\id MRK - Hopi NT -USA 2012 (DBL -2013) \h MARK \toc1 Lomatuawi Mark Ahpiy’o \toc2 Mark \toc3 Mr \mt2 LOMATUAWI \mt1 MARK \mt2 AHPIY’O \c 1 \s1 The Preaching of John the Baptist \r (Mt 3.1-12; Lk 3.1-18; Jn 1.19-28) \p \v 1 I’ lomatuawi Jesus Christ God Tiyat yuaataqa yan yayhniwa. \v 2 God lavay’aymuyatuy pēniyamuy aṅ yan ura pey’ta: Meh, nu hapi upyeve ituaw’ayay ayatani; noqw pam hapi upyeve uṅem pöhut aṅ qenitani. \v 3 Hakiy tönaat qayēsiwhpuve tsa’tinumqa navotniwa; nihqe yan lalvaya: Uma Tutuyqawhqat eṅem pöhut aw hintsatsnani, pam háqe’niqat aw suwiptotani. \v 4 Hak tāqa John yan mātsiwhqa qayēsiwhpuve kūyit akw tūtuvoylalawu; nihqe sinmuy amumi paṅqawu: Uma nāp umuhtunatyay aṅqw lasye’, kūyit akw tuvoylatotini. Noqw God umuhqaanhtipuy umuhpiy ayo yúkuni. \v 5 Noqw tutskwat Judeat aṅ ahsupoq sinom sohsoyam put aw ökiwta, pu Jerusalem aṅq’ö; nihqe qaanhtipuy nahostotat, John ahpiy pāyut Jordan aqw tuvoylatoti. \v 6 Noqw i’ John hihta pohkot pȫlay’taqat pöhöyat aṅqw yukiwtaqat yuwsi’k̇aṅw, kolāsat kwewta. Noqw pam mātuy tūmoyta; pu piw haqam mómohtuy tsāme’, momospalayamuy enaṅ tūmoytaṅwu. \v 7 Nihqe pam yuaataqe paṅqawlawu: Hak inuhpenihqe pas pavan öqalay’taqa inuṅkni; noqw soon nu yan’ewaynīk̇aṅw pay ṅas’ew put tots‐sosompiyat ṅahnik aw motoltini. \v 8 Pay nu pas antsa kūyit akw umuy tuvoylalawu. Nīk̇aṅw ason pam Qahováriwtaqat Hikwsit akw umuy tuvoylalawni. \s1 The Baptism and Temptation of Jesus \r (Mt 3.13–4.11; Lk 3.21-22; 4.1-13) \p \v 9 Noqw ephaqam Jesus Galilee‐tutskwat ep kitsókit Nazareth aṅqwniqw, John pāyut Jordan aqw put tuvoylata. \v 10 Noqw Jesus pāṅaqw yámakq, pahsat pay tokpela hötsiltiqw Qahováriwtaqa Hikwsi höwit ank̇aṅw put aqw hawhtoqat pam aw yori. \v 11 Noqw hakiy tönaat ōṅaqw paṅqawu: Um hapi pas aw iunaṅwa Itii, pas nu uṅ hahlayi. \v 12 Noqw pahsat pay Qahováriwtaqa Hikwsi qayēsiwhpumi haqami put lālayi. \v 13 Noqw pam pep qayēsiwhpuve lȫp sunat tālat aṅ tūtuvosiptuy amumum yanta. Noqw Satan put unaheplawu; noqw ōṅaqw hoṅvia’yat put aw unaṅwtavi’yuṅwa. \s1 Jesus Calls Four Fishermen \r (Mt 4.12-22; Lk 4.14-15; 5.1-11) \p \v 14 Noqw John sivikive pakiwtaqw, Jesus Galilee‐tutskwat ep pituhqe, lomatuawit God moṅwtunatyayat yuaataqat yuaatinuma, \v 15 Paṅqawk̇aṅwo: Pay hapi aw pitu, God moṅwtunatyayat aw hayhk̇alti. Uma nāp umuhtunatyay aṅqw lasye’, lomatuawit aw tūtuptsiwani. \v 16 Noqw pam wuhkovatuphat Galilee yan mātsiwhqat qalavaqe hinmak̇aṅw, hakiy Simon tupkoyat Andrewt enaṅ tuwa. Puma pakiwmaqtutsayay pāmiq pahpana, puma pakiwmahk̇atnihqey akw qátuhqee. \v 17 Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Uma inuṅk hinmani; noqw nu umuy tutuwnaqw, uma sinmuy kwihkwisnani, uma pāvakiwhtuy hin kwihkwisnaqey pan’i. \v 18 Noqw pahsat pay puma tutsáyay tatamhtat, put aṅki. \v 19 Noqw pam pahpiy hihsavo nakwsuqe, hakiy Zebedeet tímuyatuy James pu John pumuy tuwa. Puma tuwat pākihut aṅqw pakiwk̇aṅw, tutsáyay aw yuyku. \v 20 Noqw pam āpiy pay pumuy wáṅwayi. Noqw puma nay Zebedeet tumal’aymuy enaṅ pākihut ep mātapt, put aṅk nakwsu. \s1 A Man with an Evil Spirit \r (Lk 4.31-37) \p \v 21 Noqw puma Capernaum‐kitsókit ep öki. Noqw nasuṅwintalöṅnit aw pituqw, āpiy pay pam tsotsvalkimi pákihqe, sinmuy tutuqaynativa. \v 22 Noqw puma put hin tutuqaynaqat ep pas aw k̇ātayyuṅwa, pas pam öqalat pasiwtaqey pan pumuy tutuqaynaqw öviy’o, imuy tutavot tutuqaynayaqamuy qa pumuy amun’i. \v 23 Noqw hak tāqa tuyoy’ewakw hikwsit akw tuyqawiwtaqa pumuy tsotsvalkiyamuy ep nuhtuma. Nihqe pam tsa’lawhqe, \v 24 Paṅqawu: Um itamumi qa hintsakni. Ya um itamuy hinhtotiniqat nāwakna, um Nazareth aṅqw Jesus? Ya um itamuy hovalaniqe ōviy aṅqaqö’? Pay um hákiyniqw nu uṅ tuwi’ta. Um hapi God aṅqw pas Qahováriwtaqa. \v 25 Noqw Jesus hikwsit mēwaqe, aw paṅqawu: Qa hiṅqawlawht, aṅqw yámakuu. \v 26 Noqw tuyoy’eway hikwsi tāqat homimikinat, a’nö töqtit, aṅqw yama. \v 27 Noqw sinom sohsoyam k̇ātayuṅqe, nātuviṅlalwaqe paṅqaqwa: Hin pa i’ hintani? sen pay puhututuqayhpi? Pas pi pam öqalat pasiwk̇aṅw, ōviy hikis pi pas tuyoy’e’wakw hīhikwsimuy mēwaqw, puma put aw tuqayvastotaṅwu. \v 28 Noqw pas pay pahsat Jesus pep hintsakq, Galilee‐tutskwat aṅ ahsupoq pay pan yuaatiwa. \s1 Jesus Heals Many People \r (Mt 8.14-17; Lk 4.38-41) \p \v 29 Noqw panis puma tsotsvalkiṅaqw nöṅakt, hakiy Simon‐nit, pu Andrew, pumuy kīyamuy aw yuña, ima James pu John pumuy amumumniq’ö. \v 30 Noqw Simon nȫmayat yuat mukituyat akw qātsi. Noqw āpiy pay puma put Jesus āawnaya. \v 31 Noqw pam put awnihqe, māyat ṅuat, qatuptsinaqw, pahsat pay mukituyat put mātavi. Noqw wuhti pumuy amumi unaṅwtavi. \v 32 Noqw tāwat pakiqw, sinom Jesus aw sohsokmuy hihta akw tūtuyyaqamuy tsamvaya, pu nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwyuṅqamuyu. \v 33 Noqw pep kitsókit ep sinom sohsoyam hötsiwmiq tsovalti. \v 34 Noqw pam k̇aysiwhqamuy hīhihta akw tūtuyyaqamuy qalaptsinta, piw k̇aysiwhqamuy nukpanhihikwsimuy nuhtuṅaqw ayo ipwaqe, pumuy hiṅqaqwaniqw qa nakwhana, puma put hákiyniqw tuwi’yuṅqw ōviy’o. \s1 Jesus Preaches in Galilee \r (Lk 4.42-44) \p \v 35 Pu