe kʉmʉsabha amʉsakiryɨ. \v 6 Akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ, omohocha waanɨ ari yɨɨka murwɨrɨ, akuurɨ ibhiimʉ, ariiyigwa kɨbhɨ bhʉkʉngʼu.” \p \v 7 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Nɨraaza komohorya.” \p \v 8 Ʉmʉkʉrʉ wa abhasirikarɨ wuyo akabhuga, “Ʉmʉkʉrʉ, ɨtakwenderwa usikɨrɨ ɨwaanɨ. Nawe gamba ingʼana rɨmwɨbhu, omohocha waanɨ arahora. \v 9 Inyɨ niri iyaasɨ wʉ ʉbhʉnaja bhwa abhandɨ, na nɨna abhasirikarɨ bhanʉ bhari iyaasɨ waanɨ. Nɨraabhʉʉrɨrɨ wʉmwɨ, ‘Nuujɨ,’ ahaaja. Nɨraabhʉʉrɨrɨ ʉwʉndɨ, ‘Nauzɨ,’ ahaaza. Na nɨraabhʉʉrɨrɨ mbʉʉsa waanɨ, ‘Kora omoremo gʉnʉ,’ ahaakora.” \p \v 10 Hanʉ Yɨɨsu iigwirɨ amangʼana gayo, akarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu. Akabhabhʉʉrɨra bhanʉ bhaarɨ bharamutuna, “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, nʉʉrʉ gatɨ wa Abhiiziraɨri bhʉʉsi, nɨkɨɨrɨ korora ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wu ubhwisirirya ʉbhʉkʉrʉ ncha bhʉnʉ! \v 11 Nɨrabhabhʉʉrɨra, abhaatʉ bhaaru bharaaza kurwa mbaara zʉʉsi zɨ ɨɨsɨ. Bharaaza kurya ɨnyangi hamwɨmwɨ na bhasʉʉkʉrʉ bhɨɨtʉ Abhurahaamu, Iisaka na Yaakobho mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ. \v 12 Nawe abhagabhi bhanʉ bhɨɨndirwɨ kʉbha mʉbhʉtɨmi bhuyo, bhararekerwa igʉtʉ mukiirimya, iyo bhararɨra na kokepeha.” \p \v 13 Mmbe, Yɨɨsu akabhʉʉrɨra ʉmʉkʉrʉ wuyo, “Nuujɨ yɨɨka. Ɨrabha chɨmbu wiisiriiryɨ.” Hayohayo omohocha waazɨ akahora. \s Yɨɨsu arahorya abharwɨrɨ bhaaru \r (Maaroko 1:29‑34; Ruuka 4:38‑41) \p \v 14 Akʉmara Yɨɨsu akahika wa Peetero. Hanʉ aasikiirɨ munyumba, akabhona uninabhyara Peetero ahindiirɨ kʉbhʉrɨrɨ, ane ehooma haari. \v 15 Yɨɨsu akamukunʼyaku kokobhoko, hayohayo akahora. Akabhʉʉka, akatanga komohokerya ibhyakurya. \p \v 16 Hanʉ ryahikirɨ rigoroobha, Yɨɨsu akareeterwa abhaatʉ bhaaru bha amasambwa. Akaruusha amasambwa gayo kwa kʉgamba, na akahorya abharwɨrɨ bhʉʉsi. \v 17 Neho rɨkabha ringʼana rɨnʉ ryagambirwɨ igʉrʉ waazɨ nʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya, \q “Akagega ʉbhʉnyʉʉhɨrɨru bhwɨtʉ umwene, \q na akagega amarwɨrɨ gɨɨtʉ.”\f + \fr 8:17 \fr*\xt Rora Isaaya 53:4.\xt*\f* \s Ʉbhʉkʉngʼu bhu ukutuna Yɨɨsu \r (Ruuka 9:57‑62) \p \v 18 Hanʉ Yɨɨsu aarʉʉzɨ abhaatʉ bhaaru bhamwinaarirɨ, akaswaja abhɨɨga bhaazɨ, bhaambʉkɨ ɨnyanza bhajɨ imwambʉkʉ. \v 19 Umwija wʉmwɨ wi imigirʉ ja Musa akamujaku, akamʉbhʉʉrɨra, “Umwija, hʉhʉʉsi hanʉ ʉraajɨ, nɨrakutuna.” \p \v 20 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Bhanyamubhwɨ bhaana amabhigi ni ibhinyunyi bhini ibhinyumba. Nawe, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ,\f + \fr 8:20 \fr*\fk Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ \fk*\ft ni‑riina ɨrɨndɨ rya Yɨɨsu, ariigambɨra umwene. Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* ataana nʉʉrʉ hʉ ʉkʉtʉʉra ʉrʉbharu rwazɨ.” \p \v 21 Nu umwɨga ʉwʉndɨ akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ, nyiisiririrya hinga nijɨ kʉbhɨɨka bhaabha.” \p \v 22 Nawe Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Ntuna, tiga abhaku bha zekoro bhabhɨɨkɨ abhaku abhakɨndichabhʉ.” \s Yɨɨsu aratureerya ʉmʉkama \r (Maaroko 4:35‑41; Ruuka 8:22‑25) \p \v 23 Neho Yɨɨsu akatiira mubhwatʉ hamwɨmwɨ na abhɨɨga bhaazɨ, bhakabhʉʉka. \v 24 Hanʉ bhaahikirɨ gatɨgatɨ wɨ ɨnyanza, kɨtʉkɨrʉ kʉkabha nʉ ʉmʉkama ʉmʉhaari bhʉkʉngʼu na amakunda gakatanga kukundikirya ubhwatʉ. Yɨɨsu zaarɨ zimuhirirɨ. \v 25 Abhɨɨga bhaazɨ bhakamubhuucha, bhakarɨgɨsa bharabhuga, “Ʉmʉkʉrʉ, tʉsabhʉrɨ! Tʉrarika!” \p \v 26 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Kwakɨ mʉrʉʉbhaha, imwɨ bhu ubhwisirirya ubhusuuhu?” Neho akiimɨɨrɨra, akahama ʉmʉkama na amakunda, kʉkabha bhwaheene. \p \v 27 Abhɨɨga bhaazɨ bhakarʉgʉʉra, bhakabhuga, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ nɨ‑wa teemwakɨ? Nʉʉrʉ ʉmʉkama na amakunda bhɨramwigwa!” \s Yɨɨsu arahorya amasambwa kʉBhagadara bhabhɨrɨ \r (Maaroko 5:1‑20; Ruuka 8:26‑39) \p \v 28 Hanʉ Yɨɨsu aambukirɨ ɨnyanza, akahika mucharʉ cha Abhagadara. Akarumana na abhaatʉ bhabhɨrɨ bha amasambwa, bhararwa mʉmabhigi ganʉ gaarɨ zimbihɨra.\f + \fr 8:28 \fr*\ft Abhayaahudi bhaarɨ bharabhɨɨka abhaku mʉmabhigi hamwɨ ganʉ gaakɨrɨɨsirwɨ kwitarɨ ryɨ ɨbhɨgʉrʉ.\ft*\f* \fig Abhaatʉ bhabhɨrɨ bha amasambwa muzimbihɨra za amabhigi|alt="watu wawili wenye mapepo katika makaburi ya mapango" src="lb00304c.tif" size="col" loc="MAT 8:28" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994" ref="8:28"\fig*Abhaatʉ bhayo bhaarɨ bhahaari bhʉkʉngʼu na atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aagɨmirɨ kʉhɨta kʉnzɨra yiyo. \p \v 29 Mmbe, amasambwa gakarɨgɨsa garabhuga, “Umwana wa Mungu, ʉnakɨ na niitwɨ? Nangʉ, wiizirɨ kuturicha ribhaga ryɨtʉ rɨkɨɨrɨ kuhika?” \p \v 30 Haguhɨ hayo, ryareho rihizʉ ikʉrʉ rya zingurubhɨ rɨrariisha. \v 31 Amasambwa gayo gakiisasaama Yɨɨsu, “Arɨɨbhɨ ʉratoheebha, utwisiririryɨ tusikɨrɨ mwihizʉ rya zingurubhɨ rirya.” \p \v 32 Yɨɨsu akagabhʉʉrɨra, “Mujɨ!” Gakabharwɨku, gakasikɨra muzingurubhɨ. Hayohayo, rihizʉ ryʉsi rɨkahiringita mwega ikihiringitʉ ɨkɨhaari, rɨkagwa mʉnyanza, rɨkarika. \p \v 33 Hanʉ abhariisha bha zingurubhɨ bhaarʉʉzɨ gayo, bhakaryarɨra mʉrʉbhɨri, bhakabhʉʉrɨra abhaatʉ gʉʉsi ganʉ gakʉriibhwɨ na kɨnʉ chabhɨɨrɨ kʉbhanʉ bhaarɨ na amasambwa. \v 34 Abhaatʉ bhʉʉsi bha mʉrʉbhɨri muyo, bhakaryara kuja korora Yɨɨsu. Hanʉ bhaamʉrʉʉzɨ, bhakamʉsabha arwɨ mucharʉ chabhʉ. \c 9 \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akuurɨ ibhiimʉ \r (Maaroko 2:1‑12; Ruuka 5:17‑26) \p \v 1 Yɨɨsu akatiira mubhwatʉ, akaambʉka ɨnyanza ya Gariraaya, akagarʉka Kapɨrinaumu, mʉrʉbhɨri rʉnʉ iikɨɨrɨ. \v 2 Hanʉ aahikirɨ, abhaatʉ abhandɨ bhakamoreeta ʉmʉʉtʉ akuurɨ ibhiimʉ, ahindiirɨ kʉkɨragʉ. Hanʉ Yɨɨsu aarʉʉzɨ ubhwisirirya bhwabhʉ, akabhʉʉrɨra umurwɨrɨ, “Ihaana umwʉyʉ, mwana waanɨ! Ʉbhʉbhɨ bhwazʉ bhʉbhɨɨrɨɨrwɨ.” \p \v 3 Neho abhiija abhandɨ bhi imigirʉ ja Musa, bhakiigambɨra mumyʉyʉ jabhʉ, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ ararega Mungu!” \p \v 4 Nawe Yɨɨsu akamenya ganʉ bhaarɨ bhakwiseega, akabhuga, “Kwakɨ muriiseega amabhɨ mumyʉyʉ janyu? \v 5 Rinyʉʉhu ni‑ryahe, ukubhuga, ‘Ʉbhʉbhɨ bhwazʉ bhʉbhɨɨrɨɨrwɨ,’ kisha ukubhuga, ‘Imɨɨrɨra, ogende?’ \v 6 Nereenda momenye kʉbha, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ ahɨɨrwɨ ʉbhʉnaja bhwo okobheerera ʉbhʉbhɨ kʉʉsɨ.” Neho akabhʉʉrɨra ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akuurɨ ibhiimʉ, “Imɨɨrɨra! Gega ɨkɨragʉ chazʉ, ujɨ yɨɨka.” \v 7 Hayohayo ʉmʉʉtʉ wuyo akiimɨɨrɨra, akaja yɨɨka. \v 8 Hanʉ abhaatʉ bhaarʉʉzɨ gayo, bhakarʉgʉʉra na kwʉbhaha bhʉkʉngʼu. Bhakagʉnga Mungu kʉ kʉbha akabhaha abhaatʉ ʉbhʉnaja ncha bhuyo. \s Yɨɨsu arabhɨrɨkɨra Mataayo amutunɨ \r (Maaroko 2:13‑17; Ruuka 5:27‑32) \p \v 9 Hanʉ Yɨɨsu aaruurɨ hayo, mʉnzɨra akarora ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ wʉnʉ akubhirikirwa Mataayo, iikɨɨrɨ mwibhuru ryʉ ʉkʉtɨnɨra rigʉʉti. Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Ntuna.” Mataayo akiimɨɨrɨra, akamutuna. \p \v 10 Yɨɨsu akaja kurya ibhyakurya wa Mataayo hamwɨmwɨ na abhɨɨga bhaazɨ. Hanʉ bhaarɨ kwigari bhararya, bhakasikɨra abharihya bha rigʉʉti bhaaru na abhandɨ bhʉ ʉbhʉbhɨ, bhakiikara na kurya hamwɨmwɨ nabhʉ. \v 11 Hanʉ Abhafarisaayo bhaarʉʉzɨ riyo, bhakabhuurya abhɨɨga bha Yɨɨsu, “Ndora, umwija waanyu ararya hamwɨmwɨ na abharihya bha rigʉʉti na abhakʉri bhʉ ʉbhʉbhɨ?” \p \v 12 Hanʉ Yɨɨsu iigwirɨbhu, akabhabhʉʉrɨra, “Abhaatʉ abhahʉru bhatakwenda ʉmʉgabhʉ, nawe abharwɨrɨ nebho bhakumwenda! \v 13 Nangʉ mwɨgɨ enzobhooro ya Amaandɨkʉ Amarɨndu ganʉ gakubhuga, ‘Nereenda mʉbhɨ nɨ ɨbhɨgʉngi kʉkɨra kuhurucha ikimweso.’\f + \fr 9:13 \fr*\xt Rora Hooseya 6:6.\xt*\f* Inyɨ nitiizirɨ kʉbhɨrɨkɨra bhe eheene, nawe bhʉ ʉbhʉbhɨ.” \s Amiija gɨ ɨkarɨ na amahya \r (Maaroko 2:18‑22; Ruuka 5:33‑39) \p \v 14 Neho abhɨɨga bha Yoohana Ʉmʉbhatiizi bhakamujaku Yɨɨsu, bhakabhuurya, “Nɨkɨ itwɨ na Abhafarisaayo tuhiiyima kurya, nawe abhɨɨga bhaazʉ bhatakwiyima kurya?” \p \v 15 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Abhahɨrɨɨkɨrɨri bhu umukwɨri, bharatʉrabhwɨ kwitiimaata hanʉ bhakʉbha hamwɨmwɨ nu umukwɨri? Nawe urusikʉ rʉraaza umukwɨri araruusibhwa gatɨ wa abhagini bhaazɨ. Hayo neho, bhariiyimɨ kurya. \p \v 16 “Atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akogega ɨkɨraka ikihya akitumɨrɨ kongebho ikungu. Areekorebhu, ɨkɨraka ikihya kɨranyarya engebho yiyo na kwongera hanʉ hanyarirɨ. \v 17 Na atareeho wʉnʉ akʉtʉʉra idivaayi\f + \fr 9:17 \fr*\fk Idivaayi\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* iihya mʉbhɨgʉzi bhya amaseero amakungu. Areekorebhu, ɨbhɨgʉzi bhɨrabhaarʉka, idivaayi iriitɨka nɨ ɨbhɨgʉzi bhɨrasarɨka. Nawe, abhaatʉ bhahaatʉʉra idivaayi yɨnʉ ɨtatunduurirɨ mʉbhɨgʉzi ibhihya, ɨbhɨgʉzi ibhihya ni idivaayi yɨnʉ ɨtatunduurirɨ bhyʉsi bhɨrabha bhwaheene.” \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉkari na kuryʉra umuucha \r (Maaroko 5:21‑43; Ruuka 8:40‑56) \p \v 18 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ achagamba, akaaza ʉmʉkangati wʉmwɨ wi inyumba ya rirwazɨrʉ, akahigama mʉbhʉtangɨ bhwazɨ, akamʉbhʉʉrɨra, “Umuucha waanɨ akuurɨ nangwɨnʉbhu! Nangabha akuurɨ, tujɨ ʉtʉʉrɨ okobhoko kwazʉ igʉrʉ waazɨ, arahora.” \v 19 Yɨɨsu akabhʉʉka hamwɨmwɨ na abhɨɨga bhaazɨ, bhakatuna ʉmʉkangati wuyo. \p \v 20 Mmbe, ribhaga riyoriyo ʉmʉkari wʉmwɨ wʉnʉ aarɨ akʉnyaakibhwa nu ubhurwɨrɨ bhwɨ ɨngɨzi kwi imyaka ikumi nɨ ɨbhɨrɨ, akaaza inyuma wa Yɨɨsu, akakunʼyaku ripindʉ rye engebho yaazɨ. \v 21 Akakorabhu, kʉ kʉbha akiigambɨra, “Nirikunʼyɨku engebho yaazɨ, nɨrahora.” \p \v 22 Hanʉ aakuniryɨkubhu, Yɨɨsu akiichʉra. Akamorora, akamʉbhʉʉrɨra, “Muucha, ihaana umwʉyʉ! Ubhwisirirya bhwazʉ bhʉkʉhʉriryɨ.” Hayohayo, ʉmʉkari wuyo akahora. \p \v 23 Mmbe, hanʉ Yɨɨsu aahikirɨ munyumba yʉ ʉmʉkangati wa rirwazɨrʉ wuyo, akabhona abhaatʉ bhaaru bhiibhiringirɨ muruku hayo, ɨnʉ bhararɨra bhʉkʉngʼu na abhandɨ bharatema ebhereere. \v 24 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Murwɨ hanʉ! Umuucha wʉnʉ akɨɨrɨ kukwa, nawe ahindiirɨ.” Hanʉ bhiigwirɨbhu, bhakamoseka. \v 25 Mmbe hanʉ abhaatʉ bhaahurukiibhwɨ igʉtʉ, Yɨɨsu akasikɨra ɨgatɨ, akamugwata okobhoko umuucha wuyo, akiimɨɨrɨra! \v 26 Amangʼana gayo gakanyaragana mucharʉ kirya chʉsi. \s Yɨɨsu arahorya abhahʉku bhabhɨrɨ \p \v 27 Hanʉ Yɨɨsu aabhuukirɨ hayo, abhahʉku bhabhɨrɨ bhakamutuna, bhakabhɨrɨkɨra kwiraka ikʉrʉ, “Ʉmʉkʉrʉ, Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi,\f + \fr 9:27 \fr*\fk Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* otororere ɨbhɨgʉngi!” \p \v 28 Hanʉ aasikiirɨ munyumba, abhahʉku bhayo bhakamutunamu. Yɨɨsu akabhabhuurya, “Muriisirirya kʉbha nɨranaja kʉbhahorya?” \p Bhakamʉgarukirya, “Hee, Ʉmʉkʉrʉ!” \p \v 29 Neho akakunʼyaku amɨɨsʉ gaabhʉ, akabhabhʉʉrɨra, “Ɨbhɨ kwa niimwɨ chɨmbu mwisiriiryɨ.” \v 30 Hayohayo, amɨɨsʉ gakarora. Yɨɨsu akakandikija kwa amanaga, “Mʉtabhʉʉrɨra ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi amangʼana ganʉ!” \v 31 Nawe bhakaja, kʉraarɨka amangʼana gaazɨ mucharʉ kirya chʉsi. \s Yɨɨsu arahorya rimuumu \p \v 32 Hanʉ abhahʉku bhayo bhaarɨ bhakurweho, abhandɨ bhakareetera Yɨɨsu ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aarɨ na risambwa, wʉnʉ rɨmʉkʉrirɨ abhɨ imuumu. \v 33 Hanʉ Yɨɨsu aahɨɨbhirɨ risambwa riyo, ʉmʉʉtʉ wuyo akatanga kʉgamba. Abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ hayo bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu, bhakabhuga, “Mucharʉ cha Iziraɨri rɨkɨɨrɨ kobhoneka ingʼana ncha rɨnʉ!” \p \v 34 Nawe Abhafarisaayo bhakabhuga, “Araheebha amasambwa kʉbhʉnaja bhwa Bhɨɨrizɨbhuri, ʉmʉkʉrʉ wa amasambwa!” \s Yɨɨsu ararorera abhaatʉ ɨbhɨgʉngi \p \v 35 Mmbe, Yɨɨsu akabha ariiruguura mumijɨ na mʉzɨmbɨri zʉʉsi. Hʉhʉʉsi hanʉ aarɨ akʉhɨta, akasikɨra mʉmarwazɨrʉ kwija abhaatʉ. Aarɨ ararwaza Ɨngʼana Ɨnzʉmu igʉrʉ wʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ na aarɨ arahorya amarwɨrɨ gʉʉsi. \v 36 Hanʉ Yɨɨsu aarʉʉzɨ amaribhita ga abhaatʉ, akabharorera ɨbhɨgʉngi, kʉ kʉbha bhaarɨ bharanyaaka na bhataarɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉ ʉkʉbhasakirya. Bhaarɨ ncha zɨngʼʉndu zɨnʉ zɨtaana umuriisha. \v 37 Neho akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Amagesa maaru, nawe abhahocha, nɨ‑bhasuuhu. \v 38 Mmbe mʉsabhɨ Mungu newe umwene mʉgʉndʉ, korereke atʉmɨ abhahocha mʉmʉgʉndʉ gwazɨ, bhagese.” \c 10 \s Yɨɨsu aratʉma abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ \r (Maaroko 3:13‑19, 6:7‑13; Ruuka 6:12‑16, 9:1‑6) \p \v 1 Yɨɨsu akabhɨrɨkɨra abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ, akabhaha ʉbhʉnaja bhu ukuruusha amasambwa amabhɨ na bhwo okohorya amarwɨrɨ gʉʉsi. \v 2 Amariina ga abhɨɨga ikumi na bhabhɨrɨ bhayo, nɨ‑ganʉ: \pi We embere ni‑Simʉʉni wʉnʉ akubhirikirwa Peetero,\f + \fr 10:2 \fr*\fk Peetero\fk*\ft , enzobhooro yaku ni‑ritarɨ.\ft*\f* na Andureya umuhiiri waazɨ, Yaakobho umwana wa Zebhedaayo, na Yoohana umuhiiri waazɨ, \v 3 Firipʉ, Bhatoromayo, Tomaaso, Mataayo wʉnʉ aarɨ umurihya wa rigʉʉti, Yaakobho umwana wa Arifaayʉ, Tadaayo, \v 4 Simʉʉni Ʉmʉkananayʉ,\f + \fr 10:4 \fr*\fk Simʉʉni Ʉmʉkananayʉ \fk*\ft aarɨ na amariina abhɨrɨ, ɨrɨmwɨ ryi Ikigiriki, \ft*\fqa Simʉʉni Ʉmʉzɨrʉʉti, \fqa*\ft ɨrɨndɨ ryɨ Ɨkɨyaahudi, \ft*\fqa Simʉʉni Ʉmʉkananayʉ. \fqa*\ft Gʉʉsi gane enzobhooro yɨmwɨ, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwitanɨra ubhwiyagaaruri bhwɨ ɨɨsɨ yaazɨ.\ft*\f* enzobhooro yaku ni‑mwitaniri wi icharʉ chazɨ, na Yuuda Isikariyʉʉti wʉnʉ iichurirɨ Yɨɨsu. \p \v 5 Yɨɨsu akatʉma abhɨɨga ikumi na bhabhɨrɨ bhayo, akabharaganʼya, “Mʉtaja kʉbhaatʉ bhanʉ bhatarɨ Abhayaahudi, na mʉtasikɨra rʉbhɨri rwʉrwʉsi rwa Samaariya. \v 6 Nawe mujɨ kuBhiiziraɨri, bhayo nɨ‑zɨngʼʉndu zɨnʉ zibhurirɨ. \v 7 Hanʉ mukuja kwebho, murwazɨ, ‘Ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhʉraariirɨ!’ \v 8 Mohorye abharwɨrɨ, muryʉrɨ abhaku, mohorye bhe ebhegenge na moheebhe amasambwa. Mubhwɨnɨ ʉbhʉnaja bhuyo bhʉʉha, na niimwɨ muhuruchɨ bhʉʉha. \v 9 Na morogendo rwanyu mʉtagega ɨzahaabhu nʉʉrʉ mpirya nʉʉrʉ zishabha mʉbhɨgʉzi bhyanyu. \v 10 Mʉtabhanʉra ɨsakwa, hamwɨ ɨshadi ya kʉgarʉra, hamwɨ ibhikwɨra, hamwɨ ihimbʉ, kʉ kʉbha omohocha wʉʉsi areenderwa kʉhaabhwa amarihi. \p \v 11 “Ʉrʉbhɨri rwʉrwʉsi rʉnʉ mʉraasikɨrɨ, momohye ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwisirirya kʉbhaginihya ɨwaazɨ. Mwikarɨ kwawɨ kuhika hanʉ mʉkʉbhʉʉka. \v 12 Hanʉ mukusikɨra muwaazɨ, mʉsabhɨrɨ abhaatʉ bhaazɨ omorembe. \v 13 Arɨɨbhɨ bharimu abhaatʉ bhanʉ bhakwenderwa, amakeerenʼya gaanyu garabhaha omorembe. Nawe arɨɨbhɨ bhatakwenderwa kʉsʉngʼaana, omorembe guyo gʉbhagarʉkɨrɨ imwɨ abheene. \v 14 Mʉraahikɨ munyumba hamwɨ ʉrʉbhɨri rwʉrwʉsi, na abhaatʉ bhakaanga kʉbhaginihya na kubhiitegeerera, hanʉ mukurwa ahagero hayo, mʉkʉngʼʉtɨ urutu kʉmagʉrʉ gaanyu, kobheerecha kʉbha Mungu arabhaanga. \v 15 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ, Mungu arabhaha ɨnyaakʉ bhʉkʉngʼu abhaatʉ bhʉ ʉrʉbhɨri ruyo, kʉkɨra abhaatʉ bha zɨmbɨri za Sodoma na Gomora!\f + \fr 10:15 \fr*\fk Sodoma na Gomora \fk*\ft zaarɨ zɨmbɨri zɨnʉ Mungu aarikiryɨ igʉrʉ wʉ ʉbhʉbhɨ bhwa abhaatʉ bhaaku. \ft*\xt Rora Ʉbhʉtangɨ 19:24‑29.\xt*\f* \s Ɨnyaakʉ yɨnʉ ikuuza \r (Maaroko 13:9‑13; Ruuka 21:12‑17) \p \v 16 “Rora, nɨrabhatʉma ncha zɨngʼʉndu gatɨ wa zisuuzɨ. Nangʉ, mʉbhɨ bhangʼɨɨni nche enzoka, na abhanyʉʉhu nchi ikiguuti. \v 17 Mwiyangarɨrɨ na abhaatʉ, kʉ kʉbha bharabhahira kuchandarʉ, na bharabhatema ɨmɨzariti mʉmarwazɨrʉ gaabhʉ. \v 18 Bharabhahira mʉbhʉtangɨ bhwa abhakangati na abhatɨmi igʉrʉ waanɨ. Moreenderwa kʉbha abhamɨnyɨɨkɨrɨri bhaanɨ mʉbhʉtangɨ bhwabhʉ na mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ bhanʉ bhatarɨ Abhayaahudi. \v 19 Hanʉ bharaabhagwatɨ, mʉtabha na makɨbhwɨ kʉbha mʉragambakɨ hamwɨ mʉragambabhwɨ. Mungu arabhaha amangʼana gʉ ʉkʉgamba kwibhaga riyo. \v 20 Ɨtarɨ kʉbha imwɨ mʉragamba, nawe ne‑Koro ya Wuusʉ neyo ɨraagambɨ kʉhɨtɨra kwa niimwɨ. \p \v 21 “Ribhaga riyo, umuhiiri ariichʉra umuhiiri waazɨ korereke iitwɨ. Wiisɨ ariichʉra umwana waazɨ, na abhaana bhariitanʼya abhiibhuri bhaabhʉ na kugirya bhiitwɨ. \v 22 Abhaatʉ bhʉʉsi bharabhabhiihirirwa igʉrʉ waanɨ. Nawe wʉnʉ ariigumiriryɨ kuhika ɨtɨnɨrʉ, newe araasabhʉkɨ. \v 23 Mʉraakorwe kɨbhɨ mʉrʉbhɨri ororebhe, muryarɨrɨ mʉrʉbhɨri ʉrʉndɨ. Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, mʉtakʉmara emeremo janyu mʉzɨmbɨri zʉʉsi za Iziraɨri, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ akɨɨrɨ kuhika. \p \v 24 “Umwɨga atakʉkɨra umwija waazɨ, na mbʉʉsa atakʉkɨra umuniibhi waazɨ. \v 25 Umwɨga areenderwa abhɨ nchu umwija waazɨ, na mbʉʉsa abhɨ nchu umuniibhi waazɨ. Arɨɨbhɨ inyɨ ni‑muniibhi waanyu na bharambɨrɨkɨra Bhɨɨrizɨbhuri,\f + \fr 10:25 \fr*\fk Bhɨɨrizɨbhuri\fk*\ft , ni‑riina ɨrɨndɨ rya Shɨtaani, ʉmʉkʉrʉ wa amasambwa gʉʉsi.\ft*\f* nangʉ imwɨ, mʉrabhirikirwa amariina amabhɨ bhʉkʉngʼu. \s Mwʉbhahɨ Mungu umwene \r (Ruuka 12:2‑9) \p \v 26 “Mʉtʉʉbhaha abhaatʉ bhayo, kʉ kʉbha kɨtareeho kɨnʉ kikundikiriibhwɨ, kɨkatama kuhumburwa, na kɨnʉ kibhisirwɨ, kɨkatama kororekana. \v 27 Gʉʉsi ganʉ nɨkʉbhabhʉʉrɨra imwɨ mukiirimya, mʉgagambɨ habhwɨrʉ, na gʉʉsi ganʉ mukwigwa kwa mbisi, mʉgarwazɨ kʉbhaatʉ habhwɨrʉ. \v 28 Mʉtʉʉbhaha bhanʉ bhakʉtʉra kwita ʉmʉbhɨrɨ, nawe bhatakʉnaja kwita ekoro yaanyu. Nawe mwʉbhahɨ Mungu, kʉ kʉbha newe akʉtʉra kuricha ʉmʉbhɨrɨ hamwɨmwɨ ne ekoro momorero gwa nyaari. \p \v 29 “Awɨɨ! Zɨsanzɨ ibhɨrɨ zɨtakuguribhwa ubhuguri ubhusuuhu? Nawe ɨtareeho naabha yɨmwɨ yɨnʉ ikugwa haasɨ iyeene, Wuusʉ atasɨɨgirɨ. \v 30 Na niimwɨ, Mungu amɨnyirɨ endengo ya zinzwɨrɨ za kumitwɨ janyu. \v 31 Mmbe, mʉtʉʉbhaha, kʉ kʉbha imwɨ munu ubhwera kʉkɨra zɨsanzɨ. \p \v 32 “Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ araanyiisiriryɨ mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ, na niinyɨ nɨramwisirirya mʉbhʉtangɨ bhwa Bhaabha wa mwisaarʉ. \v 33 Nawe, wʉwʉʉsi wʉnʉ akʉnyanga mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ, na niinyɨ nɨramwanga mʉbhʉtangɨ bhwa Bhaabha wa mwisaarʉ. \s Yɨɨsu arɨɨtirɨ ʉbhʉtaamanʼya \r (Ruuka 12:51‑53, 14:26‑27) \p \v 34 “Mutiiseega kʉbha niizirɨ mʉʉsɨ koreeta omorembe. Nitiizirɨ koreeta omorembe, nawe ʉbhʉtaamanʼya. \v 35 Niizirɨ koreeta ʉbhʉtaamanʼya gatɨ wu umwana na wiisɨ, umuucha na unina, na gatɨ wʉ ʉmʉkamwana na uninabhyara. \v 36 Abhabhisa bhʉ ʉmʉʉtʉ ni‑bhu uwaazɨ.\f + \fr 10:36 \fr*\xt Rora Miika 7:6.\xt*\f* \v 37 Wʉwʉʉsi wʉnʉ asɨɨgirɨ wiisɨ hamwɨ unina kʉkɨra chɨmbu ansɨɨgirɨ, atakwenderwa kʉbha mʉhɨmba waanɨ. Na wʉwʉʉsi wʉnʉ asɨɨgirɨ umwana waazɨ hamwɨ umuucha waazɨ kʉkɨra chɨmbu ansɨɨgirɨ, wʉʉsi atakwenderwa kʉbha mʉhɨmba waanɨ. \v 38 Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ atakogega ʉmʉsarabha gwazɨ\f + \fr 10:38 \fr*\fk Kogega ʉmʉsarabha gwazɨ\fk*\ft , enzobhooro yaku ni‑kwisirirya ɨnyaakʉ yʉyʉʉsi, nʉʉrʉ kukwa igʉrʉ wu ukutuna Yɨɨsu.\ft*\f* na kuntuna, wuyo atakwenderwa kʉbha mʉhɨmba waanɨ. \v 39 Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwenda kohonʼya ʉbhʉhʉru bhwazɨ umwene, arabhurimirya. Nawe ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akurimirya ʉbhʉhʉru bhwazɨ igʉrʉ waanɨ, arabha nʉ ʉbhʉhʉru bhwa kemerano. \s Ʉmʉbhanʉ kʉbhaatʉ bhanʉ bhakʉsʉngʼaana // abhahɨmba bha Yɨɨsu \r (Maaroko 9:41) \p \v 40 “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉbhaginihya imwɨ, aranginihya na niinyɨ. Na wʉnʉ araanginihyɨ, araginihya na wʉnʉ antumirɨ. \v 41 Wʉnʉ akuginihya ʉmʉrʉʉtɨrɨri kʉ kʉbha nɨ‑mʉrʉʉtɨrɨri, Mungu aramʉbhanʉra ʉmʉbhanʉ ncha gwʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri. Na wʉnʉ akuginihya ʉmʉʉtʉ we eheene kʉ kʉbha ne‑we eheene, aramʉbhanʉra ʉmʉbhanʉ ncha gwa we eheene. \v 42 Wʉnʉ araamohe wʉmwɨ wa abhasuuhu bhanʉ ekekombe cha amanzi amamɨɨzu kʉ kʉbha nɨ‑mʉhɨmba waanɨ, nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, atakubhurwa ʉmʉbhanʉ gwazɨ.” \c 11 \p \v 1 Hanʉ Yɨɨsu aamarirɨ kuswaja abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ, akatanʉra kuja mʉzɨmbɨri ɨzɨndɨ za Gariraaya kwija na kurwazɨra abhaatʉ. \s Yoohana Ʉmʉbhatiizi aratʉma abhɨɨga bhaazɨ kwa Yɨɨsu \r (Ruuka 7:18‑35) \p \v 2 Ribhaga riyo, Yoohana Ʉmʉbhatiizi aarɨ mokebhoho. Hanʉ iigwirɨ ganʉ Kiriisitʉ akokora, akatʉma abhɨɨga bhaazɨ abhamwɨ bhamubhuuryɨ, \v 3 “Awɨ naawɨ Kiriisitʉ wʉnʉ akuuza, kisha tʉrɨndɨ ʉwʉndɨ?” \p \v 4 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Mujɨ mʉbhʉʉrɨrɨ Yoohana ganʉ gʉʉsi mukwigwa na korora. \v 5 Abhahʉku bhararora, abharema bharagenda, abhagenge bharahora, abharibhi bha amatwɨ bhariigwa, abhaku bhararyʉka na abhahabhɨ bhararwazirwa Ɨngʼana Ɨnzʉmu.