\id ACT - Ignaciano NT -Bolivia 1980 (DBL -2013) \h Hechos \toc1 Eta náichararacavahi ena Apóstoleana, ticaijare Hechos \toc2 Hechos \toc3 Hch \mt2 Ema San Lucas májuequenehahi eta náichararacavahi ena Apóstoleana eta náehisirahi ema Jesucristo, ticaijare \mt1 LOS HECHOS \c 1 \p \v 1 Piti Teófilo, títeca­páu­cha­viripa eta táinapure nájure tayehe eta máichava­que­névahi ema Jesucristo te títecapapa te juca apaquehe. Nájuchahi tamutu eta máichaque­neanahi, étapa eta máimitu­ra­pianahi. \v 2 Nararihihi ena manere­jiruana apóstoleana. Émaripa ema Espíritu Santo máimica­tacahi eta matúpa­ra­sí­ra­vacahi éna. Nájucha­varepa eta mayapirahi te anuma. Puiti nímiama­re­cavare eta piyehe eta juca nájure, apaesa pímati tamutu eta téchacareana tayehe eta máichava­que­névahi ema Jesús. \v 3 Te táequenepa eta máepenirahi, téchepucapa te máecari, tiápecha­vavare títareca. Tásiha, cuarenta­quenehi sache eta macácha­né­ra­va­ca­ríchaha ena máimitureana. Máimerecahi ichape eta machavirahi títareca. Máimitu­ca­vacahi éna, eta táichara­ra­ca­vayare eta náehisi­rayare ema Viya ena achaneana te tamutu avasareana. \s1 Ema Jesucristo mametaca eta máucupaisirayare ema Espíritu Santo \p \v 4 Te jena sache, macácha­ne­va­ca­ríchaha ena apóstoleana, mameta­ca­vacapa. Ánipa maicha: \p —Vahi ecújú­nijica eta juca viávasa Jerusalén. Ecucha­payare eta táitauchi­ra­vayare eta máijara­ruvahi ema Vicaiyaquene. Étaripa eta juca numeta­ra­pianahi. \v 5 Échavarichu ema Juan, máicacha­si­ca­vacahi te une ena achaneana. Étisera, puiti juca sácheanayare, tiúcupai­cayare ema Espíritu Santo. Ema tícacha­si­ca­heyare, tiávahá­ca­hénapa —macahepa ema ­ Jesús. \s1 Eta mayapira ema Jesús te anuma \p \v 6 Tacahe, nayase­recapa ena tiúrujiá­canahi ema Jesús. Ánipa naicha: \p —Tata Viáquenu, ¿puítinaríchu píjara­cahavi viti israelítana eta vítináini vigóve­rna­chacáca te juca viávasa? —nacahepa. \p \v 7 Ema Jesús majicapapa, ánipa maicha: \p —Vuíchaha táechacare. Vahi tatuparaca étinahíni echa tájahapuca sáchevayare, tájahapuca cájevayare títauchavaya. Taicha tayumu­ru­revahi eta juca maicha ema Tata Vicaiyaquene. Macarichu éma máiturué­queneha eta juca. \v 8 Jucari­hisera eta ítuca­que­neyare. Ema Tata tíjara­ca­heyare ema Espíritu Santo, tiávahá­ca­heyare tímica­ta­ca­heyare. Tacahe, échaji­sia­nuínapa núti. Tamutuyare avasareana eta epaisiha, te Jerusalén, te Judea, te Samaria, étapa te jácani tayere­hi­queneana avasareana tayehe te juca apaquehe —máichapa ema Jesús. \p \v 9 Tacahe, te títavapa eta máechaji­rí­si­ravahi, tiyanapa tiyapa te anuma. Tacahe, ena máimitureana náimara­rae­que­nehaipa eta mayanirahi. Táepacu­chirahi eta úcaji. Vaipa macaeche­rahini te anuquehe. \v 10 Eta mayanirahi ema Jesús te anuma, náimara­ra­cáichaha ena máimitureana. Tacahe, tiárami­ca­reanapa tímere­cavana ena apinana ángeleana. Tijapu­mui­ri­havaca. \v 11 Tacahe, náichapa ena ángeleana: \p —¿Tájaha íchahi ímara­racahi eta anuma, eti máimitureana ema Jesús? Puiti eneca­pa­ra­recahi ema Jesús eta majuni­ji­si­ra­heripa, mayanirapa te anuma. Vimetacahe: Te jácani sácheyare, ema Jesús tichavayare te juca apaquehe. Tiúcupai­cayare tacuti­yareichu eta mayanirahi —náichavacapa ena ángeleana. \s1 Nanerejicapa ema Matías, máitsivayarehi ema Júlasi \p \v 12 Tiuri, eta návihairahi te anuquehe masihi ticaijare Olivoquiji. Tachacayahi eta Jerusalén, apina kilómetro eta tayere­hivahi. Tiyananapa tichavana tayehe eta avasare. \v 13 Te títeca­panapa te avasare, tisiapanapa te peti apina piso, eta náiteca­pihahi. Tiápananapa te téqueneha piso. Natiarihihi ema Pedro, ema Jacobo, ema Juan, ema Andrés, ema Felipe, ema Tomás, ema Bartolomé\f + \fr 1:13 \ft Ema Bartolomé ticai­ja­re­hi­vare Nata­nael. Ema apana Jacobo, machi­chahi ema Alfeo (váipa­sera vécha­pi­rica eta máita­re­sira ema Alfeo). Ema Simón, nacha­mu­ri­nihi ena revo­lu­cio­nario ticai­ja­reana “cananí­sta­na”. Ena nani cananí­stana naca­na­ra­ji­ri­cahi ena apavasanana romanoana, navarairahi náquijica, nacuchucayare te návasa Judea. Ema maca Judas, matiarihi ema maparape ticaijarehivare Jacobo, váhisera nachamurinahini ena apóstoleana. Ema maca Judas, mapanahi eta máijare: eta Tadeo étapa eta Labeo, étapa eta Judas. (Te pivaraha pecha, pitanuca te libro Marcos 3.18 étapa te Mateo 10.3.)\f*, ema Mateo, ema apana Jacobo, ema Simón, émapa ema Judas. \v 14 Natiari­hivare ena mapara­pe­naveana ema Jesús, ésupa esu maena María, énapa ena apamuriana esenana. Tamutu sácheana, ena nani tiúruji­ca­vanahi eta nayuja­ra­sirahi. \p \v 15 Tacahe, te jena sácheana, ena náuruji­ru­vanahi náetavicahi ciento veinte eta nasimutuva ena máimitureana ema Jesús. Tacahe, téchepucapa ema Pedro te namuri, titupihapa. Máichapa: \p \v 16 —Nupara­pe­naveana, ema víyarahaini David macaimi­tu­ca­si­quenehi mayehe ema Espíritu Santo, ánaqui­ríchaha eta áñoana eta matiari­hiraya ema Júlasi, ema tínapu­mi­ráuchaya ena suntaruana nacara­tacaya ema Jesús. Títauchavapa eta mameta­rapihi ema Espíritu Santo. \v 17 Taicha ema Júlasi, émainichuhi vichamurini tayehe eta juca vémata­ne­repihi —macahepa ema Pedro. \v 18 (Émasera ema Júlasi ticapa­cavahi tichumu­cavapa. Tiáquipai­ca­va­hiséra eta máquehe. Tiúchumuriapa eta maturupiana. Te táequenepa, navehapa eta mavachainihi eta máijara­re­sirahi ema Jesús. Navacha­recapa eta apaquehe. \v 19 Te náechapa ena ticavasana te Jerusalén, nanacapa eta táijarehi Acéldama. Eta ticaijarehi puiti “Apaquehe máitinevacha ema Jesús”.) \p \v 20 Tímiyanava eta máechaji­sirahi ema Pedro, ánipa maicha: \p —Ema víyarahaini David májucu­nachahi eta mameta­rapiana ema Espíritu Santo eta te Salmo. Áni macahehi: “Machu nacuija nacusiapa eta mapena majuni­jiruipa nácani macuti­pa­ne­reruana eta mavaina­rajiva”. Ánivarepa macahe: “Tatupa­racahi masiapaya ema apana achane máitsivaya te mávacu­rénihi” macahepaji ema Espíritu Santo. \p \v 21-22 Tacahe, titupa­ra­cahavi vinere­ji­cayare ema apana, máitsivaina ema Júlasi, apaesa vahi macuejiacava te vimuri viti dócequeneana. Máimica­ta­cahavi eta véchajisiha eta máechepu­sirahi ema Jesús. Nararihi ani te vitaracu ena vichamu­rianahi te juca áñoana te matiari­hichaha ema Jesús te vimuri. Ena ticacha­ne­ha­vianahi te ticaica­cha­sinapa ema Jesús me Juan. Vahi najuni­ji­ca­ha­vihini. Natiari­hi­quenehi te tiyapapa ema Jesús te anuma —macahepa ema Pedro. \p \v 23 Tacahe, ticane­re­jianapa ena apinana: ema ticaijare Matías, émapa ema apana ticaijare José Barsabás (éneri­chuvare náimija­rechahi Justo). \v 24-25 Tacahe, tiyuja­ra­canapa, ánipa nacahe: \p —Tata Viáquenu, piti pímati eta visamureana vimutu. Pímechahavi nájahapuca ema tiuri nayehe ena nani apinava vinere­ji­ruanahi máitsivayare ema máemitiaruhi apóstoleni Júlasi, táimicu­ñaruhi eta mapecatura —nacahepa. \p \v 26 Tacahe, nasuerte­hachapa ena apinana. Tatocachapa ema Matías. Tásiha, natupa­racapa eta mávacu­reyare nachamu­ri­ra­yarehi ena apamuriana apóstoleana. \c 2 \s1 Eta máucupaisirahi ema Espíritu Santo \p \v 1 Tiuri, títecapapa eta sache napiestara ena israelítana ticaijarehi Pentecostés. Tiúruji­ca­vanahi ena apóstoleana énapa ena apamuriana nasimu­tu­va­queneana máimitureana ema Jesús. \v 2 Tacahe, tiárami­carepa eta ticaema te anuquehe tiásiha te anuma ticutipahi eta muraca técaticava. Ticaemapa muraca te táinahu eta peti návihahi éna. \v 3 Tacahe, tiárami­carepa tímerecava eta tacuti eta tanene eta yucu. Tijara­hi­vacapa te nápusiana namutu ena náuruji­ru­vanahi. \v 4 Tacahe, ena mávahá­ca­va­caripa ema Espíritu Santo. Tiárami­ca­reanapa apáecha­ji­rí­ru­va­vacapa taicha eta mávahá­si­ra­va­cáipahi ema Espíritu Santo. \v 5 Te jena sache, natiari­hivare ena camuri­queneana israelítana te Jerusalén tiásihana te tamútu­yaréini avasareana. Tipicau­ra­hianahi tayehe eta nayehe religión. \v 6 Te nasamapa eta tacaemairahi te anuquehe, ticuru­ji­ca­canapa ena achaneana. Náraminehi ichape táichavenehi eta nasamirahi ena apáecha­ji­rí­ru­va­va­ca­rípahi. \p \v 7 Ichape­rinehi nárami. Tacahe, náichacacapa: \p —¿Tájaha tacayema eta juca? Ena nani, váhira vichamu­rianaina tayehe eta avasare viávihahi. Ticavasana te Galilea ena nani. \v 8 Tásihasera, náituca­hivare eta véchaji­ri­ru­vapachu vímiuchurehi víti. ¿Tájaha­papuca tacayema eta juca? \v 9 Camuriana eta véchaji­ri­ruvana taicha viti viásiha­ha­jí­ruanahi te apana­pa­nejiana avasareana. Nararihi ena tiásihana te Partia, te Media, te Elam, te Mesopotamia, te Judea, te Capadocia, te Ponto, te Asia, te Frigia, te Panfilia, te Egipto. \v 10 Narari­hivare ena tiásihana te Cirene te Libia. Narari­hivare ena tiásihana te Roma, ena yátupi­queneana israelítana énapa ena tépiya­ca­va­naripa israelítana. \v 11 Narari­hivare ena tiásihana te Creta étapa te Arabia. Vimutusera visama eta véchaji­ri­ru­vapachu. ¿Tájahapuca tacayema? Ena nani téchaji­canahi timeta­ca­ha­vianahi eta táurica­ca­re­queneana tásiha­que­nea­nayare me Viya. Vicaicu­tiarahi tamutu taicha téchaji­canahi te véchaji­ri­ru­vapachu —nacahepa. \p \v 12 Namutu napane­re­que­nehahi. Vaipa náimatihini tájahapuca tacayema. Tiyase­re­ji­ri­ca­ca­na­varepa: \p —¿Tájahapuca tacayema eta juca? —nacahepa. \p \v 13 Natiari­hisera ena apamuriana nacaeca­hi­richucha, ánipa nacahe: \p —Nacava­ha­queneana ena nani —nacahepa. \s1 Ema Pedro máechajicapa ena achaneana \p \v 14 Tacahe, titupihapa ema Pedro te namirahu ena achaneana. Natiari­hi­hivare ena óncequeneana apóstoleana. Téchajicapa muraca ema Pedro eta máechaji­sirahi, ánipa macahe: \p —Tátanaveana nujaneanana, emutu eti ecavasana te juca Jerusalén, ecata­jicanu esama­nuchaha. Ácaicu­tia­ra­quenéna eta juca nucaye­mayare. \v 15 Eti ímijachahi vicava­ha­queneana. Vahi vicava­ha­quenéna. Tapaenumava las nuéverava yáticarahi. Écharichuhi éti vahi vítuca vera viti israelítana te yáticarahi. \v 16 Eta juca ímaha­quenehi iárami­quenehi puiti, eta tacahe­yarehi taicha mameta­rapihi ema Viya mayehe ema víyarahaini profeta Joel. Tásiha, ema Joel májucu­nachapa eta mameta­rapihi ema Viya, ánipa tacahe: \v 17 “Jararihiya eta sácheanaya níjara­cayare ema Espíritu Santo nayehe namutu ena achaneana. Tásiha, ena echicha­naveana, ajairana énapa ena esenana, nacame­ta­rai­ruinapa eta néchaji­riruva. Ena amaperuana, níjara­cayare eta náechirayare eta táichara­ca­vayare. Ena ichavi­ca­chichana ticame­ta­ca­sia­nayare te navapure. \v 18 Taicha nuvane­cayare ema Espíritu Santo, níjara­cayare mávahá­cavaca namutu ena nuchanerana. Tasiha, nacame­ta­rai­ruinapa eta néchaji­riruva tásiha­quenehi nuyehe. \v 19 Te juca anuma nímere­cayare eta tiárami­careana. Te juca apaquehe nucuchu­cayare eta ecutia­ra­reanaya, apaesa ímatinu nuti nucarichu nurataha nicha tamutu. Nucami­ricaya eta ecuñaraqui. Tépusai­ca­vayare eta náitine ena achaneana váinara­ji­que­neanahi. Nucami­ri­cayare te avasareana eta yucu étapa eta ichape quijare. \v 20 Eta sache, nucaema­hayare eta tajaraiva. Éneri­chuvare nítsiva­chayare eta táimahi eta caje. Ítimeyare nícha. Tásiha, títeca­painapa eta nusache­rayare nuchaviraya nuti Iáquenu. Te jena sácheyare, ichape eta napisi­rainapa ena achaneana taicha nícuña­ca­va­cainapa namutu ena ticape­ca­tu­ra­ra­hia­naichaha. \v 21 Étisera eti ecasi­ñanuhi échaji­canuhi eta te níjare nuti Iáquenu, nucuchu­cu­ha­heyare” macahepa ema Viya. \p \v 22 Tiuri puiti, nupara­pe­naveana nujaneanana, esamavare eta juca apana numeta­ru­heyare. Ímatihi ema Jesús Nazareno. Ema maca ajaira, mavaneruhi ema Viya. Écharichuhi éti eta tiárami­ca­reanahi máichaque­neanahi ema Jesús. Ema Viya máijaracahi eta máitupa­ji­jiá­si­ra­vayare, mavarairahi máimere­ca­yarehi te emirahu eta émairahi mavaneru ema Viya. \v 23 Tiyere­hi­chahahi eta juca, ema Viya mapane­re­cha­ripahi eta máichara­ca­va­yarehi ema Machicha. Eta tacahe, máisapahi eta íjara­re­sirahi ema Machicha nayehe ena váinara­ji­queneana achaneana. Éma, émeta­taruhi te crusu. Éma, ímica­paruhi. \v 24 Émasera ema Viya macaeche­pucahi ema Machicha. Macaita­recahi tayehe eta máepenirahi, taicha vahi mávara­hahini mánasihini máepenahini. \v 25 Ema víyarahaini rey David timeta­ca­havihi eta te Salmo eta máechaji­riruva ema Jesús. Ánipa macahe: “Tata, piti pímara­ra­canuhi eta picácha­né­ranuhi. Piti pijanea­canuhi te nuchacaya. Pétume­chanuhi tamutu sácheana. \v 26-27 Tacahe, núrisamure ichape. Nuvara­havare nujirau­cha­viyare néchaji­si­ha­viyare. Núti, te népenapa, tájina néñama­vaimahi, taicha nucasi­ñavahi piyehe eta pímicha­vi­ra­yarehi piáchanechanu. Vahi písapaimahi témitie­queneha eta náquehe nuti pichicha pémuna­ru­quenehi. \v 28 Piti píjara­canuhi eta picaeche­pu­si­ra­nu­yarehi te nécari, nápechi­ra­va­yarehi nítareca. Tásiha, nuvapi­na­vayare eta nutiari­hi­rayare te pimirahu” tacahepa eta Salmo. \p \v 29 Nupara­pe­naveana, véchahi vimutu eta máepenirahi macaeca­ra­sirahi ema viáchucaini David, taicha vímaha­richaha puiti eta máecari. \v 30 Ema víyarahaini David, yátupi­quenehi profeta. Macuchapahi eta táitauchi­ra­vayare eta mameta­ca­sivahi me Viya, eta matiari­hi­ra­yarehi ema émana mámarié­que­ne­yarehi ema ticaija­re­yarehi Cristo ema téjaca­yarehi te trono. Máitsiva­yarehi ema máchucaini. \v 31 Ema Viya máimechahi ema David eta máichara­ca­va­yarehi ema Cristo máechepu­si­ra­yarehi te máecari. Tacahe, ema David májucu­na­charipa eta vahi tánasimahi tépena eta máchaneva ema Cristo; váhivare témitie­que­ne­haimahi eta máquehe. \v 32 Puíticha, ema Viya macaeche­pucahi ema maca Jesús. Tásiha, viti véchaji­sihahi eta juca taicha vímaha­quenehi eta mápechi­ravahi títareca. \v 33 Tacahe, ema Maiya macayapapa te anuma ema Machicha, macaeja­caripa te mavaure. Tacahe, máijara­caripa ema Espíritu Santo ema máitsiva­yarehi taicha ema matupa­ra­ha­richuhi. Tacahe, ema Jesús máevatacapa ema Espíritu Santo eta viyehe. Étara eta juca ímaha­quenehi puiti, esama­quenehi eta máucupai­sirahi ema Espíritu Santo. \p \v 34-35 Vahi ecuimi­ja­chahini émainahini ema David mápanahini te anuma. Émahisera téchaji­sihahi eta matiari­hi­ra­yarehi ema apana tiápana­yarehi te anuma. Ánipa macahehi: “Ema Viya máichapa ema Tata Náquenu Cristo: Yare, péjaca te nuvaure, eta picucha­pi­hayare eta nucaepu­yu­siraya te pimirahu ena ticatia­na­ca­vianahi, máichapaji ema Viya”. Étara eta juca macaye­ma­quenehi ema víyarahaini David. \p \v 36 Tiuri puiti, emutu eti nujaneanana israelítana, nuvaraha ímatiyare ema Jesús émeta­taruhi, émara ema Viáquenu, émaira­hivare ema Cristo, maicha ema Viya —macahepa ema Pedro eta máechaji­ri­ruvahi. \p \v 37 Tacahe, eta nasamirahi eta juca ena achaneana, ichape­rinehi eta náeñami­ravahi te nasamureana. Tásiha, nayase­recapa ema Pedro énapa ena apamuriana apóstoleana, ánipa nacahe: \p —Vipara­pe­naveana, ¿tájahapuca víchara­cavaini víti? —nacahepa. \p \v 38 Tacahe, ema Pedro majicapapa: \p —Ítsivacha eta juca ítare­siraina te mamirahu ema Viya. Eta íjara­si­ravaya mayehe ema Jesucristo, ecaica­chasiya emutu éti. Tásiha, ema Viya macaepa­hainapa eta epeca­turana. Tíjara­ca­hé­na­varepa ema Espíritu Santo. \v 39 Taicha ema Viya mavarahahi tíjara­ca­heyare ema Espíritu Santo emutu éti énapa ena echicha­naveana énapa ena apava­sanana, namutupa nácani manere­ji­ruanahi máichuha­que­neanahi ema Viya, tayanapane ticava­sanahi te tiyere­hi­queneana avasareana —macahepa ema Pedro. \p \v 40 Tacahehi eta juca máechaji­ri­ru­vanahi ema Pedro. Ichape eta maconse­ja­chi­ra­vacahi, ánivarepa máichahi: \p —Ácaijuhe ema Jesús. Ínajica eta eváina­ra­jivana. Érajicava nayehe ena tíchana eta tamauri­queneana —macahepa. \p \v 41 Tacahe, natiarihi ena tisuapanahi eta máechaji­ri­ruvahi. Enevanepa ticaica­chasiana éna. Mapana­queneana mil ena tisuapa­ji­ra­hia­na­hivare. \s1 Eta náitaresirahi ena náinapureana téhicanahi ema Cristo \p \v 42 Ena achaneana, eta nasama­ra­ra­sirahi eta náimitu­rapiana ena apóstoleana, ichape­rinehi nasuapa. Tásiha, tiúririnehi eta náitare­sirana. Náemunacaine ena nachamuriana. Tamutu sácheana ticuru­ji­ca­canahi eta nayuja­ra­si­ra­yarehi étapa eta nanisi­ra­yarehi eta pan táicutiarahi eta máepenirahi ema Viáquenu. \v 43 Ichape eta náramirahi ena achaneana, taicha náimaharipa eta tiárami­careana náichaqueneana ena apóstoleana, máimica­ta­si­ra­vacahi ema Viya. \v 44 Namutu ena tisuapa­ji­rahiana tiúruji­ca­va­na­pa­rácahi ticaji­ca­canahi eta náimaha­queneana. \v 45 Te náimaha ema mácani nachamuri ticamu­nuvahi, náijarareca eta náimaha­queneana. Tásiha, náijaracapa eta plata ema ticamu­nuvahi, náimica­ta­si­hayare. \v 46 Tamutu sácheana tiúruji­ca­vanahi eta te Templo. Tásiha, te napenana tíchuha­ca­canahi ténica­canahi. Ticacha­ne­ca­ca­na­hivare eta nanisirahi eta pan táicutiarahi eta máepenirahi ema Viáquenu. Náurisa­mu­revahi, táurivaipahi te nasamureana. \v 47 Najiraucha nacunachahi ema Viya. Tacahe, namutu ena apamuriana achaneana napicauchahi éna. Tásiha, tamutu sácheana ema Viya máichuha­vacahi ena apamuriana tisuapa­navare. \c 3 \s1 Eta manarasirahi ema achane masarini \p \v 1 Tiuri, étana sache, te las trespa cáperehi, ema Pedro émapa ema Juan tiyananapa tisiapa­na­yarehi eta te Templo. Te jena hora, las trésquenepa sache, hora eta nayuja­rasira ena israelítana. \v 2 Matiarihi ema achane masari. Máimiuchurehi eta mamásariva. Tamutu sácheana nanapana eta te Templo. Nanaquica eta te ichapepana tapaja ticaijare Tiúrinapana, mayase­se­re­si­ha­yarehi eta limosna nayehe nácani achaneana tisiapa­napahi. \v 3 Tacahe, ema masari, te máimaha­vacapa tisiapa­na­yarehi ema Pedro ema Juan, mayasea­ca­vacapa eta limosna. \v 4 Tacahe éna, náesenicapa ema masari. Tasiha, máichapa ema Pedro: \p —Pímara­ra­cahavi. \p \v 5 Tacahe, máimara­ra­ca­ripahi. Máimijachaipa náijara­ca­yarehi eta plata. \v 6 Tásiha, ema Pedro máichapa: \p —Tájina nuviya eta plata níjara­ca­vihini. Jucari­hisera eta juca nucata­ji­ca­viyare. Nucana­ra­ca­viyare. Táichavene eta máitupa­ji­jiá­sirava ema Jesucristo ema Nazareno, nuvanecavi: Péchepuca, pipaica —máichapa. \p \v 7 Tacahe, ema Pedro machuru­vau­cha­vanepa te mavahu vaure, macaeche­pucapa. Éneva­ne­rínehi túmevaca eta mapaiqueana eta mayucarana. \v 8 Tacahe, ema masarini tíjahú­chavapa titupiha, tipaicapa. Tacahe, tisiapanapa te Templo máehica­va­capaipa éna. Máetere­si­napaipa eta mapaisi­rapahi. Macuna­chapaipa ema Viya, mahasu­lu­pa­ya­chavare eta macana­ra­sirahi. \v 9 Namutu ena achaneana náimara­racahi eta mapaisi­raipahi, macuna­cha­rinehi ema Viya. \v 10 Te náimatipa ena achaneana ema masarini, ichape­rinehi eta náramirahi. Ánipa nacahehi: \p —Ánaquia­paripa eta mayase­se­re­sirahi eta limosna ema maca, máejasi­ra­paraca te tapaja ticaijare Tiúrinapana taicha eta mamasa­rivahi. Puítisera tipaicapa, tétere­ca­varepa. ¿Tájahapuca máichara­cavahi eta manara­sirahi? —nacahepa. \s1 Ticametarairu ema Pedro te Templo \p \v 11 Tacahe, ema masarini vaipa máinajia­ca­va­cahini ema Pedro ema Juan. Tacahe, náurujiacapa namutu ena achaneana te návihahi ena apóstoleana te tajuhe eta Templo, te tayehe eta alar máepiyaruhi ema reyni Salomón. \v 12 Tacahe, eta máimairahi ema Pedro ena achaneana náramirahi eta juca, máichavacapa: \p —Tátanaveana, nujaneanana israelítana. Iáramihi éti eta juca víchirahi víti. Ímijachapa vítijivahi vicanaraca ema maca achane masarini. Ímija­cha­papuca viti vítupa­ji­jia­cavahi táichavene eta víjara­si­ravahi mayehe ema Viya. Eta juca ánira tacahehi, vahi vítina vicana­ra­cahini ema maca. Ema ticana­racahi, émaquenehi ema Jesús Nazareno, \v 13 taicha ema Viya\f + \fr 3:13 \ft Ema Pedro téchajicahi te náechajiriruva ena israelí­tana, máimijarechirahi ema Viya: “ema nacasiñaquehehi ena viáchucanaveanaini ema Abraham, ema Isaac, ema Jacob, énapa ena apamurianaini viáchucanaveanaini”.\f* tíjaracahi eta tamutui­rayare marataha ema Machicha Jesús. Émara ema maca Jesús ema épuru­quenehi éti, íjara­reruhi mayehe ema aquenuca apava­sajuecu Pilato. \v 14 Éma, mavara­ha­hineni macaitica ema Jesús, étisera vahi ávara­hahini máuchucu­hahini ema máurique­nénihi yátupi­quenehi santo. Masapihapa eyase­se­recahi máuchucuha ema ticapahi. \v 15 Tásiha, émapa ímica­pacahi ema Ticaita­re­ca­havihi. Émasera ema Viya macaeche­pucahi te máecari. Véchaji­sihahi víti éma taicha vímaha­quenehi eta mápechi­ravahi títareca. \v 16 Puiti, ímara­racahi eta manara­sirahi ema maca masarini. Eta juca eta tímicae­che­rachahi eta machavirahi títareca ema Jesús. Taicha émahi ema tíjara­ca­havihi eta vítupa­ji­jia­si­ravahi eta vicana­ra­sirahi ema maca achane, táichavenehi eta vicasi­ñairahi éma. \p \v 17 Tiuri puiti, nupara­pe­naveana, éti ímica­pacahi ema Jesús taicha vahi ímatihini eta émairahi ema Cristo ema vicucha­pa­quenehi. Énaripa ena tuparai­rucana eyehe, váhivare náimatihini éma. \v 18 Étasera tacahe­yarehi eta juca taicha máechaji­ri­ru­vaichuhi ema Viya nameta­ca­sivahi ena profetana eta macata­ji­vai­ra­yarehi ema Cristo. \p \v 19 Tásiha puiti, éneucha­vainapa ecáiju­hénapa ema Viya, apaesa macaepaha éma tamutu eta epeca­turana. Éneri­chuvare ema Viya técasa­re­cha­he­yarepa éti. \v 20 Ene ecahehi etsecava ejaca­payare ema Jesucristo te machavapa. Éma, iáquenuyare taicha manere­jiruhi ema Viya te tépana­vainapa tamutu. \v 21 Ema maca Jesucristo puiti téjacahi te anuma. Jarari­hi­ya­resera eta sache eta machavi­rayare, máetupi­ri­ca­yareva tamutu. Ánaquia­paripa, eta juca mameta­rapihi ema Viya nayehe ena mayeheana santo profetanaini eta náimitu­si­rayare ena achaneana. \v 22 Ema émana víyarahaini profeta ema Moisés, mametacahi ena viáchuca­na­veanaini, ani macahehi: “Ema Viya Dios tivane­canuhi núti numeta­ca­heyare eta máechaji­riruva. Títecayare ema apanayare profeta mavane­ru­yareva ema Viya, tacutiyare eta mavane­si­ranuhi núti. Éma, tiúchucayare te namuri ena viámarie­queneana. Tatuparaca nasuapayare tamutu eta mavanai­ri­pia­nayare. \v 23 Taicha ema Viya máimica­pa­cayare namutu ena masuápa­ji­rái­ra­há­nayare mayehe ema profeta máiteru­yarehi, taicha mamava­rahahi nacasia­pahini ena machanerana” macahepa ema Moisés. \p \v 24 Namutu ena apamuriana profetana, émaripa ema Samuél énapa ena náequene­reruana profetana, náechaji­sihahi eta juca vímaha­que­neanahi puiti juca sácheana. \v 25 Ánaquia­pa­richaha, te vuíchaha máuchucahini ema víyarahaini Moisés, ema Viya mametacaipa ema viáchucaini Abraham, ánipa macahe: “Nunere­ji­cayare ema émana piámariéquene tiúchucayare. Éma, tíjaracaya eta táurivaya eta náitare­siraya namutu ena achaneana apána­pa­ne­né­ji­queneána te juca apaquehe” macahepa ema Viya. Tiápechava mametacaipa étarichuhi máechaji­ri­ruvana mayehe ema machichaini Isaac, énapa ena mámari­na­veánaini. Puiti títaucha­varipa eta juca máechaji­ri­ru­vaichuhi ema Viya. Tásiha puiti, éti titupa­ra­cahehi ínapu­cayare ejacapa eta máijara­ruheya ema Cristo, taicha étirichuhi israelí­tahehi. Ímati­hivare eta apamuriana máechaji­ri­ruvana ema Viya, nájucha­queneana ena víyara­hanaini profetana. \v 26 Tásiha, eta macaeche­pu­sirahi ema Viya ema Machicha Jesús, tivane­ca­havipa vimetacahe éti. Te ecasi­ña­vapuca eta mayehe, máquiji­si­na­heyare eta evaina­ra­jivana. Tíjara­ca­henapa eta iúrica­ca­re­vayare —macahepa ema Pedro. \c 4 \s1 Ema Pedro émapa ema Juan námaqueneanahi te namirahu ena tuparairucana \p \v 1 Téchaji­ca­na­richaha ema Pedro ema Juan te namirahu ena achaneana, títeca­panapa ena tuparai­ru­cana, énapa ena tímitu­re­ca­rahiana ticaijareana saducéoana. Námapa­hivare ema náquenuruha ena tasunta­rurana eta Templo. \v 2 Tisemanapa taicha vahi náuricahini eta nasamai­ri­ri­sirahi ena apinana apóstoleana náimitu­sirahi ena achaneana. Vahi náuricahini eta nameta­sirahi eta yátupi­que­nerahi eta máechepu­sirahi ema Jesús te máecari, mápechi­ravahi títareca. \v 3 Tacahe, nacara­ta­ca­vacapa, náimisia­pa­vacapa te cárcel. Váipasera nacaya­se­se­re­hihini, taicha cápere­hi­chí­cha­rínehi. Tiámainu­cavapa te apanapa sache, nacuchu­ca­vacaya ticaya­se­se­re­hia­na­yarehi. \v 4 Camuria­nasera ena tisuapanahi táichavenehi eta nasama­ra­ra­sirahi eta náechaji­ri­ruvahi ena apóstoleana. Eta natupahi ena téhica­naripa ema Viáquenu Jesucristo cinco ­ mil ena achaneana ajairana. Camuria­navare ena esenana énapa ena amaperuana. \v 5-6 Te apana­quenepa sache, ema corregidor Caifás ticuru­jicapa ena apamuriana aquenu­ca­rahana tayehe eta ichapequene cabildo te Jerusalén. Natiari­hi­hivare ena escribá­noana. Matiari­hi­hivare ema Anás ema pasado corregidorhi, énapa ena machicha­naveana: ema ticaija­re­hivare Juan émapa Alejandro. Natiari­hi­hivare ena apamuriana machicha­naveana. \p \v 7 Tacahe, náemepanapa ema Pedro ema Juan te cárcel. Nacatu­piacapa te namirahu, nayase­se­recapa. Ánipa naicha: \p —Éti, vahi vitupa­ra­ca­hehini eta ímitu­sirahi eta juca. ¿Nájaha tivane­cahehi icha eta juca? ¿Nájaha ema tíjara­cahehi eta ítupa­ji­jiá­si­ravahi? —nacahepa. \p \v 8 Tacahe, ema Espíritu Santo máimica­tacahi ema Pedro eta majica­pirahi ena tiyase­re­canahi, ánipa macahe: \p —Tátanaveana juéseana, tátanaveana víyacárana te juca viávasa. \v 9 Evaraha echa eta juca táuriqueneana táichara­cavahi eta vicana­ra­sirahi ema maca achane macaju­ma­que­nenihi. \v 10 Vimeta­ca­heyare puiti. Vivaraha vémecha­heyare, eti énapa namutu ena achaneana te juca viávasa Israel. Ema maca achane, ímaha­quenehi eta manara­sirahi. Vivaraha vímima­tichahe eta máitupa­ji­jia­sirava ema Jesucristo ema Nazareno tacana­racahi eta vipiara­sirahi te máijare. Éma, émeta­táruhi te crusu, ecaparuhi. Émasera ema Viya macaeche­pucahi te máecari. \v 11 Éti, épuruhi ema Jesús, ema manere­ji­ru­quenehi ema Viya. Puiti, ecutipa ena máituca­rahana tépiya­recana peti, te náepurupuca eta tatumequene esuiqui táesuiqui­ra­ya­rehini eta peti. \v 12 Macarichu ema Jesucristo eta marataha eta macatiu­chi­ra­haviya macuchu­cui­ra­ha­vi­yarehi. Taicha ema Viya manere­ji­ru­hichuhi ema Jesús eta macuchu­cui­ra­ha­viyare. Nájina apanaina manere­ji­ruinahi te vimuri viti achaneana eta te juca apaquehe —macahepa ema Pedro. \p \v 13 Tacahe, ena tuparai­rucana náraminehi eta náitusirahi téchajicana ema Pedro ema Juan. Náichacacapa: \p —¡Tájina vahi napica­ca­ra­ca­vahini eta viyehe! Ena nani tájina náituca­quenéna eta letra. Máiture­reanahi­­. Tájina náimati­yahini eta viyehe escuela. ¿Máijara­ca­va­ca­hipuca ema Jesús eta náitupa­ji­jia­si­ravahi te macacha­ne­va­caichaha ema? —náichacacapa. \p \v 14 Tájina naviyahini nacayema taicha matiarihi ema achane masarini, titupihahi te namirahu. Taicha náimahahi eta yátupirahi eta manara­sirahi. \v 15 Tacahe, navanecapa eta nacuchu­siraya ena apóstoleana eta te náuruji­siavahi. Nanasipa ena aquenucana téchaji­ri­ca­va­naripa. \v 16 Ánipa nacahe: \p —¿Tájaha víchara­ca­vayare nayehe ena nani? Taicha namutu ena achaneana ticava­sanahi te juca Jerusalén náechahi eta náichirahi ena nani eta tiáramicare. Tásiha, vahi visuapa­ca­remahi te vépiyae­que­ne­ha­va­capuca. \v 17 Váhisera távaraha vísapa náimiyanava náimitureca nayehe ena achaneana. Vípica­ra­re­ca­vacaya apaesa vahi nacuimi­yanava náechajisiha eta máechepu­si­ra­hipuca ema mácaní­navaji Jesús —nacahepa. \p \v 18 Tacahe, nacasia­pa­varepa ema Pedro ema Juan. Navanecapa éna, ánipa naicha: \p —Vahi vivaraha ímiyanava échajisiha eta juca, váhivare ecuimi­tureca nayehe ena achaneana eta máechepu­si­ra­hipuca ema Jesús —náichapa. \p \v 19 Najica­pa­pasera ema Pedro ema Juan, ánipa naicha: \p —Esama­ha­vichaha. Ema Viya timeta­cahavi eta véchaji­si­hái­rayare. Étisera ecatichapa véchajisiha éma. Émaque­ne­hisera tisuapa­ca­re­panahi eyehe éti. Epanerecha yátupina. \v 20 Víti, vahi vimati­naimahi eta véchaji­si­háiraya tamutu eta juca vímaha­que­neanahi visama­que­nea­na­hivare mayehe ema Jesucristo —nacahepa. \p \v 21 Tacahe, ena tuparai­rucana eta nasamirahi eta namasua­pirahi, tisemanapa. Tacahe, náipica­ra­recapa. Tájina­pasera náichara­cahini. Nacaiticapa taicha tájina naviure­vai­nahini jácani táimicu­ña­cahini. Taicha namutuhi ena achaneana nacunachahi ema Viya táichavenehi eta náimaha­quenehi. \v 22 Cuarenta áñoripa eta mahañora ema maca achane masarini. Tétavi­cavahi eta tiárami­ca­revahi eta manara­sirahi maicha ema Vi­ ya. \s1 Ena téhicana ema Jesús tiyaseserecana eta natumesamurevaina \p \v 23 Eta náuchucui­raripa ema Pedro émapa ema Juan, tiyananapa eta te návihahi ena nachamuriana. Nametacapa tamutu eta nacatia­na­sirahi ena tuparai­rucana. \v 24 Te náechapa, ena nachamuriana tiyuja­ra­canapa namutu. Ánipa nacahe eta nayuja­ra­sirahi: \p —Tata Viáquenu, píti pépiyacahi eta anuma, eta apaquehe étapa eta ichapequene une mar. Pétupi­ricahi tamutu eta juca vímaha­que­neanahi puiti. \v 25 Píti pimetacahi ema víyarahaini David pivana­rainihi eta májucu­na­chiraya eta te Salmo. Ani tacahehi eta májurehi: “Tatiarihiya eta avasareana, ena achaneana navarahaya nacanara ema Viya. Énaparichu ena nujaneanana, éneri­chuvare napane­rechaya nacanara ema Viya. Máetupi­cushiana éna. \v 26 Ena réyeana te juca apaquehe títseca­va­nayare eta nacana­rai­rayare. Énaripa ena aquenu­ca­rahana nacapa­ne­reruya nacanaraya ema Viya, nacana­ra­yareva ema Cristo manere­jiruhi éma” tacahehi eta májurehi ema David. \p \v 27 Étaripa te juca viávasa, ticuti­cacahi eta napane­re­chirahi ema Herodes Antipas, ema Poncio Pilato, ena apava­sanana, énapa ena vijaneanana israelítana, navarairahi nacapaca ema sántoquene pichicha Jesús, ema pinere­ji­ru­quenehi. \v 28 Títauchavahi naicha eta juca pipane­reruana étaira­yarehi tacahe­yarehi eta péchaji­ri­ruvana. \v 29 Pítisera, Tata Viáquenu, pímara­ra­ca­havihi puiti eta náichira­havihi viti pivana­ranahi. Píjara­ca­ha­visera vitume­sa­mu­revaina eta véchaji­si­hairaya eta péchaji­riruva. \v 30 Píjara­cahavi eta