\id ACT - Malei-Hote NT [hot] -Papua New Guinea 2010 (DBL 2014) 
\h Aposel 
\toc1 Aposel iniŋ ku 
\toc2 Aposel 
\toc3 Ap 
\mt1 Aposel  
\mt2 iniŋ ku  
\imt1 Abô môŋ  
\ip Luk hato kapya lokwaŋju. Hato kapya luvi ek Anyô Bêŋ Tiapilus. Yani ma Lom iniŋ anyô bêŋ te ba lahaviŋ nênêm kapya êŋ luvi êndêŋ avômalô ek nesam. Kapya môŋ atu ba Luk hato ma elam nena Luk ma hato hathak malêla takatu ba Yisu hadum aleba hathak leŋ ba hi. Ma kapya yaŋ haveŋ yam ma elam nena Aposel. Ma hato hathak ku takatu ba aposel lôk avômalô êvhaviŋ idum hadêŋ waklavôŋ Yisu hatak pik êntêk ba hi leŋ.  
\ip Luk da miŋ hayê Yisu ami, ma doŋtom hawa abô hêk ŋê vi atu ba elaŋô lo êyê hathak maleŋiŋ. Luk ma miŋ anyô Islael te ami, yani ma anyô loŋ buyaŋ.  
\ip Hato kapya êntêk ek enaŋ abô avanôŋ esak ku takatu ba aposel idum lôk Yisu anêŋ Abô Mavi atu ba hi luvuluvu. Avômalô vi enaŋ abôyaŋ hathak ŋê takatu ba êvhaviŋ ba intu Luk hato kapya êntêk ek injik thô nena ŋê êvhaviŋ ma ŋê mavi ba esopa gavman iniŋ abô. Malaiŋ lomaloma hathak hapôm ŋê êvhaviŋ ba intu hato kapya êŋ ek injik loŋôndê mavi thô êndêŋ ŋê takatu ba esopa Yisu. Ma kapya êntêk hik thô nena Yisu lôk anêŋ avômalô êvhaviŋ tem nêmô ŋê kambom lu.  
\ip Hato kapya êntêk hadêŋ 63 AD la.  
\c 1  
\s1 Yisu havak abô nena tem nêm Lovak Matheŋ êlêm  
\p
\v 1 \x * \xo 1:1 \xt Luk 1:3\x*Tiapilus, bôk yahato kapya te hadêŋ o hathak nôm takatu ba bôk Yisu hadum lo hadôŋ,  
\v 2 \x * \xo 1:2 \xt Mak 16:19; Luk 24:49-51\x*môŋ anôŋ aleba hayô waklavôŋ hathak leŋ ba hi. Hamô pik denaŋ ma hathak Lovak Matheŋ anêŋ lôklokwaŋ ma hêv abô ku hadêŋ anêŋ aposel\f * \fr 1:2 \ft Aposel anêŋ ôdôŋ nena ŋê takatu ba Yisu hêv ek nenaŋ anêŋ Abô Mavi bêŋ.\f* takatu ba bôk halam i yôv.  
\v 3 \x * \xo 1:3 \xt Luk 24:36-49; Ap 10:41\x*Yani hawa vovaŋ ba hama vêm ma haviyô hathak loŋbô ma hik i thô hadêŋ anêŋ ŋê takêŋ. Lôk hadum nômkama bêŋ anôŋ ek hik thô nena yani hamô lôkmala hathak loŋbô. Wak hatôm 40 ma hik i thô lôbôlôŋ hadêŋ thêlô ba hanaŋ abô hathak Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak.   
\p
\v 4 \x * \xo 1:4 \xt Luk 24:49; Jon 14:16-17; Ap 2:33\x*Wak te ma hayaŋ nôm haviŋ thêlô ma hanaŋ, “Noyabiŋ nôm atu ba Wakamik bôk havak abô yôv ek nêm êndêŋ môlô hatôm atu ba bôk yahanaŋ ba olaŋô yôv. Ma miŋ notak Jelusalem ami.  
\v 5 \x * \xo 1:5 \xt Mat 3:11\x*Jon bôk hathik avômalô halôk ŋaŋ ma kasana ma tem nisik môlô esak Lovak Matheŋ.”   
\s1 Yisu hathak leŋ ba hi  
\r (Mak 16:19-20; Luk 24:50-53)  
\p
\v 6 \x * \xo 1:6 \xt Luk 24:21\x*Ma aposel êmô haviŋ Yisu ma enaŋ hik yani liŋ nena, “Anyô Bêŋ, lêk êntêk ma tem undum ek alalô avômalô Islael naja alalôaniŋ kiŋ esak loŋbô e?”   
\p
\v 7 \x * \xo 1:7 \xt Mak 13:32\x*Ma Yisu hanaŋ, “Êŋ ma miŋ môlô unim nômla ek noyala waklavôŋ atu ba Kamik hatak ami. Hathak anêŋ lôklokwaŋ yanida hayabiŋ wak êŋ.  
\v 8 \x * \xo 1:8 \xt Mat 28:19; Luk 24:48\x*Ma Lovak Matheŋ hayô hamô môlô, ma tem noja lôklokwaŋ. Ma tem nonaŋ yenaŋ abô imiŋ Jelusalem lôk Judia sapêŋ ma Samalia lôk ni endeba êndôk pik anêŋ daŋ.”   
\p
\v 9 Hanaŋ abô êŋ yôv, ma ewa yani hathak leŋ ba hi. Thêlô êyê imiŋ ma buliv hava yani siŋ ba êthôŋ. \fig |alt="ascension" src="DN00497b.tif" size="col" loc="Act 1:9" copy="Illustration by Darwin Dunham © United Bible Societies, 1989." ref="Aposel 1:9" \fig*  
\v 10 Thêlô ititiŋ leŋ denaŋ ma ketheŋ oyaŋ ma anyô ju lôk nômkama thapuk ba imiŋ thêlô malêvôŋ.  
\v 11 \x * \xo 1:11 \xt Mat 26:64; Luk 21:27\x*Ma enaŋ, “Ŋê Galili, umiŋ ba utitiŋ leŋ eka? Yisu doŋtom êntêk lêk Lambô hawa vê hêk môlô ba hi leŋ ma tem endelêm aêŋ iyom.”   
\s1 Thêlô etak anyô te ek enja Judas anêŋ loŋ  
\p
\v 12 \x * \xo 1:12 \xt Luk 24:50-53\x*Vêm ma thêlô etak Dum Oliv ma ele i Jelusalem. Dum Oliv êŋ hêk habobo Jelusalem hatôm kilomita te iyom.  
\v 13 \x * \xo 1:13 \xt Mat 10:2-4\x*Êyô Jelusalem ma i unyak kapô vuliŋ atu ba ethak êmô. Thêlô iniŋ athêŋ ma Pita lo Jon ma Jems lo Andulu ma Pilip lo Tomas ma Batolomiu lo Matyu ma Jems, Alpius nakaduŋ, lôk Saimon anyô Selot te, ma Judas, Jems nakaduŋ.  
\v 14 Wak sapêŋ ma thêlô ethak doŋtom ba eteŋ mek hi ba hi. Ma avi doho lôk Malia, Yisu talêbô, lôk anêŋ iviyaŋ êmô haviŋ.   
\p
\v 15 Ma wak te ma Pita haviyô hamiŋ ŋê êvhaviŋ hatôm 120 malêvôŋ ma hanaŋ,  
\v 16 \x * \xo 1:16 \xt Sng 41:9\x*“Aiyaŋ thêlô, abô te hêk Wapômbêŋ anêŋ kapya ba lêk hik anôŋ. Abô êŋ ma Lovak Matheŋ bôk hanaŋ hale Devit abôlêk hathak Judas, ôpatu ba hik Yisu thô hadêŋ ŋê takatu ba evaloŋ yani.  
\v 17 Yani ma alalô te atu ba bôk hadum ku êntêk haviŋ alalô.”   
\p
\v 18 \x * \xo 1:18 \xt Mat 27:3-8\x*(Judas hêv pik bute vuli hathak valuseleŋ atu ba hadum kambom ba hawa. Êŋ ma hêv yak halôk pik buêŋ ba lasoam hapup ba la haŋgasô hale yaiŋ.  
\v 19 Avômalô Jelusalem sapêŋ elaŋô abô êŋ ba intu elam pik buêŋ hathak iniŋ abô nena “Akeldama”. Anêŋ ôdôŋ nena, “Pik atu ba thalaleŋ hathaŋ.”)   
\p
\v 20 Êŋ ma Pita hanaŋ, “Hatôm bôk eto hêk Kapya Yeŋ nena,  
\q1 “‘Anêŋ unyak tem ŋgathiniŋ;  
\q2 ma miŋ notak anyôla ek êmô ami.’ \rq Kapya Yeŋ 69:25 \rq*  
\m Ma buyaŋ hanaŋ nena,  
\q1 “‘Anyô yaŋ enja anêŋ loŋ lôk anêŋ ku.’ \rq Kapya Yeŋ 109:8 \rq*   
\m
\v 21 Aêŋ ba alalô natak anyô te atu ba Anyô Bêŋ Yisu hamô haviŋ alalô denaŋ ma yani hamô haviŋ alalô wak nômbêŋ intu sapêŋ,  
\v 22 \x * \xo 1:22 \xt Mak 1:9; 16:19; Jon 15:27\x*môŋ ma waklavôŋ atu ba Jon hathik Yisu halôk ŋaŋ aleba hayô wakma Lambô hawa yani vê hêk alalô ba hi malak leŋ. Anyô êŋ tem imbiŋ alalô ek enaŋ Yisu anêŋ haviyô hathak loŋbô bêŋ êndêŋ avômalô.”   
\p
\v 23 Yôv ma etak anyô lokwaŋju. Yaŋ ma Josep, elam nena Balsabas, ma athêŋ yaŋ ma Jastas. Ma anyô yaŋ ma Matias.  
\v 24 Ma eteŋ mek nena, “Anyô Bêŋ, hoyala avômalô sapêŋ iniŋ kapôlôŋiŋ. Nuŋgwik thô nena hotak anyô ju êntêk yaŋ sê  
\v 25 ek enja ku aposel atu ba bôk Judas hatak ba hi anêŋ loŋ.”  
\v 26 Yôv ma ibi valu ek nêgê nena athêŋ yaŋ sê habitak. Êŋ ma etak Matias ek imbitak aposel imbiŋ thêlô laumiŋ ba lahavute takatu.   
\c 2  
\s1 Lovak Matheŋ halôk ba halêm  
\p
\v 1 \x * \xo 2:1 \xt Wkp 23:15-21; Lo 16:9-11\x*Waklavôŋ Pentikos hayô, êŋ ma avômalô êvhaviŋ ethak doŋtom ba êmô unyak te.  
\v 2 Ma ketheŋ oyaŋ ma nômlate diŋdiŋ halêm anêŋ leŋ ba anêŋ pôk ma hatôm lovak bêŋ te ba hayô hamô unyak atu ba thêlô êmô siŋ.  
\v 3 \x * \xo 2:3 \xt Mat 3:11\x*Ma êyê nômlate hatôm atum dahalaŋ hatakalek ba hayô hamô thêlô tomtom. \fig |alt="pentecost" src="WA03939b.tif" size="col" loc="Act 2:3" copy="Illustration by Graham Wade © United Bible Societies, 1989." ref="Aposel 2:3" \fig*  
\v 4 \x * \xo 2:4 \xt Mak 16:17; Ap 4:31; 10:44-46; 19:6\x*Ma Lovak Matheŋ hayô hava thêlô sapêŋ kapôlôŋiŋ siŋ ba enaŋ abô masôm lomaloma hatôm Lovak Matheŋ hêv hadêŋ thêlô.   
\p
\v 5 Avômalô Islael takatu ba êmô Wapômbêŋ vibiŋ bôk etak pik lôbôlôbô takatu ba êmô ma êlêm Jelusalem ek Pentikos.  
\v 6 Ma elaŋô diŋdiŋ ba êlêm ethak doŋtom. Ma eboloba kambom hathak elaŋô ŋê êŋ enaŋ abô hathak thêlô tomtom da iniŋ abô.  
\v 7 Ma esoŋ kambom ba enaŋ hik thêlôda liŋ, “Thêlô ma ŋê Galili iyom. Malê te aêŋ am?  
\v 8 Aisê ba alalô alaŋô thêlô enaŋ abô hathak alalôaniŋ abô tomtom?  
\v 9 Alalô ma anêŋ Patia lo Midia ma Ilam lo Mesopotemia ma Judia lo Kapadosia ma Pontus lo Esia  
\v 10 ma Plijia lo Pampilia ma Ijip lôk Libia bute atu habobo Sailini ma ŋê doho anêŋ Lom.  
\v 11 (Ma vi ma avômalô Islael, ma vi ma avômalô loŋ buyaŋ takatu ba ibitak êyô Islael iniŋ êvhaviŋ kapô.) Ma doho anêŋ Klit lo Alebia. Ma doŋtom alalô alaŋô thêlô enaŋ abô hathak nômbêŋ atu ba Wapômbêŋ hadum hathak alalôaniŋ abô tomtom.”  
\v 12 Ma avômalô sapêŋ esoŋ kambom ba itutuniŋ leŋiŋkadôk ma enaŋ hik thêlôda liŋ nena, “Nôm êŋ anêŋ ôdôŋ ma aisê?”   
\p
\v 13 Ma doŋtom vi ibi thêlô liliŋ ba enaŋ, “Inum waiŋ bêŋ anôŋ ba elo molo.”   
\s1 Pita hanaŋ abô  
\p
\v 14 Êŋ ma Pita haviyô hamiŋ aposel laumiŋ ba lahavute malêvôŋ ma halam lôklokwaŋ nena,  
\p “Môlô avômalô Islael lôk avômalô takêntêk ba lêk ômô Jelusalem, nodaŋô yenaŋ abô katô. Tem yanaŋ nôm êŋ anêŋ ôdôŋ bêŋ.  
\v 15 Lêk ma lôkbôk denaŋ hatôm 9 kilok. Ba intu miŋ nosoŋ nena ŋê êntêk inum waiŋ ba elo molo ami.  
\v 16 Mi, nôm êŋ ma hatôm plopet Joel bôk hanaŋ,   
\q1
\v 17 “‘Wapômbêŋ hanaŋ nena habobo pik lo leŋ anêŋ daŋ  
\q2 ma tem yaŋgasô yenaŋ Lovak Matheŋ êyômô avômalô sapêŋ.  
\q1 Ma nalumi anyô lo avi tem yanêm yenaŋ abô êndêŋ i ba nenaŋ abô êtôm plopet.  
\q2 Ma môlônim apenena tem netulak ba nêgê wêŋ.  
\q2 Ma môlônim anyô boŋnena tem nêgê niaviŋ.   
\q1
\v 18 Ma tem yaŋgasô yenaŋ Lovak Matheŋ êyômô  
\q2 yenaŋ anyô lo avi ku êndêŋ waklavôŋ êŋ  
\q2 ma tem yanêm yenaŋ abô êndêŋ i ba nenaŋ abô êtôm plopet.   
\q1
\v 19 Ma tem yandum nômbithi ênjêk leŋ,  
\q2 ma yandum lavôŋiŋ ênjêk pik.  
\q2 Thalaleŋ lôk atum ma atum yova bêŋ tem imbitak.   
\q1
\v 20 Ma wak tem ende i liliŋ ba imbitak momaŋiniŋ,  
\q2 ma ayôŋ tem ende i liliŋ ba imbitak êtôm thalaleŋ.  
\q2 Vêm ma Anyô Bêŋ anêŋ waklavôŋ lôkmaŋgiŋ bêŋ atu tem êlêm.   
\q1
\v 21 Ma avômalô takatu ba elam Anyô Bêŋ anêŋ athêŋ,  
\q2 tem nêm i bulubiŋ.’ \rq Jol 2:28-32 \rq*   
\p
\v 22 “Avômalô Islael, nodaŋô abô êntêk. Wapômbêŋ bôk hadum ku lôklokwaŋ anôŋ lôk nômbithi ma lavôŋiŋ hathak Yisu anêŋ Nasalet anêŋ baŋ hamô môlô malêvôŋ ba hik thô nena yanida hêv ôpêŋ ba halêm. Ba bôk oyala nôm takêŋ yôv.  
\v 23 Ma Wapômbêŋ hatak yani halôk môlô bahemim hatôm bôsêbôk ba lahabi lôk anêŋ auk ek nôm takêŋ imbitak aêŋ. Ma môlô udum ba ŋê kambom ik yani loŋ hathak alovalaŋaŋsiŋ ba hama.  
\v 24 Ma doŋtom Wapômbêŋ hik yani liŋ ba haviyô hathak loŋbô ba hawa yani vê hêk ŋama anêŋ vovaŋ bêŋ ek malê nena ŋama miŋ hatôm embaloŋ yani loŋ ami.  
\v 25 Devit bôk hanaŋ hathak yani nena,  
\q1 “‘Yahayê Anyô Bêŋ hamô haviŋ ya wak nômbêŋ intu sapêŋ.  
\q2 Yani hamô habobo ya  
\q2 ba intu miŋ hatôm nômlate esale ya thô ami.   
\q1
\v 26 Aêŋ ba yaleŋmavi anôŋ  
\q2 ba yahabôya.  
\q2 Ma yaleŋviŋkupik hêv ma.   
\q1
\v 27 Ek malê nena tem miŋ ôndô ya êmô ŋê ŋama iniŋ loŋ ami,  
\q2 ma tem miŋ otak anêm Anyô Matheŋ ek epalê ênjêk siô ami.   
\q1
\v 28 Bôk huik loŋôndê lôkmala thô hadêŋ ya yôv,  
\q2 ma tem yamô imbiŋ o ba undum yaleŋmavi anêŋ dôêŋ.’ \rq Kapya Yeŋ 16:8-11 \rq*   
\p
\v 29 \x * \xo 2:29 \xt 1Kiŋ 2:10\x* “Aiyaŋ thêlô, yahanaŋ avanôŋ biŋ nena bumalô Devit bôk hama ba elav yôv. Ma anêŋ siô êntêk hêk denaŋ aleba lêk.  
\v 30 \x * \xo 2:30 \xt 2Sml 7:12; Sng 89:3-4; 132:11\x*Ma doŋtom Devit ma plopet te ba hayala nena Wapômbêŋ bôk havak abô nena embeŋ yam ma tem etak lim lukmuk te ek imbitak kiŋ êtôm yanida.  
\v 31 \x * \xo 2:31 \xt Sng 16:10\x*Devit bôk hayala nôm atu ba tem imbitak embeŋ yam ba hanaŋ hathak Mesia atu ba Wapômbêŋ tem nêm lôkmala êndêŋ yani ba imbiyô esak loŋbô. Ba intu hanaŋ nena tem miŋ nêndô yani êmô ŋê ŋama iniŋ loŋ ba kupik epalê ami.  
\v 32 Ôpêŋ ma Yisu atu ba Wapômbêŋ bôk hik yani liŋ. Ma yêlô sapêŋ ayê nôm êŋ haviŋ ba êntêk anaŋ bêŋ hadêŋ môlô.  
\v 33 \x * \xo 2:33 \xt Ap 5:32; 7:55-56\x*Ma Wapômbêŋ hawa Yisu ba hatak yani hamô baŋ vianôŋ yôv. Ma hêv Lovak Matheŋ atu ba bôk havak abô ek nêm êndêŋ yani ma êntêk lêk haŋgasô hayô hamô yêlô ba intu lêk ôyê lo olaŋô.  
\v 34 Devit da miŋ hi malak leŋ hatôm Yisu ami, ma doŋtom hanaŋ,  
\q1 “‘Anyô Bêŋ Wapômbêŋ hanaŋ hadêŋ yenaŋ Anyô Bêŋ Mesia nena,  
\q2 “Ômô yabaheŋ vianôŋ   
\q1
\v 35 endeba yatak ŋê takatu ba ik vovak hadêŋ o  
\q2 nêmô vemkapô vibiŋ am.” ’ \rq Kapya Yeŋ 110:1 \rq*   
\p
\v 36 \x * \xo 2:36 \xt Ap 5:30-31\x* “Aêŋ ba môlô avômalô Islael sapêŋ, noyala abô êntêk katô. Yisu atu ba môlô uik hathak a, Wapômbêŋ hadum ba habitak Anyô Bêŋ lôk Mesia.”   
\s1 Avômalô bêŋ anôŋ ele i liliŋ ba ithik ŋaŋ  
\p
\v 37 Thêlô elaŋô Pita anêŋ abô takêŋ ma habi thêlô kapôlôŋiŋ vose. Ma enaŋ hadêŋ yani lôk aposel vi nena, “Aiyaŋ thêlô, yêlô nandum malê?”   
\p
\v 38 Ma Pita hanaŋ, “Môlô tomtom node kapôlômim liliŋ ba nusik ŋaŋ esak Yisu Kilisi anêŋ athêŋ ek Wapômbêŋ nêm môlônim kambom vê ma nêm Lovak Matheŋ êndêŋ môlô êtôm anêŋ wapôm.  
\v 39 \x * \xo 2:39 \xt Ais 57:19\x*Havak abô êŋ ek avômalô takatu ba alalôaniŋ Wapômbêŋ tem endam i, môlô lôk unim avômena ma avômalô takatu ba êmô daimbô.”   
\p
\v 40 Ma Pita hanaŋ abô bêŋ anôŋ haviŋ hadêŋ thêlô ba hanaŋ nena, “Noyabiŋ am. Nônêm amda sa ba nôsôv ênjêk avômalô kambom takêŋ ek miŋ nôpôm vovaŋ atu ba tem êpôm i ami.”  
\v 41 \x * \xo 2:41 \xt Ap 2:47; 4:4\x*Aêŋ ba ŋê takatu ba ewa Pita anêŋ abô intu ithik ŋaŋ. Ma wak êŋ ma avômalô hatôm 3,000 êlêm haviŋ avômalô takatu ba bôk êvhaviŋ yôv.   
\s1 Ŋê êvhaviŋ ethak doŋtom haviŋ i  
\p
\v 42 \x * \xo 2:42 \xt Ap 20:7\x*Ma thêlô lôklokwaŋ ek nedaŋô aposel iniŋ abô lôk ethak doŋtom haviŋ i ma eyaŋ polom lo inum waiŋ matheŋ atu ba Yisu bôk hêv lôk eteŋ mek haviŋ i.  
\v 43 Ma aposel idum lavôŋiŋ lôk nômbithi bêŋ anôŋ ba avômalô sapêŋ êyê ba esoŋ kambom.  
\v 44 \x * \xo 2:44 \xt Ap 4:32-35\x*Ma avômalô êvhaviŋ sapêŋ ethak doŋtom haviŋ i ma miŋ leŋvi iniŋ nômkama ami. Iniŋ nômkama lôkthô ma êdô hamô ek hêv thêlô sapêŋ sa.  
\v 45 Thêlô ethak êv iniŋ pik lôk nômkama ek nênêm vuli ma ewa vuli takêŋ ba êv avômalô takatu ba nômkama vi mi sa.  
\v 46 Ma wak nômbêŋ intu ma thêlô ethak doŋtom êmô unyak matheŋ anêŋ piklêvôŋ. Ma ethak eyaŋ nôm haviŋ i lôk leŋiŋmavi ma kapôlôŋiŋ labalina.  
\v 47 \x * \xo 2:47 \xt Ap 6:7; 11:21\x*Lôk êbô Wapômbêŋ anêŋ athêŋ. Êŋ ma avômalô sapêŋ leŋiŋmavi anôŋ hathak i. Ma wak nômbêŋ intu sapêŋ ma Anyô Bêŋ hêv avômalô doho bulubiŋ ba hêv i ibitak êyô ŋê êvhaviŋ kapô haviŋ.   
\c 3  
\s1 Anyô va kambom te habitak mavi  
\p
\v 1 Wak te ma Pita lo Jon i unyak matheŋ hadêŋ wakma eteŋ mek. Wakma êŋ ma hatôm 3 kilok yaŋsiŋ.  
\v 2 Êyô ma êyê ewa anyô va kambom te ba êlêm. Bôk evathu yani aêŋ. Ma wak nômbêŋ intu ma ewa yani ba i êdô hamô unyak matheŋ anêŋ badêŋ abôlêk atu ba elam nena Loŋ Kêkêlô. Êdô yani hamô loŋ êŋ ek epetenak ek avômalô takatu ba i unyak matheŋ anêŋ piklêvôŋ ek nênêm valu êndêŋ yani.  
\v 3 Ôpêŋ hayê Pita lo Jon êlêm ek ini unyak matheŋ kapô, êŋ ma halam ek thai nênêm valu êndêŋ yani.  
\v 4 \x * \xo 3:4 \xt Ap 14:9\x*Pita lo Jon ititiŋ yani lôklokwaŋ. Ma Pita hanaŋ, “Nôŋgô yai!”  
\v 5 Êŋ ma ôpêŋ hik i liliŋ hadêŋ thai ma hasoŋ nena tem nênêm nômla êndêŋ yani la.   
\p
\v 6 \x * \xo 3:6 \xt Ap 4:10; 16:18\x*Ma Pita hanaŋ, “Ya valu mi. Ma doŋtom nôm atu ba yahawa ma tem yanêm êndêŋ o. Hathak Yisu Kilisi anêŋ Nasalet anêŋ athêŋ, umbiyô ombeŋ.”  
\v 7 Ma Pita havaloŋ ôpêŋ baŋ vianôŋ ba havôv yani haviyô. Ma ketheŋ oyaŋ ôpêŋ vagigiŋ lôk vakapô habitak lôklokwaŋ.  
\v 8 Êŋ ma yani hasôv kisi ma haveŋ. Ma hi unyak matheŋ anêŋ piklêvôŋ haviŋ thai. Ma haveŋ ba hasôv kisi hathak loleŋ loleŋ ba habô Wapômbêŋ.  
\v 9 Ma avômalô sapêŋ êyê yani haveŋ ba habô Wapômbêŋ.  
\v 10 Ma eyala nena ôpêŋ ma anyô petenak atu ba hathak hamô unyak matheŋ abôlêk atu ba elam nena Loŋ Kêkêlô, êŋ ma eboloba ba dahôlôŋiŋ hi.   
\s1 Pita hanaŋ abô hamiŋ unyak matheŋ kapô  
\p
\v 11 Ma anyô petenak atu havaloŋ Pita lo Jon, êŋ ma avômalô sapêŋ esoŋ kambom ba elaŋviŋ êlêm hadêŋ thêlô halôk kapo daŋ atu ba elam nena Solomon anêŋ Kapo Daŋ.  
\v 12 Pita hayê ma hanaŋ hadêŋ thêlô nena, “Avômalô Islael, osoŋ kambom ba utitiŋ yai lôklokwaŋ eka? Osoŋ nena yai adum ôpêntêk mavi hathak yaidaniŋ lôklokwaŋ lôk kobom matheŋ e? Mi anôŋ!  
\v 13 \x * \xo 3:13 \xt Kis 3:6,15; Luk 23:13-25; Ap 2:23\x*Ablaham lo Aisak ma Jekop lôk alalôaniŋ bumalô thêlô iniŋ Wapômbêŋ iyom intu hadum nôm êŋ ek nêm athêŋ lôkmaŋgiŋ êndêŋ anêŋ anyô ku Yisu. Môlô bôk otak ôpêŋ ek nijik vônô. Ma Pailat lahaviŋ etak yani, ma doŋtom môlô ôvôliŋ dômim hadêŋ yani.  
\v 14 Avanôŋ, môlô ôvôliŋ dômim hadêŋ Anyô Matheŋ lôk Anyô Thêthôŋ atu ma onaŋ hik Pailat liŋ ek etak ôpatu ba bôk hik anyô vônô êlêm êndêŋ môlô.  
\v 15 Ôpatu ba lôkmala anêŋ ôdôŋ ma uik vônô. Ma doŋtom Wapômbêŋ hik yani liŋ hathak loŋbô hêk ŋama. Ma yai bôk ayê nôm takêŋ ba êntêk lêk anaŋ abô hathak.  
\v 16 Êvhaviŋ hathak Yisu anêŋ athêŋ iyom hadum ba ôpatu ba ôyê lo oyala lêk hawa lôklokwaŋ. Yani habitak mavi anôŋ hatôm ôyê hathak Yisu anêŋ athêŋ lôk êvhaviŋ atu ba halêm anêŋ yani.   
\p
\v 17 \x * \xo 3:17 \xt Luk 23:34; 1Ti 1:13\x* “Aiyaŋ thêlô, yahayala nena môlô lôk unim avaka miŋ oyala ôpêŋ katô ami ba intu udum kambom hadêŋ yani.  
\v 18 Ma doŋtom sêbôk ma Wapômbêŋ hanaŋ hadêŋ plopet sapêŋ ba eto nena anêŋ Mesia tem enja vovaŋ. Aêŋ ba unim kambom atu udum ma Wapômbêŋ anêŋ abô êŋ lêk hik anôŋ.   
\p
\v 19 \x * \xo 3:19 \xt Ap 2:38\x* “Aêŋ ba node kapôlômim liliŋ ba nosopa Wapômbêŋ ek nêm môlônim kambom vê lôk nêm lovak êndêŋ môlô.  
\v 20 Ma nêm anêŋ Mesia atu ba bôk hatak ek nêm êndêŋ môlô. Mesia êŋ ma Yisu atu.  
\v 21 Ma lêk yani hamô malak leŋ ba hayabiŋ waklavôŋ atu ba Wapômbêŋ bôk hatak ek nômkama sapêŋ imbitak lukmuk esak loŋbô êtôm sêbôk atu ba yani havak abô ba hanaŋ ba anêŋ plopet matheŋ enaŋ bêŋ.  
\v 22 \x * \xo 3:22 \xt Lo 18:15,18-19\x*Hatôm Mose bôk hanaŋ, ‘Wapômbêŋ unim Anyô Bêŋ tem etak plopet te êtôm ya ba imbitak anêŋ môlô malêvôŋ. Ba intu nodaŋô anêŋ abô takatu ba hanaŋ bêŋ hadêŋ môlô katô.  
\v 23 Ma ôpatu ba miŋ halaŋô plopet êŋ anêŋ abô ami, ma tem nênêm yani vê ênjêk anêŋ avômalô ba nimbuliŋ yani vi dedauŋ.’   
\p
\v 24 “Samuel lôk plopet takatu ba ibitak eveŋ yam bôk enaŋ hathak waklavôŋ atu ba lêk habitak.  
\v 25 \x * \xo 3:25 \xt Stt 22:18\x*Môlô ma plopet takêŋ iniŋ nali. Ma abô atu ba Wapômbêŋ bôk havak haviŋ libumi yôv, abô êŋ êntêk havaloŋ môlô loŋ denaŋ. Hatôm bôk hanaŋ hadêŋ Ablaham, ‘Hathak anêm libumi, ma tem avômalô pik sapêŋ neja mek mavi.’  
\v 26 \x * \xo 3:26 \xt Ap 13:46\x*Ba intu Wapômbêŋ hik anêŋ anyô ku liŋ ma hêv halêm hadêŋ môlô hamôŋ ek nêm mek mavi êndêŋ môlô lôk ende môlô tomtom liliŋ ênjêk unim kambom takatu ba udum.”   
\c 4  
\s1 Evaloŋ Pita lo Jon  
\p
\v 1 Pita lo Jon enaŋ abô hadêŋ avômalô imiŋ denaŋ, ma ŋê êbôk da lôk unyak matheŋ anêŋ sôp bidoŋ iniŋ anyô vovak laik ma Sadyusi doho êyô ek thai.  
\v 2 Thêlô leŋiŋmaniŋ hathak thai êdôŋ avômalô nena Yisu bôk haviyô hêk ŋama ba intu avômalô ŋama sapêŋ tem nimbiyô esak loŋbô aêŋ iyom.  
\v 3 Lêk yaŋsiŋ habôk ba intu evaloŋ thai ba êdô hamô koladôŋ aleba hayaŋ wak bêŋ.  
\v 4 \x * \xo 4:4 \xt Ap 2:41\x*Ma doŋtom avômalô bêŋ anôŋ elaŋô thai iniŋ abô ba êvhaviŋ. Ba ŋê takatu ba êvhaviŋ lêk halumbak hi habobo 5,000.   
\p
\v 5 Haviyô hayaŋ ma ŋê bêŋbêŋ eyabiŋ avômalô lôk ŋê bêŋbêŋ ma ŋê lôkauk hathak abô balabuŋ ethak doŋtom êmô Jelusalem.  
\v 6 Anas, anyô bêŋ habôk da, lôk Kaiapas ma Jon lo Aleksanda lôk anyô bêŋ habôk da anêŋ thalaleŋ vi êmô haviŋ.  
\v 7 Ma ewa thai êlêm ma enaŋ hik thai liŋ nena, “Lôklokwaŋ lôk athêŋ alê intu udum ôpêŋ mavi hathak?”   
\p
\v 8 Ma Lovak Matheŋ hava Pita kapô siŋ ba hanaŋ hadêŋ thêlô nena, “Ŋê bêŋbêŋ lôk ŋê eyabiŋ avômalô, nodaŋô yenaŋ abô!  
\v 9 Yai êv anyô va kambom êntêk sa ba intu udum ek nonaŋ yai bêŋ lôk lemimhaviŋ noyala nena yai adum yani mavi aisê e?  
\v 10 \x * \xo 4:10 \xt Ap 3:6,13-16\x*Aêŋ ba môlô lôk avômalô Islael sapêŋ noyala katô nena anyô va kambom êntêk lêk habitak mavi ba hamiŋ môlô malemim hathak Yisu Kilisi anêŋ Nasalet anêŋ athêŋ. Bôk uik yani vônô hathak a, ma doŋtom Wapômbêŋ hik yani liŋ hêk ŋama.  
\v 11 Yani ma  
\q1 “‘valu atu ba môlô ŋê olav unyak ôpôlik hathak,  
\q2 ma lêk habitak valu landiŋ anôŋ.’ \rq Kapya Yeŋ 118:22 \rq*   
\m
\v 12 \x * \xo 4:12 \xt Mat 1:21\x*Yisu da iyom anêŋ athêŋ hatôm nêm alalô bulubiŋ. Ma athêŋ yaŋ miŋ hêk pik lo leŋ sapêŋ ek nêm alalô bulubiŋ ami. Mi.”   
\p
\v 13 Ma thêlô êyê Pita lo Jon imiŋ lôklokwaŋ ma kô mi, ma eyala nena thai ma ŋê oyaŋ ba miŋ bôk ethak unyak ami. Êŋ ma thêlô esoŋ kambom ba leŋiŋhabi nena bôk êmô haviŋ Yisu.  
\v 14 Ma êyê anyô va kambom atu lêk mavi ba hamiŋ haviŋ thai ba intu thêlô abô mi ek nenaŋ.  
\v 15 Êŋ ma enaŋ ek neja Pita lo Jon vê ênjêk Sanhedlin\f * \fr 4:15 \ft Islael elam iniŋ kaunsil nena ‘Sanhedlin’.\f* anêŋ unyak ma nede yaiŋ ba ini. Ma ele yaiŋ ba i ma thêlô êbôlêm auk.  
\v 16 Ba enaŋ, “Alalô nandum malê esak anyô ju êntêk? Avômalô Jelusalem sapêŋ lêk eyala yôv nena thai idum lavôŋiŋ bêŋ te ba miŋ hatôm alalô nasi ami.  
\v 17 Ma doŋtom alalô napôm loŋôndê te ek abô êŋ miŋ ni mayaliv ênjêk avômalô malêvôŋ ami. Aêŋ ba nanaŋ lôklokwaŋ êndêŋ thai nena miŋ nenaŋ abô esak athêŋ êŋ êndêŋ avômalô la esak loŋbô ami.”   
\p
\v 18 \x * \xo 4:18 \xt Ap 5:28\x*Yôv ma elam thai êlêm hathak loŋbô ma enaŋ lôklokwaŋ nena miŋ nenaŋ abô êŋ lôk nêndôŋ avômalô esak Yisu anêŋ athêŋ ami.  
\v 19 \x * \xo 4:19 \xt Ap 5:29\x*Ma doŋtom Pita lo Jon enaŋ viyaŋ, “Malê intu ba mavi hêk Wapômbêŋ ma ek yai nandum? Nasopa môlônim abô mena Wapômbêŋ anêŋ abô?  
\v 20 Yai miŋ hatôm bônôŋ esak nôm takatu ba ayê lo alaŋô ami.”   
\p
\v 21 Ma Sanhedlin enaŋ lôklokwaŋ ek thai nêmô bônôŋ, êŋ ma etak thai ba i. Avômalô sapêŋ êbô Wapômbêŋ anêŋ athêŋ hathak nôm atu ba lêk idum ba intu miŋ hatôm nêpôm loŋôndê la ek nênêm vovaŋ êndêŋ thai ami.  
\v 22 Ek malê nena ôpatu ba habitak mavi ma anêŋ sondabêŋ hatôm 40. Ba intu eyala nena Wapômbêŋ iyom hatôm indum nôm êŋ.   
\s1 Ŋê êvhaviŋ iniŋ mek  
\p
\v 23 Etak Pita lo Jon ba i hadêŋ avômalô êvhaviŋ. Ma enaŋ abô takatu ba ŋê bêŋbêŋ êbôk da lôk ŋê bêŋbêŋ enaŋ hadêŋ thai.  
\v 24 \x * \xo 4:24 \xt Kis 20:11; Neh 9:6; Sng 146:6\x*Thêlô elaŋô aêŋ ma lôkthô êv veŋiŋbôlêk liŋ ba eteŋ mek hadêŋ Wapômbêŋ nena, “Anyô Bêŋ, nômkama sapêŋ anêŋ alaŋ, bôk hopesaŋ pik lo leŋ ma ŋgwêk lôk nômkama sapêŋ atu ba êmô kapô.  
\v 25 Sêbôk ma honaŋ abô hathak Lovak Matheŋ hale anêm anyô ku ma yêlôaniŋ bumalô Devit abôlêk. Ba hanaŋ aêntêk,  
\q1 “‘Avômalô pik sapêŋ leŋiŋŋaŋa eka?  
\q2 Lôk ibutiŋ abôyaŋ ek nijik vovak êndêŋ Wapômbêŋ eka?   
\q2
\v 26 Pik iniŋ kiŋ lôkthô êpôpêk i ek nijik vovak.  
\q2 Lôk ŋê bêŋbêŋ pik sapêŋ ethak doŋtom  
\q2 ek nêmô Anyô Bêŋ lôk anêŋ Mesia lu.’ \rq Kapya Yeŋ 2:1-2 \rq*   
\m
\v 27 \x * \xo 4:27 \xt Mat 27:1-2; Luk 23:7-11; Ap 3:13\x*Avanôŋ biŋ, Helot Antipas lo Pontius Pailat ma ŋê loŋ buyaŋ lôk avômalô Islael bôk ethak doŋtom êmô malak lôŋ êntêk ba idum ek nêmô anêm anyô ku matheŋ Yisu lu, ôpatu ba bôk holam yôv ek imbitak anêm Mesia.  
\v 28 \x * \xo 4:28 \xt Ap 2:23\x*Thêlô idum nômkama sapêŋ hatôm anêm auk lôk lôklokwaŋ atu ba bôk lemhabi nena tem imbitak aêŋ.  
