\id ROM - Hopi NT -USA 2012 (DBL -2013) \h ROMANS \toc1 Paul Rome ep Tuptsiwni’yuṅqamuy amumi Pēniata \toc2 Romans \toc3 Ro \mt2 Paul \mt1 ROME \mt2 ep Tuptsiwni’yuṅqamuy amumi Pēniata \c 1 \p \v 1 Nu’ Paul, Jesus Christ tūwikiat, it penta. God nuy wáṅwayhqe nuy ayata. Noqw ōviy nu put aṅqw lomatuawit yuaatinuma. \v 2 Ura pay hisat pam lavay’aymuy lomatuawit aṅwu pay āawnaqw puma tutuveniyat aṅ put pēnaya. \v 3 Puma God Tiyat Jesus Christ Itahtutuyqawhqay lavayta. Put Tiat sinot anwat pítuhqe David ahpiy aniwhti. \v 4 Noqw pay Qahováriwtaqa Hikwsi pam God Tíatnihqe öqalay’taqat nuhtumi tuawi’ta, ispi pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayhq’ö. \v 5 Noqw pam hapi nuy núokway akw tuaw’ayata. Noqw ōviy nu put tuṅwniyat aw yank̇aṅw sopk̇awtaqamuy sinmuy amumi lomatuawit yuaate’, haqawatuy tuyqawvani; noqw pep pu’ itahtuptsiwniy aṅ hinwisni. \v 6 Noqw nu umumi piw ayatiwa; nāmahin pi Jesus Christ umuy pay nāmi wáṅwayi. \v 7 Nu umuy Rome epeq God sinomuyatuy öqalanta. God umumi unaṅway’taqe uma put sinomatniqat ōviy umuy wáṅwayi. Nam pam umuy núokwat, pu kwakwhat unaṅwat máqani, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ ámuma. \s1 Prayer of Thanksgiving \p \v 8 Pas nu sohsokmuy umuhpe hahlayhtima, Itanay God aw’i, Jesus Christ Itahtutuyqawhqay aṅ’a. Kwakwhat pi umuhtuptsiwni tūwaqatsit aṅ ahsupoq lomayuaatiwa. \v 9 Nu yūmosa umuṅem tūviṅtima. God pas nāp nuy súaṅqawhqat navoti’ta. Put hapi eṅem nu iunaṅṅaqw tumalay’ma. Nu put eṅem lomatuawit Tiyat yuaataqat sinmuy āwinta. \v 10 Pas as okiw God pan tunatyawtaqw nāp hisat yepehaqtiqw nu qa haqam hinhte’ umumiq pohtaniqey ōviy nu put aw tūviṅtima. \v 11 Pas nu as umumi yórikniqey nāwakna, nen hihta Hikwsit aṅqw tutuqayhqey umumi mātapq uma öqawhtotani. \v 12 It nu paṅqawu: Nu umumum yantaqw itam na’qalayani‐umuhtuptsiwniy aṅ‐nik̇aṅw pu ituptsiwniy aṅ’a. \v 13 Noqw pay nu umuy it navotnaniqey nāwakna, itupkomu: Nu as piép umumiqniqey unaṅwtiṅwu; nīk̇aṅw nu pewhaqami pahsavo hihta akw sóontiṅwu. Nu umuhpa’ as hakimuy piw ayo óyaniqey nāwakna, ayaṅ haqe’ qa‐Jew‐sinmuy amuhpa’ hakimuy ayo óyahqey pan’i. \v 14 Pi nu lomatuawit aw taviwat, aw ayatiwhqe, ōviy nu soon qa sohsokmuy sinmuy put āawnani, imuy Greek‐sinmuy‐nik̇aṅw pu qa‐Greek‐sinmuyu, a’nö wuwni’yuṅqamuy‐nik̇aṅw pu piw qa wuwni’yuṅqamuyu. \v 15 Noqw ōviy nu suhtaq’ewnihqe kwaṅwtoynak̇aṅw umuy Rome epeq sinmuy amumi enaṅ lomatuawit yuaatani. \s1 The Power of the Gospel \p \v 16 Pi nu lomatuawit Christ yuaataqat qa hahmana, ispi God lavayiat öqalanihqe sohsokmuy tuptsiwyaqamuy ayo óyaṅwu. Pam imuy Jew‐sinmuy amumi mohti yuaatiwa, nit pahsat pu imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi pīwu. \v 17 Pi lomatuawi itamuy āawnaqw hak hin God aw súantaniqat itam navoti’yuṅwa. Hak qapēvewne’ put aw súantaṅwu; piw hak tuptsiwni’k̇aṅw suan hinmaṅwu. Pi ura pan pey’ta: Suan hinmaqa qapēvewnit akw qatsítuwani. \s1 The Guilt of Mankind \p \v 18 Pi God sinmuy put qa k̇aptsi’wisqamuy amuhpewi itsívuat ōṅaqw mahtakiwa, pu qaanhinwisqamuy sohsokmuy amuhpewii. Puma hakim qaanhinwisqey akw God aṅqw navotit pas antsanihqat ahoy ṅuy’yuṅwa. \v 19 Puma pi put pas sūkw Godnihqat yūmosa öqalay’taqat unaṅwpeq navoti’yuṅwa, pi God amumi put mātaktaq’ö. \v 20 Noqw nāmahin pi as pam pantaqa qamātaqpuveniqw tūwaqatsit hisat yukiltiqat aṅqaqw sinom put māmatsya, yaṅ himu yukiltiqat ahpiy’o; nihqe ōviy kurs hin ayo naymakni’yuṅwni. \v 21 Ispi as puma God tuwi’k̇ahk̇aṅw put qa k̇aptsi’tota, piw qa tsúyakya; nit tuwat soq nānaphin hihta wūwanvaya. Paniqw ōviy unaṅwaam an’e’wakw akw qatālawva. \v 22 Puma pas a’nö wuwni’yuṅqey namiwuwantota; nīk̇aṅw pay kurs núanhihtuniwhtoti. \v 23 Nihqe puma God pas hímunihqat sutsep qátuhqat aw nānawaknaqey qe’totit, sinot pay súlawhtiṅwuqat an hihta yukiwhqat aw nāwakintivaya, pu hihtuy masay’yuṅqamuy amún yukiwyuṅqamuyu, pu nālöq hok̇ay’yuṅqamuyu, pu hihtuy hoyóyotinumyaqamuyu. \v 24 Paniqw ōviy God pumuy tuyoy’ewakw qatsit aw mātavi, nāp unaṅway tuṅlayiyat aṅ hinwisniqat ōviy’o, nānami tokoy qahihtatotaniqat aw’i. \v 25 Ima hapi God pas antsanihqat pay wutsit enaṅ nāhoyṅwaya; nihqe pay hihta God ahpiy yukiwhqat aw nāwakintivayaqe eṅem tumaltivaya, God sohsok hihta yukuhqat tatamtotat’a. Pam hapi sutsep tayawintiwaa; pay nam antaa. \v 26 Yantaqat ahpiy pu’ God pumuy tuyoy’ewakw tusk̇aptunatyat aw mātavi. Oviy hikis pi momoymat tahtaqtuy amumum namitumalat qe’totit nāp nāmi qaantsaktivaya. \v 27 Pu pay ōviy piw amún tahtaqt momoymuy amumum hin tumalay’yuṅqey mātatvet, pu pas nānami nuvö’naṅway akw qaunaṅwtalawvaya, tāqa sukw tāqat amum hihta nāmiq tumalay’taṅwu, nihqe nāp tokoy ep qaanhtipuy ahpiy sivilalwa; noqw pam pantaqa pay pumuy nāp himuamu. \v 28 Pu pay puma God navoti’yuṅwniqey qa nānawaknaqw, pahsat pu God pumuy an’e’wakw wuwnit aw mātavi; noqw puma as hihta qa hintsatsk̇aniqey hintsaktivaya, God put aw pumuy mātaviq’ö. \v 29 Puma hihta qaantsatskiwhqat akw ahsaliwyuṅwa. Puma tokot sokoptiwisniqey tunatyawyuṅwa; qalomátunatyawyuṅwa; k̇an’ewtunatyawyuṅwa; hakiy tūhototaniqey tunatyawyuṅwa; unaṅwtuyat akw ahsaliwyuṅwa; tukwyantunatyawyuṅwa; nāṅwuy’tunatyawyuṅwa; unatwi’yuṅwa; nukpantunatyawyuṅwa; kolilitiwisa; \v 30 Tūatsatotoynaya; God aw qa suhtaq’ewya; tūunaṅwmokintota; kwīkwivitu; hihta kwiviyuaatota; hihta qalolmat yēwalalwa; yumuy, namuy qa k̇aptsi’yuṅwa; \v 31 Hihta qa mātsi’yuṅwa; namiyukit tutkilalwa; tūqahahlayya; a’nö unaṅway’yuṅwa; qanun’okwatu. \v 32 Noqw hakim pan hinwisqam hovalniwyaniqey ep ö́kiniqat yan God amuṅem yuku. Noqw ima it navoti’k̇ahk̇aṅw pan hinwisa, piw pan hinwisqamuy amuhpa nāhahlaynaya. \c 2 \s1 God’s Judgment \p \v 1 Yantaqw ōviy uma hakim nuhtumiq hiṅqaqwaqam kurs hin ayo nö́ṅakiwtani; pi uma hakiy aqw hiṅqaqwe’ napsiwnayaṅwu; pi uma nuhtumiq hiṅqaqwaqam pay piw pan hinwisa. \v 2 Noqw suyan pi God hakimuy panyuṅqamuy amuṅem suan hin yukuni’maqw itam navoti’yuṅwa. \v 3 Noqw uma hakim nuhtumiq hiṅqawk̇ahk̇aṅw pay piw amún hinwisqamu, hisat God nuhtuṅem suan hin yúkunaqw, ya uma hin ayo nö́ṅakiwtaniqey wūwantota? \v 4 Pi God umuy pas ōkwatuwhqe ōviy umumi qa suy’tsipti. Ya uma pay pas put paysoqlalwa? Pam umuy umuhnukusqatsiy aṅqw ayo lasnaniqe ōviy umuy pāsi. Ya uma pay pas qa ṅas’ew it aw wūwaya? \v 5 Uma umuhnukusqatsiy aṅqw ayo qa lasyat soq umuh’unaṅway owatotaqe soñawnen God itsívuyat nenṅem waranhtota. Noqw ason God sinmuy amuṅem suan yuk̇e’ pep pu’ pam umuy pas pavan sivintoynani. \v 6 Pi God sinmuy sohsokmuy nānap hintsakpiyamuy an amumi ahoytani. \v 7 Ima hakim lolmat tunatyawk̇ahk̇aṅw aṅ ahsupoq suan hinwisqamuy pam pumuy qatsit qaso’taqat máqani. Puma pi God aṅqw tayawinpit, pu k̇aptsi’tiwhqat, pu qatsit tunatyawyuṅwa. \v 8 Nīk̇aṅw pay hakim nenṅem‐sa hinwist God lavayiyat pas antsanihqat aw qa tuqayvastotat qaanhinwisq pam pumuy amumi itsívuy mahtaknani. \v 9 Sohsoyam qaanhinwisqam k̇ānanaptani, pas pavan hihta ep okiwhinhtotini, ima Jew‐sinom mohtii, pu ima qa‐Jew‐sinom pīwu. \v 10 Nīk̇aṅw sohsoyam suan hinwisqam God tālayat ep yesni, k̇aptsi’tiwyani, kwakwhat unaṅway’vayani, ima Jew‐sinom mohtii, pu ima qa‐Jew‐sinom pīwu. \v 11 Pi God qa sinonuiña. \v 12 Pi ima qa‐Jew‐sinom Moses tutuvoyat qa navoti’yuṅwa; nīk̇aṅw pay nāmahin pi tutavot qa pasiwk̇ahk̇aṅw qaanhtote’ hovalniwyani; noqw pay Jew‐sinom Moses tutavoyat navoti’k̇ahk̇aṅw qaanhtote’ tutavot an yukuniwyani. \v 13 Pi Moses tutavoyat nanaptaqam qa puma God aw súanyuṅwa; pi put aṅ hinwisqam hapi put aw súanyuṅwa. \v 14 Pi ima qa‐Jew‐sinom Moses tutavoyat qa tuwi’yuṅwa; nīk̇aṅw nāp hin tutaptiwhqat aṅ mamavisya. Yanwisqey akw nāp tutavoy aṅ hinwisqey namtakni’yuṅwa. \v 15 Pi pan hinmaqa unaṅwpeq tutavot pasiwtaqey mahtakni’ta; nihqe pam qaanhte’ unaṅwpeq sunvoti’taṅwu, pu piw súanhte’ navoti’taṅwu. \v 16 Pi Jesus Christ sinmuy qaanhintsakpiyamuy ep ason amuṅem hin yúkuni, hikis pi hihta nanauyve hintsatsk̇aqata, hisat God put eṅem tokiltaqat aw pítuq’ö. Nu yan sinmuy āwinta. \s1 The Jews and the Law \p \v 17 Meh, um hapi Jew‐sínonihqey pan túṅwantiwa, nihqe um Moses tutavoyat navoti’taqe put aw yank̇aṅw God sivihpiyat aṅqw ayo yámakiwtaniqey wūwanta; pu um God tuwi’taqey kwiviyuaata. \v 18 Nihqe um put tunatyayat navoti’ta; pu um hihta