vítupa­ji­jiá­si­ravaina virata­hairaina vicanaraca ena nacaju­ma­queneana, vímere­siraina eta tiárami­careana táichavenehi eta vicasi­ñairahi ema sántoquenehi pichicha Jesús —nacahepa. \p \v 31 Te títapi­ri­canapa eta nayuja­ra­sirahi, tíjahú­chavapa tiyayacare eta apaquehe návihahi éna. Tacahehi eta mávahá­si­ra­vá­ca­hivare namutu ema Espíritu Santo. Váipasare napica­ca­ra­ca­vahini eta náechaji­sirahi eta máechaji­riruva ema Viya. \s1 Ticajicacanahi tamutu eta náimahaqueneana \p \v 32 Namutu ena nasimu­tu­va­queneana tisuapa­ji­ra­hianahi, ticuti­cacahi eta napane­reruana eta nacaji­ca­cairahi. Namutu nácani téchanahi eta náimaha­queneana nacaye­he­que­neanahi, vahi nayava­ni­ha­ca­cahini. Tatupi­ruvahi te nasamureana eta nacajirahi. \v 33 Tacahe, tímiya­na­vanahi ena apóstoleana eta náechaji­si­hairahi eta máechepu­sirahi ema Viáquenu Jesucristo. Tisuapa­ca­repaicha eta náimitu­ra­pianahi. Máimica­ta­ca­va­ca­hivare ema Viya ena téhica­napahi ema Jesús. Namutu éna, tipicau­cha­ca­rea­na­hivare ne achaneana. \v 34 Nájina émanái­nahíni te nataracu máemepau­re­cha­vahíni. Taicha ena ticayeheana apaquehe, pétipuca, náijara­re­capaipa. \v 35 Tásiha, náijara­cavare eta plata ena apóstoleana. Tásiha, ena apóstoleana náijara­ca­va­cavare nácani páurepa­nanahi. \p \v 36 Matiari­hivare ema achane ticaijare José. (Éma máuchurehi eta te tiúrupuhi te mar ticaijare Chipre.) Ema maca José náumuri­vaichaha ena levítana. Ena apóstoleana nanacapa eta máijarehi Bernabé (te véchaji­riruva ticaijare Ticauri­sa­mu­rerahi). \v 37 Ema maca máijara­recapa eta mapena­pahini. Tásiha, máijaracapa eta plata ena apóstoleana. \c 5 \s1 Eta mapecaturahi ema Ananías ésupa esu mayena Safira \p \v 1 Matiari­hi­hivare ema achane ticaijarehi Ananías ésupa esu mayena ticaijaru Safira. Éneri­chuvare náijara­recapa éna eta nayehe apaquehe napena­pahini. \v 2 Ema maca achane macaera­jicapa ticuti­mu­ri­hacaca eta plata tavachahi eta mayehe apaquehe. Esu mayena suéchahi eta mayumu­ru­sirahi eta ticuti­mu­ri­hacaca eta plata. \p Tacahe, te títecapapa ema achane nayehe ena apóstoleana, máichapa: \p —Níjara­recahi eta nuyehe apaquehe. Júcahi tamutu eta plata tavachahi —macahepa­­. \p \v 3 Tásiha, ema Pedro máichapa: \p —Píti, Ananías, ¿tájaha tacayema písapavahi ticaetemavi ema Satanás? Pipane­rechaipa pivayua­ra­cayare ema Espíritu Santo eta piyumu­ru­sirahi ticuti­mu­ri­hacaca eta tavachahi eta piyehe apaquehe. \v 4 Pímaha, Ananías. Piyehe­richuhi eta apaquehe píjara­reruhi. Nájina tipami­ca­vinahi eta pinaqui­si­ravaya. Puiti eta juca píjara­si­ravahi pinaquicava, pépiya­hi­ra­hipaipa pímijachahi tamutu eta juca plata tavachahi eta piyehe apaquehe. Pátupi­ru­vapaini eta pivara­ha­quenehi pinaquica. Émasera ema Viya máimara­racahi eta juca pépiya­hi­raivahi. Vahi vítinahini pivayua­ra­cahini —máichapa ema Pedro. \p \v 5 Te masamapa ema Ananías eta juca, tiáquipai­cavapa, matupiru tépena. Te nasamai­ri­ricapa ena achaneana, namutu­rinehi tipicana ichape. \v 6 Tacahe, nararihi ena natupa­ra­háichuhi técara­recana. Navehapa eta máquehe ema Ananías. Náyuruacapa. Námapa te ecari, náecara­panapa. \p \v 7 Te táequenepa eta mapanaquene hora, títecapapa esu Safira, mayena ema Ananías. Vuíchaha suéchahini eta máichara­cavahi ema suima eta máepeni­raipahi. \v 8 Tacahe, ema Pedro mayase­recapa, ánipa maicha: \p —Pimetacanu. Eta juca plata mámaque­nepahi ema pima, ¿étahipuca tamutu eta tavachahi eta eyehe apaquehe? —máichapa ema Pedro. \p Tásiha, sujicapapa: \p —Eta tavachahi tamutu —suíchapa. \p \v 9 Tacahe, ema Pedro máichapa: \p —¿Tájaha tacayema ecuti­cacahi eta juca épiya­hi­raivahi evayua­ra­sirahi ema Espíritu Santo? Ávane tichavana ena técara­pa­nanahi ema pímaini. Tásiha, puiti pítipa­vayare tiámavia­nayare —máichapa. \p \v 10 Tacahe, eta máichirahi ema Pedro, enevanepa tiáquipai­cavahi ésu te máivape­chacaya ema Pedro. Tépena­varepa. Te tichavanapa ena técara­pa­nanahi ema suímaini, náimaha­rinehi ésu tépenai­pavare. Naveha­varepa esu, námavarepa náecarapana te machacaya ema suímaini. \v 11 Te nasamai­ri­ricapa namutu ena achaneana, ichape­rinehi eta napisira ema Viya, navetijipa eta napisirahi ena téhicanahi ema ­ Cristo. \s1 Máijaracahi ema Viya ena apóstoleana eta náimeresiraya eta tiáramicareana \p \v 12 Tacahe, ena apóstoleana, ichape eta máijara­si­ra­vacahi ema Viya eta náimere­si­rayare eta tiárami­careana te namirahu ena apamuriana achaneana. Ticuru­ji­ca­cá­na­hivare tamutu sácheana ena tisuapa­ji­rahiana te náuruji­si­rareva te tajuhe eta Templo, te tayehe eta alar máepiyaruhi ema reyni Salomón. \v 13 Namutu ena apamuriana achaneana máehica­ra­ha­na­ríchaha ema Jesucristo, vahi napatsi­ca­vahini nacanara taicha namutu napicauchahi. \v 14 Camuria­na­pai­pasera ena ajairana énapa ena esenana ena téhica­na­paipahi ema Jesús. \v 15 Camurianaipa ena nacana­ra­rua­na­páipahi ena apóstoleana. Tacahe, námava­capahi ena apamuriana nacaju­ma­queneana, nanaqui­capaipa te calle mayani­ha­yarehi ema Pedro. Eta máetavi­si­ra­yarehi éma, távichayare eta macuna, tacana­ra­ca­yarehi eta najumana. \v 16 Éneri­chuvare, títeca­panapa te Jerusalén ena achaneana tiásihana te avasareana nachaca­ya­ra­hanahi. Námapahi ena nacaju­ma­queneana énapa ena návaháruana ena éreanana. Namutu ena nani tinara­ca­napahi tayehe eta náichava­que­né­vanahi. \s1 Naémeratacapa ema Pedro émapa ema Juan \p \v 17 Váipasera máuricahini eta juca ema corregidor, énapa ena machamuriana. (Saducéoa­nahi éna.) Tisema­na­rinehi táichavenehi eta náehisirahi ena camuri­queneana achaneana eta náimitu­rapihi ena apóstoleana. \v 18 Tacahe, nacava­nai­ripipa nacara­ta­tajica ena apóstoleana. Náimisiapapa te cárcel, ticaera­tanapa. \v 19 Émasera ema Viya majanea­ca­vacahi éna. Te jena yati, mavanecapa ema mayehe ángele. Mavejiapana eta cárcel návihahi éna. Mavanecapa náuchuca, ánipa maicha: \p \v 20 —Eyana ímerecava te jena Templo. Emetaca ena achaneana eta mavarairahi ema Viya máitsivachaya arairuya eta náitare­si­rayare ena téhicanaya ema Jesucristo —máichavacapa ema ángele. \p \v 21 Náuchusihapa ena apóstoleana te cárcel, timapi­cu­cu­hichaha te tiyananapa tayehe eta te Templo. Tinaha­ca­va­na­varepa tímitu­recana. \p Tacahe, te jena yáticarahi ema corregidor mavanecapa ena comisarioana máimichuhapa namutu ena apamuriana tuparai­rucana énapa ena náiyacarana israelítana. Te tiúruji­ca­vanapa namutu, nacava­nai­ripipa náepana ena apóstoleana eta te cárcel. \v 22 Te títeca­panapa te cárcel ena suntaruana, navejiacapa eta tapaja. Nájina­ri­pa­hisera. Tacahe, tichavanapa nayehe ena náquenu­ruhana. Nametacapa eta nájina­ripahi ena apóstoleana. \v 23 Tacahe, náichapa: \p —Te víteca­pauchapa eta cárcel, vímahapa tanasihi ticaeratahi eta tapaja. Natiari­hivare ena séntinélana tijanea­canahi eta tapaja. Tacahe, te vivejiacapa eta tapaja, nájina émanai­nahini vichima­pahini te tajuhe —nacahepa ena vanairucana. \p \v 24 Te máechapa ema corregidor, énapa ena machamuriana tuparai­rucana, émapa ema náquenumuri ena tasunta­rurana eta Templo, nárami­rinehi ichape. Tacahe, náichacacapa: \p —¿Tájaha tacayema eta juca? Vaipa vímatie­queneha. ¿Tájahapuca víchara­cavaya? —náichacacapa. \p \v 25 Téchaji­ri­ca­va­na­richaha éna, títeca­panecha ema émana achane. Mameta­ca­vacapa éna. Ánipa macahe: \p —Ena naena ajairana érata­ruanahi te cárcel, náenahi ánaqui te Templo tímitu­re­canahi nayehe ena achaneana —máichapa. \p \v 26 Tacahe, ema náquenuruha ena suntaruana, émaja­ca­ruvapa tiyana. Mámamu­ri­ha­paipahi ena suntaruana, náepana­yarehi ena apóstoleana. Jéhesare, námamu­rihapa, tájinasera náichara­ca­pahini eta námirapahi taicha napicahi ena apamuriana achaneana natupi­si­ca­va­cahini te márijahiana. \v 27 Te nacaite­capapa, nacatu­pihapa te namuri ena tuparai­rucana. Tásiha, ema corregidor ánipa maicha: \p \v 28 —Víti vivane­cahehi muraca eta vaipa ecuapechava ecuimi­tureca eta máechepu­si­ra­hipuca ema Jesús, tasiha, éti ímiya­na­va­richucha ímitureca. Namutupa ena achaneana tayehe eta juca viávasa Jerusalén náitucapa eta ímitu­rapiana éti. Visapihapa evaraha vítiyare táecatiha eta máepenirahi ema achane Jesús. ¿Tájaha tacayema vahi esuapa­ha­vihini? —macahepa. \p \v 29 Tacahe, ema Pedro énapa ena apamuriana apóstoleana najicapapa, ánipa naicha: \p —Tatúparáca mativayare visuapa ema Viya. Éma tisuapa­ca­repana eyehe éti. \v 30 Víti, véhicahi ema Viya, émarichuhi nacasi­ña­quenehi ena viáchuca­na­veanaini. Émahi ema ticaeche­pucahi ema Jesús, ema ímica­paruhi eta émeta­ta­sirahi te crusu. \v 31 Tásiha puiti, ema Viya máunacahi te anuquehe anuma. Macaejacahi te mavaure tayehe eta trono. Máijara­caripa eta matupa­ra­ha­yarehi Aquenu­ca­yarehi Ticatiu­ra­hi­yareva. Taicha mavarahahi ema Viya vimutuyare viti israelítana véneuchavaya mayehe, apaesa éma tiperdo­na­cha­ha­viyare tamutu eta vipeca­turana. \v 32 Víti véchaji­sihahi eta juca taicha vímaha­quenehi eta mápechi­ravahi títareca. Víti véchaji­sihahi maicha ema Espíritu Santo máijara­ru­havihi ema Viya viyehe viti visuapana éma —náichapa ena apóstoleana. \p \v 33 Te nasamapa eta juca ena aquenucana, tisemanapa. Navarahapa nacapa­ca­va­ca­ya­rehini. \v 34 Matiari­hi­hisera te nataracu ema achane ticaijare Gamaliel. Ema tuparai­rucahi doctrinero fariseo. Ema maca achane ticapi­cahuhi nayehe namutu ena achaneana. Tacahe, titupihapa te namirahu. Macava­nai­ripipa náuchucachaha ánipina ena apóstoleana. \v 35 Tacahe, máichavacapa ena machamuriana aquenu­ca­rahana: \p —Tátanaveana, nujaneanana israelítana. Échapava eta evara­ha­quenehi íchaya nayehe ena nani achaneana. \v 36 Échapuca éti cape juca táitare­sirahi, téchepucahi ema émana achane ticaijare Teudas. Éma macahehi eta máitupa­ji­jiá­si­ravahi. Tásiha, camuriana ena achaneana téhicanahi. Cuátrocie­ntoanahi ena ajairana ena machane­ranahi. Tásihasera, nacapacahi ena mánarana. Tásiha, namutu ena téhica­nainihi téjane­re­pai­canahi. Títavapa tamutu. \v 37 Tásiha, te táequene­varepa, te jena sache eta nacatu­pairahi ena achaneana, téchepu­ca­varepa ema apana ema ticaijare Judas, ema ticavasa te Galilea. Camuria­navare ena téhicanahi. Éneri­chu­hi­va­reséra nacapacahi ena mánarana. Namutu­hivare téjane­re­paicana ena téhica­nainihi. \v 38 Tiuri puiti, esamanu eta juca numeta­ruheya. Ésami­ri­cachucha ena nani achaneana. Vahi ecuimi­ca­siapava nayehe. Taicha eta juca náichaquenehi te nayehe­chu­chapuca éna, títava­yarehi. \v 39 Téhese­rapuca mayehehi ema Viya, vahi erata­haimahi ecamitiaca. Échapa­vachucha. Machu ecucae­muñava ecanara ema Viya —máichavacapa. \p \v 40 Tacahe, tésami­ri­ca­vanapa namutu. Náimisia­pa­varepa ena apóstoleana. Náestaca­vacapa. Tásiha, navane­ca­varepa eta vaipa nacuapechava nacuecha­jisiha eta máechepu­sirahi ema Jesús. Tásiha, nacaiti­ca­vacapa. \v 41 Tacahe, tiúchucanapa ena apóstoleana te náuruji­siavahi ena tuparai­rucana. Tiúrisa­mu­rea­na­páichucha eta nacaestairahi. Ánipa nacahe: \p —Ema Viya máimara­racahi eta vicami­chirahi tamutu eta náimica­tsi­ria­si­ra­havihi táichavene eta véhisirahi ema Jesús —nacahepa. \p \v 42 Váhiquene nacatsi­ma­vahini. Tímitu­re­ca­náichucha tamutu sácheana, náechaji­sihahi ema Jesucristo. Tímitu­re­canahi te Templo étapa te pétiana. \c 6 \s1 Ticatuparacasiana ena siéteana ajairana \p \v 1 Te jena sácheana, eta nasimu­tuvaipa ena téhicanahi ema Jesús tisiapa­napaipa ticaja­ne­mu­ria­na­paichucha. Natiari­hivare ena israelítana, apáecha­ji­rí­ru­va­narípa éna. Natiarihihi ena páurepanana te nataracu énapa ena máimaruana. Ena nani najacapahi eta nayehe ración tamutu sácheana. Étana sache, ena nani apáecha­ji­rí­ru­va­narípa vaipa náurisa­mu­rehini taicha vaipa nácuti­ca­cahini náechapa­ji­rí­cahini ena máimaruana. Ánipa nacahe: \p —Váipa nácuti­ca­cahini eta najaca­pirahi eta tinicacare ena vijanea­na­na­richuhi máimaruana —nacahepa. \p \v 2 Tacahe, ena dócequeneana apóstoleana nacuru­jicapa namutu ena téhicanahi ema Jesús. Tásiha, náichapa: \p —Vahi táuricahini víchepai­cahini eta vicame­ta­rairuira eta máechaji­riruva ema Viya. Ticaiche­pai­ri­ca­havipa eta víjara­sirahi eta tinicacare ena vichamuriana. \v 3 Tiuri puiti, nupara­pe­naveana, tacamunu vinacayare siéteanaina ena ajairana te emuri éti, nácani ímati­queneana tiúriana achane, téchema­rahiana náimatie­queneha tamutu, mávahá­rua­na­hivare ema Espíritu Santo. Énaina vituparaca naicha eta juca. \v 4 Taicha víti vímiya­na­vayare viyujaraca vímitu­re­cayare eta máechaji­riruva ema Viya —náichapa ena apóstoleana. \p \v 5 Tacahe, namutu navaraha eta náechaji­ri­ruvahi. Tacahe, ticane­re­jianapa ena ticatu­pa­ra­ha­nayare. Navehapa ema Esteban, achane tiuri, tisuapa­ji­ra­hiquene mayehehi ema Viya, mávahá­ru­hivare ema Espíritu Santo. Naveha­varepa ema Felipe, ema Prócoro, ema Nicanor, ema Timón, ema Parmenas, émapa ema Nicolás\f + \fr 6:5 \ft Ema maca Nicolás, tica­va­sai­nihi eta te ava­sare Antioquí­a eta máuchu­si­nehi. Éma, apa­va­sa­nahi, máehi­ca­hi­ni­hi­vare eta naye­he­re­piana ena israelí­tana. Tásiha puiti, máehi­caipa ema Jesu­cristo.\f*. \v 6 Tacahe, náichuhapa te namirahu ena apóstoleana. Tásiha, nanacapa eta navahuana te nachutiana, nayuja­rauchapa, náijara­sihapa eta náemata­ne­re­pi­yarehi. \p \v 7 Tiuri, eta nasamirahi eta máechaji­riruva ema Viya, camuria­na­paipaicha ena téhicanahi tayehe eta avasare Jerusalén. Tisimu­tua­navare ena tiyuja­ra­ca­rahiana israelítana náunacaipa te nasamureana eta náehisiraipa ema Jesucristo. \s1 Eta nacaratasirahi ema Esteban \p \v 8 Tiuri, ema Viya máimica­tacahi ema maca Esteban. Máijara­ca­hi­varehi eta ichape eta máichirahi eta tiárami­careana te namirahu ena achaneana. \v 9 Tatiari­hivare te Jerusalén eta apana náuruji­si­rareva. Tiúruji­ca­vanahi ena israelítana prisioné­roanaini náuchucu­rea­na­pasera. Éna tiásihanahi te apanana avasareana, te Cirene, te Alejandría, te Cilicia, étapa te Asia. Nácapae­ma­ji­ricapa ema Esteban te yátupi­hipuca ema Jesús émaquenehi Cristo. Vahi nasuapahini taicha tétavi­cavahi eta namasua­pa­ji­raivahi. \v 10 Ema Espíritu Santo máijaracahi ichape ema Esteban eta máitusiraya téchajica. Eta tacahe, vahi nárata­hahini nacachuriaca éma. Tisemanapa eta máitaha­si­ra­vacahi. \v 11 Tacahe, náimitucapa ena apinana ajairana navacha­cha­que­neanahi eta náepiye­que­ne­hairaya ema Esteban. Ánipa naicha eta náimitu­sirahi: \p —Visamahi ema maca macaecahihi ema víyarahaini Moisés, macaeca­hivare ema Viya —náichapa. \p \v 12 Tacahehi, eta nacaeche­pu­sirahi eta semanere nayehe ena achaneana, énapa ena aquenu­ca­rahana, énapa ena escribánoana. Náimiyu­se­ma­ca­vacapa. Tásiha, nacara­tacapa ema Esteban. Námapa ticaya­se­rehiya te namirahu ena tuparai­rucana. \v 13 Tásiha, náichuhavare ena apamuriana tépiyae­que­ne­hanaya. Ánipa nacahehi eta náepiya­hi­raivahi: \p —Ema maca achane vahi máituca timatina macaecahi eta viyehe Santo Templo. Máepuruvare eta viyehe­repiana. \v 14 Éneri­chuvare macahehi ema Jesús Nazareno máquipai­ca­yareji eta Templo, máitsiva­cha­ya­rehiji eta viyehe­repiana máijara­ru­havihi ema víyarahaini Moisés —náichapa ena tépiya­hi­ra­hianahi. \p \v 15 Tacahe, namutu ena natiari­hi­que­neanahi náejaruanahi náimara­ra­caripa ema Esteban. Eta mamira macava­sirahi ema ángele. \c 7 \s1 Eta maconsejarapi ema Esteban \p \v 1 Tacahe, ema corregidor mayase­recapa ema Esteban, ánipa maicha: \p —¿Yátupihi ene picahehi eta juca nameta­ra­pianahi ena nani? —máichapa. \p \v 2 Tacahe, majicapapa ema Esteban, ánipa maicha: \p —Tátanaveana, nupara­pe­naveana. Esama­nuchaha. Eta acane, ema Viya tiúcupaicahi másihahi te mávasa anuma. Tímere­cavapa mayehe ema viáchucaini Abraham. Ema Abraham, mávihaichaha te tinapaica te apaquehe ticaijare Mesopotamia, ticaija­revare Caldea. Vuíchaha mayanahini macava­sahini te Harán. \v 3 Máechajicahi ema Viya ema Abraham, ánipa maicha: “Pijunijica eta juca piávasa, énapa namutu ena pijaneanana. Piyana eta te apana apaquehe. Núti níjara­caviya eta arairu piávasaya” máichapa ema Viya. \v 4 Tacahe, ema Abraham masuapapa; tiúchucapa eta te tinapaica te Caldea. Tiyanapa eta te avasare Harán. Te táequenepa eta máepenirahi ema máiyaini, mavanecapa ema Viya ema Abraham máiteca eta te juca apaquehe viávihahi puiti víti. (Te jena áñoana ticaijarehi Canaán.) \v 5 Tájinasera máijara­cahini mayehe­nahini apaquehe, ánicu­chi­chái­na­hi­pucáini. Mameta­ca­hisera eta máijara­si­ra­yarehi eta mayehe­yarehi apaquehe. Taicha eta apaquehe máijara­ca­yarehi nayehe­yarehi ena machicha­na­ve­queneana te maépenapa ema Abraham. Nájina­ri­cha­hasera machicha­na­vea­nai­nahini te jena áñoanahi. \v 6 Éneri­chuvare mametacahi ema Viya, ánipa maicha: “Ena pichicha­na­ve­que­nea­nayare ticava­sa­re­canaya nayehe ena apava­sa­juecuana. Ticata­ji­va­na­ya­resera naicha ena napaureanaya. Nacaji­reyare. Cuatrociento áñoyare eta náichirayare. \v 7 Nútisera, níjara­cayare eta náicuñayare ena achaneana te jena avasare nácani ticaji­rea­nayare ena pichicha­na­ve­que­nea­nayare. Tásiha, te táequenenapa, nucuchu­cu­ha­va­cainapa. Tásiha, títeca­nainapa ani te juca najirau­chi­ha­nuyare” máichapa ema Viya. \p \v 8 Ema Viya mafirmachapa eta matratune eta máitauchi­ra­yarehi eta juca máechaji­ri­ruvahi mayehe ema Abraham. Éneri­chuvare mavanecapa ema Abraham timarca­cha­vayare, máicutia­ra­yarehi eta macasi­ña­vairahi me Viya. Namarca­cha­ya­reva namutu ena machicha­naveana ajairana, énapa ena mámarie­queneana ajairana. Eta tacahehi, te óchoquenepa sache eta máuchusirahi ema Isaac machicha ema Abraham, mamarcachapa. Éneri­chuvare, máichahi ema Isaac te macachichapa ema Jacob. Ema Jacob, éneri­chu­hivare máichava­capahi ena dócequeneana machicha­naveana, ena víyana­veanaini víti. \v 9 Ema José, nacapi­naruhi ena mapara­pe­naveana taicha máemuna­ca­panahi ema naiya. Eta tacahe, náijara­recapa ena mapara­pe­naveana nayehe ena apava­sanana. Tásiha, éna náequecapa náijara­recapa mayehe ema ticavasa te apana avasare Egipto. Émasera ema Viya majaneacahi ema amaperu José. \v 10 Macatiu­cha­hivare tayehe eta macata­ji­vairana. Máijara­ca­hivare eta máituca­que­neyare. Ema rey aquenucahi tayehe eta Egipto máemunacahi ema José. Máimatiacahi eta máitusirahi. Eta tacahe, ema rey macaju­pahahi eta majanea­sirahi tamutu eta máimaha­queneana. Aquenucahi máicha, nayehe namutu ena ticavasana te Egipto. \p \v 11 Tásiha, te jena áñoanahi, táiteca­pauchapa eta ecuha te tamutu eta avasareana tayehe eta táunavahi eta Egipto étapa eta Canaán. Tétavi­cavahi eta nacata­ji­vairahi ena achaneana. Tásiha, ena viáchuca­na­veanaini, tájina naviyahini eta nanicaquene. \v 12 Émasera ema Jacob te masamai­ri­ricapa eta tatiari­hirahi eta tinicacare te Egipto máunaruhi ema rey, máevatacapa ena machicha­naveana eta navacha­repana eta tinicacare. Te téchuria­ca­navare eta tinicacare, mápecha­varepa máevataca ena machicha­naveana. \v 13 Te apihe­quenepa eta nachavirahi, ema José tímima­ti­chavapa nayehe ena mapara­pe­naveana. Tacahe, ema rey mapaenu­mavapa máimati énairahi mapara­pe­naveana ema José. \v 14 Tacahe, ema José máimichuhapa ema maiya Jacob énapa ena natiari­hi­que­neanahi te mapena. Setenta y cíncoqueneana eta nasimutuva éna. \v 15 Tacahehi eta mayanirahi ema Jacob macava­sairahi tayehe eta te Egipto. Étapa máepenihahi. Te táequenepa, étari­chuvare náepenihahi ena machicha­na­veanaini viáchuca­na­veánaini. \v 16 Váhisera nacaeca­ra­sihini eta náperanaini te Egipto. Nacaye­jecapa eta nacaeca­ra­sirahi eta te ecari te tachachacu eta avasare Siquem te tinapaica eta Canaán. Étarichuhi eta máecari ema Abraham\f + \fr 7:16 \ft Ána­quia­pa­ripa tatia­rihi eta ava­sa­reni Siquem, návasa ena máma­rie­que­neana ema achane ticai­jare Hamor. Te tacha­caya eta jena ava­sa­reni, tatia­ri­hihi eta mari enu­ru­juhe. Tacahe, ána­quia­pa­ripa ema Abraham mava­cha­re­capa eta apa­quehe táimi­ve­hapa eta mari enu­ru­juhe, mava­rai­rahi sucae­ca­ra­si­ya­ya­rehi esu mayena Sara, énapa namutu ena machi­cha­na­veana. Éma­ripa éta­ri­chu­ya­reva macae­ca­ra­si­yahi. Ena machi­cha­na­veana icha­pe­mu­rihi áñoana eta náecha­pa­ji­ri­si­rahi eta ecari, taicha éta­ri­chu­ya­rehi nacae­ca­ra­si­ya­ya­rehi éna, énapa ena apa­mu­riana máma­rie­que­neana ema Abraham.\f*­. \p \v 17 Tiuri, tiánehipa eta máitauchi­ra­yarehi eta máechaji­ri­ruvahi ema Viya matratunehi mayehe ema Abraham, ánaquia­pa­ríchaha eta áñoana eta máijara­si­ra­yarehi eta apaquehe nayehe­yarehi ena machicha­na­ve­queneana. Ena nachicha­naveana ena viáchuca­na­veanaini, ánaquipa náejapa­sihahi te Egipto. \v 18 Tayerevahi eta año, titupihapa ema apana rey te Egipto. Éma arairuhi rey, vaipa macapa­ya­cahini máimatihini ema José. Váipavare mávara­hahini maecha eta manaqui­rua­nainihi máemata­nea­nainihi ema José. \v 19 Masapihapa macatia­na­ca­vacahi ena viáchuca­na­veanaini taicha eta náejapa­sirahi éna. Macaete­ma­ji­ri­ca­vacapa. Macava­nai­ripipa eta vahi nacuepe­rajica ena amuyana ajaira­chichana náuchusi­ra­vanahi. Najunijica apaesa vahi nacuitareca. \v 20 Tacahe, te jena sácheanahi, tiúchucapa ema amuya alauchu Moisés. Ema Viya máemunacahi ichape ema maca amuya. Mapana caje eta nacaju­ru­sirahi ena ticachichana te napena. \v 21 Te náimahapa téchema­ra­hipaipa ema amuya, vaipa mayumu­ru­ca­ca­rehini. Tacahe, nayumu­rucapa ema amuya te pacurechicha te curiche­pi­raquiana távihahi te cajacure. Ésusera esu machicha ema rey suíchimavapa, suvehapa. Ésupa ticaju­rucahi suchicha­yarehi. \v 22 Tacahe, ema amaperu Moisés ticaimi­tu­casipa tamutu eta náitupa­ji­jiá­si­ra­vanahi ena ticava­sanahi te Egipto. Tacahe, ichape eta máitupa­ji­jiá­si­ravahi eta máechaji­si­rapahi étapa eta máemata­ne­re­pianahi. \v 23 Te ticayehepa cuarenta año ema Moisés, mavarahapa tiyana máejira­pa­navaca ena majaneanana israelítana. \v 24 Te títecapapa ema Moisés, máimahapa ema émana achane ticavasa te Egipto téhara­recahi, máehahi ema majaneana ema Moisés. Tacahe, macatiuchapa ema majaneana. Émapa títsiri­jie­que­nehahi. Macapacapa ema ticavasa te Egipto. \v 25 Eta mapane­reruhi ema Moisés, mavarahahi nacaicu­tia­rayare ena majaneanana eta mavane­ruirahi me Viya eta macuchu­cui­ra­va­ca­yarehi eta te nacata­ji­vairahi. Váhisera nácaicu­tia­rahini éna. \v 26 Tacahe, te apana­quenepa sache, ema Moisés máimahapa téhaca­canahi ena apinana majaneanana. Mavarahapa macaichepaica. Máichapa: “¿Tájaha tacayema éhacaca éti? Ímaha epara­pe­cacahi” máichapa. \v 27 Tacahe, ema túmepanahi mayehe ema apana, máevata­jicapa ema Moisés, máichapa: “¿Tájaha tacayema pímisiapava píti eta viyehe? ¿Nájahapuca tivane­cavihi juésevi­yarehi eta viyehe, viáquenu­mu­ri­vi­ya­repuca víti? \v 28 ¿Pivara­ha­papuca picapa­ca­nu­yareva núti, tacuti­ya­repuca eta picapa­sirahi cape ema egipcio?” máichapa. \v 29 Te masamapa ema Moisés eta náechirahi ena achaneana émairahi ticapaca, tiyanapa tijunahi eta te apaquehe ticaijare Madián. Ánaquipa eta máeraji­siavahi máitati­ji­yavahi. Mavehapa esu mayena, ticapa­rapepa. Apinana ena machicha­na­veanahi ajairana suyehe esu mayena. \p \v 30 Te cuarenta áñopa eta mávihairahi ánaqui, te étana sache, tipairi­ricahi te mávapahiana apaquehe tachacaya eta cerro ticaijare Sinaí, majanea­re­sirahi eta uvesana. Tacahe, tiúcupaicapa ema Viya eta te távihahi eta chéyaraji yucuqui. Timuru­ji­rinehi eta yucuqui maicha ema Viya. Váhisera táijuchahini táitahini eta tapacajiana. \v 31 Eta máimara­ra­sirahi eta juca ema Moisés, márami­rinehi. Tiyanapa mapaucha, máimati­yarehi. Te macacha­cayapa, masamapa eta mahu ema Viya. Ánipa máichahi: \v 32 “Nútichucha Viya nacasi­ña­quenehi ena piáchuca­na­veanaini. Nútirichu macasi­ña­quenéni ema Abraham, ema Isaac, émapa ema Jacob” máichapa ema Viya. Tacahe, ema Moisés tiyaya­ca­reinehi eta mapisirahi. Vaipa mapatsi­ca­vahini máimara­ra­cahini. \v 33 Tásiha, ema Viya máichavarepa: “Piveju­chu­pe­vachava eta péparupeva taicha santo eta juca apaquehe piávihahi piácata­ya­pairuhi. \v 34-35 Pisamanuya puiti, jucarihi numeta­ca­viyare. Núti nímara­racahi eta nacata­ji­vairahi ena nuchanerana tiávianahi te Egipto. Nusamahi eta náiyairahi. Nuvaraha nucatiu­cha­va­cayare. Eta tacahe, núcupaicahi numeta­pa­naviya. Nuvane­ca­viyare puítirichu piyana tayehe eta Egipto, picuchu­cu­ha­va­ca­yarehi” máichapa ema Viya. \p Tacahehi eta matupa­ra­sirahi ema Moisés mayehe ema Viya, mavaneruhi náquenu­mu­ri­yarehi ena majaneanana, macuchu­cuhaya éna eta te nacata­ji­vaiyahi. Étasera te tínapu­cainapa vahi náesachahini éma. \v 36 Tásiha, émarichuhi ema maca Moisés macuchu­cu­ha­vacapa namutu ena majaneanana tiásihanahi te Egipto. Eta macuchu­cui­ra­vacahi, máimerecahi eta tiárami­careana te jena avasare Egipto, étapa eta te mar ticaijare Títsiama Une, étapa te mávapahiana vámahi. Cuarenta año macahehi ema Moisés eta máichirahi eta juca. \v 37 Émarichuva ema Moisés ticaecha­ji­ri­ruvahi nayehe ena majaneanana israelítana eta máuchusi­ra­yarehi ema profetayare. Máichapa: “Ema Viya Dios tivane­canuhi núti numeta­ca­heyare eta máechaji­riruva. Títecayare ema apanayare profeta mavane­ruyare ema Viya, tacutiyare eta mavane­si­ranuhi núti. Éma, tiúchucayare te namuri ena viámarie­que­nea­na­yarehi. Tatuparaca nasuapayare tamutu eta mavanai­ri­pia­nayare” macahehi ema Moisés. \v 38 Émari­chuvare ema Moisés, ema máichuha­quenehi ema ángele tiápanaya eta te jena cerro Sinaí, nacucha­pirahi ena achaneana machamuriana te vámahi. Tasiha, máechajicahi ema Viya ema Moisés. Te títapi­ricapa ema Viya, ema Moisés tiúcupaicapa, mameta­ca­vacapa ena achaneana tamutu eta mameta­ca­si­vanahi me Viya. Éneri­chuvare ema Moisés májuchapahi te libro eta mavanai­ripiana ema Viya, tisuapa­ca­reanahi viyehe viti israelítana véhicanaya. \v 39 Eta mávihairahi ema Moisés te cerro, vaipa náimahahini ena viáchuca­na­veanaini. Tásiha, vaipa návara­hahíni náehicahíni éma. Navarahapa tichava­na­yarehi te Egipto. \v 40 Tacáhénapa, te náichapa ema Aarón: “Vivaraha pépiya­si­nahavi eta visiña­rajina táinapu­mi­rau­cha­haviya, taicha vaipa vecha tájahapuca máichara­cavahi ema Moisés, ema ticuchu­cu­ha­havihi tayehe eta viávinénihi te Egipto” náichapa. \v 41 Tacahe, náepiyacapa eta nasiña­ra­ji­yarehi, amairiha oro, tavasimahi eta torillo. Napiesta­cha­yarepa eta náepiyaruhi nasiñaraji. Tacahe, ticapa­re­ca­navare eta vaca; náijara­ca­sichahi eta nasiñaraji eta námavahuhi, náimicu­tichaipa ema Viya. Ténica­canapa. Tiúrisa­mu­reanapa eta náimairahi táurinavahi eta nasiñaraji náepiyaruhi. \v 42 Émasera ema Viya, eta máimairahi eta juca, vaipa máuricahini. Tásiha, vaipa majanea­ca­va­cahini éna. Váhisera máicuña­ca­va­nehini. Máisapapa ticasi­ña­rajiana, téneucha­vanapa te tamirahu eta nasiña­rajiana. Tásiha, tamu­tupa nacasi­ñaraji eta jarairiquiana. Taicha ánipa tacahehi eta Sagrada Escritura nájurehi ena profetana. Ánipa maicha ema Viya: “Émiti­si­canuhi núti, eti israelítana. Vaipa nútinahini ácasiña eta jena cuarenta­quenehi año te mávapahi vámahi. \v 43 Étapa ecasiñahi épuyu­mi­rauchahi eta esiña­rajiana ticaijare Moloc. Éneri­chuvare ecasiñahi eta jarairiqui ticaijare Renfán. Eta ecaparuhi, vahi nútinahini íjaraca. Étapa íjaracahi eta esiña­rajiana. Éti, épera­ji­ricapa eta esiña­rajiana te tayeheana trono tapenahuana épiya­ruanahi. Eta tacahe, nucaja­ne­re­pai­caheya te apachacaya apaquehe ticaijare Babilonia” máichapa ema Viya. \p \v 44 Te jena mávapahi vámahi ema Moisés mavanecapa ena viáchuca­na­veanaini náepiyaca eta mapena­yarehi máucupai­si­ra­re­yarehi ema Viya. Mavecu­naruhi eta tiáviha te anuma máimecha­quenehi ema Viya. Étarichu náunasirare eta ajureca tiáma eta mavanai­ripiana ema Viya. \v 45 Te tépenapa ema Moisés, máevachacapa ema Josué émapa máitsivahi téchapa­ji­ri­ca­yarehi ena achaneana. Tacahe, tiyananapa mámamu­rihapa ema Josué. Ena achaneana námapahi éna eta mapena máucupai­sirare ema Viya. Nacaijuhepa eta apaquehe natupa­rahahi. Natiari­hisera ena achaneana ticavasana tayehe. Váhisera tácaje­ra­hichaini eta náitaha­si­ra­vacahi ena nánaranahi taicha ema Viya máimica­ta­ca­vacahi. Tacahe, tayerevahi eta áñoana ena náepera­jicahi eta mapena ema Viya. Te tijurucapa ema rey David, ticatu­pa­rahapa, machimapapa eta tatiari­hi­richaha. Émapa­vavare máechapa­jirica. \fig Tacahehi eta táimahi eta mapena ema Viya eta acane.