\id 1CO - Ignaciano NT -Bolivia 1980 (DBL -2013) \h 1 Corintios \toc1 Eta táinapuiru macartane ema Apóstole Pablo nayehe ena machamuriana ticavasanahi te Corinto, ticaijare 1 Corintios \toc2 1 Corintios \toc3 1 Co \mt2 Eta macartane ema Apóstole Pablo nayehe ena machamuriana ticavasanahi te avasare Corinto, ticaijare \mt1 1 CORINTIOS \c 1 \p \v 1-2 Nuti Pablo, mayehenuhi apóstole ema Jesucristo. Níchuare­ca­si­vaichuhi mayehe, manere­ji­ru­nuichuhi ema Tata Vicaiyaquene, mavarairahi nímitucaya eta náechaji­ri­ruvana éna. Puiti nucajurehe núti émapa ema vichamuri Sóstenes, eta juca carta eyehe eti vichamuriana ecava­sanahi tayehe eta avasare Corinto. Puiti éti iávahá­ruripa ema Viya taicha etupi­ruvahi esuapa eta máichuirahehi éti apanava, mavarairahi émayarepa ema Machicha Jesucristo ecaema­ta­nea­ca­yarehi. Ecutiripa ena apamuriana vichamuriana ticava­sanahi te tamutu avasareana, taicha ecasi­ñavahi eta eyuja­ra­sirana eta mayehe. Vimutu víti, émana­richuhi ema Viáquenu Jesucristo ema visuapa­quenehi. \v 3 Nuvaraha macata­ji­ca­hehini ichape ema Tata Vicaiyaquene, émapa ema Viáquenu Jesucristo; náijara­ca­héhini táurivaina eta epane­reruana. \s1 Viúricacarepa ichape maicha ema Cristo \p \v 4 Núti nuhasu­lu­pa­ya­cha­paraca ema Viya táichavene eta majapa­nui­ra­heripa. Eta iávahá­sirahi ema Jesucristo, ichape­rinehi eta iúrica­ca­revahi. \v 5 Tíjara­ca­heripa eta ítupa­ji­jia­si­ravahi eta échaji­sirana, échema­ha­ripihi tamutu. \v 6 Écharipa eta numeta­ca­he­quenehi eta máijara­si­raheya ema Cristo eta iúrivaya. Puítipa tíjara­ca­he­ripahi. \v 7 Tamuturipa tíjara­cahehi ema Viya. Tájinapa iátaji­vai­nahini eta ítupa­ji­jia­si­ra­vaipahi. Étanecha ecucha­payare eta jena sácheyare machavi­rayare ema Viáquenu Jesucristo. \v 8 Puiti ema Viya tétume­cha­heyare puiti juca vicaiju­heyare eta ítare­siraya apaesa tacuija ecuava­mirahu te jena sácheyare machaviraya ema Viáquenu Jesucristo. \v 9 Ema Viya vahi mahapa­pi­caimahi eta mapane­re­ruanahi. Yátupi eta máitauchi­ra­yarehi eta máichuirahehi, mavarahahi iúruji­ca­vayare ecacha­nenapa ema Machicha Jesucristo ema Viáquenu. \s1 Vahi táurica vicaerajicaca \p \v 10-11 Nupara­pe­naveana, ¿tájaha­papuca ecayema éti vaipa tétupicava eta epane­reruana? Núti nusamai­ri­ricahi eta íputsia­si­ra­va­va­caripa. Taicha tacahehi eta nameta­si­ranuhi ena suchicha­naveana esu vichamuri vénaraha Cloé. Nupara­pe­naveana, nutupa­ra­ca­heyare te máijare ema Viáquenu Jesucristo, tácuticáca eta epane­reruana. Nuvaraha étanai­narichu eta epane­reruana. Vaipa ecuipu­tsiacaca. \v 12 Taicha ani tacahehi eta nusamai­ri­ri­si­rahehi. Ena apamuriana ánipaji nacahehi: “Víti viúripanahi viti véhicanahi ema Pablo”. Ena apamuriana éneri­chuvare nacahehiji: “Vítira viúripanahi viti véhicanahi ema Apolo”. Ena apamuriana éneri­chu­varéji nacahehi: “Jéheva­resera víti viúripanahi viti véhicanahi ema Pedro”. Ena apamu­ria­navare nacahepaji: “Vítira viápaju­pa­navahi viúripanahi viti véhicanahi ema Cristo”. \v 13 Váhira tiuri énenahini ácahehini, taicha ema Cristo vahi apapi­pi­ji­nahini eta máimitu­rapiana. Nuti Pablo, váhira nútinahini népenahini te crusu íchave­né­nahíni éti. Eta ecaica­cha­sirahi, váhivare étainahini te níjare. \v 14-15 Tiúririchuhi vahi nútinahini nícacha­si­ca­hehini éti. Nájina tiyuna­caimahi eta nútinahini nícacha­si­ca­hehini te níjare, náepiyae­que­ne­ha­nu­hi­pucaini. Yátupi nícacha­si­ca­vacahi ema Crispo émapa ema Gayo. Téhesera te máijare ema Cristo eta nícacha­si­si­ra­vacahi. \v 16 (Néchava­pasera eta nícacha­si­si­ra­hivare ema Estéfanas, énapa ena machicha­naveana. Váipasera néchava nájahapuca nácani nícacha­si­ruanahi.) \v 17 Ema Náquenu Jesucristo titupa­ra­canuhi nucame­ta­rai­ruyare eta viúchucui­rayare máicha. Váhira étainahini mavane­ca­nuhini nícacha­si­ri­cahini. Tacahe, tatupi­ruvahi eta nucame­ta­rai­ruirahi. Váhisera nuvayu­yu­ji­caimahi nútina­pa­pucaini nápaju­ca­vahini eta nusuapa­careva, tásápi­ha­pa­pucaini vahi tacusua­pa­ca­rehini eta máepenirahi ema Cristo te crusu. \s1 Ema Viya máijaracahi ema Machicha Jesús eta máitupajijiasiravahi \p \v 18 Natiarihihi ena achaneana náimijachahi súnsurupiana eta juca nucame­ta­rai­ruirahi eta viúchucuiraya taicha eta máepeni­na­havihi te crusu ema Viáquenu Jesucristo. Ena nani masuapa­ji­rai­ra­hanahi énara táiture­va­nayare eta ecuñaraqui. Vítisera viti macuchu­cu­rea­nayare, tiúrihi visama eta yátupi­queneana tásiha­quenehi me Viya. \v 19 Ema Viya ani macahehi eta máechaji­riruva eta te Sagrada Escritura: “Tamapu­rujihi eta náituca­que­neanaini ena títupa­ji­ji­ha­nainihi, énaripa máehica­nu­ra­hanahi. Súnsurupihi nuyehe eta náechema­rai­vanahi” macahepa. \p \v 20 Eta tacahe puiti, tájina tacuna­cha­ca­re­vai­nasami me Viya eta máituca­quenehi ema achane títupa­ji­jia­cavahi, mácani máestropuca, tayanapane macarichuhi nayehe ena apamuriana tímatie­que­ne­ha­na­hivare eta tayeheana eta juca apaquehe. Taicha tájina vahi étapa­racaina mayehe ema Viya eta júcana taicha súnsuru­pia­nachucha eta mayehe éma. \v 21 Tamutusera eta mapane­re­ruanahi ema Viya, tétavi­cavahi eta tapachi­na­va­vacahi. Éma, tivane­ca­havihi viti vicame­ta­rai­rua­nayare. Nararihi ena tisuapa­napahi eta vimeta­rairuana. Énaripa tiúchucu­ha­na­ya­repahi. Tayanapane ena apamuriana náimijachahi súnsuru­pianahi eta vimeta­rairuana. Ena nani achaneana, tamapuruji eta náechema­rai­vanahi, taicha vahi táimima­ti­cha­va­cahini me Viya. \v 22 Ena nani nujaneanana israelítana náepiya­richuhi tiyase­se­recana, navaraha náimaha eta tiárami­careana tiásihana me Viya. Ena griégoana eta nayeherepi natanucahi eta tápaju­si­ravaya eta náechema­raivaya. \v 23 Eta tacahe, vahi tasuapa­ca­rehini nayehe eta vimeta­sirahi eta viúchucui­rayare táichavene eta máepenirahi te crusu ema Cristo. Ena nujaneanana titsiri­hanahi eta juca, tásiha náepuru náehica éma. Ena apamuriana apava­sanana náimija­chaichucha súnsurupiana eta juca. \v 24 Natiari­hisera ena tisuapa­napahi eta máichuirahi ema Viya, ena israelítana énapa ena apava­sa­nanahi. Náimatiripa ema Cristo, eta vanairu­cairahi mayehe ema Maiya taicha éma tíjaracahi ema Machicha eta máitupa­ji­jia­si­ravahi étapa eta matumeva. \v 25 Tayana­pa­nei­nesera te súnsuru­pi­hipuca nasama ena achaneana eta vimeta­rairuana, étasera tiápaju­cavahi tiúripanahi tayehe eta náituca­que­neanahi éna. Tayana­pa­nevare náimijachahi mamara­ta­hai­rainahi ema Viya, émahisera túmepanahi nayehe namutu éna. \v 26 Ímati­vaichuhi, eti nupara­pe­naveana, te tíchuhahepa ema Viya, vahi ámutuhini ímatihini eta táichara­ra­cavahi eta ítare­sirahi te juca apaquehe. Váhiva­renéni ámutuhini tuparai­ru­ca­he­va­cai­nahini. Váhiva­renéni ámutuhini ecaima­ha­que­ne­va­cahini. \v 27 Tayanapane ena achaneana náimija­cha­hepuca súnsuhéna éti, manere­ji­ru­he­hisera ema Viya, taicha mavarahahi máimica­tsi­ria­ca­va­ca­yarehi ena tímija­cha­vanahi títupa­ji­jia­cavana. Tinere­ji­ca­heripa éti váhirichu túmeji­cu­hé­nahini, mavarairahi máimica­tsi­ria­ca­va­ca­yarehi ena tímija­cha­vanahi túmejicuana. \v 28 Tayanapane eta épuru­carehi, náimija­chavare máiturerehe, manere­ji­ru­he­hisera ema Viya. Eta tímicae­che­ra­cha­vacahi eta táejeca­pi­ravahi eta napane­reruana mayehe ema Viya, taicha vahi énaina matanuca ema Viya ena títupa­ji­jia­cavana, aquenu­ca­rahana, ticaima­ha­que­nea­napuca. \v 29 Eta juca mapane­reruhi ema Viya, mamava­rairahi nacuija nacuca­si­ña­vavaica te mamirahu éma, náimija­chi­rapuca matuparaca éma nayehe éna. \v 30 Puítisera éti, majaca­pa­que­nea­naripa ema Viya. Mávahá­ru­he­varepa ema Jesucristo maicha ema Maiya. Tacahe, ichaperipa eta échema­raivahi máicha. Sántuheripa máicha, ecutipaipa eta masantuvahi éma. Iúchucu­re­paipahi tayehe eta ticaviu­re­ca­revana. \v 31 Tavaraha vítaucha eta táechaji­ri­ru­vanahi eta Sagrada Escritura, ani tacahe: “Vahi vítiji­vaimahi vicunachava taicha eta vítupa­ji­jia­si­ravana. Éma vicuna­chayare ema Viáquenu taicha ema tiúricha­havihi”. \c 2 \s1 Ema Pablo macametarairuhi eta máepenirahi ema Jesucristo te crusu \p \v 1 Nupara­pe­naveana, échava­richuhi te níteca­pau­cha­hénapa cape juca viásine­quenehi. Eta nímitu­si­rahehi eta máechaji­riruva ema Viya, tiúrihi eta nímine­ca­pae­que­ne­hai­rahehi, tamutuhi ticaicu­tia­racare eta néchaji­ri­si­rahehi. Vahi tácaje­ra­pihini eta néchaji­ri­si­rahehi. \v 2 Taicha nuvarahahi nímima­ti­cha­heyare ema Jesucristo, nuvara­ha­hivare yátupi­nahini ácaicutiara eta masiva­cha­quenehi macata­ji­vairahi éma eta máepenirahi te crusu íchavenehi éti. Eta tacahe, nupami­cavahi núti eta nímitu­si­rahehi. \v 3 Núti, te nímitu­ca­hénapa, vahi nítupa­ji­ji­hahini eta nusami­ravahi. Nupíca­ca­rá­cavahi támapu­ru­jihini eta nímitu­si­rahehi. Ichape eta tayaya­ca­revahi eta náquehe taicha eta néñami­ravahi vahi tacusua­pa­ca­rehini eta eyehe eta nímitu­rapiana. \v 4 Núti, vahi nácutihini mácani achane mavayu­yupica eta máechaji­ri­sirava. Étisera ecaicu­tia­ra­vanehi eta nímitu­si­rahehi maicha ema Espíritu Santo. Ecaicu­tia­ra­vanehi étairahi eta yátupi­queneana tásiha­queneana me Viya. \v 5 Taicha nuvarahahi yátupina muracaina eta ecasi­ña­vairahi mayehe ema Jesucristo taicha ímatihi te esamureana eta yátupirahi másihairahi me Maiya. Vaipa ecuehica eta nayehe­re­pianaini ena viáchuca­na­veanaini. \s1 Ema Espíritu Santo tímimatichahavihi eta mapanereruana ema Viya \p \v 6 Étisera ánaquia­paripa eta éhisirahi. Ímatie­que­ne­há­va­caripa. Tacahe, táuricapa puiti vímitucaca eta apamuri échaji­ri­rucava títuca­careana ticaje­ra­ra­pianahi. Eta juca títuca­careana tiásihanahi me Viya. Vahi tásiha­que­né­nahini mayehe mácani vicutiquene achane. Énaina­hi­pucaini tásihahini nayehe ena ichape­queneana aquenucana, taicha vahi tánasimahi eta napane­reruana éna. \v 7 Eta júcana títuca­careana tásiha­que­neanahi me Viya, mapane­re­ruanahi te tépana­vainapa acanevaca. Ánaquia­pa­ri­pasera eta macaera­ji­si­rahini. Tapaenu­mavapa puiti máimicae­che­ra­chi­na­havihi viti achaneana, mavarairahi visiapaya tayehe eta mávasa anuma. \v 8 Ena aquenu­canahi, vahi náimatihini eta mapane­reruana ema Viya. Nájina émanai­nahini ema ichapequene aquenuca máimatihini. Taicha te náimatihini eta mapane­reruana ema Viya, váhiri­chu­hi­pucaini nacuéme­ta­ta­cahini te crusu ema Viáquenu. Tájina náimatihini eta émaira­quenehi Viya, tiásihahi te anuma. \v 9-10 Vítisera víti, máimitu­reanahi ema Espíritu Santo. Vímatihi eta mapane­reruana ema Viya. Émahi ema tímima­ti­cha­havihi taicha macarichu máimatihi eta tayumu­ru­re­vanahi te mapane­reruana ema Viya. Taicha ani tacahe eta Sagrada Escritura: “Tétavi­cavaya eta náurica­careva ena nani témuna­canahi ema Viya. Taicha máijara­ca­vacaya eta náicuchihi natupa­rahahi maicha éma. Máimaha­si­richaha eta tacuti­quenehi eta náurica­ca­revaya. Váhivare tisamai­ri­ca­ca­rehini eta tacuti­quenehi te jácani tiyerehi avasareana. Nájina narata­hahini náimija­chaimahi eta táetaviu­chi­ravaya” tacahepa eta Sagrada Escritura. \p \v 11 Viti achaneana, vicarichu vecha eta vipane­re­rua­napachu tásiha­que­neanahi te visamureana. Nájina apanaina náratahahini naecha. Ene macahehi ema Espíritu Santo. Macarichu éma téchahi tamutu eta mapane­re­ruanahi ema Viya, taicha émarichuhi máchanevahi. \v 12 Víti, tájina vahi vítiji­vai­nahini vímipa­ne­re­cha­vahini mayehe ema Viya. Émasera ema Espíritu Santo tímitu­ca­havihi tamutu eta títuca­careana tásiha­que­neanahi me Viya, taicha mavarahahi véchayare. \v 13 Eta tacahe, eta juca vímitu­ra­pianahi tásiha­que­neanahi mayehe ema Espíritu Santo. Vahi tásiha­que­né­nahini te vipane­reruana. Táitusiava, ena vímitu­reanahi natupi­ruvahi najacapa taicha mávahá­ruanahi ema Espíritu Santo. \p \v 14 Énasera nácani achaneana vahi mávahá­ruanaina ema Espíritu Santo, vahi najaca­paimahi eta máimitu­rapiana, taicha náimijachahi súnsurupiana. Váhivare nárataha nacaicu­tia­rahini, taicha ticamu­nu­carehi eta máimitu­si­ra­va­cai­nahini ema Espíritu Santo. \v 15 Vítisera viti yátupi­que­neanahi mávaháruana, vicaicu­tiarahi tamutu eta máimitu­rapiana éma. Énasera ena máehica­ra­hanahi, vahi nacaicu­tia­raimahi eta apanai­raipahi eta viyehe­re­pianahi víti. \v 16 Tacahehi eta táechaji­ri­ruvana eta Sagrada Escritura: “Nájina émanaina achane máemuna­hi­ri­ca­vahini máimatihini eta mapane­reruana ema Viáquenu. Tavetijicha májina mácani máitucahini máimituca ema Viya eta mamaitu­ca­que­nea­na­pucaini” tacahepa. Nájinavare nácuti­ha­vihíni víti vicara­va­hu­quenehi eta máechaji­ri­ruanahi ema Cristo. Vímatiripa eta mapane­reruana. \c 3 \s1 Vimutu vicompañerocaca tayehe eta vicaemataneasirahi ema Viya \p \v 1 Nupara­pe­naveana, cape te níteca­pau­cha­hénapa, vahi tacaje­ra­pahini eta nímitu­si­rahehi. Tacutihi te vicajuruca eta amuya, vépiya­ya­sinahi eta vímitusira. Tativahi nímitucahe eta epaisi­rayare éhisi­ra­yarehi ema Jesucristo. Taicha éti vuíchaha támutuhini ínaji­cahini eta tajamu­ra­cha­queneana eta iáqueheana. Vuíchahavare éhicahini eta mavara­haquene ema Espíritu Santo. \v 2 Vahi námainu­nu­ji­ca­hehini eta nímitu­si­rahehi. Éti ecutihi ena nácani amuyana tiájica­na­richaha. Vahi námainu­ca­vahini nanicahini eta cheruji. Ene ecahehi éti, vahi iámainu­ca­vaimahi ácaicu­tia­rahini támutuhini. Puítirichucha vuíchahavare árata­haimahi ácaicu­tia­rahini eta apamuriana títuca­ca­reanahi muráca­pa­nánahi. \v 3 Taicha éti vuíchaha támutuhini ínaji­cahini eta tajamu­ra­cha­queneana eta iáqueheana. Taicha