súantaqat, pu piw qasuantaqat navoti’ta, sam pi um Moses tutavoyat ahpiy put tutuqayhqee. \v 19 Nihqe um aṅ qapostalyaqamuy tsāmi’maqey pas nēṅem qa nánahtsovi; qatalpuveyaqamuy amumi talni’taqeyu; \v 20 Aṅ an’e’wakw hinwisqamuy tsihkwantaqeyu; tsātsakwmuy tutuqaynaqeyu; sam pi um Moses tutavoyat ahpiy hihta pas antsanihqat navoti’ta. \v 21 Taa, noqw um ayo sukw tutuqaynaqa, ya um hinoqw qa nātutuqayna? Hak hihta qa ūuymantaniqat um nuhtumi paṅqawlawhqa, ya um hinoqw hihta ūuyṅwu? \v 22 Hak nömaqtsit qa sokoptamantaniqat nuhtumi paṅqawlawhqa, ya um hinoqw nömaqtsit sokoptaṅwu? Um nāp yukiwhput aw nāwakintiwhqat pas qa hahlayhqa, ya um hinoqw pas āantsawat kīhut aṅqw hihta ūuyṅwu? \v 23 Um Moses tutavoyat ep tsómokiwtaqa, ya um hinoqw put ep qaanhte’ God qa hihtataṅwu? \v 24 Pi God natṅwaniat umutsviy qa‐Jew‐sinmuy amunawit ōvelaniwa, ōviy pi pan pey’ta. \v 25 Pay as pi pas antsa um Moses tutavoyat an hinmaniqw pep pu’ poṅotkit akw tuvoyla hihk̇ay’tani; nīk̇aṅw kurs um put tutavot ep qaanhte’ pep hapi pu’ um qa pan tuvoylaiwtaqey antani. \v 26 Taa, kurs hak tāqa poṅotkit akw qa tuvoylaiwtaqa God tutavoyat an hinme’ pam as qa poṅotkiwk̇aṅw God‐niqw pay pam tuvoylaiwtaqey antani. \v 27 Nen pam hak tokoy ep qa poṅotkiwk̇aṅw tutavot an hinme’ uṅ tuhtualni, um hak pan tuvoylaiwk̇aṅw tutavot tuwi’k̇aṅw qaanhinmaqata. \v 28 Pi pay i’ hak Jew‐sino pan tihtiwhqa God‐niqw qa pas antsa Jew‐sino; pu hak tókoy‐sa ep poṅotkit akw tuvoylaiwtaqa God‐niqw qa pas antsa pan tuvoylaiwta. \v 29 Pi i’ hapi hak pas unaṅwpeq Jew‐sinonihqa hapi putniqw pas antsa Jew‐sino; pu i’ hak pas unaṅwpeq tuvoylaiwtaqa hapi putniqw pas antsa tuvoylaiwta. Hak tutavot an hinhtiniqey‐sa ōviy tokoy ep tuvoylaiwte’ qa pas antsa tuvoylaiwtaṅwu. Pi hak Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy unaṅwpeq tuvoylaiwṅwu. Pam God ahpiy tayawniwni, qa sinmuy amuhpiy’o. \c 3 \p \v 1 Noqw as kurs pantaqw, hal Jew‐sínoniniqw ya pam pas sen nukṅwa? Hak puyaw poṅotkit akw tuvoyla hihta nukṅway’ta? \v 2 Qa sūpwata. Mohti yan’i: Pumuy hapi amumi God lavayiy mātavi. \v 3 Noqw as kurs haqawat qa tūtuptsiwaniqw pep hintani? Kurs puma God qa tūtuptsiwaqw ya sen pahsat God a’nö átsani? \v 4 Qae. Pay God pas qa átsani, nāmahin pi sohsoyam a’tsatni. Pi ura yan pey’ta: Nen um hin lavayhte’ súaṅqawhqey pan mātaktimantani; pu ūmi hiṅqaqwaqw um put ep yumoṅwaltimantani, yan’i. \v 5 Noqw kurs itam qaanhinwise’ God suan hinmaqat mahtaknaye’ itam hiṅqaqwani? Sen itam God hihta ep nāoyhqe qa súantaqat kitotani? (Nu pay sinot an lavayhti.) \v 6 Qae. Pi as pantaniqw, ya God hin sinmuy amuṅem qaanhtipuyamuy ep yúkuni? \v 7 Ispi kurs nu iatsay akw God qa hihta atsátaniqat mahtaknaqw ya pam hinoqw pas piw nāt nuy qaanhinmaqat an yukunani, suyan pi pam iatsay akw pas pavan hímunihqey mātaktini? \v 8 Yaw haqawat itamumiq nukushiṅqaqwaqe itamuy sinmuy yan tutuqaynayaqat paṅqaqwa: Pay itam hihta qaanhintsatsk̇aqw himu lolma put ahpiy aniwhtini. Pan tūtutuqaynayaqam qalomáyukiwyaniqw pam amuṅem súanta. \s1 No Man Is Righteous \p \v 9 Noqw hintani? Ya Jew‐sinom qa‐Jew‐sinmuy amuhpenihqe pay ṅas’ewya? Qae. Pas qa hin’i. Pi itam pay Jew‐sinmuy‐nik̇aṅw, pu qa‐Jew‐sinmuy pumuy wihkiyaqw, kurs pay qaanhtipu pumuy sohsokmuy nāmi tuyqawi’ta. \v 10 Pi ura yan pey’ta: Pas qa hak súanta, qae, qa ṅas’ew sūk̇aa. \v 11 Qa hak hihta pas antsanihqat mātsi’ta; qa hak God hepnuma. \v 12 Puma sohsoyam God pöhuyat aṅqw lasya; sohsoyam sumiyank̇ahk̇aṅw qa hihta apitoti; qa hak haqam lolmat hintsaki; qae, qa ṅas’ew sūk̇aa. \v 13 Tönaam tūamit aqw hötsit anyuṅwa; leñiy akw tūunatotoynaya; lavayiam tsūtsu’tuy k̇elmokiyamuy anyuṅwa. \v 14 Moayamuy aṅqw qalomálvayi pu unaṅwmoklavayi nȫṅanta. \v 15 Tuwat soq hakiy nīnayaniqey aw k̇aktayaya. \v 16 Puma hihta hovalantiwisa; sinmuy okiwsahsantiwisa. \v 17 Puma pasi’naṅwat qa tuwi’yuṅwa. \v 18 Puma God qa k̇aptsi’yuṅwa. Pan pey’ta. \v 19 Noqw itam navoti’yuṅqw God Jew‐sinmuy tutavot aṅ hinwisniqat ōviy pumuy put maqa, qa hak kwiviyuaataniqat ōviy’o; pahsat pu sinom sopk̇awtaqam God ep qaanhtotiqey navoti’yuṅwni. \v 20 Paniqw hapi ōviy kurs hin hak Moses tutavoyat an hinmaqey akw God aw súantani; pi tutavo qaanhtiput hímunihqat nuhtumi mahtaknaniqe ōviy taviwa. \s1 How God Puts Men Right \p \v 21 Noqw pu’ hapi hak tutavot qaanhinmaqat hin God aw súantaniqat itam navoti’yuṅwa. Noqw Moses God lavay’aymuyatuy amumum aṅwu pay put pēna. \v 22 Hak Jesus Christ aw tuptsiwhq God put súantaqat paṅqawu. God sohsokmuy tuptsiwyaqamuy pan lalvaya. Pi itam sohsoyam sunyuṅwa. \v 23 Pi itam sohsoyam qaanhtotiqe God aṅqw tayawinpit ṅastatoti. \v 24 Noqw pay itam qa sisviyat Christ Jesus atsviy qaanhtiput aṅqw mātaviwyaqe núokwayat ahpiy qenivo oyiwa. \v 25 Pi God pan put eṅem yukuqw pam mokqe put aw tuptsiwni’yuṅqamuy qaanhtipuyamuy amuhpiy ayo yuku. Noqw God panhtiqe súanhtiqey nuhtumi mahtakna, ura pam yūpahaqaqw qa īts puhtsemokqe hakimuy qaanhtipuyamuy aw qa tunatyawtaqee. \v 26 Nihqe ōviy pam Jesus Christ aw tuptsiwni’yuṅqamuy qenivo óyahqe pam súanhtiqey yepehaq nuhtumi mahtakna. \v 27 Noqw hak sen it ep kwiviyuaatani? Qa hak’i. Noqw hinhtiqw ōviy’o? Qa hak hintsakpiy ahpiy súantat qapēvewnaqw God put súantaqat paṅqawhq ōviy’o. \v 28 Noqw ōviy nu paṅqawu: Pay as sino hin tutaptiwhq nāmahin qaanhinmat, qapēvewnit ahpiy God aw súanta. \v 29 Ya pay God pas Jew‐sinmuy‐sa Tutuyqawhqaamu? Ya pay pam imuy qa‐Jew‐sinmuy piw qa Tutuyqawhqaamu? As’a. Pay pam piw qa‐Jew‐sinmuy Tutuyqawhqaamu. \v 30 Ispi pam sūk̇a Godnihqee. Pam hapi Jew‐sinmuy amuṅaqw qapēvewni’yuṅqamuy súanyuṅqat paṅqawu, pu imuy qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw qapēvewni’yuṅqamuy pīwu. \v 31 Noqw kurs k̇a itam pahsat Moses tutavoyat pay qa hihk̇ay’toynaya? As’a. Pi itam pu’ pas put öqawhtoynaya. \c 4 \s1 The Example of Abraham \p \v 1 Kurs huvam Abraham, yep qatsit ep itanay aw wūwayaa. Pam hin qenivo taviwa? \v 2 Pi kurs Abraham hintsakpiy akw qenivo taviwe’ pay soon hihta ep qa tsómokiwtani. Nīk̇aṅw pam qa panwat qenivo taviwe’ kurs pam God aw háqe’wat kwivilvayhtini. \v 3 Huvupatpi tutuvenit aṅ hin pey’ta: Abraham God lavayiyat tuptsiwhq God put súantaqat paṅqawu. \v 4 Noqw tumalay’taqat hapi aw siviw qa kuwahtipuniṅwu; pam put ahsatiatniṅwu. \v 5 Noqw pay nāmahin pi as hak súantaniqey ōviy qa tumaltat, God aw tuptsiwe’ qenivo táviwṅwu. Hak God aw tuptsiwhq pam súantaqat God paṅqawṅwu, nāmahin pi pam as put qa k̇aptsi’taṅwuniq’ö. \v 6 Pam hapi hahlayhpit ep’e, ispi pam lolmat qa tumaltaqw God put súantaqat paṅqawhq’ö. Noqw David yan put lavayhtiqe \v 7 Ura paṅqawu: God hakimuy nukpanayamuy amuhpiy ayo yukuqw puma hahlayhpit epya, hakimuy qaanhtipuyamuy pas sūs suhtokq’ö. \v 8 Pas hakiy aw Tutuyqawhqa qaanhtipuyat qa nono’q pam hahlayhpiy ep’e, kita. \v 9 Noqw ya pay pas poṅotkit akw tuvoylaiwyuṅqam‐sa it hahlayhpit epyani? Sen pay put akw qa tuvoylaiwyuṅqam pīwu? Pi itam paṅqaqwa: Abraham qapēvewnaqw God put súantaqat paṅqawu. \v 10 Taay, noqw pam hisat put yan lavayhti? Sen poṅotkiwtaqö’? sen qa poṅotkiwtaqö’? Pam nāt qa poṅotkiwtaq’ö. \v 11 Noqw pam nāt qa poṅotkiwk̇aṅw God aw tuptsiwhq pay pam súantaqat God paṅqawu; nihqe pahsat pu pan lavayhtiqey tuawi’taniqe ōviy pam poṅotkit akw tuvoylatiniqat put ayata. Pahsat pu Abraham sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy náamniqat God paṅqawu, nāmahin pi as puma qa poṅotkiwyuṅq’ö; noqw pay puma piw súanyuṅqat pam paṅqawu. \v 12 Pam piw imuy hakimuy poṅotkit akw tuvoylaiwyuṅqamuy náamni, nīk̇aṅw qa sohsokmuyu. Pam imuy hakimuy poṅotkit akw tuvoylaiwk̇ahk̇aṅw qapēvewnit aṅ hinwisqamuy náamni, itanay Abraham nāt qa poṅotkiwk̇aṅw hin hinmaqat pan’i. \s1 God’s Promise Received through Faith \p \v 13 Pi God Abraham, pu natkomuyatuy pumuy tūwaqatsit máqaniqey aw paṅqawu. Pam qapēvewnak̇aṅw God aw súantaqw ōviy pam yan put āawna, pam tutavot an hinmaqw qa paniqw ōviy’o. \v 14 Noqw pay kurs ima Moses tutavoyat an hinwisqam‐sa tūwaqatsit makiwyaniqw pep pu’ God hihta āawnaqw paysoqtini, piw itahqapevewni paysoqtini. \v 15 Pi God sinmuy hin hinwisniqat tutaptaqw, pep pu’ pumuy amuṅem hin yúkuni; pi as tutavo qa háqamniqw soon pi as sinom tutavot aṅqw lasyani. \v 16 Pi God put aw tuptsiwni’yuṅqamuy tūwaqatsit