|src="Moses 74" size="span" ref="Hch 7.4-5" \fig* \v 46 Taicha ema maca rey David máemunaruhi ema Viya. Tacahe, ema David mavarahapa tépiya­recaya eta mapenaya ema Viya amairi­ha­yarepa mari. \v 47 Váhisera táitauchahini eta mapane­reruhi ema David, taicha ema Viya vahi máisapahini. Émapa títauchahi ema machicha ticaijare Salomón. Émapa tépiyacahi eta Templo. \p \v 48 Tiuri puiti, numeta­ca­hevare, ema Viya ticavasahi te anuque­hequene anuma. Vahi títecaimahi macapena te témploana vépiya­rua­nasami viti páureanasami achaneana. Taicha ema Viya máichapa eta máechaji­riruva: \v 49 “Te anuma táviha eta nuyehe trono néjasihahi. Ánaqui tásiha eta nuvanai­ripiana tayehe te juca apaquehe. Núti vahi nácamunu eta peti te juca apaquehe. Núti vahi nácamunu eta nunara­si­rarena. \v 50 ¿Váhipuca échava eta nútirahi népiyaca tamutu eta juca ímaha­que­neanahi te juca apaquehe?” macahepa ema Viya eta máechaji­ri­ruvahi. \p \v 51 Puítiripa eti esama­ra­ra­ca­nuanahi, ¿tájaha tacayema éhicahi eta namura­ca­sa­mu­re­vanaini ena iáchuca­na­veanaini? Váhivare ávara­hahini esama puiti eta máechaji­ri­ruvahi ema Viya táichavenehi eta evaina­ra­ji­sa­mu­re­va­vacahi étapa eta emasua­pirahi ema Espíritu Santo. Éti, eta epane­reruana tacuti eta napane­reruana ena iáchuca­na­veanaini eta navaina­ra­jivana. \v 52 Éna, náemeca­ta­ji­vachahi namutu ena profetanaini. Nacapa­ca­vacahi nácani téchaji­si­hanahi eta máitesi­ra­yarehi ema Cristo. Tásiha puiti, eta máitesiraipa ani, épururipa éma, masapihapa íjara­recahi ímica­pacahi éma taicha tétavi­cavahi eta máurivahi. \v 53 Étaripa eta mavanai­ripiana ema Viya, ángeleana ena tíjara­pa­nanahi ema Moisés. Échaji­cu­hai­pa­hinéni éti, esama­ri­pa­hinéni; váhique­neséra esuapahini —máichapa ema Esteban eta maconse­ja­chi­ra­vacahi. \s1 Eta máepenira ema Esteban \p \v 54 Te nasamapa ema Esteban eta máichirahi, tisema­na­rinehi. Tinica­va­na­rinehi eta nasemaneva. \v 55 Émasera ema Esteban vahi mapica­ra­ca­va­cahini éna taicha mávaháruhi ema Espíritu Santo. Máesenicapa te anuma. Máimaharine eta majaraiva ema Viya, émapa ema Jesús titupihahi te vaure tinapaicahi eta majaraiva ema Viya. \v 56 Tacahe, ema Esteban máichavacapa ena achaneana natiari­hi­que­neanahi: \p —Ésenica te anuquehe. Núti nímahahi eta anuma téjiacahi. Émapa ema Jesucristo, máenahi titupihahi te mavaure ema Maiya —máichavacapa ema Esteban. \p \v 57 Énasera eta nasema­nevahi, tichuji­qui­ña­ha­vanapa. Tijaja­mu­ri­hanapa náetereuchapa namutu. \v 58 Nacara­tacapa, námapa te tachachacu eta avasare. Ánaqui eta natupi­si­si­ha­yarehi nacapa­si­ha­yarehi te márijahiana. Ena téhanahi nanaquicapa eta náepacuhána, natupa­racapa ema nayehehi comisario ticaijarehi Saulo. \v 59 Tacahe, nanaha­caripa natupi­sicahi ema Esteban. Tiánehiripa nacapaca. Émasera tiyuja­rau­cha­vaichaha. Ánipa macahehi: \p —Tata Náquenu Jesús, pijaca­pinanu eta náchaneva. \p \v 60 Eta máquipai­si­ravahi, tépuyucapa tipiaracapa muraca. Ánipa macahe: \p —Tata, piperdo­na­chavaca ena nani eta juca náichiranuhi napeca­turahi —macahepa. \p Te títapi­ricapa eta mayuja­ra­sirahi, tépenapa. \c 8 \s1 Ema Saulo mapanerecha mapanajiricavaca eta macatichiravacahi ena téhicanahi ema Jesús \r (Hch 22.6-16; 26.12-18) \p \v 1-2 Ema maca Saulo, eta mapane­reruhi tacutihi eta napane­reruana ena ticapa­canahi ema Esteban. Tiúrisa­murepa éma. Natiari­hi­va­resera ena apamuriana ajairana tiúripa­ne­re­ruanahi. Navehapa eta máquehe ema Esteban, náecara­panapa. Tíyahanapa ichape eta nacatie­que­nerahi. Étarichu te jena sache tépana­vanapa napana­ji­ri­cavaca muraca ena téhicanahi ema Jesús tayehe eta avasare Jerusalén. Téjane­re­canapa náicha, ena camuri­queneana. Tiyananapa te apana avasareana tinapaica te Judea étapa te Samaria. Énasera ena apóstoleana nanasi­richuhi te Jerusalén. \p \v 3 Tacahe, ema Saulo, ema náinapua­ra­quipahi ena tipana­ji­ri­canahi ena téhicanahi ema Jesús. Tisiapa­napaipa te napenana. Nacara­ta­ca­va­capaipa ena nachima­pa­que­nea­napahi ajairana, esenana. Nachuru­ru­pai­ca­va­capaipa eta námirapahi te cárcel. \s1 Ema Felipe ticametarairu te avasare Samaria \p \v 4 Te jácani avasareana náiteca­pi­hapahi ena najuna­que­neanahi, tímiya­na­va­na­richucha ticame­ta­rairuana eta máimitu­rapiana ema Jesucristo. \v 5 Ema maca Felipe majuna­que­ne­hivare. Títecapapa eta te avasare ticaijare Samaria. Tacahe, ticame­ta­rairupa nayehe ena achaneana eta náehisiraya ema Jesús, émairahi Cristo ema nacucha­pa­quenehi. Tiúruji­ca­vanapa ena achaneana. \v 6 Namutu nasama­ra­racahi eta macame­ta­rai­ruirahi ema Felipe. \v 7 Taicha náimahapa eta macana­ra­si­ra­vacahi ena nacaju­ma­queneana camuri­queneana: ena muraca­quihana, ena tiyaya­careana, énapa ena masariana. Camuriana ena éreanana máimiju­na­que­neanahi te náquehe ena achaneana návahá­ruanahi. Tipiára­re­ca­napáipa eta náuchusi­rapahi. \v 8 Eta tacahe, ichape­rinehi eta náurisa­mu­revahi ena achaneana tayehe eta jena avasare. \p \v 9 Te jena avasare Samaria, matiarihihi ema émana achane ticaijare Simón. Iápemarehi éma. Ánaquia­paripa eta macaete­ma­ji­ri­si­ra­vacahi ena achaneana. Títupa­ji­jiá­cavahi tépiyacava éma. \v 10 Namutuhi ena nasimu­tu­va­queneana achaneana énapa ena ticaima­ha­queneana nasama­ra­racahi nasuapahi eta macaye­ma­que­neanahi. Nacuna­cha­rinehi, ánipa nacahe eta náechaji­ri­ruvahi: \p —Ema maca achane títupa­ji­jiá­cavahi ichape maicha ema Viya —nacahepa. \p \v 11 Ánaquia­paripa eta mavayua­ra­si­ra­vacahi éna, tayehe eta mahiápe­ma­revahi. Eta tacahe, napicauchahi éma. \v 12 Téhesera nasamapa ema Felipe, nasuapapa eta nasamirahi eta máechaji­riruva ema Viya. Náehicapa eta mameta­rairuhi mayehe ema Jesús eta émairahi Cristo, ema nacucha­pa­quenehi. Tacahe, camuriana ena ajairana énapa ena esenana ena ticaica­cha­sianahi taicha eta nasuapirahi ema Jesús. \v 13 Émaripa ema iápemaréni Simón, masuapavare éma. Ticaica­cha­si­varepa. Máehicapa macacha­nepaipa ema Felipe. Ichape máramipahi eta ichape­queneana tiárami­careana máichaque­neá­napahi ema Felipe. \p \v 14 Tiuri, te Jerusalén, nasamai­ri­ricapa ena apóstoleana eta náehisi­raipahi ema Jesús ena achaneana ticava­sanahi te avasare Samaria. Tásiha, ticaeva­ta­va­neanapa ema Pedro ema Juan. \v 15-16 Tiuri, ena téhica­naripa ema Jesús, vuíchaha máucupau­chahini ema Espíritu Santo, mávahá­ca­va­cahíni éna. Tacari­chuichaha eta nacaica­cha­sirahi eta navarairahi náehica ema Viáquenu Jesús. Tásiha, te títeca­panapa ema Pedro ema Juan, tiyuja­ra­canapa nayaseacapa ema Viya máijara­siraina ema Espíritu Santo eta mávahá­si­ra­vacaina ena téhica­na­ripahi. \v 17 Tacahe, ema Pedro émapa ema Juan nanacapa eta navahuana te nápusiana éna. Tacahe, ema Espíritu Santo mávahá­ca­va­caripa eta náemama­chu­tí­chi­ra­vacahi éna. \v 18 Tacahe, ema Simón eta maneca­pirahi eta mávahá­si­ra­vacahi ema Espíritu Santo te náemama­chu­tí­chi­ra­vacahi éna, mavarahapa éma mavacha­chavaca ena apóstoleana. \v 19 Ánipa máichavaca: \p —Íjaracanu núti apana eta nítusiraina eta ítuca­quenehi, apaesa te nunaca eta nuvahuana te nápusiana ena nácani achaneana, máucupai­capaini ema Espíritu Santo, mávahácaini éna —máichavacapa. \p \v 20 Tacahe, ema Pedro máichapa: \p —Pémitie­que­nehaya píti étapa eta piplatane. Taicha píti vahi tiuri eta pipanereru. Pímija­cha­hipuca vicava­cha­ra­piyare eta máijara­ru­haviana ema Viya. \v 21 Vahi pítipa­racaina píti, taicha eta pipane­reruana vahi tátupi­ru­vahini mayehe ema Viya. \v 22 Pínajica eta pivaina­ra­jivana. Piyaseaca ema Viya, tijuricati tiperdo­nachavi eta tamaurivahi eta pipane­reruhi píti. \v 23 Taicha nímatia­cavihi eta pétáviu­chirahi eta picapi­na­ru­raivahi. Eta juca picahehi taicha vahi tínajia­ca­vimahi eta pivaina­rajiva —máichapa ema Pedro. \p \v 24 Tacahe, tipicapa ema Simón. Ánipa maicha: \p —Ímica­tacanu éti, eyuja­rauchanu me Viya apaesa vahi tacuitauchava eta juca ecaye­ma­que­neanahi —máichapa. \p \v 25 Tacahe, ema Pedro ema Juan tinaha­ca­vanapa tímitu­recana eta máimitu­rapiana ema Viáquenu Jesucristo. Te tamutupa eta náimitu­re­sirahi, tiyananapa tichava­na­yarepa te Jerusalén. Tétáva­ji­canapa te avasa­re­chichana tayehe eta Samaria. Ticame­ta­rai­ruanapa nayehe ena achaneana. \s1 Ema Felipe máimituca ema achane ticavasa te Etiopía \p \v 26 Tiuri, te jena sácheana, tiúcupaicapa ema émana ángele mavaneruhi ema Viya. Máechajicapa ema Felipe. Ánipa maicha: \p —Felipe, pétupi­ricava, piyana te tinapaica te vana. Pivena­cu­hayare eta achene tiásiha te Jerusalén, tiyana te avasare Gaza. Pétavi­cayare eta mávapahiana vámahi —máichapa. \p \v 27 Tacahe, tétupi­ri­cavapa ema Felipe, tiyanapa. Te achene ticainu­na­ca­canapa ema achane ticavasa te avasare ticaijare Etiopía. Ema maca achane\f + \fr 8:27 \ft Eunu­cohi ema maca achane.\f*, sujupaha esu Candace, reina tayehe eta apaquehe ticaijare Etiopía. Ema maca achane ema tijaneaca eta suímaha­queneana esu reina. Éma, másinehi te Jerusalén, máejira­panahi ema Viya. \v 28 Ema maca achane machava­que­ne­paipahi te mávasa. Eta mapaisirahi, téjacapahi te mayehe carro. Téchaji­cu­re­capahi eta Sagrada Escritura májure ema profetaini Isaías. \v 29 Tacahe, ema Espíritu Santo mametacapa ema Felipe, ánipa maicha: \p —Pémeñahava te tachacaya eta jena carro —máichapa ema Espíritu Santo. \p \v 30 \fig Ema Felipe máimiturecahi ema achane sujupaha esu reina Candace.|src="Acts 49" size="span" ref="Hch 8.30-31" \fig* Tacahe, te témeña­havapa ema Felipe, te macacha­cayapa eta carro, masamapa ema achane téchaji­cu­re­capahi. Tásiha, mayase­recapa. Máichapa: \p —¿Picaicutiara eta jara péchaji­cu­repahi? \p \v 31 Ema achane majicapapa: \p —Váiparinehi nucaicu­tia­raimahi taicha nájina nameta­ca­nu­pahini eta tacaye­mapahi. Te pítucapuca píti pimetacanu, picata­jicanu. Yare, piávacuha péjaca te juca nuchacaya —máichapa ema achane. \p \v 32 Tiuri, eta máechaji­cu­repahi ema achane, ani tacahehi: “Eta uvesa, te nacarataca nacapa­ca­ya­repuca, vahi ticatiu­cha­vaimahi. Te nachuca­me­capuca, váhivare tipiara­re­caimahi. Ene macahehi ema maca achane, vahi mácapau­cha­vahini, váhivare máechajiu­cha­vahini te námapa tayehe eta nacapa­si­ha­yarehi. \v 33 Tétavi­cavahi eta nacatsi­ri­rairahi éma, tayanapane tájinanéni maviure­vai­nahini. Nájinavare nacatiu­chahini. Ena mámarie­que­neanaini, nájina náechaji­si­hahini éna”. \p \v 34 Tacahe, ema maca achane mayase­recapa ema Felipe. Máichapa: \p —Picata­jicanu pimetacanu. ¿Nájaha ema táechaji­sihahi eta juca libro májurehi ema profeta? ¿Ema táechaji­sihahi ema maca profeta, vahi apanapuca? —macahepa. \p \v 35 Tacahe, ema Felipe tépanavapa mametaca ema táechaji­si­ha­quenehi eta libro. Mametacapa eta émairahi táechajisiha ema Jesús, ema Cristo ema nacucha­pa­quenehi. \v 36 Tacahe, te máechapa ema achane, mapane­re­que­ne­hainehi eta napaisi­rapahi. Tacahe, te nacapa­yacapa eta únecure, macahepa ema achane: \p —Te juca jararihi une. Nuvaraha pícacha­sicanu —macahepa. \p \v 37 Tacahe, ema Felipe majicapapa: \p —Tiuri, te yátupi­hipuca eta pisuapirahi te pisamure eta picasi­ñairaya ema Jesús, nícacha­sicavi —máichapa. \p Majicapapa éma: \p —Yátupi nusuapa ema Jesucristo eta émairahi machicha ema Viya —macahepa. \p \v 38 Tacahe, macava­nai­ripipa nacaicheca eta carro. Tiúcupai­canapa éna, tiyananapa te únecure. Tacahe, ema Felipe máicacha­sicapa ema achane. \v 39 Te tichavanapa tayehe eta únecure, tíjahú­chavapa témitiaca ema Felipe, taicha ema Espíritu Santo manara­cuhapa. Váipa macaeche­ra­hihini. Váipavare máimahahini ema achane. Tímiya­na­va­pasera tipaica ema achane. Tiúrisa­mu­re­paipahi. \v 40 Eta máucupai­sinehi ema Felipe eta te avasare ticaijare Azoto. Tacahe, tétava­ji­capaipa eta te avasareana. Ticame­ta­rai­ru­paipahi eta máiteca­pi­rapahi eta te apana avasare ticaijare Cesarea. \c 9 \s1 Ema Saulo masuapa eta máichuirahi ema Jesucristo \r (Hch 22.6-16; 26.12-18) \p \v 1 Tímiya­na­va­richucha ema Saulo eta mapána­ji­ri­si­ra­vácahi ena téhicanahi ema Jesús, mavarairahi máimica­pa­ca­vacaya. Tiyanapa tiyase­sereca eta órdene mayehe ema corregidor tayehe eta Jerusalén. \v 2 Máichapa ema Saulo: \p —Nuvaraha nuyanaya te jena avasare Damasco. Nuvara­havare píjaracanu eta órdene, eta nucara­ta­si­ra­vacaina ena téhica­na­hicacha ema Jesús, namutu nácani nétupia­rua­na­ya­repahi ajairana, esena­napuca. Nutanu­ca­va­cayare te náuruji­si­ra­revana ena vijaneanana. Présoana­ya­repahi eta námirayare eta te juca Jerusalén —máichapa. \p \v 3 Tacahe, tiyanapa ema Saulo. Eta mapaisi­rapahi éma te achene, tiánehipa títecapa te avasare Damasco, tiárami­carepa eta majaraiva ema Viya tiásiha te anuma. Tamicauchapa éma. \v 4 Tásiha, tiáquipai­cavapa eta mapisirahi. Tásiha, masamapa eta mahu ema Jesús. Máichapa: \p —Saulo, Saulo, ¿tájaha tacayema picatia­nacanu pipáná­ji­ricanu? —máichapa. \p \v 5 Majicapapa ema Saulo, mayase­recapa: \p —¿Nájahavi piti Tata? \p Majicapapa: \p —Nuti Jesús. Núti picatia­naruhi, eta pipana­ji­ri­si­ravaca ena téhica­nuanahi. Pésami­ri­ca­vachucha, taicha pítiji­vaichucha píchavahi. Vahi piúrimahi te pímiyanava picatia­nacanu. Péhica­nusera píti —máichapa ema Jesús. \p \v 6 Tacahe, ema Saulo tiyaya­ca­renecha eta mapisirahi eta máechaji­sirahi ema Jesús. Macahepa: \p —¿Tájahapuca eta pivara­haquene nítaucha­quenéna piyehe, Tata? —máichapa. \p Tacahe, ema Jesús máichapa: \p —Péchepuca. Piyana pítecapa te jena avasare. Ánaqui mararihi ema timeta­ca­viyare eta pítaucha­que­neyare nuyehe —máichapa ema Jesús. \p \v 7 Ena apamuriana ajairana macacha­ne­que­nea­napahi ema Saulo, ichape eta tiáramecana. Taicha nasamahi ema téchajicahi, váhisera náimahahini. \v 8 Tacahe, ema Saulo téchepucapa eta te máquipai­si­nevahi. Vaipa máimairi­ri­cahini. Tacahe, nachuru­ca­paipahi eta nacaite­ca­piraya tayehe eta avasare Damasco. \v 9 Mapana sache eta mapuchu­quivahi. Váhivare tinica. Tájinavare máerahini. \p \v 10 Tiuri, eta te jena avasare Damasco, matiarihihi ema apana téhica­hivare ema Jesús, ema ticaijare Ananías. Émari­chuvare máechajiruhi ema Viáquenu Jesús. Ánipa tacahe eta máechaji­sirahi: \p —¡Ananías! \p Éma majicapapa: \p —Nutiarihi, Tata —macahepa. \p \v 11 Tacahe, ema Viáquenu Jesús máichapa: \p —Piyana pitupiruya te jena calle ticaijare Titupina. Te jena mapena ema Judas, picaya­se­se­re­ruyare ema achane ticaijare Saulo, ema tiásihahi te avasare Tarso. Puiti máenahi tiyuja­racahi. \v 12 Núti néchajicahi éma. Numetacahi éma eta píteca­piraya mayehe. Nuvanecavi pinacaya eta pivahu te mápusi apaesa tachava eta máimairi­risira —máichapa ema Jesús. \p \v 13 Te masamapa ema Ananías, macahepa: \p —Tata, namutu timeta­canuana eta máichara­ra­ca­vanahi ema achane eta mavaina­ra­jivahi nayehe ena téhicaviana ticavasana te Jerusalén. \v 14 Éma, tímitecahi puiti eta ani, mámapahi eta órdene náijararuhi ena tuparai­rucana eta te Jerusalén eta máepani­ra­haviya mapresu­chi­ra­haviya vimutu viti véhica­vianahi —macahepa ema Ananías. \p \v 15 Émasera ema Jesús máichapa: \p —Piyanachucha, taicha ema maca, nunere­ji­ru­hichuhi núti. Nuvana­ra­yarehi éma. Nuvane­cayare mayana macame­tarairu eta níjare nayehe ena achaneana te apanana avasareana étapa eta nayehe ena vijaneanana israelítana. Nuvane­ca­yareva máechajisiha eta níjare nayehe ena ichape­queneana aquenucana réyeana. \v 16 Núti nímechayare eta macata­ji­vai­rayare ichape táichave­nenahi eta máehisi­ra­nuyare —máichapa ema Jesús. \p \v 17 Tacahe, masuapahi ema Ananías. Tiyanapa tayehe eta peti mávihahi ema Saulo. Tisiapapa. Máechajicapa. Manacapa eta mavahu te mápusi. Tásiha, máichapa: \p —Nuparape Saulo, ema Viáquenu Jesús tímere­cavahi eta piyehe te achene te pítecainapa. Éma, tivane­canuhi níteca eta piyehe. Mavarahahi tichavayare eta pímairi­risira. Mavara­havare tiávahá­caviya ema Espíritu Santo —máichapa. \p \v 18 Tacahe, enevanepa témitiaca eta tépacu­chainihi eta máuquiha, téjami­hauquicha. Tichavapa eta máimairi­risira. Tásiha, ema Saulo téchepucapa, matupirupa ticaicachasi. \v 19 Te tamutupa, tinicapa. Tichavapa eta matumeva. Manasi­panapa jena sácheana nayehe ena machamu­ria­na­rípahi téhicanahi ema Jesús tayehe eta avasare ­ Damasco. \s1 Tépanavapa ticametarairu ema Saulo \p \v 20 Tacahe, tépanavapa ticame­tarairu ema Saulo te náuruji­si­rareva ena israelítana. Máechaji­sihapa ema Jesús émairahi Machicha ema Viya. \v 21 Namutu ena tisama­ra­ra­canahi, ichape­rinehi nárami. Tásiha, nacahepa: \p —¿Tájaha tacayema? Émara ema maca ema tipána­ji­rí­ca­vacahi ena téhicanahi ema Jesús, ena ticavasana te Jerusalén. Tímitecahi te juca eta mapresu­chi­ra­pa­na­va­ca­yarehi ena apamuriana, mámamu­ri­ha­yarehi nayehe ena tuparai­rucana eta te Jerusalén. ¡Tásiha puiti, émari­ne­chavare ticame­ta­rairuhi mayehe ema Jesús! —nacahepa. \p \v 22 Émasera ema Saulo tiápaju­ca­va­panapa eta máitusira ticame­tarairu. Máimerecahi eta yátupi­que­nerahi ema Jesús émairahi ema Cristo, ema nacucha­pa­quenehi. Te tamutu eta náuruji­si­ra­revana ena israelítana eta te Damasco, macapa­que­cha­muripa nácani ticatia­na­canahi eta véhiruhi. ­ \s1 Ema Saulo nacaratacayarepaini ena israelítana. Émasera tiyanapa tijuna. \p \v 23 Tayerevahi eta áñoana,\f + \fr 9:23 \ft Te piva­raha pecha, pita­nuca te libro Gálatas 1.18.\f* ena israelítana napane­rechapa nacapacaya ema Saulo. \v 24 Émasera masamai­ri­ricapa eta náemauchirahi. Tamutu sácheana, yátiana nacunehi eta te acheneana máuchuji­si­ha­yarehi, taicha ichape eta navarairahi nacapaca éna. \v 25 Énasera ena machamuriana náitucahi eta nayumu­ru­sirahi náiyara­cuhapa eta te ichape saye. Náitiacapa te tiupi enure. Tacahe, nacaju­chu­chucapa eta te apachacaya eta yúchama. Tacahehi eta máituji­si­ravahi tijuna. ­ \s1 Ema Saulo títecaparipa te Jerusalén \p \v 26 Te títecapapa ema Saulo te Jerusalén, mavarahapa masiapa­muriha ena náinapu­reanahi téhicanahi ema Jesús. Énasera napica­richucha éma, taicha vuíchaha nasuapahini eta máehisiraipa ema Jesús. \v 27 Matiari­hisera ema achane Bernabé. Émapa tiámahi ema Saulo tímima­tichahi nayehe ena apóstoleana. Mameta­mu­rihapa eta máichara­ra­cavahi ema Saulo eta máimairahi ema Viáquenu Jesús eta te achene, étapa eta máechaji­sirahi, máichuira­hivare ema Saulo. Mameta­cavare eta yátupirahi máituca ticame­tarairu ema Saulo mayehe ema Jesús eta te avasare Damasco. \v 28 Tacahe, ema Saulo manasipa te Jerusalén. Masiapa­mu­rihapa éna, énapa macacha­ne­ji­ri­ca­vacahi. Vahi mapíca­ca­rá­ca­vahíni eta macame­ta­rai­ruirahi mayehe ema Viáquenu Jesús. \v 29 Máechaji­ri­ca­va­capahi ena israelí­tana\f + \fr 9:29 \ft Ena nani, yátu­pi­que­nea­nahi israelí­ta­nahi, náuchu­rea­na­hi­sera te jáca­niana apa­nana ava­sa­reana. Táitu­siava, apae­cha­ji­ri­ru­va­na­ripa eta ticai­jare griego. Puiti ticha­va­na­ripa eta te Jerusalén, náva­sahi ena tica­chi­cha­naini.\f* te jácani mácapa­ji­si­ha­va­capahi. Macana­rae­ma­cha­vacahi éna. Vahi náuricahini eta máimitu­ra­pianahi. Tisemanapa mayehe. Tásiha, navarahapa nacapacaya éma. \v 30 Nasamai­ri­ri­ca­pasera ena machamuriana. Tacahe, náevatacapa mayana tayehe eta te mávasa Tarso. Náehicapa ena apamuriana tinapa­na­na­yarehi tayehe eta avasare Cesarea, étapa nachavinehi. Tiánucuhapa éma, tiyanapa macarichupa. \p \v 31 Tacahe, tiúrica­vanapa ena náumurivana ena téhicanahi ema Jesús tiávihana te apanana avasareana tayehe te Judea, te Galilea, étapa te Samaria. Tásiha, tétume­cha­ca­canahi eta náimiya­ni­ravaya napicau­chiraya ema Viáquenu. Máimica­ta­mu­ri­ha­hivare ema Espíritu Santo. Eta tacahe, camuria­na­pai­pavare ena téhicanahi. \s1 Eta manarasirahi ema achane ticaijare Eneas \p \v 32 Tiuri, ema Pedro tiyanapa máejira­va­capaipa ena machamuriana eta te avasareana. Títecapapa nayehe ena apamuriana machamuriana ticava­sanahi eta te avasare ticaijare Lida. \v 33 Matiarihi ema émana achane ticaijarehi Eneas. Macaju­ma­quenehi éma. Ocho áñoripahi eta macaju­mairahi. Vaipa táurihini tiyamuriaca, váhivare máechepu­cahini te maca­mane. Tacahe, máiteca­pauchapa ema Pedro. \v 34 Máichapa: \p —Pésenicanu, Eneas. Ema Viáquenu Jesucristo ticana­ra­caviya. Puiti tájinapa eta pijumaini. ¡Péchepuca! —máichapa. \p Tacahe, ema Eneas enevanepa téchepuca. Tájinapa máichira­vai­nahini. \v 35 Tacahe, náimahapa eta manara­sirahi namutu ena ticava­sanahi tayehe eta te avasare Lida énapa ena ticava­sanahi te tachacaya ticaijare Sarón. Eta náimairahi, náinajicapa eta nayehe­re­pianaini. Tásiha, náehicapa ema Viáquenu Jesús. \s1 Eta suápechirava títareca esu Tabita \p \v 36 Te jena sácheanahi, sutiarihi esu esena ticaijaru Tabita, eta suátserepihi Dorcas. Ésu, ticavasahi eta te avasare ticaijare Jope. Ésuri­chu­hivare téhicahi ema Jesús. Eta suítare­sirahi esu suca esena, sucajivaca ena páureana eta suímaha­queneana. Tímica­tarahi nayehe nácani ticaiju­hea­napahi. \v 37 Te jena sácheanahi, esu Dorcas ticajumapa. Suvayuhapa, tépenapa. Tacahe, navehapa, náicachapa eta suáquehe. Nacasiapapa te tajuhe te anuquehe téqueneha piso. \p \v 38 Eta juca avasare Jope tachaca­yaichuhi eta apana avasare Lida, eta mávihahi ema Pedro. Náecharipahi eta matiari­hirahi ema Pedro te Lida. Tacahe, navanecapa ena apinana ajairana, náichuha­pa­nayare éma. Te náiteca­pauchapa, náichapa: \p —Vivaraha viámavi puítirichu ánaqui te Jope. Pímaha­panaini esu vémuna­ru­quenehi vichamuri Tabita. Tépenaipahi —náichapa. \p \v 39 Tacahe, tiyanapa ema Pedro, máehica­vacapa éna. Te títeca­panapa, náimisiapapa eta te tajuhe suávihahi esu Dorcas. Namutu ena esenana máimaruanahi, te náimahapa ema Pedro, náurujiacapa. Tíyahanapa, náimechapa ema Pedro eta namuirihana supari­ruanahi ésu te achane­richaha. \v 40 Tacahe, ema Pedro macava­nai­ripipa náuchuca namutu. Tacahe, tépuyucapa éma, tiyuja­racapa. Tacahe, máimara­ra­caripa esu esena suépenaquene. Tásiha, máichapa: \p —Tabita, péchepuca. \p Tacahe, ésu téjami­hau­quichapa. Suímahapa ema Pedro. Téjaha­paicapa. \v 41 Tacahe, macara­tacapa eta suvahu, macaeche­pucapa. Énevanepa máichuhavaca ena máimaruana énapa ena apamuriana machamuriana. Máimechapa eta suchaviraipa títareca. \v 42 Tacahe, náechapa namutu ena ticava­sanahi eta te avasare Jope. Camuria­narine ena tisuapanahi ema Viáquenu Jesús. \v 43 Ema Pedro manasi­panapa jena sácheana tayehe eta avasare te mapena ema machamu­ri­hivare ticaijare Simón, náimija­re­chavare Suélareru. \c 10 \s1 Ema Viya mavaneca ema Pedro máimitupanayare ema Cornelio \p \v 1 Te jena avasare ticaijare Cesarea matiarihi ema émana achane romano ticaijare Cornelio. Militar ema achane. Eta mávacure ema capitán, comandante te étana compañía tayehe eta batallón ticaijare Italiano. \v 2 Ema maca achane mapicauchahi ema Viya. Tamutuhi sácheana tiyuja­rau­chavahi. Máimitu­ca­va­ca­hivare namutu ena machicha­naveana énapa ena tiávihanahi te mapena. Éneri­chuvare máimica­ta­ca­vacahi ena israelítana páurequeneana, máijaracahi eta camuri plata. \v 3 Te jena sache, las trésquenepa cáperehi, ema Cornelio tiyuja­racahi. Tíjahú­chavapa máimaha máucupauchahi ema émana ángele mavaneruhi ema Viya. Máechajicapa ema ángele, máichapa: \p —¿Pícharacava? Cornelio —máichapa. \p \v 4 Tásiha, ema Cornelio tipica­rinehi eta máimara­ra­sirahi ema ángele. Majicapapa: \p —¿Tájaha pivaraha eta nuyehe, tata? \p Tásiha, máichapa ema ángele: \p —Tímite­canuhi numetacavi. Eta piyeheana oración piyuja­rau­chi­ravana étapa eta pímica­ta­si­ra­vacahi ena ticamu­nuvana páureana, táiteca­pauchahi tamutu ema Viya. \v 5 Pímiva­nereca puiti náepana ema achane ticaijare Simón, eta máchuca­ra­pi­hivare Pedro. Ema tiávihahi puiti te jena avasare ticaijare Jope. \v 6-7 Eta peti máiteca­pihahi mapena ema apanavare Simón ema náimija­re­cha­queneva Suélareru. Eta táviha eta peti mapenahi te tachausi eta mar. Ema maca Pedro ema timeta­ca­viyare eta pítaucha­que­neá­nayare —máichapa ema ángele. \p Te tamutupa eta máechaji­sirahi ema ángele, tiyanapa tichava. Tacahe, máichuhapa ema Cornelio ena apinana mamusurana. Máichuhavare ema émana masuntarura. Éneri­chuvare tipicaurahi mayehe ema Viya, títaura­hivare mayehe ema máquenuhi. \v 8 Tacahe, mameta­ca­vacapa eta mametarapi ema ángele. Tacahe, máevatacapa tayehe eta avasare Jope. \p \v 9 Te apanapa sache, tiánehia­napáipa ena vanairucana tayehe eta avasare. Te jena las dócequenepa sache, ema Pedro tiápanapa eta te téqueneha piso. Tiyuja­ra­ca­yarehi. \v 10 Técuháipaicha éma, taicha tájina­richaha manicahini. Vuíchaha náimaque­re­cahini eta tinicacare. Tacahe, eta mayuja­ra­sirahi máimahapa téjiacahi eta anuma. \v 11 Máimahavare eta tiúcupai­capahi eta te mávihahi éma, tacuti­yaréni eta ichape sávana. Ticaitia­pu­si­va­capahi te esquinana. \v 12 Camuri eta sárareana, quichareana, cáyureana, támaque­nea­napahi eta sávana, tamutu eta apána­pa­ne­né­ji­queneána sárareana. \v 13 Tásiha, masamapa ema téchajicahi te anuquehe. Máichapa: \p —Péchepuca, Pedro. Picapaca étanaina sárare. Pinica. \p \v 14 Émasera ema Pedro, majicapapa: \p —Vahi, Tata. Titupa­ra­cahavi vahi vicuni­cahini vinica viti israelítana eta juca sárareana vicaja­cha­queneana, vinicahini. Tájina nímatiya nunicahini eta juca —macahepa. \p \v 15 Tiápecha­vavare máechajica ema Viya, máichapa: \p —Vahi picuimi­jarecha ticaja­cha­careana eta níjara­ru­vianahi tinica­careana —máichapa ema Viya. \p \v 16 Mapahe eta máechaji­sirahi ema Viya ema Pedro. Tacahe, tichavapa eta sávana tiápana te anuma. \v 17 Ema Pedro manasi­richaha macája­ra­sa­múrehi eta mapane­re­chirahi tájahapuca tacayemahi eta máimaha­quenehi. Títeca­pa­nanecha te tapaja ena vanairucana mayehe ema Cornelio. Nacaya­se­se­re­rupaipa eta mapena ema Simón Suélareru. \v 18 Eta náiteca­pirahi, nacaya­se­se­rerupa te étahipuca mávihahi ema Simón Pedro. \v 19 Émasera ema Pedro manasi­richaha tipane­re­re­ca­richaha taicha eta máimaha­quenehi. Tásiha, ema Espíritu Santo máichapa: \p —Nararihi te juca ena mapanana ajairana titanu­ca­via­napahi. \v 20 Piyana pímahavaca éna. Vahi picueñamava eta péhisi­ra­va­cayare, taicha núti nuvane­ca­vacahi éna —máichapa ema Espíritu Santo. \p \v 21 Tacahe, masuapapa ema Pedro. Tiúchucapa tiyanapa nayehe ena titanu­ca­napahi. Te máiteca­pau­cha­vacapa, máichapa: \p —Nútira etanu­repahi éti. ¿Tájaha tímite­cahehi? \p \v 22 Tásiha, najicapapa éna: \p —Tivane­ca­havihi ema capitán Cornelio. Ema achane tipicaurahi mayehe ema Viya. Títaura­hivare nayehe ena achaneana. Namutu ena israelítana napicaucha náemuna­cavare éma. Puiti víti, víteca­pau­chavipa, taicha cape juca, ema ángele mavaneruhi ema Viya mameta­panahi ema Cornelio máimichuhavi píteca te mapena, apaesa masama eta pimeta­ra­pianaya —nacahepa éna. \p \v 23 Tacahe, ema Pedro macasia­pa­vacapa te tajuhe. Nanasipa jena yati mayehe ema Pedro. Te apanapa sache, tiyananapa. Náehicapa ema Pedro ena apamuriana machamuriana ticava­sanahi te Jope. \p \v 24 Te apana­quenepa sache, napaenu­mavapa títecapana te avasare Cesarea. Ema Cornelio macucha­paipahi te mapena. Tiúruji­ca­va­naripa ena majaneanana énapa ena máemuna­ca­sáreana máichuha­que­neánahi. \v 25 Te títecapapa ema Pedro te mapena ema Cornelio, mácapapa máepuyu­mi­rauchapa matsiuca­yarepa. \v 26 Émasera ema Pedro máichapa: \p —Péchepu­cachucha pitupiha. Vahi táuricahini pitsiucanu, taicha nútirichuhi picuti­quenehi achane —máichapa. \p \v 27 Te tamutupa eta náechaji­sirahi, tisiapanapa te tajuhe. Máimaharine camurianahi ena náuruji­ru­vanahi. \v 28 Tacahe, ema Pedro máichavacapa: \p —Écharichu éti eta viyehe­repiana viti israelítana. Vahi titupa­ra­cahavi visiapa­mu­rihahe eti apava­sanana. Émasera ema Viya tivane­canuhi eta vahi nucupica eta nusiapa­mu­ri­hai­ra­heyare. Nájinavare nunere­ji­ruimahi nácani ticaja­cha­careana. \v 29 Eta tacahehi, níteca­vanepa. Tájina nácaye­mahini. Tiuri puiti, nuvaraha néchaya. ¿Tájahapuca eta tímichu­hanuhi? —macahepa. \p \v 30 Tacahe, ema Cornelio majicapapa: \p —Cuátropa sache eta táetavi­si­ravahi eta juca nímaha­quenehi. Te jena cáperehi sache hora las tres, núti nunasi­quenehi te juca nupena. Ayunanuhi nuyuja­ra­ca­hivare. Tíjahú­chavapa tímerecava ema ángele. Tijanunuca eta mamuiriha. \v 31 Máichanupa: “Cornelio, ema Viya masamahi eta piyeheana oración piyuja­ra­sirana. Táiteca­páu­cha­hívare eta pímica­ta­si­ra­vacahi ena ticamu­nuvana páureana. \v 32 Pímiva­ne­recaya puiti náepana ema achane ticaijare Simón, eta máchucarapi naicha Pedro. Ema tiávihahi puiti te jena avasare ticaijare Jope. Eta peti máiteca­pihahi ema apanavare Simón ema náimija­re­cha­queneva Suélareru. Eta távihahi eta peti mapenahi te tachusi eta jena mar. Te máitecapapa ema Pedro, éma tímitu­ca­viyare” máichanupa ema ángele. \v 33 Tacahe, enevanepa nímichu­havihi. Tájinasera táichira­vai­nahini eta pítesirahi. Tímara­ra­ca­hávihi ema Viya eta juca viúruji­si­ravahi puiti. Vivaraha visamaviya tamutu eta pimeta­ca­si­vanahi mayehe ema Viya —máichapa ema Cornelio. \s1 Ticametarairupa ema Pedro te mapena ema Cornelio \p \v 34 Tacahe, tépanavapa ticame­tarairu ema Pedro. Ánipa macahe: \p —Nucaicu­tiarapa puiti vahi vácarichu viti israelítana vijaca­pacare mayehe ema Viya. \v 35 Namutuchucha majaca­pavaca nácani tipicau­chanahi éma, tíchana­hivare eta táuriqueneana. \v 36 Taicha cape juca ema Viya macaite­capahi eta máechaji­riruva viyehe viti israelítana. Tivane­ca­havihi vimeta­ca­va­cayare eta najaca­pa­ca­revahi me Viya nácani ticasi­ña­vanahi mayehe ema Jesucristo, maperdo­na­chi­raripa ema Viya eta napeca­turana. Émara Viáquenu vituparaha téchapa­ji­ri­ca­haviya vimutu viti achaneana: viti israelítana, étipa eti apava­sanana. \v 37-38 Échari­chupuca éti eta táichara­ra­cavahi te viávasa Judea cape juca táitare­sirahi. Te ticaica­chasipa ema Jesús Nazareno mayehe ema Juan, máucupauchapa ema Espíritu Santo máijararuhi ema Viya. Mávahácapa éma, máijara­caripa eta máitupa­ji­jiá­si­ravaya. Tacahe, tépanavapa ticame­tarairu nayehe ena achaneana ticavasana te Galilea. Te jácani mapaisi­hapahi, máichapahi eta táuriqueneana. Macana­ra­ca­va­capahi ena nacata­ji­va­queneana mávahá­ruanahi ema Váinaraji. Maratahahi éma máichahi eta juca, taicha ema Viya máimica­ta­capahi. \v 39 Tiuri, víti véchajisiha eta juca, taicha vímaha­quenehi tamutu eta máichaque­nea­napahi ema Jesús tayehe eta mapaisi­nea­napahi avasareana te Judea, étapa te Jerusalén. Énasera ena tuparai­rucana nacatichahi éma; náemeta­ta­recapa te crusu eta náimica­pa­sirahi. \v 40 Émasera ema Viya macaeche­pucahi te máecari te mapana­quenepa sache. Tásiha, máimere­cavare te vimuri eta machavirahi títareca. \v 41 Vaipa námutuhini ena achaneana náimahahini. Vítinecha vímaha­pa­racahi viti manere­ji­ruanahi ema Viya. Vineca­pae­que­nehahi tamutu eta vicacha­nerahi ema Jesús te vinisirana. Tásiha puiti, vimeta­cahiva ena achaneana eta vímaha­que­neanahi. \v 42 Taicha tivane­ca­havipa vicame­ta­rairuya. Vimeta­cayare eta émairahi ema Jesús viyehe­yarehi Juez viti achaneana énapa ena náepena­queneana. Taicha ema Viya ema titupa­racahi eta mávacu­reyare juésyarehi. \v 43 Étaripa eta acane namutu ena profetanaini náechaji­sihahi ema Cristo. Ánipa nacahehi: “Namutu ena tisuapanaya ticasi­ñanaya ema Cristo, maperdo­na­cha­va­cayare ema Viya tamutu eta napeca­turana táichavene eta nacasi­ñairaya ema Cristo”. \s1 Eta mávahásiravacahi ema Espíritu Santo ena apavasanana \p \v 44 Tímiya­na­va­richaha eta máechaji­sirahi ema Pedro, tiúcupaicapa ema Espíritu Santo. Mávahácapa namutu ena tisama­ra­ra­canahi eta mameta­rairuhi ema Pedro. \v 45-46 Tíjahú­chavapa ena mávahá­ruanahi apáecha­ji­rí­ru­vanapa. Nacuna­charipa ema Viya. Nasamapa ena machamu­ria­napahi ema Pedro tiásihanahi te Jope. Náraminehi éna eta mávahá­si­ra­vacahi ema Espíritu Santo ena apava­sa­nanahi, taicha ena israelítana náimijachahi nacarichu ena mávahá­ruanahi ema Espíritu Santo. \v 47 Tacahe, ema Pedro máichavacapa: \p —Tájina náechaji­sia­ca­re­vaimahi eta nacaica­cha­siraya ena nani, cápachi mávahá­caripa ema Espíritu Santo vicutiripa víti eta mávahá­si­ra­havihi —máichapa. \p \v 48 Tacahe, macava­nai­ripipa nacaicachasi namutu te máijare ema Viáquenu Jesucristo. Te tamutupa, nayaseacapa ema Pedro vahi macuya­na­va­nehini. Tacahe, manasi­panapa te jena sácheana eta nayehe. \c 11 \s1 Eta mametarapiana ema Pedro nayehe ena machamuriana te Jerusalén \p \v 1 Tacahe, téchaca­re­vanepa te Jerusalén eta nasuapirahi ena apava­sanana eta máechaji­riruva ema Viya. Tásiha, napane­re­que­nehapa ena apamuriana apóstoleana énapa ena náumurivana. \v 2 Tásiha, te títecapapa ema Pedro te Jerusalén, nacajachapa ena apamuriana máinaji­ca­ra­ha­naichaha eta nayehe­repiana ena israelítana. \v 3 Ánipa naicha: \p —¿Tájaha tacayema péjira­pa­na­vacahi ena apava­sanana? ¡Písapa­vavare pinica te namesara! —náichapa. \p \v 4 Tacahe, ema Pedro majicapapa mametacapa eta máichara­ra­cavahi eta mapaisirahi. Ánipa maicha: \p \v 5 —Esama­nuchaha. Te návihaipa te avasare Jope, nuyuja­ra­caipahi. Nímahapa téjiacahi eta anuma. Nímahavare eta tiúcupai­capahi tiásiha te anuma tacuti­yareni eta ichape sávana. Ticaitia­pu­si­va­capahi te esquinana. Títecapapa te návihahi núti. \v 6 Nímahapa eta apána­pa­ne­né­ji­queneána sárareana támaque­nea­napahi eta sávana. Tátiarihi eta táiñehi­queneana sárareana, quichareana, cáyureana. \v 7 Tacahe, nusamapa eta mahu ema Viya, máichanupa: “Péchepuca, Pedro. Picapaca étanaina sárare. Pinica”. \v 8 Nútisera nujicapapa: “Vahi, Tata. Titupa­ra­cahavi viti israelítana vahi vicuni­cahini eta juca sárareana vicaja­cha­queneana. Tájina nímatiya nunicahini eta juca”. \v 9 Tacahe, tiápecha­nuvare téchajicanu ema Viya, máichanupa: “Vahi picuimi­jarecha ticaja­cha­careana eta níjara­ru­vianahi tinica­careana” máichanupa. \v 10 Mapahe eta juca máechaji­si­ranuhi ema Viya. Te tamutupa, tichavapa tiyapa te anuma tamutu. \v 11 Étarichu jena hora, títeca­panapa ena mapanana ajairana titanu­ca­nua­napahi eta te peti níteca­pihahi núti. Mavane­ruanahi ema émana achane ticavasahi te Cesarea. \v 12 Tacahe, ema Espíritu Santo tivane­canupa néhicavaca éna, taicha tájina táeñama­va­ca­rehini. Éneri­chuvare téhica­nuanapa ena nani sáisiqueneana vichamuriana. Vimutuhi visiapa eta mapena ema achane. \v 13 Timeta­ca­havipa éma eta máimairahi ema ángele tiúcupauchahi eta te mapena. Titupihahi te mamirahu. Tacahe máichapa: “Pímiva­nereca puiti náepana ema achane ticaijare Simón, eta máchucarapi naicha Pedro. \v 14 Ema maca Pedro, ema timeta­ca­viyare eta piúchucuiraya, píti, esu piyena, énapa ena pichicha­na­veanahi” máichapa ema ángele. \v 15 Tacahe, népanavapa nímitu­cavaca ena náuruji­ru­vanahi. Te néchajicaipa, tíjahú­chavapa tiúcupaica ema Espíritu Santo nayehe éna. Mávahá­ca­vacapa tacutihi eta mávahá­si­ra­havihi víti te tépana­vainapa. \v 16 Tacahe, ene­va­nepa néchavahi eta mameta­ru­havihi ema Viáquenu Jesús. Áni macahehi: “Échavarichu ema Juan máicacha­sicahi te une ena achaneana. Étisera tiúcupau­cha­heyare ema Espíritu Santo. Éma, tícacha­si­ca­heyare tiávahá­ca­hénapa” tacahehi eta máechaji­ri­ruvahi. \v 17 Tiuri, ema Viya máijara­ca­vacahi ena apava­sanana ema Espíritu Santo táichavenehi eta náehisirahi ema Viáquenu Jesucristo, tacutihi eta máijara­si­ra­havihi víti. Tásiha, váiparinehi nácapae­ma­chaimahi núti eta mavara­ha­quenehi ema Viya —máichavacapa ema Pedro. \p \v 18 Tacahe, ena ticaja­chanahi ema Pedro, te náechapa, timati­nanapa. Nacuna­chainehi ema Viya, nacahepa: \p —Yátupi­richuhi eta majaca­pi­ravaca ema Viya ena apava­sanana eta náeneuchi­ravaina. Nácuti­ha­vihini víti eta visiapi­rayare te anuma, máichecua­ra­qui­rénapa eta vítare­siraya maicha ema Viya ­ —nacahepa. \s1 Náehicavare ema Jesús ena achaneana ticavasana te avasare Antioquía \p \v 19 Te jena sácheana, te nacapacapa ema Esteban, napana­ji­cavare ena apamuriana téhicanahi ema Jesús. Eta tacahe, tijunanapa. Téjane­re­pái­canapa tiyananapa te Siria, ena apamuriana tiyananapa te tiúrupuhi te mar ticaijare Chipre, ena apamuriana te avasare Antioquía. Te jácani náiteca­pi­hapahi, ticame­ta­rai­rua­napahi mayehe ema Jesucristo nayehe ena najaneanana israelítana. Vuíchaha nameta­cahini ena apava­sanana. \v 20 Tásiha, títeca­panapa ena apamu­riana\f + \fr 11:20 \ft Ena nani téhi­ca­nahi ema Jesús, yátu­pihi israelí­ta­nahi éna. Náuchu­si­ne­hi­sera éna te apa­nana ava­sa­reana: te jena ava­sare Cirene, étapa eta ava­sa­reana táuna­va­nahi eta tiúru­puhi ticai­jare Chipre.\f* eta te avasare Antioquía. Énasera ticame­ta­rai­ruanapa nayehe ena apava­sanana. Nameta­ca­vacapa, ánipa naicha: \p —Te esuapa éhica ema Viáquenu Jesucristo, éma ticuchu­cu­ha­heyare eta ícuña­yaréni taicha eta epeca­turana —náichapa. \p \v 21 Ichape eta tasuapa­ca­revahi eta nameta­rairuana taicha ema Viya máimica­ta­ca­vacahi. Eta tacahehi, nasuapahi ena camuri­queneana achaneana. Náinaji­capaipa eta nayehe­re­pinihi tamauri­queneana, náehicapa ema Jesús. \p \v 22 Te nasamai­ri­ricapa ena nachamuriana ticava­sa­nanahi te Jerusalén eta juca téchaca­reanahi te avasare Antioquía, ticaevatapa ema Bernabé, mayana macaicu­tia­rapana te yátupi­hipuca. \v 23 Tacahe, te títecapapa éma te Antioquía, máimahapa eta máimica­ta­si­ra­vacahi ema Viya. Tiúrisa­mu­reinehi. Maconse­ja­cha­vacapa namutu éna eta náetume­chi­ra­cacaina eta náehisirahi ema Viáquenu. Vahi nacucai­na­jiruva te tatiari­hi­napuca jácani náichava­que­nevaya. \v 24 Taicha ema Bernabé, tétávi­cavahi eta máuriva. Mávahá­ru­hivare ema Espíritu Santo. Tisuapa­jirahi éma. Tacahe, camurianahi ena tisuapanahi téhicanahi ema Viáquenu maicha ema Bernabé. \p \v 25 Te táequenepa eta juca, ema Bernabé tiyanapa te avasare Tarso. Matanu­panapa ema Saulo. \v 26 Te máetupiacapa, mámapa te avasare Antioquía. Tacahe, nanasipa ánaqui. Étana año nacahe eta nacacha­ne­ra­vacahi ena nachamu­rianahi. Camuriana ena náimitu­reanahi. Te jena avasare Antioquía, táepani­nevahi eta nacaija­rerahi cristianoana namutu ena téhicanahi ema Jesús. \p \v 27 Te jena sácheana, natiarihihi te Jerusalén ena profetana máijara­ruanahi ema Viya eta máechaji­ri­ruvana. Tacahe, tiyananapa nacaijuhe te Antioquía. \v 28 Te títeca­panapa, ema émana ticaijare Agabo titupihapa te namuri ena machamuriana. Macaimi­tu­ca­si­quenehi éma mayehe ema Espíritu Santo. Mameta­ca­vacapa eta tatiari­hiyare eta ecuha te tamutu avasareana. (Eta juca táichava­que­nevahi eta ecuha te avasareana te jena áñoanahi matupi­hairahi ema aquenucaini Emperador Claudio.) \v 29 Tacahe, ena téhicanahi ema Jesús ticavasana te Antioquía napane­re­chainapa náimiama­recaya eta nanaquiruana, náimica­ta­siraya ena nachamuriana ticamu­nu­vanahi, énaripa ena ticava­sanahi te Judea. \v 30 Tacahe, tinaqui­qui­ca­va­napaipa eta narata­ha­queneya nanaquica. Tacahe, náimiama­recapa mayehe ema Bernabé émapa ema Saulo. Náijara­ca­yarehi ena náiyarahana pastoreana. Énapa tíjara­ca­na­yarehi ena ticamu­nu­vanahi. \c 12 \s1 Nacapacapa ema Jacobo. Náeratacapa ema Pedro. \p \v 1 Te jena sácheana, matiarihi ema rey ticaijare Herodes Agripa. Ema macava­nai­ripipa nacara­ta­cavaca ena tachuti­ri­ha­napahi ena téhica­napahi ema Jesús, náemecha­re­ca­vacapa. \v 2 Éneri­chuvare, máimica­pa­cavare ema apóstole Jacobo maparapeni ema Juan. Nayucha­ti­pi­que­nuhapa eta nacapa­sirahi. \v 3 Tacahe, ema rey, eta máimairahi náurisirahi ena ticatia­na­canahi ema Jesús, máimicae­ra­ta­cavare ema Pedro. Te jena semanahi, napiestarahi ena israelítana eta nanisiraya eta pan mayehere levadura. \v 4 Eta nacaera­ta­sirahi ema Pedro, náimisiapapa te cárcel. Navanecapa ena dies y seis suntaruana tijanea­canaya te machacaya. Cuátromu­rianahi ena patrullanahi. Ema Herodes Agripa, mapane­rechahi macapa­ca­yareva ema Pedro te namirahu ena achaneana te táequeneraya eta napiestara. \v 5 Tacahe, ema Pedro, muracahi eta najanea­sirahi te cárcel. Énasera ena machamuriana tiyuja­ra­canahi me Viya. Nayaseacahi ichape eta nasama­ca­revaina máuchucuiraina ema Pedro. \s1 Ema Viya macuchucuha ema Pedro tayehe eta cárcel \p \v 6 Tacahe, ema Herodes Agripa máijarechapa eta sache eta máemepa­niraya te cárcel ema Pedro eta nacapa­siraya te namirahu ena achaneana. Te jena yati tamirahupa jena sache, ema Pedro tímacahi te nachacaya ena apinana suntaruana. Ticaitiahi te apipi cadenana. Ena apina­navare suntaruana najanea­ca­hivare eta tapaja. \v 7 Tíjahú­chavapa tímerecava ema ángele mavaneruhi ema Viya. Tijara­hi­ju­heinehi eta cárcel. Tacahe, ema ángele macaya­mu­ricapa ema Pedro. Macaja­micapa. Ánipa maicha: \p —Pedro, péjamica. Péchepuca —máichapa ema ángele. \p Tíjahú­chavapa téjapu­muriha eta cadenana máitihanahi te mavahu ema Pedro. \v 8 Máichavare ema ángele: \p —Picapi­ti­juechava eta pítijuhe. Pinaca eta péparu­pevana. \p Tacahe, ema Pedro masuapahi. Tacahe, ema ángele máichavarepa: \p —Pinaca eta pépacuhasa. Yare, péhicanu —máichapa. \p \v 9 Tacahe, ema Pedro máehica­vanepa ema ángele. Ema Pedro váhi máimatihini eta máichara­ca­vapahi, máimija­cha­richucha mavapure. \v 10 Tacahe, náetavicapa ena tínapucana sentinélana, náetavi­cavare ena apamuriana. Títeca­panapa eta te tapajacura eta cárcel. Eta tapajacura amairihahi fierro tijita­carehi. Témuna­hi­ri­cavapa téjiaca. Tiúchucanapa te aneca te calle. Te tiyere­hianapa eta napaisirahi, majuni­jicapa ema ángele. \v 11 Tacahe, ema Pedro mapaenu­mavapa macaicutiara. Macahepa: \p —Nímahapa puiti eta yátupirahi tijanea­canuhi ema Viya. Mavanecahi ema ángele ticuchu­cu­ha­pa­nanuhi eta macapa­si­ra­nu­ya­rehini ema Herodes énapa ena nujaneanana —macahepa. \p \v 12 Tipane­re­re­capaipa eta mapaisi­rapahi. Matupirupa te supena esu María, maena ema Juan ticaijarehi puiti Marcos. Éta, náuruji­si­havahi nayuja­ra­sihahi ena camuri­queneana machamu­rianahi. \v 13 Títecapapa ema Pedro te tapajacura eta nayehe canchón. Máehaha­mecapa eta tapaja. Tacahe, esu esena amaperu ticaijaru Rode, tiyanapa suímahapana nájahapuca ema téhaha­mecahi eta tapaja. \v 14 Suímatia­hu­cha­vanepa ema Pedro, váhisera suvéjiáe­que­ne­hahini eta súrisa­mu­revahi. Tiyanapa tijunapa te tajuhe, sumeta­pa­na­vacapa eta matiari­hirahi ema Pedro te aneca te tapaja. \v 15 Énasera vahi nasuapahini. Tacahe, náichapa: \p —Máurishi­vi­papuca píti. \p Ésusera sumeta­ca­richucha eta yátupirahi. Énasera náichavarepa: \p —¡Váhipuca émaina! Émapuca ema mayehe ángele ema tijaneacahi —nacahepa. \p \v 16 Émasera ema Pedro tímiya­na­va­richucha máehaha­mecahi eta tapaja. Tacahe, tiyananapa navéjiáe­queneha. Náimaharine émasarehi. Tiárame­ca­na­rinehi éna. \v 17 Émasera máimicu­tia­rachapa te mavahuana eta namatina. Tacahe, mameta­ca­vacapa eta macuchu­cuirahi ema Viáquenu tayehe eta cárcel. Te tamutupa eta mameta­si­ra­vacahi, máichapa: \p —Emetapana ema Santiago\f + \fr 12:17 \ft Ema maca achane, mapa­ra­pehi ema Jesu­cristo. Te náecha­ji­ri­ruva ena israelí­tana, ticai­jare Jacobo. Te vécha­ji­ri­ruva ticai­ja­rehi Santiago. Éma­ri­chuhi ema tiáju­cha­rahi eta carta ticai­ja­rehi Santiago.\f* énapa ena apamuriana vichamuriana —máichapa. \p Tacahe, tiúchucapa tiyanapa te apana avasare. \p \v 18 Te tijarahipa, ena suntaruana tinane­si­ca­ra­jianaipa taicha vahi náechahini tájahapuca eta máichara­cavahi ema Pedro. \v 19 Tacahe, ema Herodes Agripa máimiva­ne­recapa natanuca ema Pedro. Májinasera náetupia­cahini. Eta namaetu­pia­sirahi, ticaya­se­re­hianapa ena suntaruana tijanea­canahi. Nájinasera émanai­nahini naneca­pahini eta máuchusirahi ema Pedro. Tacahe, macava­nai­ripipa ema Herodes nacapa­cavaca ena suntaruana. Te tamutupa eta juca, tiyanapa ema Herodes te apana avasare Cesarea; étapa mávihahi. \s1 Eta máepenirahi ema Herodes Agripa \p \v 20 Te táequenepa, ema Herodes Agripa tisemapa nayehe ena achaneana ticavasana te Tiro étapa te Sidón. Énasera náimiva­ne­recapa mayehe ema Herodes. Tiyase­se­re­canapa eta náurivaina mayehe éma. Taicha eta návasanahi táiteca­pauchahi eta tinicacare tiásihahi eta te mávasa ema rey. Tacahe, nacasiñapa ema Blasto, ema majupaha ema rey, máechajiu­cha­vacaya eta náurivaina. \v 21 Tacahe, ema Herodes máijarechapa eta sache, máimichu­hairaya ena achaneana eta jena sáchequenehi. Ticamui­rihapa ema rey eta mamuiriha tiúrina. Téjacapa ema Herodes te máejasirare. Téchajicapa. \v 22 Tacahe, ena achaneana eta nasamirahi éma, tipiara­canapa. Nacahepa: \p —¡Ema maca téchajicahi váhiya achanena! ¡Viya ema maca! —nacahepa eta nacuna­chirahi éma. \p \v 23 Tacahe, tíjahú­chavapa ema émana ángele mavaneruhi ema Viya máijaracapa eta majumahi ema Herodes Agripa. Taicha ema Herodes tímija­chavahi Viya, máuricaipahi eta náejirairahi natsiusirahi ena achaneana. Eta tacahe, tanicapa eta vusanuana te majuhe. Tacapacapa. \p \v 24 Tacahe, taveti­ji­paipaicha camuria­napaipa ena achaneana tisuapana eta máechaji­ri­ruvana ema Viya. \p \v 25 Te títavanapa eta natupa­rahahi ema Bernabé ema Saulo, tichava­na­varepa te avasare Antioquía. Námapa ema Marcos. \c 13 \s1 Ema Bernabé émapa ema Saulo tépanavanapa tipaicana ticametarairuanayare \p \v 1 Ena téhicana ema Jesús ticava­sanahi te avasare Antioquía, natiarihi te namuri ena ticame­ta­rai­ru­rahiana eta máechaji­riruva ema Viya. Tímitu­ra­hianahi éna. Natiari­hichaha ema Bernabé émapa ema Saulo. Natiari­hi­hivare ema Simón (ema náimija­re­chavare Negro), émapa ema Lucio (eta máuchusinehi te avasare Cirene), émapa ema Manaén (ema machajuruhi ema Herodes Antipas, machicha ema Aluresini). \v 2 Étana sache, ticuru­ji­canapa eta nayuja­ra­sirahi me Viáquenu. Náichahivare eta ayuna. Tacahe, máechaji­ca­vacapa ema Espíritu Santo. Máichapa: \p —Ema maca Bernabé émapa ema Saulo, natupa­ra­haichuhi ticame­ta­rai­ruanaya taicha nunere­ji­ruanahi éna. Évata­si­nanuya puiti ena nani apinana —máichapa. \p \v 3 Tacahe, titseca­vanapa ena apinana eta napaisiraya. Te tamutupa, tiápecha­vanapa nahayunacha namutu. Eta nayuja­rau­chirahi, nanacapa eta navahuana te nápusiana ena tipaica­nayare. Nayaseacapa ema Viya eta táurivai­napahi eta napaisiraya. Tacahe, ticame­ta­vanapa. Tiyananapa. \s1 Ema Bernabé émapa ema Saulo tépanavanapa ticametarairuana te tiúrupuhi Chipre \p \v 4-5 Tacahe, ena nani ema Bernabé ema Saulo, mavane­ruanahi ema Espíritu Santo, tiyananapa te puerto ticaijare Seleucia. Máehica­pa­hivare ema Juan Marcos. Tímica­ta­re­capahi nayehe. Tacahe, tiánueca­nainapa nacaijuheya eta tiúrupuhi ticaijare Chipre. Te títeca­panapa te puerto ticaijare Salamina, tiyananapa eta te náuruji­si­rá­revana ena israelítana (taicha tamutu avasareana tatiari­hipahi eta nayehe sinagoga). Ticame­ta­rai­ruanapa eta máechaji­riruva ema Viya. \v 6 Tamutu napaica eta táichapevahi eta tiúrupuhi. Títeca­panapa te avasare ticaijare Pafos. Ánaqui matiarihihi ema émana israelíta ticaijare Elimas Barjesús. Iápemare ema maca. Tépiya­hi­ra­hivare tímija­chavahi máimati ema Viya. \v 7 Ema maca iápemare macacha­ne­ji­ricahi ema Prefecto Sergio Paulo. Ema maca Prefecto, téchemarahi. Tásiha, máimiva­ne­recapa náichuhapana ema Bernabé émapa ema Saulo, taicha mavarahahi masamaya eta máechaji­riruva ema Viya. \v 8 Émasera ema maca iápemare macatia­na­ca­vacapa éna. Mayurucapa ema Prefecto eta vahi macusuapa eta máechaji­riruva ema Viya. \v 9 Tacahe, ema Saulo (éma ticaijarehi puiti Pablo), mávahá­ru­quenehi ema Espíritu Santo, máimara­racapa ema iápemare. \v 10 Tacahe, máichapa: \p —¡Tivayua­ra­hi­tataji matsiria­rairaha! ¡Piti machicha ema Váinaraji! ¡Piti picatianaca tamutu eta táuriqueneana! Píti pícheji­mi­ráu­cha­vacahi ena tivarahana téhicana ema Viáquenu. ¡Pínajica eta juca pivaina­ra­jivahi! \v 11 Puiti ema Viya tícuña­ca­viyare. Púchuqui­viyare máicha. Tiyereyare eta vahi pímahaimahi eta tajaraiva eta sache —máichapa ema Pablo. \p Jéhesa­réinehi, tíjahú­chavapa témaha eta máimairi­risira, púchuquipa ema iápemare. Tacahe, matanucapa ena tichuru­canaya te mavahu. \v 12 Te máimahapa ema Prefecto eta juca, tipica­rinehi. Tásiha, masuapapa eta masamirahi eta náimitu­rapiana ena apóstoleana mayehe ema Viáquenu Jesús. \s1 Ema Pablo émapa ema Bernabé tiyananapa tayehe eta avasare ticaijarevare Antioquía Ichipichu \p \v 13 Tacahe, ema Pablo énapa ena macompa­ñeroana tiávacu­hanapa. Najuni­jicapa eta Pafos. Tiyananapa tayehe eta avasare Perge táunavahi eta provincia Panfilia. Te títeca­panapa te Perge, eta jena sácheanahi, ema Juan Marcos majuni­ji­ca­vacapa éna. Tichavapa te Jerusalén. \v 14 Éna, tiánucu­hanapa nacaijuhepa eta avasare Antioquía Ichipichu te tinapaica eta Pisidia. Te títeca­panapa, te apanapa sache sávaru, tisiapanapa eta te náuruji­si­rareva ena israelítana eta nayuja­rau­chirahi. Téjacanapa. \v 15 Tacahe, tisiapa­na­varepa ena tuparai­rucana tayehe eta náuruji­si­rareva. Náechaji­cuhapa ánipi eta Sagrada Escritura májurehi ema Moisés étapa eta nájurehi ena profetana. Te tamutupa eta náechaji­cuirahi, nayase­recapa ena araite­ca­pianahi. Náichapa: \p —Vipara­pe­naveana, te tatiari­hipuca eta échaji­si­hayare consejo viyehe víti, táuricapa econse­ja­cha­havipa —náichapa. \p \v 16 Tacahe, ema Pablo titupihapa. Macanu­quechapa eta mavahuana eta máechaji­si­ra­yarehi, mavarahahi tauri eta nasamiraina (taicha tacahehi eta nayeherepi). Ánipa macahe: \p —Esama­nuchaha, nupara­pe­naveana israelítana. Étipa eti epicau­ra­hianahi mayehe ema Viya. \v 17 Ema Viya vicasi­ña­quenehi viti israelítana manere­ji­ca­vacahi ena viáchuca­na­veánaini. Te návihaichaha te apanaquene avasare ticaijare Egipto, macaeja­pa­ca­vacahi ena nachicha­naveana. Éneri­chuvare, te máiputsi­ca­vacapa te jena avasare návinénihi, máimere­capahi eta máitupa­ji­jia­si­ravahi máimica­ta­si­ra­va­capahi éna. \v 18 Tásihasera, cuarenta año eta macami­chirahi ema Viya eta náejeca­pi­rávana tayehe eta návihairahi te mávapahi vámahi. \v 19 Te táequenepa, macami­tie­que­ne­havare eta siétequene avasareana ena apána­pa­né­ji­queneána ticava­sa­nainihi te Canaán. Tásiha, máijaracapa ena viáchuca­na­veanaini eta jena apaquehe natupa­ra­ha­quenehi maicha ema Viya. \v 20 Tacahe, 450 año eta majanea­si­ra­vacahi, mavanecapa ena juéseanaya téchapa­ji­rí­ca­na­yarehi. Tacahe, tiámainu­cavapa te tijurucapa ema profeta ticaijare Samuel, máequene­réruhi nayehehi juez. \v 21 Tacahe, éna nayaseacapa ema Viya ema nayehe­yarehi rey. Tásiha, máijara­sihapa ema Viya ema nayehe­yarehi rey ticaijare Saúl, machicha ema Cis, mámarié­quenéni ema viáchucae­quenéni Benjamín. Cuarenta año eta macatu­pa­ra­hairahi. \v 22 Te táequenepa, ema Viya máitsivachapa ema Saúl. Ticaijarapa ema David, émapavapa reyhi. Taicha macahepa ema Viya: “Nímara­racahi ema David, machicha ema Isaí, núrica eta máurivahi. Taicha máitauchayare tamutu eta nuvanai­ri­pianaya” macahepa ema Viya. \v 23 Tiuri, eta máechaji­ri­ruvahi ema Viya, matiari­hiyare ema émana mámarie­que­neyare ema maca Davíd tiúchuca­yarehi ema Ticatiu­ra­hiyare viyehe viti israelítana. Puiti vimetacahe eta máimere­si­ravaipa ema Jesús ema Ticatiu­ra­hiquene viyehe. \v 24 Te tamira­hu­paichaha eta máimere­si­ra­va­yarehi ema Jesús, ticame­ta­rai­ruripa ema Juan nayehe ena achaneana vijaneanana israelítana. Mavane­capahi eta náeneuchi­ravaina náinaji­siraina eta napeca­turana, étapa eta nacaica­cha­siraina. Títecapapa eta sache máitauchiraipa ema Juan tamutu eta mavana­hianahi me Viya. Ticame­ta­rai­ru­richaha ema, máichavacapa ena achaneana: \v 25 “Ímija­chai­papuca nútihi ema Cristo, ema vicucha­pa­quenehi. Váhira nútina. Títeca­pai­na­pasera éma, téhica­nupahi te néquene. Malaya­rinehi núti nácuti­na­sihini eta máitupa­ji­jia­si­ravahi éma. Váiparinehi nácaemu­ña­vaimahi macamu­su­ra­nuhini nuti páuresami” máichavacapa ema Juan. \p \v 26 Esama­nuchaha, emutu eti nujaneanana, eti nucuti­que­neanahi eta mámarie­que­ne­ra­havihi ema viáchucaini Abraham, étipa eti apamuriana epicau­ra­hianahi mayehe ema Viya. Ema Viáquenu tivane­cahavi vimeta­ca­heyare yátupina eta iúchucui­rayare éti apanava, te ecasiñava me Jesús. \p \v 27-29 Máchusera ácutihini ena tuparai­rucana te Jerusalén, énapa ena ticava­sanahi te jena avasare. Tamutu eta sávaruana eta náuruji­si­ravana, náechaji­cu­ha­pa­racahi eta libro nájucha­quenehi ena profetanaini. Váhisera nácaicu­tia­rahini. Eta tacahehi, vahi náimatihini ema Jesús eta émairahi Cristo. Váhivare najaca­pahini. Éma, tájina­hinéni matapi­ra­vai­nahini taviuchahini eta táimica­pa­cahini. Énasera nayaseacapa ema Pilato eta máimica­pa­siraya. Tacahepa masuapapa éma eta nayasea­rapihi. Tásiha, te títauchavapa eta nacapa­sirahi, ena máimitureana nacucu­paicapa te macurusura, náecarapa. Tacahehi eta táitauchi­ravahi tamutu eta nameta­rapiana ena profetanaini eta máichara­ca­va­yarehi ema Cristo eta máepenirahi, taicha tacaju­quenehi éta te Sagrada Escritura. \v 30 Émasera ema Viya macaeche­pucahi te máecari. \v 31 Tacahe, camuri eta sácheana máimere­si­ravahi ema Jesús nayehe ena máimitureana, ena nani macacha­ne­va­capahi te másihapa te Galilea, téhepa te tiyanapa te Jerusalén. Ena nani tímahanahi, énara ena téchaji­si­hanahi puiti eta máechepu­sirahi. \p \v 32-33 Acane, ema Viya macame­ta­rapihi nayehe ena viáchuca­na­veanaini eta macucu­pai­si­ra­yarehi ema Cristo. Títaucha­vai­pa­hisera puiti eta máechaji­ri­ruvahi taicha vímatiripa ema Cristo viti nachícha­na­vé­queneana. ¡Tímere­cavaipa ema Jesús, émairahi yátupi­quenehi Cristo manere­jiruhi ema Viya! Máimerecapa ema Viya ema Jesús eta émairahi yátupi­quenehi Cristo, taicha macaeche­pucahi te máecari. Étara tímite­cahavi vimeta­panahe eta juca táuriquene téchacareana. Étara tacaye­ma­quenehi eta máechaji­riruva ema Viya eta te Salmo 2, ánipa macahehi: “Pítira nuchichavi. Puiti jena sache, nímima­ti­cha­viyare nayehe ena achaneana eta nuchichai­ravihi eta nucaeche­pu­si­ravihi te pécari” máichapa. \v 34 Eta máechepu­sirahi ema Jesús te máecari, vaipa tiápecha­vaimahi tépena. Taicha máechajicahi ema Viya ena israelítana, ánipa máichahi: “Níjara­ca­heyare ema máuriquene Iáquenuyare. Éma ticatiu­cha­heyare tamutu sácheana. Máichecua­ra­qui­reyare eta ítare­siraya máicha, eta ecacha­ne­rayare éma. Taicha níjara­ruvahi eta juca néchaji­ri­ruvahi mayehe ema David” máichapa ema Viya. \v 35 Éneri­chuvare, acane ema Cristo macahehi eta máechaji­ri­ruvahi te apana Salmo: “Vahi písapaimahi témitie­queneha eta náquehe nuti pichicha pémuna­ru­quenehi” máichapa. \v 36 Tiuri, ema David, yátupihi eta máechapa­ji­ri­si­ra­vacahi ena machanerana. Te títecapapa eta matupa­rahahi mayehe ema Viya, tépenapa ema David. Tacahe, náecara­panapa éma. Tépachai­cavahi eta máeche te máecari. \v 37 Émasera ema Jesús vahi táepachai­ca­vahini eta máeche te máecari taicha macaeche­pucahi ema Viya. \v 38 Nupara­pe­naveana, nuvaraha numetacahe puiti apaesa ímatié­queneha. Ema Viya mavaraha tiperdo­nachahe eta epeca­turana te ácasiña ema machicha Jesús. \v 39 Viti israelítana, ichape eta véjeca­pi­ravahi me Viya taicha vimaitau­chirahi eta viyehe­repiana máijara­ru­havihi ema Moisés. Téhesera véhica puiti ema Jesucristo, viperdo­na­cha­careya víti mayehe ema Viya. \v 40 Tásiha puiti, ecaune­vayare éti, machu ácutiriana ena achaneanaini máechaji­ruanahi ema Viya eta acane. Ani máichahi: \v 41 “Ímahayare, eti épuru­nuanahi núti. Núti níchayare eta tiáramicare te emirahu te juca sácheana. Te nímime­ta­cahepa eta juca, váhiquene esuapahini éti. Tásiha, tapaenu­ma­vainapa te ímahapa eta níchaqueneya, iáraminapa. Nímati­hesera eta emásua­pa­ji­rái­vanahi. Épenainapa táicha” máichapa ema Viya. \p \v 42-43 Te tamutupa eta máechaji­sirahi ema Pablo, nayaseacapa ena achaneana, ánipa naicha: \p —Picata­ji­cahavi. Piápecha­havini pímitu­cahavi eta juca te apanai­navare sávaru —náichapa. \p Te tiúchucanapa eta te náuruji­si­rareva, tiyananapa ena apinana apóstoleana eta te náiteca­pihahi. Náehicapa ena camuriana israelítana, énapa ena apava­sanana tépiya­ca­va­naripa israelítana taicha napicauchaipa ema Viya. Ticaimi­tu­ca­sianapa táurivaina eta najica­piraya eta máurivahi ema Viya, nacasi­ñairava me Machicha Jesús. \p \v 44 Te apana­varepa sávaru, namutu­yareni ena achaneana ticava­sanahi te avasare tiúruji­cavana nasama­ra­ra­ca­yarehi eta máechaji­riruva ema Viya mameta­ra­pi­yarehi ema Pablo. \v 45 Énasera ena israelítana masuapa­ji­ra­irahanahi, te náimahapa eta natiari­hirahi ena apava­sanana, tisemanapa eta mameta­si­ra­vacahi ema Pablo eta najaca­pa­ca­revahi me Viya éna apanava. Eta tacahe, nácapae­machapa ema Pablo, nacajachapa. \v 46 Te nasamapa ema Pablo émapa ema Bernabé eta náichirahi ena ticatia­na­canahi, tájina vahi nayútu­tué­mahini. Náichavacapa: \p —Tatupa­racahi étiva­yarehi eti vijaneanana vímitucahe eta juca máechaji­riruva ema Viya. Étisera vahi iúricahini eta esamirahi, váhivare ésachahini ésenica eta mávasa ema Viya. Tacahe puiti, énaina­ri­nepuca vímitu­ca­vacaya ena apava­sanana. \v 47 Taicha víti vivane­ca­sivahi me Viya. Vítauchayare eta juca mavanairipi, ani macahehi: “Nutupa­ra­ca­viyare píti pipaicayare tamutu avasareana te juca apaquehe. Picame­ta­rai­ruyare eta néchaji­ri­ruvana nayehe ena achaneana eta nucuchu­cuiraya nácani tisuapa­nuanaya” —macahepa ema Pablo. \p \v 48 Te nasamapa eta juca ena apava­sanana, tiúrisa­mu­reanapa. Tásiha, nacahepa: \p —Tétavi­cavapa táurinava eta juca máechaji­riruva ema Viya —nacahepa. \p Éneri­chuvare, nasuapapa ena máichuha­que­neanahi ema Viya eta náitare­siraya máichecua­ra­quireya te táequenenapa eta náepeniraya. \v 49 Tacahe, ena tisuapa­naripa nacame­ta­rai­ruvare eta máechaji­riruva ema Viya nayehe ena achaneana ticava­sanahi te tachaca­ya­rahana eta avasare Antioquía Ichipichu. \v 50 Narari­hi­hisera ena ticatia­na­canahi ema Pablo émapa ema Bernabé. Israelí­tanahi éna. Tacahe, náimitucapa ena tuparai­rucana te avasare, énapa ena ésenana ticapi­ca­hu­ca­reanahi, téhicanahi eta nayehe­repiana ena israelítana. Éneri­chuvare napamicapa ena achaneana, navarairahi náquijicaya tayehe eta avasare ena apóstoleana. Jéhesa­reinehi, ticuti­ca­canapa eta nacati­chi­ra­vacahi, nacuchu­ca­vacapa ena apinana. \v 51 Tacahe, eta nayani­ra­yarepa ena apóstoleana, náetata­pe­va­chavaca eta náeparu­pevana te namirahu ena ticatia­na­canahi. Táicutiarahi eta namáimi­tu­ca­cá­revahi éna, tájina­varepa tímiape­chaimahi náimitu­ca­va­cahini. Tacahe, tiyananapa nacaijuhepa eta te avasare Iconio. \v 52 Énasera ena apamuriana téhica­naripa tímiya­na­vanapa eta nasuapirahi ema Viya. Tiúrisa­mu­rea­na­hivare éna taicha eta mávahá­sirahi ema Espíritu Santo. \c 14 \s1 Ema Pablo émapa ema Bernabé títecapanapa eta te Iconio \p \v 1 Tacahe, títeca­panapa ema Pablo émapa ema Bernabé eta te avasare ticaijare Iconio. Tiyana­navare natupiru eta te náuruji­si­rareva ena israelítana. Ticáme­ta­rái­rua­na­varepa. Tacahe, camuria­navare ena achaneana tisuapanahi eta nameta­rairuhi: ena israelítana énapa ena apava­sanana. \v 2 Váhisera téjiacavana ena apamuriana israelítana masuapa­ji­rai­ra­hanahi. Nayuru­ca­vacapa ena apamuriana achaneana apava­sanahi. Navarahapa náimiyu­se­ma­cavaca. Navara­ha­hivare ticuti­ca­ca­nayare nacati­chavaca ena téhica­naripa ema Viya. \v 3 Eta tacahe, nanasi­panapa ena apóstoleana. Vahi nayana­va­nehini. Tiyerehi eta náimitu­re­sirahi, taicha navarahahi náetume­cha­vacaya eta nacasi­ñairahi ema Viya. Tacahe, ema Viya máimica­ta­ca­vacahi. Máijaracahi eta náichiraya eta tiárami­careana. Eta juca, máicutiarahi eta mavane­si­ra­vacahi eta nacame­ta­rai­rui­ra­yarehi eta majaca­pi­ra­vacahi nácani achaneana ticasi­ñavana mayehe. \v 4 Tásiha, típutsi­mu­ri­ha­vanapa ena achaneana ticava­sanahi tayehe. Ena apamuriana náehicapa ena israelítana masuapa­ji­rai­rahana. Ena apamuriana náehicapa ena apóstoleana. \v 5 Tacahe, ticuti­ca­canapa eta napane­reruana ena apava­sanana énapa ena israelítana énapa ena náquenu­ruhana, eta nacaja­chiraya ena apóstoleana. Navarahapa nacapacaya natupi­sicaya te márijahiana. \v 6-7 Énasera, ema Pablo émapa ema Bernabé, te nasamai­ri­ricapa, tijunanapa nacaijuhepa eta te provincia ticaijare Licaonia. Ánaqui ticame­ta­rai­ruanapa tayehe eta avasare Listra, tásiha, tiyana­na­varepa te avasare Derbe, étapa te avasareana tachaca­ya­ra­hanahi. \s1 Ema Pablo macanaracahi ema masari ticavasahi te avasare Listra \p \v 8 Te jena avasare ticaijare Listra, matiarihihi ema émana achane masarihi eta máitare­sirahi. Vahi táurihini tipaica, taicha máimiuchurehi eta mamasa­rivahi. \v 9 Macaheripa ticasa­ma­rahihi éma eta mameta­rairuhi ema Pablo. Tacahe, ema Pablo máesenicapa, máimatiacapa eta macasi­ña­vairahi ema masari mayehe ema Viya macana­ra­si­ra­yarehi. \v 10 Tacahe, ema Pablo mapiaracapa: \p —Péchepuca píti. Pétumecha eta jara piápeana. Pitupiha —máichapa. \p Eta masamairahi eta juca ema masarini, enevanepa téchepuruca. Titupihapa. Tipaicapa. \v 11 Eta náimairahi ena achaneana eta macana­ra­sirahi ema Pablo ema masarini, náraminehi ichape. Tipiara­canapa te náechaji­ri­ruvaichu, ánipa nacahehi: \p —Víyana ena nani. Achane­ma­hia­na­hiséra eta náimahi eta náucupau­chi­ra­hávihi. \v 12 Ema maca ticaijare Bernabé, émara Viya Júpiter. Ema maca apana ticaijare Pablo, émara Viya Mercurio taicha ema ticame­ta­rai­rurahi —nacahepa. \p \v 13 Tiúri, tatiarihi eta peti te tasiaparacu eta avasare, mayuja­ra­si­rarehi ema achane tavanarahi eta nasiñaraji ticaijare Júpiter. Tatiari­hivare eta apina turu mamansurehi. Tacahe, ema maca achane máepanapa eta turu. Mayehe­heacapa eta flure taicha mavaraha macapa­ca­yarehi eta turu. Máijara­ca­si­cha­yarehi ema Pablo émapa ema Bernabé. Éneri­chuvare ena achaneana navarahahi náejira­yarehi ena nani apinana apóstoleana taicha náimijachaipa énaripa ena nasiña­ra­jianahi. \v 14 Étasera te nasamai­ri­ricapa ena apóstoleana eta náichira­yarehi, ichape eta náeñamirava. Tiúchucanapa, nasiapa­mu­rihapa ena achaneana. Tipiara­canapa, ánipa nacahe: \p \v 15 —¡Tátanaveana, mémenaveana! ¡Váhirine táurihini eta juca íchirayare! Vítirichu ecuti­queneana achaneana. Tímite­ca­havihi vimeta­panahe ínajica eta juca eyehe­re­pianahi. Taicha vahi tiuri, tamapu­rujihi eta eyehe­hea­si­ra­pa­racahi eta esiña­rajiana. Ínajicaya eta juca. Éhica­ya­resera ema Viya, ema yátupi­quenehi tisamahavi. Éma tépiyacahi eta anuma, eta apaquehe, eta ichapequene mar. Tétupi­ricahi tamutu eta vímaha­que­neanahi puiti. \v 16 Ánaquia­paripa eta macami­chirahi ema Viya eta náichirahi eta navara­ha­queneana ena achaneana. \v 17 Máimere­ca­hi­né­nisera eta émairahi tépiyaca eta juca táuriqueneana. Tíjara­ca­havihi eta tiquiva. Tiúrina­chayare eta sucurecana vinica­queneana máicha. Máijara­si­ra­havihi tamutu eta vicamu­nu­queneana. Ticuri­sa­mu­re­cha­ha­vivare. Eta tacahe, ímati­quenéha yátupina eta émairahi Viya esiña­rajiya —náichapa ena apóstoleana. \p \v 18 Eta tacahehi, nameta­ca­ri­pa­hinéni eta tamaurivahi eta juca navara­ha­quenehi naicha. Énasera ticame­sa­va­na­richucha eta navarairahi ticapa­recana eta túruana. Váhique­neséra náisapahíni ena apóstoleana náichahini eta juca. \s1 Natupisicapa te márijahiana ema Pablo \p \v 19 Tayerevahi eta sácheana, títeca­panapa ena israelítana tiásihanahi te Antioquía Ichipichu étapa te Iconio. Éna ticatia­na­canahi ena apóstoleana. Nayuru­ca­vacapa ena achaneana, náimiyu­se­ma­ca­vacapa. Eta nachima­pirahi ema Pablo te calle, natupi­si­sihapa te márijahiana. Náquipaicapa. Eta náimairahi máquipai­si­ravahi, náimija­chai­papuca tépenahi. Nachuru­ru­paicapa náquiji­ca­yarehi te tachachacu eta avasare. \v 20 Tacahe, tiyananapa ena machamuriana ema Pablo, náimaha­pa­na­yarehi. Te náiteca­pauchapa, náurujia­caripa. Émasera téchara­rahaipa téchepucapa. Máehica­vacapa tiyanapa eta te máiteca­pihahi. Te apanapa sache, tiyananapa ema Pablo émapa ema Bernabé te avasare Derbe. \p \v 21 Te títeca­panapa tayehe eta avasare Derbe, nanasi­panapa tayehe. Ticame­ta­rai­ruanahi eta máechaji­riruva ema Viya. Camuriana ena tisuapanahi téhicanahi ema Jesús. Te tamutupa eta náimitu­si­ra­vacahi, tiyana­na­varepa tichava­napaipa eta te avasareana náimitu­re­si­nepahi eta te Listra, te Iconio, étapa te Antioquía Ichipichu. \v 22 Eta te juca avasareana, náimitu­ca­varepa ena téhica­naripa ema Jesús. Náetume­cha­vacapa eta táurivaina eta náehisiraya ema Viya. Náichavarepa: \p —Vahi ecuarameca eta nacatia­na­siráhe ena achaneana táichavene eta éhisira ema Viáquenu. Ecami­chachucha tamutu. Échava eta esiapiraya eta mávasa ema Viya —náichapa. \p \v 23 Éneri­chuvare, natanucapa ena nayehea­napachu pastor nácani náijamu­ripachu. Téchana­yarehi eta nayuja­ra­sirana. Tacahe, natupa­racapa eta návacu­reanaya. Te tamutupa eta natupa­ra­si­ra­vacahi, tiyuja­ra­canapa nahayu­na­cha­varepa, nayaseacapa ema Viya eta majanea­siraina táurivaina eta náehisiraya namutu ena ticasi­ña­naripa ema Viya. \s1 Ema Pablo, ema Bernabé tichavanavare tayehe eta avasare Antioquía \p \v 24 Tacahe, tiyananapa ema Pablo émapa ema Bernabé, tétava­ji­canapa eta te avasa­re­chichana tayehe eta Pisidia. Náiteca­pirapa tayehe eta avasare Perge táunavahi eta provincia Pamfilia. \v 25 Ticame­ta­rai­ruanapa eta máechaji­riruva ema Viya nayehe ena achaneana ticavasana tayehe eta avasare. Te tamutupa eta nacame­ta­rai­ruirahi, tiyana­na­varepa nacaijuhepa eta Atalia. \v 26 Étapa návacuinehi eta nánuesiraya eta mar, nacaijuhepa eta avasare Antioquía. Tichavanapa tayehe eta juca avasare náuchusinehi te ticava­na­hianapa mayehe ema Espíritu Santo. Étari­chuvare nayuja­rau­chinehi ena nachamuriana eta majanea­si­rayare ema Viya ena apóstoleana eta napaisi­rayare. Puiti eta juca náitaucha­quenéipa eta náematanehi. \v 27 Eta náiteca­piraipa, nacuru­jicapa ena nachamuriana. Nametacapa tamutu eta máimica­ta­si­ra­vacahi ema Viya tayehe eta napaisi­rapahi. Étapa eta majaca­pi­ra­vacahi ema Viya ena apava­sanana eta nasuapi­ra­vacahi nacasi­ñairahi éma. \v 28 Tacahe, ema Pablo émapa ema Bernabé, tiyerehi eta nanasirahi nacacha­ne­ra­vacahi ena nachamuriana. \c 15 \s1 Ticurujicacanapa te Jerusalén. Ticaechacasinapa eta panererucanahi. \p \v 1 Te jena sácheana, títecapana te Antioquía ena apamuriana israelítana, tiásihanahi te Jerusalén. Navarahapa nahapa­pi­ri­cavaca ena apava­sanana téhica­naripa ema Jesús. Ánipa naicha eta náimitu­re­sirahi: \p —Te evaraha iúchucuha eta ícuña­yaréni, tacamunu ítauchayare eta mavanai­ripihi ema Moisés eta vicama­rcai­raya\f + \fr 15:1 \ft Eta mava­nai­ri­pini ema ví­ya­ra­haini Moisés tica­ma­rca­na­ya­rehi namutu ena amu­yana ajai­rana israelí­tana. Éta tí­me­reu­cha­ya­rehi eta yátu­pi­que­ne­rahi israelí­tana. Te juca, ena napai­pi­rua­nahi tiási­ha­nahi te Judea, nava­ra­hapa naca­me­sae­que­neha naca­ma­rca­vaya ena ajai­rana icha­na­rua­na­ripa, apa­va­sa­na­na­hi­vare.\f* —nacahepa. \p \v 2-3 Émasera ema Pablo, émapa ema Bernabé nacapae­ma­cha­vacapa muraca ena tipami­canahi ena apava­sanana eta nacama­rcai­rahi. Ichape eta nacapae­ma­chi­ra­cacahi. Tacahe, ena nachamuriana navarahahi náetupirica eta juca. Tásiha, natupa­racapa ema Pablo émapa ema Bernabé, nayanahini eta te Jerusalén. Eta ánaqui, ticaecha­ca­si­yarehi nayehe ena apóstoleana énapa ena náiyara­hanahi. Náevata­cavare ena apamuriana téhica­na­ya­repahi ena apinana. \p Tacahe, eta napaisi­rapahi te achene, tétava­ji­ca­na­paipahi tayehe eta avasa­re­chichana táunavanahi eta Siria, étapa te Samaria, návihahi ena apamuriana nachamu­rianahi. Nameta­capaipa eta náinaji­sirahi ena apava­sanana eta nayehe­re­pianaini tamauri­queneana, taicha eta náehisiraipa ema Jesús. Tacahe, ena nachamuriana, eta nasamai­ri­ri­sirahi eta juca, tiúrisa­mu­rea­na­rinehi éna. \p \v 4 Tacahe, eta náiteca­pirahi eta te Jerusalén ema Pablo émapa ema Bernabé, ena apóstoleana énapa ena náiyara­hanahi pastoreanahi nacuru­jicapa ena nachamuriana eta najaca­piraya ena araite­ca­pianahi. Tacahe, ena apinana nametacapa eta máimica­ta­si­ra­va­capahi ema Viya eta napaisi­rapahi éna. \v 5 Natiari­hivare ena religiósoana téhica­na­rípahi ema Jesús. Titupi­hanapa éna. Téchaji­canapa, ánipa nacahe: \p —Táitaure­vaquene tacamu­nurichu nacamarca ena apava­sanana téhica­naripa ema Viáquenu Jesús. Tacamu­nu­hivare nacaravahu náehica eta juca mavanai­ri­pianahi ema Moisés —nacahepa. \p \v 6 Tacahe, te apanapa sache, tiúruji­ca­vanapa ena apóstoleana énapa ena náiyarahana. Navarahapa náetupirica eta juca. \v 7 Nacaema­ta­nea­caripa eta juca náechaji­sihahi. Tacahe, titupihapa ema Pedro. Máichavacapa: \p —Nupara­pe­naveana, écharichuhi éti ánaquia­paripa eta manere­ji­si­ranuhi ema Viya eta nucame­ta­rairuya eta nayehe ena apava­sanana eta náuchucui­ra­yarehi táichave­nénahi eta nasuapi­rayare ena apana. \v 8 Ema Viya máimatihi eta nasamureana ena apava­sanana eta nasuapirahi. Tásiha, máimerecahi eta majaca­pi­ra­vacahi eta mávahá­si­ra­vacahi ema Espíritu Santo tacutihi eta mávahá­si­ra­havihi víti. \v 9 Ema Viya, nájina manere­jiruina eta máemuna­si­rahavi. Témuna­ca­havihi vimutu: viti israelítana, énapa ena apava­sanana. Eta tacahehi, masípa­si­na­va­carípa eta nasamureana éna táichavénehi eta nasuapirahi. \v 10 Étisera evarahapa épuruyare eta máichaque­neanahi ema Viya. Ticaje­rae­quenepa eta véhisi­rai­nahini eta nayehe­repiana ena viáchuca­na­veanaini. Énaripa vahi náitaucha­pahini tamutu eta nayehe­re­pia­napahi. Vítiripa váhivare várata­hahini vítauchahini. Tacahe, váipa táuricahini vécati­ha­va­cahini ena vichamuriana apava­sanana náichahini eta juca. \v 11 Véchari­pa­hisera yátupi eta viúchucuiraya táichavénehi eta macata­ji­si­ra­havihi ema Viáquenu Jesucristo. Viti israelítana, vahi étapa­racaina eta vicama­rcairahi. Ena apava­sanana, váhivare étapa­racaina eta tájinai­rahini namarcai­nahini —máichapa ema Pedro. \p \v 12 Tacahe, timati­nanapa namutu. Nasama­ra­ra­caripa ema Bernabé, émapa ema Pablo. Nameta­mu­rihapa eta máimechirahi ema Viya eta mavane­si­ra­vacahi éna, taicha máijara­ca­vacahi eta náichirahi eta tiárami­careana te namirahu ena apava­sanana. \v 13 Te títapi­ri­canapa eta nameta­ra­pianahi, émapavapa ema Santiago téchajica. Macahepa: \p —Nupara­pe­naveana, esama­nuchaha. \v 14 Ema Simón Pedro timeta­ca­ha­viripa te tépana­vainapa majaca­pa­va­cainapa ema Viya ena apava­sanana machane­ra­na­yarehi. \v 15 Eta juca eta náechaji­si­ha­quenehi namutu ena víyarahaini profetana. Émaripa ema víyarahaini profeta Amos májuchahi eta juca máechaji­ri­ruvana ema Viya, ani macahehi: \v 16 “Te táequenénapa eta juca, nápechavaya núcupai­cayare te juca apaquehe. Nétupi­ri­panaya eta nupena táquipai­ruvahi. Tásiha, tiápecha­va­nayare tiyuja­rau­cha­nua­nayare ena achaneana, tacutiyare eta náejirai­ranuhi ena machane­ranaini ema rey David. Tisuapa­nua­na­yareva. \v 17 Éneri­chuvare títanu­ca­nua­nayare namutu ena apava­sanana. Nuchane­ra­na­yareva éna, taicha námayare eta níjare”. \v 18 Étara eta juca macaye­ma­quenehi ema Viya. Ánaquia­paripa eta mavarairahi vicaicu­tiaraya eta juca. \p \v 19 Tímiyanava eta máechaji­ri­ruvana ema Santiago, ánipa macahe: \p —Tiuri, eta juca eta nupane­reruhi núti: Tiúripana vésami­ri­ca­va­cachuca ena vichamuriana apava­sanana náequeru­va­naripa mayehe ema Viya. \v 20 Taratarichu vicaju­revaca tametaca eta vaipa nacuapechava nacunica eta taeche eta sárare náijara­ca­siruana eta nasiña­rajiana. Váhivare nacuveha súcani apana esena. Énaripa ena esenana, váhivare nacuveha ema apana achane. Váhivare nacunica eta taeche eta sárare namaecha­tinure. Étaripa eta táitine, váhivare nacunica. \v 21 Eta vimeta­ca­va­cayare ena vichamuriana apava­sanana eta juca, apaesa vahi nacuse­ma­ra­cavaca ena téhica­na­richaha eta mavanai­ripiana ema Moiséini. Taicha ánaquiá­paripa te avasareana eta náechaji­cui­ra­pa­racahi ena vijaneanana israelítana eta mavanai­ripiana ema Moiséini te náuruji­si­ravana. Puíticha narari­hichaha ena náimica­pi­cau­cha­richucha —macahepa ema Santiago. \p \v 22 Tacahe, ena apóstoleana, énapa ena náiyarahana, énapa ena náumurivana, tiúrihi nasama eta mapane­reruhi ema Santiago. Tacahe, ticava­na­hianapa ena apinana téchema­rahiana ticapi­ca­huanahi, ema Judas Barsabás émapa ema Silas. Éna téhica­na­yarehi ema Pablo émapa ema Bernabé eta nachaviraya te Antioquía. \v 23 Tiuri, eta juca táechaji­ri­ruvahi eta carta. Ani tacahehi: \q1 “Vímiamareca eta juca véchaji­riruva viti apóstoleana, énapa ena víyarahana, énapa ena vichamuriana te juca Jerusalén. Vivaraha tativayare véchajicahe eti vipara­pe­na­veanahi te mavahuana ema Viáquenu: eti apava­sanana tiávianahi te Antioquía, étipa eti tiávianahi te táunavanahi eta Siria étapa eta Cilicia. \v 24 Visamai­ri­ricahi eta nayanirahi ena tiásihanahi ani te juca. Tiávaji­ri­ri­ca­heanapa. Navarahahi nahapa­pi­cayare eta epane­reruana. Ticame­sa­heanahi ítauchayare eta mavanai­ripiana ema Moisés eta ecama­rcairaya. Váhisera vanairu­canaina eta viyehe eta náimitu­si­rahehi eta juca. \v 25-27 Vévatacahi ema Judas émapa ema Silas, vanairu­canahi viyehe. Éna, timeta­ca­hea­nayare tamutu eta juca téchaca­reanahi viyehe. Ena nani téhica­napahi ema Bernabé ema Pablo, ena vipara­pe­naveana vémuna­ru­queneana. Ema maca Bernabé émapa ema Pablo, tíjara­ca­vanahi éna náepenacaya ema Viáquenu Jesucristo taicha eta nacame­ta­rai­ruirahi. \v 28 Áni te juca víti, vicuti­cacahi eta vipane­re­ruanahi, máimitu­si­ra­havihi ema Espíritu Santo. Vahi vávara­hahini tacaje­rae­que­nehini eta éhisi­rayare ema Viáquenu. \v 29 Tacarichu vimetacahe eta juca ticamu­nu­ca­repana te mamirahu ema Viya: \q2 1. Vahi ecunica eta taeche eta sárare nayuja­raurehi ena achaneana te tamirahu eta nasiña­rajiana. \q2 2. Váhivare ecunica eta táitine eta sárareana. \q2 3. Váhivare ecunica eta taeche eta sárare namaecha­tinure. \q2 4. Váhivare ecuveha esu apana esena. Éneri­chuvare eti esenana, vahi ecuveha ema apana achane. Éneri­chuvare ímitu­cavaca ena echicha­naveana tacuija eta natuhu­sivaina. \q1 Te yátupina esuapa eta júcana, tájina íchira­vaimahi te mamirahu ema Viya. Éma tímica­ta­ca­heyare tijanea­ca­he­yareva tamutu sácheana. Tamutupa eta juca véchaji­ri­ru­vanahi eta eyehe”. \p \v 30 Tacahe, tiyananapa ena tiámana eta carta, nacaijuhepa eta Antioquía. Te títeca­panapa ánaqui, nacuru­jicapa ena nacaiju­he­que­neanahi nachamuriana. Náijaracapa eta námaque­nepahi carta. \v 31 Te najacapapa eta carta, navejiacapa. Náechaji­cuhapa te namirahu namutu ena nachamuriana. Tétavi­cavahi eta náurisa­mu­revahi eta nasamirahi. \p \v 32-33 Nanasi­panapa jena cájeanahi ema Judas émapa ema Silas. Éna, éneri­chuvare eta títucanahi eta máechaji­riruva ema Viya. Tiúrihi eta náimitu­si­ra­vacahi ena nachamuriana. Naconse­ja­cha­vacahi, náetume­sá­mu­re­cha­va­cáinehi náicha. Te tamutupa eta náimitu­re­sirahi, tichava­na­yarepa nayehe ena tivane­canahi. Tacahe, ena nachamu­rianahi náechejie­ma­cha­vacapa. Nayaseacapa ema Viya táurivai­napahi eta napaisiraina. \v 34 Émasera ema Silas mavarahapa manasiyare. \v 35 Éneri­chuvare, ema Pablo émapa ema Bernabé nanasi­varepa tayehe eta avasare Antioquía. Tímiya­na­vanapa ena tímitu­recana nayehe ena nachamuriana. Ticame­ta­rai­rua­navare nayehe ena apamuriana achaneana. Natiari­hivare ena apamuriana tímica­ta­canahi. \s1 Tiápechavánavare tiyanana ena apóstoleana te avasareana \p \v 36 Te táequenepa eta juca semananahi, ema Pablo máichapa ema Bernabé: \p —Viyanavare viápechava vipaica tayehe eta avasareana, véjira­va­capahi ena vichamuriana te vipaisi­nea­napahi cape juca te tínapu­cainapa viyanahi. Vímaha tájahapuca náichara­cavahi —máichapa. \p \v 37 Tacahe, ema Bernabé tísapavahi tiyana. Mavara­ha­pasera mama ema Marcos. \v 38 Émasera ema Pablo vahi mávara­hahini mayanahini ema Marcos. Taicha te tínapu­cainapa tipaicana manaqui­mu­rihahi ema Marcos te avasare Perge tayehe eta Panfilia. Vahi máimica­ta­cahíni tayehe eta náemata­nea­napahi. \v 39 Nacaema­ta­nea­caripa eta mamava­rairahi mayanahini ema Marcos. Tacahe, tínaji­ca­canapa. Ema Bernabé tiyanapa, macachanehi ema Marcos. Tiávacu­hanapa, nacaiju­he­yarepa eta tiúrupuhi Chipre. \v 40 Tacahe, ema Pablo mapane­rechapa mámayare ema Silas. Te tétupi­ri­ca­vanapa, nayuja­rau­cha­numapa ena nachamuriana. Nayaseacapa ema Viya eta máimica­ta­si­rai­napahi eta napaisiraya. Ticame­ta­vanapa tiyananapa. \v 41 Eta napaisi­rapahi te achene tétava­ji­ca­napaipa tayehe eta avasa­re­chichana Siria étapa te Cilicia. Náejira­va­capaipa ena nachamuriana natiari­hi­que­nea­napahi. Náetume­sá­mu­re­chá­va­ca­páipahi. \c 16 \s1 Ema Timoteo máehicavacapa ema Pablo, ema Silas \p \v 1 Tacahe, ema Pablo émapa ema Silas náejira­va­capaipa ena nachamuriana ticava­sanahi te Derbe. Tásiha, tiánucu­ha­na­varepa te Listra. Ánaqui te Listra matiarihihi ema Timoteo, suchicha esu ésuna esena israelíta, téhica­hivare ema Jesús. Émasera ema maiya, apava­sanahi griego éma. Ema maca Timoteo émari­chuvare téhicahi ema Jesús. \v 2 Éneri­chuvare, nacunachahi eta máurivahi ena machamuriana ticava­sanahi te Listra énapa ena ticava­sanahi te Iconio. \v 3 Tacahe, ema Pablo mavarahapa mámayare ema Timoteo eta napaisiraya. Tacahe, mavanecapa macamarca\f + \fr 16:3 \ft Eta juca naye­he­repi eta naca­ma­rcai­rahi ena israelí­tana, te tiúchuca ema amuya ajai­ra­chicha, te óchopa sache eta máuchu­si­rahi, nama­rca­cha­ya­repa. Éma­ripa ema Timoteo icha­na­rui­pahinéni. Éma­sera ema Pablo maca­va­nai­ri­pipa maca­ma­rca­hivaréni éma apa­na­vare, apaesa tacui­ja na­yu­na­cahi ena israelí­tana.\f* apaesa tacuija nacucayema ena israelítana ticava­sanahi tayehe eta napaisi­hayare. Taicha náimatihi éma eta machichairahi ema apava­sanahi. \v 4 Tacahe, tiyananapa. Náejira­va­capaipa ena nachamuriana te tamutu avasareana. Nameta­capahi éna eta táechaji­ri­ru­vapahi eta carta náimiama­re­ru­hivare ena apóstoleana énapa ena náiyarahana tiávihanahi te Jerusalén. \v 5 Ena nachamuriana, eta nasami­rapahi eta mametarairu ema Pablo, tétume­cha­ca­ca­napaipa eta nasuapa­ji­rai­vapahi. Tamutu sácheana ticaja­ne­mu­riá­na­páichucha ena téhica­napahi. \s1 Ema Viya máechajicahi ema Pablo mayana eta te Macedonia \p \v 6 Tiuri, ema Espíritu Santo mametacahi vahi nacuyana eta te tinapaicahi eta avasareana te Asia. Tásiha, náetavicapa eta avasa­re­chichana táunavanahi eta Frigia (ticaija­re­hivare Galacia). \v 7-8 Nacaiju­he­yarehi eta provincia ticaijare Bitinia. Téhesera te tiánehianapa, ema Espíritu Santo mavane­ca­varepa vahi nacuyana tayehe. Tacahe, náetavie­que­nehapa. Tiánucu­hanapa tayehe eta táunavahi eta Mísia. Náiteca­pirapa te puerto ticaijare Troas. \v 9 Te jena yati, máimahapa ema Pablo te mavapure ema émana achane ticavasahi te tinapaica te Macedonia. Titupi­hahiji éma. Máichapaji eta máechaji­sirahi: \p —Picata­ji­cahavi, piánueca te juca viávihahi Macedonia. Pímica­ta­pa­nahavi —máichapaji. \p \v 10 Eta máimairahi ema Pablo te mavapure eta juca, enevanepa vétupi­ri­cavapa eta viyaniraya tayehe eta Macedonia, taicha vémeteacahi eta mavarairahi ema Viya eta viyaniraya eta ánaqui, vicame­ta­rai­rui­rayare. \s1 Títecapanapa te avasare ticaijare Filipos \p \v 11 Tacahe, viávacuhapa eta te puerto Troas. Viyanapa tayehe eta tiúrupuhi ticaijare Samotracia. Te apanapa sache, vítecapapa te Neápolis. \v 12 Viúcupaicapa viyanapa te avasare Filipos. Eta juca avasare nayehe colonia ena romanoana. Eta ichape­pa­na­hivare tayehe eta avasa­re­chichana tinapaicahi eta te tacunahu táuchusine eta sache eta Macedonia. Vinasi­panapa tayehe te jena sácheana. \p \v 13 Te jena sache sávaru, viyanapa eta te nayuja­ra­si­rarehi te tachachacu eta avasare te tachausi eta cajacure. Véjacapa tayehe. Vicame­ta­rairupa nayehe ena esenana náuruji­ru­vanahi tayehe. \v 14 Sutiarihi esu ésuna esena ticaijaruhi Lidia. Ésu, tiásihai eta avasare eta suchusinehi. Esu suca tíjara­re­carahi eta yérerucava sédana mularumeana. Ésurichu, tipicaurahi me Viya. Susama­ra­ra­caripa eta mameta­rairuhi ema Pablo. Ema Viya mavejia­sinaipa eta susamure sujaca­pi­ra­ya­repahi eta mametarairu ema Pablo. \v 15 Enevanehi ticaica­chasihi esu esena énapa namutu ena tiávihanahi te supena. Tacahe, suvarahapa tiámahavi eta te supena. Sucahepa: \p —Te esuapapuca eta yátupirahi eta néhisirahi núti eñi Viáquenu Jesús, íteca­pau­cha­nupaini te nupena —sucahepa. \p Tásiha, ticame­sa­havipa tiámahavi te supena. Tacahe, vísapavapa véhica. \p \v 16 Te apana sache, te viápecha­va­varepa viyana tayehe eta nayuja­ra­sirare, vicainunapa esu ésuna amaperu mávaháruhi ema éreana. Tijarauquihi ésu máicha. Esu suca amaperu vanaracahi. Ichape­murihi eta plata suvachanahi, suíjara­ca­pa­hisera ena suáquenuana. \v 17 Te tímaha­ha­vivare viánucuha, téhica­ha­vivare esu suca amaperu. Tipiara­capahi te véquene. Ánipa sucahe: \p —Ena nani ajairana ñivanarana eñi Viya Viáquenu vimutu viti achaneana. Náechaji­si­havare eta eyehe eta achene ticaijuhe ñe Viya nayani­hayare ena náuchucu­rea­nayare —sucahepa. \p \v 18 Ichapemuri eta sácheana eta suéhica­rai­ri­si­ra­havihi. Mapuñacapa ema Pablo. Téqueru­cavapa. Tásiha, máichapa ema éreana ema tiávahácahi ésu: \p —Te máijare ema Náquenu Jesucristo, nuvanecavi piúchuca te suáquehe esu suca amaperu —máichapa. \p Enevanepa tiúchuca ema éreana. Majuni­jiacapa ésu. \p \v 19 Te náechapa ena suáquenuanahi, tisemanapa taicha tájinapa suviyahini eta suplata­ne­chi­ha­va­cahini. Tacahe, nacara­tacapa ema Pablo émapa ema Silas. Námapa te plaza te namirahu ena tuparai­ru­canahi. \v 20-21 Tacahe, nametau­cha­vacapa nayehe ena tuparai­ru­canahi. Ánipa nacahe: \p —Ena nani ajairana israelí­ta­nacacha. Nacaechepuca eta tamauri­queneana. Navarahapa tímina­ji­ca­haviana eta viyehe­repiana. Navara­havare véhica eta vimaima­tie­que­neruhi viti romanoana. Váhivare táisapa­ca­rehini vítauchahini eta nayehe­re­pianahi énata­tajiana —náichapa. \p \v 22 Tacahe, ena achaneana tisemanapa nayehe ema Pablo émapa ema Silas. Tacahe, ena tuparai­rucana juéseanahi nacava­nai­ripipa naveja­mu­hia­cavaca, náestaca­vacapa te yucuquipiana. \v 23 Te tamutupa eta náestasi­ra­vacahi, námapa te cárcel. Navanecapa ema nacapitara ena carceléroana máechapa­jirica muraca eta tapaja. \fig Ema Pablo émapa ema Silas ticaeratanahi te cepo.|src="Acts 107" size="span" ref="Hch 16.23-25" \fig* \v 24 Te masamapa ema nacapitara eta navanai­ripihi, máimisia­pa­vacapa tayehe eta téqueneha cuarto. Máerata­pai­que­cha­vacapa te cepo. Manacapa cantavu eta tapaja. \p \v 25 Tacahe, eta jena enumu­hu­quenepa yati, eta nacaera­tairahi ema Pablo émapa ema Silas, tijira­naichucha tiyuja­ra­ca­na­hivare me Viya. Ena apamuriana présoanahi nasama­ra­ra­caripa eta jirasare. \v 26 Tíjahú­chavapa tiyamurica muraca eta apaquehe. Tiyamu­ricapa eta yúchamana. Tíjahú­chavapa téjiacavaca eta tapaja­curana eta cárcel. Téjapucapa eta cadenana náitihanahi ena présuana. \v 27 Téjamiu­chavapa ema nacapitara ena carceléroana. Máimaharine eta tapajana téjiaca­va­ca­ripahi. Máimijachapa nájina­ripahi ena présoanahi. Tásiha, mavehapa eta mayehe espada. Mavarahapa ticapa­ca­va­ya­rehini táichavenehi eta mapisirahi. \v 28 Émasera ema Pablo mapiaracapa: \p —Vahi picuca­pacava. Vitiari­hi­richuhi vimutu. Nájina émanaina téjiacavaina —máichapa. \p \v 29 Tacahe, ema nacapitara tiyase­se­recapa eta namica­huyare. Tisiapapa máimamu­ri­ha­yarehi éna. Tiyaya­ca­re­painecha eta mapisi­rapahi. Tépuyucapa te namirahu ema Pablo émapa ema Silas. \v 30 Máichuha­vacapa éna, mámapa te mapena. Mayase­re­ca­vacapa: \p —Tátanaveana, ¿tájaha­pucaini níchara­cavaini eta núchucui­rayare núti apana? \p \v 31 Éna najicapapa: \p —Pácasiña pisuapa ema Viáquenu Jesucristo. Tásiha, éma ticuchu­cu­ha­viyare píti, énapa ena pichicha­naveana —náichapa. \p \v 32 Tacahe, náimitucapa éma eta máechaji­riruva ema Viya, énapa namutu ena tiávihanahi te mapena. \v 33 Étarichu jena yati ema nacapitara masipa­si­na­vacapa eta najarana ema Pablo émapa ema Silas. Tacahe, ticaica­chasipa éma, esu mayena, ena machicha­naveana, énapa ena apamuriana tiávihanahi te mapena. \v 34 Te táequenepa eta juca, mámamu­ri­ha­varepa te mapena. Máenica­vacapa. Tiúrisa­mu­reripa éma, énapa namutu ena tiávihanahi te mapena, eta macuchu­cui­ra­va­cayare ema Viya eta nasuapiraipa. \p \v 35 Te las nuévepa sache, ena juéseanahi navanecapa ena nasunta­rurana nacuchu­pa­na­va­ca­yarehi ena náerata­ruanahi. \v 36 Tacahe, ema nacapitara ena cárceléroana máichapa ema Pablo: \p —Jucarihi eta órdene nayehe ena juéseana eta nacaiti­si­raheya. Tiúripa eyana iúchuca. Vaipa táeñama­vacare —máichapa. \p \v 37 Émasera ema Pablo máechaji­ca­vacapa ena suntaruana. Máichapa: \p —Víti tavana­rahavi eta Estado te Roma. Viávacuhahi eta ley. Vahi táuricahini náichaha­vihini ena juéseana ticara­ta­ca­ha­vianapa téstaca­ha­vianapa te namirahu ena achaneana. Vahi nayase­re­ca­ha­vi­nu­mahini te tatiari­hipuca eta viviurevahi. Tásiha puiti, navarahapa nayumu­ru­cayare eta nacuchu­si­ra­ha­viyare. ¡Vahi ene tácahe! Emetaca énaina náiteca nacuchu­pa­nahavi —máichapa ema Pablo. \p \v 38 Tacahe, tichavanapa ena vanairucana. Nametacapa ena juéseana eta máechaji­riruva ema Pablo. Ichaperine tipicana ena juéseana eta nasamirahi tavana­ra­nairahi eta Roma. \v 39 Tacahe, tiyananapa ena juéseana nacuchupana. Tiperdo­na­cha­vanapa nayehe. Náichapa: \p —Ájapa­nuhavi. Eperdo­na­chahavi eta juca víchirahehi. Ecata­ji­cahavi, vahi ecume­tau­chahavi. Ájapa­nu­ha­vichucha, tiúripa­na­hi­pucáini iúchucaini eta te juca avasare viávihahi, apaesa náesami­ri­cahepa ena iánaranahi —náichapa. \p \v 40 Tacahe, te tiúchucanapa te cárcel ema Pablo émapa ema Silas, tiyananapa tichavana te supena esu Lidia, viávihahi víti. Vicuru­jicapa ena vichamuriana. Tásiha, náetume­cha­vacapa, náimitu­si­ra­numapa eta náimiya­na­vachucha eta nasuapa­ji­raivaina mayehe ema Viya. Tásiha, tiyananapa. \c 17 \s1 Nacaechepuca eta semanere ena israelítana te avasare Tesalónica \p \v 1 Eta nayanirahi ema Pablo émapa ema Silas, tiánucu­hanapa tayehe eta avasareana Anfípolis étapa te Apolonia. Títeca­panapa tayehe eta apanavare avasare Tesalónica. Tatiarihihi ánaqui eta náuruji­si­rareva ena israelítana. \v 2 Eta mayehe­repihi ema Pablo, matupiru te náuruji­si­rareva. Mapana sávaru eta macame­ta­rai­ruirahi nayehe ena achaneana. \v 3 Manere­ji­capahi eta te Sagrada Escritura eta máechaji­cu­repahi. Máimitu­ca­vacahi eta máitesi­raipahi ema Cristo. Ánipa máichavacahi: \p —Tiyerehi eta vicucha­pirahi eta máimere­si­ra­vayare ema Cristo eta viyehe viti israelítana. Tímitu­ca­havihi eta Sagrada Escritura eta macata­ji­vai­ra­yarehi, nacapa­ca­yarehi. Émasera téchepu­ca­yarehi te máecari. Puiti numetacahe: Nímatipa ema Jesús Nazareno, ema nacaparuhi. Téchepu­caipahi éma. Eta juca tímicae­che­rachahi émahi ema Cristo —máichapa. \p \v 4 Tacahe, tinere­ji­ca­vanahi ena achaneana. Natiarihi ena tisuapanahi, náurujiacahi ema Pablo émapa ema Silas. Camuria­navare ena griégoana apava­sanana tipicau­chanahi ema Viya, téhica­na­hivare. Éneri­chuvare ena esenana nayenana ena táiyarahana eta avasare tinere­ji­ca­va­na­hivare ena téhicanahi. \v 5 Énasera ena apamuriana israelítana masuapa­ji­rai­ra­hanahi, ticapi­na­ruanahi eta náimairahi ena camuri­que­neanahi achaneana téhicanahi ena apóstoleana. Tisema­sa­mu­rea­na­richucha. Nacuru­jicapa ena ajairana váinara­ji­pa­ne­reruana, máemata­ne­reanahi te cálleana. Tíchuha­ji­ri­ca­canapa eta nacaeche­pu­siraya eta semanere. Natanucapa ema Pablo émapa ema Silas, navarairahi nacaete­ma­ji­ri­cavaca te namira ena achaneana. Tiyananapa eta te mapena ema Jasón. Náquipaicapa eta tapaja. Tisiapanapa. \v 6 Eta namaichi­ma­virahi ema Pablo émapa ema Silas, nacara­tacapa ema Jasón énapa ena apamuriana machamuriana. Nachuru­ru­pai­ca­va­ca­paipahi eta námirapahi te namirahu ena tuparai­ru­canahi. Tipiara­canapa eta nasema­nevahi, nacahepa: \p —Títeca­pau­cha­ha­vianahi ena nani achane­ta­tajiana náiteca­pau­re­ha­vianahi. Najara­re­capahi eta viyehe­repiana, nahapa­pi­ca­hivare eta napane­reruana ena vijaneanana. \v 7 Éna majaca­pa­que­neanahi ema Jasón te mapena. Namutu ena nani nacaecahihi ema aquenuca viyehe Emperador romano, náepuruvare eta mavanai­ripiana. Náimija­chahiji mararihi ema apana rey ticaija­re­hipuca Jesús —nacahepa. \p \v 8 Te nasamapa eta juca, ena tuparai­rucana énapa ena apamuriana achaneana, napane­re­que­ne­háinehi. \v 9 Tájinasera apanai­nahini náichara­cahini, nayaseacapa nanaquica eta prenda eta náuchusi­rayare ema Jasón énapa ena machamuriana. Tiámainucava te náuchucapa te avasare ema Pablo ema Silas, náimicha­va­yarepa eta prenda. \s1 Ema Pablo, ema Silas títecapanapa te avasare Berea \p \v 10 Te jena yátiquenehi, ena vichamuriana námapa nayumu­rucapa eta nacuchu­sirahi ema Pablo émapa ema Silas tayehe eta avasare. Tiyananapa nacaijuhe eta avasare Berea. Te títeca­panapa ánaqui, tiyana­navare tayehe eta náuruji­si­rareva ena israelítana. \v 11 Ena nani israelítana ticava­sanahi te Berea, tiúripa­ne­re­rua­napana nayehe ena ticava­sanahi te Tesalónica. Navapina éna, nasama­raraca eta mameta­rairuhi ema Pablo. Tamutu sácheana nacara­vahuhi eta Sagrada Escritura. Navarahahi náechayare te yátupi­hipuca eta mameta­rapihi ema Pablo. \v 12 Jéhesa­reinehi, camuriana ena tisuapanahi. Camuria­navare ena apava­sanana tisuapanahi. Te namuri, natiari­hivare ena esenana ticapi­ca­hu­que­neanahi, énapa ena ajairana. \v 13 Nasamai­ri­ri­ca­va­re­pasera ena israelítana ticava­sanahi te Tesalónica eta macame­ta­rai­ru­ri­pahiva ema Pablo eta te Berea. Enevanepa tiyanana nacapayaca. Te títeca­panapa, náimiyu­se­ma­ca­varepa ena achaneana. \v 14 Énasera ena machamuriana ema Pablo enevanepa náevataca éma te tachausi eta mar. Nanasi­pasera te Berea ema Silas, ema Timoteo. \v 15 Ena tiámanahi ema Pablo, te títeca­panapa te puerto, tiávacu­hanapa tiyananapa tayehe eta avasare Atenas. Te títeca­panapa, étapa nachavinehi ena tinapa­nanahi ema Pablo. Tacahe, ema Pablo matupa­ra­ca­vacapa nametaca ema Silas, ema Timoteo nayanavane nacapayaca éma eta te mávihahi. \s1 Tímiturecapa ema Pablo te avasare Atenas \p \v 16 Eta macucha­pi­ra­vacahi náiteca­piraya ema Silas, ema Timoteo, vaipa máituca­ca­rehini ema Pablo eta máimaira­vacahi ena achaneana nayehe­hea­racahi eta camuriquene nasiña­rajiana. \v 17 Tacahe, tamutu sávaruana, tiyana eta te náuruji­si­rareva ena israelítana. Máechaji­sihahi eta tiúrina écháji­ri­rucava nayehe éna, énapa ena apava­sanana griego tipicau­chanahi ema Viya. Tamutuvare sache máechaji­sihahi éma te plaza nayehe ena achaneana natiari­hi­que­neanahi. \v 18 Natiarihihi ena ajairana ena téhicanahi eta máimiturapi ema ticaijare Epicuro, énapa ena apamuriana ticara­va­hua­na­hivare eta náimitu­rapiana ena estoicoana. Te jena sácheana, téchaji­ri­ca­vanapa mayehe