ecapi­na­ru­ji­ri­ca­caichaha, ecatia­na­ji­ri­ca­caichaha, íputsi­mu­ria­ji­ri­ca­caichaha. Eta epane­reruana ecuti­richaha eta napane­re­ruanahi ena apamuriana achaneana masuapa­ji­rai­ra­ha­na­richaha. \v 4 Éti épuru­ji­ri­cacahi nayehe ena echamu­rianahi, ánipa ecahe: “Víti viúripanahi viti véhicanahi ema Pablo”. Éti apamuri ecahepa: “Vítira viúripanahi viti véhicanahi ema Apolo”. Eta juca ecahehi, tacuti­richaha eta napane­reruana ena apamuriana achaneana masuapa­ji­rai­ra­ha­na­richaha. \p \v 5 Váhira nútina­yarehi éhica nuti Pablo. Váhivare émaimahi ema maca Apolo éhicayare. Vahi véhicacare víti, taicha mavana­ra­ha­vichucha ema Viáquenu Jesús. Yátupi víti vímitu­cahehi. Tamutu­hisera mayeheanahi ema Viya eta esama­que­neanahi. Ema Viáquenu tíjara­ca­havihi eta vitupa­ra­ha­pa­chu­yarehi. \v 6 Yátupi núti nínapucahi nímisa­mahehi eta máechaji­riruva ema Viya. Te néquenepa, títeca­pau­chahepa ema Apolo, émapa títame­ta­cahehi tamutu. Émasera ema Viya, ema ticaju­ru­si­nahehi eta esuapa­ji­rai­vanahi. \v 7 Táitaure­vaquene nútihinéni névacahi te esamureana eta echaji­ri­ru­cavana, tájinasera vahi nútina néchahe. Émaripa ema Apolo, ema títame­ta­cahehi, váhivare émaina téchahe. Émara ema Viya, ema téchahi tamutu eta juca. Éma ticuna­chacare. \v 8 Núti, émapa ema Apolo, vicuti­cacahi vínunahi eta vicaematane. Vitupa­ra­ha­pa­chu­hisera. Ema Viya tíjara­ca­haviya eta vícuchia­napachu, te tiúrihi eta vicáema­ta­nérana. \v 9 Víti mamusu­ra­havihi ema Viya. Éti ecutihi eta sucurecana eta macaju­ru­si­rahehi ema Viya. \p Eta éhisirahi ema Jesús tacutihi eta náepiya­sirahi eta ichapequene peti. \v 10-12 Tativa, ema maestro tépiya­re­carahi peti arquitecto, éma tinacucha eta labriyu eta tatumearaya eta yúchama. Tásiha, ena apamuriana máestroana, énapa tiúnachana eta yúchama étapa eta tamaiquehe. Tiúriyare eta nacaema­ta­neraya. Nanere­ji­cayare eta táuriqueneana tasiva­cha­queneana, navarairahi tijanu­nu­ca­yarehi eta náematane. Váhiya nanacaimahi eta tíjucha­careana, yucuqui, muiji, cáchipaca; apaesa vahi tacuiju eta peti. Taicha títecayare máimaha­panaya ema ticaye­he­yarehi eta peti. Tásiha, te máimahapa tiúrihi, mavacha­chainapa namutu ena ticaema­ta­neanahi. Nuti manere­ji­runuhi ema Viya eta nímima­ti­chi­rahehi ema Jesucristo, éhicapaipa éma. Puíticha eta ecaiju­he­rapaipa te anuma, nájina apanaina narata­hahini námahehini. Macarichuhi marataha éma. Puiti, ena apamuriana mamusurana ema Viya tímitu­cahehi apaesa tajuruca eta esuapirahi. Tacamu­nusera tiúriyarehi eta náimitu­si­raheya. \v 13-14 Taicha tatiari­hiyare eta sácheyare máimahayare ema Viya eta vémata­nea­napachu, te tiúripuca. Te tiúrihi eta vémata­neanahi, ema Viya tíjara­ca­haviya eta táitsivayare eta vémata­ne­repihi. Téhesera vahi táurihini, eta mayucune táijucha­yarehi eta vémata­neanahi. \v 15 Tacami­tie­que­ne­hayare tamutu jácani tájina tacuna­cha­ca­re­vai­nahini. Tájina táimaeque­né­naimahi. Yátupi viúchucuhahi víti, tájinasera vímaeque­né­haimahi. \p \v 16-17 Écharichuhi éti eta mávahá­si­rahehi ema Espíritu Santo. Éti ecutihi mayehehi templo ema Viya, étarichuhi eta máucupai­si­rarehi máemuna­ru­quenehi. Éma, máicuña­cayare muraca nácani tijara­re­canahi éta. Táitusiava, ejaneacava éti, machu ejarareca eta iúrujia­si­ra­cacahi, ímiyu­semaca ema Viya.­ \p \v 18 Vahi ecueje­capava eta ímija­chirahi ímatipa tamutu eta juca vítare­sirahi. Étisera ecara­vahuya eta me Viya. Éma, tímitucahe eta ítupa­ji­jia­si­ra­vanaya yátupi­queneana. Échema­raivaina máicha. \v 19 Taicha eta náituca­que­neanahi ena achaneana te juca apaquehe, súnsuru­pia­nachucha eta máimairahi ema Viya. Taicha eta Sagrada Escritura, ani tacahe: “Ena tímija­cha­vanahi náimatie­queneha, énaji­vachucha tímiaqui­pai­ca­vanahi maicha ema Viya, taicha eta namáetu­pi­si­rá­vanahi”. \v 20 Ánivare tacahe eta Sagrada Escritura: “Ema Viya máimati eta napane­reruana ena tímija­cha­vanahi títupa­ji­jia­cavana. Tájina eta tacuna­cha­ca­re­vanahi eta mayehe”. \v 21 Táitusiava, vahi tiuri ecasi­ña­va­vai­cahini. Vahi étupicava eta éhisi­ra­vacahi ena enere­ji­ruanahi éhica. \v 22 Ecara­va­hui­nasera tamutu eta vímitu­rapiana viti mavana­ranahi ema Viya: ema Apolo, émapa ema Pedro, nútipa nuti Pablo. Ecama­purava eta ítare­si­raichaha te juca apaquehe. Jarari­hi­yarehi eta iúrica­careva puiti étapa eta sácheana vicaiju­he­queneana. Vaipa ecupica eta épeniraya. \v 23 Échava ema Viya ema téchahehi, taicha éti mayehe­heripa ema Machicha Cristo. \c 4 \s1 Eta nacatuparahairahi ena apóstoleana \p \v 1 Nuvaraha némechahe eta vicatu­pa­ra­hairahi viti mayeheanahi apóstole ema Cristo. Mamusu­ra­havihi víti. Tivane­ca­havihi eta vímitu­si­ra­heyare eta mapane­reruana ema Viya, eta tayumu­ru­re­va­nainihi. \v 2 Puíticha, mácani ticatu­pa­ra­hayare tayehe eta emata­necana, tacamunuhi yátupiyare eta máitauchiraina. \v 3 Natiari­hipuca ena ticaune­nuanahi te nítaura­hi­hipuca. Étiripa, eneva­ne­hipuca ecaunenu. Núti, tájinavare tácayema te ticaune­nua­na­hipuca. Németeaca nítauchapaipa tamutu eta nucatu­pa­ra­hairahi me Viáquenu. \v 4 Váhisera nucasi­ña­va­vai­cahini, taicha néchahi ema Viáquenu, máimahahi éma tamutu eta nucaema­ta­nea­sirahi éma, te tiúrihipuca, váhipuca. \v 5 Eta tacahe, vahi táuricahini tativai­nahini ecaunehini eta júcana, te vuíchaha ímatie­que­nehahi. Ecuchapaya eta mápechi­ra­vayare títeca ema Viáquenu. Éma tímicae­che­ra­chayare eta tayumu­ru­revahi te timapicu. Éma tímereu­cha­haviya eta vipane­reruana te visamu­rea­napachu. Tacahe, ema Viya ticuna­cha­ha­vinapa eta viúrivanahi. \p \v 6 Nupara­pe­naveana, numetacahe eta juca eta tiúricha­heyare apaesa ácuti eta máuriva ema Apolo, ácuti­nuvare núti apana eta núrivahi, taicha étana­richuhi eta vímitu­ra­pianahi tayehe eta véhiruhi. Vahi táurica enere­ji­cahini nácani émuna­ruanaya. Vácuti­ca­casera eta émuna­si­ra­havina viti vímitu­ra­hianahi. Nacuijavare épuru­quenéna nácani tímitu­ra­hianahi. \v 7 ¿Tájaha tacayema ímija­chavahi éti iúripana nayehe ena apamuriana? Tájina apanaina ecasi­ñavaiya, tacarichu ecasi­ña­vaiyaya tayehe eta máijara­ru­heanahi ema Viya. Váchuripa tíjara­ca­heripa éma eta iúrivanahi, vahi étiji­vai­nahíni iúricha­vahini. Tásiha, ¿tájaha tacayema ecasi­ña­va­vai­ca­richucha éti? \p \v 8 Éti, eta esami­ravahi ecaemu­ñavaipa tímicu­ti­ji­ri­cavaipa ecaye­hehini tamutu, ecaima­ha­que­nehini. Ímicu­ti­cha­vai­pavare aquenu­ca­he­nahini eta esami­ravahi. Ímija­chavapa vaipa nucamu­nu­carehi eyehe. Jéhecha­pucaini malayarine yátupi­nahini aquenu­ca­he­nahini apaesa víti apanava vémeña­ha­vapaini eta eyehe. \v 9 Ímatirichu éti eta procesión náichaqueneasa ena tiverea­re­ca­napahi tayehe eta guerra. Nanacahi te náijiquimuri ena ticatu­pa­ra­hanahi eta náepeniraya tanirua­nayare eta sárareana. Ichape eta náimaha­ca­revahi nayehe ena achaneana. Viti apóstoleana ticutimahi tinacahavi ema Viya eta vicutihi ena nani páureanasamí. Ichape eta vímaha­ca­revahi nayehe ena achaneana, énapa ena ángeleana. \v 10 Viti apóstoleana, eta vicaema­ta­nea­sirahi ema Cristo, tisunsu­cha­ha­via­na­sa­mihiji ena achaneana. Étisera étaviu­cha­ri­pahiji eta ítupa­ji­jia­si­ravahi tayehe eta títuca­careana mayehe ema Cristo. Tacutiquene náimija­cha­hivare matume­rai­ra­ha­ha­visami. Éti, tétavi­ca­vaipáji eta etume­va­vacahi. Tipicau­cha­hea­na­ripáji ena achaneana. Vítisami tájinapa vipicau­cha­ca­re­vai­nahini nacahehi éna eta náechaji­ri­ruvahi. \v 11 Puítiripa vinasi­richuhi eta vicata­ji­vairahi eta vinica­que­nerepi, eta vimauneva, étapa eta véchuria­sirapa eta vimuiri­harapi. Ena achaneana téhahaviana. Tájina viviyava vijunaiya. \v 12 Vicávi­ta­ra­cávahi te vivahuana eta vicaema­tanera. Ena achaneana ticaja­cha­cha­ji­ca­haviana. Vítisera tájina vácaye­mahini nayehe. Tiúrihi eta vijica­pi­ra­vacahi éna. Tipana­ji­ri­ca­ha­vianapa, vítisera vicamichahi tamutu. \v 13 Tamutu sácheana téchaji­canahi eta viyehe. Tíñemahi eta nacaye­mai­nahavi. Ichape eta vépuru­ca­revahi nayehe. Vítisera vicayehehi paciencia nayehe, viconse­ja­cha­vacahi. \s1 Eta mahapasamureresiravahi ema Pablo nayehe ena machamuriana \p \v 14 Eta juca nucaju­re­heirahi, vahi étaina nupanerecha nímica­tsi­riacahe. Nuvara­ha­hisera nuconse­ja­cha­hevare. Tétavicava eta némuna­si­rahehi, tacutirichu eta nucachi­chai­rahehi. \v 15 Tayanapane camurianahi ena eyeheanahi máestroana tímitu­ca­heanahi eta éhisiraina ema Cristo, diez mílnáina­hi­pucaini; nútisera tímicu­ti­ji­ri­cavahi nácari­chuhini éyanui­nahini maestro taicha núti nímima­ti­chahehi tayehe eta iúchucui­rayare maicha ema Jesucristo. \v 16 Eta tacahe, nécatia­cahehi eta éhisiraina eta núrivahi núti. \p \v 17 Eta tacahe, névata­cayare eta ara eyehe ema némuna­ruquene nuchicha Timoteo. Éma, títaurahi eta macaema­ta­nea­sirahi ema Viáquenu. Éma, tímitu­ca­heyare, máemechi­ra­he­yareva eta tacaye­ma­queneana eta nímitu­rapiana eta véhisirahi ema Cristo. Táuriquenehi eta máimitu­rapiana taicha étarichuhi eta nímitu­rapihi nayehe ena vichamuriana te jácani nupaisi­nea­napahi. \v 18 Etiari­hi­ri­papuca eti ecasi­ña­varipa eta numaitu­ji­si­ra­varipa néjira­pa­na­hehini. Ímija­chai­papuca nupicahi. \v 19 Nuvara­hapaicha núti níjahu­cha­vahini níteca­pau­cha­hehini. Nucuchapahi eta nítuji­si­ra­vai­nahini maicha ema Viáquenu. Te níteca­pau­chahepa, nímahainapa ena nácarana tisiña­va­vai­canahi, te yátupi­hipuca eta nacaema­ta­nea­sirapa. Vahi tisuapa­ca­reimahi eta nacuna­chi­ravana te vahi náimicae­che­ra­chahini eta táurivahi eta nacaema­ta­nea­sirahi ema Viya. \v 20 Taicha eta véhisirahi ema Cristo, tacamunuhi vítauchayare vicaema­ta­nea­cayare. Vahi tácari­chui­mahiya eta véchaji­ri­ruvana. \v 21 Tiuri puiti, te ímiyanava ene ecahehi, némecha­re­ca­he­yarehi te níteca­pau­chahepa. Téhesera te étupi­ricava eta epane­reruana, ichape eta núrisa­mu­re­va­ya­repahi eta nímaira­heyare, nétsera­ji­ca­hénapa. \c 5 \s1 Ema Pablo mavaraha nacaerajica mácani téjecapavahi \p \v 1 Jucari­hivare eta juca apana téchacarehi eta matiari­hirahi ema émana echamuri téjeca­pavahi, tíñehi­carehi eta juca máichaquenehi. Mavehahiji esu máenaharuva. ¡Váhicha tiuri eta juca máichaquenehi! Énaripa ena navayu­re­va­queneana ticape­ca­tu­ra­rahiana vahi náuricaimahi eta juca. \v 2 Esapi­haichucha éti, ¡tétavi­cavahi eta tahapa­sa­mu­re­chi­rahehi eta íputsi­mu­ri­ca­cairahi tásiha­quenehi eta ecasi­ña­va­vai­sirahi! ¡Iúrihaipa etsiri­hapaini, táichavenehi eta máichaquenehi ema echamuri! ¡Iúrihai­pavare étupi­ri­cahini ema maca! Taicha ema Viáquenu Jesús titupa­ra­cahavi vicuchu­cayare te vimuri nácani téjeca­pa­vanahi te vahi návara­hahini náetupi­ricava. \v 3-4 Puiti, nuvaraha iúruji­ca­vayare éti. Eyasea­cayare ema Viáquenu Jesucristo máimica­tacahe eta étupi­ri­si­rayare eta juca. Núti apanavare, tayanapane eta nuyere­hihehi, étasera eta náchaneva ticacha­neheya. \v 5 Íchayare: “Te máijare ema Viáquenu Jesucristo, víti émapa ema Pablo, vicuchucavi te vimuri. Vaipa tijanea­ca­vimahi ema Viya. Máimaha­vinepa ema Satanás, émainapa téchaviyare. Vivaraha pínajicaini eta juca pimaurivahi, apaesa táuchucuhaini eta piáchaneva te táitecapapa eta jena sácheyare machavi­rayare ema Viáquenu Jesús” íchayare. \p \v 6-7 Éti, vahi táuricahini ecasi­ña­va­vai­cahini. Tacamunu ecuchu­cavane ema mácara achane téjeca­pavahi apaesa vahi macupa­reacahe eti apamuriana, machu mámairi­jicahe. Taicha éma macutiripa eta levadura te nanaca te masa eta pan, tayana­jicahi tamutu. Étisera, nuvaraha ecutiya eta pan mayehere levadura vinicasare te páscuamuhuana. Yátupi­quenehi arairu taicha vahi tasisi­ji­cahini. Ene ecaheyare éti, vahi tépahaimahi eta iásine­quenehi te arairuhepa tacuti eta épani­ravahi te éhicainapa ema Jesucristo. Taicha éma, tamutuhi mavachacha eta vímica­pa­sirahi, macutihi eta uvesa eta vímija­ra­re­sirahi. \v 8 Táitusiava puiti, vicutinapa ena nujaneanana israelítana eta nacaera­jisira eta levadura te napenana te páscuamuhuana. Tamutusera sácheana vicauneu­chavaya tayehe eta tamauri­queneana, vahi pecatu­ma­re­ha­vimahi. Tamutu sácheana eta juca vítare­sirahi matapi­ra­va­re­ha­vinahi, tájina­sarepa víchira­vaimahi te mamirahu ema Viya. \p \v 9 Cape eta nucarta­ne­hivare eyehe, nímime­ta­cahehi eta tamaurivahi eta ecacha­ne­va­cahini ena tíchanahi eta juca pecatuana tiveha­ji­ri­ca­canahi: Súcani esena suvehahi ema apana achane, mácani achane maveha­hivare esu apana esena. \v 10 Tiuri, núti eta numeta­si­rahehi, váhisera énaina nicha ena nani máehica­ra­ha­na­richaha ema Viya ena nani tivehanahi esu apana esena apayena, énapa ena tavayuaruana eta plata, énapa ena tiámerahiana, énapa ena ticasi­ña­rajiana. Ena nani, náetaviuchahi eta nasimu­tu­va­vacahi, tamutuhi návihávaca. Tacamu­nui­papuca véraji­ca­vahíni eta te juca apaquehe, apaesa vaipa nacuite­ca­pau­cha­ha­vihini. Váhira énaina níchaque­né­nahíni. \v 11 Mácanisera tímija­chavahi echamuri, vahi nuvaraha ecacha­ne­jirica ema tivehahi esu esena apayena, émapa ema tivehahi esu esena amaperu máimaruchaha, émapa ema tavayuaruhi eta plata, émapa ema ticasi­ña­rajiji, émapa ema titupiarahi, émapa ema ticava­harasi, émapa ema tiámerahi. Mácani echamuri, te ene macahehi, tájina vahi táuricahini ácacha­ne­va­cahini te enisirana. \v 12-13 Vahi nútina tatuparaca eta nacaya­se­se­re­hi­yayare te numirahu ena aneca­que­neanahi eta viyehe. Téhesera te mamirahu ema Viya eta nacaya­se­se­re­hiraya. Éma téchavacahi éna. Étisera éti, échahi ena echamu­rianahi. Éti eyase­re­ji­ri­ca­cayare