qavoṅvaqw, nāt qa hin tālawvaniqw, Jesus qatuptuqe, kīṅaqw yama; nihqe haqami súnalkominihqe, pephaqam God aw okiwlawu. \v 36 Noqw Simon pu put suṅwámat puma put aṅkya. \v 37 Noqw puma put tutwaqe, aw paṅqaqwa: Sinom sohsoyam uṅ hepnumya. \v 38 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Tuma yuhk̇e’ kitsókinawit nankwusa; noqw nu paṅ piw yuaatinumni; pi nu paniqw aṅq’ö. \v 39 Pu pam Galilee‐tutskwat aṅ ahsupoq sinmuy tsotsvalkiyamuy aṅ yuaatinumqe, nukpanhihikwsimuy nuhtuṅaqw ipwannuma. \s1 Jesus Makes a Leper Clean \r (Mt 8.1-4; Lk 5.12-16) \p \v 40 Noqw hak hihta tokoplelet akw tūtuyhqa put aw pituhqe, okiw aw tamötswunuptut paṅqawu: Um suhtaq’ewnen soon nuy qa powatani. \v 41 Noqw Jesus put ōkwatuwhqe, aw māvuyaltiqe, aw toṅokt paṅqawu: Pay nu suhtaq’ewa; powaltii. \v 42 Noqw panis pam paṅqawhq, pahsat pay tokoplele put aṅ súlawhti; noqw pam powalti. \v 43 Noqw Jesus put pās mēwat, pahsat pay nahpiy put hōnaqe, \v 44 Aw paṅqawu: Um tunatyalte’, qa hakiy it āawnani; nīk̇aṅw um ahpiynen, God awwat moṅwit aw namtaknani; nen Moses hin tutaptaqat um pan powaltiqey ep kuwahtiput távini. Um yan powaltiqey tuawi’tani. \v 45 Noqw tuwat soq pam paṅqw ahpiynihqe, aṅqe’ put a’nö yuaatinumqe, ahsupoq tunvotna. Noqw ōviy Jesus kurs hin pāpu kitsókimi mātaqpuva pákiniqe, pay qalavehaqam tutskwava hinnuma; noqw sohsokivaqw sinom put aw ökiwta. \c 2 \s1 Jesus Heals a Paralyzed Man \r (Mt 9.1-8; Lk 5.17-26) \p \v 1 Noqw ahpiy hihsakis talq, Jesus piw Capernaum‐kitsókit aw paki. Noqw yaw pam kīve pakiwtaqat sinom paṅqaqwa. \v 2 Noqw pahsat pay sinom k̇aysiwhqam paṅso tsovalti, pas k̇aysiwhqe ōviy kurs haqe’ yesni, pas qa ṅas’ew hötsiwhpeq qeni, pas qae. Noqw pam pumuy amumi God lavayiyat yuaata. \v 3 Noqw hakim nālöyöm hakiy tāqat ahpa’ qataytaqat tūtuyhqat tsöpk̇ahk̇aṅw put aw öki. \v 4 Noqw ep huru’pokiwtaqw, ōviy kurs hin puma put aw ökini. Nihqe pahsat puma put háqamnihqat atsve kīamit yāhayaqe, póroknayat, it hakiy tūtuyhqat ahpat aṅ wáökiwtaqat paṅ put aw hawnaya. \v 5 Noqw Jesus pumuy qapēvewnayaqat amumi túwahqe, it tāqat aṅ qataytaqat aw paṅqawu: Itii, pay uhqaanhtipu uhpiy ayo yukiwa. \v 6 Noqw haqawat tutavot tutuqaynayaqam pep yēse; nihqe pan unaṅwpeq wūwaya: \v 7 Ya hinoqw i’ God aqw hiṅqawlawu? Ya hak sen hakiy qaanhtipuyat ayo yúkuni, hal pas God‐saa? \v 8 Noqw kurs puma unaṅwpeq pan wūwantotaqw, Jesus panis unaṅwpeq māmatst, amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw umuh’unaṅwpeq pavan wūwantota? \v 9 Ya hak hakiy aṅ qataytaqat tūtuyhqat aw hinwat lavayhtiniqw qa pas pas hinta, Sen Uhqaanhtipu uhpiy ayo yukiwa, kitaniqö’? sen Wunuptut, uh’ahpay kwusut, nakwsuu, sen kitaniqö’? \v 10 Noqw pay pi nu’ Sinot Tiat yep qatsit ep hakiy ahpiy qaanhtipuyat ayo yúkuniqey aw öqalat pasiwtaqat uma it akw nanaptani‐pu pam it tāqat aṅ qataytaqat aw paṅqawu: \v 11 Oviy nu ūmi paṅqawni: Qatuptut, uh’ahpay kwusut, uhkiy aw’i. \v 12 Noqw pahsat pay pam wunuptut, ahpay kwusut, pumuy sohsokmuy amutpik nakwsu. Noqw ōviy puma sohsoyam k̇ātayuṅqe, God pas hihtatota, paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Pas itam qa hisat hihta yanhaqamnihqat aw yórikya. \s1 Jesus Calls Levi \r (Mt 9.9-13; Lk 5.27-32) \p \v 13 Pu pam paṅqw piw wuhkovatuphat qalávohaqamii. Noqw sinom sohsoyam put aw tsovalti; noqw pam pumuy tutuqayna. \v 14 Noqw pam paṅmak̇aṅw, hakiy Alphaeus tiyat Levi moṅwit eṅem sīvat ömalawk̇aṅw haqam qatuhqat túwahqe, aw paṅqawu: Um inuṅkni. Noqw pam wunuptut, put aṅki. \v 15 Noqw Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum put kīyat ep ökihqe, pep tunösvoñat aw yesq, k̇aysiwhqam moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqam‐niqw pu qaanhinwisqam paṅso ökihqe, pumuy amumum put aw yesva; pi put aṅk hinwisqam pas k̇aysiwhqee. \v 16 Noqw pam moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqamuy‐nik̇aṅw pu qaanhinwisqamuy amumum tūmoytaqw, ima tutavot tutuqaynayaqam Pharisee‐sinmuy amumum put aw tātayyaqe, put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqaqwa: Ya pam hinoqw moṅwit eṅem sīvat ömalalwaqamuy‐nik̇aṅw pu qaanhinwisqamuy amumum tūmoyta, piw hīhiko? kitota. \v 17 Noqw Jesus put navotqe, pumuy amumi paṅqawu: Pay aṅ qahinyuṅqam tūhik̇at qa haqni’yuṅwa; nawus pi tūtuyyaqam put haqni’yuṅwa. Pi nu aṅ súanhinwisqamuy qa pumuy wáṅwayniqe ōviy pitu; pi nu imuy qaanhinwisqamuy nāp tunatyay aṅqw lasyaniqat aw wáṅwayniqe ōviy pitu. \s1 The Question about Fasting \r (Mt 9.14-17; Lk 5.33-39) \p \v 18 Noqw ima pi John aw nánatuwnayaqam‐nik̇aṅw pu Pharisee‐sinmuy amumi nánatuwnayaqam napwalni’yuṅwa. Noqw ōviy sinom Jesus aw ökihqe aw paṅqaqwa: Meh, John aw nánatuwnayaqam‐nik̇aṅw pu Pharisee‐sinmuy amumi nánatuwnayaqam napwalni’yuṅwa. Noqw ya hinoqw ūmi nánatuwnayaqam qa pantsatsk̇a? \v 19 Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Ya sen haqam mö’wit sinomat nāt möönaṅwuy amumum yantaqw, napwalni’yuṅwni? Soon pi möönaṅw pumuy amumum yantaqw puma napwalni’yuṅwni. \v 20 Nīk̇aṅw pay ason hisat aw pituqw, möönaṅw’am pumuy amuṅaqw ahpiyniqw, pep pu’ puma nānapwalni. \v 