ema Pablo. Váhisera nácaicu­tia­ra­pahini eta macaye­mapahi. Nacahepa: \p —¿Tájaha­sa­mi­pucara tacaye­ma­hicácha eta mapane­reruhi ema maca? \p Ena apamuriana ánivare nacahe: \p —Ema maca ticame­ta­rai­rurahi tayehe jácani apanavare masiña­ra­jia­narichu —nacahepa. \p Nacahehi éna eta juca, taicha ema Pablo mameta­ca­vacahi eta máepenirahi ema Jesús étapa eta máechepu­sirahi, mápechi­ravahi títareca. \v 19 Tacahe, tiyananapa tayehe eta cabildo náuruji­si­rareva ticaijarehi Areópago. Ánaqui nayase­recapa ema Pablo: \p —Vivaraha vímati víti eta juca arairuhi pímitu­rapihi eta viyehe. \v 20 Taicha tiárami­carehi eta juca vimaima­ti­quenehi. Vivaraha véchayare tájahapuca tacayemahi eta juca —náichapa. \p \v 21 Taicha ene nacahehi namutu ena ticava­sanahi te Atenas, énapa ena náiterua­napahi. Náurica­rinehi náechajisiha tamutu sácheana eta náimaha­queneana nasama­que­nea­napahi arairu­queneana. \p \v 22 Tacahe, ema Pablo titupihapa te namirahu te nayehe cabildo. Máichavacapa: \p —Tátanaveana, eti ecavasana te juca Atenas. Nímara­ra­cahehi eta yátupirahi religiósohe. \v 23 Taicha te nítecapapa núti eta ani eyehe, nupaicahi tamutu eta eyuja­ra­si­rareana. Nímahapa eta eyehe altar tatiarihihi eta ajureca ani tacahehi: “Ema Viya vimaima­tiquene”. Tiuri, ema maca Viya eyuja­raureasa emáima­ti­quénehi éti, émara ema Viya néchaji­si­ha­quenehi núti. \p \v 24 Émara tépiyacahi eta apaquehe, étapa eta vímaha­que­neanahi távapa­hianahi eta juca apaquehe. Émara téchahi ticava­nai­ripihi te anuquehe étapa te juca apaquehe. Ema Viya vahi tácari­chuimahi máucupai­sihaya eta te vépiya­ruanahi templo, taicha vahi mácamunu eta mapenai­nai­chuhini eta te juca apaquehe. \v 25 Váhivare mácamunu víjara­ca­si­chahini eta viámavahu viti achaneana. Vítira vicamu­nuvahi eta mayehe. Éma, téchapa­ji­ri­ca­havihi vimutu. Tíjara­ca­havihi eta táurivahi eta vítaresira. \p \v 26 Acane te tépana­vainapa tamutu, ema Viya máepiyacapa ema máinapuiru achane ticaijare Adán. Vimutu viti achaneana, mámarie­que­nehavi ema Adán. Apána­pa­ne­né­ji­ha­vi­hiséra maicha ema Viya. Tamutu eta apaquehe viávapaicahi máicha. Máimicu­tia­ra­cha­pa­hisera eta táenasi­ha­ya­repahi eta viávasa­na­pa­chu­yarehi. Éneri­chuvare, máimicu­tia­ra­cha­hivare eta táichecui­rayare eta vítare­sirana. \v 27 Vitiari­hisera viti achaneana vémiti­sicaipa ema Viya. Émasera mavarahahi vitanu­cayare. Váhinéni máyere­hi­há­vihini. Titsecavahi éma te vichacaya. Mácani mavaraha matanuca, máichima­vá­va­ne­yarehi. \v 28 Taicha vítarecahi máicha, tímipai­ca­havihi, achane­havihi máicha. Émaripa éma ichapequene escribáno te emuri éti macahehi eta máechaji­ri­ruvahi: “Viti achaneana cáitare­ca­havihi ema Viya”. \v 29 Víti vímatihi eta máchane­chi­ra­havihi ema Viya, macaita­re­si­ra­havihi. Viyamu­ricahi vipaicahi máicha. Tacahe, véjeca­pi­ravahi víti te vímija­chapuca virataha viáchanecha eta visiñaraji. Vímiva­si­cha­hineni eta jácani, váhisera tasama­ra­hihini, váhivare tapaicahini, váhivare tayamu­ri­ca­hi­pucaini. Tayana­pa­nepuca táurina te vépiyaca eta óropuca, plátapuca, chínapuca. Váhivare várata­haimahi nacasi­ña­ca­rehini vícha. \v 30 Te vicasi­ña­ra­ji­hipuca eta vépiyaruana, vimáima­ti­ra­richaha. Ánaquia­parípa eta macami­chirahi ema Viya ena achaneana eta nacasi­ñairahi eta nasiña­rajiana. Puítisera vaipa macamicha eta juca. Tivane­ca­havipa vimutu viti achaneana vínajica eta juca, tátupi­ruvapa eta véneuchi­ravaina eta mayehe. \v 31 Taicha tatiari­hi­yarehi eta jena sácheyare máicuña­cayare namutu ena tíchanahi eta juca. Tamutuinapa máetupi­ri­cayare. Mararihi ema achane manere­jiruhi ema Viya, juéseyare eta viyehe. Éma, ticaijare Jesús. Ema Viya máimerecahi eta manere­ji­sirahi ema Jesús juéseyarehi, taicha macaeche­pucahi te máecari te táequenepa eta máepenirahi —macahepa ema Pablo. \p \v 32 Te nasamapa eta máechaji­si­hairahi eta máechepu­sirahi te máecari ema Jesús, natiarihi ena nacaeca­hi­ríchucha. Énasera ena apamuriana napane­re­que­nehapa. Tacahe, náichapa: \p —Téhena­ri­nevare apahena péchaji­si­havare eta juca, apaesa visamavi —náichapa. \p \v 33 Tacahe, tiúchucapa ema Pablo eta te náuruji­si­rareva. Tiyanapa. \v 34 Natiari­hisera ena apamuriana nasuapahi náehicapa eta mametarapi ema Pablo. Matiarihihi ema Dionisio táiyaraha eta nayehe cabildo, ésupa esu ésuna esena ticaijaru Dámaris. Natiari­hivare ena apamu­rianahi. \c 18 \s1 Ema Pablo tiyanapa te avasare Corinto \p \v 1 Te táequenepa eta juca, tiyanapa ema Pablo. Tiúchucapa eta avasare Atenas. Ticaijuhe eta apana avasare ticaijare Corinto. \v 2 Ánaqui macainunapa ema émana israelíta ticaijarehi Aquila, ésupa esu mayena ticaijaru Priscila. Ema maca Aquila máuchusinehi te tinapaica eta departamento Ponto. Tayere­va­hisera eta áñoana, tiyananapa tayehe eta avasare Roma. Macáema­ta­neínehi ánipihi. Émasera ema aquenucaini Emperador Claudio macava­nai­ripipa náuchuca namutu ena israelítana eta te Roma. Tacahe, tiyanapa ema Aquila tayehe eta avasare Corinto, étapa macainu­nainehi ema Pablo. \v 3 Énapa mávaye­cha­vacahi ema Pablo. Ena nani ticuti­ca­canahi eta náemata­ne­repiana tálaba­rteroana. Tímica­ta­ca­canapa eta nacaema­ta­nerahi. \p \v 4 Tiuri, tamutu sávaruana ema Pablo tiyanahi tayehe eta náuruji­si­rareva. Maconsejacha­vacahi ena achaneana. Macaji­mu­yacahi eta nasamureana ena israelítana énapa ena apava­sanana. \p \v 5 Tacahe, napaenu­mavapa nacapayaca ema Silas émapa ema Timoteo, tiásihanahi te Macedonia. Eta natiari­hirahi éna, tépanavapa ema Pablo ticame­tarairu tamutu sácheana eta máechaji­riruva ema Viya. Mavarahapa macaji­mu­ya­ca­vacaya ena israelítana ema Jesús émairahi Cristo ema nacucha­pa­quenehi. \v 6 Natiari­hisera ena apamuriana masuapa­ji­rai­ra­hanahi. Nacatia­nacapa ema Pablo, napana­ra­ra­chavare. Tásiha, tétata­jia­cavapa ema Pablo eta máepacuhasa, táicutiarahi eta namaimi­tu­ca­ca­revahi ena nani. Majuni­ji­ca­yarepa. Tásiha, máichavacapa: \p —Étipa ecata­pi­ra­vayare vaipa iúchucu­haimahi tayehe eta ecuñaraqui te apana vítaresira taicha eta emaja­ca­pirahi eta máechaji­riruva ema Viya. Vaipa necha núti. Puiti juca nuyaninapa, nímitu­recaya nayehe ena apava­sanana —máichavacapa. \p \v 7 Tacahe, tiúchucapa tayehe eta náuruji­si­ra­revahi. Tiyanapa te mapena ema apana machamurihi ticaijare Justo. Ánaquipa eta máimitu­re­sihahi. Ema maca Justo, vahi israelítaina, mapicau­cha­hisera ema Viya. Eta mapenahi te tachacaya eta náuruji­si­rareva ena israelítana. \v 8 Matiarihi ema apana achane ticaijare Crispo, tuparai­rucahi tayehe eta náuruji­si­ra­revahi. Masuapahi éma, ésupa esu mayena, ena machicha­naveana, énapa ena apamuriana tiávihanahi te mapena. Camuria­navare ena tisuapanahi ticava­sanahi tayehe eta avasare Corinto eta nasamirahi eta máechaji­riruva ema Viya. Namutu ticaica­cha­sianahi. \v 9 Tacahe, étana yati, ema Viáquenu Jesús máechajicapa ema Pablo, ánipa maicha: \p —Vahi picupica. Pímiya­na­vachucha picame­tarairu te juca avasare, \v 10 taicha camuriana ena nuchane­ranaya. Núti nutiarihiya te pichacaya. Tájina náichara­ca­vimahi ena piánarana —macahepa ema Jesús. \p \v 11 Tacahe, ema Pablo manasipa. Étana año y medio macahehi tayehe eta avasare Corinto. Tímitu­recahi nayehe ena achaneana eta máechaji­riruva ema Viya. \p \v 12 Étasera jena sácheana matupi­hairahi ema Prefecto ticaijare Galión. Aquenucahi éma tayehe eta avasare Corinto tayehehi capital eta departamento Acaya. Tiuri, ticuru­ji­ca­canapa ena nacana­ra­yarepa ema Pablo. Nacara­tacapa námapa te mamirahu ema aquenuca, nametau­cha­yarehi. \v 13 Tacahe, náichapa ema aquenuca: \p —Ema maca achane macontracha eta viyeherepi. Ema máimitu­cavaca ena vijaneanana, náitsiva­chayare eta véjirairaya ema Viya —náichapa. \p \v 14 Téchajiu­cha­va­ya­repaini ema Pablo, émasera ema Galión macachu­ricapa. Máichapa ena israelítana: \p —Tiuri, esama­nuchaha éti. Te tíñehi­hipuca eta máejeca­pi­ravahi ema maca, ticapa­re­ca­hipuca, núti apana nímisia­pa­vahini juésenui­nahini eta eyehe eta nusami­ra­hé­nahini. \v 15 Étasera echáji­ri­ru­ca­vá­nachucha te máijare ema mácani apana, étapa eta eyehe­repiana éti. Tájina táiñehi­caréna eta juca. Vahi nímisia­pa­vaimahi núti, juésenui­nahini tayehe eta juca. Ímahainepa éti —máichapa. \p \v 16 Tacahe, máevata­ca­vacapa náuchuca te mamirahu. \v 17 Tacahe, namutu ena apava­sanana griégoana nacara­tacapa ema Sóstenes, nacapi­tarahi ena israelítana. Náestacapa te mamirahu ema Prefecto Galión. Émasera váhiquene máimisia­pa­vahini. Váhivare macatiu­chahini. ­ Ema Pablo tichavapa tayehe eta Antioquía \p \v 18-19 Tiyere­hichaha eta jena sácheana manasi­ra­richaha ema Pablo. Te ticaicu­tia­ravapa, mavarahapa tiyanaya eta te Jerusalén, tétava­ji­si­ra­ya­repahi eta te avasare Efeso, étapa te avasare Tiro, táunavahi eta Siria. Tásiha, ticame­tavapa nayehe ena machamuriana. Macacha­ne­va­capaipa ema Aquila ésupa esu mayena Priscila. Tiyanapa tipaicana eta te puerto ticaijare Cencrea. Te tiánueca­na­yarepa, ema Pablo ticachu­ca­si­numapa títahi­si­numapa eta machuti, máitauchi­ra­yarehi eta mayehe promesa. Te títeca­panapa te avasare Efeso, nanasi­ha­yarehi ema Aquila ésupa esu Priscila. Te jena sache sávaru, tiyanapa ema Pablo tayehe eta náuruji­si­rareva ena israelítana. Téchaji­ri­cavaipa nayehe, máimitu­si­ra­vacahi éna. \v 20 Tacahe, éna navarahapa náiminasicha, émasera vahi máisapa­vahini. \v 21 Téhesera te ticame­tavapa nayehe, máichapa: \p —Nuyanayare tayehe eta Jerusalén. Ánaqui nunara­si­hayare eta jena sácheana piéstairayare. Nuchava­ya­resera nímaha­pa­na­heyare éti, te mavaraha ema Viya tacuijaichu níchava —máichavacapa. \p Tacahe, tíavacu­ha­varepa. Majuni­jicapa eta Efeso. \v 22 Te títecapapa ema Pablo tayehe eta avasare Cesarea, tiánucuhapa tayehe eta Jerusalén. Máechaji­pá­na­vacapa ena machamuriana. Te táequenepa, tiyanapa te avasare Antioquía. \v 23 Tiyerehi eta cájeana manasi­ra­numahi tayehe eta avasare Antioquía. Tacahe, tiápecha­vavare tipaica. Máejira­va­capahi ena machamuriana te jácani náviha­va­capahi tayehe eta avasa­re­chichana te Galacia étapa eta Frigia. Maconse­ja­cha­va­capahi ena machamuriana. ­ Matiarihi ema Apolo te Efeso \p \v 24 Te jena sácheanahi, títecapahi te avasare Efeso ema émana israelíta ticaijare Apolo. Éma máuchurehi te avasare Alejandría. Máituca ticame­tarairu éma. Máimativare yátupi tamutu eta Sagrada Escritura ticaijare Antiguo Testamento. \v 25-26 Mavapinahi éma tamutu, étaripa eta máechaji­sirana. Ema Apolo máitucahi eta máimitu­rapiana ema Juan Tícacha­si­ri­carahi eta máiteca­pi­rayare ema Cristo ema nacucha­pa­quenehi. Máechahi eta máicacha­si­sírahi ema Juan ema Jesús, ema yátupi­quenehi Cristo. Váhisera tamutuhini maecha eta máichava­que­nevahi ema Jesús. Tamutu sávaruana, tiyanapa tayehe eta náuruji­si­rareva ena israelítana. Ticame­ta­rairupa, vahi mapica­ca­ra­ca­vahini. Ánipa macahe: \p —¡Títecapaipa ema Cristo ema vicucha­pa­quenehi! Ema ticaijare puiti Jesús. Vétupi­ri­cavaya vimutu eta viyaniraya te Jerusalén. Ema véhicaya taicha ema viáquenuya —macahepa. \p Étasera te nasamapa ema Aquila ésupa esu Priscila, námapa éma te napena. Tásiha, náimitucapa tamutu eta apamuriana téchacareana mayehe ema Jesús. \v 27 Manasi­panapa ema Apolo te jena cájeana. Tacahe, mavarahapa tiyanayare te tinapaica eta departamento Acaya. Tásiha, ena machamuriana náimica­tacapa. Ticaju­reanapa eta carta nayehe ena nachamu­rianahi tayehe eta avasareana macaiju­he­yarehi apaesa táuri eta najaca­piraina. Te títecapapa éma tayehe eta Acaya, ichape eta máimica­ta­si­ravaca ena machamuriana taicha ema Viya máijaracahi eta máitupa­ji­jia­si­ravahi. \v 28 Máimitu­ca­hivare ena israelítana eta te náuruji­si­ravana. Máimine­ca­páe­que­ne­há­vacahi tayehe eta Sagrada Escritura ema Jesús émahi ema Cristo ema nacucha­pa­quenehi. \c 19 \s1 Títecapapa ema Pablo te avasare Efeso \p \v 1 Tiuri, manasipa ema Apolo eta te avasare Corinto. Te jena sácheana, ema Pablo tiúchucahi eta avasareana táunavanahi eta Frigia. Eta mayani­hapahi te achene te márijuecuana. Tacahe, títecapapa tayehe eta avasare Efeso. Te jena avasare, natiarihihi ena apamuriana tisuapa­ji­ra­hianahi. Máimati­va­capaipa éna. \v 2 Tacahe, mayase­re­ca­vacapa: \p —¿Mávahá­ruhépa ema Espíritu Santo te ecáiju­héinapa ema Viya? —máichavacapa. \p Tásiha, éna najicapapa: \p —Váhira visamai­ririca eta matiari­hirahi ema Espíritu Santo. \p \v 3 Mápechavare ema Pablo mayase­re­cavaca: \p —¿Tájahasica tacayemahi eta ecaica­cha­sirahi éti? —máichavacapa. \p Éna najicapapa: \p —Eta vicaica­cha­sirahi véhicahi eta máimitu­ra­pianahi ema Juan Tícacha­si­ri­carahi —náichapa. \p \v 4 Ema Pablo mameta­ca­vacapa: \p —Tiuri, yátupi ema Juan máicacha­si­ca­vacahi ena acha­neana eta náitsiva­chiraya eta náitare­sirana. Éneri­chuvare, mameta­ca­vacahi eta nasuapi­rayare ema achane téhieque­ne­hapahi éma. Puiti numetacahe: Ema maca téhieque­ne­hapahi ema Juan ticaijare Jesús. Émaque­ne­ripahi ema Cristo —máichavacapa. \p \v 5 Tacahe, te nasamapa eta juca, navarahapa ticaica­chasiana te máijare ema Viáquenu Jesucristo. Tacahe, ema Pablo máicacha­si­ca­vacapa. \v 6 Tacahe, manacapa eta mavahu te nápusiana. Tásiha, tiúcupaicapa ema Espíritu Santo, mávahá­ca­vacapa. Témuna­hi­ri­ca­vanapa apáecha­ji­rí­ruvána. Ticame­ta­rai­ruanapa eta máechaji­riruva ema Viya. \v 7 Eta nasimu­tuvahi ena nani, dóceanahi ena ajairana. \p \v 8 Tamutuhi sávaruana tiyana ema Pablo te náuruji­si­rareva ena israelítana. Mapana caje ticame­tarairu nayehe ena achaneana. Vahi mapica­ca­ra­ca­vahini eta macame­ta­rai­ruirahi. Macaji­mu­ya­ca­vacahi ena achaneana, náehisiráina ema Jesús, náimatiraina eta émairahi Cristo, ema nacucha­pa­quenehi. \v 9 Natiari­hisera ena apamuriana muráca­sa­mu­reá­na­ríchucha. Váhivare návara­hahini náehicahini ema Jesús. Te jácani náuruji­si­ravana, nacaeca­hi­richucha eta arairu máimitu­rapihi ema Jesús. Tacahe, ema Pablo téraji­cavapa eta nayehe. Máiputsi­mu­rihapa ena tisuapa­ji­ra­hianahi, mámamu­rihapa tayehe eta colegio máimitu­re­si­rarehi ema ticaijare Tirano. Tacahe, ema Pablo tímiya­navapa tímitureca tamutu sácheana nayehe ena machamuriana. \v 10 Apina año eta máimitu­re­sirahi. Tacahe, ena máimitu­reanahi tiyananapa tipaicana. Ticame­ta­rai­rua­napaipa eta máechaji­riruva ema Viya nayehe ena achaneana ticava­sanahi eta te avasa­re­chichana táunavanahi eta avasare Efeso, tayehehi capital eta departamento Asia. Tásiha, nasamai­ri­rícapa namutu ena achaneana: ena israelítana énapa ena apava­sanana. \v 11 Ema Viya máimica­tacahi ichape ema Pablo eta máichirayare eta tiárami­careana. \v 12 Ichape­muriana ena achaneana macana­ra­rua­napahi tayehe eta páñoana, camisapuca macara­ta­ji­rua­napahi. Máijara­cavare nacaite­capaya nayehe ena nacaju­ma­queneana, tásiha tacana­ra­capaipa. Éneri­chuvare táquiji­capahi ena éreanana. \p \v 13-14 Te jena avasare, natiarihihi ena siéteana israelítana ticapa­ra­pe­ji­ri­cacana, machicha­na­veanahi ema ticaijarehi Esceva, náiyarahaini ena tiyuja­ra­ca­rahiana te Jerusalén. Tacahe, ena nani siétequeneana napairi­ri­ruanahi. Náitucahi naveha eta itiriji. Éna, eta navehairahi eta itiriji, navarahapa éna apanava napiara­cayare eta máijare ema Jesús. (Váhisera náehicahini eta máimitu­rapiana.) Matiari­hi­hivare ema achane macaju­ma­quenehi maicha ema éreana. Tacahe, te napauchapa ema macaju­ma­quenehi, náichapa: \p —Piti éreana, vivanecavi te máijare ema Jesús máechaji­si­ha­que­nepahi ema Pablo. Piúchuca te máquehe ema maca macaju­maquene —náichapa. \p \v 15 Tásiha, ema éreana majicapapa: \p —Nímati ema Jesús, émapa ema Pablo. Étisera vahi nímatihe. ¿Nájaha­hepuca? ¡Ásaji­pucaini nusuapa­hehini! —máichapa. \p \v 16 Tacahe, ema achane mávaháruhi ema éreana majunau­cha­vacapa éna. Máehavacapa máquipa­pai­ca­vacapa namutu ena siétequeneana. Tiyananapa tijunana, najuni­jicapa eta mapena ema macaju­maquene. Mamuiria­rea­napaipa, ticaja­ra­napaipa. \v 17 Tásiha, téchacarehi eta juca nayehe namutu ena ticava­sanahi tayehe eta avasare Efeso, énaripa ena israelítana. Te nasamai­ri­ricapa, tipica­na­rinehi. Tásiha, nacahepa: \p —Tétavi­cavapa tamutuira tarataha eta máijare ema Jesús, náquenu ena nani —nacahepa. \p \v 18 Tacahe, ena téhica­napaipa ema Jesús, te náuruji­si­ravana te tiyuja­racana, timetau­re­ca­va­napaipa tamutu eta náejeca­pi­ravana eta náitare­sirahi. \fig Náijuquechapaipa eta nacarataruinihi iápemarecare, étapa eta nasiñarajianaini, namavarairahi tacuijapa tahapapicavacahini eta náehisirahi ema Viáquenu.|src="picture" size="span" ref="Hch 19.19" \fig* \v 19 Natiarihi ena apamuriana ticara­ta­canahi eta iápema­recare. Námava­capaipa eta náituca­que­neanaini nasiña­ra­jia­nainihi, nayehepuca libro. Náijuque­cha­va­capaipa te namirahu ena nachamuriana. Vaipa nacatie­que­ne­ha­pahini. Natupae­que­ne­ha­pasera eta tavachanahi te navacha­re­cainapa tacapa­yacahi eta $b250,000. \v 20 Tacahe, ichape eta nasuapira ena achaneana eta máechaji­riruva ema Viya. Camuria­napaipa ena téhica­napahi. \p \v 21 Te táequenepa eta juca, ema Pablo macahepa: \p —Nuvarahapa néjira­panaya ena vichamuriana ticavasana te Macedonia énapa ena apamuriana ticavasana te Acaya. Tásiha, nánucu­hayare te Jerusalén. Te tamutupa eta juca, nuyani­na­varepa te Roma —macahepa. \p \v 22 Tacahe, máevata­ca­vacapa náinapuca ena apinana machamuriana ema Timoteo émapa ema Erasto. Tiyananapa tayehe eta Macedonia. Émasera manasi­pa­na­richaha tayehe eta Efeso. \s1 Tisemamurianapa ena achaneana te avasare Efeso \p \v 23 Tacahe, te jena sácheanahi, tisema­mu­rianapa ena apamuriana achaneana taicha camuria­napaipa ena téhica­napahi ema Viáquenu Jesús. Áni tacahehi eta nasemirahi. \v 24 Matiarihihi ema achane ticaijare Demetrio. Ema maca achane, máepiyacahi eta suyehe trónochicha esu nasiñaraji ticaijaru Diana. Ticutihi eta pétichicha eta táimahi eta templo suávihahi ésu. Amairihahi plata. Tiúrihi eta magana­resira éma, énapa ena apamuriana plateroana macuti­que­neanahi. \v 25 Tacahe, macuru­jicapa ena apamuriana plateroana. Tásiha, máichavacapa: \p —Tátanaveana, éti ímatihi eta juca vémata­ne­repihi, tiúrihi eta vigana­resira. \v 26 Ímaha­richuhi puiti éti, esama­hivare ema maca Pablo macahehi eta máechaji­ruvahi ena nani visiña­rajiana vépiyaruana viti achaneana váhiji yátupi­nahini vénainahini. Ichape­mu­ria­naripa ena tisuapanahi, taicha nasamaripa eta máimitu­rapiana namutu­yareni ena achaneana ticava­sanahi te juca viávasa Efeso, éneri­chu­hivare ena ticava­sanahi eta te avasa­re­chichana táunavana eta Asia. \v 27 Ticauya­ya­carehi eta juca. Táemitie­que­ne­hahini eta juca táurivahi eta vigana­resira. Étaripa eta templo suávihahi esu súrinaquene visiñaraji Diana témitie­que­né­na­papuca, nacuija­papuca nacuechahi. Náemiti­si­cái­na­papúca eta táurivainihi eta náejirairahi namutu ena achaneana te juca apaquehe —máichavacapa. \p \v 28 Tacahe, eta nasamirahi ena apamuriana, tisema­na­rinehi, tipiara­canapa. Ánipa nacahe: \p —¡Viva esu Diana visiñaraji viti efesioana! —nacahepa. \p \v 29 Tacahe, tisema­mu­rianapa ena apamuriana achaneana. Apanapa eta napanerecha. Tiuri, natiarihihi ema Gayo émapa ema Aristarco, macompa­ñeroana ema Pablo náuchureanahi eta te avasare Macedonia. Tacahe, ena achaneana nacara­tacapa ena nani apinana. Námapa tayehe eta náuruji­si­ráreva. \v 30 Émapa ema Pablo mavarahapa masiápa­mu­ri­há­ya­rehíni máechaji­ca­va­ca­yarehi, énasera ena machamuriana vahi náisapahini. \v 31 Natiari­hivare ena apamuriana, tuparai­ru­canahi tayehe eta departamento Asia, mayeheanahi amigo ema Pablo. Nacame­ta­rapipa vahi macuími­siápava. \v 32 Tacahe, eta náuruji­si­rávahi tijaja­mu­ri­hanahi. Ema émana tipiaracahi, apanahi eta macayema. Ema apana, éneri­chuvare tipiara­ca­hivare apana­hivare eta macayema. Namutu­yareni ena achaneana apápi­pi­ji­vá­cachucha eta nacaye­ma­queneana. Vahi náimatié­que­ne­hahíni tájahapuca tacayemahi eta naúruji­si­rávahi. \v 33 Tacahe, ena apamuriana israelítana náichuhapa ema Alejandro. Nametacapa eta táichara­cávahi eta náuruji­si­rávahi. Tacahe, navanecapa téchajica, maconse­ja­cha­va­ca­yarehi ena achaneana. Tásiha, ema titupihapa te namirahu. Máimicu­tia­rachapa te mavahu namati­nachaha. \v 34 Tásiha, náimati­vanepa ema émarichuhi israelítahi. Tépana­va­na­varepa tipiaracana. Apina hora nacahe eta napiara­re­re­sirahi: \p —¡Viva esu Diana visiñaraji viti efesioana! —nacahepa. \p \v 35 Tacahe, títeca­panecha ema tayehehi alcalde eta avasare. Macama­ti­na­ca­vacapa. Tásiha, téchajicapa. Ánipa macahe: \p —Tátanaveana, mémenaveana. Emutu eti tachicha­naveana eta juca viávasa Efeso. Nájina émanáina achane vahi macuechahini eta véchapa­ji­risira vimutu eta templo suávihahi esu súrinaquene visiñaraji Diana, esu sucapi­ca­hu­quenehi taicha eta juca mari suáquehehi ánaquia­paripa eta táemiri­sirahi te anuma. \v 36 Nájina tépuruina eta juca. Ésami­ri­ca­vachucha. Vahi ecuija­ja­huchava. Epane­re­chinava te tiúriya­repuca. \v 37 Taicha ena nani ajairana iámaque­nea­napahi, tájina natapi­ra­vai­nahini. Vahi nacaecahi esu visiñaraji, váhivare námeyecha ésu eta suyere­ruvana. \v 38 Tiuri puiti, ema Demetrio, énapa ena machamuriana, te navara­hapuca timetau­recana, nararihi ena juéseana. Nacaunehi nácani timetau­re­canaya. Táuchusi­hayare eta natapi­ravana. \v 39 Téhese­rapuca apana jácani evara­haquene, ticaecha­ca­si­yarehi te reunión tásiha­que­ne­yarehi viyehe viti tuparai­rucana. \v 40 Tíñehicare eta juca íchaquenehi. Náimijachaipa ena achaneana víchahi eta revolución puiti jena sache. Tijuricati natiarihi tiyase­re­ca­há­vianaya eta táichara­cavahi eta juca. Tájina viviya­vaimahi —macahepa ema alcalde. \p \v 41 Te tamutupa eta máechaji­sirahi, mavanecapa téjane­recana ena achaneana. Títavapa eta náuruji­si­rávahi. Tacahe, téjane­re­canapa ena achaneana, tamutupa eta nasemirahi. \c 20 \s1 Tiyanavare ema Pablo te departamento Macedonia étapa te Acaya \p \v 1 Tacahe, te táequenepa eta jácani sácheana, ema Pablo máichuha­vacapa ena machamuriana, maconse­ja­cha­vacapa. Tásiha, ticame­tavapa nayehe. Tiyanapa tiánueca macaijuhepa eta te departamento Macedonia. \v 2 Máejira­va­capaipa namutu ena machamuriana ticava­sa­napahi te avasa­re­chichana. Máetume­cha­vá­capahi éna eta maconse­ja­chi­ra­va­capahi, máiteca­pirapa tayehe eta avasare Corinto, táunavahi eta departamento Grecia (ticaija­re­hivare Acaya). \v 3 Ánaqui manasi­panapa tayehe, mapana caje eta mávihairahi. Tásiha, mapane­rechaipa tiávacuhaya te pacure eta mánuesi­rayare macaiju­heraya eta te Siria. Étasera te máechapa eta navarairahi nacapaca ena israelítana mánarana, téquecavapa eta mapanereru. Tiyanapa tipaica tichavapa tayehe eta Macedonia eta mávacuí­ya­yarehi. \v 4 Eta machavirapa, náehicapa ena machamuriana ema ticaijare Sopater ticavasahi te Berea, ema Aristarco émapa ema Segundo ticava­sanahi te Tesalónica, ema Gayo ticavasahi te Derbe. Máehicavare ema Timoteo. Natiari­hivare ema Tíquico émapa ema Trófimo ticava­sanahi te tinapaica eta Asia. \v 5 Tacahe, títeca­panapa te Filipos, návihahi núti. Tacahe, ena siétequeneana vichamuriana tínapu­canapa tiyanana tiánuecanapa, nacaijuhepa eta apana puerto ticaijare Troas. Ánaquipa nacucha­pi­ha­havihi. \v 6 Tásiha víti, te táequenepa eta Pascua vinisirahi eta pan mayehere levadura, vipaenu­mavapa viúchuca tayehe eta Filipos. Viávacuhapa viyanapa. Cinco sache eta viánuesira. Vicápa­ya­mu­ríhapa te Troas. Vinasi­panapa tayehe, siete sache vicahe. \s1 Máejirapa ema Pablo ena machamuriana ticavasanahi te Troas \p \v 7 Te jena tínapuca sáche tayehe eta semana, tiúruji­ca­vanapa ena vichamuriana. Viyuve­tu­cayare, vinicayare eta pan táicutiarahi eta máepenirahi ema Viáquenu Jesucristo. Tacahe, ema Pablo maconse­ja­cha­vacapa jena yati, taicha tiúchuca­yarehi te jena yáticarahi. Tiúnahi eta máechaji­si­rá­vacahi. Te énumuhupa yati tímiya­na­va­ríchaha téchajica. \v 8 Eta viúruji­si­rávahi te anuquehe peti te mapanaquene piso. Tatiarihihi camuri eta namicahuana. \v 9 Matiarihihi ema émana amaperu ticaijare Eutico. Téjacahi éma eta te ventana. Tacahe, eta táunavahi eta máechaji­sirahi ema Pablo, ema amaperu téyucaipahi. Eta máimasirahi, tiáquipai­cavapa te anuquehe ventana. Tacahe éna, tiúcupai­ca­va­neánapa nacáeche­pu­pá­na­yarehi. Éma tépena­ripahi. \v 10 Tacahe, ema Pablo tiúcupaicapa, mapauchapa ema amaperu. Mayura­ta­nauchapa majupa­hacapa. Tacahe, máichapa ena machamuriana: \p —Vahi ecueñamava. Tichavayare títareca —máichapa. \p Jéhesa­réinehi, tichavapa títareca ema amaperu. \v 11 Tacahe, tichava­navare tiápanana te náuruji­siávahi. Tacahe, tinicanapa. Tásiha, ema Pablo tijára­hiá­ca­ríchaha eta máechaji­rí­si­ra­vacahi. Te títapi­ricapa, tiyanapa. \v 12 Tacahe, te téjane­re­canapa, námapa ema amaperu máitareruhi. Ichape eta náurisa­mu­re­vapahi. ­ \s1 Tiúchucanapa tayehe eta Troas, nacaijuhepa te Mileto \p \v 13 Viti viávacu­haripa, viyanapa vicaina­pu­cavahi tayehe eta apanavare puerto Asón eta mávacui­ya­yarehi ema Pablo, taicha ichape eta táepiñu. Émasera ema Pablo tipaica­yarehi tímitu­pi­ru­chavapa. \v 14 Te vítecapapa te Asón, tiávacuhapa éma. Tacahe, viyanapa vicaijuhehi eta apanavare puerto Mitilene. \v 15 Te apanapa sache viúchuca­varepa tayehe, viánucuhapa te tachacaya eta tiúrupuhi ticaijarehi Quío. Te apana­varepa sache, vítecapapa te apanavare tiúrupuhi ticaijarehi Samos. Víchecapa tayehe, vinara­ca­numapa eta te puerto ticaijarehi Trogilio. Te apanapa sache viyana­varepa, vítecapapa te puerto ticaijarehi Mileto. \v 16 Váipa vétava­ji­cahini te Efeso, taicha ema Pablo vaipa mávara­hahini váyere­ré­ji­pahini eta vipaisi­rapahi te táunavahi te Asia. Taicha mavarahahi títeca­pa­va­neyare te Jerusalén, eta máimaiya­yarehi eta napiestara ticaijare Pentecostés. Étapa tiámaha­viyare te virata­va­ya­repuca. ­ \s1 Eta maconsejachira ema Pablo nayehe ena náiyarahana pastoreana ticavasana te Efeso \p \v 17 Etasera eta viávihairahi te Mileto, ema Pablo máimichu­ha­vacapa ena náiyarahana pastoreana tayehe eta avasare te Efeso. \v 18 Te títeca­panapa éna, majaca­pa­vacapa. Tásiha, tépanavapa máechaji­ri­cavaca, ­ máichavaca: \p —Éti ímatinuhi táichara­ra­cavahi eta nítare­sirahi eta jena sácheana te níteca­pau­cha­hénapa. Tájina níchahini núti eta nuyehe­chi­ravana. \v 19 Tájinavare vahi népiya­ca­vahini aquenu­ca­nui­nahini eta eyehe. Nucaema­ta­neacahi ema Viáquenu. Vahi nusemaimahi tayehe tamutu eta níchava­que­né­vanahi naicha ena nujaneanana israelítana, navarairahi títaeque­ne­hanuana. Tasapiha ticaiyacanu naicha eta namásua­pa­ji­ráivana. \v 20 Tamutu numeta­cahehi eta táuriqueneana tiúricha­heyare éti apanava. Nímitu­cahehi te jácani viúruji­si­rávana étapa te epenana. \v 21 Nuconse­ja­cha­hivare namutu ena achaneana, eta náeneuchi­ravaina me Viya, eta náitsiva­chiraina eta náitare­sirana, étapa eta nasuapiraina nacasi­ñairaina ema Viáquenu Jesucristo. \v 22 Puítisera nuyaninapa te Jerusalén. Taicha nuvane­ca­sivahi mayehe ema Espíritu Santo. Vahi necha núti tájahapuca níchara­cavaya eta ánaqui. \v 23 Tacarichu necha eta mameta­si­ranuana ema Espíritu Santo. Tamutu eta avasareana nupaisi­ha­napahi, timeta­ca­nupahi éma eta nucata­ji­vairaya, napresu­chi­ranuya te cárcel te Jerusalén. \v 24 Tájinasera vahi nupicacava. Tayana­panéine népenapuca, vahi néñama eta nítaresira. Nuvaraha nímiya­navaya eta núrivahi mayehe ema Viya. Nuvapi­navahi eta nítauchiraya eta nutupa­ra­ca­sivahi mayehe ema Viáquenu Jesucristo. Taicha éma titupa­ra­canuhi nucame­ta­rairuya eta máemuna­si­ra­havihi ema Viya vimutu viti achaneana. \p \v 25 Numetacahe: Puiti juca nuyaniraya, vaipa iápecha­vaimahi ímahanu. Eti ínapu­reanahi nímitu­reanahi emutu éti te iávasa­na­pachuhi. Nímitu­cahehi tamutu eta véhisiraya ema Viáquenu Jesucristo. \v 26 Eta tacahe, numetacahe puiti: Vaipa nútipa­racáina te natiari­hi­napuca téjeca­pa­vanaya te etaracu éti. \v 27 Tamutuhi numetacahe eta mavara­ha­queneana ema Viya. Tájina vahi nuyumu­ru­pi­cahini. \v 28 Tiuri puiti, ejanea­ca­vayare éti, éneri­chuvare ejanea­cayare ena iúmurivana taicha etupa­rahaipa mayehe ema Espíritu Santo eta ejanea­si­rayare ena manere­ji­ruanahi ema Viáquenu, énavenehi tépenahi éma, máepusaicahi eta máitine. \v 29 Ecaunevaicha muraca, taicha puiti juca nujuni­ji­si­raheya, tijuricati títecanaya ena navarahaya témeje­ca­pá­va­cha­heánaya. Navarahaya ticaja­ne­re­ca­heanaya tacutiyare eta chuye tinicarahi te tacaja­nereca eta varayuana. \v 30 Énaparichu ena vichamuriana te etaracu, natiari­hiyare ena tímitu­re­canaya nahapa­pi­cayare témeje­ca­pá­va­chanaya ena nácani apamuriana vichamuriana, navarai­rainahi éhicayare eta napane­reruana. \v 31 Tásiha, ecaunevaicha yátupina. Échavayare eta mapanaquene año eta nutiari­hirahi eyehe. Tamutuhi sácheana, yátiana nuconse­ja­chahehi, émana­pachuhi numetaca. Níyaha­sa­murehi taicha eta nímairahehi. \p \v 32 Puítisera, nupara­pe­naveana, nuyanainapa. Nuyáseu­cha­hé­ya­reséra me Viya eta majanea­si­raheya. Ecara­va­hui­rainapa yátupina eta máechaji­ri­ruvana ema Viya. Túmehe­ya­repaipa táicha. Ema Viya mavarahahi ímiju­ru­chayare eta juca máechaji­riruva; taicha mavaraha tíjara­caheya eta ícuchianahi te anuma eta iávihayare, ecacha­neraya ena apamuriana masántu­cha­que­neá­narípa. \v 33 Eta návihairahi eyehe, vahi nujamu­ra­chahini eta emuirihana étaripa eta plata íjara­ca­nuhini. \p \v 34 Ímara­ra­canuhi éti eta táichara­ra­cavahi eta nucaema­tanera. Nucaema­tanehi tiásihanahi te nuvahuana, nuviyahi eta nucamu­nu­queneana, énapa ena tímica­ta­ca­nuanahi. \v 35 Tamutu nímitu­cahehi tacaheyare eta vicáema­ta­néraya, vímica­ta­si­ra­yareva ena