étiji­cacaya. Eta tacahe, ecaevui­si­hayare ema mácara téjeca­pavahi te emuri. \c 6 \s1 Vahi táurica vimetauchacacahini te namirahu ena máehicarahanahi ema Viya \p \v 1 Éneri­chuvare nuvaraha numetacahe eta apana: Te natiari­hi­napuca ena echamu­rianahi navaraha timetau­cha­cacana, vahi távaraha nayanahini nayehe ena tuparai­rucana máehica­ra­hanahi ema Viya. Étarichu nacami­ra­hu­ca­cai­yayare te emirahu eti nachamuriana. \v 2 Tativayare échava eta machane­ra­herahi ema Viya. Étiji­va­yarehi étupi­ricaca eta íchava­que­ne­vanahi. Vahi étinayare etanuca ena masuapa­ji­rai­ra­hanahi taicha járaja­payare eta sácheyare ticaya­se­se­re­hianaya te emirahu éti ena masuapa­ji­rai­ra­hanahi. Puítisera eta íchava­que­ne­vanahi ánichi­cha­que­neanahi, éti tatuparaca étupi­ricaya. \v 3 Écharichu éti titupa­ra­ca­ha­vi­yareva ticaya­se­se­re­hia­na­yareva ena ángeleana te vimirahu. Tacuma­pu­ru­ji­cha­pucaini eta tayeheanahi te juca vítare­sirahi, vahi vicuitu­rue­que­ne­hahini. \v 4 Puiti éti, te tatiari­hipuca eta íchava­que­nevahi tayehe eta juca vítaresira puiti, váhique­nesera etanu­caimahi ena emetau­re­si­hahini nácani vahi énapa­ra­caimahi nayehe ena echamu­rianahi. \v 5-6 Némechahe eta juca, nímaha te etsiri­hapuca. Váhiquene táuricahini mayanahini mácani vichamurihi matanu­cahini ena tuparai­rucana máehica­ra­hanahi ema Viya. Tasapi­hahini étainahini mametau­chi­hahini mácani machamurihi. Cúvera­recapa nacuijahini te etaracu mácani émanai­nahini vahi macuitu­rue­que­ne­hahini mayase­sereca jácani téchaca­reanahi nayehe ena vichamuriana. \p \v 7 Vahi táuricahini íchahini eta juca. Étiji­ca­cai­nahini eta echamu­ri­cacahi evarahapa ejara­recaca. Tivara­ha­ca­repana eta erata­hairaina ecamicha, tayana­pa­nerine ecata­jivahi naicha, tiámeye­cha­hea­napuca. \v 8 Étisera etiva­vaicapa íchahi eta juca émeca­ta­ji­va­cha­cacapa. Vahi táuricahini eta juca; násapi­hahini énahini echamuriana ena etupia­ruanahi. \p \v 9-10 Váhipuca échahi éti eta namaitu­ji­si­ravaya tisiapana te mávasa ema Viya ena tíchanahi eta tamauri­queneana. Taicha yátupihi eta namaitu­ji­si­ra­vayare tisiapana ena ajairana tivehanahi esu apana esena apayena énapa ena vahi nayena­ca­ca­quenena, énapa nácani tivehana esu esena amaperu máimaruchaha. Éneri­chuvare ena esenana, váhivare títuji­ca­va­naimahi tisiapana te mávasa ema Viya, súcani tivehahi ema achane vahi suímaque­nenahi, ésupa súcani amaperu esena namutuchucha suvehapahi. Váhivare títuji­ca­va­naimahi tisiapana ena nani tiveha­cacana ajaira­cacana, énapa ena nani ticasi­ña­rajiana, ena nani tiámerahiana, ena nani ticapi­na­ru­rahiana, ena nani ticava­ha­rasiana, ena nani titupia­rahiana, énapa ena nani náipica­ra­re­capahi eta námere­si­rayare. \v 11 Ene ecaheni éti eta iásine­quenéni. Puítisera títsiva­cha­vaipahi eta ítaresira, sántuheripa maicha ema Espíritu Santo, ejaca­pa­carepa mayehe ema Viya, máichavenehi ema Viáquenu Jesucristo. \s1 Tiávahácahaviripa ema Espíritu Santo eta te viáquehe viti machanerana ema Viya; tásiha, tituparacahavipa tacuija eta vituhusivaina \p \v 12-13 Puiti jucari­hivare eta numeta­ca­heyare. Narari­hipuca ena nacahehi: “Núti néchinava eta nítare­sirahi. Eta náquehe tajamu­rachahi eta tavara­ha­que­neanahi. Eta tinicacare táicuchihi eta viami. Eta viami tatupa­ra­haichuhi tajacapaya eta vinica­que­neyare. Ene tacahe eta náquehe tavarahahi nuveha esu esena tacutihi eta viami tavarairahi tinica” nacahepa. Nútisera te nupanereru, vahi énéna tácahe. Yátupi víti véchinavahi. Váhisera távara­ha­ca­rehini támutu­hichaini víchahini eta tavara­ha­que­neanahi eta viáquehe, vivayu­chahini víchahini eta tamauri­queneana. Yátupi tísapa­carehi eta vinisiraya eta tinica­careana. Tatiari­hisera eta sácheyare, vaipa vácamu­nuimahi eta tinicacare, maicha ema Viya. Ema Viya máepiyacahi eta viáquehe, mavarairahi vicaema­ta­nea­cayare éma. Émapa téchahavihi puiti eta juca vítare­sirahi. Vahi étainahini táemepi­ya­ca­ha­vihíni eta víchiraya eta pecatuana esena­ma­re­ha­vi­nahini. \v 14 Ema Viya macaeche­pucahi ema Viáquenu Jesús te máecari. Ene vicaheyare víti eta macaeche­pu­si­ra­ha­viyare víti apanava, taicha tétavi­cavahi eta máitupa­ji­jia­si­ravahi. \p \v 15 Écharichuhi emutu éti, eta iáqueheana mayehe­ripahi ema Cristo. Émaripahi téchahehi. Etiari­hi­pu­casera ímija­chapuca táuricahini vímica­cha­ne­chahini eta viáquehe tayehe eta suáquehe esu esena túhusi. Váiparinehi táuricaimahi. \v 16 Nuvara­havare némechahe, te mavehahi ema achane súcani esena túhusi, tiánecacahi eta náqueheana eta nacamu­ji­chi­ra­cacahi. Acane, ema Viya máijaracapa esu Eva mayehe ema Adán. Tásiha, eta Sagrada Escritura, ani tacahe: “Te tiveha­cacapa, tímicu­ti­ji­ri­cavapa étana­rinehi eta náqueheana”. \v 17 Ene tacahehi eta vítaresira mayehe ema Viya, eta mávahá­si­rahavi ema Viáquenu, eta viáchaneva tacacha­neripa éma. \p \v 18 Eta tacahe, ejaneacava yátupina, machu iáquipaicava tayehe eta túhusicare. Tamutu eta pecatuana náichaque­neanahi nácani achaneana, tajara­recahi eta náchane­vapachu. Tavetijipa, mácani achane tivehahi esu esena vahi mayena­que­ne­nahini máimija­ra­re­ca­hivare ichape eta máquehe. Ticaja­cha­ca­reinehi eyehe éti eta juca. \v 19 Échari­chu­hivare éti eta mávahá­si­ra­heripa ema Espíritu Santo eta te iáqueheana, taicha mavane­ruichuhi ema Viya eta mávahá­si­ra­he­yarehi ema Espíritu Santo. Vaipa étinahini écha eta iáqueheana. \v 20 Taicha mavacha­re­ruhehi ema Viya. Ichape­murihi eta macata­ji­vairahi íchavenehi éti. Puiti, eta iáqueheana étapa eta iáchanevana mayehe­ripahi ema Viya. Tacahe, puiti, ejanea­cavapa eta ítare­si­ranahi te namirahu ena achaneana, apaesa namutu nacunachaya ema Viya. \c 7 \s1 Eta maconsejarapi ema Pablo nayehe ena máimaruana, énapa ena nacaimaqueneana \p \v 1 Tiuri puiti, nujica­pa­heyare eta juca eyase­re­si­ranuhi te ecartane. Yátupi tiúrihinéni máyéna­ré­nahini mácani achane. \v 2 Táichave­nesera eta tavayua­raivahi eta pecatu, ticamu­nu­carehi ena ajairana nayena­pachuina, énaripa ena esenana ticamu­nu­ca­re­hivare náimapachuina. \v 3 Mácani achane te sutiari­hi­papuca esu mayena, tacamunuhi máitauchayare eta máitátiraya máemuna­siraya esu mayena. Ésuripa esu esena te ticaima­ri­papuca, éneri­chuvare suítauchayare eta suítátiraya suémuna­siraya ema suima. \v 4 Taicha esu esena vaipa ésuinahini téchinava eta suáquehe. Émapa téchahi ema suima. Ene macahehi ema achane, váipavare émainahini téchinava eta máquehe. Ésuripahi téchahi esu mayena. \p \v 5 Éti ecaima­que­nea­naripa, vahi ecuepu­rucaca tayehe eta iánesi­ra­ca­cairana. Téhesera tatiari­hi­napuca eta eyuja­rau­chi­ra­vayare me Viya, ecuti­ca­ca­hipuca eta epane­reruhi, tísapacare ínajica ánipina eta iánesi­ra­cacana. Te táequenénapa, táuricavare echávau­cha­ca­cavare, apaesa ema Satanás vahi macuitu­rucahe eta máimija­mu­ra­chirahe ena apanana. \p \v 6 Tiuri, eta juca numeta­si­rahehi, vahi nútina nucava­nairipi. Nísapasera eta énéna ácahe. \v 7 Nuvara­ha­hinéni ácuti­nuhini núti eta mayéna­re­nuirahi. Víjara­ca­si­pa­chusera me Viya eta vítare­siraya. Nararihi ena ajairana máyénareana eta náitaresira. Narari­hivare ena esenana máimaruana eta náitaresira. Narari­hivare ena apamuriana máijararuichu ema Viya ticaimana. \p \v 8 Énaripa ena nácara vichamuriana máyéna­rea­nachaha, énapa ena máimarua­nachaha, énapa ena tépenaimana, tiúripa­na­hinéni nánasihini máimarua­nai­nahini; nácuti­nuhini núti. \v 9 Étasera te vahi náratahahi ticara­ta­cavana, tacamu­nuichuhi ticaima­nayare, apaesa vahi nacuepu­ju­quichava tayehe eta pecatu. \p \v 10-11 Tásiha puiti, nutupa­ra­ca­va­cayare ena nacaima­que­nea­naripa. Ema ajaira vahi macuinajica esu mayena. Esu esena váhivare sucuinajica ema suima. Eta juca vanairipi tásiha­quenehi mayehe ema Viáquenu, vahi tásiha­quenéna nuyehe núti. Téhesera natiari­hi­napuca ena vichamuriana náinajicaca, vahi táuricahini nápecha­vahini nacaimahini, nacaca­cha­ne­hi­pucaini. Tacamunuhi tichavau­cha­ca­ca­nayare tiveha­cacana. \p \v 12 Tiuri puiti, tájinachaha vanairipina tásiha­quenéna me Viáquenu tayehe eta náinaji­si­racaca ena nacaima­queneana. Níjara­ca­hesera eta juca nupanereru núti. Te matiari­hipuca mácani vichamuri esu mayena vuíchaha vichamu­rinahi, te tiúrihipuca eta nacacha­ne­ra­cacahi, vahi táuricahini máinaji­cahini ésu. \v 13 Éneri­chuvare, te sutiari­hipuca súcani esena vichamuri ema suima vuíchahavare vichamu­rinahi, te tiúrihipuca eta nacacha­ne­ra­cacahi, váhivare táuricahini suínaji­cahini éma. \v 14 Taicha ema suima, ichape eta majapa­nu­careva me Viya táichavenehi eta sucaimairahi esu mayena. Éneri­chuvare esu esena mayenahi ema vichamuri, ichape eta sujapa­nu­careva me Viya táichavenehi eta mayenairahi ema achane vichamuri. Énaripa ena nachicha­naveana majapa­nu­hivare ema Viya náichavenehi ena ticachichana, vaipa náepuru­ca­rehini me Viya. \v 15 Téhesera mácani vuíchaha vichamurina suímahi esu vichamurihi mavara­hapuca máinajica esu mayena, suísaparine máinajica. Ema Viya vahi macava­nairipi eta suícheji­ri­cahini éma, mayanarine. Taicha ema Viya mavarahahi viúriyare, tacuijapa tahapa­pi­ri­ca­havihi eta vipane­reruana. Éneri­chuvare súcani esena vuíchaha vichamu­rinahi mayenahi mácani vichamuri, te suvara­hapuca suínajica ema suima, éneri­chuvare máisapa­ri­nevare suyana. \v 16 Taicha piti esena, vahi pecha te pimaita­ca­ya­repuca picaja­ya­ya­sa­murecha ema pima eta máehisiraina ema Viya. Pítiripa piti achane, váhivare pecha te pimaita­ca­ya­repuca picaja­ya­ya­sa­murecha esu piyena eta suéhisiraina ema Viya. \p \v 17 Ema Viáquenu tíjara­cahehi eta émata­ne­re­pianahi te tíchuha­henapa. Etupa­ra­ha­pachuhi eta émata­ne­repiya. Váhisera ínaji­caimahi, ímiya­navare ítauchaya eta etupa­ra­hanahi. Étara eta juca nuvanairipi nayehe ena vichamuriana ticava­sanahi te tamutu avasareana. \v 18 Nácani ticama­rca­naripa te máichuha­vacapa ema Viya, vaipa táuricahini nacaepa­ha­vahini eta nacama­rcai­rahi. Nácani mámárca­rea­na­richaha te máichuha­vacapa ema Viya, vaipa táurica nacamar­cahini. \v 19 Tájina vahi étapa­racaina te vicama­rca­hipuca, étasera tivara­ha­carehi vicaema­ta­nea­cayare eta mavara­ha­que­neanahi ema Viya. \v 20 Namutu nácani máichuha­queneana ema Viya, vahi náitsiva­chaimahi eta náemata­ne­re­pianahi náijaracahi te máichuhainapa ema Viya. \v 21 Te ecaque­nu­hipuca éti te tíchuha­henapa ema Viya, vahi ecueñamava eta ecaque­nuirahi. Téhesera ímaha eta iúchucuiraina, tájinachucha táichava. \v 22 Taicha mácani achane músuhi eta máitaresira, tayana­pa­nerine matiari­hinahi ema máquenuinahi; téhesera te mamirahu ema Viya, tínuná­na­ripahi mácani achane nájina máquenui­nahini eta máitaresira. Puiti ena apinana mavana­ra­na­ripahi ema Viáquenu Jesucristo, taicha ticuti­ca­ca­naripa eta nacaema­ta­nea­siraipa éma. \v 23 Taicha mavacha­re­ruhehi ema Viya. Ichape­murihi eta macata­ji­vairahi íchavenehi éti. Puiti machane­ra­heripa éma. Eta tacahe, te navara­hapuca nayurucahe ena achaneana, vahi ecuisapava nahapa­picahe eta ecaema­ta­nea­si­rayare ema Viya. \v 24 Eta tacahe, nupara­pe­naveana, ímiya­na­vayare ecaematane mayehe ema Viya. Ítauchayare eta émata­ne­re­pipachu íjara­casihi me Viya. \p \v 25 Tiuri puiti, tájina vanairipina tásiha­quenéna me Viáquenu nayehe ena amaperuana máyéna­rea­na­ríchaha énapa ena máimarua­nachaha. Nútisera numeta­caheya eta nupane­reruhi. Nuvara­hasera esuapanu taicha núti nucaimi­tu­ca­si­quenehi mayehe ema Viáquenu, táichavenehi eta majapa­nui­ranuhi. \v 26-27 Puiti juca vítare­sirahi, tétavi­cavahi eta vicata­ji­vairahi. Eta tacahe, németeaca núti tiúririchu nánasi ena ajairana nayehe ena nayenana nácani nacaye­na­que­nea­na­ripahi. Vahi nacuina­jicaca. Énaripa ena máyéna­rea­na­richaha, vahi nacutanuca ena nayenaina. \v 28 Mácanisera sutiarihi esu mayena, tájinachucha pecatuina eta mavirahi esu esena. Ésuripa súcani amaperu esena, te tatupi­ruvahi eta sucaimaira, tájina­chu­chavare pecatuina eta sucaimairahi. Táitsivasera ichapeyare eta nacata­ji­vairaya eta náitáti­ra­cacaya, tavetijipa te natiari­hinapa ena nachicha­na­veanaya. Eta tacahe, nuvaraha numetacahe apaesa vahi ecuca­ta­ji­vahini. \p \v 29 Tiuri, nupara­pe­naveana, nuvaraha numetacahe ticutimahi ánipirine eta juca vítare­siraya puiti juca vicaiju­heyare. Eta tacahe, táurica eta íjara­si­ravahi yátupina eta ecaema­ta­neasira ema Viáquenu. Étiripa, éti natiarihi ena eyenana, vahi tacucarichu eta ecaeña­ma­sirava nayehe ena eyenana, éneri­chuvare me Viya. \v 30 Te jarari­hi­papuca eta tacáiya­siráhe écati­sa­mu­repuca, vahi ecuisapa tahapa­pi­ca­hehini eta ecaema­ta­neasira ema Viáquenu. Te jarari­hi­papuca eta tacauri­sa­mu­re­chirahe, váhivare ecuisapava tahapa­pi­ca­hehini. Te ecaima­ha­que­ne­hipuca, tísapacare eta ecamapura eta ímaha­queneana eta máijara­ruhehi ema Viya, váhivare ecuisapa tahapa­pi­ca­hehini eta ecaema­ta­nea­sirahi ema Viáquenu. \v 31 Nuvaraha táurihini eta ítare­si­rayare te juca. Váhisera ecuisapava ecuca­ña­ma­racava eta ecaye­hei­rayare eta ímaha­queneana te juca apaquehe. Taicha tamutu­yarehi témitiaca te táitecapapa eta táitaviraya eta juca apaquehe. \p \v 32 Eta tacahe, vahi nuvaraha ecaña­ma­racava tayehe eta júcana, taicha mácani achane máyénarehi, tájina tahapa­pi­ri­cahini eta macaema­ta­nea­sirahi ema Viáquenu, mavarahahi máicuti­chi­ravaya eta macuri­sa­mu­re­chiraya ema Viáquenu. \v 33 Mácanisera achane te sutiarihipa esu mayena, ticaña­ma­ra­ca­vainapa taicha eta