\id LUK ‑ Ikizu Luke \ide UTF-8 \h Ruuka \toc3 Ruuka \toc2 Ruuka \toc1 Amangʼana Amazʉmu ga Yɨɨsu Kiriisitʉ chɨmbu gaandikirwɨ na Ruuka \mt2 Amangʼana Amazʉmu ga Yɨɨsu Kiriisitʉ \mt3 chɨmbu gaandikirwɨ na \mt1 Ruuka \imt Ʉbhʉkangati \ip Ɨkɨtabhʉ kɨnʉ kɨkaandɨkwa na Ruuka. Ruuka akeenda ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aabhirikiirwɨ Tɨʉfirʉ, amenye amaheene igʉrʉ wu ubhwikari, emeremo nɨ ɨbhɨsɨgʉ bhya Yɨɨsu. \ip Tʉtaana mangʼana maaru igʉrʉ wa Ruuka. Ewe aarɨ nɨ‑mʉgabhʉ, na ribhaga ɨrɨndɨ akakora orogendo hamwɨmwɨ na Paaurʉ kurwaza Ɨngʼana Ɨnzʉmu igʉrʉ wa Yɨɨsu Kiriisitʉ (\xt Abhakorosaayi 4:14; 2 Timoseo 4:11; Firimʉʉni 1:24\xt*). \ip Ɨkɨtabhʉ kɨnʉ, kɨna amangʼana agandɨ ganʉ gataagambirwɨ bhʉkʉngʼu mʉbhɨtabhʉ ɨbhɨndɨ bhyʉ Ʉbhʉragɨ Ubhuhya. Amangʼana gayo ni‑kwibhurwa nu ukurwaza kwa Yoohana Ʉmʉbhatiizi, ukwibhurwa kwa Yɨɨsu na amangʼana ga mubhwana bhwazɨ. Na Ruuka areerekenʼya ʉbhʉsɨɨgi bhwa Mungu chɨmbu bhʉrɨ kʉbhaatʉ bhaaru. Yɨɨsu areerekenʼya ʉbhʉsɨɨgi bhuyo kʉnzɨra yʉ ʉkʉbhʉʉrɨra abhaatʉ kobherenjo, chɨmbu ekerenjo chʉ Ʉmʉsamaariya umwerya we ekoro (ikisikʉ 10) ne ekerenjo chu umwana wʉnʉ aabhurirɨ (ikisikʉ 15). \c 1 \p \v 1 Umugungwa Tɨʉfirʉ, garya gaakʉrirwɨ gatɨ wɨɨtʉ, abhaatʉ bhaaru bhakʉrirɨ umucha gu ukwandɨka igʉrʉ wa amangʼana gayo. \v 2 Bhakaandɨka amangʼana bhwaheene chɨmbu abhaatʉ bhaagarʉʉzɨ kwɨma ʉbhʉtangɨ chɨmbu bhaatubhuuriirɨ, na bhanʉ bhaarɨ bharanyaraganʼya ɨngʼana ya Mungu. \v 3 Hanʉ na niinyɨ namarirɨ kwisʉnza amangʼana gʉʉsi chɨmburya garɨ kwɨma ʉbhʉtangɨ, nɨkarora, nɨ‑bhwaheene nikwandɨkɨrɨ igʉrʉ wa gayo, \v 4 korereke omenye amaheene kwa ganʉ wiigiibhwɨ. \s Ʉbhʉrʉʉti bhu ukwibhurwa kwa Yoohana Ʉmʉbhatiizi \p \v 5 Hanʉ Heroode aarɨ ʉmʉtɨmi wa Yudeya, aareho kuhaani\f + \fr 1:5a \fr*\fk Kuhaani\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it abhakuhaani\it* muKiniibhasa.\f* wʉmwɨ, iriina ryazɨ Zaakariya, wi ikishoko cha abhakuhaani chabhirikirwa Abhiya. Na mʉkaazɨ Zaabhɨti, aarɨ wʉ ʉrʉganda rwa Haruuni.\f + \fr 1:5b \fr*\fk Haruuni \fk*\ft aarɨ umwabhʉ Musa na aarɨ kuhaani ʉmʉkʉrʉ we embere. \ft*\xt Rora Kʉhʉrʉka 28:1‑3.\xt*\f* \v 6 Bhabhɨrɨ bhayo, bhakiisiriribhwa mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu, bhakagwata imigirʉ na amaswaja gʉ Ʉmʉkʉrʉ gʉʉsi, bhakatuna zɨnzɨra zaazɨ, bhataana isoro. \v 7 Bhataarɨ na mwana, kʉ kʉbha Zaabhɨti aarɨ mʉgʉmba na bhaarɨ bhakunguhirɨ bhʉkʉngʼu. \p \v 8 Rusikʉ rʉmwɨ, riribhita rya kuhaani Zaakariya ryarɨ rɨrakora emeremo mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu. \v 9 Kʉmanarʉ ga abhakuhaani, Zaakariya akabhona umweya kusikɨra Aharɨndu ha Aharɨndu mwihekaaru,\f + \fr 1:9 \fr*\fk Rihekaaru\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* korereke amwocherye umurumbasʉ. \v 10 Na ribhaga ryu ukwocha umurumbasʉ, abhaatʉ bhaaru bhakiibhiringa igʉtʉ bharasabha Mungu. \p \v 11 Rogendo rʉmwɨ, Zaakariya akahwarukirwa na maraika\f + \fr 1:11 \fr*\fk Maraika\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* wʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu, akiimɨɨrɨra ʉrʉbhaara rwu ubhuryʉ rwa ahagero hu ukugundirirya umurumbasʉ. \v 12 Hanʉ Zaakariya aamʉrʉʉzɨ, akʉʉbhaha bhʉkʉngʼu. \p \v 13 Nawe maraika akamʉbhʉʉrɨra, “Zaakariya, ʉtʉʉbhaha! Mungu igwirɨ amasabhi gaazʉ. Mʉkaazʉ Zaabhɨti, arakwibhʉrɨra umwana wi ikisubhɨ, ʉmʉrʉkɨ Yoohana. \v 14 Umwana wuyo arabha ne‑bhozomerwa kwa naawɨ, na bhaatʉ bhaaru bharazomerwa ukwibhurwa kwazɨ. \v 15 Arabha mʉkʉrʉ mʉbhʉtangɨ bhwʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu. Atakunywa amarwa gʉgʉʉsi garya, na kwɨma mʉnda ya unina arabha izuriibhwɨ Ekoro Ɨndɨndu.\f + \fr 1:15 \fr*\fk Ekoro Ɨndɨndu\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \v 16 Na aragarucha Abhiiziraɨri bhaaru kʉMʉkʉrʉ Mungu waabhʉ. \v 17 Arakangatɨra Ʉmʉkʉrʉ ɨnʉ ane ekoro nʉ ʉbhʉnaja nchʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Ɨɨriya, ariigwanʼya abhaana na bhawiisɨ, na kʉbhakora bhanʉ bhatakʉsʉʉka Mungu bhamʉsʉʉkɨ, bhiisiriribhwɨ mʉbhʉtangɨ bhwazɨ, na arabhatʉʉra bhwaheene abhaatʉ igʉrʉ wʉ Ʉmʉkʉrʉ.” \p \v 18 Zaakariya akabhʉʉrɨra maraika, “Inyɨ na mʉkaanɨ tukunguhirɨ! Tʉramenyabhwɨ riyo?” \p \v 19 Maraika akabhuga, “Inyɨ nɨ‑Gabhuryɨri, wʉnʉ nikwimɨɨrɨra mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu. Newe antumirɨ niizɨ kʉkʉbhʉʉrɨra amangʼana amazʉmu ganʉ nikubhuuriirɨ. \v 20 Kwɨma nangwɨnʉ ʉrabha imuumu, kʉ kʉbha utiisiriiryɨ amangʼana gaanɨ, na ʉtakʉtʉra kʉgamba kuhika gayo gakorwe kwibhaga ryaku.” \p \v 21 Abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ bhararɨnda Zaakariya ahʉrʉkɨ igʉtʉ bhakarʉgʉʉra korora akɨzɨɨrɨ mwihekaaru muyo. \v 22 Hanʉ aahurukirɨ, ataaturirɨ kʉgambana nabhʉ, akatanga kobheerekeererya na amabhoko kʉ kʉbha aarɨ akɨɨrɨ imuumu. Bhakamenya kʉbha arʉʉzɨ ʉbhʉrʉri mwihekaaru. \p \v 23 Zisikʉ zaazɨ zo okohocha emeremo mwihekaaru zɨkasira, akaja yɨɨka. \v 24 Akʉmara, mʉkaazɨ Zaabhɨti akagega ɨnda, akamara imyɨri ɨtaanʉ ariibhisa, \v 25 akabhuga, “Ʉmʉkʉrʉ Mungu, newe ankʉrɨɨrɨbhu! Anduushiryɨ zɨsʉni kʉbhaatʉ.” \s Ʉbhʉrʉʉti bhu ukwibhurwa kwa Yɨɨsu \p \v 26 Hanʉ ɨnda ya Zaabhɨti yaahichiryɨ imyɨri ɨsaasabha, Mungu akatʉma maraika Gabhuryɨri mʉrʉbhɨri rwa Nazarɨɨti, mucharʉ cha Gariraaya. \v 27 Akatumwa kumuucha wʉmwɨ umusiiti, arabhirikirwa Mariyamu, aarɨ arunjibhwɨ nu umumura wʉmwɨ iriina ryazɨ Yuusufu, wi ikishoko chʉ ʉmʉtɨmi Daudi.\f + \fr 1:27 \fr*\fk Daudi\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \p \v 28 Maraika wuyo akaja kwa Mariyamu, akamʉbhʉʉrɨra, “Nɨrakokeerya, awɨ wʉnʉ ʉhɨɨrwɨ ʉrʉbhangʉ! Ʉmʉkʉrʉ Mungu arɨ hamwɨmwɨ na naawɨ.” \p \v 29 Hanʉ Mariyamu iigwirɨ amangʼana ga maraika, akiiyigwa kɨbhɨ bhʉkʉngʼu, akiibhuurya, “Makeerenʼyakɨ ganʉ?” \p \v 30 Maraika akamʉbhʉʉrɨra, “Mariyamu ʉtʉʉbhaha! Mungu akʉrʉrɨɨrɨ ɨbhɨgʉngi. \v 31 Ʉragega ɨnda, na uriibhʉra umwana wi ikisubhɨ, ʉmʉrʉkɨ Yɨɨsu. \v 32 Arabha mʉkʉrʉ, na arabhirikirwa Umwana wa Wʉnʉ Ari Igʉrʉ wa Bhyʉsi. Ʉmʉkʉrʉ Mungu ariimiirirya ʉbhʉtɨmi bhwa Daudi wisɨɨkʉrʉ, na komoha umwana wuyo. \v 33 Arakangata ikishoko cha Abhiiziraɨri kemerano. Ʉbhʉtɨmi bhwazɨ bhʉtaana tɨnɨrʉ.” \p \v 34 Mariyamu akabhuurya maraika, “Ɨrabhabhwɨ, inyɨ ni‑musiiti?” \p \v 35 Maraika akamʉgarukirya, “Ekoro Ɨndɨndu ɨrakwikɨra, na zinguru za Mungu wi Igʉrʉ wa Bhyʉsi zɨrabha kwa naawɨ. Necho umwana wʉnʉ uriibhʉrɨ, arabha mʉrɨndu, na arabhirikirwa Umwana wa Mungu.\f + \fr 1:35 \fr*\fk Umwana wa Mungu\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \v 36 Hamwɨmwɨ na gayo, umuhiiri waazʉ Zaabhɨti agɨgirɨ ɨnda yu umwana wi ikisubhɨ nangabha mʉkɨɨkʉrʉ. Akagambwa na abhaatʉ kʉbha mʉgʉmba, nangwɨnʉ ana myɨri ɨsaasabha. \v 37 Gayo gabhɨɨrɨ kʉ kʉbha kwa Mungu rɨtareeho rɨnʉ rɨtakʉtʉrɨkana.” \p \v 38 Akagarukirya, “Inyɨ omohocha wʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu, ɨbhɨ kwa niinyɨ chɨmbu ubhugirɨ.” Rogendo rʉmwɨ maraika akaja. \s Mariyamu araja kokeerya Zaabhɨti \p \v 39 Zisikʉ ziyo, Mariyamu akabhʉʉka akaja wa Zaabhɨti, mʉrʉbhɨri rʉmwɨ rwa mʉbhɨgʉrʉ bhya Yuuda. \v 40 Akasikɨra wa Zaakariya akakeerya Zaabhɨti. \v 41 Hanʉ Zaabhɨti igwirɨ amakeerenʼya gayo, umwana akabhina mʉnda yaazɨ. Neho Ekoro Ɨndɨndu ikiikɨra Zabhɨɨti, \v 42 rogendo rʉmwɨ, akagamba kwiraka ikʉrʉ, “Mʉbhakari bhʉʉsi, awɨ ʉhakirwɨ! Nu umwana wʉnʉ uriibhʉrɨ ahɨɨrwɨ ʉrʉbhangʉ! \v 43 Inyɨ nɨ‑wɨɨwɨ, kuhika unina Ʉmʉkʉrʉ wɨɨtʉ iizirɨ konkeerya? \v 44 Hanʉ niigwirɨ amakeerenʼya gaazʉ, umwana akabharaana mʉnda yaanɨ kwa bhozomerwa. \v 45 Hakɨrɨku awɨ kʉ kʉbha wiisiriiryɨ ganʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu aakubhuuriirɨ.” \s Iryɨmbʉ rya Mariyamu \p \v 46 Mariyamu akabhuga, \q “Ekoro yaanɨ, ɨrakumya Ʉmʉkʉrʉ, \q \v 47 ɨrazomerwa Mungu, Ʉmʉsabhuri waanɨ, \q \v 48 kʉ kʉbha arʉʉzɨ ʉbhʉnyʉʉhɨrɨru bhwo omohocha waazɨ. \q Kwɨma nangwɨnʉ, zinyibhʉrʉ zʉʉsi zɨrambɨrɨkɨra, wʉ ʉrʉbhangʉ, \q \v 49 kʉ kʉbha Mungu wa zinguru, ankʉrɨɨrɨ amangʼana amakʉrʉ, \q iriina ryazɨ irɨndu. \q \v 50 Nɨ ɨbhɨgʉngi bhyazɨ, bhyahaaja kuzinyibhʉrʉ zʉʉsi \q zɨnʉ zekomosengera. \q \v 51 Akʉrirɨ amangʼana makʉrʉ kuzinguru zaazɨ. \q Abhanyaragɨɨnʼyɨ bhanʉ bhakwiyigwa mozekoro zaabhʉ. \q \v 52 Agwishiryɨ abhakʉrʉ kurwa kubhitumbɨ bhyabhʉ bhyɨ ɨkɨtɨmi, \q na kʉbhakurya abhaatʉ bhi iyaasɨ. \q \v 53 Bhɨ ɨnzara, abhiigutiryɨ amazʉmu, \q nawe abhaniibhi abhahɨɨbhirɨ mabhoko bhʉʉha. \q \v 54 Asakiiryɨ Abhiiziraɨri, abhahocha bhaazɨ, \q korereke kuhiita ɨbhɨgʉngi bhyazɨ. \q \v 55 Akakora chɨmbu aabhuuriirɨ Abhurahaamu na bhasʉʉkʉrʉ, \q na abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rwazɨ kemerano.” \b \p \v 56 Hanʉ Mariyamu aamarirɨ imyɨri ɨtatʉ wa Zaabhɨti, akagarʉka yɨɨka. \s Ukwibhurwa kwa Yoohana Ʉmʉbhatiizi \p \v 57 Hanʉ zisikʉ zu ukwibhʉra kwa Zaabhɨti zaahikirɨ, akiibhʉra umwana wi ikisubhɨ. \v 58 Bhanyarʉbhɨri na abhahiiri bhaazɨ, bhakiigwa chɨmbu Ʉmʉkʉrʉ Mungu arʉrɨɨrɨ Zaabhɨti ɨbhɨgʉngi bhʉkʉngʼu, bhakazomerwa hamwɨmwɨ neewe. \p \v 59 Hanʉ umwana aahikiryɨ urusikʉ rwa kanaanɨ, bhakamʉsaara,\f + \fr 1:59 \fr*\fk Bhakamʉsaara\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it ʉkʉsaara\it* muKiniibhasa.\f* bhakeenda komotoga iriina rya wiisɨ, Zaakariya. \v 60 Nawe unina akaanga, akabhuga, “Zɨyi! Abhirikirwɨ Yoohana.” \p \v 61 Bhakamʉbhʉʉrɨra, “Ndora mukishoko chanyu, atariimu wi iriina riyo!” \p \v 62 Bhakabhuurya wiisɨ kwa kumusimya na amabhoko, abhabhʉʉrɨrɨ iriina rɨnʉ akwenda kotoga umwana waazɨ. \v 63 Akabhasabha ritɨnɨka ryʉ ʉrʉbhao akaandɨka, “Iriina ryazɨ, newe Yoohana.” Bhʉʉsi bhakarʉgʉʉra. \v 64 Rogendo rʉmwɨ umunywa nʉ ʉrʉrɨmɨ rwazɨ bhɨkatiguurukirwa, akatanga kʉgamba, akakumya Mungu. \p \v 65 Bhanyarʉbhɨri bhʉʉsi bhakahaha, na amangʼana gayo gakanyaragana mbaara zʉʉsi mʉbhɨgʉrʉ bhya Yudeya. \v 66 Abhaatʉ bhanʉ bhiigwirɨ, bhakiibhuurya, “Umwana wʉnʉ arabha mʉʉtʉkɨ?” kʉ kʉbha ʉbhʉnaja bhwʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu bhwarɨ hamwɨmwɨ nawe. \s Iryɨmbʉ rya Zaakariya \p \v 67 Zaakariya, wiisɨ umwana wuyo, akiizuribhwa ne Ekoro Ɨndɨndu, akahurucha ʉbhʉrʉʉti, \q \v 68 “Akumibhwɨ Ʉmʉkʉrʉ Mungu wa Abhiiziraɨri, \q kʉ kʉbha iizirɨ kʉbhaatʉ bhaazɨ, kʉbhasabhʉra. \q \v 69 Atʉhɨɨrɨ Ʉmʉsabhuri wa zinguru, \q wi ikishoko cho omohocha waazɨ Daudi, \q \v 70 chɨmbu aagambirɨ kwɨma ɨkarɨ \q kʉnzɨra ya abharʉʉtɨrɨri bhaazɨ abharɨndu. \q \v 71 Akaraga kʉtʉsabhʉra mʉmabhoko ga abhabhisa \q na abhabhiihirirwa bhɨɨtʉ, \q \v 72 na kuhiita ʉbhʉragɨ\f + \fr 1:72 \fr*\fk Ʉbhʉragɨ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* bhwazɨ bhʉrɨndu \q kʉbharorera ɨbhɨgʉngi bhasʉʉkʉrʉ bhɨɨtʉ. \q \v 73 Ʉbhʉragɨ bhuyo, nebhwe irahiirɨ \q na sʉʉkʉrʉ wɨɨtʉ Abhurahaamu. \q \v 74 Tʉsabhurwɨ kurwa mʉmabhoko ga abhabhisa bhɨɨtʉ, \q korereke tomohokerye tʉtaana bhwʉbha, \q \v 75 tʉbhɨ bharonge na bhaheene, \q sikʉ zʉʉsi. \b \q \v 76 Na naawɨ mwana waanɨ, \q ʉrabhirikirwa ʉmʉrʉʉtɨrɨri wa Mungu wi Igʉrʉ wa Bhyʉsi, \q ʉrakangatɨra Ʉmʉkʉrʉ, komokonzera ɨnzɨra yaazɨ. \q \v 77 Na ʉbhʉʉrɨrɨ abhaatʉ bhaazɨ igʉrʉ wʉ ʉbhʉsabhurwa, \q kʉnzɨra yo okobheererwa ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ, \q \v 78 igʉrʉ wɨ ɨbhɨgʉngi bhya Mungu wɨɨtʉ, \q ʉbhʉsabhurwa bhuyo, bhʉraaza nchu ubhwɨrʉ kurwa mwisaarʉ, \q \v 79 na bhʉrabhanzɨra bhanʉ bhakwikara mukiirimya, \q na mukikiriiri chu uruku.\f + \fr 1:79 \fr*\ft Nɨ‑bhaatʉ bhanʉ bhakʉhaha uruku.\ft*\f* \q Na kʉtʉkangatɨra, \q kuhika kogenda kʉnzɨra yo omorembe.” \p \v 80 Umwana akakʉra, akabha na zinguru mokoro yaazɨ, akaja kwikara mwitɨrɨgʉ, kuhika hanʉ aarʉrɨkɨɨnɨ kuBhiiziraɨri. \c 2 \s Ukwibhurwa kwa Yɨɨsu \r (Mataayo 1:18‑25) \p \v 1 Zisikʉ ziyo, Kaisaari Agusitʉ ʉmʉtɨmi ʉmʉkʉrʉ wa Ruumi, akaswaja abhaatʉ bhʉʉsi bha zɨɨsɨ zʉ ʉbhʉtɨmi bhwazɨ bhabharwɨ. \v 2 Ʉkʉbharwa kwarɨ kwe embere, kʉkakorwa hanʉ Kurɨɨniyo aarɨ ʉmʉkangati wa Siiriya. \v 3 Abhaatʉ bhʉʉsi bhakaja kʉbharwa, mʉzɨmbɨri zi ibhishoko bhyabhʉ. \p \v 4 Yuusufu wʉʉsi akarwa mʉrʉbhɨri rwa Nazarɨɨti, mucharʉ cha Gariraaya, akatiira kuja Yudeya, mʉrʉbhɨri rwa Bhɨtɨrɨhɨɨmu, kʉ kʉbha nerwe ʉrʉbhɨri rwa Daudi, na aarɨ wi ikishoko chazɨ. \v 5 Akaja kwandɨkwa hamwɨmwɨ na Mariyamu umurunjibhwa waazɨ, ɨnʉ Mariyamu aritʉhirɨ. \v 6 Bhakɨɨrɨ iyo, ribhaga ryu ukwitʉʉranʼya kwa Mariyamu rɨkahika, \v 7 akiitʉʉranʼya mʉtangi wi ikisubhɨ mwibhanza ryi imitugʉ. Akamwibhisha ɨbhɨtambaara bhya abhaana, akamuhindirya mwitʉrɨ ryu ukuriishirya imitugʉ. Akiitʉʉranirya hayo kʉ kʉbha bhatabhwɨnɨ umweya munyumba ya abhagini. \s Abhariisha bharahwarukirwa na maraika \p \v 8 Ubhutikʉ bhu urusikʉ ruyo, bhaareho abhariisha bharariibha imitugʉ jabhʉ mumwarʉ. \v 9 Maraika wʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu, akabhahwarʉkɨra, ubhwɨrʉ bhwʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu bhʉkabhanza mbaara zʉʉsi pee! Bhakahaha bhʉkʉngʼu. \v 10 Nawe maraika akabhabhʉʉrɨra, “Mʉtʉʉbhaha! Nɨbharɨɨtɨɨrɨ ɨngʼana ɨnzʉmu yɨnʉ ekozomera abhaatʉ bhʉʉsi. \v 11 Reero yɨnʉ, mʉrʉbhɨri rwa Daudi ibhwirwɨ Ʉmʉsabhuri waanyu, newe Kiriisitʉ\f + \fr 2:11 \fr*\fk Kiriisitʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* Ʉmʉkʉrʉ! \v 12 Ichɨrɨkɨnʼyʉ cho okobheerekenʼya gayo nɨ‑kɨnʉ, mʉrabhona umwana ʉmʉbhataarɨ, bhamuhindiiryɨ mwitʉrɨ ryʉ ʉkʉrɨɨra imitugʉ, bhamwibhishiryɨ ɨbhɨtambaara bhya abhaana.” \p \v 13 Rogendo rʉmwɨ, bhakabhaho ɨbhɨkwɨ bhya bhamaraika abhakɨndichazɨ kurwa mwisaarʉ, bharakumya Mungu. \q \v 14 “Akumibhwɨ Mungu wa mwisaarʉ. \q Na kʉʉsɨ, omorembe gʉbhɨ kʉbhaatʉ bhanʉ asɨɨgirɨ.” \p \v 15 Hanʉ bhamaraika bhayo bhaagarukirɨ mwisaarʉ, abhariisha bhakabhuga, “Tujɨ Bhɨtɨrɨhɨɨmu, twirorere gayo gakʉrirwɨ chɨmbu Ʉmʉkʉrʉ Mungu aatubhuuriirɨ.” \v 16 Bhakaja mwega, bhakabhona Mariyamu na Yuusufu, nu umwana ʉmʉbhataarɨ bhamuhindiiryɨ mwitʉrɨ. \v 17 Abhariisha bhayo hanʉ bhaamʉrʉʉzɨ umwana wuyo, bhakabhʉʉrɨra abhaatʉ amangʼana gayo chɨmbu bhiigwirɨ igʉrʉ waazɨ. \v 18 Bhʉʉsi bhanʉ bhiigwirɨ amangʼana ga abhariisha, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu.\f + \fr 2:18 \fr*\xt Rora Abharaawi 12:2‑4.\xt*\f* \v 19 Nawe Mariyamu akagatʉʉra gʉʉsi mokoro yaazɨ. \v 20 Abhariisha bharya bhakagarʉka, bharagʉnga Mungu, na koheema kwa gʉʉsi ganʉ bhiigwirɨ na kʉgarora, na gʉʉsi gakabha chɨmbu bhaabhuuriirwɨ. \s Yɨɨsu ararobhorwa na Mungu \p \v 21 Hanʉ umwana wuyo aahichiryɨ sikʉ inyanyɨ, bhakamʉsaara, bhakamʉrʉka Yɨɨsu. Neryo iriina maraika aamʉhɨɨrɨ, hanʉ unina aarɨ akɨɨrɨ kogega ɨnda. \p \v 22 Yuusufu na Mariyamu, bhakamara zisikʉ zaabhʉ zʉ ʉkʉbhɨngukibhwa, chɨmburya imigirʉ ja Musa\f + \fr 2:22 \fr*\fk Musa\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* gɨrɨ. Bhakahira Yɨɨsu Yɨrusarɨɨmu, korereke bhamʉtʉʉrɨ mʉbhʉtangɨ bhwʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu. \v 23 Bhakeenderwa kokorabhu, kʉ kʉbha yandikirwɨ mumigirʉ jʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu kʉbha, “Abhaana bhʉʉsi bhamʉtangi bhi ikisubhɨ, bhareenderwa bhatuurwɨ kʉMʉkʉrʉ Mungu.”\f + \fr 2:23 \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 13:2, 12, 15.\xt*\f* \v 24 Hamwɨmwɨ na gayo, bhakeenda bhahuruchɨ ikimweso\f + \fr 2:24a \fr*\fk Ikimweso\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* chɨmbu ɨkʉgambwa mumigirʉ jʉ Ʉmʉkʉrʉ, “Bhahuruchɨ ibhiguuti bhɨbhɨrɨ, hamwɨ amakunɨ abhɨrɨ gi ibhiguuti.”\f + \fr 2:24b \fr*\xt Rora Abharaawi 12:6‑8.\xt*\f* \p \v 25 Mʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu, aarɨ areho ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, iriina ryazɨ Simiyʉʉni. Akabha moheene, moronge mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu, aarɨ ararɨnda korora kʉsabhurwa kwa Abhiiziraɨri, ne Ekoro Ɨndɨndu yaarɨ hamwɨmwɨ nawe. \v 26 Ekoro Ɨndɨndu yaarɨ ɨmarirɨ kumwerecha kʉbha, atakukwa akɨɨrɨ korora Kiriisitʉ wʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu. \v 27 Ekoro Ɨndɨndu ɨkakangata Simiyʉʉni akasikɨra mwihekaaru, na abhiibhuri bha Yɨɨsu bhakareeta Yɨɨsu muyo, bhamokorere chɨmbu amanarʉ gi imigirʉ gaarɨ. \v 28 Simiyʉʉni akagega Yɨɨsu mʉmabhoko gaazɨ, akakumya Mungu. \v 29 Akabhuga, \q “Awɨ Ʉmʉkʉrʉ, nɨrʉʉzɨ uhikiryɨ ʉbhʉragɨ bhwazʉ, \q nangʉ nyiisiririrya inyɨ omohocha waazʉ, nijɨ no omorembe, \q \v 30 kʉ kʉbha kʉmɨɨsʉ gaanɨ, niirʉrɨɨrɨ ubhutuurya bhʉnʉ ʉrɨɨtirɨ. \q \v 31 Ʉbhʉkʉnzirɨ bhororwe na abhaatʉ bhʉʉsi. \q \v 32 Ubhutuurya bhuyo ni‑bhwɨrʉ bhukwerecha \q ɨnzɨra yaazʉ kʉbhaatʉ bhanʉ bhatarɨ Abhayaahudi, \q kuhika na abhaatʉ bhaazʉ Abhiiziraɨri bhʉʉsi \q bhakumibhwɨ igʉrʉ wu ubhutuurya bhuyo.” \p \v 33 Amangʼana ganʉ Simiyʉʉni aagambirɨ igʉrʉ wu umwana wuyo, gakaruguurya abhiibhuri bhaazɨ. \v 34 Simiyʉʉni akabhaha ʉrʉbhangʉ, akabhʉʉrɨra Mariyamu unina umwana akabhuga, “Rora! Umwana wʉnʉ arʉbhwɨrwɨ na Mungu kʉbha abharimiryɨ Abhiiziraɨri nu ukutuurya Abhiiziraɨri abhandɨ bhaaru. Na arabha ichɨrɨkɨnʼyʉ cha Mungu kɨnʉ kɨkwangwa na abhaatʉ. \v 35 Abhaatʉ bhayo amiisɨɨgi ganʉ gabhisirwɨ mozekoro zaabhʉ garorekanɨ habhwɨrʉ. Na naawɨ mokoro yaazʉ ʉranyahaarɨka bhʉkʉngʼu, kina ʉsʉmirwɨ na risabha.” \p \v 36 Na aareho ʉmʉrʉʉtɨrɨri wʉmwɨ, mʉkari mʉkɨɨkʉrʉ bhʉkʉngʼu, iriina ryazɨ Ana, muucha wa Fanwɨri, wɨ ɨkɨgambʉ cha Ashɨri. Ana akiikara nu umusubhɨ waazɨ imyaka muhungatɨ, umusubhɨ waazɨ akakwa, \v 37 akabha umukwirwa kuhika akahicha imyaka merongo ɨnaanɨ ne ene. Ribhaga ryʉsi akasaaga mwihekaaru, ɨnʉ arasabha Mungu ubhutikʉ nu umwise, na sikʉ nzaru aarɨ ariiyima kurya. \v 38 Ribhaga riyoriyo Yɨɨsu akareetwa, Ana akamorora, akatanga kukumya Mungu, akagamba ingʼana igʉrʉ wu umwana wuyo, kwa abhaatʉ bhʉʉsi bhanʉ bhaarɨ bhararɨnda Mungu asabhʉrɨ Abhiiziraɨri. \p \v 39 Hanʉ Yuusufu na Mariyamu bhaamarirɨ kokora gʉʉsi, chɨmburya yaarɨ ikwenderwa mumigirʉ jʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu, bhakagarʉka mʉrʉbhɨri rwabhʉ rwa Nazarɨɨti, mucharʉ cha Gariraaya. \v 40 Umwana akakʉra, akoongera amanaga, akiizuribhwa ubhwʉbhʉʉri, nɨ ɨbhɨgʉngi bhya Mungu bhyarɨ igʉrʉ waazɨ. \s Umwana Yɨɨsu mwihekaaru \p \v 41 Abhiibhuri bha Yɨɨsu, bhahaaja Yɨrusarɨɨmu imyaka jʉsi, isigukuru yɨ Ɨpasaka.\f + \fr 2:41 \fr*\fk Ɨpasaka\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \v 42 Hanʉ Yɨɨsu aabhɨɨrɨ ni imyaka ikumi nɨ ɨbhɨrɨ, abhiibhuri bhaazɨ bhakaja nawe, kʉrɨngʼaana na amanarʉ gaabhʉ. \v 43 Zisigukuru zɨkasira, abhiibhuri bha Yɨɨsu bhakatanga orogendo kʉgarʉka ɨwaabhʉ, nawe ewe akasaaga Yɨrusarɨɨmu abhiibhuri bhataamɨnyirɨ. \v 44 Bhakakina aarɨ hamwɨmwɨ na abhakɨndichabhʉ morogendo. Bhakahooya umwise nyangima mʉnzɨra, bharamomohya gatɨ wa abhahiiri na abhasaani, \v 45 bhatamubhwɨnɨ, neho bhakagarʉka Yɨrusarɨɨmu komomohya. \p \v 46 Urusikʉ rwa katatʉ, bhakamobhona mwihekaaru, iikɨɨrɨ gatɨgatɨ wa abhiija arabhiitegeerera na kʉbhabhuurya. \v 47 Abhaatʉ bhʉʉsi bhanʉ bhiigwirɨ chɨmbu akubhuga, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu igʉrʉ wa amangʼɨɨni na amagarukirya gaazɨ. \p \v 48 Hanʉ abhiibhuri bhaazɨ bhaamʉrʉʉzɨ, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu. Unina akamʉbhʉʉrɨra, “Mwana waanɨ, nɨkɨ ʉtʉkʉrirɨbhu? Ndora inyɨ na wuusʉ, twarɨ twʉbhahirɨ bhʉkʉngʼu tʉrakomohya!” \p \v 49 Akamʉgarukirya, “Kwakɨ mwarɨ mʉramonhya? Mʉtɨɨzɨ nereenderwa kʉbha munyumba ya Bhaabha waanɨ?” \v 50 Nawe abhiibhuri bhaazɨ bhataamɨnyirɨ rigarukirya riyo. \p \v 51 Akʉmara, bhakaja nawe yɨɨka waabhʉ Nazarɨɨti, akabha arabhasʉʉka. Gayo gʉʉsi gaakʉrirwɨ, unina waazɨ akagatʉʉra mokoro yaazɨ. \v 52 Yɨɨsu akakʉra, akabha nu ubhwʉbhʉʉri ni ikihiko, arazomera Mungu na abhaatʉ bhʉʉsi. \c 3 \s Yoohana arakonza ɨnzɨra igʉrʉ wa Yɨɨsu \r (Mataayo 3:1‑12; Maaroko 1:1‑8; Yoohana 1:19‑28) \p \v 1 Gwarɨ umwaka gwi ikumi na kataanʉ, gwʉ ʉbhʉtɨmi bhwʉ ʉmʉtɨmi ʉmʉkʉrʉ Tibhɨriyo. Ʉmʉkʉrʉ wa mucharʉ cha Yudeya aarɨ Pʉntiyʉ Piraato, na wʉnʉ aarɨ aratema mucharʉ cha Gariraaya aarɨ Heroode.\f + \fr 3:1 \fr*\fk Heroode\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it Heroode Antipaasi\it* muKiniibhasa.\f* Wʉnʉ aarɨ aratema mucharʉ cha Itureya na cha Tarakoniti aarɨ Firipʉ, umwabhʉ Heroode, na wʉnʉ aarɨ aratema mucharʉ cha Abhirene aarɨ Risania. \v 2 Ribhaga rɨnʉ Anaasi na Kayaafa bhaarɨ abhakʉrʉ bha abhakuhaani.\f + \fr 3:2 \fr*\fk Abhakuhaani\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* Kwibhaga riyo, ɨngʼana ya Mungu ɨkamuhikɨra Yoohana, umwana wa Zaakariya mwitɨrɨgʉ. \v 3 Yoohana akaja akagenda mucharʉ chʉsi rusizʉ wɨ ɨkɨtaarʉ cha Yorodaani, ɨnʉ ararwazɨra abhaatʉ, bhatigɨ ʉbhʉbhɨ, bhabhatiizwɨ, korereke Mungu abhabheerere. \v 4 Ɨngʼana yiyo ɨkahikɨra Yoohana, chɨmbu yandikirwɨ nʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya mʉkɨtabhʉ chazɨ: \q “Riraka ryʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉraganʼya mwitɨrɨgʉ, \q ‘Mokonze ɨnzɨra yʉ Ʉmʉkʉrʉ, \q mogorore ɨbhɨhɨtʉ bhyazɨ! \q \v 5 Amarʉʉma gʉʉsi gararindwa, \q ɨbhɨgʉrʉ nɨ ɨhɨgʉrʉ bhɨranyaraganibhwa. \q Hanʉ hiisisirɨ, haragororwa. \q Zɨnzɨra zɨmbɨ zɨrakonzwa. \q \v 6 Neho abhaatʉ bhʉʉsi bharaarore ubhutuurya bhwa Mungu.’ ”\f + \fr 3:6 \fr*\xt Rora Isaaya 40:3‑5.\xt*\f* \p \v 7 Abhaatʉ bhaaru bhakabha bharaaza kwa Yoohana abhabhatiizɨ, nawe akabhabhʉʉrɨra, “Imwɨ urwibhʉrʉ rwe enzoka! Wɨɨwɨ abhabhuuriirɨ mʉratʉra kongʼosa ɨtɨnɨrʉ ya Mungu yɨnʉ ikuuza? \v 8 Mokore amangʼana ganʉ gakwerekenʼya kʉbha mutigirɨ ʉbhʉbhɨ! Mutiikangirirya naatu mʉrabhuga, ‘Sʉʉkʉrʉ wɨɨtʉ, nɨ‑Abhurahaamu.’\f + \fr 3:8 \fr*\fk Abhurahaamu\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* Nɨrabhabhʉʉrɨra, Mungu aratʉra kuchʉra amabhwɨ ganʉ gabhɨ abhaana bha Abhurahaamu! \v 9 Nangʉ ɨtɨnɨrʉ ya Mungu iri igʉrʉ waanyu nchɨ ɨhaazi iri igʉrʉ wa amatina gɨ ɨmɨtɨ. Na bhanʉ bhatakokora amahocha amazʉmu bharatinirwa, chɨmbu ɨmɨtɨ jʉsi gɨnʉ gɨtakwibhʉra imisumʉ ɨmɨzʉmu gɨhaatinwa na kʉtaashwa momorero.” \p \v 10 Neho riribhita rya abhaatʉ rɨkabhuurya Yoohana, “Nangʉ tokorebhwɨ?” \p \v 11 Akabhagarukirya, “Wʉnʉ ana shadi ibhɨrɨ, ahuruchɨ ɨyɨmwɨ kwa wʉnʉ ataanayʉ na wʉnʉ ani ibhyakurya, wʉʉsi amosondere wʉnʉ ataanabhyʉ.” \p \v 12 Kwiribhita riyo bhaareho abharihya bha rigʉʉti,\f + \fr 3:12 \fr*\fk Abharihya bha rigʉʉti\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* bhʉʉsi bhakiizɨra Yoohana abhabhatiizɨ. Bhakamubhuurya, “Umwija, na niitwɨ tokorebhwɨ?” \p \v 13 Akabhagarukirya, “Moreegege rigʉʉti, mʉtagega kʉkɨra rɨnʉ mubhuuriirwɨ.” \p \v 14 Bhaareho abhasirikarɨ, bhʉʉsi bhakamubhuurya, “Na niitwɨ, tokorebhwɨ?” \p Akabhagarukirya, “Mʉtagega bhegero bhya mʉʉtʉ wʉwʉʉsi kwa nguru, hamwɨ komogobha ingʼana korereke mobhone zimpirya! Nawe mwisiriranʼyɨ na amarihi gaanyu.” \p \v 15 Abhaatʉ bhʉʉsi, bhakabha bhariibhuurya mozekoro zaabhʉ igʉrʉ wa Yoohana, kʉ kʉbha bhaarɨ bhariiseega kʉbha, hamwɨ newe Kiriisitʉ. \v 16 Nawe, akabhabhʉʉrɨra bhʉʉsi, “Inyɨ, nɨrabhabhatiiza na amanzi, nawe araaza inyuma waanɨ, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉnkɨra ʉbhʉnaja. Nɨtakwenderwa nʉʉrʉ kʉtazʉra zisiri zi ibhikwɨra bhyazɨ!\f + \fr 3:16 \fr*\ft Arɨɨbhɨ umugini arasikɨra munyumba, mbʉʉsa wi iyaasɨ bhʉkʉngʼu aarɨ aramuruusha ibhikwɨra na kwoja amagʉrʉ gaazɨ.