21 Qa hak sino puhutsatsakwmötsaput yewaskwit aw pihtaknaṅwu. Ispi hak panhtiqw, put ep pihtakqa yuwsit aṅqw tsikq, pu’ pas pāpu wukoprokṅwu. \v 22 Noqw qa hak sino puk̇awiwkorot sakwiiwmaqat aṅ puhuovavalat kuyṅwu. Ispi hakiy panhtiniqw, puhuovavala pēke’, wiwkorot patomnaqw, ovavala wehemhtini. Noqw wiwkoro sakwítotini. Soon pi puhuovavala qa puhuwiwkorot aṅ kūyiltiṅwu. \s1 The Question about the Sabbath \r (Mt 12.1-8; Lk 6.1-5) \p \v 23 Noqw ahpiy pantaqw, puma nasuṅwintalöṅnit ep söhövos’uyit aṅ nöṅakwisq, put aw nánatuwnayaqam söhövosit talayat mawtiwisa. \v 24 Noqw Pharisee‐sinom Jesus aw paṅqaqwa: Meh, ya puma hinoqw nasuṅwintalöṅnit ep himu mewniwtaqat hintsatsk̇a? \v 25 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma qa hisat David hinhtiqat aṅ tuṅwáya? Ura pam‐niqw, pu suṅwámat puma hihta haqni’yuṅqe tsöṅsoq, \v 26 Pam God kiyat aw pákihqe, pölavikit God aw noiwtaqat aṅqw nȫsat, suṅwámuy aṅ huyta, Abiathar God awwat mohpeq moṅw’iwtaq’ö. Pam pölaviki moṅw’iwyuṅqamuy‐sa amuṅem nōvatiwṅwu. \v 27 Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Nasuṅwintalöṅni hapi sinmuy amuṅem yukiwa, qa sinom nasuṅwintalönnit éṅem yukiwa. \v 28 Paniqw hapi ōviy nu’ Sinot Tiat nasuṅwintalönnit híkis aw tutuyqawi. \c 3 \s1 The Man with a Crippled Hand \r (Mt 12.9-14; Lk 6.6-11) \p \v 1 Pu piw pam tsotsvalkimi paki; noqw hak tāqa lakput may’taqa pep nuhtuma. \v 2 Noqw mātaqpi kurs Jesus nasuṅwintalöṅnit ep put qalaptsinaniqat ōviy momṅwit put aw tunatyawyuṅwa, puma as hihta ep put nēveltoynayaniqe ōviy’o. \v 3 Noqw pam lakput may’taqat aw paṅqawu: Kurs nuhtutpik wunuptuu, kita. \v 4 Pahsat pu pam pumuy amumi paṅqawu: Ya hak nasuṅwintalöṅnit ep lolmat hinhtiniqw pam súanta, sen qalolmat hinhtiniqö’? sen qatsit ayo táviniqö’? sen nīnaniqö? Noqw puma qa hiṅqaqwa. \v 5 Pu pam hin unaṅwtiqe, pumuy a’nö unaṅwayamuy ep kwaṅwáitsivutiqe, amuhpa’ yorkit, tāqat aw paṅqawu: Uhmay tsihkwaa. Noqw pam put tsihkwa; noqw māat ayaṅqwat māyat an pās powalti. \v 6 Pahsat pu Pharisee‐sinom aṅqw ahpiyyaqe, āpiy pay Herod aṅk wīsiwtaqamuy amumum hin as put nīnayaniqey put ankiwakw yuaatota. \s1 A Crowd by the Lake \p \v 7 Noqw pay Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum sinmuy amuṅaqw ahpiynihqe, wuhkovatuphat aqw’a. Noqw sinom qaan’ewakw hintaqam put aṅkya, Galilee‐tutskwat aṅq’ö, pu Judea‐tutskwat aṅq’ö, \v 8 Pu Jerusalem‐kitsókit aṅq’ö, pu Idumaea‐tutskwat aṅq’ö, pu pāyut Jordan yupqöyṅaq’ö, pu ima Tyre‐nik̇aṅw pu Sidon‐kitsókit aṅqe’ yesqam pīwu. Puma put k̇ātumaltaqat nanaptaqe, aw öki. \v 9 Noqw pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawhq, puma put eṅem tsākw pākihut mask̇atota, taq nāp hisat sinom qaan’ewakw hinhte’, put aw hūrs hómikmani. \v 10 Pi pam k̇aysiwhqamuy sinmuy qalatsintaqw, ōviy sohsoyam hihta akw tūtuyyaqam put aw tóṅokyaniqey put aw nānaqasya. \v 11 Noqw aṅsakis tuyoy’e’wayom hīhikwsim put aw tātayyaqe atpipo nawhitotak̇ahk̇aṅw, k̇ēew paṅqaqwa: Um hapi God Tíata. \v 12 Noqw puma put tunvotnayaniqw, pam pumuy tusoqmewa. \s1 Jesus Chooses the Twelve Apostles \r (Mt 10.1-4; Lk 6.12-16) \p \v 13 Pu pam tsomomiqnihqe, hakimuy namorstat, pumuy wáṅwayi. Noqw puma put awya. \v 14 Noqw pam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy namorsta, puma put amum hinnumyaniqat ōviy’o, pu pam pumuy aṅqe’ lomatuawit yuaatinumyaniqat ayataniqee. \v 15 Pu puma hīhihta akw tūtuyyaqamuy qalaptsintiwisniqat aw öqalat pam pumuy pasiwna, pu nuhtuṅaqw nukpanhihikwsimuy ayo ipwanwisniqat aw’i. \v 16 Pam imuy tavi: Simon, pam piw Peter yan put tuṅwa. \v 17 Pu Zebedeet tiyat James‐nit, pu tupkoyat John, pumuy pīwu. Pam piw Boanerges yan pumuy tuṅwa; pam Yoy’umukit antaqamu, i’nihqe pam’i. \v 18 Pu Andrewt, pu Philip, pu Bartholomewt, pu Matthewt, pu Thomas, pu Alphaeus tiyat James, pu Thaddaeus, pu Simon sinomuy amuṅem qa nātusi’taqata, \v 19 Pu momṅwituy amumi put mātapniqat hakiy Judas Iscariot pīwu. Noqw puma haqam kīve öki. \s1 Jesus and Beelzebul \r (Mt 12.22-32; Lk 11.14-23; 12.10) \p \v 20 Noqw pay piw sinom qaan’ewakw hintaqam amumi tsovaltiqw, ōviy soon kurs puma ṅas’ew nȫnösani. \v 21 Noqw Jesus sinomat put nanaptaqe, put ṅuayaniqe awya paṅqawk̇ahk̇aṅwo: Pam okiw qanavóti’numa. \v 22 Noqw hakim tutavot tutuqaynayaqam Jerusalem aṅqw ökihqe paṅqaqwa: Pam Beelzebub akw tuyqawiwta. Pam nukpanhihikwsimuy moṅwiyamuy aw yank̇aṅw nuhtuṅaqw nukpanhihikwsimuy ipwanta. \v 23 Noqw pam sinmuy wáṅwayhqe, tūwutsit hihta tuawi’taqat akw pumuy amumi paṅqawu: Ya sen Satan Satan ayo hóroknani? \v 24 Haqam moṅwtunatya nehpewhte’, pas soon wúnuni. \v 25 Pu kurs haqam kīvit nehpewhtote’ soon hoṅni. \v 26 Noqw kurs Satan nāp nāmi mamk̇e’, pu nātsik̇e’, soon pam wúnuni; panis pi pam sohtini. \v 27 Soon hak hakiy a’nö hoṅvit kīyat aw pak̇e’, hihta himuyat put aṅqw nawhkini, hal pas mohti put some’‐saa, nen pahsat pu pam put kīyat kīqötani. \v 28 Nu umumi pas antsa paṅqawni: Hak hihta ep qaanhtiniqw, sen nuhtumiq hiṅqawniqw, pam pantaqa put ahpiy ayo yukiwmantani. \v 29 Nīk̇aṅw hak haqam Qahováriwtaqat Hikwsit aqw