máitáti­rayare esu mayena, mavarairahi macuri­sa­mu­rechaya ésu. \p \v 34 Ene nacahehi ena esenana. Vahi tácuticaca eta napane­reruana suyehe esu esena sucaimaquene ésupa esu esena máimaruchaha. Taicha súcani máimaruhi tahapa­sa­mu­rechahi eta suítátiraya ema Viáquenu, suvarairahi suítauchaya eta mavara­ha­queneana. Suíjara­ca­yarehi ema Viya eta suáchaneva étapa eta suáquehe. Ésusera esu esena sucaima­quenepa tahapa­sa­mu­rechapa eta suítátiraya ema suima, suvarairahi sucuri­sa­mu­rechaya éma. \p \v 35 Eta júcana nuconse­ja­ra­pianahi eyehe, nuvaraha eta táurivaina eta íchara­cavaya. Vahi nuvaraha nupamicahe tayehe eta tacaje­ra­queneana. Nuvara­hasera tacuijahini eta tihapa­picahe eta ítáti­rayare ema Viáquenu. \p \v 36 Tiuri puiti, eta juca nuconse­jarapi mayehe mácani achane te sutiari­hipuca esu machicha esena máimaruchaha. Te tahapa­pi­ri­cai­papuca eta sucaimai­rayare esu machicha, táichavenehi eta suítana­ha­siraipa; te tiúrihi eta máimairahi, máisapa­yarehi ticaima esu machicha. Tatupi­ru­va­ya­resera eta sucapa­ra­pe­rayare. Tájinachucha táimanena; váhivare pecatuina. \v 37 Mácanisera achane, te tájina máichira­vai­nahini, nájinavare tipami­caimahi; te mavara­ha­papuca suánasi máimaruina esu machicha, tiúrihi maicha. \v 38 Tacahe, tiuri máichayare mácani achane máimacha­yarehi, tatupa­racahi ticapa­ra­peyare esu machicha. Mácanisera vahi máimachahini esu machicha, éma tiúripana maicha. \p \v 39 Esu esena ticaima tatupa­racahi suítauchayare eta suíjara­si­ravahi ticaima, sunasi­richuya eta mayehe ema suima eta náitare­sirana. Tiámainucava te táitecapapa eta máitaviraya ema suima, tiúchucuhapa ésu. Ésupa téchinava eta suítare­si­rayare. Tísapa­carepa eta suápechava sucaima. Tacamu­nu­hisera mácani vicuti­quenehi vichamurihi tisuapa­jirahi me Viya. \v 40 Tiápaju­ca­vasera tiúripanaya te suánasipa máimaruina. Eta juca tásiha­quenepa te nupanereru. Németeacahi núti tétupi­ca­vapahi eta nuconse­ja­rapiana taicha mávahá­runuhi ema Espíritu Santo. \c 8 \s1 Ema Pablo mametacavaca eta nayaseresirahi te tiúrihipuca nanica eta tinicacareana tacayujarahuquene te tamirahu eta nasiñarajiana ena achaneana \p \v 1 Puiti numeta­caheya eta táichara­cavahi eta enisira eta tinica­careana nayuja­raurehi te tamirahu eta nasiña­rajiana ena achaneana. Yátupi vimutu vímatie­queneha tájinachucha táimanena eta juca. Váhisera vácasi­ña­vaimahi eta vítusirahi. Tacamu­nu­hisera tajurucaya eta vémuna­si­ravaca ena vichamuriana, vímica­ta­si­ra­cacaya eta véhisira ema Viáquenu. \v 2 Taicha nararihi ena ticasi­ña­va­vai­canapa, tímija­cha­vanapa náimatie­queneha tamutu. Eta juca náichahi táimerecahi vuíchaha náitucahini, vuíchaha nacapa­ya­ya­ra­cahini eta mapanereru mácani yátupipa máituca. \v 3 Nácanisera yátupihi témuna­canahi ema Viya, éta tímicae­che­rachahi eta machicha­na­vea­nairahi éma. \p \v 4 Tiuri puiti, numeta­ca­heyare eta juca nuconse­jarapi tayehe eta juca enisirana eta tinica­careana tacayu­ja­ra­hu­quenehi te tamirahu eta nasiña­rajiana ena achaneana. Tájinachucha táichava, taicha eta nasiña­rajiana vahi yátupi­nahini víyanai­nahini te juca apaquehe, taicha émana­richuhi ema yátupi­quenehi Viya. \v 5 Ena achaneana náimijachahi camurianahi ena víyana te anuma, étaripa te juca apaquehe. Namave­racapa ena náquenuanahi nayeheanahi viya, camurianapa naicha eta nasiña­rajiana. \v 6 Vítisera viti vímatie­que­ne­hanahi émana­richuhi ema Viya Vicaiyaquene te anuma. Ema Jesucristo, émana­richuhi ema Viáquenuhi. Ema Tata Vicaiyaquene mapane­rechapa eta tatiari­hiyare tamutu eta vímaha­que­neanahi; vítipa vimutu achaneana, mavaraha vitiarihiya eta vicaema­ta­nea­siraya éma. Tásiha, ema Machicha tépiyacahi tamutu. Puiti émapa téchahavihi vimutu. Éma, tíjara­ca­havihi eta arairu vítaresira. \p \v 7 Tisimu­tua­nasera ena vahi náimatie­queneha eta juca. Énaripa ena vichamuriana, nararihi ena vuíchaha náemiti­si­cahini eta navaraira napicaucha eta nasiña­ra­jianaini. Éna, tisama­vanahi vaipa náetupi­ca­vanahi eta nanisirahi eta tinicacare tacayu­ja­ra­hu­quenehi, vahi táuricahini eta nasamirahi. \v 8 Numeta­ca­hesera puiti, vahi étapa­racaina eta tinicacare, vijaca­pa­ca­reyare me Viya táicha. Váhivare étaimahi tiúricha­havihi mayehe ema Viya, te vahi vinicahi. Váhivare tijara­re­ca­ha­vimahi mayehe te tiúrihipuca eta vinisira. \v 9 Eta tacahe, ecauneuchava yátupina machu émeje­ca­pavacha ena apamuriana vichamuriana vuíchaha náimatie­que­ne­hahini eta júcana. \v 10 Étisera éti ímatie­que­nea­naripa, te ísapa­va­ya­re­hipuca enica eta tinicacare nayuja­rau­reanahi te tamirahu eta nasiña­rajiana; tacahe, te máimaha­hepuca ema echamuri, éneri­chuvare tísapa­va­yarehi tinica. Táitsiva­hisera tipica­ca­ra­cavahi jácani te masamure. \v 11 Eta tacahe, échapavaya éti tayehe eta ímatie­que­ne­hai­raripa machu émeje­ca­pavacha ema echamuri mácani vuíchaha­pi­ravahi máimatie­que­ne­hahini eta júcana. Émarichuhi iúmurivahi eta mavacha­re­si­rahehi ema Cristo eta máepenirahi te crusu. \v 12 Éti, te ehapa­pi­capuca eta táurivahi eta napane­reruana ena echamuriana, éti ecape­ca­turaipa eta mayehe ema Cristo, taicha eta émeje­ca­pa­va­chirahi ena echamuriana. \v 13 Ácutinu eta juca nuyehe­repihi: Te nútina­hi­pucaini némeje­ca­pa­vachaini mácani nuchamuri táichavene eta nunisi­rai­nahini eta vaca, váhirine nunicaimahi, apaesa vaipa nucueme­je­ca­pa­va­chahini éma. Éti apanava, ene ecaheyare. Váhivare ecueme­je­ca­pavacha ena echamuriana. \c 9 \s1 Ema apóstole Pablo, tatuparacahi náitátiyare ena máimitureana \p \v 1 Núti, nájina náquenui­nahini te juca apaquehe. Yátupi apóstolenuhi mayehenuhi ema Viáquenu Jesucristo. Nucuti­na­si­vacahi eta návacurehi nayehe ena apamuriana apóstoleana taicha nímaha­quenehi ema Viáquenu Jesús. Étiripa, etupi­ruvahi esuapanu eta nímitu­si­rahehi. Éta tímereu­chanuhi eta táurivahi eta nucaema­ta­nea­sirahi ema Viáquenu. \v 2 Tayanapane nacaña­ji­va­ri­nepuca nácani vahi tisuapa­pa­ji­ca­nuanahi eta apóstolenuirahi. Étisera esuapa­nu­yarehi, taicha etiarihi eti nímitu­reanahi, étira ímereu­chanuhi eta yátupirahi apóstolenuirahi mayehe ema Viáquenu. \v 3 Étara nucatiu­chiavahi eta juca nayehe ena tépuru­ji­ri­ca­nuanahi. \p \v 4 Éti titupa­ra­ca­he­hinéni ítáti­nuhini núti tayehe eta nunica­que­nerepi táichavenehi eta apóstolenuirahi. \v 5 Éneri­chuvare titupa­ra­cahehi ítáti­hi­varéni te sutiari­hi­nahini esu esena nuyenai­nahini, súcani nucuti­quenehi tisuapa­jirahi. Tácutihini eta ítáti­ra­vacahi ena esenana nayenanahi ena apamuriana apóstoleana, émaripa ema Pedro, énapa ena mapara­pe­na­veanahi ema Viáquenu. \v 6 Éti, ímija­chai­papuca núti émapa ema Bernabé, vicarichuhi vahi tatupa­ra­ca­ha­vihini eta ítáti­ra­ha­vi­nahini eta vicame­ta­rai­ruirahi. \v 7 Puiti nuvaraha nímicu­tia­ra­chi­na­heyare eta nacaita­ti­casira ena ticaema­ta­ne­rahiana. Ani tacahe: Namutu ena suntaruana ticaita­ti­ca­sia­na­yarehi nayehe ena comandanteana. Éneri­chuvare, ema tisucu­recahi eta tinicacare, tatupa­racahi masama­pu­ha­yarehi eta tahi eta masucu­reanahi. Émaripa ticayehehi vaca tatupa­racahi máerayarehi eta tacheneama eta mavacane. \v 8 Eta juca níchirahehi, vahi nácarichu núti nucapa­ne­reruhi eta júcana. Éneri­chuvare eta Sagrada Escritura májurehi ema Moiséini títame­ta­ca­ha­vi­hivare. \v 9 Ánipa tacahehi eta táechaji­ri­ruvahi: “Vahi picuiti­sumucha eta pivuiyerana, te ticaema­ta­nepahi taicha técuha­napahi éta”. Táitaure­vaquene ema Viya vahi tácari­chuhini eta vuiye eta máechaji­sihahi. \v 10 Éneri­chuvare víti mayunacahi te máechaji­ri­ruvahi. Mavarahahi vicaeni­ca­siyare vimutu viti vicaema­ta­ne­rahiana. Tacutihi mácani achane ticaema­ta­nerahi. Macaema­ta­neacahi muraca eta máesane, mavarairahi máimaeque­ne­hayare eta távameanahi eta máesane. \v 11 Ene vicahehi víti eta vévasirahi eta máechaji­riruva ema Viya te esamureana. Éta tiúrichahehi. Tásiha, éti ecutinapa eta sucureca tímecavahi eta táhi. Tájina táichava eta ítáti­ra­ha­vi­yarehi víti. \v 12 Ena apamuriana ticasi­ña­vanahi eta eyehe. Tásiha éti, tiúrihi eta ítátirahi. Vivetijipa víti vítáti­carehi eta eyehe. \p Váhisera vávara­hahini vicasi­ña­vahini víti eta eyehe, viyasea­ca­hehini eta ítáti­ra­ha­vi­nahini. Vicamichahi tamutu, vimava­rairahi tatiari­hi­nahini jácani apanai­nahini tahapa­pi­ri­cahini eta esami­ra­yarehi eta máechaji­riruva ema Cristo. \v 13 Écharichuhi éti eta mavanairipi ema Viya nayehe ena téchapa­ji­ricana eta mayehe Templo, nanica­yarehi eta tinicacare námaque­neasana ena achaneana náijara­ca­si­ruanahi ema Viya. Cáijara­ca­sia­na­yareva éna eta vaca táeche eta námava­huanahi ena achaneana. \v 14 Ene tacahehi eta mavanai­ripihi ema Viáquenu eta viyehe viti vicame­ta­rai­ruanahi eta tapachi­naquene máechaji­riruva, titupa­ra­ca­havihi vijaca­pa­yarehi eta vinicaquene taicha eta vicame­ta­rai­ruirahi. \v 15 Nútisera tájina nímati­yahini nuyasea­ca­hehini eta ítáti­ra­nui­nahini. Étaripa puiti te juca nucartane, váhivare nuyaseacahe íjara­ca­nuhini. Nucamichahi tamutu. Tiúriri­ne­hi­pucaini népena­va­nehini, machu tachima­ra­ca­nucaru táitava eta juca núrisa­mu­revahi núti tamaji­nairahi nuyasea­ca­hehini. \p \v 16 Núti vahi étapa­racaina nucasi­ñavahi taicha eta nucame­ta­rai­ruirahi. Nutupa­ra­haichuhi eta juca. ¡Páurechi­cha­nusami te némuna­hacava nínajica eta juca nucame­ta­rai­ruirahi! \v 17 Taicha núti, vahi nútiji­vai­nahini níjara­ca­vahini mayehe ema Viáquenu eta nucame­ta­rai­ruiraya, étapa­pucaini nujaca­pi­hahini eta nuvacha­yarehi eta mayehe. Nuvane­ca­si­va­hisera me Viya eta matupa­ra­si­ranuhi eta juca némata­ne­yarehi. \v 18 Ichapesera eta nuvarairahi eta nucame­ta­rai­ruirahi, taicha tijarahi te nusamure eta nurata­hairahi nucame­tarairu, tamaji­nai­ra­hivare nuyasea­ca­hehini eyehe éti. Vahi nupami­ca­hehini eta ítáti­ra­nui­nahini táichave­né­nahini eta nucatu­pa­ra­hairahi eta apóstolenuirahi. \p \v 19 Nájina­hinéni te juca apaquehe napami­ca­nuhini eta nucaema­ta­nea­si­rai­nahini táichavé­ne­hi­pucaini jácani náitáti­ra­nuhini, énaina­hi­pucaini náechanuhini. Nútisera níjara­cavahi nítaucha­yarehi tamutu eta nucamu­nu­ca­revahi nayehe ena achaneana, apaesa étaina­hi­pucaini níturu­si­ha­va­cahini ena nasimu­tu­va­queneana, machane­ra­nai­nahini ema Cristo. \v 20 Étaripa te níteca­pau­cha­va­cavare ena nujaneanana israelítana, ichape­ri­ne­hivare eta nupicau­chi­ra­vacahi éna, apaesa najimu­ya­sa­mu­re­pa­pucaini eta náehisi­rai­nahini ema Cristo, étaina­pa­pucaini níturu­si­ha­va­cahini éna. Ena nani, ichape eta nasuapirahi eta mayehe­repiana ema Moiséini. Tásiha, te nucainu­navaca éna, tájinavare vahi nucaeca­hihini eta nayehe­repihi, nupicau­cha­hivare éna apanava. Váhineni nútipa­ra­cai­nahini tayehe eta náehiruhi. \v 21 Tatiari­hisera eta yátupi­quenehi néhiruhi nuvanahihi mayehe ema Viya, máijara­runuhi ema Cristo. Éneri­chuvare te nucainu­navaca nácani apava­sanana máehica­ra­hanahi eta mayehe­re­pianahi ema Moiséini, váhivare nucaeca­hivaca. Nupicau­cha­hivare éna, nuvarairahi nucaji­mu­ya­sa­mu­re­cha­va­cahini éna apanava. \v 22 Te nucainu­na­hi­va­repuca ena vichamuriana nácani vuíchahahi náitamu­tu­ru­cahini náimatie­que­ne­hahini eta véhisirahi ema Cristo, váhivare nucaeca­hivaca eta namaima­tie­que­ne­hai­ra­richaha. Ichape­rinehi eta nujapa­nui­ra­vacahi. Nímica­ta­ca­vacapa, nuvarairahi náimatie­que­ne­hapaini yátupi­nahini eta véhiruhi. Namutu ena achaneana, nujapa­nu­vacahi. Nutanucahi eta nucaji­mu­ya­si­hayare eta nasamureana apaesa nanere­ji­ca­vapaini náehicahini ema Cristo, machane­ra­nai­nahini éna. \v 23 Núti nítauchahi tamutu eta júcana apaesa najacapa eta tapachi­naquene máechaji­riruva ema Viya, apaesa vácuti­ca­capaini vámutuhini vijacapa eta viúrivayare maicha ema Viya. \p \v 24-25 Écharichuhi éti, ena ticavi­ja­ru­rahiana pelota, tijanea­ca­va­na­yarehi muraca, ichape eta ticara­va­hu­nu­ma­nayare apaesa túmeanainapa eta narata­hairaya naverea­sihaya ena nánara­na­yarehi. Te vahi najanea­ca­vahini, vahi tiverea­re­ca­naimahi. Ene ecaheyare éti, ichape eta étume­chi­ra­vayare apaesa tauri eta ecaema­ta­nea­siraya ema Viáquenu, ejaca­pi­hai­na­sarepa eta etupa­rahahi mayehe. Eta naverea­re­ruanahi ena ticavi­ja­ru­rahiana, vahi tánasimahi. Témitie­que­ne­ha­va­ne­yarehi. Vahi tácutimahi eta vijaca­pa­que­neyare me Viya. Éta, tájinapa ticami­tie­que­ne­haimahi. \v 26 Nútiripa eta nucaema­ta­nea­sirahi ema Viáquenu, ichape eta nupami­si­ravahi, taicha eta nímatirahi eta mavara­haquene. Vahi némepu­ru­re­ca­vaimahi. \v 27 Nucara­ta­cavahi muraca. Vahi nusuapahini eta tajamu­ra­cha­que­neanahi eta náquehe. Nupamicahi eta táemiti­si­si­rai­­nahini eta tamauri­queneana, machu néjeca­pa­va­pa­pucaini, tásiha váipapucaini nucuja­ca­pahini eta nícuchihi. Ichape eta nutsiri­ha­ca­re­va­pa­pucaini, tavetijipa eta camuria­nairahi ena nímitureana tayehe eta véhisira ema Cristo. \c 10 \s1 Ema Pablo maconsejachavaca vahi nacucuti ena ticasiñarajijiana \p \v 1 Nupara­pe­naveana, nuvaraha némecha­heyare eta náichara­ra­cavahi acane ena viáchuca­na­veanaini máumuri­vanaini ema Moiséini. Eta náehisirahi éma, tatiarihi eta úcaji timícau­cha­va­capahi namutu éna. Eta nánuesirahi eta mar ticaijarehi Títsiama Une, namutu náimahahi eta tájijivahi eta nánuesiraya. \v 2 Namutu ena nani tíjara­ca­vanahi eta náitauchiraya eta náehisiraya ema Moisés, eta nánuesirahi eta ichape une mar, náehisirahi eta úcaji\f + \fr 10:2 \ft Ema Pablo máimi­cu­ticha eta nánue­si­rahi eta icha­pequene mar, tí­mi­cu­ti­ji­ri­ca­vahi eta nacai­ca­cha­si­hini te une, étapa te jara úcaji.