\ft*\f* Ewe arabhabhatiiza kwe Ekoro Ɨndɨndu, na komorero. \v 17 Ewe anʉ ʉrʉhʉngʉ mʉmabhoko gaazɨ, korereke aseese ɨnganʉ. Arakumɨngɨra ɨnganʉ mʉkɨtara chazɨ, nawe ʉmʉkʉʉnyʉ, aragwocha momorero gʉnʉ gʉtakurima zee.” \v 18 Kʉmangʼana maaru gayo na agandɨ, Yoohana aarɨ arabheerekeererya abhaatʉ bhayo Ɨngʼana Ɨnzʉmu kurwa kwa Mungu. \p \v 19 Nawe, hanʉ Yoohana aamʉhaariirɨ ʉmʉtɨmi Heroode, igʉrʉ wo okogega Hɨrʉʉdiya, ʉmʉkari wu umunyi waazɨ, na kʉmabhɨ agandɨ gʉʉsi ganʉ aakʉrirɨ, \v 20 Heroode akoongera ʉbhʉbhɨ bhuyo, ko komobhoha Yoohana mokebhoho. \s Ʉkʉbhatiizwa kwa Yɨɨsu \r (Mataayo 3:13‑17; Maaroko 1:9‑11) \p \v 21 Hanʉ Yoohana aarɨ akɨɨrɨ kobhohwa, abhaatʉ bhaaru bhaarɨ bharabhatiizwa neewe, Yɨɨsu wʉʉsi akaaza akabhatiizwa. Hanʉ aarɨ arasabha, risaarʉ rikiigʉka. \v 22 Ekoro Ɨndɨndu ikiika igʉrʉ waazɨ nchi ikiguuti, na riraka rɨkarwa mwisaarʉ, rɨrabhuga, “Awɨ ni‑Mwana waanɨ ʉmʉsɨɨgwa, nɨzʉmɨrɨɨrwɨ na naawɨ.” \s Ikishoko kɨnʉ Kiriisitʉ aaruurɨ \r (Mataayo 1:1‑17) \p \v 23 Hanʉ Yɨɨsu aatangirɨ emeremo jazɨ, aarɨ ni imyaka merongo ɨtatʉ. Abhaatʉ bhaarɨ bharakina ni‑mwana wa Yuusufu. \q \v 24 Na Yuusufu wuyo, aarɨ mwana wa Hɨri. \q Na Hɨri, aarɨ mwana wa Matati. \q Matati, aarɨ mwana wa Raawi. \q Raawi, aarɨ mwana wa Mɨriki. \q Mɨriki, aarɨ mwana wa Yana. \q Yana, aarɨ mwana wa Yuusufu. \q \v 25 Yuusufu, aarɨ mwana wa Matatia. \q Matatia, aarɨ mwana wa Amʉʉsi. \q Amʉʉsi, aarɨ mwana wa Nahuumu. \q Nahuumu, aarɨ mwana wa Ɨsiri. \q Ɨsiri, aarɨ mwana wa Nagayi. \q \v 26 Nagayi, aarɨ mwana wa Maati. \q Maati, aarɨ mwana wa Matatia. \q Matatia, aarɨ mwana wa Sɨmɨyi. \q Sɨmɨyi, aarɨ mwana wa Yʉsɨki. \q Yʉsɨki, aarɨ mwana wa Yoda. \q \v 27 Yoda, aarɨ mwana wa Yoohanani. \q Yoohanani, aarɨ mwana wa Resa. \q Resa, aarɨ mwana wa Zɨrubhabhɨɨri. \q Zɨrubhabhɨɨri, aarɨ mwana wa Sheyaritiyɨri. \q Sheyaritiyɨri, aarɨ mwana wa Nɨri. \q \v 28 Nɨri, aarɨ mwana wa Mɨriki. \q Mɨriki, aarɨ mwana wa Adi. \q Adi, aarɨ mwana wa Kosamu. \q Kosamu, aarɨ mwana wa Ɨrimadamu. \q Ɨrimadamu, aarɨ mwana wa Ɨri. \q \v 29 Ɨri, aarɨ mwana wa Yʉʉshwa. \q Yʉʉshwa, aarɨ mwana wa Ɨriyɨɨzɨri. \q Ɨriyɨɨzɨri, aarɨ mwana wa Yʉrimu. \q Yʉrimu, aarɨ mwana wa Matati. \q Matati, aarɨ mwana wa Raawi. \q \v 30 Raawi, aarɨ mwana wa Simiyʉʉni. \q Simiyʉʉni, aarɨ mwana wa Yuuda. \q Yuuda, aarɨ mwana wa Yuusufu. \q Yuusufu, aarɨ mwana wa Yoonamu. \q Yoonamu, aarɨ mwana wa Ɨriyakimu. \q \v 31 Ɨriyakimu, aarɨ mwana wa Mereya. \q Mereya, aarɨ mwana wa Mena. \q Mena, aarɨ mwana wa Matata. \q Matata, aarɨ mwana wa Natani. \q Natani, aarɨ mwana wa Daudi. \q \v 32 Daudi, aarɨ mwana wa Yeese. \q Yeese, aarɨ mwana wa Ʉbhɨɨdi. \q Ʉbhɨɨdi, aarɨ mwana wa Bhoowazi. \q Bhoowazi, aarɨ mwana wa Sarimʉʉni. \q Sarimʉʉni, aarɨ mwana wa Nashʉni. \q \v 33 Nashʉni, aarɨ mwana wa Aminadaabhu. \q Aminadaabhu, aarɨ mwana wa Adimini. \q Adimini, aarɨ mwana wa Arini. \q Arini, aarɨ mwana wa Hɨzirʉʉni. \q Hɨzirʉʉni, aarɨ mwana wa Pɨrɨɨsi. \q Pɨrɨɨsi, aarɨ mwana wa Yuuda. \q \v 34 Yuuda, aarɨ mwana wa Yaakobho. \q Yaakobho, aarɨ mwana wa Iisaka. \q Iisaka, aarɨ mwana wa Abhurahaamu. \q Abhurahaamu, aarɨ mwana wa Teera. \q Teera, aarɨ mwana wa Nahʉʉri. \q \v 35 Nahʉʉri, aarɨ mwana wa Sɨrugi. \q Sɨrugi, aarɨ mwana wa Rɨɨhu. \q Rɨɨhu, aarɨ mwana wa Pɨrɨɨgi. \q Pɨrɨɨgi, aarɨ mwana wa Ɨbhɨɨri. \q Ɨbhɨɨri, aarɨ mwana wa Saara. \q \v 36 Saara, aarɨ mwana wa Kɨnani. \q Kɨnani, aarɨ mwana wa Arufakisadi. \q Arufakisadi, aarɨ mwana wa Shɨmu. \q Shɨmu, aarɨ mwana wa Nuuhu. \q Nuuhu, aarɨ mwana wa Raamɨki. \q \v 37 Raamɨki, aarɨ mwana wa Mɨtuseera. \q Mɨtuseera, aarɨ mwana wa Ɨnʉki. \q Ɨnʉki, aarɨ mwana wa Yarɨɨdi. \q Yarɨɨdi, aarɨ mwana wa Mahararɨɨri. \q Mahararɨɨri, aarɨ mwana wa Kɨnani. \q \v 38 Kɨnani, aarɨ mwana wa Ɨnʉshi. \q Ɨnʉshi, aarɨ mwana wa Sɨɨti. \q Sɨɨti, aarɨ mwana wa Adaamu. \q Na Adaamu ewe, aarɨ umwana wa Mungu. \c 4 \s Shɨtaani aragema Yɨɨsu \r (Mataayo 4:1‑11; Maaroko 1:12‑13) \p \v 1 Yɨɨsu akarwa ahagero hɨ ɨkɨtaarʉ cha Yorodaani, yizwirɨ Ekoro Ɨndɨndu. Ekoro Ɨndɨndu ɨkabha ɨramʉkangatya mwitɨrɨgʉ, akamara sikʉ merongo ene \v 2 Ɨnʉ Shɨtaani\f + \fr 4:2 \fr*\fk Shɨtaani\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* akabha aramogema. Ribhaga riyo ataarɨ ariirɨ kegero chʉchʉsi, ɨnzara ɨkamurya bhʉkʉngʼu. \p \v 3 Neho Shɨtaani akamʉbhʉʉrɨra, “Arɨɨbhɨ awɨ ni‑Mwana wa Mungu, rɨbhʉʉrɨrɨ riibhwɨ rɨnʉ rɨbhɨ ʉmʉkaatɨ.” \v 4 Akamʉgarukirya, “Yandikirwɨ, ‘Ʉmʉʉtʉ atakwikara kwa bhyakurya ibhyene.’\f + \fr 4:4 \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 8:3.\xt*\f* ” \p \v 5 Akʉmara, Shɨtaani akahira Yɨɨsu igʉrʉ bhʉkʉngʼu, akamwerecha ʉbhʉtɨmi bhwa zɨɨsɨ zʉʉsi kwa rogendo rʉmwɨ. \v 6 Akamʉbhʉʉrɨra, “Nɨrakoha ʉbhʉnaja igʉrʉ wʉ ʉbhʉtɨmi bhwa zɨɨsɨ ziyo, bhʉmbɨ nu ubhuniibhi bhwa bhyʉsi bhɨnʉ, kʉ kʉbha niinyɨ nɨhɨɨrwɨ bhyʉsi, na nɨraha ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ nikwenda. \v 7 Nangʉ, ʉraansengere nɨrakoha bhyʉsi bhɨnʉ.” \v 8 Akamʉgarukirya, “Yandikirwɨ, ‘Osengere Ʉmʉkʉrʉ Mungu waazʉ na omohokerye ewe umwene.’\f + \fr 4:8 \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 6:13.\xt*\f* ” \p \v 9 Akʉmara Shɨtaani akahira Yɨɨsu Yɨrusarɨɨmu, akamwimiirirya igʉrʉ wɨ ɨkɨkʉngʉ cha rihekaaru, akamʉbhʉʉrɨra, “Arɨɨbhɨ awɨ ni‑Mwana wa Mungu, irekera haasɨ, \v 10 kʉ kʉbha yandikirwɨ, \q ‘Mungu araswaja bhamaraika bhaazɨ bhakuriibhɨ. \q \v 11 Bharakugwatɨrɨra, \q korereke amagʉrʉ gaazʉ gataaza kwitema kwibhwɨ.’\f + \fr 4:11 \fr*\xt Rora Zabhuri 91:11‑12.\xt*\f* ” \p \v 12 Akamʉgarukirya, “Yandikirwɨ, ‘Ʉtagema Ʉmʉkʉrʉ Mungu waazʉ.’\f + \fr 4:12 \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 6:16.\xt*\f* ” \p \v 13 Hanʉ Shɨtaani aamarirɨ komogema, akamutiga kwibhaga irebhe. \s Abhaatʉ bha Nazarɨɨti bharaanga Yɨɨsu \r (Mataayo 4:12‑17, 13:53‑58; Maaroko 1:14‑15, 6:1‑6) \p \v 14 Akʉmara, Yɨɨsu akagarʉka Gariraaya, izwirɨ amanaga ge Ekoro Ɨndɨndu. Na amangʼana igʉrʉ waazɨ gakanyaragana bhʉkʉngʼu mucharʉ kiyo chʉsi. \v 15 Akaja ariija abhaatʉ mʉmarwazɨrʉ\f + \fr 4:15 \fr*\fk Amarwazɨrʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it rirwazɨrʉ\it* muKiniibhasa.\f* gaabhʉ, bhʉʉsi bhakabha bharamukumya. \p \v 16 Neho akagarʉka Nazarɨɨti, mʉrʉbhɨri rʉnʉ aarɨrirwɨ. Urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ,\f + \fr 4:16 \fr*\fk Urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* akasikɨra mwirwazɨrʉ, chɨmbu gaarɨ amanarʉ gaazɨ, akiimɨɨrɨra kosoma ɨngʼana ya Mungu. \v 17 Akahaabhwa ɨkɨtabhʉ kɨnʉ chandikirwɨ nʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya, akakihumbura, akabhona ahagero hanʉ haandikirwɨ, \q \v 18 “Ekoro yʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu, \q ɨrɨ hamwɨ na niinyɨ. \q Amarirɨ kondobhora nɨbharwazɨrɨ abhahabhɨ Ɨngʼana Ɨnzʉmu. \q Antumirɨ kʉbhabhʉʉrɨra abhabhohwa, ʉkʉtazurwa kwabhʉ, \q na abhahʉku, bhararora naatu, \q na bhanʉ bhakʉnyaakibhwa, bharasabhurwa. \q \v 19 Na antumirɨ nɨbharwazɨrɨ abhaatʉ ribhaga ryɨ ɨbhɨgʉngi bhyʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu.” \p \v 20 Hanʉ aamarirɨ kosoma amangʼana gayo, Yɨɨsu akakundikirya ɨkɨtabhʉ, akagarukirya omohocha, akiikara atangɨ kwija. Abhaatʉ bhʉʉsi bhanʉ bhaarɨ mwirwazɨrʉ muyo, bhaarɨ bhamʉkandikijiryɨ amɨɨsʉ. \v 21 Akabhuga, “Amaandɨkʉ Amarɨndu ganʉ mwigwirɨ garasomwa, reero yɨnʉ gakʉrirwɨ mʉbhʉtangɨ bhwanyu.” \p \v 22 Amangʼana gaazɨ amazʉmu, gakagirya abhaatʉ bhʉʉsi bhamukumyɨ, bhakarʉgʉʉra. Bhakatanga kwibhuurya, “Wʉnʉ atarɨ mwana wa Yuusufu?” \p \v 23 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Mʉtaana makɨbhwɨ mʉrambʉʉrɨra rɨnʉ, ‘Ʉmʉgabhʉ, wihorye aumwene. Gʉʉsi ganʉ twigwirɨ ʉragakora mʉrʉbhɨri rwa Kapɨrinaumu, ʉgakore nʉ ʉwɨɨtʉ hanʉ!’ ” \p \v 24 Akangʼeha kubhuga, “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, atareeho ʉmʉrʉʉtɨrɨri wʉnʉ akwisiriribhwa mʉrʉbhɨri rwazɨ. \p \v 25 “Nawe amaheene nɨrabhabhʉʉrɨra, ribhaga rya Ɨɨriya, imbura ɨtaatwɨkirɨ myaka ɨtatʉ na myɨri ɨsaasabha, kuhika ɨnzara ɨkasikɨra mucharʉ chʉsi cha Iziraɨri. Na momenye, bhaareho abhakwirwa bhaaru mucharʉ ribhaga riyo. \v 26 Nʉʉrʉbhu, Ɨɨriya ataatumirwɨ naabha kwa wʉmwɨ waabhʉ, nawe, akatumwa kumukwirwa wʉmwɨ wʉ ʉrʉbhɨri rwa Sarɨɨputa, mucharʉ cha Sidʉʉni, igʉtʉ wa Iziraɨri! \p \v 27 “Ribhaga ryʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Ɨrisha, bhaarɨ bhareho abhagenge bhaaru mucharʉ cha Iziraɨri. Nʉʉrʉbhu, ataarɨ areho nʉʉrʉ wʉmwɨ waabhʉ wʉnʉ aahʉriibhwɨ, kurushaku Naamani umwene, ʉmʉʉtʉ kurwa mucharʉ cha Siiriya!” \p \v 28 Abhaatʉ bhʉʉsi bhanʉ bhiibhiringiirɨ mwirwazɨrʉ riyo, hanʉ bhiigwirɨ amangʼana ga Yɨɨsu, bhakiigatana bhʉkʉngʼu. \v 29 Bhakabhʉʉka, bhakamuhira kuhika kumuhiringitʉ ʉmʉhaari gwɨ ɨkɨgʉrʉ kɨnʉ ʉrʉbhɨri rwabhʉ rʉkʉʉmbakwa, korereke bhamusukumɨ. \v 30 Nawe, akahɨta gatɨgatɨ ya abhaatʉ bhayo, akaja izaazɨ. \s Yɨɨsu areerecha ʉbhʉnaja bhwazɨ \r (Maaroko 1:21‑28) \p \v 31 Akʉmara, Yɨɨsu akabhʉʉka akaja mʉrʉbhɨri rwa Kapɨrinaumu, mucharʉ cha Gariraaya. Urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, akasikɨra mwirwazɨrʉ, akatanga kwija abhaatʉ. \v 32 Amiija gaazɨ, gakabharuguurya bhʉkʉngʼu, kʉ kʉbha gaarɨ nʉ ʉbhʉnaja. \p \v 33 Mwirwazɨrʉ muyo, kwarɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ aarɨ na risambwa. Risambwa riyo, rɨkarɨra kwiraka, rɨrabhuga, \v 34 “Awɨ Yɨɨsu wa Nazarɨɨti, ʉtatʉnyaacha! Nangʉ, wiizirɨ kuturicha? Nikwɨzɨ awɨ nɨ‑wɨɨwɨ, awɨ nɨ‑Mʉrɨndu wa Mungu.” \p \v 35 Yɨɨsu akarɨhaarɨra risambwa riyo akabhuga, “Kira! Nuurwɨ kʉmʉʉtʉ wʉnʉ!” Rogendo rʉmwɨ, risambwa riyo rɨkagwisha ʉmʉʉtʉ wuyo haasɨ, mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ bhayo bhʉʉsi, rɨkahʉrʉka bhwaheene. \p \v 36 Abhaatʉ bhʉʉsi bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu, bhakiibhuurya, “Mangʼanakɨ ganʉ? Ndora ʉmʉʉtʉ wʉnʉ kʉbhʉnaja na amanaga, araheebha amasambwa, rogendo rʉmwɨ, garahʉrʉka!” \v 37 Amangʼana igʉrʉ wa amahocha ga Yɨɨsu, gakanyaragana bhʉkʉngʼu mucharʉ chʉsi. \s Yɨɨsu arahorya abharwɨrɨ bhaaru \r (Mataayo 8:14‑17; Maaroko 1:29‑34) \p \v 38 Yɨɨsu akarwa mwirwazɨrʉ, akasikɨra munyumba ya Simʉʉni. Uninabhyara Simʉʉni, aarɨ ne ehooma haari, bhakasabha Yɨɨsu amohorye. \v 39 Neho akiimɨɨrɨra haguhɨ nawe, akarecha ubhurwɨrɨ bhuyo, rogendo rʉmwɨ akahora. Neho ʉmʉkari wuyo akabhʉʉka, akatanga kʉbhatengera ibhyakurya. \p \v 40 Hanʉ iryʉbha ryarɨ rɨratʉbhɨra, abhaatʉ bhaaru bhakareetera Yɨɨsu abharwɨrɨ bhaabhʉ, bhanʉ bhaarɨ na amarwɨrɨ gʉgʉʉsi. Yɨɨsu akabhateera bhʉʉsi amabhoko gaazɨ, akabhahorya. \v 41 Hamwɨmwɨ na gayo, Yɨɨsu akaheebha amasambwa kʉbhaatʉ bhaaru ɨnʉ gararɨgɨsa, “Awɨ ni‑Mwana wa Mungu!” Kʉ kʉbha amasambwa gayo gakamenya Yɨɨsu newe Kiriisitʉ, akagarecha gatagamba naatu. \s Yɨɨsu ararwazɨra abhaatʉ \r (Maaroko 1:35‑39) \p \v 42 Tabhʉʉri waho, hanʉ bhwɨrirɨ, Yɨɨsu akarwa hayo, akaja ahagero hanʉ hataarɨ na abhaatʉ. Nawe, abhaatʉ bhaarɨ bharamomohya na hanʉ bhaamʉrʉʉzɨ, bhakagema komorecha, atabhʉʉka. \v 43 Nawe, Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Ɨranyenda nijɨ mumijɨ ɨgɨndɨ, nɨbharwazɨrɨ abhaatʉ Ɨngʼana Ɨnzʉmu yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu,\f + \fr 4:43 \fr*\fk Ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* kʉ kʉbha nɨkatumwa igʉrʉ wa riyo.” \p \v 44 Neho Yɨɨsu akatanʉra kʉhɨtɨra Yudeya,\f + \fr 4:44 \fr*\fk Yudeya\fk*\ft , Zibhibhuriya ɨzɨndɨ zɨrabhuga, \ft*\fqa Gariraaya.\fqa*\f* ararwazɨra abhaatʉ mʉmarwazɨrʉ. \c 5 \s Yɨɨsu aratanga korobhora abhɨɨga bhaazɨ \r (Mataayo 4:18‑22; Maaroko 1:16‑20) \p \v 1 Rusikʉ rʉmwɨ, Yɨɨsu aarɨ imiiriirɨ rusizʉ wɨ ɨnyanza ya Genezarɨti,\f + \fr 5:1 \fr*\fk Ɨnyanza ya Genezarɨti \fk*\ft iriina ɨrɨndɨ, ɨnyanza ya Gariraaya.\ft*\f* ɨnʉ ariija riribhita rya abhaatʉ ɨngʼana ya Mungu. Bhakabha bharamwisukɨra, korereke bhamwigwɨ, kuhika bhakamurimbya. \v 2 Na rusizʉ wɨ ɨnyanza hayo, Yɨɨsu akarora ubhwatʉ abhɨrɨ, abhawɨsɨni bhaarɨ bharuurɨ mubhwatʉ, bharooja zenzero zaabhʉ. \v 3 Akatiira mubhwatʉ bhʉmwɨ, bhʉnʉ bhwarɨ bhwa Simʉʉni, akasabha Simʉʉni abhuhirɨ kore hasuuhu mʉnyanza. Yɨɨsu aarɨ achamariirya kʉbharagɨrɨra abhaatʉ, ɨnʉ iikɨɨrɨ mubhwatʉ. \p \v 4 Hanʉ aamarirɨ kʉbharagɨrɨra, akabhʉʉrɨra Simʉʉni na abhakɨndichazɨ, “Mʉgʉhɨ ubhwatʉ, tujɨ gatɨ wɨ ɨnyanza, mwichɨ zenzero zaanyu, motege ziiswɨ.” \p \v 5 Simʉʉni akagarukirya, “Ʉmʉkʉrʉ, tʉkʉrirɨ emeremo ubhutikʉ nyangima, tʉtabhwɨnɨ kegero! Nawe, kʉ kʉbha naawɨ umbuuriirɨ, niriicha zenzero.” \p \v 6 Mmbe, hanʉ Simʉʉni na abhakɨndichazɨ bhiichiryɨ zenzero zaabhʉ mʉmanzi, bhakahaatya ziiswɨ nzaru bhʉkʉngʼu, kuhika zenzero zaabhʉ zɨkatanga kʉbhaarʉka. \v 7 Ɨkagirya bhanʉngɨ amabhoko kʉbhabhɨrɨkɨra abhakɨndichabhʉ, bhanʉ bhaarɨ mubhwatʉ ʉbhʉndɨ, bhaazɨ kʉbhasakirya. Bhakaaza, bhakiizurya ubhwatʉ bhʉbhɨrɨ ziiswɨ, kuhika bhokeenda kʉtʉbhɨra. \p \v 8 Simʉʉni Peetero, hanʉ aarʉʉzɨ gayo, akagwɨra Yɨɨsu mʉmagʉrʉ, akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ ʉtasaaga na niinyɨ, kʉ kʉbha, inyɨ nɨ‑wʉ ʉbhʉbhɨ!” \p \v 9 Simʉʉni akagamba amangʼana gayo, kʉ kʉbha ewe na abhakɨndichazɨ, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu kubhwaru bhwa ziiswɨ zɨnʉ bhahaatiryɨ. \v 10 Kwarɨ na abhaana bha Zebhedaayo, Yaakobho na Yoohana, bharatega hamwɨmwɨ na Simʉʉni, bhʉʉsi bhakarʉgʉʉra. \p Neho Yɨɨsu akabhʉʉrɨra Simʉʉni, “Ʉtʉʉbhaha! Kwɨma reero yɨnʉ, ʉrabha ʉrawesena abhaatʉ.” \v 11 Neho Simʉʉni na abhakɨndichazɨ bhakagarucha ubhwatʉ kukihuukʉ, bhakatiga ebhegero bhyabhʉ bhyʉsi, bhakatuna Yɨɨsu. \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉʉtʉ we ebhegenge \r (Mataayo 8:1‑4; Maaroko 1:40‑45) \p \v 12 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ mʉrʉbhɨri rʉmwɨ, akaaza ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ wʉnʉ aarɨ ne ebhegenge mʉbhɨrɨ gwʉsi. Hanʉ ʉmʉʉtʉ wuyo aarʉʉzɨ Yɨɨsu, akamugwɨra mʉmagʉrʉ, akiisasaama, “Ʉmʉkʉrʉ, ʉraasɨɨgɨ, ʉratʉra kʉmbɨngukya.” \v 13 Yɨɨsu akagorora okobhoko kwazɨ, akamukunʼyaku, akamʉbhʉʉrɨra, “Nɨsɨɨgirɨ. Bhɨngukibhwa!” Hayohayo, akahora ebhegenge bhyazɨ. \p \v 14 Yɨɨsu akamorecha, “Ʉtabhʉʉrɨra mʉʉtʉ wʉwʉʉsi! Nawe, nuujɨ wiiyeerekenʼye kwa kuhaani, uhuruchɨ ikimweso chʉ ʉkʉbhɨngukibhwa kwazʉ, chɨmbu Musa aaswajiryɨ, kwerecha abhaatʉ kʉbha ʉbhɨngukiibhwɨ.”\f + \fr 5:14 \fr*\ft Kʉrɨngʼaana ni imigirʉ ja Musa, kuhaani newe aarɨ aramenyeekererya kʉbha ʉmʉʉtʉ abhɨngukiibhwɨ ebhegenge. \ft*\xt Rora Abharaawi 14:1‑32; Amahiityʉ gi Imigirʉ 24:8.\xt*\f* \p \v 15 Nawe, ɨngʼana ya Yɨɨsu ɨkangʼeha komenyekana bhʉkʉngʼu kʉbhaatʉ. Bhaarɨ bharamujaku maribhita maaru, bhabhone kwitegeerera imigirʉ jazɨ, na kʉhʉribhwa amarwɨrɨ gaabhʉ. \v 16 Nawe, Yɨɨsu aarɨ arabhatiga na kuja ahagero hanʉ hataana abhaatʉ kʉsabha Mungu. \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akuurɨ ibhiimʉ \r (Mataayo 9:1‑8; Maaroko 2:1‑12) \p \v 17 Rusikʉ rʉmwɨ, Yɨɨsu aarɨ ariija abhaatʉ, na gatɨ waabhʉ bhaarɨ bhiikɨɨrɨ Abhafarisaayo,\f + \fr 5:17a \fr*\fk Abhafarisaayo\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* hamwɨmwɨ na abhiija bhi imigirʉ.\f + \fr 5:17b \fr*\fk Abhiija bhi imigirʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* Bhaarɨ bharuurɨ mʉzɨmbɨri za Gariraaya, Yudeya, na abhandɨ Yɨrusarɨɨmu. Yɨɨsu aarɨ nʉ ʉbhʉnaja bhwʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu bhwo okohorya abharwɨrɨ. \p \v 18 Neho bhakaaza abhaatʉ bhagɨgirɨ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aarɨ akuurɨ ibhiimʉ, ahindiirɨ kʉkɨragʉ. Bhakeenda kumusikirya munyumba, korereke bhamʉtʉʉrɨ mʉbhʉtangɨ bhwa Yɨɨsu. \v 19 Nawe ɨtatʉrɨkɨɨnɨ, kʉ kʉbha ya riribhita ikʉrʉ. Neho bhakatiira kwitiirɨrʉ, bhakahika kwirengo ryi inyumba, bhagɨgirɨ ʉmʉʉtʉ wuyo. Hanʉ bhaarɨ igʉrʉ, bhakahobhora ɨkɨbhanga kɨkʉrʉ, bhakaruusha ʉbhʉnyaaki kʉkɨsara,\f + \fr 5:19 \fr*\ft Abhayaahudi abhandɨ bhaarɨ bharasereeta zinyumba zaabhʉ ku ukuhindirya zɨmbao igʉrʉ, bhakazɨtʉʉrɨra kwitiirɨrʉ. Rora ipicha \ft*\xt Maaroko 2:4\xt*.\f* bhakamwicha mʉbhʉtangɨ bhwa Yɨɨsu, gatɨ wa abhaatʉ bhayo bhʉʉsi. \v 20 Hanʉ Yɨɨsu aarʉʉzɨ ubhwisirirya bhwabhʉ, akamʉbhʉʉrɨra, “Mʉsaani waanɨ, ihaana umwʉyʉ, ʉbhʉbhɨ bhwazʉ bhʉbhɨɨrɨɨrwɨ.” \p \v 21 Abhiija bhi imigirʉ na Abhafarisaayo bhayo, rogendo rʉmwɨ bhakatanga kʉrɨrɨɨrɨra mumyʉyʉ, “Nɨ‑wɨɨwɨ wuyo? Ndora aragamba amangʼana go okorega Mungu? Atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉtʉra kobheerera ʉbhʉbhɨ, nawe Mungu umwene!” \p \v 22 Yɨɨsu akamenya ganʉ bhaarɨ bhakwiseega, akabhabhuurya, “Kwakɨ muriiseegabhu mumyʉyʉ janyu? \v 23 Awɨ, ni‑ryahe rinyʉʉhu, kʉmʉbhʉʉrɨra, ‘Ʉbhʉbhɨ bhwazʉ bhʉbhɨɨrɨɨrwɨ,’ kisha kʉmʉbhʉʉrɨra, ‘Imɨɨrɨra, ogende’? \v 24 Inyɨ nereenda momenye bhwaheene kʉbha, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ\f + \fr 5:24 \fr*\fk Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ \fk*\ft ni‑riina ɨrɨndɨ rya Yɨɨsu, ariigambɨra umwene. Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* ahɨɨrwɨ ʉbhʉnaja bhwo okobheerera ʉbhʉbhɨ kʉʉsɨ.” \p Akʉmara Yɨɨsu akabhʉʉrɨra ʉmʉʉtʉ wuyo, “Nɨrakʉbhʉʉrɨra, imɨɨrɨra! Gega ɨkɨragʉ chazʉ, ogende yɨɨka.” \p \v 25 Hayohayo, ʉmʉʉtʉ wuyo akiimɨɨrɨra mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ bhayo. Akiitwɨka ɨkɨragʉ chazɨ kɨnʉ aarɨ ahindiriirɨ, akaja munyumba, ɨnʉ aragʉnga Mungu. \v 26 Abhaatʉ bhʉʉsi bhayo, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu na kugwatwa nu ubhwʉbha. Hamwɨmwɨ na gayo, bhaarɨ bharagʉnga Mungu, bharabhuga, “Bhamura! Reero, tʉrʉʉzɨ amahyoro!” \s Yɨɨsu arabhɨrɨkɨra Raawi amutunɨ \r (Mataayo 9:9‑13; Maaroko 2:13‑17) \p \v 27 Hanʉ gayo gaasirirɨ, Yɨɨsu akarwa munyumba, akarora umurihya wa rigʉʉti wʉmwɨ, iriina ryazɨ Raawi, aarɨ ikɨɨrɨ mwibhuru ryu ukurihya rigʉʉti. Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Ntuna!”\fig Umurihya wa rigʉʉti|alt="Mtoza ushuru" src="GT00045.tif" size="col" loc="LUK 5:27" copy="Gordon Thompson © 2012 Wycliffe Bible Translators, Inc." ref="5:27"\fig* \v 28 Rogendo rʉmwɨ akiimɨɨrɨra, akatiga bhyʉsi, akamutuna. \p \v 29 Akʉmara, Raawi akakorera Yɨɨsu ɨnyangi kʉrʉ munyumba yaazɨ. Munyumba muyo, bhakiibhiringa abharihya bha rigʉʉti bhaaru, na abhaatʉ abhandɨ bhanʉ bhaarɨ bhararya igari rɨmwɨ. \v 30 Ɨkagirya Abhafarisaayo, na abhiija bhaabhʉ bhi imigirʉ, bhakaja kwibheerya kʉbhɨɨga bha Yɨɨsu, bhakabhuga, “Ndora mʉrarya na kunywa hamwɨmwɨ na abharihya bha rigʉʉti na abhakʉri bhʉ ʉbhʉbhɨ?” \p \v 31 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Abhaatʉ abhahʉru bhatakwenda ʉmʉgabhʉ, nawe abharwɨrɨ nebho bhakumwenda! \v 32 Inyɨ nitiizirɨ kʉbhɨrɨkɨra bhe eheene, nawe bhʉ ʉbhʉbhɨ, bhiichʉrɨrɨ Mungu.” \s Yɨɨsu, nɨ‑bhʉtangɨ bhwa amangʼana amahya \r (Mataayo 9:14‑17; Maaroko 2:18‑22) \p \v 33 Abhafarisaayo na abhiija bhi migirʉ, bhakabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Abhɨɨga bha Yoohana Ʉmʉbhatiizi bhariiyima kurya manga kaaru na kʉsabha Mungu. Na abhɨɨga bha Abhafarisaayo, bhʉʉsi bhahaakorabhu. Nawe abhɨɨga bhaazʉ, bhatakwiyima, bhararya na kunywa!” \p \v 34 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Abhahɨrɨɨkɨrɨri bhu umukwɨri bhaheenderwa kwiyima kurya, bharɨ hamwɨmwɨ nu umukwɨri? \v 35 Nawe urusikʉ rʉraaza umukwɨri araruusibhwa gatɨ wa abhagini bhaazɨ. Muzisikʉ ziyo, neho bhakʉbha bhariiyima kurya.” \p \v 36 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra ekerenjo ɨkɨndɨ, “Ʉkʉsanja amiija gaanɨ amahya na zisimʉka zaanyu kʉratuubhana nʉ ʉkʉtʉʉra ɨkɨraka che engebho iihya kongebho ikungu. Nʉ ʉmʉʉtʉ araakorebhu, arabha atarandwirɨ engebho yaazɨ bhʉʉha. Nɨ ɨkɨraka kirya che engebho iihya kɨtakwisiriranʼya ne engebho ikungu. \p \v 37 “Na atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉtʉra kʉtʉʉra idivaayi\f + \fr 5:37 \fr*\fk Idivaayi\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* iihya mʉbhɨgʉzi bhya amaseero amakungu. Na araakorebhu, idivaayi iihya ɨraatya ɨbhɨgʉzi bhiyo, iriitɨka, nɨ ɨbhɨgʉzi bhiyo bhɨrasarɨka. \v 38 Nawe idivaayi iihya, ereenderwa ʉtʉʉrɨ mʉbhɨgʉzi bhya riseero riihya! \p \v 39 “Nʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ anarirɨ idivaayi yɨ ɨkarɨ, atahiigomba idivaayi iihya. Arabhuga, ‘Idivaayi yɨ ɨkarɨ neyo ɨnzʉmu.’ ” \c 6 \s Yɨɨsu newe Ʉmʉkʉrʉ wʉ ʉbhʉtʉʉrʉ \r (Mataayo 12:1‑8; Maaroko 2:23‑28) \p \v 1 Rusikʉ rʉmwɨ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ, bhaarɨ bharahɨta mʉmɨgʉndʉ jɨ ɨnganʉ. Abhɨɨga bhaazɨ, bhakabha bharatɨna ɨbhɨgara bhyɨ ɨnganʉ, bhakaruushaku zeeheke, bhakarya. \v 2 Neho Abhafarisaayo abhandɨ bhakabhabhuurya, “Ndora mʉrakora emeremo gɨnʉ gɨtakwenderwa kokorwa urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ?”\f + \fr 6:2 \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 20:8‑11.\xt*\f* \p \v 3 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Mʉtasʉmirɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu chɨmbu Daudi na abhakɨndichazɨ bhaakʉrirɨ, hanʉ bhaarɨ nɨ ɨnzara? \v 4 Akasikɨra mwibhuru rirɨndu rya Mungu, akagega ɨmɨkaatɨ gɨnʉ jatɨɨrwɨ mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu akarya akabhaha na abhakɨndichazɨ bhʉʉsi bhakarya. Nawe ɨmɨkaatɨ gɨnʉ kumigirʉ ja Musa gɨtakwenderwa kuriibhwa na abhaatʉ, kuruushaku bhakuhaani abheene.”\f + \fr 6:4 \fr*\xt Rora 1 Samwɨri 21:1‑6.\xt*\f* \v 5 Akoongera kubhuga, “Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, newe Ʉmʉkʉrʉ wu urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ.” \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉʉtʉ urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ \r (Mataayo 12:9‑14; Maaroko 3:1‑6) \p \v 6 Urusikʉ ʉrʉndɨ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, Yɨɨsu akasikɨra mwirwazɨrʉ, akiija abhaatʉ. Muyo, aarɨmu ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, wʉnʉ aarɨ akuurɨ okobhoko ku ubhuryʉ. \v 7 Abhiija bhi imigirʉ na Abhafarisaayo, bhakabha bhararɨnda bharore arɨɨbhɨ arahorya ʉmʉʉtʉ wuyo, urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, kʉ kʉbha bhaarɨ bharamohya ɨnzɨra yu ukumwinatiriryaku. \p \v 8 Nawe, Yɨɨsu akamenya eseemyo yaabhʉ, akabhʉʉrɨra omorema wo okobhoko, “Nauzɨ, wiimɨɨrɨrɨ gatɨgatɨ.” Ʉmʉʉtʉ wuyo akaaza, akiimɨɨrɨra. \v 9 Akʉmara Yɨɨsu akabhʉʉrɨra Abhafarisaayo na abhiija bhi imigirʉ bhayo, “Mmbe, nɨbhabhuuryɨ! Urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, nɨ‑bhwaheene kokora Amazʉmu, kisha amabhɨ? Urusikʉ ruyo tohorye, kisha twitɨ?” \p \v 10 Yɨɨsu akarora abhaatʉ bhayo bhʉʉsi, akʉmara akabhʉʉrɨra ʉmʉʉtʉ wuyo, “Gorora okobhoko kwazʉ.” Akakogorora, rogendo rʉmwɨ kʉkahora! \v 11 Abhaatʉ bhayo, bhakiigatana bhʉkʉngʼu, bhakatanga kwibhisirya chɨmbu bharaakorere Yɨɨsu amabhɨ. \s Yɨɨsu ararobhora abhatumwa ikumi na bhabhɨrɨ \r (Mataayo 10:1‑4; Maaroko 3:13‑19) \p \v 12 Rusikʉ rʉmwɨ, Yɨɨsu akaja kʉkɨgʉrʉ kʉsabha, akatengeeza arasabha Mungu. \v 13 Tabhʉʉri waho, akabhabhɨrɨkɨra abhɨɨga bhaazɨ, gatɨ waabhʉ akarobhora ikumi na bhabhɨrɨ, akabhaha iriina rya abhatumwa.\f + \fr 6:13 \fr*\fk Abhatumwa\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* Na abhatumwa bhayo, nebho bhanʉ: \pi \v 14 Simʉʉni, wʉnʉ Yɨɨsu aahɨɨrɨ iriina rya Peetero,\f + \fr 6:14 \fr*\fk Peetero\fk*\ft , enzobhooro yaku ni‑ritarɨ.\ft*\f* Andureya umwabhʉ Simʉʉni, Yaakobho, Yoohana, Firipʉ, Bhatoromayo, \v 15 Mataayo, Tomaaso, Yaakobho umwana wa Arifaayʉ, Simʉʉni wʉnʉ akubhirikirwa Ʉmʉzɨrʉʉti,\f + \fr 6:15 \fr*\fk Ʉmʉzɨrʉʉti \fk*\ft aarɨ na amariina abhɨrɨ, ɨrɨmwɨ ryi Ikigiriki, \ft*\fqa Simʉʉni Ʉmʉzɨrʉʉti, \fqa*\ft ɨrɨndɨ ryɨ Ɨkɨyaahudi, \ft*\fqa Simʉʉni Ʉmʉkananayʉ. \fqa*\ft Gʉʉsi gane enzobhooro yɨmwɨ, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwitanɨra ubhwiyagaaruri bhwɨ ɨɨsɨ yaazɨ.