\v 29 \x * \xo 4:29 \xt Ep 6:19\x*Anyô Bêŋ, lemimbi abô takatu ba evak ba enaŋ ek indum yêlô nakô ba intu nêm yêlô anêm ŋê ku sa ek nanaŋ anêm abô lôklokwaŋ ma miŋ nakô ami.  
\v 30 Ma otak bahem êyôŋgêk avômalô lôk lijiŋ ba undum i mavi lôk undum lavôŋiŋ lôk nômbithi lomaloma esak anêm anyô ku matheŋ Yisu anêŋ athêŋ.”   
\p
\v 31 Thêlô eteŋ mek yôv ma loŋ atu ba êmô halowaliŋ. Ma Lovak Matheŋ hayô hava thêlô lôkthô kapôlôŋiŋ siŋ. Ba enaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô bêŋ ma miŋ êkô ami.   
\s1 Ŋê êvhaviŋ sapêŋ kapôlôŋiŋ doŋtom  
\p
\v 32 \x * \xo 4:32 \xt Ap 2:44\x*Ma ŋê êvhaviŋ sapêŋ iniŋ auk lôk kapôlôŋiŋ doŋtom iyom. Ma iniŋ nômkama sapêŋ ma hatôm thêlô lôkthô iniŋ ma miŋ evasiŋ ami.  
\v 33 Ma aposel ethak enaŋ Yisu anêŋ haviyô hathak loŋbô bêŋ ba iniŋ abô êŋ anêŋ lôklokwaŋ ma bomaŋ. Ma Wapômbêŋ habi anêŋ wapôm hayô hamô thêlô lôkthô.  
\v 34 \x * \xo 4:34 \xt Ap 2:45\x*Ma thêlô vi iniŋ pik lo unyak hamô ba ethak êv ba avômalô vi êv vuli. Ma ewa valu takêŋ  
\v 35 ba êv hadêŋ aposel ek neyabiŋ. Ma aposel ibi valuseleŋ takêŋ sam hadêŋ avômalô takatu ba êv yak hathak nômkama. Ba intu thêlô te miŋ hêv yak hathak nôm lôk nômkama ami.   
\p
\v 36 Ma thêlô êŋ te ma Josep ba anêŋ loŋ ma ŋgavithôm Saiplus ma habitak anêŋ ôdôŋ Livai. Ma aposel ethak elam yani nena Banabas, athêŋ êŋ anêŋ ôdôŋ nena, “Anyô hathak havatho avômalô kapôlôŋiŋ loŋ.”  
\v 37 Yani hêv anêŋ pik bute ek nênêm vuli. Ma hawa valu hathak pik êŋ ba hi hêv hadêŋ aposel.   
\c 5  
\s1 Ananaias lo Sapaila  
\p
\v 1 Ma anyô yaŋ hamô ba anêŋ athêŋ nena Ananaias ma yanavi ma Sapaila. Thai êv iniŋ pik bute ba êv vuli.  
\v 2 \x * \xo 5:2 \xt Ap 4:34-35\x*Ma hawa valu pik êŋ vi ek thaida ma hêv vi hadêŋ aposel ma hasau i nena, “Valu lôkthô êntêk yahawa ba yahalêm.” Ma yanavi hayala nôm atu ba yamalô hadum.   
\p
\v 3 \x * \xo 5:3 \xt Jon 13:2\x*Ma Pita hanaŋ nena, “Ananaias, hotak Sadaŋ ba hava kapôlôm siŋ ma hosau Lovak Matheŋ, ba huvuŋ anêm valu pik êŋ vi eka?  
\v 4 Miŋ bôk êv vuli pik êŋ ami denaŋ, êŋ ma anêm pik. Ma bôk êv vuli yôv, valu êŋ ma anêm aêŋ iyom. Ma doŋtom howa auk kambom êŋ anêŋ êsê ba honaŋ abôyaŋ? Hosau ŋê pik lôk Wapômbêŋ haviŋ.”   
\p
\v 5 Ananaias halaŋô abô êŋ ma hêv yak halôk biŋ ba hama. Ma avômalô takatu ba elaŋô abô êŋ êkô ba biŋdaluk havali kambom.  
\v 6 Êŋ ma apenena muk êlêm ma ivuliv anêŋ kupik ma ewa ba i elav.   
\p
\v 7 Wakma lô hale ba hi ma yanavi halêm hayô ma hathôŋ nôm atu ba habitak paliŋ.  
\v 8 Ma Pita hanaŋ hik avi êŋ liŋ, “Valu êntêk ma hatôm vuli pik atu ba êv vuli e?”  
\p Ma avi êŋ hanaŋ, “Intu êŋ, vuli êŋ intu hatôm.”   
\p
\v 9 Êŋ ma Pita hanaŋ hadêŋ avi êŋ, “Aisê ka mamu ubutiŋ abô ek nosaê Anyô Bêŋ anêŋ Lovak Matheŋ? Nôŋgô! Ŋê takatu ba lêk elav vônim yôv, êntêk lêk imiŋ unyak abôlêk ba tem neja o ba ini nedav imbiŋ.”   
\p
\v 10 Ma ketheŋ oyaŋ ma avi êŋ hêv yak halôk hêk Pita valuvi ba hama. Ma apenena muk takatu ba ibitak êyô unyak kapô. Ma êyê avi êŋ lêk hama. Êŋ ma ewa ba i elav yani hêk yamalô vi.  
\v 11 Yôv ma avômalô êvhaviŋ sapêŋ lôk avômalô takatu ba elaŋô abô êŋ, lôkthô êkô kambom.   
\s1 Aposel idum avômalô bêŋ anôŋ ibitak mavi  
\p
\v 12 \x * \xo 5:12 \xt Ap 2:43; 14:3\x*Ma aposel idum lavôŋiŋ lôk nômbithi lomaloma hêk avômalô maleŋiŋ. Ma ŋê êvhaviŋ sapêŋ ethak doŋtom lôbôlôŋ halôk unyak matheŋ anêŋ kapo daŋ atu ba elam nena Solomon anêŋ Kapo Daŋ.  
\v 13 Ma avômalô vi atu ba miŋ êvhaviŋ ami êkô ek nesak doŋtom imbiŋ thêlô, ma doŋtom avômalô sapêŋ êyê thêlô nena ŋê mavi.  
\v 14 Ma anyô lo avi bêŋ anôŋ ethak êvhaviŋ Anyô Bêŋ ba ibitak êyô avômalô êvhaviŋ kapô.  
\v 15 Êŋ ma avômalô ethak ewa iniŋ ŋê lôk lijiŋ hayô hêk balê lo yêm ba i ililiŋ hêk loŋôndê anêŋ daŋ ek Pita haveŋ loŋôndê, êŋ ma dahô imbi êyôŋgêk i ek nimbitak mavi esak loŋbô.  
\v 16 Ma avômalô bêŋ anôŋ êlêm anêŋ lomalak takatu ba habobo Jelusalem ba êlêm ethak doŋtom. Ma ewa iniŋ ŋê lôk lijiŋ lôk ŋê takatu ba ŋgôk lelaik habuliŋ i ma lôkthô ibitak mavi hathak loŋbô.   
\s1 Êv vovaŋ hadêŋ aposel  
\p
\v 17 Ma anyô bêŋ habôk da lôk ŋê idum ku haviŋ yani, thêlô sapêŋ ma Sadyusi ba êyê nôm takatu ba aposel idum ba leŋiŋdaŋ hathak i.  
\v 18 Ba evaloŋ aposel ma etak i halôk malak lôŋ anêŋ koladôŋ.  
\v 19 \x * \xo 5:19 \xt Ap 12:7-10\x*Ma bôlôvôŋ êŋ ma Anyô Bêŋ anêŋ aŋela hik koladôŋ abôlêk vê ma hawa i ele yaiŋ. Ma hanaŋ,  
\v 20 “Unu numiŋ unyak matheŋ anêŋ piklêvôŋ ma nonaŋ abô sapêŋ esak lôkmala lukmuk êntêk êŋ bêŋ.”   
\p
\v 21 Aposel elaŋô abô êŋ ba lôkbôk momaŋiniŋ ma i unyak matheŋ anêŋ piklêvôŋ. Ma êdôŋ avômalô.  
\p Ma anyô bêŋ habôk da lôk anêŋ ŋê môlô êlêm ma elam ŋê Sanhedlin lôk Islael iniŋ ŋê bêŋbêŋ sapêŋ. Ma êv abô hadêŋ koladôŋ ek neja aposel ba nêlêm.  
\v 22 Êŋ ma ŋê koladôŋ iniŋ sôp bidoŋ i ek neja aposel ma doŋtom miŋ êmô ami. Ma êvôi ma enaŋ nena,  
\v 23 “Yêlô ayê koladôŋ anêŋ abôlêk putup ma ŋê takatu ba eyabiŋ imiŋ habobo. Ma doŋtom yêlô ik koladôŋ abôlêk vê ma miŋ apôm anyô late hamô kapô ami.”  
\v 24 Unyak matheŋ anêŋ sôp bidoŋ iniŋ anyô vovak laik lôk ŋê bêŋbêŋ êbôk da elaŋô abô êŋ ba leŋiŋhabi bêŋ anôŋ hathak ba enaŋ, “Malê te tem imbitak?”   
\p
\v 25 Ma anyô te hayô ma hanaŋ hadêŋ i, “Nodaŋô! Ŋê takatu ba otak i hamô koladôŋ, lêk imiŋ unyak matheŋ anêŋ piklêvôŋ ba êdôŋ avômalô.”  
\v 26 Êŋ ma anyô vovak laik lôk anêŋ sôp bidoŋ i ewa thêlô. Êkô ek avômalô nijik i esak valu ba intu miŋ êpôviŋ thêlô ami.   
\p
\v 27 Ewa aposel êyô ma etak i hamiŋ Sanhedlin maleŋiŋ ek anyô bêŋ habôk da enaŋ injik thêlô liŋ.  
\v 28 \x * \xo 5:28 \xt Mat 27:25\x* “Yêlô bôk anaŋ lôklokwaŋ hadêŋ môlô nena miŋ nôndôŋ avômalô esak ôpêŋ anêŋ athêŋ ami. Ma doŋtom lêk unim abô êŋ halaŋviŋ haveŋ Jelusalem mayaliv. Lôk lêk udum ek nonaŋ nena yêlô intu aŋgasô ôpêŋ anêŋ thalaleŋ.”   
\p
\v 29 \x * \xo 5:29 \xt Ap 4:19\x*Ma doŋtom Pita lôk aposel vi enaŋ hadêŋ i nena, “Yêlô nasopa Wapômbêŋ anêŋ abô iyom ma miŋ anyô iniŋ abô ami.  
\v 30 Môlô bôk uik Yisu vônô hathak a. Ma doŋtom bumalô thêlô iniŋ Wapômbêŋ hik yani liŋ.  
\v 31 \x * \xo 5:31 \xt Ap 2:33-34; Ep 1:20; Hib 2:10; 12:2\x*Wapômbêŋ bôk hawa yani hathak ba hi daku leŋ ba hadô hamô baŋ vianôŋ hatôm Anyô Môŋ lôk Anyô hêv alalô bulubiŋ ek nêm alalô Islael sa ek nande kapôlôŋiŋ liliŋ lôk nêm alalôaniŋ kambom vê.  
\v 32 Yêlô ma ŋê takatu ba bôk ayê nôm takêŋ ba lêk anaŋ abô êŋ bêŋ. Ma Lovak Matheŋ atu ba Wapômbêŋ hêv hadêŋ avômalô takatu ba esopa anêŋ abô hik nôm takêŋ loŋ haviŋ.”   
\s1 Gameliel hanaŋ ek Sanhedlin netak aposel  
\p
\v 33 Sanhedlin elaŋô abô êŋ ma leŋiŋmaniŋ kambom ba leŋiŋhaviŋ nijik aposel vônô.  
\v 34 Ma doŋtom Gameliel haviyô hamiŋ Sanhedlin malêvôŋ. Yani ma anyô Palisi lôk anyô lôkauk hathak abô balabuŋ ma hadum ku Sanhedlin haviŋ. Avômalô sapêŋ ethak êv athêŋ bêŋ hadêŋ yani. Yani hamiŋ ba hanaŋ ek netak aposel takêŋ ba ini yaiŋ dokte vêmam.  
\v 35 Êŋ ma hanaŋ hadêŋ thêlô, “Môlô ŋê Islael, lemimimbi katô nena tem nundum malê êndêŋ ŋê takêntêk vêmam.  
\v 36 \x * \xo 5:36 \xt Ap 21:38\x*Sêbôk ma Teudas habitak anyô lôk athêŋ ba hanaŋ, ‘Ya anyô bêŋ’. Ma anyô hatôm 400 esopa yani. Ma doŋtom Lom ik yani vônô ma anêŋ ŋê ku êsôv mayaliv. Ma anêŋ abô êŋ hêv yak.  
\v 37 Vêm ma waklavôŋ ewa avômalô iniŋ athêŋ, êŋ ma Judas anêŋ Galili habitak anyô lôk athêŋ ba havôv avômalô bêŋ anôŋ ek nijik vovak êndêŋ gavman. Ma doŋtom ik yani vônô, ma anêŋ ŋê ku êsôv mayaliv aêŋ iyom.  
\v 38 Ba intu yahanaŋ hadêŋ môlô Sanhedlin: Notak ŋê takêntêk. Miŋ nundum nômla esak i ami. Ku takatu ba idum halêm anêŋ ŋê pik iniŋ hatôm Teudas lo Judas, êŋ ma iniŋ ku takêŋ tem nêm yak.  
\v 39 Ma doŋtom ku takatu ba halêm anêŋ Wapômbêŋ, ma môlô miŋ hatôm numiŋ i loŋ siŋ ami. Yahakô tem uŋgwik vovak ni ba ni, êŋ ma tem ôŋgô nena uik vovak êŋ hadêŋ Wapômbêŋ.”   
\p
\v 40 \x * \xo 5:40 \xt Ap 4:18\x*Yôv ma thêlô êlôk hathak Gameliel anêŋ abô. Ba elam aposel êlêm ma evali i. Ma enaŋ lôklokwaŋ hadêŋ thêlô nena miŋ nenaŋ abô esak Yisu anêŋ athêŋ ami. Êŋ ma etak i ba i.   
\p
\v 41 \x * \xo 5:41 \xt Mat 5:10-12; 1Pi 4:13\x*Aposel etak Sanhedlin ba ele yaiŋ ma thêlô leŋiŋmavi hathak Wapômbêŋ hayê thêlô nena ŋê mavi ek ewa mama hathak Yisu anêŋ athêŋ.  
\v 42 Ma wak nômbêŋ intu ma thêlô i unyak matheŋ anêŋ piklêvôŋ lôk lounyak lounyak ma êdôŋ avômalô ba enaŋ Abô Mavi bêŋ nena Yisu ma Mesia atu.   
\c 6  
\s1 Etak anyô baheŋvi ba lahavuju ek nênêm aposel sa  
\p
\v 1 \x * \xo 6:1 \xt Ap 4:35\x*Avômalô êvhaviŋ ilumbak ba êv liŋ siŋ, êŋ ma avômalô Islael vi atu ba êvhaviŋ ba enaŋ abô Glik, etatale avômalô Islael vi atu ba êvhaviŋ ba enaŋ abô Hiblu. Ba enaŋ, “Wak nômbêŋ intu ba ibi nôm sam ma miŋ evani yêlôaniŋ avi tôp iniŋ sam ami.”  
\v 2 Êŋ ma aposel laumiŋ ba lahavuju takatu elam ŋê êvhaviŋ sapêŋ ethak doŋtom ma enaŋ, “Miŋ mavi ek yêlô natak ku nanaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô ma nandum ku nambi nôm sam ami.  
\v 3 Aêŋ ba, aiyaŋ thêlô, nômbôlêm môlônim anyô lôkauk baheŋvi ba lahavuju takatu ba Lovak Matheŋ hava kapôlôŋiŋ siŋ ek nanêm ku êŋ êndêŋ i.  
\v 4 Êŋ ma tem yêlô hatôm namô tiŋiŋ ek nateŋ mek lôk nanaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô lôk nandôŋ avômalô.”   
\p
\v 5 Avômalô sapêŋ elaŋô abô êŋ ma leŋiŋmavi. Ma etak Stiven, yani anyô hêvhaviŋ lôklokwaŋ lôk Lovak Matheŋ hava yani kapô siŋ, ma Pilip lôk Plokolus ma Nikano lo Timon ma Pamenas lo Nikolas, yani ma anyô Antiok atu bôk habitak hayô avômalô Islael iniŋ êvhaviŋ kapô vêm ma hêvhaviŋ Yisu.  
\v 6 Ewa ŋê êŋ ba i hadêŋ aposel. Ma aposel etak baheŋiŋ hayô hêk i ma eteŋ mek hathak i.   
\p
\v 7 \x * \xo 6:7 \xt Ap 2:41; 16:5\x*Aêŋ ba Wapômbêŋ anêŋ abô hi ba hi. Ma avômalô anêŋ Jelusalem takatu ba êvhaviŋ ilumbak hi ba hi. Ma ŋê êbôk da bêŋ anôŋ êvhaviŋ ba esopa Yisu haviŋ.   
\s1 Evaloŋ Stiven  
\p
\v 8 Ma Wapômbêŋ habi anêŋ wapôm sam ba hêv lôklokwaŋ bêŋ anôŋ hadêŋ Stiven. Ba intu Stiven hathak hadum nômbithi lôk lavôŋiŋ lomaloma hêk avômalô malêvôŋ.  
\v 9 Ma doŋtom ŋê doho êpôlik hathak yani. Ŋê êŋ iniŋ unyak yeŋ ma elam nena, “Ŋê takatu ba bôk iniŋ alaŋ hêv athêŋ ku vê hêk i ma êmô oyaŋ haviŋ i”. Thêlô sapêŋ ma avômalô Islael, doho anêŋ Sailini ma doho anêŋ Aleksandlia ma doho anêŋ plovins Silisia lo Esia. Ma ŋê takêŋ êkôki hathak Stiven anêŋ abô.  
\v 10 \x * \xo 6:10 \xt Luk 21:15\x*Ma doŋtom Lovak Matheŋ hêv auk mavi hadêŋ Stiven ba miŋ hatôm nêmô anêŋ abô lu ami.   
\p
\v 11 Êŋ ma thêlô eyenak ba i ibi anyô doho leŋiŋ liŋ ek nenaŋ nena, “Yêlô bôk alaŋô ôpêŋ hanaŋ abôma hathak Mose lo Wapômbêŋ.”   
\p
\v 12 Aêŋ ba thêlô ibi avômalô lôk ŋê bêŋbêŋ ma ŋê lôkauk hathak abô balabuŋ leŋiŋ liŋ. Ma i evaloŋ Stiven ba ewa ba i êdô hamiŋ Sanhedlin maleŋiŋ.  
\v 13 Ma êv anyô doho ek nenaŋ abôyaŋ esak yani. Ba enaŋ, “Wak nômbêŋ intu ma ôpêntêk hathak hanaŋ abô kambom hathak unyak matheŋ lôk Mose anêŋ balabuŋ.  
\v 14 Yêlô alaŋô yani hanaŋ, ‘Yisu anêŋ Nasalet tem indiniŋ unyak matheŋ êntêk ma injik Mose anêŋ kobom sêbôk ba hêv hadêŋ alalô liliŋ.’”   
\p
\v 15 Ma ŋê nômbêŋ atu ba êmô Sanhedlin ititiŋ Stiven lôklokwaŋ ma êyê thohavloma lêk hatôm aŋela te.   
\c 7  
\s1 Stiven hanaŋ abô hadêŋ Sanhedlin  
\p
\v 1 Ma anyô bêŋ habôk da hanaŋ, “Abô takêŋ ma avanôŋ e?”   
\p
\v 2 \x * \xo 7:2 \xt Stt 11:31; 15:7\x*Ma Stiven hanaŋ, “Aiyaŋ thêlô lo wakamik thêlô, nodaŋô yenaŋ abô! Sêbôk atu ba alalôaniŋ bumalô Ablaham hamô Mesopotemia denaŋ ma miŋ hi Halan ami, ma Wapômbêŋ lôkmaŋgiŋ hayô ek yani.  
\v 3 \x * \xo 7:3 \xt Stt 12:1\x*Ma hanaŋ, ‘Otak anêm pik lôk avômalô ma nu pik atu ba tem yaŋgik thô êndêŋ o.’   
\p
\v 4 \x * \xo 7:4 \xt Stt 11:31–12:5\x*“Êŋ ma hatak Kaldia iniŋ pik ba hi hamô Halan. Vêm ba lambô hama ma Wapômbêŋ hêv yani ba halêm pik êntêk atu lêk alalô amô.  
\v 5 \x * \xo 7:5 \xt Stt 12:7; 15:18; 17:8\x*Ma wak êŋ ma Wapômbêŋ miŋ hêv pik bute ek yani ami, milôk. Ma doŋtom havak abô nena embeŋ yam ma tem yani lôk anêŋ limi neja pik bêŋ êŋ lôkthô. Waklavôŋ atu ba Wapômbêŋ hanaŋ abô takêŋ ma Ablaham nakaduŋ mi denaŋ.  
\v 6 \x * \xo 7:6 \xt Stt 15:13-14; Kis 12:40\x*Ma doŋtom Wapômbêŋ hanaŋ nena, ‘Anêm libumi tem nêmô êtôm ŋê masôm êmô malak yaŋ iniŋ pik. Ma ŋê pik êŋ tem nimbitak thêlôniŋ alaŋ ba nênêm malaiŋ êndêŋ i êtôm sondabêŋ 400.  
\v 7 \x * \xo 7:7 \xt Kis 3:12\x*Vêm ma tem yanêm vovaŋ êndêŋ alaŋ takêŋ. Ma embeŋ yam ma tem netak pik yaŋ êŋ ma nêbônêlêm pik êntêk ma nênêm yeŋ êndêŋ ya.’  
\v 8 \x * \xo 7:8 \xt Stt 17:9-14; 21:4\x*Vêm ma Wapômbêŋ havak abô haviŋ Ablaham ba hêv tabô neŋgothe kupik vê hadêŋ yani. Ma haveŋ yam ma Ablaham habitak Aisak anêŋ lambô ma hatôm wak baheŋvi ba lahavulô ma haŋgothe Aisak anêŋ kupik vê. Vêm ma Aisak habitak Jekop anêŋ lambô, ma Jekop habitak hatôm bumalô laumiŋ ba lahavuju takatu iniŋ lambô. Ma thêlô sapêŋ esopa tabô atu ba hêv.   
\p
\v 9 \x * \xo 7:9 \xt Stt 37:11,28; 39:2,21-23\x* “Bumalô thêlô leŋiŋdaŋ hathak Josep ba intu êv hadêŋ ŋê loŋ buyaŋ ba êv vuli ba intu anyô Ijip te habitak Josep anêŋ alaŋ. Ma doŋtom Wapômbêŋ hamô haviŋ yani ba  
\v 10 \x * \xo 7:10 \xt Stt 41:37-44\x*hêv yani bulubiŋ hathak malaiŋ lomaloma. Ba hêv auk mavi hadêŋ Josep ek indum Ijip iniŋ kiŋ Pelo lamavi esak yani. Ba intu hatak yani ek imbitak anyô bêŋ ek eyabiŋ Ijip lôk anêŋ unyak lôkmaŋgiŋ sapêŋ.   
\p
\v 11 \x * \xo 7:11 \xt Stt 41:54; 42:1-2\x* “Haveŋ yam ma bôm bêŋ lôk malaiŋ lomaloma habitak Ijip lo Kenan iniŋ loŋ sapêŋ ba bumalô thêlô miŋ hatôm nêpôm nôm ami.  
\v 12 Ma Jekop halaŋô nena nôm hamô Ijip. Êŋ ma hêv bumalô thêlô ba i môŋ anôŋ.  
\v 13 \x * \xo 7:13 \xt Stt 45:1-4,16\x*Ma i bôlôŋ yaŋ, ma Josep hanaŋ yanida bêŋ hadêŋ iviyaŋ. Ma Pelo halaŋô nena Josep anêŋ lambô lôk iviyaŋ êmô.  
\v 14 \x * \xo 7:14 \xt Stt 45:9-11; 46:27\x*Êŋ ma Josep hêv abô ek lambô Jekop lôk anêŋ avômalô sapêŋ nêlêm. Thêlô hatôm 75.  
\v 15 \x * \xo 7:15 \xt Stt 46:1-7; 49:33\x*Ma Jekop halôk ba hi Ijip ba hamô aleba hama ma bumalô thêlô ema haviŋ.  
\v 16 \x * \xo 7:16 \xt Stt 23:2-20; 33:19; Jos 24:32\x*Ma ewa iniŋ kupik ba i elav hêk malak Sekem. Siô êŋ ma Ablaham bôk hêv vuli hêk Hamol anêŋ nali.   
\p
\v 17 \x * \xo 7:17 \xt Kis 1:7\x* “Waklavôŋ atu ba Wapômbêŋ bôk havak abô haviŋ Ablaham lêk habobo injik anôŋ, êŋ ma alalôaniŋ avômalô lêk ilumbak ba êv liŋsiŋ êmô Ijip.  
\v 18 \x * \xo 7:18 \xt Kis 1:8\x*Vêm ma kiŋ yaŋ habitak anêŋ Ijip ba hathôŋ Josep paliŋ.  
\v 19 \x * \xo 7:19 \xt Kis 1:11-22\x*Ôpêŋ hasau alalôaniŋ avômalô ba hêv malaiŋ hadêŋ bumalô thêlô lôk hanaŋ lôklokwaŋ nena neja avômena kasek ende yaiŋ ma nimbi i ni ek nema.   
\p
\v 20 \x * \xo 7:20 \xt Kis 2:2\x*“Êŋ ma Mose talêbô havathu yani, ma yani amena mavi hêk Wapômbêŋ ma. Ma hatôm ayôŋ lô ma eyabiŋ yani hamô lambô anêŋ unyak.  
\v 21 \x * \xo 7:21 \xt Kis 2:3-10\x*Vêm ma êdô yani hamô yaiŋ ma Pelo nalavi hawa ba hi hayabiŋ yani hatôm anêŋ namalô.  
\v 22 Ma Mose hathak unyak ba êdôŋ yani hathak avômalô Ijip iniŋ auk mavi sapêŋ. Anêŋ abô lôk ku ma lôklokwaŋ anôŋ.   
\p
\v 23 “Mose anêŋ sondabêŋ hatôm 40 ma lahaviŋ ni ek ênjê anêŋ avômalô Islael.  
\v 24 \x * \xo 7:24 \xt Kis 2:11-15\x*Ma hayê Ijip te habuliŋ Islael yaŋ. Êŋ ma hêv Islael êŋ sa ba hik anyô Ijip atu anêŋ kambom liliŋ ba hik ôpêŋ vônô.  
\v 25 Ma lahabi nena tem anêŋ avômalô neyala nena Wapômbêŋ hêv yani ek nêm thêlô bulubiŋ. Ma doŋtom mi.  
\v 26 Haviyô hayaŋ ma Mose hi ma hayê anyô Islael ju ik i. Ma hadum ek nêm thai thêvô ek leŋiŋimbiŋ i ba hanaŋ, ‘Ai, mamu ŋê loyaŋ. Ma uik am eka?’   
\p
\v 27 “Ma doŋtom ôpatu ba habuliŋ yaŋ hathô Mose pôŋêŋ ba hanaŋ, ‘Opalê hatak o hatôm yêlôaniŋ anyô bêŋ lôk anyô nindum abô esak?  
\v 28 \x * \xo 7:28 \xt Kis 2:14\x*Tem nuŋgwik ya vônô êtôm wakbôk ba huik Ijip alaŋ vônô e?’  
\v 29 \x * \xo 7:29 \xt Kis 2:21-22; 18:3-4\x*Mose halaŋô abô êŋ ma hasôv ba hi hamô Midian iniŋ pik hatôm anyô masôm. Ma hawa nakaduŋ ju.   
\p
\v 30 \x * \xo 7:30 \xt Kis 3:1-10\x* “Sondabêŋ 40 hale ba hi ma aŋela te hayô ek Mose hêk loŋ thiliv habobo dum Sainai. Aŋela êŋ hamô atum atu ba hathaŋ hamô alokwaŋ yaônate kapô.  
\v 31 Mose hayê ma hasoŋ kambom. Ma hi habobo ek ênjê katô, êŋ ma Anyô Bêŋ hanaŋ nena,  
\v 32 ‘Ya libumi iniŋ Wapômbêŋ, Ablaham lo Aisak ma Jekop iniŋ Wapômbêŋ.’ Êŋ ma Mose hakô kambom ba halowaliŋ ba miŋ hatôm ênjê ami.   
\p
\v 33 “Ma Anyô Bêŋ hanaŋ hadêŋ yani, ‘Ômbi anêm vem bokŋgôp thô. Loŋ êntêk ba humiŋ ma loŋ matheŋ.  
\v 34 Yahayê kambom takatu ba Ijip idum hathak yenaŋ avômalô. Ma lêk yahalaŋô iniŋ asêŋ ba êntêk yahalêm ek yanêm thêlô vê. Aêŋ ba ôlêm ek yanêm o ba ondenu Ijip esak loŋbô.’   
\p
\v 35 \x * \xo 7:35 \xt Kis 2:14\x* “Mose intu bôk thêlô êpôlik hathak ba enaŋ nena, ‘Opalê hatak o hatôm yêlôaniŋ anyô bêŋ lôk anyô nindum abô esak?’ Ma doŋtom hathak aŋela atu ba Mose hayê hatôm atum ba hathaŋ hamô alokwaŋ thaŋaŋ, Wapômbêŋ da hatak yani ek imbitak iniŋ anyô bêŋ lôk nêm thêlô bulubiŋ.  
\v 36 \x * \xo 7:36 \xt Kis 7:3; 14:21; Nam 14:33\x*Mose hawa thêlô vê hêk Ijip ba hi ma hadum nômbithi lôk lavôŋiŋ hêk Ijip lôk Ŋgwêk Thalaleŋ ma loŋ thiliv hatôm sondabêŋ 40.   
\p
\v 37 \x * \xo 7:37 \xt Lo 18:15\x* “Êntêk ma Mose atu ba hanaŋ hadêŋ avômalô Islael nena, ‘Wapômbêŋ tem etak môlôda te ba imbitak plopet. Ma tem enaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô êtôm êntêk ba lêk yahanaŋ hadêŋ môlô.’  
\v 38 \x * \xo 7:38 \xt Kis 19:3\x*Yani êŋ intu hamô haviŋ bumalô takatu ba ethak doŋtom êmô loŋ thiliv. Ma hathak ba hi dum Sainai ma aŋela hanaŋ abô hadêŋ yani. Ma hawa Wapômbêŋ anêŋ abô takatu ba hêv lôkmala ek nêm êndêŋ alalô.   
\p
\v 39 “Ma doŋtom bumalô thêlô êpôlik hathak anêŋ abô. Lôk êdô yani ma ik kapôlôŋiŋ liliŋ hale hi Ijip hathak loŋbô.  
\v 40 \x * \xo 7:40 \xt Kis 32:1\x*Ma enaŋ hadêŋ Alon nena, ‘Opesaŋ ŋgôk doho ek endom yêlô. Mose atu ba hawa yêlô vê hêk Ijip ba alêm lêk hi doho ba yêlô athôŋ paliŋ.’  
\v 41 \x * \xo 7:41 \xt Kis 32:2-6\x*Aêŋ ba intu epesaŋ bokmaŋkao map te anêŋ dahô ba êv da hadêŋ yani. Ma eŋgabôm nôm lôk eloyeŋ bêŋ ek êv athêŋ bêŋ hadêŋ nôm atu ba epesaŋ hathak baheŋiŋ.  
\v 42 Ba intu Wapômbêŋ havôliŋ dôm hadêŋ thêlô ba hatak thêlô ek nênêm yeŋ êndêŋ wak lo ayôŋ ma vuliŋ. Hatôm bôk eto hêk plopet iniŋ kapya nena,  
\q1 “‘Sêbôk atu ba môlô Islael  
\q2 ômô sondabêŋ 40 hamô loŋ thiliv,  
\q2 osoŋ nena uik bokmaŋkao lôk boksipsip ba ôêv hatôm da hadêŋ ya e? Milôk.   
\q1
\v 43 Môlô bôk owa unim ŋgôk Molek anêŋ malak yeŋ  
\q2 lôk ŋgôk Lepaŋ anêŋ vuliŋ dahô,  
\q2 ma ŋgôk dahô takatu ba opesaŋ ek nônêm yeŋ êndêŋ.  
\q1 Aêŋ ba intu tem yanêm môlô vê ba unu Babilon vidôm doho.’ \rq Amos 5:25-27 \rq*   
\p
\v 44 “Sêbôk atu ba bumalô thêlô êmô loŋ thiliv ma malak yeŋ hamô haviŋ thêlô hatôm tabô. Thêlô elav malak yeŋ êŋ hatôm Wapômbêŋ hanaŋ hadêŋ Mose nena endav aêŋ, lôk hatôm dahô atu ba Mose hayê.  
\v 45 \x * \xo 7:45 \xt Jos 3:14-17\x*Vêm ma Josua halom thêlô ba ewa avômalô takatu ba Wapômbêŋ haliti i ba i iniŋ pik. Ma iniŋ bumalô bôk êv malak yeŋ êŋ hadêŋ i ba ewa ba i pik lukmuk êŋ haviŋ i. Ma êmô pik êŋ aleba Devit habitak.  
\v 46 \x * \xo 7:46 \xt 2Sml 7:1-16\x*Wapômbêŋ lamavi hathak Devit. Ma Devit hateŋ mek ek endav malak yeŋ ek Jekop anêŋ Wapômbêŋ êmô.  
\v 47 \x * \xo 7:47 \xt 1Kiŋ 6:1-38\x*Ma doŋtom nakaduŋ Solomon halav unyak êŋ.   
\p
\v 48 “Ma Wapômbêŋ Lôkmaŋgiŋ miŋ hathak hamô unyak atu ba anyô elav ami. Hatôm plopet te bôk hanaŋ:   
\q1
\v 49 “Wapômbêŋ hanaŋ nena,  
\q2 ‘Leŋ ma yenaŋ balê atu ba yahayô hamô hatôm kiŋ,  
\q2 ma pik ma yenaŋ balê yaôna ek yahatak yaveŋkapô hayô hamiŋ.  
\q2 Ma môlô udum ek nodav unyak alê te ek ya?  
\q2 Ma tem yamô êsê ek yanja lovak?   
\q2
\v 50 Ek malê nena yada yahapesaŋ nômkama takêŋ sapêŋ. Avanôŋ e?’ \rq Aisaia 66:1-2 \rq*   
\p
\v 51 \x * \xo 7:51 \xt Ais 63:10\x* “Môlô ŋê lemimôndôŋ kôtôŋ. Môlô kapôlômim ma thekthek hatôm ŋê daluk. Wak nômbêŋ intu ma môlô ôpôlik hathak Lovak Matheŋ anêŋ abô hatôm libumi taksêbôk.  
\v 52 \x * \xo 7:52 \xt Mat 23:31\x*Môlônim libumi bôk idum kambom hadêŋ plopet sapêŋ! Ma plopet takatu ba bôk enaŋ nena Anyô Thêthôŋ atu tem êlêm ma ik i pôpônô haviŋ. Ma lêk môlô onaŋ ôpêŋda bêŋ haviŋ ba uik vônô.  
\v 53 Môlô ma ŋê takatu ba bôk owa Wapômbêŋ anêŋ abô balabuŋ takatu ba aŋela êv, ma doŋtom miŋ osopa ami.”   
\s1 Ik Stiven hathak valu ba hama  
\p
\v 54 Thêlô elaŋô abô êŋ ma leŋiŋmaniŋ kambom hadêŋ Stiven ma ethaŋ veŋiŋbôlêk lokwaŋ loŋ.  
\v 55 \x * \xo 7:55 \xt Sng 110:1\x*Ma doŋtom Lovak Matheŋ hadum ku lôklokwaŋ hamô Stiven kapô ba yani hayê leŋ lôklokwaŋ ma hayê Wapômbêŋ anêŋ deda lôkmaŋgiŋ lôk Yisu hamiŋ Wapômbêŋ baŋ vianôŋ.  
\v 56 \x * \xo 7:56 \xt Kol 3:1\x*Êŋ ma hanaŋ nena, “Ôŋgô! Yahayê leŋ abyaŋ ba Anyô Anêŋ Nakaduŋ atu hamiŋ Wapômbêŋ baŋ vianôŋ.”   
\p
\v 57 Êŋ ma thêlô ibi leŋiŋôndôŋ siŋ ma elam kaêk lôklala bomaŋ ma elaŋviŋ ba i evaloŋ Stiven.  
\v 58 Ma êvôv yani hale malak lôŋ viyaiŋ ma ik yani hathak valu. Ŋê takatu ba bôk enaŋ yani bêŋ, ibi iniŋ kwêv daim thô ba êdô hamô anyô muk te anêŋ valuvi ek eyabiŋ. Ôpêŋ anêŋ athêŋ nena Sol.   
\p
\v 59 Ik Stiven hathak valu ma yani hateŋ mek nena, “Anyô Bêŋ Yisu, onja yadahôlôŋ.”  
\v 60 \x * \xo 7:60 \xt Luk 23:34\x*Ma yani hêv yak ba habi vadôŋ halôk pik ma halam nena, “Anyô Bêŋ, miŋ ombaloŋ iniŋ kambom êntêk viyaŋ loŋ ami.” Halam aêŋ ma hama.   
\c 8  
\p
\v 1-2 Ma Sol hayê nena ik Stiven vônô ma hêv lamavi. Ma ŋê vi atu ba esopa Wapômbêŋ anêŋ lahaviŋ elav yani lôk kapôlôŋiŋ malaiŋ kambom.  
\s1 Sol habuliŋ avômalô êvhaviŋ  
\p Hadêŋ wak êŋ ba hi ma êv malaiŋ lomaloma hadêŋ avômalô êvhaviŋ anêŋ Jelusalem. Êŋ ma êsôv mayaliv ba i hadêŋ loŋ bêŋ Judia lo Samalia. Ma aposel iyom êmô Jelusalem denaŋ.  
\v 3 \x * \xo 8:3 \xt Ap 9:1,13; 22:4; 26:9-11\x*Êŋ ma Sol hadum ek imbuliŋ avômalô êvhaviŋ. Yani hi lounyak lounyak ba havaloŋ anyô lo avi ba havôv i ba hatak i hamô koladôŋ.   
\s1 Pilip hi Samalia  
\p
\v 4 Ma avômalô takatu ba êsôv mayaliv ba i ma enaŋ Wapômbêŋ anêŋ Abô Mavi haveŋ loŋ nômbêŋ atu ba êyô.  
\v 5 Ma Pilip hi hayô malak bêŋ te anêŋ Samalia ba hanaŋ abô hathak Yisu nena yani ma Mesia atu.  