\f + \fr 11:5 \fr*\ft Ʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya akarora kʉbha Masiya arakora amangʼana gayo. \ft*\xt Rora Isaaya 35:5‑6, 61:1.\xt*\f* \v 6 Hakɨrɨku ʉmʉʉtʉ wʉnʉ ataana makɨbhwɨ igʉrʉ waanɨ.” \p \v 7 Hanʉ abhɨɨga bha Yoohana bhaabhuukirɨ, Yɨɨsu akatanga kʉbhʉʉrɨra riribhita amangʼana igʉrʉ wa Yoohana. Akabhabhuurya, “Mʉkaja mwitɨrɨgʉ kororakɨ? Korora ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwisirirya amangʼana gʉʉsi ncha rikʉrɨ rɨnʉ rɨhaasingishwa nʉ ʉmʉkama? \v 8 Mʉkaja kororakɨ? Mʉkaja korora ʉmʉʉtʉ wʉnʉ iibhʉhirɨ zengebho zɨnzʉmu za riguri? Zɨyi! Abhaatʉ bhanʉ bhahiibhoha zengebho zɨnzʉmu za riguri, bhahiikara muzinyumba za abhatɨmi. \v 9 Nawe mʉkaja kororakɨ? Ʉmʉrʉʉtɨrɨri? Hee, nɨrabhabhʉʉrɨra, Yoohana nɨ‑mʉkʉrʉ kʉkɨra ʉmʉrʉʉtɨrɨri. \v 10 Wuyo newe wʉnʉ Amaandɨkʉ Amarɨndu gaagambirɨ igʉrʉ waazɨ, ‘Rora, nɨratʉma umutumwa waanɨ mʉbhʉtangɨ bhwazʉ, wʉnʉ araakokonzere ɨnzɨra.’\f + \fr 11:10 \fr*\xt Rora Maraaki 3:1.\xt*\f* \v 11 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, mʉbhaatʉ bhʉʉsi bhanʉ bhiibhwirɨ kʉʉsɨ, akɨɨrɨ kobhoneka ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra Yoohana Ʉmʉbhatiizi. Nawe, ʉmʉʉtʉ umusuuhu kʉkɨra bhʉʉsi mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ, newe ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra Yoohana. \v 12 Kwɨma hanʉ Yoohana Ʉmʉbhatiizi aarɨ ararwaza kuhika reero yɨnʉ, abhaatʉ bhakɨɨrɨ bhariitanʼya ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ, na abhaatʉ abhakararu bhareenda kobhogega kwa nguru. \v 13 Amiija gʉʉsi ga abharʉʉtɨrɨri ni imigirʉ ja Musa bhɨkarootorera kuhika ribhaga rya Yoohana. \v 14 Arɨɨbhɨ muriisirirya ʉbhʉrʉʉti bhwabhʉ, Yoohana newe Ɨɨriya, wʉnʉ aagambirwɨ kʉbha araaza.\f + \fr 11:14 \fr*\xt Rora Maraaki 4:5.\xt*\f* \v 15 Wʉ ʉkʉtwɨ, iitegeerere. \p \v 16 “Nawe, urwibhʉrʉ rʉnʉ nirutuubhanʼyɨ nakɨ? Rutuubhɨɨnɨ na abhaana bhanʉ bhakwikara momoteera bharabhɨrɨkɨra abhakɨndichabhʉ, bharabhuga, \v 17 ‘Tʉkabhatemera ekereere, nawe mʉtaabhinirɨ! Tʉkɨɨmba amɨɨmbʉ gu ukwarama, nawe mʉtaaririrɨ!’ \v 18 Ɨbhuɨbhu hanʉ Yoohana iizirɨ, aarɨ atakurya ibhyakurya bhya amanarʉ na atakunywa idivaayi, bhakabhuga, ‘Wʉnʉ ana amasambwa!’ \v 19 Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ akaaza, ararya ibhyakurya bhya amanarʉ na kunywa idivaayi, bhakabhuga, ‘Rora! Nɨ‑mʉsʉʉhʉ, munywi, mʉsaani wa abharihya bha rigʉʉti na bhʉ ʉbhʉbhɨ!’ Nawe nʉʉrʉbhu, ubhwʉbhʉʉri bhwa Mungu bhʉhaamenyeekererya ga amaheene kʉnzɨra ya amahocha ga abhaatʉ bhaazɨ.” \s Horeera zɨmbɨri zɨnʉ zaangirɨ kutiga ʉbhʉbhɨ \r (Ruuka 10:13‑15) \p \v 20 Neho Yɨɨsu akatanga kʉhama zɨmbɨri zɨnʉ aakʉrirɨmu ɨbhɨsɨgʉ bhyaru, kʉ kʉbha zɨkaanga kutiga ʉbhʉbhɨ bhwazʉ. \v 21 Akabhuga, “Horeera imwɨ abhaatʉ bha Korazini! Horeera imwɨ, abhaatʉ bha Bhɨtɨsaida! Angabhɨɨrɨ ɨbhɨsɨgʉ bhɨnʉ bhyakʉriibhwɨ kwa niimwɨ, bhyangakʉrirwɨ mʉzɨmbɨri za abhasarya bha Tiiro na Sidʉʉni, bhaarɨ bharatiga ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ kukwibhoha amagonera na kwihaka riibhu. \v 22 Nawe nɨrabhabhʉʉrɨra, urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ, Mungu arabhaha imwɨ ɨnyaakʉ kʉkɨra abhaatʉ bha Tiiro na Sidʉʉni.\f + \fr 11:22 \fr*\xt Rora Amʉʉsi 1:9‑10; Yʉwɨɨri 3:4.\xt*\f* \v 23 Na niimwɨ, abhaatʉ bha Kapɨrinaumu, muriiseega mʉratiiribhwa kuhika mwisaarʉ? Zɨyi! Muriikibhwa kuhika momorero gwa nyaari. Angabhɨɨrɨ ɨbhɨsɨgʉ bhɨnʉ bhɨkʉrirwɨ kwa niimwɨ bhyangakʉrirwɨ mʉrʉbhɨri rwa Sodoma,\f + \fr 11:23 \fr*\fk Sodoma \fk*\ft rwarɨ ʉrʉbhɨri rʉnʉ Mungu aarikiryɨ igʉrʉ wʉ ʉbhʉbhɨ bhwa abhaatʉ bhaaku. \ft*\xt Rora Ʉbhʉtangɨ 19:24‑29.\xt*\f* ʉrʉbhɨri ruyo rwarɨ rʉrabhaho kuhika reero yɨnʉ. \v 24 Nawe nɨrabhabhʉʉrɨra, urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ, Mungu arabhanyaacha bhʉkʉngʼu kʉkɨra ɨnyaakʉ yʉ ʉrʉbhɨri rwa Sodoma.” \s Yɨɨsu nɨ‑hagero hu ukwoyeera \r (Ruuka 10:21‑22) \p \v 25 Ribhaga riyo Yɨɨsu akabhuga, “Bhaabha, Ʉmʉkʉrʉ wa risaarʉ nɨ ɨɨsɨ, ʉzʉmiryɨ, kʉ kʉbha amangʼana ganʉ ʉbhabhisirɨ bha amangʼɨɨni na abhasʉmi, ʉgatɨɨrɨ habhwɨrʉ kʉbhanʉ, bhanu ubhwisirirya ncha abhaana abhasuuhu. \v 26 Ɨbhu nɨmbu, yakʉzʉmɨɨrɨ.” \p \v 27 Akʉmara Yɨɨsu akabhuga, “Bhaabha angʼɨɨrɨ bhyʉsi. Atareeho wʉnʉ ɨɨzɨ Umwana, kuruushaku Bhaabha umwene. Na atareeho wʉnʉ ɨɨzɨ Bhaabha, kuruushaku Umwana, na wʉwʉʉsi wʉnʉ Umwana areende kumwerecha. \p \v 28 “Muuzɨ kwa niinyɨ bhʉʉsi bhanʉ mʉkʉnyaaka na kuritoherwa ni imirigʉ, na niinyɨ nɨrabhooyeerya. \v 29 Mwibhohe ijʉki yaanɨ, mwɨgɨ kurwa kwa niinyɨ, kʉ kʉbha inyɨ, nɨ‑mʉnyʉʉhu na mwikʉʉmu wu umwʉyʉ. \fig Ijʉki|alt="Nira" src="lb00021c.tif" size="col" loc="MAT 11:29" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994" ref="11:29"\fig* Neho mʉkʉbha no omorembe mumyʉyʉ janyu, \v 30 kʉ kʉbha ijʉki yaanɨ nɨ‑hʉhʉ kogega, nu umurigʉ gwanɨ mʉhʉhʉ.” \c 12 \s Yɨɨsu newe Ʉmʉkʉrʉ wu urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ \r (Maaroko 2:23‑28; Ruuka 6:1‑5) \p \v 1 Rusikʉ rʉmwɨ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ,\f + \fr 12:1 \fr*\fk Ʉbhʉtʉʉrʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ\it* muKiniibhasa.\f* Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ bhaarɨ bharahɨta mʉmɨgʉndʉ jɨ ɨnganʉ. Hanʉ abhɨɨga bhaazɨ bhiigwirɨ ɨnzara, bhakatɨna ɨbhɨgara bhyɨ ɨnganʉ, bhakarya. \v 2 Hanʉ Abhafarisaayo bhaarʉʉzɨ gayo, bhakabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Rora, abhɨɨga bhaazʉ bharahocha emeremo gɨnʉ gɨtakwenderwa kokorwa urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ!”\f + \fr 12:2 \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 20:8‑11.\xt*\f* \p \v 3 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Mʉtasʉmirɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu chɨmbu Daudi na abhakɨndichazɨ bhaakʉrirɨ, hanʉ bhaarɨ nɨ ɨnzara?\f + \fr 12:3 \fr*\xt Rora 1 Samwɨri 21:1‑6.\xt*\f* \v 4 Akasikɨra mwibhuru rirɨndu rya Mungu, akʉmara ewe na abhakɨndichazɨ bhakarya ɨmɨkaatɨ gɨnʉ jatɨɨrwɨ mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu. Ɨmɨkaatɨ gɨnʉ kumigirʉ ja Musa gɨtakwenderwa kuriibhwa na abhaatʉ, kuruushaku bhakuhaani abheene. \v 5 Kisha mʉkɨɨrɨ kosoma kɨnʉ imigirʉ ja Musa gikubhuga, igʉrʉ wa abhakuhaani bhanʉ bhakohocha mwihekaaru urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ?\f + \fr 12:5 \fr*\xt Rora Ʉkʉbhara 28:9‑10.\xt*\f* Bharasarya imigirʉ jʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, nawe Mungu atakʉbhabharɨra kʉbha bharasarya. \v 6 Nawe nɨrabhabhʉʉrɨra kʉbha, hanʉ areho ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra rihekaaru. \v 7 Mungu arabhuga, ‘Nereenda mʉbhɨ nɨ ɨbhɨgʉngi kʉkɨra kuhurucha ikimweso.’\f + \fr 12:7 \fr*\xt Rora Hooseya 6:6.\xt*\f* Nawe mwangamɨnyirɨ enzobhooro ya amangʼana gayo, mʉtaarɨ mʉratema amasoro abhaatʉ bhanʉ bhataana ʉbhʉbhɨ. \v 8 Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, newe Ʉmʉkʉrʉ wu urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ.” \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉʉtʉ urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ \r (Maaroko 3:1‑6; Ruuka 6:6‑11) \p \v 9 Yɨɨsu akabhʉʉka, akaja mwirwazɨrʉ ryabhʉ. \v 10 Mwirwazɨrʉ muyo, aarɨmu ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ wʉnʉ aarɨ akuurɨ okobhoko. Bhaarɨmu na Abhafarisaayo bhanʉ bhaarɨ bhareenda komogema Yɨɨsu, korereke bhamwinatiriryɨku. Bhakamubhuurya, “Nɨ‑bhwaheene kohorya ʉmʉʉtʉ urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ?” \p \v 11 Akabhagarukirya, “Nɨ‑wɨɨwɨ gatɨ waanyu, wʉnʉ arɨɨbhɨ ɨngʼʉndu yaazɨ igwirɨ mwirʉʉma urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, atamɨ kʉyɨsabhʉramu? \v 12 Nawe omenye ʉmʉʉtʉ anu ubhwera kʉkɨra ɨngʼʉndu! Mmbe, nangʉ nɨ‑bhwaheene kokora amazʉmu urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ.” \p \v 13 Akʉmara Yɨɨsu akabhʉʉrɨra ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akuurɨ okobhoko, “Gorora okobhoko kwazʉ.” Akakogorora, na hayohayo kʉkahora, kʉkabha nchʉ ʉkʉndɨ. \v 14 Nawe Abhafarisaayo bhakahʉrʉka igʉtʉ, bhakagambana chɨmbu bharaamurichɨ Yɨɨsu. \s Yɨɨsu newe omohocha wʉnʉ arʉbhwɨrwɨ na Mungu \p \v 15 Hanʉ Yɨɨsu aamɨnyirɨ ɨsɨɨmi ya Abhafarisaayo bhayo, akarwa hayo. Abhaatʉ bhaaru bhakamutuna, akahorya abharwɨrɨ bhʉʉsi. \v 16 Nawe akabharecha bhatakumucha kʉbhaatʉ kʉbha ewe nɨ‑wɨɨwɨ, \v 17 korereke gakorwe amangʼana ganʉ Mungu aagambirɨ kʉnzɨra yʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya, \q \v 18 “Rora, omohocha waanɨ wʉnʉ nɨrʉbhwɨrɨ, \q ʉmʉsɨɨgwa waanɨ, wʉnʉ akongongeerya umwʉyʉ gwanɨ. \q Nɨramoha Ekoro yaanɨ, \q korereke araganʼyɨ ubhutuurya kʉbhaatʉ bhi ibhyarʉ bhyʉsi. \q \v 19 Atakʉhakaana naabha kʉrɨgɨsa, \q na mʉʉtʉ atakwigwa iraka ryazɨ kʉnzɨra. \q \v 20 Atakuricha kɨnyʉʉhɨrɨru chʉchʉsi ncha ritete, \q naabha kurimya ʉrʉtambɨ rʉnʉ rukuzunzazunza, \q kuhika hanʉ araareete ubhutuurya kuhiza ʉbhʉbhɨ. \q \v 21 Ni ibhyarʉ bhyʉsi bhɨramwisega ewe umwene.”\f + \fr 12:21 \fr*\xt Rora Isaaya 42:1‑4.\xt*\f* \s Yɨɨsu ana zinguru kʉkɨra Shɨtaani \r (Maaroko 3:20‑30; Ruuka 11:14‑23) \p \v 22 Akʉmara bhakamoreetera Yɨɨsu ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aarɨ na risambwa. Ʉmʉʉtʉ wuyo aarɨ ʉmʉhʉku ɨnʉ imuumu. Yɨɨsu akamohorya, akatanga kʉgamba na korora. \v 23 Abhaatʉ bhʉʉsi bhanʉ bhaarɨ hayo bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu, bhakabhuga, “Ɨratʉra kʉbha wʉnʉ newe Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi?” \p \v 24 Nawe hanʉ Abhafarisaayo bhiigwirɨ gayo, bhakabhuga, “Araheebha amasambwa kʉbhʉnaja bhwa Bhɨɨrizɨbhuri,\f + \fr 12:24 \fr*\fk Bhɨɨrizɨbhuri \fk*\ft ni‑riina ɨrɨndɨ rya \ft*\fqa Shɨtaani.\fqa*\f* ʉmʉkʉrʉ wa amasambwa!” \p \v 25 Yɨɨsu akamenya amiisɨɨgi gaabhʉ, akabhabhʉʉrɨra, “Arɨɨbhɨ abhaatʉ bhʉ ʉbhʉtɨmi bhʉmwɨ bhariitana, ʉbhʉtɨmi bhuyo bhʉhaagwa. Na arɨɨbhɨ abhaatʉ bhʉ ʉrʉbhɨri rʉmwɨ hamwɨ inyumba yɨmwɨ bhariitana, mmbe abhaatʉ bhayo bharataana. \v 26 Na Shɨtaani araaheebhe Shɨtaani, arabha ariiyiitanʼya umwene. Ʉbhʉtɨmi bhwazɨ bhʉranagabhwɨ? \v 27 Arɨɨbhɨ nɨraheebha amasambwa kʉbhʉnaja bhwa Bhɨɨrizɨbhuri, abhahɨmba bhaanyu ebho bhahaagaheebha kʉbhʉnaja bhwa wɨɨwɨ? Igʉrʉ wa gayo, bhayo nebho bhareereche kʉbha ganʉ mʉkʉgamba gatarɨ maheene. \v 28 Nawe arɨɨbhɨ nɨraheebha amasambwa kʉbhʉnaja bhwe Ekoro ya Mungu, mmbe momenye kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu bhuhikirɨ kwa niimwɨ. \v 29 Ʉmʉʉtʉ aratʉrabhwɨ kusikɨra munyumba yʉ ʉmʉʉtʉ wa amanaga na kumuruusha ebhegero bhyazɨ, akɨɨrɨ komobhoha? Areemobhohe, hayo aratʉra kumuruusha ebhegero bhyazɨ. \p \v 30 “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ atarɨ hamwɨmwɨ na niinyɨ, arɨ mbarɨka. Na wʉnʉ atakubhiringa abhaatʉ bha Mungu hamwɨmwɨ na niinyɨ, arabhasanja. \v 31 Kʉgayo nɨrabhabhʉʉrɨra, Mungu aratʉra kobheerera abhaatʉ ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ bhwʉsi, nʉʉrʉ bhaarɨ bhamʉrɨgirɨ. Nawe Mungu atakʉtʉra kobheerera abhaatʉ arɨɨbhɨ bhararega Ekoro Ɨndɨndu. \v 32 Na Mungu aratʉra kobheerera ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉgamba kɨbhɨ igʉrʉ wu Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ. Nawe atakobheerera ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉgamba kɨbhɨ igʉrʉ we Ekoro Ɨndɨndu, ɨbhɨ kwibhaga rɨnʉ hamwɨ rɨnʉ rikuuza. \s Abhaatʉ bharamenyekana kʉmangʼana gaabhʉ \r (Ruuka 6:43‑45) \p \v 33 “Ʉmʉtɨ gʉhaamenyekana kumisumʉ jaku. Ʉmʉtɨ ʉmʉzʉmu guhiibhʉra imisumʉ ɨmɨzʉmu, nʉ ʉmʉtɨ ʉmʉbhɨ guhiibhʉra imisumʉ ɨmɨbhɨ. Ʉratʉra komenya ʉmʉtɨ chɨmbu gʉrɨ kumisumʉ jaku. \v 34 Imwɨ urwibhʉrʉ rwe enzoka! Mʉratʉrabhwɨ kʉgamba amangʼana amazʉmu ɨnʉ imwɨ, nɨ‑bhabhɨ? Ʉmʉʉtʉ ahaagamba ganʉ gizwirɨ mumwʉyʉ gwazɨ. \v 35 Ʉmʉʉtʉ ʉmʉzʉmu ahaahurucha amangʼana amazʉmu kurwa kʉmazʉmu ganʉ gabhiikirwɨ mumwʉyʉ gwazɨ, nawe ʉmʉʉtʉ ʉmʉbhɨ ahaahurucha amangʼana amabhɨ kurwa kʉmabhɨ ganʉ gabhiikirwɨ mumwʉyʉ gwazɨ. \v 36 Mmbe, nɨrabhabhʉʉrɨra, urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ, ringʼana ryʉsi rɨnʉ abhaatʉ bhakʉbha bhaagambirɨ rɨtakʉbha na bhwera, bhareenderwa kuhurucha ekerengo cha ringʼana riyo. \v 37 Kʉmangʼana gaazʉ amazʉmu ʉrabharirwa eheene, na kʉmangʼana amabhɨ ʉrabharirwa ʉbhʉbhɨ.” \s Abhafarisaayo bhareenda ɨbhɨsɨgʉ kurwa kwa Yɨɨsu \r (Maaroko 8:11‑12; Ruuka 11:29‑32) \p \v 38 Akʉmara Abhafarisaayo obhorebhe na abhiija bhi imigirʉ ja Musa bhakabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Umwija, toreenda okore ichɨrɨkɨnʼyʉ kwerecha kʉbha uruurɨ kwa Mungu.” \p \v 39 Akabhagarukirya, “Imwɨ urwibhʉrʉ ʉrʉbhɨ na rʉnʉ rʉtarɨ oroheene! Moreenda ichɨrɨkɨnʼyʉ, nawe mʉtakwerechwa ichɨrɨkɨnʼyʉ chʉchʉsi, kuruushaku kɨmwɨ kɨnʉ changɨ chʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Yoona. \v 40 Chɨmbu Yoona iikɨɨrɨ mʉnda yi iiswɨ sikʉ isatʉ ubhutikʉ nu umwise,\f + \fr 12:40 \fr*\xt Rora Yoona 1:17.\xt*\f* ɨbhu nɨmbu Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ ariikarɨ mumbihɨra sikʉ isatʉ ubhutikʉ nu umwise. \p \v 41 “Urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ, abhaatʉ bhʉ ʉrʉbhɨri rwa Ninaawi bhariimɨɨrɨra mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu hamwɨmwɨ na abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rwa nangwɨnʉ na kʉrʉtɨnɨra. Abhaatʉ bha Ninaawi bhakatiga ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ igʉrʉ wu ukwigwa ubhurwazi bhwa Yoona. Nangʉ nɨrabhabhʉʉrɨra, hanʉ areho ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra Yoona.\f + \fr 12:41 \fr*\xt Rora Yoona 3.\xt*\f* \v 42 Ribhaga ryʉ ʉmʉtɨmi Sɨrɨmaani, aareho marikiya wʉmwɨ wʉnʉ aarɨ aratema ʉrʉbhaara rwa rangɨ. Marikiya wuyo ariimɨɨrɨra mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu na kʉtɨnɨra abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rʉnʉ, kʉ kʉbha bhasariryɨ. Ewe akarwa mucharʉ cha kore korereke aazɨ iitegeerere amangʼana gu ubhwʉbhʉʉri bhwʉ ʉmʉtɨmi Sɨrɨmaani.\f + \fr 12:42 \fr*\xt Rora 1 Abhatɨmi 10:1‑13; 2 Amangʼana ga Amabhaga 9:1‑12.\xt*\f* Nangʉ nɨrabhabhʉʉrɨra, hanʉ areho mʉkʉrʉ kʉkɨra Sɨrɨmaani.” \s Ekerenjo cho okorecha abhaatʉ abhabhɨ \r (Ruuka 11:24‑26) \p \v 43 Yɨɨsu akangʼeha kʉgamba, “Hanʉ risambwa rikurwa kʉmʉʉtʉ, rɨhaaja kʉkɨbhara ɨnʉ rɨramohya ahagero hu ukwoyeera. Nawe rɨraatamwɨ kʉhabhona, \v 44 rɨhaabhuga, ‘Nɨragarʉka uwaanɨ hanʉ naruurɨ.’ Hanʉ rɨkʉgarʉka, rɨrabhona aangɨ inyumba yɨnʉ ɨrɨ bhʉʉha, ɨtarikiibhwɨ na ɨkʉrirwɨ bhwaheene. \v 45 Akʉmara rɨhaaja koreeta amasambwa agandɨ muhungatɨ amabhɨ kʉrɨkɨra, gʉʉsi gahaasikɨra kʉmʉʉtʉ wuyo, na kwikara kwawɨ. Neho ubhwikari bhwʉ ʉmʉʉtʉ wuyo bhʉhaabha bhʉbhɨ kʉkɨra chɨmbu bhwarɨ. Ɨbhu nɨmbu ɨkʉbha kwa niimwɨ, urwibhʉrʉ ʉrʉbhɨ rʉnʉ.” \s Bhaumwabhʉ Yɨɨsu na unina \r (Maaroko 3:31‑35; Ruuka 8:19‑21) \p \v 46 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ achagambana na riribhita rya abhaatʉ bhayo, unina na abhahiiri bhaazɨ bhakaaza, bhakiimɨɨrɨra igʉtʉ, bhareenda kʉgambana nawe. \v 47 Ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ akabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Onyoko na bhaumwanyu bhiimiiriirɨ igʉtʉ, bhareenda kʉgambana na naawɨ.” \p \v 48 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Yiiya, nɨ‑wɨɨwɨ? Na bhaumwɨtʉ, nɨ‑bha wɨɨwɨ?” \v 49 Akʉmara akoorota abhɨɨga bhaazɨ, akabhuga, “Rora, bhanʉ nebho bha yiiya na bhaumwɨtʉ! \v 50 Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akokora ubhwɨndi bhwa Mungu, wuyo newe umwɨtʉ, umusubhaati na yiiya.” \c 13 \s Ekerenjo chu umubhusuri wa zimbusurʉ \r (Maaroko 4:1‑9; Ruuka 8:4‑8) \p \v 1 Urusikʉ ruyoruyo, Yɨɨsu akarwa munyumba yiyo, akaja kwikara rusizʉ wɨ ɨnyanza. \v 2 Riribhita ikʉrʉ rya abhaatʉ rɨkaaza, rikiibhiringa hanʉ Yɨɨsu aarɨ. Akasikɨra mubhwatʉ, akiikara, abhaatʉ bhakabha bhiimiiriirɨ rusizʉ wɨ ɨnyanza. \v 3 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra amangʼana maaru kobherenjo. Akabhuga, “Mwitegeerere! Umubhusuri akaja kubhusura imbusurʉ yaazɨ.\fig Umubhusuri wi imbusurʉ|alt="Msiaji wa mbegu" src="GT00046.tif" size="col" loc="MAT 13:3" copy="Gordon Thompson © 2012 Wycliffe Bible Translators, Inc." ref="13:3"\fig* \v 4 Hanʉ aarɨ akubhusura, zimbusurʉ ɨzɨndɨ zɨkagwa kʉnzɨra, ibhinyunyi bhɨkaaza, bhɨkazirya. \v 5 Ɨzɨndɨ zɨkagwa kukurungutarɨ, zɨkamera bhwangʉ, kʉ kʉbha rirobha ryarɨ isuuhu. \v 6 Hanʉ ʉmwɨ gwabharirɨ, zɨkanyaara na kwʉma, kʉ kʉbha imiri jaku jarɨ igʉrʉgʉrʉ. \v 7 Ɨzɨndɨ zɨkagwa mʉmahwa. Amahwa gayo gakakʉra, gakazihiza kuhika zɨkakwa. \v 8 Ɨzɨndɨ zɨkagwa kwirobha rizʉmu, zɨkakʉra. Zikiibhʉra imisumʉ, ɨzɨndɨ igana rɨmwɨ, ɨzɨndɨ merongo ɨsaasabha nɨ ɨzɨndɨ merongo ɨtatʉ. \v 9 Wʉ ʉkʉtwɨ, iitegeerere.” \s Kwakɨ Yɨɨsu aragamba kwe ebherenjo \r (Maaroko 4:10‑12; Ruuka 8:9‑10) \p \v 10 Abhɨɨga bhaazɨ bhakamujaku na kumubhuurya, “Kwakɨ ʉragambana na abhaatʉ kwe ebherenjo?” \p \v 11 Akabhagarukirya, “Imwɨ mʉhɨɨrwɨ ʉbhʉnaja bhwo okomenya zimbisi zʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ, nawe ebho zɨyi. \v 12 Wʉnʉ akwitegeerera ɨngʼana ya Mungu na koyemenya, Mungu aramʉsakirya na kumwongerya koyemenya kʉkɨraho. Nawe arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ atakwitegeerera ɨngʼana ya Mungu, nʉʉrʉ isuuhu yɨnʉ amɨnyirɨ araruusibhwa. \v 13 Kiyo necho kikugirya, nɨragambana nabhʉ kwe ebherenjo, kʉ kʉbha bhararora, nawe bhatakʉnaama. Na bhariitegeerera, nawe bhatakwigwa nʉʉrʉ bhatakwobhoora. \v 14 Kwabhʉ gabhɨɨrɨ ganʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya aabhugirɨ, \q ‘Ukwigwa muriigwa, nawe mʉtakwobhoora. \q Okorora mʉrarora, nawe mʉtakʉnaama, \q \v 15 kʉ kʉbha abhaatʉ bhanʉ zekoro zaabhʉ zɨbhɨɨrɨ kʉngʼu, \q amatwɨ gaabhʉ gatakwigwa, \q amɨɨsʉ gaabhʉ gatakorora. \q Bhatakwenda korora kwa amɨɨsʉ gaabhʉ, \q kwigwa kwa amatwɨ gaabhʉ, \q nʉʉrʉ kwobhoora kwa zekoro zaabhʉ, \q bhataaza kunyiichʉrɨra \q na niinyɨ nɨbhahorye.’\f + \fr 13:15 \fr*\xt Rora Isaaya 6:9‑10.