\ft*\f* \v 16 Yuuda umwana wa Yaakobho, na Yuuda Isikariyʉʉti, wʉnʉ iichurirɨ Yɨɨsu. \s Yɨɨsu arahorya abharwɨrɨ bhaaru \r (Mataayo 4:23‑25) \p \v 17 Yɨɨsu akiika kʉkɨgʉrʉ, hamwɨmwɨ nabhʉ, akiimɨɨrɨra mʉtandaari. Hayo, bhakiibhiringa abhɨɨga bhaazɨ na riribhita rya abhaatʉ abhandɨ bhanʉ bharuurɨ mucharʉ chʉsi cha Yudeya, mʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu, na kukihuukʉ cha Tiiro na Sidʉʉni. Abhaatʉ bhayo, bhakaaza kwitegeerera Yɨɨsu na kʉhʉribhwa amarwɨrɨ gaabhʉ. \v 18 Na bhanʉ bhaarɨ bhakʉnyaakibhwa na amasambwa, bhakahʉribhwa. \v 19 Abhaatʉ bhʉʉsi, Bhakeenda kukunʼyaku Yɨɨsu, kʉ kʉbha zinguru zaarɨ zɨramʉhʉrʉka na zɨrabhahorya bhʉʉsi. \s Amaragɨrɨra igʉrʉ wʉ ʉrʉbhangʉ nɨ ɨnyaakʉ \r (Mataayo 5:1‑12) \p \v 20 Yɨɨsu akabharora abhɨɨga bhaazɨ, akabhabhʉʉrɨra, \q “Hakɨrɨku imwɨ abhahabhɨ, \q kʉ kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu ubhwanyu. \q \v 21 Hakɨrɨku bhanʉ mukwigwa ɨnzara nangwɨnʉ, \q kʉ kʉbha mʉraaza kwigutibhwa. \q Hakɨrɨku bhanʉ mʉkʉrɨra nangwɨnʉ, \q kʉ kʉbha mʉraaza koseka. \q \v 22 Hakɨrɨku imwɨ hanʉ abhaatʉ bhakʉbhabhiihirirwa, \q bhakʉbhaahʉra, bhakʉbhatʉka \q na kʉbhagambɨra imwɨ amabhɨ \q igʉrʉ wu Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ. \p \v 23 “Gayo garaabhabhone, mozomerwe na kubhina bhʉkʉngʼu, kʉ kʉbha ʉmʉbhanʉ gwanyu nɨ‑mʉkʉrʉ mwisaarʉ. Nɨmbu bhawɨsɨɨkʉrʉ, bhaarɨ bhakʉnyaacha abharʉʉtɨrɨri. \q \v 24 Nawe horeera imwɨ abhaniibhi, \q kʉ kʉbha obhozomerwa bhwanyu, mʉmarirɨ kobhobhona. \q \v 25 Horeera imwɨ bhanʉ mukwigʉta nangwɨnʉ, \q kʉ kʉbha mʉraaza kwigwa ɨnzara. \q Horeera imwɨ bhanʉ mokoseka kwa bhozomerwa nangwɨnʉ, \q kʉ kʉbha mʉrarɨra na kwarama bhʉkʉngʼu. \q \v 26 Horeera imwɨ, hanʉ abhaatʉ bhʉʉsi bhakʉbhakumya, \q kʉ kʉbha, bhawɨsɨɨkʉrʉ nɨmbu bhaarɨ bhakʉbhakorera abharʉʉtɨrɨri bhʉ ʉrʉrɨmɨ. \s Amaragɨrɨra igʉrʉ wʉ ʉkʉsɨɨga abhabhisa \r (Mataayo 5:38‑48, 7:12) \p \v 27 “Nawe nɨrabhabhʉʉrɨra imwɨ bhanʉ mukunyiitegeerera, mʉbhasɨɨgɨ abhabhisa bhaanyu, na bhanʉ bhakʉbhabhiihirirwa, mʉbhakorere amazʉmu. \v 28 Mʉbhahɨ ʉrʉbhangʉ, bhanʉ bhakubhiihiima, na kʉbhasabhɨra amazʉmu kwa Mungu bhanʉ bhakʉbhakorera amabhɨ. \p \v 29 “Ʉmʉʉtʉ araakʉbhaatʉrɨ ʉrʉsa rwu ubhuryʉ, muchʉrɨrɨ nʉ ʉrʉndɨ. Na wʉnʉ araakuruushɨ ɨkabhuuti yaazʉ, umutigɨrɨ nɨ ɨshadi. \v 30 Wʉwʉʉsi wʉnʉ araakʉsabhɨ ekegero, mohe, nʉ ʉmʉʉtʉ araakogegere bhegero bhyazʉ, ʉtamʉsabha akʉgarukiryɨ. \v 31 Mokorere abhandɨ ganʉ mukwenda mokorerwe. \p \v 32 “Nangʉ, mʉraabhasɨɨgɨ bhanʉ bhabhasɨɨgirɨ abheene, mʉrabhona bhwerakɨ? Naabha bhʉ ʉbhʉbhɨ, bhabhasɨɨgirɨ abhaatʉ bhanʉ bhabhasɨɨgirɨ! \v 33 Naatu, mʉraasakiryɨ bhanʉ bhakʉbhasakirya abheene, mʉrabhona bhwerakɨ? Naabha bhʉ ʉbhʉbhɨ bhahaakora ɨbhuɨbhu! \v 34 Na mʉraabhakopeshe bhanʉ mukwisega kʉbha bharabhagarukirya, mʉrabhona bhwerakɨ? Naabha bhʉ ʉbhʉbhɨ, bhahaabhakopesha abhakɨndichabhʉ, korereke bhaazɨ bhabhagarukiryɨ bhyʉsi! \p \v 35 “Nawe imwɨ, mʉbhasɨɨgɨ abhabhisa bhaanyu, mʉbhakorere amazʉmu. Mʉbhakopeshe ɨtabha kwa kwisega bharabhagarukirya, neho mʉraabhone ʉmʉbhanʉ ʉmʉkʉrʉ. Hayo neho mʉraabhɨ abhaana bha Mungu wi Igʉrʉ wa Bhyʉsi, kʉ kʉbha, ewe ahaabhasakirya bhanʉ bhatakubhuga, ‘Ʉzʉmiryɨ,’ na abhakʉri bha amabhɨ. \v 36 Mʉbhɨ bhɨ ɨbhɨgʉngi kʉbhaatʉ, chɨmbu Wuusʉ akʉbharorera rigʉngi. \s Mʉtatɨnɨra abhandɨ \r (Mataayo 7:1‑5) \p \v 37 “Mʉtatɨnɨra abhandɨ, na niimwɨ mʉtaaza kutinirwa na Mungu. Mʉtatema amasoro, na niimwɨ mʉtakotemwa amasoro. Mʉbhabheerere bhanʉ bhakʉbhasariirya, na niimwɨ mʉrabheererwa. \v 38 Mʉbhahɨ abhaatʉ ebhegero na niimwɨ mʉrahaabhwa na Mungu. Mʉrahaabhwa ekerengo kɨnʉ chizwirɨ zabhi, kichimirwɨ na kusingiswa kiriitɨkɨra. Ekerengo kɨnʉ mokorengera abhandɨ necho na niimwɨ mʉraarengerwe na Mungu.” \p \v 39 Akabhabhʉʉrɨra kobherenjo, “Heene, ʉmʉhʉku aratʉra kʉkangata ʉmʉhʉku ʉmʉkɨndichazɨ? Bhʉʉsi bhabhɨrɨ bharagwa mwirʉʉma! \v 40 Umwɨga atakʉkɨra umwija waazɨ. Nawe, araamarɨ kʉragirirwa na kwɨrɨkibhwa gʉʉsi, ahaabha nchu umwija waazɨ. \p \v 41 “Ndora ʉrarora ekebhereera kɨnʉ kiri muriisʉ ryʉ ʉmʉkɨndichazʉ, nawe ʉtakorora ɨkɨtɨnɨka kɨnʉ kiri muriisʉ ryazʉ? \v 42 Kisha ʉratʉrabhwɨ kʉbhʉʉrɨra ʉmʉkɨndichazʉ, ‘Tiga nikuruushɨ ekebhereera muriisʉ ryazʉ,’ nawe ʉtakorora ɨkɨtɨnɨka muriisʉ ryazʉ? Ʉmʉbhɨɨhi awɨ! Ruusha hinga ɨkɨtɨnɨka muriisʉ ryazʉ. Neho ʉkʉtʉra korora bhwaheene na kuruusha ekebhereera muriisʉ ryʉ ʉmʉkɨndichazʉ. \s Abhaatʉ bharamenyekana kumisumʉ jabhʉ \r (Mataayo 7:16‑20, 12:33‑35) \p \v 43 “Gʉtareeho ʉmʉtɨ ʉmʉzʉmu gʉnʉ gwahiibhʉra imisumʉ ɨmɨbhɨ, nʉ ʉmʉtɨ ʉmʉbhɨ, gʉnʉ gukwibhʉra imisumʉ ɨmɨzʉmu. \v 44 Abhaatʉ bhatakutwa imisumʉ ju umutiini kʉmɨtɨ ja amahwa, na bhatakutwa imisumʉ jɨ ɨmɨzabhiibhu kʉmɨtɨ je emesonkoma. Nawe kʉmɨtɨ jʉsi, gɨramenyekana kumisumʉ jaku. \v 45 Ɨbhuɨbhu ʉmʉʉtʉ ʉmʉzʉmu, ahaamenyekana kʉmangʼana amazʉmu, ganʉ gari mumwʉyʉ gwazɨ. Nawe ʉmʉʉtʉ ʉmʉbhɨ muyomuyo, ahaagamba amangʼana amabhɨ, ganʉ gari mumwʉyʉ gwazɨ. Amangʼana ganʉ ʉmʉʉtʉ akʉgamba, gararwa mʉganʉ gizwirɨ mumwʉyʉ gwazɨ. \s Ukwʉmbaka kwitarɨ nu ukwʉmbaka komosekeenya \r (Mataayo 7:24‑27) \p \v 46 “Kwakɨ mʉrambɨrɨkɨra, ‘Ʉmʉkʉrʉ, Ʉmʉkʉrʉ,’ nawe mʉtakokora amangʼana gaanɨ? \v 47 Nɨrabhabhʉʉrɨra ekerenjo chʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwigwa amangʼana gaanɨ na kʉgakora. \v 48 Wuyo, atuubhɨɨnɨ nu umwʉmbaki wi inyumba, wʉnʉ aatukirɨ rirʉʉma akahooza ritarɨ, akʉʉmbaka ʉbhʉrʉsa. Mumbura, ɨkɨtaarʉ kikiizʉra, amanzi gakatema inyumba yiyo, nawe gatayisingishiryɨ, kʉ kʉbha yaarɨ yʉmbakirwɨ bhwaheene. \v 49 Nawe, wʉwʉʉsi wʉnʉ akwigwa amangʼana gaanɨ na atakʉgakora, wuyo, atuubhɨɨnɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ ʉmbakirɨ inyumba yaazɨ komosekeenya, na atatɨɨrɨ amabhwɨ iyaasɨ hinga. Ribhaga ryi imbura amanzi gakahera, gakatema inyumba yiyo. Rogendo rʉmwɨ ɨkagwa haasɨ, ɨkarika yʉʉsi.” \c 7 \s Ubhwisirirya bhwʉ ʉmʉkʉrʉ wa abhasirikarɨ \r (Mataayo 8:5‑13) \p \v 1 Hanʉ Yɨɨsu aamarirɨ kʉbhʉʉrɨra abhaatʉ amangʼana gayo gʉʉsi, akasikɨra mʉrʉbhɨri rwa Kapɨrinaumu. \v 2 Mʉrʉbhɨri ruyo, aareho ʉmʉkʉrʉ wa abhasirikarɨ bhi Ikiruumi. Ʉmʉkʉrʉ wuyo, aarɨ na mbʉʉsa wʉnʉ aarɨ amʉsɨɨgirɨ bhʉkʉngʼu. Nawe mbʉʉsa wuyo aarɨ murwɨrɨ, haguhɨ kutinʼya. \p \v 3 Nangʉ, ʉmʉkʉrʉ wuyo, aaza kwigwa ɨngʼana igʉrʉ wa Yɨɨsu, akatʉma abhakaruka abhandɨ bha Abhayaahudi kwa Yɨɨsu, bhamʉsabhɨ aazɨ komohorya mbʉʉsa waazɨ. \v 4 Abhakaruka bhayo, bhaaza kuhika kwa Yɨɨsu, bhakamwisasaama bhʉkʉngʼu, bharabhuga, “Ʉmʉʉtʉ wuyo, areenderwa omokorere ringʼana yɨnʉ, \v 5 kʉ kʉbha asɨɨgirɨ icharʉ chɨtʉ, na newe atwʉmbakiirɨ rirwazɨrʉ.” \v 6 Neho Yɨɨsu akarweho hamwɨmwɨ na abhakaruka bhayo, kuja yɨɨka wʉ ʉmʉkʉrʉ wuyo. \p Na hanʉ bhaahiisɨmɨɨrɨ, ʉmʉkʉrʉ wuyo akatʉma abhasaani bhaazɨ. Bhakahira amangʼana gaazɨ kwa Yɨɨsu, bhakamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ, utiinyaacha bhʉkʉngʼu, kʉ kʉbha ɨtakwenderwa usikɨrɨ ɨwaanɨ. \v 7 Necho naarɨ niriirora nɨtakwenderwa kuuza kwa naawɨ. Nawe, gamba ingʼana rɨmwɨbhu, omohocha waanɨ arahora. \p \v 8 “Nɨrabhugabhu kʉ kʉbha, inyʉʉsi niri iyaasɨ wʉ ʉbhʉnaja bhwa abhandɨ, na nɨna abhasirikarɨ bhanʉ bhari iyaasɨ waanɨ. Nɨraabhʉʉrɨrɨ wʉmwɨ, ‘Nuujɨ,’ ahaaja. Nɨraabhʉʉrɨrɨ ʉwʉndɨ, ‘Nauzɨ,’ ahaaza. Na nɨraabhʉʉrɨrɨ mbʉʉsa waanɨ, ‘Kora omoremo gʉnʉ,’ ahaakora.” \p \v 9 Hanʉ Yɨɨsu iigwirɨ gayo, akarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu. Akiichʉrɨra riribhita rya abhaatʉ, bhanʉ bhaarɨ bharamutuna, akabhuga, “Nɨrabhabhʉʉrɨra, nʉʉrʉ gatɨ wa Abhiiziraɨri bhʉʉsi, nɨkɨɨrɨ korora ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wu ubhwisirirya ʉbhʉkʉrʉ ncha bhʉnʉ!” \p \v 10 Na abhaatʉ bhanʉ bhaatumirwɨ bhakagarʉka munyumba yʉ ʉmʉkʉrʉ wuyo, bhakabhona mbʉʉsa amarirɨ kohora. \s Yɨɨsu arabhuucha umumura wʉnʉ akuurɨ \p \v 11 Akʉmara, Yɨɨsu akaja mʉrʉbhɨri rwa Naini, na abhɨɨga bhaazɨ na abhaatʉ abhandɨ bhaaru, bhakamutuna. \v 12 Na hanʉ iisɨmɨɨrɨ ikishoko chʉ ʉrʉbhɨri, akarumana na abhaatʉ, bhanʉ bhaarɨ bhagɨgirɨ ɨkɨtʉndʉ chu umumura, bharahʉrʉka igʉtʉ wʉ ʉrʉbhɨri. Umumura wuyo, aarɨ umwana umumwɨmwɨ, na unina aarɨ umukwirwa. Unina wuyo, akahirana na abhaatʉ bhaaru bhʉ ʉrʉbhɨri ruyo. \p \v 13 Hanʉ Ʉmʉkʉrʉ aarʉʉzɨ umukwirwa wuyo, akamororera ɨbhɨgʉngi, akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉtarɨra.” \v 14 Akiisuka kʉkɨragʉ kɨnʉ ɨkɨtʉndʉ charɨ, akakikunʼya. Na abhaatʉ bhanʉ bhaakɨgɨgirɨ, bhakiimɨɨrɨra. Yɨɨsu akabhuga, “Mura, nɨrakʉbhʉʉrɨra, bhʉʉka!” \v 15 Umumura wʉnʉ aarɨ akuurɨ, rogendo rʉmwɨ akabhʉʉka, akiikara, akatanga kʉgamba. Neho Yɨɨsu akamugwatya unina. \p \v 16 Abhaatʉ bhayo bhʉʉsi, bhakagwatwa nu ubhwʉbha, bhakatanga kukumya Mungu, bharabhuga, “Ʉmʉrʉʉtɨrɨri ʉmʉkʉrʉ, ahurukiirɨ gatɨ wɨɨtʉ!” Na, “Mungu, iizirɨ kʉsakirya abhaatʉ bhaazɨ!” \v 17 Amangʼana gayo, gakanyaragana bhʉkʉngʼu Yudeya yʉʉsi, na mucharʉ ɨkɨndɨ cha mʉrʉbhɨri. \s Yɨɨsu araragɨrɨra igʉrʉ wa Yoohana Ʉmʉbhatiizi \r (Mataayo 11:2‑19) \p \v 18 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ arakora gʉʉsi gayo, Yoohana akareeterwa ɨngʼana ya Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ. \v 19 Yoohana akabhabhɨrɨkɨra abhɨɨga bhabhɨrɨ, akabhatʉma bhajɨ kubhuurya Ʉmʉkʉrʉ, “Awɨ naawɨ Kiriisitʉ wʉnʉ akuuza, kisha tʉrɨndɨ ʉwʉndɨ?” \p \v 20 Bhaaza kuhika bhakamʉbhʉʉrɨra, “Yoohana Ʉmʉbhatiizi atutumirɨ kwa nawe, tukubhuuryɨ, ‘Awɨ naawɨ Kiriisitʉ wʉnʉ akuuza, kisha tʉrɨndɨ ʉwʉndɨ?’ ” \p \v 21 Kwibhaga riyoriyo, Yɨɨsu aarɨ arahorya abhaatʉ bhaaru amarwɨrɨ gaabhʉ. Aarɨ arasakirya bhanʉ bhakʉnyaakibhwa na amasambwa na abhahʉku bhaaru bhatʉrɨ korora. \p \v 22 Neho Yɨɨsu akabhagarukirya, “Mujɨ mʉbhʉʉrɨrɨ Yoohana gʉʉsi ganʉ mʉrʉʉzɨ, na gʉʉsi ganʉ mwigwirɨ. Abhahʉku bhararora, abharema bharagenda, abhagenge bharahora, abharibhi bha amatwɨ bhariigwa, abhaku bhararyʉka, na abhahabhɨ bhararwazirwa Ɨngʼana Ɨnzʉmu.\f + \fr 7:22 \fr*\ft Ʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya akarora kʉbha, Masiya arakora emeremo giyo jʉsi. Rora \ft*\xt Isaaya 35:5‑6, 61:1\xt*.\f* \v 23 Hakɨrɨku ʉmʉʉtʉ wʉnʉ ataana makɨbhwɨ igʉrʉ waanɨ.” \p \v 24 Hanʉ bhabhɨrɨ bhayo bhaagiirɨ, Yɨɨsu akatanga kʉgamba na riribhita rya abhaatʉ igʉrʉ wa Yoohana, “Mʉkaja mwitɨrɨgʉ kororakɨ? Korora ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwisirirya amangʼana gʉʉsi ncha rikʉrɨ rɨnʉ rɨhaasingishwa nʉ ʉmʉkama? \v 25 Mʉkaja kororakɨ? Mʉkaja korora ʉmʉʉtʉ wʉnʉ iibhʉhirɨ zengebho zɨnzʉmu za riguri? Zɨyi! Abhaatʉ bhanʉ bhahiibhoha amiibhoho amazʉmu bhʉkʉngʼu nu ukwizomya igʉrʉ wu ubhuniibhi bhwe ebhegero bhɨnʉ bhaanabhyʉ, bhahiikara muzinyumba za abhatɨmi! \v 26 Nawe mʉkaja kororakɨ? Ʉmʉrʉʉtɨrɨri? Hee, nɨrabhabhʉʉrɨra, Yoohana nɨ‑mʉkʉrʉ kʉkɨra ʉmʉrʉʉtɨrɨri. \v 27 Wuyo newe wʉnʉ Amaandɨkʉ Amarɨndu gaagambirɨ igʉrʉ waazɨ, ‘Rora, nɨratʉma umutumwa waanɨ mʉbhʉtangɨ bhwazʉ, wʉnʉ araakokonzere ɨnzɨra.’\f + \fr 7:27 \fr*\xt Rora Maraaki 3:1.\xt*\f* ” \p \v 28 Yɨɨsu akabhuga naatu, “Nɨrabhabhʉʉrɨra, mʉbhaatʉ bhʉʉsi bhanʉ bhiibhwirɨ kʉʉsɨ, atareeho ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra Yoohana. Nawe, ʉmʉʉtʉ umusuuhu kʉkɨra bhʉʉsi mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu, newe ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra Yoohana.” \p \v 29 Abhaatʉ bhʉʉsi, hamwɨmwɨ na abharihya bha rigʉʉti, hanʉ bhiigwirɨ amangʼana ga Yɨɨsu gayo, bhakiisirirya kʉbha ɨsɨɨmi ya Mungu yaarɨ nzʉmu, kʉ kʉbha abhaatʉ bhayo nebho bharya Yoohana amarirɨ kʉbhatiiza. \v 30 Nawe, Abhafarisaayo na abhiija bhi imigirʉ bhataabhatiizirwɨ na Yoohana, kʉ kʉbha bhakaanga amiisɨɨgi ga Mungu. \p \v 31 Yɨɨsu akabhuga naatu, “Abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rʉnʉ, nɨbhatuubhanʼyɨ nakɨ? Nɨ‑bha teemwakɨ? \v 32 Bhatuubhɨɨnɨ na abhaana bhanʉ bhiikɨɨrɨ momoteera, bhakwibhɨrɨkɨra abheene kobheene bharabhuga, ‘Tʉkabhatemera ekereere, nawe mʉtaabhinirɨ! Tʉkɨɨmba amɨɨmbʉ gu ukwarama, nawe mʉtaaririrɨ!’ \p \v 33 “Nɨmbu na niimwɨ mʉrɨ, kʉ kʉbha hanʉ Yoohana Ʉmʉbhatiizi iizirɨ, ataarɨ ararya mɨkaatɨ na kunywa idivaayi, na niimwɨ mʉkabhuga ‘Wʉnʉ ana amasambwa!’ \v 34 Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ akaaza, ararya ibhyakurya bhya amanarʉ na kunywa idivaayi, bhakabhuga, ‘Rora! Nɨ‑mʉsʉʉhʉ munywi, mʉsaani wa abharihya bha rigʉʉti, na bhʉ ʉbhʉbhɨ!’ \v 35 Nawe nʉʉrʉbhu ubhwʉbhʉʉri bhwa Mungu bhʉhaamenyeekererya kʉbha nɨ‑maheene kʉbhaatʉ bhaazɨ.” \s Yɨɨsu aramobheerera wʉ ʉbhʉbhɨ \p \v 36 Aarɨ areho Ʉmʉfarisaayo wʉmwɨ mʉrʉbhɨri ororebhe. Rusikʉ rʉmwɨ akaraarɨka Yɨɨsu kurya ɨwaazɨ. Neho Yɨɨsu akasikɨra munyumba yʉ Ʉmʉfarisaayo wuyo, akiikara kwigari. \v 37 Na mʉrʉbhɨri ruyo, kwarɨ nʉ ʉmʉkari wʉmwɨ, wʉnʉ aamɨnyɨkɨɨnɨ wʉ ʉbhʉbhɨ. Hanʉ ʉmʉkari wuyo, iigwirɨ kʉbha Yɨɨsu ararya wʉ Ʉmʉfarisaayo, akasikɨra muyo ani ichupa ɨnzʉmu ya amaguta ganʉ gakoreetya bhwaheene. \v 38 Akahigama haguhɨ na amagʉrʉ ga Yɨɨsu, akatanga kʉrɨra. Zingusuri zaazɨ zɨragerera kʉmagʉrʉ ga Yɨɨsu, aarɨ arazihuta na zinzwɨrɨ zaazɨ, akahumbata amagʉrʉ ga Yɨɨsu, na kʉgahaka amaguta gayo. \p \v 39 Hanʉ Ʉmʉfarisaayo aarʉʉzɨ gayo, akiiseega mumwʉyʉ gwazɨ, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ, angabhɨɨrɨ ʉmʉrʉʉtɨrɨri, aarɨ aramenya, ʉmʉkari wʉnʉ akumukunʼyaku, nɨ‑mʉʉtʉ wa teemwakɨ. Aarɨ aramenya, ewe ariikara ubhwikari bhʉ ʉbhʉbhɨ!” \p \v 40 Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Simʉʉni, nɨnɨ ɨngʼana yʉ ʉkʉkʉbhʉʉrɨra.” \p Newe akamʉgarukirya, “Umwija, mbʉʉrɨra.” \p Neho Yɨɨsu akabhuga, \v 41 “Haareho na abhaatʉ bhabhɨrɨ, bhani isiirɨ yʉ ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ. Ʉwʉmwɨ, aarɨ ani isiirɨ ya zidinaari\f + \fr 7:41 \fr*\fk Zidinaari\fk*\ft , ni‑zimpirya zi Ikiruumi. Ni idinaari yɨmwɨ yaarɨ irihi rya rusikʉ rʉmwɨ rwe emeremo.\ft*\f* magana ataanʉ. Ʉmʉkɨndichazɨ, aarɨ ani isiirɨ ya zidinaari merongo ɨtaanʉ. \v 42 Bhʉʉsi bhakabhurwa zimpirya zʉ ʉkʉrɨha zisiirɨ zaabhʉ, wʉnʉ abhahɨɨrɨ isiirɨ akabhabheerera, bhatarɨha. Nangʉ, gatɨ wa bhabhɨrɨ bhayo, nɨ‑wahɨ wʉnʉ akʉmʉsɨɨga bhʉkʉngʼu?” \p \v 43 Simʉʉni akamʉgarukirya, “Nɨrakina nɨ‑wʉnʉ aabhɨɨrɨɨrwɨ isiirɨ ɨkʉrʉ.” \p Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉgarukiiryɨ bhwaheene.” \p \v 44 Hayo, Yɨɨsu akiichʉrɨra ʉmʉkari wuyo, akabhʉʉrɨra Simʉʉni, “Ʉrarora ʉmʉkari wʉnʉ? Nisikiirɨ munyumba yaazʉ, nawe ʉtansʉngʼaanirɨ kwa kongʼa amanzi gu ukwoja amagʉrʉ gaanɨ.\f + \fr 7:44 \fr*\ft KʉBhayaahudi, yaarɨ amanarʉ kumuhuruchirya umugini amanzi oje amagʉrʉ gaazɨ, kʉ kʉbha zɨnzɨra zaarɨ ziizwirɨ ʉrʉtɨɨri hamwɨ obhotembe, ribhaga ryi imbura.\ft*\f* Nawe ewe, azaziryɨ amagʉrʉ gaanɨ na zingusuri zaazɨ, na kʉgataricha na zinzwɨrɨ zaazɨ. \v 45 Awɨ ʉtankɨɨriryɨ kwa kunhumbata, nawe, kwɨma ribhaga nasikiirɨ mʉnʉ, akɨɨrɨ kuniha kunhumbata amagʉrʉ gaanɨ. \v 46 Ʉtansuukirɨ kwa kʉhaka amaguta mumutwɨ gwanɨ. Nawe ewe, ahakirɨ amagʉrʉ gaanɨ amaguta go okoreetya! \v 47 Kʉgayo nɨrakʉbhʉʉrɨra, kʉ kʉbha ʉbhʉbhɨ bhwazɨ bhwaru bhʉmarirɨ kobheererwa, akeerecha ʉbhʉsɨɨgi bhwaru. Nɨmbu wʉwʉʉsi wʉnʉ abhɨɨrɨɨrwɨ ʉbhʉbhɨ hasuuhu, areerekenʼya ʉbhʉsɨɨgi bhusuuhu.” \p \v 48 Yɨɨsu akabhʉʉrɨra ʉmʉkari wuyo, “Ʉbhʉbhɨ bhwazʉ, bhʉbhɨɨrɨɨrwɨ.” \p \v 49 Bhaareho abhagini abhandɨ kwigari, bhakatanga kwibhuurya, “Nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ, akʉtʉra kobheerera ʉbhʉbhɨ?” \p \v 50 Yɨɨsu akabhʉʉrɨra ʉmʉkari wuyo, “Ubhwisirirya bhwazʉ bhʉkʉhʉriryɨ! Ujɨ no omorembe.” \c 8 \s Abhakari bhanʉ bhaasakiiryɨ Yɨɨsu \p \v 1 Akʉmara, Yɨɨsu akahɨta mumijɨ na mʉzɨmbɨri, ararwazɨra abhaatʉ Ɨngʼana Ɨnzʉmu yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu. Abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ, \v 2 bhʉmbɨ na abhakari bhanʉ abhahʉriryɨ amarwɨrɨ, na kʉbharuusha amasambwa, bhakahirana nawe. Gatɨ wa abhakari bhayo aareho Mariyamu wa Magidarena, wʉnʉ Yɨɨsu amuruushiryɨ amasambwa muhungatɨ. \v 3 Na aareho Yowana, ʉmʉkari wa Kuza. Kuza wuyo, newe imiiririirɨ ebhegero bhyʉ ʉmʉtɨmi Heroode. Na bhaareho abhakari abhandɨ bhaaru na Suzaana. Bhʉʉsi bhayo, bhaarɨ bharahurucha ebhegero bhyabhʉ, kʉbhasakirya Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ. \s Ekerenjo chu umubhusuri wa zimbusurʉ \r (Mataayo 13:1‑9; Maaroko 4:1‑9) \p \v 4 Rusikʉ rʉmwɨ, riribhita rya abhaatʉ bha mumijɨ myaru, rikiibhiringa, abhaatʉ bhayo bhaarɨ bhiiziirɨ Yɨɨsu. Neho Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra ekerenjo kɨnʉ: \v 5 “Kwarɨ nu umubhusuri wʉmwɨ. Rusikʉ rʉmwɨ akaja kubhusura zimbusurʉ zaazɨ mʉmʉgʉndʉ. Hanʉ aarɨ akubhusura zimbusurʉ ziyo, ɨzɨndɨ zɨkagwa kʉnzɨra, zɨkatazwatazwa, ni ibhinyunyi bhɨkaaza bhɨkazirya. \v 6 Ɨzɨndɨ, zɨkagwa kukurungutarɨ, hanʉ zaamɨrirɨ, zɨkabhurwa amanzi, zɨkanyaara. \v 7 Ɨzɨndɨ zɨkagwa mʉmahwa. Hanʉ zimbusurʉ ziyo zaamɨrirɨ zɨkatanga kʉkʉra, amahwa gayo gakakʉra, gakazihiza. \v 8 Ɨzɨndɨ zɨkagwa kwirobha rizʉmu, zɨkamera, zʉʉsi zikiibhʉra igana igana!” \p Yɨɨsu hanʉ aamarirɨ kʉgamba gayo, akanʉnga riraka akabhuga, “Wʉ ʉkʉtwɨ, iitegeerere.” \s Yɨɨsu aragarʉra ekerenjo chu umubhusuri \r (Mataayo 13:18‑23; Maaroko 4:10‑20) \p \v 9 Abhɨɨga bhaazɨ bhakamubhuurya, “Ekerenjo kiyo, enzobhooro yaku nɨkɨ?” \p \v 10 Akabhagarukirya, “Amangʼana gʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu ganʉ giibhisirɨ, Mungu abhahumburiirɨ imwɨ mobhone kʉgamenya. Nawe abhandɨ nɨrabhabhʉʉrɨra kobherenjo chɨmbu ʉmʉrʉʉtɨrɨri Isaaya aabhugirɨ, \q ‘Nʉʉrʉ bhararora, bhatanaama, \q na nʉʉrʉ bhariigwɨ, bhatoobhoora.’\f + \fr 8:10 \fr*\xt Rora Isaaya 6:9.\xt*\f* \p \v 11 “Ne ekerenjo kiyo, enzobhooro yaku nɨ yɨnʉ: imbusurʉ nɨ‑ngʼana ya Mungu. \v 12 Zimbusurʉ zɨnʉ zaagwirɨ kʉnzɨra, zereerecha abhaatʉ bhanʉ bhakwigwa ɨngʼana ya Mungu, hayohayo Shɨtaani ahaaza na kuruushaho ɨngʼana yiyo mozekoro zaabhʉ, korereke bhataaza kwisirirya, bhakasabhurwa. \v 13 Zɨnʉ zaagwirɨ kukurungutarɨ zereerecha abhaatʉ bhanʉ, bhakwigwa ɨngʼana ya Mungu, bharayigwata kwa bhozomerwa na kuyiisirirya kwibhaga iguhɨ, nawe bharaagemwe, bhararitiga kʉ kʉbha bhataana imiri. \v 14 Zɨnʉ zaagwirɨ mʉmahwa, zereerecha abhaatʉ bhanʉ bhakwigwa ɨngʼana ya Mungu, akʉmara bharahigwa nu ubhwʉbha, ɨnamba yu ubhuniibhi, ne eteemwa yu ubhuniibhi bhwa kʉʉsɨ. Gayo garagirya ubhwikari bhwabhʉ kʉbha chɨ ɨmɨtɨ gɨnʉ gɨtakwibhʉra imisumʉ mɨzʉmu. \v 15 Na zimbusurʉ zɨnʉ zaagwirɨ kwirobha rizʉmu, zereerecha abhaatʉ bhanʉ bhakwigwa ɨngʼana ya Mungu, na kuyigwata kwa mwʉyʉ mwɨrʉ, na kwigumirirya kuhika kwibhʉra imisumʉ. \s Ekerenjo chɨ ɨkɨmʉrɨ \r (Maaroko 4:21‑25) \p \v 16 “Abhaatʉ bhatahaagwatya ɨkɨmʉrɨ, na kukikundikirya na rihʉʉzʉ, hamwɨ kʉkɨtʉʉra mwirungu ryʉ ʉbhʉrɨrɨ. Nawe, bhahaakɨtʉʉra igʉrʉ wɨ ɨkɨkʉngʉ, korereke hanʉ abhaatʉ bhakusikɨra, bharore ubhwɨrʉ. \v 17 Chʉchʉsi kɨnʉ kibhisirwɨ, kɨrabha habhwɨrʉ, na bhɨnʉ bhikundikiriibhwɨ, bhɨrahumburwa, na komenyekana. \p \v 18 “Nangʉ, mwitegeerere bhwaheene! Kʉ kʉbha, wʉnʉ akwitegeerera ɨngʼana ya Mungu na koyemenya, Mungu aramʉsakirya na kumwongerya koyemenya. Nawe arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ atakwitegeerera ɨngʼana ya Mungu, nʉʉrʉ isuuhu yɨnʉ akwiseega amɨnyirɨ araruusibhwa.” \s Abhahiiri bha Yɨɨsu na unina \r (Mataayo 12:46‑50; Maaroko 3:31‑35) \p \v 19 Neho unina na abhahiiri bhaazɨ bhakamwizɨra, nawe bhataaturirɨ kumuhikɨra, kʉ kʉbha abhaatʉ bhaaru bhaarɨ bhamwinaarirɨ. \v 20 Abhaatʉ bhakamʉbhʉʉrɨra, “Yiiya waazʉ na bhaumwanyu, bhiimiiriirɨ igʉtʉ, bhareenda kokorora.” \p \v 21 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Yiiya na abhahiiri bhaanɨ, nɨ‑bhanʉ bhakwigwa ɨngʼana ya Mungu na kuyigwata.” \s Yɨɨsu aratureerya ʉmʉkama na amakunda \r (Mataayo 8:23‑27; Maaroko 4:35‑41) \p \v 22 Rusikʉ rʉmwɨ, Yɨɨsu akatiira mubhwatʉ, hamwɨmwɨ na abhɨɨga bhaazɨ. Akabhabhʉʉrɨra, “Nangʉ, twambʉkɨ ɨnyanza, tujɨ imwambʉkʉ.” Bhakatanga orogendo. \v 23 Hanʉ bhaarɨ bhakuja, Yɨɨsu akasundagɨra. Rogendo rʉmwɨ gʉkahuuta ʉmʉkama mʉhaari bhʉkʉngʼu! Ubhwatʉ bhʉkatanga kwizʉra amanzi, bhʉʉsi bhakabha mʉnyaakʉ. \p \v 24 Abhɨɨga, bhakaja kwa Yɨɨsu, bhakamubhuucha, bharabhuga, “Ʉmʉkʉrʉ, Ʉmʉkʉrʉ, tʉrarika!” \p Yɨɨsu akabhʉʉka, rogendo rʉmwɨ akahama ʉmʉkama guyo na amakunda, bhɨkatureera, kʉkabha bhwaheene. \v 25 Akʉmara akabhabhuurya, “Bhʉrɨ hayi ubhwisirirya bhwanyu?” \p Abhɨɨga bhayo bhakʉʉbhaha bhʉkʉngʼu na kʉrʉgʉʉra, bhariibhuurya, “Nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ? Akorecha nʉʉrʉ ʉmʉkama ʉmʉhaari na amakunda, rogendo rʉmwɨ bhɨramwigwa!” \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉʉtʉ amasambwa \r (Mataayo 8:28‑34; Maaroko 5:1‑20) \p \v 26 Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ, hanʉ bhaamarirɨ kwambʉka ɨnyanza, bhakahika mucharʉ cha Abhagɨraasi, imwambʉkʉ wa kabhɨrɨ wi icharʉ cha Gariraaya. \v 27 Yɨɨsu hanʉ iikirɨ mubhwatʉ, akarumana nu umusubhɨ wʉmwɨ wʉ ʉrʉbhɨri rurya, wa amasambwa. Ʉmʉʉtʉ wuyo aarɨ na sikʉ nzaru bhʉkʉngʼu akɨɨrɨ kwikara yɨɨka, nawe aarɨ ariikara mʉmabhigi ganʉ gaarɨ zimbihɨra,\f + \fr 8:27 \fr*\ft Abhayaahudi bhaarɨ bharabhɨɨka abhaku mʉmabhigi hamwɨ ganʉ gaakɨrɨɨsirwɨ kwitarɨ ryɨ ɨbhɨgʉrʉ.\ft*\f* na kogenda tʉʉhʉ. \v 28 Hanʉ aarʉʉzɨ Yɨɨsu, akarɨgɨsa, akamugwɨra embere waazɨ aragamba kwiraka ikʉrʉ, “Nɨ‑nakɨ na naawɨ, Yɨɨsu Umwana wa Mungu wi Igʉrʉ wa Bhyʉsi? Nɨrakwisasaama kuriina rya Mungu ʉtanyaacha.” \v 29 Akagambabhu kʉ kʉbha Yɨɨsu aarɨ abhuuriirɨ risambwa riyo rirwɨ kʉmʉʉtʉ wuyo. Risambwa riyo ryarɨ rɨramugwata manga kaaru, na abhaatʉ bhaarɨ bharamuriibha kwa komobhoha ne emenyororo, nawe aarɨ aratɨna. Na amasambwa gakamuhira ahagero hanʉ hataana abhaatʉ. \p \v 30 Yɨɨsu akamubhuurya, “Iriina ryazʉ wɨɨwɨ?” \p Akamʉgarukirya, “Iriina ryanɨ, nɨ‑Bhasirikarɨ.” Akagambabhu, kʉ kʉbha amasambwa maaru gaarɨ gamusikiriirɨ. \v 31 Amasambwa gayo, gakatanga kwisasaama Yɨɨsu atagaswaja kuja mwirʉʉma rya nyaari.\f + \fr 8:31 \fr*\fk Nyaari\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \p \v 32 Ahagero hayo kwarɨ nɨ ɨkɨgʉrʉ, na rusizʉ wɨ ɨkɨgʉrʉ, ryareho rihizʉ ikʉrʉ rya zingurubhɨ rɨrariisha. Neho amasambwa gayo gakiisasaama Yɨɨsu, agiisiririryɨ gasikɨrɨrɨ zingurubhɨ. Yɨɨsu akagiisiririrya. \v 33 Amasambwa gayo gakarwɨku ʉmʉʉtʉ wuyo, gakaja muzingurubhɨ. Rihizʉ riyo rɨkahiringita mwega ikihiringintʉ ɨkɨhaari zɨkagwa mʉmanzi zɨkakwa. \p \v 34 Kwareho na abhariisha bha zingurubhɨ ziyo. Abhariisha bhayo, bhaaza korora gʉʉsi ganʉ gahurukirɨ, bhakaryara, bhakaraganʼya amangʼana gayo mʉzɨmbɨri. \v 35 Neho abhaatʉ bhayo bhakabhʉʉka kuja korora amangʼana gayo chɨmbu garɨ. Bhakahikɨra Yɨɨsu, bhakarora ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aruusiibhwɨ amasambwa, ikɨɨrɨ haguhɨ na amagʉrʉ ga Yɨɨsu, ibhʉhirɨ zengebho, ana amangʼɨɨni gakunaanirɨ. Abhaatʉ bhayo bhakʉʉbhaha. \v 36 Akʉmara abhaatʉ bhanʉ bhiirʉrɨɨrɨ ɨbhɨsɨgʉ bhiyo, bhakatanga kʉbhʉʉrɨra abhakɨndichabhʉ, chɨmbu Yɨɨsu aahʉriryɨ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aarɨ na amasambwa. \p \v 37 Abhaatʉ bhʉʉsi bhanʉ bhaarɨ bhiibhiringirɨ kurwa mucharʉ cha Abhagɨraasi bhakʉʉbhaha bhʉkʉngʼu, bhakasabha Yɨɨsu arwɨ mucharʉ chabhʉ. Neho Yɨɨsu akatiira mubhwatʉ kʉgarʉka Gariraaya. \v 38 Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aaruusiibhwɨ amasambwa, akiisasaama Yɨɨsu ajɨ nawe. \p Nawe Yɨɨsu akaanga, akamʉbhʉʉrɨra, \v 39 “Garʉka ɨwaanyu, ʉbhʉʉrɨrɨ abhaatʉ amangʼana ganʉ Mungu akʉkʉrɨɨrɨ.” Neho ʉmʉʉtʉ wuyo akarwa hayo, akaja, akabha ararwazɨra abhaatʉ ahagero hʉʉsi mʉrʉbhɨri amangʼana amazʉmu ganʉ Yɨɨsu aamʉkʉrɨɨrɨ. \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉkari na kuryʉra umuucha \r (Mataayo 9:18‑26; Maaroko 5:21‑43) \p \v 40 Hanʉ Yɨɨsu aahikirɨ Gariraaya, riribhita rya abhaatʉ rɨkamʉsʉngʼaana kwo obhozomerwa, kʉ kʉbha bhaarɨ bharamʉrɨnda. \v 41 Neho akaaza ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, arabhirikirwa Yairʉ, ʉmʉkʉrʉ wa rirwazɨrʉ. Akahigama mʉbhʉtangɨ bhwa Yɨɨsu, akamwisasaama ajɨ yɨɨka waazɨ, \v 42 kʉ kʉbha umuucha waazɨ umumwɨmwɨ, wʉnʉ aarɨ ni imyaka ikumi nɨ ɨbhɨrɨ, aarɨ haguhɨ kukwa. \p Hanʉ Yɨɨsu aarɨ akuja, riribhita rya bhaatʉ rɨkabha rɨramurimbya mbaara zʉʉsi. \v 43 Gatɨgatɨ wa abhaatʉ bhayo kwarɨ nʉ ʉmʉkari, wʉnʉ anu ubhurwɨrɨ bhwɨ ɨngɨzi kwibhaga ryi imyaka ikumi nɨ ɨbhɨrɨ. [Wʉnʉ aarɨ ahurukiryɨ ebhegero bhyazɨ bhyaru kʉrɨha abhagabhʉ,] ataabhʉnɨkirɨ wʉnʉ aaturirɨ komohorya. \v 44 Ʉmʉkari wuyo akaja inyuma wa Yɨɨsu, akakunʼyaku ripindʉ rye engebho yaazɨ. Hayohayo ɨngɨzi ɨkatɨnɨka, akahora. \p \v 45 Yɨɨsu akabhuurya, “Nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ ankuniryɨku?” \p Abhaatʉ bhʉʉsi bhakabhuga, atareeho wʉnʉ amukuniryɨku. Peetero wʉʉsi akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ, nɨ‑bhaatʉ bhaaru bhakwinaarirɨ, nebho bhakukuniryɨku!” \p \v 46 Nawe, Yɨɨsu akabhuga, “Nɨɨzɨ ʉmʉʉtʉ ankuniryɨ, kʉ kʉbha niriiyigwa zinguru zinduurɨku.” \p \v 47 Ʉmʉkari wuyo, akarora ɨtakʉtʉrɨkana kwibhisa, akaaza akagwɨra Yɨɨsu mʉmagʉrʉ, ɨnʉ ararigita.\f + \fr 8:47 \fr*\ft KʉBhayaahudi ʉmʉʉtʉ wɨ ɨngɨzi aarɨ abhɨngirɨ, atɨɨndirwɨ kukunʼyaku mʉʉtʉ na kwisanja na abhaatʉ abhandɨ. \ft*\xt Rora Abharaawi 15:25‑33.\xt*\f* Akamʉbhʉʉrɨra mʉbhʉtangɨ bhwa bhaatʉ bhʉʉsi, kɨnʉ kigiriryɨ kumukunʼyaku, na chɨmbu ahʉrirɨ rogendo rʉmwɨ. \p \v 48 Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Muucha, ubhwisirirya bhwazʉ bhʉkʉhʉriryɨ! Nuujɨ no omorembe.” \p \v 49 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ akɨɨrɨ aragamba, akaaza ʉmʉʉtʉ kurwa wʉ ʉmʉkʉrʉ Yairʉ. Akabhʉʉrɨra Yairʉ, “Muucha waazʉ, akuurɨ. Ʉtanyaacha Umwija.” \p \v 50 Hanʉ Yɨɨsu iigwirɨ amangʼana gayo, akabhʉʉrɨra Yairʉ, “Ʉtʉʉbhaha! Ʉbhɨ nu ubhwisirirya, nu umuucha waazʉ arahora.” \p \v 51 Hanʉ Yɨɨsu aahikirɨ mumujɨ gwa Yairʉ, akarecha abhaatʉ abhandɨ kusikɨra hamwɨmwɨ nawe, kuruushaku Peetero, Yoohana, Yaakobho, na abhiibhuri bhu umuucha wuyo. \v 52 Abhaatʉ bhʉʉsi mʉrʉbhɨri ruyo, bhaarɨ bhararɨra na kwarama igʉrʉ wu umuucha wuyo. Nawe, Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Mutigɨ kʉrɨra! Umuucha wʉnʉ akɨɨrɨ kukwa, nawe ahindiirɨ.” \v 53 Abhaatʉ bhayo bhakatanga komoseka, kʉ kʉbha bhakamenya maheene umuucha wuyo akuurɨ. \v 54 Yɨɨsu, akagwata okobhoko kwu umuucha wuyo, akamʉbhʉʉrɨra, “Umuucha, bhʉʉka!” \v 55 Rogendo rʉmwɨ, umuucha wuyo akatindʉka, akiimɨɨrɨra. Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhiibhuri bhaazɨ bhamohe ibhyakurya. \v 56 Hanʉ abhiibhuri bhaazɨ bhaarʉʉzɨ gayo, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu, nawe Yɨɨsu akabharecha bhatabhʉʉrɨra ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi ganʉ gakʉrirwɨ. \c 9 \s Yɨɨsu aratʉma abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ \r (Mataayo 10:5‑15; Maaroko 6:7‑13) \p \v 1 Rusikʉ rʉmwɨ Yɨɨsu akabhabhɨrɨkɨra abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ. Akabhaha ʉbhʉnaja bhu ukuruusha amasambwa na bhwo okohorya amarwɨrɨ. \v 2 Akabhatʉma, bhajɨ kurwazɨra abhaatʉ ɨngʼana yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu, na bhahorye abharwɨrɨ. \p \v 3 Akabhabhʉʉrɨra, “Mʉtagega kegero chʉchʉsi korogendo rwanyu: ihimbʉ, ɨsakwa, ibhyakurya, zimpirya, nʉʉrʉ ɨshadi ya kʉgarʉra. \p \v 4 “Munyumba yʉyʉʉsi yɨnʉ bharaabhasʉngʼaanɨ, mwikarɨ muyomuyo, kuhika hanʉ mʉkʉbhʉʉka mʉrʉbhɨri ruyo. \v 5 Na abhaatʉ bhʉ ʉrʉbhɨri rwʉrwʉsi bharaatamɨ kʉbhasʉngʼaana, hanʉ mʉkʉbhʉʉka, mʉkʉngʼʉtɨ urutu kʉmagʉrʉ gaanyu, kobheerecha kʉbha Mungu arabhaanga.” \p \v 6 Neho abhɨɨga bhayo, bhakaja bhakahɨta mʉzɨmbɨri, bhararwaza Ɨngʼana Ɨnzʉmu na kohorya abharwɨrɨ hʉhʉʉsi hanʉ bhaahitirɨ. \s Heroode Antipaasi arʉʉbhaha \r (Mataayo 14:1‑12; Maaroko 6:14‑29) \p \v 7 Gʉʉsi ganʉ Yɨɨsu aarɨ akokora, ʉmʉtɨmi Heroode Antipaasi aarɨ ariigwa amangʼana gaazɨ, gakamoha ubhwʉbha. Akʉʉbhaha kʉ kʉbha abhaatʉ abhandɨ bhaarɨ bharabhuga kʉbha, Yɨɨsu newe Yoohana Ʉmʉbhatiizi aryukirɨ kurwa mʉbhaku. \v 8 Abhandɨ bhaarɨ bharabhuga kʉbha, newe ʉmʉrʉʉtɨrɨri Ɨɨriya iizirɨ naatu. Kwarɨ na abhandɨ, bhaarɨ bharabhuga, wʉmwɨ waho wa abharʉʉtɨrɨri bhɨ ɨkarɨ newe aryukirɨ. \p \v 9 Nawe, Heroode akabhuga, “Yoohana, nɨkamʉtɨna umutwɨ! Nangʉ, nɨ‑wɨɨwɨ wuyo, niriigwa amangʼana gaazɨ?” Akiigomba arumanɨ na Yɨɨsu. \s Yɨɨsu ariigutya abhaatʉ bhɨkwɨ bhɨtaanʉ \r (Mataayo 14:13‑21; Maaroko 6:30‑44; Yoohana 6:1‑14) \p \v 10 Hanʉ abhatumwa bhaagarukirɨ kwa Yɨɨsu, bhakamʉbhʉʉrɨra gʉʉsi ganʉ bhaakʉrirɨ. Akabhakangatya bhakaja mʉrʉbhɨri rwa Bhɨtɨsaida. \p \v 11 Hanʉ abhaatʉ bhaabhwɨnɨ amangʼana kʉbha agiirɨ harya, bhaarɨ bharamutuna. Akabhasʉngʼaana bhwaheene, akatanga kubhiija igʉrʉ wʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu. Na gatɨ waabhʉ, aarɨ arabhahorya abharwɨrɨ. \p \v 12 Hanʉ ryahikirɨ rigoroobha, abhatumwa ikumi na bhabhɨrɨ bhakamujaku bhakamʉbhʉʉrɨra, “Hanʉ tʉrɨ, ni‑mwitɨrɨgʉ. Ʉbharagɨ abhaatʉ bhanʉ, bhajɨ mʉzɨmbɨri za haguhɨ na zinyumba nɨ ɨmɨgʉndʉ, korereke bhiibhonere hu ukuhindɨra ni ibhyakurya.” \p \v 13 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Mʉbhahɨ imwɨ ibhyakurya.” \p Bhakamʉgarukirya, “Itwɨ tʉtaana ibhyakurya, nawe ɨmɨkaatɨ ɨtaanʉ na ziiswɨ ibhɨrɨ. Oreenda tujɨ tʉbhagʉrɨrɨ abhaatʉ bhanʉ bhʉʉsi ibhyakurya?” \v 14 Abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ hayo, abhasubhɨ bhaarɨ bharatʉra kuhika bhɨkwɨ bhɨtaanʉ. \p Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Mʉbhabhʉʉrɨrɨ abhaatʉ bhiikarɨ kobhegoto, ebhegoto bhɨbhɨ na abhaatʉ merongo ɨtaanʉ.” \v 15 Neho bhakakora chɨmbu aabharagiriirɨ, kuhika bhakabhiikarya bhʉʉsi. \p \v 16 Akagega ɨmɨkaatɨ ɨtaanʉ na ziiswɨ ibhɨrɨ zirya, akarangamɨra kwisaarʉ akabhʉʉrɨra Mungu, azʉmiryɨ. Neho akagisunyura, akabhaha abhɨɨga bhaazɨ bhabhasondye abhaatʉ. \p \v 17 Bhʉʉsi bhakarya, bhakiigʉta. Bhakabhiringa amasaajʉ gi ibhyakurya, bhakiizurya bhɨhʉʉzʉ ikumi na bhɨbhɨrɨ. \s Peetero arabhuga Yɨɨsu newe Kiriisitʉ \r (Mataayo 16:13‑28; Maaroko 8:27–9:1) \p \v 18 Rusikʉ rʉmwɨ, Yɨɨsu aarɨ arasabha Mungu haawɨɨsi na abhɨɨga bhaazɨ bhaarɨ haguhɨ nawe. Akʉmara, akabhabhuurya, “Abhaatʉ bharabhuga inyɨ nɨ‑wɨɨwɨ?” \p \v 19 Bhakamʉgarukirya, “Abhandɨ bharabhuga, awɨ ne‑Yoohana Ʉmʉbhatiizi. Na abhandɨ awɨ, nɨ‑Ɨɨriya. Nʉʉrʉ abhandɨ kʉbha awɨ, nɨ‑mʉrʉʉtɨrɨri wɨ ɨkarɨ aryukirɨ.” \p \v 20 Yɨɨsu akabhabhuurya naatu, “Nawe imwɨ, mʉrabhuga inyɨ nɨ‑wɨɨwɨ?” \p Peetero akamʉgarukirya, “Awɨ naawɨ Kiriisitʉ\f + \fr 9:20 \fr*\fk Kiriisitʉ\fk*\ft , enzobhooro yaku nɨ‑Masiya.\ft*\f* kurwa kwa Mungu.” \p \v 21 Yɨɨsu akabhahama bhatabhʉʉrɨra mʉʉtʉ ingʼana riyo. \v 22 Akabhabhʉʉrɨra, “Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, areenderwa abhone ɨnyaakʉ kʉrʉ, angwɨ na abhakaruka bha Abhayaahudi, na abhakʉrʉ bha abhakuhaani, na abhiija bhi imigirʉ, kuhika iitwɨ. Nawe urusikʉ rwa katatʉ kwɨma ukukwa kwazɨ araryʉka.” \p \v 23 Akʉmara, Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra bhʉʉsi, “Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi areende kuntuna, areenderwa iyangɨ umwene, agege ʉmʉsarabha gwazɨ,\f + \fr 9:23 \fr*\fk Agege ʉmʉsarabha gwazɨ\fk*\ft , enzobhooro yaku ni‑kwisirirya Yɨɨsu nʉʉrʉ kukwa igʉrʉ waazɨ.\ft*\f* antunɨ. \v 24 Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwenda kohonʼya ʉbhʉhʉru bhwazɨ umwene, arabhurimirya. Nawe ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akurimirya ʉbhʉhʉru bhwazɨ igʉrʉ waanɨ, arabha nʉ ʉbhʉhʉru bhwa kemerano. \v 25 Kʉna bhwerakɨ, ʉmʉʉtʉ areebhone ubhuniibhi bhwʉsi mʉʉsɨ yɨnʉ, nawe arimiryɨ hamwɨ kuricha ʉbhʉhʉru bhwazɨ umwene? \p \v 26 “Wʉwʉʉsi wʉnʉ akondorera zɨsʉni inyɨ na amiija gaanɨ, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ wʉʉsi aramororera zɨsʉni, hanʉ araazɨ nʉ ʉbhʉkʉrʉ bhwazɨ, nʉ ʉbhʉkʉrʉ bhwa Wiisɨ, na bhwa bhamaraika bhaazɨ abharɨndu. \p \v 27 “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, bhareho abhaatʉ gatɨ waanyu hanʉ, bhanʉ bhatakukwa, bhakɨɨrɨ korora ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu!” \s Yɨɨsu ariichʉra ubhushʉ \r (Mataayo 17:1‑8; Maaroko 9:2‑8) \p \v 28 Sikʉ inyanyɨ zɨkahɨta, hanʉ Yɨɨsu aamarirɨ kʉgamba amangʼana gayo, akagega Peetero, Yoohana na Yaakobho, akatiira nabhʉ kʉkɨgʉrʉ, kʉsabha Mungu. \p \v 29 Hanʉ aahikirɨ mʉkɨgʉrʉ, akatanga kʉsabha Mungu. Rogendo rʉmwɨ, akiichʉra ubhushʉ. Amiibhoho gaazɨ, gakabha mɨɨrʉ ga pee, gakabharya bhʉkʉngʼu. \p \v 30 Hayohayo, bhakarorekana abhaatʉ bhabhɨrɨ, bharagambana na Yɨɨsu, nabhʉ ni‑Musa na Ɨɨriya.\f + \fr 9:30 \fr*\fk Musa\fk* na \fk Ɨɨriya\fk* \ft bhaarɨ abharʉʉtɨrɨri abhakʉrʉ. Musa akabhakangata Abhiiziraɨri kurwa Miisiri kuja mucharʉ cha Iziraɨri. Ɨɨriya aarɨ ariisegwa kʉbha aragarʉka kʉʉsɨ, Masiya akɨɨrɨ kuuza. \ft*\xt Rora Maraaki 4:5.\xt*\f* \v 31 Bhakarorekana mʉbhʉgʉngʉ, bharagambɨra chɨmbu arɨɨmarɨ emeremo jazɨ kwa kukwa Yɨrusarɨɨmu iyo. \p \v 32 Kwibhaga riyo, Peetero na abhakɨndichazɨ bhaarɨ bhahindiirɨ zendooro za turu. Na hanʉ bhaabhuukirɨ, bhakarora ubhwɨrʉ bhwazɨ, na abhasubhɨ bhabhɨrɨ, bhiimiiriirɨ haguhɨ nawe. \p \v 33 Hanʉ bhabhɨrɨ bhayo bhaarɨ bhakurwa kwa Yɨɨsu, Peetero akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ wɨɨtʉ, nɨ‑bhwaheene itwɨ kʉbhaho hanʉ. Twʉmbakɨ ibhituku bhɨtatʉ, ɨkɨmwɨ ichazʉ, ɨkɨndɨ cha Musa nɨ ɨkɨndɨ cha Ɨɨriya.” Nawe Peetero ataarɨ yɨɨzɨ kɨnʉ akʉgamba. \p \v 34 Hanʉ Peetero aarɨ aragamba gayo, rɨkahwarʉka risaarʉ igʉrʉ waabhʉ, rɨkabhakundikirya. Abhɨɨga bhayo, bhakʉʉbhaha bhʉkʉngʼu. \v 35 Riraka rɨkarwa mwisaarʉ, rɨrabhuga, “Wʉnʉ ni‑Mwana waanɨ omorobhorwa, mumwitegeerere.” \p \v 36 Hanʉ riraka riyo ryasirirɨ, abhɨɨga bhayo bhakarora Yɨɨsu aru umwene. Muzisikʉ ziyo abhɨɨga bhayo bhakiikara bhukiri, bhataabhuuriirɨ mʉʉtʉ wʉwʉʉsi ganʉ bhaarʉʉzɨ. \s Yɨɨsu arahorya umwana wʉnʉ ana risambwa \r (Mataayo 17:14‑18; Maaroko 9:14‑27) \p \v 37 Hanʉ bhwɨrirɨ, Yɨɨsu na abhɨɨga bhayo bhatatʉ bhakiika kʉkɨgʉrʉ iyo, bhakarumana na riribhita ikʉrʉ rya abhaatʉ. \p \v 38 Na gatɨ wa abhaatʉ bhayo, kwarɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, akatiirya riraka, akabhuga, “Umwija, nɨrakʉsabha, ondorere umwana wʉnʉ, kʉ kʉbha ewe ni‑mwana waanɨ umumwɨmwɨ. \v 39 Risambwa rɨhaamutiira na komokora arɨgɨsɨ. Rɨhaamoteemerya ririmu, kuhika rihuru rɨrarʉmba mumunywa. Ryahaamʉnyaacha bhʉkʉngʼu, na rɨtakumutiga bhwangʉ. \v 40 Nɨmarirɨ kubhiisasaama abhɨɨga bhaazʉ kʉbha bhamuruushɨ, nawe bhataaturirɨ.” \p \v 41 Yɨɨsu akabhuga, “Imwɨ urwibhʉrʉ rʉnʉ rʉtakwisirirya, rʉnʉ rurimiirɨ! Niriikara na niimwɨ na kubhiigumirirya kuhika ryʉrɨ? Momoreete hanʉ umwana wuyo.” \p \v 42 Hanʉ umwana wuyo aarɨ akuja kwa Yɨɨsu, risambwa riyo rɨkamugwisha haasɨ na komoteemerya ririmu. Nawe, Yɨɨsu akarɨhaarɨra, akamohorya umwana wuyo, akamʉgarucha kwa wiisɨ. \p \v 43 Hanʉ abhaatʉ bhʉʉsi bhaarʉʉzɨ ʉbhʉnaja ʉbhʉkʉrʉ bhwa Mungu, bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu. \s Yɨɨsu aragamba naatu igʉrʉ wu uruku rwazɨ \r (Mataayo 17:22‑23; Maaroko 9:30‑32) \p Hanʉ abhaatʉ bhayo bhʉʉsi bhaarɨ bhakɨɨrɨ bhararʉgʉʉra amahocha ga Yɨɨsu, ewe akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, \v 44 “Mwitegeerere bhwaheene amangʼana ganʉ nɨkʉbhabhʉʉrɨra. Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, araja kuhurukibhwa mʉmabhoko ga abhaatʉ.” \p \v 45 Nawe, bhatʉʉbhʉʉrirɨ kɨnʉ Yɨɨsu aabhabhuuriirɨ, kʉ kʉbha ɨngʼana yiyo yaarɨ ibhisirwɨ kwebho, bhatamenya. Na bhaarɨ bharʉʉbhaha kumubhuurya igʉrʉ wa amangʼana gaazɨ. \s Wɨɨwɨ ʉmʉkʉrʉ mʉbhʉtɨmi bhwa mwisaarʉ? \r (Mataayo 18:1‑5; Maaroko 9:33‑37) \p \v 46 Gatɨ wa abhɨɨga bha Yɨɨsu, kʉkatuumuka iryʉmana igʉrʉ wa wɨɨwɨ gatɨ waabhʉ nɨ‑mʉkʉrʉ kʉkɨra abhakɨndichabhʉ. \p \v 47 Kʉ kʉbha Yɨɨsu akamenya amiisɨɨgi gaabhʉ, akagega umwana, akamwimiirirya haguhɨ neewe. \v 48 Akabhabhʉʉrɨra, “Ʉmʉʉtʉ araaginihyɨ ʉmʉʉtʉ wa haasɨ chɨmbu umwana wʉnʉ kuriina ryanɨ, niinyɨ aginihiryɨ. Nʉ ʉmʉʉtʉ araanginihyɨ, neho aginihiryɨ na wʉnʉ antumirɨ. Ʉmʉʉtʉ umusuuhu gatɨ waanyu imwʉsi, newe ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra bhʉʉsi.” \s Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ atakwanga Yɨɨsu arɨ hamwɨmwɨ neewe \r (Maaroko 9:38‑40) \p \v 49 Yoohana akabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Ʉmʉkʉrʉ, tʉkarora ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aarɨ araruusha amasambwa kuriina ryazʉ. Itwɨ tʉkagema komorecha, kʉ kʉbha atarɨ hamwɨmwɨ na niitwɨ.” \p \v 50 Yɨɨsu akabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Mʉtamorecha, kʉ kʉbha ʉmʉʉtʉ wʉnʉ atakʉbhaanga imwɨ, arɨ ʉrʉbhaara rwanyu.” \s Abhasamaariya abhandɨ bharaanga kʉsʉngʼaana Yɨɨsu \p \v 51 Ribhaga rya Yɨɨsu ryʉ ʉkʉgarʉka mwisaarʉ ryarɨ rɨrariirɨ, neho akeenda ajɨ Yɨrusarɨɨmu, akabhʉʉka. \v 52 Akatʉma abhaatʉ bhamʉkangatɨrɨ. Bhakaja, bhakasikɨra mʉrʉbhɨri rʉmwɨ rwa Abhasamaariya, korereke bhamokonzere ebhegero bhyʉsi. \v 53 Nawe, abhaatʉ bhayo bhakaanga kʉmʉsʉngʼaana, kʉ kʉbha aarɨ araja Yɨrusarɨɨmu. \p \v 54 Hanʉ abhɨɨga bhaazɨ Yaakobho na Yoohana, bhaarʉʉzɨ gayo, bhakamubhuurya, “Ʉmʉkʉrʉ, oreenda tʉsabhɨ omorero gwikɨ kurwa mwisaarʉ gʉbharichɨ, [chɨmbu ʉmʉrʉʉtɨrɨri Ɨɨriya aakʉrirɨ]?”\f + \fr 9:54 \fr*\xt Rora 2 Abhatɨmi 1:10‑14.\xt*\f* \p \v 55 Nawe Yɨɨsu, akabhiichʉrɨra, akabharecha, [akabhuga, “Mʉtɨɨzɨ ne‑koro ya teemwakɨ mʉnayo.] \v 56 Umwana wa Adaamu atiizirɨ kuricha abhaatʉ, nawe kʉbhasabhʉra.” Bhakaja mʉrʉbhɨri ʉrʉndɨ. \s Ʉbhʉkʉngʼu bhu ukutuna Yɨɨsu \r (Mataayo 8:19‑22) \p \v 57 Hanʉ Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ bhaarɨ bharagenda kʉnzɨra, ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ akamʉbhʉʉrɨra, “Hʉhʉʉsi hanʉ ʉraajɨ, nɨrakutuna.” \p \v 58 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Bhanyamubhwɨ bhaana amabhigi ni ibhinyunyi bhini ibhinyumba. Nawe, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, ataana nʉʉrʉ hʉ ʉkʉtʉʉra ʉrʉbharu rwazɨ.” \p \v 59 Yɨɨsu akabhʉʉrɨra ʉmʉʉtʉ ʉwʉndɨ, “Ntuna.” \p Ʉmʉʉtʉ wuyo akamʉgarukirya, “Ʉmʉkʉrʉ, nyiisiririrya hinga nijɨ kʉbhɨɨka bhaabha.” \p \v 60 Nawe Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Tiga abhaku bha zekoro bhabhɨɨkɨ abhaku abhakɨndichabhʉ, nawe, awɨ nuujɨ ʉraarɨkɨ ɨngʼana yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu.” \p \v 61 Ʉmʉʉtʉ ʉwʉndɨ, akabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Ʉmʉkʉrʉ, nɨrakutuna. Nawe hinga, unyiisiririryɨ nijɨ nɨbharagɨ abhaatʉ bha yɨɨka.” \p \v 62 Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ atangirɨ kʉrɨma, ɨnʉ ariichʉra na korora inyuma, wuyo atakwenderwa kʉbha omohocha wa Mungu mʉbhʉtɨmi bhwazɨ.” \c 10 \s Yɨɨsu aratʉma abhatumwa merongo muhungatɨ na bhabhɨrɨ \p \v 1 Mmbe, akʉmara Ʉmʉkʉrʉ Yɨɨsu akarobhora abhɨɨga abhandɨ merongo muhungatɨ na bhabhɨrɨ.\f + \fr 10:1 \fr*\fk Merongo muhungatɨ na bhabhɨrɨ\fk*\ft , Zibhibhuriya ɨzɨndɨ zɨrabhuga, \ft*\fqa merongo muhungatɨ. \fqa*\ft Nɨmbu ɨrɨ na 10:17.\ft*\f* Akabhatʉma bhabhɨrɨ bhabhɨrɨ, bhamʉkangatɨrɨ kuja zɨmbɨri zʉʉsi na ahagero hʉʉsi, hanʉ ɨɨndirɨ kuhika umwene. \p \v 2 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Amagesa maaru, nawe abhahocha, nɨ‑bhasuuhu. Mmbe mʉsabhɨ Mungu newe umwene mʉgʉndʉ, korereke atʉmɨ abhahocha mʉmʉgʉndʉ gwazɨ, bhagese. \v 3 Imwɨ mujɨ, nawe, nɨrabhatʉma ncha zɨngʼʉndu gatɨ wa zisuuzɨ. \v 4 Mʉtagega ɨkɨgʉzi cha zimpirya, ɨsakwa, hamwɨ ibhikwɨra, na mʉrɨɨbhɨ mʉnzɨra, mʉtakeerya mʉʉtʉ wʉwʉʉsi. \p \v 5 “Hanʉ mʉraasikɨrɨ munyumba mokeerye abhaatʉ bhaamu, ‘Mʉbhɨ no omorembe!’ \v 6 Arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ amɨnyirɨ muyo, nɨ‑mʉsɨɨgi wo omorembe, omorembe gʉrasaaga hamwɨmwɨ neewe. Nawe, arɨɨbhɨ atariimu ʉmʉʉtʉ wo omorembe, omorembe gwanyu gʉrabhagarʉkɨra. \v 7 Mʉtabha mʉraja kuhindɨra nyumba yɨndɨ, mwikarɨ mumujɨ gʉnʉ mwasikiirɨ, muryɨ na kunywa bhɨnʉ bhakʉbhaha, kʉ kʉbha omohocha areenderwa kurihwa amarihi gaazɨ. \p \v 8 “Hanʉ mʉraasikɨrɨ mumujɨ na bhaamu bhabhaginihyɨ, muryɨ ibhyakurya bhɨnʉ bharɨɨbhahɨ. \v 9 Mohorye abharwɨrɨ bhaamu, mʉbhabhʉʉrɨrɨ, ‘Ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu bhʉraariirɨ!’ \v 10 Nawe, mʉraasikɨrɨ mumujɨ na bhaamu bhatabhaginihya, mʉhɨtɨ mʉzɨmbɨri, mʉrabhuga, \v 11 ‘Naabha urutu rwʉ ʉrʉbhɨri rwanyu rʉnʉ rugwatirɨ kʉmagʉrʉ gɨɨtʉ, tʉrakʉngʼʉta, ɨbhɨ ekerenjo kʉbhaniimwɨ.’ Nawe, momenye, ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu bhʉraariirɨ! \v 12 Nɨrabhabhʉʉrɨra, urusikʉ rʉnʉ Mungu akʉtɨnɨra abhaatʉ bha kʉʉsɨ, aratɨnɨra abhaatʉ bhʉ ʉrʉbhɨri ruyo kʉkɨra chɨmbu aabhatiniirɨ abhaatʉ bha Sodoma!\f + \fr 10:12 \fr*\fk Sodoma \fk*\ft rwarɨ ʉrʉbhɨri rʉnʉ Mungu aarikiryɨ igʉrʉ wʉ ʉbhʉbhɨ bhwa abhaatʉ bhaaku. \ft*\xt Rora Ʉbhʉtangɨ 19:24‑29.\xt*\f* \s Horeera zɨmbɨri zɨnʉ zaangirɨ kutiga ʉbhʉbhɨ \r (Mataayo 11:20‑24) \p \v 13 “Horeera imwɨ abhaatʉ bha Korazini! Horeera imwɨ bha Bhɨtɨsaida! Angabhɨɨrɨ ɨbhɨsɨgʉ bhɨnʉ bhyakʉriibhwɨ kwa niimwɨ, bhyangakʉrirwɨ mʉzɨmbɨri za abhasarya bha Tiiro na Sidʉʉni, bhaarɨ bharatiga ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ kukwibhoha amagonera na kwihaka riibhu. \v 14 Nawe urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ, Mungu arabhatɨnɨra imwɨ kʉkɨra abhaatʉ bha Tiiro na Sidʉʉni!\f + \fr 10:14 \fr*\xt Rora Amʉʉsi 1:9‑10; Yʉwɨɨri 3:4.\xt*\f* \p \v 15 “Na niimwɨ, abhaatʉ bha Kapɨrinaumu, muriiseega mʉratiiribhwa kuhika mwisaarʉ? Zɨyi! Nawe muriikibhwa kuhika nyaari!” \p \v 16 Akʉmara, Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ araabhiitegeerere imwɨ, anyiitegeerere inyɨ, nʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ araabhaangɨ imwɨ, anyangirɨ inyɨ, na wʉnʉ araanyangɨ, amwangirɨ wʉnʉ antumirɨ.” \s Abhɨɨga bharagarʉka kwa Yɨɨsu \p \v 17 Akʉmara, abhɨɨga bhayo merongo muhungatɨ na bhabhɨrɨ bhakagarʉka, bhazʉmɨɨrwɨ. Bhakabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Ʉmʉkʉrʉ wɨɨtʉ, nʉʉrʉ amasambwa gatusuukirɨ, hanʉ twarɨ tʉragaheebha kuriina ryazʉ!” \p \v 18 Akabhagarukirya, “Nɨkarora Shɨtaani ariika kurwa mwisaarʉ chʉ ʉrʉkʉbha. \v 19 Nangʉ momenye kʉbha, nɨbhahɨɨrɨ ʉbhʉnaja igʉrʉ wa zinguru zʉʉsi zu umubhisa wuyo, na mʉranaja kogenda gatɨ wa zenzoka nɨ ɨbhɨtʉngʉʉri na kʉbhɨtaza. Kɨtareeho kegero chʉchʉsi kɨnʉ kɨkʉbhanyahaara. \p \v 20 “Nʉʉrʉbhu mʉtazomerwa, kʉ kʉbha amasambwa garabhasʉʉka, nawe mozomerwe kʉbha amariina gaanyu gaandikirwɨ mwisaarʉ.” \s Obhozomerwa bhwa Yɨɨsu \r (Mataayo 11:25‑27, 13:16‑17) \p \v 21 Ribhaga riyo, Yɨɨsu akazomerwa bhʉkʉngʼu kʉbhʉnaja bhwe Ekoro Ɨndɨndu, akabhuga, “Bhaabha, Ʉmʉkʉrʉ wa risaarʉ nɨ ɨɨsɨ, ʉzʉmiryɨ, kʉ kʉbha amangʼana ganʉ, ʉbhabhisirɨ bha amangʼɨɨni na abhasʉmi, ʉkagatʉʉra habhwɨrʉ kʉbhanʉ bhanu ubhwisirirya ncha abhaana abhasuuhu. Ɨbhu nɨmbu yakʉzʉmɨɨrɨ.” \p \v 22 Akʉmara akabhabhʉʉrɨra, “Bhaabha angʼɨɨrɨ bhyʉsi. Atareeho wʉnʉ ɨɨzɨ Umwana, kuruushaku Bhaabha umwene. Na atareeho wʉnʉ ɨɨzɨ Bhaabha, kuruushaku Umwana, na wʉwʉʉsi wʉnʉ Umwana areende kumwerecha.” \p \v 23 Neho Yɨɨsu akarora abhɨɨga bhaazɨ, akabhabhʉʉrɨra abheene, “Hakɨrɨku imwɨ, kʉ kʉbha mʉrarora amangʼana ganʉ na amɨɨsʉ gaanyu! \v 24 Nɨrabhabhʉʉrɨra, abharʉʉtɨrɨri bhaaru na abhatɨmi bhaarɨ bhariigomba korora ganʉ mokorora, nawe bhataagarʉʉzɨ, na kwigwa ganʉ imwɨ mukwigwa, nawe bhataagigwirɨ.” \s Ekerenjo chʉ Ʉmʉsamaariya umwerya we ekoro \p \v 25 Rusikʉ rʉmwɨ, umwija wʉmwɨ wi imigirʉ ja Musa akiimɨɨrɨra, akabhuurya Yɨɨsu ribhuurya ryo okomogema, akabhuga, “Umwija, nekore ingʼanakɨ korereke nɨgabhɨ ʉbhʉhʉru bhwa kemerano?” \p \v 26 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Yandikirwɨbhwɨ mumigirʉ? Orobhoorabhwɨ?” \p \v 27 Akamʉgarukirya, “Jandikirwɨ, ‘Ʉmʉsɨɨgɨ Ʉmʉkʉrʉ Mungu waazʉ kumwʉyʉ gwazʉ gwʉsi, kokoro yaazʉ yʉʉsi, kʉmanaga gaazʉ gʉʉsi, na kʉmangʼɨɨni gaazʉ gʉʉsi.’\f + \fr 10:27a \fr*\xt Rora Amahiityʉ gi Imigirʉ 6:5.\xt*\f* Na ‘Ʉmʉsɨɨgɨ nyarʉbhɨri waazʉ chɨmbu wisɨɨgirɨ aumwene.’\f + \fr 10:27b \fr*\xt Rora Abharaawi 19:18.\xt*\f*” \p \v 28 Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉgarukiiryɨ bhwaheene! Korabhu, ʉrabhona ʉbhʉhʉru.” \p \v 29 Nawe, umwija wi imigirʉ wuyo, aarɨ areenda kwerecha ne‑we eheene mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu, necho chagiriryɨ akabhuurya Yɨɨsu, “Na nyarʉbhɨri waanɨ, nɨ‑wɨɨwɨ?” \p \v 30 Akamʉgarukirya, “Ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, aarɨ ararwa Yɨrusarɨɨmu, araja Yɨriko. Mʉnzɨra, akarumana na abhiibhi. Abhiibhi bhayo, bhakamotema bhʉkʉngʼu, bhakamʉnyahaara, bhakamwibhɨra amiibhoho, bhakamutiga areenda kutinʼya. \p \v 31 “Mmbe, ʉbhʉzʉmu kʉnzɨra yiyo, kuhaani wʉmwɨ aarɨ arahɨta. Hanʉ aamʉrʉʉzɨ ʉmʉʉtʉ wuyo, akahɨta rusizʉ wɨ ɨnzɨra. \v 32 Akʉmara akahɨta Ʉmʉraawi\f + \fr 10:32 \fr*\fk Ʉmʉraawi \fk*\ft aarɨ omohocha wa Mungu, wʉnʉ aarɨ akohocha mwihekaaru. \ft*\xt Rora Ʉkʉbhara 3:1‑13.\xt*\f* wʉmwɨ, hanʉ aamʉrʉʉzɨ, wʉʉsi akahɨta rusizʉ wɨ ɨnzɨra. \p \v 33 “Akʉmara akaaza Ʉmʉsamaariya\f + \fr 10:33 \fr*\fk Ʉmʉsamaariya \fk*\ft aarɨ araregwa na Abhayaahudi. Bhakarora Abhasamaariya bharasengera Mungu kʉnzɨra yɨnʉ ɨtarɨ ya amaheene.\ft*\f* wʉmwɨ, wʉnʉ aarɨ morogendo. Hanʉ aamʉrʉʉzɨ, akamororera ɨbhɨgʉngi. \v 34 Akamujaku, akamʉragʉra amagaati gaazɨ kwa kʉgatʉʉrɨra idivaayi na amaguta, akagabhoha. Akʉmara akamutiirya kʉtɨkɨrɨ yaazɨ, akamuhira munyumba ya abhagini, akamurwarya muyo. \fig Ʉmʉsamaariya umwerya we ekoro|alt="Msamaria mwema" src="GT00071b.tif" size="col" loc="LUK 10:34" copy="Gordon Thompson © 2012 Wycliffe Bible Translators, Inc." ref="10:32-34"\fig* \p \v 35 “Tabhʉʉri waho, akahurucha zidinaari\f + \fr 10:35 \fr*\fk Zidinaari\fk*\ft , ni‑zimpirya zi Ikiruumi. Ni idinaari yɨmwɨ yaarɨ irihi rya rusikʉ rʉmwɨ rwe emeremo.\ft*\f* ibhɨrɨ, akamoha wi inyumba, akamʉbhʉʉrɨra, ‘Murwaryɨ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ, na amarihi ganʉ gareenderwe igʉrʉ waazɨ, hanʉ nɨraagarʉkɨ nɨrakʉrɨha.’ ” \p \v 36 Neho Yɨɨsu akabhuurya umwija wi migirʉ wuyo, “Ʉrakina nɨ‑wahɨ gatɨ wa bhatatʉ bhayo, nɨ‑nyarʉbhɨri wʉ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aatɨmirwɨ na abhiibhi?” \p \v 37 Akamʉgarukirya, “Wʉnʉ aamʉrʉrɨɨrɨ ɨbhɨgʉngi.” \p Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Nuujɨ, ʉbhɨ ne eteemwa yiyoyiyo!” \s Yɨɨsu yɨɨka wa Mariyamu na Maarita \p \v 38 Yɨɨsu na abhɨɨga bhaazɨ, bhaarɨ morogendo, bhakasikɨra mʉrʉbhɨri rʉmwɨ. Mʉrʉbhɨri muyo, kwarɨ nʉ ʉmʉkari wʉmwɨ, iriina ryazɨ Maarita, akabhaginihya yɨɨka waazɨ. \v 39 Ʉmʉkari wuyo, aarɨ na umwabhʉ, arabhirikirwa Mariyamu. Ewe akiikara haguhɨ na amagʉrʉ ga Yɨɨsu, aramwitegeerera. \p \v 40 Maarita, akabha aranyaaka ne emeremo myaru, neho akaja kwa Yɨɨsu, akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ wɨɨtʉ, ʉtakʉdɨɨrɨɨra korora umwɨtʉ antigiire emeremo inyimwene? Nɨrasabha ʉmʉbhʉʉrɨrɨ ansakiryɨ!” \p \v 41 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Maarita, Maarita. Ʉranyaaka igʉrʉ wa amangʼana maaru. \v 42 Nawe rereenderwa rɨmwɨbhu, na Mariyamu arʉbhwɨrɨ ingʼana izʉmu, rɨnʉ atareeho wa kumuruusha.” \c 11 \s Amaragɨrɨra igʉrʉ wʉ ʉkʉsabha Mungu \r (Mataayo 6:9‑13, 7:7‑11) \p \v 1 Rusikʉ rʉmwɨ, Yɨɨsu aarɨ ahagero harebhe, arasabha Mungu. Hanʉ aamarirɨ, wʉmwɨ wa abhɨɨga bhaazɨ akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ, utwijɨ kʉsabha Mungu, chɨmbu Yoohana Ʉmʉbhatiizi abhiijiryɨ abhɨɨga bhaazɨ.” \p \v 2 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Hanʉ mʉkʉsabha Mungu, mubhugɨbhu, \q ‘Bhaabha [wɨɨtʉ wʉnʉ uri mwisaarʉ], \q iriina ryazʉ rikumibhwɨ. \q Ʉbhʉtɨmi bhwazʉ, bhuuzɨ. \q [Ubhwɨndi bhwazʉ bhokorwe mʉʉsɨ hanʉ \q chɨmbu mwisaarʉ iyo.] \q \v 3 Otohe ibhyakurya bhyɨtʉ bhya kɨrakabhu. \q \v 4 Na otobheerere ʉbhʉbhɨ bhwɨtʉ, \q kʉ kʉbha na niitwɨ tʉrabhabheerera bhʉʉsi bhanʉ bhatʉsaririiryɨ. \q Na ʉtatusikirya mubhitiimotiimo \q [nawe ʉtʉsabhʉrɨ nʉ ʉmʉbhɨ wurya].’ ” \p \v 5 Akʉmara Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Tubhugɨ wʉmwɨ waanyu anʉ ʉmʉsaani, akaja wʉ ʉmʉsaani wuyo ubhutikʉ bhwa gatɨ, akamʉbhʉʉrɨra, ‘Mʉsaani waanɨ! Nɨrasabha ɨmɨkaatɨ ɨtatʉ, \v 6 kʉ kʉbha, ʉmʉsaani waanɨ aarɨ morogendo, ahikirɨ ɨwaanɨ, nɨtaana ibhyakurya bhyo okomoha.’ \v 7 Nawe, ʉmʉsaani wuyo akamʉgarukirya, ‘Ʉtanyaacha! Nɨmarirɨ kwigara ikisikʉ, inyɨ na abhaana bhaanɨ tuhindiirɨ, na nɨtakʉtʉra kʉbhʉʉka kokoha!’ \p \v 8 “Nɨrabhabhʉʉrɨra, nʉʉrʉ arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ wuyo atakʉbhʉʉka na komoha ʉmʉkɨndichazɨ ʉmʉkaatɨ kʉ kʉbha ewe nɨ‑mʉsaani waazɨ, nawe arabhʉʉka na komoha ekegero kɨnʉ akwenda, kʉ kʉbha ʉmʉkɨndichazɨ akʉʉmɨraku kʉmʉsabha. \p \v 9 “Kʉgayo nɨrabhabhʉʉrɨra, mʉsabhɨ na niimwɨ mʉrahaabhwa, momohye na niimwɨ mʉrabhona. Muhunɨ ikisikʉ na niimwɨ muriigurirwa. \v 10 Wʉwʉʉsi wʉnʉ akʉsabha, arahaabhwa. Wʉnʉ akomohya, arabhona, na wʉnʉ akuhuna ikisikʉ, ariigurirwa. \p \v 11 “Awɨɨ ni‑mwibhurikɨ gatɨ waanyu wʉnʉ umwana araamʉsabhɨ ʉmʉkaatɨ, aramoha riibhwɨ, hamwɨ araamʉsabhɨ iiswɨ aramoha enzoka? \v 12 Kisha umwana araamʉsabhɨ riigɨ, heene aramoha ɨkɨtʉngʉʉri? \v 13 Arɨɨbhɨ imwɨ abhabhɨ, mwɨzɨ kʉbhaha abhaana bhaanyu ebhegero ɨbhɨzʉmu. Wuusʉ wa mwisaarʉ atakʉtʉra kʉbhaha Ekoro Ɨndɨndu kʉkɨraho, bhanʉ bhakʉmʉsabha?” \s Yɨɨsu ana amanaga kʉkɨra Shɨtaani \r (Mataayo 12:22‑30; Maaroko 3:20‑27) \p \v 14 Rusikʉ rʉmwɨ, Yɨɨsu aarɨ araheebha risambwa kʉmʉʉtʉ wʉnʉ aarɨ imuumu. Hanʉ risambwa ryamuruurɨku, ʉmʉʉtʉ wuyo akatanga kʉgamba. Abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ hayo bhakarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu. \p \v 15 Nawe, abhandɨ bhakabhuga, “Araheebha amasambwa kʉbhʉnaja bhwa Bhɨɨrizɨbhuri,\f + \fr 11:15 \fr*\fk Bhɨɨrizɨbhuri\fk*\ft , ni‑riina ɨrɨndɨ rya Shɨtaani, ʉmʉkʉrʉ wa amasambwa gʉʉsi.\ft*\f* ʉmʉkʉrʉ wa amasambwa!” \v 16 Abhandɨ bhakeenda kogema Yɨɨsu, bhakamʉsabha abheereche ichɨrɨkɨnʼyʉ kurwa mwisaarʉ. \p \v 17 Nawe, kʉ kʉbha Yɨɨsu akamenya amiisɨɨgi gaabhʉ, akabhabhʉʉrɨra, “Arɨɨbhɨ abhaatʉ bhʉ ʉbhʉtɨmi bhʉmwɨ bhariitana, ʉbhʉtɨmi bhuyo bhʉhaagwa. Ni muyo, umujɨ gwʉgwʉsi, gʉnʉ abhaatʉ bhaamu bhatakwigwana, gʉranyaragana. \v 18 Nangʉ, arɨɨbhɨ Shɨtaani ariiyanga umwene, ʉbhʉtɨmi bhwazɨ bhuriimɨɨrɨrabhwɨ? Nɨbhabhuuriryɨ ribhuurya riyo, kʉ kʉbha mʉrabhuga nɨraheebha amasambwa kʉbhʉnaja bhwa Bhɨɨrizɨbhuri. \v 19 Arɨɨbhɨ mʉrabhuga inyɨ nɨraheebha amasambwa kʉbhʉnaja bhwa Bhɨɨrizɨbhuri, abhahɨmba bhaanyu ebho bhahaagaheebha kʉbhʉnaja bhwa wɨɨwɨ? Igʉrʉ wa gayo, bhayo nebho bhareereche kʉbha ganʉ mʉkʉgamba gatarɨ maheene. \v 20 Nawe, arɨɨbhɨ inyɨ nɨraheebha amasambwa kʉbhʉnaja bhwa Mungu, mmbe ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu bhuhikirɨ kwa niimwɨ. \p \v 21 “Mwitegeerere ekerenjo kɨnʉ! Ʉmʉʉtʉ wa amanaga ne ebheseme, araariibhɨ ebhegero bhya yɨɨka waazɨ, bhɨtakwibhwa. \v 22 Nawe, ʉmʉʉtʉ ʉwʉndɨ wa zinguru kʉmʉkɨra, araazɨ kumwitanʼya na kumuhiza, aramuruusha ebheseme bhyazɨ bhɨnʉ akwisega, aragega bhyʉsi, na kʉbhasondya abhandɨ. \p \v 23 “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ atarɨ hamwɨmwɨ na niinyɨ, arɨ mbarɨka. Na wʉnʉ atakubhiringa abhaatʉ bha Mungu hamwɨmwɨ na niinyɨ, arabhasanja. \s Ekerenjo cho okorecha abhaatʉ abhabhɨ \r (Mataayo 12:43‑45) \p \v 24 “Hanʉ risambwa rikurwa kʉmʉʉtʉ, rɨhaaja kʉkɨbhara ɨnʉ rɨramohya ahagero hu ukwoyeera. Nawe rɨraatamwɨ kʉhabhona, rɨhaabhuga, ‘Nɨragarʉka uwaanɨ hanʉ naruurɨ.’ \v 25 Hanʉ rɨkʉgarʉka, rɨrabhona aangɨ inyumba yɨnʉ ɨtarikiibhwɨ na ɨkʉrirwɨ bhwaheene. \v 26 Akʉmara rɨhaaja koreeta amasambwa agandɨ muhungatɨ amabhɨ kʉrɨkɨra, gʉʉsi gahaasikɨra kʉmʉʉtʉ wuyo, na kwikara kwawɨ. Neho ubhwikari bhwʉ ʉmʉʉtʉ wuyo bhʉhaabha bhʉbhɨ kʉkɨra chɨmbu bhwarɨ.” \s Bha wɨɨwɨ bharɨ hakɨrɨku? \p \v 27 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ aragamba gayo, kwarɨ nʉ ʉmʉkari wʉmwɨ, mwiribhita rya abhaatʉ, akatiirya riraka ryazɨ, akabhuga, “Hakɨrɨku ʉmʉkari wʉnʉ aakwibhwirɨ no okokokoocha!” \p \v 28 Yɨɨsu akabhuga, “Nawe hakɨrɨku bhʉkʉngʼu bhanʉ bhakwigwa ɨngʼana ya Mungu na kʉyɨsʉʉka!” \s Yɨɨsu nɨ‑mʉkʉrʉ kʉkɨra Sɨrɨmaani na Yoona \r (Mataayo 12:38‑42; Maaroko 8:12) \p \v 29 Hanʉ abhaatʉ bhaarɨ bhakwaruha, Yɨɨsu akabhuga, “Abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rʉnʉ nɨ‑bhabhɨ bhʉkʉngʼu! Bhareenda ichɨrɨkɨnʼyʉ, nawe bhatakwerechwa ichɨrɨkɨnʼyʉ chʉchʉsi, kuruushaku kɨmwɨ kɨnʉ changɨ chʉ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Yoona. \v 30 Kʉ kʉbha, arɨɨbhɨ Yoona aarɨ ichɨrɨkɨnʼyʉ kʉbhaatʉ bhʉ ʉrʉbhɨri rwa Ninaawi, nɨmbu Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, wʉʉsi araabhɨ ichɨrɨkɨnʼyʉ kʉbhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rʉnʉ. \p \v 31 “Ribhaga ryʉ ʉmʉtɨmi Sɨrɨmaani, aareho marikiya wʉmwɨ wʉnʉ aarɨ aratema ʉrʉbhaara rwa rangɨ. Marikiya wuyo ariimɨɨrɨra mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu na kʉtɨnɨra abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rʉnʉ, kʉ kʉbha bhasariryɨ. Ewe akarwa mucharʉ cha kore korereke aazɨ iitegeerere amangʼana gu ubhwʉbhʉʉri bhwʉ ʉmʉtɨmi Sɨrɨmaani. Nangʉ nɨrabhabhʉʉrɨra, hanʉ areho ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra Sɨrɨmaani.” \p \v 32 “Urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ, abhaatʉ bhʉ ʉrʉbhɨri rwa Ninaawi bhariimɨɨrɨra mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu hamwɨmwɨ na abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rwa nangwɨnʉ na kʉrʉtɨnɨra. Abhaatʉ bha Ninaawi bhakatiga ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ igʉrʉ wu ukwigwa ubhurwazi bhwa Yoona. Nangʉ nɨrabhabhʉʉrɨra, hanʉ areho ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra Yoona. \s Ɨkɨmʉrɨ chʉ ʉmʉbhɨrɨ nɨ‑mɨɨsʉ \r (Mataayo 5:15, 6:22‑23) \p \v 33 “Atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akugwatya ɨkɨmʉrɨ, akʉmara akakikundikirya na rihʉʉzʉ. Nawe ahaakɨtʉʉra igʉrʉ wɨ ɨkɨkʉngʉ, korereke hanʉ abhaatʉ bhakusikɨra, bharore ubhwɨrʉ. \p \v 34 “Amɨɨsʉ nego ɨkɨmʉrɨ chʉ ʉmʉbhɨrɨ. Arɨɨbhɨ mahʉru, ʉmʉbhɨrɨ gwazʉ gwʉsi gʉrabha nu ubhwɨrʉ. Nawe, amɨɨsʉ gaazʉ garɨɨbhɨ marwɨrɨ, ʉmʉbhɨrɨ gwazʉ gwʉsi gʉrabha kiirimya. \v 35 Wiyangarɨrɨ ubhwɨrʉ bhʉnʉ ʉnabhwɨ mʉmʉbhɨrɨ gwazʉ, bhʉtaaza kʉbha kiirimya! \v 36 Mmbe arɨɨbhɨ ʉmʉbhɨrɨ gwazʉ mugima gunu ubhwɨrʉ, gʉtaana kiirimya hagero hʉhʉʉsi, ʉmʉbhɨrɨ guyo gʉrabharya, chɨmbu ɨkɨmʉrɨ kɨkʉkʉmʉrɨka.” \s Yɨɨsu ararecha Abhafarisaayo \r (Mataayo 23:1‑36; Maaroko 12:38‑40; Ruuka 20:45‑47) \p \v 37 Hanʉ Yɨɨsu aamarirɨ kʉgamba gayo, Ʉmʉfarisaayo wʉmwɨ akamuginihya yɨɨka waazɨ kurya. Yɨɨsu akasikɨra, akiikara kwigari. \v 38 Ʉmʉfarisaayo wuyo akarʉgʉʉra bhʉkʉngʼu, korora Yɨɨsu ararya akɨɨrɨ kwisaabha amabhoko chɨmbu imigirʉ jabhʉ gikwenderwa.