\v 6 Avômalô bêŋ anôŋ elaŋô Pilip anêŋ abô ba êyê lavôŋiŋ lôk nômbithi takatu ba hadum, ba intu elaŋô anêŋ abô takatu ba hanaŋ katô.  
\v 7 Ma Pilip hêv ŋgôk kambom bêŋ anôŋ vê hêk avômalô, ma ŋgôk takêŋ elaŋ ba eŋgaliak lôklokwaŋ ba ele yaiŋ ba i. Ma hadum ŋê ivuviŋ lôk ŋê veŋiŋ kambom bêŋ anôŋ mavi hathak loŋbô.  
\v 8 Aêŋ ba avômalô malak bêŋ êŋ leŋiŋmavi bêŋ anôŋ.   
\s1 Saimon anyô lôk ŋgôk soŋgoŋ  
\p
\v 9 Anyô te hamô malak bêŋ êŋ ba anêŋ athêŋ nena Saimon. Yani ma anyô lôk ŋgôk soŋgoŋ ba hadum anêŋ aloyak hamô loŋ êŋ sondabêŋ bêŋ anôŋ ba avômalô Samalia êyê ba esoŋ kambom. Ma yani hathak habam yanida nena, “Ya anyô lôk athêŋ.”  
\v 10 Ma avômalô lôk athêŋ bêŋ lôk athêŋ yaô ethak ititiŋ yani ba enaŋ nena, “Yani intu ma Wapômbêŋ anêŋ lôklokwaŋ atu ba elam nena Lôklokwaŋ Bêŋ.”  
\v 11 Wak bêŋ anôŋ ma yani hadum nôm takêŋ ba intu avômalô esopa yani ek êyê anêŋ aloyak takatu ba hadum ba nômbithi hathak habitak lôbôlôŋ.  
\v 12 Ma doŋtom Pilip hayô ba hanaŋ Abô Mavi hathak Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak lôk Yisu Kilisi anêŋ athêŋ. Êŋ ma anyô lo avi bêŋ anôŋ êvhaviŋ ba ithik ŋaŋ.  
\v 13 Ma Saimon hêvhaviŋ haviŋ ba ithik yani halôk ŋaŋ. Ma hasopa Pilip haveŋ loŋ nômbêŋ atu ba yani hi ek hayê lavôŋiŋ lôk nômbithi lomaloma takatu ba Pilip hadum. Êŋ ma hasoŋ kambom.   
\p
\v 14 Aposel anêŋ Jelusalem elaŋô nena avômalô Samalia lêk êvhaviŋ Wapômbêŋ anêŋ abô. Êŋ ma êv Pita lo Jon ba i hadêŋ thêlô.  
\v 15-16 Thai êyô ma elaŋô nena avômalô Samalia takatu ba bôk êvhaviŋ lo ithik ŋaŋ hathak Anyô Bêŋ Yisu anêŋ athêŋ, ma doŋtom miŋ ewa Lovak Matheŋ ami. Êŋ ma thai eteŋ mek ek thêlô neja Lovak Matheŋ.  
\v 17 \x * \xo 8:17 \xt Ap 19:6\x*Etak baheŋ hayô hêk thêlô, ma Lovak Matheŋ hayô hamô i.   
\p
\v 18 Saimon hayê aposel ju atu etak baheŋiŋ hayô hêk avômalô ma Lovak Matheŋ hayô hamô i. Êŋ ma hadum ek nêm valuseleŋ êndêŋ thai ba hanaŋ,  
\v 19 “Nônêm lôklokwaŋ intu êndêŋ ya imbiŋ ek yahatak yabaheŋ hayô hêk anyô te, ma ôpêŋ tem enja Lovak Matheŋ.”   
\p
\v 20 Ma Pita hanaŋ nena, “Aisê? Hosoŋ nena hatôm nêm Wapômbêŋ anêŋ wapôm vuli e? O nêm yak ba nu loŋ atum imbiŋ anêm valu!  
\v 21 O miŋ hatôm undum Wapômbêŋ anêŋ ku êntêk imbiŋ yêlô ami. Mi anôŋ! Kapôlôm miŋ thêthôŋ hêk Wapômbêŋ ma ami.  
\v 22 Aêŋ ba onde kapôlôm liliŋ ma otak anêm kambom êŋ. Ma oteŋ mek êndêŋ Anyô Bêŋ ek etak anêŋ kapô esak anêm kambom takatu ba havuŋi hêk kapôlôm.  
\v 23 Yahayê nena kapôlôm putup hathak kambom lomaloma ma kambom anêŋ lôklokwaŋ havaloŋ o loŋ majaŋ bomaŋ.”   
\p
\v 24 Ma Saimon hanaŋ nena, “Noteŋ mek êndêŋ Anyô Bêŋ esak ya ek malaiŋ takatu ba honaŋ miŋ êpôm ya ami.”   
\p
\v 25 Ma Pita lo Jon enaŋ Anyô Bêŋ anêŋ abô bêŋ lôk enaŋ hathak nôm takatu ba bôk êyê. Vêm ma êvôi Jelusalem hathak loŋbô ba enaŋ Abô Mavi bêŋ haveŋ Samalia iniŋ malak nenanena.   
\s1 Pilip lo anyô Itiopia te  
\p
\v 26 Ma Anyô Bêŋ anêŋ aŋela hanaŋ hadêŋ Pilip, “Umbiyô ma ôndôk ba nu tamu loŋôndê atu ba hatak Jelusalem ma hi Gasa, loŋ êŋ ma loŋ thiliv.”  
\v 27 Êŋ ma Pilip haviyô ma hasopa loŋôndê êŋ ma hayê anyô Itiopia te, yani ma anyô bêŋ atu ba hayabiŋ Itiopia iniŋ kwin Kandas anêŋ valuseleŋ. Ôpêŋ bôk êvê thalôk vê ek indum anêŋ ku. Ma hi Jelusalem ek hêv yeŋ hadêŋ Wapômbêŋ.  
\v 28 Vêm ma hale hi anêŋ loŋ hathak loŋbô. Ma hathak anêŋ kalis ba hi ma hasam kapya atu ba plopet Aisaia bôk hato.  
\v 29 Ma Lovak Matheŋ hanaŋ hadêŋ Pilip, “Nu bidoŋ ek kalis intu ma ombeŋ imbiŋ.”   
\p
\v 30 Êŋ ma Pilip halaŋviŋ ba hi habobo kalis ma halaŋô ôpatu hasam plopet Aisaia anêŋ kapya. Ma Pilip hanaŋ hik liŋ, “Hoyala abô intu ba hosam anêŋ ôdôŋ e?” \fig |alt="Philip & Ethiopian" src="ubsd-17a.tif" size="col" loc="Act 8:30" copy="UBS New Readers Series © United Bible Societies." ref="Aposel 8:30" \fig*   
\p
\v 31 Ma ôpêŋ hanaŋ, “Tem yayala aisê? Anyôla miŋ hamô ek enaŋ anêŋ ôdôŋ bêŋ êndêŋ ya ami.”  
\p Êŋ ma hanaŋ nena Pilip esak anêŋ kalis ba ni êmô imbiŋ yani.   
\p
\v 32 Ma Wapômbêŋ anêŋ abô atu ba ôpêŋ hasam ma aêntêk,  
\q1 “Elom yani hatôm boksipsip atu ba elom  
\q2 hi ek nijik vônô.  
\q1 Lôk hatôm boksipsip nakaduŋ atu ba ekapiŋ vuluk vê  
\q2 ba bônôŋ iyom,  
\q1 lôk miŋ halaŋ ba hanaŋ abô te ami.   
\q1
\v 33 Thêlô êv mama bêŋ hadêŋ yani,  
\q2 ma miŋ idum abô thêthôŋ hathak yani ami.  
\q2 Thêlô ik yani vônô,  
\q2 ba intu limi mi.” \rq Aisaia 53:7-8 \rq*   
\p
\v 34 Ma anyô êŋ hanaŋ hik Pilip liŋ, “Plopet êŋ hanaŋ hathak yanida, mena anyô yaŋ?”  
\v 35 Êŋ ma Pilip hanaŋ Abô Mavi bêŋ anôŋ hathak Yisu hadêŋ ôpêŋ, môŋ ma Aisaia anêŋ abô atu ba lêk hasam vêm ma hanaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô vi haviŋ.   
\p
\v 36-37 \x * \xo 8:36-37 \xt Ap 10:47\x*Thai eveŋ loŋôndê aleba êyô ŋaŋ te, ma ôpêŋ hanaŋ hadêŋ Pilip, “Nôŋgô, ŋaŋ êntêk hêk. Hatôm usik ya mena mi e?”\f * \fr 8:36-37 \ft Ŋê lôkauk vi enaŋ nena abô doho atu ba Luk hato ma hêk denaŋ. Abô êŋ ma aêntêk: Êŋ ma Pilip hanaŋ, ‘Hôêvhaviŋ avanôŋ hêk kapôlôm, êŋ ma o hatôm.’ Ma yani hanaŋ viyaŋ, ‘Yahêvhaviŋ Yisu Kilisi Wapômbêŋ anêŋ Nakaduŋ.’\f*  
\v 38 Êŋ ma ôpêŋ hanaŋ ek nebaloŋ kalis loŋ. Ma thai lôk Pilip ibup ŋaŋ ma Pilip hathik yani.  
\v 39 Etak ŋaŋ ma ketheŋ oyaŋ ma Anyô Bêŋ anêŋ Lovak Matheŋ hawa Pilip vê. Ma ôpêŋ miŋ hayê Pilip hathak loŋbô ami. Ma hi lôk lamavi.  
\v 40 \x * \xo 8:40 \xt Ap 21:8\x*Ma Pilip hasoŋ kambom ek lêk habitak hayô Asotas. Êŋ ma hi lomalak lomalak ba hanaŋ Abô Mavi bêŋ haveŋ aleba hayô Sisalia.   
\c 9  
\s1 Sol hale kapô liliŋ  
\p
\v 1 \x * \xo 9:1 \xt Ap 8:3\x*Ma Sol hanaŋ abô lôklokwaŋ denaŋ nena tem imbuliŋ lôk injik avômalô takatu ba esopa Anyô Bêŋ Yisu vônô. Ma hi hadêŋ anyô bêŋ habôk da  
\v 2 ek eto kapya êndêŋ ŋê bêŋbêŋ takatu ba eyabiŋ Islael iniŋ unyak yeŋ takatu hamô Damaskas. Kapya êŋ hanaŋ nena Sol hapôm avômalô la esopa Yisu anêŋ loŋôndê, anyô mena avi, êŋ ma embaloŋ i ba enja ba êlêm Jelusalem êtôm ŋê koladôŋ.  
\v 3 Êŋ ma hatak Jelusalem ma hi Damaskas. Ma habobo Damaskas ma ketheŋ oyaŋ ma deda bêŋ te anêŋ leŋ hatôm damak hêv ba habi hayô hêk yani.  
\v 4 Ma hêv yak halôk pik ma halaŋô abô te halam hadêŋ yani aêntêk, “Sol, Sol, hubuliŋ ya eka?”   
\p
\v 5 Ma Sol hanaŋ, “Anyô Bêŋ, o opalê?”  
\p Ma ôpêŋ hanaŋ, “Ya Yisu ôpatu ba hubuliŋ.  
\v 6 Umbiyô ba nu malak lôŋ kapô. Ma tem nenaŋ êndêŋ o esak nôm atu ba undum.”   
\p
\v 7 Ma ŋê takatu ba eveŋ haviŋ Sol imiŋ bônôŋ iyom. Thêlô elaŋô abô, ma doŋtom miŋ êyê anyôla ami.  
\v 8 Êŋ ma Sol haviyô ma doŋtom miŋ hatôm ênjê tak ami. Ba intu evaloŋ yani baŋ ma edadi ba i Damaskas.  
\v 9 Hatôm wak lô ma yani mapusip ba miŋ hayaŋ nôm lo hanum ŋaŋ ami.   
\p
\v 10 Yisu anêŋ anyô ku te hamô Damaskas ba anêŋ athêŋ nena Ananaias. Ma hayê wêŋ te atu ba Anyô Bêŋ hanaŋ hadêŋ yani nena, “Ananaias!”  
\p Ma yani hanaŋ, “Anyô Bêŋ, ya êntêk yahamô.”   
\p
\v 11 Ma Anyô Bêŋ hanaŋ hadêŋ yani, “Umbiyô ba nu Judas anêŋ unyak hêk loŋôndê atu anêŋ athêŋ nena Thêthôŋ. Ma onaŋ injik liŋ nena, ‘Sol anêŋ Tasus hamô mena mi e?’ Yani lêk hateŋ mek.  
\v 12 Ma hatulak ma hayê wêŋ te nena anyô te anêŋ athêŋ nena Ananaias halêm hatak baŋ hayô hêk yani ek ênjê tak esak loŋbô.”   
\p
\v 13 Ma Ananaias hanaŋ viyaŋ nena, “Anyô Bêŋ, yahalaŋô abô bêŋ anôŋ hathak ôpêŋ. Yani hadum nôm kambom lomaloma hadêŋ anêm avômalô matheŋ anêŋ Jelusalem.  
\v 14 Ma ŋê bêŋbêŋ êbôk da êv lôklokwaŋ hadêŋ yani ba halêm loŋ êntêk ek embaloŋ avômalô takatu ba êvhaviŋ anêm athêŋ.”   
\p
\v 15 \x * \xo 9:15 \xt Ap 26:2; 27:24; Lom 1:5\x*Ma doŋtom Anyô Bêŋ hanaŋ hadêŋ Ananaias nena, “Nu. Bôk yahatak ôpêŋ yôv ek imbitak yenaŋ anyô ku ba enja yenaŋ athêŋ ba ni ek avômalô loŋ buyaŋ lôk iniŋ kiŋ ma avômalô Islael imbiŋ.  
\v 16 \x * \xo 9:16 \xt 2Ko 11:23-28\x*Ma tem yaŋgik malaiŋ lomaloma takatu ba tem êpôm yani esak yenaŋ athêŋ thô êndêŋ yani.”   
\p
\v 17 Êŋ ma Ananaias hi unyak atu kapô ma hatak baŋ hayô hêk Sol ma hanaŋ, “Aiyaŋ Sol, Anyô Bêŋ Yisu atu ba hapôm o halôk loŋôndê hêv ya ba yahalêm ek nôŋgô tak esak loŋbô lôk Lovak Matheŋ êmbôlô kapôlôm siŋ.”  
\v 18 Ma ketheŋ oyaŋ ma nômla hatôm alim anêŋ kalak hagililiŋ hêk Sol madaluk. Ma hayê tak hathak loŋbô. Haviyô ma Ananaias hathik yani.  
\v 19 Vêm ma hayaŋ nôm doho ma hawa lôklokwaŋ hathak loŋbô.  
\s1 Sol hanaŋ Abô Mavi hamô Damaskas  
\p Sol hamô haviŋ Yisu anêŋ ŋê ku takatu ba êmô Damaskas hatôm wak doho.  
\v 20 Vêm ma hi Islael iniŋ unyak yeŋ takatu ba hamô loŋ êŋ, ma hanaŋ bêŋ nena Yisu ma Wapômbêŋ anêŋ Nakaduŋ.  
\v 21 \x * \xo 9:21 \xt Ap 8:3\x*Avômalô takatu ba elaŋô anêŋ abô esoŋ kambom ba enaŋ, “Ôpêntêk ma ôpatu ba bôk habuliŋ avômalô takatu ba êvhaviŋ Yisu anêŋ athêŋ anêŋ Jelusalem e? Ma lêk halêm loŋ êntêk ek embaloŋ thêlô êtôm ŋê koladôŋ ba enja ba ni ek ŋê bêŋbêŋ êbôk da, aêŋ e?”  
\v 22 \x * \xo 9:22 \xt Ap 18:28\x*Ma doŋtom Sol anêŋ lôklokwaŋ halumbak hi ba hi. Ma anêŋ abô hik thô hadêŋ avômalô Islael takatu ba êmô Damaskas nena Yisu ma Mesia atu. Ma thêlô esoŋ kambom ba miŋ hatôm nenaŋ abôla ami.   
\p
\v 23 Wak bêŋ anôŋ hale ba hi ma avômalô Islael anêŋ loŋ êŋ ethak doŋtom ba ibutiŋ abô ek nijik Sol vônô.  
\v 24 Ma doŋtom Sol halaŋô abô hathak iniŋ auk êŋ. Wak lo bôlôvôŋ ma ŋê takêŋ eyabiŋ malak lôŋ êŋ anêŋ badêŋ abôlêk ek nijik yani vônô.  
\v 25 \x * \xo 9:25 \xt 2Ko 11:32-33\x*Ma doŋtom bôlôvôŋ te ma Sol anêŋ ŋê ku ewa yani ba etak halôk vak sam bêŋ te kapô. Ma êlêlô halôk badêŋ anêŋ loŋ lovak te ba hi tamu badêŋ viyaŋ.   
\s1 Sol hi Jelusalem  
\p
\v 26 \x * \xo 9:26 \xt Gal 1:17-19\x*Vêm ma Sol hi Jelusalem. Hayô ma lahaviŋ êmô imbiŋ avômalô êvhaviŋ, ma doŋtom thêlô sapêŋ êkô ek yani lôk miŋ êvhaviŋ nena yani ma Yisu anêŋ anyô ku te ami.  
\v 27 \x * \xo 9:27 \xt 1Ko 9:1\x*Ma doŋtom Banabas hawa Sol ba hi hayô ek aposel. Ma hanaŋ abô hathak Sol nena bôk hayê Anyô Bêŋ halôk loŋôndê ma Anyô Bêŋ hanaŋ abô hadêŋ yani. Ma hanaŋ nena Sol hamô Damaskas ma hanaŋ abô lôklokwaŋ hathak Yisu anêŋ athêŋ ma miŋ hakô ami. Ma aposel êvhaviŋ anêŋ abô.  
\v 28 Aêŋ ba Sol hamô haviŋ i. Ma hi ba halêm hamô Jelusalem kapô ma hanaŋ abô bêŋ hathak Anyô Bêŋ anêŋ athêŋ ma kô mi.  
\v 29 Ma yani hi hanaŋ abô haviŋ avômalô Islael takatu ba ethak enaŋ abô Glik. Ma hawa iniŋ auk vose ek nênêmimbiŋ Yisu. Ma doŋtom thêlô leŋiŋmaniŋ ba idum ek nijik yani vônô.  
\v 30 Ma abô êŋ hi hapôm ŋê êvhaviŋ. Ba intu ewa yani ba i Sisalia ma etak halôk yeŋ te ek ni Tasus.   
\p
\v 31 Êŋ ma avômalô êvhaviŋ anêŋ Judia lo Galili ma Samalia êmô labali ba miŋ anyôla hêv malaiŋ hadêŋ i ami. Ma thêlô ibitak lôklokwaŋ ma Lovak Matheŋ havatho thêlô kapôlôŋiŋ loŋ. Thêlô êmô Anyô Bêŋ vibiŋ ma êbô anêŋ athêŋ. Ma avômalô êvhaviŋ ilumbak hi ba hi.   
\s1 Pita hadum anyô havuviŋ te mavi  
\p
\v 32 Pita hi haveŋ lomalak lomalak. Ma wak te ma hi ek ênjê avômalô matheŋ anêŋ Lida.  
\v 33 Loŋ êŋ ma hapôm anyô te ba anêŋ athêŋ nena Ainias. Yani kupik bôk havuviŋ ma hêk biŋ iyom hatôm sondabêŋ baheŋvi ba lahavulô.  
\v 34 Ma Pita hanaŋ, “Ainias, Yisu Kilisi lêk hadum o mavi. Umbiyô ma umbuvi anêm yêm.” Ma ketheŋ oyaŋ ma haviyô.  
\v 35 Êŋ ma avômalô Lida lôk Salon sapêŋ êyê yani, ma ele i liliŋ ba esopa Anyô Bêŋ.   
\s1 Pita hik avi ŋama te liŋ  
\p
\v 36 Anêŋ Jopa ma avi êvhaviŋ te ba anêŋ athêŋ nena Tabita, ma hathak abô Glik nena Dokas. Wak nômbêŋ intu ma yani hadum kobom mavi lomaloma lôk hêv avômalô siv sa.  
\v 37 Pita hamô Lida denaŋ ma Dokas hapôm lijiŋ ba hama. Ma ithik anêŋ kupik ba êdô hêk unyak kapô te atu ba hêk daku vuliŋ.  
\v 38 Jopa hamô habobo Lida ba intu avômalô êvhaviŋ elaŋô nena Pita lêk hamô Lida, êŋ ma êv anyô ju ba i hadêŋ yani ma enaŋ lôklokwaŋ nena, “Ôlêm ketheŋ!”   
\p
\v 39 Êŋ ma Pita hi haviŋ thai ba êyô Jopa. Ma ewa yani ba i unyak kapô ali atu ba hêk daku vuliŋ. Avi tôp bêŋ anôŋ êmô unyak kapô êŋ ba elaŋ. Thêlô ekalabu Pita siŋ ma ewa iniŋ kwêv thilibuŋ lôk sôp takatu ba Dokas bôk hamô ma hadu ba hêv hadêŋ i ma ik thô hadêŋ yani.   
\p
\v 40 Ma Pita hanaŋ ba avômalô sapêŋ ele yaiŋ ba i. Ma halek vadôŋ lêlô ma hateŋ mek. Vêm ma hik i liliŋ hadêŋ avi ŋama êŋ ma hanaŋ, “Tabita, umbiyô.” Ma madaluk hakyav ba hayê Pita ma haviyô hamô.  
\v 41 Ma Pita havaloŋ baŋ ma hêv yani liŋ haviyô hamiŋ. Ma halam avômalô matheŋ lôk avi tôp takatu ba êlêm. Ma hik thô nena yani lêk haviyô lôkmala hathak loŋbô.   
\p
\v 42 Abô hathak nôm atu ba Pita hadum halaŋviŋ haveŋ Jopa iniŋ loŋ sapêŋ ba avômalô bêŋ anôŋ êvhaviŋ Anyô Bêŋ Yisu.  
\v 43 Ma Pita hamô Jopa sonda doho haviŋ Saimon, ôpatu ba hapesaŋ nômkama hathak alim kupik.   
\c 10  
\s1 Konilias halam Pita  
\p
\v 1 Anyô Lom te hamô Sisalia ba anêŋ athêŋ nena Konilias. Yani ma anyô vovak laik te ba hayabiŋ ŋê vovak ôdôŋ te hatôm 100 takatu ba êmô Lom iniŋ ŋê vovak kapô ba elam i nena Ŋê Vovak Itali.  
\v 2 Yani ma anyô hêv lêlê ek esopa Wapômbêŋ anêŋ lahaviŋ. Ba yani lôk vêŋi lôk nali ethak êmô Wapômbêŋ vibiŋ. Yani hathak hêv valuseleŋ bêŋ anôŋ hadêŋ Islael iniŋ avômalô siv, ma wak nômbêŋ intu ma hathak hateŋ mek.  
\v 3 Wak te hatôm 3 kilok yaŋsiŋ ma hayê wêŋ te nena Wapômbêŋ anêŋ aŋela te halêm ma hanaŋ, “Konilias!”   
\p
\v 4 Ma Konilias hatitiŋ aŋela êŋ lôklokwaŋ ba hakô kambom ma hanaŋ, “Anyô Bêŋ, aisê?”  
\p Ma aŋela hanaŋ, “Anêm mek nômbêŋ atu ba hoteŋ lôk wapôm takatu ba hôêv hadêŋ avômalô siv, lêk habitak hatôm da mavi hêk Wapômbêŋ ma.  
\v 5 Aêŋ ba nêm anyô doho ba ini Jopa ek neja anyô te anêŋ athêŋ nena Saimon, ma athêŋ yaŋ nena Pita ba nêlêm.  
\v 6 Ôpêŋ hamô haviŋ anêŋ wase Saimon, ôpatu ba hapesaŋ nômkama hathak alim kupik. Anêŋ unyak hamô habobo ŋgwêk daŋ.”   
\p
\v 7 Aŋela hanaŋ abô takêŋ yôv ma hi. Êŋ ma Konilias halam anêŋ anyô ku ju lôk anyô vovak te atu ba hêk lêlê ek esopa Wapômbêŋ. Ôpêŋ ma Konilias anêŋ anyô hamô haviŋ yani.  
\v 8 Ma Konilias hanaŋ abô takêŋ sapêŋ hadêŋ thêlô yôv, ma hêv i ba i Jopa.   
\s1 Pita hayê wêŋ te  
\p
\v 9 Haviyô hayaŋ anêŋ waklêvôŋ biŋ ma thêlô lêk ebobo nêyô malak bêŋ Jopa. Ma wakma êŋ iyom ma Pita hathak unyak vôv atu ba kalôŋ ek eteŋ mek. \fig |alt="unclean animals on sheet" src="WA03963b.tif" size="col" loc="Act 10:9-11" copy="Illustration by Graham Wade © United Bible Societies, 1989." ref="Aposel 10:9" \fig*  
\v 10 Ma hama kisi ba lahaviŋ enjaŋ nôm. Ma doŋtom êpôpêk nôm denaŋ ba ma hatulak ma hayê wêŋ te aêntêk.  
\v 11 Leŋ abyaŋ ma nômla hatôm sôp bêŋ te ba ibutiŋ anêŋ daŋ ayova loŋ ma êlêlô halôk ba halêm.  
\v 12 Sôp êŋ kapô ma alim lomaloma hamô. Alim doho eveŋ hathak veŋiŋ lo baheŋiŋ ma vi êyêyê hathak bôbôŋiŋ ma vi ma menak leŋlêvôŋ.  
\v 13 Ma abô te halêm hadêŋ yani nena, “Pita, umbiyô. Nuŋgwik ba noŋgwaŋ.”   
\p
\v 14 \x * \xo 10:14 \xt Wkp 11:1-47; Ese 4:14\x*Ma Pita hanaŋ, “Anyô Bêŋ, ya milôk. Nôm takêŋ ma balabuŋ hanaŋ nena lelaik ba miŋ bôk yahaŋ ami.”   
\p
\v 15 \x * \xo 10:15 \xt Mak 7:15,19\x*Ma abô êŋ hanaŋ hathak loŋbô nena, “Nôm takatu ba Wapômbêŋ hadum ba habitak mabuŋ ma miŋ onaŋ nena lelaik ami.”   
\p
\v 16 Nôm êŋ habitak hatôm bôlôŋ lô ma ketheŋ oyaŋ ma sôp lôk alim takêŋ hathak leŋ hathak loŋbô ba hi.   
\p
\v 17 Ma Pita lahabi wêŋ êŋ anêŋ ôdôŋ denaŋ ma ŋê takatu ba Konilias hêv i ba êlêm êyô. Thêlô êbôlêm Saimon anêŋ unyak aleba êyô imiŋ unyak abôlêk.  
\v 18 Ma elam nena Saimon atu ba elam nena Pita hamô mena mi e?   
\p
\v 19 Ma Pita lahabi wêŋ atu denaŋ ma Lovak Matheŋ hanaŋ, “Ondaŋô, anyô lokwaŋlô êbôlêm o eveŋ.  
\v 20 Ba intu nu tamu pik. Ma miŋ ôkô ek nu imbiŋ thêlô ami. Mi, yahêv thêlô ba êlêm ba intu nu imbiŋ i.”   
\p
\v 21 Ma Pita habup ma hanaŋ, “Ya ôpatu ba môlô ôbôlêm êŋ êntêk. Môlô ôlêm eka?”   
\p
\v 22 Ma thêlô enaŋ, “Konilias hêv yêlô ba alêm. Yani ma Lom iniŋ anyô vovak laik te. Yani ma anyô thêthôŋ ba hathak hamô Wapômbêŋ vibiŋ. Ma avômalô Islael takatu ba eyala yani êyê nena yani ma anyô mavi te. Ma aŋela matheŋ te hanaŋ hadêŋ yani ek endam o ba nu anêŋ unyak ek endaŋô abô takatu ba tem onaŋ.”  
\v 23 Pita halaŋô iniŋ abô ma hanaŋ ek ini nêmô unyak kapô imbiŋ yani.  
\s1 Pita hayô Konilias anêŋ unyak  
\p Lôkbôk ma Pita hi haviŋ thêlô ma ŋê êvhaviŋ doho anêŋ Jopa i haviŋ.  
\v 24 Thêlô eveŋ aleba êk loŋôndê, ma haviyô hayaŋ ma i ba êyô Sisalia. Ma Konilias hêv ma ek thêlô. Ma halam anêŋ avômalô lôk anêŋ ŋê môlô ba thêlô ethak doŋtom êmô anêŋ unyak kapô ba eyabiŋ Pita.  
\v 25 Pita hayô unyak kapô ma Konilias halek vadôŋ lêlô hamô valuvi ma habô yani.  
\v 26 \x * \xo 10:26 \xt Ap 14:13-15; ALK 19:10\x*Ma doŋtom Pita hanaŋ nena, “Umbiyô, ya ma anyô pik hatôm o.”   
\p
\v 27 Ma Pita hanaŋ abô haviŋ yani ma hi unyak kapô ma hayê nena avômalô bêŋ anôŋ lêk ethak doŋtom ba êmô.  
\v 28 Ma hanaŋ hadêŋ thêlô, “Môlô oyala nena Islael iniŋ balabuŋ hanaŋ lôklokwaŋ nena yêlô Islael miŋ hatôm namô imbiŋ avômalô loŋ buyaŋ ba nambitak nayô iniŋ unyak kapô ami. Ma doŋtom Wapômbêŋ hik thô hadêŋ ya nena miŋ hatôm yandam anyô te nena lelaik mena kambom ami.  
\v 29 Ba intu ôêv anyô ba êlêm ek neja ya, ma miŋ yahanaŋ abôla ami. Mi, yahalêm iyom. Aêŋ ba hatôm onaŋ anêm auk atu ba holam ya ba yahalêm hathak bêŋ êndêŋ ya mena mi e?”   
\p
\v 30 Ma Konilias hanaŋ, “Wak ayova hale ba hi ma yahamô yenaŋ unyak kapô ba yahateŋ mek hadêŋ wakma êntêk hatôm 3 kilok yaŋsiŋ. Êŋ ma anyô te hamiŋ yamaleŋ ba anêŋ kwêv lôk sôp ma thapuk anôŋ oyaŋ.  
\v 31 Ma hanaŋ, ‘Konilias, Wapômbêŋ lêk halaŋô anêm mek lôk wapôm takatu ba hôêv hadêŋ ŋê siv.  
\v 32 Aêŋ ba nêm abô ni Jopa ek Saimon atu ba elam nena Pita. Yani hamô haviŋ anêŋ wase Saimon ôpatu ba hapesaŋ nômkama hathak alim kupik. Anêŋ unyak hamô habobo ŋgwêk daŋ.’  
\v 33 Aêŋ ba yahêv abô ketheŋ ek o, ma hudum nôm mavi ba lêk hôlêm yôv. Lêk yêlô sapêŋ athak doŋtom ba amô Wapômbêŋ ma ek nadaŋô abô takatu ba Anyô Bêŋ hanaŋ hadêŋ o ek onaŋ êndêŋ yêlô.”   
\s1 Ŋê loŋ buyaŋ elaŋô Abô Mavi  
\p
\v 34 \x * \xo 10:34 \xt Lo 10:17; Lom 2:11\x*Êŋ ma Pita hanaŋ abô hadêŋ thêlô nena, “Avanôŋ biŋ, lêk yahayala nena Wapômbêŋ hadum kobom doŋtom hadêŋ avômalô lodôŋlodôŋ. Ma miŋ lamavi hathak ôdôŋ te iyom ami.  
\v 35 Mi, yani lamavi hathak avômalô lodôŋlodôŋ sapêŋ atu ba elovak yani vibiŋ ba idum nôm takatu ba thêthôŋ.  
\v 36 Môlô oyala abô atu ba Wapômbêŋ hêv hadêŋ yêlô avômalô Islael. Abô êŋ hanaŋ hathak Abô Mavi atu ba hadum ek avômalô nêmô yôhôk imbiŋ yani hathak Yisu Kilisi anêŋ ku. Yani ma avômalô sapêŋ iniŋ Anyô Bêŋ.  
\v 37 \x * \xo 10:37 \xt Mat 4:12-17\x*Ma môlô bôk oyala nômbêŋ atu ba habitak Islael iniŋ loŋ yôv. Môŋ ma habitak anêŋ Galili ba Jon anyô hathik ŋaŋ hanaŋ ek avômalô nisik ŋaŋ.  
\v 38 \x * \xo 10:38 \xt Mat 3:16; Luk 4:17-21\x*Lôk oyala nena Wapômbêŋ bôk hêv Lovak Matheŋ lôk lôkliŋyak bêŋ hadêŋ Yisu anêŋ Nasalet hatôm mek ek indum ku. Ma hi lomalak lomalak ma hadum mavi. Wapômbêŋ hamô haviŋ yani ba intu hadum avômalô takatu ba êmô Sadaŋ anêŋ lôklokwaŋ vibiŋ ibitak mavi hathak loŋbô.   
\p
\v 39 “Ma yêlô aposel anaŋ hathak nôm takatu ba yêlô ayê yani hadum haveŋ Jelusalem lôk Islael iniŋ loŋ sapêŋ bêŋ hadêŋ avômalô. Thêlô ik yani hathak a ba hama,  
\v 40 ma doŋtom wak te lô ma Wapômbêŋ hik yani liŋ hathak loŋbô ek injik i thô êndêŋ avômalô.  
\v 41 \x * \xo 10:41 \xt Luk 24:42-43; Ap 1:8\x*Avômalô sapêŋ miŋ êyê yani ami. Mi, yêlô ŋê takatu ba bôk halam yôv ek nanaŋ nôm takêntêk bêŋ intu aŋ lo anum haviŋ yani hadêŋ waklavôŋ haviyô hathak loŋbô.  
\v 42 \x * \xo 10:42 \xt Ap 17:31; 1Pi 4:5\x*Ma yani hanaŋ hadêŋ yêlô ek yêlô nanaŋ anêŋ Abô Mavi bêŋ êndêŋ avômalô lôk nanaŋ bêŋ aêntêk, ‘Wapômbêŋ bôk hatak yani yôv ek endaŋô avômalô lôkmala lôk ŋama iniŋ abô.’  
\v 43 \x * \xo 10:43 \xt Ais 53:5-6; Jer 31:34; Ap 2:38\x*Plopet bô sapêŋ bôk enaŋ nena avômalô takatu ba êvhaviŋ yani ma tem Wapômbêŋ nêm iniŋ kambom vê esak anêŋ athêŋ.”   
\p
\v 44 \x * \xo 10:44 \xt Ap 11:15; 15:8\x*Pita hanaŋ abô êŋ denaŋ ma Lovak Matheŋ hayô hamô avômalô takatu ba elaŋô anêŋ abô.  
\v 45-46 \x * \xo 10:45-46 \xt Ap 2:4; 19:6\x*Ma Islael iniŋ ŋê êvhaviŋ takatu ba iviŋ Pita ba i, elaŋô thêlô enaŋ abô masôm lôk êbô Wapômbêŋ anêŋ athêŋ. Ba intu esoŋ kambom ba enaŋ nena, “Wapômbêŋ hêv Lovak Matheŋ hadêŋ avômalô loŋ buyaŋ hatôm alalô.”  
\p Êŋ ma Pita hanaŋ,  
\v 47 “Thêlô ewa Lovak Matheŋ hatôm alalô ŋê Islael. Ma opalê hatôm imiŋ thêlô loŋ siŋ ek nisik ŋaŋ?”  
\v 48 \x * \xo 10:48 \xt Ap 19:5\x*Êŋ ma hanaŋ nena, “Môlô nusik ŋaŋ esak Yisu Kilisi anêŋ athêŋ.” Ŋê takêŋ ithik ŋaŋ yôv ma enaŋ ek Pita êmô wak doho imbiŋ thêlô.   
\c 11  
\s1 Pita hanaŋ hathak ku takatu ba hadum haviŋ avômalô loŋ buyaŋ  
\p
\v 1 Aposel lôk avômalô êvhaviŋ takatu ba êmô Judia elaŋô nena avômalô loŋ buyaŋ lêk ewa Wapômbêŋ anêŋ abô haviŋ.  
\v 2 Vêm ma Pita havôhi Jelusalem hathak loŋbô ma ŋê êvhaviŋ takatu ba lôklokwaŋ ek neŋgothe kupik, ethaŋ yani  
\v 3 \x * \xo 11:3 \xt Ap 10:28; Gal 2:12\x*ba enaŋ, “Hu ŋê loŋ buyaŋ takatu ba miŋ eŋgothe kupik ami iniŋ unyak ma hoaŋ nôm haviŋ i eka?”   
\p
\v 4 Êŋ ma Pita hanaŋ hathak nômkama takatu ba habitak ba hanaŋ nena,  
\v 5 \x * \xo 11:5 \xt Ap 10:9-48\x* “Yahamô malak bêŋ Jopa ba yahateŋ mek hamô, êŋ ma yahatulak ma yahayê wêŋ te aêntêk. Nômlate hatôm sôp bêŋ te ba ibutiŋ anêŋ daŋ ayova loŋ ma êlêlô anêŋ leŋ halôk ba halêm habup ek ya.  
\v 6 Ma sôp êŋ kapô ma yahayê alim pik lomaloma takatu ba eveŋ hathak veŋiŋ lo baheŋiŋ ma alim kamuŋ kambom lôk alim vi atu ba êyêyê hathak bôbôŋiŋ ma menak leŋlêvôŋ haviŋ.  
\v 7 Êŋ ma yahalaŋô abô te halam hadêŋ ya nena, ‘Pita, umbiyô, nuŋgwik ba noŋgwaŋ.’   
\p
\v 8 “Ma doŋtom yahanaŋ, ‘Anyô Bêŋ, ya milôk. Nôm takêŋ ma balabuŋ hanaŋ nena lelaik ba miŋ bôk yahaŋ dokte ami.’   
\p
\v 9 “Êŋ ma abô anêŋ leŋ hanaŋ hathak loŋbô nena, ‘Nôm takatu ba Wapômbêŋ hadum ba habitak mabuŋ, ma miŋ onaŋ nena lelaik ami.’  
\v 10 Abô êŋ habitak hatôm bôlôŋ lô. Ma nôm takêŋ hathak leŋ hathak loŋbô ba hi.   
\p
\v 11 “Êŋ ma ketheŋ oyaŋ ma anyô lokwaŋlô êyô imiŋ unyak atu ba yahamô. Thêlô ma anyô bêŋ te anêŋ Sisalia hêv i ba êlêm ek ya.  
\v 12 Ma Lovak Matheŋ hanaŋ hadêŋ ya, ‘Nu umbiŋ thêlô ma miŋ ôkô ba lemluvi ami.’ Ma aiyaŋ baheŋvi ba lahavute anêŋ Jopa atu ba bôk i haviŋ ya êntêk lêk êlêm. Ma yêlô lôkthô abitak ayô ôpêŋ anêŋ unyak kapô.  
\v 13 Ma ôpêŋ hanaŋ nena yani hayê aŋela hayô anêŋ unyak kapô ba hanaŋ, ‘Nêm anyô doho ba ini Jopa ek neja Saimon, anêŋ athêŋ yaŋ nena Pita ba êlêm.  