\f*­. \v 3 Éneri­chuvare namutu ticuti­ca­canahi eta nanisirahi eta tinicacare tásiha­quenehi me Viya. \v 4 Namutu­hivare térana eta une tásiha­quenehi me Viya. Eta juca une náeresa­pa­racahi éna, táuchurehi tayehe eta mari, maicha ema Cristo. Émairahi ema tínapu­mi­rau­chapahi éna, máitáti­va­capahi eta napaisi­rapahi. \v 5 Tamapu­ru­ji­hisera eta majanea­si­ra­vacahi ema Viya. Vahi émainahini éma náeseni­cahini. Tájinachucha vahi nacauri­sa­mu­re­chahini éma. Eta tacahe, máicuña­ca­vacapa ema Viya. Namutu­yaréni tépena­ra­cánahi tayehe eta mávapahi apaquehe. Tiúchucu­ha­na­hisera ena nachicha­naveana. \p \v 6 Ena viáchuca­na­veanaini, táimicu­ñacahi eta najamu­ra­chirahi eta tamauri­queneana. Étara eta juca ticauya­ya­carehi eta viyehe, énéma­hi­há­vi­nahini víti apanavare vácutihini éna eta najamu­ra­chirahi eta tamauri­queneana. \v 7 Váhivare ecuicutipa éna eta nacasi­ña­ra­jirana. Échava eta Sagrada Escritura ani tacahehi: “Ena achaneana náichapa eta napiesta­chirahi eta nasiñaraji. Ticaeja­ca­canapa eta nanisiraya, téranapa. Téchepu­canapa tírimai­canapa te tamirahu eta nasiña­rajihi” tacahepa eta Sagrada Escritura. \v 8 Váhira énéna vicucahe víti. Váhivare vicuveha esu apana esena. Tacuija eta vituhu­sivaina. Machu vácutiriana éna eta nacaicu­ñairahi táichavenehi eta náichirahi eta juca tamauri­queneana. Tépena­ra­canapa. 23,000 achane ena tépenanahi te jena étana­quenehi sache. \v 9 Váhira vicuyu­ru­rujica tayehe eta mapane­re­ruanahi ema Viáquenu. Ena nani tiyuru­cha­vanahi, vaipa nasuapahini ema Viya. Tásiha, máicuña­ca­vacapa éma, táechuca­vacapa eta quichare. Tépena­ra­canapa. \v 10 Váhira tacuca­ra­sacava eta échaji­sirana mayehe ema Viya. Vahi ecucuti eta náejeca­pi­ravahi ena viáchuca­na­veanaini. Macapa­pa­ji­ruanahi ema ángele mavaneruhi ema Viya. \v 11 Tacahehira eta juca náichava­que­nevahi ena viáchuca­na­veanaini. Púiticha tanasihi te ajureca téjacahi tamutu maicha ema Viya. Tamutu eta juca témecha­havihi víti, ticatsi­ma­va­ca­re­hivare viyehe víti vineca­pae­que­ne­hanahi eta juca táitavi­rainapa puiti juca sácheana vicaiju­heyare. \v 12 Eta tacahe, vahi ecuimi­ja­chahini tájina tiáquipai­cahena. Tatupa­racahi ecauneu­cha­vayare tayehe eta tamauri­que­neanahi. \v 13 Puiti juca eta vítaresira, jararihi eta tavaraha témeje­ca­pa­va­chahavi. Váhisera ecuara­mihini, taicha eta tacahehi eta náichara­ra­cavahi namutu ena achaneana te juca apaquehe. Ecasi­ña­va­ya­resera muraca mayehe ema Viya, taicha yátupi eta macasi­ña­ca­revahi. Éma, vaipa máisapaimahi távayu­cha­va­hichaini eta tapami­sirahe. Jéhesare éma, tíjara­ca­hénapa eta etume­vayare, ecami­chi­rayare tamutu. \p \v 14 Tásiha puiti, eti nupara­pe­naveana némuna­ru­queneana, éraji­ca­vayare nayehe ena ticasi­ña­ra­jijiana. \v 15 Éti ímatie­que­nehahi tamutu. Eta tacahe, numetacahe apaesa táuri eta epane­re­que­ne­hairaya. \v 16 Étaripa eta juca vérasahi vimutu viyuja­rau­reasahi te vinicayare, étarichuhi táicutiarahi eta máitine máepusairuhi te crusu ema Viáquenu Jesucristo. Étaripa eta pan vinica­queneasa viyuve­tu­he­ji­ri­cacahi, étari­chu­hivare táicutiarahi eta máeche ema Viáquenu. Eta vérirahi étapa eta vinisirahi, táicutiarahi eta viúrujia­si­ra­cacahi te máijare, tásiha éma tiávahá­ca­ha­vi­hivare vimutu viti viúrujia­canahi éma. \v 17 Yátupi apana­pa­ne­ne­ji­havihi víti, visimu­tu­va­que­neanahi. Émana­ri­chu­hisera ema viávaháruhi. Eta vinisirahi eta pan, étarichuhi te máijare eta viyuja­rau­chirahi. \p \v 18 Eta juca viúrujia­si­ra­cacahi, vicuti­vacaipa ena nujaneanana israelítana. Éna, tiúrujia­ca­canahi eta nanisiraya eta tacayu­ja­ra­hu­quenehi me Viya eta tinicacare, navarairahi mávahá­ca­vacaini ema Viya táichavenehi eta nanisira. \v 19 Tiuri puiti, vímatie­que­nehahi tájinachucha táimanéna eta vaca nayuja­raurehi náijara­ca­siruhi eta nasiñaraji ena achaneana. Tacutirichu eta vaca mayuja­raurehi. Taicha eta nasiñaraji, tájinachucha tasama­ca­re­vai­nahini. \v 20 Nuvara­hasera némechahe, eta nayehe­repiana ena nani máimati­ra­hanahi ema Viya, énachucha náijara­ca­sichahi ena éreanana eta tinicacare. Vahi émainahini ema Viya náijara­ca­si­chahini. Eta tacahe, vahi nuvaraha ímica­siapava éti eta nayehe, machu náimivehahe nayehe ena éreanana. \v 21 Vahi táuricahini apique­re­ha­ha­vi­nahini: eta véhisirahi ema Viáquenu, tásiha véhica­hi­va­re­pucaini ena éreanana. Te enicayare eta tinicacare, te éraya­repuca, tatupiruva eta ecuru­ji­si­ra­cacaina mayehe ema Viya. Mácarichu émaina ecasiña. \v 22 Machu ímiyu­semaca ema Viáquenu, taicha vahi árata­haimahi ecanara éma. \s1 Vímerecaya eta vémunaraivanaya nayehe ena vichamuriana \p \v 23 Yátupinéni víti véchinavahi, viyehe­re­pi­pa­chu­yarehi eta vinisiraya, váhisera tácuti­ca­cahini táetupi­ca­vahini mayehe ema Viya, váhivare tácuti­ca­cahini táimica­ta­ca­ha­vihini eta vipauchiraya ema Viya. \v 24 Tásiha, nuconse­jachahe puiti: Vahi ácari­chuimahi eti iúricha­va­yarehi; éneri­chuvare etanu­ca­yarehi eta táurichi­ra­va­ca­yarehi ena apamuriana. \p \v 25 Te enica­ya­repuca eta vaca tiásiha te mercado, vahi ecuava­mirahu eta enisi­rayare, váhivare ecucamesa ecuecha te ticayu­ja­ra­hu­hipuca eta vaca, apaesa tacuija tahapa­sa­mu­rechahe. \v 26 Taicha ema Viáquenu, éma tépiyacahi eta apaquehe, étapa tamutu eta távapa­hianahi. Vitupa­ra­haichuhi eta vinisiraya máicha. \p \v 27 Títecapa te náichuha­hepuca enica nácani vahi vichamu­ria­nai­nahini, te ísapa­va­ya­repuca tiámaheana, tiúrichucha enica eta náijara­ru­heyare. Váhisera ecuya­sereca te ticayu­ja­ra­hu­hipuca eta tinicacare. \v 28-29 Téhesera natiari­hi­napuca nácani tineca­pae­que­ne­hanahi, te nameta­ca­hepuca eta nayuja­rau­chirahi te tamirahu eta nasiñaraji, tiúripana vahi ecunica, apaesa tacuija tahapa­sa­murecha eta mapanereru ema timeta­cahehi. Éti, émiti­si­capuca eta epicau­chirahi eta nasiña­rajiana. Émasera ema echamuri, vuíchaha máemiti­si­cahini. Tásiha, nuvaraha tacuija tahapa­pi­cahini eta mapane­reruana icha éti. \p \v 30 Téhesera etiari­hi­na­papuca ecahe: “Vahi núrica nucari­ne­papuca núti titupa­ra­canuhi nujanea­ca­vayare apaesapuca vaipa nucueme­je­ca­pavacha eta mapanereru ema apana. Núti nuhasu­lu­pa­ya­cha­paraca ema Viya eta nunisi­rayare” ecahepuca. \v 31 Tiuri puiti, nuconse­ja­chaheya: Tamutu eta enisirana étapa eta érirana, étapa eta ecaema­ta­nerana, tiúriyare tamutu eta íchirayare te mamirahu ema Viya énapa ena achaneana. Jéhesare, ena achaneana nacuna­chainapa ema Viya taicha eta náimaira­he­yarehi tiúrihi icha tamutu. \v 32 Jéhesare, nájinapa émeje­ca­pa­va­ruímahi, énaripa ena israelítana, énaripa ena apava­sanana, navetijipa ena vichamu­rianahi, taicha vicuti­cacahi eta machichai­ra­havihi ema Viya. \v 33 Ácutinu núti eta nuyehe­repihi. Ichape­murihi eta nuvarairahi nucuri­sa­mu­re­chavaca namutu. Vahi nácari­chuhini núti nutanu­cahini eta núrichi­ra­vayare. Énerichuva nutanu­ca­hivare eta núrichi­ra­vacaya ena apamuriana, taicha nuvarahahi tauri eta náehisiraina ema Viya, náuchucuiraina éna apanavare. \c 11 \nb \v 1 Núti puiti juca nítare­sirahi, étapa nupanahi eta máitare­sirahi ema Cristo. Nuvaraha éne ácahéni éti apanavare, epana­nuyare núti eta juca nítare­sirahi. \s1 Esu esena témetserajicavaya nayehe ena suchamuriana te iúrujisiravana \p \v 2 Ichape eta nucunachahe eti nupara­pe­naveana, taicha eta emaemi­ti­si­si­ranuhi. Ímiya­na­va­hivare éhica eta ímitu­ca­si­vanahi nuyehe. \v 3 Nuvara­hasera némecha­heyare eta juca apanavare téchacarehi. Ema Tata Vicaiyaquene, éma machuti­ri­hahicha ema Cristo. Ema Cristo, émapa vichuti­rihahi vimutu viti ajairana. Ene nacahehi ena ajairana nacaye­na­que­neanapa, éna nachuti­ri­ha­na­hivare ena esenana nayenana. \v 4 Eta tacahe, viti ajairana vahi viúrihahini vicaepa­ca­sihini te viyuja­rau­chavaya étaripa te vicame­ta­rai­ruyare. Taicha te vicaepa­casihi, tímicu­ti­ji­ri­cavaipa vémepuruhi ema Cristo eta vichuti­ri­hairahi éma. \v 5 Ésusera esu esena tatupa­racahi ticaepa­ca­si­yarehi te tiyuja­rau­cha­vayare, étaripa te ticame­ta­rai­ruyare. Taicha te vahi ticaepa­casihi, tímicu­ti­ji­ri­cavaipa suémepuruhi ema suima eta suchuti­ri­hairahi éma. Te vahi ticaepa­casihi ésu, tímicu­ti­ji­ri­cavaipa sucachu­ca­si­que­né­nahini ésu. Sucutihi ena túhusiana. \v 6 Esu súcani esena vahi suávara­hahini ticaepacasi, ésu tivaraha sucutiyare ema mácani ajaira. Tásiha, te suvara­hapuca suácutihavi viti ajairana, tiúripanahi sucachu­ca­sipaini, suítahi­si­va­nepaini. Téhesera te tímitsi­ria­ca­va­ya­re­hipuca eta suítahi­siraya, tiúripa­naichuhi sucaepa­ca­sihini, suácutihini ena supárae­se­návana. \v 7-9 Taicha te tépana­va­nainapa ena achaneana, ema máinapuiruhi ajaira vahi étainahini máuchusi­ne­nahini suyehe esu esena. Te mavahuana ema Viya máepiya­sinehi ema ajaira. Ema Viya manacahi eta máimahi, mavasi­richuhi eta máimahihi ema Viya. Eta máurinavahi tásiha­quenehi me Viya. Ésusera esu esena suínapuiruhi, súchurepa esu te máquehe ema ajaira, étaripa eta súrinavahi tásiha­quenehi mayehe. Eta témepi­yacahi esu esena, macompa­ñe­rayare ema ajaira, mayena­yarehi ésu. Vahi ésuina esu suémepi­ya­cahini ema ajaira eta sucaimairaya. Eta tacahe, eta viyuja­rau­chi­ravana, viti ajairana tatupa­ra­cahavi vahi vicaepa­ca­sihini, taicha viti vicaquehehi ema Viya, vicuti­cacahi ema viáchucaini Adán. \v 10 Énasera ena esenana, tatupa­ra­ca­vacahi ticaepa­ca­sia­nayare eta nayuja­rau­chi­ravana, nacuti­yarehi ena ángeleana ticaepa­ca­mi­ranahi te natupi­ha­mi­rau­chayare ema Viya, navarairahi náimereca eta napicau­chirahi. \v 11 Puítisera, eta juca vítare­sirahi véhisirahi ema Viáquenu, ichape­murihi eta véjiasiraipa eta náitáti­ra­haviya ena esenana. Vítiripa ichape­mu­ri­hivare eta náejiasi­ra­havihi éna eta vítátiraya viti ajairana. \v 12 Esu esena, yátupihi eta súchusirahi ésu te maeche ema ajaira, puítisera viti ajairana étapa viúchusihahi te sujuhe esu esena ticachi­chahavi. Viásiha­que­ne­hisera vimutu mayehe ema Viya. \p \v 13 Nuvaraha epane­re­que­nehaya yátupina eta juca. Németeaca nájina éti ímija­cha­vahini tiúrihi esu súcani máepaca­si­návehi eta suyuja­rau­chi­ravahi me Viya. \v 14 Viti ajairana véchahi eta tatsiri­ha­ca­révahi viújiji­quihini eta vichutimaca. \v 15 Suímitu­re­va­hisera esu súcani esena súrihahi tiújiji­qui­yarehi eta suchutimaca. Étara tiúrinachahi ena esenana. Náijaraichuhi éna eta nacaepa­ca­siraya taicha natupa­ra­haichuhi éna. \v 16 Te natiari­hi­napuca nácani vahi navaraha nasama eta juca nímitu­rapihi, tacamunuhi napane­re­chi­na­vayare tativaina. Tájina vímati­yahini eta juca apaye­herepi. Énaripa namutu ena vichamuriana, tájina apanaina nayehe­re­pi­nahini. \s1 Ema Pablo macajachavaca eta namaetupisiravahi te tinicanayare eta tinicacare táicutiarahi eta máepeninahavihi ema Viáquenu \p \v 17 Tiuri puiti, numeta­ca­heyare eta juca apana. Tájinapa ecuna­cha­ca­re­vai­nahini nuyehe, taicha vaipa táetupi­ca­vahini eta iúruji­si­ra­vanahi eyuja­rau­chi­ravana. \v 18 Jucari­hisera eta juca ticatihi nuyehe. Nusamai­ricahi te iúruji­si­ravana íchirana eta culto, vaipa tacuti­ca­cahini eta epane­reruana, íputsi­mu­ria­va­vacapa. Németeaca núti cañarihihi eta íchava­que­névahi. \v 19 Páurehesami eta íputsi­mu­ria­vai­ra­cacahi. Étaina­pasera ecaeche­raiyaya eti yátupi­que­neanahi machane­ranahi ema Viya, énapa ena vahi machane­ra­nai­nahini. \v 20 Eta juca tíchahehi vaipa táetupi­ca­vahini te ecuru­jicaca enisi­rayare eta tinicacare táicutiara eta máepeni­na­havihi ema Viáquenu te crusu. Váipasera émainahini tatupi­ru­ru­chahini. \v 21 Títecapa vaipa ecucha­pa­ca­cahini. Nararihi ticaina­pu­pui­ri­ca­vanapa tinicana nayéhe­chi­rá­va­vacapa. Tinaha­ca­vanapa térana técava­ha­chá­vanapa. Narari­hisera ena apamuriana técuha­na­ripaicha. \v 22 Tájinapa táurivai­nahini eta juca ­ íchaquenehi. Ticutipa tacuija­que­né­nahini epenai­nahini, étainapaini enisi­hahini érihahini. Tímicu­ti­ji­ri­cavaipa épuru­vacahi ena apamuriana machane­ranahi ema Viya. Ímica­tsi­ria­cavare nácani tájina­quenehi naviya­vahini. Étupi­ca­vai­papuca eta juca ecahehi. Tájina­que­ne­pasera ecuna­cha­ca­revaina eta nuyehe. \s1 Eta táetupisiravahi eta vinisirahi eta tinicacare táemechahavihi eta máepeninahavihi ema Viáquenu te crusu \r (Mt 26.26-29; Mr 14.22-25; Lc 22.14-20) \p \fig Ema Viáquenu Jesús máimitucavacahi eta nayeherepiyarehi eta náenisiracacayarehi­­.