\xt*\f* ” \p \v 16 Neho Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Nawe hakɨrɨku imwɨ, kʉ kʉbha amɨɨsʉ gaanyu gararora na amatwɨ gaanyu gariigwa. \v 17 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, abharʉʉtɨrɨri na abhaatʉ bhe eheene bhaaru, bhaarɨ bhariigomba korora ganʉ mokorora, nawe bhatagarʉʉzɨ, na kwigwa ganʉ mukwigwa, nawe bhataagiigwirɨ. \s Yɨɨsu aragarʉra ekerenjo chu umubhusuri \r (Maaroko 4:13‑20; Ruuka 8:11‑15) \p \v 18 “Mmbe, mwitegeerere enzobhooro ye ekerenjo chu umubhusuri wa zimbusurʉ kiyo. \v 19 Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akwigwa ɨngʼana yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ, nawe atakwobhoora, ʉmʉʉtʉ wuyo atuubhɨɨnɨ na zimbusurʉ zɨnʉ zaagwirɨ kʉnzɨra. Shɨtaani ahaaza na kʉsaakʉra kɨnʉ kɨhambirwɨ mokoro yaazɨ. \v 20 Zimbusurʉ zɨnʉ zaagwirɨ kukurungutarɨ, zɨratuubhanibhwa nʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwigwa ɨngʼana yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ, na hayohayo arayigwata kobhozomerwa. \v 21 Nawe kʉ kʉbha ubhwisirirya bhwazɨ bhʉtaana imiri, aragwata kwibhaga isuuhubhu. Hanʉ ɨnyaakʉ hamwɨ amakʉngʼu gakomobhona igʉrʉ wɨ ɨngʼana yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ, rogendo rʉmwɨ aratiga ubhwisirirya. \v 22 Zimbusurʉ zɨnʉ zaagwirɨ mʉmahwa, zɨratuubhanibhwa nʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwigwa ɨngʼana yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ, nawe arakangiribhwa na amahocha ga kʉʉsɨ nu umwʉyʉ gwu ubhuniibhi. Gayo gahaahɨga ɨngʼana ya Mungu na kugirya ɨtamɨ kwibhʉra imisumʉ. \v 23 Nawe zimbusurʉ zɨnʉ zaagwirɨ kwirobha rizʉmu, zɨratuubhanibhwa nʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwigwa ɨngʼana yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ na koyobhoora. Ʉmʉʉtʉ wuyo newe akwibhʉra imisumʉ, ɨgɨndɨ igana rɨmwɨ, ɨgɨndɨ merongo ɨsaasabha nɨ ɨgɨndɨ merongo ɨtatʉ.” \s Ekerenjo chɨ ɨkɨtʉki \p \v 24 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra ekerenjo ɨkɨndɨ, “Ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhutuubhɨɨnɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aahambirɨ zimbusurʉ zɨnzʉmu mʉmʉgʉndʉ gwazɨ. \v 25 Nawe hanʉ abhaatʉ bhaahindiirɨ, umubhisa akaaza, akahamba ɨkɨtʉki mʉnganʉ, akʉmara akaja. \v 26 Hanʉ ɨnganʉ yaamɨrirɨ na kʉtanga kʉbharya, ɨkɨtʉki chʉsi kɨkarorekana. \v 27 Bhambʉʉsa bha wʉ ʉmʉgʉndʉ bhakaaza, bhakamubhuurya, ‘Ʉmʉkʉrʉ, tʉmɨnyirɨ ʉkahamba zendetere zɨnzʉmu mʉmʉgʉndʉ gwazʉ. Nangʉ, ɨkɨtʉki kiruurɨ hayi?’ \p \v 28 “Akabhagarukirya, ‘Umubhisa newe akʉrirɨbhu.’ \p “Bhambʉʉsa bhaazɨ bhakamubhuurya, ‘Nangʉ tujɨ twihɨ ɨkɨtʉki?’ \p \v 29 “Nawe akabhuga, ‘Zɨyi, mʉtachiha, kʉ kʉbha muriihɨ, mʉratʉra kwiha nɨ ɨnganʉ. \v 30 Mutigɨ bhyʉsi bhɨkʉrɨ hamwɨmwɨ, kuhika ribhaga ryo okogesa. Ribhaga riyo, nɨrabhʉʉrɨra abhagɨsi bhabhiringɨ hinga ɨkɨtʉki zituumʉ korereke bhachoche. Neho bhatʉrɨ kogesa ɨnganʉ na kʉyɨbhɨɨka mʉkɨtara chanɨ.’ ” \s Ekerenjo cha akadetere \r (Maaroko 4:30‑34; Ruuka 13:18‑19) \p \v 31 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra ekerenjo ɨkɨndɨ, “Ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhutuubhɨɨnɨ ne endetere isuuhu yɨ ɨharadaari, yɨnʉ ʉmʉʉtʉ aagɨgirɨ na kʉhamba mʉmʉgʉndʉ gwazɨ. \v 32 Endetere yiyo ni‑suuhu kʉkɨra zendetere ɨzɨndɨ zʉʉsi, nawe ɨraamere ɨhaakʉra kʉkɨra ibhyakurya bhyʉsi bhɨnʉ bhɨrɨ mʉmʉgʉndʉ. Na ɨhaabha mʉtɨ mʉkʉrʉ, ni ibhinyunyi bhɨhaaza na kwikara kubhisha bhyaku.” \s Ekerenjo chu ubhutunduuru \r (Ruuka 13:20‑21) \p \v 33 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra ekerenjo ɨkɨndɨ, “Ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhutuubhɨɨnɨ nu ubhutunduuru bhʉnʉ ʉmʉkari akogega na kʉsanginʼya nu ubhutu bhwɨ ɨnganʉ mʉbhɨgʉzi bhɨtatʉ. Ubhutunduuru bhuyo bhʉragirya ubhutu bhwɨ ɨnganʉ bhwʉsi bhʉtʉndʉʉrɨ.” \s Yɨɨsu arahicha ʉbhʉrʉʉti kwe ebherenjo \r (Maaroko 4:33‑34) \p \v 34 Yɨɨsu aarɨ arabhʉʉrɨra amaribhita ga abhaatʉ amiija gayo kwe ebherenjo. Atabhiijiryɨ chʉchʉsi ataana kerenjo. \v 35 Gayo gakʉriibhwɨbhu, korereke rɨbhɨ ringʼana rɨnʉ Mungu aagambirɨ kʉnzɨra yʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri waazɨ arabhuga, \q “Nɨragambana na abhaatʉ kobherenjo. \q Nɨragahumbura amangʼana ganʉ gaarɨ giibhisirɨ kwɨma okoteemwa kwɨ ɨɨsɨ.”\f + \fr 13:35 \fr*\xt Rora Zabhuri 78:2.\xt*\f* \s Enzobhooro ye ekerenjo chɨ ɨkɨtʉki \p \v 36 Mmbe, Yɨɨsu akaraga amaribhita ga abhaatʉ, akasikɨra munyumba. Abhɨɨga bhaazɨ bhakamujaku, bhakamʉbhʉʉrɨra, “Tʉgarʉrɨrɨ enzobhooro ye ekerenjo chɨ ɨkɨtʉki mʉmʉgʉndʉ.” \p \v 37 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aahambirɨ zendetere zɨnzʉmu, ni‑Mwana wʉ Ʉmʉʉtʉ. \v 38 Ʉmʉgʉndʉ gʉratuubhanibhwa nɨ‑ɨsɨ, zendetere zɨnzʉmu nɨ‑bhaatʉ bhʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ, nɨ ɨkɨtʉki, nɨ‑bhaatʉ bha Shɨtaani. \v 39 Umubhisa wʉnʉ aahambirɨ ɨkɨtʉki nɨ‑Shɨtaani. Amagesa nɨ‑tɨnɨrʉ yɨ ɨɨsɨ, na bhamaraika bha Mungu nebho abhagɨsi. \p \v 40 “Chɨmburya ɨkɨtʉki kikwihwa na kwochwa momorero, nɨmbu ɨkʉbha urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ yɨ ɨɨsɨ. \v 41 Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ aratʉma bhamaraika bhaazɨ, korereke bhabhiringɨ abhakʉri bhʉ ʉbhʉbhɨ bhʉʉsi kurwa mʉbhʉtɨmi bhwazɨ, hamwɨmwɨ na bhʉʉsi bhanʉ bhagiriryɨ ʉbhʉbhɨ, \v 42 na kʉbharekera mwibhɨbhɨ ryo omorero. Iyo bhararɨra na kokepeha. \v 43 Neho bhe eheene bharaabharyɨ nchi iryʉbha mʉbhʉtɨmi bhwa Wiisɨ. Wʉ ʉkʉtwɨ, iitegeerere.” \s Ekerenjo che ekegero chu ubhwera ʉbhʉkʉrʉ \p \v 44 Akʉmara Yɨɨsu akahurucha ekerenjo ɨkɨndɨ, akabhuga, “Ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhutuubhɨɨnɨ ne ekegero chu ubhwera ʉbhʉkʉrʉ kɨnʉ charɨ kibhisirwɨ mʉmʉgʉndʉ. Urusikʉ rʉmwɨ, ʉmʉʉtʉ akakebhona, akakibhisa naatu. Akazomerwa bhʉkʉngʼu, akaja akagurya ebhegero bhyazɨ bhyʉsi bhɨnʉ aarɨ nabhyʉ, akagʉra ʉmʉgʉndʉ guyo. \p \v 45 “Nʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhutuubhɨɨnɨ nu umusuruja wʉnʉ akomohya iruuru yu ubhwera ʉbhʉkʉrʉ. \v 46 Hanʉ aarʉʉzɨ iruuru yɨmwɨ yu ubhwera ʉbhʉkʉrʉ, akaja akagurya ebhegero bhyazɨ bhyʉsi bhɨnʉ aarɨ nabhyʉ, akagʉra iruuru yiyo.” \s Ekerenjo che enzero \p \v 47 Yɨɨsu akahurucha ekerenjo ɨkɨndɨ, akabhuga, “Ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhutuubhɨɨnɨ ne enzero yɨnʉ yataashirwɨ mʉnyanza, ɨkagwata ziiswɨ ze eteemwa nzaru. \v 48 Hanʉ enzero yiizwirɨ, abhatɨgi bhakarutɨra rusizʉ wɨ ɨnyanza. Akʉmara, bhakiikara, bhakabhiringa ziiswɨ zɨnzʉmu, bhakatʉʉra mobhegero. Nawe bhakataasha ziiswɨ zɨmbɨ. \v 49 Ɨbhu nɨmbu ɨkʉbha, urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ yɨ ɨɨsɨ. Bhamaraika bharaaza na kʉtaanʼya abhakʉri bhʉ ʉbhʉbhɨ na bhe eheene. \v 50 Akʉmara bhararekera abhakʉri bhʉ ʉbhʉbhɨ mwibhɨbhɨ ryo omorero. Iyo bhararɨra na kokepeha.” \s Amiija amahya na gɨ ɨkarɨ \p \v 51 Yɨɨsu akabhuurya abhɨɨga bhaazɨ, “Nangʉ, mwʉbhʉʉrirɨ gʉʉsi ganʉ nɨbhabhuuriirɨ?” \p Bhakamʉgarukirya, “Hee.” \p \v 52 Akabhabhʉʉrɨra, “Umwija wʉwʉʉsi wi imigirʉ ja Musa wʉnʉ iijibhwɨ igʉrʉ wʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ, atuubhɨɨnɨ nu umwene nyumba wʉnʉ akuhurucha mobhegero bhyazɨ ebhegero ibhihya na bhyɨ ɨkarɨ.” \s Abhaatʉ bha Nazarɨɨti bharaanga Yɨɨsu \r (Maaroko 6:1‑6; Ruuka 4:16‑30) \p \v 53 Hanʉ Yɨɨsu aamarirɨ kuhurucha ebherenjo bhiyo, akabhʉʉka hayo, \v 54 akaja mʉrʉbhɨri rwabhʉ rwa Nazarɨɨti. Iyo, akatanga kwija abhaatʉ mwirwazɨrʉ ryabhʉ. Bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu, bhakiibhuurya, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ abhwɨnɨ hayi ubhwʉbhʉʉri bhʉnʉ? Na abhwɨnɨ hayi ʉbhʉnaja bhwo okokora ɨbhɨsɨgʉ bhɨnʉ? \v 55 Wʉnʉ atarɨ umwana wʉ ʉmʉsɨrɨmara wurya? Unina tɨ Mariyamu? Abhasuuhu bhaazɨ tɨ Yaakobho, Yuusufu, Simʉʉni na Yuuda? \v 56 Na abhasubhaati bhaazɨ tebho bhanʉ tukwikara nabhʉ hanʉ? Nangʉ, abhwɨnɨ hayi amangʼana gʉʉsi ganʉ?” \p \v 57 Abhaatʉ bhayo bhakiigatana, bhakaanga kumwisirirya. Nawe Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Ʉmʉrʉʉtɨrɨri ahaasuukwa ahandɨ hʉʉsi, kuruushaku mʉrʉbhɨri rwazɨ nu uwaazɨ.” \v 58 Yɨɨsu ataakʉrirɨ ɨbhɨsɨgʉ bhyaru iyo, kʉ kʉbha bhatamwisiriiryɨ. \c 14 \s Yoohana Ʉmʉbhatiizi aratinwa umutwɨ \r (Maaroko 6:14‑29; Ruuka 9:7‑9) \p \v 1 Ribhaga riyo, ʉmʉtɨmi Heroode Antipaasi\f + \fr 14:1 \fr*\fk Heroode Antipaasi\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* aarɨ ʉmʉkangati wi icharʉ cha Gariraaya. Hanʉ iigwirɨ igʉrʉ wa amahocha ganʉ Yɨɨsu aarɨ arakora, \v 2 akabhʉʉrɨra abhahocha bhaazɨ, “Ʉmʉʉtʉ wuyo, ne‑Yoohana Ʉmʉbhatiizi! Hamwɨ aryukirɨ mʉbhaku, necho anʉ ʉbhʉnaja bhwo okokora ɨbhɨsɨgʉ ɨbhɨkʉrʉ.” \p \v 3 Heroode akagambabhu, kʉ kʉbha ewe newe aarɨ agwatirɨ Yoohana. Akamobhoha mokebhoho, igʉrʉ wa amangʼana gu ubhukwɨri bhwa Heroode na Hɨrʉʉdiya. Hɨrʉʉdiya wuyo, aarɨ ʉmʉkari wa Firipʉ, umwabhʉ. \v 4 Kereeta ndeewa charɨ, Yoohana akabhʉʉrɨra Heroode, “Ni‑mugirʉ kukwɨra ʉmʉkari wa umwabhʉ.”\f + \fr 14:4 \fr*\xt Rora Abharaawi 18:16, 20:21.\xt*\f* \v 5 Heroode aarɨ aramohya ɨnzɨra yu ukwita Yoohana, nawe aarɨ arʉʉbhaha abhaatʉ kʉ kʉbha bhiisiriiryɨ Yoohana kʉbha nɨ‑mʉrʉʉtɨrɨri wa Mungu. \p \v 6 Hanʉ ɨnyangi yu ukwibhurwa kwa Heroode yaahikirɨ, umuucha wa Hɨrʉʉdiya akabhina embere wa abhagini. Heroode akazomerwa bhʉkʉngʼu. \v 7 Neho akamwirahɨra komoha chʉchʉsi kɨnʉ araamʉsabhɨ. \v 8 Umuucha wuyo akasiigiriribhwa na unina, akabhʉʉrɨra Heroode, “Nongʼe kʉrʉhʉngʉ umutwɨ gwa Yoohana Ʉmʉbhatiizi.” \v 9 Ʉmʉtɨmi Heroode akarumɨka bhʉkʉngʼu, nawe igʉrʉ wu ubhwirahiri bhwazɨ mʉbhʉtangɨ bhwa abhagini, akaswaja umuucha ahaabhwɨ. \v 10 Mmbe, Heroode akatʉma ʉmʉʉtʉ ajɨ mokebhoho, atɨnɨ Yoohana umutwɨ. \v 11 Akʉmara akareeta umutwɨ gwa Yoohana kʉrʉhʉngʉ, akaha umuucha wuyo, wʉʉsi akahirɨra unina. \v 12 Hanʉ abhɨɨga bha Yoohana bhiigwirɨ amangʼana gayo, bhakaaza bhakagega ɨkɨtʉndʉ bhakabhɨɨka. Akʉmara, bhakaja bhakabhʉʉrɨra Yɨɨsu amangʼana gayo. \s Yɨɨsu arariisha abhaatʉ bhɨkwɨ bhɨtaanʉ na bhʉsaagʉ \r (Maaroko 6:30‑44; Ruuka 9:10‑17; Yoohana 6:1‑14) \p \v 13 Hanʉ Yɨɨsu iigwirɨ gayo, akabhʉʉka hayo nu ubhwatʉ, akaja ahagero hanʉ hataana abhaatʉ. Nawe abhaatʉ bhakiigwa ɨnʉ aagiirɨ, bhakamutuna magʉrʉ kurwa mʉzɨmbɨri zaabhʉ. \v 14 Hanʉ Yɨɨsu iikirɨ mubhwatʉ, akarora riribhita ikʉrʉ rya abhaatʉ. Akabharorera ɨbhɨgʉngi na kohorya abharwɨrɨ bhaabhʉ. \p \v 15 Hanʉ ryahikirɨ rigoroobha, abhɨɨga bhaazɨ bhakamujaku bhakamʉbhʉʉrɨra, “Hanʉ tʉrɨ ni‑mwitɨrɨgʉ na bhʉraariirɨ kwira. Ʉbharagɨ abhaatʉ bhanʉ, bhajɨ mʉzɨmbɨri kwigʉrɨra ibhyakurya.” \p \v 16 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Bhatakwenderwa kuja. Imwɨ, mʉbhahɨ ibhyakurya.” \p \v 17 Ebho bhakamʉgarukirya, “Tʉtaana kegero! Tʉnɨ ɨmɨkaatɨ ɨtaanʉbhu na ziiswɨ ibhɨrɨ.” \p \v 18 Akabhabhʉʉrɨra, “Mondeetere hanʉ.” \v 19 Akabhaswaja abhaatʉ bharya bhiikarɨ haasɨ kʉbhʉnyaaki. Akagega ɨmɨkaatɨ ɨtaanʉ na ziiswɨ ibhɨrɨ zirya, akarangamɨra kwisaarʉ akabhʉʉrɨra Mungu, azʉmiryɨ. Akʉmara akasunyuraku ɨmɨkaatɨ, akabhaha abhɨɨga bhaazɨ hamwɨmwɨ na ziiswɨ, bhʉʉsi bhakabhasondya abhaatʉ. \v 20 Bhʉʉsi bhakarya, bhakiigʉta. Akʉmara, abhɨɨga bhaazɨ bhakabhiringa amasaajʉ, bhakiizurya bhɨhʉʉzʉ ikumi na bhɨbhɨrɨ. \v 21 Abhaatʉ bhanʉ bhaariirɨ ibhyakurya bhirya, bhaarɨ abhasubhɨ bhɨkwɨ bhɨtaanʉ, kuruushaku abhakari na abhaana. \s Yɨɨsu aragenda igʉrʉ wa amanzi \r (Maaroko 6:45‑52; Yoohana 6:16‑21) \p \v 22 Hayohayo, Yɨɨsu akaswaja abhɨɨga bhaazɨ bhasikɨrɨ mubhwatʉ, bhakangatɨ kuja imwambʉkʉ wɨ ɨnyanza, ribhaga riyo ewe aarɨ araraga riribhita rya abhaatʉ. \v 23 Hanʉ aamarirɨ kʉraga riribhita rirya, akatiira kʉkɨgʉrʉ umwene kʉsabha Mungu. Hanʉ ikiirimya chasikiirɨ, aarɨ akɨɨrɨ kʉkɨgʉrʉ. \v 24 Ribhaga riyo, ubhwatʉ bhurya bhwarɨ bhuhikirɨ kore nɨ ɨɨsɨ ɨnyʉmu, na amakunda gaarɨ garabhotema, kʉ kʉbha ʉmʉkama gwarɨ gʉrahuuta. \p \v 25 Mmbe hanʉ ryahikirɨ mʉmacha, Yɨɨsu akahika hanʉ abhɨɨga bhaazɨ bhaarɨ, aragenda kʉmanzi. \v 26 Hanʉ abhɨɨga bhaazɨ bhaarʉʉzɨ aragenda kʉmanzi, bhakʉʉbhaha bhʉkʉngʼu, na kʉrɨgɨsa bharabhuga, “Kɨnʉ nɨ‑kɨhwɨ!” \p \v 27 Hayohayo, Yɨɨsu akagamba, “Mohoreere, mʉtʉʉbhaha! Niinyɨ.” \p \v 28 Peetero akamʉgarukirya, “Ʉmʉkʉrʉ, arɨɨbhɨ naawɨ, mbʉʉrɨra niizɨ kwa naawɨ, nɨragenda kʉmanzi.” \p \v 29 Akabhuga, “Nauzɨ!” \p Mmbe, Peetero akiika mubhwatʉ, akatanga kogenda igʉrʉ wa amanzi kuja kwa Yɨɨsu. \v 30 Nawe hanʉ aarʉʉzɨ ʉmʉkama mʉhaari, Peetero akʉʉbhaha bhʉkʉngʼu, akatanga kʉtʉbhɨra mʉmanzi, akakuura kwiraka, “Ʉmʉkʉrʉ, nsabhʉra!” \p \v 31 Hayohayo, Yɨɨsu akagorora okobhoko, akamugwata, akamʉbhʉʉrɨra, “Awɨ wu ubhwisirirya ubhusuuhu, kwakɨ ʉkabha nʉ ʉrʉhaho?” \p \v 32 Hanʉ bhaatiirirɨ mubhwatʉ, ʉmʉkama gʉkatureera. \v 33 Mmbe, abhɨɨga bhanʉ bhaarɨ mubhwatʉ, bhakamosengera. Bhakabhuga, “Maheene, awɨ ni‑Mwana wa Mungu!”\f + \fr 14:33 \fr*\fk Umwana wa Mungu\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \s Yɨɨsu arahorya abharwɨrɨ bha Genezarɨti \r (Maaroko 6:53‑56) \p \v 34 Hanʉ Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ bhaambukirɨ ɨnyanza, bhakahika mucharʉ cha Genezarɨti. \v 35 Hanʉ abhaatʉ bha ahagero hayo bhʉʉbhʉʉrirɨ nɨ‑Yɨɨsu, bhakatʉma abhaatʉ kʉraganʼya amangʼana gaazɨ mʉzɨɨsɨ zʉʉsi za haguhɨ. Bhakamoreetera abharwɨrɨ bhaabhʉ bhʉʉsi. \v 36 Bhakamʉsabha abhiisiririryɨ abharwɨrɨ bhakunʼyɨ naabha ripindʉ rye engebho yaazɨ. Bhʉʉsi bhanʉ bhaamukuniryɨku, bhakahora amarwɨrɨ gaabhʉ. \c 15 \s Yɨɨsu araanga isimʉka ya abhakʉrʉ \r (Maaroko 7:1‑13) \p \v 1 Neho Abhafarisaayo na abhiija bhi imigirʉ ja Musa obhorebhe bhakarwa Yɨrusarɨɨmu bhakaaza kwa Yɨɨsu, bhakamubhuurya, \v 2 “Kwakɨ abhɨɨga bhaazʉ bhatigirɨ isimʉka yɨnʉ abhakaruka bhɨɨtʉ bhaatutigiirɨ? Bhararya ibhyakurya, ɨnʉ bhatiisaabhirɨ amabhoko gaabhʉ chɨmbu ikwenderwa!”\f + \fr 15:2 \fr*\fk Bhatiisaabhirɨ amabhoko gaabhʉ chɨmbu ikwenderwa\fk*\ft , enzobhooro yaku ubhwisaabhi bhwarɨ simʉka yɨ Ɨkɨyaahudi. Abhayaahudi bhakarora ni mugirʉ kutiga amanarʉ ganʉ.\ft*\f* \p \v 3 Akabhagarukirya, “Ndora imwɨ mutigirɨ imigirʉ ja Mungu, kwa kutuna zisimʉka zaanyu? \v 4 Mungu abhugirɨ, ‘Ʉsʉʉkɨ wuusʉ na onyoko,’\f + \fr 15:4a \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 20:12; Amahiityʉ gi Imigirʉ 5:16.\xt*\f* naatu akabhuga, ‘Wʉwʉʉsi wʉnʉ akʉtʉka wiisɨ hamwɨ unina, areenderwa akwɨ.’\f + \fr 15:4b \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 21:17; Abharaawi 20:9.\xt*\f* \v 5 Nawe imwɨ mʉhaabhuga, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ araabhʉʉrɨrɨ wiisɨ hamwɨ unina, ‘Ebhegero bhɨnʉ nangaturirɨ kʉkʉsakirya, nihuruchiryɨ kwa Mungu ikimweso,’ \v 6 angʉ ʉmʉʉtʉ wuyo atakwenderwa kʉsʉʉka wiisɨ hamwɨ unina. Nawe kuyo nekwe okorega ɨngʼana ya Mungu igʉrʉ wu kutuna zisimʉka zaanyu. \v 7 Abhabhɨɨhi imwɨ, Mungu akagamba amaheene igʉrʉ waanyu kʉhɨtɨra kʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya chɨmbu yandikirwɨ kʉbha, \q \v 8 ‘Abhaatʉ bhanʉ bhahaansʉʉka kwa mangʼana ageene, \q nawe zekoro zaabhʉ zere kore na niinyɨ. \q \v 9 Okosengera kwabhʉ kʉtaana bhwera, \q kʉ kʉbha bhariija amiija ga abhaatʉ \q kina nɨ‑ga Mungu.’\f + \fr 15:9 \fr*\xt Rora Isaaya 29:13.\xt*\f* ” \s Amabhɨ gʉʉsi gararwa mozekoro \r (Maaroko 7:14‑23) \p \v 10 Mmbe, Yɨɨsu akabhɨrɨkɨra riribhita rya abhaatʉ, akabhabhʉʉrɨra, \v 11 “Mwitegeerere bhwaheene, na mwobhoore! Ɨtarɨ kɨnʉ kikusikɨra mumunywa necho kekokora ʉmʉʉtʉ kobhenga.\f + \fr 15:11 \fr*\fk Kobhenga\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it ʉbhʉbhɨngi\it* muKiniibhasa.\f* Nawe, amangʼana ganʉ gakurwa mumunywa, nego gakugirya ʉmʉʉtʉ abhenge.” \p \v 12 Neho abhɨɨga bhakamujaku, bhakamubhuurya, “Ʉmɨnyirɨ kʉbha hanʉ Abhafarisaayo bhiigwirɨ amangʼana garya bhakiigatana bhʉkʉngʼu?” \p \v 13 Akagarukirya, “Ɨbhɨtʉʉtʉ bhyʉsi bhɨnʉ bhɨtaahambirwɨ na Bhaabha wa mwisaarʉ, bhiriihwa. \v 14 Mʉbhatigɨ! Bhayo nɨ‑bhakangati abhahʉku bhanʉ bhahaakangata abhahʉku. Ʉmʉhʉku arɨɨkangatɨ ʉmʉhʉku ʉmʉkɨndichazɨ, bhʉʉsi bharagwa mwirʉʉma.” \p \v 15 Peetero akabhuga, “Tʉgarʉrɨrɨ ekerenjo kiyo.” \p \v 16 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Na niimwɨ mʉkɨɨrɨ komenya? \v 17 Mʉtɨɨzɨ kʉbha chʉchʉsi kɨnʉ kikusikɨra mumunywa, kɨhaaja mʉnda, akʉmara kɨhaahuruchibhwa igʉtʉ wʉ ʉmʉbhɨrɨ? \v 18 Nawe ganʉ gakurwa mumunywa, gararwa mokoro yaazɨ, nego gakugirya abhenge. \v 19 Mokoro yʉ ʉmʉʉtʉ nɨmu gahaarwa amiisɨɨgi amabhɨ, ubhwiti, ʉbhʉsɨbhɨɨti, ɨtaarʉ, ubhwibhi, ʉrʉrɨmɨ na amatuki. \v 20 Gʉʉsi gayo, nego gahaakora ʉmʉʉtʉ abhenge. Nawe kurya utiisaabhirɨ amabhoko chɨmbu ikwenderwa kʉtakugirya obhenge.” \s Ubhwisirirya bhwʉ ʉmʉkari wʉnʉ atarɨ Ʉmʉyaahudi \r (Maaroko 7:24‑30) \p \v 21 Mmbe, Yɨɨsu akabhʉʉka harya, akaja ʉrʉbhaara rwa zɨmbɨri za Tiiro na Sidʉʉni. \v 22 Neho akarumana nʉ ʉmʉkari wʉmwɨ, aarɨ Mʉkanaani. Ʉmʉkari wuyo akaja kwawe aragamba kwiraka, “Ʉmʉkʉrʉ, Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi, ondorere ɨbhɨgʉngi! Umuucha waanɨ ana risambwa rɨramʉnyaacha bhʉkʉngʼu.” \p \v 23 Nawe atamʉgarukiiryɨ ingʼana ryʉryʉsi. Neho, abhɨɨga bhaazɨ bhakamujaku na kʉmʉsabha bharabhuga, “Mutigɨ ajɨ, kʉ kʉbha angʼɨhirɨ kʉtʉrɨgɨsɨra ɨnʉ araturwa inyuma.” \p \v 24 Akagarukirya, “Nitumirwɨ igʉrʉ wa Abhiiziraɨri, bhaangɨ zɨngʼʉndu zɨnʉ zibhurirɨ.” \p \v 25 Ʉmʉkari wuyo akiisuka kwa Yɨɨsu, akahigama mʉbhʉtangɨ bhwazɨ, akabhuga, “Ʉmʉkʉrʉ, nsakirya!” \p \v 26 Akamʉgarukirya, “Ɨtarɨ bhwaheene kogega ibhyakurya bhya abhaana na kʉtaashirya zimbwa.”\f + \fr 15:26 \fr*\fk Kogega ibhyakurya bhya abhaana na kʉtaashirya zimbwa\fk*\ft , enzobhooro yʉ ʉbhʉgambi bhʉnʉ nɨ‑kʉbha, Abhayaahudi bhabhone ʉbhʉsakirya hinga abhaatʉ bhanʉ bhatarɨ Abhayaahudi bhakɨɨrɨ.\ft*\f* \p \v 27 Ʉmʉkari wuyo akabhuga, “Nɨmbu ɨrɨ Ʉmʉkʉrʉ, nawe nʉʉrʉ zimbwa zʉʉsi zɨhaatoora amasaajʉ ganʉ gakotorobhoka haasɨ kurwa kwigari rya abhakʉrʉ bhaabhʉ.” \p \v 28 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Ʉmʉkari wʉnʉ, ubhwisirirya bhwazʉ, nɨ‑bhʉkʉrʉ! Ekorwe kwa naawɨ chɨmbu ukwenda.” Hayohayo, umuucha waazɨ akahora. \s Yɨɨsu arahorya abharwɨrɨ bhaaru \p \v 29 Yɨɨsu akabhʉʉka hayo, akahɨta rusizʉ wɨ ɨnyanza ya Gariraaya. Akatiira kʉkɨgʉrʉ, akiikara iyo. \v 30 Abhaatʉ bhaaru bhakamujaku, bhakamoreetera amagata, abhahʉku, abharema, amamuumu na abharwɨrɨ abhandɨ bhaaru, bhakabhatʉʉra haguhɨ na amagʉrʉ gaazɨ, akabhahorya. \v 31 Abhaatʉ bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu hanʉ bhaarʉʉzɨ amamuumu garagamba, abharema bharahora, amagata garagenda na abhahʉku bhararora. Bhakagʉnga Mungu wa Iziraɨri. \s Yɨɨsu arariisha abhaatʉ bhɨkwɨ bhene na bhʉsaagʉ \r (Maaroko 8:1‑10) \p \v 32 Yɨɨsu akabhabhɨrɨkɨra abhɨɨga bhaazɨ, akabhuga, “Nɨrabharorera ɨbhɨgʉngi abhaatʉ bhanʉ, kʉ kʉbha twikɨɨrɨ nabhʉ zisikʉ isatʉ, nangwɨnʉ bhataana ibhyakurya. Nɨtakwenda nɨbharagɨ bhajɨ mʉzɨmbɨri zaabhʉ bhanɨ ɨnzara, kʉ kʉbha abhandɨ bharatʉra kugwa ubhwesa.” \p \v 33 Abhɨɨga bhaazɨ bhakamubhuurya, “Nangʉ, turi mwitɨrɨgʉ, na abhaatʉ, nɨ‑bhaaru. Tʉratʉra kobhona hayi ɨmɨkaatɨ ju ukwisa kubhiigutya bhʉʉsi?” \p \v 34 Yɨɨsu akabhabhuurya, “Mʉnɨ ɨmɨkaatɨ ɨrɨnga?” \p Bhakamʉgarukirya, “Tʉnajʉ muhungatɨ ni ibhiswɨ bhisuuhubhu.” \p \v 35 Mmbe, Yɨɨsu akaswaja abhaatʉ bhiikarɨ haasɨ. \v 36 Akagega ɨmɨkaatɨ muhungatɨ na ziiswɨ zirya akabhʉʉrɨra Mungu, azʉmiryɨ. Akʉmara akasunyura, akabhaha abhɨɨga bhaazɨ, bhakasondya abhaatʉ. \v 37 Abhaatʉ bhʉʉsi bhakarya, bhakiigʉta. Akʉmara abhɨɨga bhakabhiringa amasaajʉ, bhakiizurya ɨbhɨhʉʉzʉ muhungatɨ. \v 38 Abhaatʉ bhanʉ bhaariirɨ bhaarɨ abhasubhɨ bhɨkwɨ bhene, kuruushaku abhakari na abhaana. \v 39 Akʉmara Yɨɨsu akaraga abhaatʉ bhayo, akasikɨra mubhwatʉ, akaja ʉrʉbhaara rwa Magadaani. \c 16 \s Abhaatʉ bhareenda ichɨrɨkɨnʼyʉ \r (Maaroko 8:11‑13; Ruuka 12:54‑56) \p \v 1 Akʉmara Abhafarisaayo na Abhasadukaayo bhakaja kwa Yɨɨsu komogema. Bhakamʉsabha akore ichɨrɨkɨnʼyʉ kwerecha kʉbha aaruurɨ kwa Mungu. \v 2 Yɨɨsu akabhagarukirya, [“Hanʉ ikuhika ubhutikʉ, imwɨ mʉrabhuga, ‘Tabhʉʉri amasaarʉ garabha bhwaheene, kʉ kʉbha risaarʉ rere kore zenzota zɨbhanzirɨ.’ \v 3 Na ritabhʉʉri mʉrabhuga, ‘Reero ɨratweka imbura yʉ ʉmʉkama, kʉ kʉbha risaarʉ irabhuru na amasaarʉ gabhuukirɨ.’ Kanɨ, mwɨzɨ kwobhoora ibhyɨrɨkɨnʼyʉ bhya amasaarʉ, nawe mʉtakʉtʉra kwobhoora ibhyɨrɨkɨnʼyʉ bhya ribhaga rɨnʉ!] \v 4 Imwɨ urwibhʉrʉ ʉrʉbhɨ na rʉnʉ rʉtarɨ oroheene! Moreenda ichɨrɨkɨnʼyʉ, nawe mʉtakwerechwa ichɨrɨkɨnʼyʉ chʉchʉsi, kuruushaku kɨmwɨ kɨnʉ changɨ chʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Yoona.” Neho Yɨɨsu akarwa hayo, akabhatiga. \s Amiija amabhɨ ga Abhafarisaayo na Abhasadukaayo \r (Maaroko 8:14‑21) \p \v 5 Mmbe, abhɨɨga bha Yɨɨsu bhakaambʉka ɨnyanza, nawe bhaarɨ bhɨɨbhirɨ kogega ɨmɨkaatɨ. \v 6 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Mwiyangarɨrɨ nu ubhutunduuru bhwa Abhafarisaayo na Abhasadukaayo.” \p \v 7 Abhɨɨga bhakatanga kʉgambana abheene kobheene, bharabhuga, “Arabhugabhu, kʉ kʉbha tʉtaagɨgirɨ ɨmɨkaatɨ.” \p \v 8 Yɨɨsu akamenya gʉʉsi ganʉ bhaarɨ bhakʉgambana, akabhabhuurya, “Imwɨ abhaatʉ bhu ubhwisirirya ubhusuuhu! Kwakɨ muriimonyerera kʉbha mʉtaana ɨmɨkaatɨ? \v 9 Kuhika nangʉ, mʉkɨɨrɨ komenya? Mʉtakuhiita chɨmbu abhaatʉ bhɨkwɨ bhɨtaanʉ bhiigutirɨ kwa mɨkaatɨ ɨtaanʉ girya? Mukiizurya ɨbhɨhʉʉzʉ bhɨrɨnga bhya amasaajʉ? \v 10 Hamwɨ mʉtakuhiita ɨmɨkaatɨ muhungatɨ girya, kʉbhaatʉ bhɨkwɨ bhene? Mukiizurya ɨbhɨhʉʉzʉ bhɨrɨnga bhya amasaajʉ? \v 11 Ndora mʉtakwobhoora ganʉ nagambirɨ, ɨtarɨ igʉrʉ wɨ ɨmɨkaatɨ? Mmbe, nɨrabhuga, mwiyangarɨrɨ nu ubhutunduuru bhwa Abhafarisaayo na Abhasadukaayo.” \v 12 Neho, abhɨɨga bhʉʉbhʉʉrirɨ kʉbha ataarɨ aragamba igʉrʉ wu kwiyangarɨra nu ubhutunduuru bhwo okokora ɨmɨkaatɨ, nawe igʉrʉ wa amiija gʉ ʉrʉrɨmɨ rwa Abhafarisaayo na Abhasadukaayo. \s Peetero ariisirirya kʉbha Yɨɨsu newe Kiriisitʉ \r (Maaroko 8:27‑30; Ruuka 9:18‑21) \p \v 13 Hanʉ Yɨɨsu aahikirɨ ʉrʉbhaara rwa Kaisaariya‑Firipi, akabhabhuurya abhɨɨga bhaazɨ, “Abhaatʉ bharabhuga, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ nɨ‑wɨɨwɨ?” \p \v 14 Bhakamʉgarukirya, “Abhandɨ bharabhuga, naawɨ Yoohana Ʉmʉbhatiizi, abhandɨ bharabhuga awɨ, nɨ‑Ɨɨriya na abhandɨ bharabhuga awɨ, nɨ‑Yɨrɨmiya hamwɨ nɨ‑wʉmwɨ waho wa abharʉʉtɨrɨri bha Mungu abhandɨ bhɨ ɨkarɨ.” \p \v 15 Yɨɨsu akabhabhuurya, “Na niimwɨ mʉrabhuga inyɨ, nɨ‑wɨɨwɨ?” \p \v 16 Simʉʉni Peetero akamʉgarukirya, “Awɨ, ni‑Kiriisitʉ,\f + \fr 16:16 \fr*\fk Kiriisitʉ\fk*\ft , enzobhooro yaku nɨ‑Masiya.\ft*\f* Umwana wa Mungu wʉ ʉbhʉhʉru.” \p \v 17 Yɨɨsu akabhuga, “Hakɨrɨku awɨ Simʉʉni umwana wa Yoona, ʉhakirwɨ, kʉ kʉbha atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akuhumburiirɨ amaheene ganʉ, nawe nɨ‑Bhaabha wa mwisaarʉ. \v 18 Inyɨ nɨrakʉbhʉʉrɨra, awɨ Peetero,\f + \fr 16:18 \fr*\fk Peetero\fk*\ft , enzobhooro yaku ni‑ritarɨ.\ft*\f* awɨ ni‑ritarɨ, ni igʉrʉ wa ritarɨ rɨnʉ, nɨrʉʉmbaka risengerero ryanɨ, na zinguru zu uruku zɨtakurihiza. \v 19 Inyɨ nɨrakoha zihunguru zʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ. Amangʼana gʉʉsi ganʉ ʉkʉbha waangirɨ kʉʉsɨ, garabha gaangirwɨ mwisaarʉ. Na ganʉ uriisiriryɨ kʉʉsɨ, garabha giisiririibhwɨ mwisaarʉ.”\f + \fr 16:19 \fr*\xt Rora Mataayo 18:18.\xt*\f* \v 20 Neho akabhahama abhɨɨga bhaazɨ kʉbha, bhatabhʉʉrɨra ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi kʉbha ewe newe Kiriisitʉ. \s Yɨɨsu aragamba igʉrʉ wu ukukwa nu ukuryʉka kwazɨ \r (Maaroko 8:31–9:1; Ruuka 9:22‑27) \p \v 21 Kʉtangɨra ribhaga riyo, Yɨɨsu akatanga kʉragɨrɨra abhɨɨga bhaazɨ habhwɨrʉ kʉbha areenderwa ajɨ Yɨrusarɨɨmu, na anyaakibhwɨ bhʉkʉngʼu. Akabhabhʉʉrɨra, aranyaakibhwa na abhakaruka bha Abhayaahudi, na abhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhiija bhi imigirʉ ja Musa, kuhika kwitwa. Nawe urusikʉ rwa katatʉ kwɨma ukukwa kwazɨ, araryʉka. \v 22 Neho Peetero akamuhira Yɨɨsu rusizʉ, akatanga komorecha arabhuga, “Ʉmʉkʉrʉ, Mungu agahityɨ gayo kore! Gataaza kokobhona!” \p \v 23 Nawe Yɨɨsu akiichʉra, akabhʉʉrɨra Peetero, “Shɨtaani, nuurwɨ inyuma waanɨ! Ʉragema kundibhɨra kokora chɨmbu Mungu akwenda! Amiisɨɨgi gaazʉ gatarɨ ga Mungu, nawe ga abhaatʉ.” \p \v 24 Mmbe, Yɨɨsu akabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ areende kuntuna, areenderwa iyangɨ umwene, agege ʉmʉsarabha gwazɨ,\f + \fr 16:24 \fr*\fk Agege ʉmʉsarabha gwazɨ\fk*\ft , enzobhooro yaku ni‑kwisirirya Yɨɨsu nʉʉrʉ kukwa igʉrʉ waazɨ.\ft*\f* antunɨ. \v 25 Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwenda kohonʼya ʉbhʉhʉru bhwazɨ umwene, arabhurimirya. Nawe ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akurimirya ʉbhʉhʉru bhwazɨ igʉrʉ waanɨ, arabha nʉ ʉbhʉhʉru bhwa kemerano. \v 26 Ʉmʉʉtʉ arabhona bhwerakɨ, areebhone ebhegero ubhuniibhi bhwʉsi mʉʉsɨ yɨnʉ, nawe arimiryɨ ʉbhʉhʉru bhwa kemerano? Nangʉ, ʉmʉʉtʉ aratʉra kuhuruchakɨ kobhona ʉbhʉhʉru bhwa kemerano? Kɨtareeho ekegero chʉchʉsi! \v 27 Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ araaza hamwɨmwɨ na bhamaraika bhaazɨ mʉbhʉkʉrʉ bhwa Wiisɨ. Neho araarɨhɨ abhaatʉ bhʉʉsi kʉrɨngʼaana na amahocha gaabhʉ. \v 28 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, bhareho abhaatʉ gatɨ waanyu hanʉ, bhanʉ bhatakukwa bhakɨɨrɨ korora Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ araaza mʉbhʉtɨmi bhwazɨ.” \c 17 \s Yɨɨsu ariichʉra ubhushʉ \r (Maaroko 9:2‑13; Ruuka 9:28‑36) \p \v 1 Hanʉ zaahitirɨ sikʉ isaasabha, Yɨɨsu akagega Peetero, Yaakobho na Yoohana umuhiiri wa Yaakobho, akatiira nabhʉ igʉrʉ kʉkɨgʉrʉ ɨkɨrɨɨhu, bhakaja kekoro. \v 2 Hanʉ bhaarɨ hayo, Yɨɨsu akiichʉra mʉbhʉtangɨ bhwabhʉ. Ubhushʉ bhwazɨ bhʉkabharya nchi iryʉbha na amiibhoho gaazɨ gakabha mɨɨrʉ bhʉkʉngʼu nchu ubhwɨrʉ bhwi iryʉbha. \v 3 Hayohayo, bhakahwarʉka abharʉʉtɨrɨri Musa na Ɨɨriya\f + \fr 17:3 \fr*\fk Musa na Ɨɨriya \fk*\ft bhaarɨ abharʉʉti abhakʉrʉ. Musa akabhakangata Abhiiziraɨri kurwa Miisiri kuja mucharʉ cha Iziraɨri. Ɨɨriya aarɨ ariisegwa kʉbha aragarʉka kʉʉsɨ, Masiya akɨɨrɨ kuuza. \ft*\xt Rora Maraaki 4:5.\xt*\f* bharagambana nawe. \p \v 4 Neho Peetero akabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Ʉmʉkʉrʉ, nɨ‑bhwaheene itwɨ tʉbhɨ hanʉ. Arɨɨbhɨ uriisirirya, nɨrʉʉmbaka hanʉ ibhituku bhɨtatʉ. Ɨkɨmwɨ ichazʉ, ɨkɨndɨ cha Musa nɨ ɨkɨndɨ cha Ɨɨriya.” \p \v 5 Hanʉ Peetero aarɨ achagamba, hayohayo, rɨkaaza risaarʉ iryɨrʉ rya pee na kʉbhakundikirya. Akʉmara bhakiigwa riraka kurwa mwisaarʉ riyo rɨrabhuga, “Wʉnʉ ni‑Mwana waanɨ ʉmʉsɨɨgwa, nɨzʉmɨrɨɨrwɨ nawe. Mumwitegeerere!” \p \v 6 Hanʉ abhɨɨga bhaazɨ bhiigwirɨ gayo, bhakʉʉbhaha bhʉkʉngʼu, bhakagwa haasɨ kibhumɨɨrɨ. \v 7 Yɨɨsu akiisuka haguhɨ nabhʉ, akabhakunʼyaku, akabhabhʉʉrɨra, “Mwimɨɨrɨrɨ, mʉtʉʉbhaha!” \v 8 Hanʉ bhaanungirɨ amɨɨsʉ gaabhʉ, bhakarora Yɨɨsu asaagirɨ umwene. \p \v 9 Hanʉ bhaarɨ bhakwika kʉkɨgʉrʉ hayo, Yɨɨsu akabhaswaja akabhuga, “Mʉtaaza mʉbhʉʉrɨrɨ ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi ganʉ mʉrʉʉzɨ kuhika hanʉ Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ akuryʉka kurwa mʉbhaku.” \p \v 10 Abhɨɨga bhaazɨ bhakamubhuurya, “Ndora abhiija bhi imigirʉ ja Musa bhahaabhuga, ereenderwa Ɨɨriya akangatɨrɨ Kiriisitʉ kuuza?” \p \v 11 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Maheene, Ɨɨriya areenderwa kuuza hinga korereke atʉʉrɨ bhwaheene amangʼana gʉʉsi. \v 12 Nɨrabhabhʉʉrɨra kʉbha Ɨɨriya\f + \fr 17:12 \fr*\ft Yɨɨsu ararɨngʼaanʼya \ft*\fk Ɨɨriya \fk*\ft na Yoohana Ʉmʉbhatiizi. Yoohana akakorera Yɨɨsu ɨnzɨra, emeremo gɨnʉ Abhayaahudi bhaarɨ bhariisega kʉbha Ɨɨriya arakora. \ft*\xt Rora Mataayo 11:13‑14.\xt*\f* amarirɨ kuuza, nawe abhaatʉ bhataamʉmɨnyirɨ, bhʉʉsi bhakamokorera amabhɨ gʉʉsi ganʉ bhɨɨndirɨ. Ɨbhuɨbhu nu Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, aranyaakibhwa mʉmabhoko gaabhʉ.” \v 13 Neho abhɨɨga bhaazɨ bhakoobhoora kʉbha Yɨɨsu aarɨ aragamba igʉrʉ wa Yoohana Ʉmʉbhatiizi. \s Yɨɨsu arahorya umwana wʉnʉ ana risambwa \r (Maaroko 9:14‑29; Ruuka 9:37‑43) \p \v 14 Hanʉ Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ bhaahikirɨ kwiribhita rya abhaatʉ rɨnʉ ryarɨ ryibhiringirɨ, ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ akaaza kwa Yɨɨsu, akahigama mʉbhʉtangɨ bhwazɨ. \v 15 Akabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Ʉmʉkʉrʉ, nɨrasabha omororere ɨbhɨgʉngi umwana waanɨ! Anu ubhurwɨrɨ bhwa ririmu, nu ubhurwɨrɨ bhuyo bhʉhaamʉnyaacha bhʉkʉngʼu. Manga kaaru ahaagwa momorero hamwɨ mʉmanzi. \v 16 Nɨkamuhira kʉbhɨɨga bhaazʉ korereke bhamohorye, nawe bhataaturirɨ.” \p \v 17 Yɨɨsu akabhuga, “Imwɨ urwibhʉrʉ rʉnʉ rʉtakwisirirya, rʉnʉ rurimiirɨ! Niriikara na niimwɨ na kubhiigumirirya kuhika ryʉrɨ? Momoreete hanʉ umwana wuyo.” \v 18 Hanʉ bhiizirɨ nawe, Yɨɨsu akahaarɨra risambwa riyo, rɨkamurwɨku. Hayohayo, umwana akahora. \p \v 19 Akʉmara abhɨɨga bha Yɨɨsu bhakamuuzaku rusizʉ, bhakamubhuurya, “Kwakɨ itwɨ tʉkatamwa kumuruusha risambwa?” \p \v 20 Ewe akabhagarukirya, “Nɨ‑kʉ kʉbha yu ubhwisirirya bhwanyu bhʉtakwisa. Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, arɨɨbhɨ munu ubhwisirirya nche ekerengo che endetere isuuhu yɨ ɨharadaari, mʉrabhʉʉrɨra ɨkɨgʉrʉ kɨnʉ, ‘Ihɨka hanʉ, ujɨ harya,’ chʉsi charweho. Na kɨtakʉbhaho ekegero kɨnʉ kɨtakʉtʉrɨkana kwa niimwɨ. [ \v 21 Hamwɨmwɨ na gayo, mʉtakʉtʉra koheebha risambwa ncha riyo, nawe nɨ‑kʉnzɨra yʉ ʉkʉsabha Mungu na kwiyima kurya.]” \s Yɨɨsu aragamba naatu igʉrʉ wu ukukwa nu ukuryʉka kwazɨ \r (Maaroko 9:30‑32; Ruuka 9:43b‑45) \p \v 22 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ hamwɨmwɨ na abhɨɨga bhaazɨ mucharʉ cha Gariraaya, akabhabhʉʉrɨra, “Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, araja kuhurukibhwa mʉmabhoko ga abhaatʉ na bharamwita. Nawe urusikʉ rwa katatʉ, Mungu aramuryʉra.” \v 23 Hanʉ abhɨɨga bhaazɨ bhiigwirɨ gayo, bhakarumɨka bhʉkʉngʼu. \s Yɨɨsu arahurucha rigʉʉti rya rihekaaru \p \v 24 Hanʉ Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ bhaahikirɨ Kapɨrinaumu, abhaatʉ obhorebhe bhanʉ bhaarɨ bhararihya rigʉʉti igʉrʉ wa rihekaaru rya Mungu,\f + \fr 17:24 \fr*\ft Ribhaga riyo, Abhayaahudi abhasubhɨ bhʉʉsi bhi imyaka merongo ɨbhɨrɨ hamwɨ kʉkɨra, bhakeendebhwa kʉrɨha rigʉʉti imyaka jʉsi igʉrʉ wo okokora rihekaaru rya Mungu. Zimpirya ziyo zaarɨ zɨrɨngʼɨɨnɨ na amarihi ga sikʉ ibhɨrɨ. \ft*\xt Rora Kʉhʉrʉka 30:13‑16; 2 Amangʼana ga Amabhaga 24:9‑14; Nɨɨmiya 10:32.\xt*\f* bhakaaza kwa Peetero. Bhakamubhuurya, “Umwija waanyu wʉʉsi ahaahurucha rigʉʉti rya rihekaaru rya Mungu?” \p \v 25 Peetero akabhagarukirya, “Nɨmbu ɨrɨ, ahaahurucha.” \p Neho akasikɨra munyumba. Nawe Peetero aarɨ akɨɨrɨ kʉgamba ringʼana ryʉryʉsi, Yɨɨsu akatanga kubhuurya, “Simʉʉni, awɨ ʉrarorabhwɨ? Abhatɨmi bha mʉʉsɨ yɨnʉ bharatobha rigʉʉti kʉbhaana bhaabhʉ hamwɨ kʉbhandɨ?” \p \v 26 Peetero akamʉgarukirya, “Bharatobha kʉbhandɨ.” \p Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Arɨɨbhɨ nɨmbu ɨrɨ, mmbe abhaana bhaabhʉ bhabhɨɨrɨɨrwɨ kotobha rigʉʉti. \v 27 Nawe tʉtaaza kwigatanʼya abhaatʉ, awɨ nuujɨ mʉnyanza, uhunjɨ riirobho. Gega iiswɨ ye embere yɨnʉ ikwihatya, yaasamyɨ umunywa, ʉrabhonamu zimpirya. Akʉmara ozegege zimpirya ziyo, ujɨ ʉrɨhɨ rigʉʉti ryanɨ ni iryazʉ.” \c 18 \s Wɨɨwɨ ʉmʉkʉrʉ mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ? \r (Maaroko 9:33‑37; Ruuka 9:46‑48) \p \v 1 Ribhaga riyo, abhɨɨga bha Yɨɨsu bhakamuuzaku, bhakamubhuurya, \v 2 “Nɨ‑wɨɨwɨ ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra abhandɨ mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ?” \p Yɨɨsu akabhɨrɨkɨra umwana wʉmwɨ, akamwimiirirya mʉbhʉtangɨ bhwabhʉ. \v 3 Akabhuga, “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, arɨɨbhɨ mʉtakwichʉra na kʉbha ncha abhaana abhasuuhu, mʉtakusikɨra zee mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ. \v 4 Mmbe wʉwʉʉsi wʉnʉ akwiyicha na kʉbha nchu umwana umusuuhu wʉnʉ, wuyo newe ʉmʉkʉrʉ mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ. \v 5 Na wʉwʉʉsi wʉnʉ araaginihyɨ umwana umusuuhu ncha wʉnʉ kuriina ryanɨ, aranginihya inyɨ. \s Amaangirijʉ gu ukugirya abhaatʉ bhakore amabhɨ \r (Maaroko 9:42‑48; Ruuka 17:1‑2) \p \v 6 “Nawe wʉnʉ araahabhyɨ wʉmwɨ gatɨ wa abhasuuhu bhanʉ bhakunyiisirirya akore ʉbhʉbhɨ, ɨnyaakʉ yaazɨ ɨrabha kʉrʉ bhʉkʉngʼu. Hakɨrɨku abhoherwe ʉrʉbhwɨ mwigʉti na korekerwa mubhwina bhwɨ ɨnyanza. \v 7 Horeera imwɨ bhɨ ɨɨsɨ yɨnʉ, kʉ kʉbha yo okokora amangʼana ganʉ gakugirya abhaatʉ bhakore ʉbhʉbhɨ! Ebhegemo bhereenderwa kʉbhaho, nawe horeera kʉmʉʉtʉ wʉnʉ araagiryɨ ibhitimotimo bhiyo! \v 8 Arɨɨbhɨ okobhoko kwazʉ hamwɨ ʉkʉgʉrʉ kwazʉ kʉragirya okore ʉbhʉbhɨ, ʉkʉtɨnɨ na kʉtaasha kore. Nɨ‑hakɨrɨku usikɨrɨ mʉbhʉhʉru bhwa kemerano no obhorema, kʉkɨra kʉbha na amagʉrʉ gʉʉsi abhɨrɨ hamwɨ amabhoko gʉʉsi abhɨrɨ nawe ʉkarekerwa momorero gwa nyaari. \v 9 Naatu, arɨɨbhɨ iriisʉ ryazʉ rɨraagiryɨ okore ʉbhʉbhɨ, ryihɨ na korerekera kore! Nɨ‑hakɨrɨku usikɨrɨ mʉbhʉhʉru bhwa kemerano ne esongo, kʉkɨra kʉbha na amɨɨsʉ gʉʉsi abhɨrɨ na korekerwa momorero gwa nyaari.” \s Ekerenjo chɨ ɨngʼʉndu yɨnʉ yaabhurirɨ \r (Ruuka 15:3‑7) \p \v 10 Yɨɨsu akangʼeha kʉbhabhʉʉrɨra, “Mʉbhɨ mɨɨsʉ, mʉtarega wʉmwɨ mʉbhasuuhu bhanʉ! Nɨrabhabhʉʉrɨrabhu, kʉ kʉbha bhamaraika bhaabhʉ mwisaarʉ, ribhaga ryʉsi bharɨ mʉbhʉtangɨ bhwa Bhaabha waanɨ wa mwisaarʉ. [ \v 11 Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, izirɨ mʉʉsɨ korereke asabhʉrɨ abhaatʉ bhanʉ bhabhurirɨ.] \p \v 12 “Mʉrarorabhwɨ, arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ na zɨngʼʉndu igana rɨmwɨ, yɨmwɨ ɨkabhʉra, arakorabhwɨ? Ahaatiga hinga merongo kenda na kenda mʉkɨgʉrʉ, na kuja komohya yɨmwɨ yɨnʉ ibhurirɨ. \v 13 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, araayebhone, arazomerwa bhʉkʉngʼu igʉrʉ wɨ ɨngʼʉndu yɨmwɨ yiyo, kʉkɨra zɨngʼʉndu zirya merongo kenda na kenda zɨnʉ zɨtaabhurirɨ. \p \v 14 “Ɨbhuɨbhu, Bhaabha waanyu wa mwisaarʉ, atakwenda nʉʉrʉ wʉmwɨ mʉbhasuuhu bhanʉ arimɨrɨ. \s Ubhwɨndi bhwʉ ʉkʉhama wʉnʉ abhurirɨ \p \v 15 “Arɨɨbhɨ umwisirirya ʉmʉkɨndichazʉ akʉsaririiryɨ, nuujɨ omoreche imubheene bhabhɨrɨ. Ariikwigwɨ, ʉrabha ubhwɨnɨ umwisirirya ʉmʉkɨndichazʉ. \v 16 Nawe arɨɨbhɨ akɨɨrɨ kukwigwa, nuujɨ ogege ʉmʉʉtʉ ʉwʉndɨ wʉmwɨ hamwɨ bhabhɨrɨ korereke ‘bhabheho abhamɨnyɨɨkɨrɨri bhabhɨrɨ hamwɨ bhatatʉ bho okomenyeekererya amangʼana gayo.’\f + \fr 18:16 \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 19:15.\xt*\f* \v 17 Na araangɨ kwigwa na bhayo, nuujɨ ʉbhʉʉrɨrɨ risengerero. Araatamɨ kwigwa na risengerero, mʉmʉbharɨrɨ ncha abhaatʉ bhanʉ bhatɨɨzɨ Mungu hamwɨ umurihya wa rigʉʉti. \p \v 18 “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, amangʼana gʉʉsi ganʉ ʉkʉbha waangirɨ kʉʉsɨ, garabha gaangirwɨ mwisaarʉ. Na ganʉ ʉraagiisiriryɨ kʉʉsɨ, garabha giisiririibhwɨ mwisaarʉ.\f + \fr 18:18 \fr*\xt Rora Mataayo 16:19.\xt*\f* \v 19 Nɨrabhabhʉʉrɨra naatu, arɨɨbhɨ bhabhɨrɨ gatɨ waanyu bhariisiriranʼyɨ kʉʉsɨ yɨnʉ kʉsabha ringʼana obhorebhe, Bhaabha waanɨ wa mwisaarʉ arabhakorera ringʼana riyo. \v 20 Kʉ kʉbha arɨɨbhɨ bhareho nʉʉrʉ bhabhɨrɨ hamwɨ bhatatʉ bhanʉ bhiibhiringirɨ kuriina ryanɨ, na niinyɨ nɨrabha hamwɨmwɨ nabhʉ.” \s Ekerenjo chʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ atakobheerera \p \v 21 Neho Peetero akaaza kwa Yɨɨsu, akamubhuurya, “Ʉmʉkʉrʉ, arɨɨbhɨ umwisirirya ʉmʉkɨndichanɨ ansaririiryɨ, nereenderwa nemobheerere manga karɨnga? Manga muhungatɨ?” \p \v 22 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Nɨkʉbhʉʉrɨrɨ, ɨtarɨ manga muhungatɨbhu, nawe omobheerere ʉmʉkɨndichazʉ muhungatɨ manga merongo muhungatɨ.\f + \fr 18:22 \fr*\fk Muhungatɨ manga merongo muhungatɨ\fk*\ft , enzobhooro yaku, umwabhɨrɨ ribhaga ryʉsi.\ft*\f* \p \v 23 “Nɨrabhabhʉʉrɨrabhu, kʉ kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhutuubhɨɨnɨ nʉ ʉmʉtɨmi wʉmwɨ wʉnʉ ɨɨndirɨ kokora ʉbhʉbhari na abhahocha bhɨ ɨsɨrɨkaarɨ yaazɨ. \v 24 Hanʉ ʉmʉtɨmi aatangirɨ kʉrʉʉha ɨbhɨtabhʉ, akareeterwa omohocha wʉmwɨ wʉnʉ aarɨ ani isiirɨ ya zimpirya nzaru bhʉkʉngʼu, zɨtaranta bhɨkwɨ ikumi.\f + \fr 18:24 \fr*\ft Ɨtaranta yɨmwɨ yaarɨ ɨrɨngʼɨɨnɨ na amarihi gʉ ʉkʉrɨha ʉmʉʉtʉ imyaka merongo ɨbhɨrɨ hamwɨ kʉkɨra.\ft*\f* \v 25 Omohocha wuyo ataaturirɨ kʉrɨha isiirɨ yɨnʉ aarɨ nayo. Neho ʉmʉtɨmi akaswaja kʉbha ʉmʉʉtʉ wuyo aguribhwɨ ewe, mʉkaazɨ, abhaana bhaazɨ ne ebhegero bhyazɨ bhyʉsi, korereke arɨhɨ isiirɨ yaazɨ. \p \v 26 “Omohocha wuyo akahigama mʉbhʉtangɨ bhwʉ ʉmʉtɨmi, akamwisasaama, ‘Nɨrasabha unyiigumiriryɨ, nɨrarɨha isiirɨ yaanɨ yʉʉsi!’ \v 27 Neho, ʉmʉtɨmi akamororera ɨbhɨgʉngi omohocha waazɨ, akamobheerera isiirɨ yaazɨ yʉʉsi, akamutiga ajɨ. \p \v 28 “Hanʉ omohocha wuyo aahurukirɨ igʉtʉ, akabhona omohocha ʉmʉkɨndichazɨ wʉnʉ aarɨ amʉhɨɨrɨ ekerengo kisuuhu bhʉkʉngʼu cha zidinaari igana rɨmwɨ.\f + \fr 18:28 \fr*\ft Idinaari yɨmwɨ yaarɨ ɨrɨngʼɨɨnɨ na amarihi gu urusikʉ rʉmwɨ kʉmʉʉtʉ wʉmwɨ.\ft*\f* Hayohayo, akamugwata mwimero, akamʉbhʉʉrɨra, ‘Ndɨha isiirɨ yaanɨ!’ \p \v 29 “Omohocha ʉmʉkɨndichazɨ akahigama mʉbhʉtangɨ bhwazɨ, akamwisasaama, ‘Nɨrasabha unyiigumiriryɨ, nɨrakʉrɨha isiirɨ yaazʉ yʉʉsi!’ \v 30 Nawe akaanga, akaja komobhoha ʉmʉkɨndichazɨ mokebhoho, kuhika ribhaga rɨnʉ araarɨhɨ isiirɨ yaazɨ. \p \v 31 “Hanʉ abhahocha abhakɨndichazɨ bhaarʉʉzɨ ringʼana riyo, bhakanyahaarɨka mozekoro zaabhʉ. Bhakaja kʉmʉtɨmi waabhʉ na kʉmʉbhʉʉrɨra gʉʉsi ganʉ gakʉrirwɨ. \v 32 Neho ʉmʉtɨmi akabhɨrɨkɨra omohocha wʉnʉ aabhɨɨrɨɨrɨ isiirɨ yaazɨ, akamʉbhʉʉrɨra, ‘Awɨ ne‑mohocha mʉbhɨ! Rora, hanʉ wansabhirɨ kʉbha nekobheerere isiirɨ yaazʉ, nɨkakobheerera yʉʉsi! \v 33 Awɨ ʉtamirwɨ komororera ɨbhɨgʉngi omohocha ʉmʉkɨndichazʉ, chɨmbu inyɨ nakʉrʉrɨɨrɨ ɨbhɨgʉngi?’ \p \v 34 “Mmbe, ʉmʉtɨmi akiigatana bhʉkʉngʼu, akaswaja abhasirikarɨ bhaazɨ, bhamʉgwatɨ na kʉmʉtʉʉra mokebhoho, bhamʉnyaachɨmu, kuhika hanʉ araamʉrɨhɨ isiirɨ yʉʉsi.” \p \v 35 Akʉmara, Yɨɨsu akamara kwa kʉgamba, “Momenye kʉbha nʉʉrʉ Bhaabha waanɨ wa mwisaarʉ, arabhakorera na niimwɨ ɨbhuɨbhu, arɨɨbhɨ mʉraanga kobheerera ʉmʉkɨndichanyu kumyʉyʉ janyu jʉsi.” \c 19 \s Yɨɨsu ariija igʉrʉ wu ukukwɨra nʉ ʉkʉtaana \r (Maaroko 10:1‑12) \p \v 1 Hanʉ Yɨɨsu aamarirɨ kʉgamba amangʼana gayo, akabhʉʉka Gariraaya, akahɨta rusizʉ, mucharʉ kɨnʉ kiri imwambʉkʉ wɨ ɨkɨtaarʉ cha Yorodaani kuja mucharʉ cha Yudeya. \v 2 Abhaatʉ bhaaru bhakabha bharamutuna iyo, nawe akahorya abharwɨrɨ bhanʉ bhaarɨ gatɨ waabhʉ. \p \v 3 Neho Abhafarisaayo obhorebhe bhakaaza kwa Yɨɨsu korereke bhamogeme. Bhakabhuurya, “Awɨɨ, nɨ‑bhwaheene umusubhɨ kʉtaana na mʉkaazɨ igʉrʉ wa ryʉryʉsi rirya?” \p \v 4 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Imwɨ mʉkɨɨrɨ kosoma mʉMaandɨkʉ Amarɨndu kʉbha kwɨma ubhubhumbi ‘Mungu akabhʉmba umusubhɨ nʉ ʉmʉkari’?\f + \fr 19:4 \fr*\xt Rora Ʉbhʉtangɨ 1:27.\xt*\f* \v 5 Akabhuga, ‘Igʉrʉ wa gayo, umusubhɨ aratiga wiisɨ na unina, aragwatana na mʉkaazɨ. Bhabhɨrɨ bhayo bharabha mʉbhɨrɨ gʉmwɨ.’\f + \fr 19:5 \fr*\xt Rora Ʉbhʉtangɨ 2:24.\xt*\f* \v 6 Na bhatakʉbha bhabhɨrɨ kwikɨ, nawe nɨ‑mʉbhɨrɨ gʉmwɨ. Mmbe, kɨnʉ kɨgwataniibhwɨ na Mungu, mʉʉtʉ atakɨtaanʼya.” \p \v 7 Nawe, Abhafarisaayo bhakamubhuurya, “Arɨɨbhɨ ganʉ nɨ‑maheene, nɨkɨ Musa akaraganʼya umusubhɨ amohe ʉmʉkari waazɨ ɨnyarʉbha yʉ ʉkʉtaana na komoheebha?” \p \v 8 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Musa akabhiisirirya moheebhe abhakari bhaanyu, kʉ kʉbha yʉ ʉbhʉkʉngʼu bhwi imyʉyʉ janyu, nawe kwɨma ʉbhʉtangɨ bhwu ubhubhumbi, bhʉtaarɨ ubhwɨndi bhwa Mungu. \v 9 Nɨrabhabhʉʉrɨra, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ araatigɨ mʉkaazɨ, ɨtarɨ igʉrʉ wu ubhusiihya, na kukwɨra ʉmʉkari ʉwʉndɨ, wuyo arasebheeta. Nu umusubhɨ wʉnʉ akukwera ʉmʉkari wʉnʉ atigirwɨ, wʉʉsi arasebheeta.” \p \v 10 Neho abhɨɨga bhaazɨ bhakamʉbhʉʉrɨra, “Arɨɨbhɨ nɨmbu kumusubhɨ nʉ ʉmʉkari, nɨ‑hakɨrɨku ʉmʉʉtʉ atakwɨra!” \p \v 11 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Ɨtarɨ bhʉʉsi bharatʉra kʉrɨsʉngʼaana ringʼana rɨnʉ, nawe bhanʉ Mungu abhanagiryɨ kʉtama kukwɨra. \v 12 Nɨrabhugabhu, kʉ kʉbha bhareho abhandɨ bhanʉ bhatakukwɨra kʉ kʉbha bhakiibhurwa bhazigaru. Abhandɨ bhatakukwɨra kʉ kʉbha abhaatʉ bhabhasʉrʉʉrirɨ korereke bhatabha bhariibhʉra. Na bhareho na abhandɨ bhanʉ bhatakukwɨra kʉ kʉbha yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ. Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akʉtʉra kʉsʉngʼaana ringʼana riyo, arɨsʉngʼaanɨ.” \s Yɨɨsu arahaka abhaana abhasuuhu \r (Maaroko 10:13‑16; Ruuka 18:15‑17) \p \v 13 Mmbe, abhiibhuri obhorebhe bhakareeta abhaana abhasuuhu kwa Yɨɨsu korereke abhahakɨ kʉbhatʉʉrɨra amabhoko na kʉbhasabhɨra. Nawe abhɨɨga bhaazɨ bhakabhahaarɨra. \p \v 14 Neho Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Mutigɨ abhaana abhasuuhu bhaazɨ kwa niinyɨ! Mʉtabharecha, kʉ kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ nɨ‑bhwa abhaatʉ bhanʉ bhaangɨ ncha abhaana.” \v 15 Yɨɨsu akahaka abhaana bhayo, akʉmara akabhʉʉka ahagero hayo. \s Ʉbhʉkʉngʼu kumuniibhi kusikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu \r (Maaroko 10:17‑31; Ruuka 18:18‑30) \p \v 16 Akʉmara ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ akaaza kwa Yɨɨsu, akamubhuurya, “Umwija, nekore ingʼanakɨ rizʉmu korereke nebhone ʉbhʉhʉru bhwa kemerano?” \p \v 17 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Kwakɨ ʉrambuurya inyɨ igʉrʉ wa ringʼana rizʉmu? Rora, Mungu umwene newe ʉmʉzʉmu! Nawe arɨɨbhɨ oreenda kusikɨra kʉbhʉhʉru bhwa kemerano, ugwatɨ imigirʉ ja Mungu.” \p \v 18 Umumura wuyo akamubhuurya, “Migirʉkɨ?” \p Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Utiita, ʉtasebheeta, utiibha, ʉtagobha mʉʉtʉ, \v 19 ʉsʉʉkɨ wuusʉ na onyoko, ʉmʉsɨɨgɨ nyarʉbhɨri waazʉ chɨmbu wisɨɨgirɨ aumwene.”