\v 14 \x * \xo 11:14 \xt Ap 16:31\x*Yani tem enaŋ abô êndêŋ môlô. Ma hathak abô êŋ ma Wapômbêŋ tem nêm o lôk anêm avômalô bulubiŋ.’   
\p
\v 15 \x * \xo 11:15 \xt Ap 2:4\x*“Aêŋ ba yahadum ek yanaŋ abô êndêŋ thêlô ma ketheŋ oyaŋ ma Lovak Matheŋ halôk ba halêm hayô hamô thêlô hatôm sêbôk ba môŋ anôŋ ma hayô hamô alalô.  
\v 16 \x * \xo 11:16 \xt Ap 1:5\x*Êŋ ma yaleŋhabi Anyô Bêŋ anêŋ abô atu ba bôk hanaŋ nena, ‘Jon hathik avômalô hathak ŋaŋ, ma doŋtom Wapômbêŋ tem isik esak Lovak Matheŋ.’  
\v 17 Thêlô êvhaviŋ Anyô Bêŋ Yisu Kilisi hatôm alalô bôk aêvhaviŋ yani. Êŋ ma Wapômbêŋ hêv anêŋ Lovak Matheŋ hatôm wapôm hadêŋ thêlô hatôm bôk ba hêv hadêŋ alalô. Ba intu ya opalê ba hatôm yaŋgêk Wapômbêŋ anêŋ lahaviŋ loŋ siŋ?”   
\p
\v 18 \x * \xo 11:18 \xt Ap 13:48; 14:27\x*Thêlô elaŋô abô êŋ ma bônôŋ ba êbô Wapômbêŋ anêŋ athêŋ ba enaŋ, “Intu êŋ, avômalô takatu ba ele kapôlôŋiŋ liliŋ ma Wapômbêŋ tem enja thêlô ba nêm lôkmala êndêŋ i ma alalô Islael lôk ŋê loŋ buyaŋ imbiŋ.”   
\s1 Avômalô êvhaviŋ anêŋ Antiok  
\p
\v 19 \x * \xo 11:19 \xt Ap 8:1-4\x*Ma ik Stiven vônô ma êv malaiŋ hadêŋ avômalô êvhaviŋ vi haviŋ. Ba intu ŋê êvhaviŋ bêŋ anôŋ anêŋ Jelusalem êsôv ba i luvuluvu. Vi i Ponisia ma vi i ŋgavithôm Saiplus ma vi i Antiok. Ma enaŋ Yisu anêŋ Abô Mavi hadêŋ avômalô Islael takatu ba êmô loŋ takêŋ iyom, ma ŋê loŋ buyaŋ ma mi.  
\v 20 Ma doŋtom ŋê êvhaviŋ doho anêŋ Saiplus lo Sailini, i Antiok ma enaŋ Anyô Bêŋ Yisu anêŋ Abô Mavi hadêŋ avômalô Glik haviŋ.  
\v 21 Ma Anyô Bêŋ anêŋ lôkliŋyak hamô haviŋ thêlô. Ba intu avômalô bêŋ anôŋ êvhaviŋ ba ik kapôlôŋiŋ liliŋ hadêŋ Anyô Bêŋ.   
\p
\v 22 \x * \xo 11:22 \xt Ap 4:36\x*Êŋ ma avômalô êvhaviŋ anêŋ Jelusalem elaŋô abô hathak nôm takatu ba habitak Antiok ma êv Banabas ba hi loŋ êŋ.  
\v 23 Ma hi hayô ma hayê Wapômbêŋ hêv anêŋ wapôm hadêŋ thêlô, ma yani lamavi. Ma hik thêlô sapêŋ iniŋ auk liŋ ek nesopa Anyô Bêŋ ênjêk kapôlôŋiŋ êtôm wak nômbêŋ intu sapêŋ.  
\v 24 Banabas ma anyô mavi ba hêvhaviŋ lôkliŋyak. Ma Lovak Matheŋ hadum ku lôklokwaŋ hamô yani kapô. Ma avômalô bêŋ anôŋ anêŋ loŋ êŋ êvhaviŋ Anyô Bêŋ.   
\p
\v 25 \x * \xo 11:25 \xt Ap 9:30\x*Vêm ma Banabas hi Tasus ek êmbôlêm Sol.  
\v 26 Hapôm yani ma hawa ba hi Antiok hathak loŋbô ba thai êmô hatôm sondabêŋ te haviŋ avômalô êvhaviŋ anêŋ Antiok ma êdôŋ avômalô bêŋ anôŋ hathak Wapômbêŋ anêŋ abô. Antiok ma loŋ môŋ anôŋ atu ba elam avômalô êvhaviŋ nena Kilisi anêŋ avômalô.   
\p
\v 27 Banabas lo Sol êmô Antiok denaŋ ma plopet doho etak Jelusalem ba i tamu Antiok.  
\v 28 \x * \xo 11:28 \xt Ap 21:10\x*Ma thêlô te, anêŋ athêŋ nena Agabas, hamiŋ ba hanaŋ hathak Lovak Matheŋ anêŋ lôklokwaŋ nena bôm bêŋ tem imbitak pik sapêŋ. (Hadêŋ waklavôŋ Klodias hamô hatôm Lom iniŋ kiŋ ma abô êŋ hik anôŋ.)  
\v 29 Aêŋ ba avômalô êvhaviŋ evak abô ek nênêm valuseleŋ ni ek iviyaŋ takatu ba êmô Judia ek nêm thêlô sa. Ŋê êvhaviŋ tomtom êv valuseleŋ hatôm atu ba thêlô êpôm.  
\v 30 \x * \xo 11:30 \xt Ap 12:25\x*Thêlô isup yôv ma êv hadêŋ Banabas lo Sol ek nênêm êndêŋ avaka takatu ba eyabiŋ avômalô êvhaviŋ anêŋ Jelusalem.   
\c 12  
\s1 Helot hik Jems vônô ma hadô Pita hamô koladôŋ  
\p
\v 1 Waklavôŋ atu ba nôm takêŋ habitak ma Kiŋ Helot Aglipa havaloŋ avômalô êvhaviŋ doho ek nêm vovaŋ êndêŋ i imbiŋ.  
\v 2 Ma hanaŋ ba edabêŋ Jon anêŋ yaŋ Jems laselo kisi hathak biŋ vovak ba hama.  
\v 3 Ma hayê nena avômalô Islael leŋiŋmavi hathak nôm êŋ, êŋ ma evaloŋ Pita haviŋ. Yani hadum nôm êŋ hadêŋ waklavôŋ Eyaŋ Polom Yis Mi.  
\v 4 Havaloŋ Pita, êŋ ma hadô hamô koladôŋ ma hatak yani halôk ŋê vovak ôdôŋ ayova baheŋiŋ. Ŋê vovak ôdôŋ ayova êŋ iniŋ ŋê vovak hatôm ayova ayova eyabiŋ yani. Helot lahabi nena waklavôŋ Hale ba Hi anêŋ daŋ, ma tem enja Pita ende yaiŋ ba imiŋ avômalô maleŋiŋ ek enaŋ yani bêŋ.   
\p
\v 5 Pita hamô koladôŋ ma avômalô êvhaviŋ eteŋ mek lôklokwaŋ ek Wapômbêŋ nêm yani sa.   
\p
\v 6 Ma bôlôvôŋ te ma Pita hêk sôm hêk ŋê vovak lokwaŋju malêvôŋ. Ma ekak baŋ luvi hathak seŋ ju ba êthô hathak anyô vovak ju atu baheŋiŋ. Ma sôp bidoŋ vi eyabiŋ koladôŋ abôlêk. Helot bôk hanaŋ yôv nena biyamôŋ lôkbôk ma tem neja yani ende yaiŋ ek indum abô.  
\v 7 Ma ketheŋ oyaŋ ma deda bêŋ habi halôk koladôŋ kapô ma Anyô Bêŋ anêŋ aŋela te hayô. Ma hapetav Pita baya vi ma hik liŋ ba hanaŋ, “Umbiyô ketheŋ!” Ma seŋ ju atu hêv yak hêk Pita baŋ.   
\p
\v 8 Êŋ ma aŋela hanaŋ hadêŋ yani, “Umbuliv o siŋ esak anêm sôp ma nuŋgwik anêm bokŋgôp.” Ma Pita hadum aêŋ ma aŋela hanaŋ, “Nuŋgwik anêm kwêv daim ba osopa ya.”  
\v 9 Êŋ ma Pita hasopa aŋela ba thai i, ma doŋtom hasoŋ nena yani hayê wêŋ ma miŋ nôm avanôŋ ami.  
\v 10 \x * \xo 12:10 \xt Ap 5:19\x*Thai ele ba i ma êv ŋê eyabiŋ koladôŋ abôlêk lokwaŋju atu liliŋ ba ele ba i. Êŋ ma thai i êyô badêŋ abôlêk atu ba epesaŋ hathak aeŋ, ma badêŋ abôlêk êŋ da hakyav ma thai ele yaiŋ ba i malak bêŋ. Ma esopa loŋôndê te ba i. Ma ketheŋ oyaŋ ma aŋela hatak Pita ba hi.   
\p
\v 11 Yôv ma Pita anêŋ auk hathak ba hanaŋ, “Lêk yahayala avanôŋ nena Anyô Bêŋ hêv anêŋ aŋela ba halêm hawa ya vê hêk Helot baŋ lôk nômkama sapêŋ atu ba avômalô Islael esoŋ nena tem nindum aêŋ esak ya.”   
\p
\v 12 Yani lahabi abô êŋ yôv ma hi Jon talêbô Malia anêŋ unyak. Jon anêŋ athêŋ yaŋ nena Mak. Avômalô bêŋ anôŋ lêk ethak doŋtom ba eteŋ mek êmô.  
\v 13 Ma Pita hapididiŋ unyak abôlêk hamiŋ viyaiŋ ma avi ku te ba anêŋ athêŋ nena Loda, hi ek injik unyak abôlêk vê.  
\v 14 Ma doŋtom halaŋô Pita laselo katô, êŋ ma lamavi anôŋ ba halaŋviŋ hi unyak kapô hathak loŋbô ma miŋ hik unyak abôlêk vê ami. Ma hanaŋ hadêŋ thêlô, “Pita hamiŋ unyak abôlêk!”   
\p
\v 15 Ma thêlô miŋ êvhaviŋ yani ami ba enaŋ, “O avi molo.” Ma doŋtom yani lôklokwaŋ ba hanaŋ, “Mi anôŋ, yanida intu hamiŋ.” Êŋ ma enaŋ nena, “Betha Pita anêŋ aŋela la.”   
\p
\v 16 Ma doŋtom Pita hapididiŋ unyak abôlêk hamiŋ denaŋ. Êŋ ma thêlô ik unyak abôlêk vê ma êyê Pita ba esoŋ kambom.  
\v 17 Ma Pita hik thô hathak baŋ nena thêlô bônôŋ ma hanaŋ hathak nôm takatu ba Anyô Bêŋ hadum ba hawa yani vê hêk koladôŋ. Ma hanaŋ, “Nonaŋ abô êntêk êndêŋ Jems lôk ŋê êvhaviŋ vi imbiŋ.” Ma hatak i ba hi buyaŋ.   
\p
\v 18 \x * \xo 12:18 \xt Ap 5:22-24\x*Haviyô hayaŋ ma ŋê vovak takatu ba eyabiŋ koladôŋ êyê nena Pita miŋ hamô ami. Êŋ ma eboloba ba enaŋ mayaliv, “Pita hamô sê?”  
\v 19 Ma Helot hêv ŋê vovak ba i ek nêmbôlêm Pita, ma doŋtom miŋ êpôm ami. Êŋ ma hanaŋ hik ŋê takatu ba eyabiŋ Pita hamô koladôŋ liŋ lôklokwaŋ nena idum aisê? Ma doŋtom thêlô enaŋ nena injo. Êŋ ma Helot hanaŋ ek nijik sapêŋ vônô.  
\p Vêm ma Helot hatak Judia ma halôk ba hi hamô Sisalia.   
\s1 Kiŋ Helot Aglipa hama  
\p
\v 20 Ma Helot bôk lamaniŋ hathak avômalô Taia lo Saidon. Ba hi hamô Sisalia, êŋ ma thêlô evak abô ek ini nepesaŋ abô imbiŋ yani ek malê nena thêlô ethak ewa nôm halêm anêŋ kiŋ anêŋ loŋ. Ba intu thêlô enaŋ abô haviŋ Blastas ôpatu ba hayabiŋ Helot anêŋ unyak kapô ma yani halôk ek nêm thêlô sa. Êŋ ma hatak wakma te ek thêlô nepesaŋ abô imbiŋ kiŋ.   
\p
\v 21 Ma wakma êŋ hayô ma Helot hik kiŋ iniŋ nômkama kêkêlô ma hi hamô anêŋ loŋ kiŋ. Êŋ ma hanaŋ abô hadêŋ avômalô takêŋ.  
\v 22 Ma elam aêntêk, “Abô êntêk ma miŋ anyô leŋselo ami. Mi, wapômbêŋ te laselo.”  
\v 23 \x * \xo 12:23 \xt Dan 5:20\x*Ma Helot halaŋô iniŋ abô ba lamavi hathak i ma miŋ habam Wapômbêŋ anêŋ athêŋ ami. Ba intu ketheŋ oyaŋ ma Anyô Bêŋ anêŋ aŋela hik yani ba matiŋyak yaônena eyaŋ yani ba hama.   
\p
\v 24 \x * \xo 12:24 \xt Ais 55:11\x*Malaiŋ lomaloma hapôm avômalô êvhaviŋ, ma doŋtom Wapômbêŋ anêŋ abô halumbak ba halaŋviŋ ba hi luvuluvu.   
\p
\v 25 \x * \xo 12:25 \xt Ap 11:29-30; 15:37\x*Ma Banabas lo Sol ik iniŋ ku atu ba êv hadêŋ thai daŋ siŋ halôk Jelusalem, ma ele i Antiok hathak loŋbô. Ma ewa Jon atu ba elam nena Mak ba hi haviŋ thai.   
\c 13  
\s1 Êv Banabas lo Sol ek ini nenaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô  
\p
\v 1 Êntêk ma plopet lôk ŋê êdôŋ Wapômbêŋ anêŋ abô takatu ba êmô Antiok iniŋ athêŋ: Banabas lo Simeon elam nena Niga\f * \fr 13:1 \ft Niga anêŋ ôdôŋ nena ŋê kupik loŋgavu.\f* ma Lusius anêŋ Sailini lo Sol ma Manain bôk ba thai lôk Kiŋ Helot Antipas yaôna ma eveŋ haviŋ i.  
\v 2 \x * \xo 13:2 \xt Ap 9:15\x*Wak te ma thêlô ethak doŋtom ba evak balabuŋ nôm ek neteŋ mek ma êv yeŋ hadêŋ Anyô Bêŋ. Êŋ ma Lovak Matheŋ hanaŋ nena, “Notak Banabas lo Sol ek nindum ku takatu ba yahalam thai ek nindum.”  
\v 3 \x * \xo 13:3 \xt Ap 6:6\x*Êŋ ma thêlô evak balabuŋ ek netak nôm lôk neteŋ mek esak loŋbô. Vêm ma etak baheŋiŋ hayô hêk thai ma êv thai ba i ek nindum ku takatu ba Lovak Matheŋ hanaŋ.   
\s1 Banabas lo Sol i ŋgavithôm Saiplus  
\p
\v 4 Ma Lovak Matheŋ hêv thai ba i ibup tamu malak Selusia, ma ethak yeŋ te ba i ŋgavithôm Saiplus.  
\v 5 \x * \xo 13:5 \xt Ap 12:12; 15:39\x*Thai ethak malak Salamis ma enaŋ Wapômbêŋ anêŋ Abô Mavi hamô Islael iniŋ unyak yeŋ takatu ba êmô loŋ êŋ. Ma Jon Mak haveŋ haviŋ thai ek nêm thai sa. \fig |alt="Paul’s journey map1" src="PAULJR1.pdf" size="col" loc="Act 13:1–14:28" ref="Aposel 13:5" \fig*   
\p
\v 6 Thai eveŋ ŋgavithôm Saiplus anêŋ lomalak nenanena aleba êyô Papos. Loŋ êŋ ma thai êyê anyô Islael te atu ba hathak hadum ŋgôk soŋgoŋ. Yani ma plopet abôyaŋ haviŋ. Ba anêŋ athêŋ nena Ba-Yisu.  
\v 7 Yani hathak hamô haviŋ Lom iniŋ anyô bêŋ atu ba hayabiŋ loŋ êŋ, ba anêŋ athêŋ nena Segius Polus. Segius Polus ma anyô lôk auk mavi. Yani lahaviŋ endaŋô Wapômbêŋ anêŋ abô ba intu halam Banabas lo Sol ba êlêm.  
\v 8 Ma doŋtom Ba-Yisu hadum ek esale thai iniŋ abô thô ma lahaviŋ injik Lom iniŋ anyô bêŋ anêŋ auk liliŋ ek miŋ nêmimbiŋ thai iniŋ abô ami. (Ba-Yisu anêŋ athêŋ hathak abô Glik nena Elimas ma anêŋ ôdôŋ ma anyô lôk ŋgôk soŋgoŋ.)  
\v 9 Êŋ ma Lovak Matheŋ hava Sol atu ba elam nena Pol kapô siŋ, ma hatitiŋ Elimas lôklokwaŋ ma hanaŋ nena,  
\v 10 “O ma Sadaŋ anêŋ nakaduŋ ba intu hôpôlik hathak kobom takatu ba thêthôŋ! Kapôlôm hayô siŋ hathak abôyaŋ lôk kambom lomaloma sapêŋ. Wak nômbêŋ intu ma hothavuthiŋ Anyô Bêŋ anêŋ abô thêthôŋ ba habitak hatôm abôyaŋ.  
\v 11 \x * \xo 13:11 \xt Ap 9:8\x*Aêŋ ba ondaŋô! Anyô Bêŋ anêŋ baŋ tem epetav o êndêŋ êntêk. Ba malem tem pusip ba miŋ hatôm nôŋgô wak anêŋ deda ami ma tem ômô aêŋ dokte vêmam.”  
\p Ma ketheŋ oyaŋ ma Elimas hayê nômlate hatôm buliv lôk momaŋiniŋ hava madaluk siŋ. Ma yani havaloŋ nômkama yakyak ek êpôm anyô te ek embaloŋ yani baŋ ba endom yani ba ni.  
\v 12 Anyô bêŋ Lom atu hayê nôm êŋ ma hasoŋ kambom hathak Anyô Bêŋ anêŋ abô atu ba thai enaŋ ma hêvhaviŋ.   
\s1 Thai enaŋ Abô Mavi hamô Antiok anêŋ Pisidia  
\p
\v 13 \x * \xo 13:13 \xt Ap 15:38\x*Ma Pol thêlô etak Papos ma ewa yeŋ ba i Pega anêŋ plovins Pampilia. Ma doŋtom Jon Mak hatak thêlô ba havôhi Jelusalem hathak loŋbô.  
\v 14 Êŋ ma etak Pega ma i Antiok anêŋ Pisidia. Ma Sabat ma thêlô i êyô avômalô Islael iniŋ unyak yeŋ ma êlôk êmô.  
\v 15 Esam abô balabuŋ lôk plopet iniŋ abô yôv, êŋ ma unyak yeŋ iniŋ ŋê bêŋ êv abô hadêŋ Pol thêlô ba enaŋ, “Aiyaŋ thêlô, unim abôla hamiŋ ek nobatho avômalô iniŋ kapôlôŋiŋ loŋ, êŋ ma nonaŋ.”   
\p
\v 16 Ma Pol haviyô hamiŋ ma hik thô hathak baŋ ba hanaŋ, “Môlô avômalô Islael lôk ŋê loŋ buyaŋ takatu ba ôêv yeŋ hadêŋ Wapômbêŋ, nodaŋô ya!  
\v 17 \x * \xo 13:17 \xt Kis 1:7; 6:6; 12:51\x*Sêbôk ma Islael iniŋ Wapômbêŋ halam alalôaniŋ bumalô thêlô ba etak iniŋ loŋ ba i êmô Ijip ma habi anêŋ wapôm sam hadêŋ i ba ibitak lôkmaŋgiŋ. Ma haveŋ yam ma halom thêlô vê hêk Ijip hathak anêŋ lôklokwaŋ bêŋ.  
\v 18 \x * \xo 13:18 \xt Nam 14:34; Lo 1:31-32\x*Ma êmô loŋ thiliv hatôm sondabêŋ 40 ba idum kambom lomaloma, ma doŋtom hayabiŋ thêlô mavi.  
\v 19 \x * \xo 13:19 \xt Lo 7:1; Jos 14:1\x*Ma yani hêv avômalô Kenan ôdôŋ baheŋvi ba lahavuju vê ma hêv iniŋ pik hadêŋ avômalô Islael ba evaloŋ hatôm iniŋ pik.  
\v 20 \x * \xo 13:20 \xt Het 2:16; 1Sml 3:20\x*Nôm takêŋ bôk habitak ba hale ba hi hatôm sondabêŋ 450.  
\p “Vêm ma Wapômbêŋ hatak ŋê doho ek neyabiŋ avômalô Islael. Ma hatak tomtom da iniŋ waklavôŋ neyabiŋ endeba êyô plopet Samuel anêŋ waklavôŋ.  
\v 21 \x * \xo 13:21 \xt 1Sml 8:5,19; 10:20-24\x*Vêm ma avômalô Islael enaŋ hik Wapômbêŋ liŋ ek nêm kiŋ êndêŋ thêlô ma Wapômbêŋ hatak Sol ek imbitak kiŋ. Yani ma Kis nakaduŋ ba habitak anêŋ Benjamin anêŋ ôdôŋ. Yani hayabiŋ Islael hatôm sondabêŋ 40.  
\v 22 \x * \xo 13:22 \xt 1Sml 13:14; 16:12; Sng 89:20\x*Vêm ma Wapômbêŋ hêv yani vê ma hatak Devit habitak thêlô iniŋ kiŋ. Ma hanaŋ hathak Devit aêntêk, ‘Yahayê Jesi nakaduŋ Devit kapô ma hatôm yada yakapôlôŋ. Yani tem indum nômkama sapêŋ êtôm yenaŋ yaleŋhaviŋ.’   
\p
\v 23 \x * \xo 13:23 \xt 2Sml 7:12-16\x* “Ma Devit anêŋ limi ma Wapômbêŋ hêv Yisu ôpatu ba nêm Islael bulubiŋ hatôm bôk ba habutiŋ abô haviŋ i.  
\v 24 \x * \xo 13:24 \xt Mat 3:1-2\x*Yisu miŋ bôk hadum anêŋ ku ami denaŋ ma Jon hanaŋ ek avômalô Islael nede kapôlôŋiŋ liliŋ ba nisik ŋaŋ.  
\v 25 \x * \xo 13:25 \xt Jon 1:20,27\x*Jon anêŋ ku anêŋ daŋ lêk habobo ma hanaŋ, ‘Môlô lemimhabi aisê hathak ya? Ya ma miŋ Mesia atu ba môlô oyabiŋ ek nêm môlô bulubiŋ ami. Mi, yani tem embeŋ ya yam. Yani ma anyô lôk athêŋ ma ya ma yaônalôk ba intu miŋ hatôm yakôm ba yapole anêŋ vakapô bokŋgôp anêŋ yak vê ami.’   
\p
\v 26 “Aiyaŋ thêlô, môlô takatu ba Ablaham anêŋ limi lôk môlô takatu ba ŋê loŋ buyaŋ ba ômô Wapômbêŋ vibiŋ, odaŋô. Abô takatu ba hathak bulubiŋ, êŋ ma Wapômbêŋ hêv ek alalô sapêŋ.  
\v 27 Avômalô Jelusalem lôk iniŋ ŋê bêŋbêŋ miŋ eyala Yisu êŋ ami. Ba intu thêlô enaŋ ek nijik yani vônô, êŋ ma esopa plopet iniŋ abô takatu ba esam hadêŋ Sabat sapêŋ ba abô takêŋ intu hik anôŋ.  
\v 28 \x * \xo 13:28 \xt Mat 27:22-23\x*Thêlô miŋ êpôm anêŋ kambom la ek nijik yani vônô ami, ma doŋtom enaŋ hik Pailat liŋ ek injik yani vônô.  
\v 29 \x * \xo 13:29 \xt Mat 27:59-60\x*Thêlô idum nômkama sapêŋ hatôm bôk ba plopet eto hathak yani, êŋ ma êv yani vê hêk alovalaŋaŋsiŋ ma êdô yani hêk siô.  
\v 30 Ma doŋtom Wapômbêŋ hik yani liŋ haviyô hêk ŋama hathak loŋbô,  
\v 31 \x * \xo 13:31 \xt Ap 1:3,8\x*ma wak bêŋ anôŋ ma anêŋ avômalô takatu ba bôk eveŋ haviŋ yani anêŋ Galili ba i Jelusalem êyê yani. Ma ŋê takatu ba bôk êyê nôm takêŋ intu lêk enaŋ bêŋ hadêŋ alalôaniŋ avômalô.   
\p
\v 32-33 “Ma lêk yêlô anaŋ Abô Mavi êntêk bêŋ hadêŋ môlô nena Wapômbêŋ lêk hik Yisu liŋ hêk ŋama ba intu abô takatu ba Wapômbêŋ bôk havak haviŋ bumalô thêlô ma lêk hik anôŋ hathak iniŋ nali alalô. Hatôm bôk eto hêk Kapya Yeŋ anêŋ abô ju nena,  
\q1 “‘O ma yenaŋ Okna,  
\q2 lêk yahabitak anêm Lemambô.’ \rq Kapya Yeŋ 2:7 \rq*   
\p
\v 34 “Wapômbêŋ hik yani liŋ hêk ŋama ba miŋ hatôm ema esak loŋbô ba kupik epalê ami. Hatôm bôk eto nena,  
\q1 “‘Yahanaŋ avanôŋ biŋ nena tem yanêm mek matheŋ mavi êndêŋ môlô êtôm bôk ba yahabutiŋ ek yanêm êndêŋ Devit.’ \rq Aisaia 55:3 \rq*   
\p
\v 35 “Ma bôk ik auk êntêk thô hêk buyaŋ nena,  
\q1 “‘Ma tem miŋ ôdô anêm Anyô Matheŋ anêŋ kupik ênjêk siô ba epalê ami.’ \rq Kapya Yeŋ 16:10 \rq*   
\p
\v 36 “Devit miŋ hato abô êŋ hathak yanida ami. Mi, Wapômbêŋ halam yani ek indum anêŋ ku êtôm anêŋ waklavôŋ atu ba hamô lôkmala vêm ma hama. Ma elav yani haviŋ limi ba anêŋ kupik hapalê.  
\v 37 Ma doŋtom ôpatu ba Wapômbêŋ hik liŋ, miŋ kupik hapalê ami.   
\p
\v 38 “Aêŋ ba aiyaŋ thêlô, nodaŋô katô. Lêk yêlô anaŋ hadêŋ môlô nena hathak Yisu ma Wapômbêŋ tem nêm môlônim kambom vê.  
\v 39 \x * \xo 13:39 \xt Lom 10:4\x*Anyôla miŋ hatôm esopa Mose anêŋ abô balabuŋ lôkthô ek Wapômbêŋ endam yani nena anyô thêthôŋ ami. Mi anôŋ, ma doŋtom lêk avômalô takatu ba êvhaviŋ Yisu, Wapômbêŋ hayê thêlô nena ŋê thêthôŋ ba miŋ lahabi iniŋ kambom hathak loŋbô ami.  
\v 40 Noyabiŋ am ek abô takatu ba plopet bôk enaŋ miŋ injik anôŋ imiŋ môlô ami. Thêlô bôk enaŋ aêntêk,   
\q1
\v 41 “‘Môlô ŋê obi Wapômbêŋ liliŋ, nodaŋô katô!  
\q2 Tem yandum nômla bêŋ te imbitak ênjêk môlô malêvôŋ.  
\q1 Ba anyôla hanaŋ nôm atu ba tem imbitak bêŋ hadêŋ môlô,  
\q2 ma tem miŋ nônêmimbiŋ ami.  
\q2 Ba intu tem indum môlô nosoŋ kambom lôk yambuliŋ môlô ba noma.’” \rq Habakuk 1:5\rq*   
\p
\v 42 Pol hanaŋ abô yôv ma thai lôk Banabas idum ek nede yaiŋ ma avômalô enaŋ nena, “Sabat yaŋ endake ma mamu nonaŋ abô esak nôm takêntêk esak loŋbô.”  
\v 43 Sa anêŋ daŋ ma avômalô Islael lôk ŋê loŋ buyaŋ takatu ba ibitak êyô Islael iniŋ êvhaviŋ kapô esopa Pol lo Banabas. Thai enaŋ abô doho haviŋ hadêŋ thêlô ek injik thêlôniŋ auk liŋ ek nesopa Wapômbêŋ anêŋ lahaviŋ ba nimiŋ lôklokwaŋ ek anêŋ wapôm embatho thêlô loŋ.   
\p
\v 44 Ma Sabat atu hayô ma habobo avômalô Antiok sapêŋ êyô ek nedaŋô Wapômbêŋ anêŋ abô takatu ba thai tem nenaŋ.  
\v 45 Ma doŋtom ŋê bêŋbêŋ Islael vi êyê avômalô nômbêŋ êŋ ba leŋiŋdaŋ ba enaŋ abôma hathak abô takatu ba Pol hanaŋ.   
\p
\v 46 \x * \xo 13:46 \xt Ap 3:26; 18:6\x*Êŋ ma Pol lo Banabas miŋ êkô ami ma enaŋ hadêŋ thêlô nena, “Wapômbêŋ hêv yai ba alêm ek nanaŋ anêŋ abô êndêŋ môlô ŋê Islael êmôŋ. Ma doŋtom môlô ôpôlik hathak abô êŋ. Môlô ôdô lôkmala atu ba tem nêmô êtôm wak nômbêŋ intu sapêŋ e? Aêŋ ba yai lêk atak môlô ba a ek avômalô loŋ buyaŋ.  
\v 47 Hatôm atu ba Anyô Bêŋ hanaŋ hadêŋ yai nena,  
\q1 “‘Yahatak o hatôm deda ek avômalô loŋ buyaŋ  
\q2 ek onaŋ Abô Mavi esak bulubiŋ atu ba tem yanêm êndêŋ avômalô embeŋ pik bêŋ êntêk endeba êyô anêŋ daŋ.’” \rq Aisaia 49:6 \rq*   
\p
\v 48 Avômalô loŋ buyaŋ elaŋô abô êŋ ba leŋiŋmavi ba enaŋ nena Anyô Bêŋ anêŋ abô ma mavi anôŋ. Ma avômalô takatu ba Wapômbêŋ bôk hatak i yôv ek nêmô lôkmala êtôm wak nômbêŋ intu sapêŋ, lôkthô êvhaviŋ.   
\p
\v 49 Ma Anyô Bêŋ anêŋ abô halilup haveŋ loŋ êŋ sapêŋ.  
\v 50 Ma doŋtom ŋê Islael doho i hadêŋ malak êŋ anêŋ ŋê bêŋbêŋ lôk avi bêŋbêŋ takatu ba ethak êmô Wapômbêŋ vibiŋ ma ik iniŋ auk liŋ ek nimbuliŋ Pol lo Banabas. Êŋ ma thêlô evatho avômalô malak êŋ loŋ ek nênêm vovaŋ êndêŋ thai. Idum aêŋ vêm ma êv thai vê hêk iniŋ loŋ ba i.  
\v 51 \x * \xo 13:51 \xt Mat 10:14; Ap 18:6\x*Êŋ ma thai ik voŋgovaŋ vê hêk veŋiŋkapô ek injik thô nena thêlô idum kambom ma thai etak i ba i malak Aikoniam.  
\v 52 Ma doŋtom ŋê êvhaviŋ anêŋ Antiok leŋiŋmavi anôŋ ba Lovak Matheŋ hava thêlô kapôlôŋiŋ siŋ.   
\c 14  
\s1 Pol lo Banabas êmô Aikoniam  
\p
\v 1 Pol lo Banabas êyô malak Aikoniam ma esopa iniŋ kobom ba i Islael iniŋ unyak yeŋ. Ma thai enaŋ abô mavi anôŋ ba intu avômalô Islael lôk ŋê loŋ buyaŋ bêŋ anôŋ êvhaviŋ.  
\v 2 Ma doŋtom ŋê Islael takatu ba miŋ êvhaviŋ ami ik avômalô loŋ buyaŋ iniŋ kapôlôŋiŋ liŋ ba idum thêlô leŋiŋmaniŋ kambom hadêŋ avômalô êvhaviŋ.  
\v 3 \x * \xo 14:3 \xt Mak 16:20; Hib 2:4\x*Aêŋ ba thai êmô loŋ êŋ sawa daim ma enaŋ Anyô Bêŋ anêŋ abô bêŋ ma kô mi. Ma Anyô Bêŋ havatho thai loŋ ek nindum lavôŋiŋ lôk nômbithi lomaloma. Hathak nôm êŋ ma hik thô hadêŋ avômalô nena anêŋ wapôm takatu ba hêv ek nêm avômalô bulubiŋ ma avanôŋ biŋ.  
\v 4 Êŋ ma avômalô malak êŋ evak i vose hi ôdôŋ ju. Ôdôŋ yaŋ imiŋ haviŋ avômalô Islael takatu ba miŋ êvhaviŋ ami ma yaŋ imiŋ haviŋ aposel.  
\v 5 \x * \xo 14:5 \xt Ap 14:19\x*Vêm ma avômalô loŋ buyaŋ lôk avômalô Islael takatu ba êpôlik ek thai evak abô ek nimbuliŋ thai ba nitu thai vônô esak valu.  
\v 6 Ma doŋtom thai elaŋô abô êŋ ma êsôv ba i malak Listla lo Debi hêk Likonia kapô lôk loŋ vi atu ba hêk habobo loŋ êŋ.  
\v 7 Ma thai eveŋ loŋ takêŋ ba enaŋ Abô Mavi hadêŋ avômalô.   
\s1 Pol lo Banabas êmô Listla  
\p
\v 8 Malak Listla ma anyô vavuviŋ te hamô. Sêbôk ba talêbô havathu yani ma miŋ bôk haveŋ dokte ami.  
\v 9 Wak te ma Pol hanaŋ Abô Mavi hadêŋ avômalô ma yani halaŋô anêŋ abô. Ma Pol hatitiŋ yani ma hayê nena anêŋ hêvhaviŋ hatôm indum yani mavi.  
\v 10 Êŋ ma Pol halam nena, “Umbiyô umiŋ.” Ma ketheŋ oyaŋ ma ôpêŋ haviyô hamiŋ ba haveŋ.   
\p
\v 11 \x * \xo 14:11 \xt Ap 28:6\x*Ma avômalô takatu ba êmô loŋ êŋ êyê nôm atu ba Pol hadum. Ma elam hathak iniŋ abô Likonia nena, “Lêk wapômbêŋ lokwaŋju êwê i hatôm anyô ju êntêk ba êlôk ba êlêm ek alalô!”  
\v 12 Thêlô iniŋ wapômbêŋ môŋ ma Sus ba intu elam Banabas nena Sus. Ma elam Pol nena Helmes ek malê nena Helmes ma iniŋ wapômbêŋ atu ba hathak hanaŋ abô hamôŋ.  
\v 13 Wapômbêŋ Sus anêŋ malakba hamô malak bêŋ viyaiŋ. Ma anêŋ anyô habôk da lôk avômalô sapêŋ leŋiŋhaviŋ nênêm da êndêŋ thai. Aêŋ ba Sus anêŋ anyô habôk da hawa bokmaŋkao malô doho lôk alokwaŋ vuak atu idu hathak yak ma ele malak bêŋ anêŋ badêŋ abôlêk ek nênêm da êndêŋ thai.   
\p
\v 14 Ma doŋtom aposel Banabas lo Pol elaŋô abô êŋ, ma ekakaviŋ iniŋ kwêv ma elaŋviŋ ba i imiŋ avômalô nômbêŋ atu malêvôŋ ma elam,  
\v 15 \x * \xo 14:15 \xt Sng 146:6; Ap 10:26\x* “Avômalô Listla! Môlô udum aêŋ eka? Yai ma anyô pik hatôm môlô. Yai alêm ek nanaŋ Abô Mavi êndêŋ môlô ek notak nôm oyaŋ takêntêk atu ba ôêv yeŋ hadêŋ i ma unu êndêŋ Wapômbêŋ lôkmala. Yani hapesaŋ pik lo leŋ ma ŋgwêk lôk nômkama sapêŋ atu ba hamô kapô.  
\v 16 \x * \xo 14:16 \xt Ap 17:30\x*Sêbôk ma yani hatak avômalô sapêŋ ek nesopa thêlôda iniŋ auk.  
\v 17 \x * \xo 14:17 \xt Jer 5:24\x*Ma doŋtom hathak lavôŋiŋ ma yani hadum ek avômalô neyala yani. Yani hathak hadum mavi hadêŋ môlô ba hêv ôthôm lôk hadum ba unim nôm ku kapô hik anôŋ. Ma hêv nôm bêŋ anôŋ hadêŋ môlô lôk hadum ba môlô lemimmavi anôŋ.”  
\v 18 Thai enaŋ abô takêŋ, ma doŋtom avômalô nômbêŋ êŋ iniŋ auk ma mayaliv ba idum lôklokwaŋ ek nênêm da êndêŋ thai.   
\p
\v 19 \x * \xo 14:19 \xt Ap 17:13; 2Ko 11:25\x*Vêm ma ŋê Islael doho anêŋ Antiok lo Aikoniam êyô ma enaŋ abô bêŋ anôŋ hadêŋ avômalô Listla aleba ik iniŋ auk liliŋ ba êyê Pol lo Banabas nena ŋê kambom. Êŋ ma ik Pol hathak valu ma êvôv yani hale malak bêŋ viyaiŋ ba hi ba esoŋ nena lêk hama yôv.  
\v 20 Ma doŋtom ŋê êvhaviŋ êyô ba ekalabu yani siŋ, êŋ ma yani haviyô ma havôhi malak bêŋ kapô hathak loŋbô. Haviyô hayaŋ ma thai lôk Banabas i malak Debi.   
\s1 Thai êvôi Antiok anêŋ Silia  
\p
\v 21 Thai enaŋ Abô Mavi haveŋ malak bêŋ Debi. Ma idum ba avômalô bêŋ anôŋ ibitak ŋê êvhaviŋ. Vêm ma êvôi Listla lôk Aikoniam ma Antiok hathak loŋbô  
\v 22 \x * \xo 14:22 \xt Ap 15:32; 1Te 3:3\x*ek evatho ŋê êvhaviŋ iniŋ kapôlôŋiŋ loŋ lôk enaŋ nena nebaloŋ iniŋ êvhaviŋ loŋ lôklokwaŋ. Ma enaŋ haviŋ nena, “Alalô tem naja malaiŋ lomaloma ek nasopa Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak anêŋ loŋôndê.”  