ticamu­nuvana, nacaju­ma­queneana. Véchavayare tativa eta máechaji­ri­ruvahi ema Viáquenu Jesucristo, ani macahehi: “Viúripanaya me Viya, te vicajirica eta vímaha­queneana nayehe ena apamuriana. Vahi vicuja­muracha náijara­ca­si­chahavi” macahepa. \p \v 36 Te tamutupa eta juca maconse­ja­chi­ra­vacahi ema Pablo, tépuyu­canapa namutu. Tiyuja­racapa mayaseu­cha­vacapa me Viya. \v 37 Tásiha, tíyahanapa namutu, najupacapa náetsera­recapa ema Pablo. \v 38 Tipane­re­re­canaipa taicha eta mameta­si­ra­vacahi váipa tiápecha­va­naimahi náimaha éma. Tásiha, tiyananapa nanapana eta te mávacui­ya­yarehi. \c 21 \s1 Eta viyanirapa eta te Jerusalén \p \v 1 Te vijuni­jicapa ena vichamuriana, viávacuhapa viyanapa vitupi­ru­ru­chapaipa eta tiúrupuhi ticaijare Cos. Te apanapa sache vicaijuhepa eta tiúrupuhi ticaijare Rodas. Te apana­varepa sache viánucu­ha­varepa eta puerto ticaijare Pátara. \v 2 Étapa vicainu­nainehi eta apana pacure tiyana­yarehi tayehe eta apachara apanavare departamento Siria. Tacahe, viávacuhapa tayehe, viyanapa. \v 3 Eta vipaisi­rapahi, viánucuhapa eta tiúrupuhi Chipre tanapai­capahi te sapa eta viyehe. Vímiya­na­vachucha vipaica vítecapira te puerto ticaijarehi Tiro tayehe eta Siria. Taicha eta pacure véhirupahi tanaqui­ca­yarehi eta carga támaque­nepahi tayehe eta puerto. \v 4 Étapa vicainu­nainehi ena apamuriana vichamuriana. Vinasi­panapa nayehe, siete sache vicahe. Te juca, ema Espíritu Santo mameta­ca­vacahi ena vichamuriana eta máichavayare ema Pablo te Jerusalén. Tacahe, nametacapa ema Pablo eta vahi macuitecapa te Jerusalén. \v 5 Téhesera tiúchuca­yarepa eta pacure véhirupahi, viyanapa te puerto. Téhica­ha­vianapa namutu ena vichamu­rianahi, énapa ena nayenana énapa ena nachicha­naveana. Tinapa­na­ha­vianapa te pacure. Te vítecapapa te playa, vépuyucapa vimutu, viyuja­racapa. \v 6 Te tamutupa, vémama­vau­cha­vacapa vicame­tavapa eta nayehe, viávacuhapa. Tásiha, tichavanapa éna te napenana. \p \v 7 Eta viásihairahi te Tiro, vítecapapa te Tolemaida. Étapa táenasihahi eta vipaisirahi te une. Viyanapa véchaji­ca­vacahi ena vichamuriana. Vinasipa étana sache eta nayehe. \v 8 Te apana­quenepa sache viyanapa vicaijuhepa eta avasare Cesarea. Te vítecapapa, viyanapa te mapena ema Felipe ema ticame­ta­rai­rurahi, ema nasietenehi ena nanere­ji­ruanahi téchapa­ji­ri­canahi eta nirureana nayeheana ena máimaruana. Vinasipa eta mayehe. \v 9 Ema Felipe, natiarihi ena cuátroana machicha­naveana esenana, máimarua­na­richaha. Ena nani máijaracahi ema Viya eta náitusirahi ticame­ta­rairuana. \v 10 Eta jena sácheana viávihairahi mayehe ema Felipe, títecapapa ema émana profeta ticaijarehi Agabo. Éma tiásihahi te Judea. \v 11 Títeca­pau­cha­havipa tímaha­pa­na­ha­vi­yarehi. Tacahe, mayaseacapa eta máitijuhe ema Pablo. Tásiha, títiape­chavapa, étapa ­ eta mavahuana. Tásiha, macahepa: \p —Ema Espíritu Santo ani macahehi eta máechaji­ri­ruvahi: “Ena vijaneanana te Jerusalén nacara­ta­cayare ema ticayehe eta juca itijuere. Náitiacaya, náijara­re­ca­yareva nayehe ena apava­sanana” —macahepa ema Agabo. \p \v 12 Tacahe, vimutu viti, énapa ena ticava­sanahi tayehe, viyaseacapa ema Pablo eta vahi macuyana te Jerusalén. \v 13 Émasera ema Pablo máichahavipa: \p —¿Tájaha tacayema ímipa­ne­re­recanu eta juca íyáuchi­ranuhi? Vahi nupica te náitiaca­nupuca. Núti níjaracava népena te Jerusalén máichave­nénahi ema Viáquenu Jesucristo —máichapa. \p \v 14 Te vímahapa vahi várata­hahini víchejica, vísapapa tiyana. Vicahepa: \p —Énena­ri­nepuca tácahe, máimaha­vi­rinepa ema Viya —vicahepa. \p \v 15 Te tamutupa, vétupi­ri­cavapa. Viyanapa te Jerusalén. \v 16 Téhica­ha­vianapa ena vichamuriana ticava­sanahi te Cesarea. Téhica­ha­vi­pa­hivare ema vichamuri ticaijare Nasón. Ánaqui­ripahi eta máehisirahi ema Jesús. Éma, máuchurehi eta te tiúrupuhi Chipre. Tatiari­hisera eta mapena te Jerusalén, eta víteca­pi­ha­yarehi. \s1 Ema Pablo máejirapanapa ema Santiago \p \v 17 Te vítecapapa te Jerusalén, ena vichamuriana tiúrisa­mu­rea­naríne eta najaca­pi­ra­havihi. \v 18 Te apanapa sache ema Pablo tiámahavipa, viúruji­ca­va­yarehi te mapena ema Santiago. Vichimapapa natiarihipa namutu ena víyarahana pastoreana. \v 19 Tacahe, ema Pablo máechaji­ca­vacapa éna. Mameta­ca­vacapa tamutu eta máimica­ta­si­rapahi ema Viya eta macame­ta­rai­rui­rapahi nayehe ena apava­sanana étapa eta máichirapahi eta tiárami­careana. \p \v 20 Te nasamapa ena mameta­ruanahi, nacuna­cha­rinehi ema Viya. Tacahe, náichapa ema Pablo: \p —Tétavi­cavapa táuriva eta juca pimeta­rapiana. Pímaha­pasera natiari­hihira ena camuri­queneana ena vijaneanana téhicanahi ema Jesús. Énasera, muraca­que­neanahi religió­soanahi, téhicanahi eta mayehe­repini ema Moisés. \v 21 Puiti, jucarihi eta pépiyae­quenehi eta pihápa­pi­cahíji eta pímitu­si­ra­vacahi ena vijaneanana ticava­sanahi te avasareana estranjeroana. Pímitu­ca­va­cahiji eta váhiji nacusuapa eta mavanai­ripiana ema Moisés, váhivaréji nacumarcacha ena nachicha­naveana ajairana, váhivaréji nacuehica eta viyehe­repiana. \v 22 ¿Tájahapuca táicharacava eta juca? Tijuricati ena achaneana tiúruji­ca­va­nainapa, te nasamai­ri­ricapa eta pitiari­hirahi. \v 23 Tiúripana eta juca píchayare. Nararihi te juca vitaracu ena cuátroana ajairana. Títáucha­napáipa eta nayehe promesa. \v 24 Pisipa­ha­cavaya, piámamuriha éna eta pímere­si­ravaya tayehe eta Templo. Pivacha­chinaya eta uvesa naveha­queneana apaesa éna náisapava nacachucasi eta nachuti­macana. Eta táicutia­rayare eta vahi yátupinahi eta pépiyae­quenehi, apaesa naímahavi eta pipicau­chirahi eta mavanai­ripiana ema Moisés. \v 25 Énasera ena vichamuriana apava­sanana, vímiama­re­caripa eta vicartane. Náecharipa eta vaipa étapa­ra­cái­nahíni nayehe eta juca. Tacarichu vahi nacunica eta taeche eta sárare nayuja­raurehi te tamirahu eta nasiña­rajiana, váhivare nacunica eta táitine eta sárareana, váhivare nacunica eta taeche eta sárare namaecha­tinure. Éneri­chuvare vahi nacuveha esu súcaini apana esena. Énaripa ena amaperuana, tacuija eta natuhu­sivaina —náichapa ena pastoreana. \s1 Nacaratacapa ema Pablo eta te Templo \p \v 26 Tacahe, ema Pablo tísapavapa. Te apana­quenepa sache, tisipa­ha­cavapa, énapa ena cuátroqueneana ajairana. Mámavacapa, tiyananapa te Templo. Nameta­pa­na­yarehi ena téchapa­ji­ca­rahiana eta Templo, semana­ya­reipahi eta nanaqui­si­ra­vayare eta námavahuana. \v 27 Tacahe, te náitauchapa eta siete sache eta nasipa­ha­si­ravahi, tichavanapa te Templo. Te jena sache, natiari­hi­pavare ena apamuriana najaneanana tiásihanahi te tinapaica eta Asia. Eta mávihai­ra­richaha ema Pablo te Templo, náimahapa éma. Tacahe, náimiyu­se­macapa namutu ena achaneana. Nacara­tacapa ema Pablo. \v 28 Tipiara­canapa: \p —¡Tátanaveana israelítana! ¡Yare, ímica­ta­cahavi! Émara ema maca achane ema tipaicahi tamutu avasareana. Tímitu­re­capahi nayehe ena achaneana eta macontra­chirahi eta viávasa. Éneri­chuvare macatia­nacahi eta mayeherepi ema Moisés, étapa eta juca viyehe Templo. Puiti macasia­pavare te juca Templo ema apava­sa­na­tataji. Majara­recapa eta juca tacapi­ca­hu­quenehi —nacahepa. \p \v 29 Ena nayunacahi eta juca, taicha náimahahi te calle ema Pablo macacha­nepahi ema Trófimo ticavasahi te Efeso. Náimijachahi mámahi ema Pablo te tajuhe eta Templo. \p \v 30 Tacahe, tijúna­pa­ca­ra­jiá­napáipa namutu ena achaneana te tajuhe eta avasare. Ena ticatia­na­canahi ema Pablo nacara­tacapa éma, nachuru­ru­pai­capaipa eta nacuchu­sirahi tayehe eta Templo. Tacahe, ena apamuriana náerata­ca­vanepa eta tapajacura eta Templo. \v 31 Navarahapa nacapa­ca­va­ne­ya­rehini. Masámai­ri­ri­ca­vá­ne­paséra ema comandante nayehe ena suntaruana, tatiari­hirahi eta revolución te tajuhe eta avasare. \v 32 Tacahe, ema comandante máichuhapa ena masunta­rurana énapa ena oficialeana. Tiyananapa tijuna­pa­napaipa. Ena achaneana, te náimahapa eta máiteca­pau­chirahi ema comandante, náinajicapa eta náehairahi ema Pablo. \v 33 Tacahe, ema comandante mapauchapa ema Pablo, macava­nai­ripipa nacarataca, náitiacapa te apipi cadena. Tásiha, mayase­recapa te nájaha­hipuca, tájahapuca maviurevahi. \v 34 Énasera ena achaneana tipiara­ca­na­richucha, apapi­pijipa eta nacayema. Vaipa mácaicu­tia­rahini ema comandante tájahapuca eta nacayemahi taicha eta najaja­sirahi. Tásiha, macava­nai­ripipa náma te cuartel. \v 35 Ticaje­ra­hisera eta nápani­rapaipa te tayehe grada eta cuartel. Nanara­cuhapa ema Pablo, taicha ena achaneana navara­haichucha nacapa­cavane. \v 36 Taicha namutu náehicapahi tipiara­ca­napaipa: \p —Máepená­va­ne­tataji —nacahepa. \p \v 37 Te tisiapa­na­yarepa te tajuhe te cuartel, ema Pablo máichapa ema comandante: \p —¿Písapa­nupuca néchajica? \p Tacahe, ema comandante majicapapa: \p —¡Jéhepuca, píti pítuca péchajica te véchaji­riruva griego! \v 38 Tacahe, ¿váhiyara pítina ema ticavasa te Egipto, ema tíchahi eta revolución ticaete­ha­recahi cape juca viásine­quenehi, ema majuna­quenehi tiámamu­rihahi te mávapahi ena cuatro mílqueneana ticapahiana? —máichapa. \p \v 39 Tacahe, ema Pablo máichapa: \p —Vahi nútina, tata. Nútirichu israelítanu. Eta núchusine te Tarso. Tavanaranu eta ichape avasare capital te Cilicia. Picata­ji­ca­nusera písapanu néchajicaya nayehe ena achaneana —máichapa. \s1 Téchajicapa ema Pablo te namirahu ena achaneana \p \v 40 Tacahe, ema comandante máisapapa téchajica. Titupihapa ema Pablo te tayehe grada eta cuartel. Tacahe, macanu­quechapa eta mavahu, macama­ti­nacapa ena achaneana. Te timati­nanapa, tépanavapa téchajica eta náechaji­riruva ena majaneanana, ánipa macahe: \c 22 \p \v 1 —Tátanaveana, nupara­pe­naveana. Esama­nuchaha eta néchaji­si­raheya nucatiu­chi­ravaya —macahepa. \p \v 2 Tacahe, te nasamapa eta máechaji­si­ra­vacahi te náechaji­riruva, tésami­ri­mu­riá­vanapa ticasa­ma­ra­hianapa. Tinaha­cavapa téchajica ema Pablo, máichavacapa: \p \v 3 —Nútirichu ejaneana, israelítanu. Eta núchusine te avasare Tarso tayehe capital eta Cilicia. Ánipasera nujuru­sinehi te juca viávasa Jerusalén. Ema tímitu­canuhi ema víyacara Gamaliel. Nujuruchahi eta nupicau­chirahi yátupi eta viyeherepi náijara­ru­havihi ena viáchuca­na­veanaini. Eta nítare­sirahi, nímica­pi­cáuchahi ema Viya, tacutihi puiti eta ímica­pi­cáu­chirahi éti te juca sácheana. \v 4 Eta nítare­sirahi, nucatia­na­ca­va­cainihi ena téhicanahi ema Jesús. Nupresu­cha­vacahi nucasia­pa­vacahi te cárcel ena ajairana énapa ena esenana. Nímica­pa­ca­vacahi éna. \v 5 Tímati­nua­na­richuhi namutu ena aquenu­ca­ra­hana émapa ema corregidor. Taicha éna tíjara­ca­nuanahi eta órdene nayeheya ena vijaneanana ticava­sanahi te Damasco, náimica­ta­si­ra­nuyare eta nucara­ta­siraya ena téhicanahi ema Jesús. Tacahe, nuyanapa népana­va­ca­ya­rehini éna, ticaeme­cha­ra­hia­na­yarehi. \s1 Ema Pablo mametacavacapa eta máehisirahiva éma apanava ema Jesús \r (Hch 9.1-19; 26.12-18) \p \v 6 Tacahe, eta nupaisi­rapahi te achene, nánehiripa eta avasare Damasco. Te jena las dóceque­ne­yárepa sache, tiárami­carepa eta tijarahi timícau­chanuhi tiásiha te anuma. \v 7 Náquipai­cavapa te apaquehe. Nusamapa ema téchaji­canuhi, máichanupa: “Saulo, Saulo, ¿tájaha tacayema picatia­nacanu pipáná­ji­ricanu?” \v 8 Tacahe, nuyase­recapa: “¿Nájahavi piti tata?” níchapa. Tásiha, tijica­panupa: “Nuti Jesús Nazareno, nuti picatia­naruhi, eta pipáná­ji­ri­sí­ravaca ena téhica­nuanahi” máichanupa. \v 9 Éneri­chuvare ena téhica­nua­napahi náimahahi eta tijarahi timícau­chanuhi. Tiárame­ca­na­ri­ne­hivare éna apanava. Váhisera nácaicu­tia­rahini ema téchaji­canuhi. \v 10 Tacahe, nujicapapa núti: “¿Tájahasica níchayare, Tata?” Tásiha, ema Viya máichanupa: “Péchepuca, piyana pítecapa te avasare Damasco. Ánaqui mararihi ema timeta­ca­viyare tamutu eta pémata­ne­re­piyare pítaucha­que­néyare nuyehe” máichanupa. \v 11 Tásiha, púchuquinupa taicha eta tijarahi. Tacahe, ena nucompa­ñe­roa­napahi tiámanuanapa tichuru­ca­nua­napaipa te nuvahu, nacaite­ca­pi­ranupa te avasare Damasco. \v 12 Eta ánaqui, matiarihihi ema émana vijaneana ticaijare Ananías. Títaurahi éma tayehe eta mavanai­ripiana ema Moisés. Namutuhi ena vijaneanana ticava­sanahi te Damasco nacunachahi éma. \v 13 Títecapa ema Ananías, tímaha­pa­nanuhi. Te títeca­pau­chanupa, máichanupa: “Nuparape Saulo, tachava eta pímairi­risira”. Tacahe, tíjahú­chavapa nímairirica. Nímahapa éma. \v 14 Tacahe, máichanupa éma: “Ema Viya nacasi­ña­quenehi ena viáchuca­na­veánaini, píti manere­ji­ruvihi taicha mavarahahi tímima­ti­chaviya eta mapanereru. Éneri­chuvare mavarahapa tímima­tichavi ema máuriquene Cristo, émaquenehi téchaji­cavihi eta cape. \v 15 Péchaji­si­hayare éma eta picame­ta­rai­rui­rayare nayehe namutu ena achaneana picainu­na­que­neanaya. Pimeta­cayare eta juca pímairahi étapa eta pisamirahi éma. \v 16 Tiuri puiti, enevane picaica­chasiya te máijare ema Viáquenu Jesucristo. Picasiñava mayehe eta tacasi­pairaya eta pipeca­turana” máichanupa ema Ananías. \s1 Ema Pablo mametacavacapa eta macavanahirahi nayehe ena apavasanana \p \v 17 Tásiha, te nuchavapa ani te Jerusalén, nítecapa ani te juca Templo. Te nuyuja­racaipa, tiápecha­nu­varepa téchajicanu ema Viya. \v 18 Eta nímairahi éma, máichanupa: “Piyayau­cha­vayare eta piúchusiraya te juca Jerusalén, taicha vahi tisuapa­via­naimahi eta péchaji­si­hái­ranuya”. \v 19 Tacahe, núti níchapa: “Tiuri, Tata. Énasera, tímati­nuanahi eta néstara­si­ra­vacahi nupresu­chi­ra­vacahi ena téhica­vianahi. Tamutuhi te náuruji­si­ra­revana nutanu­si­ha­va­capahi éna. \v 20 Éneri­chuvare, te nacapacapa ema Esteban ema pivana­rainihi, nutiari­hi­hivare. Nímica­ta­ca­hivare ena ticapa­canahi, nujanea­si­ra­vacahi eta namuirihana. Tijuri­ca­tipuca nasama­ra­racanu eta numeta­si­ravaca eta péchaji­si­ranuhi” níchapa. \v 21 Émasera ema Viáquenu tipami­ca­nuichucha: “Piyana­ya­resera. Núti nuvanecavi pipaicayare nayehe ena apava­sanana ticava­sanahi te tayere­hi­queneana” máichanupa. \p \v 22 Tacahe, ena achaneana, eta nasamirahi eta juca, vaipa návara­hahini nasama­raraca. Tisema­napaicha. Tipiara­canapa: \p —Tiúripana máepenachucha ema maca achane­tataji. Vaipa táuricahini máitare­ca­rí­cha­hahíni —nacahepa ena mánarana ema Pablo. \s1 Ema comandante macasiapapa te tajuhe ema Pablo \p \v 23 Muraca­panapa eta napiarasira. Tiveja­mu­hia­ca­vanapa eta nacamisana eta nasemaneva. Navehavare eta máteji. Náevaja­sicapa ema Pablo. \v 24 Tacahe, ema comandante macava­nai­ripipa nacasiapa ema Pablo te tajuhe eta cuartel. Macava­nai­ri­pivare náestaca, mavarairahi máimicae­che­rachaya ema Pablo eta maviurevahi, tájahapuca tacayemahi eta nasemirahi ena achaneana eta mayehe. \v 25 Étasera te náitiaca­yarepa eta náestasi­ra­yarehi, téchajiu­cha­va­numapa ema Pablo eta mayehe ema nacapitara ena suntaruana. Máichapa: \p —Núti tavana­ranuhi eta viávasa Roma. Picune­vachucha, machu péjecapava eta péstasiranu, vuíchaha táimati­ca­rehini eta nutapi­ra­vapuca —máichapa. \p \v 26 Te masamapa ema nacapitara eta juca, tiyanapa mametaca ema comandante. Máichapa: \p —Péchapa­vachucha eta pivarairahi pémestareca ema maena achane. Taicha tavanaráji eta Roma —macahepa ema nacapitara. \p \v 27 Tacahe, ema comandante tiyanapa mapauchahi ema Pablo. Máichapa: \p —¿Yátupi­saréji tavanaravi eta Roma? —macahepa. \p Ema Pablo majicapapa: \p —Yátupi —máichapa. \p \v 28 Tásiha, macahepa ema comandante: \p —Núti, ichapemuri plata náquijica eta nusiapi­rayare eta tavana­ra­nui­rayare eta Roma. Píti, ¿tájahapuca eta pítuji­si­ravahi eta pisiapirahi? —máichapa. \p Ema Pablo máichavarepa: \p —Núti tavana­ranuhi eta Roma taicha étari­chuvare náuchusinehi ena ticachi­chanuana —máichapa. \p \v 29 Tacahe, téraji­ji­ca­vanapa ena téstaca­na­ya­rehini ema Pablo. Émaripa ema comandante, te máechapa eta tavana­rairahi eta Roma, tipica­rinehi eta máitiasirahi. \s1 Ema Pablo námapa te namirahu ena aquenucarahana \p \v 30 Te apanapa sache, ema comandante mavarahapa máechayare tájahapuca eta maviurevahi ema Pablo eta nayehe ena majaneanana. Maveja­puacapa eta cadenana máitihanahi. Macuru­jicapa ema corregidor énapa ena aquenu­ca­rahana. Tiyanapa mámahi ema Pablo, macatu­pihapa te namirahu. \c 23 \p \v 1 Tacahe, ema Pablo máeseni­mu­rihapa ena aquenu­ca­rahana, máichavacapa: \p —Nupara­pe­naveana. Núti eta nítare­sirahi puíticha juca nucahehi, tájina níchira­váinahi eta nusami­ravahi te mamirahu ema Viya —macahepa. \p \v 2 Ema corregidor Ananías, tisemapa eta masamirahi eta máechaji­ri­ruvana ema Pablo. Macava­nai­ripipa ena titupi­hanahi te machacaya ema Pablo. Máichapa: \p —¡Ésapa­jacacha ema mácatátaji! \p \v 3 Émasera ema Pablo majicapapa: \p —¡Pítira téhaviyare ema Viya, táichavene eta apimi­rairavi! Te juésvihipuca píti eta péjasirahi eta te jara, tatupa­racavi pímatinuma te tatiari­hipuca eta néjeca­pirava apaesa pémehanu. ¿Tájaha tacayema eta juca pivanai­ripihi? —máichapa. \p \v 4 Ena apamuriana achaneana natiari­hi­que­neanahi náichapa ema Pablo: \p —¿Tájaha tacayema piácapaemacha ema corregidor, macapi­ca­hu­quenehi tiyuja­ra­carahi mayehe ema Viya? —náichapa. \p \v 5 Ema Pablo majicapapa: \p —Tátanaveana, eperdo­nachanu. Vahi néchahini eta émaira­hipuca corregidor, macapi­ca­hu­quenehi tiyuja­ra­carahi. Tájina nímatiya nucaja­chareca ena tuparai­rucana, taicha nusuapa eta máechaji­riruva ema Viya. Ani tacahe: “Vahi picucajacha mácani tuparairuca tayehe eta piávasa”. \p \v 6 Tacahe, ema Pablo máimati­vacapa ena aquenu­ca­rahana, natiari­hirahi ena saducéoana, énapa ena apamuriana fariséoana. Tásiha, tijaranupa eta máechaji­sirahi: \p —Nupara­pe­naveana. Nútiri­chuvare fariséonu. Éneri­chuvare ena ticachi­chanuana fariséoa­na­hivare. Ecatu­pia­canuhi te juca emirahu táichavenehi eta nucucha­pirahi eta véchepu­siraya te táequenenapa eta vépenira —máichavacapa. \p \v 7 Te nasamapa eta juca, ena fariséoana énapa ena saducéoana típutsi­mu­riá­vanapa, napane­re­que­nehapa. \v 8 (Taicha ena saducéoana, vahi nasuapa eta náechepu­siraya ena náepena­queneana; váhivare nasuapa eta natiari­hirahi ena ángeleana; váhivare nasuapa eta tatiari­hirahi eta náchaneva ena náepena­queneana. Énasera ena fariséoana nasuapa tamutu eta juca.) \v 9 Tacahe, téchaji­canapa muraca. Tacahe, te nataracu ena fariséoana, natiarihihi ena escribá­noana. Téchepucana. Nacahepa: \p —Ema maca achane, tájina matapi­ravaina. Énese­rapuca táechajicahi eta máchaneva ema Jesús, ángelepuca mácani. Vahi vicucanara ema Viya —nacahepa. \p \v 10 Tacahe, ichape eta semanere. Tíñepipa náicha. Tacahe, ema comandante, eta máimairahi eta nasemavahi, tipicanecha tájahapuca náichara­cahini ema Pablo. Tásiha, máimichu­ha­vanepa ena suntaruana navehapa ema Pablo, náimiju­ni­jicapa te namirahu ena mánaranahi. Náimicha­va­várepa ema Pablo te cuartel. \p \v 11 Tásiha, te jena yátiquenehi máechajicapa ema Viya ema Pablo, máichapa: \p —Túmevi­nachucha, Pablo. Taicha tiúrihi eta péchaji­si­hairahi eta níjare te juca Jerusalén. Puiti piyanayare eta te Roma, éneyareichu tacaheyare eta péchaji­siraya —máichapa. \s1 Napanerechapa eta nacapasiraya ema Pablo \p \v 12 Te apanaquenepa sache, natiarihihi ena apamuriana napanerechapa eta nacapasiraya ema Pablo. Nacahepa eta náechajiriruvahi: \p —Tacamu­nurine máepenavane ema mácatátaji Pablo. Tásiha puiti, víti vinacaya eta juca vícutiaraya. Vuíchaha vinicaimahi, vuíchahavare véraimahi, machu vásapiha vicaicuña me Viya te vahi vicuitaucha eta juca vipane­reruhi. Tiámainucava te víturucapa vicapaca ema maca, vinicapa —nacahepa. \p \v 13 Náetavi­ca­hipuca cuarentana ena ajairana, ena tíjara­ca­vanahi ticaecha­ji­ri­ru­vanahi eta juca. \v 14 Tacahe, tiyana­na­varepa nayehe ena tuparai­rucana. Náichapa: \p —Víti víjara­cavapa eta vítaeque­ne­háiraya ema mácatátaji Pablo. Vinacaripa eta juca vícutiaraya. Vuíchaha vinicaimahi, vuíchahavare véraimahi, machu vásapiha vicaicuña me Viya te vuíchaha vicuitaucha eta juca vipane­reruhi. \v 15 Tacahe, puiti eti tuparai­rucana eyasea­cayare ema comandante máma achichu te emirahu, etanuca eta etseraruina macaya­serehi ema Pablo eta juca máichava­que­névahi. Tásiha, víti vitseca­vayare eta vicapa­si­rayare éma te vímahapa máuchuca —náichapa. \p \v 16 Tiuri, matiarihi ema suchicha esu maparape ema Pablo. Masamai­ri­ricapa eta juca. Tiyanapa te cuartel mametapana ema Pablo. \v 17 Tacahe, ema Pablo máichuhapa ema nacapitara ena suntaruana, máichapa: \p —Piáma ema maca amaperu te mamirahu ema comandante. Jucarihi eta juca mametacaya —máichapa. \p \v 18 Tásiha, ema nacapitara mámapa ema amaperu mayehe ema comandante. Máichapa: \p —Ema máena macaera­taquene Pablo tiyasea­canuhi náma eta piyehe ema maca amaperu. Jucarihiji eta timeta­caviya —máichapa. \p \v 19 Tacahe, ema comandante macara­ta­vauchapa ema amaperu, mámapa máiputsiacapa. Tásiha, mayase­recapa, máichapa: \p —¿Tájahasica eta pimeta­canuya? \p \v 20 Ema amaperu máichapa: \p —Nararihi ena nujaneanana navarahahi nacapaca ema nécuca. Achichu tiyasea­ca­via­nayare piama éma te namirahu ena tuparai­rucana te cabildo. Nacaetse­raruya ticaya­se­se­re­hiyare eta juca máichava­que­névahi. \v 21 Váhisera picusua­pavaca taicha cuarentana ena ajairana ticucha­panahi te picuchucapa éma, nacapa­ca­yarepa. Taicha najurachahi eta nacapa­siraya ema Pablo, tásiha napaenu­ma­vainapa te náitauchapa eta napane­reruhi, tinipa­na­nainapa. Puiti éna, pítinecha nacuchapahi te pisuapa­ya­repuca éna —máichapa ema amaperu. \p \v 22 Tacahe, ema comandante macahepa: \p —Tiuri, piyana te pipena. Nacuijasera picumetaca eta juca pimeta­runuhi —macahepa. \s1 Ema comandante máevatacapa ema Pablo mayehe ema Prefecto Félix \p \v 23 Tiuri, ema comandante máichuhapa ena apinana nacapi­tarana ena suntaruana. Máichapa: \p —Etsecayare ena docientoana suntaruana tiámanaya eta espada, docientoa­navare ena tiámanaya eta lanza, setentana ena ticape­ra­na­ya­repahi. Enápa­nayare ema Pablo te Cesarea. Iúchuca puiti te las nueve yati. \v 24 Énerichuva etsecayare étanaina cavayu maperai­napahi ema Pablo. Táurisera eta iámirai­napahi. Íjaracaya ema Prefecto Félix —máichavacapa. \p \v 25 Tacahe, máimiama­re­ca­varepa eta carta. Eta juca táechaji­ri­ru­vapahi eta carta: \q1 \v 26 “Nuti Claudio Lisias nímiamareca eta juca carta piyehe piti piúriquene excele­ntísimo aquenuca. Néchaji­ca­vinuma tativa. \q1 \v 27 Jucarihi eta juca téchacarehi. Ena israelítana nacara­tacahi ema émana achane ticaijare Pablo. Navarahahi nacapacaya. Étasera te néchapa núti tavana­rairahi éma eta Roma, nuyanapa námahi ena nusunta­rurana nucatiu­cha­panapa. \v 28 Eta nuvarairahi necha eta maviureva, námapa te namirahu ena tuparai­rucana israelítana te juca. \v 29 Nímahapa tájina matapi­ra­vai­nahini táimica­pa­cahini táemera­ta­ca­hi­pucáini te cárcel. Étachu­cha­né­nipuca tímica­tichahi eta nayehe­repiana. \v 30 Tásiha, nusamai­ri­ri­ca­varepa eta nacame­sai­ra­yarehi nacapaca. Tacahe, nímiama­recapa puiti eta piyehe. Éneri­chuvare nuvanecahi ena timetau­chanahi náiteca ara piyehe, étaina macaya­se­rehiya. \q1 Tamutupa eta juca néchaji­ri­ru­vanahi piyehe”. \p \v 31 Tacahe, ena suntaruana náitauchahi eta vanairipi. Námapa ema Pablo te jena yati. Títeca­panapa te avasa­rechicha ticaijare Antípatris. \v 32 Étapa nachavinehi te apanapa sache ena suntaruana ena tipaica­napahi. Énasera ena ticaperana tímiya­na­vánapa eta nanapa­niraya ema Pablo. \v 33 Tacahe, te títeca­panapa te Cesarea, náijaracapa ema prefecto eta carta, émapa ema Pablo. \v 34 Te tamutupa eta máechaji­cuirahi eta carta, ema prefecto mayase­recapa ema Pablo: \p —¿Táviha eta piúchusine píti? —macahepa. \p —Núti núchusine te Cilicia —máichapa ema Pablo. \p \v 35 Tacahe, ema prefecto máichapa: \p —Tiuri, véchayare te náitecapa ena piánarana —máichapa. \p Tásiha, macava­nai­ripipa macajaneha te palacio máepiya­ruinihi ema ichavicaini Aluresi. \c 24 \s1 Téchajiuchavapa ema Pablo te mamirahu ema Félix \p \v 1 Te táequenepa eta cíncoquene sache, títeca­panapa te Cesarea ena tuparai­rucana tiásihanahi te Jerusalén. Matiarihihi ema Ananías corregidorhi, énapa ena apamuriana náiyaca­ranahi. Matiari­hi­pahiva ema abogado ticaijare Tértulo. Tiyananapa mayehe ema prefecto, timetau­re­canapa. \v 2 Tacahe, náepanapa ema Pablo. Te títecapapa, tépanavapa téchajicapa ema Tértulo, ánipa macahe: \p —Vihasu­lu­pa­yachavi, tátachicha Prefecto, eta viúrivahi pícha. Tájina víchira­vai­nahini eta pítusirahi, pijanea­cahavi eta juca aquenu­cai­ravihi eta viyehe. \v 3 Vimutu viti achaneana te avasareana, tamutuvare sácheana vicuna­chavihi. Vihasu­lu­pa­ya­chavihi, tátachicha Félix, eta piúrivahi eta viyehe. \v 4 Picata­ji­cahavi, tata, pisamahavi. Vahi picuya­cu­jihavi eta juca viyasea­ru­vianaya. \v 5 Puiti vímatipa ema maca achane­tataji, tihapa­pirahi éma. Tamutu avasareana te jácani viávihapahi viti israelítana, mayuru­cavaca ena vijaneanana. Émarichuva tachuti­rihahi nayehe ena téhicana ema Jesús Nazareno. \v 6 Éneri­chuvare mavarahapa máechipe­ji­cayare eta tacapi­ca­huquene Templo. Eta tacahehi vicara­tacapa. Vícuña­ca­yarehi taicha tacahehi eta tavane­si­ra­havihi eta viyehe ley. \v 7 Émasera ema comandante macatiuchapa tivere­ji­mi­rau­cha­havipa taicha camuriana ena masunta­rurana. \v 8 Tásiha, máichahavipa: “Te evara­hapuca emetaucha ema maca, eyana te mamirahu ema viáquenuruha Prefecto” máichahavipa. Tiuri, puiti vitupi­ruvahi víti eta vimeta­siravi. Te pivaraha, picaya­se­sereru éma eta yátupirahi eta máichava­que­nevahi ema maca eta vimetau­chirahi puiti —macahepa ema Tértulo. \p \v 9 Tacahe, ena apamuriana natiari­hi­que­neanahi, éneri­chuvare nacahehi: \p —Yátupi eta juca máechaji­ri­ru­vanahi —nacahepa namutu. \p \v 10 Tacahe, ema prefecto máimicu­tia­rachapa máechajiuchava ema Pablo. Tépanavapa téchajica ema Pablo, ánipa macahe: \p —Tájina táichava néchajiu­chavaya te pimirahu taicha néchahi núti ánaquiá­paripa eta juéseravihi tayehe eta viávasa. \v 11 Tiúripana picaya­se­sereru. Núti, dóceravahi sache eta níteca­pirahi te jena viávasa Jerusalén eta néjirai­ra­yarehi ema Viya. \v 12 Nájina nucája­cha­quenéna. Nájinavare nímiyu­se­maruina te tajuhe eta Templo, étaripa te náuruji­si­rareva ena nujaneanana. Téhepucaini cálleana nucaja­cha­re­cahini. \v 13 Ena nani ticatia­na­canuana, tájina naviya náetsera­rui­nahini eta nametau­chi­ranuhi. Vaipa tisuapa­careana. \v 14 Ena nani náimijachahi vahi nétupicava eta nímitu­re­sirahi. Nútisera nusuapa tacutihi eta nasuapirahi namutu ena viáchuca­na­veanaini. Émarichuhi nucasiñahi ema Viya, ema nacasi­ña­que­ne­hivare ena viáchuca­na­veanaini. Núti nusuapahi tamutu eta táechaji­riruva eta Sagrada Escritura. \v 15 Núti nucasi­ñavahi mayehe ema Viya, nucucha­pavahi eta véchepu­siraya te vécari vimutu viti matapi­ra­va­reanahi, énapa ena ticata­pi­ravana. Puiti, énaripa ena timetau­cha­nuanahi ticuti­nuanahi eta nasuapirahi eta macaeche­pu­siraya ema Viya ena náepena­queneana. \v 16 Núti, eta nusuapirahi tamutu eta juca, vahi návara­hahini néjeca­pa­vahini te mamirahu ema Viya. Váhivare návara­hahini néjecapava te namirahu ena achaneana. \p \v 17 Tiuri, camuripa áñoana nupaisirahi. Tacahe, nuchavapa te návasa Jerusalén. Námina­pa­hivare eta nanica­vachaya ena nujaneanana páureana. Éneri­chuvare nucama­va­hu­pahiva me Viya. \v 18 Te tamutupa eta tacasi­pairahi eta náchaneva étapa eta nuvahuana, nuyanapa te Templo eta nunapa­na­yarehi eta námavahuana me Viya. Eta návihairahi te Templo, tichima­pa­nuanapa ena nujaneanana tiásihanahi te departamento Asia. Nájinasera achanea­nahini nachima­pahini te nuchacaya. Váhivare náimahanuini nímiyu­se­ma­ca­va­cahini ena achaneana. \v 19 Ena nani nujaneanana tiásihanahi te Asia, énara títeca­na­ya­rehini timetau­recana, te tatiari­hi­na­hi­pucaini eta nuviureva. \v 20 Piyasereca ena nani natiari­hi­que­neanahi puiti, te náimicae­che­ra­chapuca eta nuviurevahi te ticatu­pia­ca­nuanapa te namirahu ena tuparai­rucana. \v 21 Téhese­rapuca eta tímica­viu­chanuhi eta numeta­si­ra­vacahi éna: “Puiti juca sache ecatu­pi­hanuhi te juca emirahu táichavenehi eta nusuapirahi eta véchepu­siraya te táequenénapa eta vépenira” níchavacapa núti —máichapa ema Pablo. \p \v 22 Émasera ema Prefecto Félix máecharipahi tamutu eta náehisirahi ena achaneana ema Jesús, étapa eta táurivahi eta nayehe­repiana. Tásiha, te tamutupa eta náechaji­ri­si­ravahi, máichavacapa: \p —Tiuri, tácaheine achichupaine vécha eta juca, te máitecapa ema comandante Lisias. Nuyase­recaya éma eta juca íchava­que­nevahi éti —máichavacapa. \p \v 23 Tacahe, ema prefecto Félix mavanecapa ema mayehe capitán máimichava te palacio ema Pablo. Macava­nai­ri­pivare vahi nacuerataca, táuri eta manara­siraina. Táuri eta náechapa­ji­ri­siraina ena vichamuriana, téjira­na­ya­repahi. \p \v 24 Te jena sácheana, tiyanapa ema Félix te apana avasare. Te tichavapa, mámapa esu mayena ticaijaru Drusila. Ésuri­chu­hivare israelíta. Náimichuhapa ema Pablo, téchaji­ri­ca­va­nayare. Tacahe, ema Pablo mameta­ca­vacapa eta táichara­cavahi eta máehisirahi ema Jesucristo. \v 25 Eta máechaji­ri­si­ravahi ema Pablo, máichavacapa: \p —Te ecasiñava me Jesucristo, éhicavare eta máimitu­rapiana, tiperdo­na­cha­heyare ema Viya. Matapi­ra­va­rehena te mamirahu. Éneri­chuvare, tiúrinapa eta ítare­siraya, erata­hainapa ecara­ta­ca­vayare. Puiti, táuricapa ecasi­ña­vavane, taicha járajapa eta sácheyare nacaya­se­re­hi­rayare nácani ticata­pi­ra­vanahi. Ticaicu­ña­nainapa te yucu —máichavacapa ema Pablo. \p Te masamapa eta juca ema Félix, tipica­rinehi. Máichapa: \p —Tiuri, taratapa puiti eta juca. Nuvara­hasera nápechavaya nusama­ra­racavi. Te apahe­navare nímichu­ha­viyare —máichapa. \p \v 26 Ema Félix ticucha­pavahi te máijara­ca­ya­repuca eta plata ema Pablo eta