hiṅqawniqw, pam pantaqa pas soon hisat put ahpiy ayo yukiwni. Panhtiqa pas sūs tūviwniqey aqw nāvitsinani. \v 30 Ura puma paṅqaqwa: Pam tuyoy’ewakw hikwsit akw tuyqawiwta, kitotaqw, ōviy pam yan lavayhti. \s1 Jesus’ Mother and Brothers \r (Mt 12.46-50; Lk 8.19-21) \p \v 31 Noqw pahsat pu put tupkomat, yuy amum, put aw ökihqe, ihpaq hoṅk̇ahk̇aṅw, put aw hakiy ayatotaqe, put wáṅwayya. \v 32 Noqw sinom k̇aysiwhqam put aqlap yesqam put aw paṅqaqwa: Meh, uhtupkom, uṅuy amum, ihpaq uṅ wáṅwayya. \v 33 Noqw pam lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Ya hak íṅuu? Pu ya hakim itupkomya? \v 34 Pu pam put aqle’ yesqamuy amuhpa’ yorikt, paṅqawu: Kurs iṅuy, pu itupkomuy amumi yórikyaa. \v 35 Pi hak haqam God tunatyayat aṅ hinmaqa hapi itupko, isiwa, pu íṅuu. \c 4 \s1 The Parable of the Sower \r (Mt 13.1-9; Lk 8.4-8) \p \v 1 Pu piw pam wuhkovatuphat qalaveq sinmuy tutuqaynativa; noqw sinom qaan’ewakw hintaqam pep put aw tsovalti; noqw ōviy pam pākihut pāhut ep pāyawnumqat aqw pákihqe epeq qatuptu; noqw sinom sohsoyam wuhkovatuphat qalava tutskwava yēse. \v 2 Noqw pam tūwutsit hihta tuawi’taqat akw pumuy hīhihta tutuqayna; nihqe pumuy amumi paṅqawu: \v 3 Kurs huvam tuqayvastotaa. Hak tāqa tsalakin’uylawniqe pasmii. \v 4 Noqw pam uylawhq, pēhu poshumi pöhpava löhö. Noqw súmawuy aṅ masay’yuṅqam ö́kihqe aṅ put soswa. \v 5 Pu pēhu pik̇aqlöva qa pas pisay’taqat aṅ löhö. Noqw aṅ qa pȫṅalaniqw, ōviy pay āpiy kūkuyva. \v 6 Nīk̇aṅw tāwat ōvetiqw, pay ūyi kólaki; nihqe pam qa pas pas ṅay’taqe, ōviy tsahkwi. \v 7 Pu pēhu kutqölpa löhö; noqw kutqölö wuṅqe, put laknaqw, pam qa hihta himuy’va. \v 8 Pu pēhu lolmat tutskwat aṅ löhökqe kuyvaya; pu wuṅqe, hihta himuy’va, pēhu sunat pakwt sihk̇ay’tasikip aw hóyokput aniwnaya, pu pēhu payhp sunát‐sikipo, pu pēhu tsivót‐sikip sunát‐sikipo. \v 9 Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Tuqayvastotaa, uma pi naqvuy’yuṅwa. \s1 The Purpose of the Parables \r (Mt 13.10-17; Lk 8.9-10) \p \v 10 Noqw puma nánaltyaqw, ima put aqlaqyaqam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amumum it lavayit hihta tuawi’taqat put tūviṅtota. \v 11 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: God moṅwtunatyayat ahpiy navoti tupkiwta pew pahsavoo. Nīk̇aṅw pu’ hapi pam umumiwat susmataq’a; nīk̇aṅw imuywatuy qatuptsiwni’yuṅqamuy amumi qa mahtaq’a. Nīk̇aṅw pam tūwutsit‐sa akw yuaatiwa. \v 12 Puma as aw tayk̇ahk̇aṅw, tutwat, qa māmatsyaniqat ōviy’o, pu aw tūqayk̇ahk̇aṅw nanaptat, qa māmatsyaniqata; taq nāp hisat sen puma ahoy nánamtök̇aqw, pumuy qaanhtipuam pumuy amuhpiy ayo yukiwni. \s1 Jesus Explains the Parable of the Sower \r (Mt 13.18-23; Lk 8.11-15) \p \v 13 Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma it tūwutsit hihta tuawi’taqat qa mātsi’yuṅwa? Noqw ya hin tis uma sohsok tūwutsit mātsi’yuṅwni? \v 14 Uylawhqa hapi God lavayiyat uylawu. \v 15 Noqw lavayi pöhpava löhökqa imuy amunta. Hakim lavayit as nanaptaqw, āpiy pay Satan pite’, pumuy unaṅwpeq lavayit ūyiwhqat paṅqw ipwaṅwu. \v 16 Pu pay piw pan pik̇aqlöva löhökqa hapi imuy amunta. Hakim lavayit nanapte’, hahlayk̇ahk̇aṅw āpiy pay put kwusuyaṅwu. \v 17 Noqw lavayi pumuy unaṅwayamuy ep qa hūrs ṅapkiwtaqw, ōviy puma pay hihsavo as aṅ kūyuṅṅwu. Noqw pay lavayit ep k̇ānavotpit, sen okiwsahsaṅwaqat aw pituqw, pahsat pay puma unaṅwmokyaṅwu. \v 18 Noqw pu kutqölpa löhökqa hapi imuy amunta. Hakim lavayit as nanaptat, \v 19 Yep qatsit‐sa aw tunatyaltote’, pu k̇āhakiwuy akw ūnatote’, pu hīhihta tuṅlay’k̇ahk̇aṅw, soq lavayit aw qa tunatyaltotiṅwu. Noqw ōviy lavayi pumuy unaṅwpeq qa hihta himuy’vaṅwu. \v 20 Noqw pu lomatutskwat aṅ ūyiwhqa hapi imuy amunta. Hakim lavayit nanapte’, kwusuye’, hihta himuy’vayaṅwu; pētu sunat pakwt sihk̇ay’tasikip hóyokput himuy’vayaṅwu, pu pētu payhp sunát‐sikipo, pu pētu tsivót‐sikip sunát‐sikipo. \s1 A Lamp under a Bowl \r (Lk 8.16-18) \p \v 21 Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Ya sen hak wihqöhit úwiknat, sīvut sen puvuwhpit atpipoq távini, as pam tsotsókpit ep put tsoki’tanīk̇aṅwo? \v 22 Pi sohsoy himu tupkiwtaqa pay mātaqtiniqe ōviy pantaṅwu, piw sohsoy himu nanauyve hiniwhtiqa aṅqe’ nanaptiwniqe ōviy’o. \v 23 Tuqayvastotaa, uma pi naqvuy’yuṅwa. \v 24 Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Uma hihta aw tūqayyuṅqey ep tunatyaltotimantani. Pi uma hihsa’haqam hakiy eṅem tuwantotaqw, pay piw pan umuṅem tuwantiwmantani; pu uma aṅ nanaptaqamuy amumi piw nāt wūhaq noiwni. \v 25 Pi himuy’taqat aw piw pēhu noiwni; pu ṅastanihqa híkispi as hihta himuy’taqey kwayhni. \s1 The Parable of the Growing Seed \p \v 26 Pu pam paṅqawu: God moṅwtunatyaat hakiy tāqat pasva poshumit uyhqat anta. \v 27 Pam uyht, mihikq puwṅwu; pu qavoṅvaqw qatuptuṅwu. Nīk̇aṅw poshumi ṅahkuyvak̇aṅw, pu wuṅqw, hin pam panhtiqat pam qa navoti’taṅwu. \v 28 Pi tutskwa nāp hihta aniwnaṅwu; mohti nahpi’vaṅwu, pu sihkuyvaṅwu, pu timuy tukwsinaṅwu. \v 29 Pu himu aniwhtiqw, pahsat pu ūyi’taqa put tsahqaṅwu, pi höhöqyaniqat aw pítuṅwuniq’ö. \s1 The Parable of the Mustard Seed \r (Mt 13.31-32, 34; Lk 13.18-19) \p \v 30 Pu pam paṅqawu: Ya sen itam God moṅwtunatyaat hihta antaqat paṅqaqwani? Ya sen itam hihta enaṅ put namimahtaknayani? \v 31 Pam mustard‐uyit pōsiyat anta. Pam tutskwave ūyiwhqe as tūwaqatsit ep pōvoshumit amuṅaqw sushihsayhoya. \v 32 Nīk̇aṅw pam ūyiwe’, wuṅwe’, sohsok hihta tusaqtsotskit amuhpenihqe yahsayoqtiṅwu; nen wukonantaqay’vaṅwu. Noqw ōviy súmawuy aṅ masay’yuṅqam put atpik kihsit aṅ yesvaṅwu. \v 33 Yanhaqam pam tūwutsit hihta tuawi’taqat akw nuhtumi hīhihta yuaataṅwu, pay puma hin put kwusi’wisqat pan’i. \v 34 Pam tūtuwutsit‐sa akw pumuy amumi yuaata. Nihqe pay ason pumuy nánaltyaqw pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi put sohsok namtömnaṅwu. \s1 Jesus Calms a Storm \r (Mt 8.23-27; Lk 8.22-25) \p \v 35 Noqw pay ép tapkiqw, pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Tuma wuhkovatuphat yupqömiya. \v 36 Noqw puma sinmuy suhpantaqamuy aṅqe’ hōnayat, puma pākihut aqw yuña, Jesus haqam qátuhqat aqw’a. Noqw puma paṅqw ahpiyya. Noqw pētu pākihu piw pumuy amumumya. \v 37 Noqw wukohukvaqw, pāhu walalataqe, pākihut aqw a’nö yēvantaqe, nuṅwu pay aqw kūyi ohpo. \v 38 Noqw Jesus pākihut yūpaqwat epeq qötöpay’k̇aṅw pūwi. Noqw puma put tātaynayaqe aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, ya itamuy so’niqw um pas qa hin unaṅwtini? \v 39 Noqw pam tātayht, hūk̇aṅwuy mēwaqe, pāhut aw paṅqawu: Uyiwalte’, sun yúkuu, kita. Noqw hūk̇aṅw qe’tiqw, qaan’ewakw sutmakma. \v 40 Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw tsawiniwyuṅwa? Ya hintaqw ōviy uma qa tuptsiwni’yuṅwa. \v 41 Noqw puma pas k̇ātayuṅqe nānami paṅqaqwa: Ya sen i’ hak himuniqw, ōviy hīkispi pas hūk̇aṅw, pu pāhu put aw tuqayvasta? \c 5 \s1 Jesus Heals a Man with Evil Spirits \r (Mt 8.28-34; Lk 8.26-39) \p \v 1 Pu puma wuhkovatuphat yupqöymi Gádara‐sinmuy tutskwayamuy ep öki. \v 2 Noqw Jesus pākihut aṅqw yamakq, pahsat pay hak tāqa tuyoy’ewakw hikwsit akw tuyqawiwtaqa o’wat ep tuamtuhsöt aṅqwnik̇aṅw put ahsawva. \v 3 Pam tūamit ep okiw ki’ta. Noqw soon kurs hak put sómi’tani, pas sóoni, nāmahin pi hikis pas sivanamiqlölöt akw’a. \v 4 Hikis as pam qa sūs hok̇asosomhpit, pu sivanamiqlölöt akw sómiltiṅwu. Nīk̇aṅw pay pam sivanamiqlölöt nāhoy tutkitaṅwu; pu hok̇asosomhpit pīñaṅwu. Pu soon kurs hak put áṅwuy’tani. \v 5 Noqw pam tōkilnawit, pu tāwanawit tsotsmova, pu tūtuamit aṅ hinnumṅwu, a’nö hiṅqawk̇aṅwo, pu o’wat akw nātutkitinumṅwu. \v 6 Noqw pam Jesus yāvoq túwahqe, aqw wárikqe, pas put aw naokiwlawhqe, \v 7 A’nö tönay aṅqe’ paṅqawu: Ya um nuy hinhtiniqat nāwaknaka, um Jesus God Sus’oveqnihqat Tíata? Nu God atpip ūmi paṅqawni: Um okiw nuy qa okiwsanni. \v 8 (Jesus pay put aw paṅqawu: Tuyoy’eway hikwsi, tāqat aṅqw yámakuu, kita. Noqw ōviy tāqa pan lavayhti.) \v 9 Noqw Jesus put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya um hin mātsiwa? Noqw pam put hu’waqe aw paṅqawu: Nu Qaan’ewakw hintaqamu yan mātsiwa. Itam qaan’ewakw hintaqw ōviy’o. \v 10 Noqw pam pep tutskwat aṅqw pumuy qa lālayniqat ōviy tāqat put aw pas qaatsat nāwakna. \v 11 Noqw pep tsotsmot áhayhk̇e pitsōtim wuhkotonawtaqam nōnova. \v 12 Noqw sohsoyam nukpanhihikwsim put aw qa nātusitotaqe paṅqaqwa: Itamuy pitsōtimuy amumi hōnaqw, itam amumi yuṅni. \v 13 Noqw pahsat pay Jesus pumuy hu’wa. Noqw tuyoy’e’way hīhikwsim tāqat aṅqw nö́ṅakqe, pitsōtimuy amumi yuṅqw, puma tōnawtaqam wuhpatpelat aṅ wuhkovatuphamiq a’nö yuhtukqe, pāmiq paöysoa, (lȫp sōmorit pahsa’haqamo.) \v 14 Noqw pumuy nopni’yuṅqam watqaqe, kīve put tūawvaya, pu aṅqe’ tutskwavaa. Noqw sinom hin hiniwhtiqat aw kuyvawisqe, \v 15 Jesus aw öki; nihqe it tāqat as nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaqat, hal qaan’ewkw hintaqamuy hīhikwsimuy akw tuyqawiwtaṅwuqat puma tutwa. Pam yuwsi’k̇aṅw, suyan unaṅway’k̇aṅw pep qatu. Noqw puma put aw yórikyaqe, pas tsātsawna. \v 16 Noqw hakim it nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaṅwuqat hin hintsaniwhqat aw yórikyaqam aw kuyvawisqamuy put āawna, pu pitsōtimuy hinhtotiqata. \v 17 Noqw pay as pam pumuy tutskwayamuy aṅqw ahpiyniqat puma Jesus aw ö’qalya. \v 18 Noqw pam pākihut aqw pakitoqw, i’ tāqa nukpanhikwsit akw tuyqawiwtaṅwuqa as put ámumniqey aw ö’qala. \v 19 Noqw pay Jesus put qa nakwhanaqe aw paṅqawu: Um uhsinomuy amuminen, Tutuyqawhqa uṅ ōkwatuwhqe, uṅem hihta qaöwíhinhtiqat pumuy āawnani. \v 20 Noqw pam ahpiynihqe, aṅqe’ put yuaatinuma, Decapolis aṅ ahsupoq’a. (Pam pakwt kitsóki i’nihqe pam’i.) Noqw nanaptaqam sohsoyam k̇ātayuṅwa. \s1 Jairus’ Daughter and the Woman who Touched Jesus’ Cloak \r (Mt 9.18-26; Lk 8.40-56) \p \v 21 Noqw Jesus pākihut akw ayoqwat piw yamakq, sinom qaan’ewakw hintaqam put aw tsovalti; noqw pam wuhkovatuphat qalaveq wunu. \v 22 Noqw meh, hak tāqa tsotsvalkive moṅw’iwtaqa Jairus yan mātsiwhqa pitu; nihqe pam Jesus túwahqe, kukmiq nātuvaqe, \v 23 Okiw aw naokiwhtaqe, paṅqawu: Okiw imanawhya mómoki. Noqw um as okiw inumumnen, uhmay akw put aw toṅokq, pam qalapte’, qátuni. \v 24 Noqw Jesus put ámuma. Noqw sinom k̇aysiwhqam put aṅkyaqe, aw hūrs homimitiwisa. \v 25 Noqw hak wuhti pakwt löq sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ uṅwáy’taqa pep nuhtuma. \v 26 Okiw pam k̇aysiwhqamuy tūtuhiktuy amutsviy as hīhihta aṅ k̇ānavotk̇aṅw, sohsok hihta himuy amuhpa’ sohsoko; nit qa ṅas’ew hihin qalaptut, tuwat soq pas qalomáhinhti. \v 27 Nihqe pam Jesus hintsakqat navotqe, nuhtukwayñaṅaqw sinsonṅaq put aw pítuhqe, yuwsiyat aw toṅo, \v 28 Paṅqawhqe ōviy’o: Ṅas’ew pi nu as put yuwsiyat aw tóṅok̇e’ pay soon qa qalaptuni. \v 29 Noqw pahsat pay put aṅqw uṅwa súlawhti; noqw pam tūyay qalaptuqey nahpe sunvota. \v 30 Noqw kurs öqala nāṅaqw yámakqat Jesus sunvotqe, sinmuy amumi namtökt, paṅqawu: Ya hak iyuwsiy aw toṅo? \v 31 Noqw put aw nánatuwnayaqam aw paṅqaqwa: Meh, sinom ūmi homimitota. Noqw hinoqw pas piw hak ūmi tóṅokqat um kita? \v 32 Noqw pam hakiy panhtiqat aw yórikniqe, ōviy aṅqe’ yori. \v 33 Noqw wuhit napqölpe hinhtiqat navotqe, okiw tsawinneveq tururutik̇aṅw, put aw pítuhqe, atpipo nātuvat, sohsok suan put āawna. \v 34 Noqw pam put aw paṅqawu: Itii, pay uhqapēvewni uṅ qalaptsina. Pay um hahlayk̇aṅw qa hin’unaṅway’k̇aṅw, nīmani. Pay um uhtuyay aṅqw pās qalaptsiwtani: \v 35 Noqw nāt pam yuaataqw, hakim moṅwit kīyat aṅqw ö́kihqe, put aw paṅqaqwa: Pay okiw uhti mōki. Noqw pas um piw nāt Tutuqaynaqat aw nunuiña? \v 36 Noqw puma paṅqaqwaqw, Jesus panis navotqe, moṅwit aw paṅqawu: Um qa hin unaṅwtini; pay um pánis‐sa tuptsiwni’tani. \v 37 Noqw pay qa hak put ámumniqat Jesus nakwhana, hal pay Peter‐niqw pu James‐niqw, pu tupkoat John, púma‐saa. \v 38 Pu pam moṅwit kīyat aw pítuhqe, sinmuy mowawatotaqamuy amumi tātayi. Puma hiṅqawk̇ahk̇aṅw, tsaykita. \v 39 Noqw pam aw pákihqe, pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw yanhaqam mowawatota, piw tsaykita? Pay manawhya qa mōki; pi pūwi. \v 40 Noqw puma put aw tutsíwtsuyhti. Noqw pam pumuy sohsokmuy paṅqw lālayht, manawhyat náyat‐nik̇aṅw pu yuyat‐nik̇aṅw pu put ámumyaqamuy tsamk̇aṅw, manawhyat haqam qatsqat aw paki. \v 41 Noqw pam put māyat ṅuat aw paṅqawu: Talitha cumi. Manawhya, qatuptuu, nu ūmi paṅqawu, i’nihqe pam’i. \v 42 Noqw pahsat pay manawhya qatuptuqe nakwsu. (Pam pakwt löq sihk̇ay’tasikip yahsaṅwni’ta.) Noqw pas puma pavan k̇ātayuṅwa. \v 43 Noqw pam pumuy pās mēwaqe qa hak put navotniqat amumi paṅqawu; pu puma manawhyat hihta nopnayaniqat amumi tutapta. \c 6 \s1 Jesus Rejected at Nazareth \r (Mt 13.53-58; Lk 4.16-30) \p \v 1 Pu pam paṅqw ahpiynihqe, nāp tutskway aw pitu; noqw put aw nánatuwnayaqam put ámumya. \v 2 Pu nasuṅwintalöṅnit aw pituqw, pam tsotsvalkive sinmuy tutuqaynativa. Noqw k̇aysiwhqam put aw tūqayyuṅqe, put aw k̇ātayyuṅqe paṅqaqwa: Ya sen i’ haqam īit hihta tuwi’va? Pu ya sen i’ súanwuwni put aw noiwtaqa hímuu? Is uti pam may akw qaan’ewakw k̇ātumalta! \v 3 Puyaw qa i’ wunavutsit tumaltuwi’taqa, it Maryt tíata, imuy James, nit Joses, nit pu Judat, nit pu Simon, pumuy pāvaamu? Puyaw siwamat qa yep itamumya? Kitotaqe, put aw qaán unaṅwtoti. \v 4 Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay God lavay’ayaat soon qa k̇aptsitiwṅwu, hal pay nāp tutskway ep‐saa, pu sinomuy amuhpaa, pu nāp kiy ep’e. \v 5 Noqw pay pam kurs hin pep a’nö hihta tumaltaniqe, ōviy pay panis pam híkikwmuy tūtuyyaqamuy amumi may akw tóṅokqe qalaptsina. \v 6 Nihqe pam pumuy qatuptsiwniyamuy ep amumi k̇ātayta. Pu pam paṅ kitsókinawit sinmuy tutuqaynatinuma. \s1 Jesus Sends out the Twelve Disciples \r (Mt 10.5-15; Lk 9.1-6) \p \v 7 Pu pam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy wáṅwayhqe, pahsat pumuy lȫlöqmuy aṅqe’ ayativa; nihqe tuyoy’e’wakw hīhikwsimuy amumi pumuy öqalat huyta. \v 8 Nihqe pay pumuy qa hihta hinwisniqat amumi paṅqawu. Pay panis natöṅpi’wisni, qa tukpuy’wisni, qa nitk̇ay’wisni, qa sivamoki’wisni. \v 9 Pu puma tōtsi’wisni; pu qa löq napnay’wisni. \v 10 Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Umuṅaqw lȫyöm haqam kīmi pak̇e’, hisat pep kitsókit aṅqw ahpiyniqey pahsavo qátumantani. \v 11 Pu ason kurs haqawat umuy qa pās taviyat, umumi qa tūqayyuṅqw, uma paṅqw ahpiynen, umuhkukqölṅaqw qöat ayo tsatswimantani, pumuy amunkiwakw hihta sutuawi’tani. Nu umumi pas antsa paṅqawni: Hisat hin yukiltiniqat aw pituqw, pep kitsókit ep sinmuy amuṅem pas is óhini. Puma Sodom‐nik̇aṅw pu Gomorrhat ep sinmuy amuhpenihqe pas pavan amuṅem nuhtsel’ewayhtini. \v 12 Noqw puma paṅqw ahpiyyaqe, sinmuy tunatyay aṅqw lasyaniqat amumi yuaatinumya. \v 13 Pu puma sinmuy amuṅaqw k̇aysiwhqamuy nukpanhihikwsimuy ipwanwisa, pu k̇aysiwhqamuy tūtuyyaqamuy wihkuyit akw lelwiyat, qalaptsintiwisa. \s1 The Death of John the Baptist \r (Mt 14.1-12; Lk 9.7-9) \p \v 14 Noqw Jesus natṅwaniat ahsupoq nanaptiwhq, pep tutskwat ep Moṅwi, Herod yan mātsiwhqa, put navotqe paṅqawu: I’ hapi kūyit akw tūtuvoylalawhqa John. Pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayhqe, ōviy pas pavan öqaltumalat hintsaki. \v 15 Noqw sinom pētu paṅqaqwa: Pam Elias, piw pētu paṅqaqwa: Pam God lavay’ayaata, imuy lavay’aymuyatuy hisatṅahaqaqw yesqamuy amuni. \v 16 Noqw Herod put navotqe paṅqawu: Ura nu John qötötkuqw, i’ pam’i; kurs pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayi. \v 