\v 23 Ma Pol lo Banabas etak avaka hatôm lomalak lomalak ek neyabiŋ avômalô êvhaviŋ. Êv mek hathak thêlô ma etak i halôk Anyô Bêŋ atu ba thêlô êvhaviŋ baŋ. Vêm ma thêlô sapêŋ evak balabuŋ ek nôm ma eteŋ mek ek Anyô Bêŋ embaloŋ thêlô loŋ.   
\p
\v 24 Ma thai i plovins Pampilia ma elom hêk loŋôndê atu hêk plovins Pisidia ba i êyô Pampilia.  
\v 25 Êŋ ma thai enaŋ Yisu anêŋ abô hadêŋ avômalô Pega anêŋ Pampilia. Vêm ma êlôk ba i Atalia.   
\p
\v 26 \x * \xo 14:26 \xt Ap 13:1-2\x*Ma anêŋ Atalia ma ethak yeŋ ba i Antiok anêŋ Silia, loŋ sêbôk atu ba ewa mek ek Wapômbêŋ nêm anêŋ wapôm êndêŋ thai esak ku takatu ba idum aleba lêk anêŋ daŋ.  
\v 27 \x * \xo 14:27 \xt Ap 15:4,12\x*Êyô Antiok ma isup avômalô êvhaviŋ ethak doŋtom ma enaŋ hathak nôm takatu ba Wapômbêŋ hêv thai sa ba idum bêŋ. Lôk enaŋ nena, “Wapômbêŋ hakyav ŋê loŋ buyaŋ iniŋ unyak abôlêk êvhaviŋ vê ba vi dedauŋ lêk êvhaviŋ.”  
\v 28 Ma thai êmô loŋ êŋ sawa daim haviŋ avômalô êvhaviŋ.   
\c 15  
\s1 Sam habitak Jelusalem  
\p
\v 1 \x * \xo 15:1 \xt Gal 5:2\x*Ma ŋê Judia doho êlôk ba i Antiok ma êdôŋ avômalô êvhaviŋ ba enaŋ nena, “Môlô miŋ oŋgothe kupik vê hatôm bôk ba Mose hanaŋ ami, êŋ ma Wapômbêŋ tem miŋ nêm môlô bulubiŋ ami.”  
\v 2 \x * \xo 15:2 \xt Gal 2:1\x*Pol lo Banabas elaŋô iniŋ abô takatu ba enaŋ ma miŋ êlôk hathak iniŋ auk êŋ ami. Ba intu thêlô êkôki bêŋ anôŋ. Êŋ ma ŋê êvhaviŋ elam Pol lo Banabas lôk ŋê êvhaviŋ doho ek ini Jelusalem ek nepesaŋ abô êŋ imbiŋ aposel lôk avaka vi.  
\v 3 Ba intu êv i ba i. Ma eveŋ Pinisia lo Samalia malêvôŋ ba enaŋ hadêŋ avômalô êvhaviŋ anêŋ lomalak nenanena hathak nôm takatu ba Wapômbêŋ bôk hadum ba avômalô loŋ buyaŋ ele kapôlôŋiŋ liliŋ ba êvhaviŋ Wapômbêŋ. Ma avômalô êvhaviŋ takêŋ elaŋô abô êŋ ma leŋiŋmavi anôŋ.   
\p
\v 4 \x * \xo 15:4 \xt Ap 14:27\x*Êyô Jelusalem ma avômalô êvhaviŋ lôk iniŋ avaka doho lôk aposel ewa thêlô thô. Ma Pol lo Banabas enaŋ hathak nôm takatu ba Wapômbêŋ hêv thai sa ba idum bêŋ.  
\v 5 Êŋ ma Palisi vi atu ba êvhaviŋ Yisu iviyô imiŋ ma enaŋ, “Avômalô loŋ buyaŋ takatu ba êvhaviŋ, êŋ ma nêmô Mose anêŋ abô balabuŋ vibiŋ lôk neŋgothe anyô iniŋ kupik vê. Ma êdô ma dô.”   
\p
\v 6 Aêŋ ba aposel lôk avaka takatu ba êmô ethak doŋtom ek nekaksa esak abô êŋ.  
\v 7 \x * \xo 15:7 \xt Ap 10:1-43\x*Thêlô enaŋ abô pôk bêŋ anôŋ aleba Pita haviyô hamiŋ ma hanaŋ, “Aiyaŋ thêlô, môlô oyala nena sêbôk ma Wapômbêŋ halam ya hêk môlô malêvôŋ ek yanaŋ Abô Mavi êndêŋ avômalô loŋ buyaŋ ek nedaŋô ba nênêmimbiŋ.  
\v 8 \x * \xo 15:8 \xt Ap 10:44; 11:15\x*Wapômbêŋ hayala avômalô kapôlôŋiŋ. Ma hêv anêŋ Lovak Matheŋ hadêŋ avômalô loŋ buyaŋ hatôm hêv hadêŋ alalô ek hik thô nena yani lamavi ek enja thêlô imbiŋ.  
\v 9 Wapômbêŋ miŋ hadum nômlate hadêŋ alalô avômalô Islael ma hadum nômla yaŋ hadêŋ thêlô ami. Mi, thêlô êvhaviŋ yani ba intu yani havôkwiŋ thêlô kapôlôŋiŋ.  
\v 10 \x * \xo 15:10 \xt Mat 11:30; Gal 3:10\x*Ma alalô lôk bumalô thêlô miŋ hatôm naja malaiŋ takatu ba Mose anêŋ balabuŋ hanaŋ ami. Ma aisê ka môlô udum ek nônêm malaiŋ êndêŋ avômalô loŋ buyaŋ takatu ba êvhaviŋ? Môlô udum aêŋ ek nômbi Wapômbêŋ la liŋ e?  
\v 11 \x * \xo 15:11 \xt Gal 2:16; Ep 2:5-8\x*Ma doŋtom alalô êvhaviŋ nena Wapômbêŋ hêv alalô bulubiŋ hathak Anyô Bêŋ Yisu anêŋ wapôm. Ma thêlô aêŋ iyom.”   
\p
\v 12 Pita hanaŋ yôv ma Pol lo Banabas iviyô enaŋ abô ma lôkthô elaŋô ba bônôŋ iyom. Thai enaŋ abô hathak lavôŋiŋ lôk nômbithi lomaloma takatu ba Wapômbêŋ hatak halôk thai baheŋiŋ ba idum haveŋ avômalô loŋ buyaŋ malêvôŋ.   
\p
\v 13 \x * \xo 15:13 \xt Gal 2:9\x*Thai enaŋ yôv ma Jems hanaŋ, “Aiyaŋ thêlô, nodaŋô yenaŋ abô.  
\v 14 Saimon lêk hanaŋ hadêŋ alalô yôv nena Wapômbêŋ hik anêŋ lahaviŋ thô hathak hawa avômalô loŋ buyaŋ vi ek nimbitak êtôm anêŋ avômalô.  
\v 15 Ma plopet iniŋ abô bôk enaŋ aêŋ iyom. Ba te bôk hato nena,   
\q1
\v 16 “‘Embeŋ yam ma tem yandealêm,  
\q2 ma yapesaŋ Devit anêŋ loŋ lôkliŋyak atu ba bôk hapu yôv ek imbitak lôklokwaŋ esak loŋbô.  
\q1 Ma loŋ lôkliŋyak êŋ anêŋ nômkama takatu ba bôk kambom,  
\q2 ma tem yapesaŋ lukmuk esak loŋbô.   
\q1
\v 17 Ek avômalô takatu ba êmô denaŋ lôk avômalô loŋ buyaŋ takatu ba bôk yahêv yenaŋ athêŋ hadêŋ i hatôm nêpôm Anyô Bêŋ.  
\q2 Ya Anyô Bêŋ atu ba tem yandum nôm takêntêk, intu yahanaŋ aêŋ.   
\q1
\v 18 Ma nôm takêŋ intu bôk yahik thô hadêŋ yenaŋ avômalô.’ \rq Amos 9:11-12 \rq*   
\p
\v 19 “Aêŋ ba yenaŋ auk ma aêntêk. Avômalô loŋ buyaŋ takatu ba bôk ele kapôlôŋiŋ liliŋ ba i hadêŋ Wapômbêŋ ma miŋ nanêm malaiŋ êndêŋ i ami.  
\v 20 \x * \xo 15:20 \xt Kis 34:15-17; Wkp 17:10-16\x*Mi, alalô nato kapya êndêŋ thêlô ma nanaŋ ek miŋ nejaŋ nôm takatu ba anyô êv hatôm da hadêŋ ŋgôk dahô ami, nôm êŋ intu lelaik hêk Wapômbêŋ ma. Lôk netak sek waliliŋ, ma miŋ nejaŋ alim takatu ba evak laselo siŋ ba thalaleŋ hamô kapô siŋ lôk ninum thalaleŋ ami.  
\v 21 Êŋ ma hatôm. Ek malê nena sêbôk aleba lêk ma enaŋ Mose anêŋ abô bêŋ haveŋ lomalak lomalak lôk esam hamô Islael iniŋ unyak yeŋ hadêŋ Sabat sapêŋ. Ba intu ŋê loŋ buyaŋ hatôm neyala.”   
\s1 Eto kapya hi ek ŋê êvhaviŋ anêŋ loŋ buyaŋ  
\p
\v 22 Êŋ ma aposel lôk avaka ma avômalô êvhaviŋ sapêŋ ibutiŋ abô nena nendam iniŋ anyô doho ek ini Antiok imbiŋ Pol lo Banabas. Ma elam iniŋ anyô bêŋ ju. Yaŋ ma Judas, anêŋ athêŋ yaŋ nena Balsabas, ma yaŋ ma Silas.  
\v 23 Ma eto kapya te ba êv hadêŋ thêlô. Kapya êŋ hanaŋ aêntêk.  
\pi1 Yêlô avaka lôk aposel, môlônim môlôviyaŋ, yêlô ato kapya êntêk hadêŋ môlô avômalô loŋ buyaŋ takatu ba ôêvhaviŋ ba ômô malak Antiok lôk plovins Silia lôk Silisia. Aiyaŋ thêlô, waklêvôŋ mavi.   
\pi1
\v 24 Yêlô alaŋô yôv nena yêlôaniŋ avômalô doho bôk êthôk ba ibuliŋ môlônim auk ba êv malaiŋ hadêŋ môlô hathak abô takatu ba enaŋ. Yêlô miŋ êv i ba êthôk ami. Mi, thêlôda êthôk.  
\v 25 Ba intu yêlô alôk ek nanêm anyô doho ba nêsôk imbiŋ Pol lo Banabas, thai atu ba yêlô leŋiŋhaviŋ bêŋ anôŋ.  
\v 26 Thai bôk etak iniŋ lôkmala ek nindum Yisu Kilisi anêŋ ku.   
\pi1
\v 27 Aêŋ ba yêlô êv Judas lo Silas ek nepesaŋ abô ek embatho kapya êntêk loŋ.  
\v 28 \x * \xo 15:28 \xt Mat 23:4\x*Yêlô lôk Lovak Matheŋ adô nanêm malaiŋ êndêŋ môlô. Ba intu yêlô leŋiŋhaviŋ môlô nosopa abô takêntêk iyom.  
\v 29 Miŋ oŋgwaŋ nôm takatu ba anyô êv hatôm da hadêŋ ŋgôk dahô ami. Lôk miŋ nunum thalaleŋ ami ma miŋ oŋgwaŋ alim takatu ba ekak leŋselo siŋ ba thalaleŋ hamô kapô ami, lôk notak sek waliliŋ. Môlô udum aêŋ, ma mavi.  
\pi1 Waklêvôŋ mavi môlô lôkthô.   
\p
\v 30 Eto kapya êŋ yôv ma êv hadêŋ thêlô ba ewa ba i tamu Antiok. Êyô Antiok ma elam avômalô êvhaviŋ ethak doŋtom ma êv kapya êŋ hadêŋ thêlô.  
\v 31 Ma avômalô Antiok esam kapya êŋ, ma kapya êŋ havatho thêlô loŋ ba thêlô leŋiŋmavi anôŋ.  
\v 32 Judas lo Silas, thai ma plopet. Ba enaŋ abô bêŋ anôŋ ek evatho ŋê êvhaviŋ loŋ lôk idum thêlô nimbitak lôklokwaŋ.  
\v 33-34 Êmô loŋ êŋ wak doho vêm ma avômalô êvhaviŋ anêŋ loŋ êŋ êv mek labali hadêŋ thai ma êv thai ba êvôi hadêŋ ŋê taksêbôk ba êv thai ba êlêm.\f * \fr 15:33-34 \ft Ŋê lôkauk vi enaŋ nena abô doho atu ba Luk hato ma hêk denaŋ. Abô êŋ ma aêntêk: Ma doŋtom Silas hik auk liliŋ ba hamô Antiok ba miŋ havôhi ami.\f*  
\v 35 Ma doŋtom Pol lo Banabas êmô Antiok ma idum ku haviŋ avômalô bêŋ anôŋ ek enaŋ lo êdôŋ avômalô hathak Anyô Bêŋ anêŋ abô.   
\s1 Pol lo Banabas evak i vose  
\p
\v 36 Wak doho hale ba hi ma Pol hanaŋ hadêŋ Banabas, “Alai ana ek nagê avômalô êvhaviŋ embeŋ malak nenanena taksêbôk ba alai anaŋ Anyô Bêŋ anêŋ abô hadêŋ i. Ma nagê nena thêlô êmô mavi mena mi e?” \fig |alt="Paul’s journey map2" src="Pauljr2.tif" size="col" loc="Act 15:36–18:22" ref="Aposel 15:36" \fig*  
\v 37 \x * \xo 15:37 \xt Ap 12:12,25\x*Ma Banabas lahaviŋ enja Jon atu ba elam nena Mak imbiŋ thai,  
\v 38 \x * \xo 15:38 \xt Ap 13:13; Kol 4:10\x*ma doŋtom Pol hanaŋ nena, “Ôpêŋ bôk hatak alai halôk plovins Pampilia ma miŋ haviŋ alai ba hadum ku ami. Ba intu dô.”  
\v 39 Thai êkôki mathalaleŋ aleba thai evaki vose. Ba Banabas hawa Mak haviŋ yani ba thai ethak yeŋ ba i ŋgavithôm Saiplus.  
\v 40 Ma Pol hawa Silas haviŋ yani. Êŋ ma avômalô êvhaviŋ anêŋ Antiok êv mek ek Wapômbêŋ anêŋ wapôm êmô imbiŋ thai. Vêm ma etak i  
\v 41 ba i plovins Silia lôk Silisia iniŋ malak nenanena ba evatho avômalô êvhaviŋ loŋ.   
\c 16  
\s1 Timoti hi haviŋ Pol lo Silas  
\p
\v 1 \x * \xo 16:1 \xt Ap 14:6; 2Ti 1:5\x*Pol hi hayô Debi lo Listla. Loŋ êŋ ma anyô hêvhaviŋ te hamô ba anêŋ athêŋ nena Timoti. Talêbô ma avi Islael te atu ba hêvhaviŋ. Ma lambô ma anyô Glik te.  
\v 2 \x * \xo 16:2 \xt Plp 2:19-22\x*Ma avômalô êvhaviŋ anêŋ Listla lo Aikoniam enaŋ nena Timoti ma anyô mavi.  
\v 3 Aêŋ ba Pol lahaviŋ ôpêŋ ni imbiŋ yani. Ma doŋtom lahabi nena avômalô Islael takatu ba êmô loŋ êŋ eyala nena Timoti anêŋ lambô ma anyô Glik te. Ba intu hawa Timoti ba hi ek neŋgothe anêŋ kupik vê.  
\v 4 \x * \xo 16:4 \xt Ap 15:23-29\x*Ma thêlô eveŋ ba i lomalak lomalak ma enaŋ abô takatu ba aposel lôk avaka bôk evak anêŋ Jelusalem ek avômalô nesopa.  
\v 5 Aêŋ ba avômalô êvhaviŋ ibitak lôklokwaŋ hathak iniŋ êvhaviŋ ba wak nômbêŋ intu ma êvôv avômalô lukmuk êyô ba ilumbak hi ba hi.   
\s1 Pol hatulak ma hayê wêŋ hathak anyô Masedonia te  
\p
\v 6 \x * \xo 16:6 \xt Ap 18:23\x*Ma Lovak Matheŋ miŋ halôk ek Pol thêlô ini nenaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô embeŋ plovins Esia ami. Ba intu i Plijia lo Galesia iniŋ malak nenanena.  
\v 7 Ma êyô pik Misia anêŋ daŋ ma idum ek ini plovins Bitinia, ma doŋtom Yisu anêŋ Lovak Matheŋ miŋ halôk ek ini loŋ êŋ ami.  
\v 8 Ba intu thêlô êv Misia liliŋ ma i tamu Tloas.  
\v 9 Ma bôlôvôŋ ma Pol hatulak ma hayê wêŋ te nena anyô plovins Masedonia te hamiŋ ma hapetenak nena, “Ôlêm Masedonia ek nêm yêlô sa.”  
\v 10 Pol hayê wêŋ êŋ yôv ma yêlô apesaŋ i ketheŋ ek ana Masedonia. Yêlô ayala nena Wapômbêŋ halam yêlô ek ana nanaŋ Abô Mavi êŋ bêŋ êndêŋ thêlô.   
\s1 Lidia halaŋô Pol anêŋ abô ba hêvhaviŋ Yisu  
\p
\v 11 Vêm ma yêlô athak yeŋ te hêk Tloas ba a nôŋnôŋ hadêŋ ŋgavithôm Samotles ma wak yaŋ ma a Niapolis.  
\v 12 Vêm ma yêlô a Pilipai. Malak êŋ ma Masedonia iniŋ malak bêŋ ma avômalô Lom takatu ba eyabiŋ pik takêŋ ethak êmô loŋ êŋ. Ma yêlô amô wak doho hamô loŋ êŋ.   
\p
\v 13 Ma Sabat hayô ma yêlô ale malak bêŋ anêŋ badêŋ abôlêk ba a ŋaŋ te hêk viyaiŋ. Yêlô leŋiŋhabi nena loŋ eteŋ mek hêk habobo ŋaŋ êŋ la. Ma ŋaŋ êŋ ma yêlô ayê avi doho ethak doŋtom ba êmô. Êŋ ma yêlô alôk amô haviŋ thêlô ma anaŋ abô hadêŋ i.  
\v 14 Ma avi Taiataila te halaŋô abô êŋ, ba anêŋ athêŋ nena Lidia. Avi êŋ hadum ku valu hathak sôp thalaleŋ ek avômalô êv vuli ma hathak hêv yeŋ hadêŋ Wapômbêŋ. Anyô Bêŋ hik avi êŋ anêŋ kapô liliŋ ek halaŋô Pol anêŋ abô ba hêvhaviŋ.  
\v 15 Vêm ma yani lôk avômalô takatu ba êmô anêŋ unyak sapêŋ ithik ŋaŋ. Êŋ ma yani hanaŋ hadêŋ yêlô, “Môlô lêk ôyê ya hatôm avi yahêvhaviŋ Anyô Bêŋ, êŋ ma nôlêm nômô yenaŋ unyak.” Ma yani haŋgasi yêlô aleba yêlô a anêŋ unyak.   
\s1 Etak Pol lo Silas halôk koladôŋ  
\p
\v 16 Wak te ma yêlô a loŋ neteŋ mek ma avi te atu ba anêŋ alaŋsi êmô hapôm yêlô. Yani ma avi lôk ŋgôk ba anêŋ ŋgôk hathak hêv yani sa ek hayala nôm takatu ba tem imbitak embeŋ yam ba hanaŋ bêŋ. Yani hathak havôv valu bêŋ hathak anêŋ ku êŋ ba hêv hadêŋ anêŋ alaŋsi.  
\v 17 \x * \xo 16:17 \xt Mak 1:24\x*Yani hasopa yêlô lôk Pol ma halam kaêk lôbôlôŋ aêntêk, “Ŋê êntêk êŋ ma Wapômbêŋ Leŋ Anôŋ Biŋ anêŋ ŋê ku. Ba lêk enaŋ hathak malêla takatu ma nundum ek Wapômbêŋ nêm môlô bulubiŋ.”  
\v 18 Wak bêŋ anôŋ ma yani hathak halam aêŋ aleba habuliŋ Pol kapô kambom anôŋ. Ba intu hik i liliŋ ma hanaŋ hadêŋ ŋgôk êŋ nena, “Hathak Yisu Kilisi anêŋ athêŋ ma yanaŋ êndêŋ o nena otak avi intu ba nu!” Ma ketheŋ oyaŋ ma ŋgôk êŋ hatak avi êŋ.   
\p
\v 19 Ma avi êŋ anêŋ alaŋsi êyê nena iniŋ loŋôndê nêbôv valuseleŋ lêk mi, êŋ ma evaloŋ Pol lo Silas ba êvôv thai ba i malak lôŋ êŋ anêŋ loŋ ethak doŋtom halôk ek nimiŋ ŋê idum abô hathak maleŋiŋ.  
\v 20-21 \x * \xo 16:20-21 \xt Mak 13:9\x*Ewa thai ba êyô ek ŋê takatu ba idum abô hathak ba enaŋ, “Anyô ju êntêk ma ŋê Islael. Thai enaŋ ek avômalô nesopa kobom takatu ba kambom ek alalô avômalô Lom. Ba intu ibi avômalô malak bêŋ êntêk leŋiŋ liŋ ba leŋiŋŋaŋa mayaliv.”   
\p
\v 22 \x * \xo 16:22 \xt 2Ko 11:25; 1Te 2:2\x*Ma avômalô bêŋ anôŋ enaŋ abô lôk leŋiŋmaniŋ hathak thai haviŋ. Êŋ ma ŋê takatu ba idum abô hathak enaŋ ek nimbi iniŋ kwêv thô ma nebali thai esak yak wabeŋ.  
\v 23 Evali thai kambom anôŋ vêm ma ibi thai halôk koladôŋ kapô. Ma enaŋ hadêŋ ôpatu ba hayabiŋ koladôŋ nena eyabiŋ thai dedauŋ mavi.  
\v 24 Ôpêŋ halaŋô abô êŋ, ma hawa thai ba halôk ba hi hadô hamô tamu koladôŋ kapô ali atu ba hêk vibiŋ anôŋ ma esoŋ veŋiŋ halôk alokwaŋ abyaŋ ba hadahaliŋ veŋiŋ loŋ.   
\p
\v 25 Ma bôlôvôŋ biŋ ma Pol lo Silas eteŋ mek ba êv yeŋ hadêŋ Wapômbêŋ, ma ŋê koladôŋ vi elaŋô.  
\v 26 Ma ketheŋ oyaŋ ma duviaŋ bêŋ te hayô ba hayôkwiŋ koladôŋ anêŋ landiŋ. Ma koladôŋ abôlêk sapêŋ hakyav ma seŋ takatu ba ibutiŋ thêlô veŋiŋ lo baheŋiŋ sapêŋ hêv yak. \fig |alt="Paul & Silas" src="102_TIF.tif" size="col" loc="Act 16:26" ref="Aposel 16:26" \fig*  
\v 27 \x * \xo 16:27 \xt Ap 12:18-19\x*Ma ôpatu ba hayabiŋ koladôŋ haviyô ma hayê koladôŋ anêŋ abôlêk sapêŋ lêk abyaŋ. Ma lahabi nena ŋê koladôŋ sapêŋ lêk êsôv ba i, ba intu hadadi anêŋ biŋ vovak ek embatho yanida vônô esak.  
\v 28 Ma doŋtom Pol halam lôklokwaŋ, “Miŋ ômbi o vônô ami! Yêlô sapêŋ êntêk amô!”   
\p
\v 29 Êŋ ma ôpêŋ halam ek neja atum êlêm ma halaŋviŋ ba hi koladôŋ kapô, ma hakô ba halowaliŋ ba hêv yak halôk Pol lo Silas maleŋiŋ.  
\v 30 \x * \xo 16:30 \xt Ap 2:37\x*Vêm ma hawa thai ba hi yaiŋ ma hanaŋ, “Anyô bêŋ luvi, yandum malê ek yanja bulubiŋ?”   
\p
\v 31 Ma thai enaŋ viyaŋ, “Ônêmimbiŋ Anyô Bêŋ Yisu ma tem Wapômbêŋ nêm o lôk anêm avômalô bulubiŋ.”  
\v 32 Êŋ ma thai enaŋ Anyô Bêŋ anêŋ abô hadêŋ yani lôk avômalô takatu ba êmô anêŋ unyak kapô.  
\v 33 Bôlôvôŋ denaŋ ma yani hawa thai ba hi hathik iniŋ palê. Vêm ma Pol lo Silas ithik ôpêŋ lôk anêŋ avômalô sapêŋ.  
\v 34 Ma yani hawa thai ba hi anêŋ unyak ma hêv nôm hadêŋ thai. Yani lôk anêŋ avômalô sapêŋ leŋiŋmavi anôŋ ek lêk êvhaviŋ Wapômbêŋ.   
\p
\v 35 Haviyô hayaŋ lôkbôk ma ŋê takatu ba idum abô hathak êv iniŋ sôp bidoŋ ba i hadêŋ ôpatu ba hayabiŋ koladôŋ ma enaŋ nena, “Otak anyô ju intu ba ini.”  
\v 36 Ma ôpatu ba hayabiŋ koladôŋ hi hanaŋ hadêŋ Pol nena, “Ŋê takatu ba idum abô hathak enaŋ nena mamu lôk Silas notak koladôŋ ba unu. Ba intu unu lôk kapôlômim labali.”   
\p
\v 37 Ma doŋtom Pol hanaŋ hadêŋ sôp bidoŋ takêŋ nena, “Yai ma ŋê Islael ma Lom haviŋ.\f * \fr 16:37 \ft Abô êŋ anêŋ ôdôŋ hathak Abô Inglis nena ‘Citizenship’. Pol hawa thai lôk Silas sa ba hanaŋ nena thai ma Islael citizen lôk Lom citizen haviŋ. Lom iniŋ abô majaŋ te nena miŋ hatôm nijik Lom iniŋ citizen te oyaŋ ami. Ba intu ŋê bêŋ idum abô hathak ibuliŋ Lom iniŋ abô majaŋ. Nôŋgô abô êŋ vi hêk Aposel 22:25-29.\f* Ma doŋtom ik yai oyaŋ ma miŋ enaŋ yaianiŋ kambom bêŋ ami. Ma ibi yai halôk koladôŋ kapô. Ma Lom iniŋ balabuŋ hanaŋ nena miŋ hatôm nindum aêŋ êndêŋ ŋê Lom ami. Ma lêk ekopak ba idum ek netak yai menaŋna ba ana e? Mi anôŋ! Thêlôda nêlêm ma neja yai vê ênjêk koladôŋ.”   
\p
\v 38 Ma sôp bidoŋ ewa abô êŋ ba i enaŋ hadêŋ ŋê takatu ba idum abô hathak. Ma elaŋô nena thai ma ŋê Lom haviŋ, êŋ ma thêlô êkô kambom.  
\v 39 Ma thêlô i ma ibui hadêŋ Pol lo Silas ma ewa thai ele yaiŋ. Ma enaŋ nena, “Hatôm mamu notak loŋ êntêk ba unu e?”  
\v 40 Êŋ ma thai etak koladôŋ ma ele yaiŋ ma i Lidia anêŋ unyak. Ma êyê avômalô êvhaviŋ ma enaŋ abô doho ek embatho iniŋ kapôlôŋiŋ loŋ. Vêm ma etak i ba i.   
\c 17  
\s1 Pol lo Silas êmô Tesalonaika  
\p
\v 1 Pol lo Silas êv malak Ampipolis lo Apolonia liliŋ ma i thêthô ba êyô Tesalonaika. Ma Islael iniŋ unyak yeŋ te hamô loŋ êŋ.  
\v 2 Sabat te lô ma Pol hasopa anêŋ kobom ba habitak hayô unyak yeŋ êŋ kapô. Ma hadôŋ avômalô hathak Wapômbêŋ anêŋ kapya.  
\v 3 Ma hik thô nena kapya êŋ ma hanaŋ nena Mesia tem enja vovaŋ ba ema ma imbiyô esak loŋbô. Êŋ ma Pol hik thô nena, “Yisu atu ba yahanaŋ hadêŋ môlô, ôpêŋ intu Mesia êŋ.”  
\v 4 Ma avômalô Islael doho lôk avômalô Glik bêŋ anôŋ atu ba êmô Wapômbêŋ vibiŋ lôk avi lôk athêŋ bêŋ doho elaŋô ma êvhaviŋ ba i iviŋ Pol lo Silas.   
\p
\v 5 Ma doŋtom avômalô Islael leŋiŋdaŋ ba ewa ŋê kambom doho anêŋ loŋ ethak doŋtom halôk ba isup avômalô bêŋ anôŋ ethak doŋtom ek nijik avômalô malak êŋ iniŋ kapôlôŋiŋ liŋ. Ma thêlô elaŋviŋ ba i Jeson anêŋ unyak ek nêmbôlêm Pol lo Silas ek nebaloŋ thai ba neja ende yaiŋ ba ini nênêm êndêŋ avômalô nômbêŋ atu.  
\v 6 Ma doŋtom miŋ êpôm thai ami, êŋ ma êvôv Jeson lôk ŋê êvhaviŋ doho ba ewa i hi hadêŋ ŋê bêŋbêŋ loŋ êŋ maleŋiŋ ma elam aêntêk, “Ŋê êntêk êŋ idum nôm kambom haveŋ pik lôkthô aleba lêk êyô loŋ êntêk.  
\v 7 \x * \xo 17:7 \xt Luk 23:2; Jon 19:12\x*Ma Jeson hawa thêlô thô ba hadô i hamô anêŋ unyak. Ŋê takêŋ êdô nêmô Lom iniŋ Kiŋ Sisa anêŋ abô majaŋ vibiŋ ba enaŋ nena, ‘Kiŋ yaŋ hamô ba anêŋ athêŋ nena Yisu.’”  
\v 8 Ŋê bêŋbêŋ lôk avômalô nômbêŋ atu elaŋô abô êŋ ma esoŋ kambom ba kapôlôŋiŋ haliŋ i kambom.  
\v 9 Yôv ma malak êŋ anêŋ ŋê bêŋbêŋ enaŋ hadêŋ Jeson thêlô nena, “Nônêm valuseleŋ ek injik thô nena tem miŋ nundum kambom êŋ esak loŋbô ami. Ba ômô tiŋiŋ, ma tem noja unim valu esak loŋbô.” Êŋ ma êv valu ma etak i ba i.   
\s1 Avômalô Belia bêŋ anôŋ êvhaviŋ Yisu  
\p
\v 10 Bôlôvôŋ êŋ iyom ma ŋê êvhaviŋ êv Pol lo Silas vê hêk Tesalonaika ba i Belia. Êyô Belia ma i Islael iniŋ unyak yeŋ.  
\v 11 Avômalô Belia iniŋ kobom ma mavi anôŋ ek avômalô Tesalonaika iniŋ. Thêlô elaŋô Pol lo Silas iniŋ abô lôk kapôlôŋiŋ mavi ba wak nômbêŋ intu ma êyê Wapômbêŋ anêŋ kapya ek nêgê nena iniŋ abô ma avanôŋ mena mi.  
\v 12 Êŋ ma avômalô Islael bêŋ anôŋ êvhaviŋ ma avi Glik lôk athêŋ bêŋ doho lôk anyô Glik bêŋ anôŋ êvhaviŋ aêŋ iyom.   
\p
\v 13 Vêm ma avômalô Islael anêŋ Tesalonaika elaŋô nena Pol hanaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô hadêŋ avômalô Belia. Êŋ ma thêlô i loŋ êŋ ma elela iniŋ auk ek thêlô leŋiŋmaniŋ.  
\v 14 Ketheŋ oyaŋ ma ŋê êvhaviŋ anêŋ Belia êv Pol ba hi ŋgwêk daŋ, ma Silas lo Timoti iyom êmô Belia.  
\v 15 Ma ŋê takatu ba elom Pol ba i ma iviŋ yani ba i Atens. Ma etak Pol ek nêbôni, ma hêv abô hadêŋ i ek nenaŋ êndêŋ Silas lo Timoti nena ini ketheŋ.   
\s1 Pol hamô Atens  
\p
\v 16 Pol hayabiŋ thai hamô Atens ma hayê nena ŋê lôŋ êŋ iniŋ ŋgôk dahô bêŋ anôŋ êmô ba kapô malaiŋ kambom.  
\v 17 \x * \xo 17:17 \xt Ap 18:19\x*Aêŋ ba yani hi avômalô Islael iniŋ unyak yeŋ kapô ma hanaŋ abô haviŋ avômalô Islael lôk avômalô loŋ buyaŋ takatu ba êmô Wapômbêŋ vibiŋ. Ma wak nômbêŋ intu ma yani hathak hi loŋ ethak doŋtom halôk ek enaŋ abô imbiŋ avômalô takatu ba êmô loŋ êŋ.  
\v 18 Ma ŋê lôkauk ôdôŋ ju êmô, yaŋ iniŋ athêŋ nena Epikulian ma yaŋ ma Stoik. Thêlô elaŋô Pol hanaŋ Abô Mavi hathak Yisu lôk anêŋ haviyô hathak loŋbô. Ba intu thêlô lôk Pol êkôki. Ma vi enaŋ, “Anyô abô mayaliv êntêk hadum ek enaŋ malê?” Ma vi enaŋ, “Yani hanaŋ hathak wapômbêŋ masôm doho.”  
\v 19 Yôv ma thêlô ewa Pol ba i êdô hamô Aliopagas, loŋ atu ba avômalô ethak doŋtom ek enaŋ abô hathak auk lomaloma anêŋ ôdôŋ. Ma thêlô enaŋ, “Yêlô leŋiŋhaviŋ nayala auk lukmuk takatu ba honaŋ hadêŋ avômalô.  
\v 20 Abô takatu ba honaŋ ma hatôm abô masôm ek yêlô. Aêŋ ba yêlô leŋiŋhaviŋ nayala anêŋ ôdôŋ.”  
\v 21 Wak nômbêŋ intu ma avômalô Atens lôk avômalô loŋ buyaŋ takatu ba êmô Atens ethak doŋtom ek nedaŋô abô esak auk lukmuk takatu ba hayô ek nenaŋ abô pôk esak. Ma miŋ idum nômla yaŋ haviŋ ami. Ba intu leŋiŋhaviŋ nedaŋô Pol anêŋ abô.   
\p
\v 22-23 Êŋ ma Pol haviyô hamiŋ Aliopagas maleŋiŋ ma hanaŋ, “Môlô ŋê Atens, lêk yahaveŋ môlônim loŋ ba yahayê nôm takatu ba môlô ôêv yeŋ hadêŋ. Ma yahapôm loŋ êbôk da te ba abô te hanaŋ nena, ‘Loŋ êntêk ma wapômbêŋ te atu ba yêlô athôŋ paliŋ anêŋ loŋ êbôk da.’ Ba intu yahayala nena môlô udum nôm lomaloma ek ôêv athêŋ bêŋ hadêŋ unim wapômbêŋ lomaloma. Ma wapômbêŋ atu ba môlô ôthôŋ paliŋ ba ôêv yeŋ hathak, êntêk tem yanaŋ bêŋ êndêŋ môlô.   
\p
\v 24 \x * \xo 17:24 \xt 1Kiŋ 8:27; Ap 7:48\x* “Wapômbêŋ atu ba hapesaŋ pik lôk anêŋ nômkama sapêŋ, ma yani ma pik lo leŋ iniŋ alaŋ. Ma miŋ hamô unyak matheŋ atu ba elav hathak baheŋiŋ ami.  
\v 25 \x * \xo 17:25 \xt Sng 50:12; Ais 42:5\x*Yanida hêv lovak kapôlôŋiŋ lôk lôkmala ma nômkama sapêŋ hadêŋ avômalô lôkthô. Ma yani miŋ hêv yak hathak nômlate ek anyôla nêm yani sa ami, ma mi.  
\v 26 Hathak anyô doŋtom iyom ma yani habi avômalô lodôŋlodôŋ sapêŋ vê ek nêmô pik bêŋ êntêk sapêŋ. Yanida hatak iniŋ waklavôŋ lôk iniŋ loŋ takatu ba nêmô.  
\v 27 \x * \xo 17:27 \xt Sng 145:18; Jer 23:23\x*Wapômbêŋ hadum nôm takêŋ ek avômalô sapêŋ nêgê ba nêmbôlêm yani atu ba êthôŋ. Ma doŋtom miŋ hamô daim ek alalô tomtom ami.   
\p
\v 28 “Mi, hatôm anyô lôkauk te bôk hato nena, ‘Yani habibôm hayô hêk alalô vôv ba awa lôkmala lôk aveŋ ma lôkmala anêŋ ôdôŋ ma halêm anêŋ yani iyom.’ Ma unim ŋê lôkauk te bôk hato nena, ‘Alalô ma yani anêŋ nali.’   
\p
\v 29 \x * \xo 17:29 \xt Ais 40:18-20; 44:10-17; Ap 19:26\x* “Avanôŋ biŋ nena alalô ma Wapômbêŋ anêŋ nali ba intu miŋ mavi ek leŋiŋimbi nena yani ma hatôm dahô takatu ba epesaŋ hathak gol lo seleva ma valu ami. Mi, dahô takêŋ ma anyô epesaŋ hathak baheŋiŋ lôk iniŋ auk iyom.  
\v 30 Sêbôk ma avômalô êthôŋ Wapômbêŋ paliŋ ba intu yani miŋ hêv kambom êŋ anêŋ viyaŋ hadêŋ i ami. Ma doŋtom yani lêk hanaŋ lôklokwaŋ hadêŋ avômalô pik sapêŋ nena nede kapôlôŋiŋ liliŋ.  
\v 31 \x * \xo 17:31 \xt Sng 96:13\x*Yani bôk hatak waklavôŋ te yôv ek nindum abô. Ma bôk hatak anyô te ek indum ku êŋ thêthôŋ. Ôpêŋ bôk hama ma Wapômbêŋ hik liŋ hêk ŋama ek injik thô nena yani tem endaŋô avômalô sapêŋ iniŋ abô.”   
\p
\v 32 Thêlô elaŋô Pol anêŋ abô hathak anyô haviyô hêk ŋama, êŋ ma vi ibi anêŋ abô êŋ liliŋ ma doŋtom vi enaŋ, “Yêlô leŋiŋhaviŋ nadaŋô anêm abô esak nôm êntêk esak loŋbô.”  
\v 33 Vêm ma Pol hatak thêlô ba hi.  
\v 34 Thêlô doho êvhaviŋ ba esopa yani. Thêlô êŋ te ma Dionisius, yani ma Aliopagas iniŋ anyô te, lôk avi te ba anêŋ athêŋ nena Damalis, ma doho haviŋ.   
\c 18  
\s1 Pol hi Kolin  
\p
\v 1 Vêm ma Pol hatak Atens ma hi Kolin.  