|src="Gospel 179" size="span" ref="1 Co 11.23-25" \fig* \v 23 Núti tatupi­ruvahi eta nucaimi­tu­ca­sirahi mayehe ema Viáquenu. Tásiha, étari­chu­hivare eta nímitu­rapihi eyehe. Taicha ani tacahehi eta nímitu­si­rahehi: Te jena yátiquenehi te ticaija­ra­re­ca­si­yarepa ema Viáquenu Jesús, mavehapa te mavahuana eta pan. \v 24 Te tamutupa eta mahasu­lu­pa­ya­chirahi ema Viya, mayuve­tucapa eta pan. Tásiha, máichavacapa ena máimitureana: “Enica eta juca néche. Étivenehi nímija­ra­re­cavahi eta népeniraya. Eta juca apaja­ra­hiyare te apaquehe, te étipava énicaca, éta témecha­heyare nuyehe” macahepa. \v 25 Te tamutupa eta nanisirahi, maveha­varepa te mavahuana eta máerirare, mahasu­lu­pa­ya­chavare ema Viya. Tásiha, máichavarepa ena máimitureana: “Era eta juca nítineama táepusai­ru­vayare. Eta juca táicutiarahi eta nucaeja­si­rayare eta arairu matratune ema Tata Vicaiyaquene eta eyehe, majaca­pi­ra­heyare eti ecasi­ña­nua­nayare, arairupa eta éhiruyare. Eta íchira­pa­ra­cayare te énicaca, éta témechaheya eta nuyehe” macahepa ema Viáquenu. \v 26 Puíticha tanasi eta juca. Apaja­ra­hi­yarehi viyehe. Te vénicaca étapa eta vésichacaca, vémecha­cacahi ena vichamuriana eta máepeni­na­havihi ema Viáquenu. Tiámáinucava vicaina­ji­ruyare te mápecha­vavare máiteca. \s1 Tacamunu eta vipicauchirayarehi te vinicaya \p \v 27 Namutu nácani tinicanahi téranahi eta táicutiarahi eta máepeni­nahavi ema Viáquenu, te vahi tétupi­cavahi eta napane­re­ruanahi, váhivare napicau­chahini, ticape­ca­tu­ra­naripa éna. Náemepu­ru­re­caripa eta máitine étapa eta máepenirahi. \v 28 Eta tacahe, nácani tinica­nayare, tativa­nu­mayare tipane­rea­ca­va­nayare te tájina­hipuca náichira­vai­nahini te mamirahu ema Viya. Te tájinahini nasama, tísapa­va­na­yarehi eta nanisi­rayare, náerirayare. \v 29 Taicha te vahi tipicau­cha­carehi eta náimairahi eta máeche ema Viáquenu eta nanisi­rayare, náerirayare, énaji­vaichucha tíchavanahi, tímicu­ña­ca­va­na­ripahi eta nanisirahi. \v 30 Étara tíchahehi eta juca táitusiava esimutupa eti ecaju­manahi, tájinapa tatume­vai­nahini eta iáqueheana. Ena apamuriana tépena­napaipa táicha. \v 31 Téhesera vítijivahi vétupirica eta vítare­sirahi, ema Viáquenu vahi tícuña­ca­ha­vimahi. \v 32 Taicha mavarahahi vétupi­ri­ca­yarehi. Vaipa vicaicu­ñaimahi tayehe eta nacaicu­ñai­rayare ena apamuriana achaneana máimati­ra­hanahi ema Viya. \p \v 33 Eta tacahe, eti nupara­pe­naveana, te ecuru­ji­ca­cayare eta enisi­rayare, ecucha­pa­ca­cayare apaesa ínuna eta enisi­rayare. \v 34 Téhesera matiari­hipuca mácani técuha­sa­mu­re­ripaicha, tiúripana manicanuma te mapena, apaesa vaipa macueme­cha­recahe ema Viya taicha eta tamaetu­pi­si­ravahi eta iúruji­si­ravahi. Étasera eta juca apamuriana téchaca­reanahi viyehe, nímaha­rinepa núti. Nétupi­ricaya te níteca eta ara eyehe. \c 12 \s1 Vimutu viti vítupajijiasiravapachuyare maicha ema Espíritu Santo \p \v 1 Nupara­pe­naveana, nuvaraha numeta­ca­heyare eta apana téchacareana, apaesa yátupina ácaicutiara. Jucarihi apana­pa­ne­nejihi eta vítupa­ji­jia­si­ra­va­nayare maicha ema Espíritu Santo. \p \v 2 Écharichuhi éti, te vuíchaha émainahini éhica ema Viáquenu Jesucristo, ísapa­ji­ri­ca­vaichaha tipami­caheana éhica eta nasiña­rajiana tájina­quenehi eta tajíca­pa­rai­vái­nahíni. \v 3 Nuvaraha némecha­heyare eta juca ímati­rayare nayehe nácani vahi mávahá­rua­naimahi ema Espíritu Santo. Te nacahepuca: “Másáji­ta­ta­ji­pucaini ema iáquenu éti”, te nacahepuca eta juca, ímati­vacaya éna. Taicha ena mávahá­ruanahi ema Espíritu Santo, nacarichu ena tatupa­racahi náimatiyare eta aquenu­cairahi ema Jesús. Énasera ena vahi mávahá­rua­nai­nahini ema Espíritu Santo vahi tatupa­ra­cahini nácahe­pucaini: “Ema Jesús émara Viya Viáquenuhi”. \p \v 4 Víti mávahá­ruanahi ema Espíritu Santo, apana­pa­ne­nejihi eta vítupa­ji­jia­si­ravana máijara­ru­ha­vianahi. Émana­ri­chu­hisera éma. \v 5 Éneri­chuvare apana­pa­ne­nejihi eta vémataneana máijara­ruanahi ema Viáquenu. Émana­ri­chu­hisera éma. \v 6 Te tamutu eta vicaema­ta­neasira, ema Viya émarichuhi ema téchahavihi, tíjara­ca­havihi eta vitumevahi, virata­hairaya vimutu. \v 7 Éneri­chuvare ema Espíritu Santo, víjara­ca­si­pachuhi eta vítupa­ji­jia­si­ra­vayare máicha, vímitu­si­ha­yarehi eta tasimu­tu­que­neanahi namutu ena vichamuriana. \v 8 Nararihi ena máimica­ta­cavaca ema Espíritu Santo eta náitusiraya téchajicana, náimitu­re­siraya. Ena apamuriana máijara­ca­va­cavare máejera­reyare eta nacaicu­tia­rairaya eta mapane­reruana ema Viya. Émana­ri­chu­hisera ema Espíritu Santo tíjaracahi eta juca. \v 9 Narari­hivare ena máijara­ruanahi eta nacucha­pi­rayare muraca eta nayasea­ruanahi ema Viya táichavene eta nacasi­ña­vairahi eta mayehe. Narari­hivare ena máijara­ruanahi eta nacana­ra­si­rayare ena nacaju­ma­queneana. \v 10 Narari­hivare ena máijara­ruanahi eta nacuchu­siraya eta tiárami­careana. Ena apamuriana náijarai­chuvare eta ticame­ta­ca­sianaya mayehe ema Espíritu Santo eta máechaji­ri­ru­vanahi ema Viya. Ena apamuriana máijara­cavare eta náimatia­si­ra­vaneya ena achaneana nájahapuca nácani mávahá­ruanahi ema Espíritu Santo, nájaha­va­repuca ena mávahá­ruanahi ena éreanana. Ena apamuriana máijara­cavare eta tiúririchuya eta náechaji­siraya eta apaecha­ji­ri­ruvana. Ena apamuriana máijara­cavare eta náitusi­rayare, nápepica náechajisiha eta apaecha­ji­riruva, trépetea­na­yarehi. \v 11 Tamutu eta juca máichaque­neanahi ema Espíritu Santo. Macarichuhi ema máitapa­rahahi máijara­cavaca eta náituca­que­ne­pa­chuyare namutu ena mavara­ha­que­neanahi máijaraca. \s1 Émanarichuhi ema véhiruhi \p \v 12 Viti achaneana, apana­pa­neneji eta táijareana eta viáquehe. Tisimutuhi eta táitupa­ji­jiá­si­ravana. Étana­ri­chu­hisera eta táuchusihahi te viáquehe. Ene tacahehi eta véhisirahi ema Viáquenu Jesucristo. Vimutu viti véhicanahi éma, apana­pa­ne­ne­ji­havihi, visimu­tu­hivare. Émana­ri­chu­hisera ema véhiruhi. \v 13 Tacahe, vahi étapa­racaina te israelí­ta­há­vipuca, te apava­sa­sa­jue­cu­ha­vi­hi­va­repuca, étaripa te máquenu­re­ha­vi­hipuca. Téhesera te vicaica­chasipa eta véhisi­rayare ema Viáquenu, étana­rinepa eta vímahi maicha ema Espíritu Santo. Éneri­chuvare, eta mávahá­si­ra­ha­viripa, vicuti­ca­caripa eta máecasa­re­chi­ra­havihi eta viáchanevana. \p \v 14 Yátupi eta viáquehe vahi étanai­na­ri­chuhini eta táimahianahi, étapa eta táitupa­ji­jia­si­ra­vanahi. \v 15 Étaripa eta vívape, vahi távasihini eta vivahu, váhivare tacuti­ca­cahini eta táitupa­ji­jia­si­ra­vanahi. Étari­chu­hisera táunavahi eta viáquehe. \v 16 Étaripa eta vichaca, vahi távasihini eta viúquiha. Étari­chu­hi­va­resera táunavahi eta viáquehe. \v 17 Váiparinehi táuricaimahi amairi­hai­nahini eta viáquehe tacauqui­hahini. Tásiha, tacuija­pucaini viquiñai­nahini, tacuijapaini visama­que­né­nahini. Váhivare táuricaimahi amairi­hai­nahini eta viáquehe tacaqui­ñahini. Tásiha, tacuija­pucaini visiri­nahini, tacuijapaini vijiure­nahini. \v 18 Ema Viya manacahi eta táemata­ne­re­pia­na­ya­re­pachuhi eta juca táunavanahi eta viáquehe. Taicha tacahehi eta mapane­reruhi ema Viya te tépiya­ca­ha­vinapa. \v 19 Vahi mávara­hahini étanai­na­ri­chuhini eta táitupa­ji­jia­si­ra­vai­nahini eta viáquehe, amairi­qui­ha­ha­vi­na­hi­pucaini. \v 20 Yátupi tisimutuhi eta táitupa­ji­jia­si­ra­vanahi eta viáquehe, étana­ri­chu­hisera eta távihahi. \p \v 21 Tamutu eta juca viáquehe ticamu­nu­ji­ri­cacahi. Étaripa eta viúquiha tacamunuhi eta vivahuana. Étaripa eta vichuti tacamu­nu­hivare eta vívapeana, vipaisi­hayare. \v 22 Étaripa eta tiávihanahi te amahe vijuhe, matumea­rai­ra­haipahi eta vímairahi, étahisera tiápaju­cavahi ticamu­nu­ca­re­panahi. \v 23 Jucarihi eta viáquehe ticutimahi vahi múnainahi eta vímairahi. Étahisera tiápaju­ca­va­panahi vimuiriachahi. Jucari­hivare eta viáquehe vaipa táuricahini vímere­cahini. Tásiha, tiápaju­ca­va­panahi vépacu­curehi, vicatiu­cha­hivare. \v 24 Jucari­hivare eta apana táunavahi eta viáquehe ticutimahi vaipa vicamunuhi vépacu­chahini. Tímere­re­cavahi nayehe ena achaneana. Tamutu eta juca máepiya­ruanahi ema Viya, máicuchahi eta táimahia­na­pachuhi, mavarahahi tácuti­cacahi eta vémuna­siraya tamutu eta táunavanahi eta viáquehe. \v 25 Eta tacahe, te vicaematane, tamutu eta viáquehe tiyamu­ricahi, tímica­ta­ji­ri­cacahi. Ichapehi eta táejiasi­ra­cacahi. Vahi táiputsia­ca­cahini. \v 26 Étaripa te tatiari­hipuca eta táichava­que­nevahi eta táunavahi eta viáquehe, támairiacahi ticati eta viáquehe. Téhesera tatiari­hipuca eta táurisa­mu­revahi taicha eta táitupa­ji­jia­si­ra­vanahi, tamutu­yarehi eta viáquehe tiúrisamure. \p \v 27 Ene ecahehi éti eta éhisirahi ema Viáquenu Jesucristo. Eta iúruji­si­ravahi mayehe, ecuti­cacahi eta táunavanahi eta máquehe. \v 28 Éneri­chuvare, ema Viya titupa­ra­ca­ha­vipachu eta viávacu­re­pachuhi, mavarairahi vijanea­ca­heyare eti vichamuriana, machane­ranahi. Titupa­ra­ca­havihi viti apóstoleana vímahaheya, énapa ena profetana, énapa ena tímitu­re­ca­ra­hianahi eta máechaji­ri­ruvana ema Viya, énapa ena títurue­que­ne­hanahi nacuchuca eta tiárami­careana, énapa ena ticana­ra­re­canahi ena nacaju­ma­queneana, énapa ena tímica­ta­ra­hianahi nayehe ena nacamu­nu­que­névana, énapa ena tiúrianahi eta nacava­nai­ri­pirana, énapa ena tiúririchu eta náechajisiha eta apaecha­ji­ri­ruvana, énapa ena trépeteana títucanahi nápepica eta apaecha­ji­ri­ruvana. \v 29 Vahi étanai­na­ri­chuhini eta viávacu­reanahi. Vahi vámutuhini apóstoleha­vi­nahini, vahi vámutuhini profeta­ha­vi­nahini. Vahi vámutuhini vímitu­re­cahini. Vahi vámutuhini vicuchuca eta tiárami­careana. \v 30 Vahi vámutuhini vítupa­ji­jia­ca­vahini vicana­ra­re­cahini ena nacaju­ma­queneana. Vahi vámutuhini véchaji­ca­nahini te apaecha­ji­ri­ruvana. Váhivare vámutuhini trépete­ha­vi­nahíni. \v 31 Tiuri puiti, étipa tacamunu eyaseaca ema Viya máijaracahe eta ítupa­ji­jiá­si­ravaina eta ticamu­nu­ca­repana. Jéhesare, nuvaraha nímitu­ca­heyare eta apana táurina­que­nepana. Esama­nuchaha. \c 13 \s1 Eta ticamunucarepanahi eta vémunaraivaya \p \v 1 Vítiripa, te tacuija­hi­pucaini eta vémuna­rai­vai­nahíni, vaipa tisuapa­ca­rémahi eta vimeta­rairuana. Vémuna­si­ri­cavapa. Tayanapane vítuca­hipuca véchajica tamutu eta apaecha­ji­ri­ruvana, vácuti­pucaini eta náechajisira ena ángeleana. \v 2 Te tacuija­hi­pucaini eta vémuna­rai­vai­nahíni, tájinapa vicuna­cha­ca­rémahi me Viya. Tayanapane vicame­ta­rai­ru­hi­pucaini eta vimeta­ca­si­vanahi te anuma, támutu­hi­va­re­pucaini víturue­que­neháini, étaripa te máijahú­cha­pucaini macaye­je­cahini ema Viya eta ichapequene mari táichave­né­nahíni eta viyasea­si­rai­nahini eta vicasi­ña­vai­rai­nahini eta mayehe. \v 3 Tásiha, te tacuija­hi­pucaini eta vémuna­rai­vai­nahini, tájina vijaca­pa­ca­réimahi me Viya táicha. Tayana­pa­nevare vicaji­ri­ca­hi­pucaini tamutu eta vímaha­queneana te vipena, téhevare vísapa­pucaini náijuchaini eta viáquehe táichave­né­nahini eta namauri­sirahi véhica ema Viáquenu. \v 4 Téhesera yátupihi vémunarahi, vicaye­he­yarehi paciencia, vijapa­nu­ra­hiyare. Vahi vicapi­na­ru­re­caimahi. Váhivare píncani­lla­ha­vimahi. Váhivare vicasi­ña­va­vai­caimahi. \v 5 Váhivare vicava­pa­jaimahi jácani táiñema­hi­queneana. Váhivare vivere­ji­mi­rau­chaimahi ena apamuriana achaneana. Váhivare tijuricati visemaimahi. Váhivare vicatia­na­re­caimahi. \v 6 Váhivare táuricahini vicaeca­hi­ra­hihini te vímaha nácani ticaejeanahi. Viúrisa­mu­resera te vímaha ena achaneana tiúrihi eta náitaresira. \v 7 Te yátupihi vémunarahi, vicami­chayare tamutu. Vahi éneva­némahi visuapa eta echaji­ri­ru­cavana náepiya­pi­ruanahi ena achaneana. Vicucha­pa­yarehi eta táetupi­ri­si­ra­vayare eta panere­rucana. Vahi víjahú­cha­vaimahi vínajicava, vicucha­pi­ná­vayare. \v 8 Tájinapa títaimahi eta vémuna­rai­vayare, vímiya­na­vainapa eta vítare­siraya. Eta jena sácheanayare, vímatie­queneha tamutu. Vaipa vicamunu eta vimeta­ca­sivana eta metara­pia­nayare tásiha­que­nea­nayare me Viya. Tájinapa viátaji­vaimahi eta visami­rayare eta apaecha­ji­ri­ruvana. Váipavare tácaje­raimahi eta visami­rayare vímatie­que­ne­ha­va­nénapa. \v 9 Taicha puiti te juca vítare­sirahi, apaesa­chi­charichu eta vímatie­que­ne­hairahi, apaesa­chi­charichu eta vítusirahi eta metarapiana tásiha­que­neanahi me Viya. \v 10 Járaja­pai­na­pasera eta sácheyare, vímatie­que­ne­hainapa yátupi eta mapane­reruana ema Viya, eta vimáima­tie­que­ne­ruanahi puiti. Vaipa vácamunu ena tímitu­ca­haviana. \p \v 11 Nímicu­ti­chavahi núti eta viámape­ruvahi. Vuíchaha vítucahini vipane­rereca, vimapa­chi­chi­ji­ri­ca­vaichaha. Téhesera te ajaira­havipa, te esenapuca, títsiva­chavapa eta vipane­reruana. Vínajicapa eta viámape­ru­vainihi. \v 12 Ene vicahehi víti eta juca vítare­sirahi. Puiti vuíchaha támutuhíni vímatie­que­ne­hahini. Ticuti­richaha te vímara­racaicha eta vicuna te jácani ichasi espejo, vahi tacaeche­rahini. Járaja­pai­na­pasera eta sácheyare ticaeche­rainapa tamutu. Puiti, ticajera eta vicaicu­tia­rairahi víti. Ema Viya vuíchaha tímitu­ca­há­vihíni tamutu eta mapane­reruana. Téhesera te apaja­ra­hinapa, tamutuya vicaicutiara máicha. Tacutirichu eta máimairahi puiti eta vipane­reruana víti te amahe eta visamureana. \v 13 Puiti, eta juca vicaijuheya, vímiyanava vámutu muracaina eta vicasi­ña­vairahi me Viya, váhivare vicuya­cu­jihini eta vicucha­pi­rapaipa eta viúrivai­napaipa, tacuija­vareni tahapa­pi­ri­cahini eta vémuna­rai­vayare. Jéhesare, tiápaju­ca­va­pa­na­yarehi eta vémunaraiva. Étara ticuna­cha­ca­re­panahi me Viya. \c 14 \s1 Tísapacare eta náechajisiraya eta apaechajiriruvana \p \v 1 Tacahe, nuvaraha núti yátupina eta émuna­raivaina. Nuvara­ha­hivare eyaseaca ema Espíritu Santo eta ítupa­ji­jia­si­ravaina, étaripa eta ítusiraina ecame­tarairu eta máechaji­riruva tásiha­que­neanahi mayehe ema Viya. \v 2 Tájina táichava, nácani téchajicana ema Viya eta apaecha­ji­riruva. Éma masamahi. Vítipasera viti apamuri vaipa vácaicu­tia­rahini eta náechaji­ri­ruvahi. Yátupi­hipuca máimitu­reanahi ema Espíritu Santo, váhisera náimereu­cha­vahini eta máimitu­rapihi éma. \v 3 Vahi tácuti nácani nacame­ta­rairuhi eta máechaji­ri­ruvana tásiha­que­neanahi mayehe ema Viya, ticaicu­tia­ra­carehi tamutu eta nameta­ra­pianahi. Tatupi­ruvahi eta náimitu­si­ra­vacahi ena apamuriana. Náetumechahi eta náchanevana eta nasuapiraina. Éta nacuri­sa­mu­re­chi­ha­vacahi te jácani napane­re­re­sirana. \v 4 Ema mácani téchajicahi ema Viya te