máqaniqey amumi paṅqawu, pam núokwat ahpiy put panhtiniqey nāwaknaqe ōviy’o. Noqw ōviy sohsoyam Abraham timat tūwaqatsit makiwyani, ima hakim Moses tutavoyat makiwyaqamu, pu ima hakim Abraham an qapēvewnit aṅ hinwisqam pīwu. Pam hapi sohsokmuy itamuy tuptsiwni’yuṅqamuy náamu. \v 17 Pi ura yan pey’ta: Nu hapi uṅ k̇aysiwhqamuy nanāpwatuy sinmuy náamtoynani. Noqw pam God qapēvewnaqe putniqw pay pam pumuy náamu. Pi God qayesqamuy taytoynaṅwu, piw himu qa háqamniqw put pay háqamniqat an lalvayṅwu. \v 18 Noqw nāmahin pi pam hihta qatuptsiwni’ewakw unaṅwvahsi’k̇aṅw God qapēvewna; nihqe ōviy pam k̇aysiwhqamuy sinmuy náamti; ura put ahpiy qaan’ewakw hintaqam sinom aniwhtiniqat God paṅqawu. \v 19 Noqw ōviy pam pas qaöwítuptsiwa, nāmahin pi as putniqw tokoat pay qa taytaq’ö, pam tsivót‐sikip súnathaqam yahsaṅwni’ta; piw Sarah tiylawhqey aṅ ruhpa. \v 20 Noqw pay Sarah Abraham eṅem ti’vaniqat God yan put āawnaqw Abraham qapēvewnaqe qa náṅeknat tuptsiwniy ep suyhtsepṅwat pas pavan öqawi’maqe God pas hihtata. \v 21 Pi pam God aw navoti’taqw pam hihta hin yuk̇e’ aw antsanṅwu. Noqw ōviy pam put aw tuptsiwa. \v 22 Noqw paniqw hapi pam qapēvewnaqey ahpiy suantaqat God paṅqawu. \v 23 Noqw pam put súantaqat paṅqawhq pan tutuvenit aṅ pey’ta. Nihqe qa Abraham éṅem‐sa pey’ta, \v 24 Nīk̇aṅw pay itamuy hakimuy Abraham an God aw tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅem pīwu. Pi pam Jesus Christ Itahtutuyqawhqay mokiwuy aṅqw ahoy tātayna, \v 25 Pam itahqaanhtipuy ep mokniqe taviwhq’ö. Pam mok̇qe itamuy qenivo óyaniqe ōviy ahoy tātayi. \c 5 \s1 Right with God \p \v 1 Noqw ōviy itam qapēvewnayaqw Jesus Christ Itahtutuyqawhqa itamuy God enaṅ namivöhikna. Noqw pan hapi itam God aw súanyuṅwa. \v 2 Pu itam qapēvewnayaqe God núokwayat aṅ hinwisniqat Jesus Christ yan itamuṅem yuku, nihqe itam Christ amum k̇aptsi’tiwyaniqey tunatyawk̇ahk̇aṅw hahlayya. \v 3 Pu itam qa it‐sa ep hahlayyat, Christ eṅem k̇ānanvotyaqey ep hahlayya. Pi itam k̇ānanvotye’ nakwhani’yuṅwniqey tuwi’vayaniqey navoti’yuṅwa. \v 4 Nen itam nakwhani’yuṅwniqey tuwi’vaye’ tukwsiwyuṅqey navoti’yuṅwa. Nen itam tukwsiwyuṅwe’ Christ amum k̇aptsi’tiwyaniqey tunatyawyuṅwni. \v 5 Itam yan tunatyawk̇ahk̇aṅw qa hihta ep okiwsaniwyat itahṅoyiy aw yórikyani; pi Qahováriwtaqa Hikwsi itamumi God ahpiy noiwhqa itah’unaṅwpeq qatu; nihqe pam God itamumi unaṅway’taqat itamuy pas suyan āawna. \v 6 Pi nāt itam God tunatyayat aṅ qa öqawi’yuṅqw pu put qa k̇aptsi’yuṅqw suhpahsat Christ itamuṅem mōki. \v 7 Ispi soon k̇a hak hakiy súantaqat eṅem mokniq’ö; nīk̇aṅw pay k̇a hak hakiy su’pat eṅem moknik suhtaq’ewni. \v 8 Noqw pi God itamumi unaṅway’taqey yan mahtaknaqw itamuy nāt qaanhinwisq Christ itamumṅem mōki. \v 9 Nihqe Christ itamuṅem mokqe itamuy qenivo oya. Noqw itam it navoti’k̇ahk̇aṅw pam pas suyan God itsivuyat aṅqw itamuy ayo óyaniqat qapēvewnaya. \v 10 Pi itam pay nāt God tuwqamatniqw put Tiat mokqe itamuy God enaṅ namivöhikna; noqw soon qa tis pi ōviy itam put qatsiyat ahpiy ayo nö́ṅakiwtani. \v 11 Nihqe itam qa it‐sa ep hahlayyat, Jesus Christ Itahtutuyqawhqay aṅ God ep hahlayya; put hapi ahpiy itam God amum namivöhikiwya. \s1 Adam and Christ \p \v 12 Yanta. Ura Adam qaanhtiqw sinom sohsoyam put atsviy qaanhtoti, piw qaanhtotiqe mokiwuy akw tuyqawiwyuṅwa; pi sohsoyam qaanhtotiqee. \v 13 Itam navoti’yuṅqw as tutavot qa háqamniqw sinom qaanhinwisq pumuy tutavot aṅqw lasyaqat God qa pan pumuy paṅqawu. Noqw pay God Moses ahpiy sinmuy hin hinwisniqat nāt qa tutaptaqw tūwaqatsit ep sinom pay qaanhinwisa. \v 14 Oviy pi puma mokiwuy aw pohtaya, sohsoyam hakim Adam aṅqw Moses aw pahsavo yesqamu. Puma Adam hinhtiqat qa pan qaanhtoti. Pam pi God aṅqw mewnit qatuqayvasta. Noqw pam sopk̇awtaqamuy sinmuy qeniyamuy ep wunu, it hakiy pítuniqat an’i. \v 15 Noqw God núokwaat Adam qaanhtipuyat qa anta. Pi Adam qaanhtiqw k̇aysiwhqam mokiwuy ep öki; nīk̇aṅw God sinmuy ōkwatuwhq k̇aysiwhqam kuwahtiput makiwya, Jesus Christ núokwayat ahpiy’o. \v 16 Noqw God kuwahtipuat Adam qaanhtipuyat qa anta. Pi Adam qaanhtiqw sinom sohsoyam so’niqat God pan amuṅem yuku. Nīk̇aṅw sinom k̇aysiwhqam qaanhtotiqw God pumuy ōkwatuwhqe qa hinwat amuṅem yukut pumuy mātavi. \v 17 Pi ura Adam qaanhtiqw, ōviy sinom so’ni. Noqw pay God itamuy ōkwatuwhq Jesus Christ itamuṅem sisvit itamuy qenivo oya. Noqw ōviy itam yesni, pu put amum moṅw’iwyuṅwni. \v 18 Pi ura Adam hihta ep qaanhtiqw sinom sohsoyam so’niqat God amuṅem yuku. Noqw pan hapi Jesus Christ hihta ep súantiqw sinom sohsoyam qenivo oyiwe’ yesniqat God amuṅem qenit yuku. \v 19 Pi Adam qa tuqayvastaqw k̇aysiwhqam qaanhinyuṅqey pan yukiltoti; noqw pay pan hapi Jesus Christ God aw tuqayvastaqw k̇aysiwhqam súanhinyuṅqey pan yukiltoti. \v 20 Noqw God sinmuy hin hinwisniqat tutaptaqw pahsat pu puma pas pāpu qaanhinwisa. Noqw pay puma pas pāpu qaanhinwisq God tis pas pavan pumuy ōkwatuwa. \v 21 Ura as qaanhinwisqam mokiwuy aw öki. Noqw pan hapi God hakimuy ōkwatuwhqe pumuy súanyuṅqat paṅqawhqe qatsit qaso’taqat pumuy huyta, Jesus Christ Itahtutuyqawhqay ahpiy’o. \c 6 \s1 Dead to Sin but Alive in Christ \p \v 1 Noqw itam hiṅqaqwani? Ya sen itam yūmosa qaanhinwisni, God núokwayat pas pavan mahtaknayaniqe ōviy’o? \v 2 Pas sóoni. Pi hak mōk̇e’ qaanhtiput soon qa qe’tini. Noqw pan piw itam qa hihta ep qaanhtotini. \v 3 Pi itam Christ amum soa, itam hakim kūyit akw tuvoylatotiqe put aw tōnaltiqamu. Ya uma it qa navoti’yuṅwa? \v 4 Nihqe itam kūyit akw tuvoylatotiqe put amum so’qe āmiwya; nihqe itam put amum āmiwyaqe Nayat lolmat öqalayat akw ahoy tātayya, pūhut qatsit aṅ hinwisniqe ōviy’o, Christ hin tātayhqat pan’i. \v 5 Pi itam put an soe’ āmiwye’ kurs pi hin itam piw qa put an tātayyani. \v 6 Pi itam navoti’yuṅqw itahhisatqatsi put amum nahoylehtsit aw muiwa, itahtokoy qalomátuṅlayiat ayo yukiwniqat ōviy’o; noqw qaanhtipu pāpu itamumi qa tuyqawi’tani. \v 7 Pi mokqa qaanhtiput aṅqw mātaviwṅwu. \v 8 Noqw itam Christ amum so’qe pay itam soon piw put amum qa yesniqey tuptsiwni’yuṅwa. \v 9 Pi itam navoti’yuṅqw Christ mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqe soon pāpu mokni; pi mokiwu pāpu put aw qa tuyqawi’tani. \v 10 Pam sūs mokqe qaanhtiput áṅwuta; pu pam tātayhqe God eṅem qatu. \v 11 Noqw ōviy hapi uma so’qey nāmi wūwantotani, pi mokqa qaanhtiput soon qa qe’tini; nīk̇aṅw uma Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aw tōnalte’ God eṅem yesni. \v 12 Uma umuhtokoy súlawhtiṅwuqat qaanhtiput aw qa mātatveni, taq k̇a qaanhtipu umumi moṅw’iwtaniq’ö; uma umuhtokoy tuṅlayiyat qa aṅ hinwisni. \v 13 Pu uma umuhtokoy qaanhtiput qa aw noayamantani, taq k̇a uma put akw qaanhtiput tumaltotani. Uma qa panyuṅwt God aw nānoi’yuṅwni, so’pumuy amuṅaqw ahoy yesvaqey pan’i, pu umuhtokoy God aw noi’yuṅwni, suan hinwisniqe ōviy’o. \v 14 Pi qaanhtipu soon pāpu umumi tutuyqawni; pi itam tutavot qa aw yanyuṅwt God núokwayat aw yanyuṅwa. \s1 Slaves of Righteousness \p \v 15 Noqw hintani? Ya itam pahsat pu qaanhtiput aṅ hinwisni, itam God núokwayat aw yanyuṅqey tunatyawk̇ahk̇aṅwo, qa tutavot aw’i? Pas sóoni. \v 16 Ason hak hakiy sukw tunatyayat aw tūqaytaniqey ōviy aw nāmatave’ pam put tūwikiatni? Ya uma it qa navoti’yuṅwa? Noqw ōviy kurs uma qaanqatsit aṅ hinwise’ uma put aw tūtuwiktni, pu umuh’ahsati mokiwuni. Pu kurs uma God aw tuqayvastote’ God tūwikimatni, piw súan qatsit put aṅqw makiwyani. \v 17 Nu God aw umuhpe hahlayhtima, itupkomu. Pay as ura uma hisat qaanhtiput tūwikimatu; nīk̇aṅw kwakwhat pi hak umuy lomatuawit tutuqaynaqw uma put kwusuyaqe umuh’unaṅwpeq put tūtuptsiwa. \v 18 Noqw ōviy uma qaanhtiput aṅqw mātaviwyaqe God aw tūwiktotiqe suan hinwisa. \v 19 Nu hapi pay sinot tuwiyat an umumi yuaata; pi umuy māmatsyaniqw pam umuṅem qatuvosi. Pay ura uma hisat umuhtokoy itséheeqatsit, pu nānaṅumo qaanhintsatsk̇aniqey aw nānoi’yuṅwa. Nīk̇aṅw pay uma pu’ hapi umuhtokoy suan qatsit aw noi’yuṅwni, uma suan hinwisniqe ōviy’o. \v 20 Taq ura uma qaanhtiput aw tūtuwiktnihqe uma suan qatsit qa aw tunatyawyuṅwa. \v 21 Taay, noqw ya uma qaanhtiput aṅqw hihta nukṅwat tutwa? Qa hihtaa. Pi uma pu’ put ep hahmanya. Pi qaanhtipu mokiwuy hihk̇ay’ta. \v 22 Noqw uma hapi pu’ qaanhtiput aṅqw mātaviwyuṅqe God awwat tūwiktoti; nihqe uma put aṅqw súanqatsit makiwyani, pu