\v 2 \x * \xo 18:2 \xt Lom 16:3\x*Ma hapôm anyô Islael te ba anêŋ athêŋ nena Akwila. Yani anêŋ malak ôdôŋ ma plovins Pontus. Bôk lovêŋ Plisila êmô malak Lom anêŋ Itali vêm ma Kiŋ Klodias hanaŋ ek avômalô Islael sapêŋ netak Lom ba ini. Aêŋ ba thai i Kolin. Ba intu Pol hi ek ênjê thai.  
\v 3 \x * \xo 18:3 \xt Ap 20:34\x*Thai ethak idum ku epesaŋ unyak hathak alim kupik ek nênêm vuli. Ku êŋ ma Pol anêŋ ku hathak hadum ba intu hamô haviŋ thai ba hadum ku êŋ haviŋ.  
\v 4 Sabat sapêŋ ma Pol hi Islael iniŋ unyak yeŋ ma hanaŋ abô haviŋ thêlô ek injik avômalô Islael lôk Glik iniŋ auk liliŋ ek nênêmimbiŋ.   
\p
\v 5 \x * \xo 18:5 \xt Ap 17:14-15\x*Ma Silas lo Timoti etak Masedonia ma êlôk ba i Kolin, êŋ ma Pol hatak anêŋ ku epesaŋ sôp ma hanaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô iyom. Ba hanaŋ bêŋ hadêŋ avômalô Islael nena, “Yisu ma Mesia atu.”  
\v 6 \x * \xo 18:6 \xt Ap 13:46,51; 20:26\x*Vêm ma thêlô êpôlik hathak Pol ma enaŋ abôma hathak yani. Êŋ ma yani hik voŋgovaŋ vê hêk anêŋ kwêv ek injik Wapômbêŋ anêŋ lamaniŋ thô ma hanaŋ hadêŋ thêlô, “Malaiŋ atu ba tem êpôm môlô, êŋ ma môlôda unim kambom ma miŋ yenaŋ kambom ami. Ma lêk yahatak môlô avômalô Islael ma yaha ek avômalô loŋ buyaŋ.”   
\p
\v 7 Êŋ ma Pol hatak unyak yeŋ hêk ma hi hamô Titius Jastas anêŋ unyak. Ôpêŋ ma anyô loŋ buyaŋ atu ba hathak hêv yeŋ hadêŋ Wapômbêŋ ba anêŋ unyak hamô habobo unyak yeŋ atu.  
\v 8 Ma Klispus, anyô bêŋ atu ba hayabiŋ Islael iniŋ unyak yeŋ, lôk anêŋ avômalô takatu ba êmô anêŋ unyak êvhaviŋ Anyô Bêŋ. Ma avômalô Kolin bêŋ anôŋ elaŋô Pol anêŋ abô ba êvhaviŋ ma ithik ŋaŋ.   
\p
\v 9 Ma bôlôvôŋ te ma Pol hayê wêŋ ma Anyô Bêŋ hanaŋ hadêŋ yani nena, “Onaŋ abô takêŋ bêŋ ma miŋ ôkô ba o bônôŋ ami.  
\v 10 \x * \xo 18:10 \xt Jos 1:9; Ais 41:10\x*Yahamô haviŋ o ba miŋ hatôm anyô late êyô ba imbuliŋ o ami. Mi, yenaŋ avômalô bêŋ anôŋ êmô malak êntêk.”  
\v 11 Aêŋ ba Pol hamô Kolin ba hadôŋ avômalô hathak Wapômbêŋ anêŋ abô hatôm sondabêŋ te lôk ayôŋ baheŋvi ba lahavute haviŋ.   
\p
\v 12 Waklavôŋ Galio hayabiŋ plovins Akaia, êŋ ma avômalô Islael anêŋ Kolin ethak doŋtom ba idum leŋiŋŋaŋa hathak Pol ba ewa yani ba i loŋ idum abô.  
\v 13 Êŋ ma thêlô enaŋ, “Ôpêntêk hadôŋ avômalô ek nênêm yeŋ êndêŋ Wapômbêŋ hathak loŋôndê yaŋda atu ba habuliŋ abô balabuŋ.”   
\p
\v 14 Pol hadum ek enaŋ abô êŋ viyaŋ, êŋ ma Galio hanaŋ hadêŋ avômalô Islael takatu nena, “Môlô avômalô Islael, môlô ôyê nena ôpêntêk hadum nômlate ba habuliŋ Lom iniŋ abô majaŋ mena hadum kambom bêŋ te, êŋ ma mavi ek yandaŋô môlônim abô.  
\v 15 Ma doŋtom abô takatu ba môlô onaŋ hathak ôpêntêk ma hathak abô lôk athêŋ doho ma môlô Islael da unim abô balabuŋ. Ba intu tem miŋ yandaŋô abô êŋ ami. Mi, môlôda nopesaŋ abô êŋ.”  
\v 16 Ba intu hêv thêlô vê hêk loŋ idum abô.  
\v 17 Êŋ ma thêlô evaloŋ Islael iniŋ unyak yeŋ anêŋ anyô bêŋ te anêŋ athêŋ nena Sostenes hêk ba ik yani habobo loŋ atu ba idum abô viyaiŋ. Ma Galio hayê ma hadum hatôm hathôŋ paliŋ.   
\s1 Pol havôhi Antiok  
\p
\v 18 \x * \xo 18:18 \xt Nam 6:18; Ap 21:24\x*Pol hamô Kolin sawa daim dokte. Vêm ma hatak ŋê êvhaviŋ ma hi tamu Senklia ek enja yeŋ ba ni Silia. Ma Plisila lo Akwila iviŋ yani ba i. Pol bôk havak abô haviŋ Wapômbêŋ hathak nômlate ba intu miŋ hakapiŋ wakadôk ŋauŋ ami aleba hayô Senklia. Êŋ ma abô êŋ anêŋ daŋ ba intu hakapiŋ wakadôk ŋauŋ vê.  
\v 19-21 Vêm ma ethak yeŋ te ba i Epesus. Ma Pol hi Islael iniŋ unyak yeŋ ma hanaŋ abô haviŋ avômalô Islael. Ma thêlô enaŋ ek yani êmô imbiŋ thêlô wak doho vêmam, ma doŋtom yani miŋ halôk hathak iniŋ abô ami. Ba hathak yeŋ ma hanaŋ hadêŋ thêlô nena, “Wapômbêŋ anêŋ lahaviŋ ma tem yambôalêm êndêŋ môlô esak loŋbô.” Êŋ ma yani hatak Epesus ba hi. Ma hadô Plisila lo Akwila êmô Epesus.  
\v 22 Ma yeŋ hi Sisalia ma Pol hatak yeŋ êŋ ma hathak ba hi Jelusalem ek ênjê avômalô êvhaviŋ anêŋ loŋ êŋ. Vêm ma halôk ba hi Antiok hamô Silia kapô.   
\p
\v 23 Pol hamô wak doho hamô Antiok vêm ma hi plovins Galesia lo Plijia iniŋ malak nenanena ek embatho avômalô êvhaviŋ kapôlôŋiŋ loŋ. \fig |alt="Paul’s journey map3" src="Pauljr3.tif" size="col" loc="Act 18:23–21:17" ref="Aposel 18:23" \fig*   
\s1 Apolo hanaŋ abô hamô Epesus lo Kolin  
\p
\v 24 Ma anyô Islael te anêŋ athêŋ nena Apolo hi hayô Epesus. Yani anêŋ malak ôdôŋ ma Aleksandlia. Yani ma anyô lôkauk bêŋ ba hayala Wapômbêŋ anêŋ abô dedauŋ mavi.  
\v 25 Bôk êdôŋ yani hathak Anyô Bêŋ anêŋ loŋôndê ba intu kapô lôklokwaŋ ek êdôŋ avômalô esak auk thêthôŋ êŋ. Ma hanaŋ abô thêthôŋ hathak Yisu anêŋ bôk lo loŋ vi. Ma doŋtom hayala ŋaŋ atu ba Jon hathik avômalô hathak iyom.  
\v 26 Yani hi avômalô Islael iniŋ unyak yeŋ ma hanaŋ abô hathak Yisu ma miŋ hakô ami. Ba Plisila lo Akwila elaŋô anêŋ abô ma elam yani ba hi iniŋ unyak ma ewa Wapômbêŋ anêŋ abô atu ba miŋ hayala ami sa hadêŋ yani.   
\p
\v 27 Vêm ma Apolo lahaviŋ ni plovins Akaia, ma avômalô êvhaviŋ anêŋ Epesus evatho yani anêŋ auk loŋ ek indum aêŋ. Ba eto kapya hadêŋ avômalô êvhaviŋ anêŋ Akaia ek neja yani thô. Hi hayô Akaia, êŋ ma hêv avômalô takatu ba êvhaviŋ Wapômbêŋ hathak anêŋ wapôm sa bêŋ anôŋ.  
\v 28 \x * \xo 18:28 \xt Ap 9:22\x*Yani hamiŋ lôklokwaŋ ba hanaŋ avômalô Islael iniŋ abô viyaŋ hêk avômalô sapêŋ maleŋiŋ. Ma hawa Wapômbêŋ anêŋ kapya sa ba hik thô nena Yisu ma Mesia atu ba Wapômbêŋ bôk havak abô yôv ek nêm êlêm.   
\c 19  
\s1 Pol hi Epesus hathak loŋbô  
\p
\v 1 \x * \xo 19:1 \xt 1Ko 3:6\x*Apolo hamô Kolin denaŋ ma Pol hi haveŋ plovins Galesia lo Plijia kapô ba haveŋ aleba hayô Epesus. Loŋ êŋ ma hapôm avômalô êvhaviŋ doho  
\v 2 \x * \xo 19:2 \xt Ap 8:16\x*ma hanaŋ hik thêlô liŋ, “Bôk ôêvhaviŋ ba owa Lovak Matheŋ e?”  
\p Ma thêlô enaŋ, “Mi, yêlô miŋ bôk alaŋô abô te hathak Lovak Matheŋ ami.”   
\p
\v 3 Êŋ ma Pol hanaŋ, “Ŋaŋ malê intu bôk môlô uthik?” Ma enaŋ, “Jon anêŋ ŋaŋ.”   
\p
\v 4 \x * \xo 19:4 \xt Mat 3:11\x*Ma Pol hanaŋ, “Jon bôk hathik avômalô hathak ŋaŋ nede kapôlôŋiŋ liliŋ ma hanaŋ ek avômalô nênêmimbiŋ ôpatu ba haveŋ yani yam. Ôpêŋ ma Yisu.”  
\v 5 Thêlô elaŋô abô êŋ, ma ithik ŋaŋ hathak Anyô Bêŋ Yisu anêŋ athêŋ.  
\v 6 \x * \xo 19:6 \xt Ap 8:17; 10:44,46\x*Ma Pol hatak baŋ hayô hêk thêlô, êŋ ma Lovak Matheŋ hayô hamô thêlô ba enaŋ abô masôm lôk abô plopet.  
\v 7 Ŋê takêŋ ma hatôm laumiŋ ba lahavuju la.   
\p
\v 8 Êŋ ma Pol hi hamô Epesus hatôm ayôŋ lô. Ma hathak hi avômalô Islael iniŋ unyak yeŋ ma hanaŋ abô hathak Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak ek thêlô nênêmimbiŋ ma miŋ hakô ami.  
\v 9 Ma doŋtom thêlô doho evaloŋ kapôlôŋiŋ loŋ ba miŋ êvhaviŋ ami ma enaŋ abôma hathak Anyô Bêŋ anêŋ loŋôndê bêŋ ek avômalô sapêŋ nedaŋô. Aêŋ ba Pol hatak thêlô ma hawa ŋê êvhaviŋ ba i Tailanus anêŋ kapo ekaksa halôk. Ma wak nômbêŋ intu ma thêlô enaŋ abô hamô loŋ êŋ.  
\v 10 Pol hadum aêŋ hatôm sondabêŋ ju. Aêŋ ba intu avômalô Islael lôk avômalô Glik takatu ba êmô plovins Esia elaŋô Anyô Bêŋ anêŋ abô.   
\s1 Skeva nali  
\p
\v 11 \x * \xo 19:11 \xt Ap 14:3\x*Wapômbêŋ hêv lôklokwaŋ hadêŋ Pol ba hadum nômbithi yaŋda lomaloma.  
\v 12 \x * \xo 19:12 \xt Ap 5:15\x*Ba intu sôp seleŋ lo sôp daŋ takatu ba Pol hasôm, ewa ba i ethav hathak avômalô lôk lijiŋ ba ibitak mavi ma ŋgôk etak i ba i.   
\p
\v 13 Ma avômalô Islael doho idum ku nênêm ŋgôk vê ba ethak i lomalak lomalak. Ma thêlô doho idum ku êŋ, ma elam Anyô Bêŋ Yisu anêŋ athêŋ hayô ŋê lôk ŋgôk takêŋ vôv ba enaŋ, “Hathak Yisu atu ba Pol hanaŋ abô hathak anêŋ athêŋ, yahanaŋ nena otak ôpêntêk ba nu.”  
\v 14 Ma Islael iniŋ ŋê bêŋbêŋ êbôk da te anêŋ athêŋ nena Skeva namalô baheŋvi ba lahavuju idum aêŋ haviŋ.  
\v 15 Ma wak te ma ŋgôk hawê iniŋ abô viyaŋ ba hanaŋ, “Yahayala Yisu, ma yahayala Pol, ma môlô ma opalê?”  
\v 16 Êŋ ma ôpatu ba ŋgôk havaloŋ loŋ hasôv kisi hayô hêk i ba hik i mayav bomaŋ aleba thêlô sapêŋ ewa thalaleŋ ba êsôv leŋviŋpopam ele unyak viyaiŋ ba i.   
\p
\v 17 \x * \xo 19:17 \xt Ap 5:11\x*Ma avômalô Islael lo Glik anêŋ Epesus elaŋô abô êŋ, ma êkô kambom ba êv athêŋ bêŋ hadêŋ Anyô Bêŋ Yisu.  
\v 18 Ma avômalô êvhaviŋ bêŋ anôŋ êlêm ma enaŋ iniŋ kambom lomaloma bêŋ.  
\v 19 Thêlô vi êbôk siniŋ ma vi idum aloyak, aêŋ ba isup iniŋ kapya aloyak sapêŋ hathak doŋtom ma êbôk hathak atum hêk avômalô maleŋiŋ. Ekatuŋ kapya takêŋ ba anêŋ vuli hatôm 50,000 seleva.  
\v 20 Hathak kobom êŋ ma Anyô Bêŋ anêŋ abô halaŋviŋ ba hi mayaliv ma anêŋ lôklokwaŋ halumbak bêŋ.   
\p
\v 21 \x * \xo 19:21 \xt Ap 23:11; Lom 1:13\x*Nôm takêŋ habitak vêm ma Pol lahabi ni Jelusalem ba halom hêk loŋôndê yaŋ atu hi plovins Masedonia lo Akaia. Ma hanaŋ, “Yaha Jelusalem vêm ma tem yana Lom imbiŋ.”  
\v 22 Ma yani hêv Timoti lo Elastus, anyô ju atu ba idum ku haviŋ yani, ba i Masedonia. Ma yanida hamô plovins Esia dokte vêmam.   
\s1 Ŋgalakŋgalak bêŋ habitak Epesus  
\p
\v 23 \x * \xo 19:23 \xt 2Ko 1:8\x*Wak êŋ ma avômalô ethaŋ i hathak Yisu anêŋ loŋôndê ba ŋgalakŋgalak bêŋ habitak.  
\v 24 Anyô atu ba hadum ba nôm êŋ habitak anêŋ athêŋ nena Demitlius. Ôpêŋ ma anyô hapesaŋ nômkama hathak seleva. Ba hathak hapesaŋ ŋgôkba avi Atemis anêŋ malakba anêŋ dahô ek avômalô nêndô êmô iniŋ unyak kapô. Yani lôk anyô doho ethak êvôv valu bêŋ hathak iniŋ ku êŋ. \fig |alt="Demitrius the idol maker" src="SIL-Acts 9.TIF" size="col" loc="Act 19:24" ref="Aposel 19:24" \fig*  
\v 25 Wak te ma ôpêŋ halam ŋê ku êŋ sapêŋ ethak doŋtom ba hanaŋ, “Aiyaŋ thêlô, odaŋô. Môlô oyala nena alalô avôv valu bêŋ hathak alalôaniŋ ku êntêk.  
\v 26 Ma doŋtom lêk ôyê lo olaŋô abô hathak nôm atu ba Pol hadum. Ôpêŋ hathak hanaŋ nena ŋgôk takatu ba anyô epesaŋ hathak baheŋiŋ, êŋ ma miŋ wapômbêŋ anôŋ ami. Yani hanaŋ aêŋ ba avômalô bêŋ anôŋ êvhaviŋ anêŋ abô ba etak alalôaniŋ ŋgôkba Atemis. Yani hadum aêŋ hamô Epesus ma bidoŋ oyaŋ ma tem anêŋ abô êŋ endaŋviŋ embeŋ plovins Esia sapêŋ.  
\v 27 Nôm êŋ tem indum ba avômalô nêgê alalôaniŋ ku êtôm nôm kambom. Lôk nêgê ŋgôk lôk athêŋ bêŋ ŋgôkba avi Atemis anêŋ malakba êtôm nôm oyaŋ. Ma ŋgôk avi êŋ atu ba avômalô plovins Esia lôk avômalô pik bêŋ êntêk sapêŋ ethak êv yeŋ hathak, yanida anêŋ athêŋ tem nêm yak.”   
\p
\v 28 Thêlô elaŋô abô êŋ ma leŋiŋmaniŋ kambom ba elam kaêk lôklala nena, “Atemis anêŋ Epesus ma ŋgôkba lôkmaŋgiŋ anôŋ!”  
\v 29 \x * \xo 19:29 \xt Ap 20:4; 27:2; Kol 4:10; Plm 24\x*Bidoŋ oyaŋ ma ŋgalakŋgalak bêŋ êŋ haveŋ Epesus sapêŋ. Ma avômalô evaloŋ Gaius lo Alistakas, thai ma ŋê Masedonia ju atu ba ethak eveŋ haviŋ Pol, ma elaŋviŋ hathak doŋtom ba i iniŋ loŋ evaloŋ sa bêŋbêŋ halôk.  
\v 30 Ma Pol lahaviŋ ni loŋ êŋ kapô ek enaŋ abô êndêŋ avômalô nômbêŋ êŋ, ma doŋtom ŋê êvhaviŋ imiŋ yani loŋ siŋ.  
\v 31 Ma ŋê bêŋbêŋ doho anêŋ plovins Esia takatu ba êmô Epesus, thêlô ma Pol anêŋ ŋê môlô ba êv abô hadêŋ Pol ba enaŋ nena, “Miŋ ôyô kapô ami. Tem nijik o vônô ba dô.”   
\p
\v 32 Ma avômalô nômbêŋ atu ba êmô loŋ êŋ kapô iniŋ auk hêv yak ba elam kaêk lomaloma. Ma bêŋ anôŋ miŋ eyala iniŋ ethak doŋtom êŋ anêŋ ôdôŋ ami.  
\v 33 Ma avômalô Islael isisuŋ iniŋ anyô te anêŋ athêŋ nena Aleksanda ek ni imiŋ avômalô nômbêŋ atu maleŋiŋ ek enaŋ abô esak malaiŋ êŋ. Êŋ ma Aleksanda hêv baŋ hathak leŋ ek avômalô bônôŋ ek enaŋ abô.  
\v 34 Ma doŋtom avômalô nômbêŋ êŋ êyê nena yani ma anyô Islael te, êŋ ma thêlô êvôlô veŋiŋbôlêk hathak doŋtom ba elam lôklala nena, “Atemis anêŋ Epesus ma ŋgôkba lôkmaŋgiŋ anôŋ!” Elam aêŋ halôk ba halôk hatôm wakma lokwaŋju.   
\p
\v 35 Vêm ma Epesus iniŋ anyô bêŋ hapesaŋ kapya hanaŋ ek avômalô lôkthô bônôŋ. Êŋ ma hanaŋ, “Avômalô Epesus, avômalô pik sapêŋ eyala nena Epesus ma malak bêŋ atu ba hayabiŋ ŋgôkba lôkmaŋgiŋ Atemis anêŋ malakba lôk anêŋ valu matheŋ atu ba hêv yak halôk leŋ ba habup.  
\v 36 Auk êŋ ma hêk yaiŋ ba avômalô pik sapêŋ eyala. Ba intu môlô bônôŋ ma noyabiŋ am ek miŋ nundum nômlate mayaliv ami.  
\v 37 Môlô ovaloŋ anyô ju êntêk ba owa ba ôlêm, ma doŋtom miŋ enaŋ abôma hathak alalôaniŋ ŋgôkba avi mena ewa malakba anêŋ nômla vani ami. Mi.  
\v 38 Ma alalôaniŋ unyak nedaŋô abô lôk anêŋ ŋê bêŋbêŋ nindum abô esak i intu êmô. Aêŋ ba Demitlius lôk ŋê takatu ba epesaŋ nômkama hathak seleva iniŋ malaiŋ la hêk, êŋ ma neja ba ini ek ŋê idum abô hathak.  
\v 39 Aêŋ ba abô yaŋ hamiŋ denaŋ, êŋ ma waklavôŋ atu ŋê idum abô hathak ethak doŋtom, ma nêm êndêŋ i.  
\v 40 Noyabiŋ am mavi. Ŋê bêŋ Lom idum abô ek alalô hathak nôm ŋgalakŋgalak takatu ba lêk habitak, êŋ ma tem alalô abô mi ek malê nena nôm ŋgalakŋgalak êŋ anêŋ ôdôŋ mi.”  
\v 41 Yani hanaŋ abô êŋ yôv ma hêv avômalô ba i iniŋ loŋ mayaliv.   
\c 20  
\s1 Pol hadum ku hamô plovins Masedonia lo Glis  
\p
\v 1 Ŋgalakŋgalak bêŋ êŋ lêk yôv, ma Pol halam avômalô êvhaviŋ ethak doŋtom. Ma hanaŋ abô doho ek embatho thêlô loŋ. Vêm ma hanaŋ waklêvôŋ hadêŋ i ma hatak Epesus ba hi Masedonia.  
\v 2 Yani haveŋ loŋ êŋ anêŋ lomalak nenanena ma hanaŋ abô bêŋ anôŋ ek embatho i loŋ aleba hayô Glis.  
\v 3 Êŋ ma hamô loŋ êŋ ayôŋ lô. Ma hadum ek enja yeŋ ba ni Silia, ma doŋtom halaŋô nena avômalô Islael ibutiŋ abô nena hathak yeŋ ma thêlô nesak imbiŋ ek nijik yani vônô. Aêŋ ba Pol lahabi nena êmbôni endom plovins Masedonia esak loŋbô.  
\v 4 Êntêk ma ŋê takatu ba ethak eveŋ haviŋ Pol iniŋ athêŋ: Sopata anêŋ Belia, yani ma Pailas anêŋ nakaduŋ, ma Alistakas lo Sekandas anêŋ Tesalonaika, ma Gaius anêŋ Debi, ma Tikikus lo Tlopimas anêŋ plovins Esia, ma Timoti.  
\v 5 Ŋê takêntêk êmôŋ ba i eyabiŋ yêlô êmô Tloas.  
\v 6 Ma yêlô a amô Pilipai aleba avômalô Islael iniŋ waklavôŋ Eyaŋ Polom Yis Mi hale ba hi. Êŋ ma yêlô atak Pilipai ma athak yeŋ ba aveŋ hatôm wak baheŋvi ma yêlô athak Tloas ma apôm thêlô. Ma yêlô amô Tloas hatôm sonda te.   
\s1 Pol hik Yutikas liŋ  
\p
\v 7-9 Sonda te anêŋ wak môŋ ma yêlô lôk ŋê êvhaviŋ athak doŋtom ek naŋgaŋ Anyô Bêŋ anêŋ polom matheŋ. Yêlô athak unyak daim te ba amô kapô bôlô te lô atu hêk vuliŋ ma avômalô êtôm atum lam bêŋ anôŋ ba êthôkwêŋ haveŋ. Pol lahabi etak thêlô êndêŋ lôkbôk ba intu hanaŋ abô daim aleba bôlôvôŋ biŋ. Ma anyô muk te anêŋ athêŋ nena Yutikas hamô unyak abôlêk lovak ma halaŋô Pol anêŋ abô aleba ma hayaŋ ma hêk sôm. Êŋ ma hêv yak ba hi tamu pik. Ma thêlô i ek neja yani, ma doŋtom lêk hama yôv.  
\v 10 Ma Pol halôk ba hi ma hayô hêk ôpêŋ ma havaloŋ yani ma hanaŋ, “Môlô miŋ noboloba ami. Yani hêk lôkmala.”  
\v 11 Vêm ma Pol thêlô êvôi unyak vuliŋ hathak loŋbô ma eyaŋ Anyô Bêŋ anêŋ polom matheŋ. Êŋ ma Pol hanaŋ abô bêŋ anôŋ hathak loŋbô aleba hayaŋ wak bêŋ ma hi.  
\v 12 Ma anyô muk atu ba Pol hik liŋ anêŋ avômalô ewa yani ba i unyak lôk leŋiŋmavi anôŋ.   
\s1 Pol hatak Tloas ma hi Miletus  
\p
\v 13 Pol lahaviŋ embeŋ pik ba ni Asos ma hanaŋ ek yêlô nasak yeŋ ba ana napôm yani êndôk loŋ êŋ.  
\v 14 Pol hapôm yêlô halôk Asos ma yêlô awa yani hathak yeŋ ba a Mitilini.  
\v 15 Ma haviyô hayaŋ ma atak Mitilini ma yêlô a ŋgavithôm Kios ma doŋtom miŋ athak liŋ ami. Ma hayaŋ hathak loŋbô ma yêlô a ayô apôm ŋgavithôm Samos. Ma hayaŋ te ma yêlô ayô Miletus.  
\v 16 Pol lahaviŋ ênjê waklavôŋ Pentikos êndôk Jelusalem ba intu lahaviŋ ni ketheŋ. Aêŋ ba hadô ni Epesus ek malê nena hi loŋ êŋ ma tem êmô plovins Esia sawa daim.   
\s1 Pol hanaŋ waklêvôŋ hadêŋ ŋê bêŋbêŋ anêŋ Epesus  
\p
\v 17 \x * \xo 20:17 \xt Ap 18:21\x*Pol hamô Miletus ma hêv abô hadêŋ Epesus nena avômalô êvhaviŋ iniŋ avaka sapêŋ ini êndêŋ yani.  
\v 18 \x * \xo 20:18 \xt Ap 18:19–19:41\x*Thêlô êyô ma yani hanaŋ, “Môlô oyala ku takatu ba yahayô Esia môŋ anôŋ ma yahamô haviŋ môlô ba yahadum aleba lêk.  
\v 19 Avômalô Islael ethak êv malaiŋ lomaloma hadêŋ ya lôk ibutiŋ abô ek nimbuliŋ ya lôbôlôŋ. Ma doŋtom yahatauviŋ ya aleba yaôna ma yahadum Anyô Bêŋ anêŋ ku lôk yamaleŋ thôk.  
\v 20 Ma oyala nena abô alêla takatu ba hêv môlô sa, êŋ ma yahanaŋ abô takêŋ bêŋ lôk yaleŋvidoŋ iyom. Ma yahadôŋ môlô hamô loŋ yaiŋ lôk haveŋ môlônim unyak nenanena haviŋ.  
\v 21 Ma yahanaŋ abô doŋtom êntêk hadêŋ avômalô Islael lôk avômalô loŋ buyaŋ nena nede kapôlôŋiŋ liliŋ êndêŋ Wapômbêŋ ba nênêmimbiŋ alalôaniŋ Anyô Bêŋ Yisu.   
\p
\v 22 “Ma lêk Lovak Matheŋ hakak ya ek yana Jelusalem. Ma miŋ yahayala nena malê intu tem êpôm ya anêŋ loŋ êŋ ami.  
\v 23 \x * \xo 20:23 \xt Ap 9:16; 21:11\x*Nôm doŋtom intu yahayala ma aêntêk. Malak nômbêŋ atu ba yahayô ma Lovak Matheŋ hanaŋ hadêŋ ya nena, “Tem malaiŋ lomaloma êpôm o lôk ômô koladôŋ.”  
\v 24 \x * \xo 20:24 \xt Ap 21:13; 2Ti 4:7\x*Ma miŋ yaleŋ hik ya hathak nôm takêŋ ami. Lôk miŋ yahayê yaleŋviŋkupik hatôm nômbêŋ ek ya ami. Mi, yenaŋ auk bêŋ ma yamiŋ lôklokwaŋ ba yandum ku takatu ba Anyô Bêŋ Yisu hêv hadêŋ ya endeba êyô anêŋ daŋ am. Ku êŋ ma aêntêk: yanaŋ Abô Mavi bêŋ esak Anyô Bêŋ anêŋ wapôm.   
\p
\v 25 “Ma môlô takatu ba bôk yahamô haviŋ ba yahanaŋ abô hathak Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak, ondaŋô. Lêk yahayala nena môlô te tem miŋ ênjê yamaleŋ esak loŋbô ami.  
\v 26 Aêŋ ba yahanaŋ bêŋ hadêŋ môlô nena anyôla hadô Wapômbêŋ anêŋ abô ba hapôm malaiŋ, êŋ ma miŋ yenaŋ kambom ami.  
\v 27 Ek malê nena yahanaŋ Wapômbêŋ anêŋ loŋôndê sapêŋ bêŋ hadêŋ môlô ma miŋ yahakô ami.  
\v 28 \x * \xo 20:28 \xt 1Ti 4:16; 1Pi 5:2-4\x*Noyabiŋ am lôk avômalô takatu ba bôk Lovak Matheŋ hêv hadêŋ môlô ek noyabiŋ i. Ma noyabiŋ Wapômbêŋ anêŋ avômalô êvhaviŋ takatu ba yani bôk hêv i vuli hathak yanida anêŋ thalaleŋ.  
\v 29 \x * \xo 20:29 \xt Mat 7:15; Jon 10:12\x*Yahayala nena yahatak môlô ba yaha, êŋ ma kêdôŋwaga abôyaŋ tem nêlêm êtôm avuŋ yatap ek nimbuliŋ boksipsip.  
\v 30 Ma môlôda doho tem nonaŋ abôyaŋ ba nunduviŋ abô avanôŋ ek nôbôv ŋê êvhaviŋ vi ek nesopa i.  
\v 31 \x * \xo 20:31 \xt 1Te 2:11\x*Aêŋ ba noyabiŋ am ma lemimimbi nena hatôm sondabêŋ lô anêŋ wak lo bôlôvôŋ ma yahanaŋ abô hadêŋ môlô lôk yamaleŋ thôk ek yambatho môlô lôŋ.   
\p
\v 32 “Ma lêk yahatak môlô halôk Wapômbêŋ baŋ lôk anêŋ abô hathak anêŋ wapôm. Abô êŋ ma hatôm embatho môlô loŋ ba nêm loŋ ênjêk malak leŋ ek môlô imbiŋ ŋê matheŋ takatu ba bôk êmô yôv.  
\v 33 \x * \xo 20:33 \xt 1Ko 9:11-12\x*Ma miŋ yamaleŋkilik hathak anyôla anêŋ seleva lo gol ma sôp ami.  
\v 34 \x * \xo 20:34 \xt Ap 18:3; 1Te 2:9\x*Ma môlôda oyala nena yada yahadum ku hathak yabaheŋ ek yahêv yada sa lôk ŋê takatu ba idum ku iviŋ ya.  
\v 35 Ku takatu ba yahadum hik thô hadêŋ môlô nena mavi ek alalô nandum ku bêŋ ek nanêm avômalô siv sa. Ma lemimimbi abô takatu ba Anyô Bêŋ Yisu bôk hanaŋ nena, ‘Anyô yaŋ hêv nômlate ek hêv o sa, ma tem lemmavi. Ma doŋtom hôêv nômlate ek nêm anyô yaŋ sa, êŋ ma tem lemmavi anôŋ.’”   
\p
\v 36 Pol hanaŋ abô takêŋ yôv, ma halek vadôŋ lêlô ma hateŋ mek haviŋ thêlô.  
\v 37 Ma thêlô sapêŋ evaloŋ yani ba iliŋu ma elaŋ bêŋ hathak yani.  
\v 38 Êŋ ma thêlô ewa yani ba i etak hathak yeŋ. Thêlô leŋiŋmalaiŋ kambom hathak abô takatu ba bôk hanaŋ nena tem miŋ nêgê yani ma esak loŋbô ami.   
\c 21  
\s1 Pol hi Jelusalem  
\p
\v 1 Yêlô atak thêlô lôk kapôlôŋiŋ malaiŋ, ma yeŋ hatak ŋgwêk daŋ anêŋ Miletus ba hi nôŋnôŋ hadêŋ ŋgavithôm Kos. Haviyô hayaŋ ma yêlô ayô ŋgavithôm Lodes vêm ma a Patala.  
\v 2 Ma yêlô atak yeŋ êŋ ma apôm yeŋ yaŋ atu ba tem ni Pinisia, êŋ ma yêlô athak yeŋ êŋ ba a.  
\v 3 Ma yêlô a aleba ayê ŋgavithôm Saiplus hamô vituvulu baheŋvi keŋ ma yêlô alom baheŋvi anôŋ aleba ayô Taia hêk plovins Silia. Loŋ êŋ ma yeŋ hadum ek etak anêŋ nômkama êndôk biŋ.  
\v 4 \x * \xo 21:4 \xt Ap 20:23\x*Êŋ ma yêlô apôm ŋê êvhaviŋ anêŋ loŋ êŋ ba amô haviŋ thêlô hatôm sonda daluk te. Ma hathak Lovak Matheŋ ma thêlô enaŋ lôklokwaŋ hadêŋ Pol nena miŋ ni Jelusalem ami.  
\v 5 Ma doŋtom sonda daluk êŋ anêŋ daŋ, ma yêlô a ek nasak yeŋ esak loŋbô. Ma ŋê êvhaviŋ lôk vêŋi lôk nali elom yêlô ibup ŋgwêk daŋ. Ma ŋgwêk daŋ ma yêlô alek veŋiŋ lêlô ma ateŋ mek.  
\v 6 Vêm ma ekam yêlô ma yêlô athak yeŋ ba a ma thêlô êvôi iniŋ loŋ hathak loŋbô.   
\p
\v 7 Ma yeŋ hatak Taia ma hi aleba hayô Tolemes. Ma anêŋ Tolemes ma yêlô a ek nagê ŋê êvhaviŋ ba namô imbiŋ thêlô êtôm wak te.  
\v 8 \x * \xo 21:8 \xt Ap 6:5; 8:40\x*Haviyô hayaŋ ma yêlô athak yeŋ ba a ayô Sisalia. Ma yêlô amô Pilip anêŋ unyak. Yani ma anyô hanaŋ Anyô Bêŋ anêŋ abô bêŋ. Bôk etak ŋê baheŋvi ba lahavuju ek nênêm aposel sa ba Pilip ma ŋê êŋ te.  
\v 9 Yani anêŋ nali avi muk ayova êmô. Thêlô ethak enaŋ abô hatôm plopet.   
\p
\v 10 \x * \xo 21:10 \xt Ap 11:28\x*Yêlô amô wak doho ma plopet te anêŋ athêŋ nena Agabas hatak Judia ma halôk ba halêm Sisalia.  
\v 11 \x * \xo 21:11 \xt Ap 20:23; 21:33\x*Yani halêm hayô ek yêlô ma hawa Pol anêŋ bokŋgôp ba hakak yanida baŋ lo va loŋ hathak ma hanaŋ, “Lovak Matheŋ hanaŋ nena, ‘Avômalô Islael anêŋ Jelusalem tem nekak bokŋgôp êntêk anêŋ alaŋ aêŋ iyom ba nênêm yani êndôk avômalô loŋ buyaŋ baheŋiŋ.’”   
\p
\v 12 Yêlô alaŋô abô êŋ, ma yêlô lôk avômalô loŋ êŋ alaŋ ba anaŋ hadêŋ Pol nena miŋ ni Jelusalem ami.  
\v 13 \x * \xo 21:13 \xt Ap 20:24\x*Êŋ ma Pol hanaŋ nena, “Môlô olaŋ ba ômô yabiŋdaluk lu eka? Ya lêk yahapesaŋ ya yôv ek yamô koladôŋ mena ik ya vônô halôk Jelusalem hathak Anyô Bêŋ Yisu anêŋ athêŋ la. Êŋ ma hatôm.”  
\v 14 Yêlô ayê nena yani miŋ hatôm endaŋô yêlôaniŋ abô ami ba intu yêlô atak auk êŋ ma anaŋ, “Anyô Bêŋ anêŋ lahaviŋ injik anôŋ.”   
\s1 Pol hayô Jelusalem  
\p
\v 15 Vêm ma yêlô apesaŋ i ek ana Jelusalem.  
\v 16 Ma ŋê êvhaviŋ doho anêŋ Sisalia elom yêlô ba i Neson anêŋ unyak ek namô. Yani ma anyô Saiplus te atu ba bôk hêvhaviŋ môŋ anôŋ.   
\p
\v 17 Yêlô ayô Jelusalem ma ŋê êvhaviŋ ewa yêlô thô lôk leŋiŋmavi anôŋ.  
\v 18 Haviyô hayaŋ ma yêlô lôk Pol a ek nagê Jems ma avômalô êvhaviŋ iniŋ avaka sapêŋ êmô haviŋ.  
\v 19 \x * \xo 21:19 \xt Ap 15:12\x*Ma Pol hakam thêlô ma hanaŋ hathak nôm takatu ba Wapômbêŋ hadum hathak yani hêk avômalô loŋ buyaŋ malêvôŋ.   
\p
\v 20 \x * \xo 21:20 \xt Ap 15:1,5\x*Thêlô elaŋô abô êŋ, ma êbô Wapômbêŋ. Ba enaŋ hadêŋ Pol, “Aiyaŋ, ondaŋô. Avômalô Islael lubuŋlubuŋ bôk êvhaviŋ Yisu yôv ba thêlô lôklokwaŋ ek nesopa Mose anêŋ balabuŋ.  
\v 21 Ma thêlô bôk elaŋô yôv nena hôdôŋ avômalô Islael takatu ba êmô ŋê loŋ buyaŋ malêvôŋ nena netak Mose anêŋ balabuŋ lôk miŋ neŋgothe nali iniŋ kupik vê ami lôk miŋ nebaloŋ yêlôaniŋ kobom ami.  
\v 22 Tem nedaŋô nena lêk hôlêm ba alalô nandum malê?  
\v 23 \x * \xo 21:23 \xt Nam 6:1-20; Ap 18:18\x*Osopa yêlôaniŋ auk êntêk. Yêlôaniŋ anyô ayova êmô ba bôk ibutiŋ abô haviŋ Wapômbêŋ ek nindum nômlate ek nimbitak matheŋ.  
\v 24 Onja ŋê takêntêk ba nu unyak matheŋ ma umbiŋ thêlô esak loŋôndê atu ba esopa ek indum thêlô nimbitak mabuŋ ênjêk Wapômbêŋ ma. Ma nêm valu ek thêlô nênêm êtôm iniŋ da vêm ma neŋgulu leŋiŋkadôk ŋauŋ sapêŋ vê. Undum aêŋ ma tem avômalô sapêŋ neyala nena abô takatu ba elaŋô ma abôyaŋ. Ma oda hôwê balabuŋ vibiŋ haviŋ.  