17-19 I’ Herod pi ura tupkoy Philip nȫmayat hakiy Herodias amum qatuptuqw, John put aw paṅqawu: Um uhtupkoy nömanawhkiqw pam pas qa suanta. Noqw ōviy Herodias pas John ṅȫyi’ta. Noqw Herod put unaṅwve hinhtiniqe, John aw hakimuy hōnaqw, puma put ṅúayaqe, sivikimi panaya. Noqw Herodias as John nīnaniqey ank̇aṅw, Herod atsviy kurs hin panhtini. \v 20 Pi Herod John aw tunatyawmaq’ö. Pi John súanhinmak̇aṅw pās unaṅway qatu. Noqw Herod put aw navoti’taqe, put k̇aptsi’ta; nihqe put aw tūqaytaqe, nāmi soon unaṅwti. Nīkaṅw pam hahlayk̇aṅw put aw tūqaytaṅwu. \v 21 Noqw hisat nukwáṅw’ew Herod tihtiwhpuyat aw pituqw, pam nuhtumi moṅw’iwyuṅqamuy nōviwhqat aw tūtsama, imuy pavan solāwamomṅwituyu, pu Galilee‐tutskwat ep pavansinmuy pīwu. \v 22 Noqw Herodias tiat māna ep pákihqe, wunimaqw, Herod put aw nahyoṅwa, pu put amum yesqamu. Noqw Moṅwi mānat aw paṅqawu: Um hihta nāwakne’, put ōviy inumi tūviṅtaqw, nu uṅ put máqani, kita. \v 23 Nihqe pas pam put aw qaöwílvayhtiqe paṅqawu: Pay um pas nāp hihta ōviy inumi tūviṅtaqw, soon nu uṅ qa máqani, hikis pas imoṅwtunatyay nāsamiq yantaqata. \v 24 Noqw pam paṅqw ahpiynihqe, yuy aw paṅqawu: Ya nu hihta ōviy tūviṅtani? Noqw pam aw paṅqawu: Pay aw kūyit akw tūtuvoylalawhqat John qötöyat awu. \v 25 Noqw pahsat pay pam k̇aktayk̇aṅw, Moṅwit aw pákihqe, aw paṅqawu: Um kūyit akw tūtuvoylalawhqat John qötöyat inpit ep íniwtaqat pay pu’ nuy máqaniqat nu nāwakna. \v 26 Noqw pas as Moṅwi qahahlayhtik̇aṅw pay nuṅwu pi pas aw qaöwílvayhtiqe, pu imuy pep put amum yesqamuy tuway’taqe, ōviy kurs hin nawus qa hu’wanani. \v 27 Nihqe pahsat pay hakiy nīnaṅwuqa put qötöyat kwistoniqat Moṅwi aw paṅqawu. Noqw pam ahpiynihqe, sivikive put qötöyat ayo túkuhqe, \v 28 Inpit ep íniwtaqat kwusivaqe mānat aw put tavi. Noqw māna yuy put maqa. \v 29 Noqw John aw nánatuwnayaqam put nanaptaqe, ep ö́kihqe, tokoyat haqami taviwisa. \s1 Jesus Feeds the Five Thousand \r (Mt 14.13-21; Lk 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 30 Noqw ima ayaiwyuṅqam Jesus aw natsvalayaqe, hihta hinhtotiqey, pu hihta tūtutuqaynayaqey sohsok put āawnaya. \v 31 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Túmai, nuhtuṅaqw haqami qayēsiwhpumiya. Nen itam hihsavo pep nāsuṅwnayani. Pas pi sinom k̇aysiwhqam ökiwk̇ahk̇aṅw, ahpiy sasqayaqw, ōviy soon kurs hisat qenitiqw puma ṅas’ew nȫnösani. \v 32 Pu ōviy puma pay nanalt pākihut akw haqami qayēsiwhpumiya. \v 33 Noqw pumuy ahpiyyaqw, sinom k̇aysiwhqam amumi tāyuṅqe, Jesus tuwi’yuṅqe, sohsokivaqw kitsókit aṅqw paṅso nāp yuhtukqe, amuhpeqtotaqe, aw tsovalti. \v 34 Noqw Jesus pākihut aṅqw yámakqe, sinmuy qaan’ewakw hintaqamuy túwahqe, pumuy ōkwatuwa, soñawnen pi puma kanelmuy amumi qa hak tunatyawtaqat panyuṅqw ōviy’o. Nihqe pahsat pu pam pumuy hīhihta tutuqaynativa. \v 35 Noqw pay nuṅwu tapkiwmaqw, put aw nánatuwnayaqam put awyaqe aw paṅqaqwa: Pas hapi yep qayēsiwa; noqw hapi pay pas hísatniqti. \v 36 Um as sinmuy hōnaqw, puma aṅqe’ tutskwava nankwusani, pu kitsókinawita; nen nenṅem hihta tunöstuiyani; taq puma qa hihta nitk̇ay’yuṅwa. \v 37 Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Huvam nopnayaa. Noqw puma put aw paṅqaqwa: Ya itam haqami huhyawise’, lȫp sunat sīvat akw pölavikit tuiye’, pumuy nopnayani? \v 38 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hihsa’haqam pölaviki’yuṅwa? Kurs aw pohtayaa. Noqw puma nanaptaqe paṅqaqwa: Tsivot pölavikita, pu lȫqmuy pākiwhtuyu. \v 39 Noqw puma sinmuy sakwátusaqat aṅ tōnawyuṅqamuy yesvanayaniqat pam amumi paṅqawu. \v 40 Noqw sinom nānan’ik tōnawk̇ahk̇aṅw yesva, hahqe’ tsivót‐sikip susnatya, pu hahqe’ lȫp sunat pakwt sihk̇ay’yuṅqamu. \v 41 Noqw pam tsivot pölavikit pākiwhtuy enaṅ ömahtat, ōmiq tayk̇aṅw, put ep hahlayhtit, pölavikit yóṅoyhtat, put aw nánatuwnayaqamuy amumi put oya. Noqw puma sinmuy amuhpa’ o’ya. Pu pam lȫqmuy pākiwhtuy sohsokmuy aṅ huyta. \v 42 Noqw sinom sohsoyam nȫnösaqe ȫöya. \v 43 Noqw puma pölavikit akwsiṅput tsovalayaqe, pakwt löq sihk̇ay’taqat hoaput aqw opomnaya, pu pākiwhtuy akwsiṅput pīwu. \v 44 Noqw tahtaqt pölavikit aṅqw nȫnösaqam tsivot‐sikip sōmorit pahsa’haqamo. \s1 Jesus Walks on the Water \r (Mt 14.22-33; Lk 6.15-21) \p \v 45 Noqw nāt pam sinmuy aṅqe’ hōnantaqw, put aw nánatuwnayaqam pay aṅwu pākihut aqw yuñe’, put ahsavo ayoqwat Bethsaidat aqwyaniqat pam pahsat pay pumuy tusoqhona. \v 46 Pu ōviy pam sinmuy aṅqe’ hōnaqe, nāwaknaniqe tsomomiq’a. \v 47 Noqw masiphiqw, pākihu wuhkovatuphat nāsavaqe hinma; noqw pam tutskwava nālaa. \v 48 Noqw pumuy amuhpewi hūhukq, ōviy puma aṅqe’ kwetstiwisqe pas qa nātusi’wisa. Noqw Jesus pumuy pantsakwisq amumi tātayhqe, tālawiwmaqw pāvaqe waymak̇aṅw, pumuy amumi pituto; nihqe as pay soon pumuy amuhpeq qa yūmosani. \v 49 Noqw puma put pāvaqe waymaqw tutwaqe, pay himu tualaṅwnihqat wūwayaqe, a’nö hiṅqaqwa, \v 50 Ispi puma sohsoyam put tutwaqe tsātsawnaqee. Noqw pahsat pay pam pumuy amumi yuaaykuqe paṅqawu: Pay uma qa hin unaṅway’yuṅwni. Pay nūu. Uma qa tsawiniwyuṅwni. \v 51 Pu pam pumuy amumiq pākihut aqw wūvi; noqw hūk̇aṅw qe’ti. Noqw