so’ṅwamiq qatsit qaso’taqat himuy’vayani. \v 23 Pi mokiwu qaanhtiput ahsatiata; noqw pay qatsi qaso’taqa God kuwahtipuata, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅ’a. \c 7 \s1 An Illustration from Marriage \p \v 1 Sino hihsavo qátuniqey pahsavo tutavot k̇aptsi’mani. Ya uma it qa navoti’yuṅwa, itupkomu? Nu hapi tutavot tuwi’yuṅqamuy amumi penta. \v 2 Pi wuhti puwsuṅway’taqa puwsuṅway aw som’iwtaṅwu, puwsuṅwaat hihsavo qátuniqat pahsavoo; nīk̇aṅw ason puwsuṅwaat mokq pep pu’ pam put aṅqw mātaviwṅwu. Tutavot aṅ yan hapi pey’ta. \v 3 Noqw ōviy kurs nāt puwsuṅwaat qatuqw pam sukw amum qatupte’ pam yoñaywuhti túṅwantiwṅwu; nīk̇aṅw kurs pay puwsuṅwaat mokq pahsat pu pam tutavotniqw put aṅqw mātaviwṅwu; nihqe ōviy pas as pi nāmahin piw hakiy amum qatupte’ pay qa yoñaywuhti túṅwantiwni. \v 4 Panta itupkomu. Noqw ōviy hapi uma Christ amum so’qe tutavot aṅqw mātaviwyuṅwa, uma Christ ámumtotiniqee, it hakiy mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat ámuma, nihqe uma God eṅem tumalay’yuṅwni. \v 5 Pi ura itam nāp itahtunatyay aṅ hinwisq tutavo itamuy mēwantaqw itam pas pāpu qaanhinwisk̇ahk̇aṅw mokiwuy aw ökiwisa. \v 6 Noqw pu’ hapi itam Christ amum so’qe tutavot itamuy ṅuy’taqat aṅqw mātaviwyaqe Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy pūhut qatist makiwya. Ura as itam hisat tutavot aṅ hin pey’taqat pan God eṅem tumalay’wisa; nīk̇aṅw pu’ hapi Qahováriwtaqa Hikwsi itamumi hin tutapti’maqat itam pan put eṅem tumalay’yuṅwa. \s1 Law and Sin \p \v 7 Noqw itam pahsat hiṅqaqwani? Ya tutavo qaanhtiput súanta? Qae. Pi as tutavot qa háqamniqw nu soon qaanhtiput hímunihqat tuwi’tani. Pi tutavot ep yan pey’ta: Um hihta qa uhhimuy qa tuṅlay’tani. Pay kurs as qa pan pey’taqw nu soon tuṅlayit hímunihqat tuwi’tani. \v 8 Pi as tutavo tuṅlayit hímunihqat nuy tutuqaynaqw pahsat pu nu pas pāpu hīhihta tuṅlay’ta. Pi nu as nāt tutavot qa tuwi’taqw soñawnen pi tutavo qa háqamo; noqw ōviy kurs nu hin tutavot aṅqw lasni. \v 9 Ura nu hisat mewnit nāt qa tuwi’taqe hahlayk̇aṅw qatu; nīk̇aṅw nu put tuwi’vaqe qaanhtiniqey pas pāpu nāwaknaqe qahahlayhtiqe soñawnen mōki. \v 10 Pas as sinom yesniqat ōviy tutavo mātaviwa; noqw pay nu put aw navotq kurs sinom put ahpiy so’ṅwu. \v 11 Pi nu tutavot tuwi’vaqe qaanhtiput ahpiy ūnatiwhqe soñawnen mōki. \v 12 Noqw ōviy hapi God tutavoat pas qahováriwta, pu mewni qahováriwta, súanta, pu lolma. \v 13 Ya sen tutavo lolmanihqa nuy nīna? Pas qae. Pi nu qaanhinmak̇aṅw tutavot aṅqw lahsi, nihqe nu tutavotniqw mokiwuy hihk̇ay’tani. Pi tutavo qaanhtiput suhputsnaniqe taviwa, qaanhtiput pas nuhtsel’ewakw put akw mātaktiniqat ōviy’o. \s1 The Two Natures in Man \p \v 14 Pi itam navoti’yuṅqw God tutavoat Hikwsit ahpiy mātaviwa; noqw pi nu nāp itunatyay aṅ hinmak̇aṅw qaanhtiput aw tūwikiniṅwu. \v 15 Pi nu hintsakqey qa mātsi’ta. Pi nu hinhtiniqey nāwakne’ soq qa put panhtiṅwu; pu nu as hihta aw qa suhtaq’ewnik̇aṅw soq putwat hinhtiṅwu. \v 16 Noqw ōviy nu as hihta qa nāwaknak̇aṅw soq putwat hinhte’ pahsat pay God tutavoyat lolmanihqat nu paṅqawṅwu. \v 17 Noqw ōviy hapi pāpu nu qa nahpiy put hinhtiṅwu, pi qaanhtipu inuhpe pakiwtaqw ōviy nu pantsakma. \v 18 Pi nu navoti’taqe kurs hin pas nāp hihta lolmat hintsakni. Pay nu as hihta lolmat tumaltaniqey tunatyaltiṅwu; nīk̇aṅw hin nu put lolmat hinhtiniqey qa túwaṅwu. \v 19 Pi nu as lolmat hinhtiniqey nāwaknak̇aṅw put qa panhtiṅwu; pu nu hihta qalolmat as qa hinhtinik̇aṅw tuwat soq put panhtiṅwu. \v 20 Noqw ōviy hapi nu hihta as qa nāwaknak̇aṅw put panhte’ qa nahpiy put panhtiṅwu; pi qaanhtipu inuhpe pakiwtaqw ōviy nu pantsakma. \v 21 Noqw nu navoti’taqw kurs panta: Kurs nu as hihta lolmat hinhtiniqey nāwaknaqw pay kurs qalolma piw inumum yanta. \v 22 Pi nu as pas iunaṅwpeq God tutavoyat aṅ nāhahlayna. \v 23 Nīk̇aṅw nu itokoy túwahqe pay kurs pam hihtawat nāwaknaqw iwuwni sukwat nāwakna; noqw nu itokoy qalomátuṅlayiyat aw tūwik’iwta. \v 24-25 Nu iunaṅṅaqw God eṅem tumalay’taniqey nāwakna, nīk̇aṅw nu itokoy akw qaanhtiput eṅem tumalay’ta. Is ohi, okiw himu nūu! Ya sen hak itokoy tuṅlayiyat mokiwuy aw nuy wīki’maqat aṅqw nuy ayo távini? Pas nu God aw hahlayhti, Jesus Christ nuy ayo táviq’ö. \c 8 \s1 Life in the Spirit \p \v 1 Pi God itamuy Christ Jesus aw tōnawtaqamuy qa hinwat yukunani, itamuy hakimuy nāp itahtunatyay aṅqw lasyaqe Hikwsit tunatyayat aṅ hinwisqamuyu. \v 2 Pi itam Jesus Christ aw tōnaltiqe Hikwsit öqalayat aw nānoi’yuṅwa, nihqe qaanhtiput öqalayat‐nik̇aṅw pu mokiwut öqalayat aṅqw mātaviwyaqe qatsit himuy’vaya. \v 3 Pi tutavo kurs hin hakiy qaanhtiput aṅqw ayo távini, kurs hak put suan hinmaniq’ö. Noqw pay God pas nāp Tiy taviqw pam sinmuy qaanhtotiṅwuqamuy amún tokoy’va, nihqe itahqaanhtipuy ep mokqe qaanhtiput áṅwuta, put pāpu itahtokoy aw qa moṅw’iwtaniqw ōviy’o. \v 4 Noqw pahsat pu itam Hikwsit tunatyayat aṅ hinwisqam tutavot suan tunatyayat aw antsanyani, nāp itahtunatyay qa aṅ hinwisk̇ahk̇aṅwo. \v 5 Pi nāp tunatyay aṅ hinwisqam put‐sa aw tunatyawyuṅwa; pu Hikwsit tunatyayat aṅ hinwisqam Hikwsit tunatyayat aw tunatyawyuṅwa. \v 6 Nāp tunatyay aṅ hinwisqam mokiwuy aw ökiwisa; noqw pay Hikwsit tunatyayat aw tunatyawyuṅqam kwakwhat unaṅwat, pu qatsit tutwani. \v 7 Pi nāp tunatyay aṅ hinwisqam God aw qa suhtaq’ewya. Puma God aw qa tuqayvastota; ōviy puma soon put tunatyayat aṅ hinwisni. \v 8 Nihqe ōviy nāp tunatyay aṅ hinwisqam kurs hin God unaṅwveyani. \v 9 Noqw pi uma nāp umuhtunatyay qa aṅ hinwist, Hikwsit tunatyayat aṅ hinwisa, kurs God Hikwsiat pas antsa umuh’unaṅway ep pakiwtaq’ö; noqw kurs Christ Hikwsiat hakiy ep qa pakiwtaqw pay hak qa put sinoatniṅwu. \v 10 Noqw kurs Christ hakiy ep qatuqw God hakiy qenivo táviṅwu; noqw ōviy hakiy hikwsiat qátuni; noqw pay tokoat qaanhtiput atsviy mokpuni. \v 11 Noqw kurs put Hikwsiat hakiy ep qatuqw suyan pi pam hin Christ ahoy tātaynaqey pan piw kurs hin hakiy tokoyat mokṅwuqat ahoy qa tātaynani, Hikwsiy hakiy ep qátuhqat ahpiy’o. \v 12 Noqw ōviy’o itupkomu, itam yahpiy haqahpiy nāp itahtunatyay aw qa tūtuwiktu; nihqe ōviy itam itahtokoy tuṅlayiyat qa aṅ hinwisni. \v 13 Taq hak nāp tunatyay aṅ hinmaqa mokni; nīk̇aṅw hak Hikwsit aṅ nāp tunatyay ayo yuk̇e’ qátuni. \v 14 Pi hihsa’nihqam God Hikwsiyat akw tsāmiwyaqam hapi God tímatu. \v 15 Pi itam God Hikwsiyat makiwyaqe God timatniwhtoti. Itam qa tūtuwiktniwhtoti. Ura as itam God pas pavan mamqasya, nīk̇aṅw itam pu’ qa pan put mamqasya, nīk̇aṅw Hikwsit aṅ itam Abba, Itanaa, yan God aw hiṅqawwisa. \v 16 Pi God Hikwsiat itah’unaṅwpeq itam God timatnihqat itamuy āawna. \v 17 Noqw kurs itam God timatnen, itam Christ amum sohsok hihta himuy’vayani, God sohsok hihta itamuy máqaq’ö. Kurs itam Christ amum hihta aṅ k̇ānanvotye’ piw put amum k̇aptsi’tiwyani. \s1 The Future Glory \p \v 18 Pi hisat aw pituqw, itam Christ amum k̇aptsi’tiwyani. Noqw nu it aw wūwaqe hihta ep k̇ānavotqey pay qahihtata. \v 19 Pi yaṅ sohsoy himu yukiwyuṅqa kwaṅwtoynayak̇ahk̇aṅw God tímuyatuy mātaktotiniqat ōviy maqaptsi’yuṅwa. \v 20 Pi yaṅ himu yukiwyuṅqa qa nahpiy nukwsiwhti, pi God ahpiy’o; noqw pay pam put pasiwnaniqey tunatyawta. \v 21 Pi yaṅ himu yukiwyuṅqa súlawhtotiṅwu; nīk̇aṅw ason God timat qatsit qaso’taqat pas suyan himuy’vayani. Noqw pahsat pu yaṅ himu yukiwyuṅqa pumuy amumum alöṅtote’ pāpu qa súlawhtotini. \v 22 Pi itam navoti’yuṅqw yaṅ himu yukiwyuṅqam sumiyank̇aṅw pew pahsavo soñawnen tiylawhqe eykitaqat anta. \v 23 Noqw itam nuhtum itah’unaṅwpeq eykik̇ahk̇aṅw hisat itam God tímatnihqey mātaktotiniqey maqaptsi’wisa, pep pu’ itahtoko alöṅtotini. Pi God itamuṅem pan yúkuhqey mahtaknaniqe ōviy itamumi Qahováriwtaqat Hikwsit noa. \v 24 Pi itam pan tunatyawk̇ahk̇aṅw ayo nȫṅa; noqw hak hihta tuwe’ pāpu qa put ōviy maqaptsi’taṅwu; ispi hak hihta pay tuwe’ ya hinoqw nāto piw put ōviy maqaptsi’taṅwu? \v 25 Nīk̇aṅw itam hihta qa tuway’k̇ahk̇aṅw maqaptsi’yuṅwa; itam pas suyan alöṅtotiniqey navoti’yuṅqe qa ȫnaiwk̇ahk̇aṅw pay ōviy maqaptsi’yuṅṅwu. \v 26 Pu pan hapi ōviy pay piw i’ Hikwsi itamuy hihta aṅ qa pasiwyuṅqat ep itamumi unaṅwtavi’ta; pi itam as hin hihta ōviy tūviṅlalwaniqey qa tuwi’yuṅwa; noqw itam kurs hin lavayhtotinik̇ahk̇aṅw itah’unaṅwpeq eykitaqw Qahováriwtaqa Hikwsi pas nāp itamuṅem God aw okiwhtima. \v 27 Noqw God u’naṅwat aṅ purimaqa Hikwsit wuwniyat navoti’ta, ispi pam God tunatyayat an put sinomuyatuy amuṅem okiwhtima. \v 28 Noqw itam navoti’yuṅqw God sinomuy amuṅem sohsok hihta lolmat tumalay’ta, ima hakim put tunatyayat ahpiy wáṅwayniwyaqe put aw unaṅway’yuṅqamuy pumuy amuṅem’i. \v 29 Noqw God sohsokmuy sinomuy amumi aṅwu pay navoti’taqe pumuy namorsta, nihqe puma put Tiyat hin son’iwhqat an yukiltotiniqat amuṅem yuku; noqw Christ k̇aysiwhqamuy nānatupkomuy amuṅaqw mohpeq’a. \v 30 Pu pam hakimuy aṅwu pay namorstaqe pumuy wáṅwayi, pu hakimuy wáṅwayhqe pumuy qenivo oya, pu pam pumuy qenivo óyahqe puma put Tiyat amum k̇aptsi’tiwyaniqat tunatyawta. \s1 God’s Love in Christ Jesus \p \v 31 Noqw itam it ep hiṅqaqwani? Kurs God itamuy paaṅwantaniqw hak sen itamuy áṅwuy’tani? Kurs hak’i. \v 32 Pi God Tiy qa k̇ahk̇awnat sohsokmuy itamuṅem put mokniqat ōviy aṅqw tavi. Nihqe panhtiqe suyan pi pam sohsok hihta itamuy paysoq huytani. \v 33 Ya hak sen God namorayamuyatuy amumiq hihta tutupni? Pi God pumuy qaanhtipuyamuy ayo yuku. \v 34 Ya hak sen itamuṅem qalomáyukuni? Sen Christ Jesus panhtini? Pi pam itamuṅem mōki, piw mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqe God putvaqe qatu; pam pep itamuṅem lavayi’ma. \v 35 Christ itamumi unaṅway’taqw ya sen hak put aṅqw itamuy tsīk̇ani? Pas kurs hak’i. Itam k̇a k̇ānanvotpit akw sóon’iwyuṅwni, okiwsaniwyani, tsöṅsoiwyuṅwni, yuwsit ṅastayani; hihta nuhtsel’ewakw aṅ kuyyuṅwni, sipwuvahpit akw qö́yaniwyani. Nīk̇aṅw itam it aṅ kuhkuyve’ Christ aṅqw qa ayo tsīk̇aniwyani. \v 36 Pi ura yan pey’ta: Pi itam uhsinomnihqe ōviy tāwanawit qö́yaniwya; itam púmuyniqw kanelmuy qö́yaniwyaqamuy amunyuṅwa. \v 37 Itam k̇ānanvotpit aṅ kuhkuyve’ qa unaṅwsoe’ hahlayyani, Jesus Christ itamumi unaṅway’taqat navoti’k̇ahk̇aṅwo. \v 38 Pi nu pas nātuptsiwnaqw soon himu God aṅqw itamuy ayo tsīk̇ani, sen mokiwu, sen qatsi, sen ōveqatsit aṅqw hoṅvia’yatu, sen mohpeqyaqamu, sen öqalat pasiwyuṅqamu, sen himu pu’ yaṅ hinyuṅqa, sen himu nātoniqa, \v 39 Sen ōveqatsit ep yesqamu, sen maskiṅaqw hoṅvia’yatu. Pi God Jesus Christ Itahtutuyqawhqay aṅ itamumi unaṅway’ta, noqw ōviy soon himu yukiwhqa put aṅqw itamuy ayo tsīk̇ani. \c 9 \s1 God and His Chosen People \p \v 1 Christ nuy pas súaṅqawhqat inumi navoti’ta, pu Qahováriwtaqa Hikwsi nuy qa atsálawhqat iunaṅwpeq yan nuy āwinta. \v 2 Pas nu a’nö putuiwk̇aṅw sutsep isinomuy amuṅem iunaṅwpeq qahahlayi. \v 3 Pay pi as nu tatam isinomuy, pu inuhpivituy amuṅem Christ aṅqw tūviwtanik̇aṅwo. \v 4 Puma hapi Israel‐timatu; puma hapi God timkiwamatu, pu put lolma tālaat as amumum yanta; pu God pumuy amumi hīhihta pasiwna; pu pumuy amuhpiy sinmuy hin hinwisniqat tutapta; pu puma hapi hakim hin God eṅem tumaltotaniqat tuwi’yuṅwa; pu pumuy amuṅem hīhihta lolmat hintsakniqey āawna. \v 5 Pu hakim pavansinom pumuy námatu; pu Israel‐sinmuy amuhpiy Christ tokot aṅ pitu; pam hapi sohsokmuy amupyevenihqe mohpeqnihqa. Pam hapi God sutsep tayawintiwa. Nam yantani. \v 6 Nīk̇aṅw suhpan pay God lavayiat qa aniwhtiqat qa panta; pi qa sohsoyam Israel ahpiy nö́ṅakqam God timatu. \v 7 Pu God qa sohokmuy Abraham tímuyatuy namorsta; pi ura paṅqawu: Ason hapi Isaac timat Abraham timat túṅwantiwyani. \v 8 It hapi nu paṅqawu: Ima tokot‐sa ahpiy aniwhtiqam qa puma God tímatu; pi God awiniyat ahpiy aniwhtiqam hapi tímatnihqey pan pohtoylaniwyuṅwa. \v 9 Yan ura God Abraham aw lavayhti: Yahsaṅwuy yaṅqe qalawmaqw nu pítuni; noqw Sarah pay tiyohyat ti’tani. \v 10 Pu qa panis‐sa panta: ura Rebecca hakiy itanay Isaac eṅem sūs nö’yilti, \v 11-12 Noqw ura tsāyom nāt qa tihtiwhqe hihta lolmat, piw qalolmat qa haqam hinhtiqw Rebeccat aw yan lavayhtiwa: Wūyoqwa hapi tsākwwat eṅem tumalay’tani, kita. Pi God hin tunatyawtaqey pan hakiy namorstaṅwu, hakiy hintsakpiyat qa ahpiynit, pas nāp tunatyay ahpiy’o. \v 13 Pi ura yan pey’ta: Nu aṅqaqw Jacob aw unaṅway’k̇aṅw Esau nu aw qa suhtaq’ewa, yan’i. \v 14 Noqw ya sen itam God hihta ep qa súantsakqat paṅqaqwani? Qae. \v 15 Oviy pi ura pam Moses aw paṅqawu: Nu hakiy ōkwatuwnik put ōkwatuwmantani; pu hakiy aw unaṅwtapnik put aw nu unaṅwtapmantani, kita. \v 16 Noqw ōviy qa hak pas nāp tunatyay ahpiy namorstiwṅwu, sen öqalay ahpiy’o; pas hapi God hakiy ōkwatuwhq pantaṅwu. \v 17 Oviy pi God tutuvenit aṅ Pharoah aw paṅqawu: Pi nu yaniqw uṅ wuṅwna, nu uhpe iöqalay mātaktaniqe ōviy’o, nen inatṅwaniy tūwaqatsit aṅ ahsupoq tunvotnani. \v 18 Noqw ōviy hapi pam hakiy ōkwatuwnik ōkwatuwṅwu, pu hakiy a’nö unaṅwtoynanik pantsanṅwu. \s1 God’s Wrath and Mercy \p \v 19 Noqw k̇a hak soon inumi qa paṅqawni: Noqw hinoqw pam nāt piw hakiy aqw hiṅqawlawṅwu? Ya hak haqam put tunatyayat aw rohomtiniqey aw öqala? \v 20 Qa panta, tāqa; ya um haknihqe ōviy God aw kolilita? Ya sen haqam himu yukiwtaqa put yúkuhqat aw paṅqawni: Ya um hinoqw nuy yanhaqam yuku, kítani? \v 21 Ya tsaqavotlawhqa tsöqat aw qa tuyqawi’taṅwu? Ya sen pam sukw tsöqat aṅqw hihta nukṅwat yúkuk̇aṅw pu pay piw put aṅqw hihta hin’ewakw yúkuniqey aw qa öqala? \v 22 Pi haqawat sivuskwit an nawus hovalniwyani. Noqw pay God pumuy amumi wuhko maqaptsi’ta. Nīk̇aṅw ason pam pumuy hovalanik itsívuy mahtaknani, pu öqalayu. \v 23 Nīk̇aṅw pam hakimuy Chrsit amum k̇aptsi’tiwyaniqat ōviy aṅwu pay pumuy namorsta. Pam namorayamuy amumi núokway, pu pas hímunihqey mahtaknani, \v 24 Itamumii, itam put ahpiy wáṅwayniwyaqamuy amumii, Jew‐sinmuy amumii, pu qa‐Jew‐sinmuy amumi pīwu. \v 25 Suyan pi pam qa‐Jew‐sinmuy enaṅ wáṅwayi; ōviy pi Oseet tutuveniyat aṅ yan pey’ta: Nu hakimuy qa isinomuy amumi paṅqawni: Uma hapi isinomu, amumi kítani; piw nu sinmuy amumi qa unaṅway’taqey amumi paṅqawni: Nu umumi pas unaṅway’ta, kítani. \v 26 Piw yan’i: Ura pam haqam puma qa sínomnihqat amumi paṅqawhq pay pep piw puma God qátuhqat tímatnihqat yan amumi lavayhtiwni. \v 27 Noqw Esaias pi pas tsa’lawhqe Israel sinmuy lavayhtiqe paṅqawu: Nāmahin pi as Israel timat pātuwaqatsit qalavaqe pisat an qaan’ewakw hintaqw pay hapi híkiyom‐sa ayo nöṅakni. \v 28 Pi Tutuyqawhqa tūwaqatsit ep sinmuy amuṅem pay yuku. Ason hisat aw pituqw pam suan yuk̇e’ supsiwnani. \v 29 Pu ura pi Esaias pay mohti paṅqawu: Pas as qaan’ewakw hintaqamuy amumi Tutuyqawhqa itamuṅem qa poshumtaqw soon itam Sodom ep sinmuy qa amún súlawhtini, pu Gomorraht ep sinmuy amún hovalniwyani. \s1 Israel and the Gospel \p \v 30 Taa, noqw itam it ep hiṅqaqwani? Ima qa‐Jew‐sinom suan hinyuṅwniqey aṅ qa ö’qalyaqw God pumuy suan hinyuṅwniqat pan amuṅem yuku, puma qapēvewnayaqw ōviy’o. \v 31 Noqw pay Israel‐sinom God tutavoyat ahpiy suan hinyuṅwniqey aṅ ö’qalyaqam tutavot aṅ qa kuhkuyva. \v 32 Noqw ya hinoq’ö? Puma pi tuptsiwnit qa ahpiy put aṅ ö’qalya, púmuyniqw hak God tutavoyat hintsakpiyat ahpiy put túwaṅwuniq’ö. Soñawnen pi puma owat ep múnukya. \v 33 Pi ura pan pey’ta: Meh, nu hapi Sion ep owat távini. Sinom put ep wíwakya’ múnukyani; nīk̇aṅw put aw tuptsiwhqa pas soon hamanhtini. (I’ owa Christ tuawi’ta.) \c 10 \p \v 1 Itupkomu, pas pay okiw Israel‐sinom ayo nö́ṅakniqat nu amuṅem iunaṅṅaqw nāwakinma, pu amuṅem God aw tūviṅtima. \v 2 Pi nu amumi navoti’taqw puma God eṅem qanātusi’yuṅwa; nīk̇aṅw qa suan navoti’yuṅwa. \v 3-4 Pi hak Christ aw tuptsiwhq Christ hakiy qenivo tave’ tutavot aṅqw hakiy mātapṅwu. Yan hapi hak God aw súantaṅwu. Noqw pay puma it qa navoti’yuṅqe Moses tutavoyat aṅ hinwisniqey akw God unaṅwveyaniqey aṅ ö’qalya, nihqe Christ pöhuyat aṅ hinwisniqey qa nānawakna. \s1 Salvation Is for All \p \v 5 Noqw hak tutavotniqw hin qenive wúnuhqat Moses pas nāp yan lavayhti: Hak tutavot an suan hinmaqa put akw qatsit túwani, kita. \v 6 Noqw lavayi hakimuy qapēvewnayaqamuy, qenivo oyiwyaqamuy amumi yanwat lalvaya: Uma qa umuh’unaṅwpeq yan lavayhtotini: Ya sen hak ōṅaqw Christ hawnaniqe ōveqatsit aw wupni? \v 7 Piw qa yan’i: Ya sen hak Christ so’pumuy amuṅaqw ahoy tātaynaniqe atk̇amiqhaqami a’nö hötsit aqw pákini? \v 8 Noqw pay tutuvenit aṅ yan pey’ta: God lavayiyat umuy āawnaya, noqw pam umuhmoamiq pakiwta, piw umuh’unaṅway aqw’a, yan’i. Noqw as sinom lavayit aw tuptsiwyaniqat ōviy itam piw yanwat lavayta: \v 9 Ason um Jesus God ahpiy mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqat pas uh’unaṅwpeq tuptsiwe’ piw pam hapi Tutuyqawhqanihqat paṅqawe’ um ayo yámakiwtani. \v 10 Pi sino