apaecha­ji­riruva, mayehe­chi­ra­va­richuhi te máchaneva eta macaju­ru­siraya eta masuapa­ji­raivaya. Émasera mácani ticame­ta­rairuhi eta máechaji­ri­ruvana tásiha­que­neanahi mayehe ema Viya, macaju­ru­sinahi eta nasuapa­ji­rai­va­yarehi ena machamuriana. \p \v 5 Nuvara­ha­hinéni núti ámutuhini ítupa­ji­jia­ca­vahini maicha ema Espíritu Santo, échaji­ca­hi­pucaini te apaecha­ji­ri­ruvana. Tiápaju­ca­va­hisera eta nuvarairahi ecame­ta­rai­ruhini eta máechaji­ri­ruvana tásiha­que­neanahi mayehe ema Viya, taicha étara tiúripanahi eta juca tayehe eta échaji­si­rai­nahini te apaecha­ji­ri­ruvana. Tiúrihinéni échaji­cahini, tacamu­nu­hisera natiari­hi­nahini nácani trépete, nameta­ca­va­ca­sa­repaini ena apamuriana eta tacaye­ma­que­neanahi apaesa tajuru­si­hapaini eta nasuapa­ji­rai­vai­nahini. \v 6 Nútiripa, nupara­pe­naveana, níteca­pau­cha­he­pucaini néjira­pa­na­hehini, tásiha néchaji­ca­pa­hi­pucaini te apaecha­ji­riruva eta eyehe, éti vahi ácaicu­tia­raimahi, váipavare tímica­ta­ca­hémahi eta tajuru­si­rai­nahini eta ecasi­ña­vairahi me Viya. Tacamunuhi néchaji­cahíni te échaji­ri­ruvaichu eta nímitu­si­ra­hé­nahini, éti ecaicu­tia­ra­sa­repaini tamutu eta numeta­ca­si­vanahi me Viya, étapa eta máimere­cha­que­nenuhi, étapapuca eta máimati­quenehi, arairu eta viyehe. \p \v 7 Eta juca tímicu­ti­ji­ri­cavahi te mapacha­rajihi eta masivi­viripi ema ticasi­vivihi. Vaipa tacaicu­tia­ra­ca­rehini tájahapuca eta masivi­viripi. Émaripa ema violinista, váhivare ticaicu­tia­ra­ca­rehini tájahapuca eta mapunu­nerapi. \v 8 Énerichu tacutihi mácani cúrnetéru nayehe ena suntaruana, te váhivare ticaicu­tia­ra­carehi eta macachu­jairahi, váiparinehi tiúruji­ca­va­naimahi ena suntaruana táichuha­que­neanahi, taicha vahi nácaicu­tia­rahini. \v 9 Ene ecahehi éti, eta échaji­sirahi eta apaecha­ji­riruva, nájina nacaicu­tia­rahini. Tímicu­ti­ji­ri­cavaipa nacuijahini nasama­ra­ra­ca­hehini eta échaji­sirahi. \v 10 Yátupi tisimutuhi eta apaecha­ji­ri­ru­vanahi te juca apaquehe. Nayehe­pa­chu­hisera nácani ticaecha­ji­ri­ru­va­napahi. \v 11 Vítiripa te náechaji­ca­ha­vipuca ena extranjeroana te náechaji­riruva, váiparinehi vácaicu­tia­raimahi. Énaripa váhivare ticaicu­tia­ra­ha­via­naimahi víti. \v 12 Tiuri puiti, vahi tacuma­puruji eta evarairahi ejacapa eta ítupa­ji­jia­si­ra­vanaya máijara­ru­he­yarehi ema Espíritu Santo. Tiúripana eyase­sereca eta ítusiraina ímitu­cavaca ena echamuriana apaesa tajuru­capaipa eta nasuapa­ji­raivaina éna apanava. \p \v 13 Tásiha, mácani téchajicahi te apaecha­ji­riruva, tacamunuhi mayasea­cahini ema Viya eta máitusi­rai­nahini mameta­cavaca eta tacaye­ma­quenehi eta máechaji­ri­ruvahi apaesa nacaicu­tia­ra­sa­repaini nácani tisama­ra­ra­canahi. \v 14 Taicha eta viyuja­ra­sirahi víti te apaecha­ji­ri­ruvana, te vítapi­ricapa eta viyuja­ra­sirahi, vahi tánasihini véchavahini eta vicaye­ma­que­nea­napahi, vémiti­si­ca­vanehi tamutu. \v 15 Eta tacahe, tiúripanahi viyujaraca te véchaji­ri­ruvaichu, tásiha­que­neanahi te visamure. Te vijira­ya­repuca, tiúripa­na­hivare te véchaji­ri­ru­vai­chuvare, tásiha­que­né­na­hivare te visamure, vicaicu­tia­ra­sa­repaipa eta vicaye­ma­que­nea­napahi. \v 16 Téhesera apaecha­ji­ri­ruvahi eta eyuja­ra­sirahi me Viya, yátupihi eta ecuna­chirahi éma. Énasera ena tisama­ra­ra­ca­heanahi vahi náehicaimahi eta eyuja­ra­sirahi náimica­ta­si­ra­hehini eta nayuja­ra­sirahi; taicha vahi nácaicu­tia­ra­pahíni eta ecaye­ma­que­nea­napahi. \v 17 Tiúrihinéni eta eyuja­ra­casahi eta ehasu­lu­pa­ya­chirahi ema Viya, énasera ena echamuriana vaipa táimica­ta­ca­va­cahini eta eyuja­ra­casahi. \v 18 Jéheva­resera núti, ichape eta nuhasu­lu­pa­ya­chirahi ema Viya taicha eta nítusirahi néchajica eta apaecha­ji­ri­ruvana. Nucachu­ria­cahehi emutu éti. \v 19 Étasera te nucame­ta­rai­ruyare te namuri ena vichamuriana, vahi nuvaraha nácuti ena tiúpiemana eta náechajisira te apaecha­ji­ri­ruvana. Núti ánipirichu te néchajica, tamutu­hisera ticaicu­tia­ra­carehi nayehe ena nímitu­reanahi. \p \v 20 Nupara­pe­naveana, éti vaipa amape­ru­hé­nahini. Nuvaraha táuripaini eta epane­reruana, eta íchirayare eta táuriqueneana. Nuvara­hasera ácutihini ena amaperuana vuíchaha náitucahini naicha eta tamauri­queneana. Énenapaini ácahehini éti. \v 21 Ema Viya, ani macahe eta te Sagrada Escritura: “Nutupa­ra­cayare ena apana­queneana achaneana apaecha­ji­riruana náimitureca eta nuvanai­ripiana eta nayehe ena achaneana távacuanahi eta avasare. Váhique­nesera nasuapaimahi” macahepa ema Viya. \p \v 22 Tacahe, nácani tiyuja­ra­canahi te apaecha­ji­ri­ruvana, táicutiarahi eta máijara­si­ra­vacahi ema Viya náichavenehi ena máehica­ra­ha­na­richaha ema Viáquenu. Jéhesare, tayuchu­sa­mu­re­cha­va­cayare eta nasama­ra­ra­sirahi. Énasera nácani ticame­ta­rai­ruanahi eta máechaji­ri­ruvana ema Viya, tayuchu­sa­mu­re­cha­va­cayare ena téhicanahi ema Jesús, taicha ticara­va­hua­nayare eta nasama­ra­ra­sirahi. \v 23 Étasera te jácani iúruji­si­ravana, te eyuja­ra­ca­hipuca emutu te apaecha­ji­ri­ruvana, tásiha, te natiari­hipuca nácani masuapa­ji­rai­ra­ha­na­richaha, ticaeca­hi­hea­na­yarehi éna, náimija­cha­yarehi máurishihehi. \v 24 Tiúripa­nayare eta ecame­ta­rai­ruiraya emutu eta máechaji­ri­ruvana ema Viya, te échaji­rí­ruvaichu. Tásiha, te natiari­hipuca te iúruji­ri­si­ravahi ena masuapa­ji­rai­ra­ha­na­richaha, ticati­sa­mu­re­va­na­yarehi taicha eta nasama­ra­ra­siraya. Tipane­re­que­ne­ha­va­nainapa eta nacape­ca­tu­rairahi. \v 25 Tacahe, tímatia­ca­va­nainapa eta máimatirahi ema Viya tamutu eta napeca­turana tayumu­ru­re­va­nainihi. Tépuyu­ca­nainapa téneucha­va­nainapa mayehe ema Viya. Téchaji­sia­hea­nainapa: “Yátupi­que­néyapa mávahá­ca­vacahi ema Viya ena nániana” nacahenapa. \s1 Tacapicahu tamutu eta iúrujisiravana \p \v 26 Nupara­pe­naveana, áni tacaheyare eta iúruji­si­ra­va­nayare. Enere­jicava eti íputsia­ca­vayare eta ejirairaya. Éneri­chuvare tinere­ji­ca­vayare mácani tíjara­ca­vayare ema tímitu­re­cayare. Éneri­chuvare te matiari­hi­napuca mácani mavarahahi ticame­ta­rai­ruyare eta mameta­ca­si­vanahi me Viya, tájinachucha táichavahi. Tísapa­ca­re­hivare eta échaji­si­rayare te apaecha­ji­ri­ruvana. Tacamu­nu­hisera matiari­hiyare ema trépeteyare. Tamutu eta júcana, étara ticaju­ru­cayare eta nasuapa­ji­rai­vai­na­paipaicha ena echamuriana. \v 27 Téhesera te natiari­hi­napuca apinana, mapana­napuca ena tivara­hanahi téchajicana te apaecha­ji­riruva, tájinachucha táichava. Tísapa­ca­rechucha. Tévacha­ji­ri­ca­ca­na­ya­re­hisera te jácani náechaji­si­rayare. Váhivare téjiaca­vaimahi ema nayeheyare trépete. \v 28 Téhesera nájinapuca naviyavahi ema nayeheyare trépete, tiúripa­naichuhi vahi nacuechajica te apaecha­ji­riruva te namuri ena echamuriana náuruji­ru­vanahi. Tiúri, te navara­ha­hipuca náechajica ema Viya, tavarahahi nacari­chu­ya­rechucha eta náechaji­siraya. \v 29 Nácani ticame­ta­rai­rua­nayare eta máechaji­ri­ruvana tásiha­que­neanahi mayehe ema Viya, te apina­na­hipuca, mapana­na­hipuca, tájinachucha táichavahi, tiúrichucha. ­ Ticamu­nu­ca­re­hisera ena náuruji­ru­vanahi tisama­ra­ra­canahi napane­ré­que­ne­ha­yarehi tamutu eta nacaye­ma­que­nea­napahi ena ticame­ta­rai­ruanahi. \v 30 Téhese­rapuca matiarihihi mácani máejaruhi, ticame­ta­ca­si­hi­quenehi me Viya; tásiha mavara­hapuca macuchu­jipica eta mameta­ca­sivahi, tísapa­ca­rechucha eta máechaji­siraina. Macucha­pa­va­ya­resera máitapi­ri­canuma mácani máinapuiruhi téchajica. \v 31 Emutu eti ecame­ta­ca­si­que­neanahi eta máechaji­ri­ruvana ema Viya, ítsiva­ji­ri­ca­cayare. Émanai­napachu mácani téchaji­cayare, apaesa ena ímitu­reanahi namutu nacaravahu, náetume­cha­va­hivare éna apanava. \v 32 Ena ticame­ta­rai­ru­rahiana tatupa­racahi ticucha­pa­va­nayare. Vahi ticaina­pu­pui­ca­va­naimahi. \v 33 Taicha ema Viya vahi mávaraha mapacha­ra­ji­nahini nácani ticame­ta­rai­rua­nayare. Tásiha, éti ecaeja­ru­si­na­vayare apaesa ecuri­sa­murecha ema Viya. \p Táepiya­richuhi eta juca viyeherepi víti te viúruji­si­ravana. \v 34 Ena vichamuriana esenana timati­na­na­yarehi. Vahi téchaji­ca­naimahi. Nasama­ra­ra­si­na­vaichucha. Taicha suíjaraichuhi me Viya esu esena susama­ra­ra­si­ra­ya­reichuhi. \v 35 Te tatiari­hipuca eta suvara­ha­quenehi suecha esu esena, tiúripanahi te náitecapapa te napena suyase­recapa ema suima. Taicha vahi súrihahini esu esena sucaya­se­se­re­ruhini eta suvara­ha­quenehi suecha te namuri ena echamuriana. \p \v 36 ¿Tájaha tacayema eta ecasi­ña­va­vai­sirahi? Vahi étinahini ínapu­cahini mameta­ca­hehini ema Viya eta máechaji­riruva. Váhivare ácari­chuhini éti tatupa­ra­cahini eta ejaca­pirahi. \v 37 Te natiari­hipuca nácani tímija­cha­va­naripa náimatie­que­ne­haripa tamutu eta máechaji­riruva ema Viya, náimija­chai­papuca mávahá­ca­va­caripa ema Espíritu Santo, tatupa­racahi éna napáne­re­chi­ná­va­nu­mayare eta juca nájurehi eyehe, tásiha­quenehi me Viáquenu, mavanai­ri­pichuhi éma. \v 38 Téhesera matiari­hi­hipuca mácani tépuruyare eta juca numeta­ra­pianahi, émaina máepurucare, vaipa tisama­ca­remahi eta eyehe. \p \v 39 Tiuri, nupara­pe­naveana, epami­ca­vachucha ecame­tarairu eta máechaji­riruva ema Viya. Tásiha, táuricachucha ísapa nácani téchaji­ca­na­pa­racahi te apaecha­ji­riruva. \v 40 Tacapi­ca­hu­hisera támutu eta iúruji­si­ravana. Ecaeja­ru­si­na­vapahi tamutu eta íchaque­nea­nayare te iúruji­si­ra­vanahi. \c 15 \s1 Eta máechepusirahi ema Cristo te máecari \p \v 1 Nupara­pe­naveana, nuvaraha némecha­heyare eta numeta­rairuhi eyehe eta máechaji­ri­ruvahi ema Viya tayehe eta viúchucui­rayare. Étara táemesiavahi eta juca te esamainapa, etupi­ru­va­vanehi ejacapa. Puíticha tanasihi eta esuapirahi. \v 2 Tásiha, puiti iúchucu­hapaipa táichavenehi eta ímiya­ni­ravahi esuapa eta numeta­rai­ruanahi eyehe. Németeaca yátupihi eta íjara­si­ravahi eta éhisiraya eta juca esama­quenehi. \p \v 3 Écharichuhi eta nímitu­ra­pianahi eyehe, étari­chu­hivare tacahehi eta nímitu­ca­sivahi. Eta júcana eta tisuapa­ca­re­panahi: Yátupirahi máepeni­na­havihi ema Cristo táichavenehi eta vipeca­turana, émairahi ema táechaji­si­ha­quenehi eta Sagrada Escritura. \v 4 Eta náimairahi tépenapa éma, náecarapa. Téchepu­ca­hisera éma te mapana­quenepa sache, taicha tacahehi eta tameta­rapihi eta Sagrada Escritura, timeta­ca­havihi tamutu eta máichara­ra­ca­va­yarehi éma. \v 5 Tímere­cavahi mayehe ema vichamuri Pedro, éneri­chuvare ena apamuriana apóstoleana. \v 6 Tásihapa tímere­ca­va­varepa nayehe ena quiniento­queneana eta nasimu­tu­vanahi ena vichamuriana. Puíticha narari­hichaha maverana ena tímahanahi. Narari­hi­pasera ena tépena­na­paipahi. \v 7 Te táequene­varepa, tímere­ca­va­varepa mayehe ema Santiago. Tásiha, tiápecha­va­varepa tímerecava nayehe namutu ena apóstoleana. \p \v 8 Tásiha, te táequene­varepa eta júcana, tiápechavapa tímerecava nuyehe, nútipavapa nímahahi éma. Ichape eta tárami­ca­revahi nuyehe eta máichuiranuhi núti néquene­reruhi mayehe­nu­yarehi apóstole, tacuti eta táijahú­chirava te tiújucayare esu esena. \v 9 Ichape­mu­ri­hinéni eta némepu­rui­rávahi núti nayehe ena apamuriana apóstoleana. Váhivare táuricahini apóstolenui­nahini eta nímairavahi, taicha ichape­murihi eta nupana­ji­ri­si­rá­vacahi ena náinapu­reanahi machane­ranahi ema Viya. \v 10 Tíchuha­nu­hisera ema Viya, taicha eta máemuna­si­ra­nu­samihi. Apósto­lenuhi puiti eta mayehe. Váhisera némepu­ru­re­ca­vahini eta máemuna­si­ranuhi. Jéhevare núti, nucachu­ricahi ena apamuriana apóstoleana. Ichape­mu­ri­panahi eta nucaema­ta­nea­sirahi éma. Váhisera níputsia­ra­ca­vahini núti. Eta máemuna­si­ranuhi ema Viya, tímica­ta­canuhi eta nucaema­ta­nerahi. Tíjara­ca­nu­hivare eta nétume­chi­ravahi. \v 11 Tájinasera vahi étapa­racaina eta juca nájahapuca nácani ena ticaema­ta­ne­panahi. Étarichuhi eta vímitu­rapiana eyehe, eta esuapa­quenehi puiti. \s1 Tayanapane vépenaipapuca, véchepucayarehisera \p \v 12 Víti vímitu­ca­heripa eta máechepu­sirahi ema Cristo te máecari. Németea­casera etiari­hichaha eti vuíchaha esuapahini taicha nusamai­ri­ricahi eta ecahehiji: “Vahi téchepu­ca­naimahi ena náepena­queneana”. ¿Tájahapuca tacayema vuíchaha­caruhi tasuapa­ca­rehini eyehe? \v 13 Éti éjeca­pavahi eta epane­reruana. Ímija­chai­papuca vahi márata­haimahi ema Viya mácaeche­pu­cavaca ena náepena­queneana. Te vahi macura­ta­hahini, váhiva­re­pucaini macucae­che­pu­cahini ema Cristo te máecari. \v 14 Tacahe, te vahi macueche­pu­cahini ema Cristo, váipapucaini tacusua­pa­ca­rehini eta vímitu­ra­pianahi eyehe, tamapu­ru­ji­pa­pucaini eta esuapirahi. \v 15 Te yátupi­nahini vahi tacusua­pa­ca­rehini eyehe eta náechepu­si­rayare ena náepena­queneana, váhivare tacusua­pa­ca­rehini eta macaeche­pu­sirahi ema Viya ema machicha Cristo. Tímicu­ti­ji­ri­ca­vai­pahini vépiya­hi­ra­hihini vivayua­re­re­cai­pa­pucaini víti te máijare ema Viya, taicha eta vímitu­si­rahehi eta macaeche­pu­sirahi ema Viya ema Cristo. \v 16 Te yátupi­napuca vahi tisuapa­carehi eta náechepu­si­rayare ena náepena­queneana, váipava­repuca tásuapa­carehi eta máechepu­sirahi ema Cristo. \v 17 Éneri­chuvare, te váhipuca tisuapa­carehi eyehe eta máechepu­sirahi ema Cristo, tásiha éneri­chuvare váipapuca tisuapa­ca­re­hivare eta macaepahaira ema Viáquenu eta epeca­turana táichavenehi eta ecasi­ñairahi éma. \v 18 Te yátupi­napuca vahi tisuapa­carehi eta júcana, tímicu­ti­ji­ri­cavaipa témitie­que­nea­naripa ena náepena­que­neanahi téhicanahi ema Cristo te achanea­na­richaha. \v 19 Te yátupi­napuca