\f + \fr 19:19 \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 20:12‑16; Abharaawi 19:18; Amahiityʉ gi Imigirʉ 5:16‑20.\xt*\f* \p \v 20 Umumura wuyo akabhuga, “Imigirʉ jʉsi giyo nigigwatirɨ. Nekorekɨ ɨkɨndɨ kɨnʉ kisuuhirɨ?” \p \v 21 Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Arɨɨbhɨ oreenda kʉbha ʉmʉʉtʉ wʉnʉ ataana isoro, nuujɨ uguryɨ ebhegero bhyʉsi bhɨnʉ ʉnabhyʉ, zimpirya ziyo ʉbhahɨ abhahabhɨ, na ʉrabha ni ikibhumbɨkʉ kwa Mungu. Akʉmara uuzɨ untunɨ.” \v 22 Hanʉ umumura wuyo iigwirɨ gayo, akaja arumikirɨ bhʉkʉngʼu, kʉ kʉbha aarɨ ne ebhegero bhyaru. \p \v 23 Neho Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ akabhuga, “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, ɨrabha kʉkʉngʼu kumuniibhi kusikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ. \v 24 Nɨrabhabhʉʉrɨra naatu, nɨ‑kʉnyʉʉhu ɨngamiya kʉhɨta mwibhanga ryi isindanʉ, kʉkɨra umuniibhi kusikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu.” \p \v 25 Hanʉ abhɨɨga bhaazɨ bhiigwirɨ ɨbhu, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu, bhakamubhuurya, “Nangʉ, nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ akʉtʉra kʉsabhurwa?” \p \v 26 Yɨɨsu akabhamogorera, akabhabhʉʉrɨra, “Kʉbhaatʉ gatakʉtʉrɨkana, nawe kwa Mungu gʉʉsi garatʉrɨkana.” \p \v 27 Peetero akamʉbhʉʉrɨra, “Rora, itwɨ tutigirɨ ebhegero bhyʉsi, tukutunirɨ! Mmbe, na niitwɨ tʉrabhonakɨ?” \p \v 28 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ arabha ikɨɨrɨ nchʉ ʉmʉtɨmi kukitumbɨ chazɨ, mʉʉsɨ iihya.\f + \fr 19:28 \fr*\xt Rora Danyɨri 7:9‑14.\xt*\f* Mmbe, ribhaga riyo na niimwɨ bhanʉ muntunirɨ, muriikara kubhitumbɨ bhyɨ ɨkɨtɨmi ikumi na bhɨbhɨrɨ, ɨnʉ mʉratɨnɨra ɨbhɨgambʉ ikumi na bhɨbhɨrɨ bhya Iziraɨri. \v 29 Mmbe, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ atigirɨ inyumba, umwabhʉ, umusubhaati, wiisɨ, unina, abhaana hamwɨ ɨmɨgʉndʉ igʉrʉ waanɨ, arasʉngʼaana bhyʉsi kubhwaru bhʉkʉngʼu. Hamwɨmwɨ na gayo, arabhona ʉbhʉhʉru bhwa kemerano. \v 30 Nawe, abhaatʉ bhaaru bhanʉ bhakusuukwa ribhaga rɨnʉ, bhatakusuukwa ribhaga rɨnʉ rikuuza. Na bhanʉ bhatakusuukwa ribhaga rɨnʉ, bharasuukwa ribhaga rɨnʉ rikuuza.” \c 20 \s Ekerenjo chʉ ʉkʉrɨha abhahocha \p \v 1 Yɨɨsu akangʼeha kʉgamba, “Ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhutuubhɨɨnɨ na wʉ ʉmʉgʉndʉ, wʉnʉ aahurukirɨ ritabhʉʉri ziri kuja koha abhaatʉ emeremo mʉmʉgʉndʉ gwazɨ gwɨ ɨmɨzabhiibhu. \v 2 Hanʉ aamarirɨ kwigwana nabhʉ kʉbha abharɨhɨ wʉmwɨ wʉmwɨ amarihi gu urusikʉ rʉmwɨ,\f + \fr 20:2 \fr*\fk Amarihi gu urusikʉ rʉmwɨ \fk*\ft kuzisikʉ ziyo, yaarɨ idinaari yɨmwɨ.\ft*\f* akabhatʉma mʉmʉgʉndʉ. \p \v 3 “Hanʉ yaahikirɨ zɨɨsa isatʉ ritabhʉʉri, akahʉrʉka kuja mwisoko, akarora abhaatʉ abhandɨ bhiimiiriirɨ bhataana moremo. \v 4 Akabhabhʉʉrɨra, ‘Na niimwɨ mujɨ mohoche mʉmʉgʉndʉ gwanɨ gwɨ ɨmɨzabhiibhu, nɨrabharɨha ichanyu.’ \v 5 Bhʉʉsi bhakaja. \p “Mmbe hanʉ yaahikirɨ mumwise, akahʉrʉka kuja kʉbhaha abhandɨ emeremo mʉmʉgʉndʉ gwazɨ. Na zɨkahɨta zɨɨsa isatʉ, akakorabhu naatu. \v 6 Hanʉ yaahikirɨ ɨsa ikumi na yɨmwɨ rigoroobha, akahʉrʉka naatu kuja mwisoko, akabhona abhandɨ bhiimiiriirɨ. Akabhabhuurya, ‘Ndora mwimiiriirɨ hanʉ urusikʉ rugima mʉtaana moremo?’ \p \v 7 “Bhakamʉgarukirya, ‘Nɨ‑kʉ kʉbha atareeho wʉnʉ atʉhɨɨrɨ emeremo.’ \p “Akabhabhʉʉrɨra, ‘Na niimwɨ mujɨ mokore emeremo mʉmʉgʉndʉ gwɨ ɨmɨzabhiibhu.’ \p \v 8 “Mʉkabhuribhuri, umwene mʉgʉndʉ akabhʉʉrɨra umwimiiririri we emeremo, ‘Bhɨrɨkɨra abhahocha bhʉʉsi, ʉbharɨhɨ amarihi gaabhʉ, ʉtangɨ na bhanʉ bhaarumusiirɨ na kʉmariirya na bhanʉ bhaakangatirɨ.’ \p \v 9 “Neho abhahocha bhanʉ bhaatangirɨ emeremo rigoroobha, bhakaaza bhakahaabhwa amarihi gu urusikʉ rʉmwɨ. \v 10 Hanʉ abhahocha bhanʉ bhaatangirɨ emeremo ritabhʉʉri bhiizirɨ, bhakakina bhararihwa nzaru kʉkɨra abhakɨndichabhʉ bhanʉ bhaarumusiirɨ. Nawe wʉmwɨwʉmwɨ akarihwa zimpirya ziryazirya za amarihi gu urusikʉ rʉmwɨ. \v 11 Hanʉ bhaarihirwɨ amarihi gaabhʉ, bhakatanga kwibheerya kwa wʉ ʉmʉgʉndʉ \v 12 bharabhuga, ‘Abhaatʉ bharya bhaarumusiirɨ, bhakʉrirɨ emeremo kwɨ ɨɨsa yɨmwɨbhu! Ɨbhɨɨrɨbhwɨ uturihirɨ kɨrɨngʼɨɨnɨ nabhʉ, ɨnʉ itwɨ tʉkʉrirɨ emeremo ɨmɨkʉngʼu bhʉkʉngʼu ne endekeera itusiriirɨku ryʉbha nyangima?’ \p \v 13 “Wʉ ʉmʉgʉndʉ akagarukirya wʉmwɨ mʉbhahocha bhayo, ‘Mʉsaani waanɨ, nɨkɨɨrɨ kʉkʉkangirirya chʉchʉsi. Awɨɨ, tutiisirirɨɨnʼyɨ kʉbha ʉrakora emeremo kʉmarihi gu urusikʉ rʉmwɨ? \v 14 Gega zimpirya zaazʉ ujɨ. Inyɨ nɨsɨɨgirɨ kʉmʉrɨha ʉmʉʉtʉ wa mʉtɨnɨrʉ amarihi kɨrɨngʼɨɨnɨ na gaazʉ. \v 15 Nangʉ, nɨtakwisiriribhwa kokorera zimpirya zaanɨ chɨmbu nikwenda? Hamwɨ ʉna rihari kʉ kʉbha inyɨ muhurucha bhʉkʉngʼu kʉbhandɨ?’ ” \p \v 16 Yɨɨsu akamariirya kwa kʉgamba, “Nawe, abhaatʉ bhaaru bhanʉ bhakusuukwa ribhaga rɨnʉ, bhatakusuukwa ribhaga rɨnʉ rikuuza. Na bhanʉ bhatakusuukwa ribhaga rɨnʉ, bharasuukwa ribhaga rɨnʉ rikuuza.” \s Yɨɨsu aragamba rwa katatʉ igʉrʉ wu ukukwa nu ukuryʉka kwazɨ \r (Maaroko 10:32‑34; Ruuka 18:31‑34) \p \v 17 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ mʉnzɨra araja Yɨrusarɨɨmu, akagega abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ rusizʉ, akabhabhʉʉrɨra, \v 18 “Rora, tʉraja Yɨrusarɨɨmu. Iyo, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ aragwatwa na kuhirwa kʉbhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhiija bhi imigirʉ ja Musa. Bhayo bharatɨnɨra iitwɨ. \v 19 Akʉmara, bharamuhira kʉBharuumi korereke bhamorege, bhamoteme ɨmɨzariti na komotemerera kʉmʉsarabha. Nawe urusikʉ rwa katatʉ, Mungu aramuryʉra.” \s Ʉmʉkʉrʉ ahokerye bhanʉ akʉkangata \r (Maaroko 10:35‑45) \p \v 20 Neho, ʉmʉkari wa Zebhedaayo akaaza kwa Yɨɨsu hamwɨmwɨ na abhaana bhaazɨ bhabhɨrɨbhu,\f + \fr 20:20 \fr*\fk Abhaana bhaazɨ bhabhɨrɨbhu\fk*\ft , bhaarɨ nɨ‑Yaakobho na Yoohana. \ft*\xt Rora Mataayo 10:2.\xt*\f* akahigama mʉbhʉtangɨ bhwazɨ, akamʉsabha amokorere kegero kɨmwɨ. \v 21 Yɨɨsu akamubhuurya, “Oreenda nekokorerekɨ?” \p Wʉʉsi akamʉgarukirya, “Nɨrasabha ubhiisiririryɨ abhaana bhaanɨ bhanʉ bhabhɨrɨ, bhiikarɨ hamwɨmwɨ na naawɨ mʉbhʉtɨmi bhwazʉ, wʉmwɨ ʉrʉbhaara rwu ubhuryʉ nʉ ʉwʉndɨ ʉrʉbhaara rwʉ ʉbhʉmʉsi.” \p \v 22 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Mʉtɨɨzɨ kɨnʉ mʉkʉsabha. Nangʉ, mʉratʉra kunywa ekekombe chɨ ɨnyaakʉ kɨnʉ nikunywa?” \p Bhakamʉgarukirya, “Tʉratʉra.” \p \v 23 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Maheene mʉrakinywɨra ekekombe chɨ ɨnyaakʉ yɨnʉ inyɨ nɨkʉnyaaka, nawe kwikara ʉrʉbhaara rwanɨ rwu ubhuryʉ hamwɨ rwʉ ʉbhʉmʉsi gɨtarɨ emeremo janɨ kubhiisiririrya. Umweya guyo nɨ‑kʉbhanʉ Bhaabha amarirɨ kokonzera.” \p \v 24 Hanʉ abhɨɨga abhandɨ ikumi bhiigwirɨ gayo, bhakiigatanɨra abhakɨndichabhʉ bhabhɨrɨ bhayo. \v 25 Neho Yɨɨsu akabhabhɨrɨkɨra bhʉʉsi hamwɨmwɨ, akabhabhʉʉrɨra, “Mwɨzɨ kʉbha abhakangati bhi ibhyarʉ bharakangata abhaatʉ bhaabhʉ kwa amanaga, na abhakʉrʉ bhaabhʉ bharabhahocha emeremo. \v 26 Nawe ɨtaaza ɨkabhabhu kwa niimwɨ. Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwenda kʉbha ʉmʉkʉrʉ waanyu, areenderwa kʉbha omohocha waanyu. \v 27 Naatu, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwenda kʉbha we embere gatɨ waanyu, areenderwa kʉbha mbʉʉsa waanyu.\f + \fr 20:27 \fr*\xt Rora Yoohana 13:12‑17.\xt*\f* \v 28 Chɨmburya, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ atiizirɨ kʉhʉkɨribhwa, nawe akaaza kohokerya abhaatʉ na kuhurucha ʉbhʉhʉru bhwazɨ bhʉbhɨ ubhutuurya kʉbhaatʉ abhaaru.” \s Yɨɨsu arahorya abhahʉku bhabhɨrɨ \r (Maaroko 10:46‑52; Ruuka 18:35‑43) \p \v 29 Hanʉ Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ bharuurɨ mʉrʉbhɨri rwa Yɨriko, riribhita ikʉrʉ rya abhaatʉ rɨkamutuna. \v 30 Rusizʉ wɨ ɨnzɨra yɨnʉ Yɨɨsu aarɨ akʉhɨta, bhaareho abhahʉku bhabhɨrɨ. Hanʉ bhiigwirɨ kʉbha Yɨɨsu arahɨta hayo, bhakabhɨrɨkɨra kwiraka ikʉrʉ, “Ʉmʉkʉrʉ, Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi, otororere ɨbhɨgʉngi!” \v 31 Riribhita rya abhaatʉ rɨkabhahaarɨra kʉbha bhakirɨ, nawe ebho bhakakaja kʉbhɨrɨkɨra kwiraka ikʉrʉ, “Ʉmʉkʉrʉ, Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi, otororere ɨbhɨgʉngi!” \p \v 32 Yɨɨsu akiimɨɨrɨra, akabhabhɨrɨkɨra, akabhabhuurya, “Moreenda nɨbhakorerekɨ?” \p \v 33 Abhahʉku bhayo bhakamʉgarukirya, “Ʉmʉkʉrʉ, toreenda torore!” \v 34 Neho Yɨɨsu akabharorera ɨbhɨgʉngi, akabhakunʼyaku amɨɨsʉ gaabhʉ. Hayohayo, bhakarora, nabhʉ bhakamutuna. \c 21 \s Yɨɨsu arasʉngʼaanwa Yɨrusarɨɨmu ncha Masiya \r (Maaroko 11:1‑11; Ruuka 19:28‑40; Yoohana 12:12‑19) \p \v 1 Hanʉ Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ bhiisɨmɨɨrɨ Yɨrusarɨɨmu, bhakahika mʉrʉbhɨri rwa Bhɨtifagɨ kʉkɨgʉrʉ chɨ Ɨmɨzɨyituuni. Neho Yɨɨsu akatʉma abhɨɨga bhaazɨ bhabhɨrɨ, akabhabhʉʉrɨra, \v 2 “Mujɨ mʉrʉbhɨri rʉnʉ rore embere waanyu. Hanʉ mukusikɨramu, mʉrarora ɨtɨkɨrɨ nu umwana wayʉ zɨbhʉhirwɨ. Mʉzɨtazʉrɨ, mondeetere hanʉ. \v 3 Nʉ ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi araabhabhuuryɨ, mʉmʉgarukiryɨ, ‘Ʉmʉkʉrʉ arazeenda,’ hayohayo wʉʉsi arabhiisiririrya muuzɨ nazʉ.” \p \v 4 Gayo gaakʉriibhwɨ, korereke gabhɨ amangʼana ganʉ Mungu aagambirɨ kʉhɨtɨra ʉmʉrʉʉtɨrɨri waazɨ, \q \v 5 “Ʉbhʉʉrɨrɨ abhaatʉ bha Sayuuni,\f + \fr 21:5a \fr*\fk Sayuuni \fk*\ft ni‑riina ɨrɨndɨ rya Yɨrusarɨɨmu.\ft*\f* \q ‘Rora, ʉmʉtɨmi waanyu araaza kwa niimwɨ, \q nɨ‑mʉnyʉʉhu, \q araaza iikɨɨrɨ kʉtɨkɨrɨ, \q nɨ ɨkɨmʉʉri chayʉ.’ ”\f + \fr 21:5b \fr*\xt Rora Zaakariya 9:9.\xt*\f* \p \v 6 Mmbe, abhɨɨga bhaazɨ bhakaja, bhakakora chɨmbu Yɨɨsu aabhatumirɨ. \v 7 Hanʉ bhaagarukirɨ kwa Yɨɨsu nɨ ɨtɨkɨrɨ yirya nu umwana wayʉ, bhakaara zengebho igʉrʉ waazɨ, na Yɨɨsu akiikara igʉrʉ wayʉ. \v 8 Abhaatʉ bhaaru kwiribhita riyo, bhakaara zengebho zaabhʉ kʉnzɨra. Abhandɨ bhakatɨna ibhisha bhyɨ ɨmɨtɨ na kwara kʉnzɨra igʉrʉ wʉ ʉkʉsʉʉka Yɨɨsu. \v 9 Abhaatʉ bhanʉ bhaakangatirɨ embere na bhanʉ bhaarɨ inyuma, bhakatiirya riraka bharabhuga, \q “Akumibhwɨ Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi! \q Anʉ ʉrʉbhangʉ wʉnʉ akuuza kuriina ryʉ Ʉmʉkʉrʉ!\f + \fr 21:9 \fr*\xt Rora Zabhuri 118:26.\xt*\f* \q Akumibhwɨ Mungu wa mwisaarʉ!” \p \v 10 Hanʉ Yɨɨsu aasikiirɨ mʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu, ʉrʉbhɨri rwʉsi rukiitiimaata. Abhaatʉ bhakiibhuurya, “Nɨ‑wɨɨwɨ wuyo?” \p \v 11 Abhaatʉ kwiribhita riyo bhakagarukirya, “Wʉnʉ nɨ‑Yɨɨsu! Nɨ‑mʉrʉʉtɨrɨri wa Nazarɨɨti mucharʉ cha Gariraaya!” \s Yɨɨsu araheebha abhasuruja mwihekaaru \r (Maaroko 11:15‑19; Ruuka 19:45‑48; Yoohana 2:13‑22) \p \v 12 Yɨɨsu akasikɨra mwihekaaru. Akaheebhera igʉtʉ abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ bhakugurya na kʉgʉra ebhegero. Akabharingʉra zemeeza za bhanʉ bhaarɨ bhakʉkɨranʼya zimpirya ni ibhitumbɨ bhya bhanʉ bhaarɨ bhakugurya ibhiguuti. \v 13 Akabhabhʉʉrɨra, “Yandikirwɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu, ‘Inyumba yaanɨ ɨrabha inyumba ya amasabhi.’\f + \fr 21:13a \fr*\xt Rora Isaaya 56:7.\xt*\f* Nawe imwɨ mʉyɨkʉrirɨ kʉbha ribhigi rya abhasaakuri.”\f + \fr 21:13b \fr*\xt Rora Yɨrɨmiya 7:11.\xt*\f* \p \v 14 Mmbe, hanʉ Yɨɨsu aarɨ akɨɨrɨ mwihekaaru, abhahʉku na amagata bhakaja kwawɨ, wʉʉsi akabhahorya. \v 15 Nawe hanʉ abhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhiija bhi imigirʉ ja Musa bhaarʉʉzɨ ɨbhɨsɨgʉ bhɨnʉ Yɨɨsu aarɨ akokora, na kwigwa ganʉ abhaana bhaarɨ bhakʉgamba kwiraka mwihekaaru, “Akumibhwɨ Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi,” bhakiigatana bhʉkʉngʼu. \v 16 Bhakamubhuurya, “Nangʉ, uriigwa chɨmbu abhaana bhayo bhakubhuga?” \p Yɨɨsu akabhagarukirya, “Hee niriigwa. Awɨɨ mʉkɨɨrɨ kosoma amangʼana ganʉ gaandikirwɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu, \q ‘Wikʉrɨɨrɨ ubhukumya, \q kʉhɨtɨra iminywa ja abhaana abhasuuhu na abhabhataarɨ’\f + \fr 21:16 \fr*\xt Rora Zabhuri 8:2.\xt*\f*?” \p \v 17 Yɨɨsu akabhatiga hayo, akarwa Yɨrusarɨɨmu, akaja kuhindɨra mʉrʉbhɨri rwa Bhɨtaniya. \s Yɨɨsu ariihiima ʉmʉtɨ gʉnʉ gʉtaana imisumʉ \r (Maaroko 11:12‑14, 20‑24) \p \v 18 Ritabhʉʉri ryaho, hanʉ aarɨ aragarʉka Yɨrusarɨɨmu, ɨnzara ɨkamurya. \v 19 Akarora umutiini rusizʉ wɨ ɨnzɨra. Akagwisukɨra, akabhona gʉtaana imisumʉ, nawe gʉna amatʉʉtʉ ageene. Akagʉbhʉʉrɨra, “Awɨ ʉtakwibhʉra imisumʉ naatu kemerano!” Hayohayo, umutiini gʉkʉʉma. \p \v 20 Hanʉ abhɨɨga bha Yɨɨsu bhaarʉʉzɨbhu, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu. Bhakamubhuurya, “Ɨbhɨɨrɨbhwɨ rogendo rʉmwɨ ʉmʉtɨ gʉnʉ gwumirɨ?” \p \v 21 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, arɨɨbhɨ munu ubhwisirirya bhʉnʉ bhʉtaana makɨbhwɨ, mʉratʉra kʉgakora. Ɨtarɨ ryu umutiini guyo iryene, nawe nʉʉrʉ mʉraabhʉʉrɨrɨ ɨkɨgʉrʉ kɨnʉ, ‘Ihɨka wiitaashɨ mʉnyanza,’ rɨrabha. \v 22 Arɨɨbhɨ munu ubhwisirirya, chʉchʉsi kɨnʉ mʉkʉsabha kwa Mungu, mʉrabhona.” \s Ribhuurya igʉrʉ wʉ ʉbhʉnaja bhwa Yɨɨsu \r (Maaroko 11:27‑33; Ruuka 20:1‑8) \p \v 23 Yɨɨsu akasikɨra naatu mwihekaaru. Hanʉ aarɨ ariija, abhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhakaruka bha Abhayaahudi bhakamujaku kumubhuurya, “Ganʉ okokora, ʉrakora kwa bhʉnajakɨ? Nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ akʉhɨɨrɨ ʉbhʉnaja bhuyo?” \p \v 24 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Na niinyɨ nɨrabhabhuurya ringʼana rɨmwɨ. Mʉraangaruchiryɨ riyo, na niinyɨ nɨrabhabhʉʉrɨra, nɨrakora gayo kʉbhʉnaja bhwa wɨɨwɨ. \v 25 Awɨɨ, ʉbhʉnaja bhwa Yoohana bhwʉ ʉkʉbhatiiza, bhʉkarwa hayi? Bhʉkarwa kwa Mungu kisha kʉbhaatʉ?” \p Bhakiibhuurya abheene kobheene bharabhuga, “Tʉraabhugɨ, ‘Bhʉkarwa mwisaarʉ,’ aratubhuurya, ‘Ndora mʉtamwisiriiryɨ?’ \v 26 Na tʉraabhugɨ, ‘Bhʉkarwa kʉbhaatʉ,’ tʉrʉʉbhaha riribhita rya abhaatʉ bhanʉ, kʉ kʉbha bhʉʉsi bhariisirirya kʉbha Yoohana aarɨ ʉmʉrʉʉtɨrɨri.” \v 27 Neho bhakamʉgarukirya, “Tʉtɨɨzɨ.” \p Wʉʉsi akabhabhʉʉrɨra, “Na niinyɨ nɨtakʉbhabhʉʉrɨra nɨrakora amangʼana ganʉ kwa bhʉnajakɨ.” \s Ekerenjo chu umwana umwigwa na wʉnʉ atakwigwa \p \v 28 Yɨɨsu akangʼeha kʉgamba, “Nangʉ, mʉrarorabhwɨ igʉrʉ we ekerenjo kɨnʉ? Aareho ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ wʉnʉ aarɨ na abhaana bhabhɨrɨ. Akaja kumwana we embere, akamʉbhʉʉrɨra, ‘Mwana waanɨ, reero nuujɨ okore emeremo mʉmʉgʉndʉ gwɨ ɨmɨzabhiibhu.’ \p \v 29 “Umwana wuyo akamʉgarukirya, ‘Nɨtakuja!’ Nawe hanʉ aachurirɨ amiisɨɨgi gaazɨ, akaja. \p \v 30 “Neho wiisɨ akaja kumwana wa kabhɨrɨ na kʉmʉbhʉʉrɨra chɨmbu aabhuuriirɨ ʉwʉndɨ wurya. Wʉʉsi akamʉgarukirya, ‘Nɨraja bhaabha!’ Nawe atagiirɨ. \p \v 31 “Nangʉ, kwa bhabhɨrɨ bhayo, nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ aakʉrirɨ chɨmbu wiisɨ ɨɨndirɨ?” \p Bhakamʉgarukirya, “Ne‑we embere wurya.” \p Neho Yɨɨsu akabhuga, “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, abharihya bha rigʉʉti na abhasimbɨ rikʉʉrɨɨra bharabhakangatɨra kusikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu. \v 32 Yoohana akaaza kwa niimwɨ korereke abheerekeereye ɨnzɨra ye eheene, na niimwɨ mutiisiriiryɨ. Nawe abharihya bha rigʉʉti na abhasimbɨ rikʉʉrɨɨra nebho bhaamwisiriiryɨ. Nʉʉrʉ imwɨ hanʉ mwarʉʉzɨ gʉʉsi gayo, mʉkaanga kuchʉra amiisɨɨgi gaanyu na kumwisirirya. \s Ekerenjo cha abharimi abhabhɨ \r (Maaroko 12:1‑12; Ruuka 20:9‑19) \p \v 33 “Mwitegeerere ekerenjo ɨkɨndɨ. Aareho ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ wʉnʉ aarɨ nʉ ʉmʉgʉndʉ. Mʉmʉgʉndʉ muyo, akahamba ɨmɨzabhiibhu, akagwinaarya ʉrʉbhagʉ akatuka rirʉʉma gatɨgatɨ ryʉ ʉkʉkamɨra amanzi ga zɨzabhiibhu, naatu akʉʉmbaka ɨkɨkʉngʉ ɨkɨrɨɨhu cha abhariibhi mʉmʉgʉndʉ.\fig Ʉmʉgʉndʉ gwi imisumʉ jɨ ɨmɨzabhiibhu|alt="Shamba la matunda la mizabibu" src="lb00103c.tif" size="col" loc="MAT 21:33" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994" ref="21:33"\fig* Akakʉʉdishirya abharimi. Ewe akaja icharʉ ɨkɨndɨ. \p \v 34 “Hanʉ ribhaga ryo okogesa ryahikirɨ, umwene ʉmʉgʉndʉ akatʉma bhambʉʉsa bhaazɨ kwa abharimi, korereke bhamogegere imisumʉ jazɨ. \v 35 Nawe hanʉ bhambʉʉsa bhaazɨ bhaahikirɨ, abharimi bhayo bhakabhagwata, ʉwʉmwɨ bhakamotema, ʉwʉndɨ bhakamwita nʉ ʉwʉndɨ bhakamotema na amabhwɨ. \v 36 Umwene ʉmʉgʉndʉ akatʉma naatu bhambʉʉsa abhandɨ, bhaaru kʉkɨra bhanʉ aatumirɨ embere. Abharimi bhayo bhakabhakorera muryamurya, chɨmbu bhaabhakʉrɨɨrɨ bhe embere. \v 37 Ɨtɨnɨrʉ, akatʉma umwana waazɨ, akiiseega, ‘Bharasʉʉka umwana waanɨ.’ \p \v 38 “Nawe hanʉ abharimi bharya bhaarʉʉzɨ umwana wuyo, bhakiibhʉʉrɨra, ‘Wʉnʉ newe ʉmʉgabhi wʉ ʉmʉgʉndʉ gʉnʉ. Tumwitɨ korereke togogege.’ \v 39 Mmbe, bhakamugwata, bhakamuhira igʉtʉ wʉ ʉmʉgʉndʉ, bhakamwita.” \p \v 40 Yɨɨsu akabhabhuurya, “Nangʉ, hanʉ wʉ ʉmʉgʉndʉ araagarʉkɨ kurwa orogendo rwazɨ, arakorabhwɨ abharimi bharya?” \p \v 41 Bhakamʉgarukirya, “Arabharicha kɨbhɨ abhabhɨ bhayo, nʉ ʉmʉgʉndʉ arabhaha abharimi abhandɨ, bhanʉ bhakomoha imisumʉ jazɨ kwa ribhaga.” \p \v 42 Neho Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Mʉkɨɨrɨ kosoma ganʉ gaandikirwɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu? \q ‘Riibhwɨ rɨnʉ abhʉʉmbaki bhaangirɨ, \q neryo rɨbhɨɨrɨ riibhwɨ rikʉrʉ rya rusizʉ.\f + \fr 21:42a \fr*\fk Riibhwɨ rikʉrʉ rya rusizʉ \fk*\ft ryarɨ rereenderwa kuryʉmbaka rya Abhayaahudi. Rɨkagwatanʼya nyiki ibhɨrɨ na kugwatɨrɨra inyumba ngima.\ft*\f* \q Ʉmʉkʉrʉ newe akʉrirɨ riyo, \q naryʉ ni‑ringʼana ryʉ ʉkʉrʉgʉʉra mʉmɨɨsʉ gɨɨtʉ.’\f + \fr 21:42b \fr*\xt Rora Zabhuri 118:22‑23.\xt*\f* ” \p \v 43 Akoongera, “Nɨrabhabhʉʉrɨra, Mungu araruusha ʉbhʉtɨmi bhwazɨ kwa niimwɨ na kʉbhaha abhaatʉ bhi ibhyarʉ ɨbhɨndɨ bhanʉ bhakuhurucha imisumʉ igʉrʉ waazɨ. \v 44 Mmbe, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akʉbha agwiriirɨ riibhwɨ riyo, arabhunɨkabhunɨka. Na wʉwʉʉsi wʉnʉ riibhwɨ riyo rɨraamugwɨrɨ, rɨramusha bhoseeseka.” \p \v 45 Hanʉ abhakʉrʉ bha abhakuhaani na Abhafarisaayo bhiigwirɨ ebherenjo bhyazɨ, bhakoobhoora kʉbha nebho bhakʉgambirwa. \v 46 Bhakamohya ɨnzɨra yu ukumugwata, nawe bhakʉʉbhaha riribhita rya abhaatʉ, kʉ kʉbha ebho bhakamenya Yɨɨsu nɨ‑mʉrʉʉtɨrɨri. \c 22 \s Ekerenjo chu ubhuryakari \r (Ruuka 14:15‑24) \p \v 1 Yɨɨsu akangʼeha kwija Abhafarisaayo na abhakʉrʉ bha abhakuhaani kokerenjo ɨkɨndɨ akabhuga, \v 2 “Ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhutuubhɨɨnɨ nʉ ʉmʉtɨmi wʉnʉ akʉrirɨ ubhuryakari bhu umwana waazɨ. \v 3 Akatʉma bhambʉʉsa bhaazɨ bhajɨ kʉbhɨrɨkɨra bhanʉ aarɨ araarikirɨ kubhuryakari, nawe bhʉʉsi bhakaanga kuuza. \p \v 4 “Neho akatʉma bhambʉʉsa abhandɨ, akabhabhʉʉrɨra, ‘Mujɨ mʉbhʉʉrɨrɨ bhanʉ naraarikirɨ, “Nɨkʉrirɨ ubhuryakari bhwanɨ. Nisinzirɨ zengʼombe zaanɨ zinuru hamwɨmwɨ ni imitugʉ ɨgɨndɨ iminuru. Na bhyʉsi bhɨbhɨɨrɨ, muuzɨ kubhuryakari!”’ \v 5 Nawe abhaatʉ bhanʉ bharaarikirwɨ, bhakaregana. Bhakaja komeremo jabhʉ, abhandɨ bhakaja mʉmʉgʉndʉ, na abhandɨ bhakaja kusuruja. \v 6 Abhandɨ bhakagwata bhambʉʉsa bhʉ ʉmʉtɨmi, bhakabhatema na kubhiita. \v 7 Mmbe, hanʉ ʉmʉtɨmi iigwirɨ ganʉ gakʉriibhwɨ kwa abhahocha bhaazɨ, akiigatana bhʉkʉngʼu. Akatʉma abhasirikarɨ bhaazɨ bharichɨ abhiiti bharya na kwocha ʉrʉbhɨri rwabhʉ. \p \v 8 “Akʉmara ʉmʉtɨmi wuyo akabhʉʉrɨra bhambʉʉsa bhaazɨ, ‘Ebhegero bhyʉsi bhyu ubhuryakari bhɨmarirɨ kokorwa, nawe abharaarikwa bhataarɨ bhareenderwa kuuza. \v 9 Mmbe nangʉ, mujɨ kʉnzɨra ya amahʉkana, mʉbhʉʉrɨrɨ bhʉbhʉʉsi bhanʉ mukurumana nabhʉ, bhaazɨ kubhuryakari.’ \v 10 Bhambʉʉsa bhayo bhakaja kʉnzɨra, bhakagarʉka na abhaatʉ bhanʉ bhaabharʉʉzɨ, abhabhɨ na abhazʉmu. Bhakasikɨra mwibhuru ryu ubhuryakari kuhika rikiizʉra. \p \v 11 “Nawe hanʉ ʉmʉtɨmi aasikiirɨ mwibhuru ryi isigukuru korereke arore abhagini, akarora ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ wʉnʉ atiibhʉhirɨ engebho yu ubhuryakari. \v 12 Akamubhuurya, ‘Mʉsaani waanɨ, ʉkasikɨrabhwɨ mʉnʉ, ɨnʉ utiibhʉhirɨ engebho yu ubhuryakari?’ Nawe ʉmʉʉtʉ wuyo akakira. \v 13 Mmbe, ʉmʉtɨmi akabhʉʉrɨra abhahocha bhaazɨ, ‘Momobhohe amagʉrʉ na amabhoko, morekere igʉtʉ mukiirimya. Iyo bhararɨra na kokepeha.’ ” \p \v 14 Yɨɨsu akamariirya kwa kʉgamba, “Abhaatʉ bhanʉ bhakubhirikirwa kusikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ, nɨ‑bhaaru, nawe bhanʉ bharʉbhwɨrwɨ kusikɨra, nɨ‑bhasuuhu.” \s Yɨɨsu arabhuuribhwa igʉrʉ wʉ ʉkʉrɨha rigʉʉti \r (Maaroko 12:13‑17; Ruuka 20:20‑26) \p \v 15 Mmbe, Abhafarisaayo bhakiibhiringa kʉgambana chɨmbu bharaahaatyɨ Yɨɨsu kwa amangʼana gaazɨ. \v 16 Akʉmara bhakatʉma abhɨɨga bhaabhʉ hamwɨmwɨ na abhasakirya bha riribhita ryʉ ʉmʉtɨmi Heroode Antipaasi\f + \fr 22:16 \fr*\fk Abhasakirya bha riribhita ryʉ ʉmʉtɨmi Heroode Antipaasi \fk*\ft kuKigiriki nɨ‑\ft*\fqa Bhaheroode. \fqa*\ft Abhaatʉ bhayo bhakiisirirya ʉbhʉkangati bhwa Abharuumi mucharʉ chabhʉ. Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it Heroode Antipaasi\it* muKiniibhasa.\f* kwa Yɨɨsu. Hanʉ bhaahikirɨ bhakabhuurya Yɨɨsu, “Umwija, tʉmɨnyirɨ kʉbha awɨ nɨ‑mʉʉtʉ we eheene na uriija amaheene igʉrʉ wa amangʼana ga Mungu. Ʉtakwʉbhaha wʉwʉʉsi, nʉʉrʉ abhɨ nu umweya gwi igʉrʉ. \v 17 Nangʉ ʉtʉbhʉʉrɨrɨ awɨ ʉrarorabhwɨ. Kʉrɨngʼaana ni imigirʉ ja Musa, toreenderwa kʉrɨha rigʉʉti kwa Kaisaari,\f + \fr 22:17 \fr*\fk Kaisaari \fk*\ft aarɨ nɨ‑mʉtɨmi wa Abharuumi, naatu newe aakangatirɨ icharʉ cha Iziraɨri kwibhaga rirya. Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* kisha zɨyi?” \p \v 18 Nawe Yɨɨsu akamenya ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ, akabhagarukirya, “Abhabhɨɨhi imwɨ, kwakɨ mʉrangema? \v 19 Monyeereche rizenzere rɨnʉ mʉkʉrɨhɨra rigʉʉti.” Bhʉʉsi bhakamoha rizenzere rɨmwɨ. \v 20 Yɨɨsu akabhabhuurya, “Ipicha yɨnʉ ni riina rɨnʉ, ni‑bhya wɨɨwɨ?” \p \v 21 Bhakamʉgarukirya, “Bhya Kaisaari.” \p Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Bhya Kaisaari mohe Kaisaari, na bhya Mungu mohe Mungu.” \p \v 22 Hanʉ bhiigwirɨbhu, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu. Bhakamutiga, bhakabhʉʉka bhakaja. \s Yɨɨsu ariija igʉrʉ wu ukuryʉka abhaku \r (Maaroko 12:18‑27; Ruuka 20:27‑40) \p \v 23 Urusikʉ ruyoruyo, Abhasadukaayo obhorebhe bhakaaza kwa Yɨɨsu. Abhasadukaayo bhahiija kʉbha Mungu atahaaryʉra abhaatʉ kurwa muruku. Neho bhakabhuurya Yɨɨsu, \v 24 “Umwija, Musa akabhuga mumigirʉ jazɨ, arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ akuurɨ akɨɨrɨ kwibhʉra umwana, ereenderwa umuhiiri waazɨ agabhɨ ʉmʉkari wu umuku wuyo, korereke amwibhʉrɨrɨ abhaana.\f + \fr 22:24 \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 25:5‑6.\xt*\f* \v 25 Mmbe, bhaareho abhahiiri muhungatɨ. We embere akakwɨra ʉmʉkari, akakwa akɨɨrɨ kwibhʉra. Umuhiiri waazɨ wa kabhɨrɨ akamʉgabha umukwirwa wuyo. \v 26 Umunyi waazɨ wuyo na wa katatʉ bhʉʉsi bhakakwa bhakɨɨrɨ kwibhʉra umwana nu umukwirwa wuyo. Ɨkabha ɨbhuɨbhu kʉbhahiiri muhungatɨ bhayo bhʉʉsi, bhakakwa bhakɨɨrɨ kwibhʉra. \v 27 Ɨtɨnɨrʉ, ʉmʉkari wuyo wʉʉsi akakwa. \v 28 Mmbe tʉbhʉʉrɨrɨ, urusikʉ rʉnʉ rʉkʉgambwa kʉbha abhaatʉ bhʉʉsi bhararyʉka, umukwirwa wuyo arabha mʉka wɨɨwɨ? Muhungatɨ bhayo bhʉʉsi bhaarɨ bhamukwɨrirɨ!” \p \v 29 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Imwɨ mʉrarimɨra bhʉkʉngʼu, kʉ kʉbha mʉtɨɨzɨ Amaandɨkʉ Amarɨndu naabha ʉbhʉnaja bhwa Mungu. \v 30 Urusikʉ rʉnʉ abhaatʉ bhakuryʉka, bharabha ncha bhamaraika bha mwisaarʉ, bhatakukwɨra naabha kukwɨrwa. \v 31 Nawe igʉrʉ wu ukuryʉka kwa abhaku, mʉkɨɨrɨ kosoma mʉMaandɨkʉ Amarɨndu chɨmbu Mungu aabhabhuuriirɨ? Akabhuga, \v 32 ‘Inyɨ ni‑Mungu wa Abhurahaamu, Iisaka na Yaakobho.’\f + \fr 22:32 \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 3:6.\xt*\f* ” Yɨɨsu akangʼeha kʉgamba, “Mmbe, Mungu nɨ‑wa abhahʉru, atarɨ Mungu wa abhaku.” \v 33 Hanʉ riribhita rya abhaatʉ bhiigwirɨ gayo, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu kwa amiija gaazɨ. \s Riswaja rikʉrʉ kʉkɨra gʉʉsi \r (Maaroko 12:28‑34; Ruuka 10:25‑28) \p \v 34 Hanʉ Abhafarisaayo bhiigwirɨ kʉbha Yɨɨsu aarɨ ahizirɨ Abhasadukaayo kʉbhʉgambi bhwazɨ, bhakiibhiringa hamwɨmwɨ. \v 35 Akʉmara, bhakaja kwa Yɨɨsu, na wʉmwɨ waabhʉ wʉnʉ aarɨ umwija wi imigirʉ ja Musa, akagema komotega. Akamubhuurya, \v 36 “Umwija, ni‑iswajakɨ rikʉrʉ kʉkɨra amaswaja agandɨ gʉʉsi ga Mungu?” \p \v 37 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “‘Ʉmʉsɨɨgɨ Ʉmʉkʉrʉ Mungu waazʉ kumwʉyʉ gwazʉ gwʉsi, kokoro yaazʉ yʉʉsi na kʉmangʼɨɨni gaazʉ gʉʉsi.’\f + \fr 22:37 \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 6:5.\xt*\f* \v 38 Riswaja rɨnʉ neryo rikʉrʉ kʉkɨra amaswaja agandɨ gʉʉsi, naatu nego ganu ubhwɨndi kʉkɨra gʉʉsi. \v 39 Ubhuswaja bhwa kabhɨrɨ bhutuubhɨɨnɨ na bhuyo, nabhwɨ bhʉrabhuga, ‘Ʉmʉsɨɨgɨ nyarʉbhɨri waazʉ chɨmbu wisɨɨgirɨ aumwene.’\f + \fr 22:39 \fr*\xt Rora Abharaawi 19:18.\xt*\f* \v 40 Imigirʉ jʉsi ja Musa na amiija ga abharʉʉtɨrɨri bhiriisega amaswaja abhɨrɨ gayo.” \s Yɨɨsu arabhuurya Abhafarisaayo igʉrʉ wa Kiriisitʉ \r (Maaroko 12:35‑37; Ruuka 20:41‑44) \p \v 41 Hanʉ Abhafarisaayo bhayo bhaarɨ bhakɨɨrɨ bhiibhiringirɨ hamwɨmwɨ hayo, Yɨɨsu akabhabhuurya, \v 42 “Muriiseegabhwɨ igʉrʉ wa Kiriisitʉ, ni‑mwana wa wɨɨwɨ?” \p Bhakamʉgarukirya, “Ni‑mwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi.” \p \v 43 Yɨɨsu akabhabhuurya, “Arɨɨbhɨ gayo nɨ‑ga amaheene, kwakɨ Daudi, hanʉ akʉkangatwa ne Ekoro ya Mungu, aramʉbhɨrɨkɨra Kiriisitʉ, ‘Ʉmʉkʉrʉ’? Akabhuga, \q \v 44 ‘Ʉmʉkʉrʉ Mungu akabhʉʉrɨra Ʉmʉkʉrʉ waanɨ, \q “Ikara ʉrʉbhaara rwanɨ rwu ubhuryʉ, \q hanʉ nɨkʉtʉʉra abhabhisa bhaazʉ iyaasɨ wa amagʉrʉ gaazʉ.” ’\f + \fr 22:44 \fr*\xt Rora Zabhuri 110:1.\xt*\f* \m \v 45 Arɨɨbhɨ Daudi aramʉbhɨrɨkɨra Kiriisitʉ, ‘Ʉmʉkʉrʉ,’ nangʉ Kiriisitʉ aratʉrabhwɨ kʉbha umwana waazɨ naatu?” \p \v 46 Mmbe, atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aaturirɨ kʉmʉgarukirya ryʉryʉsi. Naatu kʉtangɨra hayo, atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aagɨmirɨ kubhuurya Yɨɨsu amabhuurya agandɨ. \c 23 \s Yɨɨsu araangirija Abhafarisaayo na abhiija bhi imigirʉ ja Musa \r (Maaroko 12:38‑40; Ruuka 11:37‑52, 20:45‑47) \p \v 1 Mmbe, Yɨɨsu akabhʉʉrɨra riribhita rya abhaatʉ na abhɨɨga bhaazɨ kʉbha, \v 2 “Abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo bhanʉ ʉbhʉnaja bhu ukwija abhaatʉ imigirʉ ja Musa. \v 3 Kʉgayo, mugwatɨ na mokore bhwaheene gʉʉsi ganʉ bhakwija. Nawe mʉtabha mʉratuna amahocha gaabhʉ, kʉ kʉbha ebho bhatakokora ganʉ bhakwija. \v 4 Ebho bhahaabhoha imirigʉ imiritʉ\f + \fr 23:4 \fr*\ft Yɨɨsu aratuubhanʼya \ft*\fk imirigʉ imiritʉ \fk*\ft ni imigirʉ jʉsi gɨnʉ abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo bhaatɨɨrɨ. Imigirʉ giyo jarɨ mɨkʉngʼu kʉbhaatʉ kugigwata, na kogekorera emeremo.\ft*\f* na kʉbhagegya abhaatʉ kʉmabhega, nawe abheene bhatakwenda kogorora nʉʉrʉ ichara korereke bhasakiryɨ. \v 5 Na amahocha gaabhʉ gʉʉsi bhahaakora korereke bhiiyeerekenʼye kʉbhaatʉ. Bhahoongera ɨbhɨtɨnɨka bhya amaseero ga amaandɨkʉ gi imigirʉ\f + \fr 23:5a \fr*\fk Ɨbhɨtɨnɨka bhya amaseero ga amaandɨkʉ gi imigirʉ \fk*\ft bhɨkaandɨkwa amangʼana gɨ ɨbhɨtabhʉ bhɨtatʉ mʉBhʉragɨ bhwɨ Ɨkarɨ, \ft*\xt Kʉhʉrʉka 13:1‑16; Amahiityʉ gi Imigirʉ 6:4‑9, 11:13‑21. \xt*\ft Umusubhɨ Ʉmʉyaahudi wi imyaka ikumi nɨ ɨtatʉ aarɨ ariibhoha ɨbhɨtɨnɨka bhiyo kubhushʉ na kokobhoko kwʉ ʉbhʉmʉsi ribhaga ryʉsi ryʉ ʉkʉsabha.\ft*\f* kwibhoha kʉmabhoko na kubhushʉ bhwabhʉ, \fig Ʉmʉfarisaayo wʉwʉʉsi ahiibhoha ekeseero kokobhoko na kukishʉshʉ cha amaandɨkʉ gi imigirʉ|alt="Mfalisayo yeyote huvaa ngozi katika mkono na paji la uso chenye maandiko ya sheria" src="lb00276c.tif" size="col" loc="MAT 23:5" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994" ref="23:5"\fig* na kwongera ripindʉ rya zengebho zaabhʉ za amasabhi\f + \fr 23:5b \fr*\ft Abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo bhaarɨ bharatuma \ft*\fk ripindʉ rya zengebho zaabhʉ za amasabhi \fk*\ft kʉbha irɨɨhu bhʉkʉngʼu kobheerecha abhaatʉ kʉbha ebho bhagʉrʉrʉku bhʉkʉngʼu mʉmɨɨsʉ ga Mungu. Ɨbhu ɨtarɨ chɨmbu Mungu aabhatumirɨ mumigirʉ. \ft*\xt Rora Ʉkʉbhara 15:37‑41; Amahiityʉ gi Imigirʉ 22:12.\xt*\f* zɨbhɨ ndɨɨhu kʉkɨra za abhandɨ. \v 6 Zisikʉ zɨ ɨnyangi, bhahaasɨɨga kwikara kubhitumbɨ bhye embere bhya abhagini. Na mʉmarwazɨrʉ gaabhʉ, bhahaasɨɨga kwikara hanʉ abhakangati bhiikɨɨrɨ. \v 7 Naatu, bhahaasɨɨga bhʉkʉngʼu bhakɨɨribhwɨ momoteera kwa bhusuuku, na kubhirikirwa na abhaatʉ, ‘Umwija.’\f + \fr 23:7 \fr*\fk Umwija \fk*\ft kuKigiriki nɨ‑\ft*\fqa Raabhi.\fqa*\f* \p \v 8 “Nawe imwɨ, mutiisirirya kubhirikirwa ‘Umwija,’ kʉ kʉbha Umwija waanyu nɨ‑wʉmwɨbhu, na niimwɨ bhʉʉsi, nɨ‑bhamwɨmwɨ. \v 9 Naatu, mʉtabhɨrɨkɨra ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi mʉʉsɨ yɨnʉ ‘Bhaabha,’ kʉ kʉbha Wuusʉ nɨ‑wʉmwɨbhu, wa mwisaarʉ. \v 10 Naatu, mutiisirirya kubhirikirwa ‘Ʉmʉkangati,’ kʉ kʉbha Ʉmʉkangati waanyu nɨ‑wʉmwɨbhu, ewe newe Kiriisitʉ. \v 11 Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akwenda kʉbha ʉmʉkʉrʉ gatɨ waanyu, areenderwa kʉbha omohocha waanyu. \v 12 Na wʉwʉʉsi wʉnʉ akwigungya umwene, Mungu aramwicha. Nawe wʉwʉʉsi wʉnʉ akwiyicha, Mungu aramʉgʉnga. \p \v 13 “Horeera imwɨ, abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo, abhabhɨɨhi! Mʉrabharecha abhaatʉ kusikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ kwa amiija gaanyu. Imwɨ abheene mʉtakusikɨramu, naatu mʉtakubhiisiririrya bhanʉ bhakwenda bhasikɨrɨ. \p [ \v 14 “Horeera imwɨ, abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo, abhabhɨɨhi! Mʉrasabha amasabhi marɨɨhu bhʉkʉngʼu korereke mwiyeerekenʼye kwa abhaatʉ, nawe ɨnʉ mʉraruusha abhakwirwa ebhegero bhyabhʉ. Mmbe, momenye kʉbha urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ, maheene mʉrahaabhwa ɨtɨnɨrʉ kʉrʉ bhʉkʉngʼu.] \p \v 15 “Horeera imwɨ, abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo, abhabhɨɨhi! Muriiruguura mucharʉ kigima nɨ ɨnyanza, korereke mokorokombe ʉmʉʉtʉ wʉnʉ atarɨ Ʉmʉyaahudi kʉbha ʉmʉhɨmba wɨ ɨnyangi yaanyu. Nawe hanʉ mʉkʉmara komobhona, mʉramokora kʉbha ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwenderwa omorero gwa nyaari manga kabhɨrɨ kʉkɨra imwɨ! \p \v 16 “Horeera imwɨ, abhakangati abhahʉku! Muriija abhaatʉ, ‘Arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ ariirahɨra igʉrʉ wa rihekaaru rya Mungu, ukwirahɨra kwazɨ kʉtarɨ kegero. Nawe arɨɨbhɨ ariirahɨra igʉrʉ wɨ ɨzahaabhu yɨnʉ ihurukiibhwɨ mwihekaaru, ibhʉhirɨ nu ubhwirahiri bhwazɨ.’ \v 17 Bhageege imwɨ, na bhahʉku! Kɨgʉrʉkɨ kinu ubhwera ʉbhʉkʉrʉ kʉkɨra ɨkɨndɨ, nɨ‑zahaabhu yɨnʉ ihurukiibhwɨ mwihekaaru, kisha ni‑rihekaaru rɨnʉ rekokora ɨzahaabhu kʉbha ndɨndu? \v 18 Naatu muriija, ‘Arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ ariirahɨrɨ igʉrʉ wa ahagero hu ukuhurukirya ikimweso mwihekaaru, ukwirahɨra kwazɨ kʉtarɨ kegero. Nawe ariirahɨrɨ igʉrʉ wi ibhimweso bhɨnʉ bhɨrɨ ahagero hu ukuhurukirya ikimweso, abhʉhirwɨ nu ubhwirahiri bhwazɨ.’ \v 19 Abhahʉku imwɨ! Kɨgʉrʉkɨ kinu ubhwera ʉbhʉkʉrʉ kʉkɨra ɨkɨndɨ, ni ikimweso kisha ahagero hu ukuhurukirya ikimweso hanʉ hakokora ikimweso kʉbha kɨrɨndu? \v 20 Mmbe, wʉnʉ akwirahɨra igʉrʉ wa ahagero hu ukuhurukirya ikimweso, ariirahɨra ni‑gʉrʉ wi ibhimweso bhɨnʉ bhɨrɨ ahagero hu ukuhurukirya ikimweso. \v 21 Na wʉnʉ akwirahɨra igʉrʉ wa rihekaaru, ariirahɨra igʉrʉ wa rihekaaru na wʉnʉ akwikaramu. \v 22 Naatu, arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ ariirahɨra igʉrʉ wa risaarʉ, ariirahɨra igʉrʉ wi ikitumbɨ chɨ ɨkɨtɨmi cha Mungu nu umwene wʉnʉ akwikaraku. \p \v 23 “Horeera imwɨ, abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo, abhabhɨɨhi! Mʉragwata imigirʉ ju ukuhurucha yɨmwɨ yi ikumi nʉʉrʉ kwe ebhegero bhyu ubhwera ubhusuuhu bhʉkʉngʼu, ncha zendetere za amareke, ibhizaari na jira. Nawe, mʉratiga amangʼana amakʉrʉ gu ubhwera kumigirʉ ja Musa. Mʉratiga eheene, ɨbhɨgʉngi, na kʉbha umwisirirya kwa Mungu na kʉbhaatʉ abhandɨ. Nawe moreenderwa kʉgakora gʉʉsi amakʉrʉ na amasuuhu hamwɨmwɨ. \v 24 Imwɨ nɨ‑bhakangati abhahʉku, kʉ kʉbha mʉrasuuza ɨsʉna, nawe mʉramɨra ɨngamiya! \p \v 25 “Horeera imwɨ, abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo, abhabhɨɨhi! Muriikorya kʉbha, nɨ‑bhaatʉ bhazʉmu mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu. Morooja igʉtʉ we ekekombe nɨ ɨsahaani, nawe mʉratiga kwoja mʉʉsi, ɨnʉ hiizwirɨ ebhegero bhɨnʉ mubhwɨnɨ kwa kwibha na kʉtama kʉbha ne ekerengo. \v 26 Imwɨ Abhafarisaayo abhahʉku! Mutigɨ hinga ʉbhʉbhɨ bhʉnʉ bhʉrɨ mʉʉsi waanyu, chɨmbu ukwoja hinga mʉʉsi we ekekombe. Amahocha gaanyu gʉʉsi garabha mazʉmu, chɨmbu ekekombe kɨrabha chɨrʉ igʉtʉ kɨrɨɨbhɨ kɨzʉmiibhwɨ mʉʉsi. \p \v 27 “Horeera imwɨ, abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo, abhabhɨɨhi! Mwangɨ zimbihɨra zɨnʉ zɨhakirwɨ iswakara. Kwi igʉtʉ zɨrarorekana nzʉmu, nawe mʉʉsi ziizwirɨ amaguha ga abhaku nu ubhubhuruuru bhwa zeteemwa zʉʉsi. \v 28 Ɨbhuɨbhu na niimwɨ, kwi igʉtʉ mʉrarorekana kʉbhaatʉ kʉbha bhe eheene mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu, nawe mumyʉyʉ janyu mwizwirɨ engʼeera na amabhɨ. \p \v 29 “Horeera imwɨ, abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo, abhabhɨɨhi! Mʉrʉʉmbaka zimbihɨra za abharʉʉtɨrɨri na kotonera bhwaheene zimbihɨra za abhaatʉ abhandɨ bhanʉ bhaarɨ bhe eheene mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu. \v 30 Neho mʉrabhuga, ‘Itwɨ twangabhɨɨrɨho ribhaga rɨnʉ bhasʉʉkʉrʉ bhɨɨtʉ bhaarɨ bhahʉru, tʉtaarɨ twagwatana nabhʉ kwita abharʉʉtɨrɨri bha Mungu.’ \v 31 Kʉ kʉgambabhu, mʉramenyeekererya kʉbha na niimwɨ, nɨ‑bhaana bha bhasʉʉkʉrʉ bhaanyu bhanʉ bhiitirɨ abharʉʉtɨrɨri bha Mungu. \v 32 Mmbe, mukunaanʼyɨ ʉbhʉbhɨ bhʉnʉ bhasʉʉkʉrʉ waanyu bhaatangirɨ! \v 33 Imwɨ urwibhʉrʉ rwe enzoka! Mʉratʉrabhwɨ kwibheza ɨtɨnɨrʉ ya Mungu yo okorekerwa momorero gwa nyaari? \p \v 34 “Igʉrʉ wa riyo, rora, nɨratʉma kwa niimwɨ abharʉʉtɨrɨri bha Mungu, abhaatʉ bha abhamɨnyi bha Amaandɨkʉ Amarɨndu, na abhiija bhi imigirʉ ja Mungu. Nawe obhorebhe bhaabhʉ, mʉrabhiita na kʉbhabhamba kʉmʉsarabha. Abhandɨ mʉrabhatema ɨmɨzariti mʉmarwazɨrʉ gaanyu, na abhandɨ mʉrabhatuna hʉhʉʉsi harya mʉzɨmbɨri na kʉbhanyaacha. \v 35 Kʉgayo, Mungu arabhatɨnɨra imwɨ kʉ kʉbha yu ukwita bhe eheene bhʉʉsi. Mʉkakorabhu, kwɨma hanʉ Kaɨni iitirɨ Abhɨɨri wʉnʉ ataarɨ nʉ ʉbhʉbhɨ bhwʉbhwʉsi, kuhika kwitwa kwa Zaakariya, umwana wa Bharakiya, wʉnʉ iitirwɨ mwihekaaru gatɨ wa Ahagero Aharɨndu na hu ukuhurukirya ikimweso.\f + \fr 23:35 \fr*\xt Rora Ʉbhʉtangɨ 4:8; 2 Amangʼana ga Amabhaga 24:20‑22.\xt*\f* \v 36 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, Mungu aratɨnɨra abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rʉnʉ kwa amabhɨ gayo gʉʉsi.” \s Yɨɨsu ararumɨka igʉrʉ wa Yɨrusarɨɨmu \r (Ruuka 13:34‑35) \p \v 37 Neho Yɨɨsu akabhuga, “Awɨ Yɨrusarɨɨmu, Yɨrusarɨɨmu! Uriita abharʉʉtɨrɨri na kʉbhatema amabhwɨ bhanʉ bhaatumirwɨ kwa niimwɨ. Niigʉmbirɨ manga kaaru kʉbhakumɨnga hamwɨmwɨ abhaana bhaazʉ, chɨmbu engoko ɨhaakumɨnga ibhizuri bhyayo mʉmapapa, nawe mʉtɨɨndirɨ! \v 38 Rora, Mungu aratiga umujɨ gwanyu itongo. \v 39 Inyɨ nɨrabhabhʉʉrɨra, mʉtakondora kwikɨ kuhika ribhaga rɨnʉ mʉraabhugɨ, ‘Anʉ ʉrʉbhangʉ wʉnʉ akuuza kuriina ryʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu!’\f + \fr 23:39 \fr*\xt Rora Zabhuri 118:26.\xt*\f* ” \c 24 \s Yɨɨsu aragambɨra ʉkʉsaribhwa kwa rihekaaru \r (Maaroko 13:1‑2; Ruuka 21:5‑6) \p \v 1 Yɨɨsu akabhʉʉka mwihekaaru. Hanʉ aarɨ arahʉrʉkamu, abhɨɨga bhaazɨ bhakamutuna korereke bhamwereche chɨmbu amakindasi ga rihekaaru gazʉmirɨ. \v 2 Nawe Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Mʉrʉʉzɨ bhwaheene amakindasi ganʉ gʉʉsi? Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, rɨtareeho ibhwɨ rɨnʉ rɨkʉsaaga igʉrʉ wɨ ɨrɨndɨ!” \s Yɨɨsu aragambɨra ɨnyaakʉ yɨnʉ ikuuza \r (Maaroko 13:3‑13; Ruuka 21:7‑19) \p \v 3 Mmbe, Yɨɨsu akaja kʉkɨgʉrʉ chɨ Ɨmɨzɨyituuni akiikara. Abhɨɨga bhaazɨ bhakamutuna kekoro, bhakamubhuurya, “Tʉbhʉʉrɨrɨ, amangʼana gayo garahʉrʉka ryʉrɨ? Na ni‑chɨrɨkɨnʼyʉkɨ kɨnʉ kiriitwereche ʉkʉgarʉka kwazʉ nu ukuhika mʉtɨnɨrʉ wɨ ɨɨsɨ?” \p \v 4 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Mwangarɨrɨ, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi ataaza kʉbhakangirirya! \v 5 Abhaatʉ bhaaru bharaaza kuriina ryanɨ, bharabhuga, ‘Inyɨ ni‑Kiriisitʉ,’ na bharakangirirya abhaatʉ bhaaru. \p \v 6 “Ribhaga riyo, mʉrabha muriigwa igʉrʉ wa riihɨ na amangʼana ga riihɨ. Mʉtakangwa, kʉ kʉbha gayo gareenderwa gakorwe, nawe ɨtɨnɨrʉ yɨ ɨɨsɨ ɨrabha ɨkɨɨrɨ. \v 7 Icharʉ kɨmwɨ kiriitana nɨ ɨkɨndɨ, nʉ ʉbhʉtɨmi bhʉmwɨ bhuriitana nʉ ʉbhʉndɨ. Ɨnzara ni ibhirigitʉ bhyɨ ɨɨsɨ bhɨrahʉrʉka ahagero hʉʉsi. \v 8 Gayo gʉʉsi garabha chɨmbu ʉbhʉtangɨ bhwʉ ʉbhʉsʉngʉ bhwʉ ʉmʉkari wʉnʉ akwenda kwibhʉra. \v 9 Ribhaga riyo, abhaatʉ bharabhiichʉra korereke mʉnyaakɨ na kubhiita, na abhaatʉ bhi ibhyarʉ bhyʉsi bharabhabhiihirirwa igʉrʉ waanɨ. \v 10 Neho abhaatʉ bhaaru bharatiga kuntuna. Bharabha bhariiyanga na kwiyigatanɨra abheene kobheene. \p \v 11 “Na bharabhoneka abharʉʉtɨrɨri bhaaru bhʉ ʉrʉrɨmɨ, bhanʉ bharaakangiriryɨ abhaatʉ bhaaru. \v 12 Nʉ ʉbhʉsɨɨgi bhwa abhaatʉ bhaaru bhʉrasuuha, kʉ kʉbha ʉbhʉbhɨ bhʉraaruha. \v 13 Nawe wʉnʉ ariigumiriryɨ kuhika ɨtɨnɨrʉ, newe araasabhʉkɨ. \v 14 Ɨtɨnɨrʉ, Ɨngʼana Ɨnzʉmu igʉrʉ wʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhɨrarwazibhwa mʉzɨɨsɨ zʉʉsi. Kwa ribhaga rɨnʉ abhaatʉ bhʉʉsi bharabha bhabhwɨnɨ umweya gu ukwigwa ʉbhʉmɨnyɨɨkɨrɨri bhuyo, neho ɨtɨnɨrʉ yɨ ɨɨsɨ ɨrahika. \s Zisikʉ zɨ ɨnyaakʉ ɨkʉrʉ mucharʉ cha Yudeya \r (Maaroko 13:14‑23; Ruuka 21:20‑24) \p \v 15 “Ribhaga riyo, mʉrarora ʉbhʉrʉrʉ bhʉnʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Danyɨri aabhugirɨ ʉbhʉsarya. Mʉrarora bhwimiiriirɨ Ahagero Aharɨndu ha rihekaaru.\f + \fr 24:15 \fr*\xt Rora Danyɨri 9:27, 11:31, 12:11.\xt*\f* Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akosoma amangʼana ganʉ, amenye enzobhooro yaku. \v 16 Neho abhaatʉ bhanʉ bharɨ Yudeya, bhangʼosere mʉbhɨgʉrʉ. \v 17 Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ ari igʉrʉ kʉkɨsara chi inyumba, atiika korereke agege ebhegero bhɨnʉ bhiri munyumba, angʼose. \v 18 Na wʉnʉ akʉbha mʉmʉgʉndʉ angʼose, atiichʉra inyuma kogega zengebho zaazɨ. \v 19 Tʉrabharorera ɨbhɨgʉngi abhakari bhanʉ bharɨnda na bhanʉ bhakʉbha bharakoocha zisikʉ ziyo. \v 20 Mmbe, mʉsabhɨ Mungu kʉbha kuryara kwanyu kʉtaaza kʉbha ribhaga rye embeho ɨhaari hamwɨ kurusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ. \v 21 Maheene, zisikʉ ziyo, abhaatʉ bharabhona ɨnyaakʉ kʉrʉ bhʉkʉngʼu. Ɨnyaakʉ yɨnʉ, ɨkɨɨrɨ kʉhʉrʉka kwɨma ʉbhʉtangɨ bhwɨ ɨɨsɨ kuhika reero yɨnʉ. Na ɨtakobhoneka kwikɨ yɨndɨ. \v 22 Angabhɨɨrɨ Mungu atasuuhya zisikʉ ziyo, ataarɨ areho ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ aarɨ akʉsabhʉka. Nawe arasuuhya zisikʉ ziyo, igʉrʉ wa abharobhorwa bhaazɨ. \p \v 23 “Mmbe, ribhaga riyo, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi araabhabhʉʉrɨrɨ, ‘Rora, Kiriisitʉ arɨ hanʉ!’ hamwɨ, ‘Ari irya!’ mutiisirirya. \v 24 Bharabhaho abharʉʉtɨrɨri bhʉ ʉrʉrɨmɨ na abhaatʉ bhanʉ bhakwibhɨrɨkɨra Kiriisitʉ. Bhareerekenʼya ibhyɨrɨkɨnʼyʉ bhyaru na amateemo korereke bhageme kurimirya abhaatʉ, ɨrɨɨtʉrɨkanɨ nʉʉrʉ abharobhorwa bha Mungu. \v 25 Mʉbhɨ mɨɨsʉ! Nɨbhabhuuriirɨ bhwangʉ gʉʉsi gayo gakɨɨrɨ kʉhʉrʉka. \v 26 Mmbe abhaatʉ bharaabhabhʉʉrɨrɨ, ‘Rora, Kiriisitʉ ari mwitɨrɨgʉ irya!’ mʉtajayu. Hamwɨ bharaabhabhʉʉrɨrɨ, ‘Rora, yiibhisirɨ munyumba muyo!’ mʉtaaza kubhiisirirya. \v 27 Momenye kʉbha ukuuza ku Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, kʉrabha kwa kʉtacha. Ɨrabha chɨmbu ʉrʉkʉbha rʉhaarorekana rogendo rʉmwɨ rʉgʉrʉ na nyanza. \v 28 Ahagero hɨ ɨkɨtʉndʉ, neho zɨmatʉʉnyi zikwibhiringa. \s Yɨɨsu aragambɨra ʉkʉgarʉka kwazɨ \r (Maaroko 13:24‑37; Ruuka 21:25‑33, 17:26‑30, 34‑36) \p \v 29 “Mmbe, hanʉ ɨnyaakʉ ya ribhaga riyo ɨraahɨtɨbhu, iryʉbha rɨrabha ni ikiirimya, umwɨri gʉtakuhurucha ubhwɨrʉ naatu, na zenzota zʉʉsi zɨragwa haasɨ kurwa mwisaarʉ. Ebhegero bhyʉsi bhya mwisaarʉ bhɨrasingisa.