unaṅwpeq tuptsiwe’ qenivo yámakiwtani, pu Jesus Tutuyqawhqalawe’ ayo yámakiwtani. \v 11 Pi tutuveni ura paṅqawu: Aw tuptsiwhqa soon hamanhtini, kita. \v 12 Pi Jew‐sino, pu Greek‐sino qa haqam alöṅöt hinta; pi i’ hak sohsokmuy amumi Tutuyqawhqa sohsokmuy put aw tatqa’naṅwyaqamuy amumi qaöwíunaṅwtavi’ta. \v 13 Pi Tutuyqawhqat aw taqa’naṅwtiqa ayo yámakmantani. \v 14 Noqw ya sinom Christ aw qa tūtuptsiwe’ hin put aw taqa’naṅwtotini? Pu ya puma qa nanapte’ hin put aw tūtuptsiwani? Pu qa hak pumuy amumi yuaataqw ya puma hin nanaptani? \v 15 Noqw hak qa ayatiwe’ hin yuaatani? Pi ura yan pey’ta: Hakim kwakwhat yēsiwhqat tūawvayaqam pas hahlayhpit epya, hakim lomatuawit kwusivayaqamu. \v 16 Noqw pi Jew‐sinom qa sohsoyam lomatuawit kwusuya. Oviy pi Esaias paṅqawu: Tutuyqawhqa, ya hak itahtuawiy tuptsiwa? \v 17 Pi hak God lavayiyat yuaataqw sinom nanaptaṅwu; noqw puma nanapte’ haqawat tūtuptsiwani. \v 18 Nīk̇aṅw nu paṅqawni: Ya sen puma qa nanapta? As’a. Pi tūawi ahsupoq tūwaqatsit aṅ tuyqawva, pu lavayi tūwaqalvoqhaqami nanaptiwa. \v 19 Noqw pi nu paṅqawni: Noqw ya Israel‐sinom qa nanapta? As’a. Ura Moses mohti paṅqawu: Nu hakimuy qa sūpwatuy sinmuy amuhpiy umuy unaṅwmoknani; pu nu pay aṅ hihtuy an’e’wakwmuy sinmuy akw umuy itsívutoynani. \v 20 Noqw Esaias pas qa tuhtusk̇aṅw God eṅem yuaataqe paṅqawu: Hakim aṅwu pay nuy qa hepnumyaqam nuy tutwa; pu hakim nuy qa tūviṅlalwaqw nu pumuy amumi namtakna. \v 21 Nīk̇aṅw pam Israel‐sinmuy lavayhtiqe paṅqawu: Hakim ilavayiy qaanhinwisqamuy, pu ahoy kolilitotaqamuy nu pumuy amumi tēvep māvuyawk̇aṅw wáṅwaylawu. \c 11 \s1 God’s Mercy on Israel \p \v 1 Noqw turs nu paṅqawni: Noqw ya God sinomuy ayo yuku? Qae. Oviy pi nu Israel‐sino, Abraham natkoata, Benjamin ahpiyvi. \v 2 God aṅwu pay sinomuy tuway’taqey qa ayo yuku. Ya tutuvenit Elias hin lavayhtiqat uma qa navoti’yuṅwa? Ura pam Israel‐sinmuy ōvelaqe God aw yan lavayhti: \v 3 Tutuyqawhqa, puma uhlavay’aymuy qöqya, pu uhhom’oyvihk̇ay sakwítota, noqw nu nāla akwsiṅqw puma nuy nīnayaniqey anyuṅwa, kita. \v 4 Noqw yavul God put aw hin lavayhti? Pay nu tsaṅe’sikip sōmorit pahsa’nihqamuy sinmuy Baal may akw yukiwhput aw qa naokiwlalwaqamuy nēṅem waranta, ura kita. \v 5 Noqw ōviy hapi pay nāt piw pu’ haqawat núokwat ahpiy namorstiwyaqam akwsiṅwiwyuṅwa. \v 6 Noqw hak God núokwayat ahpiy namorstiwe’ pay hapi pāpu qa nāp hintsakpiy ahpiyni; pi as qa pantaniqw núokwa pay pāpu qa núokwani. Pu kurs pam hintsakpiy akw God ahpiy namorstiwe’ pay hapi pāpu qa núokwat ahpiyni; pi as qa pantaniqw hintsakpi pay pāpu qa hintsakpini. \v 7 Noqw ya hintani? Israel‐sinom hapi hihta hepnumyaqey qa tutwa; noqw pay namorstiwyaqam put tutwa; noqw pu pētu owa’naṅwtoti. \v 8 Ura hin pey’taqat pan’i: God soñawnen pumuy tokna, noqw ōviy puma kurs hihta aw yórikyani, piw kurs hin nanaptani, pew pahsavoo. \v 9 Pu David ura paṅqawu: Pay nam hahlayhpiam amumi wivosit, pu huhuwhpit, pu tsaqamit anhtini; nam pam pumuy qaanhtipuyamuy ep amumi ahoytani. \v 10 Pay nam unaṅwaam qatālawvaa; noqw puma hihta qa māmatsyani; nen hakiy hihta putut īkwiwtaqat pan sutsep moto’numyani. \v 11 Noqw turs nu paṅqawni: Noqw ya puma sūs múnukyaniqe ōviy wíwakya? Qae. Pi pumuy múnukyaqw pantaqat ahpiy God qa‐Jew‐sinmuy ayo ōoyhtiva, pumuy unaṅwtuyvayaniqat ōviy’o. \v 12 Pi pumuy múnukyaqw sinom put ahpiy k̇āhaktoti; noqw pumuy áṅwutiwyaqw qa‐Jew‐sinom öqawhtota. Noqw kurs pantaniqw hintani, God pumuy ömahtaq’ö? Sinom tis pas pavan qaöwíhinyuṅwni. \s1 The Salvation of the Gentiles \p \v 13 Nu umuy qa‐Jew‐sinmuy umumi penta, pi nu qa‐Jew‐sinmuy amumi ayatiwhqe ōviy’o. \v 14 Nihqe okiw as nu nāp hintaqat akw nāp isinomuy unaṅwmoknaniqe ōviy nu qa nātusita iayaway pas pavan mahtaknaniqee, nen nu pētuy ayo óyani. \v 15 Ispi suyan God hihsavo pumuy ayo yukuk̇aṅw pu qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw put aw tuptsiwni’yuṅqamuy amumi pöhi. Noqw kurs as pantaniqw ya pumuy ahoy ömahtiwyaniqw hintani? Pay hapi sinom so’pumuy amuṅaqw ahoy yesvani. \v 16 Pi kurs hak hihsak nōvay aṅqw God aw noaqw pahsat pay hapi sohsoy nȫsiwhqa put himuata; pu kurs himutsokit ṅaat pas hímuniqw pay hapi nantaqaat piw pas hímuniṅwu. \v 17 Pi Jew‐sinom ūyiwtaqat olive‐tsokit anyuṅwa; noqw uma qa‐Jew‐sinom nanāp unaṅw kuytaqat olive‐tsokit nantaqayat anyuṅqw God ūyiwtaqat olive‐tsokit nantaqayat ayo túkuhqe pumuy qeniyamuy ep umuy kwihpa; noqw uma nantaqayat amum olive‐tsokit nukṅwat pālayat tsōnantota. \v 18 Nihqe ōviy uma nantaqayat amuhpenihqe qa pas hihtunihqey anyuṅwni. Nīk̇aṅw kurs uma pan wūwantote’ uma tunatyaltotini, qa uma hapi ṅayat taytoynaya, pi ṅaat umuy taytoyna. \v 19 Noqw k̇a uma soon qa paṅqaqwani: God itamuy kwihpaniqe ōviy nantaqat ayo tutkita, kitotani. \v 20 Panta. Puma qa tūtuptsiwaqw ōviy pam pumuy ayo tutkita; noqw uma pi tuptsiwni’k̇ahk̇aṅw hōñi. Oviy uma qa k̇āwuwantotat tunatyaltotini. \v 21 Susmataqpi God nantaqat ayo qa oya. Noqw kurs uma qa tūtuptsiwaqw pan piw pam soon umuy ayo óyani. \v 22 Meh, kurs uma aṅ wūwantotani, God pētuy amumi kwakwha, pu pētuy qa óokwatuwa; pam tuptsiwnit aṅqw lasyaqamuy qa ōkwatuwa; nīk̇aṅw umumiwat kwakwha, kurs uma tuptsiwni’k̇ahk̇aṅw hinwise’ put unaṅwveyaniq’ö; taq uma qa panwise’ pay uma soon qa piw ayo tutkitiwyani. \v 23 Pu ōviy piw puma kurs qatuptsiwniy aṅ pāpu qa hinwise’ pay soon piw aw qa kwihpiwyani; pi God pumuy ahoy kwihpaniqey tuwi’ta. \v 24 Pi God nanāp unaṅw kuytaqat olive‐tsokit aṅqw umuy túkuhqe it pas ūyiwhqat olive‐tsokit aw umuy kwihpa. (Pay as pi sinom qa panwat hintsatsk̇aṅwu.) Nihqe kurs puma qatuptsiwniy aṅ pāpu qa hinwisq pam pas pavan pumuy piw nāp olive‐tsokit aw ahoy kwihpani. \s1 God’s Mercy on All \p \v 25 Noqw ōviy’o itupkomu, nu umuy it hihta tupkiwtaṅwuqat navoti’yuṅwniqat nāwakna, taq nāp hisat sen uma pas pavan wuwni’yuṅqey pan nātsok̇anayani. Pay Israel‐sinom haqami yantaqam unaṅwpeq qatālawnaya, hisat qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw sohsoyam namorstiwyaqam pay Jesus aw tōnaltiniqat pahsavoo. \v 26 Noqw pahsat pu Israel‐sinom sohsoyam ayo nö́ṅakni, pi pan pey’ta: Ason hak sinmuy ayo Oyaniqa Sion aṅqw wunuptuni, nen Jacob tímuyatuy qak̇aptsiunaṅwayamuy alöṅtani. \v 27 Hisat nu pumuy qaanhtipuyamuy ayo yukuqw pep pu’ puma nanaptani pan nu amumi pasiwni’taqata. \v 28 Pi umuy lomatuawit kwusuyaqw God pumuy tuwqamuy pan pohtoylanta; nīk̇aṅw pam wu’yamuyatuy namorstaqey tunatyawk̇aṅw pumuy tímuyatuy amumi unaṅway’ta. \v 29 Pi God hakiy hihta maqe’ pu sen hakiy wáṅwaye’ pas qa ahoy alöṅtaṅwu. \v 30 Pay ura uma hisat hin God qa k̇aptsi’yuṅqw pan puma pu’ hapi put qa k̇aptsi’yuṅwa; noqw uma put pantaqat ahpiy ōkwatuwiwya. \v 31 Noqw pay ōviy hapi pan piw ima qa k̇aptsi’yuṅqe puma umumum God núokwayat makiwyani. \v 32 Pi God qak̇aptsiunaṅwat aw sinmuy sohsokmuy mātavi, sohsokmuy ōkwatuwniqey tunatyawk̇aṅwo. \s1 Praise to God \p \v 33 Istáthihi God hihta aṅ suan wuwniat, pu navotiat qa haqami öwihinta! Kurs pi hin put navotiyat wihki’ta, piw tuwiyat mātsi’ta! \v 34 Ispi puyaw hak haqam Tutuyqawhqat wuwniyat mātsi’ta? Hal ya hak put wuwan’ayaata? \v 35 Hal ya hak put mohti hihta maqaqw pam put aw ep ahoytani? \v 36 Pi pam hapi sohsok hihta yúkuhqe poniniytoyni’ta, pu put akw pas hímunihqey namtakni’ta. Nam pam sutsep tayawintiwaa. Nam antaa. \c 12 \s1 Life in God’s Service \p \v 1 Oviy’o itupkomu, nu umumi okiwhiṅqawni: Uma God núokwayat u’ni’k̇ahk̇aṅw hom’oyvihk̇at an soñawnen nāo’ye’, umuhtokoy taytaqat God aw noayani. Yan uma put eṅem sūpwaiwyuṅwe’, put unaṅwveyani. Yan hapi uma umuh’unaṅwpeq put eṅem tumalay’yuṅwni. \v 2 Piw uma yep qatsit tunatyayat qa aṅ hinwist puhutunatyay’k̇ahk̇aṅw alöṅöt qatsit himuy’yuṅqey pan hinwisni. Nen uma God tunatyaat hímunihqat navoti’yuṅwni. Put tunatyaat lolma, súanta, piw pasiwta. \v 3 Pi nu God núokwayat makiwhqe sohsokmuy umumi paṅqawni: Pay qa hak pas hímunihqey namiwuwantamantani; nīk̇aṅw hak hin God aṅqw öqalat makiwhqey pan nāmi pās wūwamantani. \v 4 Pi hakiy tokoat qötöy’k̇aṅw, may’k̇aṅw, piw kuhkuy’taṅwu; noqw qötöat nāp tumalay’ta; pu maat nāp tumalay’ta, pu kuk’at piw nāp tumalay’ta. \v 5 Pan hapi itam as k̇aysiwhk̇ahk̇aṅw Christ tokoyat anyuṅwa, piw nāvaaṅwantota. \v 6 God hapi núokway ahpiy itamuy nanāp öqalhuyta. Noqw