\f + \fr 11:38 \fr*\fk Kwisaabha amabhoko chɨmbu imigirʉ jabhʉ gikwenderwa\fk*\ft , enzobhooro yaku ubhwisaabhi bhwa amabhoko bhurya bhwarɨ simʉka yɨ Ɨkɨyaahudi. Abhayaahudi bhakarora ni mugirʉ kutiga amanarʉ ganʉ.\ft*\f* \p \v 39 Nawe, Ʉmʉkʉrʉ akamʉbhʉʉrɨra, “Imwɨ Abhafarisaayo, mohooja ekekombe nɨ ɨsahaani kwigʉtʉ, nawe mʉʉsi waanyu, zekoro ziizwirɨ ubhwibhi nʉ ʉbhʉbhɨ. \v 40 Imwɨ abhabhɨsɨ! Wʉnʉ aabhumbirɨ igʉtʉ, atarɨ newe aabhumbirɨ na mʉʉsi? \v 41 Mʉbhasakiryɨ abhahabhɨ ebhegero bhyanyu na zekoro zaanyu zʉʉsi, neho bhyʉsi bhɨrabha bhɨbhɨngukiibhwɨ kʉbhaniimwɨ. \p \v 42 “Horeera imwɨ Abhafarisaayo! Mʉrahurukirya Mungu yɨmwɨ yi ikumi nʉʉrʉ kwe ebhegero bhyu ubhwera ubhusuuhu bhʉkʉngʼu, nchʉ ʉmʉʉnyʉ, ibhitunguru, nɨ ɨbhɨndɨ, nawe mʉtakʉdɨɨrɨɨra eheene yaazɨ, mʉtamʉsɨɨgirɨ ewe! Moreenderwa kuhurukirya ikimweso, nawe mʉtɨɨbha kokora agandɨ gayo. \p \v 43 “Horeera, imwɨ Abhafarisaayo! Mʉhaasɨɨga kwikara kubhitumbɨ bhye embere mʉmarwazɨrʉ, na mʉhaasɨɨga kʉkɨɨribhwa momoteera kwa bhusuuku. \v 44 Horeera! Imwɨ mutuubhɨɨnɨ na zimbihɨra zɨnʉ zɨtakororekana, abhaatʉ bhahaazɨtaza bhatɨɨzɨ.”\f + \fr 11:44 \fr*\ft KʉBhayaahudi gwarɨ mugirʉ kugwata hamwɨ kʉtaza kuzimbihɨra.\ft*\f* \p \v 45 Umwija wʉmwɨ wi imigirʉ akabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Umwija, hanʉ waarɨ ʉkʉgamba amangʼana gayo, ʉtʉtɨɨrɨmu na niitwɨ!” \p \v 46 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Na niimwɨ abhiija bhi imigirʉ, horeera! Mʉrabhiitwicha abhaatʉ imirigʉ miritʉ\f + \fr 11:46 \fr*\ft Yɨɨsu aratuubhanʼya \ft*\fk imirigʉ miritʉ \fk*\ft ni imigirʉ jʉsi gɨnʉ abhiija bhi imigirʉ ja Musa na Abhafarisaayo bhaatɨɨrɨ. Imigirʉ giyo jarɨ mɨkʉngʼu kʉbhaatʉ kugigwata, na kogekorera emeremo.\ft*\f* ji imigirʉ. Na niimwɨ, mʉtakʉbhasakirya kogega nʉʉrʉ hasuuhu! \p \v 47 “Horeera, kʉ kʉbha mʉrʉʉmbaka zimbihɨra nzʉmu kʉbharʉʉtɨrɨri, nawe abhaatʉ bhanʉ bhaabhiitirɨ abharʉʉtɨrɨri bhayo, nɨ‑bhasʉʉkʉrʉ bhaanyu! \v 48 Ku riyo, mʉramenyeekererya kʉbha muriisirirya ganʉ bhasʉʉkʉrʉ bhaanyu bhaakʉrirɨ, kʉ kʉbha ebho bhakiita abharʉʉtɨrɨri bhayo, na niimwɨ mʉrʉʉmbaka zimbihɨra zaabhʉ. \v 49 Necho chagiriryɨ Mungu akabhuga, kubhwʉbhʉʉri bhwazɨ, ‘Nɨratʉmɨra abharʉʉtɨrɨri na abhatumwa. Nawe, bharabhiita abhamwɨ bhaabhʉ, na kʉbhanyaacha abhandɨ.’ \v 50 Kuriyo, abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rʉnʉ bharatinirwa igʉrʉ wa amasaahɨ ga abharʉʉtɨrɨri bhʉʉsi bhanʉ bhiitirwɨ, kwɨma ʉbhʉtangɨ bhwɨ ɨɨsɨ. \v 51 Gayo, garatangɨra kʉmasaahɨ ga Abhɨɨri kuhika kʉmasaahɨ ga Zaakariya,\f + \fr 11:51 \fr*\ft MʉMaandɨkʉ Amarɨndu ga Abhayaahudi, wʉnʉ aakangatirɨ kwitwa aarɨ Abhɨɨri, na ɨtɨnɨrʉ wʉnʉ iitirwɨ, aarɨ ʉmʉrʉʉtɨrɨri Zaakariya. \ft*\xt Rora Ʉbhʉtangɨ 4; 2 Amangʼana ga Amabhaga 24:20‑22.\xt*\f* wʉnʉ iitirwɨ mwihekaaru rya Mungu gatɨ wa Ahagero Aharɨndu na hu ukuhurukirya ikimweso. Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rʉnʉ bharatinirwa igʉrʉ wa gayo gʉʉsi. \p \v 52 “Horeera, imwɨ abhiija bhi imigirʉ! Mwigɨɨrɨ ikisikʉ kɨnʉ abhaatʉ bhangahitiirɨ, kobhona amangʼɨɨni komenya Mungu, nawe na niimwɨ abheene, mʉtaasikiirɨ. Na bhanʉ bhakwenda kusikɨra, mʉbharɨkiryɨ.” \p \v 53 Hanʉ Yɨɨsu aaruurɨ hayo, Abhafarisaayo na abhiija bhi imigirʉ bhakatanga kʉbha bhahaari bhʉkʉngʼu kwewe. Bhaarɨ bharamubhuurya amabhuurya igʉrʉ wa amangʼana maaru, \v 54 korereke bhabhone kʉmʉhaatya kʉmangʼana gaazɨ. \c 12 \s Amaragɨrɨra igʉrʉ wʉ ʉrʉrɨmɨ \r (Mataayo 10:26‑27) \p \v 1 Ribhaga riyo, ɨbhɨkwɨ bhya abhaatʉ bhakiibhiringa kwa Yɨɨsu, kuhikɨra bhakiitaza. \p Yɨɨsu akatanga kʉbhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Mwiyangarɨrɨ ne engʼeera ya Abhafarisaayo, kʉ kʉbha engʼeera yiyo ɨranyaragana nchu ubhutunduuru. \v 2 Nawe kɨtareeho kɨnʉ kikundikiriibhwɨ, kɨkatama kuhumburwa, na kɨnʉ kibhisirwɨ, kɨkatama kororekana. \v 3 Gʉʉsi ganʉ mʉkʉgamba mukiirimya, bharagiigwa habhwɨrʉ. Na gʉʉsi ganʉ mukwimonyerera gararwazwa kʉbhaatʉ habhwɨrʉ. \s Wʉnʉ akwenderwa kwʉbhahwa ni‑Mungu \r (Mataayo 10:28‑31) \p \v 4 “Nɨrabhabhʉʉrɨra imwɨ abhasaani bhaanɨ, mʉtʉʉbhaha bhanʉ bhakʉtʉra kwita ʉmʉbhɨrɨ. Hanʉ bhakʉmara, bhatakʉtʉra kokora kɨndɨ chʉchʉsi. \v 5 Nawe, nɨrabhabhʉʉrɨra wʉnʉ mukwenderwa kwʉbhaha, mwʉbhahɨ Mungu! Kʉ kʉbha hanʉ ewe akʉmara kwita ʉmʉʉtʉ, anʉ ʉbhʉnaja bhwo okomorekera momorero gwa nyaari. Maheene nɨrabhabhʉʉrɨra, wuyo newe, mukwenderwa kwʉbhaha umwene! \p \v 6 “Mʉmɨnyirɨ kʉbha zɨsanzɨ isaanʉ zɨraguribhwa kwiguri isuuhu bhʉkʉngʼu. Nawe Mungu atakwɨbha nʉʉrʉ yɨmwɨ yazʉ. \v 7 Na niimwɨ, Mungu amɨnyirɨ endengo ya zinzwɨrɨ za kumitwɨ janyu. Mmbe, mʉtʉʉbhaha, kʉ kʉbha imwɨ munu ubhwera kʉkɨra zɨsanzɨ. \s Mwereche ubhwisirirya bhwanyu mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ \r (Mataayo 10:32‑33, 12:32, 10:19‑20) \p \v 8 “Nɨrabhabhʉʉrɨra, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ araanyiisiriryɨ mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ wʉʉsi aramwisirirya mʉbhʉtangɨ bhwa bhamaraika bha Mungu. \v 9 Nawe, wʉwʉʉsi wʉnʉ akʉnyanga mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ, na niinyɨ nɨramwanga mʉbhʉtangɨ bhwa bhamaraika bha Mungu. \v 10 Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ araagambɨ amangʼana amabhɨ igʉrʉ wu Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, arabheererwa. Nawe, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ araarege Ekoro Ɨndɨndu, wuyo atakobheererwa. \p \v 11 “Hanʉ bhakʉbhahira kutinirwa mʉmarwazɨrʉ, mʉbhʉtangɨ bhwa abhatɨmi na mʉbhʉtangɨ bhwa abhakangati, mʉtabha na makɨbhwɨ. Mʉtahaha igʉrʉ wa amangʼana ganʉ mʉkʉgarukirya, \v 12 kʉ kʉbha, ɨɨsa yiyoyiyo, Ekoro Ɨndɨndu ɨrabharagɨrɨra amangʼana ganʉ mukwenderwa kʉgamba.” \s Ekerenjo chu umuniibhi omogeege \p \v 13 Kwiribhita rya abhaatʉ riyo, ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ akabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Umwija, ʉbhʉʉrɨrɨ umuhiiri waanɨ, tosonde ɨgabhʉ yɨnʉ bhaabha aatutigiirɨ.” \p \v 14 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Wɨɨwɨ akantʉʉra nɨbhɨ ʉmʉtaanʼya waanyu?” \v 15 Akʉmara akabhabhʉʉrɨra, “Mwiyangarɨrɨ ne eteemwa yu ubhwimani, kʉ kʉbha, ʉbhʉhʉru bhwʉ ʉmʉʉtʉ, bhʉtarɨ mubhwaru bhwe ebhegero bhyazɨ.” \p \v 16 Akʉmara Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra ekerenjo, arabhuga, “Kwarɨ nu umuniibhi wʉmwɨ, wʉnʉ ʉmʉgʉndʉ gwazɨ gwapʉnirɨ ibhyakurya bhyaru bhʉkʉngʼu. \v 17 Akiibhuurya mokoro yaazɨ, ‘Nangʉ nɨrakorabhwɨ? Ibhyakurya bhyanɨ bhɨnʉ bhyʉsi, nɨtaana hagero ha kʉbhɨbhɨɨka!’ \p \v 18 “Neho akabhuga, ‘Nɨrakorabhu, nɨrasarya ɨbhɨtara bhyanɨ, na kwʉmbaka ɨbhɨndɨ ɨbhɨkʉrʉ kʉkɨraho. Muyo nɨratɨɨmu ibhyakurya bhyanɨ bhyʉsi, ne ebhegero bhyanɨ ɨbhɨndɨ. \v 19 Akʉmara niriibhʉʉrɨra mokoro yaanɨ, “Nangʉ witɨɨrɨɨrɨ ikibhumbɨkʉ che ebhegero bhyaru ɨbhɨzʉmu. Bhɨrakwisa kumyaka myaru! Nangʉ, yoyeera, uryɨ, unywɨ na ozomerwe!” ’ \p \v 20 “Nawe Mungu akamʉbhʉʉrɨra, ‘Omogeege awɨ! Ubhutikʉ bhwa reero yɨnʉ, ʉrakwa! Ne ebhegero bhɨnʉ bhyʉsi wibhiringiirɨ, bhɨrabha bhya wɨɨwɨ?’ ” \p \v 21 Yɨɨsu akabhuga, “Ni‑muyo ɨraabhɨ, kʉmʉʉtʉ wʉnʉ akwibhiringɨra ebhegero bhyaru igʉrʉ waazɨ umwene, nawe atarɨ muniibhi mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu.” \s Amaragɨrɨra igʉrʉ wʉ ʉrʉhaho \r (Mataayo 6:25‑34) \p \v 22 Akʉmara, Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Kʉgayo, mʉtanyaakɨra ubhwikari bhwanyu, kʉbha mʉraryakɨ, hamwɨ muriibhohakɨ. \v 23 Ubhwikari bhunu ubhwera kʉkɨra ibhyakurya nʉ ʉmʉbhɨrɨ gunu ubhwera kʉkɨra zengebho. \p \v 24 “Mwitegeerere ekerenjo cha bhanyamoko. Bhatakʉhamba, na bhatakogesa, bhataana kibhumbɨkʉ naabha ɨkɨtara, nawe Mungu arabhariisha. Hakɨrɨku imwɨ munu ubhwera bhʉkʉngʼu kʉkɨra ibhinyunyi! \v 25 Wɨɨwɨ gatɨ waanyu, kukwinyaacha kwazɨ aratʉra kwiyongera nʉʉrʉ ɨɨsa yɨmwɨ yu ubhwikari bhwazɨ?\f + \fr 12:25 \fr*\fk Kwiyongera nʉʉrʉ ɨɨsa yɨmwɨ yu ubhwikari bhwazɨ? \fk*\ft Ʉbhʉgaruri ʉbhʉndɨ bhʉratʉra kʉbha, \ft*\fqa kwiyongerya nʉʉrʉ ʉbhʉrɨɨhu bhwo okobhoko kʉmwɨ?\fqa*\f* \v 26 Nangʉ, arɨɨbhɨ mʉtakʉtʉra kokora nʉʉrʉ ingʼana isuuhu ncha riyo, kwakɨ muriinyaacha igʉrʉ wa agandɨ? \p \v 27 “Kokerenjo ɨkɨndɨ morore ɨbhɨbharyʉ, chɨmbu bhɨkʉkʉra. Bhɨtakokora meremo nʉʉrʉ bhɨtakutuma. Nawe nɨrabhabhʉʉrɨra, nʉʉrʉ ʉmʉtɨmi Sɨrɨmaani nu ubhuniibhi bhwazɨ bhwʉsi, atiibhʉhirɨ bhwaheene nchɨ ɨbhɨbharyʉ bhiyo! \v 28 Muyo nɨmbu, Mungu ahiibhohya bhwaheenebhu ɨbhɨbharyʉ bhya mwitɨrɨgʉ bhɨnʉ reero bhereho na tabhʉʉri bhɨrataashwa momorero. Nangʉ, nɨ‑maheene kɨmwɨkɨmwɨ kʉbha arabhiibhohya imwɨ, abhaatʉ bhu ubhwisirirya ubhusuuhu! \p \v 29 “Mmbe, mʉtanyaaka mʉraryakɨ, hamwɨ mʉranywakɨ. Mʉtabha na bhwʉbha. \v 30 Amangʼana gayo gʉʉsi, bharaganyaakɨra abhaatʉ bhanʉ bhatɨɨzɨ Mungu. Wuusʉ wa mwisaarʉ ɨɨzɨ kʉbha moreenda gʉʉsi gayo. \v 31 Nawe momohye hinga ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu, na agandɨ gayo, arabhoongereererya. \s Ubhuniibhi bhwa mwisaarʉ \r (Mataayo 6:19‑21) \p \v 32 “Mʉtʉʉbhaha, imwɨ riribhita risuuhu, kʉ kʉbha Wuusʉ asɨɨgirɨ kʉbhaha ʉbhʉtɨmi bhwazɨ. \v 33 Muguryɨ ebhegero bhyanyu, mujɨ mʉbhahɨ abhahabhɨ bhɨnʉ mokobhona. Mwikorere ɨbhɨgʉzi bhɨnʉ bhɨtakʉsarɨka, mʉbhɨ ni ikibhumbɨkʉ mwisaarʉ kɨnʉ kɨtakusuuha. Iyo, atariiyo mwibhi wu ukwibha, naabha amasɨrɨbhɨ kʉsarya. \v 34 Hʉhʉʉsi hanʉ ibhibhumbɨkʉ bhyanyu bhɨrɨ, neho na zekoro zaanyu zɨrɨɨbhɨ. \s Abhaatʉ bhabhɨ bhwaheene ukuuza kʉ Ʉmʉkʉrʉ Yɨɨsu \p \v 35 “Sikʉ zʉʉsi, mʉbhɨ bhwaheene kohocha, umwise nu ubhutikʉ. \v 36 Mʉbhɨ chɨmbu abhahocha bhanʉ bhakʉrɨnda ʉmʉkʉrʉ waabhʉ agarʉkɨ kurwa mubhuryakari, korereke araahunɨ ikisikʉ, bhabhɨ bhwaheene rogendo rʉmwɨ kumwigʉrɨra. \v 37 Hakɨrɨku abhahocha bhanʉ ʉmʉkʉrʉ waabhʉ arɨɨbhabhone bharamʉrɨnda aazɨ. Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, ariikonza, arabhiikarya kubhyakurya, na kʉbhahocherya! \v 38 Naabha ʉmʉkʉrʉ arɨɨgarʉkɨ ɨɨsa inyanyɨ ubhutikʉ, hamwɨ ritabhʉʉri rya ziri, na kʉbhabhona bharɨ bhwaheene, hakɨrɨku abhahocha bhayo! \v 39 Momenye bhwaheene ringʼana rɨnʉ, wi inyumba, angamɨnyirɨ ɨɨsa yɨnʉ umwibhi akuuza, aarɨ ariikonza, nu umwibhi ataarɨ arasikɨra yɨɨka waazɨ. \v 40 Na niimwɨ, mʉbhɨ bhwaheene ibhaga ryʉsi, kʉ kʉbha Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, araaza ribhaga rɨnʉ mʉtakwisega.” \s Ekerenjo cho omohocha omoheene \r (Mataayo 24:45‑51) \p \v 41 Akʉmara, Peetero akabhuurya Yɨɨsu, “Ʉmʉkʉrʉ, ekerenjo kɨnʉ utubhuuriirɨ itwɨ abheene, hamwɨ nɨ‑kʉ bhaatʉ bhʉʉsi?” \p \v 42 Ʉmʉkʉrʉ akamʉgarukirya, “Omohocha omoheene na wu ubhwʉbhʉʉri nɨ‑wahɨ? Ne‑mohocha we eteemwa yɨnʉ, ʉmʉkʉrʉ waazɨ akʉmʉtʉʉra igʉrʉ wa abhahocha abhakɨndichazɨ, korereke abhahɨ ibhyakurya bhyabhʉ kwibhaga ryazɨ. \v 43 Hakɨrɨku omohocha wʉnʉ hanʉ ʉmʉkʉrʉ waazɨ araagarʉkɨ kurwa orogendo arabhona arakora chɨmbu aamuswajiryɨ. \v 44 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, ʉmʉkʉrʉ waazɨ aratʉʉra omohocha wuyo abhɨ umwimiiririri we ebhegero bhyazɨ bhyʉsi! \p \v 45 “Nawe omohocha ʉmʉbhɨ nɨ‑wʉnʉ ahiigambɨra mokoro yaazɨ, ‘Ʉmʉkʉrʉ waanɨ arakeezera kʉgarʉka,’ ahaatanga kotema bhambʉʉsa abhakɨndichazɨ, na kurya na kunywa amarwa, kuhika aragwatwa. \v 46 Ʉmʉkʉrʉ waazɨ aragarʉka urusikʉ nɨ ɨɨsa yɨnʉ omohocha atakwiseega. Aramotema kɨbhɨ, na kʉmʉtʉʉra iribhita imwɨmwɨ na abhaatʉ bhanʉ bhatarɨ abhaheene.\f + \fr 12:46 \fr*\fk Abhaatʉ bhanʉ bhatarɨ abhaheene\fk*\ft , ʉbhʉgaruri ʉbhʉndɨ bhʉratʉra kʉbha, \ft*\fqa abhaatʉ bhanʉ bhatakwisirirya Mungu.\fqa*\f* \p \v 47 “Omohocha wʉnʉ yɨɨzɨ amiisɨɨgi gʉ ʉmʉkʉrʉ waazɨ, nawe atɨɨndirɨ kʉmʉsʉngʼaana, naabha ataasuukirɨ amaragɨrɨra gʉ ʉmʉkʉrʉ waazɨ, aratemwa zihimbʉ nzaru. \v 48 Nawe, omohocha wʉnʉ atamɨnyirɨ amiisɨɨgi gʉ ʉmʉkʉrʉ, akakora ɨngʼana yɨnʉ ikwenderwa anyaakibhwɨ, ewe aratemwa zihimbʉ suuhu. Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aahɨɨrwɨ bhyaru, bhereenderwa bhyaru, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aahɨɨrwɨ bhyaru bhʉkʉngʼu, bhereenderwa bhyaru bhʉkʉngʼu. \s Yɨɨsu nɨ‑tangɨ ya abhaatʉ kʉtaana \r (Mataayo 10:34‑36) \p \v 49 “Inyɨ niizirɨ mʉʉsɨ kwacha omorero. Naarɨ nereenda gʉbhɨ gʉmarirɨ kwaka! \v 50 Nʉʉrʉ inyɨ, nɨnʉ ʉbhʉbhatiizi\f + \fr 12:50 \fr*\ft Enzobhooro yaazɨ ni‑ruku rwazɨ.\ft*\f* bhʉnʉ bhukwenderwa nɨbhʉsʉngʼaanɨ, na kuhika bhʉrakorwa, nɨnayʉ ɨnyaakʉ kʉrʉ. \v 51 Awɨɨ, mʉrakina niizirɨ mʉʉsɨ koreeta omorembe? Nɨrabhabhʉʉrɨra, niizirɨ kʉtaanʼya abhaatʉ. \v 52 Kwɨma nangʉ, munyumba ya abhaatʉ bhataanʉ, bhatatʉ bharataana na bhabhɨrɨ. Bhabhɨrɨ bhʉʉsi, bharataana na bhatatʉ. \v 53 Bhaabha arasaarʉkanʼya nu umwana waazɨ, nu umwana waazɨ wʉʉsi, arasaarʉkanʼya na wiisɨ. Yiiya arabha igʉrʉ wu umuucha waazɨ, umuucha wʉʉsi igʉrʉ wa unina. Uninabhyara aramʉhakaanʼya ʉmʉkamwana, ʉmʉkamwana wʉʉsi, aramʉhakaanʼya uninabhyara.” \s Ʉkʉtama komenya ribhaga ryu ukuuza kwa Yɨɨsu \r (Mataayo 16:2‑3) \p \v 54 Akʉmara Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhaatʉ bha kwiribhita riyo, “Mʉraarore risaarʉ rɨratiira ʉrʉbhaara rwa nyanza, rogendo rʉmwɨ mʉrabhuga, ‘Rɨtarɨ ibhaga irɨɨhu imbura ɨratweka,’ na ɨkatweka. \v 55 Na mʉraarore ʉmʉkama gʉrarwa ʉrʉbhaara rwa rangɨ, rogendo rʉmwɨ mʉrabhuga, ‘Iryʉya rɨrabhaho,’ na nɨmbu ɨrɨ. \v 56 Imwɨ abhabhɨɨhi! Mwɨzɨ kwobhoora ichɨrɨkɨnʼyʉ chɨ ɨɨsɨ na risaarʉ. Ndora mʉratamwa komenya enzobhooro ya amangʼana ganʉ gakʉhʉrʉka zisikʉ zɨnʉ? \s Abhaatʉ bhiigwanɨ na abhagambi bhaabhʉ \r (Mataayo 5:25‑26) \p \v 57 “Na kwakɨ mʉtakwisirirya imubheene kokora ganʉ gakwenderwa? \v 58 Arɨɨbhɨ ʉmʉkʉgambi arakuhira kumutiniri, mwigwanɨ nawe mʉkɨɨrɨ mʉnzɨra. Ɨrɨɨtamɨbhu, arakuhicha kumutiniri. Nu umutiniri wuyo, arakuhira kumusirikarɨ, korereke akusikiryɨ mokebhoho. \p \v 59 “Nɨrakʉbhʉʉrɨra amaheene, ʉtakurwa muyo kuhika hanʉ ʉkʉmara kʉrɨha isiirɨ yʉʉsi!” \c 13 \s Mwichʉrɨ mutigɨ ʉbhʉbhɨ, nawe mʉraatamɨ murikɨ \p \v 1 Ribhaga riyo, abhaatʉ bhakabhʉʉrɨra Yɨɨsu, Piraato akiita Abhagariraaya abhandɨ, ribhaga rɨnʉ bhaarɨ bharɨɨtirɨ imitugʉ jabhʉ gɨsɨnzwɨ, gihurukibhwɨ ikimweso kwa Mungu. \p \v 2 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Mʉrakina Abhagariraaya bhayo bhakakwabhu kʉ kʉbha bhaarɨ bhʉ ʉbhʉbhɨ kʉkɨra Abhagariraaya abhandɨ bhʉʉsi? \v 3 Nɨrabhabhʉʉrɨra ɨtarɨbhu! Mʉraatamɨ kutiga ʉbhʉbhɨ bhwanyu na niimwɨ mʉrarika imwʉsi! \v 4 Kasha ikumi na bhanaanɨ bharya bhaagwiriirwɨ nɨ ɨkɨkʉngʉ kirya Sirʉamu, mʉrakina ebho nebho bhʉ ʉbhʉbhɨ kʉkɨra abhiikari abhandɨ bhʉʉsi bha Yɨrusarɨɨmu? \v 5 Nɨrabhabhʉʉrɨra ɨtarɨbhu! Mʉraatamɨ kutiga ʉbhʉbhɨ bhwanyu, na niimwɨ mʉrarika imwʉsi!” \s Ekerenjo chʉ ʉmʉtɨ gʉnʉ gʉtakutwara imisumʉ \p \v 6 Akʉmara Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhaatʉ bhayo ekerenjo, akabhuga, “Kwarɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, akahamba ʉmʉtɨ gu umutiini mʉmʉgʉndʉ gwazɨ. Rusikʉ rʉmwɨ, akaaza komohya imisumʉ, nawe atagibhwɨnɨ. \v 7 Neho akabhʉʉrɨra omohocha waazɨ wa mʉmʉgʉndʉ, ‘Rora! Nɨbhɨɨrɨ nɨraaza komohya imisumʉ kʉmʉtɨ gu umutiini gʉnʉ, kwibhaga ryi imyaka ɨtatʉ, nɨkɨɨrɨ kobhona chʉchʉsi! Nangʉ gʉtɨnɨ, gʉtakaja kʉsarya ɨɨsɨ bhʉʉha!’ \p \v 8 “Nawe, omohocha wuyo akamʉgarukirya, ‘Ʉmʉkʉrʉ, ugutigɨ umwaka gʉnʉ, niguzubhɨrɨ na kogoteera emboreera. \v 9 Gʉraatwarɨ imisumʉ ɨrabha bhwaheene, nawe gʉraatamɨ neho ʉgʉtɨnɨ.’ ” \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉkari urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ \p \v 10 Rusikʉ rʉmwɨ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, Yɨɨsu aarɨ mwirwazɨrʉ, na aarɨ ariija abhaatʉ. \v 11 Muyo, kwarɨ nʉ ʉmʉkari wʉmwɨ, na aarɨ agwatirwɨ na risambwa kwi imyaka ikumi nɨ ɨnaanɨ. Akiibherereka omogongo, na atanagiryɨ kwimɨɨrɨra bhwɨma. \p \v 12 Hanʉ Yɨɨsu aamʉrʉʉzɨ, akamʉbhɨrɨkɨra, akamʉbhʉʉrɨra, “Yiiya, ubhurwɨrɨ bhwazʉ bhʉhʉriibhwɨ, ʉbhɨɨrɨ bhwaheene!” \v 13 Akamʉtʉʉrɨra amabhoko, na rogendo rʉmwɨ akiimɨɨrɨra bhwɨma, akatanga kukumya Mungu. \p \v 14 Urusikʉ rʉnʉ Yɨɨsu aahʉriryɨ ʉmʉʉtʉ rwarɨ urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, igʉrʉ wa riyo, ʉmʉkangati wa rirwazɨrʉ akiigatana. Akabhabhʉʉrɨra abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ mwirwazɨrʉ, “Zinyuma zʉʉsi, zisikʉ zo okokora emeremo ni‑saasabha. Nangʉ! Muuzɨ mʉhʉribhwɨ muzisikʉ ziyo, nawe mʉtaaza kʉhʉribhwa urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ!” \p \v 15 Nawe Ʉmʉkʉrʉ akamʉgarukirya, “Imwɨ abhabhɨɨhi! Nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ atahaazɨtazʉra zengʼombe zaazɨ hamwɨ zɨtɨkɨrɨ zaazɨ kurwa mwibhanza, kuzihira kunywa amanzi, yangabha ni‑rusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ? \v 16 Ndora ʉmʉkari wʉnʉ, wi ikishoko cha Abhurahaamu, amarirɨ imyaka ikumi nɨ ɨnaanɨ abhʉhirwɨ na Shɨtaani. Nangʉ wʉʉsi atakwenderwa kwigurirwa urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ?” \p \v 17 Hanʉ Yɨɨsu aagambirɨ gayo, abhabhisa bhaazɨ bhʉʉsi bhakarora zɨsʉni. Nawe abhandɨ bhakazomerwa bhʉkʉngʼu, igʉrʉ wa amahocha amazʉmu gu ukuruguurya ganʉ Yɨɨsu aarɨ arakora. \s Ekerenjo cha akadetere \r (Mataayo 13:31‑32; Maaroko 4:30‑32) \p \v 18 Akʉmara Yɨɨsu akabhuurya, “Ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu nɨ‑bhwa teemwakɨ? Nɨrabhutuubhanʼya nakɨ? \v 19 Bhutuubhɨɨnɨ ne endetere isuuhu yɨ ɨharadaari, yɨnʉ ʉmʉʉtʉ aahambirɨ mʉmʉgʉndʉ gwazɨ. Endetere yiyo ɨkamera na kʉbha mʉtɨ mʉkʉrʉ, ni ibhinyunyi bhɨhaaza na kwikara kubhisha bhyaku.” \s Ekerenjo chu ubhutunduuru \r (Mataayo 13:33) \p \v 20 Yɨɨsu akabhuurya naatu, “Nɨrabhutuubhanʼya ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu nakɨ? \v 21 Bhutuubhɨɨnɨ nu ubhutunduuru bhʉnʉ ʉmʉkari akogega na kʉsanginʼya nu ubhutu bhwɨ ɨnganʉ mʉbhɨgʉzi bhɨtatʉ. Ubhutunduuru bhuyo bhʉragirya ubhutu bhwɨ ɨnganʉ bhwʉsi bhʉtʉndʉʉrɨ.” \s Mungu atakwisirirya abhabhɨ mʉbhʉtɨmi bhwazɨ \r (Mataayo 7:13‑14, 21‑23) \p \v 22 Yɨɨsu aarɨ morogendo kuja Yɨrusarɨɨmu. Mʉnzɨra, aarɨ ariija abhaatʉ bhi imijɨ ɨmɨkʉrʉ ni imisuuhu. \v 23 Rusikʉ rʉmwɨ, ʉmʉʉtʉ akamubhuurya, “Ʉmʉkʉrʉ, abhaatʉ bhanʉ bhakʉsabhurwa, bharabha nɨ‑bharenge?” \p Yɨɨsu akabhuga, \v 24 “Mwikongʼeererye kusikɨra kwa kʉhɨtɨra ikisikʉ ikigutɨ. Nɨrabhabhʉʉrɨra kʉbha, bhaaru bharagema kusikɨra, nawe bharatamwa. \v 25 Hanʉ wi inyumba araamarɨ kwigara ikisikʉ, muriimɨɨrɨra igʉtʉ, imwɨ muriimɨɨrɨra na kuhuna ikisikʉ na kubhuga, ‘Tʉrasabha, utwigʉrɨrɨ!’ \p “Nawe arabhagarukirya, ‘Nɨtabhɨɨzɨ! Na nɨtɨɨzɨ muruuriirɨ hayi!’ \p \v 26 “Niimwɨ mʉrabhuga, ‘Tʉkarya na kunywa hamwɨmwɨ na naawɨ! Na ʉkatwija mʉzɨmbɨri zɨɨtʉ!’ \p \v 27 “Newe arabhabhʉʉrɨra, ‘Nɨmarirɨ kʉbhabhʉʉrɨra, nɨtabhɨɨzɨ na nɨtɨɨzɨ muruurɨ hayi! Murwɨ kwa niinyɨ, imwɨ abhakʉri bha amabhɨ!’ \p \v 28 “Neho mʉkʉrɨra na kokepeha, kʉ kʉbha, mʉrarora Abhurahaamu, Iisaka na Yaakobho, na abharʉʉtɨrɨri bhʉʉsi bharɨ mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu, nawe imwɨ mʉrabha mʉrɨkɨɨrwɨ igʉtʉ! \v 29 Abhaatʉ bharaaza kurwa rʉgʉrʉ na nyanza, kurwa maamu na rangɨ, bharyɨ ɨnyangi mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu. \p \v 30 “Mwitegeerere! Abhaatʉ bhaaru bhanʉ bhakusuukwa ribhaga rɨnʉ, bhatakusuukwa ribhaga rɨnʉ rikuuza. Na bhanʉ bhatakusuukwa ribhaga rɨnʉ, bharasuukwa ribhaga rɨnʉ rikuuza.” \s Yɨɨsu ararorera ɨbhɨgʉngi Yɨrusarɨɨmu \r (Mataayo 23:37‑39) \p \v 31 Ribhaga riyoriyo, Abhafarisaayo abharebhe bhakatuna Yɨɨsu bhakamʉbhʉʉrɨra, “Nuurwɨ hanʉ, ujɨ ahagero ahandɨ, kʉ kʉbha Heroode areenda kukwita.” \p \v 32 Yɨɨsu akabhagarukirya, “Heroode aangɨ nyamubhwɨ mʉhaari! Mujɨ mʉmʉbhʉʉrɨrɨ, ‘Reero na tabhʉʉri, nɨraheebha amasambwa kurwa kʉbhaatʉ, na kʉbhahorya abharwɨrɨ, nu urusikʉ rwa katatʉ, nɨramara emeremo janɨ gɨnʉ niizirɨ kokora.’ \v 33 Na ɨranyenda nengʼehe no orogendo rwanɨ rwu ukuja Yɨrusarɨɨmu reero, tabhʉʉri, na bhasiirya kuhika nihikɨ, kʉ kʉbha ereenderwa abharʉʉtɨrɨri bhʉʉsi bhakwɨrɨ Yɨrusarɨɨmu, ɨtarɨ hagero handɨ! \p \v 34 “Awɨ Yɨrusarɨɨmu, Yɨrusarɨɨmu! Uriita abharʉʉtɨrɨri na kʉbhatema amabhwɨ bhanʉ bhaatumirwɨ kwa niimwɨ. Niigʉmbirɨ manga kaaru kukumɨnga abhaatʉ bhaazʉ, chɨmbu engoko ɨhaakumɨnga ibhizuri bhyayo mʉmapapa, nawe mʉtɨɨndirɨ. \v 35 Mwangarɨrɨ! Nangʉ Mungu aratiga umujɨ gwanyu! Nɨrabhabhʉʉrɨra, mʉtakondora naatu, kuhika hanʉ mukubhuga, ‘Anʉ ʉrʉbhangʉ wʉnʉ akuuza kuriina ryʉ Ʉmʉkʉrʉ Mungu!’\f + \fr 13:35 \fr*\xt Rora Zabhuri 118:26.\xt*\f*” \c 14 \s Yɨɨsu arahorya umurwɨrɨ urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ \p \v 1 Rusikʉ rʉmwɨ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, Yɨɨsu akaja kurya ibhyakurya yɨɨka wʉ ʉmʉkangati wʉmwɨ wa Abhafarisaayo. Na abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ hayo, bhakabha bharamubhuuririrya bhʉkʉngʼu. \p \v 2 Na mʉbhʉtangɨ bhwazɨ hayo, haareho ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, anu ubhurwɨrɨ bhwu kubhimba ʉmʉbhɨrɨ. \v 3 Yɨɨsu akabhabhuurya Abhafarisaayo na abhiija bhi imigirʉ, “Awɨɨ, turiisiriribhwa ni imigirʉ jɨtʉ kohorya abhaatʉ urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, kisha tʉtakwisiriribhwa?” \v 4 Nawe, bhakiikara bhukiri. Yɨɨsu akagwata umurwɨrɨ wuyo, akamohorya, akamʉbhʉʉrɨra ajɨ yɨɨka. \p \v 5 Akʉmara Yɨɨsu akabhabhuurya, “Nɨ‑wɨɨwɨ gatɨ waanyu wʉnʉ umwana waazɨ\f + \fr 14:5 \fr*\fk Umwana waazɨ\fk*\ft , Zibhibhuriya ɨzɨndɨ zɨrabhuga, \ft*\fqa ɨtɨkɨrɨ yaazɨ.\fqa*\f* hamwɨ engʼombe yaazɨ ɨraatʉbhɨrɨ mukisima urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, ataarɨ aramʉsabhʉramu, nʉʉrʉ arɨɨbhɨ ni‑rusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ?” \v 6 Abhaatʉ bhayo, bhataarɨ na ryʉ ʉkʉgamba. \s Amiija igʉrʉ wu ukwimoherya ubhusuuku \p \v 7 Hanʉ Yɨɨsu aarʉʉzɨ chɨmbu abhagini bhakwitoorera ibhitumbɨ bhye embere, akabhaha ekerenjo. Akabhuga, \v 8 “Hanʉ ʉraararikwɨ kubhuryakari, utiikara ahagero ha abhagini, kʉ kʉbha ɨratʉrɨkana araarikirwɨ ʉwʉndɨ ʉmʉkʉrʉ kʉkʉkɨra. \v 9 Na wʉnʉ abharaarikirɨ imwɨ araazɨ kʉkʉbhʉʉrɨra, ‘Mutigɨrɨ wʉnʉ umweya.’ Neho ʉraasʉʉkɨ bhʉkʉngʼu, kʉ kʉbha ʉrahatikwa kuja kwikara kumweya gwʉ ʉmʉʉtʉ wi iyaasɨ. \p \v 10 “Nawe, hanʉ ʉkʉraarikwa kʉnyangi, nuujɨ wiikarɨ kumweya gwʉ ʉmʉʉtʉ wi iyaasɨ, kʉ kʉbha hanʉ wurya aakʉraarikirɨ akuuza, akʉbhʉʉrɨrɨ, ‘Mʉsaani waanɨ, nauzɨ mʉbhʉtangɨ hanʉ, neho ahazʉmu.’ Hayo ʉrabhona ubhusuuku mʉbhʉtangɨ bhwa abhagini bhʉʉsi. \v 11 Wʉwʉʉsi wʉnʉ akwigungya umwene, Mungu aramwicha. Nawe wʉwʉʉsi wʉnʉ akwiyicha, Mungu aramʉgʉnga.” \p \v 12 Yɨɨsu akabhʉʉrɨra wurya aamʉraarikirɨ, “Hanʉ ʉkʉbhatengera abhaatʉ ibhyakurya bhya amiigagʉra hamwɨ bhyʉ ʉkʉrɨɨgɨra, ʉtaraarɨka abhasaani bhaazʉ, hamwɨ bhahiiri bhaazʉ, hamwɨ abhaatʉ bha abhahiiri bhaazʉ, hamwɨ bhanyarʉbhɨri bhaazʉ abhaniibhi. Ʉraakorebhu, bhʉʉsi bharakʉraarɨka ɨwaabhʉ, na ʉrabha ʉrarihwa kʉgarya wabhahɨɨrɨ. \p \v 13 “Nawe, hanʉ ʉraabhakonzere abhaatʉ ɨnyangi, ʉraarɨkɨ abhahabhɨ, abharema, amagata, na abhahʉku. \v 14 Neho ʉraabhone ʉrʉbhangʉ, kʉ kʉbha, ebho bhataana ekegero chʉ ʉkʉkʉrɨha. Nawe Mungu newe araakʉrɨhɨ, hanʉ akuryʉra abhaatʉ bhe heene mʉbhʉtangɨ bhwazɨ.” \s Ekerenjo chu ubhuryakari \r (Mataayo 22:1‑10) \p \v 15 Ribhaga riyo umugini wʉmwɨ kwigari akiigwa amangʼana gayo, akabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Arɨ hakɨrɨku, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ araaryɨ ɨnyangi kʉbhʉtɨmi bhwa Mungu!” \p \v 16 Nawe Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Kwarɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, wʉnʉ aakʉnzirɨ ɨnyangi kʉrʉ na akaraarɨka abhaatʉ bhaaru. \v 17 Ribhaga ryɨ ɨnyangi rɨkahika, akatʉma mbʉʉsa waazɨ kʉbharaarikwa bhʉʉsi, ajɨ abhabhʉʉrɨrɨ, ‘Muuzɨ! Ebhegero bhyʉsi bhɨbhɨɨrɨ!’ \p \v 18 “Nawe, abharaarikwa bhʉʉsi, bhakabha bharasabha kwabhirwa. We embere, akamʉbhʉʉrɨra, ‘Nigurirɨ ʉmʉgʉndʉ, ereenderwa nijɨ kʉgʉrabha, nɨrakʉsabha ʉnyaabhɨrɨ.’ \p \v 19 “Ʉwʉndɨ akabhuga, ‘Nigurirɨ zengʼombe ikumi zʉ ʉkʉrɨmɨra, na nangʉ, nɨraja kuziija, nɨrakʉsabha ʉnyaabhɨrɨ.’ \p \v 20 “Nʉ ʉwʉndɨ akabhuga, ‘Neho nakwɨra ʉmʉkari, igʉrʉ wa riyo nɨtakʉtʉra kuuza.’ \p \v 21 “Neho mbʉʉsa wuyo akagarʉka, akabhʉʉrɨra ʉmʉkʉrʉ waazɨ gayo gʉʉsi. Ʉmʉkʉrʉ waazɨ akiigatana, akamuswaja mbʉʉsa waazɨ, ‘Nuujɨ bhwangʉ kʉzɨnzɨra zɨkʉrʉ ne ebhebheyo bhyʉ ʉrʉbhɨri rʉnʉ, ʉbhareete abhahabhɨ, abharema, abhahʉku, na amagata.’ \p \v 22 “Akʉmara, mbʉʉsa wuyo akagarʉka, akamʉbhʉʉrɨra, ‘Ʉmʉkʉrʉ, garya wanswajiryɨ nɨgakʉrirɨ. Nʉʉrʉbhu, gʉkɨɨrɨ goreho umweya kʉbhandɨ kwikara.’ \p \v 23 “Ʉmʉkʉrʉ akamʉbhʉʉrɨra, ‘Nangʉ! Ujɨ igʉtʉ wʉ ʉrʉbhɨri, kʉzɨnzɨra zɨnʉ zikuja mʉzɨmbɨri na mʉmɨgʉndʉ, ʉbhahatɨkɨ abhaatʉ bhaazɨ bhasikɨrɨ yɨɨka hanʉ, kuhika hiizʉrɨ. \v 24 Nawe nɨrabhabhʉʉrɨra, bhanʉ bhʉʉsi nabharaarikirɨ, atareeho nʉʉrʉ wʉmwɨ waabhʉ, wʉnʉ araasamɨ ɨnyangi yaanɨ!’ ” \s Riguri ryʉ ʉkʉbha umwɨga wa Yɨɨsu \r (Mataayo 10:37‑38) \p \v 25 Yɨɨsu aarɨ arahirana na amaribhita ga abhaatʉ. Akabhiichʉrɨra, akabhabhʉʉrɨra, \v 26 “Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi araazɨ kwa niinyɨ, atakʉtʉra kʉbha umwɨga waanɨ, arɨɨbhɨ akɨɨrɨ kʉnsɨɨga kʉkɨra wiisɨ, unina, ʉmʉkari waazɨ, abhaana bhaazɨ, abhahiiri bhaazɨ, na abhasubhaati bhaazɨ, nʉʉrʉ ewe umwene. \v 27 Nʉ ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akɨɨrɨ kogega ʉmʉsarabha gwazɨ\f + \fr 14:27 \fr*\fk Kogega ʉmʉsarabha gwazɨ\fk*\ft , enzobhooro yaku ni‑kwisirirya ɨnyaakʉ yʉyʉʉsi, nʉʉrʉ kukwa igʉrʉ wu ukutuna Yɨɨsu.\ft*\f* antunɨ, atakʉtʉra kʉbha umwɨga waanɨ. \p \v 28 “Wʉmwɨ waanyu areende kwʉmbaka inyumba yɨ ɨkɨkʉngʉ. Ni wɨɨwɨ atakwikara hinga haasɨ na kwiseega riguri rye ebhegero bhɨnʉ araahokerye kuryʉmbaka, atʉrɨ korora arɨɨbhɨ ana zimpirya zu ukwisa kʉmara kwʉmbaka? \v 29 Araatamɨ kokorabhu, aratʉra kwʉmbaka ʉbhʉrʉsa, nawe atamwɨ kʉyɨmariirya. Hanʉ abhaatʉ bharaarore bharamorega, \v 30 bharabhuga, ‘Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akatanga iryʉmbaka, nawe atamirwɨ kʉmariirya inyumba!’ \p \v 31 “Nihuruchɨ ekerenjo ɨkɨndɨ. Abhatɨmi bhabhɨrɨ bhakeenda kuja mwihɨ. We embere ana abhasirikarɨ bhɨkwɨ ikumi, ʉwʉndɨ bhɨkwɨ merongo ɨbhɨrɨ. Heene we embere wuyo, araja mwihɨ akɨɨrɨ kwikara na kwiseega arɨɨbhɨ aratʉra kwitana na wa abhasirikarɨ bhɨkwɨ merongo ɨbhɨrɨ? \v 32 Araarore kʉbha aratamwa, rogendo rʉmwɨ arabhatʉma abhahocha bhaazɨ, bhajɨ bhwangʉ kʉmʉtɨmi ʉwʉndɨ akɨɨrɨ kore, bhiigwanɨ. \p \v 33 “Muyomuyo na niimwɨ, atareeho wʉmwɨ waanyu aratʉra kʉbha umwɨga waanɨ, arɨɨbhɨ akɨɨrɨ kutiga bhyʉsi bhɨnʉ anabhyʉ. \s Mʉbhɨ nu ubhwera nchʉ ʉmʉʉnyʉ ʉmʉzʉmu \r (Mataayo 5:13; Maaroko 9:50) \p \v 34 “Ʉmʉʉnyʉ, ne‑kegero kɨzʉmu, nawe guriibhuryɨ ʉbhʉsambaruku bhwagwɨ, gʉratuurirwa kɨgʉrʉkɨ korereke gozome naatu? \v 35 Ʉmʉʉnyʉ gwe eteemwa yɨnʉ, gʉtakwenderwa mokegero, mobhototo, naabha komboreeya, abhaatʉ bharagorekera. Wʉ ʉkʉtwɨ, iitegeerere.” \c 15 \s Ekerenjo chɨ ɨngʼʉndu yɨnʉ yaabhurirɨ \r (Mataayo 18:12‑14) \p \v 1 Rusikʉ rʉmwɨ, abharihya bha rigʉʉti na bhʉ ʉbhʉbhɨ, bhaarɨ bhariisukɨra Yɨɨsu, bhamwitegeerere. \v 2 Ɨkagirya Abhafarisaayo na abhiija bhi imigirʉ, bhakiibheerya bharabhuga, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ, ndora arabhaginihya bhʉ ʉbhʉbhɨ! Naatu ararya nabhʉ!” \p \v 3 Neho Yɨɨsu akabhaha ekerenjo, akabhuga, \v 4 “Awɨɨ, wʉmwɨ waanyu ana zɨngʼʉndu igana rɨmwɨ. Araangʼurɨ ɨyɨmwɨ yaho ibhurirɨ, arakorabhwɨ? Atakuzitiga merongo kenda na kenda mukiriishʉ, na kuja komohya yɨnʉ ibhurirɨ, kuhika ayebhone? \v 5 Hanʉ araayebhone, arayegega kʉmabhega kwa bhozomerwa. \v 6 Hanʉ araahikɨ yɨɨka, arabhabhɨrɨkɨra abhasaani bhaazɨ na bhanyarʉbhɨri na kʉbhabhʉʉrɨra, ‘Tozomerwe hamwɨmwɨ, kʉ kʉbha ɨngʼʉndu yaanɨ yɨnʉ yaabhurirɨ, niyibhwɨnɨ!’ \p \v 7 “Nɨrabhabhʉʉrɨra, muyo nɨmbu kʉraabhɨ no obhozomerwa bhwaru mwisaarʉ, hanʉ ʉmʉkʉri wʉ ʉbhʉbhɨ wʉmwɨ araatigɨ ʉbhʉbhɨ bhwazɨ. Obhozomerwa bhuyo bhʉrabha bhʉkʉrʉ kʉkɨra bhwa abhaatʉ abhazʉmu merongo kenda na kenda bhanʉ bhataana ebhoono yu ukwichʉra. \s Ekerenjo cha zimpirya zɨnʉ zaabhurirɨ \p \v 8 “Mwitegeerere ekerenjo ɨkɨndɨ. Ʉmʉkari wʉmwɨ ana amazenzere\f + \fr 15:8 \fr*\fk Amazenzere \fk*\ft kuKigiriki nɨ‑\ft*\fqa darakima\fqa*\ft . Darakima yɨmwɨ yaarɨ amarihi go omohocha kurusikʉ rʉmwɨ.\ft*\f* ikumi, na araabhuryɨ rɨmwɨ arakorabhwɨ? Atakugwatya ɨkɨmʉrɨ, na kʉtaricha inyumba yʉʉsi na komohya kwa managa kuhika ayebhone? \v 9 Hanʉ araayebhone, arabhabhɨrɨkɨra abhasaani bhaazɨ na bhanyarʉbhɨri, na kʉbhabhʉʉrɨra, ‘Tozomerwe hamwɨmwɨ, kʉ kʉbha impirya yaanɨ, yɨnʉ yaabhurirɨ, niyibhwɨnɨ!’ \p \v 10 “Nɨrabhabhʉʉrɨra, nɨmbu Mungu akozomerwa mʉbhʉtangɨ bhwa bhamaraika,\f + \fr 15:10 \fr*\fk Nɨmbu Mungu akozomerwa mʉbhʉtangɨ bhwa bhamaraika\fk*\ft , ʉbhʉgaruri ʉbhʉndɨ bhʉratʉra kʉbha, \ft*\fqa bhoreho obhozomerwa mʉbhʉtangɨ bhwa bhamaraika bha Mungu.\fqa*\f* igʉrʉ wa wʉ ʉbhʉbhɨ wʉmwɨ araatigɨ ʉbhʉbhɨ bhwazɨ.” \s Ekerenjo chu umumura wʉnʉ aasabhirɨ ɨgabhʉ \p \v 11 Yɨɨsu akangʼeha kʉgamba, “Kwarɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, aarɨ na abhaana bhabhɨrɨ bhi ikisubhɨ. \v 12 Umusuuhu, akabhʉʉrɨra wiisɨ, ‘Bhaabha, ongʼe ɨgabhʉ yaanɨ.’ Wiisɨ akabhasondya ebhegero bhyazɨ. \p \v 13 “Zɨkahɨta sikʉ suuhu, umusuuhu wuyo akakumɨnga ebhegero bhyazɨ bhyʉsi, akakora orogendo akaja icharʉ cha kore. Hanʉ aahikirɨ iyo, akarya ebhegero bhyazɨ kɨbhɨ. \v 14 Hanʉ aamarirɨ ebhegero bhyazɨ bhyʉsi, ɨnzara ɨhaari ɨkahʉrʉka mucharʉ kirya, akatanga kʉnyaaka. \p \v 15 “Neho akaja kʉmʉʉtʉ wʉmwɨ wa mʉʉsɨ yirya, akamʉsabha abhɨ omohocha waazɨ. Ʉmʉʉtʉ wurya akamʉtʉma mʉmʉgʉndʉ kuriisha zingurubhɨ\f + \fr 15:15 \fr*\ft Abhayaahudi bhahaarega bhʉkʉngʼu zingurubhɨ.\ft*\f* zaazɨ. \v 16 Hanʉ zingurubhɨ zaarɨ zɨrarya amakoko, akabha ariigomba wʉʉsi kʉgarya. Nawe atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aamʉhɨɨrɨ chʉchʉsi chu ukurya. \p \v 17 “Ɨtɨnɨrʉ, akatanga kobhona amangʼɨɨni, akiigambɨra, ‘Ndora abhahocha bha bhaabha, bhʉʉsi bhararya, kuhika bhariigʉta na kʉsaaja. Nawe inyɨ, nɨrakwa nɨ ɨnzara. \v 18 Nɨragarʉka kwa bhaabha na kʉmʉbhʉʉrɨra, “Bhaabha, nɨsariryɨ igʉrʉ wa Mungu, na nɨkʉsaririiryɨ. \v 19 Nɨtakwenderwa naatu kubhirikirwa umwana waazʉ. Onkore nɨbhɨ wʉmwɨ wa abhahocha bhaazʉ.” ’ \p \v 20 “Akʉmara umumura wuyo, akarwa hayo, akagarʉka kwa wiisɨ. Hanʉ aarɨ akɨɨrɨ kore ni inyumba, wiisɨ akamorora, umwʉyʉ gwazɨ gukiizʉra ɨbhɨgʉngi. Rogendo rʉmwɨ akaryarɨra umwana waazɨ, akamugwɨra kukikubha na kumuhumbata. \v 21 Umumura wuyo, akabhʉʉrɨra wiisɨ, ‘Bhaabha, nɨsariiryɨ Mungu, na nɨkʉsaririiryɨ. Nɨtakwenderwa kubhirikirwa mwana waazʉ naatu.’ \p \v 22 “Nawe, wiisɨ akabhʉʉrɨra abhahocha bhaazɨ, ‘Moreete bhwangʉ, zengebho zɨnzʉmu, mumwibhohyɨ! Mumwibhohyɨ epete kuchara chazɨ, ni ibhikwɨra kʉmagʉrʉ. \v 23 Moreete ikihiiri ikinuru kirya, mʉsɨnzɨ. Tokore ɨnyangi, tozomerwe hamwɨmwɨ, \v 24 kʉ kʉbha umwana waanɨ, aarɨ abhurirɨ, nawe nangʉ abhʉnɨkirɨ, aarɨ nkina akuurɨ, nawe nangʉ mʉhʉru naatu!’ Neho bhayo bhʉʉsi bhakatanga kozomerwa. \p \v 25 “Ribhaga riyo, umwana waazɨ ʉmʉkʉrʉ aarɨ mʉmʉgʉndʉ. Hanʉ aarɨ akʉgarʉka na akwisemera yɨɨka, akiigwa abhaatʉ bharɨɨmba na kubhina. \v 26 Akabhɨrɨkɨra omohocha wʉmwɨ, akamubhuurya, ‘Kʉnakɨ?’ \p \v 27 “Akamʉbhʉʉrɨra, ‘Umusuuhu waazʉ iizirɨ, na bhaabha amusinziirɨ ikihiiri ikinuru, kʉ kʉbha amubhwɨnɨ umwana waazɨ, akɨɨrɨ mʉhʉru.’ \p \v 28 “Umwana ʉmʉkʉrʉ akiigatana, akaanga kusikɨra yɨɨka. Wiisɨ akahʉrʉka igʉtʉ, akabha aramwisasaama asikɨrɨ. \v 29 Nawe, akamʉgarukirya, ‘Itegeerera! Imyaka myaru nɨbhɨɨrɨ nɨrakohokerya, na nɨkɨɨrɨ kutiga kwitegeerera amaragɨrɨra gaazʉ nʉʉrʉ rogendo rʉmwɨ! Nawe, inyɨ ʉkɨɨrɨ kongʼa nʉʉrʉ ekenena chi imburi, nekore ɨnyangi hamwɨmwɨ na abhasaani bhaanɨ. \v 30 Nawe umwana waazʉ wʉnʉ ariirɨ ebhegero bhyazʉ na abhasimbɨ, hanʉ ahikirɨbhu, umusinziirɨ ikihiiri!’ \p \v 31 “Wiisɨ akamʉbhʉʉrɨra, ‘Mwana waanɨ, awɨ ʉrɨ hamwɨmwɨ na niinyɨ sikʉ zʉʉsi, ne ebhegero bhyʉsi bhɨnʉ nɨnabhyʉ ni‑bhyazʉ. \v 32 Nawe umusuuhu waazʉ, itwɨndirɨ tomokorere ɨnyangi na kozomerwa hamwɨmwɨ, kʉ kʉbha aarɨ abhurirɨ, nawe nangʉ abhʉnɨkirɨ, na aarɨ nkina akuurɨ, nawe nangʉ mʉhʉru!’ ” \c 16 \s Ekerenjo chu umwimiiririri ʉmʉngʼɨɨni \p \v 1 Yɨɨsu akabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Kwarɨ nu umuniibhi wʉmwɨ nu umwimiiririri waazɨ. Umwimiiririri wuyo, akagambwa kʉbha aarɨ arasarya ebhegero bhyʉ ʉmʉkʉrʉ waazɨ. \v 2 Ɨkagirya umuniibhi akabhɨrɨkɨra umwimiiririri waazɨ, akabhuga, ‘Awɨɨ, nɨ‑mangʼanakɨ ganʉ niigwirɨ igʉrʉ waazʉ? Onyeereche endengo na amahocha gaazʉ ge ebhegero bhyanɨ, kʉ kʉbha ʉtakʉtʉra kongʼeha kʉbha umwimiiririri waanɨ!’ \p \v 3 “Umwimiiririri wuyo akiibhuurya, ‘Nekorebhwɨ nangʉ? Ʉmʉkʉrʉ waanɨ aranduusha momeremo. Kʉrɨma nɨtakʉtʉra, na nɨrarora sʉni kʉsabhasabha. \v 4 Nangʉ! Nɨraatigibhwɨ emeremo gɨnʉ, nɨramenya ryo okokora, korereke abhaatʉ bhansʉngʼaanɨ yɨɨka waabhʉ.’ \p \v 5 “Neho umwimiiririri akabhɨrɨkɨra abhasiirɨ bhʉʉsi bhʉ ʉmʉkʉrʉ waazɨ, wʉmwɨ wʉmwɨ. Akabhuurya we embere, ‘Isiirɨ yaazʉ kʉmʉkʉrʉ waanɨ ne‑ndengokɨ?’ \p \v 6 “Akamʉgarukirya, ‘Isiirɨ yaanɨ, nɨ‑madaraamu igana ga amaguta gɨ ɨmɨzɨyituuni.’ \p “Umwimiiririri akabhuga, ‘Gega ripapʉra rɨnʉ, ryandikirwɨ isiirɨ yaazʉ. Ikara hanʉ, ʉrɨkɨranʼyɨ bhwangʉ, yaandɨka merongo ɨtaanʉ.’ \p \v 7 “Akʉmara akabhuurya umusiirɨ ʉwʉndɨ, ‘Awɨ, isiirɨ yaazʉ, ne‑ndengokɨ?’ \p “Akamʉgarukirya, ‘Magonera igana gɨ ɨnganʉ.’ \p “Umwimiiririri wurya akabhuga, ‘Gega ripapʉra ryi isiirɨ yaazʉ, yaandɨka bhwangʉ merongo ɨnaanɨ.’ \p \v 8 “Neho umuniibhi akakumya umwimiiririri kʉbhʉngʼɨɨni bhwazɨ.” \p Yɨɨsu akangʼeha kubhuga, “Abhaatʉ bhɨ ɨɨsɨ yɨnʉ bhanʉ ʉbhʉngʼɨɨni bhariihokerya na abhakɨndichazɨ, kʉkɨra abhaatʉ bhu ubhwɨrʉ. \v 9 Na niinyɨ nɨrabhabhʉʉrɨra, mohokerye ubhuniibhi bhwɨ ɨɨsɨ yɨnʉ kobhona abhasaani, korereke hanʉ mukusirirwa ebhegero, mʉsʉngʼaanwɨ mubhwikari bhwa kemerano. \p \v 10 “Ʉmʉʉtʉ omoronge kʉmangʼana amasuuhu, newe omoronge nʉʉrʉ kʉmakʉrʉ. Ɨbhu nɨmbu, ʉmʉʉtʉ wa amangʼɨɨni kʉmangʼana amasuuhu, newe ʉmʉngʼɨɨni nʉʉrʉ kʉmakʉrʉ. \v 11 Arɨɨbhɨ ʉtabhɨɨrɨ moronge kohokerya ebhegero bhyɨ ɨɨsɨ yɨnʉ, ɨtakʉtʉrɨkana ʉhaabhwɨ ebhegero bhya amaheene mwisaarʉ! \v 12 Arɨɨbhɨ mʉtabhɨɨrɨ bharonge kʉ kʉbhɨɨka ebhegero bhyʉ ʉwʉndɨ, ɨtakʉtʉrɨkana mʉhaabhwɨ ebhegero bhyanyu imubheene! \p \v 13 “Atareeho ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akʉtʉra kohokerya abhakʉrʉ bhabhɨrɨ, kʉ kʉbha aratʉra kubhiihirirwa ʉwʉmwɨ na kʉsɨɨga ʉwʉndɨ, hamwɨ kugwatana nʉ ʉwʉmwɨ na korega ʉwʉndɨ. Na niimwɨ, mʉtakʉtʉra kohokerya Mungu ne ebhegero hamwɨmwɨ!” \p \v 14 Hanʉ Abhafarisaayo bhiigwirɨ amangʼana gayo ga Yɨɨsu, bhakatanga komoseka kwa kerege, kʉ kʉbha bhakasɨɨga bhʉkʉngʼu zimpirya. \v 15 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Imwɨ, muriikorya mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ kʉbha mone eheene. Nawe, Mungu amɨnyirɨ amangʼana ganʉ garɨ mozekoro zaanyu. Amangʼana ganʉ abhaatʉ bhahaasɨɨga bhʉkʉngʼu, gariigatanʼya Mungu! \s Amiija obhorebhe ga Yɨɨsu \r (Mataayo 11:12‑13, 5:31‑32; Maaroko 10:11‑12) \p \v 16 “Imigirʉ ja Musa, na amaandɨkʉ ga abharʉʉtɨrɨri, gaarɨ garatunwa na abhaatʉ kuhika ribhaga rya Yoohana. Kwɨma ribhaga riyo, Ɨngʼana Ɨnzʉmu yʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu ɨkabha ɨragambwa, na abhaatʉ bhʉʉsi bhahiisikirya kwa nguru. \v 17 Nawe nɨ‑kʉnyʉʉhu bhʉkʉngʼu kwa risaarʉ ni icharʉ kurweho, kʉkɨra kaandɨkʉ kasuuhu ki imigirʉ kuhutwa. \p \v 18 “Umusubhɨ, wʉnʉ akutiga mʉkaazɨ nu ukukwɨra ʉwʉndɨ, arasebheeta. Nu umusubhɨ araakwɨrɨ ʉmʉkari wʉnʉ ahɨɨbhirwɨ nu umusubhɨ waazɨ, arasebheeta. \s Umuniibhi na Razaarʉ \p \v 19 “Kwarɨ nu umuniibhi wʉmwɨ, wʉnʉ aarɨ akokora ɨnyangi kɨrakabhu na kwibhoha amiibhoho amazʉmu ga zambaraawɨ gi guri ikʉrʉ. \v 20 Na mukisikʉ chu umuniibhi wuyo, haareho nʉ ʉmʉhabhɨ wʉmwɨ, iriina ryazɨ Razaarʉ. Razaarʉ wuyo, ʉmʉbhɨrɨ gwazɨ gwʉsi gwarɨ gwizwirɨ ebhedonda, \v 21 na zimbwa zaarɨ zɨraaza komeesa ebhedonda bhyazɨ. Hanʉ amasaajʉ gaarɨ gakugwa kurwa kwigari, Razaarʉ akabha ariigomba ahaabhwɨ, kʉ kʉbha aarɨ ariigwa ɨnzara. \p \v 22 “Mmbe ʉmʉhabhɨ Razaarʉ akakwa. Maraika akamuhira haguhɨ na Abhurahaamu. Umuniibhi wʉʉsi akakwa, akabhiikwa. \v 23 Hanʉ umuniibhi aarɨ aranyaaka bhʉkʉngʼu nyaari,\f + \fr 16:23 \fr*\fk Nyaari\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* akanʉnga amɨɨsʉ, akarora Abhurahaamu kwa kore na Razaarʉ haguhɨ nawe. \v 24 Akamʉbhɨrɨkɨra kwiraka, ‘Bhaabha Abhurahaamu, ondorere ɨbhɨgʉngi! Nɨranyaaka momorero gʉnʉ! Mʉtʉmɨ Razaarʉ aazɨ kwa niinyɨ, akorye esonga yi ichara mʉmanzi, atoonye kʉrʉrɨmɨ rwanɨ korereke ruzirɨrɨ.’ \p \v 25 “Nawe, Abhurahaamu akamʉgarukirya, ‘Mwana waanɨ, uhiitɨ kʉbha ʉkabhona amangʼana amazʉmu mubhwikari bhwazʉ, na Razaarʉ, akabhona amabhɨ. Nawe nangʉ, ewe arabhona amazʉmu, na naawɨ ʉranyaaka. \v 26 Hamwɨmwɨ na gayo, gatɨ wɨɨtʉ na niimwɨ, kʉtɨɨrwɨhʉ rirʉʉma ikʉrʉ bhʉkʉngʼu, korereke bhanʉ bhakwenda kurwa ɨnʉ kuuza kwa niimwɨ, bhatanaja kwambʉka, na bhanʉ bhakwenda kurwa iyo kuuza kwa niitwɨ, bhatanaja.’ \p \v 27 “Neho umuniibhi akabhuga, ‘Nangʉ bhaabha, nɨrakʉsabha ʉtʉmɨ Razaarʉ ajɨ yɨɨka kwa bhaabha, \v 28 abhareche abhahiiri bhaanɨ bhataanʉ, bhataaza kuuza ɨnʉ ahagero hɨ ɨnyaakʉ bhʉkʉngʼu.’ \p \v 29 “Nawe, Abhurahaamu akamʉgarukirya, ‘Abhahiiri bhaazʉ, bhaana Musa na abharʉʉtɨrɨri, bhabhiitegeerere bhayo!’ \p \v 30 “Umuniibhi akamʉgarukirya, ‘Zɨyi, bhaabha Abhurahaamu! Nawe, ʉmʉʉtʉ araajɨ kwebho kurwa mʉbhaku, bharatiga ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ.’ \p \v 31 “Abhurahaamu akamʉgarukirya, ‘Abhahiiri bhaazʉ bhayo, bharɨɨtamɨ kwitegeerera Musa na abharʉʉtɨrɨri, bhatakʉdɨɨrɨɨra nʉʉrʉ ʉmʉʉtʉ ariiryʉkɨ kurwa mʉbhaku.’ ” \c 17 \s Amaangirijʉ gu ukugirya abhaatʉ bhakore amabhɨ \r (Mataayo 18:6‑7, 21‑22; Maaroko 9:42) \p \v 1 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Ibhitimotimo bhɨnʉ bhɨragirya abhaatʉ bhakore ʉbhʉbhɨ, bhɨrabhaho kemerano. Nawe, horeera kʉmʉʉtʉ wʉnʉ araagiryɨ ibhitimotimo bhiyo! \v 2 Yangabhɨɨrɨ hakɨrɨku kwewe abhoherwe ʉrʉbhwɨ mwigʉti, na arekerwe mʉnyanza, kʉkɨra kʉhabhya wʉmwɨ wa abhasuuhu akore ʉbhʉbhɨ. \v 3 Kʉgayo, mwiyangarɨrɨ mʉtaaza kokorabhu! \p “Arɨɨbhɨ umuhiiri waazʉ araakʉsariiryɨ, omoreche, na araatigɨ ʉbhʉbhɨ bhwazɨ, omobheerere. \v 4 Nʉʉrʉ araakʉsariiryɨ manga muhungatɨ kurusikʉ rʉmwɨ, na manga zʉʉsi araaza kʉkʉsabha arabhuga, ‘Nitigirɨ ʉbhʉbhɨ, mbeerera,’ mobheerere!” \p \v 5 Neho abhatumwa bhayo bhakabhʉʉrɨra Ʉmʉkʉrʉ, “Utwongereere ubhwisirirya bhwɨtʉ.” \p \v 6 Ʉmʉkʉrʉ akabhagarukirya, “Angabhɨɨrɨ mwarɨ nu ubhwisirirya nche ekerengo che endetere isuuhu yɨ ɨharadaari, mwarɨ mʉrabhʉʉrɨra omoko gʉnʉ, ‘Ihɨka ujɨ omere mʉnyanza,’ gwʉsi gwarɨ gʉrabhiigwa. \s Amiija igʉrʉ wa bhambʉʉsa \p \v 7 “Nawe arɨɨbhɨ wʉmwɨ waanyu ana mbʉʉsa wʉnʉ akʉrɨma, hamwɨ arariisha zɨngʼʉndu, mbʉʉsa wuyo araagarʉkɨ yɨɨka, ʉmʉkʉrʉ waazɨ aratʉra kʉmʉbhʉʉrɨra, ‘Rogendo rʉmwɨ, haguhɨ ibhyakurya’? \v 8 Zɨyi! Aramʉbhʉʉrɨra, ‘Ntengera ibhyakurya, ongʼehe kʉnyangarɨra kuhika hanʉ nɨraamarɨ kurya na kunywa. Neho awʉʉsi uryɨ na kunywa.’ \v 9 Nangʉ! Mbʉʉsa araakore chɨmbu ʉmʉkʉrʉ waazɨ aamuswajiryɨ, ʉmʉkʉrʉ wuyo aramukumya kʉkʉgakora? Zɨyi! \p \v 10 “Ɨbhu nɨmbu na niimwɨ, mʉraamarɨ kokora gʉʉsi ganʉ mubhuuriirwɨ, mubhugɨ, ‘Itwɨ nɨ‑bhambʉʉsabhu. Tʉkʉrirɨ ganʉ twɨndirwɨ kokora.’ ” \s Yɨɨsu arahorya bhe ebhegenge ikumi \p \v 11 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ araja Yɨrusarɨɨmu, akahɨtɨra gatɨ wi ibhyarʉ bhya Samaariya na Gariraaya. \v 12 Na hanʉ aasikiirɨ mʉrʉbhɨri rʉmwɨ, akarumana na abhaatʉ ikumi bhe ebhegenge. Bhakiimɨɨrɨra kore neewe, \v 13 bhakatiirya riraka bharabhuga, “Yɨɨsu, Ʉmʉkʉrʉ, otororere ɨbhɨgʉngi!” \p \v 14 Yɨɨsu akabharora, akabhabhʉʉrɨra, “Mogende mwiyeerekenʼye kʉbhakuhaani.” Bhakaja, na hanʉ bhaarɨ mʉnzɨra, bhakahʉribhwa. \p \v 15 Hanʉ wʉmwɨ waabhʉ aarʉʉzɨ kʉbha amarirɨ kʉhʉribhwa, rogendo rʉmwɨ akagarʉka kwa Yɨɨsu, akagʉnga Mungu kwiraka ikʉrʉ. \v 16 Hanʉ aahikirɨ, akiirekera kibhumɨɨrɨ mʉbhʉtangɨ bhwa amagʉrʉ ga Yɨɨsu, akabhuga ʉzʉmiryɨ. Nʉ ʉmʉʉtʉ wuyo, aarɨ Mʉsamaariya. \p \v 17 Yɨɨsu akabhuurya, “Bhatahʉriibhwɨ abhaatʉ ikumi! Nangʉ, abhandɨ kenda bhayo bharɨ hayi? \v 18 Bhatareeho abhandɨ bhanʉ bhaagarukirɨ kukumya Mungu, kuruushaku Ʉmʉsamaariya wʉnʉ umwene?” \v 19 Akʉmara Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Imɨɨrɨra, ujɨ ɨwaazʉ, ubhwisirirya bhwazʉ bhʉkʉhʉriryɨ.” \s Ganʉ garahʉrʉkɨra hanʉ Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ araazɨ \r (Mataayo 24:23‑28, 37‑41) \p \v 20 Rusikʉ rʉmwɨ, Abhafarisaayo bhakabhuurya Yɨɨsu, “Ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu, bhʉraaza ryʉrɨ?” \p Yɨɨsu akabhagarukirya, “Ukuuza kwʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu, ɨtarɨ ekegero kɨnʉ kɨkʉtʉra kororekana. \v 21 Atareeho wʉnʉ akʉtʉra kubhuga, ‘Morore! Bhʉrɨ hanʉ!’ hamwɨ, ‘Morore bhʉrɨ harya!’ Mwitegeerere, ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu bhʉrɨ gatɨ waanyu.” \p \v 22 Akʉmara, Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, “Kuzisikʉ zɨnʉ zikuuza, muriigomba korora nʉʉrʉ rusikʉ rʉmwɨ rʉnʉ Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ akotema mʉʉsɨ, nawe mʉtakororora. \v 23 Abhaatʉ bharaabhabhʉʉrɨrɨ, ‘Morore! Ngurya harya!’ hamwɨ ‘Morore! Ngʉnʉ hanʉ!’ Mʉtarwa hanʉ mʉrɨ na mʉtabharyarɨra. \v 24 Gayo nɨbhabhuuriirɨ kʉ kʉbha, hanʉ Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ akʉgarʉka, araaza chɨmbu ʉrʉkʉbha, rʉhaabharya rogendo rʉmwɨ, mbaara zʉʉsi kwisaarʉ. \v 25 Nawe hinga, ereenderwa Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ abhone ɨnyaakʉ nzaru na kwangwa na abhaatʉ bhu urwibhʉrʉ rʉnʉ. \p \v 26 “Chɨmbu gabhɨɨrɨ muzisikʉ za Nuuhu, nɨmbu zɨkʉhʉrʉkɨra zisikʉ zʉ ʉkʉgarʉka ku Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ. \v 27 Zisikʉ za Nuuhu, abhaatʉ bhaarɨ bhararya na kunywa, bharakwɨra na kukwɨrwa, kuhika urusikʉ rʉnʉ Nuuhu aasikiirɨ mʉsafina. Riteemo rya amanzi rɨkaaza, rɨkabharicha bhayo bhʉʉsi. \p \v 28 “Nɨmbu na kuzisikʉ za Rʉʉti amangʼana gaarɨ kʉbha. Abhaatʉ bhaarɨ bhararya na kunywa, bharagʉra na kugurya, bhararɨma na kʉhamba zimbusurʉ, na bhaarɨ bharʉʉmbaka.\f + \fr 17:28 \fr*\xt Rora Ʉbhʉtangɨ 19.\xt*\f* \v 29 Nawe, urusikʉ rʉnʉ Rʉʉti aaruurɨ Sodoma, omorero ʉmʉhaari nchi imbura nʉ ʉbhʉbhʉrʉgʉtɨ kurwa mwisaarʉ bhɨkabharicha bhʉʉsi. \p \v 30 “Nangʉ nɨmbu ɨraabhɨ urusikʉ rʉnʉ Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ ariihumburwɨ. \v 31 Urusikʉ ruyo, ʉmʉʉtʉ arɨɨbhɨ igʉrʉ kʉkɨsara chi inyumba yaazɨ, ne ebhegero bhyazɨ bhiri munyumba, atiika abhegege, angʼose. Nʉ ʉmʉʉtʉ arɨɨbhɨ mʉmʉgʉndʉ, muryamurya, atiichʉra inyuma kogega chʉchʉsi, angʼose. \v 32 Muhiitɨ garya gaabhwɨnɨ ʉmʉkari wa Rʉʉti!\f + \fr 17:32 \fr*\ft Mungu akatɨnɨra \ft*\fk ʉmʉkari wa Rʉʉti \fk*\ft kʉ kʉbha ʉmʉkari wuyo aarɨ nɨ ɨnamba yʉ ʉkʉgarʉka Sodoma, icharʉ kɨnʉ Mungu aakirichiryɨ. \ft*\xt Rora Ʉbhʉtangɨ 19:26.\xt*\f* \v 33 Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akuriibha ʉbhʉhʉru bhwazɨ, newe akubhurimirya. Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ akurimirya ʉbhʉhʉru bhwazɨ, arabhuriibha. \p \v 34 “Nɨrabhabhʉʉrɨra, ubhutikʉ bhu urusikʉ ruyo, abhaatʉ bhabhɨrɨ bharabha bhahindiirɨ bhʉrɨrɨ bhʉmwɨ, ʉwʉmwɨ Mungu aramogega, nʉ ʉwʉndɨ aramutiga. \v 35 Urusikʉ ruyo, abhakari bhabhɨrɨ bharabha bharasha hamwɨmwɨ, ʉwʉmwɨ Mungu aramogega, nʉ ʉwʉndɨ aramutiga. [ \v 36 Abhaatʉ bhabhɨrɨ bharabha mʉmʉgʉndʉ, ʉwʉmwɨ Mungu aramogega, nʉ ʉwʉndɨ aramutiga.]” \p \v 37 Abhɨɨga bhakamubhuurya, “Ʉmʉkʉrʉ, gayo garakorwa hayi?” \p Akabhagarukirya, “Ahagero hɨ ɨkɨtʉndʉ, neho zɨmatʉʉnyi zikwibhiringa.” \c 18 \s Ekerenjo chʉ ʉkʉsabha Mungu \p \v 1 Yɨɨsu akabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ ekerenjo, kobheerecha kʉbha bhareenderwa kʉsabha Mungu sikʉ zʉʉsi, bhatakwa umwʉyʉ. \v 2 Akabhabhʉʉrɨra, “Mʉrʉbhɨri rʉmwɨ, haareho na umutiniri wʉmwɨ. Umutiniri wuyo, atʉʉbhahirɨ Mungu, hamwɨ kʉdɨɨrɨɨra mʉʉtʉ wʉwʉʉsi. \v 3 Mʉrʉbhɨri ruyo, aarɨmu umukwirwa wʉmwɨ. Aarɨ araja kumutiniri wuyo manga kaaru kumwisasaama, arabhuga, ‘Nɨrasabha ombonere eheene gatɨ waanɨ nu umubhisa waanɨ.’ \p \v 4 “Kwibhaga irɨɨhu umutiniri wuyo akaanga kwibhagɨra umukwirwa wuyo. Nawe, ɨtɨnɨrʉ akiigambɨra mumwʉyʉ gwazɨ, ‘Inyɨ nɨtakwʉbhaha Mungu, na nɨtakʉdɨɨrɨɨra ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi. \v 5 Nawe, kʉ kʉbha umukwirwa wʉnʉ aranyaacha bhʉkʉngʼu, nangʉ nɨramoha eheene yaazɨ, korereke ataaza kunihya ku kunyizaku!’ ” \p \v 6 Akʉmara, Ʉmʉkʉrʉ akabhuga, “Twɨgɨ bhwaheene ekerenjo chu umutiniri ʉmʉbhɨ wuyo. \v 7 Arɨɨbhɨ nɨmbu, ɨrabhabhwɨ kwa Mungu, atakʉbhasakirya abharobhorwa bhaazɨ bhanʉ bhakʉmʉrɨrɨra umwise nu ubhutikʉ? Heene arakeezera kʉbhasakirya? \v 8 Nɨrabhabhʉʉrɨra, arabhaha eheene yaabhʉ bhwangʉ. Nawe, hanʉ Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ araagarʉkɨ mʉʉsɨ, arabhona abhaatʉ bhakɨɨrɨ nu ubhwisirirya?” \s Ekerenjo chʉ Ʉmʉfarisaayo nu umurihya wa rigʉʉti \p \v 9 Naatu Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra ekerenjo abhaatʉ abhandɨ, bhanʉ bhaarɨ bhakwirora nebho bhe eheene mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu na kʉbharega abhandɨ. Akabhuga, \v 10 “Kwarɨ na abhaatʉ bhabhɨrɨ, bhanʉ bhaatiirirɨ kuja mwihekaaru kʉsabha Mungu. Wʉmwɨ aarɨ Ʉmʉfarisaayo, nʉ ʉwʉndɨ aarɨ umurihya wa rigʉʉti. \p \v 11 “Neho Ʉmʉfarisaayo akiimɨɨrɨra, akasabha Mungu igʉrʉ wa amangʼana gaazɨ umwene, ‘Mungu, nɨrabhuga ʉzʉmiryɨ, kʉ kʉbha inyɨ nɨtarɨ mʉbhɨ chɨmbu abhandɨ, abhakʉri bha amabhɨ, abhasaakuri bha abhaatʉ bhe ebhegero na abhasɨbhɨɨti, hamwɨ nʉʉrʉ chɨmbu umurihya wa rigʉʉti wuyo. \v 12 Niriiyima kurya manga kabhɨrɨ kunyuma, na nɨrakuhurukirya ikimweso yɨmwɨ yi ikumi ye ebhegero bhyanɨ.’ \p \v 13 “Nawe umurihya wa rigʉʉti, akasaaga kore hasuuhu. Na atɨɨndirɨ nʉʉrʉ kʉnʉnga amɨɨsʉ gaazɨ mwisaarʉ, akabha ariitematema ikikubha chazɨ, arabhuga, ‘Mungu, ombeerere, inyɨ wʉ ʉbhʉbhɨ!’ ” \p \v 14 Akʉmara Yɨɨsu akoongerya amangʼana gayo, “Nɨrabhabhʉʉrɨra, umurihya wa rigʉʉti wuyo akagarʉka yɨɨka, amarirɨ kobheererwa na Mungu. Nawe ʉwʉndɨ wuyo zɨyi! Wʉwʉʉsi wʉnʉ akwigungya umwene, Mungu aramwicha. Nawe wʉwʉʉsi wʉnʉ akwiyicha, Mungu aramʉgʉnga.” \s Yɨɨsu araramya abhaana abhasuuhu \r (Mataayo 19:13‑15; Maaroko 10:13‑16) \p \v 15 Rusikʉ rʉmwɨ, abhiibhuri bhaarɨ bharareetera Yɨɨsu abhaana nʉʉrʉ ɨbhɨbhataarɨ, korereke abhatʉʉrɨrɨ amabhoko. Hanʉ abhɨɨga bhaazɨ bhaarʉʉzɨbhu, bhakabhahaarɨra abhaatʉ bhayo. \v 16 Nawe, Yɨɨsu akabhabhɨrɨkɨra abhaana bhayo, akabhuga, “Mʉbhatigɨ abhaana abhasuuhu bhaazɨ kwa niinyɨ, mʉtabharecha, kʉ kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu ni‑bhwa bhanʉ bhaangɨ ncha abhaana. \v 17 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, wʉwʉʉsi wʉnʉ atakwisirirya ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu nchu umwana umusuuhu, atakusikɨra zee mʉbhʉtɨmi bhuyo.” \s Ʉbhʉkʉngʼu kumuniibhi kusikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu \r (Mataayo 19:16‑30; Maaroko 10:17‑31) \p \v 18 Neho ʉmʉkangati wʉmwɨ, akabhuurya Yɨɨsu, “Umwija ʉmʉzʉmu, nekorebhwɨ, korereke nɨgabhɨ ʉbhʉhʉru bhwa kemerano?” \p \v 19 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Kwakɨ ʉrambɨrɨkɨra ʉmʉzʉmu? Atareeho ʉmʉʉtʉ ʉmʉzʉmu, kuruushaku Mungu umwene. \v 20 Awɨ, ʉgɨmɨnyirɨ bhwaheene imigirʉ ja Mungu: ‘Ʉtasebheeta, utiita, utiibha, ʉtagobha mʉʉtʉ, ʉsʉʉkɨ wuusʉ na onyoko.’\f + \fr 18:20 \fr*\xt Kʉhʉrʉka 20:12‑16; Amahiityʉ gi Imigirʉ 5:16‑20.