vahi tisuapa­carehi eyehe eta júcana, tamapu­ru­jiripa eta vijanea­si­ravahi eta vítare­sirahi puiti juca táichavenehi eta vicucha­pi­ravahi vivarairahi vicachane ema Cristo te apana vítaresira. Te vahi tacuitauchava eta juca, ichapeyare eta vicati­sa­mu­re­vairaya. \p \v 20 ¡Yátupi­que­ne­hisera eta máechepu­sirahi ema Cristo te máecari! Tacahe, éma ecutia­rarehi viyehe eta véchepu­si­rayare víti apanavare te vépena­ri­papuca. \v 21 Taicha eta vépenira manaqui­pairuhi ema máinapuiruhi ajaira te juca apaquehe ticaijare Adán. Ene macahehi ema Cristo, éma tinaqui­paicahi eta máinapui­sirahi tayehe eta véchepu­siraya te vécari. \v 22 Táichavenehi eta mámarie­que­ne­ra­havihi ema Adán, émapa tiámahavihi tayehe eta vépenira. Puítisera táichave­ne­hivare eta véhisirahi ema Cristo, émapa tiámaha­viyare tayehe eta viápechi­ra­vayare vítareca. \v 23 Yátupi­quenehi táejaru­revahi eta juca. Tínapucahi ema Cristo téchepuca. Éma ecutia­rarehi viyehe. Tásiha, te mápecha­vavare máiteca te juca apaquehe, énainapa téchepu­ca­nayare ena náepena­que­nea­naripa machane­ranahi. \v 24-27 Tacahe, tiánehinapa eta táichecua­ra­quiyare eta tamauri­que­neanahi te apaquehe. Taicha ema Cristo macami­tie­que­ne­hainapa tamutu eta náitupa­ji­jia­si­ra­va­nainihi ena táquenu­ru­ha­nainihi eta tamauri­queneana. Ema Viya máijara­ca­yarehi eta matume­vayare macapa­que­chi­ra­yarehi namutu ena mánaranahi, étainapa mácata­ya­nu­si­ha­va­cayare. Tacahe, macaepa­hainapa eta vépeniraini. Nájinainapa tépenaimahi. Taicha ema Cristo matupa­ra­haichuhi mayehe ema Maiya eta aquenu­cai­ra­yarehi, émayarehi téchayarehi tamutu. Taicha ánipa macahehi ema Viya eta te Sagrada Escritura: “Éma nutupa­racahi téchayarehi tamutu”. \v 28 Tájinasera vahi ticasi­ña­va­vai­caimahi ema Cristo eta émairaipa técha. Te máimahapa támutupa máetupirica, macucha­painapa eta vanairi­pia­na­yarehi mayehe ema Maiya, taicha éma tíjaracahi ema Machicha eta máitupa­ji­jia­sirava. Tásiha, ema Cristo máimereu­chainapa étairahi tásiha eta vanairipiana mayehe ema Maiya. Émarichuhi téchahi tamutu. \p \v 29 Tiuri puiti, nararihi ena apamuriana ticaica­cha­sianahi náitsivahi ena náepena­que­nea­naripa, namava­rairahi náemitie­que­ne­hahini tayehe eta náechepu­si­rayare. Ena nani, muracahi eta nasuapirahi eta yátupirahi eta náechepu­si­rayare ena náepena­que­neanaini. \p \v 30 Nuvaraha ácutihavi víti eta vicasi­ñai­ravahi me Viya. Tayanapane ichape eta tacauya­ya­ca­revahi eta vépeni­rai­nahini puiti juca sácheana, vicami­cha­hisera tamutu taicha vicucha­pavahi eta macaeche­pu­si­ra­haviya ema Cristo. \v 31 Nútiripa, nupara­pe­naveana, tamutuhi sácheana ticauya­ya­carehi eta népeni­rai­nahini. Ichape eta tapica­ca­revahi. Nucuri­sa­mu­re­cha­vasera eta núrisa­mu­revahi icha éti eta iúrivaipahi mayehe ema Viáquenu Jesucristo. \v 32 Núti muracahi eta nusuapirahi eta véchepu­siraya te vécariana. Te váhipuca nusuapahini, vahi nacuca­na­ra­nuhini te juca avasare Efeso. (Náetaviuchahi eta navaina­ra­ji­vanahi, nacutihi éna eta sárareana táiñehi­que­neanahi.) Tájina­chu­chasera táimaeque­né­nahini nuyehe eta nímiya­na­vayare eta nucatiuchira eta véhiruhi, te tacuija yátupi­nahini eta véchepu­si­rayare te vépena. Narari­hisera ena téjeca­pa­vanahi eta napane­reruana. Tímija­cha­vanahi vaipa téchepu­ca­naimahi te náepenapa, taicha ani nacahehi: “Vicama­pu­ra­vachucha puiti vera vinica, viúrisa­mu­reyare taicha achichupuca vépenacaru. Tásiha, títavainapa tamutu eta viyehe” nacahepa. \p \v 33 Vahi tacucahe eta epane­reruana éti. Taicha éna, vahi tétupi­cavahi eta nayehe­re­pianahi. Ticauya­ya­carehi najarareca eta táurina­vaipahi eta eyehe­repiana. \v 34 Tátupi­ruvapa táuri eta ítare­siraina éti. Váipavare ecuquicha eta pecatuana. Taicha nararihi ena vuíchaha náimatihini ema Viya te emuri. Titsiria­ca­re­ripahi eta nacasi­ri­qui­rahehi eti machane­ra­que­neanahi ema Viya. \s1 Apanainapa eta vicaqueheyare eta véchepusirainapa \p \v 35 Németeaca núti nararihi vuíchaha nasuapahini. Navara­hapuca tiyase­re­ca­nuanaya: “¿Tájahapuca náichara­ca­vayare eta náechepu­si­rayare ena náepena­que­neanaini? ¿Tájaima­hi­na­papuca eta nacaque­he­rayare?” \v 36 Ena tiyase­re­ca­nuanaya, tájina náechaquenéna. Puiti, nuvaraha epane­re­queneha. Nímicu­tia­ra­chi­na­heyare tayehe eta evaraqui. Eta evaraqui váhira tímaruca te vahi vémuria­chahini te apaquehe. Ene vicahe viti achaneana. Tínapuca eta vépenira étapa eta náecarai­rahavi. Tásiha, te táequenepa, vijacapaya eta viáqueheana arairuya. \v 37 Te vévacapa eta jácani evaraqui, vémuriachapa te apaquehe. Te tinanapahi eta apaquehe, tímarucapa eta vévaraqui. Váhisera étainahíni tachavahini táuchucahini eta evaraquihi. \v 38 Táquehe­pachuhi eta táimaru­sirahi eta evaraqui maicha ema Viya. Vahi apaima­ma­ji­nahini eta táimaru. \v 39 Étaripa eta veche viti achaneana, vahi távasi­ma­hihíni eta taeche eta sárare. Apanahi eta táimahi. Eta taeche eta cáyure, apana­hivare eta táimahi. Eta taeche eta jima, éneri­chuvare apana­hivare eta táimahi. \v 40 Éneri­chuvare, eta nacaquehera ena tiávihanahi te anuma, vahi távasihini eta vicaque­herahi viti viávihanahi te juca apaquehe. Apana­hivare eta táurinavahi eta nacaque­herahi éna. Víti, apana­hivare eta táurinavahi eta vicaque­herahi. \v 41 Éneri­chuvare nuvaraha ácaicutiara eta tajaraivahi eta sache, apana­hivare eta táimahi. Vahi távasihini eta tajaraivahi eta caje. Étaripa eta tajaraiva eta jarairiquiana, apana­hivare. Jarari­hivare eta tijara­hi­pa­na­vacahi tayehe eta apamuriana. \v 42 Ene tacaheyare eta vicaquehera víti te véchepucapa. Apanayare eta táimahi. Te vépena­papuca, ticaeca­ra­si­yarehi eta viáquehe, timuyu­yarepa eta véche, tépachai­ca­va­yarehi. Téchepu­ca­ya­re­hisera eta apana viáqueheyare eta máepena­ca­cainapa. \v 43 Ticaeca­ra­si­yarehi eta viáquehe, taicha ticaja­cha­ca­re­puhapa eta véche. Téchepu­ca­ya­re­hisera eta tapachi­na­que­neyare viáqueheyare. Ticaeca­ra­si­yarehi eta viáquehe, matume­rai­rahahi. Téchepu­ca­ya­re­hisera eta viáquehe, tétavi­ca­vainapa eta tatume­vayare. \v 44 Ticaeca­ra­ca­si­yarehi eta enaha viáquehe. Téchepu­ca­ya­re­hisera eta viáqueheyare apaima­hinapa, tijara­hinapa eta vicaque­heraya vicutinapa eta macaque­herahi ema Cristo eta máechepu­siraipa. Tanasi­ya­reichuhi eta táimahi eta viáquehe, espíri­tui­na­pasera. \p \v 45-46 Eta Sagrada Escritura, tacahehi eta táechaji­ri­ruvahi: “Ema Adán, máinapuiruhi ajairahi máchaneruhi ema Viya”. Éma ticaeja­pa­recahi eta vímaru­sirahi viti achaneana, vicutihi éma eta vijuru­sirahi eta vítare­sirahi. Tásiha, te táequenénapa, ema apana ajaira ticaijare Cristo, émapa tíjara­ca­ha­viyare eta apanayare vítare­si­rayare, vicaque­henapa eta máquehe. \v 47 Ema ajaira máinapuiruhi, te ticaepi­yainapa, máteji eta máquehehi. Éma, távapa­hi­yarehi eta apaquehe. Émasera ema apana ajaira, mávasa­richuhi te anuma. Éma Viáquenuhi. \p \v 48-49 Viti achaneana, éneri­chu­hivare mátejihi eta viáquehe, taicha mámarie­que­ne­havihi ema máinapuiru ajaira. Eta vicaque­herahi tavasi­mahihi eta macaque­herahi éma. Tipachi­na­ya­re­hisera eta viáqueheyare, tacutiyare eta tapachi­navahi eta macaque­herahi ema ticavasahi te anuma. Eta vicaque­he­rayare tavasi­ma­hiyare eta macaque­herahi ema ticavasahi te anuma, taicha machicha­havihi víti. \p \v 50 Nuvaraha nímine­ca­páe­que­ne­ha­héyare, nupara­pe­naveana, eta veche máteji vahi étaimahi tisiapayare te mávasa ema Viya. Tínapu­ca­yarehi ticaitsiva eta veche máteji, máepena­ca­ca­yarehi éta. \v 51 Éneri­chuvare nuvaraha nímine­ca­páe­que­ne­ha­héyare eta juca tayumu­ru­re­vainihi: Vahi vámutuimahi vépenayare viti vítare­rua­náichaha. Ticaitsi­va­ya­resera eta viáquehe, víti énapa ena náepena­que­nea­na­ripahi. \v 52 Ticaema eta chujare, tíchuha­ha­vinapa viti véhicanahi ema Cristo. Tíjahú­cha­vainapa eta táitsiva­chi­ra­vainapa eta viáquehe viti vítare­rua­náichaha, tacuti­ya­rechucha viúmatsisina. Tíjahú­cha­vai­na­varepa téchepu­ca­nayare ena náepena­queneana, máepena­ca­ca­nai­na­varepa éna. \v 53 Taicha tatupa­rahahi eta viáquehe ticaitsi­vayare, máepena­ca­cainapa. Máichecua­ra­qui­renapa eta vítare­siraya. \v 54 Te tamutupa eta táitsiva­chi­ra­vayare eta viáquehe, títáucha­vai­na­varepa eta tameta­ra­pianahi eta Sagrada Escritura: “Ema Viáquenu macaepahaipa eta vépeniraini”. \v 55 ¡Vaipa tápica­carehi viyehe eta vépeni­ra­papuca, taicha vahi vánasimahi vépena! ¡Yátupihi eta véchepu­siraya te vécari! \v 56-57 Eta tacahe, vihasu­lu­payacha ema Viya, taicha éma ticatiu­cha­ha­viyare tayehe eta vépenira. Tájina vahi vémitie­que­némahi, véchepu­ca­ya­re­hisera máichavenehi ema Viáquenu Jesucristo. Tásiha, te jena sácheyare, vaipa vicape­ca­tu­raimahi. Váipavare vicaicu­ñaimahi táicha. Vaipa vépenaimahi. \p \v 58 Táitusiava, eti némuna­ru­que­neanahi nupara­pe­naveana, ímiya­na­vachucha eta étume­chi­ravaina tayehe eta juca véhiruhi. Vahi tacueque­qué­recava eta epane­reruana. Ecaema­ta­nea­ca­quenena yátupina ema Viáquenu, taicha écharichuhi éti vahi támapu­ru­jimahi eta ecaema­ta­nea­sirahi éma. \c 16 \s1 Eta nanaquiruvanayare \p \v 1 Étasera eta juca enaqui­qui­si­ra­vayare eta nayeheyare ena vichamuriana ticava­sanahi te Jerusalén, étarichu éhicayare eta nímitu­si­ra­vacahi ena vichamuriana ticava­sanahi te avasareana eta táichapevahi eta departamento eta Galacia. \v 2 Puiti, nuvaraha nutupa­ra­ca­heyare: Te lumincu­muhuana, íputsi­si­na­va­ya­repahi, émanapachu eta manaqui­ru­va­nayare. Étisera échinavahi áyana­hipuca jácani evacha­sanahi te semana­muhuana. Iúnasi­ná­vapaipa apaesa tacuijapa étapa­ra­caimahi te níteca­pau­chahepa. \v 3 Te nítecapapa eta ara eyehe, vévatacapa ena enere­ji­ruanahi éti nayana te Jerusalén. Éna tiámanayare eta enaqui­ru­vanahi éti. Níjara­ca­ya­resera eta nucartane eta náimera­qui­ya­repahi. \v 4 Téhese­rapuca nútinapaichu návaraha nuyana apaesa nútinapaipa nácácha­ne­nupahi ena vanairu­ca­nayare. \s1 Ema Pablo mavarahapa tiyanaya máejirapanavacaya \p \v 5 Eta nítesi­rayare, nuvaraha nétava­ji­ca­ya­repahi te avasareana tayeheana provincia eta Macedonia, níteca­pi­rainapa eta ara eyehe. \v 6 Nuvaraha nunasi­pa­nayare eta eyehe. Tijuricati nucuchapa eta táetavi­si­ra­havina eta muracana técaticava. Tijuricati ímica­ta­ca­nupahi éti apanava eta nímiya­ni­ra­vayare nupaica. \v 7 Taicha vahi návara­hahini ánipi­na­ri­chuhini eta néjirai­ra­heyare. Nuvarahahi nunasi­pa­nayare. Émapasera téchanuyare ema Viáquenu. \v 8 Nuvara­ha­hi­va­resera nunasi­pa­na­nu­mayare ani te juca Efeso. Tiámainucava te táetavi­cavapa eta piesta ticaijare Pentecostés, nútija­painapa. \v 9 Taicha nuvarahahi nucama­pu­ra­va­nu­mayare nucame­tarairu taicha camurianahi ena tivara­hanahi tisama­ra­ra­canuana. Éneri­chu­va­resera narari­hivare camuriana ena viánaranahi. \p \v 10 Nutupa­ra­caheya, te máiteca­pau­chahepa ema Timoteo, tauri eta ejaca­piraina. Échapa­ji­ri­si­na­nuyare, taicha émarichuhi nucuti­quenehi eta vicaema­ta­nea­sirahi ema Viáquenu. \v 11 Nutupa­ra­ca­hevare nacuija nacuepuru éma. Ímica­ta­casera eta mapaisi­rayare éma apaesa máiteca­pau­cha­núvane, émapaicha nucuchapahi núti, énapa ena apamuriana nuchamuriana te juca. \p \v 12 Nuvara­ha­hi­varéni mayanahini ema vichamuri Apolo eta ara eyehe, máehica­va­cahini ena tiámanahi eta nucartane. Váhisera máisapa­vahini mayanahini puiti. Téhéna­rí­nevare apahe­navare, mayanapa. \s1 Táichecuaraqui eta macartane ema Pablo \p \v 13 Ecuneuchava yátupina. Túmehénahi tayehe eta juca véhiruhi. Yátupina eta éjaira­va­vacáina. Vahi ecupica eta vicata­ji­vai­ranahi. \v 14 Eta émuna­rai­vayare yátupina táuchurena te esamureana, étaina táemesiava tamutu jácani íchaque­nea­nayare. \p \v 15 Puiti nuvaraha némechahe ena tínapu­canahi téhicana ema Viáquenu te avasare Corinto, ema Estéfanas, esu mayena, énapa ena machicha­naveana. Ichape­murihi eta náijara­si­ravahi eta náitátirahi ena apamuriana vichamu­rianahi. \v 16 Puiti nuvaraha epicau­chavaca esuapavaca ena nani. Éneri­chuvare epicau­chavare esuapa ena apamuriana tímica­ta­ca­ha­vianahi eta vicaema­ta­nea­sirahi ema Viáquenu. \p \v 17 Ichape­ri­ne­hivare eta núrisa­mu­revahi puiti eta náiteca­pau­chi­ranuhi ema Estéfanas, ema Fortunato, émapa ema Acaico. Tímicu­ti­ji­ri­ca­vainehi ámutuhini íteca­pau­cha­nuhini éti eta nímaira­vacahi ena nani mapanana tiásihanahi eta ara eyehe. \v 18 Téchara­ra­hainehi eta nusamure, túmenui­nevare eta nusami­ravahi. Ene ecaheyare éti eta táetume­chi­ra­vayare eta esamureana eta ímairainahi ena nani mapana­queneana te nachavapa eta eyehe. Epicau­chayare ena nani, émuna­si­na­vayare. \p \v 19-20 Téchaji­caheana namutu ena vichamuriana ticava­sanahi tayehe eta avasareana te juca Asia. Téchaji­ca­hevare ema Aquila ésupa esu Priscila, énapa namutu ena tiúruji­ri­ca­vanahi te napena, taicha énarichuhi vicuti­que­nea­na­hivare eta véhisirahi ema Viáquenu. Te iúruji­cavapa, ejupa­ca­cayare éti, táicutia­rainahi eta émuna­ji­ri­si­ra­cacahi. \p \v 21 Nuti Pablo eta nímiama­re­sirahi eta néchaji­riruva eta eyehe, nútija­ca­ruvapa nájucha eta táichecua­raquihi eta nucartane. \p \v 22 Nácanisera máesacha­ra­hanahi ema Viáquenu náimaina­va­painepa éna eta náicuñayare te machavapa. ¡Tata Viáquenu, pítecá­vanéni! \p \v 23 Nuyaseu­cha­he­paraca me Viáquenu Jesucristo táetaviu­chahíni eta iúrica­ca­revaya máicha. \v 24 Nuvaraha ejacapaini ámutu eta némuna­si­rá­he­vacahi máichavenehi ema Viáquenu Jesucristo. Tamutupa eta néchaji­ri­ru­vanahi ­ eyehe.