ōviy itam nanāp put akw moṅwvasyani. Hak God eṅem yuaataniqey tuwi’te’ hin qapēvewnaqey pan yuaatani. \v 7 Hak sinmuy paaṅwaniqey tuwi’te’ put hintsakmantani; hak sinmuy tutuqaynaniqey tuwi’te’ tūtutuqaynamantani. \v 8 Pu tūökwhantaniqey tuwi’te’ tūökwhantani; pu hihta kuwaiwtaniqa piw su’qawk̇aṅw pantsakni; pu nuhtumi moṅw’iwtaqa piw tunatyawk̇aṅw moṅw’iwtani; pu hihta ep hakiy ōkwatuwhqa piw hahlayk̇aṅw panhtimantani. \v 9 Pu uma qa suovaam nānami unaṅway’yuṅwni; uma hihta qalolmat aw qa suhtaq’ewyani; uma lolmat aw hūrs tsöpölöwyuṅwni. \v 10 Uma nāvāsyani; nānatupkomuy pan nānami unaṅway’yuṅwni; hak ayo sukwat tsok̇anamantani; nit qa nāp nātsotsk̇anani. \v 11 Qaȫönak̇ahk̇aṅw hihta hintsatsk̇ani; su’qawk̇ahk̇aṅw Tutuyqawhqat eṅem tumalay’yuṅwni. \v 12 Uma Christ amum k̇aptsi’tiwyaniqey aw tunatyawk̇ahk̇aṅw hahlayyani; k̇ānanvotyaqey aṅ nakwhani’yuṅwni; yūmosa uma nāwakinwisni. \v 13 God sinomat hihta haqni’yuṅqw pumuy uma aṅ paaṅwayamantani. Hak kiy ep sinmuy pās ōoymantani. \v 14 Umuy okiwsahsanyaqamuy uma amuṅem lolmat tūviṅtotamantani. Uma nuhtumi pās kwakwhat yuaatotamantani, nen amumiq qa hiṅqaqwamantani. \v 15 Uma hihta ep hahlayhtotiqamuy amumum hahlayhtotimantani; tsaykitaqamuy amumum piw tsaykitamantani. \v 16 Uma sun’unaṅwat hinwisni; qa kwivi’naṅway’yuṅwt aṅ ókiwyaqamuy amumi unaṅwtavi’yuṅwni. Uma pas pavan wuwni’yuṅqey qa pan umuhkwivi’naṅway hinyuṅwni. \v 17 Hakiy umuhpewi qalomáhinhtiqw qa aw ahoy nāooyyamantani. Sohsokmuy sinmuy amutpik uma suan hinwisni. \v 18 Kurs pay hin pasiwtaniqw uma aṅ hin kuyyuṅwe’ pan sohsokmuy sinmuy amumum pās yesni. \v 19 Aw iunaṅwamu, uma hihta ep qa nāooyyamantani, pay uma God itsivuyat qenitoynayamantani; pi pan pey’ta: Ason nu hapi hakiy eṅem nāoyni, ason nu hihta ep hakiy aw ahoytamantani, kita Tutuyqawhqa. \v 20 Paniqw ōviy kurs uhtuwqa tsöṅmokiwtaqw um nopnani, pānaqmokiwtaqw um hikwnani; pan pam hamanhtini. Um panhte’ soñawnen put qötömi tȫvut páṅalani. \v 21 Uma hihta qalolmat akw qa áṅwutiwyat, lolmat akw uma qalolmat áṅwuy’yuṅwmantani. \c 13 \s1 Duties toward the State Authorities \p \v 1 Uma sohsoyam aṅ momṅwituy amumi tūqayk̇ahk̇aṅw yesni; taq qa haqam hak öqalat pasiwtaqa qa God aṅqw put makiwa. Pi sohsoy moṅwqeqni God ahpiy pasiwyuṅwa. \v 2 Paniqw ōviy moṅwit aw rohomnumqa God yukiyat aw rohomnumṅwu; noqw rohomnumyaqam nankiwakw pantsatsk̇a. \v 3 Pi lomahinwisqam aṅ momṅwituy qa mamqasyaṅwu, qalomáhinwisqam pi pumuy mamqasya. Noqw ya um hinoqw nāt moṅw’iwyuṅqamuy mamqasni? Um lomahinme’ put ahpiy tayawniwni. \v 4 Pi pam God aṅqw uṅem lolmat ōviy tumal’aya. Nīk̇aṅw kurs um hihta qaantsak̇e’ pay um maqas’iwtani; taq pam qa paysoq tunipi’ta. Taq pam God eṅem hakiy qalomáhintsakqat aw nāoyniqey ep wunu. \v 5 Paniqw ōviy uma soon aw qa tūqayyuṅwi, nen uma itsívuyat aṅqw ayo nö́ṅakiwtani, piw umuh’unaṅwa pasiwyuṅwni. \v 6 Pi yantaqw ōviy uma hihta aṅ momṅwituy amumi siviwisni; pi puma God tumal’aymat it yantaqat yūmosa tumalay’yuṅwa. \v 7 Paniqw ōviy uma aṅ sohsokmuy hakimuy amumi put ōoyyani; hakiy moṅwit eṅem sīvat ömalawhqat aw pammantani; pu pay hīhihta aṅ sīvat ömalawhqat aw pammantani; hakiy k̇aptsiwtaniqat k̇aptsi’yuṅwmantani; pu hakiy tayawniwniqat uma tayawnayamantani. \s1 Duties toward One Another \p \v 8 Uma qa hakiy aw hihta pöiwyuṅwni, hal pay nānami unaṅway’yuṅwniqey‐saa, pi nuhtumi unaṅway’taqa hapi God tutavoyat anmaṅwu. \v 9 Pi yanta: Um nömaqtsit qa sokoplawni, um hakiy qa nīnani, um hihta qa ūuyni, um hakiy hihta qa atsátoynani, um hihta qa uhhimuy qa tuṅlay’tani, pu sen pay piw himuwa tutavoniqw pay hapi pam sohsoy it yanwat lavayit ep taṅawta, it’a: Um pas nāmi hin unaṅway’taqey pan uhsinosṅway aw unaṅway’tani, it ep’e. \v 10 Nuhtumi unaṅway’taqa sinosṅway qa yūyuyhnaṅwu; paniqw ōviy nuhtumi unaṅway’taqa God tutavoyat aw antsani’ta. \v 11-12 Itam navoti’yuṅqw hisat God itamuy ayo oye’ itahtokoy alöṅtaniqat aw hayiṅwiwta. Pay as qa pas itamuhaypniqw itam tūtuptsiwa. Soñawnen pi tōkila haqruhpa pay talhayiṅwti. Noqw ōviy itam soon qa havivok̇alyani, nen qatalpuve hintsatskiwhqat ayo yúkuyani, piw talpuve hintsatskiwhqat God tunipiyat antaqat ömahtotani. \v 13 Itam pās unaṅwat yesni, tālö’nihqat pan’i; haqam hihta qaunáṅwtalhintsatskiwhqat ep qe’yani, honaqkuyit akw qa hōnaq’iwyuṅwni; nuvö’qatsit pu qaunáṅwtalqatsit aṅ qa hinwisni; qa nāṅwuy’yuṅwni; qa nānami unaṅwtutuyyani. \v 14 Itam qa panyuṅwt Tutuyqawhqat Jesus Christ qatsíyat tututsk̇anayani, nen itahtunatyay eṅem qa hihta hintsatsk̇ani, nen itam itahtokoy tuṅlayiyat qa aṅ hinwisni. \c 14 \s1 Do Not Judge Your Brother \p \v 1 Uma hakiy tuptsiwnit aṅ qa öqalat pās taviyamantani, nīk̇aṅw hihta tuptsiwniyat ep qa amum nāṅwuy’yuṅwni. \v 2 Pay suhk̇a sohsok hihta tūmoytaniqey tuptsiwni’taṅwu; noqw pu suhk̇a qa öqala sikwit qa tūmoytaṅwu. \v 3 Tūmoytaqa it qa tūmoytaqat aw qa ye’tay’tani; pu i’ qa tūmoytaqa it tūmoytaqat aqw qa hiṅqawlawni, taq God pay put kwusu. \v 4 Ya um haknihqe God tumal’ayayat aqw hiṅqawlawu? Ason pi pam God‐niqw sen suan hinmaṅwu, sen qa suan hinmaṅwu. Noqw nu nātuptsiwni’taqw pam soon qa suan hinmani; pi pam pan hinmaniqat God put eṅem yúkuniqey aw öqala. \v 5 Suhk̇a hihtawat talöṅnit pas hihtay’taṅwu; pu sukwniqw pay sohsoy suntaṅwu. Uma nanāp umuhwuwniy aṅ qa wiwsiyani. \v 6 Talöṅnit k̇aptsi’taqa Tutuyqawhqat eṅem put k̇aptsi’taṅwu, pu piw put qa k̇aptsi’taqa pay Tutuyqawhqat eṅem put qa k̇aptsi’taṅwu. Sikwit tūmoytaqa Tutuyqawhqat eṅem put tūmoytaṅwu, God aw put ep hahlayhtimaqee; pu i’ put qa tūmoytaqa piw pay Tutuyqawhqat eṅem put qa tūmoytaṅwu, nihqe God aw hahlayhtima. \v 7 Pi qa hak súneṅem qatu, piw qa hak súneṅem mōki. \v 8 Pi itam yesqe Tutuyqawhqat eṅem yēse; pu itam soe’ Tutuyqawhqat aw yank̇ahk̇aṅw so’ni. Noqw ōviy nāmahin pi itam yesni, sen so’ni, itam Tutuyqawhqat himumatu. \v 9 Pi yantaniqw ōviy Christ mōki, pu ahoy tātayi, pam so’pumuy amumi‐nik̇aṅw pu yesqamuy amumi tutuyqawniqe ōviy’o. \v 10 Noqw ya um hinoqw uhtupkoy aqw hiṅqawlawu? Hal ya um hinoqw uhtupkoy qahihtalawu? Pi itam sohsoyam Christ haqam sinmuy hin yukunaniqat atpip hoṅvani. \v 11 Pi ura yan pey’ta: Nu hapi suyan qatu, kita Tutuyqawhqa; noqw pan hapi pas suyan sohsoyam inumi tamötshoṅvani, noqw sohsoyam God aw nātuhtualyani. \v 12 Noqw ōviy itam hapi sohsoyam God aw nālavaytani. \s1 Do Not Make Your Brother Fall \p \v 13 Oviy itam pāpu nānamiq hihta aṅ qa hiṅqaqwani; itam qa panyuṅwt yanwat wūwantotani, qa hak tupkoy atpik hihta ep múnukniqat hintsakni, sen hihta ep múnuk̇e’ qaanhtiniqata. \v 14 Pi nu navoti’ta, nu Tutuyqawhqat Jesus aṅqw pan tuptsiwa; pas qa himu nȫsiwhqa nāp nahpe itséhee; nīk̇aṅw himu hákiyniqw itséheenen pam put eṅem itséheeniṅwu. \v 15 Noqw kurs uhtupko uhnösiwhqay akw unaṅwmokq pahsat pay kurs um put aw qa unaṅway’taqat antani; um Christ hakiy eṅem mokqat uhnösiwhqay akw qa hovalani. \v 16 Oviy hapi uṅniqw himu lolmanihqat qa hak put qalomáyuaatani. \v 17 Pi hak sikwit nösqa, sen ovavalat hikwqa qa pam hapi God tunatyayat aṅ hinma, piw hak put qa nösqa, sen qa hikwqa qa pam’i; nīk̇aṅw hak suan hinme’ piw kwakwhat unaṅway’te’ put tunatyayat aṅ hinmani. Pam hapi Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy hahlayhpit pasiwtani. \v 18 Pam hapi Christ eṅem tumalay’me’ God unaṅwveni, pu sinmuy amumi lomahintani. \v 19 Noqw ōviy itam hin yep pās unaṅwat yesniqey aṅ ö’qalyani, pu hihta akw nāwuṅwnayaniqeyu. \v 20 Um qa sikwit ōviy God tumalayat sakwítani. Pay as pas sohsoy himu nȫsiwhqa kwaṅw’eway’o; nīk̇aṅw hak hihta tūmoytaqey akw hakiy unaṅwmoknaniqw pam qa súanta. \v 21 Pay hak tupkoy tunatyawk̇aṅw qa sikwínösat pu sen ovavalat qa hīkwe’ sen nāp hintsakpiy mēwe’ súanhtini. Noqw pep pu’ put tupkoat put hintsakpiyat qa akw múnukni, piw qa unaṅwmokni, piw qa tūtsakwiwtani. \v 22 Kurs um sikwit tūmoytaniqey qapēvewne’ um God atpip nāla pantani. Ya um sikwit tūmoytaniqey nānakwhantoyna? Kurs um put akw qa nāsoontsane’ um hahlayhpit epni. \v 23 Pu i’ wiwsik̇aṅw nösqa hapi pay qalomáhinhtiṅwu, pam qatuptsiwni’k̇aṅw panhtiṅwuniqe ōviy’o; pi hak qatuptsiwni’k̇aṅw hihta hintsak̇e’ qaanhtiṅwu. \c 15 \s1 Please Others, Not Yourselves \p \v 1 Noqw ōviy itam tuptsiwnit aṅ ö’qalt qaöqáwi’yuṅqamuy amumi maqaptsi’yuṅwni, qa paysoq‐sa nāp