\f + \fr 24:29 \fr*\xt Rora Isaaya 13:10, 34:4; Yʉwɨɨri 2:10.\xt*\f* \p \v 30 “Neho, ichɨrɨkɨnʼyʉ chu Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ kɨraarorekanɨ mwisaarʉ, ni ibhyarʉ bhyʉsi bhɨratanga kʉrɨra kubhwʉbha. Hanʉ nikuuza, abhaatʉ bhʉʉsi bharandora mʉmasaarʉ na zinguru nʉ ʉbhʉkʉrʉ. \v 31 Neho aratʉma bhamaraika bhaazɨ. Bharatema rihembe bhʉkʉngʼu, korereke bhabhiringɨ abharobhorwa bhʉʉsi bha Mungu kurwa mbaara zʉʉsi inyɨ zɨ ɨɨsɨ. Nabhʉ bharaaza kurwa mʉtɨnɨrʉ yʉ ʉrʉbhaara rʉmwɨ rwɨ ɨɨsɨ kuhika mʉtɨnɨrʉ yʉ ʉrʉbhaara ʉrʉndɨ.” \p \v 32 Yɨɨsu akangʼeha kʉgamba, “Mwɨgɨ kurwa kʉmʉtɨ gwu umutiini. Hanʉ mokorora ibhisha bhɨrasɨbhʉka na amatʉʉtʉ gabhariryɨ, mʉramenya kʉbha ribhaga rya rigesa rɨrariirɨ. \v 33 Ɨbhuɨbhu, hanʉ mʉraarore gayo gʉʉsi gatangirɨ, momenye kʉbha arɨ haguhɨ kuuza. \v 34 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, ribhaga ryu urwibhʉrʉ rʉnʉ rɨtakʉhɨta kuhika gayo gʉʉsi gakorwe. \v 35 Risaarʉ nɨ ɨɨsɨ bhɨrahɨta, nawe ɨngʼana yaanɨ ɨtakʉhɨta kemerano. \p \v 36 “Nawe, igʉrʉ wu urusikʉ na ribhaga ryu ukuuza, atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ yɨɨzɨ. Naabha bhamaraika bha mwisaarʉ hamwɨ Umwana bhʉʉsi bhatɨɨzɨ, nawe Bhaabha umwenebhu. \v 37 Kuriyo, ukuuza ku Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ kʉrabha chɨmbu yaarɨ zisikʉ za Nuuhu. \v 38 Ribhaga rɨnʉ imbura ya riteemo yaarɨ ɨkɨɨrɨ kuuza, abhaatʉ bhaarɨ bhararya na kunywa, bharakwɨra na kukwɨrwa, kuhika urusikʉ rʉnʉ Nuuhu aasikiirɨ mʉsafina. \v 39 Abhaatʉ bhayo bhataamɨnyirɨ nɨkɨ kɨkʉbha, kuhika hanʉ riteemo rya amanzi ryizirɨ na kubhiita bhʉʉsi. Ɨbhu nɨmbu ɨrɨɨbhɨ hanʉ Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ ariizɨ. \v 40 Ribhaga riyo, abhaatʉ bhabhɨrɨ bharɨɨbhɨ mʉmʉgʉndʉ, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ aragegaho ʉwʉmwɨ na kutiga ʉwʉndɨ. \v 41 Na abhakari bhabhɨrɨ arɨɨbhɨ bharasha hamwɨmwɨ kʉrʉbhwɨ, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ aragegaho ʉwʉmwɨ na kutiga ʉwʉndɨ. \v 42 Mmbe motengeeze, kʉ kʉbha mʉtɨɨzɨ ni‑rusikʉkɨ rʉnʉ Ʉmʉkʉrʉ waanyu ariizɨ. \p \v 43 “Nawe momenye bhwaheene ringʼana rɨnʉ, wi inyumba angamɨnyirɨ ribhaga rɨnʉ umwibhi akuuza, aarɨ aratengeeza, na ataarɨ arahindɨra korereke umwibhi ataaza kohomora inyumba na kwibha. \v 44 Nangʉ, na niimwɨ mʉbhɨ bhwaheene ibhaga ryʉsi, kʉ kʉbha Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ araaza ribhaga rɨnʉ mʉtakwisega.” \s Ekerenjo cha mbʉʉsa omoheene \r (Ruuka 12:41‑48) \p \v 45 Yɨɨsu akabhabhuurya abhɨɨga bhaazɨ, “Mmbe, nɨ‑wɨɨwɨ mbʉʉsa omoheene na wa amangʼɨɨni? Nɨ‑mbʉʉsa wʉnʉ ʉmʉkʉrʉ waazɨ amʉtɨɨrɨ kʉbha umwimiiririri wa bhambʉʉsa abhandɨ munyumba yaazɨ, korereke abhɨ arabhaha ibhyakurya kwibhaga ryazɨ. \v 46 Hakɨrɨku mbʉʉsa wʉnʉ hanʉ ʉmʉkʉrʉ waazɨ araagarʉkɨ kurwa orogendo arabhona arakora chɨmbu aamuswajiryɨ. \v 47 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, ʉmʉkʉrʉ waazɨ aratʉʉra omohocha wuyo abhɨ umwimiiririri we ebhegero bhyazɨ bhyʉsi. \p \v 48 “Nawe mbʉʉsa ʉmʉbhɨ nɨ‑wʉnʉ ahiigambɨra mokoro yaazɨ, ‘Ʉmʉkʉrʉ waanɨ arakeezera kʉgarʉka,’ \v 49 ahaatanga kotema bhambʉʉsa abhakɨndichazɨ, na kurya na kunywa amarwa hamwɨmwɨ na abhanywi. \v 50 Ʉmʉkʉrʉ waazɨ aragarʉka urusikʉ nɨ ɨɨsa yɨnʉ mbʉʉsa atakwiseega. \v 51 Aramotema kɨbhɨ na kʉmʉtʉʉra iribhita imwɨmwɨ na abhabhɨɨhi. Iyo bhararɨra na kokepeha.” \c 25 \s Ekerenjo cha abhaacha ikumi \p \v 1 Neho Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ ekerenjo ɨkɨndɨ, “Ribhaga riyo, ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhʉratuubhana na abhaacha ikumi, bhanʉ bhaagɨgirɨ ɨbhɨmʉrɨ bhyabhʉ kuja kʉsʉngʼaana umukwɨri. \v 2 Bhataanʉ mwikumi bhayo, bhaarɨ abhageege na bhataanʉ abhandɨ bhaarɨ bha amangʼɨɨni. \v 3 Abhageege bhayo, bhakagega ɨbhɨmʉrɨ bhyabhʉ, nawe bhataagɨgirɨ na amaguta gu ukwongera. \v 4 Nawe bha amangʼɨɨni bhakagega ɨbhɨmʉrɨ bhyabhʉ, hamwɨmwɨ na amaguta gu ukwongera mʉbhɨmʉrɨ bhyabhʉ mobhegero. \p \v 5 “Hanʉ umukwɨri aakɨzɨɨrɨ kuuza, abhaacha bhayo bhʉʉsi bhakasundagɨra, bhakahindɨra zendooro za turu. \v 6 Nawe ubhutikʉ gatɨgatɨ, abhaatʉ bhakarɨgɨsa, ‘Rora, umukwɨri araaza! Muuzɨ, mʉhʉrʉkɨ mujɨ kʉmʉsʉngʼaana!’ \p \v 7 “Rogendo rʉmwɨ, abhaacha bhayo bhʉʉsi bhakabhʉʉka, bhakatenga ɨbhɨmʉrɨ bhyabhʉ. \v 8 Abhaacha abhageege bhakabhʉʉrɨra bha amangʼɨɨni, ‘Tʉrasabha mʉtʉsakiryɨ amaguta gaanyu hasuuhu, kʉ kʉbha ɨbhɨmʉrɨ bhyɨtʉ bhɨrarima.’ \p \v 9 “Nawe bha amangʼɨɨni bhakabhagarukirya, ‘Zɨyi, tʉtakʉtʉra kʉbhasakirya, kʉ kʉbha amaguta ganʉ tʉnagʉ, gatakʉtʉra kutwisa itwɨ na niimwɨ. Mujɨ kʉbhanʉ bhakugurya amaguta, mwigʉrɨrɨ imubheene.’ \p \v 10 “Hanʉ abhaacha abhageege bhaagiirɨ kʉgʉra amaguta, umukwɨri akahika. Abhaacha bha amangʼɨɨni bhaarɨ bhabhanwirɨ, bhakasikɨra hamwɨmwɨ nawe mubhuryakari, ikisikʉ kikiigarwa. \v 11 Akʉmara abhaacha abhageege bharya bhakagarʉka, bhakabhona ikisikʉ chigɨɨrwɨ. Neho bhakiimɨɨrɨra igʉtʉ bhakabhɨrɨkɨra, ‘Ʉmʉkʉrʉ! Ʉmʉkʉrʉ! Twigʉrɨrɨ!’ \p \v 12 “Nawe umukwɨri akabhagarukirya, ‘Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, nɨtabhɨɨzɨ imwɨ!’ ” \p \v 13 Yɨɨsu akamara kwa kubhuga, “Mmbe motengeeze, kʉ kʉbha mʉtɨɨzɨ urusikʉ nʉʉrʉ ɨɨsa yɨnʉ nɨkʉgarʉka.” \s Ekerenjo cha bhambʉʉsa bhanʉ bhaahɨɨrwɨ zimpirya \r (Ruuka 19:11‑27) \p \v 14 Yɨɨsu akangʼeha kuhurucha ekerenjo ɨkɨndɨ, akabhuga, “Nʉ ʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ bhutuubhɨɨnɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ ɨɨndirɨ kuja orogendo. Hanʉ aarɨ akɨɨrɨ kʉtanga orogendo rwazɨ, akabhabhɨrɨkɨra bhambʉʉsa bhaazɨ, akabhaha ebhegero bhyazɨ korereke bhabhyimɨɨrɨrɨrɨ. \v 15 Akabhaha bhambʉʉsa bhʉʉsi kʉrɨngʼaana nʉ ʉbhʉnaja bhwabhʉ. Akamoha we embere zɨtaranta\f + \fr 25:15 \fr*\fk Zɨtaranta \fk*\ft ni‑zimpirya zɨ ɨkarɨ. Ɨtaranta yɨmwɨ yaarɨ ya amarihi gi imyaka merongo ɨbhɨrɨ komohocha we emeremo.\ft*\f* isaanʉ, wa kabhɨrɨ zɨtaranta ibhɨrɨ na wa katatʉ ɨtaranta yɨmwɨ. Akʉmara akabhʉʉka. \p \v 16 “Hayohayo, wʉnʉ ahɨɨrwɨ zɨtaranta isaanʉ, akaja nazʉ kusuruja na akobhona zɨtaranta ɨzɨndɨ isaanʉ. \v 17 Ɨbhuɨbhu, wʉnʉ aahɨɨrwɨ zɨtaranta ibhɨrɨ, akaja nazʉ kusuruja na kobhona zɨtaranta ɨzɨndɨ ibhɨrɨ. \v 18 Nawe wʉnʉ aahɨɨrwɨ ɨtaranta yɨmwɨ, ewe akaja akatuka umwobho na kurindɨra ɨtaranta yʉ ʉmʉkʉrʉ waazɨ. \p \v 19 “Hanʉ zaahitirɨ sikʉ nzaru, ʉmʉkʉrʉ waabhʉ akagarʉka. Akabhabhɨrɨkɨra bhambʉʉsa bhaazɨ, korereke ahɨtɨrɨ nabhʉ chɨmbu bhaakʉrɨɨrɨ ebhegero bhyazɨ. \v 20 Mbʉʉsa wʉnʉ aahɨɨrwɨ zɨtaranta isaanʉ, akaaza na zɨtaranta ɨzɨndɨ isaanʉ, akamʉbhʉʉrɨra ʉmʉkʉrʉ waazɨ, ‘Ʉmʉkʉrʉ, ʉkangʼa zɨtaranta isaanʉ korereke nezekorere emeremo. Rora, nibhwɨnɨ zɨtaranta ɨzɨndɨ isaanʉ.’ \p \v 21 “Ʉmʉkʉrʉ waazɨ akamʉbhʉʉrɨra, ‘Ʉkʉrirɨ bhwaheene bhʉkʉngʼu. Awɨ nɨ‑mbʉʉsa mʉzʉmu na moheene! Waarɨ moheene kubhisuuhu bhɨnʉ nakʉhɨɨrɨ, nangʉ nɨrakʉtʉʉra kʉbha umwimiiririri we ebhegero ibhyaru. Nauzɨ tozomerwe hamwɨmwɨ.’ \p \v 22 “Mbʉʉsa wʉnʉ ahɨɨrwɨ zɨtaranta ibhɨrɨ, nawe akaaza na zɨtaranta ibhɨrɨ ɨzɨndɨ, akabhʉʉrɨra ʉmʉkʉrʉ waazɨ, ‘Ʉmʉkʉrʉ, ʉkangʼa zɨtaranta ibhɨrɨ korereke nezekorere emeremo. Rora, nibhwɨnɨ zɨtaranta ɨzɨndɨ ibhɨrɨ.’ \p \v 23 “Ʉmʉkʉrʉ waazɨ akamʉbhʉʉrɨra, ‘Ʉkʉrirɨ bhwaheene bhʉkʉngʼu. Awɨ nɨ‑mbʉʉsa mʉzʉmu na moheene! Waarɨ moheene kubhisuuhu bhɨnʉ nakʉhɨɨrɨ, nangʉ nɨrakʉtʉʉra kʉbha umwimiiririri we ebhegero ibhyaru. Nauzɨ tozomerwe hamwɨmwɨ.’ \p \v 24 “Nawe mbʉʉsa wʉnʉ ahɨɨrwɨ ɨtaranta yɨmwɨ, akaaza na kʉmʉbhʉʉrɨra ʉmʉkʉrʉ waazɨ, ‘Ʉmʉkʉrʉ, nɨkamenya kʉbha awɨ nɨ‑mʉʉtʉ mʉkʉngʼu bhʉkʉngʼu. Wahaagesa hanʉ ʉtaahambirɨ, na kubhiringa hanʉ ʉtaanyaragɨɨnʼyɨ. \v 25 Nɨkʉʉbhaha kurimirya ɨtaranta yaazʉ, nɨkayitukɨra haasɨ. Nangʉ gega ɨtaranta yaazʉ.’ \p \v 26 “Ʉmʉkʉrʉ waazɨ akamʉgarukirya, ‘Awɨ, nɨ‑mbʉʉsa mʉbhɨ na mʉtʉbhu! Arɨɨbhɨ ʉkamenya kʉbha inyɨ nɨhaagesa hanʉ nɨtaahambirɨ na kubhiringa hanʉ nɨtaanyaragɨɨnʼyɨ, \v 27 mmbe kwakɨ ʉtantɨɨrɨɨrɨ ɨtaranta yaanɨ kʉbhasuruja? Sumba zibhwirɨ, hanʉ naarɨ nɨkʉgarʉka ɨwaanɨ, naarɨ nɨragega nzaru kʉkɨraho.’ \v 28 Neho ʉmʉkʉrʉ waazɨ akaswaja abhandɨ, ‘Mogege ɨtaranta yiyo, mohe mbʉʉsa wʉnʉ ana zɨtaranta ikumi. \v 29 Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akokorera emeremo rɨnʉ nɨmʉhɨɨrɨ, nɨramwongereerera maaru. Nawe ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ atakokora emeremo amasuuhu ganʉ nɨmʉhɨɨrɨ, nʉʉrʉ ikisuuhu kɨnʉ anachʉ, nɨramuruusha. \v 30 Mbʉʉsa wʉnʉ ataana bhwera. Momorekere igʉtʉ mukiirimya iyo kʉrabha nɨ ɨkɨrɨrʉ na kokepeha.’ ” \s Ɨtɨnɨrʉ ya abhaatʉ urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ \p \v 31 Yɨɨsu akangʼeha kʉgambana na abhɨɨga bhaazɨ, akabhabhʉʉrɨra, “Hanʉ Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ ariizɨ nʉ ʉbhʉkʉrʉ bhwazɨ, hamwɨmwɨ na bhamaraika bhʉʉsi abharɨndu, neho ariikarɨ nchʉ ʉmʉtɨmi kukitumbɨ chazɨ, mʉʉsɨ iihya. \v 32 Abhaatʉ bhi ibhyarʉ bhyʉsi bhariibhiringa mʉbhʉtangɨ bhwazɨ.\f + \fr 25:32 \fr*\xt Rora Isaaya 66:18.\xt*\f* Arabhaahʉra nchu umuriisha akwahʉra zɨngʼʉndu kurwa muzimburi. \v 33 Chɨmbu umuriisha ahaatʉʉra zɨngʼʉndu ʉrʉbhaara rwazɨ rwu ubhuryʉ na zimburi ʉrʉbhaara rwazɨ rwʉ ʉbhʉmʉsi, ɨbhuɨbhu, wʉʉsi arabhatʉʉra abhaatʉ abhandɨ ʉrʉbhaara rwazɨ rwu ubhuryʉ na abhandɨ ʉrʉbhaara rwazɨ rwʉ ʉbhʉmʉsi. \p \v 34 “Neho Ʉmʉtɨmi araabhabhʉʉrɨrɨ bhanʉ bharɨ ʉrʉbhaara rwazɨ rwu ubhuryʉ, ‘Muuzɨ, bhanʉ mʉhɨɨrwɨ ʉrʉbhangʉ na Bhaabha. Musikɨrɨ mʉbhʉtɨmi bhʉnʉ mwakʉrɨɨrwɨ kwɨma okoteemwa kwi icharʉ. \v 35 Hanʉ naarɨ nɨ ɨnzara, mʉkangʼa ibhyakurya. Hanʉ naarɨ ne enyoota, mʉkangʼa amanzi gu ukunywa. Hanʉ naarɨ umugini, mʉkanginihya. \v 36 Hanʉ naarɨ tʉʉhʉ, mʉkanyiibhohya. Hanʉ naarɨ murwɨrɨ, mʉkandwarya. Na hanʉ naarɨ mokebhoho, mʉkaaza kondora.’ \p \v 37 “Ɨbhu, abhaatʉ bhayo bhe eheene mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu bharangarukirya kʉbha, ‘Ʉmʉkʉrʉ, ni‑ryʉrɨ twakʉrʉʉzɨ ʉnɨ ɨnzara tʉkakoha ibhyakurya? Hamwɨ one enyoota tʉkakoha amanzi gu ukunywa? \v 38 Na ni‑ryʉrɨ twakʉrʉʉzɨ umugini tʉkakuginihya? Hamwɨ ʉrɨ tʉʉhʉ tʉkakwibhohya? \v 39 Na ni‑ryʉrɨ umurwɨrɨ tʉkakurwarya? Hamwɨ ʉrɨ mokebhoho tʉkaaza kokorora?’ \p \v 40 “Neho Ʉmʉtɨmi araabhagarukiryɨ, ‘Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene kʉbha, ryʉryʉsi rɨnʉ mwakʉrɨɨrɨ wʉwʉʉsi gatɨ wa abhahiiri bhanʉ bhataana ubhwɨndi, mʉkankorera inyɨ.’ \p \v 41 “Akʉmara, arabhabhʉʉrɨra bhanʉ bharɨ ʉrʉbhaara rwazɨ rwʉ ʉbhʉmʉsi, ‘Murwɨ hanʉ, imwɨ bhanʉ mwihiimirwɨ! Mujɨ momorero gwa kemerano gʉnʉ aakʉrɨɨrwɨ Shɨtaani na bhamaraika bhaazɨ. \v 42 Murwɨ hanʉ, kʉ kʉbha hanʉ naarɨ nɨ ɨnzara, mʉtaangʼɨɨrɨ ibhyakurya. Hanʉ naarɨ ne enyoota, mʉtaangʼɨɨrɨ amanzi gu ukunywa. \v 43 Hanʉ naarɨ umugini, mʉtanginihiryɨ. Hanʉ naarɨ tʉʉhʉ, mʉtanyiibhʉhiryɨ. Hanʉ naarɨ murwɨrɨ, mutiizirɨ kundwarya. Na hanʉ naarɨ mokebhoho, mutiizirɨ kondora.’ \p \v 44 “Neho abhaatʉ bhayo bhʉʉsi bharaangarukiryɨ, ‘Ʉmʉkʉrʉ, ni‑ryʉrɨ twakʉrʉʉzɨ ʉnɨ ɨnzara, hamwɨ one enyoota, hamwɨ waarɨ umugini, hamwɨ waarɨ tʉʉhʉ, hamwɨ waarɨ murwɨrɨ, hamwɨ waarɨ mokebhoho, na tʉtakʉsakiiryɨ?’ \p \v 45 “Neho arabhagarukirya, ‘Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene kʉbha, ryʉryʉsi rɨnʉ mʉtakʉrɨɨrɨ wʉwʉʉsi gatɨ wa abhiisirirya wʉnʉ ataana ubhwɨndi, mʉtankʉrɨɨrɨ inyɨ.’ \p \v 46 “Mmbe, abhakʉri bhʉ ʉbhʉbhɨ bhayo, bharaja kusikɨra mʉnyaakʉ ya kemerano. Nawe bhe eheene, bharaja mʉbhʉhʉru bhwa kemerano.” \c 26 \s Abhakangati bha Abhayaahudi bhariiseemerya kwita Yɨɨsu \r (Maaroko 14:1‑2; Ruuka 22:1‑2; Yoohana 11:45‑53) \p \v 1 Hanʉ Yɨɨsu aamarirɨ kʉgamba amangʼana gayo gʉʉsi, akabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, \v 2 “Chɨmbu mwɨzɨ, zɨraahɨtɨ sikʉ ibhɨrɨ, tʉrabha ni isigukuru yɨ Ɨpasaka.\f + \fr 26:2 \fr*\fk Ɨpasaka\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* Urusikʉ ruyo, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ arahurukibhwa, korereke iitwɨ kʉmʉsarabha.” \p \v 3 Mmbe, ribhaga riyo, abhakʉrʉ bha abhakuhaani\f + \fr 26:3 \fr*\fk Abhakuhaani\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* na abhakaruka bha Abhayaahudi bhakiibhiringa munyumba ya kuhaani ʉmʉkʉrʉ, iriina ryazɨ Kayaafa. \v 4 Muyo, bhakagambana chɨmbu bharaamugwatɨ Yɨɨsu kwa mbisi, korereke bhamwitɨ. \v 5 Nawe bhakabhuga, “Tʉtaaza kokora ganʉ ribhaga ryi isigukuru yɨ Ɨpasaka, abhaatʉ bhataaza kokora ɨkɨmpʉgɨ.” \s Ʉmʉkari arahaka Yɨɨsu amaguta \r (Maaroko 14:3‑9; Yoohana 12:1‑8) \p \v 6 Neho Yɨɨsu akaja mʉrʉbhɨri rwa Bhɨtaniya, akiikara munyumba ya Simʉʉni wʉnʉ aarɨ ne ebhegenge. \v 7 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ kwigari, akaaza ʉmʉkari wʉmwɨ kwewe ani ichupa ɨnzʉmu ya amaguta ganʉ gaarɨ gi iguri ikʉrʉ na garareetya bhwaheene. Ʉmʉkari wuyo akamwitʉrʉrɨra Yɨɨsu kumutwɨ. \p \v 8 Hanʉ abhɨɨga bhaazɨ bhaarʉʉzɨ gayo, bhakiigatana. Bhakabhuga, “Ndora ʉmʉkari wʉnʉ arasarya amaguta ga riguri ikʉrʉbhu? \v 9 Yaarɨ bhwaheene amaguta ganʉ gangaguriibhwɨ kuzimpirya nzaru bhʉkʉngʼu, na kʉhaabhwa abhahabhɨ!” \p \v 10 Yɨɨsu akoobhoora ganʉ bhaarɨ bhakwiseega, akabhabhʉʉrɨra, “Ndora mʉranyaacha ʉmʉkari wʉnʉ? Ewe ankʉrɨɨrɨ ringʼana rizʉmu bhʉkʉngʼu. \v 11 Abhahabhɨ mʉnabhʉ sikʉ zʉʉsi, nawe inyɨ nɨtakʉbha hamwɨmwɨ na niimwɨ ibhaga ryʉsi. \v 12 Ʉmʉkari wʉnʉ anyiitiriirɨ amaguta, korereke akonze ʉmʉbhɨrɨ gwanɨ ku kubhiikwa kwanɨ. \v 13 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, hʉhʉʉsi mubhyarʉ hanʉ abhaatʉ bhakʉbha bhararwaza Ɨngʼana Ɨnzʉmu, bharabha bharagamba rɨnʉ ʉmʉkari wʉnʉ aakʉrirɨ, kumuhiita.” \s Yuuda Isikariyʉʉti ariisirirya kumwichʉra Yɨɨsu \r (Maaroko 14:10‑11; Ruuka 22:3‑6) \p \v 14 Mmbe Yuuda Isikariyʉʉti, wʉmwɨ wa abhɨɨga bha Yɨɨsu ikumi na bhabhɨrɨ, akaja kʉbhakʉrʉ bha abhakuhaani, \v 15 akabhabhuurya, “Mʉrandɨhakɨ nɨraamugwatyɨ Yɨɨsu mʉmabhoko gaanyu?” Akʉmara bhakamʉrɨha zimpirya merongo ɨtatʉ.\f + \fr 26:15 \fr*\xt Rora Zaakariya 11:12; Mataayo 27:9.\xt*\f* \v 16 Kʉtangɨra ribhaga riyo, Yuuda Isikariyʉʉti akatanga komohya umweya ʉmʉzʉmu gu ukumwichʉra. \s Yɨɨsu ararya Ɨpasaka na abhɨɨga bhaazɨ \r (Maaroko 14:12‑26; Ruuka 22:7‑23; Yoohana 13:21‑30; 1 Abhakʉrintʉ 11:23‑25) \p \v 17 Kurusikʉ rwʉ ʉbhʉtangɨ rwi isigukuru yɨ Ɨmɨkaatɨ Gɨnʉ Gɨtarɨ Mitunduuru, abhɨɨga bha Yɨɨsu bhakaja kwawɨ, bhakamubhuurya, “Oreenda tujɨ hayi tokokorere ahagero hʉ ʉkʉrɨɨra Ɨpasaka?” \p \v 18 Yɨɨsu akabhaha iriina ryʉ ʉmʉʉtʉ omorebhe akabhuga, “Mujɨ mʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu kʉmʉʉtʉ wuyo, mʉmʉbhʉʉrɨrɨ, ‘Umwija atutumirɨ na arabhuga, “Ribhaga ryanɨ rɨrɨ haguhɨ. Inyɨ na abhɨɨga bhaanɨ tʉrarya Ɨpasaka munyumba yaazʉ.”’” \v 19 Abhɨɨga bhaazɨ bhakakora gʉʉsi chɨmbu Yɨɨsu aabhatumirɨ, bhakatenga ibhyakurya bhyɨ Ɨpasaka. \p \v 20 Hanʉ ryahikirɨ rigoroobha, Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ bhakiikara kurya ibhyakurya. \v 21 Hanʉ bhaarɨ bhararya, akabhabhʉʉrɨra, “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, wʉmwɨ waanyu aranyiichʉra.” \p \v 22 Abhɨɨga bhaazɨ bhakarumɨka bhʉkʉngʼu, bhakatanga kumubhuurya wʉmwɨ wʉmwɨ, “Ʉmʉkʉrʉ, nangʉ niinyɨ?” \p \v 23 Yɨɨsu akagarukirya, “Nɨ‑wʉnʉ akokorya hamwɨmwɨ na niinyɨ mʉbhakuri, newe araanyiichʉrɨ. \v 24 Maheene Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ araja kukwa, chɨmbu Amaandɨkʉ Amarɨndu gakubhuga igʉrʉ waazɨ. Nawe, horeera kʉmʉʉtʉ wʉnʉ ariichʉrɨ Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ! Yaarɨ hakɨrɨku kwewe atangibhwirwɨ!” \p \v 25 Mmbe, Yuuda wʉnʉ aatɨɨrɨ Yɨɨsu mʉmabhoko ga abhabhisa, wʉʉsi akamubhuurya, “Umwija, nangʉ niinyɨ?” \p Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Naawɨ ubhugirɨ.” \p \v 26 Hanʉ bhaarɨ bhararya, Yɨɨsu akagega ʉmʉkaatɨ, akabhʉʉrɨra Mungu, azʉmiryɨ. Akagusunyura, akabhaha abhɨɨga bhaazɨ, akabhuga, “Mogege muryɨ, gʉnʉ negwe ʉmʉbhɨrɨ gwanɨ.” \v 27 Akʉmara, akagega ekekombe chi idivaayi, akabhʉʉrɨra Mungu, azʉmiryɨ, akabhaha arabhuga, “Mogege, munywɨ imwʉsi. \v 28 Ganʉ nego amasaahɨ gaanɨ gʉ ʉbhʉragɨ,\f + \fr 26:28 \fr*\fk Ʉbhʉragɨ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* ganʉ gakwitɨka igʉrʉ wa abhaatʉ bhaaru ku kuruushwa ʉbhʉbhɨ. \v 29 Nɨrabhabhʉʉrɨra, nɨtakunywa naatu idivaayi kuhika hanʉ nikunywa bhuhya hamwɨmwɨ na niimwɨ mʉbhʉtɨmi bhwa Bhaabha.” \p \v 30 Akʉmara bhakɨɨmba iryɨmbʉ ryu ukukumya Mungu. Bhakabhʉʉka hayo, bhakaja kʉkɨgʉrʉ chɨ Ɨmɨzɨyituuni. \s Yɨɨsu ararora kʉbha Peetero aramwanga \r (Maaroko 14:27‑31; Ruuka 22:31‑34; Yoohana 13:36‑38) \p \v 31 Mmbe, Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Ubhutikʉ bhwa reero, imwɨ bhʉʉsi mʉrangʼosa na kuntiga. Ɨrabhabhu, chɨmbu Mungu aagambirɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu, ‘Nɨramwita umuriisha, na riribhita rya zɨngʼʉndu zaazɨ rɨranyaragana.’\f + \fr 26:31 \fr*\xt Rora Zaakariya 13:7.\xt*\f* \v 32 Nawe hanʉ nikuryʉka, nɨrabhakangatɨra kuja Gariraaya.” \p \v 33 Peetero akamʉbhʉʉrɨra, “Nangabha bhʉʉsi bharakutiga, inyɨ nɨtakukutiga zee!” \p \v 34 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Nɨrakʉbhʉʉrɨra amaheene, ubhutikʉ bhwa reero, ekorokoome ɨkɨɨrɨ kʉgamba, ʉrabha ʉnyangirɨ manga katatʉ.” \p \v 35 Peetero akamʉgarukirya, “Nangabha kukwa, nikwɨ hamwɨmwɨ na naawɨ, nɨtakukwanga zee!” Abhɨɨga abhandɨ bhʉʉsi, bhakabhuga ɨbhuɨbhu. \s Yɨɨsu arasabha Gɨtisɨmanɨ \r (Maaroko 14:32‑42; Ruuka 22:39‑46) \p \v 36 Mmbe, Yɨɨsu akaja na abhɨɨga bhaazɨ mubhusitaani yɨnʉ ikubhirikirwa Gɨtisɨmanɨ. Akabhabhʉʉrɨra, “Mwikarɨ hinga hanʉ, nijɨ kʉsabha Mungu.” \v 37 Akagega Peetero hamwɨmwɨ na abhaana bhabhɨrɨ bha Zebhedaayo. Akatanga kurumɨka na kʉnyaaka bhʉkʉngʼu mokoro yaazɨ, \v 38 akabhabhʉʉrɨra, “Ekoro yaanɨ irumikirɨ bhʉkʉngʼu ekerengo chu ukukwa. Mwikarɨ hanʉ, motengeeze hamwɨmwɨ na niinyɨ.” \p \v 39 Akiisuka embere hasuuhu, akagwa kibhumɨɨrɨ, akasabha Mungu arabhuga, “Bhaabha, arɨɨbhɨ ɨratʉrɨkana, nɨrakʉsabha unduushiryɨ ekekombe chɨ ɨnyaakʉ kɨnʉ! Ɨtarɨ chɨmbu inyɨ nikwenda, nawe gakorwe chɨmbu awɨ ukwenda.” \p \v 40 Mmbe, Yɨɨsu akagarʉka kʉbhɨɨga bhaazɨ, akabhabhona bhahindiirɨ. Akabhuurya Peetero, “Nangʉ, mʉtamirwɨ kotengeeza hamwɨmwɨ na niinyɨ nʉʉrʉ kwɨ ɨɨsa yɨmwɨ? \v 41 Motengeeze na kʉsabha, mʉtaaza kusikɨra mubhitiimotiimo. Ekoro iriisirirya, nawe ʉmʉbhɨrɨ nɨ‑mʉnyʉʉhɨrɨru.” \p \v 42 Yɨɨsu akabhatiga, akaja iyo rwa kabhɨrɨ, akasabha arabhuga, “Bhaabha, arɨɨbhɨ ɨnyaakʉ yɨnʉ ɨtakʉtʉrɨkana kurwa kwa niinyɨ, gakorwe chɨmbu ukwenda.” \p \v 43 Mmbe, hanʉ aagarukirɨ kwabhʉ, akabhona kwikɨ bhahindiirɨ, kʉ kʉbha amɨɨsʉ gaabhʉ gaarɨ maritʉ. \v 44 Akabhatiga, akaja kʉsabha rwa katatʉ, akagarʉkɨra kʉgamba amangʼana garyagarya. \p \v 45 Akʉmara akagarʉka naatu kwa abhɨɨga bhaazɨ, akabhabhʉʉrɨra, “Nangʉ muhindɨrɨ mwoyeere, rora! Ribhaga rihikirɨ rɨnʉ Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ aragwatwa na kuhirwa mʉmabhoko ga abhakʉri bhʉ ʉbhʉbhɨ. \v 46 Mʉbhʉʉkɨ, tujɨ. Rora, wʉnʉ akunyiichʉra arɨ haguhɨ.” \s Yɨɨsu aragwatwa \r (Maaroko 14:43‑50; Ruuka 22:47‑53; Yoohana 18:3‑12) \p \v 47 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ akɨɨrɨ aragamba gayo, hayohayo Yuuda, wʉmwɨ wa abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ, akaaza hamwɨmwɨ na riribhita ikʉrʉ rya abhaatʉ bha amasabha na amarungu. Riribhita riyo rɨkatumwa na abhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhakaruka bha Abhayaahudi. \v 48 Yuuda wʉnʉ aamwichurirɨ Yɨɨsu, aarɨ akangatirɨ kʉragɨrɨra abhaatʉ bhayo ichɨrɨkɨnʼyʉ. Akabhabhʉʉrɨra, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ nɨraahumbatɨ, newe mugwatɨ.” \p \v 49 Hayohayo Yuuda akaja kwa Yɨɨsu, akamʉbhʉʉrɨra, “Umwija, morembe!” Akʉmara akamuhumbata. \p \v 50 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Mʉsaani waanɨ, kora kɨnʉ kɨkʉrɨɨtirɨ.” \p Mmbe abhaatʉ bhayo bhakiisuka, bhakamugwata Yɨɨsu. \v 51 Neho wʉmwɨ mʉbhanʉ bhaarɨ hamwɨmwɨ na Yɨɨsu, akasohora risabha ryazɨ, akatɨna ʉkʉtwɨ kwa mbʉʉsa wa kuhaani ʉmʉkʉrʉ kutu. \v 52 Nawe Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Garucha risabha ahagero haaho, kʉ kʉbha bhʉʉsi bhanʉ bhakugwata risabha korereke bhiitɨ, bharakwa kwa risabha! \v 53 Nangʉ, ʉtɨɨzɨ kʉbha nɨranaja kʉsabha ʉbhʉsakirya kwa Bhaabha, nawe aratʉra kʉntʉmɨra bhamaraika kʉkɨra amaribhita amakʉrʉ ikumi na abhɨrɨ? \v 54 Hanʉ nangakʉrirɨbhu, garahikabhwɨ ganʉ gaandikirwɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu kʉbha, nɨmbu gakwenderwa kʉhʉrʉka?” \p \v 55 Neho Yɨɨsu akabhʉʉrɨra riribhita riyo, “Ndora mwizirɨ na amasabha na amarungu kungwata, nkina inyɨ nɨ‑mʉsaakuri? Zisikʉ zʉʉsi naarɨ niriija mwihekaaru, nawe mʉtaangwatirɨ! \v 56 Nawe gʉʉsi gakʉrirwɨ, korereke gahikɨ ganʉ abharʉʉtɨrɨri bhaandikirɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu.” Mmbe, abhɨɨga bhaazɨ bhʉʉsi bhakaryara, bhakamutiga. \s Yɨɨsu mʉbhʉtangɨ bhwi ichandarʉ ɨkɨkʉrʉ cha Abhayaahudi \r (Maaroko 14:53‑65; Ruuka 22:54‑55, 63‑71; Yoohana 18:13‑14, 19‑24) \p \v 57 Mmbe, bhanʉ bhaamugwatirɨ Yɨɨsu, bhakamuhira kwa Kayaafa, kuhaani ʉmʉkʉrʉ. Munyumba yaazɨ, ɨnʉ bhaarɨ bhiibhiringirɨ abhiija bhi imigirʉ ja Musa na abhakaruka bha Abhayaahudi. \v 58 Peetero aarɨ aramutuna Yɨɨsu kwa kore, kuhika mukisikʉ chi inyumba ya kuhaani ʉmʉkʉrʉ. Akasikɨra mʉʉsi, akiikara hamwɨmwɨ na abhariibhi korereke arore chɨmbu ikiina cha Yɨɨsu kɨkʉbha. \p \v 59 Abhakʉrʉ bha abhakuhaani ni ichandarʉ\f + \fr 26:59 \fr*\fk Ichandarʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* chʉsi, bhakamohya obhomenyeekererya bhwʉ ʉrʉrɨmɨ korereke bhabhone ɨnzɨra yu ukwita Yɨɨsu. \v 60 Bhakaaza abhamɨnyɨɨkɨrɨri bhʉ ʉrʉrɨmɨ bhaaru, nawe bhatabhwɨnɨ. \v 61 Akʉmara bhakaaza abhamɨnyɨɨkɨrɨri bhabhɨrɨ, bhakabhuga, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akabhuga, ‘Nɨranaja kwasha rihekaaru rya Mungu na kuryʉmbaka kwa sikʉ isatʉ.’ ” \p \v 62 Akʉmara kuhaani ʉmʉkʉrʉ akiimɨɨrɨra, akabhuurya Yɨɨsu, “Awɨɨ, ʉtakʉgarukirya ingʼana ryʉryʉsi? Amangʼana ganʉ abhaatʉ bhanʉ bhakʉkʉgamba?” \v 63 Nawe Yɨɨsu akakira kiri. \p Kuhaani ʉmʉkʉrʉ wuyo akamʉbhʉʉrɨra, “Nɨrakwirahirya kuriina rya Mungu wʉ ʉbhʉhʉru, ʉtʉbhʉʉrɨrɨ arɨɨbhɨ awɨ naawɨ Kiriisitʉ, Umwana wa Mungu.” \p \v 64 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Naawɨ ʉgambirɨ. Nawe nɨrabhabhʉʉrɨra, kʉtangɨra nangʉ, mʉrarora Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ ikɨɨrɨ ʉrʉbhaara rwu ubhuryʉ rwa Mungu wa Amanaga.\f + \fr 26:64a \fr*\xt Rora Zabhuri 110:1.\xt*\f* Na mʉramorora araaza mʉmasaarʉ kurwa mwisaarʉ.”\f + \fr 26:64b \fr*\xt Rora Danyɨri 7:13.\xt*\f* \p \v 65 Mmbe, hanʉ kuhaani ʉmʉkʉrʉ iigwirɨ amangʼana gayo, akatarandʉra amiibhoho gaazɨ, akabhuga, “Arɨgirɨ Mungu! Nɨ‑bhamenyeekereryakɨ bhanʉ tukwenda? Mwigwirɨ abheene chɨmbu akorega Mungu! \v 66 Imwɨ mʉrabhugabhwɨ?” \p Bhakamʉgarukirya, “Areenderwa iitwɨ!” \p \v 67 Akʉmara, bhakamutwɨra amatɨ mubhushʉ, bhakamotema ibhikundi. Abhandɨ bhakamotema amagʉʉhu, \v 68 na kʉmʉbhʉʉrɨra, “Awɨ Kiriisitʉ, orootorere, nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ akʉtɨmirɨ?” \s Peetero araanga Yɨɨsu \r (Maaroko 14:66‑72; Ruuka 22:56‑62; Yoohana 18:15‑18, 25‑27) \p \v 69 Mmbe, ribhaga riyoriyo, Peetero aarɨ iikɨɨrɨ igʉtʉ mukisikʉ hayo. Neho omohocha wʉmwɨ wɨ ɨkɨkari akamujaku, akamʉbhʉʉrɨra, “Na naawɨ waarɨ hamwɨmwɨ na Yɨɨsu wa Gariraaya.” \p \v 70 Peetero akaanga mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ bhʉʉsi, akabhuga, “Nɨtɨɨzɨ ganʉ ukubhuga!” \p \v 71 Hanʉ aarɨ akurwa mukisikʉ, omohocha ʉwʉndɨ wɨ ɨkɨkari akamorora, akabhabhʉʉrɨra bhanʉ bhaareho hayo, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aarɨ hamwɨmwɨ na Yɨɨsu wa Nazarɨɨti.” \p \v 72 Peetero akaanga kwa kwirahɨra, “Nɨtamwɨzɨ ʉmʉʉtʉ wuyo!” \p \v 73 Ibhaga isuuhu rɨkahɨta, abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ bhiimiiriirɨ hayo, bhakabhʉʉrɨra Peetero, “Maheene, awɨ nɨ‑wʉmwɨ wa bhanʉ bharɨ hamwɨmwɨ na Yɨɨsu. Nʉʉrʉ ʉkʉgamba kwazʉ koreerekenʼya kʉbha ʉrarwa Gariraaya!” \p \v 74 Peetero akatanga kwihiima bhʉkʉngʼu, akiirahɨra, “Nɨtamwɨzɨ ʉmʉʉtʉ wuyo!” Hayohayo, ekorokoome ɨkagamba. \v 75 Neho Peetero akahiita amangʼana ganʉ Yɨɨsu aamubhuuriirɨ, “Ekorokoome ɨkɨɨrɨ kʉgamba, ʉrabha ʉnyangirɨ manga katatʉ.” Akʉmara, akahʉrʉka igʉtʉ, akatanga kʉrɨra kwi isʉngʉ ihaari. \c 27 \s Yɨɨsu arahirwa kwa Piraato \r (Maaroko 15:1; Ruuka 23:1‑2; Yoohana 18:28‑32) \p \v 1 Hanʉ bhwakɨɨrɨ, abhakʉrʉ bhʉʉsi bha abhakuhaani hamwɨmwɨ na abhakaruka bha Abhayaahudi bhakiisiriranʼya kʉbha bhamwitɨ Yɨɨsu. \v 2 Akʉmara bhakamobhoha, bhakaja nawe kʉmʉkangati wi Ikiruumi wʉnʉ aarɨ arabhirikirwa Piraato. \s Yuuda ariingʼeeta \r (Amahocha ga Abhatumwa 1:18‑19) \p \v 3 Mmbe Yuuda, wʉnʉ aamwichurirɨ Yɨɨsu, hanʉ aarʉʉzɨ Yɨɨsu atiniirwɨ iitwɨ, akiiyigwa kɨbhɨ bhʉkʉngʼu. Akagega zimpirya zirya merongo ɨtatʉ na kʉzɨgarucha kʉbhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhakaruka bha Abhayaahudi. Akabhabhʉʉrɨra, “Nɨkʉrirɨ ʉbhʉbhɨ kʉmʉtʉʉra mʉmabhoko gaanyu ʉmʉʉtʉ wʉnʉ ataana bhʉbhɨ bhwʉbhwʉsi.” \p \v 4 Nawe ebho bhakabhuga, “Gayo garatutunʼyakɨ itwɨ? Nɨ‑nyaakʉ yaazʉ aumwene.” \p \v 5 Neho Yuuda akataasha zimpirya ziyo mukisikʉ cha rihekaaru, akaja, akiingʼeeta. \p \v 6 Abhakʉrʉ bha abhakuhaani bhakatoora zimpirya ziyo, bhakabhuga, “Ni‑mugirʉ kʉsanja zimpirya ziyo na zimpirya za rihekaaru, kʉ kʉbha zirihirwɨ ku kwitɨra amasaahɨ gʉ ʉmʉʉtʉ.” \v 7 Mmbe, bhakagambana na kuhitya kogega zimpirya ziyo na kʉgʉra ʉmʉgʉndʉ gwe ekesemo igʉrʉ wʉ ʉkʉbhɨɨka abhagini. \v 8 Necho ʉmʉgʉndʉ guyo gukubhirikirwa Ʉmʉgʉndʉ gwa Amasaahɨ. \p \v 9 Neho rɨkabha ringʼana rɨnʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Yɨrɨmiya aandikirɨ, “Bhakagega zimpirya merongo ɨtatʉ, ubhuguri obhorebhe bhʉnʉ Abhiiziraɨri bhiisirirɨɨnʼyɨ igʉrʉ wabhwɨ. \v 10 Bhakagʉra ʉmʉgʉndʉ gwe ekesemo, chɨmbu Ʉmʉkʉrʉ answajiryɨ.”\f + \fr 27:10 \fr*\xt Rora Yɨrɨmiya 19:1‑13, 32:6‑9; Zaakariya 11:12‑13.\xt*\f* \s Yɨɨsu aragambwa mʉbhʉtangɨ bhwa Piraato \r (Maaroko 15:2‑15; Ruuka 23:1‑3, 18‑25; Yoohana 18:29–19:16) \p \v 11 Neho Yɨɨsu akiimɨɨrɨra mʉbhʉtangɨ bhwʉ ʉmʉkangati wi Ikiruumi. Ʉmʉkangati wuyo akamubhuurya, “Awɨ naawɨ ʉmʉtɨmi wa Abhayaahudi?” \p Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Awɨ ʉgambirɨ.” \p \v 12 Nawe hanʉ aagambirwɨ na abhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhakaruka bha Abhayaahudi, ewe atabhagarukiiryɨ ryʉryʉsi. \v 13 Neho Piraato akamubhuurya, “Nangʉ, ʉtakwigwa gʉʉsi ganʉ bhakʉgamba igʉrʉ waazʉ?” \v 14 Nawe Yɨɨsu atagarukiiryɨ nʉʉrʉ ringʼana rɨmwɨ. Umwanangwa akarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu. \p \v 15 Imyaka jʉsi ji isigukuru yɨ Ɨpasaka, umwanangwa wi Ikiruumi aarɨ ni isimʉka yu ukutigʉrʉkɨra omobhohwa wʉmwɨ wʉnʉ abhaatʉ bhɨɨndirɨ. \v 16 Mmbe, ribhaga riyo, aareho omobhohwa wʉmwɨ wʉnʉ aarɨ arabhirikirwa Bharaabha. Omobhohwa wuyo akamenyekana bhʉkʉngʼu igʉrʉ wa amabhɨ ganʉ aarɨ arakora. \v 17 Hanʉ abhaatʉ bhiibhiringirɨ, Piraato akabhabhuurya, “Nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ mukwenda nɨbhatazʉrɨrɨ gatɨ wa abhabhohwa bhabhɨrɨ bhanʉ? Bharaabha, hamwɨ Yɨɨsu wʉnʉ abhaatʉ bhakʉbhɨrɨkɨra Kiriisitʉ?” \v 18 Piraato akabhabhuuryabhu, kʉ kʉbha akamenya abhakʉrʉ bha Abhayaahudi bhakahira Yɨɨsu kwewe igʉrʉ we engʼeera yaabhʉbhu. \p \v 19 Mmbe, hanʉ Piraato iikɨɨrɨ kukitumbɨ chazɨ chɨ ɨtɨnɨrʉ, mʉkaazɨ akamʉtʉmɨra amangʼana, “Ʉtaaza komokorera ibhɨ ryʉryʉsi ʉmʉʉtʉ wuyo ataana bhʉbhɨ, kʉ kʉbha nɨnyaakirɨ bhʉkʉngʼu ubhutikʉ mokerooto igʉrʉ waazɨ.” \p \v 20 Nawe abhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhakaruka bha Abhayaahudi bhakakorokomba abhaatʉ bhasabhɨ Piraato abhatazʉrɨrɨ Bharaabha na kʉtɨnɨra Yɨɨsu korereke iitwɨ. \p \v 21 Piraato akabhabhuurya naatu, “Nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ mukwenda nɨbhatazʉrɨrɨ gatɨ wa abhabhohwa bhabhɨrɨ bhanʉ?” \p Bhakamʉgarukirya, “Bharaabha!” \p \v 22 Piraato akabhabhuurya naatu, “Mmbe nekorebhwɨ Yɨɨsu wʉnʉ akubhirikirwa Kiriisitʉ?” \p Abhaatʉ bhʉʉsi bhakarɨgɨsa bharabhuga, “Mʉmʉbhambɨ kʉmʉsarabha!” \p \v 23 Piraato akabhabhuurya naatu, “Asariryɨkɨ?” \p Nawe ebho bhakoongera kʉrɨgɨsa bharabhuga, “Mʉmʉbhambɨ kʉmʉsarabha!” \p \v 24 Hanʉ Piraato ʉbhʉʉrirɨ kʉbha atakʉtʉra kuchʉra amiisɨɨgi ga abhaatʉ bharya na kʉbha bhatangirɨ rirɨgɨ, akagega amanzi na kwisaabha amabhoko gaazɨ mʉbhʉtangɨ bhwabhʉ. Akakorabhu kwerecha kʉbha ataana isoro ryʉryʉsi. Neho akabhabhʉʉrɨra, “Inyɨ nɨtaana bhʉbhɨ bhwʉbhwʉsi ku uruku rwʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ we eheene. Ringʼana rɨnʉ ni‑gʉrʉ waanyu imubheene!” \p \v 25 Abhaatʉ bhʉʉsi bhakamʉgarukirya, “Risaahɨ ryu uruku rwa Yɨɨsu rɨbhɨ igʉrʉ wɨɨtʉ na abhaana bhɨɨtʉ!” \p \v 26 Akʉmara Piraato akatazʉra Bharaabha, na akaswaja abhasirikarɨ korereke bhateme Yɨɨsu ɨmɨzariti na kʉmʉbhamba kʉmʉsarabha. \s Abhasirikarɨ bharasiihya Yɨɨsu \r (Maaroko 15:16‑20; Yoohana 19:2‑3) \p \v 27 Neho abhasirikarɨ bhu umwanangwa wi Ikiruumi bhakagega Yɨɨsu, bhakaja nawe mwikʉrʉ ryu umwanangwa. Bhakabhiringa riribhita ikʉrʉ rya abhasirikarɨ, bhakamwiruguura. \v 28 Bhakamuruusha zengebho zaazɨ, bhakamwibhohya ɨkanzʉ imbiriiri. \v 29 Bhakagisa ɨkɨrʉngʉ cha amahwa, bhakamwibhohya kumutwɨ na rikʉrɨ kokobhoko kwazɨ ku ubhuryʉ korereke arorekanɨ nchʉ ʉmʉtɨmi. Bhakahigama mʉbhʉtangɨ bhwazɨ, akʉmara bhakatanga komorega bharabhuga, “Morembe, ʉmʉtɨmi wa Abhayaahudi!” \v 30 Akʉmara bhakamutwɨra amatɨ, bhakagega rikʉrɨ rirya bhakamotema naryʉ kumutwɨ. \v 31 Hanʉ abhasirikarɨ bhayo bhaamarirɨ kumusiihya, bhakamuruusha ɨkanzʉ yirya na kumwibhohya zengebho zaazɨ. Akʉmara, bhakaja nawe kʉmʉbhamba kʉmʉsarabha. \s Yɨɨsu arabhambwa kʉmʉsarabha \r (Maaroko 15:21‑32; Ruuka 23:26‑43; Yoohana 19:17‑27) \p \v 32 Hanʉ bhaarɨ bhararwa mʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu, bhakabhona ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ Mukireene, wʉnʉ akubhirikirwa Simʉʉni. Abhasirikarɨ bhayo bhakamʉhatɨka kogega ʉmʉsarabha gwa Yɨɨsu. \v 33 Akʉmara, bhakahika ahagero hanʉ haabhirikiirwɨ Gʉrigʉʉta, enzobhooro yaku nɨ‑kʉKɨhanga chu Umutwɨ. \v 34 Bhakaha Yɨɨsu idivaayi yɨnʉ bhaarɨ bhasangiryɨ nɨ ɨndʉrʉ.\f + \fr 27:34 \fr*\xt Rora Zabhuri 69:21.\xt*\f* Nawe hanʉ aabhʉnjiryɨ, akaanga kunywa. \v 35 Bhakamʉbhamba kʉmʉsarabha, akʉmara bhakatwana zengebho zaazɨ kwa kokora ubhwitʉʉri. [Neho rɨkabha ringʼana rɨnʉ ryagambirwɨ nʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri igʉrʉ wa Yɨɨsu kʉbha “Bhakatwana zengebho zaanɨ na bhakakora ubhwitʉʉri igʉrʉ wa amiibhoho gaanɨ.”\f + \fr 27:35 \fr*\xt Rora Zabhuri 22:18.\xt*\f*] \v 36 Bhakiikara hayo korereke bhamuriibhɨ. \v 37 Bhakatʉʉra ʉrʉbhao igʉrʉ wu umutwɨ gwazɨ. Ʉrʉbhao ruyo rwarɨ rwandikirwɨ amangʼana gʉ ʉkʉmʉgamba kʉbha, “\sc Wʉnʉ nɨ‑Yɨɨsu, Ʉmʉtɨmi wa Abhayaahudi\sc*.” \p \v 38 Ahagero hayo, bhaareho abhasaakuri bhabhɨrɨ, bhakabhambwa hamwɨmwɨ na Yɨɨsu, ʉwʉmwɨ ʉrʉbhaara rwu ubhuryʉ nʉ ʉwʉndɨ ʉrʉbhaara rwʉ ʉbhʉmʉsi.\fig Yɨɨsu kʉmʉsarabha|alt="Yesu msalabani" src="CN01836C.TIF" size="col" loc="MAT 27:38" copy="© 1996 David C Cook. Used by permission." ref="27:38"\fig* \v 39 Abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ bhakʉhɨta kʉnzɨra hayo, bhakamʉtʉka, bharasingisha imitwɨ jabhʉ bharabhuga, \v 40 “Nangʉ, ʉtarɨ naawɨ wabhugirɨ ʉraasha rihekaaru rya Mungu na kuryʉmbaka kwa sikʉ isatʉ? Nangʉ, arɨɨbhɨ awɨ ni‑Mwana wa Mungu, wiituuryɨ aumwene, wiikɨ kʉmʉsarabha!” \p \v 41 Ɨbhuɨbhu, abhakʉrʉ bha abhakuhaani, abhiija bhi imigirʉ ja Musa hamwɨmwɨ na abhakaruka bha Abhayaahudi bhakamorega bharabhuga, “Akasabhʉra abhandɨ, nawe atakʉtʉra kwisabhʉra umwene! \v 42 Arɨɨbhɨ nɨ‑mʉtɨmi wa Abhiiziraɨri, mmbe iikɨ kʉmʉsarabha, neho na niitwɨ tukumwisirirya. \v 43 Ewe aramwisega Mungu, na abhugirɨ, ‘Inyɨ ni‑Mwana wa Mungu.’ Mmbe, nangʉ arɨɨbhɨ heene Mungu amʉsɨɨgirɨ, amʉsabhʉrɨ.” \v 44 Abhasaakuri bhanʉ bhaabhambirwɨ hamwɨmwɨ nawe, bhʉʉsi bhakamʉtʉka. \s Uruku rwa Yɨɨsu \r (Maaroko 15:33‑41; Ruuka 23:44‑49; Yoohana 19:28‑30) \p \v 45 Mmbe, kwɨma ribhaga rya zɨɨsa isaasabha umwise kuhika zɨɨsa kenda, ɨkabha ikiirimya kucharʉ chʉsi. \v 46 Zɨɨsa kenda, Yɨɨsu akarɨra kwiraka ikʉrʉ arabhuga, “Ɨrʉʉyi, Ɨrʉʉyi! Raama sabhakitaani?” Enzobhooro yaku, “Mungu waanɨ, Mungu waanɨ! Ndora untigirɨ?”\f + \fr 27:46 \fr*\xt Rora Zabhuri 22:1.\xt*\f* \p \v 47 Hanʉ abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ hayo bhiigwirɨ amangʼana gayo, abhandɨ bhakabhuga, “Wʉnʉ arabhɨrɨkɨra Ɨɨriya ʉmʉrʉʉtɨrɨri wa Mungu.”\f + \fr 27:47 \fr*\ft Ɨɨriya aragambwa hanʉ kʉ kʉbha Abhayaahudi bhaaru bhaarɨ bhariisirirya kʉbha Ɨɨriya atakuurɨ, nawe Mungu akamogega kʉʉsɨ hanʉ mʉhʉru na kuja nawe mwisaarʉ. Na bhaarɨ bhariisega kʉbha Ɨɨriya aragarʉka kwikɨ kʉʉsɨ. \ft*\xt Rora 2 Abhatɨmi 2:11; Maraaki 4:5.\xt*\f* \p \v 48 Hayohayo, wʉmwɨ waabhʉ akaryara mwega, akagega ripuupya, akakorya mʉmarwa amarʉrʉ gi idivaayi, akatʉʉra ripuupya kwikʉrɨ, akamoha Yɨɨsu anywɨ. \v 49 Nawe abhandɨ bhakabhuga, “Tiga torore arɨɨbhɨ Ɨɨriya araaza kʉmʉsabhʉra!” \v 50 Neho Yɨɨsu akarɨra kwikɨ kwiraka ikʉrʉ, akatinʼya. \p \v 51 Hayohayo, ripaziya ryu ukusikɨra Aharɨndu ha Aharɨndu mwihekaaru\f + \fr 27:51 \fr*\fk Ripaziya ryu ukusikɨra Aharɨndu ha Aharɨndu mwihekaaru \fk*\ft riyo ryarɨ mwihekaaru, rɨrakɨnga abhaatʉ bhatasikɨra Aharɨndu ha Aharɨndu, hanʉ ubhwɨrʉ bhwa Mungu bhwikɨɨrɨ. \ft*\xt Rora Abhɨɨbhuraaniya 6:19, 10:19‑22. \xt*\ft Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it rihekaaru\it* muKiniibhasa.\f* rɨkabhaarʉka mbaara ibhɨrɨ kurwa igʉrʉ kuhika iyaasɨ. Ɨɨsɨ ɨkarigita, zikurungutarɨ zɨkabhaarʉka. \v 52 Zimbihɨra zikiigʉka nɨ ɨmɨbhɨrɨ myaru ja abharɨndu bha Mungu gɨkaryʉka. \v 53 Hanʉ Yɨɨsu aaryukirɨ bhakarwa muzimbihɨra zaabhʉ, bhakasikɨra Yɨrusarɨɨmu, bhakarorwa na abhaatʉ bhaaru. \p \v 54 Hanʉ ʉmʉkʉrʉ wa abhasirikarɨ hamwɨmwɨ na bhanʉ bhaarɨ bhakuriibha Yɨɨsu bhaarʉʉzɨ ikirigitʉ chɨ ɨɨsɨ na agandɨ gʉʉsi ganʉ gakʉriibhwɨ, bhakʉʉbhaha bhʉkʉngʼu, bhakabhuga, “Heene, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aarɨ Umwana wa Mungu!” \p \v 55 Hayo bhaareho na abhakari bhaaru bhanʉ bhaarɨ bhakutuna Yɨɨsu kurwa Gariraaya na komohokerya. Abhakari bhayo bhiimiiriirɨ kwa kore bhararora gʉʉsi ganʉ gaarɨ gakokorebhwa. \v 56 Mʉbhakari bhayo, bhaarɨmu Mariyamu wa Magidarena, Mariyamu unina Yaakobho na Yuusufu, na unina wa abhaana bha Zebhedaayo. \s Yɨɨsu arabhiikwa \r (Maaroko 15:42‑47; Ruuka 23:50‑56; Yoohana 19:38‑42) \p \v 57 Hanʉ ryahikirɨ rigoroobha, akaaza umwɨga wʉmwɨ wa Yɨɨsu iriina ryazɨ Yuusufu. Yuusufu wuyo aarɨ muniibhi kurwa ʉrʉbhɨri rwa Arimataaya. \v 58 Yuusufu akaja kwa Piraato, akamʉsabha ɨkɨtʉndʉ cha Yɨɨsu. Piraato akaswaja abhasirikarɨ bhaazɨ bhamohe ɨkɨtʉndʉ kiyo. \v 59 Akaja, akagega ɨkɨtʉndʉ, akakiringɨra mʉsanda. \v 60 Akatʉʉra ɨkɨtʉndʉ mumbihɨra yaazɨ iihya ya ribhigi rɨnʉ ryarɨ ritukirwɨ kwitarɨ. Akʉmara akahiringitya riibhwɨ ikʉrʉ akakundikirya ikisikʉ chi imbihɨra, akarweho. \v 61 Ribhaga riyo, Mariyamu wa Magidarena na Mariyamu ʉwʉndɨ wurya, bhaarɨ bhiikɨɨrɨ bhɨɨrɨkɨɨrɨ imbihɨra. \s Abhasirikarɨ bharariibha imbihɨra \p \v 62 Urusikʉ rwa kabhɨrɨ, rʉnʉ rwarɨ urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, abhakʉrʉ bha abhakuhaani na Abhafarisaayo bhakiibhiringa kwa Piraato. \v 63 Bhakabhʉʉrɨra Piraato, “Ʉmʉkʉrʉ, tʉrahiita kʉbha hanʉ ʉmʉbhɨɨhi wurya aarɨ akɨɨrɨ mʉhʉru, akabhuga, ‘Urusikʉ rwa katatʉ, nɨraryʉka.’ \v 64 Nangʉ tʉrasabha ʉbhatʉmɨ abhasirikarɨ bhariibhɨ imbihɨra kuhika urusikʉ rwa katatʉ. Arɨɨbhɨ ʉtakʉtʉʉra abhariibhi, abhɨɨga bhaazɨ bharatʉra bhakaaza kwibha ɨkɨtʉndʉ chazɨ na kʉkangirirya abhaatʉ kʉbha aryukirɨ kurwa mʉbhaku. Bharaakorebhu, ʉrʉrɨmɨ ruyo rʉrabha rʉbhɨ bhʉkʉngʼu kʉkɨra rʉnʉ rwakangatirɨ.” \p \v 65 Piraato akabhagarukirya, “Mogege abhasirikarɨ, mujɨ muriibhɨ kwa amanaga gaanyu gʉʉsi.” \v 66 Neho bhakaja kumbihɨra, bhakatʉʉra ʉrʉkaamʉ kwibhwɨ, korereke rihiringitibhwɨ, bhamenye. Bhakabhatiga abhasirikarɨ hayo korereke bhariibhɨ imbihɨra. \c 28 \s Yɨɨsu araryʉka \r (Maaroko 16:1‑10; Ruuka 24:1‑12; Yoohana 20:1‑10) \p \v 1 Hanʉ urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ rwahitirɨ, mʉmacha urusikʉ rwʉ ʉbhʉtangɨ rwi inyuma,\f + \fr 28:1 \fr*\fk Urusikʉ rwʉ ʉbhʉtangɨ rwi inyuma \fk*\ft kʉBhayaahudi ni‑Jumapiri.\ft*\f* Mariyamu wa Magidarena hamwɨmwɨ na Mariyamu ʉwʉndɨ wurya, bhakaja korora imbihɨra. \p \v 2 Rogendo rʉmwɨ, kɨkabhaho ikirigitʉ kɨkʉrʉ chɨ ɨɨsɨ, kʉ kʉbha maraika wʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu akiika kurwa mwisaarʉ. Maraika wuyo akiisuka kumbihɨra, akahiringitya riibhwɨ rirya rusizʉ, akaryikarɨra. \v 3 Aarɨ arabharya nchʉ ʉrʉkʉbha, na zengebho zaazɨ zaarɨ nzɨrʉ pee ncho omosoke. \v 4 Hanʉ abhasirikarɨ bharya bhaarʉʉzɨ gayo, bhakʉʉbhaha bhʉkʉngʼu, bhakabha nkina bhakuurɨ. \p \v 5 Hayo, maraika wuyo akabhʉʉrɨra abhakari bharya, “Mʉtʉʉbhaha! Nɨɨzɨ mʉramohya Yɨɨsu wa Nazarɨɨti, wʉnʉ aabhambirwɨ. \v 6 Atarɨ hanʉ! Aryukirɨ, chɨmbu aabhugirɨ. Muuzɨ morore hanʉ bhaarɨ bhamʉtɨɨrɨ. \v 7 Mujɨ bhwangʉ, mʉbhabhʉʉrɨrɨ abhɨɨga bhaazɨ, ‘Aryukirɨ kurwa kʉbhaku, na arabhakangatɨra kuja mucharʉ cha Gariraaya. Iyo nɨyu mokomobhona!’ Nangʉ nɨmarirɨ kʉbhabhʉʉrɨra kɨnʉ charɨ kɨndɨɨtirɨ!” \p \v 8 Neho abhakari bhayo bhakabhʉʉka bhwangʉ kurwa mumbihɨra hayo, bhanu ubhwʉbha no obhozomerwa bhʉkʉrʉ. Bhakaryara kuja kʉbhabhʉʉrɨra abhɨɨga ganʉ maraika aabhabhuuriirɨ. \v 9 Mmbe, hanʉ bhaarɨ bharaja, Yɨɨsu akarumana nabhʉ, akabhakeerya, “Morembe!” Bhakamwisukɨra, bhakamugwata amagʉrʉ gaazɨ, bhakamosengera. \v 10 Neho Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Mʉtʉʉbhaha. Mujɨ mʉbhabhʉʉrɨrɨ abhahiiri bhaanɨ\f + \fr 28:10 \fr*\fk Abhahiiri bhaanɨ\fk*\ft , enzobhooro yaku nɨ‑bhɨɨga bhaazɨ.\ft*\f* bhajɨ Gariraaya, iyo nɨyu bharaambone.” \s Abhariibhi bhi imbihɨra ya Yɨɨsu bharagamba ʉrʉrɨmɨ \p \v 11 Hanʉ abhakari bhayo bhaarɨ bhakuja, abhasirikarɨ obhorebhe abhariibhi bhi imbihɨra ya Yɨɨsu bhakaja mʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu. Hanʉ bhaahikirɨ, bhakaragɨrɨra abhakʉrʉ bha abhakuhaani gʉʉsi ganʉ gaakʉriibhwɨ. \p \v 12 Akʉmara abhakʉrʉ bha abhakuhaani bhayo bhakarumana na abhakaruka bha Abhayaahudi, bhakagambana na kuhitya kʉbhaha abhasirikarɨ bharyɨ amasooya ga zimpirya nzaru. \v 13 Bhakabhabhʉʉrɨra, “Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi araabhabhuuryɨ igʉrʉ wa ganʉ gakʉrirwɨ, mubhugɨ, ‘Ubhutikʉ twarɨ tuhindiirɨ zendooro, abhɨɨga bhakaaza bhakamwibha.’ \v 14 Hanʉ Piraato ariigwɨ gayo, itwɨ tʉragambana nawe korereke mʉtaaza kusikɨra mʉnyaakʉ.” \v 15 Mmbe abhasirikarɨ bhakagega zimpirya na bhakakora chɨmbu bhaabhuuriirwɨ na abhakʉrʉ bha Abhayaahudi. Amangʼana gaabhʉ gʉ ʉrʉrɨmɨ gakanyaragana bhʉkʉngʼu gatɨ wa Abhayaahudi kuhika reero yɨnʉ. \s Amaswaja gɨ ɨtɨnɨrʉ ya Yɨɨsu kʉbhɨɨga bhaazɨ \r (Maaroko 16:14‑18; Ruuka 24:36‑49; Amahocha ga Abhatumwa 1:6‑9) \p \v 16 Abhɨɨga bha Yɨɨsu ikumi na wʉmwɨ bhakaja Gariraaya mʉkɨgʉrʉ kɨnʉ Yɨɨsu aabhɨɨrɨkiryɨ. \v 17 Hanʉ bhaamʉrʉʉzɨ, bhakamosengera, nangabha abhandɨ bhaarɨ na amakɨbhwɨ kʉbha nɨ‑Yɨɨsu. \v 18 Yɨɨsu akabhiisukɨra, akabhabhʉʉrɨra, “Nɨhɨɨrwɨ ʉbhʉnaja bhwʉsi bhwa mwisaarʉ na mʉʉsɨ. \v 19 Nangʉ mujɨ kʉbhaatʉ bhi ibhyarʉ bhyʉsi na kʉbhakora kʉbha abhɨɨga bhaanɨ. Mʉbhabhatiizɨ kuriina rya Bhaabha, na ryu Umwana na rye Ekoro Ɨndɨndu. \v 20 Mubhiijɨ kugwata gʉʉsi ganʉ nabhaswajiryɨ imwɨ. Rora, na niinyɨ nɨrɨ hamwɨmwɨ na niimwɨ ribhaga ryʉsi, kuhika mʉtɨnɨrʉ yɨ ɨɨsɨ.”