\xt*\f*” \p \v 21 Ʉmʉkangati akamʉgarukirya, “Imigirʉ gɨnʉ jʉsi, nigigwatirɨ kwɨma mubhwana bhwanɨ.” \p \v 22 Hanʉ Yɨɨsu iigwirɨ gayo, akamʉbhʉʉrɨra, “Oreenderwa kokora ingʼana rɨmwɨ. Nuujɨ uguryɨ ebhegero bhyʉsi bhɨnʉ ʉnabhyʉ, zimpirya ziyo ʉbhahɨ abhahabhɨ, na ʉrabha ni ikibhumbɨkʉ kwa Mungu. Akʉmara uuzɨ untunɨ.” \p \v 23 Hanʉ ʉmʉkangati wuyo iigwirɨ gayo, akiitiimaata bhʉkʉngʼu, kʉ kʉbha aarɨ muniibhi. \v 24 Yɨɨsu akamorora itiimaatirɨ, akabhuga, “Nɨ‑kʉkʉngʼu kumuniibhi, kusikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu! \v 25 Nɨ‑kʉnyʉʉhu ɨngamiya kʉhɨta mwibhanga ryi isindanʉ, kʉkɨra umuniibhi kusikɨra mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu!” \p \v 26 Abhaatʉ bhanʉ bhiigwirɨ gayo, bhakabhuga, “Nangʉ, nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ akʉtʉra kʉsabhurwa?” \p \v 27 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Ganʉ gatakʉtʉrɨkana kʉbhaatʉ, kwa Mungu garatʉrɨkana.” \p \v 28 Peetero akabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Rora, itwɨ tʉmarirɨ kutiga ebhegero bhyɨtʉ bhyʉsi, tukutunirɨ!” \p \v 29 Neho Yɨɨsu akabhuga, “Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ atigirɨ inyumba yaazɨ, ʉmʉkari waazɨ, abhahiiri bhaazɨ, abhiibhuri bhaazɨ, abhaana bhaazɨ, igʉrʉ wʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu, \v 30 amaheene arasʉngʼaana maaru bhʉkʉngʼu ribhaga rya nangwɨnʉ kʉkɨra bhɨnʉ aatigirɨ. Na mʉʉsɨ yɨnʉ ikuuza, arabhona ʉbhʉhʉru bhwa kemerano.” \s Yɨɨsu aragamba naatu igʉrʉ wu ukukwa nu ukuryʉka kwazɨ \r (Mataayo 20:17‑19; Maaroko 10:32‑34) \p \v 31 Yɨɨsu akabhagega rusizʉ abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ, akabhabhʉʉrɨra, “Rora, tʉraja Yɨrusarɨɨmu. Iyo, gʉʉsi ganʉ abharʉʉtɨrɨri bhaandikirɨ igʉrʉ wu Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, garakorwa. \v 32 Aragwatwa na kuhirwa kʉBharuumi, bharamorega na kʉmʉtʉka, bharamutwɨra amatɨ. \v 33 Bharamotema ɨmɨzariti na kumwita, nawe urusikʉ rwa katatʉ, araryʉka.” \p \v 34 Nawe amangʼana gayo Yɨɨsu aabhabhuuriirɨ abhɨɨga bhaazɨ, bhataamɨnyirɨ enzobhooro yaku, kʉ kʉbha bhaarɨ bhabhisirwɨ, na bhataamɨnyirɨ aragambɨrakɨ. \s Yɨɨsu arahorya ʉmʉhʉku \r (Mataayo 20:29‑34; Maaroko 10:46‑52) \p \v 35 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ ariisemera mʉrʉbhɨri rwa Yɨriko, rusizʉ wɨ ɨnzɨra, kwarɨ nʉ ʉmʉhʉku wʉmwɨ, wʉnʉ aarɨ ikɨɨrɨ arasabha. \v 36 Ʉmʉhʉku wuyo hanʉ iigwirɨ abhaatʉ bhaaru bharahɨta hayo, akabhuurya, “Kʉnakɨ?” \p \v 37 Bhakamʉbhʉʉrɨra, “Yɨɨsu wa Nazarɨɨti arahɨta.” \p \v 38 Rogendo rʉmwɨ, akanʉnga riraka, arabhuga, “Yɨɨsu, Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi,\f + \fr 18:38 \fr*\fk Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* ondorere ɨbhɨgʉngi!” \v 39 Abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ bhakangatirɨ, bhakamʉhaarɨra akirɨ. Nawe ewe, akoongera riraka arabhɨrɨkɨra, “Umwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi, ndorera ɨbhɨgʉngi!” \p \v 40 Yɨɨsu akiimɨɨrɨra, akaswaja ʉmʉhʉku wuyo areetwe kwewe. Hanʉ aahikirɨ haguhɨ, Yɨɨsu akamubhuurya, \v 41 “Oreenda nekokorerekɨ?” \p Akabhuga, “Ʉmʉkʉrʉ, nɨrasabha nerore.” \p \v 42 Yɨɨsu akamʉbhʉʉrɨra, “Rora! Ubhwisirirya bhwazʉ bhʉkʉhʉriryɨ.” \v 43 Rogendo rʉmwɨ, akarora, akatuna Yɨɨsu, arakumya Mungu. Hanʉ abhaatʉ bhʉʉsi bhaarʉʉzɨ gayo, bhakatanga kukumya Mungu. \c 19 \s Yɨɨsu ararumana na Zaakayo \p \v 1 Neho Yɨɨsu akasikɨra mʉrʉbhɨri rwa Yɨriko, akabha arahɨta kʉzɨnzɨra zʉ ʉrʉbhɨri ruyo. \v 2 Mʉrʉbhɨri muyo, kwarɨ nu umuniibhi wʉmwɨ, iriina ryazɨ Zaakayo, aarɨ ʉmʉkʉrʉ wa abharihya bha rigʉʉti. \v 3 Aarɨ areenda korora Yɨɨsu nɨ‑mʉʉtʉ wa teemwakɨ, nawe ataaturirɨ komorora, kʉ kʉbha kwarɨ ni iribhita ikʉrʉ rya abhaatʉ, na aarɨ muguhɨ. \v 4 Kʉgayo akaryara mwega, embere wa riribhita riyo, akatiira kʉmʉtɨ gwo omoko, korereke atʉrɨ korora Yɨɨsu aarɨ arahɨta kʉnzɨra yiyo. \p \v 5 Hanʉ Yɨɨsu aahikirɨ hayo, akarora kʉmʉtɨ igʉrʉ, akamʉbhʉʉrɨra, “Zaakayo, ika bhwangʉ! Ɨranyenda nɨbhɨ umugini yɨɨka waazʉ reero.” \v 6 Rogendo rʉmwɨ Zaakayo akiika, akaginihya Yɨɨsu yɨɨka waazɨ kwa bhozomerwa. \p \v 7 Hanʉ abhaatʉ bhʉʉsi bhaarʉʉzɨ gayo, bhakatanga kwibheerya, bharabhuga, “Ndora agiirɨ kurya na wʉ ʉbhʉbhɨ!” \p \v 8 Nawe, Zaakayo akiimɨɨrɨra, akamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ, itegeerera! Nangʉ ritɨnɨka rye ebhegero bhyanɨ nɨrabhaha abhahabhɨ. Na arɨɨbhɨ niruushiryɨ mʉʉtʉ wʉwʉʉsi, nɨramʉgarukirya manga kane.” \p \v 9 Yɨɨsu akabhuga, “Reero yɨnʉ, ubhutuuribhwa bhuhikirɨ munyumba yɨnʉ. Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ wʉʉsi, ni‑wi ikishoko cha Abhurahaamu, \v 10 kʉ kʉbha Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ izirɨ komohya na kʉsabhʉra abhaatʉ bhanʉ bhabhurirɨ.” \s Ekerenjo cha bhambʉʉsa bhanʉ bhaahɨɨrwɨ zimpirya \r (Mataayo 25:14‑30) \p \v 11 Hanʉ abhaatʉ bhaarɨ bhakɨɨrɨ bhariitegeerera amangʼana gayo, Yɨɨsu akangʼeha kʉbhabhʉʉrɨra ekerenjo kɨmwɨ, kʉ kʉbha aarɨ ariisemera Yɨrusarɨɨmu, na abhaatʉ bhayo bhakakina kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu bhʉrarorekana ribhaga riyo. \v 12 Kʉgayo, akabhabhʉʉrɨra, “Kwarɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ wi ikishoko chɨ ɨkɨtɨmi. Ʉmʉʉtʉ wuyo, akakora orogendo kuja icharʉ cha kore, korereke asʉngʼaanɨ ʉbhʉkʉrʉ bhwʉ ʉkʉbha ʉmʉtɨmi, akʉmara agarʉkɨ kotema mucharʉ chazɨ. \p \v 13 “Hanʉ aarɨ akɨɨrɨ kuja, akabhabhɨrɨkɨra bhambʉʉsa ikumi gatɨ wa bhambʉʉsa bhaazɨ, akabhaha bhʉʉsi endengo kʉrʉ ya zimpirya za mina,\f + \fr 19:13 \fr*\fk Mina \fk*\ft ni‑zimpirya zi Ikigiriki, na mina yɨmwɨ yaarɨ irihi ryo omohocha kumyɨri ɨtatʉ zisikʉ zirya.\ft*\f* akabhabhʉʉrɨra, ‘Mokore ubhusuruja na zimpirya zɨnʉ kuhika ribhaga nɨraagarʉkɨ.’ \p \v 14 “Nawe abhaatʉ bhi icharʉ chazɨ bhakamwigatanɨra bhʉkʉngʼu ʉmʉʉtʉ wuyo. Bhakatʉma abhaatʉ bhajɨ bhabhabhʉʉrɨrɨ, ‘Tʉtakwenda ʉmʉʉtʉ wʉnʉ, abhɨ mʉtɨmi wɨɨtʉ!’ \v 15 Nʉʉrʉbhu, akahaabhwa ʉbhʉkʉrʉ bhwʉ ʉbhʉtɨmi. Akʉmara akagarʉka, akabhabhɨrɨkɨra bhambʉʉsa bhanʉ aahɨɨrɨ zimpirya, korereke bhambʉʉsa bhʉʉsi bhabhʉʉrɨrɨ ʉmʉtɨmi abhwɨnɨ bhwerakɨ. \p \v 16 “Mbʉʉsa we embere akahika, akamʉbhʉʉrɨra, ‘Ʉmʉkʉrʉ, kuzimpirya zɨnʉ wantigiirɨ, nibhwɨnɨ omoheero manga ikumi.’ \p \v 17 “Ʉmʉtɨmi wuyo akamʉbhʉʉrɨra, ‘Mbʉʉsa waanɨ ʉmʉzʉmu, ʉkʉrirɨ bhwaheene! Kʉ kʉbha waarɨ moheene kʉmahocha amasuuhu, nɨrakoha ʉbhʉkʉrʉ igʉrʉ wi imijɨ ikumi.’ \p \v 18 “Mbʉʉsa wa kabhɨrɨ wʉʉsi akahika, akamʉbhʉʉrɨra, ‘Ʉmʉkʉrʉ, kuzimpirya zɨnʉ wantigiirɨ, nibhwɨnɨ omoheero manga kataanʉ.’ \p \v 19 “Ʉmʉtɨmi akamʉbhʉʉrɨra, ‘Na naawɨ, nɨrakoha ʉbhʉkʉrʉ igʉrʉ wi imijɨ ɨtaanʉ.’ \p \v 20 “Mbʉʉsa ʉwʉndɨ akahika, akabhuga, ‘Ʉmʉkʉrʉ, zimpirya zaazʉ nzɨnʉ hanʉ. Nɨkazibhisa mʉkɨtambaara, korereke zɨtabhʉra. \v 21 Nɨkakorabhu kʉ kʉbha nɨkakwʉbhaha, awɨ nɨ‑mʉʉtʉ mʉhaari. Ʉhaagega bhɨnʉ ʉtatɨɨrɨ, na ʉhaagesa bhɨnʉ ʉtahambirɨ.’ \p \v 22 “Ʉmʉtɨmi akamʉbhʉʉrɨra, ‘Awɨ, nɨ‑mbʉʉsa mʉbhɨ! Nangʉ nɨrakʉtɨnɨra kʉrɨngʼaana na amangʼana gaazʉ aumwene. Ʉkabhuga wɨɨzɨ inyɨ nɨ‑mʉʉtʉ mʉhaari, nɨhaagega bhɨnʉ nɨtatɨɨrɨ, na nɨhaagesa bhɨnʉ nɨtaahambirɨ. \v 23 Angabhɨɨrɨ nɨmbu nɨrɨ, kwakɨ ʉtantɨɨrɨɨrɨ zimpirya zaanɨ kʉbhasuruja, korereke hanʉ naarɨ nɨkʉgarʉka ɨwaanɨ, naarɨ nɨragega nzaru kʉkɨraho?’ \p \v 24 “Rogendo rʉmwɨ, akabhabhʉʉrɨra abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ bhiimiiriirɨ hayo, ‘Gega zimpirya za wuyo, momohe wʉnʉ abhwɨnɨ omoheero manga ikumi.’ \p \v 25 “Bhakamʉbhʉʉrɨra, ‘Nawe ʉmʉkʉrʉ, wʉnʉ amarirɨ kobhona omoheero gwa manga ikumi!’ \p \v 26 “Akabhuga, ‘Nɨrabhabhʉʉrɨra, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akokorera emeremo rɨnʉ nɨmʉhɨɨrɨ, nɨramwongereerera. Nawe ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ atakokora emeremo amasuuhu ganʉ nɨmʉhɨɨrɨ, nʉʉrʉ ikisuuhu kɨnʉ anachʉ, nɨramuruusha. \v 27 Hamwɨmwɨ na gayo, abhabhisa bhaanɨ bhanʉ bhatɨɨndirɨ inyɨ nɨbhɨ ʉmʉtɨmi waabhʉ, mʉbhareete hanʉ, mubhiitɨ mʉbhʉtangɨ bhwanɨ!’ ” \s Yɨɨsu arasʉngʼaanwa Yɨrusarɨɨmu ncha Masiya \r (Mataayo 21:1‑11; Maaroko 11:1‑11; Yoohana 12:12‑19) \p \v 28 Hanʉ Yɨɨsu aamarirɨ kʉgamba gayo, akakangatɨra riribhita kuja Yɨrusarɨɨmu. \v 29 Hanʉ iisɨmɨɨrɨ mʉzɨmbɨri za Bhɨtifagɨ na Bhɨtaniya, kʉkɨgʉrʉ kɨnʉ kikubhirikirwa Ɨmɨzɨyituuni, akabhatʉma abhɨɨga bhaazɨ bhabhɨrɨ. \v 30 Akabhabhʉʉrɨra, “Mujɨ mʉrʉbhɨri rʉnʉ rore embere waanyu. Hanʉ mʉraasikɨra muyo, mʉrabhona umwana wɨ ɨtɨkɨrɨ abhʉhirwɨ wʉnʉ akɨɨrɨ kogega mʉʉtʉ. Mʉmʉtazʉrɨ, momoreete hanʉ. \v 31 Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi araabhabhuuryɨ, ‘Ndora mʉramʉtazʉra?’ Mʉmʉbhʉʉrɨrɨ, ‘Ʉmʉkʉrʉ wɨɨtʉ aramwenda.’ ” \p \v 32 Akʉmara, abhɨɨga bhayo bhakaja, bhakabhona bhyʉsi bhyarɨ chɨmbu Yɨɨsu aabhabhuuriirɨ. \v 33 Hanʉ bhaarɨ bharatazʉra umwana wɨ ɨtɨkɨrɨ, abheene bhakabhuurya, “Ndora mʉratazʉra umwana wɨ ɨtɨkɨrɨ wuyo?” \p \v 34 Bhakabhabhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ aramwenda.” \v 35 Bhakahirɨra Yɨɨsu, bhakaara zengebho zaabhʉ igʉrʉ waazɨ, bhakatiirya Yɨɨsu kʉtɨkɨrɨ akaja.\f + \fr 19:35 \fr*\xt Rora Zaakariya 9:9.\xt*\f* \p \v 36 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ araja, abhaatʉ bhakabha bharaara zengebho zaabhʉ kʉnzɨra kwa kʉmʉsʉʉka. \v 37 Na hanʉ iisɨmɨɨrɨ umuhiringitʉ gwɨ ɨkɨgʉrʉ chɨ Ɨmɨzɨyituuni, riribhita ryʉsi rya bhɨɨga bhaazɨ bhakatanga kukumya Mungu kwa bhozomerwa, igʉrʉ wɨ ɨbhɨsɨgʉ bhyʉsi bhɨnʉ bhaarʉʉzɨ. Bhakatiirya amaraka gaabhʉ, \v 38 bharabhuga, \q “Anʉ ʉrʉbhangʉ ʉmʉtɨmi wʉnʉ akuuza kuriina ryʉ Ʉmʉkʉrʉ!\f + \fr 19:38 \fr*\xt Rora Zabhuri 118:26.\xt*\f* \q Kʉbhɨ no omorembe gatɨ wa Mungu na abhaatʉ bhaazɨ! \q Tʉrakumya Mungu wa mwisaarʉ!” \p \v 39 Kwiribhita riyo, bhaarɨmu Abhafarisaayo. Bhakabhʉʉrɨra Yɨɨsu, “Umwija, ʉbhakiryɨ abhɨɨga bhaazʉ!” \p \v 40 Yɨɨsu akabhuga, “Nɨrabhabhʉʉrɨra, bhanʉ bharaakirɨ, amabhwɨ garatiirya riraka!” \s Yɨɨsu ararɨrɨra Yɨrusarɨɨmu \p \v 41 Hanʉ Yɨɨsu iisɨmɨɨrɨ ʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu na kororora, akarʉrɨrɨra. \v 42 Akabhuga, “Angabhɨɨrɨ omenye reero nʉʉrʉ amangʼana ganʉ gakoreeta omorembe! Nawe nangʉ gabhisirwɨ ʉtakʉtʉra kʉgarora. \v 43 Kuzisikʉ zɨnʉ zikuuza, abhabhisa bhaazʉ bhariinaarya inyiki, bhatʉrɨ kʉbhanyahaara mbaara zʉʉsi. \v 44 Akʉmara, bharakuricha awɨ na abhaatʉ bhaazʉ bhʉʉsi. Rɨtareeho ibhwɨ rɨnʉ rɨkʉsaaga igʉrʉ wɨ ɨrɨndɨ, kʉ kʉbha ʉtaamɨnyirɨ ribhaga rɨnʉ Mungu akuuza kʉkʉsabhʉra!” \s Yɨɨsu araheebha abhasuruja mwihekaaru \r (Mataayo 21:12‑17; Maaroko 11:15‑19; Yoohana 2:13‑22) \p \v 45 Yɨɨsu akasikɨra mwihekaaru, akatanga koheebha abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ bhakugurya ebhegero muyo. \v 46 Akabhabhʉʉrɨra, “Yandikirwɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu, ‘Inyumba yaanɨ, ɨrabha inyumba ya amasabhi.’\f + \fr 19:46a \fr*\xt Rora Isaaya 56:7.\xt*\f* Nawe imwɨ, mʉyɨkʉrirɨ kʉbha ribhigi rya abhasaakuri.”\f + \fr 19:46b \fr*\xt Rora Yɨrɨmiya 7:11.\xt*\f* \p \v 47 Sikʉ zʉʉsi, Yɨɨsu aarɨ arabhiija abhaatʉ mwihekaaru. Abhakʉrʉ bha abhakuhaani, abhiija bhi imigirʉ na abhakaruka bha Abhayaahudi, bhaarɨ bharamohya ɨnzɨra yu ukumwita, \v 48 nawe bhatabhwɨnɨ umweya, kʉ kʉbha abhaatʉ bhʉʉsi bhaarɨ bhariitegeerera amangʼana gaazɨ bhʉkʉngʼu. \c 20 \s Yɨɨsu arabhuuribhwa igʉrʉ wʉ ʉbhʉnaja bhwazɨ \r (Mataayo 21:23‑27; Maaroko 11:27‑33) \p \v 1 Rusikʉ rʉmwɨ Yɨɨsu aarɨ mwihekaaru ariija abhaatʉ igʉrʉ wɨ Ɨngʼana Ɨnzʉmu ya Mungu. Neho abhakʉrʉ bha abhakuhaani, abhiija bhi imigirʉ, na abhakaruka bha Abhayaahudi bhakamwizɨra, \v 2 bhakamubhuurya, “Ganʉ okokora, ʉrakora kwa bhʉnajakɨ? Nɨ‑wɨɨwɨ akʉhɨɨrɨ ʉbhʉnaja bhʉnʉ?” \p \v 3 Akabhabhʉʉrɨra, “Na niinyɨ nɨrabhabhuurya ringʼana rɨmwɨ. Mʉmbʉʉrɨrɨ, \v 4 ʉbhʉnaja bhwa Yoohana bhwʉ ʉkʉbhatiiza bhʉkarwa kwa Mungu kisha kʉbhaatʉ?” \p \v 5 Bhakiibhuurya abheene kobheene bharabhuga, “Tʉraabhugɨ, ‘Bhʉkarwa mwisaarʉ,’ aratubhuurya, ‘Ndora mʉtamwisiriiryɨ?’ \v 6 Na tʉraabhugɨ, ‘Bhʉkarwa kʉbhaatʉ,’ abhaatʉ bhʉʉsi bharatotema amabhwɨ, kʉ kʉbha bhʉʉsi bhariisirirya kʉbha Yoohana aarɨ ʉmʉrʉʉtɨrɨri.” \v 7 Akʉmara, bhakamʉgarukirya, “Tʉtɨɨzɨ ʉbhʉnaja bhwazɨ bhʉkarwa hayi.” \p \v 8 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Na niinyɨ nɨtakʉbhabhʉʉrɨra nɨrakora amangʼana ganʉ kwa bhʉnajakɨ.” \s Ekerenjo cha abharimi abhabhɨ \r (Mataayo 21:33‑46; Maaroko 12:1‑12) \p \v 9 Yɨɨsu akangʼeha kʉbhʉʉrɨra abhaatʉ ekerenjo. Akabhuga, “Kwarɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, wʉnʉ aahambirɨ ɨmɨzabhiibhu mʉmʉgʉndʉ gwazɨ, akakʉʉdishirya abharimi. Ewe akaja icharʉ ɨkɨndɨ, akamara iyo sikʉ nzaru. \v 10 Na hanʉ zisikʉ zo okogesa zaahikirɨ, akatʉma mbʉʉsa waazɨ kʉbharimi bhayo, korereke bhamohe ribhaara ryazɨ ryi ibhyakurya, agarʉkɨ naryʉ kʉmʉkʉrʉ waazɨ. Nawe, hanʉ mbʉʉsa aahikirɨ, abharimi bhayo bhakamotema na bhakamoheebha mabhoko bhʉʉha. \p \v 11 “Wʉ ʉmʉgʉndʉ, akatʉma mbʉʉsa ʉwʉndɨ. Nawe wʉʉsi bhakamotema na komokora kɨbhɨ bhʉkʉngʼu, akʉmara bhakamoheebha mabhoko bhʉʉha. \v 12 Akatʉma mbʉʉsa wa katatʉ. Wuyo wʉʉsi bhakamʉnyahaara, bhakamoheebha. \p \v 13 “Ɨtɨnɨrʉ, wʉ ʉmʉgʉndʉ akabhuga, ‘Nangʉ, nekorebhwɨ? Orogendo rʉnʉ, nɨratʉma umwana waanɨ ʉmʉsɨɨgwa, hamwɨ ewe bharamʉsʉʉka.’ \p \v 14 “Nawe, hanʉ abharimi bharya bhaamʉrʉʉzɨ, bhakarwaza abheene kobheene bharabhuga, ‘Wʉnʉ newe ʉmʉgabhi wʉ ʉmʉgʉndʉ gʉnʉ. Tumwitɨ, korereke ɨgabhʉ yaazɨ ɨbhɨ iyɨɨtʉ.’ \v 15 Bhakamuhurucha igʉtʉ wʉ ʉmʉgʉndʉ, bhakamwita.” \p Neho Yɨɨsu akabhabhuurya, “Nangʉ, wʉ ʉmʉgʉndʉ arabhakorabhwɨ abharimi bhayo? \v 16 Araaza na kubhiita abharimi bhayo, na kʉbhaha abharimi abhandɨ ʉmʉgʉndʉ guyo!” \p Hanʉ abhaatʉ bhiigwirɨ amangʼana gayo, bhakabhuga, “Gayo gatakʉtʉrɨkana ze!” \p \v 17 Yɨɨsu akabhakandikija amɨɨsʉ, akabhabhuurya, “Nangʉ! Amaandɨkʉ ganʉ gana nzobhoorokɨ? \q ‘Riibhwɨ rɨnʉ abhʉʉmbaki bhaangirɨ, \q neryo rɨbhɨɨrɨ riibhwɨ rikʉrʉ rya rusizʉ.’\f + \fr 20:17 \fr*\fk Riibhwɨ rikʉrʉ rya rusizʉ \fk*\ft ryarɨ rereenderwa kuryʉmbaka rya Abhayaahudi. Rɨkagwatanʼya nyiki ibhɨrɨ na kugwatɨrɨra inyumba ngima. \ft*\xt Rora Zabhuri 118:22.\xt*\f* \m \v 18 Ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi wʉnʉ akʉbha agwiriirɨ riibhwɨ riyo, arabhunɨkabhunɨka. Na wʉwʉʉsi wʉnʉ riibhwɨ riyo rɨraamugwɨrɨ, rɨramusha bhoseeseka.” \p \v 19 Abhiija bhi imigirʉ bhayo na abhakʉrʉ bha abhakuhaani, bhakamenya kʉbha, ekerenjo kiyo nebho kɨkʉgambɨra. Bhakeenda kumugwata hayohayo, nawe bhakʉʉbhaha riribhita rya abhaatʉ. \s Yɨɨsu arabhuuribhwa igʉrʉ wʉ ʉkʉrɨha rigʉʉti \r (Mataayo 22:15‑22; Maaroko 12:13‑17) \p \v 20 Kʉgayo, abhakʉrʉ bha Abhayaahudi, bhakabha bharabhuuririrya Yɨɨsu. Bhakatʉma abhaatʉ bhanʉ bhiikʉriryɨ nɨ‑bha amaheene korereke bhagwatyɨ Yɨɨsu kʉmangʼana ganʉ akʉgamba, na kumuhira kumwanangwa wi Ikiruumi. \p \v 21 Nangʉ, abhaatʉ bhayo bhakamubhuurya, “Umwija, tʉmɨnyirɨ ʉragamba na kutwija amaragɨrɨra ga amaheene. Ʉtakʉdɨɨrɨɨra ʉbhʉnaja bhwʉ ʉmʉʉtʉ, nawe uriija kwa bhʉʉsi, ɨnzɨra ya Mungu ku kutuna eheene. \v 22 Kʉrɨngʼaana ni imigirʉ ja Musa, toreenderwa kʉrɨha rigʉʉti kwa Kaisaari,\f + \fr 20:22 \fr*\fk Kaisaari\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* kisha zɨyi?” \p \v 23 Nawe Yɨɨsu akamenya omotego gwabhʉ, akabhabhʉʉrɨra, \v 24 “Monyeereche rizenzere. Ipicha yɨnʉ ni iriina rɨnʉ, ni‑bhya wɨɨwɨ?” \p Bhakamʉbhʉʉrɨra, “Nɨ‑bhya Kaisaari.” \p \v 25 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Nangʉ, bhya Kaisaari, mohe Kaisaari, na bhya Mungu, mohe Mungu.” \p \v 26 Rigarukirya riyo, rɨkabharuguurya bhʉkʉngʼu, rɨkagirya bhakirɨ. Bhakatamwa kʉmʉhaatya kʉmangʼana ganʉ aagambirɨ mʉbhʉtangɨ bhwa abhaatʉ. \s Yɨɨsu ariija igʉrʉ wu ukuryʉka abhaku \r (Mataayo 22:23‑33; Maaroko 12:18‑27) \p \v 27 Akʉmara Abhasadukaayo\f + \fr 20:27 \fr*\fk Abhasadukaayo\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* bhanʉ bhahaabhuga abhaku bhatakuryʉka, bhakaaza kwa Yɨɨsu. Bhakabhuga, \v 28 “Umwija, mumigirʉ Musa akatwandɨkɨra kʉbha, arɨɨbhɨ ʉmʉʉtʉ akuurɨ, na atigirɨ ʉmʉkari waazɨ ataana umwana, umuhiiri waazɨ agabhɨ umukwirwa wuyo, amwibhʉrɨrɨ abhaana umwabhʉ wʉnʉ akuurɨ. \v 29 Mmbe, bhaareho abhahiiri muhungatɨ bhanʉ bhiibhwirwɨ ɨnda yɨmwɨ. Umwana we embere akakwɨra ʉmʉkari, akakwa aarɨ akɨɨrɨ kwibhʉra mwana. \v 30 Umunyi waazɨ wa kabhɨrɨ, [akagabha umukwirwa wuyo, akʉmara akakwa, atamwibhwiryɨ umwana]. \v 31 Wa katatʉ wʉʉsi akamʉgabha, akakwa. Ɨkabhabhu kwa bhʉʉsi muhungatɨ, bhakakwɨra ʉmʉkari wuyo, bhakakwa bhakɨɨrɨ kumwibhurya abhaana. \v 32 Ɨtɨnɨrʉ, ʉmʉkari wuyo wʉʉsi akakwa. \v 33 Mmbe tʉbhʉʉrɨrɨ, urusikʉ rʉnʉ rʉkʉgambwa kʉbha abhaatʉ bhʉʉsi bhararyʉka, umukwirwa wuyo arabha mʉka wɨɨwɨ? Muhungatɨ bhayo bhʉʉsi bhaarɨ bhamukwɨrirɨ!” \p \v 34 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Abhaatʉ bha ribhaga rɨnʉ bharakwɨra na kukwɨrwa. \v 35 Nawe, bhanʉ Mungu arʉʉzɨ bhareenderwa kuryukurwa mʉbhaku na kwikara kʉʉsɨ iihya, bhayo bhatakukwɨra naabha kukwɨrwa. \v 36 Na bhatakʉtʉra kukwa naatu, kʉ kʉbha bharabha chɨmbu bhamaraika. Bharabha abhaana bha Mungu, kʉ kʉbha bharyukwirwɨ mʉbhaku. \p \v 37 “Nʉʉrʉ Musa akahiitya abhaatʉ kʉbha abhaku bhararyʉka mʉmaandɨkʉ ganʉ aandikirɨ igʉrʉ wi ikitutuuna kɨnʉ chakirɨ omorero, akabhuga kʉbha Ʉmʉkʉrʉ Mungu ‘Newe Mungu wa Abhurahaamu, Iisaka na Yaakobho.’\f + \fr 20:37 \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 3:6.\xt*\f* \v 38 Kʉgayo, nʉʉrʉ bhatatʉ bhayo bhaarɨ bhakuurɨ sikʉ nzaru, Mungu akabhuga ebho nɨ‑bhahʉru kwewe! Abhaku na abhahʉru, bhʉʉsi nɨ‑bhahʉru mʉmɨɨsʉ gaazɨ.” \p \v 39 Abhiija abhandɨ bhi imigirʉ bhakabhuga, “Umwija, ʉgambirɨ bhwaheene!” \v 40 Kwɨma ribhaga riyo, bhakʉʉbhaha kubhuurya Yɨɨsu amabhuurya agandɨ. \s Yɨɨsu arabhuurya Abhafarisaayo igʉrʉ wa Kiriisitʉ \r (Mataayo 22:41‑46; Maaroko 12:35‑37) \p \v 41 Nawe, Yɨɨsu akabhabhuurya abhiija bhayo, “Kwakɨ abhaatʉ bhahaabhuga, Kiriisitʉ ni‑mwana wʉ ʉmʉtɨmi Daudi? \v 42 Daudi umwene, mʉkɨtabhʉ cha Zabhuri, akabhuga, \q ‘Ʉmʉkʉrʉ Mungu akabhʉʉrɨra Ʉmʉkʉrʉ waanɨ, \q “Ikara ʉrʉbhaara rwanɨ rwu ubhuryʉ, \q \v 43 kuhika hanʉ nɨkʉtʉʉra abhabhisa bhaazʉ iyaasɨ wa amagʉrʉ gaazʉ.” ’\f + \fr 20:43 \fr*\xt Rora Zabhuri 110:1.\xt*\f* \m \v 44 Arɨɨbhɨ Daudi arabhɨrɨkɨra Kiriisitʉ, ‘Ʉmʉkʉrʉ,’ nangʉ Kiriisitʉ aratʉrabhwɨ kʉbha umwana waazɨ naatu?” \s Yɨɨsu araragɨrɨra ukwiyangarɨra na abhiija bhi imigirʉ \r (Mataayo 23:1‑36; Maaroko 12:38‑40; Ruuka 11:37‑54) \p \v 45 Hanʉ abhaatʉ bha riribhita bhaarɨ bhariitegeerera, Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ, \v 46 “Mwiyangarɨrɨ na abhiija bhi imigirʉ ja Musa. Bhanʉ bhasɨɨgirɨ kogenda kʉnzɨra bhiibhʉhirɨ zɨkanzʉ zaabhʉ na kʉkɨɨribhwa kubhusuuku mometeera. Na mʉmarwazɨrʉ, bhahaasɨɨga kwikara kubhitumbɨ bhye embere. Na arɨɨbhɨ bharaarikirwɨ kʉzɨnyangi, bhahaasɨɨga kwikara hanʉ abhakangati bhiikɨɨrɨ. \v 47 Bhahaaruusha abhakwirwa ebhegero bhyabhʉ. Na bhariikorya nɨ‑bhaatʉ bhagʉrʉrʉku kʉ kʉsabha amasabhi marɨɨhu bhʉkʉngʼu korereke bhiiyeerekenʼye kwa abhaatʉ. Kurusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ, abhaatʉ bhayo bharahaabhwa ɨtɨnɨrʉ kʉrʉ bhʉkʉngʼu.” \c 21 \s Ikimweso chu umukwirwa \r (Maaroko 12:41‑44) \p \v 1 Hanʉ Yɨɨsu aarɨ mwihekaaru, akabharora abhaniibhi bharatʉʉra ikimweso chabhʉ mokegero chu ukuhurukirya ikimweso. \v 2 Naatu akarora umukwirwa wʉmwɨ ʉmʉhabhɨ, aratʉʉra amazenzere abhɨrɨ. \p \v 3 Yɨɨsu akabhuga, “Nɨrabhabhʉʉrɨra nɨ‑maheene, umukwirwa ʉmʉhabhɨ wʉnʉ, newe ahurukiryɨ zimpirya nzaru kʉkɨra bhʉʉsi bhanʉ bhahurukiryɨ. \v 4 Nɨrabhugabhu, kʉ kʉbha bhanʉ bhʉʉsi bhahurukiryɨ, ikimweso kɨnʉ bhahurukiryɨ, nɨ‑hagero hasuuhu he ebhegero bhyabhʉ ibhyaru. Nawe umukwirwa wʉnʉ ʉmʉhabhɨ, ahurukiryɨ bhyʉsi bhɨnʉ aarɨ anabhyʉ mubhwikari bhwazɨ!” \s Yɨɨsu aragambɨra ʉkʉsaribhwa kwa rihekaaru \r (Mataayo 24:1‑2; Maaroko 13:1‑2) \p \v 5 Abhɨɨga abhandɨ, bhaarɨ bharagambɨra rihekaaru, chɨmbu ryarɨ rɨkʉnzirwɨ na amabhwɨ amazʉmu, ne ebhegero bhya riguri ryi igʉrʉ bhɨnʉ abhaatʉ bhaahurukiiryɨ Mungu. Nawe Yɨɨsu akabhuga, \v 6 “Ganʉ gʉʉsi mokorora nangwɨnʉ, ribhaga rɨrahika hanʉ rɨtareeho nʉʉrʉ riibhwɨ rɨnʉ rɨkʉsaaga igʉrʉ wɨ ɨrɨndɨ. Gʉʉsi garasaribhwa!” \s Yɨɨsu aragambɨra ɨnyaakʉ yɨnʉ ikuuza \r (Mataayo 24:3‑14; Maaroko 13:3‑13) \p \v 7 Abhaatʉ bhayo bhakamubhuurya, “Umwija, amangʼana gayo garahʉrʉka ryʉrɨ? Na ni‑chɨrɨkɨnʼyʉkɨ kɨnʉ kiriitwereche kʉbha garaariirɨ?” \p \v 8 Akabhabhʉʉrɨra, “Mwangarɨrɨ, ʉmʉʉtʉ wʉwʉʉsi ataaza kʉbhakangirirya! Abhaatʉ bhaaru bharaaza kuriina ryanɨ, bharabhuga, ‘Inyɨ ni‑Kiriisitʉ.’ Naatu, bharabhuga, ‘Ribhaga rirya rɨraariirɨ!’ Nawe mʉtabhatuna! \v 9 Na hanʉ muriigwɨ ɨngʼana ya riihɨ nɨ ɨnyaakʉ, mʉtʉʉbhaha, kʉ kʉbha gayo gareenderwa gakorwe hinga, nawe ɨtɨnɨrʉ yɨ ɨɨsɨ ɨrabha ɨkɨɨrɨ.” \p \v 10 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Icharʉ kɨmwɨ kiriitana nɨ ɨkɨndɨ, nʉ ʉbhʉtɨmi bhʉmwɨ bhuriitana nʉ ʉbhʉndɨ. \v 11 Kʉrabhaho ibhirigitʉ bhɨkʉrʉ bhyɨ ɨɨsɨ, na ahagero ahandɨ ɨnzara haari na amarwɨrɨ amabhɨ bhʉkʉngʼu. Na kurwa mwisaarʉ kʉrabha ni ichɨrɨkɨnʼyʉ kɨkʉrʉ, na abhaatʉ bhararora ɨbhɨsɨgʉ bhɨnʉ bhɨkʉbhakanga bhʉkʉngʼu. \p \v 12 “Nawe, gayo gʉʉsi gakɨɨrɨ kokorwa, bharabhahira mʉmarwazɨrʉ na kʉbhabhoha mokebhoho na kʉbhanyaacha. Mʉrahirwa mʉbhʉtangɨ bhwa abhatɨmi na abhakangati, igʉrʉ wi riina ryanɨ. \v 13 Neho mʉraabhone umweya gwʉ ʉkʉgamba igʉrʉ waanɨ. \p \v 14 “Nawe mʉtʉʉbhaha kwa kwiseega, nɨkɨ mʉraagambɨ ɨtɨnɨrʉ ɨkɨɨrɨ. \v 15 Inyɨ, nɨrabhaha ubhwʉbhʉʉri, na amangʼana ganʉ mʉraagambɨ, kuhika abhabhisa bhaanyu bhanʉ bharaatʉrɨ kwanga hamwɨ kʉhakaana. \p \v 16 “Ribhaga ryu ukuhurukibhwa kwa abhatɨmi, bharabhiichʉra nʉʉrʉ abhiibhuri bhaanyu, abhahiiri bhaanyu, abhaatʉ bhi ikishoko chanyu na abhasaani bhaanyu. Na abhamwɨ muriitwa. \v 17 Abhaatʉ bhʉʉsi bharabhabhiihirirwa igʉrʉ waanɨ. \v 18 Nawe, rʉtakʉbhʉra nʉʉrʉ uruzwɨrɨ rʉmwɨ kumitwɨ janyu! \v 19 Na muriigumiriryɨ, ubhwikari bhwanyu bhʉrasabhurwa. \s Yɨɨsu ararootorera kʉbha Yɨrusarɨɨmu ɨrasaribhwa \r (Mataayo 24:15‑21; Maaroko 13:14‑19) \p \v 20 “Hanʉ mʉraarore ʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu rwinaarirwɨ na amaribhita ga abhasirikarɨ, momenye kʉbha ribhaga ryʉ ʉkʉsaribhwa rɨraariirɨ. \v 21 Ribhaga riyo bhanʉ bharɨ Yudeya, bhangʼosere mʉbhɨgʉrʉ. Bhanʉ bharɨ mʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu, bharwɨmu bhwangʉ, na bhanʉ bharɨ mʉmɨgʉndʉ, bhatagarʉka mʉrʉbhɨri. \v 22 Zisikʉ ziyo zɨrabha zɨ ɨnyaakʉ, korereke amangʼana gʉʉsi ganʉ gaandikirwɨ gahikɨ. \v 23 Tʉrabharorera ɨbhɨgʉngi abhakari bhanʉ bharɨnda na bhanʉ bhakʉbha bharakoocha zisikʉ ziyo. Ɨrabha bhʉkʉngʼu, kʉ kʉbha mucharʉ kiyo, kʉrabha nɨ ɨnyaakʉ haari, naatu ɨtɨnɨrʉ ya Mungu ɨraaza kʉbhaatʉ bhi icharʉ kiyo. \v 24 Abhaatʉ abhandɨ, bhariitwa kwa risabha, na abhandɨ, bharagwatwa na kuhirwa mubhyarʉ ɨbhɨndɨ bhyʉsi. Nʉ ʉrʉbhɨri rwa Yɨrusarɨɨmu, abhaatʉ bhi ibhyarʉ ɨbhɨndɨ bhararʉtaza, kuhika zisikʉ zaabhʉ zɨraasirɨ. \s Yɨɨsu aragambɨra ʉkʉgarʉka kwazɨ \r (Mataayo 24:29‑31; Maaroko 13:24‑27) \p \v 25 “Kʉrabhaho ichɨrɨkɨnʼyʉ kuryʉbha, umwɨri, na zenzota. Na mʉʉsɨ hanʉ, abhaatʉ bha mubhyarʉ bharabha nɨ ɨnyaakʉ nu ubhwʉbha kʉ kʉbha ya amakunda maaru ganʉ gakuruma mʉnyanza. \v 26 Abhaatʉ bharaseezeka igʉrʉ wu ubhwʉbha, kʉ kʉbha bhararɨndɨɨra amangʼana amabhɨ ganʉ garaabhone ɨɨsɨ, kʉ kʉbha ebhegero bhyʉsi bhya mwisaarʉ bhɨrasingisa. \p \v 27 “Ribhaga riyo, neho abhaatʉ bharaarore Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, araaza mʉmasaarʉ na zinguru nʉ ʉbhʉkʉrʉ. \v 28 Gayo gʉʉsi, hanʉ gakʉtanga kokorwa, mwimɨɨrɨrɨ kandikija, kʉ kʉbha ribhaga ryʉ ʉkʉsabhurwa kwanyu rɨraariirɨ!” \s Ichɨrɨkɨnʼyʉ chʉ ʉkʉgarʉka ku Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ \r (Mataayo 24:32‑35; Maaroko 13:28‑31) \p \v 29 Akʉmara, Yɨɨsu akabhʉʉrɨra abhɨɨga bhaazɨ ekerenjo, arabhuga, “Morore ʉmʉtɨ gwu umutiini nɨ ɨmɨtɨ ɨgɨndɨ jʉsi. \v 30 Hanʉ mʉraarore kʉbha gɨtangirɨ kʉsɨbhʉka amatʉʉtʉ, rogendo rʉmwɨ mʉramenya kʉbha ribhaga rya rigesa rɨrariirɨ. \p \v 31 “Ɨbhuɨbhu, hanʉ mʉraarore gayo gʉʉsi gatangirɨ, momenye kʉbha ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu bhʉraariirɨ. \v 32 Nɨrabhabhʉʉrɨra amaheene, ribhaga ryu urwibhʉrʉ rʉnʉ rɨtakʉhɨta kuhika gayo gʉʉsi gakorwe. \v 33 Risaarʉ nɨ ɨɨsɨ bhɨrahɨta, nawe ɨngʼana yaanɨ ɨtakʉhɨta kemerano. \s Mʉbhɨ mɨɨsʉ \p \v 34 “Mwiyangarɨrɨ, mʉtaaza kuhizwa ne esebheeto, ubhunywi nu ubhwʉbha bhu ubhwikari. Mʉbhɨ bhwaheene, kʉ kʉbha urusikʉ rwɨ ɨtɨnɨrʉ rʉraaza mʉtɨɨzɨ. \v 35 Nɨmbu rukuuza kʉbhaatʉ bhʉʉsi bha kʉʉsɨ! \v 36 Kʉgayo, mʉbhɨ mɨɨsʉ ibhaga ryʉsi! Mongʼehe kʉsabha Mungu mʉnajɨ kugiisiza gʉʉsi ganʉ gakʉhʉrʉka, na kwimɨɨrɨra mʉbhʉtangɨ bhu Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ.” \p \v 37 Kuzisikʉ ziyo umwise, Yɨɨsu aarɨ ariija abhaatʉ mwihekaaru nu ubhutikʉ aarɨ araja mʉkɨgʉrʉ chɨ Ɨmɨzɨyituuni. \v 38 Sikʉ zʉʉsi, abhaatʉ bhʉʉsi bhahaaja ritabhʉʉri rya ziri mwihekaaru kumwitegeerera. \c 22 \s Yuuda ariisirirya kwichʉra Yɨɨsu \r (Mataayo 26:1‑5, 14‑16; Maaroko 14:1‑2, 10‑11; Yoohana 11:45‑53) \p \v 1 Isigukuru yɨ Ɨmɨkaatɨ Gɨnʉ Gɨtarɨ Mitunduuru ɨkabha ɨrɨ haguhɨ yɨnʉ ikubhirikirwa Ɨpasaka.\f + \fr 22:1 \fr*\fk Ɨpasaka \fk*\ft ni‑sigukuru yɨnʉ Abhayaahudi bhahaakora kuhiita orogendo rwabhʉ rwu kurwa Miisiri. Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* \v 2 Abhakʉrʉ bha abhakuhaani, hamwɨmwɨ na abhiija bhi imigirʉ, bhaarɨ bharamohya ɨnzɨra yu ukwita Yɨɨsu, nawe bhakabha bharʉʉbhaha abhaatʉ. \p \v 3 Neho Shɨtaani akasikɨra Yuuda, wʉnʉ akubhirikirwa Isikariyʉʉti, wʉmwɨ wa abhɨɨga bha Yɨɨsu ikumi na bhabhɨrɨ. \v 4 Akaja kʉbhakʉrʉ bha abhakuhaani, na kʉbhakʉrʉ bha abhariibhi bha rihekaaru, akarwaza nabhʉ chɨmbu arɨɨbhagwatyɨ Yɨɨsu. \v 5 Bhakazomerwa bhʉkʉngʼu, bhakiisirirya komoha zimpirya. \v 6 Yuuda akiisirirya, akatanga komohya umweya gu ukwichʉra Yɨɨsu, hanʉ abhaatʉ bhatarɨ. \s Yɨɨsu ararya Ɨpasaka na abhɨɨga bhaazɨ \r (Mataayo 26:17‑25; Maaroko 14:12‑21; Yoohana 13:21‑30) \p \v 7 Urusikʉ rwi isigukuru yɨ Ɨmɨkaatɨ Gɨnʉ Gɨtarɨ Mitunduuru rʉkahika, nerwe ɨbhɨngʼʉndu bhyɨ Ɨpasaka bhɨhaasinzwa. \v 8 Neho Yɨɨsu akatʉma Peetero na Yoohana, akabhabhʉʉrɨra, “Mujɨ motokonzere ibhyakurya bhyɨ Ɨpasaka, tuuzɨ turyɨ hamwɨmwɨ.” \p \v 9 Bhakabhuurya “Oreenda tokokorere hayi?” \p \v 10 Akabhagarukirya, “Mwitegeerere, hanʉ mukusikɨra mʉrʉbhɨri, mʉrarumana nu umusubhɨ wʉmwɨ, agɨgirɨ inywa. Mumutunɨ kuhika munyumba yɨnʉ araasikɨrɨ, \v 11 mʉmʉbhʉʉrɨrɨ wi inyumba, ‘Umwija arasabha utwereche ɨgatɨ hanʉ araarɨɨrɨ Ɨpasaka hamwɨmwɨ na abhɨɨga bhaazɨ. ’ \v 12 Hayo, arabhahira mogorofa, arabheerecha ɨgatɨ, muyo mʉrabhona ebhegero bhyʉsi bhirimu. Mototengere muyo, tʉrɨɨrɨ Ɨpasaka.” \v 13 Abhɨɨga bhakiigwa amangʼana gayo, bhakahʉrʉka bhakaja, bhakabhona gʉʉsi, chɨmbu Yɨɨsu aabhabhuuriirɨ, bhakatenga ibhyakurya bhyɨ Ɨpasaka. \s Ibhyakurya bhyʉ Ʉmʉkʉrʉ Yɨɨsu \r (Mataayo 26:26‑30; Maaroko 14:22‑26; 1 Abhakʉrintʉ 11:23‑25) \p \v 14 Ribhaga ryu ukurya rɨkahika, Yɨɨsu akiikara kurya ibhyakurya hamwɨmwɨ na abhatumwa bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ. \v 15 Akabhabhʉʉrɨra, “Niigʉmbirɨ bhʉkʉngʼu kurya ibhyakurya bhyɨ Ɨpasaka, hamwɨmwɨ na niimwɨ nɨkɨɨrɨ kʉnyahaarwa. \v 16 Nɨrabhabhʉʉrɨra, nɨtakurya naatu ibhyakurya bhɨnʉ, kuhika gʉʉsi gakorwe mʉbhʉtɨmi bhwa Mungu.” \p \v 17 Yɨɨsu akagega ekekombe, akabhʉʉrɨra Mungu, azʉmiryɨ. Akabhaha, akabhuga, “Mogege idivaayi yɨnʉ, munywɨ. \v 18 Nɨrabhabhʉʉrɨra, nɨtakunywa naatu idivaayi, kuhika ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu bhʉraazɨ.” \p \v 19 Akʉmara Yɨɨsu akagega ʉmʉkaatɨ, akabhʉʉrɨra Mungu, azʉmiryɨ, akagusunyura, akabhaha abhɨɨga bhaazɨ, akabhabhʉʉrɨra, [“Gʉnʉ negwe ʉmʉbhɨrɨ gwanɨ gʉnʉ gukuhurukibhwa igʉrʉ waanyu. Mʉbhɨ mʉrakorabhu, ku kunhiita.” \p \v 20 Yɨɨsu akagega naatu ekekombe kirya, akabhuga, “Idivaayi yɨnʉ ni‑chɨrɨkɨnʼyʉ chʉ ʉbhʉragɨ\f + \fr 22:20a \fr*\fk Ʉbhʉragɨ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* ubhuhya bhwa amasaahɨ gaanɨ ganʉ gakwitɨka igʉrʉ waanyu.]\f + \fr 22:20b \fr*\xt Rora Kʉhʉrʉka 24:8; Yɨrɨmiya 31:31‑34.\xt*\f* \p \v 21 “Nawe, ʉmʉkɨndichanyu aranyiichʉra, na wʉnʉ akunyiichʉra tʉrakorya nawe kɨbhakuri kɨmwɨ. \v 22 Maheene Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ araja kwitwa, chɨmbu ubhwɨndi bhwa Mungu bhʉrɨ, nawe horeera wʉnʉ akumwichʉra!” \v 23 Hayo, abhɨɨga bha Yɨɨsu bhakatanga kwibhuurya, wɨɨwɨ gatɨ waabhʉ wʉnʉ areekore gayo. \s Nɨ‑wɨɨwɨ ʉmʉkʉrʉ bhʉkʉngʼu \p \v 24 Kʉkahʉrʉka zɨhaka gatɨ wa abhɨɨga bha Yɨɨsu, kʉbha wɨɨwɨ gatɨ waabhʉ wʉnʉ akwiseegerwa kʉbha ʉmʉkʉrʉ kʉkɨra abhakɨndichazɨ. \v 25 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Abhatɨmi bhanʉ bhatɨɨzɨ Mungu, bhahaakangata abhaatʉ kwa nguru na bharabhirikirwa kʉbha, nɨ‑bhasakirya. \p \v 26 “Nawe imwɨ mʉtabhabhu, gatɨ waanyu ʉmʉʉtʉ arɨɨbhɨ mʉkʉrʉ kʉkɨra abhandɨ, abhɨ chu umusuuhu, nʉ ʉmʉtɨmi abhɨ ncho omohocha. \v 27 Mmbe! Wahɨ nɨ‑mʉkʉrʉ bhʉkʉngʼu? Umwikari wa mwigari kurya, kisha ʉmʉtɨngi wi ibhyakurya? Atarɨ umwikari wa mwigari kurya? Nawe, inyɨ nɨrɨ gatɨ waanyu nangɨ ʉmʉtɨngi.” \p \v 28 “Hanʉ naarɨ nɨnɨ ɨnyaakʉ, imwɨ mwarɨ hamwɨmwɨ na niinyɨ. \v 29 Nangʉ, nɨrabhakora mʉbhɨ abhatɨmi mʉbhʉtɨmi bhwanɨ, chɨmbu Bhaabha aamarirɨ kongʼa ʉbhʉnaja bhuyo. \v 30 Mʉrarya nu ukunywa hamwɨmwɨ na niinyɨ, muriikara kubhitumbɨ bhyɨ ɨkɨtɨmi ikumi na bhɨbhɨrɨ, ɨnʉ mʉratɨnɨra ɨbhɨgambʉ ikumi na bhɨbhɨrɨ bhya Iziraɨri.” \s Yɨɨsu ararora kʉbha Simʉʉni Peetero aramwanga \r (Mataayo 26:31‑35; Maaroko 14:27‑31; Yoohana 13:36‑38) \p \v 31 Yɨɨsu akabhuga, “Simʉʉni, Simʉʉni! Itegeerera, Shɨtaani amarirɨ kwisiriribhwa kʉbhagema imwʉsi, arabhaseesa chɨmbu abhaatʉ bhakoseesa ɨnganʉ. \v 32 Nawe, nɨmarirɨ kʉkʉsabhɨra kwa Mungu, ʉtaaza kʉtamwa mubhwisirirya bhwazʉ. Nawe ʉraangarʉkɨrɨ, ʉbhahɨ zinguru abhakɨndichazʉ.” \p \v 33 Akamʉgarukirya, “Ʉmʉkʉrʉ wɨɨtʉ, inyɨ nisiriiryɨ kuja kobhohwa hamwɨmwɨ na naawɨ, nʉʉrʉ kwitwa!” \p \v 34 Yɨɨsu akamʉgarukirya, “Peetero, amaheene nɨrakʉbhʉʉrɨra, reero ekorokoome ɨkɨɨrɨ kʉgamba, ʉrabha ʉnyangirɨ manga katatʉ.” \s Ribhaga riibhɨ rɨrariirɨ \p \v 35 Akʉmara Yɨɨsu akabhuurya abhɨɨga bhaazɨ, “Hanʉ nabhatumirɨ mʉtaarɨ na kɨgʉzi cha mpirya, ɨsakwa naabha ibhikwɨra, mʉkasuuhirwa na kegero chʉchʉsi?”\f + \fr 22:35 \fr*\xt Rora Ruuka 9:3, 10:4.\xt*\f* \p Bhakamʉgarukirya, “Zɨyi.” \p \v 36 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Nawe nangʉ, wɨ ɨkɨgʉzi cha zimpirya agege, na wɨ ɨsakwa, agege, na wʉnʉ ataana risabha, aguryɨ ɨkabhuuti yaazɨ, korereke agʉrɨ risabha. \v 37 Mokorebhu kʉ kʉbha ribhaga rɨraariirɨ, amangʼana ganʉ gaandikirwɨ mʉMaandɨkʉ Amarɨndu gakorwe, kʉbha ‘Akabharwa hamwɨmwɨ na abhakʉri bha amabhɨ.’ Amaheene amangʼana ganʉ gaandikirwɨ igʉrʉ waanɨ gareenderwa gakorwe.” \p \v 38 Bhakamʉbhʉʉrɨra, “Ʉmʉkʉrʉ! Rora! Hanʉ gareho amasabha abhɨrɨ.” \p Akabhuga, “Yiisirɨ.” \s Yɨɨsu arasabha Mungu kʉkɨgʉrʉ chɨ Ɨmɨzɨyituuni \r (Mataayo 26:36‑46; Maaroko 14:32‑42) \p \v 39 Ribhaga riyo Yɨɨsu akarwa hayo, akaja kʉkɨgʉrʉ chɨ Ɨmɨzɨyituuni chɨmbu amanarʉ gaazɨ, na abhɨɨga bhaazɨ bhakamutuna. \v 40 Akahika kʉkɨgʉrʉ kiyo akabhabhʉʉrɨra, “Mʉsabhɨ Mungu mʉtaaza kusikɨra mubhitiimotiimo.” \p \v 41 Akabhatiga hayo, akiisuka embere hasuuhu, chɨmbu obhokore bhwʉ ʉkʉtaasha riibhwɨ, akahigama akasabha Mungu, \v 42 “Bhaabha! Arɨɨbhɨ ʉsɨɨgirɨ, nɨrakʉsabha unduushiryɨ ekekombe chɨ ɨnyaakʉ kɨnʉ. Ɨtarɨ chɨmbu inyɨ nikwenda, nawe gakorwe chɨmbu awɨ ukwenda.” [ \v 43 Hayo, maraika kurwa mwisaarʉ akahʉrʉkɨra Yɨɨsu, akamoha zinguru. \v 44 Yɨɨsu akabha nʉ ʉbhʉsʉngʉ bhʉhaari bhʉkʉngʼu, akangʼeha kʉsabha Mungu. Ɨkɨtʉgʉta chazɨ, kɨkatoonya haasɨ kituubhɨɨnɨ na amasaahɨ.] \p \v 45 Hanʉ aamarirɨ kʉsabha, akiimɨɨrɨra, akagarʉkɨra abhɨɨga bhaazɨ, akabhona bhahindiirɨ kʉ kʉbha bhaarɨ bharumikirɨ. \v 46 Akabhabhuurya, “Heene! Kwakɨ muhindiirɨ? Mʉbhʉʉkɨ mʉsabhɨ, mʉtaaza kusikɨra mubhitiimotiimo.” \s Yɨɨsu aragwatwa \r (Mataayo 26:47‑56; Maaroko 14:43‑50; Yoohana 18:3‑11) \p \v 47 Hanʉ Yɨɨsu akɨɨrɨ aragamba gayo, akiizirwa na abhaatʉ bhaaru, bhakangatiibhwɨ na Yuuda, wʉmwɨ wa abhɨɨga bhaazɨ ikumi na bhabhɨrɨ. Neho Yuuda akiisukɨra Yɨɨsu korereke amokeerye kwa kumuhumbata. \p \v 48 Yɨɨsu akamubhuurya, “Yuuda, heene, uriichʉra Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ kwa kumuhumbata?” \v 49 Hanʉ abhɨɨga bha Yɨɨsu bhaarʉʉzɨ gayo, bhakamubhuurya, “Ʉmʉkʉrʉ, tʉbhangʼere na risabha?” \p \v 50 Hayohayo, wʉmwɨ waabhʉ, akatɨna ʉkʉtwɨ ku ubhuryʉ kwa mbʉʉsa wa kuhaani ʉmʉkʉrʉ kutu. \v 51 Yɨɨsu akabhuga, “Mutigɨ! Yɨnʉ yiisirɨ.” Akakunʼyaku ʉkʉtwɨ kwa mbʉʉsa wuyo, akamohorya. \p \v 52 Yɨɨsu akabhuurya abhaatʉ bhanʉ bhiizirɨ kumugwata, abhakʉrʉ bha abhakuhaani, abhakʉrʉ bha abhariibhi bha rihekaaru, hamwɨmwɨ na abhakaruka bha Abhayaahudi, “Ndora mwizirɨ na amasabha na amarungu kungwata, nkina inyɨ nɨ‑mʉsaakuri? \v 53 Zisikʉ zʉʉsi naarɨ hamwɨmwɨ na niimwɨ mwihekaaru, nawe mʉtaangwatirɨ! Nawe, nangʉ ni‑ribhaga ryanyu nʉ ʉbhʉkangati bhwi ikiirimya.” \s Peetero araanga Yɨɨsu \r (Mataayo 26:57‑58; Maaroko 14:53‑54, 66‑72; Yoohana 18:12‑18, 25‑27) \p \v 54 Neho abhaatʉ bhayo bhakagwata Yɨɨsu, bhakaja nawe kuhika munyumba ya kuhaani ʉmʉkʉrʉ.\f + \fr 22:54 \fr*\fk Kuhaani ʉmʉkʉrʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it abhakuhaani\it* muKiniibhasa.\f* Peetero aarɨ aratuna Yɨɨsu kwa kore. \v 55 Hanʉ bhaahikirɨ kʉrʉbhʉʉga rwi inyumba omorero gʉkaakibhwa, bhakiikara. Peetero wʉʉsi, akaaza kwikara rusizʉ waabhʉ. \v 56 Omohocha wʉmwɨ wɨ ɨkɨkari akamomogorera, akabhuga, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ, aarɨ hamwɨmwɨ na Yɨɨsu.” \p \v 57 Nawe Peetero akaanga, “Awɨ ʉmʉkari! Nɨtamwɨzɨ!” \p \v 58 Hasuuhu, ʉmʉʉtʉ wʉndɨ akarora Peetero, akamʉbhʉʉrɨra, “Na naawɨ nɨ‑mʉkɨndichabhʉ.” \p Nawe Peetero akamʉgarukirya, “Awɨ musubhɨ! Ʉrantuubhanʼya!” \p \v 59 Rɨkahɨta ibhaga ryɨ ɨsa yɨmwɨ, ʉmʉʉtʉ wʉndɨ akakandikija kʉgamba, “Maheene, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ aarɨ hamwɨmwɨ na Yɨɨsu, ndora ewe wʉʉsi nɨ‑Mʉgariraaya!” \p \v 60 Nawe Peetero akagarukirya, “Awɨ musubhɨ! Nɨtɨɨzɨ gayo ʉkʉgamba.” Akɨɨrɨ achagamba gayo, rogendo rʉmwɨ ekorokoome ɨkagamba. \v 61 Ʉmʉkʉrʉ akiichʉra, akarora Peetero, hayohayo Peetero akahiita amangʼana ganʉ Yɨɨsu aamubhuuriirɨ, “Reero, ekorokoome ɨkɨɨrɨ kʉgamba, ʉrabha ʉnyangirɨ manga katatʉ.” \v 62 Peetero akahʉrʉka igʉtʉ, akatanga kʉrɨra kwi isʉngʉ ihaari. \s Abhariibhi bharakaara Yɨɨsu \r (Mataayo 26:67‑68; Maaroko 14:65) \p \v 63 Akʉmara abhasubhɨ bhanʉ bhaarɨ bhakuriibha Yɨɨsu, bhakabha bharamʉkaara. Hamwɨmwɨ na gayo, bhakamotema bhʉkʉngʼu. \v 64 Bhakamuribha amɨɨsʉ, bharamʉbhʉʉrɨra, “Rootorera, nɨ‑wɨɨwɨ wʉnʉ akʉtɨmirɨ?” \v 65 Bhakabha bharamuhuruchirya amangʼana agandɨ maaru gʉ ʉkʉmʉtʉka. \s Yɨɨsu aragambwa mʉbhʉtangɨ bhwa abhakʉrʉ \r (Mataayo 26:59‑66; Maaroko 14:55‑64; Yoohana 18:19‑24) \p \v 66 Bhʉkacha, bhakakora ikiikarʉ cha abhakaruka bha Abhayaahudi, abhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhiija bhi imigirʉ. Yɨɨsu akareetwa muchandarʉ\f + \fr 22:66 \fr*\fk Ichandarʉ\fk*\ft . Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora Ikiniibhasa.\ft*\f* chabhʉ, bhakamubhuurya, \v 67 “Arɨɨbhɨ awɨ naawɨ Kiriisitʉ, tʉbhʉʉrɨrɨ.” \p Akabhagarukirya, “Nʉʉrʉ nɨraabhabhʉʉrɨrɨ, mʉtakwisirirya, \v 68 na nɨrabhabhuuryɨ, mʉtakʉngarukirya. \v 69 Nawe kwɨma nangʉ, Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ arabha ikɨɨrɨ ʉrʉbhaara rwu ubhuryʉ rwa Mungu wa zinguru.”\f + \fr 22:69 \fr*\xt Rora Zabhuri 110:1.\xt*\f* \p \v 70 Bhʉʉsi bhakamubhuurya, “Heene awɨ ni‑Mwana wa Mungu?” \p Yɨɨsu akabhagarukirya, “Ndora imubheene mʉmarirɨ kʉgamba kʉbha inyɨ newe!” \p \v 71 Rogendo rʉmwɨ, abhakʉrʉ bhayo bhakabhuga, “Nɨ‑bhamenyeekereryakɨ bhanʉ tukwenda? Itwɨ tʉmarirɨ kwigwa amangʼana ganʉ agambirɨ!” \c 23 \s Yɨɨsu arahirwa kwa Piraato \r (Mataayo 27:1‑2, 11‑14; Maaroko 15:1‑5; Yoohana 18:28‑38) \p \v 1 Akʉmara, abhakʉrʉ bhʉʉsi bha Abhayaahudi bhakiimɨɨrɨra, bhakahira Yɨɨsu kwa Piraato. \v 2 Bhakatanga kʉmʉgamba kwa bhʉhaari, bharabhuga, “Tʉrʉʉzɨ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ, ararimirya icharʉ chɨtʉ, kwa kʉbharecha abhaatʉ bhatarɨha rigʉʉti kwa Kaisaari. Akʉmara arabhuga kʉbha ewe newe Kiriisitʉ, ʉmʉtɨmi.” \p \v 3 Neho Piraato akabhuurya Yɨɨsu, “Awɨ naawɨ ʉmʉtɨmi wa Abhayaahudi?” \p Akabhuga, “Awɨ ʉgambirɨ.” \p \v 4 Piraato akabhʉʉrɨra abhakʉrʉ bha abhakuhaani, hamwɨmwɨ na riribhita rya abhaatʉ, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ, rɨtareeho isoro ryʉryʉsi rɨnʉ nɨrʉʉzɨ kwawe.” \p \v 5 Abhaatʉ bhayo, bhakakandikija kʉgamba, “Ndora amaragɨrɨra gaazɨ, garareeta rirɨgɨ kʉbhaatʉ bha mucharʉ chʉsi cha Yudeya! Akatangɨra Gariraaya, na amarirɨ kʉganyaraganʼya kuhika hanʉ.” \p \v 6 Piraato akagiigwa gayo, akabhuurya, “Ʉmʉʉtʉ wʉnʉ nɨ‑Mʉgariraaya?” \v 7 Hanʉ aamɨnyirɨ ewe nɨ‑Mʉgariraaya wʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Heroode, akamʉtʉma kwawe kʉ kʉbha, zisikʉ ziyo Heroode wʉʉsi aarɨ Yɨrusarɨɨmu. \s Heroode arabhuurya Yɨɨsu \p \v 8 Hanʉ Heroode aarʉʉzɨ Yɨɨsu, akazomerwa bhʉkʉngʼu, kʉ kʉbha akiigwa amangʼana gaazɨ kwa sikʉ nzaru. Akabha areenda korora ɨkɨsɨgʉ kɨnʉ Yɨɨsu akokora. \v 9 Heroode akabhuurya amangʼana maaru, nawe Yɨɨsu atamʉgarukiiryɨ ingʼana. \v 10 Abhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhiija bhi imigirʉ, bhakahɨta embere kʉgamba Yɨɨsu kwa bhʉhaari. \p \v 11 Heroode wʉʉsi na abhasirikarɨ bhaazɨ bhakatanga komorega, bhakamoseka, bhakamwibhohya zengebho zɨnzʉmu. Akʉmara bhakamʉgarucha kwa Piraato. \v 12 Kwɨma urusikʉ ruyo, Heroode na Piraato bhakabha bhasaani, nʉʉrʉ bhaarɨ bhatakwigwana. \s Piraato aratɨnɨra Yɨɨsu \r (Mataayo 27:15‑26; Maaroko 15:6‑15; Yoohana 18:39–19:16) \p \v 13 Akʉmara, Piraato akabhiringa abhakʉrʉ bha abhakuhaani, abhiimiiririri bha Abhayaahudi, hamwɨmwɨ na abhaatʉ. \v 14 Akabhabhʉʉrɨra, “Heene! Mʉndɨɨtɨɨrɨ ʉmʉʉtʉ wʉnʉ, mʉrabhuga arasiigirirya abhaatʉ. Momenye bhwaheene nɨmarirɨ kumubhuurya mʉbhʉtangɨ bhwanyu. Kʉmagamba gaanyu gʉʉsi, rɨtareeho ingʼana ryʉryʉsi rɨnʉ nɨrʉʉzɨ kwawe. \v 15 Heroode wʉʉsi, atarʉʉzɨ isoro kwawe. Necho amʉgarukiryɨ kwa niitwɨ. Momenye bhwaheene kʉbha ʉmʉʉtʉ wʉnʉ, rɨtareeho isoro rɨnʉ akʉrirɨ, rɨnʉ rekokora iitwɨ! \v 16 Nangʉ nɨramotema zihimbʉ, akʉmara nimutigʉrʉkɨrɨ.” [ \v 17 Ribhaga ryɨ Ɨpasaka, Piraato akeenderwa atigʉrʉkɨrɨ omobhohwa wʉmwɨ.] \p \v 18 Abhaatʉ bhayo bhʉʉsi, bhakarɨgɨsa kwa hamwɨmwɨ bharabhuga, “Zɨyi! Muruushɨho wʉnʉ, ʉtʉtazʉrɨrɨ Bharaabha!” \v 19 Na Bharaabha akabhohwa mokebhoho kʉ kʉbha akareeta rirɨgɨ ryaru mʉrʉbhɨri na kwita. \p \v 20 Piraato akeenda kutigʉrʉka Yɨɨsu, naatu akagambana nabhʉ. \v 21 Nawe, bhakangʼeha kʉrɨgɨsa, “Mʉmʉbhambɨ kʉmʉsarabha, mʉmʉbhambɨ kʉmʉsarabha!” \p \v 22 Akagamba nabhʉ rwa katatʉ, “Asariryɨkɨ? Ndora rɨtareeho isoro rɨnʉ nɨrʉʉzɨ kwawe rikugirya iitwɨ! Nangʉ nɨramotema zihimbʉ, akʉmara nimutigʉrʉkɨrɨ.” \p \v 23 Nawe, abhaatʉ bhayo bhakangʼeha kʉrɨgɨsa bhʉkʉngʼu kʉbha Yɨɨsu abhambwɨ kʉmʉsarabha. Ɨtɨnɨrʉ, rirɨgɨ ryabhʉ rɨkahiza. \p \v 24 Neho Piraato akabhiisiririrya Abhayaahudi bhayo kokora chɨmbu bhakwenda. \v 25 Akatazʉra ʉmʉsarya wʉnʉ aarɨ abhʉhirwɨ, igʉrʉ wo okoreeta rirɨgɨ ryaru na kwita. Akabhaha Yɨɨsu, korereke bhamokore chɨmbu bhakwenda. \s Yɨɨsu arabhambwa kʉmʉsarabha \r (Mataayo 27:32‑44; Maaroko 15:21‑32; Yoohana 19:17‑27) \p \v 26 Hanʉ abhasirikarɨ bhaarɨ bharahira Yɨɨsu kumwita, bhakarumana nʉ ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ, iriina ryazɨ Simʉʉni, wʉ ʉrʉbhɨri rwa Kireene, ararwa mʉmʉgʉndʉ. Bhakamugwata kwa nguru, bhakamoseserya ʉmʉsarabha, akabha ararwa Yɨɨsu inyuma. \p \v 27 Abhaatʉ bhaaru bhakatuna Yɨɨsu, gatɨ waabhʉ, abhakari bhaarɨ bharamʉrɨrɨra kwi isʉngʉ ihaari. \v 28 Yɨɨsu akabhiichʉrɨra akabhabhʉʉrɨra, “Imwɨ abhakari bha Yɨrusarɨɨmu, mʉtandɨrɨra! Nawe mwirɨrɨrɨ imubheene na abhaana bhaanyu. \v 29 Kʉ kʉbha kuzisikʉ zɨnʉ zikuuza abhaatʉ bharabhuga, hakɨrɨku abhakari abhagʉmba, na bhanʉ bhatakʉchiryɨ abhaana. \v 30 Akʉmara, neho bharaabhugɨ, ‘Ɨbhɨgʉrʉ mutugwɨrɨ, nɨ ɨhɨgʉrʉ mutubhumbikiryɨ.’\f + \fr 23:30 \fr*\xt Rora Hooseya 10:8.\xt*\f* \v 31 Arɨɨbhɨ ganʉ garakorwa kʉmʉtɨ ʉmʉbhɨsɨ, ɨrabhabhwɨ kʉmʉtɨ umwʉmu?” \p \v 32 Ribhaga riyo, abhasirikarɨ bhakahira Yɨɨsu na abhasarya bhabhɨrɨ kwitwa. \v 33 Bhakahika ahagero hanʉ haabhirikiirwɨ Ɨkɨhanga chu Umutwɨ, bhakamʉbhamba kʉmʉsarabha, na abhasarya bhayo, ʉwʉmwɨ ʉrʉbhaara rwazɨ rwu ubhuryʉ, nʉ ʉwʉndɨ ʉrʉbhaara rwʉ ʉbhʉmʉsi. \v 34 Yɨɨsu akabhuga, “Bhaabha! Ʉbhabheerere, kʉ kʉbha bhatɨɨzɨ rɨnʉ bhakokora.” Na bhakatwana amiibhoho gaazɨ kwa kokora ubhwitʉʉri. \p \v 35 Abhaatʉ bhakiimɨɨrɨra bhararora, na abhakʉrʉ bha Abhayaahudi, bhakatanga komorega, bharabhuga, “Akabhasabhʉra abhandɨ. Arɨɨbhɨ newe Kiriisitʉ wʉnʉ arʉbhwɨrwɨ na Mungu, isabhʉrɨ umwene!” \p \v 36 Abhasirikarɨ bhʉʉsi bhakamorega kwo okomoha amarwa amarʉrʉ gi idivaayi. \v 37 Bhakamʉbhʉʉrɨra, “Arɨɨbhɨ awɨ nɨ‑mʉtɨmi wa Abhayaahudi, isabhʉra aumwene!” \p \v 38 Gakatuurwa igʉrʉ waazɨ amaandɨkʉ garabhuga, “\sc Wʉnʉ newe ʉmʉtɨmi wa Abhayaahudi\sc*.” \p \v 39 Gatɨ wa abhasarya bhabhɨrɨ bhayo, ʉwʉmwɨ akatʉka Yɨɨsu arabhuga, “Awɨ ʉtarɨ Kiriisitʉ? Isabhʉra aumwene! Na niitwɨ, ʉtʉsabhʉrɨ!” \p \v 40 Nawe, ʉmʉkɨndichazɨ akamorecha, akabhuga, “Awɨ ʉtakwʉbhaha Mungu nʉʉrʉ hasuuhu? Awɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wuyo ɨtɨnɨrʉ yaanyu nɨ‑mwɨmwɨ. \v 41 Itwɨ tutiniirwɨ koheene, kʉrɨngʼaana na amahocha gɨɨtʉ, wʉnʉ, rɨtareeho isoro rɨnʉ akʉrirɨ.” \v 42 Akʉmara, akabhuga, “Yɨɨsu! Hanʉ ʉraasikɨrɨ mʉbhʉtɨmi bhwazʉ, unhiitɨ!” \p \v 43 Akamʉgarukirya, “Nɨrakʉbhʉʉrɨra amaheene, reero tʉrabha hamwɨmwɨ mwisaarʉ.” \s Uruku rwa Yɨɨsu \r (Mataayo 27:45‑56; Maaroko 15:33‑41; Yoohana 19:28‑30) \p \v 44 Ribhaga ryɨ ɨsa isaasabha umwise, kʉkabha ni ikiirimya mucharʉ chʉsi kuhika zɨɨsa kenda umwise, \v 45 kʉ kʉbha iryʉbha rɨkarima. Na ripaziya ryu ukusikɨra Aharɨndu ha Aharɨndu mwihekaaru,\f + \fr 23:45 \fr*\fk Ripaziya ryu ukusikɨra Aharɨndu ha Aharɨndu mwihekaaru \fk*\ft riyo ryarɨ mwihekaaru, rɨrakɨnga abhaatʉ bhatasikɨra Aharɨndu ha Aharɨndu, hanʉ ubhwɨrʉ bhwa Mungu bhwikɨɨrɨ. \ft*\xt Rora Abhɨɨbhuraaniya 6:19, 10:19‑22. \xt*\ft Kʉmaragɨrɨra bhʉkʉngʼu, rora ringʼana \ft*\it rihekaaru\it* muKiniibhasa.\f* rogendo rʉmwɨ rɨkabhaarʉka mbaara ibhɨrɨ! \p \v 46 Yɨɨsu akarɨra kwiraka ikʉrʉ, “Bhaabha! Mʉmabhoko gaazʉ, nɨratʉʉra ekoro yaanɨ.” \v 47 Hanʉ aamarirɨ kʉgamba gayo, akatinʼya. \p Hanʉ ʉmʉkʉrʉ wa abhasirikarɨ aarʉʉzɨ gayo, akakumya Mungu akubhuga, “Amaheene, ʉmʉʉtʉ wʉnʉ ataakʉrirɨ isoro ryʉryʉsi mʉbhʉtangɨ bhwa Mungu!” \p \v 48 Abhaatʉ bhanʉ bhaarɨ bhiibhiringirɨ korora amangʼana gayo, bhakagarʉka mumijɨ jabhʉ, bhariitema ibhikubha bhyabhʉ kwa kurumɨka. \v 49 Bhʉʉsi bhanʉ bhaamɨnyirɨ Yɨɨsu, bhakiikara kore hasuuhu, bhakarora ganʉ gakokorwa. Gatɨ waabhʉ, kwarɨ na abhakari bhanʉ bhaamutunirɨ kwɨma Gariraaya. \s Yɨɨsu arabhiikwa \r (Mataayo 27:57‑61; Maaroko 15:42‑47; Yoohana 19:38‑42) \p \v 50 Kwarɨ nʉ ʉmʉʉtʉ wʉmwɨ ʉmʉzʉmu na we eheene, iriina ryazɨ Yuusufu, wʉmwɨ wi ichandarʉ ɨkɨkʉrʉ cha Abhayaahudi, \v 51 nawe atiisirirɨɨnʼyɨ nabhʉ igʉrʉ wa amangʼana gaabhʉ. Ʉmʉʉtʉ wuyo aarɨ wi icharʉ cha Arimataaya na aarɨ ararɨnda kwa bhoono kʉrʉ ukuuza kwʉ ʉbhʉtɨmi bhwa Mungu. \p \v 52 Neho Yuusufu akaja kwa Piraato, akamʉsabha ahaabhwɨ ɨkɨtʉndʉ cha Yɨɨsu. \v 53 Piraato akiisirirya, Yuusufu akaja, akiicha ɨkɨtʉndʉ kurwa kʉmʉsarabha, akakiringɨra mʉsanda. Akʉmara, akakihindirya mumbiihɨra yɨnʉ ɨkɨrɨɨsirwɨ kwitarɨ, na mumbiihɨra muyo, atareeho mʉʉtʉ wʉnʉ abhiikirwɨmu. \v 54 Urusikʉ ruyo, rwarɨ urusikʉ rwa Abhayaahudi kwikonza\f + \fr 23:54 \fr*\fk Urusikʉ rwa Abhayaahudi kwikonza\fk*\ft , ni‑Ijumaa, nerwe Abhayaahudi bhahiikonza, korereke bhabhɨ bhwaheene kurusikʉ rwabhʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ.\ft*\f* kwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ. Urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ rwarɨ rʉraariirɨ. \p \v 55 Abhakari bhanʉ bhiizirɨ hamwɨmwɨ na Yɨɨsu kurwa Gariraaya, bhakatuna Yuusufu. Bhakarora imbihɨra yiyo, na chɨmbu ɨkɨtʉndʉ kɨtɨɨrwɨ.\fig Yɨɨsu arabhiikwa|alt="Yesu anazikwa" src="WA03928b.tif" size="col" loc="LUK 23:55" copy="Graham Wade © United Bible Societies, 1989" ref="23:55"\fig* \v 56 Neho bhakagarʉka munyumba, bhakakora amaguta go okoreetya. Nawe bhakoyeera urusikʉ rwʉ ʉbhʉtʉʉrʉ, chɨmbu yaswajibhwɨ. \c 24 \s Ukuryʉka kwa Yɨɨsu \r (Mataayo 28:1‑10; Maaroko 16:1‑8; Yoohana 20:1‑10) \p \v 1 Ribhaga rya mʉmacha urusikʉ rwʉ ʉbhʉtangɨ rwi inyuma,\f + \fr 24:1 \fr*\fk Urusikʉ rwʉ ʉbhʉtangɨ rwi inyuma \fk*\ft kʉBhayaahudi ni‑Jumapiri.\ft*\f* abhakari bhayo bhakaja kumbihɨra, bhabhanwirɨ amaguta ganʉ bhaakʉrirɨ. \v 2 Nawe riibhwɨ ikʉrʉ rɨnʉ ryarɨ riribhirɨ imbihɨra, bhakarebhona rihiringitiibhwɨ rusizʉ. \v 3 Neho bhakasikɨra mʉʉsi, bhakabhona ɨkɨtʉndʉ chʉ Ʉmʉkʉrʉ Yɨɨsu kɨtariimu. \v 4 Hanʉ bhaarɨ bhakɨɨrɨ bhararʉgʉʉra igʉrʉ wɨ ɨngʼana yiyo, hayohayo rusizʉ waabhʉ, bhakiimɨɨrɨra abhasubhɨ bhabhɨrɨ, bhiibhʉhirɨ zengebho zɨnzɨrʉ za pee! \p \v 5 Abhakari bhayo bhakabharora bhakagwatwa nu ubhwʉbha bhʉkʉngʼu, bhakiihiinya kuhika haasɨ. Neho abhasubhɨ bhayo bhakabhabhʉʉrɨra, “Ndora mʉramohya ʉmʉhʉru mʉbhaku? \v 6 Atarɨ hanʉ! Aryukirɨ! Muhiitɨ amangʼana ganʉ aabhabhuuriirɨ hanʉ aarɨ akɨɨrɨ Gariraaya. \v 7 Akabhuga, ‘Umwana wʉ Ʉmʉʉtʉ, areenderwa ahurukibhwɨ mʉmabhoko ga bhʉ ʉbhʉbhɨ, na bharamʉbhamba kʉmʉsarabha nu urusikʉ rwa katatʉ araryʉka.’ ” \p \v 8 Abhakari bhayo bhakahiita amangʼana ga Yɨɨsu, \v 9 bhakahʉrʉka mumbihɨra, bhakaja kʉbhʉʉrɨra abhatumwa bha Yɨɨsu ikumi na wʉmwɨ, hamwɨmwɨ na abhandɨ bhʉʉsi. \v 10 Abhakari bhayo, nɨ‑Mariyamu wa Magidarena, Yowana, Mariyamu unina Yaakobho, hamwɨmwɨ na abhakari abhandɨ bhanʉ bhaarɨ hamwɨmwɨ neebho. \p \v 11 Nawe, bhakabhʉʉrɨra abhatumwa bha Yɨɨsu, bhakagarora kina gataana bhwera, bhatagiisiriiryɨ. \v 12 Peetero akiimɨɨrɨra rogendo rʉmwɨ, akaryara mwega kuja kumbihɨra. Hanʉ aahikirɨ, akiihiinya na kwisʉnza mumbihɨra, akarora ɨsanda. Akarwa hayo, ariibhuurya bhʉkʉngʼu ganʉ arʉʉzɨ. \s Yɨɨsu arabhahwarʉkɨra abhɨɨga bhabhɨrɨ \r (Maaroko 16:12‑13) \p \v 13 Urusikʉ ruyoruyo, bhabhɨrɨ bha abhɨɨga bha Yɨɨsu bhakabha morogendo kuja ʉrʉbhɨri rwa Ɨmau. Ʉrʉbhɨri ruyo, rwarɨ kina matambʉka bhɨkwɨ ikumi na kɨmwɨ kurwa Yɨrusarɨɨmu. \v 14 Bhabhɨrɨ bhayo bhakaja bharagamba igʉrʉ wa amangʼana ganʉ gakʉrirwɨ. \p \v 15 Na hanʉ bhaarɨ bhakɨɨrɨ bharagamba, Yɨɨsu akaaza, akagenda hamwɨmwɨ nabhʉ. \v 16 Nawe bhakabha bharibhirwɨ amɨɨsʉ gaabhʉ, bhataamʉmɨnyirɨ. \p \v 17 Akabhabhuurya, “Mʉragambakɨ ɨnʉ mʉragenda?” \p Bhakiimɨɨrɨra, ubhushʉ bhwabhʉ bharingirɨ ekomo. \v 18 Wʉmwɨ waabhʉ, iriina ryazɨ Kireopa, akamʉgarukirya, “Mʉbhagini bhʉʉsi bha Yɨrusarɨɨmu, naawɨ aumwene ʉkɨɨrɨ kwigwa ganʉ gakʉrirwɨ zisikʉ zɨnʉ?” \p \v 19 Akabhabhuurya, “Mangʼanakɨ gayo?” \p Bhakamʉgarukirya, “Itwɨ tʉragamba igʉrʉ wa Yɨɨsu wa Nazarɨɨti. Abhaatʉ bhʉʉsi na Mungu, bhakarora kʉbha aarɨ ʉmʉrʉʉtɨrɨri, amangʼana na amahocha gaazɨ gaarɨ na zinguru bhʉkʉngʼu. \v 20 Nawe abhakʉrʉ bha abhakuhaani na abhiimiiririri bhɨɨtʉ bhamuhurukiryɨ atinirwɨ kukwa, bhakamʉbhamba kʉmʉsarabha. \v 21 Na newe twisɨgirɨ kʉbha aratuurya Abhiiziraɨri. Kwɨma gayo gʉʉsi gakʉrirwɨ, reero ni‑rusikʉ rwa katatʉ. \p \v 22 “Hamwɨmwɨ na gayo, abhamwɨ bha abhakari gatɨ wɨɨtʉ bhatʉtachiryɨ. Reero mʉmacha bhakaja mumbiihɨra, \v 23 bhakabhona ɨkɨtʉndʉ cha Yɨɨsu kɨtariimu. Bhakagarʉka na kʉtʉbhʉʉrɨra kʉbha, bhakarora ʉbhʉrʉri bhwa maraika, bhanʉ bhaabhugirɨ Yɨɨsu nɨ‑mʉhʉru. \v 24 Akʉmara, abhandɨ bhanʉ bhaarɨ na niitwɨ bhakaja kumbihɨra, bhakabhona gʉʉsi chɨmbu abhakari bhayo bhaatubhuuriirɨ, bhʉʉsi bhatarʉʉzɨ ɨkɨtʉndʉ.” \p \v 25 Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Ndora imwɨ bhageegebhu, Kwakɨ bhakʉngʼu mʉrɨ kwisirirya amangʼana ganʉ abharʉʉtɨrɨri bhaagambirɨ? \v 26 Nangʉ Kiriisitʉ atɨɨndirwɨ kʉhɨtɨra ɨnyaakʉ yiyo, na kusikɨra mʉbhʉgʉngʉ bhwazɨ.” \v 27 Neho Yɨɨsu akabheerekeererya amangʼana gʉʉsi ganʉ gaandikirwɨ igʉrʉ waazɨ kwɨma mʉbhɨtabhʉ bhya Musa, kuhika ɨbhɨtabhʉ bhyʉsi bhya abharʉʉtɨrɨri. \p \v 28 Hanʉ bhiisukirɨ ʉrʉbhɨri rʉnʉ bhaarɨ bhakuja, Yɨɨsu akabha nkina arangʼeha no rogendo. \v 29 Nawe, bhakamwisasaama bhʉkʉngʼu, “Wiikarɨ hamwɨmwɨ na niitwɨ hanʉ, kʉ kʉbha nangwɨnʉ igoroobha ni ikiirimya kisikiirɨ.” Neho Yɨɨsu akasikɨra munyumba bhakiikara hamwɨmwɨ. \v 30 Bhakiikara kubhyakurya, Yɨɨsu akagega ʉmʉkaatɨ akagʉsabhɨra, akagusunyura, akabhasondya. \v 31 Hayohayo, bhakaramuchwa amɨɨsʉ gaabhʉ, bhakamenya kʉbha nɨ‑Yɨɨsu. Wʉʉsi rogendo rʉmwɨ akabhʉra. \v 32 Bhakiibhuurya, “Awɨɨ! Hanʉ aarɨ akʉgamba na niitwɨ kʉnzɨra na kʉtʉbhʉʉrɨra igʉrʉ wa Amaandɨkʉ Amarɨndu, nangʉ tutiigwirɨ nkina omorero gʉraaka mozekoro zɨɨtʉ?” \p \v 33 Ribhaga riyoriyo bhakabhʉʉka, bhakagarʉka Yɨrusarɨɨmu. Bhakarumana na abhɨɨga bha Yɨɨsu ikumi na wʉmwɨ bhiibhiringirɨ hamwɨmwɨ na abhakɨndichabhʉ. \v 34 Hanʉ bhabhɨrɨ bhayo bhaahikirɨ, abhɨɨga bha Yɨɨsu bhakabhabhʉʉrɨra, “Nɨ‑maheene kʉbha Ʉmʉkʉrʉ wɨɨtʉ aryukirɨ, na ahwarukiirɨ Simʉʉni!” \v 35 Neho bhakabhʉʉrɨra abhakɨndichabhʉ gʉʉsi ganʉ gakʉrirwɨ mʉnzɨra. Bhakabhabhʉʉrɨra na chɨmbu bhaamɨnyirɨ Yɨɨsu, hanʉ aabhasunyuriirɨ ʉmʉkaatɨ. \s Yɨɨsu arahwarʉkɨra abhɨɨga bhaazɨ \r (Mataayo 28:16‑20; Maaroko 16:14‑18; Yoohana 20:19‑23; Amahocha ga Abhatumwa 1:6‑8) \p \v 36 Hanʉ abhɨɨga bha Yɨɨsu bhaarɨ bhachagamba igʉrʉ wa gayo, rogendo rʉmwɨ Yɨɨsu akiimɨɨrɨra gatɨ waabhʉ, akabhabhʉʉrɨra, “Omorembe gʉbhɨ na niimwɨ.” \p \v 37 Bhakiitacha, bhakʉʉbhaha bhʉkʉngʼu kʉ kʉbha bhakakina bhararora ɨkɨhwɨ. \p \v 38 Nawe, Yɨɨsu akabhabhʉʉrɨra, “Kwakɨ zekoro zaanyu ziitiimaatirɨ? Mʉna amakɨbhwɨ bhʉkʉngʼu mozekoro zaanyu? \v 39 Morore amabhoko na amagʉrʉ gaanɨ, kʉbha niinyɨ. Mʉmbatɨbhatɨ morore! Ɨkɨhwɨ kɨtaana mʉbhɨrɨ na amaguha, chɨmbu mokorora inyɨ nɨnago.” \p \v 40 Hanʉ Yɨɨsu aamarirɨ kʉbhabhʉʉrɨra gayo, akabheerecha amabhoko na amagʉrʉ gaazɨ. \v 41 Abhɨɨga bhaazɨ, bhakazomerwa bhʉkʉngʼu kuhika bhatiisiriiryɨ arɨɨbhɨ gʉʉsi nɨ‑maheene. Neho Yɨɨsu akabhabhuurya, “Hanʉ kʉna bhyakurya bhyʉbhyʉsi?” \v 42 Bhakamoha ritɨnɨka ryi iiswɨ ɨnyʉchu, \v 43 akagega, akarya embere waabhʉ. \v 44 Akabhabhʉʉrɨra, “Garya nabhabhuuriirɨ ribhaga nɨkɨɨrɨ hamwɨmwɨ na niimwɨ, kʉbha gʉʉsi gaandikirwɨ igʉrʉ waanɨ mumigirʉ ja Musa, mʉbhɨtabhʉ bhya abharʉʉtɨrɨri, na mʉbhɨtabhʉ bhya Zabhuri gareenderwa kokorwa.” \p \v 45 Neho Yɨɨsu akabharimʉʉrʉra amangʼɨɨni gaabhʉ bhamenye Amaandɨkʉ Amarɨndu. \v 46 Akabhabhʉʉrɨra, “Nɨmbu yandikirwɨ, Kiriisitʉ aranyaakibhwa, nu urusikʉ rwa katatʉ, araryʉka kurwa mʉbhaku. \v 47 Abhaatʉ bha mubhyarʉ bhyʉsi, kwɨma Yɨrusarɨɨmu hanʉ, bharwazirwɨ kuriina ryazɨ bhatigɨ ʉbhʉbhɨ bhwabhʉ, korereke bhabheererwe. \v 48 Amangʼana gayo gamarirɨ kokorwa, na niimwɨ nɨ‑bhamɨnyɨɨkɨrɨri bha gayo. \p \v 49 “Mwangarɨrɨ! Nɨrabhareetera Ekoro Ɨndɨndu, chɨmbu Bhaabha aamarirɨ kʉbharaga. Nawe, mʉrɨndɨ mʉrʉbhɨri hanʉ, kuhika Ekoro Ɨndɨndu ɨraazɨ, mʉrahaabhwa ʉbhʉnaja kurwa mwisaarʉ.” \s Yɨɨsu aragegwa kuja mwisaarʉ \r (Maaroko 16:19‑20; Amahocha ga Abhatumwa 1:9‑11) \p \v 50 Akʉmara Yɨɨsu akabhahira abhɨɨga bhaazɨ haguhɨ nʉ ʉrʉbhɨri rwa Bhɨtaniya, bhakahika harya, akanʉnga amabhoko gaazɨ igʉrʉ, akabhaha ʉrʉbhangʉ. \v 51 Akɨɨrɨ arabhaha ʉrʉbhangʉ, akabhatiga, akagegwa kuja mwisaarʉ. \p \v 52 Bhakamosengera, akʉmara bhakagarʉka Yɨrusarɨɨmu, bhazʉmɨɨrwɨ bhʉkʉngʼu. \v 53 Bhakiikara mwihekaaru, bharakumya Mungu.