máuchucuiraya. Eta tacahehi máimichu­ha­pa­racahi téchaji­ri­ca­va­na­yarehi. \v 27 Váhisera máuchucu­hahini ema Pablo, taicha ema Félix mavarahahi tiúriyarehi nayehe ena israelítana. Apina año eta tayerevahi. Ticaitsi­vanecha ema Félix. Tisiapapa ema Porcio Festo, émapavapa prefectohi. \c 25 \s1 Nacatupiacapa ema Pablo te mamirahu ema Festo \p \v 1 Te émapavapa aquenucahi ema Festo, te mapana­quenepa sache, tiyanapa te Jerusalén. \v 2 Tacahe, ema corregidor énapa ena apamuriana tuparai­ru­canahi, ticuru­ji­ca­canapa mayehe ema aquenuca Festo. Nametauchapa ema Pablo. \v 3 Nayaseacapa ema Festo macáta­ji­ca­va­cahini eta máevataca te Jerusalén ema Pablo. Taicha navarahahi titseca­va­na­yarehi te achene eta nacapa­siraya. \v 4 Émasera ema Festo majicapapa: \p —Tiuri, ema Pablo ticaeratahi te Cesarea. Núti achichupaichu nuyanayare nuchavaya tayehe. \v 5 Eta tacahe, te tatiari­hipuca eta échaque­neanahi eti tuparai­rucana, tiúripana éhicanu te Cesarea apaesa vecha te ticaviu­re­va­hipuca ema maena achane —máichavacapa. \p \v 6 Te tiánehipa eta diésquene sache eta mávihairahi ema Festo te Jerusalén, tichavapa te Cesarea. Te apanapa sache téjacapa tayehe eta mávacure. Máimichuhapa ema Pablo. \v 7 Te títecapapa ema Pablo, tisiapapa te mamirahu ema Festo. Témeña­ha­vanapa ena mánarana tiásihanahi te Jerusalén. Timetau­re­canapa ema Pablo. Camuri eta máejeca­pi­ra­vahiji. Ichape eta maviure­vahiji nayehe. Tájinasera naviyahini eta náetsera­rúi­nahíni. \v 8 Émasera ema Pablo máichavacapa eta macatiu­chi­ravahi: \p —Núti tájina nutapi­ravaina tayehe eta nayehe­repiana ena nujaneanana, étaina­pucáini eta Templo, émaina­hi­va­re­pucáini nucaecahi ema ichapequene aquenuca Emperador —máichavacapa. \p \v 9 Émasera ema Festo, éneri­chu­hivare mavarahahi tiúriyare nayehe ena israelítana. Tacahe, mayase­recapa ema Pablo: \p —¿Pivara­hapuca piyana te Jerusalén, étaina tacaecha­casiya te numirahu eta juca píchava­que­névahi? \p \v 10 Tacahe, ema Pablo majicapapa: \p —Étaripa návihahi puiti te pimirahu píti viyehe juez manaca­que­nevihi ema Emperador. Pítipa titupa­racavi picuchu­cu­ha­nu­yarehi taicha pécharichuhi píti tájina nuviure­vai­nahini nayehe ena nujaneanana. \v 11 Téhese­rapuca nucaviu­re­vahini, táimica­pa­ca­nuríne eta nuviureva. Vahi nucatiu­cha­vaimahi. Tájinasera nuviurevaina eta nametau­chi­ranuhi ena nani. Váhivare titupa­racavi píjara­re­ca­nuhini eta nayehe ena nani. Téhese­rapuca te vahi picucai­ticanu, nuyase­sereca puiti nuyana te mamirahu ema Emperador. Étaina nucame­tau­cha­casiya mayehe —máichapa ema Pablo. \p \v 12 Tacahe, ema Festo macaya­se­se­rerupa nayehe ena mayeheana abogado. Tásiha, máichapa: \p —Piti Pablo, piyase­se­recahi piyana te mamirahu ema Emperador. Nísapavi piyana —máichapa. \s1 Títecapapa ema rey Agripa, ésupa esu Berenice \p \v 13 Te jena sácheana, títecapapa te Cesarea ema rey Agripa, ésupa esu Berenice. Náechaji­pa­na­yarehi ema Festo. \v 14 Eta nanasi­que­nerahi te jena sácheana, ema Festo mametacapa ema rey eta máichava­que­névahi ema Pablo. Máichapa: \p —Mararihi ani ema achane ticaeratahi ticaijare Pablo. Manaquiruhi ema Félix. \v 15 Te nuyanapa te Jerusalén, ena tuparai­rucana timeta­ca­nuanapa eta máichava­que­nevahi, tiyasea­ca­nuanapa eta nímica­pa­siraina. \v 16 Tásiha, núti nujica­pa­vacapa: “Viti aquenu­ca­rahana tayehe eta Roma, vahi titupa­ra­cahavi vímica­pa­cahini mácani ticame­tau­cha­casihi te vuíchaha ticami­ra­hu­ca­canahi ema mánarahi” níchavacapa. \v 17 Tacahe, te títeca­panapa ani, vahi náyere­re­jihini núti. Te apana­quenepa sache néjaca­vanepa te návacure, nímichuhapa ema Pablo. \v 18 Núti nímijachapa ichape eta maviureva. Étasera eta nametau­chirahi, tájina vahi táiñepihini. \v 19 Étachu­cha­né­nipuca tímica­viuchahi eta nayeheana religión. Émapa ema náehiruhi ticaija­re­hipuca Jesús, ema mácani tépenahi. Puítisera ema Pablo máechaji­sihahi eta mápechi­ravahi títareca. \v 20 Núti vahi nímatie­queneha eta táichara­cavaya eta juca. Tacahe, níchapa ema Pablo: “¿Pivara­hapuca piyana te Jerusalén, étaina tacaecha­casiya eta juca píchava­que­névahi?” \v 21 Émasera tiyaseu­chavapa eta mayaniraya te mamirahu ema Emperador Augusto. Tacahe, nímiva­ne­recapa macajaneha tiámainucava te nítujicava nímiva­ne­recapa nanapana mayehe ema Emperador —máichapa ema Festo. \p \v 22 Tacahe, ema Agripa máichapa ema Festo: \p —Núti apana nuvarahasa nusamaini ema mácara achane —máichapa. \p Tacahe, ema Festo máichapa: \p —Tiuri, achichu pisamaya éma. \p \v 23 Tacahe, te apanapa sache tisiapanapa ema Agripa ésupa esu Berenice tayehe eta náejasirare ena aquenucana. Tiúrina eta náitecapira. Jánunu­ha­cavaca eta namuirihana. Énapa ena aquenucana tachuti­rihana nayehe ena militáreana énapa ena tuparai­rucana tayehe eta avasare. Tacahe, ema Festo máimichuhapa ema Pablo. \v 24 Tacahe, téchajicapa ema Festo, ánipa macahe: \p —Tata Rey Agripa. Tátanaveana. Emutu eti etiari­hi­que­neanahi te juca viúruji­si­rávahi. Mácahi ema maca achane nametaurehi ena majaneanana eta nuyehe, ánaqui te Jerusalén, étapa ani te juca Cesarea. Nararihi camuriana navaraha náimicapaca ema maca. \v 25 Nútisera tájina nímaha matapi­ravaina táimica­pa­cahini. Émasera tiyaseu­chavapa tiyanayare te mamirahu ema Emperador Augusto. Nísapa­hisera mayana eta mayehe. \v 26 Vuíchahasera nucaju­rehini ema náquenu Emperador, taicha tájina nuviyahini eta matapi­ra­vai­nahini. Puítisera nucatupiha éma te pimirahu piti rey Agripa, étipa eti tátanaveana. Nuvaraha ímica­tacanu eta táichara­cavaya eta juca, apaesa nucaju­repaini ema Emperador. \v 27 Taicha vahi tiuri vévataca ema présuhi te tájina matapi­ravaina —macahepa ema Festo. \c 26 \s1 Ema Pablo téchajiuchavapa te mamirahu ema rey Agripa. Mametacavacapa eta máitaresirahi te vuíchaha máehicahini ema Jesús. \p \v 1 Tacahe, ema Agripa máichapa ema Pablo: \p —Tiuri, nímaha péchajica —máichapa. \p Tacahe, ema Pablo macanu­quechapa eta mavahu. Tépanavapa téchajica, ánipa macahe: \p \v 2 —Tiúrisa­mu­récare eta nítuji­si­ravahi néchajica te pimirahu, piti rey Agripa, eta nucatiu­chi­ravaya núti apanava eta juca nametau­chi­ranuhi ena nujaneanana israelítana. \v 3 Núrisamure ichape taicha píti pímatihi tamutu eta juca viyehe­repiana viti israelítana, étapa eta véchapa­ji­ri­sirahi. Eta tacahe, nuyaseacavi puiti pisamanu eta nucayemaya. Pácayehe paciencia nuyehe. \p \v 4-5 Eta námape­ruvahi núti, fariséo­nuhi te návasa núchusinehi étapa te Jerusalén nujuru­sinehi. Néhicahi eta viyehe­repiana viti israelítana eta nítare­sirahi. Nucacha­ne­vacahi ena fariséoana ena tipícau­cha­ca­reá­napána. Namutu ena nuchaju­ruanahi tímati­nuanahi eta nítare­sirahi. Ena títame­ta­ca­vianaya eta nítare­sirahi. \v 6-7 Puiti ticatu­pia­ca­nuanahi te pimirahu, piti rey, táichavene eta vicucha­pi­ravahi eta macaeche­pu­si­ra­haviya ema Viya te vépena, taicha tacahehi eta máechaji­ri­ruvahi nayehe ena viáchuca­na­veánaini. Vimutu viti tachicha­na­veanahi eta viávapairu Israel, vimutu vicucha­pavahi eta juca táitauchi­ravaya eta máijara­ru­haviya ema Viya. Eta tacahehi, tamutuhi sácheana, yátiana vítatihi ema Viya, viyuja­racahi mayehe. Táichavenehi eta nucucha­pi­ravahi núti, timetau­cha­nuanahi ena nujaneanana. \v 8 Tiuri puiti éti, németeaca tisuapa­carehi eyehe eta macaeche­pu­siraya ema Viya ena ­ náepena­queneana. \s1 Ema Pablo mametacavacapa eta mapánajirisíravaca ena téhicanahi ema Jesús \r (Hch 8.1-3; 9.1-2) \p \v 9 Nútiripa acane nímijachahi nétupicava eta me Viya eta níchaque­neánahi nucatia­na­si­ra­vacahi ena téhicanahi ema Jesús Nazareno. \v 10 Eta juca níchirahi te Jerusalén. Tímica­ta­ca­nuanahi ena tuparai­rucana eta nucara­ta­si­ra­vacahi ena matapi­ra­va­reanahi téhicanahi ema Jesús; nímisia­pi­ra­vacahi te cárcel. Eta nímairahi eta nacapa­si­ra­ya­repahi, néhicahi eta napanereru éna. \v 11 Ichape­mu­rianahi ena nucara­taruana. Némecha­re­ca­va­capahi ena nétupia­rua­napahi te náuruji­si­ra­revana. Nímina­ji­ca­vá­capáipa eta náehisirahi ema Jesús. Nécati­havare eta náepuruiraya. Muraca eta nuvaina­ra­ji­chi­ravahi nayehe. Tamutuhi nutanu­si­havaca te apana­queneana avasareana tayere­hi­queneana. \s1 Ema Pablo mametacavarepa eta máehisiraipa éma apanava ema Jesús \r (Hch 9.1-19; 22.6-16) \p \v 12 Étari­chuvare tímiya­nanuhi te avasare Damasco. Tivane­ca­nuanapa comisiónnuhi ena tuparai­rucana; tíjara­ca­nuanahi eta órdene. \v 13 Tacahe, tata rey, te nánehipa te avasare, te jena sache las dócequenepa, tíjahú­chavapa timícauchanu eta majaraiva ema Viya, tiásiha te anuma. Tijara­hipana tayehe eta sache. Timícau­chanupa, énapa ena téhica­nua­napahi. \v 14 Tacahe, viáquipái­cavapa vimutu eta vipisirahi. Nusamapa ema Viya, téchaji­canuhi te véchaji­riruva viti israelítana. Máichanupa: “Saulo, Saulo, ¿tájaha tacayema picatia­na­canuhi? Pésami­ri­ca­vachucha, taicha pítiji­váichucha píchavahi. Vahi piúrimahi te pímiyanava pipana­ji­ri­cavaca ena téhica­nuanahi” —máichanupa. \v 15 Tacahe, níchapa: “¿Nájahavi, piti Tata?” Tijica­panupa éma: “Núti Jesús. Núti picatia­naruhi, eta pipana­ji­ri­si­ravaca ena téhica­nuanahi. \v 16 Péchepuca, pitupiha. Núti nímere­cavahi eta piyehe, taicha nunere­ji­ruvihi nuvana­raviya. Puiti numeta­caviya eta juca pémata­ne­re­piyare eta nuyehe. Péchaji­si­hayare eta níjare nayehe ena achaneana eta juca pímairanuhi puiti, étapa eta apamuriana nímere­re­rua­nayare. \v 17 Núti nucatiu­chaviya te tájahapuca náicharacavi ena vijaneanana israelítana énapa ena apava­sanana. Puiti nuvane­cavihi péchaji­si­hanuya eta nayehe ena apava­sanana. \v 18 Pímitu­ca­va­cayare eta mavanai­ripiana ema Vicaiyaquene. Nacaijuhe éma, apaesa náitujicava náimaha eta majaraiva. Náinajicapa eta náichaque­neasana te timapicu. Vaipa nacuehica ema Satanás. Ena tisuapa­nuanaya téhica­nuanaya, nuperdo­na­cha­vacaya eta napeca­turana. Nasiapa­mu­rihaya ena náinapu­reanahi nunere­jiruana” máichanupa ema Jesús. \s1 Ema Pablo mametacavacapa eta masuapirahi eta matuparacasivanahi me Jesús \p \v 19 Tacahe, tata rey Agripa, nusuapahi núti ema Jesús eta mavane­si­ranuhi. \v 20 Nucame­ta­rairupa tativahi nayehe ena ticava­sanahi te Damasco. Te nuchavapa, étapa te Jerusalén, étapa te avasa­re­chichana te Judea. Tásiha, núchucapa tayehe eta avasareana tayere­hi­queneana nayehe ena apava­sanana. Numeta­ca­va­capahi eta nácaiju­heraina ema Viya, náeneuchi­ravaina náitsiva­chiraina eta náitare­siraina, táuripa eta náitare­siraina. \v 21 Étara eta juca tiviuchanuhi nayehe ena nujaneanana eta nacara­ta­si­ranuhi te Templo, navarairahi ticapa­canuana. \v 22 Émasera ema Viya tímica­ta­canuhi. Puítirichucha tímica­ta­canuhi éma. Eta tacahe, nutiari­hichucha puiti. Tásiha, vahi nucháva­cué­je­cha­vahíni nucame­ta­rai­ru­ya­rechucha nayehe namutu ena achaneana, ena páureana énapa ena rícoana. Tájinasera vahi nuhapa­pi­cahini eta táechaji­ri­ru­vanahi eta Sagrada Escritura eta táitauchi­ra­va­yarehi eta macata­ji­vai­ra­yarehi máepeni­ra­yarehi ema Cristo. \v 23 Tásiha, émayarehi tínapuca téchepuca te máecari. Éta, táicutiarahi eta véchepu­siraya víti apana te vécari vimutu viti achaneana, viti israelítana énapa ena apava­sanana. Tásiha, tivane­ca­havipa vimetacaya ena achaneana, apaesa nácasiñava mayehe éma. \s1 Ema Pablo mavarahapa macajimuyasamurechayare ema Agripa eta máehisiraya ema Jesús \p \v 24 Tímiya­na­va­richaha téchajica ema Pablo eta máechajiu­chi­ravahi, témecha­ji­cavapa muraca ema Festo, macahepa: \p —Máurishivipa piti Pablo, táichavene eta pivayu­chi­ravapa picaravahu. Étapa timauri­shi­chavihi. \p \v 25 Émasera ema Pablo majicapapa, macahepa: \p —Váhiya máurishinuina, tata aquenuca Festo. Nutupi­ruvahi eta juca nucaye­ma­que­neanahi. Jéhevare eta yátupi­que­neanahi. \v 26 Émaripa ema maca rey Agripa máimativare tamutu eta juca. Eta tacahehi vahi nupica­ca­ra­ca­vahini eta néchaji­sirahi te mamirahu taicha nucasi­ñavahi núti eta máimatirahi ema. Namutu­hivare ena achaneana náechahi, taicha tájina vahi tayumu­ru­ca­vahini. \v 27 Pítiripa piti rey Agripa ¿pisuapahi jácani eta nacaye­ma­que­neanahi ena profetanaini? Núti németeacahi pisuapahi píti. \p \v 28 Ema rey Agripa majicapapa: \p —Picáji­mu­ya­ca­yaréni eta nusamure. Núti apanavare néhicayare jácani ema Jesús. \p \v 29 Tacahe, ema Pablo máichavarepa: \p —Tiúripana pisuapavane puítinarichu, yátupina te pisamure. Nuyaseacaya ema Viya eta pisuapiraina. Éneri­chuvare nuyasea­cayare eta esuapiraina emutu eti apamuriana eti esama­ra­ra­ca­nuanahi. Éhica­vanéni ema Jesús, tácutihini eta néhisirahi núti. Váhisera nacuéra­ta­cahéni, vahi ecucu­ti­nuhini núti eta nucaera­tairahi táichavenehi eta néhisirahi ema Jesús —máichapa. \p \v 30 Te nasamapa eta juca máechaji­ri­ruvahi ema Pablo, téchepucapa ema rey, ema prefecto, esu Berenice, énapa namutu ena natiari­hi­que­neanahi náejaruanahi. \v 31 Tásiha, tiyananapa típutsia­ca­vanapa, náechaji­si­ha­yarehi eta juca. Náichacacapa: \p —Ema maca achane, tájina maviurevaina táimica­pa­cahini. Váhivare táuricahini macaera­tahini te cárcel. \p \v 32 Ema Agripa mametacapa ema Festo: \p —Tiúrihini picaitica ema maca achane te vahi macúya­se­se­ré­cahini eta mayaniraya te mamirahu ema Emperador —máichapa. \c 27 \s1 Ticaevatapa ema Pablo te Roma \p \v 1 Tiuri, matiarihihi ema capitán ticaijare Julio, nacapi­tarahi ena masunta­rurana ema aquenucaini Augusto. Tacahe, te tiúripa eta napanereru eta náevata­si­ra­haviya te Roma, natupa­racapa ema Julio mámaya ema Pablo énapa ena apamuriana présoana. \v 2 Viávacuhapa te ichape pacure tiásihahi tayehe eta puerto Adramitio. Tiyana­yarehi te apanavare puértoana te Asia. Téhica­ha­vipahi ema Aristarco ticavasahi te Tesalónica tayehehi capital eta departamento Macedonia. \v 3 Te apanapa sache, vítecapapa te puerto Sidón. Tacahe, ema Julio majapa­nupahi ema Pablo, máisapahi tiyana máejira­pa­navaca ena vichamuriana. Náechapa­ji­ricahi ema Pablo. \v 4 Te viásiha­varepa te Sidón, vétavicapa eta tiúrupuhi Chipre tinapai­capahi te sapa, váipasare viácapa­pahini eta técaticava. \v 5 Tacahe, vijuche­che­re­capaipa eta mar te tachaca­yapahi eta Cilicia, étapa eta Pamfilia, víteca­pirapa te avasare Mira tayehe eta Licia. \p \v 6 Eta tayehe, viávacu­ha­varepa tayehe eta apanapa pacure máechajiaruhi ema capitán Julio. Eta juca pacure tiásihahi te avasare Alejandría. Puiti tacaiju­he­yarepa te Italia. \v 7 Te jena sácheana vahi vijuri­ca­ti­pa­hicháini eta vipaisira. Muraca­richucha eta técaticava eta viácapi­rapahi. Muraca eta nacaema­ta­nea­si­rapahi, víteca­pirapa te tánara eta puerto Gnido. Tacahe, vétavi­ca­varepa eta puerto Salmón te tasumuqui eta apanavare tiúrupuhi ticaijare Creta. Viávicu­chapáipa eta tiúrupuhi, étapa tiávicha­há­vipahi tayehe eta técaticava. \v 8 Ticaje­rapahi eta vipaisi­rapahi. Vijúche­che­re­ca­páichucha, víteca­pi­ra­varepa tayehe eta apanavare puerto Buen Puertohiji eta ticaijare te tachacaya eta avasa­rechicha Lasea. \p \v 9 Ticachu­ri­ca­havipa eta tiempo taicha eta viyére­re­jí­vapahi. Tíñehiripa eta tapaisirava te mar, taicha tinacu­chavaipa eta muracana técaticava. Eta tacahehi ema Pablo maconse­ja­cha­vacapa, macahepa: \p \v 10 —Tiuri, tátanaveana. Váipara tiuri vímiya­na­vahini vipaica, taicha tíñehi­carepa vécharicava. Machu vicamitiaca eta pacure, eta carga, vítipa machu vérica —macahepa. \p \v 11 Émasera ema capitán Julio, ema comandante tayehe eta pacure, émapa ema piloto vahi návara­hahini nánasihini. Vahi nasuapahini ema Pablo. \v 12 Taicha vahi táurihini eta puerto, tájina távichahini tayehe eta muracana técaticava. Napane­re­chaichucha tiyana­nayare. Ánipa nacahehi: \p —Vahi tiuri eta vánasi te juca. Viyanachucha tayehe eta apanavare puerto Fenice tayehe eta juca Creta. Tiúripana eta jena, távichahi tayehe eta muracana técaticava. Étaina vicuchapiha eta te táetupi­ri­cavapa eta sácheana —nacahepa.\fig Eta napaisirahi te mar tayehe eta ichapequene pacure, táevatajicapahi eta técaticava. Tinaucanapaipahivare ena camuriqueneana achaneana.|src="Acts 77" size="span" ref="Hch 27.12 " \fig* \s1 Muraca técaticava te mar \p \v 13 Tacahe, tépanavapa eta técati­ti­cavahi te vana. Tiápajue­ca­vanapa éna. Náimijachapa tímiya­na­va­na­yarehi tiuri eta náehisi­ra­ya­repahi eta técati­cava\f + \fr 27:13 \ft Acane eta icha­pe­que­neana pacure, amai­ri­hai­chaha te náurape eta napai­si­hahi te une. Camu­ria­nahi ena acha­neana tinau­ca­na­pahi. Naca­tu­pi­ha­vare eta icha­pe­me­que­neana sába­nana tí­mi­ca­ta­ca­ya­re­pahi téva­ta­jica eta téca­ti­cava.\f*. Vahi náemetea­cahini táequeca­vahini te cajaha. Viánehipaipa vicachacaya eta tiúrupuhi Creta. \v 14 Te ticaicu­tia­ravapa, tíjahú­chavapa téquecava, muracapa técaticava tiásiha te cajaha. \v 15 Tavehapa eta vipacure. Tiámahavipa. Viyerehipa eta tachausi. Navara­hainipa náimichava eta pacure te tachausipahi, váhisera nárata­hahini. Tásiha, náisapapa tiámahavi eta técaticava. \v 16-17 Témeta­vi­ca­havipa te apachacaya eta tiúrupu­hichícha ticaijare Clauda, étapa tiávicha­havihi. Váiparichu muracai­nahini eta técaticava. Étapa víturusine vijataca eta étasi pacure vichuru­repahi. Vinaca­cuhapa te tajuhe eta ichapepana pacure. Ichapesera eta vicaema­ta­nea­si­rapahi. Tacahe, náinunuacapa eta pacure te enureana apaesa vahi tacuve­jiajuecha eta táepacuruha. Nacami­ricapa eta ichapepana tavanterame tévata­ji­capahi eta pacure taicha napicahi támahini eta técaticava, táejaha­pai­cahini eta pacure tayehe eta playa ticaijare Náechari­si­rareva. Tacahe, táevata­ji­capaipa eta vipacure, vétavie­que­ne­hairapa eta playa. \v 18 Tíñehichucha eta táepacu­ruhana. Eta napisirahi éna, náepuhe­ca­vacapa te une eta támaque­nepahi. \v 19 Te mapana­quenepa sache, viveha­varepa eta apamuri támaque­nea­napahi tayere­ru­va­na­paichuhi eta pacure, véchipai­ca­varepa. \v 20 Jéhesare, ichape­murihi eta sácheana vahi tacaeche­rahini eta sache, étapa eta jarairiquiana. Eta vímairahi vahi tarasahini eta muraca tépacuca, vaipa vémetea­ca­vahini viúchucu­hahini. \p \v 21 Ichape­murihi eta sácheana tájina vinicahini. Tacahe, ema Pablo titupiha te vimirahu, máichahavipa: \p —Tátanaveana, tiúripa­nái­chu­hi­pucáini esuapa­nuhini te vuíchaha viúchucahini tayehe eta Creta. Puiti vahi vicuca­ta­ji­vahini. \v 22 Puítisera, vahi ecupica, taicha nájina tépenaimahi. Téchari­ca­va­ya­resera eta pacure, témitiacaya. \v 23 Néchahi núti eta juca, taicha yati téchaji­canuhi ema ángele mavaneruhi ema Viya, ema náquenuhi nucaema­ta­nearuhi. \v 24 Ani macahehi eta mameta­si­ranuhi ema ángele: “Vahi picupica, Pablo. Vahi pépenaimahi. Énaripa ena nani picacha­ne­que­nea­napahi, váhivare tépena­náimahi táichavenehi eta pitiari­hi­rapahi eta nayehe. Picame­sa­vayare pítecapaucha ema Emperador pitupi­ha­mi­raureya” máichanupa ema ángele. \v 25 Eta tacahe, tátanaveana, túmehé­nachucha, taicha núti nucasi­ñavahi mayehe ema Viya. Nusuapahi eta mameta­rapiana ema ángele eta nuyehe. \v 26 Tiámaha­vi­ya­resera eta técaticava tayehe eta tiúrupuhi —máichavacapa ema Pablo. \p \v 27 Apina­quenepa semana eta támira­ha­vipahi eta muraca técaticava te ichape­quenehi mar. Te jena enumu­hu­quenepa yati, ena marinéroana náimijachaipa tiánehia­naripa eta tiájipahi taicha nasamahi eta cachuela te tachausi. \v 28 Náicutiecapa eta táupenava eta une. Náimahapa treinta y seis metro eta táupenavahi. Te tiyere­re­havare, náicutie­ca­varepa, veinte y siete metro eta táupenava. Náemeteacapa tiánehia­naripa eta tachausi. \v 29 Tacahe, nacaju­chu­chucapa eta cuatro ánclana te tahivu eta pacure, taicha napicahi táemesta­qui­hahini eta vipacure tayehe eta máriana. Navara­haipaicha táijahú­cha­vahini tijarahi. \v 30 Eta napisi­raipaicha, ena marinéroana navarahapa tijuna­na­ya­rehini, tijuni­ji­ca­ha­via­na­yarepa. Nacucu­paicapa eta étasi pacure vicava­curehi. Nacaetse­rarupa nacaju­chu­chu­cayare eta apana ancla te tasumu eta pacure. \v 31 Ema Pablo máimatia­ca­vacapa eta navarairahi tijunana. Tacahe, mametacapa ema capitán Julio énapa ena masunta­rurana. Máichavacapa: \p —Te vahi nacunasi te juca pacure ena nani, éricayare éti, vahi iúchucu­haimahi —máichavacapa. \p \v 32 Tacahe, ena suntaruana náechupi­ca­vacapa eta enureana táitihapahi eta étasi pacure. Náinajicapa te une. \p \v 33-34 Te tijara­rahipa, ema Pablo tivane­ca­havipa vimutu vinicanuma. Máichahavipa: \p —Enica­numapa apaesaina, taicha apinapa semana eta juca iávamina, emaima­si­ra­hivare. Tatuparaca enicanuma apaesa táetumechahe eta iávare­si­rayare. Nájinasera témitia­caimahi te vitaracu —máichavacapa. \p \v 35 Tacahe, te tamutupa eta mavane­si­ra­vacahi, ema Pablo mavehapa eta pan; mabendi­ciónchapa te vimirahu. Mavejecapa, tinicapa. \v 36 Vétume­chavapa vimutu, vinicapa víti apanava. \v 37 Camuri­havihi viti támaque­nea­napahi eta pacure. 276 eta visimu­tu­vapahi. \v 38 Te vítanesipa eta vinisirahi, navehapa ena marinéroana eta apamuri trigo, náquijicapa te une, navarairahi téchacayare eta támaquene eta pacure. \s1 Técharicavapa eta pacure \p \v 39 Te tijarahipa, ena marinéroana vahi náimati­vahini táviha­hipuca eta viávihahi. Náimaha­pasera eta tachausi ticayehehi playa. Navarahapa náimipau­chayare eta pacure, viúcupai­si­ha­yarehi te playa. \v 40 Tacahe, náechuaca­varepa eta enureana ticara­ta­canahi eta ánclana. Tanasi­vacapa te amahe une. Nacaesi­mu­ca­varepa eta tayeheana leme eta pacure. Tacahe, nacanu­quechapa eta étana tavanterame ticarataca eta técaticava tiávihapahi te tasumu. Táimica­tacapa eta napauchiraya eta playa. \v 41 Tiámaha­vi­pasera tayehe eta remanso. Vaipa táupenahini. Tásiha, ticara­ta­ca­havipa eta playa. Tachuchucapa eta tavaparu. Vaipa tayamu­ri­cahini. Tacahe, eta tamura­cavahi eta tépacuca, tacava­racapa eta tahivu eta pacure. \v 42 Ena suntaruana navarahapa nacapa­ca­yarehi ena présoana, napisirahi náituji­ca­vahini tijunana eta návare­siraya. \fig caption|src="Acts 141" size="span" ref="Hch 27.43-44" \fig* \v 43 Émasera ema capitán Julio vahi máisapahini taicha mavarahahi macuchu­cu­ha­yarehi ema Pablo. Macava­nai­ripipa ena náitucanahi tiávarecana napaucha eta tachausi. \v 44 Ena apamuriana máituca­ra­hanahi tiávarecana nayura­ta­me­ca­vacapa eta tabla, nacuchu­cui­yavahi te tiájipahi. Tacahehi eta viúchucuirahi­ vimutu. \c 28 \s1 Ema Pablo mávihaipa te tiúrupuhi Malta \p \v 1-2 Tacahe, te vimutupa viúchucuhahi, tiúchujiu­cha­ha­vianapa ena ticava­sanahi tayehe eta tiúrupuhi. Timeta­ca­ha­vianapa eta táijarehi Malta eta viúcupai­sihahi. Nacamu­rue­quechapa eta yucu, tíchuha­ha­vianapa viásaca­va­yarehi taicha vicasa­re­cha­va­caipahi taicha eta une étapa eta tiquiva. Énapa títáti­ha­vianahi. \v 3 Tacahe, ema Pablo tinerecapa eta yucuqui máijuquechapa. Tatiari­hi­hipuca eta quichare te manereru. Tásiha, tiúchujicapa eta quichare, táimijunapa eta yucu. Táechucapa te mavahu ema Pablo. \v 4 Te náimahapa ena ticava­sanahi tayehe eta tiúrupuhi eta táechusirahi ema Pablo te mavahu, nacahepa: \p —Ema maca achane ticaviu­re­vapuca jácani, ticápa­re­ca­hí­chupuca. Tiúchucuhahi te une, ánipasera taviyihahi te tiájipahi eta matupa­rahahi. Vaipa máuchucu­hahíni —nacahepa. \p \v 5 Émasera ema Pablo máquiji­picapa te yucu eta quichare. Tájina máichavahini. \v 6 Tacahe, ena tímara­ra­canahi nacuchapaipa máepenahini, támahi­pu­cahini eta mavahu. Eta náimairahi tájina máichavahini, napane­re­que­nehapa. \p —Víyachupuca ema maca —nacahepa. \p \v 7 Te tachacaya eta véchari­si­nevahi, tatiarihihi eta barraca, maverahi eta pétiana napenanahi ena machane­ranahi ema subprefecto, tuparai­rucahi tayehe eta tiúrupuhi. Ema ticaijarehi Publio. Émapa tíchuha­havihi téchapa­ji­ri­ca­havihi eta jena mapana­quenehi sache. \v 8 Matiari­hi­hivare ema maiya ema Publio. Ticajumahi éma, eta muraca fiebre. Tisaca­hivare iti. Tívecahi éma te matuleta. Tiyanapa ema Pablo, máejira­panahi. Tiyuja­racapa, mayaseacapa ema Viya eta macana­ra­siraina ema macaju­maquene. Tásiha, manacapa eta mavahu te máinahu. Jéhesare, tinaracapa ema achane. \v 9 Eta náimairahi ena apamuriana achaneana eta macana­ra­sirahi ema macaju­maquene, náepana­vacapa ena apamuriana nacaju­ma­queneana. Macana­ra­ca­va­capaipa ema Pablo. \v 10 Mapana caje eta viávihairahi tayehe eta tiúrupuhi. Ichape­rinehi eta náitáti­ra­havihi ena achaneana. Te viávacu­ha­yarepa, tíjara­ca­si­cha­há­vianapa eta vicamu­nu­que­neá­na­yarehi eta vipaisi­ra­yareva. \s1 Tímiyanavanavarepa eta napaisirahi, nacaijuherahi eta Roma \p \v 11 Tasiha, viávacu­ha­varepa tayehe eta apanavare pacure tachima­ra­ru­hivare eta muracana técaticava tayehe eta puerto viávihahi. Eta juca pacure ticaijarehi Castor-Polux, Chámeana. Tiásiha­hivare te Alejandría. \v 12 Eta vipaisirahi, vítecapapa te apanavare puerto ticaijarehi Siracusa. Víchecapa tayehe mapana sache vicahe. \v 13 Te viyana­varepa, vijuche­che­capaipa víteca­pirapa tayehe eta puerto Regio. Te apanapa sache tépana­va­varepa eta técaticava te vana. Tímica­ta­ca­havipa eta vipaisi­rapahi. Te apanapa sache, vítecapapa tayehe eta puerto Puteoli. \v 14 Te jena avasare, vicainunapa ena apamuriana vichamuriana, tímina­si­cha­ha­vianapa. Étana semana vicahe eta nayehe. Tásiha, vipaicapa te tiájipahi, vicaijuhepa eta te Roma. \v 15 Ena apamuriana vichamuriana ticava­sanahi te Roma tisamai­ri­ri­ca­ha­vianaipa eta víteca­pi­ra­yarehi. Nárajapapa tiácapa­ha­vianahi te achene te apana­hivare avasare ticaijarehi Foro de Apio. Éneri­chuvare ena apamuriana tiácapa­ha­via­na­hivare, ticucha­pa­ha­vianaipa tayehe eta apana­hivare avasa­rechicha ticaijare Tres Tabernas. Te máimaha­vacapa ema Pablo, tiúrisa­mu­réinehi naicha eta nácapi­ra­havihi ena vichamuriana. Tétume­chavapa ema apana. Mahasu­lu­pa­yachapa ema Viya. \v 16 Te vítecapapa te Roma, ema capitán Julio mahentre­gachapa ema comandante tayehe eta guardia ena présoana. Émasera ema Pablo náisapapa títecapapa te apana peti, matiari­hi­hisera ema émana suntaru tijaneacahi. \s1 Ema Pablo máimitucavacapahi ena téjirapanana te máitecapihahi \p \v 17 Te mapanapa sache eta víteca­pirahi te Roma, ema Pablo máimichu­ha­vacapa ena náiyarahana ena israelítana ticava­sanahi te jena avasare. Te tiúruji­ca­vanapa, ema Pablo máichavacapa: \p —Nupara­pe­naveana, tájinanéni nutapi­ra­vai­nahini. Tájinavare níchara­cahini ena vijaneanana. Váhivare nucaecahi eta nayehe­re­pianaini ena viáchuca­na­veanaini. Nucaera­ta­hisera te Jerusalén, timetau­cha­nuanahi te namirahu ena tuparai­rucana romanoana. \v 18 Eta nayase­re­si­ranuhi, navara­ha­hineni ticaiti­canuana taicha náimahahi éna tájina taviucha­nuhini táimica­pa­ca­nuhini. \v 19 Énasera ena vijaneanana tuparai­ru­canahi váhiquene návara­hahini nacaiti­ca­nuhini. Eta tacahehi nuyase­se­recapa núti étaina nucame­tau­cha­casiya te mamirahu ema Emperador. Tájinasera vahi numetau­chaimahi ena nujaneanana ticaete­ma­ji­ri­ca­nuanahi. \v 20 Eta tacahe, nímichu­hahehi nuvarahahi nímati­heyare éti, numeta­ca­he­yareva eta juca níchava­que­nevahi. Ticaviu­renuhi eta néhisirahi ema Cristo, ema vicucha­pa­quenehi vimutu viti israelítana, eta tímitia­canuhi puíticha te juca cadena —máichavacapa. \p \v 21 Tásiha, ena náichapa: \p —Tájina váhiya visamai­ri­ricavi. Váhivare vijacapa eta carta tiásiha te Judea táechaji­si­ha­vihini píti. Énapa ena vichamuriana israelítana tiásiha­napahi eta ánaqui, váhivare náechaji­si­hahini eta piviure­va­hipuca píti. \v 22 Vivara­hasera visamavi puiti péchajisiha eta pipane­re­ruanahi, taicha visamai­ri­ricahi eta nacati­chirahi ena vijaneanana tiáviha­napahi te avasareana eta juca arairuhi éhiruhi —náichapa. \p \v 23 Tacahe, náijarechapa eta sache máechaji­siraya. Te jena sache, títeca­panapa ena camuri­queneana israelítana tayehe eta máiteca­pihahi ema Pablo. Tépanavapa te jena yáticarahi téchajicahi éma. Tiámainucava te cápere­hi­chichapa títapi­ricapa eta macame­ta­rai­ruirahi eta máechaji­riruva ema Viya. Máimive­ha­pi­capahi eta máechaji­cui­rapahi eta Sagrada Escritura. Máimitu­ca­vacahi éna eta náimatiraya ema Jesús eta émairahi Cristo, ema nacucha­pa­quenehi. Macaji­mu­ya­ca­vacahi eta náehisiraina éma. \p \v 24 Tásiha, típutsi­mu­ri­ha­vanapa ena tisama­ra­ra­canahi. Natiarihihi ena apamuriana nasuapa eta macaye­ma­que­neanahi ema Pablo. Natiari­hisera ena apamuriana vahi nasuapahini. \v 25 Éna, vahi návara­ha­pahini nasama, timutse­ra­ha­va­napaipa tiyanana. Tacahe, ema Pablo máichavacapa: \p \v 26-27 —Machu ecucu­tihini ena viáchuca­na­veánaini acane. Matupi­ruvahi ema Espíritu Santo eta máechaji­si­ha­vacahi éna te mametacapa ema víyarahaini profeta Isaías. Máichapa: “Piyanapa pimetaca ena naena achaneana. Ani píchayare: Nímatihe éti eta emasua­pa­ji­raivahi. Épiya­cavahi religió­sohehi; tétavi­ca­va­hisera eta tamura­cavahi eta esamureana. Eta juca emasua­pa­ji­raivahi, tahapa­pi­ricahi eta ecaicu­tia­rairahi eta numeta­rapiana étapa eta nímereu­cha­queneana. Tájinapa táichahíni vicucha­pahini eta éneuchi­raváina, evarai­ra­pucaini ecasi­ñahini me Viya, apaesa macana­ra­ca­hehini” máichapa ema Espíritu Santo. \p \v 28 Ácaicu­tia­ra­quenéna éti, puiti juca vicaijuheya vimetacaya ena apava­sanana eta mavarairahi macuchu­cuhaya éna apana ema Viya. Tásiha, éna nasapi­hayare nasama­ra­ra­cayare —máichavacapa ema Pablo. \p \v 29 Te tamutupa eta máechaji­sirahi ema Pablo, tiyananapa ena majaneanana, tiúmeha­va­na­paipahi. \p \v 30 Apina año macahehi ema Pablo tayehe eta máiteca­pihahi. Tamutu sácheana majaca­pa­vacahi ena tipaipiu­cha­napahi. \v 31 Máechaji­sihahi eta máechaji­riruva ema Viya, máimitu­ca­hivare eta náehisiraina ema Viáquenu Jesús, émairahi yátupi­quenehi Cristo. Nájina nacama­ti­na­cahini. Náisapahi ticame­tarairu. \p Tamutupa eta néchaji­ri­ruvana eta ­ piyehe.