itahtunatyay hinhtotini. \v 2 Itam sohsoyam itahsinosṅwamuy öqawhtotaniqat ōviy tunatyawyuṅwni. \v 3 Pi Christ pas nāp tunatyay hinhtiniqey qa pan tunatyawta, pi ura yan pey’ta: Umumiq hiṅqaqwaqamuy lavayiam inuhpe yēvaya. (Ura Christ Nay aw yan lavayhti.) \v 4 Pi hisat himu pēniwhqa itamuṅem pēniwa, itam put ahpiy hihta tutuqayyaniqat ōviy’o; noqw itam tutuvenit ahpiy öqalantiwye’ hūrs hoṅvani, nen God aw yanyuṅwni. \v 5 Nam God hakiy hihta aṅ kuyvanaṅwuk̇aṅw pu hakiy öqalaṅwuqa umuy sun unaṅwtoynani, Jesus Christ hin tunatyay’taqat pan’i. \v 6 Noqw uma sunwuwnit, pu sunlavayit akw God, Itahtutuyqawhqay Jesus Christ Nayat tayawnayani. \s1 The Gospel to the Gentiles \p \v 7 Piw uma pās nāooyyani, Christ itamuy pās óyahqat pan’i, God pas hímunihqat ōviy’o. \v 8 Noqw nu umumi paṅqawni: Jesus Christ Jew‐sinmuy amumi lavay’aya, God pas qa atsátaqat mahtaknaniqee, pu itahwu’yamuy amumi hin pasiwhtaqat aw aṅ antsantaniqee. \v 9 Noqw ima qa‐Jew‐sinom God núokwayat ep put pas hihtatotani, pi ura yan pey’ta: Yaniqw ōviy nu qa‐Jew‐sinmuy amumi uṅ paṅqawni; nu uhnatṅwaniy aw tawlawni, yan’i. \v 10 Pu piw pam paṅqawu: Uma qa‐Jew‐sinom put sinomuyatuy amumum hahlayyani. \v 11 Pu piw yanwata: Uma Tutuyqawhqat tayawnayani, sohsoyam qa‐Jew‐sínomu; uma put aw hahlayyani, sinom sohsoyamu. \v 12 Pu piw Esaias yan lavayhti: Pay nāt Jesset ahpiy aniwhtiqa wunuptuni; nen pam qa‐Jew‐sinmuy amumi moṅw’iwtani; noqw qa‐Jew‐sinom put aw yanyuṅwni. \v 13 Nam God hakiy unaṅwvastoynaṅwuqa umuy hinhaqam hahlaytoyne’ umuy kwakwhat unaṅwtoynani, umuy put aw tūtuptsiwaq’ö. Nam pam umuy pās unaṅwvahsit huytani, Qahováriwtaqat Hiksit ahpiy’o. \s1 Paul’s Reason for Writing So Boldly \p \v 14 Itupkomu, pas nu umuy qapēvewnaqw uma lolmat pas pasiwyuṅwa, pu itahtuptsiwniy sohsok tuwi’yuṅwa, pu uma nāö’qawnayaniqey pasiwyuṅwa. \v 15 Nīk̇aṅwo itupkomu, nu hihin qatuhtusk̇aṅw umumi penta, umuy ahoy hīhihta u’nananiqey tunatyawk̇aṅwo. \v 16 God nuy ōkwatuwhqe nuy qa‐Jew‐sinmuy Jesus Christ āawnaniqat ayata, nu God aṅqw lomatuawit yuaataniqat ōviy’o. Okiw as nu qa‐Jew‐sinmuyy put aw noaqw Qahováriwtaqa Hikwsi pumuy put aw sūpwataqw God put pantaqat ep hahlayni. \v 17 Noqw ōviy nu Jesus Christ amum God eṅem hihta tumaltaqey ep tsúyakiwtani. \v 18 Nen Christ inuhpiy hihta hintsakqat‐sa yuaatani; pam inuhpiy qa‐Jew‐sinmuy put aw tuqayvastotaniqat tumaltaq’ö. Pam lavayiy akw tumalta, pu hintsakpiy akw’a, \v 19 Pu k̇ātutmalat hihta tuawi’yuṅqat akw’a, God Hikwsiyat öqalayat ahpiy’o. Noqw ōviy nu Jerusalem‐kitsókit aṅqw Illyricum‐tutskwat aqw pahsavo lomatuawit Christ tuawi’taqat sohsok yuaayku. \v 20 Pu nu yan tunatyawta: Nu haqam Christ pay yuaatiwhqat qa pep lomatuawit yuaataniqeyu, taq k̇a nu pay hakiy kīyayhniyat ahpiy tukwtani. \v 21 Pay pi ura yan pey’ta: Hakimuy amumi qa āawnayaqw puma put nanaptani; pu put qa hisat nanaptaqam māmatsyani. \s1 Paul’s Plan to Visit Rome \p \v 22 Yantaqw ōviy nu as piép umumiqniqey unaṅwtik̇aṅw itumalay akw sóontsaniwṅwu. \v 23 Noqw nu yepeq kurs pāpu haqaminiqey, pu nu as wūhaq yahsaṅwuy aṅ umumiqniqey tunatyawtaqe \v 24 Oviy ason nu hisat Spain aqwnen umumiqni; pay hisnen nu aqwnīk̇aṅw umumi as yórikniqey wūwanta; nen nu umumum hihsavo hahlayhq, pu nu paṅsoqniqw, uma nuy paaṅwayani. \v 25 Nīk̇aṅw nu nāt pay pu’ Jerusalem aqw hoyta, God sinomuyatuy hihta haqni’yuṅqat amuṅem yawmaniqey ōviy’o. \v 26 Pi ima Macedoniat pu Achaiat ep tuptsiwni’yuṅqam hihta o’yaniqey ep hahlayk̇ahk̇aṅw kuwahtoti, Jerusalem epeq God sinomuyatuy amuṅaqw aṅ okiwhinyuṅqamuy amuṅemi. \v 27 Puma hahlayhtoti, amumi yoniwyuṅqee, pi God Jew‐sinmuy amuhpiy qa‐Jew‐sinmuy lomatuawit āawnaqe pumuy ayo oya, soñawnen pumuy kuwahtiput huyta; noqw ōviy qa‐Jew‐sinom soon it qatsit ep hihta himuy’yuṅqey akw qa pumuy amumi unaṅwtapyani. \v 28 Noqw ōviy ason nu yan it iayaway an hinhte’ hihta oyiwhqat pumuy amumi noe’ pep pu’ nu umuhpa hinmak̇aṅw Spain aqwni. \v 29 Noqw it nu navoti’ta: Pas nu umumiq pite’ umuy Christ āawnaqw pam inuhpiy umuy pas pavan öqaltoynani. \v 30 Aw iunaṅwamu itupkomu, uma Jesus Christ aw tūtuptsiwhqe nānami unaṅway’yuṅwa, pan Hikwsit ahpiy tutuqayyaqee. Noqw ōviy nu umumi okiw paṅqawni: Uma qa nātusi’k̇ahk̇aṅw inuṅem God aw tūviṅtotani. \v 31 Noqw nu Judeat ep qatuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaqw ayo taviwniqat uma inumum nāwakintotani, pu nu Jerusalem epeq sinmuy amuṅem hihta hinmaqat God sinomat pas pay okiw ömahtotani. \v 32 Noqw God pan tunatyawtaqw nu hahlayk̇aṅw umumiq pituni, nen umumum suyan unaṅwtini. \v 33 Taay, nam hakiy kwakwhat unaṅwtoynaṅwuqa God sohsokmuy umumum yantaa. Nam antani. \c 16 \s1 Personal Greetings \p \v 1 I’ hapi Phebe, itahsiwa, Cenchreat ep Jesus aw tōnawtaqamuy ayaamu, aw itahlomanavoti. \v 2 Noqw ōviy God sinomuyatuy hin hinyuṅṅwuniqw uma pan put pās taviyani; nen uma aw unaṅwtavi’yuṅwni, sen hakton ókiwa. Ura pam k̇aysiwhqamuy a’nö paaṅwa, pu nuy pīwu. \v 3 Uma Priscilla pu Aquila, Christ Jesus ep inumi unaṅwtavi’taqamuy öqalayani. \v 4 Taq puma iqatsiy ayo táviniqe ōviy pēp mōki, noqw nu put ep pumuy amumi hahlayhti, piw qa nu’‐saa, pas sohsoyam qa‐Jew‐sinmuy amuhpa Jesus aw tōnawtaqam pīwu. \v 5 Pu uma piw pumuy kīyamuy ep tsotsvalyaqamuy öqalayani. Uma aw iunaṅway Epenetus öqalayani, Achaiat ep Christ aw mohti tuptsiwhqata. \v 6 Uma itamuy maqsontaqat Maryt öqalayani. \v 7 Pu uma inuṅaqwvituy Andronicus, pu Juniat pumuy öqalayani. Ura puma inumum sivilawhqamu; puma inupyeve Christ kwusut ayaiwyuṅqamuy amuhpiy pavan mātaqnihqa amumi navotiwta. \v 8 Uma Tutuyqawhqat ep aw iunaṅway Amphias öqalayani. \v 9 Uma Christ ep itahtumalsuṅway Urbanet öqalayani, pu aw iunaṅway Stachys pīwu. \v 10 Uma Apelles öqalayani. Pam pas antsa Christ aw tuptsiwni’ta. Pu uma Aristobolus ep kīvituy öqalayani. \v 11 Uma inuṅaqwviy Herodian öqalayani, pu sohsokmuy Narcissus ep kīvituy amuṅaqw Tutuyqawhqat aw tuptsiwni’yuṅqamuy pīwu. \v 12 Pu uma Tutuyqawhqat eṅem tumalay’taqamuy Tryphenat‐nik̇aṅw pu Tryphosat pumuy öqalayani. Pu uma aw iunaṅway Persis, Tutuyqawhqat eṅem a’nö tumaltaqat öqalayani. \v 13 Uma Tutuyqawhqat ep namorstiwhqat Rufus öqalayani, pu yúyata; pam iṅuy an nuy pās tavi’ta. \v 14 Pu uma Asyncritus, Phlegon, Hermas, Patrobas, pu Hermes, pumuy öqalayani, pu tuptsiwni’yuṅqamuy pumuy amumum yesqamuyu. \v 15 Uma Philologus, pu Juliat, Nereus, pu siwayat, pu Olympus‐nik̇aṅw pu sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy pumuy amumum yesqamuy öqalayani. \v 16 Uma nānatupkomnihqey pan na’qalantotani. Hāhaqe’ Christ aw tōnawtaqam umuy öqalaya. \s1 Final Instructions \p \v 17 Noqw nu umumi paṅqawni, itupkomu: Uma tunatyaltotini; taq hakim alöṅöt tutuqayhpit uma qa tuwi’yuṅqat umuhpa tutuqaynayani. Puma umuy tsīk̇aye’ umuy lasnayani. Noqw ōviy uma qa nāunay’yuṅwni; uma pumuy qa amu’puñalyani. \v 18 Taq pantsatskaqam Jesus Christ qa eṅem tumalay’yuṅwa, soq nāp tuṅlayiy éṅem‐saa. Puma kwaṅwálvayiy pu nukwáṅwlavayiy akw aṅ ūunatuy ūnatoyni’wisa. \v 19 Sinom sohsoyam umuy nanaptaqw yaw uma God lavayiyat aṅ hinwisa, noqw ōviy nu umumum put ep hahlayi. Nu umuy hihta lolmat aṅ qaöwíhinyuṅwniqat umuṅem nāwakna, nīk̇aṅw pay uma qalolmat qa eṅem hintsatsk̇aniqata. \v 20 Noqw God hakiy kwakwhat unaṅwtoynaṅwuqa soon pas hisat umuhpiy Satan áṅwutani. Nam Jesus Christ Itahtutuyqawhqay núokwaat umumum yantani. Nam antani. \v 21 Itumalsuṅwa Timotheus‐niqw, pu Lucius‐niqw, pu Jason‐niqw, pu Sosipater inuṅaqwvi puma umuy öqalaya. \v 22 Pu nu Tertius it pēnaqa Tutuyqawhqat aṅ umuy öqala. \v 23 Gaius umuy öqala; pam hapi nuy‐nik̇aṅw pu sohsokmuy Jesus aw tōnawtaqamuy kiy ep oyi’ta. Pu kitsókit sīvayat aw tunatyawtaqa Erastus umuy öqala, pu itahtupko Quartus pīwu. \v 24 Nam Jesus Christ Itahtutuyqawhqay núokwaat sohsokmuy umumum yantani. \s1 Concluding Prayer of Praise \p \v 25 Nam God tayawintiwni. Pam hapi umuy hurs hoṅnaniqey aw öqalay’ta, nu nuhtumi Jesus Christ hin lomayuaataqat pan’i. God tūwaqatsit yúkuhqey aṅqaqw it lavayit tupk̇a. \v 26 Noqw sopk̇awtaqam sinom tuptsiwnit aṅ hinwisniqat ōviy God sutsep qátuhqa yan tutaptaqe lavay’aymuy pēniyamuy ahpiy put pantaqat tunvotna. \v 27 Noqw nam nāla suyan unaṅwtalwuwni’taqa God yūmosa tayawintiwni, Jesus Christ aṅ’a. Nam antaa.