\v 25 \x * \xo 21:25 \xt Ap 15:29\x*Ma hathak avômalô loŋ buyaŋ takatu ba êvhaviŋ, yêlô bôk ato kapya hadêŋ thêlô yôv ek nenaŋ abô takatu ba alalô bôk abutiŋ nena thêlô miŋ nejaŋ alim takatu ba êv hatôm da hadêŋ ŋgôk dahô ami, lôk miŋ ninum thalaleŋ ami, ma miŋ nejaŋ alim takatu ba ekak leŋselo siŋ ami, ma netak sek waliliŋ.”   
\p
\v 26 \x * \xo 21:26 \xt 1Ko 9:20\x*Haviyô hayaŋ ma Pol lôk ŋê ayova atu i unyak matheŋ ba esopa loŋôndê atu ba indum thêlô nimbitak mabuŋ ênjêk Wapômbêŋ ma. Vêm ma hi unyak matheŋ kapô ma hanaŋ hadêŋ ŋê êbôk da nena wak baheŋvi ba lahavuju hale ba hi, ma tem iniŋ waklavôŋ nêmô mabuŋ anêŋ daŋ ba intu tem nêlêm esak loŋbô ek nêmbôk thêlôda tomtom iniŋ da.   
\s1 Evaloŋ Pol  
\p
\v 27 Wak baheŋvi ba lahavuju atu habobo anêŋ daŋ ma avômalô Islael anêŋ plovins Esia êyê Pol hamiŋ unyak matheŋ. Êŋ ma ibi avômalô nômbêŋ atu leŋiŋ ba evaloŋ Pol.  
\v 28 Ma elam kaêk aêntêk, “Môlô ŋê Islael, nônêm yêlô sa! Anyô êntêk ma ôpatu ba hathak hanaŋ abô kambom hathak alalô lôk abô balabuŋ ma unyak matheŋ êntêk haveŋ lomalak nenanena ba hadôŋ avômalô sapêŋ hathak auk êŋ. Ma nômla yaŋ haviŋ aêntêk. Yani halom ŋê loŋ buyaŋ doho ba ibitak êyô unyak matheŋ êntêk kapô ba idum loŋ matheŋ habitak lelaik.”  
\v 29 \x * \xo 21:29 \xt Ap 20:4\x*Thêlô enaŋ aêŋ ek malê nena bôk êyê Tlopimas anêŋ Epesus hamô Jelusalem haviŋ Pol ba esoŋ nena bôk Pol halom yani ba hi unyak matheŋ kapô.   
\p
\v 30 Êŋ ma avômalô Jelusalem sapêŋ leŋiŋŋaŋa kambom ba elaŋviŋ ethak doŋtom ma evaloŋ Pol ba êvôv hale unyak matheŋ viyaiŋ ba hi. Ma ketheŋ oyaŋ ma ik unyak matheŋ anêŋ badêŋ abôlêk siŋ ek miŋ ini kapô esak loŋbô ami. \fig |alt="Paul thrown out of temple" src="DN00457b.tif" size="col" loc="Act 21:30-31" copy="Illustration by Darwin Dunham © United Bible Societies, 1989." ref="Aposel 21:30" \fig*  
\v 31 Thêlô idum ek nijik yani vônô haveŋ denaŋ, ma abô halaŋviŋ hi hayô Lom iniŋ anyô vovak laik môŋ nena avômalô Jelusalem sapêŋ idum pôk lili bêŋ anôŋ.  
\v 32 Êŋ ma yani hawa ŋê vovak lôk ŋê vovak laik doho ba elaŋviŋ ba i hadêŋ avômalô nômbêŋ atu. Avômalô êyê anyô vovak laik môŋ lôk anêŋ ŋê vovak êlêm, êŋ ma etak Pol ba miŋ ik yani hathak loŋbô ami.  
\v 33 Anyô vovak laik môŋ hayô ma havaloŋ Pol ma hanaŋ hadêŋ ŋê vovak nena nekak Pol loŋ esak seŋ ju. Ma hanaŋ hik avômalô liŋ nena, “Yani ma opalê ba hadum malê te?”   
\p
\v 34 Ma avômalô vi elam abô te ma vi elam abô yaŋ. Pôk lili bêŋ habitak ba anyô vovak laik môŋ miŋ hatôm êpôm malaiŋ êŋ anêŋ ôdôŋ ami. Ba intu hanaŋ hadêŋ ŋê vovak ek neja Pol imbitak êyô iniŋ loŋ êmô.  
\v 35 Thêlô ewa Pol êyô loŋ êŋ anêŋ alêlê ma avômalô leŋiŋŋaŋa kambom ek nijik yani vônô ba intu ŋê vovak êv Pol liŋ hathak leŋ ek miŋ hatôm nijik yani ami.  
\v 36 \x * \xo 21:36 \xt Luk 23:18\x*Ma avômalô nômbêŋ atu ba eveŋ yam elam mathalaleŋ nena, “Uŋgwik yani vônô! Uŋgwik yani vônô!”   
\p
\v 37 Ma ŋê vovak ebobo iniŋ loŋ êmô, êŋ ma Pol hanaŋ hathak abô Glik hadêŋ anyô vovak laik môŋ nena, “Hatôm yanaŋ abô te êndêŋ o e?” Ma anyô vovak laik môŋ hasoŋ ba hanaŋ, “Hoyala abô Glik, e?  
\v 38 \x * \xo 21:38 \xt Ap 5:36-37\x*Yahasoŋ nena o anyô Ijip sêbôk ba huik vovak hadêŋ Lom ba howa ŋê kambom takatu ba ik anyô vônô hatôm 4,000 ba hu loŋ thiliv la.”   
\p
\v 39 Ma Pol hanaŋ, “Mi. Ya anyô Islael te ba yenaŋ loŋ ma Tasus hêk plovins Silisia. Yenaŋ loŋ ma loŋ lôk athêŋ. Hatôm yanaŋ abô dokte êndêŋ avômalô takêntêk e?”   
\p
\v 40 Ma anyô vovak laik môŋ halôk, ma Pol hamiŋ alêlê ma hêv baŋ hathak leŋ ek avômalô bônôŋ. Thêlô bônôŋ, êŋ ma Pol hanaŋ abô hadêŋ thêlô hathak abô Hiblu.   
\c 22  
\p
\v 1 Ba hanaŋ nena, “Aiyaŋ thêlô lo wakamik thêlô, nodaŋô. Tem yanaŋ nôm êŋ bêŋ êndêŋ môlô.”  
\v 2 Ma elaŋô Pol hanaŋ abô hathak abô Hiblu, êŋ ma thêlô imiŋ tiŋiŋ.  
\p Êŋ ma Pol hanaŋ,  
\v 3 \x * \xo 22:3 \xt Ap 5:34\x* “Ya anyô Islael. Wakatik havathu ya hêk Tasus anêŋ plovins Silisia, ma doŋtom yahalumbak bêŋ hamô loŋ êntêk. Ma Gameliel bôk hadôŋ ya dedauŋ mavi hathak bumalô iniŋ balabuŋ. Ma ya bôk lôklokwaŋ bomaŋ ek yasopa Wapômbêŋ hatôm môlô êntêk lêk udum.  
\v 4 \x * \xo 22:4 \xt Ap 8:3\x*Bôk yahêv vovaŋ hadêŋ ŋê takatu ba esopa Yisu anêŋ loŋôndê ba yahatak anyô lo avi halôk koladôŋ lôk yahanaŋ ek nijik thêlô vônô.  
\v 5 Anyô bêŋ habôk da lôk Islael iniŋ ŋê bêŋbêŋ eyala nôm takêntêk. Thêlô eto kapya te hadêŋ iniŋ iviyaŋ anêŋ Damaskas ek nijik ku takatu tem yandum thô êndêŋ thêlô. Ku êŋ ma yambaloŋ ŋê takatu ba esopa Yisu anêŋ loŋôndê ba yanja i ba yalêm Jelusalem ek nênêm vovaŋ êndêŋ i.   
\p
\v 6 “Yaha ek yandum ku êŋ ba hatôm waklêvôŋ biŋ ma yahabobo Damaskas. Ma ketheŋ oyaŋ ma deda bêŋ te anêŋ leŋ habi hayô hêk ya.  
\v 7 Ma yahêv yak halôk pik ma yahalaŋô abô te hanaŋ hadêŋ ya, ‘Sol, Sol, aisê ka hubuliŋ ya?’   
\p
\v 8 “Ma yahanaŋ viyaŋ, ‘Anyô Bêŋ, o ma opalê?’  
\p “Ma hanaŋ nena, ‘Ya Yisu anêŋ Nasalet, ôpatu ba hôêv vovaŋ hadêŋ.’  
\v 9 Ŋê takatu ba iviŋ ya êyê deda êŋ, ma doŋtom miŋ elaŋô ôpatu anêŋ abô atu ba hanaŋ hadêŋ ya ami.   
\p
\v 10 “Ma yahanaŋ, ‘Anyô Bêŋ, yandum malê?’  
\p “Ma Anyô Bêŋ hanaŋ nena, ‘Umbiyô ba nu Damaskas ma anyô te tem enaŋ êndêŋ o esak ku takatu ba bôk yahatak yôv ek undum.’  
\v 11 Deda bêŋ êŋ habi yamaleŋ siŋ ba miŋ hatôm yaŋgê loŋ ami. Aêŋ ba ŋê takatu iviŋ ya evaloŋ yabaheŋ ba edadi ya hi Damaskas.   
\p
\v 12 “Ma anyô te anêŋ athêŋ nena Ananaias hamô loŋ êŋ ba halêm ek ênjê ya. Yani hathak hasopa abô balabuŋ dedauŋ mavi, ma avômalô Islael takatu ba êmô Damaskas ethak elam yani nena anyô mavi.  
\v 13 Yani hamiŋ habobo ya ma hanaŋ, ‘Aiyaŋ Sol, nôŋgô tak esak loŋbô!’ Ma ketheŋ oyaŋ ma yahayê yani.   
\p
\v 14 “Ma hanaŋ, ‘Bumalô thêlô iniŋ Wapômbêŋ hatak o ek oyala anêŋ lahaviŋ lôk nôŋgô anêŋ Anyô Thêthôŋ Yisu lôk ondaŋô laselo.  
\v 15 Tem umbitak êtôm anêŋ anyô onaŋ anêŋ abô bêŋ êndêŋ avômalô sapêŋ esak nôm takatu ba hôyê lo holaŋô.  
\v 16 Lêk aisê, hoyabiŋ malê? Umbiyô ma usik o êndôk ŋaŋ lôk ondam anêŋ athêŋ ek êmbôkwiŋ anêm kambom sapêŋ vê.’   
\p
\v 17 “Vêm ma yahaleha Jelusalem ma wak te ma yahateŋ mek hamô unyak matheŋ kapô ma yahatulak ba yahayê wêŋ te.  
\v 18 \x * \xo 22:18 \xt Ap 9:29-30\x*Ma yahayê Anyô Bêŋ hanaŋ abô hadêŋ ya ba hanaŋ, ‘O ketheŋ, otak Jelusalem ba nu. Ek malê nena avômalô loŋ êntêk tem miŋ nedaŋô anêm abô takatu ba honaŋ hathak ya ami.’   
\p
\v 19 \x * \xo 22:19 \xt Ap 8:3; 26:9-11\x* “Ma yahanaŋ, ‘Anyô Bêŋ, thêlô eyala nena bôk yahaveŋ avômalô Islael iniŋ unyak yeŋ nenanena takatu ba hamô lomalak ek yanja avômalô takatu ba êvhaviŋ o ek yambali thêlô ba yatak i êndôk koladôŋ.  
\v 20 \x * \xo 22:20 \xt Ap 8:1\x*Ma ik Stiven anêm anyô atu ba hanaŋ anêm abô bêŋ vônô ma lêk yahamiŋ loŋ êŋ haviŋ ba intu yahalôk hathak auk êŋ ba yahayabiŋ ŋê ik yani vônô iniŋ sôp.’   
\p
\v 21 \x * \xo 22:21 \xt Ap 9:15\x*“Êŋ ma Wapômbêŋ hanaŋ hadêŋ ya, ‘Nu, tem yanêm o êndêŋ avômalô loŋ buyaŋ takatu ba êmô daimbô.’”   
\p
\v 22 Avômalô Islael elaŋô Pol anêŋ abô aleba hanaŋ bute nena, “Wapômbêŋ hêv yani ba hi ek ŋê loŋ buyaŋ”, êŋ ma thêlô elam lôklala nena, “Uŋgwik yani vônô! Miŋ notak yani ek êmô lôkmala ami.”  
\v 23 Ma thêlô elam lôklala ba ibi iniŋ kwêv daim thô ma ibi voŋgovaŋ hathak leŋ ek injik thô nena leŋiŋmaniŋ hathak abô takatu ba Pol hanaŋ.  
\v 24 Êŋ ma anyô vovak laik môŋ hanaŋ ek ŋê vovak neja Pol ba ini iniŋ loŋ. Ma hanaŋ nena nebali yani esak yak wabeŋ lôk nenaŋ injik yani liŋ ek neyala nena avômalô leŋiŋŋaŋa hathak malê ba elam kaêk lôklala.  
\v 25 \x * \xo 22:25 \xt Ap 16:37\x*Thêlô eto Pol va lo baŋ thêthôŋ ma ekak loŋ ek nebali yani, êŋ ma Pol hanaŋ hadêŋ anyô vovak laik atu ba hamiŋ habobo yani nena, “Lom iniŋ balabuŋ hanaŋ aisê hathak avômalô Lom da? Hatôm nobali anyô Lom te atu ba miŋ hadum abô ba êpôm anêŋ kambom ami denaŋ e?”   
\p
\v 26 Anyô vovak laik halaŋô abô êŋ ma hi hanaŋ hadêŋ anyô vovak laik môŋ nena, “Hudum malê? Ôpêntêk ma anyô Lom te.”   
\p
\v 27 Ma anyô vovak laik môŋ hi hadêŋ Pol ma hanaŋ hik yani liŋ, “O ma anyô Lom te e?” Ma Pol hanaŋ, “Intu êŋ.”   
\p
\v 28 Ma anyô vovak laik môŋ hanaŋ, “Bôk yahêv valuseleŋ bêŋ anôŋ hadêŋ Lom ek yambitak anyô Lom te.” Ma Pol hanaŋ, “Ya mi, wakamik ma anyô Lom ba intu yahabitak anyô Lom haviŋ.”   
\p
\v 29 \x * \xo 22:29 \xt Ap 16:38\x*Êŋ ma ŋê takatu ba idum ek nenaŋ injik yani liŋ, etak yani ba i ketheŋ. Ma anyô vovak laik môŋ hasoŋ kambom ek malê nena hakak Pol anyô Lom te baŋ lo va lusu hathak seŋ.   
\s1 Pol hamiŋ kaunsil malêvôŋ  
\p
\v 30 Ma anyô vovak laik môŋ lahaviŋ eyala katô nena avômalô Islael enaŋ Pol bêŋ hathak malê. Aêŋ ba haviyô hayaŋ ma hapole seŋ vê hêk Pol ma hêv abô hadêŋ ŋê bêŋbêŋ êbôk da lôk Sanhedlin ek nesak doŋtom. Êŋ ma hawa Pol ba hi hadô hamiŋ thêlô maleŋiŋ.   
\c 23  
\p
\v 1 Pol hatitiŋ Sanhedlin ma hanaŋ, “Aiyaŋ thêlô, yahadum Wapômbêŋ anêŋ ku dedauŋ mavi hêk Wapômbêŋ ma ba yakapôlôŋ miŋ hanaŋ ya bêŋ hathak nômlate ami aleba lêk.”  
\v 2 \x * \xo 23:2 \xt Jon 18:22-23\x*Êŋ ma anyô bêŋ habôk da Ananaias hanaŋ hadêŋ ŋê takatu ba imiŋ habobo yani ek nepetav yani abôlêk.  
\v 3 \x * \xo 23:3 \xt Wkp 19:15; Mat 23:27\x*Ma Pol hanaŋ, “Lemvimkupik ma thêthê mavi, ma doŋtom kapôlôm ma lôŋgôlôŋ ba Wapômbêŋ tem epetav o. Hômô loŋ êntêk ek onaŋ ya bêŋ esak balabuŋ, ma doŋtom oda huik balabuŋ pesa ba honaŋ nena nepetav ya.”   
\p
\v 4 Ma ŋê takatu ba imiŋ habobo yani enaŋ, “Honaŋ abô kambom hathak Wapômbêŋ anêŋ anyô bêŋ habôk da eka?”   
\p
\v 5 \x * \xo 23:5 \xt Kis 22:28\x*Ma Pol hanaŋ, “Aiyaŋ thêlô, miŋ yahayala nena yani ma anyô bêŋ habôk da ami. Hatôm bôk eto nena, ‘Miŋ nonaŋ abô kambom esak anyô bêŋ atu ba hayabiŋ anêm avômalô ami.’”   
\p
\v 6 \x * \xo 23:6 \xt Ap 26:5\x*Ma Pol hayala nena avômalô Sanhedlin vi ma Sadyusi ma vi ma Palisi. Ba intu yani halam hadêŋ thêlô nena, “Aiyaŋ thêlô, wakamik ma anyô Palisi ma ya aêŋ iyom. Ba yahêvhaviŋ nena ŋê takatu ba bôk ema tem nimbiyô esak loŋbô, ma hathak abô êŋ ma lêk udum abô ek ya.”  
\v 7 Yani hanaŋ abô êŋ ma Palisi lôk Sadyusi enaŋ i aleba evak i vose hi ôdôŋ ju.  
\v 8 \x * \xo 23:8 \xt Mat 22:23\x*Evak i vose ek malê nena ŋê Sadyusi iniŋ auk nena ŋê ŋama tem miŋ nimbiyô esak loŋbô ami, lôk enaŋ nena aŋela lôk ŋgôk miŋ êmô ami. Ma doŋtom Palisi êvhaviŋ nena nôm takêŋ ma avanôŋ.   
\p
\v 9 Êŋ ma pôk lili bêŋ habitak ma ŋê lôkauk hathak abô balabuŋ doho atu ba Palisi, iviyô imiŋ ma enaŋ lôklala nena, “Yêlô miŋ lêk apôm ôpêntêk anêŋ kambom la ami. Betha ŋgôk mena aŋela te hanaŋ abô êŋ hadêŋ yani la.”  
\v 10 Ma leŋiŋmaniŋ halumbak hi bêŋ ba anyô vovak laik môŋ hakô nena tem nêbôv Pol endeba itip ni loviaŋ. Ba intu hanaŋ hadêŋ ŋê vovak nena nêbôv Pol vê ênjêk i ba neja ba ini iniŋ loŋ.   
\p
\v 11 \x * \xo 23:11 \xt Ap 27:24; 28:16,23\x*Wak êŋ anêŋ bôlôvôŋ ma Anyô Bêŋ hamiŋ habobo Pol ma hanaŋ, “Umiŋ lôklokwaŋ ma miŋ ôkô ami! Bôk honaŋ abô hathak ya bêŋ hamiŋ Jelusalem ma tem onaŋ imiŋ Lom aêŋ iyom.”   
\s1 Avômalô Islael evak abô ek nijik Pol vônô  
\p
\v 12 Haviyô hayaŋ ma avômalô Islael doho ethak doŋtom ma evak abô hathak Wapômbêŋ anêŋ athêŋ nena, “Alalô miŋ hatôm naŋgaŋ nôm lo nanum ŋaŋ ami endeba naŋgik Pol vônô am.”  
\v 13 Ŋê takatu ba evak abô êŋ, ma hatôm 40 ba havôhi.  
\v 14 Ma thêlô i êyô ŋê bêŋbêŋ êbôk da lôk ŋê bêŋbêŋ Islael ma enaŋ, “Yêlô avak abô hathak Wapômbêŋ anêŋ athêŋ nena miŋ hatôm aŋgaŋ nôm lo nanum ŋaŋ ami endeba naŋgik Pol vônô am.  
\v 15 \x * \xo 23:15 \xt Ap 25:3\x*Aêŋ ba môlô lôk Sanhedlin nônêm abô êndêŋ anyô vovak laik môŋ ba nosau yani nena neja Pol êlêm êndêŋ môlô ek nonaŋ injik yani liŋ ek enaŋ anêŋ abô doho anêŋ ôdôŋ bêŋ. Ek malê nena yêlô lêk apesaŋ i yôv ek naŋgik yani vônô êndôk loŋôndê.”   
\p
\v 16 Ma doŋtom Pol livavi anêŋ namalô halaŋô abô takatu ba thêlô ibutiŋ. Ma hi ŋê vovak iniŋ loŋ kapô ma hanaŋ hadêŋ Pol.  
\v 17 Pol halaŋô anêŋ abô, êŋ ma halam anyô vovak laik te halêm ma hanaŋ, “Ondom anyô muk êntêk ni anyô vovak laik môŋ ek enaŋ anêŋ abô te êndêŋ yani.”  
\v 18 Êŋ ma anyô vovak laik êŋ hawa yani ba hi hadêŋ anyô vovak laik môŋ ma hanaŋ, “Pol anyô koladôŋ halam ya ek yanja anyô muk êntêk êlêm êndêŋ o. Ek malê nena anêŋ abô te hêk ek enaŋ imbiŋ o.”   
\p
\v 19 Êŋ ma anyô vovak laik môŋ havaloŋ anyô muk atu baŋ ba halom yani hi daim dokte ma hanaŋ hik yani liŋ, “Hudum ek onaŋ malê êndêŋ ya?”  
\v 20 Ma ôpatu hanaŋ, “Avômalô Islael lêk evak abô ek nenaŋ injik o liŋ nena yamuŋ ma nêm Pol êndêŋ Sanhedlin. Thêlô esau nena tem nenaŋ injik Pol liŋ esak anêŋ abô doho anêŋ ôdôŋ.  
\v 21 Ma miŋ ondaŋô iniŋ abô ami. Thêlô ma hatôm 40 ba havôhi evak abô majaŋ hathak Wapômbêŋ anêŋ athêŋ nena miŋ hatôm nejaŋ nôm lo ninum ŋaŋ ami endeba nijik Pol vônô am. Ma lêk epesaŋ i yôv ba êmô loŋôndê ek nijik yani vônô, ma doŋtom eyabiŋ o ek ôndôk esak iniŋ abô am.”   
\p
\v 22 Ma anyô vovak laik môŋ hatak anyô muk atu ba hi ma hanaŋ lôklokwaŋ nena, “Miŋ onaŋ êndêŋ anyôla nena honaŋ abô êntêk hadêŋ ya ami.”   
\s1 Anyô vovak laik môŋ hêv Pol hadêŋ Peliks  
\p
\v 23 Êŋ ma anyô vovak laik môŋ halam ŋê vovak laik ju ma hanaŋ, “Nusup ŋê vovak êtôm 200 takatu ba eveŋ pik lôk 70 takatu ba êyô êmô bokhos ma 200 takatu ba ik vovak hathak kôm jaŋak ek nêpôpêk i ek dokte bôlôvôŋ êtôm 9 kilok ma ini Sisalia.  
\v 24 Ma nopesaŋ bokhos doho ek Pol ek noja yani dedauŋ mavi endeba notak êndôk Peliks anyô bêŋ atu ba hayabiŋ Judia baŋ.”  
\v 25 Lôk hato kapya te aêntêk:   
\pi1
\v 26 Ya Klodias Lisias, yahato kapya êntêk hadêŋ o Peliks,  
\pi1 O ma anyô bêŋ mavi atu ba hoyabiŋ Judia. Waklêvôŋ mavi o!   
\pi1
\v 27 \x * \xo 23:27 \xt Ap 21:30-33; 22:25-27\x*Ŋê Islael evaloŋ anyô êntêk ba idum ek nijik yani vônô, ma doŋtom bôk yahalaŋô yôv nena yani ma anyô Lom te. Ba intu ya lôk yenaŋ ŋê vovak ayô aêv yani sa.  
\v 28 \x * \xo 23:28 \xt Ap 22:30\x*Ma yaleŋhaviŋ yandaŋô nena avômalô Islael leŋiŋdaŋ ba enaŋ ôpêntêk bêŋ hathak malê. Ba intu yahawa yani hi hadêŋ iniŋ Sanhedlin.  
\v 29 Ma iniŋ abô takatu ba enaŋ hathak yani ma hathak Islael da iniŋ balabuŋ, ma miŋ yahapôm abôla hatôm naŋgik yani vônô mena nandô yani êmô koladôŋ ami.  
\v 30 \x * \xo 23:30 \xt Ap 23:16-23; 24:1-9\x*Ma yahalaŋô nena ŋê Islael doho evak abô ek nijik yani vônô, ba intu yahêv yani ketheŋ oyaŋ ba hathôk ek o. Ma yahanaŋ hadêŋ ŋê takatu ba enaŋ yani bêŋ nena thêlôda nenaŋ abô êŋ bêŋ êndêŋ o.   
\p
\v 31 Hato kapya êŋ yôv, ma hêv hadêŋ anêŋ ŋê vovak. Ma thêlô esopa anêŋ abô takêŋ ma ewa Pol ba i malak Antipatlis hadêŋ bôlôvôŋ.  
\v 32 Ma haviyô hayaŋ ma ŋê êyô êmô bokhos iyom ewa Pol ba i Sisalia. Ma ŋê vovak vi êvôi iniŋ loŋ hathak loŋbô.  
\v 33 Ma ŋê bokhos êyô Sisalia, êŋ ma êv kapya atu lôk Pol hadêŋ anyô bêŋ hayabiŋ Judia.  
\v 34 Ma hasam kapya êŋ ma hanaŋ hik Pol liŋ, “O anêŋ plovins alê?” Ma Pol hanaŋ, “Ya anêŋ Silisia.”  
\v 35 Ma ôpêŋ hanaŋ, “Ŋê takatu ba idum abô ek o êyô, ma tem yandaŋô anêm abô.” Ma hanaŋ ek ŋê vovak doho neyabiŋ Pol êmô unyak bêŋ atu ba Helot bôk halav bô.   
\c 24  
\s1 Ŋê bêŋbêŋ anêŋ Islael idum abô ek Pol  
\p
\v 1 Wak baheŋvi hale ba hi, ma Ananaias anyô bêŋ habôk da lôk Islael iniŋ ŋê bêŋbêŋ doho ma Tetulus ôpatu ba ewa hatôm iniŋ anyô indum abô, thêlô sapêŋ êlôk ba i Sisalia. Ma enaŋ Pol bêŋ hadêŋ Peliks anyô bêŋ atu ba hayabiŋ avômalô Judia.  
\v 2-3 Ewa Pol ba êyô loŋ nedaŋô abô. Êŋ ma Tetulus hanaŋ Pol anêŋ kambom bêŋ ba hanaŋ nena, “Anyô bêŋ Peliks, o anyô mavi anôŋ. Hoyabiŋ yêlô mavi anôŋ ba intu yêlô amô labali mavi. Ma hathak anêm auk mavi hopesaŋ nôm takatu ba bôk hêv malaiŋ hadêŋ yêlô ba lêk habitak mavi hathak loŋbô. Aêŋ ba yêlô lôk avômalô lomalak nenanena sapêŋ anaŋ leŋiŋmavi anôŋ hathak nôm takêŋ hatôm wak nômbêŋ intu sapêŋ.  
\v 4 Ma kambom ek yambaloŋ o loŋ bêŋ anôŋ lôk nanêm malaiŋ êndêŋ o ba intu lem ek yêlô ba ondaŋô yêlôaniŋ abô bidoŋna êntêk.   
\p
\v 5 \x * \xo 24:5 \xt Ap 17:6\x*“Ôpêntêk hêv malaiŋ bêŋ anôŋ hadêŋ yêlô ba hik avômalô Islael kapôlôŋiŋ liŋ haveŋ pik sapêŋ. Yani ma anyô bêŋ ek ôdôŋ lukmuk te atu ba esopa anyô Nasalet atu anêŋ abô kambom.  
\v 6-8 \x * \xo 24:6-8 \xt Ap 21:28-30\x*Ma yani hadum ek imbuliŋ yêlôaniŋ unyak matheŋ ba imbitak lelaik ênjêk Wapômbêŋ ma. Ba intu yêlô avaloŋ yani.\f * \fr 24:6-8 \ft Ŋê lôkauk vi enaŋ nena abô doho atu ba Luk hato ma hêk denaŋ. Abô êŋ ma aêntêk: Ma leŋiŋhaviŋ nanaŋ yani bêŋ esak yêlôaniŋ abô balabuŋ. Ma doŋtom anyô vovak laik môŋ Lisias halêm ma havôv yani vê hêk yêlô. Ma hanaŋ nena ŋê takatu ba idum ek nenaŋ yani bêŋ, nêlêm nindum abô esak o.\f* Oda onaŋ injik ôpêŋ liŋ ma tem oyala nena abô takatu ba yêlô anaŋ hathak yani ma avanôŋ.”   
\p
\v 9 Tetulus hanaŋ abô takêŋ yôv ma avômalô Islael takatu ba iviŋ yani ik Tetulus anêŋ abô loŋ haviŋ ba enaŋ nena abô takatu ba hanaŋ ma avanôŋ.   
\p
\v 10 Ma anyô bêŋ atu habi baŋ hadêŋ Pol nena enaŋ anêŋ abô. Êŋ ma Pol hanaŋ viyaŋ, “Yahayala nena hoyabiŋ avômalô Judia sondabêŋ bêŋ anôŋ ba holaŋô iniŋ abô ba hopesaŋ thêthôŋ. Ba intu yaleŋmavi ek yanaŋ yenaŋ abô bêŋ êndêŋ o ek opesaŋ.  
\v 11 Ma onaŋ injik anyô doho liŋ ma tem ôpôm nena wak laumiŋ ba lahavuju iyom intu hale ba hi ma yaha Jelusalem ek yanêm yeŋ.  
\v 12 Ma wak êŋ ma ŋê Islael takatu ba enaŋ ya bêŋ miŋ êyê yahanaŋ abô lôk vovak hadêŋ anyôla hamô unyak matheŋ ami, lôk miŋ yahabi avômalô leŋiŋ hamô malak yeŋ la mena loŋ la hamô malak bêŋ Jelusalem haviŋ ami. Mi.  
\v 13 Abô kambom takatu ba enaŋ hathak ya, abôla miŋ hêk ek injik thô nena iniŋ abô ma avanôŋ ami.  
\v 14 Ma doŋtom abô êntêk ma abô avanôŋ: Yahêv yeŋ hadêŋ bumalô thêlô iniŋ Wapômbêŋ ba yahasopa Yisu anêŋ loŋôndê atu ba elam nena loŋôndê lokbaŋ. Ma yahêvhaviŋ Mose anêŋ balabuŋ lôk plopet iniŋ abô takatu ba bôk eto.  
\v 15 \x * \xo 24:15 \xt Jon 5:28-29\x*Ma ya hatôm ŋê takêntêk ba yahêv yamaleŋ ek Wapômbêŋ injik avômalô taksêbôk ba bôk ema yôv liŋ, avômalô thêthôŋ lôk avômalô kambom.  
\v 16 Aêŋ ba wak nômbêŋ intu sapêŋ ma ya lôklokwaŋ ek yakapôlôŋ ênjêk mabuŋ ma kambom mi ênjêk Wapômbêŋ lo avômalô maleŋiŋ.   
\p
\v 17 “Bôk yahatak Jelusalem sondabêŋ doho ma lêk yahavôhalêm ek yanêm wapôm êndêŋ yenaŋ avômalô Islael takatu ba êv i sêkêya lôk yambôk da êndêŋ Wapômbêŋ.  
\v 18 \x * \xo 24:18 \xt Ap 21:17-28\x*Yaha unyak matheŋ anêŋ piklêvôŋ ma yahadum nôm êŋ lôk yahasopa kobom yambitak mabuŋ ênjêk Wapômbêŋ ma. Êŋ ma thêlô êpôm ya. Avômalô bêŋ anôŋ miŋ êmô haviŋ ya ami lôk miŋ yahadum thôthô bêŋ ami. Mi.  
\v 19 Avômalô Islael doho anêŋ plovins Esia iniŋ abôla hamiŋ ek nenaŋ ya bêŋ, êŋ ma mavi ek thêlô nêlêm nimiŋ malem ma nenaŋ ya bêŋ. Ma doŋtom ŋê êŋ la miŋ halêm ami.  
\v 20 Ba intu onaŋ ek ŋê takatu ba lêk êmô nenaŋ yenaŋ kambom takatu ba bôk êpôm hadêŋ waklavôŋ atu ba idum abô ek ya hamiŋ Sanhedlin maleŋiŋ bêŋ.  
\v 21 \x * \xo 24:21 \xt Ap 23:6\x*Betha thêlô êpôm yenaŋ kambom doŋtom iyom la. Kambom êŋ ma bôk yahalam hamiŋ thêlô maleŋiŋ nena, ‘Yahêvhaviŋ nena Wapômbêŋ tem injik avômalô ŋama liŋ esak loŋbô. Ma hathak nôm êŋ iyom intu lêk môlô udum abô ek ya.’” Pol hanaŋ aêŋ.   
\p
\v 22 \x * \xo 24:22 \xt Ap 23:26\x*Peliks bôk halaŋô abô bêŋ anôŋ hathak avômalô takatu ba esopa Yisu anêŋ loŋôndê. Ba intu hakak abô daŋ siŋ ba hanaŋ nena, “Anyô vovak laik môŋ Lisias halêm hayô ma tem yanaŋ yenaŋ auk bêŋ esak anêm abô.”  
\v 23 Ma hanaŋ hadêŋ sôp bidoŋ nena etak yani êndôk koladôŋ, ma doŋtom nepole yak sêŋ vê ênjêk yani baŋ ek êmô oyaŋ ma anêŋ ŋê môlô êyô ma netak i ek nênêm yani sa.   
\s1 Eyabiŋ Pol hamô Sisalia  
\p
\v 24 Wak doho hale ba hi ma Peliks lôk yanavi Dlusila, yani ma avi Islael te, i êyô iniŋ loŋ ekaksa halôk. Ma Peliks halam Pol halêm ma halaŋô Pol hanaŋ abô hathak anêŋ hêvhaviŋ Yisu Kilisi.  
\v 25 Ma hanaŋ abô hathak loŋôndê thêthôŋ lôk bôk lo loŋ nipuk i loŋ lôk waklavôŋ Wapômbêŋ tem indum abô, êŋ ma Peliks hakô ba hanaŋ, “Lêk hatôm, ma nu. Ma wakla ya ku mi, ma tem yanêm abô ek ôlêm esak loŋbô.”  
\v 26 Peliks lahabi nena Pol tem nêm valu doho êndêŋ yani ek indum yani lamavi ek nêm Pol sa. Ba intu halam Pol lôbôlôŋ ek thai nenaŋ abô.   
\p
\v 27 Sondabêŋ ju hale ba hi ma Posias Pestas hawa Peliks anêŋ ku. Ma Peliks lahaviŋ indum avômalô Islael leŋiŋmavi ba intu hadô Pol hamô koladôŋ denaŋ.   
\c 25  
\s1 Idum abô ek Pol hamiŋ Pestas ma  
\p
\v 1 Pestas hawa ku eyabiŋ Judia ba hamô Sisalia hatôm wak lô. Vêm ma hi Jelusalem.  
\v 2 \x * \xo 25:2 \xt Ap 24:1\x*Êŋ ma ŋê bêŋbêŋ êbôk da lôk ŋê bêŋbêŋ Islael i hadêŋ yani ma enaŋ Pol bêŋ.  
\v 3 \x * \xo 25:3 \xt Ap 23:15\x*Ba enaŋ nena, “Lemmavi hathak yêlô, êŋ ma nêm ôpêntêk ba êlêm Jelusalem ek indum abô.” Ma doŋtom iniŋ auk loŋ kapô ma bôk evak abô ek netak anyô doho ek nekopak êmô loŋôndê ek nijik Pol vônô.  
\v 4 Ma Pestas hanaŋ iniŋ abô viyaŋ nena, “Pol ma eyabiŋ hamô Sisalia. Ma tem yana Sisalia esak loŋbô.  
\v 5 Ba intu nônêm unim ŋê bêŋbêŋ doho nêlêm imbiŋ ya ek nenaŋ kambom takatu ba onaŋ nena bôk hadum bêŋ êndôk loŋ êŋ.”   
\p
\v 6 Pestas hamô haviŋ thêlô hatôm wak baheŋvi ba lahavulô mena laumiŋ la vêm ma halôk ba hi Sisalia hathak loŋbô. Ma haviyô hayaŋ ma hi loŋ idum abô ma hanaŋ ek neja Pol ba ini loŋ êŋ.  
\v 7 \x * \xo 25:7 \xt Ap 24:5-6\x*Pol hayô, êŋ ma ŋê Islael takatu ba êlêm anêŋ Jelusalem ekalabu yani siŋ ma enaŋ yani bêŋ hathak abô malaiŋ lomaloma, ma doŋtom iniŋ abô miŋ hatôm injik nômla thô nena iniŋ abô ma avanôŋ ami.  
\v 8 Êŋ ma Pol hanaŋ iniŋ abô viyaŋ nena, “Miŋ yahadum kambom la hathak Islael iniŋ balabuŋ lôk iniŋ unyak matheŋ ma Sisa anêŋ abô majaŋ ami. Milôk.”   
\p
\v 9 Ma doŋtom Pestas lahaviŋ indum avômalô Islael leŋiŋmavi ba hanaŋ hadêŋ Pol, “Lemmavi ek nu Jelusalem ek yandaŋô anêm abô takêntêk êndôk loŋ êŋ e?”   
\p
\v 10 Ma Pol hanaŋ, “Unyak êntêk lêk yahamiŋ, êŋ ma Sisa anêŋ unyak idum abô halôk. Ya ma anyô Lom ba intu loŋ êntêk ma thêthôŋ ek yandum abô êndôk. Ma oda hoyala nena miŋ yahadum nômla kambom hadêŋ avômalô Islael ami.  
\v 11 Ma yahadum nômla kambom ba abô majaŋ hanaŋ nena yama, êŋ ma mavi ek nijik ya vônô. Ma doŋtom abô takêntêk ba thêlô enaŋ hathak ya miŋ avanôŋ ami, êŋ ma miŋ mavi ek otak ya êndôk thêlô baheŋiŋ ami. Ba intu yaleŋhaviŋ Sisa da endaŋô yenaŋ abô êndôk Lom.”   
\p
\v 12 Pestas halaŋô abô êŋ ma hanaŋ abô haviŋ anêŋ ŋê lôkauk vêm ma hanaŋ bêŋ nena, “Holam Sisa ek endaŋô anêm abô ba intu tem nu ek Sisa endaŋô.”   
\s1 Pestas hanaŋ abô haviŋ Kiŋ Aglipa hathak Pol  
\p
\v 13 Wak doho hale ba hi ma Kiŋ Aglipa lo livavi Benaisi êlêm Sisalia ek nênêm leŋiŋmavi êndêŋ Pestas.  
\v 14 \x * \xo 25:14 \xt Ap 24:27\x*Thai êmô loŋ êŋ wak bêŋ anôŋ ma wak te ma Pestas hanaŋ abô hathak Pol hadêŋ kiŋ ba hanaŋ nena, “Anyô te hamô loŋ êntêk ba Peliks bôk hatak yani halôk koladôŋ.  
\v 15 Wak atu ba yaha Jelusalem ma ŋê bêŋbêŋ êbôk da lôk Islael iniŋ ŋê bêŋbêŋ enaŋ ôpêntêk anêŋ kambom bêŋ, ba enaŋ ek yandum abô ba yanaŋ nena hadum kambom ek batu nijik yani vônô.  
\v 16 Ma yahanaŋ hadêŋ i nena, ‘Yêlô Lom iniŋ abô majaŋ hanaŋ aêntêk, yêlô miŋ hatôm naŋgik anyô te vônô oyaŋ ami. Mi, môŋ ma imiŋ ŋê takatu ba idum abô hathak yani maleŋiŋ ek endaŋô iniŋ abô. Vêm ma enaŋ iniŋ abô viyaŋ.’  
\v 17 Thêlô iviŋ ya ba êlêm, êŋ ma miŋ yahayabiŋ wak doho ami. Mi, haviyô hayaŋ ma yaha loŋ idum abô ba yahanaŋ ek neja Pol ba nêlêm.  
\v 18 Ma ŋê takatu ba idum abô ek yani iviyô imiŋ ma yahasoŋ nena tem nenaŋ yani anêŋ kambom anôŋ la bêŋ, ma doŋtom mi.  
\v 19 Thêlô enaŋ hathak loŋôndê takatu ba nesopa iniŋ Wapômbêŋ ba enaŋ nena Pol miŋ hasopa loŋôndê êŋ thêthôŋ ami. Lôk enaŋ hathak anyô ŋama te anêŋ athêŋ nena Yisu atu ba Pol hanaŋ nena hamô lôkmala.  
\v 20 Miŋ yahapôm loŋôndê la hatôm yapesaŋ malaiŋ êŋ ami. Ba intu yahanaŋ hik yani liŋ nena, ‘Lemhaviŋ nu Jelusalem ek yandaŋô anêm abô êŋ êndôk loŋ êŋ e?’  
\v 21 Ma doŋtom yani hanaŋ nena yani lahaviŋ Sisa endaŋô anêŋ abô êndôk Lom. Ba intu yahanaŋ hadêŋ yenaŋ ŋê vovak nena neyabiŋ yani endeba yanêm yani ni Lom ek ênjê Sisa.”   
\p
\v 22 Êŋ ma Aglipa hanaŋ hadêŋ Pestas, “Yaleŋhaviŋ yandaŋô ôpêŋ da anêŋ abô.” Ma Pestas hanaŋ viyaŋ, “Mavi, biyamôŋ ma tem ondaŋô.”   
\s1 Pol hamiŋ Aglipa ma  
\p
\v 23 Haviyô hayaŋ ma Aglipa lo Benaisi ik iniŋ nômkama kêkêlô ba i malak bêŋ atu ethak elaŋô abô halôk. Ma ŋê vovak laik môŋ lôk ŋê bêŋbêŋ malak êŋ êlêm haviŋ thai. Ma Pestas hanaŋ ba ewa Pol halêm.   
\p
\v 24 Ma Pestas hanaŋ, “Kiŋ Aglipa lôk môlô avômalô takatu ba lêk ômô haviŋ yêlô. Ôpêntêk ma avômalô Islael sapêŋ anêŋ Jelusalem lôk loŋ êntêk bôk elam lôklala hadêŋ ya ek yandôk esak iniŋ abô ba yanaŋ ek nijik ôpêntêk vônô.  
\v 25 Ma doŋtom miŋ yahapôm ôpêntêk anêŋ kambomlate hatôm yanaŋ ek nijik yani vônô ami. Ma yanida lahaviŋ ni ek Sisa endaŋô anêŋ abô ba intu tem yanêm yani ni ek ênjê Sisa.  
\v 26 Ma doŋtom yato malê esak yani êndôk kapya êntêk êndêŋ anyô bêŋ Sisa? Ba intu yahawa yani halêm ek o, Kiŋ Aglipa, lôk môlô sapêŋ ek alalô nadaŋô anêŋ abô katô ek apôm ôpêŋ anêŋ malaiŋ anêŋ ôdôŋ bêŋ, êŋ ma tem yato êndôk kapya êntêk.  
\v 27 Yanêm anyô koladôŋ te oyaŋ ni êndêŋ Sisa ma miŋ yahato abô atu ba enaŋ yani bêŋ hathak halôk kapya ami, êŋ ma kambom.”   
\c 26  
\s1 Pol hamiŋ Kiŋ Aglipa ma  
\p
\v 1 Êŋ ma Aglipa hanaŋ hadêŋ Pol, “Yahêv thalek ek onaŋ anêm abô.”  
\p Ma Pol hêv baŋ liŋ ma hanaŋ anêŋ abô nena,  
\v 2 “Kiŋ Aglipa, tem yaŋgik thô nena ŋê Islael iniŋ abô takatu ba enaŋ hathak ya ma miŋ abô avanôŋ ami. Yaleŋmavi anôŋ ek yanaŋ abô êŋ imiŋ malem  
\v 3 ek malê nena o ma anyô lôkauk bêŋ hathak yêlô Islael iniŋ kobom sapêŋ. Ma hoyala abô takatu ba yêlô avak i vose hathak. Aêŋ ba yahalaŋ hadêŋ o nena ondaŋô yenaŋ abô vêmam.   
\p
\v 4 “Avômalô Islael sapêŋ bôk eyala yenaŋ bôk lo loŋ takatu ba yahasopa hadêŋ sêbôk atu ba ya yaôna ba yahamô yenaŋ loŋ aleba lêk. Lôk eyala loŋôndê takatu ba yahasopa hamô Jelusalem haviŋ.  
\v 5 \x * \xo 26:5 \xt Plp 3:5-6\x*Thêlô bôk eyala ya bô ba hatôm nenaŋ nena ya ma Palisi te. Palisi ethak esopa Wapômbêŋ lôk anêŋ balabuŋ lôklokwaŋ ba êmôŋ ek Islael iniŋ ôdôŋ vi.  
\v 6 \x * \xo 26:6 \xt Ap 23:6; 28:20\x*Ma yahathak yahêv yamaleŋ ek malêla takatu ba Wapômbêŋ bôk havak abô haviŋ bumalô thêlô ek nêm. Ma hathak ôdôŋ êŋ, ma lêk idum abô ek ya.  
\v 7 Yêlô ma lodôŋlodôŋ hatôm laumiŋ ba lahavuju, ma wak lo bôlôvôŋ ma athak aêv yeŋ lôklokwaŋ hadêŋ Wapômbêŋ lôk aêv maleŋ ek nôm takatu ba yani bôk havak ek nêm injik anêŋ anôŋ. Kiŋ, yahêv yamaleŋ ek nôm takêŋ ba intu lêk avômalô Islael enaŋ ya bêŋ.  
\v 8 Aisê ka môlô doho lemimhabi nena Wapômbêŋ miŋ hatôm injik ŋê ŋama liŋ esak loŋbô ami e?   
\p
\v 9 \x * \xo 26:9 \xt Ap 8:3\x*“Sêbôk ma yenaŋ auk thekthek ek yandum nômkama bêŋ anôŋ ek yamiŋ avômalô takatu ba esopa Yisu anêŋ Nasalet loŋ siŋ ek miŋ nesopa ami.  
\v 10 Ma bôk yahadum aêŋ haveŋ Jelusalem. Ŋê bêŋbêŋ êbôk da anêŋ loŋ êŋ bôk êv athêŋ hadêŋ ya ba intu yahavaloŋ avômalô matheŋ bêŋ anôŋ ba yahadô i hamô koladôŋ. Ma ik i vônô ma yahalôk hathak iniŋ auk êŋ haviŋ.  
\v 11 Ma wak bêŋ anôŋ ma yaha unyak yeŋ nenanena ek yanêm vovaŋ êndêŋ i. Lôk yahabi thêlô leŋiŋ liŋ ek nenaŋ abôma esak Yisu. Yaleŋmaniŋ kambom anôŋ hathak thêlô ba intu yaha malak lôŋ takatu ba êmô loŋ buyaŋ ek yanêm malaiŋ êndêŋ i imbiŋ.   
\p
\v 12 “Wak te ma yaha Damaskas ek yambuliŋ ŋê êvhaviŋ ma ŋê bêŋbêŋ êbôk da êv athêŋ lôk lôklokwaŋ hadêŋ ya ek yandum ku êŋ.  
\v 13 Kiŋ, hatôm waklêvôŋ biŋ ma yahabup hathak loŋôndê denaŋ ma deda lôkmaŋgiŋ anôŋ te anêŋ leŋ habi hayô hêk ya lôk ŋê takatu ba eveŋ haviŋ ya. Wak anêŋ deda ma yaôna lôk ek deda êŋ anêŋ.  
\v 14 Ma yêlô lôkthô êv yak halôk pik ma yahalaŋô abô te halêm hadêŋ ya hathak abô Hiblu nena, ‘Sol, Sol, hubuliŋ ya eka? O hatôm bokmaŋkao atu ba habôi ba miŋ hasopa anêŋ alaŋ anêŋ lahaviŋ ami ba hapam i velevele hathak kôm damoma ba hawa vovaŋ.’   
\p
\v 15 “Ma yahanaŋ, ‘Anyô Bêŋ, o opalê?’  
\p “Ma Anyô Bêŋ hanaŋ, ‘Ya ma Yisu atu ba hubuliŋ.  
\v 16 Umbiyô umiŋ. Yahik ya thô hadêŋ o ek yatak o ek umbitak yenaŋ anyô ku. Ma tem onaŋ abô esak nôm takatu ba lêk hôyê lôk nôm takatu ba tem yaŋgik thô êndêŋ o embeŋ yam bêŋ êndêŋ avômalô.  
\v 17 Ma tem yanêm o bulubiŋ ênjêk anêm avômalô lôk avômalô loŋ buyaŋ baheŋiŋ. Ma yanêm o êndêŋ thêlô  
\v 18 \x * \xo 26:18 \xt Ais 42:16; Ep 2:2; Kol 1:13\x*ek okyav thêlô maleŋiŋ lôk nuŋgwik i liliŋ ênjêk momaŋiniŋ ni êndêŋ deda. Ma nuŋgwik thêlô liliŋ ênjêk Sadaŋ anêŋ lôklokwaŋ ni êndêŋ Wapômbêŋ anêŋ lôklokwaŋ ek yanêm iniŋ kambom vê lôk neja loŋ imbiŋ avômalô takatu ba bôk ibitak matheŋ hathak iniŋ êvhaviŋ ya.’   
\p
\v 19 “Aêŋ ba, Kiŋ Aglipa, wêŋ atu ba yahayê anêŋ leŋ ma yahawê anêŋ abô vibiŋ.  
\v 20 Ma yahanaŋ Abô Mavi hadêŋ avômalô ek nede kapôlôŋiŋ liliŋ êndêŋ Wapômbêŋ ma nindum kobom thêthôŋ ek injik thô nena avanôŋ lêk ele kapôlôŋiŋ liliŋ yôv. Môŋ ma yahanaŋ abô êŋ halôk Damaskas vêm ma Jelusalem lôk Judia sapêŋ aleba yahanaŋ abô êŋ hadêŋ ŋê loŋ buyaŋ haviŋ.  
\v 21 Aêŋ ba intu avômalô Islael evaloŋ ya hêk unyak matheŋ anêŋ piklêvôŋ ma idum ek nijik ya vônô.  
\v 22 Ma doŋtom Wapômbêŋ hêv ya sa aleba lêk. Ba intu yahamiŋ loŋ êntêk ba yahanaŋ abô hadêŋ ŋê athêŋ mi lôk ŋê athêŋ bêŋ haviŋ. Ma abô takatu ba yahanaŋ ma miŋ abô yaŋda ami. Mi, abô êŋ iyom intu plopet lo Mose bôk enaŋ nena tem imbitak.  
\v 23 \x * \xo 26:23 \xt Luk 24:44-47; 1Ko 15:20\x*Ba enaŋ Mesia tem enja vovaŋ ba ema, ma tem imbiyô môŋ ek avômalô ŋama sapêŋ ba enaŋ abô esak deda êndêŋ anêŋ avômalô Islael lôk avômalô loŋ buyaŋ imbiŋ.”   
\p
\v 24 Pol hanaŋ abô denaŋ ma Pestas halam lôklala nena, “Pol, anêm auk lêk hêv yak! Auk bêŋ takatu ba howa ma lêk hadum o hubitak anyô molo.”   
\p
\v 25 Ma Pol hanaŋ, “Anyô bêŋ Pestas, abô takatu ba yahanaŋ ma thêthôŋ ma avanôŋ biŋ. Ma miŋ ya molo ami.  
\v 26 Ma nôm takêŋ ma hêk loŋ yaiŋ ma miŋ hêk loŋ kapô ami. Ba intu Kiŋ Aglipa miŋ hatôm êsôŋ ami. Mi, yani bôk hayala nôm takêŋ yôv ba intu yahanaŋ abô takêŋ bêŋ hadêŋ yani.  
\v 27 Kiŋ Aglipa, hôêvhaviŋ plopet iniŋ abô takatu ba bôk eto bô mena mi e? Yahayala nena hôêvhaviŋ.”   
\p
\v 28 Ma Aglipa hanaŋ hadêŋ Pol, “Hosoŋ nena sawa bidoŋ êntêk hatôm undum ba yambitak Kilisi anêŋ anyô te e?”   
\p
\v 29 Ma Pol hanaŋ, “Sawa bidoŋ mena sawa daim, ma doŋtom yaleŋhabi nôm doŋtom iyom ba intu yahateŋ mek hadêŋ Wapômbêŋ nena o lôk avômalô takatu ba lêk elaŋô yenaŋ abô, môlô lôkthô numbitak êtôm ya. Ma doŋtom yahadô seŋ embaloŋ môlô loŋ êtôm êntêk lêk havaloŋ ya loŋ.”   
\p
\v 30 Pol hanaŋ abô êŋ, ma Kiŋ Aglipa lôk anyô bêŋ hayabiŋ Judia ma Benaisi lôk ŋê takatu ba êmô haviŋ thêlô, lôkthô iviyô imiŋ  
\v 31 ma etak loŋ êŋ ba i. Ma thêlôda enaŋ hadêŋ i nena, “Anyô êntêk miŋ hadum nômlate kambom ek nijik yani vônô mena nêndô êmô koladôŋ ami. Mi.”  
\v 32 Ma Aglipa hanaŋ hadêŋ Pestas nena, “Ôpêntêk bôk halam Sisa yôv ek endaŋô anêŋ abô. Ma mi, ma tem nanêm yani vê ba ni.”   
\c 27  
\s1 Ŋê vovak ewa Pol ba i Lom  
\p
\v 1 Haveŋ yam ma thêlô epesaŋ abô ek Pol lôk ŋê koladôŋ doho neja yeŋ ba ini pik bêŋ Itali. Ma etak thêlô halôk anyô vovak laik te baŋ, yani anêŋ athêŋ nena Julias. Yani hayabiŋ Sisa anêŋ ŋê vovak ôdôŋ takatu ba lôkmaŋgiŋ anôŋ.  
\v 2 \x * \xo 27:2 \xt Ap 19:29\x*Thêlô ethak yeŋ te ma yai lôk anyô Tesalonaika te anêŋ athêŋ nena Alistakas athak yeŋ êŋ haviŋ ba yêlô a. Tesalonaika ma hamô plovins Masedonia kapô. Yeŋ êŋ halêm anêŋ loŋ Adlamitiam ma hadum ek ni lomalak nenanena takatu ba hamô plovins Esia kapô. \fig |alt="Paul’s Rom jrny map" src="Paulrome.tif" size="col" loc="Acts 27:1–28:14" ref="Aposel 27:2" \fig*   
\p
\v 3 Haviyô hayaŋ ma yêlô athak Saidon ma Julias hadum mavi hadêŋ Pol ba hatak yani ek ni ênjê anêŋ avômalô môlô ek nênêm yani sa esak nômkama takatu ba yani mi.  
\v 4 Yêlô atak Saidon ba a ma lovak bêŋ te hayuv yêlô vôkê ba intu yêlô asopa Ŋgavithôm Saiplus vidôm.  
\v 5 Ma yeŋ halom hêk ŋgwêk malêvôŋ biŋ hêk plovins Silisia lo Pampilia aleba athak Maila anêŋ plovins Lisia.  
\v 6 Loŋ êŋ ma anyô vovak laik atu hayê yeŋ te halêm anêŋ Aleksandlia ba hadum ek ni Itali. Ba hawa yêlô hathak yeŋ êŋ.  
\v 7 Ma lovak hayuv kambom ba intu yeŋ hi yaôyaô hatôm wak bêŋ anôŋ ba hêv malaiŋ bêŋ ek yeŋ ni esak Naidas. Hayô habobo Naidas, êŋ ma lovak bêŋ hayuv ba yeŋ miŋ hatôm esopa yeŋ anêŋ loŋ atu ba hathak halom ba hi Itali ami. Ba intu yeŋ hik i liliŋ ba halom hêk Ŋgavithôm Klit anêŋ viyaiŋ ba hi habobo loŋ te anêŋ athêŋ nena Salmoni.  
\v 8 Yeŋ anêŋ ŋê ku idum ku bêŋ ba yêlô asopa ŋgwêk daŋ iyom aleba ayô loŋ atu elam nena Loŋ Mavi Ek Yeŋ Êmô. Loŋ êŋ hamô habobo malak Lasia.   
\p
\v 9 Wak bêŋ anôŋ bôk hale ba hi yôv lôk Islael iniŋ waklavôŋ Evak Balabuŋ Ek Nôm bôk hale ba hi haviŋ ba intu lêk ma waklavôŋ kambom ek yeŋ embeŋ ŋgwêk. Êŋ ma Pol hanaŋ hadêŋ thêlô,  
\v 10 “Aiyaŋ thêlô, yahayala nena alalô a ma malaiŋ bêŋ tem êpôm alalô ba imbuliŋ yeŋ lôk nômkama takatu ba hamô yeŋ ma alalô bêŋ anôŋ tem nama imbiŋ.”  
\v 11 Ma doŋtom anyô vovak laik hasopa anyô hawa yeŋ lôk yeŋ anêŋ alaŋ iniŋ abô, ma miŋ hasopa Pol anêŋ abô ami.  
\v 12 Loŋ Mavi Ek Yeŋ Êmô êŋ ma miŋ mavi ek yeŋ êmô êndêŋ waklavôŋ ŋgwêk beleŋ lokwaŋ hik ami. Ba intu avômalô bêŋ anôŋ leŋiŋhabi nena yêlô natak loŋ êŋ ma ana Piniks ek namô loŋ êŋ endeba ŋgwêk beleŋ lokwaŋ ende êndôk am. Piniks ma Ŋgavithôm Klit anêŋ loŋ te atu ba havova hêk ŋgwêk malêvôŋ ba intu loŋ mavi ek yeŋ êmô êndêŋ waklavôŋ ôthôm beleŋ lokwaŋ.   
\s1 Lovak bêŋ hayuv  
\p
\v 13 Yêlô amô aleba lovak yaônate hayuv ma thêlô esoŋ nena hatôm yêlô ana mavi. Êŋ ma êvôv aŋga hathak ma idum ek nesopa Klit anêŋ ŋgwêk daŋ ba ini Piniks.  
\v 14 Ma miŋ yêlô a daim ami ma lovak lôklokwaŋ bêŋ te hayuv yêlô vôkê hêk liŋdaŋ ba yeŋ hi ŋgwêk malêvôŋ biŋ.  
\v 15 Lovak hayuv lôklokwaŋ bomaŋ ba yeŋ miŋ hatôm imbup êndôk ŋgwêk daŋ ami. Ba intu yêlô atak ma yeŋ hasopa lovak anêŋ lahaviŋ.  
\v 16 Lovak hayuv yêlô vôkê aleba ayô ŋgavithôm yaônate atu elam nena Kauda vidôm. Ma Kauda hêk lovak loŋ siŋ dokte. Ba intu yêlô avôv yêlôaniŋ yeŋ yaôna hathak ba halêm. Ma doŋtom yêlô avôv mathalaleŋ kambom ek malê nena lovak bêŋ hayuv denaŋ.  
\v 17 Thêlô êvôv yeŋ yaô ba etak halôk yeŋ bêŋ kapô ma ibutiŋ yeŋ lokwaŋ loŋ hathak yak balawa doho ek embaloŋ yeŋ loŋ. Thêlô êkô kambom nena lovak tem iyuv thêlô endeba nesak thathe atu ba hamô ŋgwêk malêvôŋ habobo Siltis anêŋ Aplika. Ba intu ibi aŋga halôk ŋgwêk ek embaloŋ yeŋ loŋ ek ni yaôyaô dokte.  
\v 18 Haviyô hayaŋ ma lovak lôk ŋgwêk hik yêlô kambom, ba ibi nômkama takatu ba yeŋ hawa doho halôk ŋgwêk ba hi.  
\v 19 Ma wak te lô ma evaloŋ yeŋ anêŋ alokwaŋ havaloŋ sôp loŋ lôk anêŋ yak ba ibi halôk ŋgwêk ba hi.  
\v 20 Wak bêŋ anôŋ ma yêlô miŋ ayê wak lo vuliŋ ami ek malê nena lovak lôk ôthôm bêŋ hayuv denaŋ ba hadum ba yêlô sapêŋ akô kambom nena tem nama.   
\p
\v 21 Wak bêŋ anôŋ ma yêlô sapêŋ miŋ aŋ nôm ami, êŋ ma Pol halam thêlô hathak doŋtom ma hanaŋ, “Aiyaŋ thêlô, bôk yahanaŋ nena miŋ alalô natak Klit ami, ma namô vêmam. Êŋ ma tem miŋ napôm malaiŋ êntêk lôk miŋ hatôm nômkama la nêm yak ami.  
\v 22 Ma doŋtom lêk ma yanaŋ êndêŋ môlô nena numiŋ lôklokwaŋ ma miŋ nôkô ami ek malê nena anyôla tem miŋ ema ami. Mi, yeŋ iyom intu tem kambom.  
\v 23 Bôkam ma yenaŋ alaŋ Wapômbêŋ atu ba yahadum anêŋ ku anêŋ aŋela hamiŋ habobo ya ma hanaŋ,  
\v 24 \x * \xo 27:24 \xt Ap 23:11\x* ‘Pol, miŋ ôkô ami. Tem umiŋ Sisa ma ek undum abô. Aêŋ ba ondaŋô. Wapômbêŋ lêk halaŋô anêm mek ba ŋê takatu ba êmô yeŋ haviŋ o, sapêŋ tem nêmô lôkmala.’  
\v 25 Aêŋ ba numiŋ lôklokwaŋ ma miŋ nôkô ami! Yahêvhaviŋ Wapômbêŋ nena tem indum ba nômkama sapêŋ tem imbitak êtôm atu ba anêŋ aŋela hanaŋ hadêŋ ya.  
\v 26 \x * \xo 27:26 \xt Ap 28:1\x*Yeŋ tem esak ŋgavithôm te anêŋ liŋdaŋ ma alalô sapêŋ tem namô lôkmala.”   
\s1 Yeŋ hathak liŋdaŋ  
\p
\v 27 Ma wak te laumiŋ ba lahavuva anêŋ bôlôvôŋ ma lovak hayuv yêlô lôklokwaŋ denaŋ ba yêlô amô Ŋgwêk Adliatik.\f * \fr 27:27 \ft Ŋgwêk Adliatik hamô Meditelenian kapô habobo Itali.\f* Ma habobo bôlôvôŋ biŋ ma ŋê ku yeŋ elaŋô nena yeŋ lêk habobo ŋgwêk daŋ.  
\v 28 Aêŋ ba thêlô ililu yeŋ anêŋ lavôŋiŋ ma êyê nena ŋgwêk anêŋ daim ma lêk hatôm 37 mita. Ma yêlô a dokte ma ililu hathak loŋbô ma êyê nena lêk hatôm 27 mita.  
\v 29 Êŋ ma thêlô êkô kambom nena tem yêlô nasak valu ba ibi yeŋ anêŋ aŋga ayova halôk yeŋ layuk ma eteŋ mek ek eyaŋ wak bêŋ ketheŋ.  
\v 30 Ma yeŋ anêŋ ŋê ku idum ek nêsôv ba ini. Ba intu etak yeŋ yaô atu halôk ŋgwêk ma esau nena imbi aŋga doho halôk yeŋ anêŋ thohav.  
\v 31 Ma doŋtom Pol hanaŋ hadêŋ anyô vovak laik lôk anêŋ ŋê vovak nena, “Ŋê takêntêk etak yeŋ ba i, ma tem môlô sapêŋ noma.”  
\v 32 Êŋ ma ŋê vovak edabêŋ yeŋ yaô anêŋ yak kisi ba hêv yak halôk ŋgwêk.   
\p
\v 33 Habobo eyaŋ wak bêŋ ma Pol hasoŋ thêlô lokwaŋ ba hanaŋ ek thêlô sapêŋ nejaŋ nôm. Ma hanaŋ nena, “Wak laumiŋ ba lahavuva bôk hale ba hi yôv ma môlô ômô lôk kapôlômim daluk ba miŋ oaŋ nôm ami.  
\v 34 Ma lêk yahanaŋ hadêŋ môlô nena tem miŋ malaiŋ la êpôm môlô ami. Mi. Ba intu yahasoŋ môlô lokwaŋ nena oŋgwaŋ nôm dokte ek embatho môlô loŋ ek nômô mavi.”  
\v 35 Yani hanaŋ aêŋ vêm ma hawa polom ba hêv lamavi hadêŋ Wapômbêŋ hamiŋ thêlô maleŋiŋ. Ma haŋgôli polom atu ba hayaŋ.  
\v 36 Êŋ ma anyô sapêŋ leŋiŋ halôk biŋ ma ewa nôm ba eyaŋ.  
\v 37 Yêlô sapêŋ atu ba amô yeŋ ma hatôm 276.  
\v 38 Eyaŋ nôm takatu ba leŋiŋhaviŋ yôv, ma ibi wit halôk ŋgwêk ek yeŋ vumvum.   
\p
\v 39 Lu hayaŋ wak bêŋ hayô, ma thêlô êyê liŋdaŋ, ma doŋtom êthôŋ loŋ êŋ paliŋ. Ma êyê loŋ mavi te hêk ek yeŋ êmô ba loŋ êŋ ma loŋ thathe mavi. Ba intu leŋiŋhabi nena nimbusiŋ yeŋ ba ni nôŋnôŋ êndêŋ loŋ êŋ.  
\v 40 Êŋ ma thêlô edabêŋ yeŋ anêŋ aŋga takatu ba havaloŋ yeŋ loŋ kisi ba êv yak halôk ŋgwêk kapô. Ma epole yak balawa takatu ba havaloŋ yeŋ anêŋ nôm nimbusiŋ vê. Ma thêlô êthôkwêŋ yeŋ anêŋ sôp lovak hathak ma lovak hayuv yeŋ hi ek esak liŋdaŋ.  
\v 41 Ma doŋtom yeŋ halaŋviŋ ba hi hathak thathe atu ba hamô ŋgwêk malêvôŋ ba havaloŋ yeŋ loŋ lôklokwaŋ. Ma ŋgwêk budum bêŋ hik yeŋ layuk aleba hapup nenanena.   
\p
\v 42 Ma ŋê vovak leŋiŋhabi nena nijik ŋê koladôŋ sapêŋ vônô ek miŋ neyam ba nêsôv ami.  
\v 43 Ma doŋtom anyô vovak laik lahaviŋ nêm Pol sa ba intu hêk thêlô loŋ siŋ. Ma hanaŋ hadêŋ ŋê takatu ba eyala neyam nena nêsôv kisi êndôk ŋgwêk êmôŋ ba neyam ba ini liŋ.  
\v 44 Ma takatu ba êthôŋ neyam, êŋ ma vi nêyô nêjêk aseleŋ ma vi neja yeŋ anêŋ nômkama takatu hapup loseleŋ loseleŋ ba nêyô nêjêk seleŋ tomtom ba neyam ba ini liŋdaŋ. Thêlô idum aêŋ ma sapêŋ ethak liŋ mavi.   
\c 28  
\s1 Pol hamô ŋgavithôm Molta  
\p
\v 1 Yêlô sapêŋ athak liŋ mavi vêm ma ayala nena ŋgavithôm êŋ ma elam nena Molta.  
\v 2 \x * \xo 28:2 \xt 2Ko 11:27\x*Ma avômalô ŋgavithôm êŋ ewa yêlô thô ba idum kobom mavi anôŋ hadêŋ yêlô. Ôthôm hik ba loŋ lêk thilibuŋ kambom ba intu thêlô ebaŋ atum ek yêlô nabuŋu.  
\v 3 Ma Pol hasup ayôk doho ba habaŋ hathak atum ma umya kambom te hêk ayôk kapô ba atum haliŋ ba vovaŋ. Êŋ ma hale yaiŋ ma hathaŋ Pol baŋ.  
\v 4 Ma avômalô loŋ êŋ êyê umya hakêlô hamiŋ Pol baŋ ma enaŋ hadêŋ thêlôda nena, “Avanôŋ biŋ, ôpêntêk ma anyô hik anyô vônô la. Ma doŋtom ŋgwêk miŋ halok yani vônô ami ba intu umya hadum ek injik loŋôndê thêthôŋ thô.”  
\v 5 \x * \xo 28:5 \xt Mak 16:18\x*Ma doŋtom Pol havali baŋ ma umya êŋ hêv yak hayô hêk atum ma miŋ nômla hapôm yani ami.  
\v 6 \x * \xo 28:6 \xt Ap 14:11\x*Avômalô loŋ êŋ leŋiŋhabi nena Pol liŋkupik tem isiŋ bêŋ mena nêm yak ba ema la. Ma doŋtom thêlô eyabiŋ aleba lêk sawa daim ma miŋ nômlate hapôm yani ami. Êŋ ma thêlô ik iniŋ auk liliŋ ma enaŋ, “Yani ma ŋgôk te la.”   
\p
\v 7 Anyô loŋ êŋ te anêŋ athêŋ nena Publias ma yani ma ŋgavithôm êŋ iniŋ anyô bêŋ. Ma anêŋ loŋ hamô habobo loŋ atu ba yeŋ hathak. Ôpêŋ hawa yêlô ba hi anêŋ unyak ma hayabiŋ yêlô mavi anôŋ hatôm wak lô.  
\v 8 Ôpêŋ anêŋ lambô bôk hapôm lijiŋ liŋkupik vovaŋ lôk habopakla ba hêk iyom. Ma Pol hi ek ênjê yani. Hayô ma hateŋ mek vêm ma hatak baŋ hayô hêk yani ma hadum ôpêŋ habitak mavi hathak loŋbô.  
\v 9 Avômalô ŋgavithôm êyê nôm êŋ, ma iniŋ avômalô lôk lijiŋ sapêŋ i hadêŋ Pol ma yani hadum ba thêlô sapêŋ ibitak mavi.  
\v 10 Thêlô êv athêŋ bêŋ hadêŋ yêlô hathak kobom mavi lomaloma. Aêŋ ba yêlô apôpêk i ek ana ma êv yêlô sa hathak nômkama takatu ba yêlô mi.   
\s1 Pol hi Lom  
\p
\v 11 Yêlô amô ŋgavithôm êŋ hatôm ayôŋ lô, êŋ ma yêlô athak yeŋ te atu ba bôk hamô loŋ êŋ hadêŋ waklavôŋ ŋgwêk beleŋ lokwaŋ. Yeŋ êŋ halêm anêŋ malak Aleksandlia. Ma yeŋ thohav ma etak ŋgôkba lopopek dahô hamô, ŋgôkba yaŋ anêŋ athêŋ nena Kasto ma yaŋ ma Polaks. Êŋ ma yêlô athak yeŋ êŋ ba a.  
\v 12 Yêlô a aleba athak malak Silakius ma amô loŋ êŋ hatôm wak lô.  
\v 13 Ma yêlô atak loŋ êŋ ma a aleba athak malak Legiam. Ma haviyô hayaŋ ma yêlô a, ma lovak mavi hayuv ba wak yaŋ ma yêlô athak malak Puteoli.  
\v 14 Ma loŋ êŋ ma yêlô apôm ŋê êvhaviŋ doho ba ewa yêlô thô ma enaŋ ek yêlô namô imbiŋ i êtôm sonda te. Vêm ma yêlô atak i ma aveŋ pik ba a Lom.  
\v 15 Ma avômalô êvhaviŋ anêŋ Lom elaŋô nena yêlô aveŋ loŋôndê ek nayô Lom, êŋ ma etak Lom ba i ek nêpôm yêlô êndôk loŋôndê. Doho i malak te anêŋ athêŋ nena “Apias Anêŋ Loŋ Êv Vuli Nômkama”, ma doho i malak yaŋ ba anêŋ athêŋ nena “Unyak Lô Ek Vathi”. Pol hayê thêlô ma hêv lamavi hadêŋ Wapômbêŋ ma kapô halôk biŋ.  
\v 16 Yêlô ayô Lom ma enaŋ nena Pol ênjêk unyak te êtôm yani da anêŋ lahaviŋ. Ma anyô vovak te eyabiŋ yani.   
\s1 Pol hanaŋ Abô Mavi bêŋ hamô Lom  
\p
\v 17 Wak lô hale ba hi ma Pol halam Islael iniŋ ŋê bêŋbêŋ takatu ba êmô Lom ethak doŋtom ma hanaŋ, “Aiyaŋ thêlô, miŋ yahadum nômla kambom hadêŋ alalôaniŋ avômalô mena yahabuliŋ bumalô thêlô iniŋ kobom ami. Ma doŋtom anêŋ Jelusalem ma evaloŋ ya ba etak ya halôk Lom baheŋiŋ.  
\v 18 \x * \xo 28:18 \xt Ap 26:31\x*Ma avômalô Lom elaŋô yenaŋ abô ma enaŋ nena miŋ yahadum nômlate kambom ek nijik ya vônô ami. Ba intu thêlô leŋiŋhaviŋ nênêm ya vê ênjêk koladôŋ.  
\v 19 \x * \xo 28:19 \xt Ap 25:11\x*Ma doŋtom avômalô Islael êdô ba imiŋ lôklokwaŋ aleba ya loŋôndê mi ba intu yahalam ek Sisa endaŋô yenaŋ abô. Miŋ yahadum aêŋ ek yanaŋ thêlô bêŋ êndêŋ Sisa esak kambom takatu ba idum hadêŋ ya ami. Mi.  
\v 20 \x * \xo 28:20 \xt Ap 26:6-7\x*Ba intu yahalam môlô ek nôlêm ek yaŋgê môlô lôk yanaŋ abô imbiŋ môlô. Miŋ yahadum kambom la ami, ma doŋtom seŋ havaloŋ ya loŋ. Ek malê nena yahêv yamaleŋ hathak nôm doŋtom atu ba avômalô Islael ethak êv maleŋiŋ hathak. Nôm êŋ ma Mesia.”   
\p
\v 21 Ma enaŋ viyaŋ, “Miŋ anyô Judia la hato kapya hadêŋ yêlô ba hanaŋ abôla hathak o mena ŋê Islael takatu ba êlêm loŋ êntêk, miŋ enaŋ abô kambom la hathak o ami. Mi.  
\v 22 \x * \xo 28:22 \xt Ap 24:14\x*Ma doŋtom yêlô ayala nena loŋ nômbêŋ intu sapêŋ ma avômalô enaŋ abô kambom hathak loŋôndê nênêmimbiŋ Yisu. Ba intu yêlô leŋiŋhaviŋ nadaŋô anêm auk nena honaŋ aisê hathak loŋôndê êŋ.”  
\v 23 Êŋ ma etak wak yaŋ ek nesak doŋtom imbiŋ yani.  
\p Wak êŋ hayô ma avômalô Islael bêŋ anôŋ êyô unyak atu ba Pol hamô. Lôkbôk hi aleba bôlôvôŋ ma Pol hanaŋ abô hadêŋ thêlô. Ma hik Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak anêŋ ôdôŋ thô hadêŋ i. Ma hik iniŋ auk liŋ hathak Mose anêŋ balabuŋ lôk plopet iniŋ abô ek thêlô nênêmimbiŋ nena Yisu ma Mesia atu.  
\v 24 Ma thêlô doho êvhaviŋ abô takatu ba hanaŋ ma doho ma mi.  
\v 25 Ma thêlôda enaŋ abô lôk vovak ba evak i vose hi ôdôŋ ju. Ba idum ek ini ma Pol hanaŋ abô te haveŋ yam nena, “Lovak Matheŋ bôk hanaŋ abô avanôŋ hadêŋ libumi halôk plopet Aisaia ba hanaŋ aêntêk,   
\q1
\v 26 “‘Nu êndêŋ avômalô takêntêk ba onaŋ êndêŋ i nena,  
\q1 “Wak nômbêŋ intu ma tem nodaŋô abô,  
\q2 ma doŋtom tem miŋ hatôm noyala anêŋ ôdôŋ ami;  
\q1 Ma wak nômbêŋ intu ma tem ôŋgô nômlate,  
\q2 ma doŋtom miŋ hatôm nôpôm anêŋ ôdôŋ ami.”   
\q1
\v 27 Ek malê nena avômalô takêŋ iniŋ auk ma thekthek,  
\q2 ma ibi leŋiŋôndôŋ siŋ,  
\q2 lôk ivuliv maleŋiŋ siŋ.  
\q1 Ma mi, ma tem nêgê tak esak maleŋiŋ,  
\q2 lôk nedaŋô êndôk leŋiŋôndôŋ,  
\q2 lôk neja ênjêk iniŋ auk  
\q1 ma tem nede kapôlôŋiŋ liliŋ ek yandum thêlô ba nimbitak mavi.’ \rq Aisaia 6:9-10 \rq*   
\p
\v 28 “Aêŋ ba noyala katô nena Wapômbêŋ hêv anêŋ abô hathak anêŋ bulubiŋ hadêŋ avômalô loŋ buyaŋ ba tem thêlô neja thô.”  
\v 29 [Pol hanaŋ abô êŋ yôv, êŋ ma avômalô Islael etak yani ba i. Ma êkôki hathak anêŋ abô takatu.]\f * \fr 28:29 \ft Ŋê lôkauk vi leŋiŋhabi nena abô 28:29, ma Luk da miŋ hato ami, ma anyôla hato haveŋ yam.\f*   
\p
\v 30 Hatôm sondabêŋ ju ma Pol hamô unyak atu ba yanida hêv vuli ma hawa avômalô takatu ba êlêm ek nêgê yani thô lôk lamavi.  
\v 31 Ma yani hamiŋ lôklokwaŋ ma kô mi ma hanaŋ abô hathak Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak ma hadôŋ avômalô hathak Anyô Bêŋ Yisu Kilisi. Ma anyôla miŋ hamiŋ yani loŋ siŋ ami.