puma hīhin wūwank̇ahk̇aṅw k̇ātayyuṅwa, \v 52 Puma a’nö unaṅway’k̇ahk̇aṅw pölavikit ep k̇ātumaltiwhqat qa mātsi’yuṅqe ōviy’o. \s1 Jesus Heals the Sick in Gennesaret \r (Mt 14.34-36) \p \v 53 Noqw puma ayoqwat nö́ṅakqe, haqami tutskwat Gennesaret aw ö́kihqe, pāhut qalavoq hoyoyotota. \v 54 Noqw puma pākihut aṅqw nöṅakq, pahsat pay sinom Jesus māmatsya. \v 55 Nihqe tutskwat aṅ ahsupoq yuhtukqe, hakim tūtuyyaqamuy ahpat aṅ qatsyaqamuy put háqamnihqat nanaptaqe, paṅso pumuy tsamvanta. \v 56 Noqw pam haqami kitsókimi pituqw, sen pas wuhkokitsokit, sen tutskwave kitsókit aw pituqw, sinom ȫöputuy kīsonve o’yaqw, pay ṅas’ew yuwsiyat qalawṅwayat aw tóṅokyaniqey put aw ö’qalya. Noqw hakim hihsa’nihqam aw tóṅokyaqam qalaptuya. \c 7 \s1 The Teaching of the Ancestors \r (Mt 15.1-9) \p \v 1 Pahsat pu ima Pharisee‐sinom hakimuy tutavot tutuqaynayaqamuy Jerusalem aṅqw ö́kihqamuy amumum Jesus aw tsovalti. \v 2 Noqw Jesus aw nánatuwnayaqam qa māvaqtotat, nȫsiwhqat nōnovaqw, haqawat amumi tāyuṅqe, pay umumi qaantaqat tutwa. \v 3 Ima pi Pharisee‐sinom‐niqw pu sohsoyam Jew‐sinom wūwukwmuy lavayiyamuy aṅ hinwisqe, ōviy qa māvaqtote’, qa nȫnösaṅwu. \v 4 Pu puma huhyankiṅaqw ök̇e’, qa māvaqtote’, qa nȫnösaṅwu. Pu ahpiy hīhihta aṅ hinwisniqat tutaptiwhqat puma aw tunatyawwisa. Puma yan hintsak‐wisa: Puma kukyapit, pu sīsivut pās kuksiyaṅwu, pu sik̇asivat aṅqw tsatsqaptat yukiwyuṅqata, pu nönöspita. \v 5 Noqw ōviy Pharisee‐sinom, tutavot tutuqaynayaqamuy amumum Jesus tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Ya ūmi nánatuwnayaqam hinoqw wūwukwmuy tutavoyamuy qa an hinwisqe, soq qa māvaqtotat, nōnovaṅwu? \v 6 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ura Esaias aṅwu pay umuy nawip’ew hinyuṅqamuy pas súaṅqawhqe yan pēna: Ima sinom moay akw nuy k̇aptsilalwa, noqw pi unaṅwaam inuṅaqw yāvahaq’a. \v 7 Piw haktonsa inumi okiwlalwak̇ahk̇aṅw, sinmuy tutavoyamuy pas antsa tutuqayhpinihqat pan put tūtutuqaynaya, yan’i. \v 8 Uma pi God tutavoyat ayo yuki’k̇ahk̇aṅw sinmuy wukwnavotiyamuy pas pas’i’yuṅqe ṅuy’yuṅwa, sīsivut pu kukyapit pās kuksiyak̇ahk̇aṅwo. Pu ahpiy pāvan’e’wakw hīhihta uma hinwisa. \v 9 Pu pahsat pam pumuy amumi paṅqawu: Pas pi ōviy uma tutuhisnik̇aṅw umuhwukwnavotiy aṅ hinwisniqey ōviy God tutavoyat qa hímuya. \v 10 Oviy pi Moses ura paṅqawu: Um unay pu uṅuy pumuy k̇aptsi’tani. Pu hak nay, sen yuy aqw qalomáhiṅqawhqa pay as mokmantani, ura kita. \v 11 Noqw úmawat pi paṅqaqwa: Pu kurs sen hak haqam nay, sen yuy aw paṅqawni: Pay as k̇a um ihimuy akw moṅwvastiniqw, piw pam Corban (pam God aw noiwa, i’nihqe pam’i) kite’, pay qa hintamantani. \v 12 Nihqe yan uma hakiy nay, sen yuy eṅem hihta hinhtiniqw aw uhtayaṅwu. \v 13 Yan uma umuhwukwnavotiy nuhtumi mātapyaqe God lavayiyat ayo yuki’yuṅwa, pu ahpiy yāyantaqat uma hinwisa. \s1 The Things that Make a Person Unclean \r (Mt 15.10-20) \p \v 14 Pu pam sohsokmuy sinmuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Uma sohsoyam inumi tūqayyuṅwe’, māmatsyani. \v 15 Himu sinot qa ahsonvenik̇aṅw put ahsonmi pak̇e’, soon put tuyoy’ewakwtani. Pi sinot unaṅwayat aṅqw nȫṅantaqa hapi put tuyoy’ewakwtaṅwu. \v 16 Tuqayvastotaa, uma pi naqvuy’yuṅwa. \v 17 Noqw pam sinmuy amuṅaqw kīmi pakiqw, put aw nánatuwnayaqam it lavayit hihta tuawi’taqat put tūviṅtota. \v 18 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Puyaw uma piw pas qa mātsi’yuṅwa? Puyaw himu sinot qa ahsonvenik̇aṅw put ahsonmi pak̇e’, soon put tuyoy’ewakwtaniqw uma put qa mātsi’yuṅwa? \v 19 Ispi pam put unaṅwayat qa aqw pakit, ponoyat aqw pak̇e’ kwayñavehaqam maspiwṅwu. Yan pam lavayhtiqe, sohsok nȫsiwhqat kwaṅw’ewaynihqat paṅqawu. \v 20 Pu pam paṅqawu: Pi himu sinot unaṅṅaqw nö́ṅakqa hapi put tuyoy’ewakwtaṅwu. \v 21 Pi īi himu sinmuy unaṅwayamuy aṅqw nȫnanta: Qalomátunatya, nömaqtsit sokoptunatya, tokot sokoptunatya, tuqwyantunatya, \v 22 Uyiṅwtunatya, tuṅlay’tunatya, nukpantunatya, unatwi, qaunáṅwtalqatsi, unaṅwtuya, nuhtumiq qalomálvayi, kwivi’naṅwa, honaq’unaṅwa. \v 23 Ii hapi qalomáhimu sinot unaṅṅaqw nȫṅantaqa hapi put tuyoy’ewakwtaṅwu. \s1 A Woman’s Faith \r (Mt 15.21-28) \p \v 24 Pu pam piw paṅqw ahpiynihqe, Tyre‐kitsókit, pu Sidon‐kitsókit pumuy aqlavoo, nihqe kīmi pákihqe qa hak navotniqat nāwakna; nik̇aṅw soon kurs qa navotniwtani. \v 25 Pi hakiy wuhtit tiat manawhya tuyoy’ewakw hikwsit akw tuyqawiwtaqw, yuat Jesus hintsakqat navotqe, ep pítuhqe, kukmiq nātuva. \v 26 I’ hak wuhti pep tutskwat ep sínonik̇aṅw, Greek‐sinmuy lavayiyamuy yuaata; nihqe as pam put tiyat aṅqw nukpanhikwsit hóroknaniqat okiw aw nāwakna. \v 27 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Ason tsātsayom mohti ȫöyani, taq soon pi hak tsātsakwmuy nȫsiwhqayamuy ömahtat, pu popkotuy amumi maspaṅwu. \v 28 Noqw pam lavayhtiqe aw paṅqawu: Pas antsaa, Tutuyqawhqa; noqw pay pi popkot nönöspit atpik̇aqe tsātsakwmuy nōvayamuy piṅput nōnovaṅwu. \v 29 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay um yan lavayhtit nímani. Pay nukpanhikwsi uhtiy aṅqw yama. \v 30 Noqw wuhti kiy ep pituqw pay kurs nukpanhikwsi put tiyat aṅqw yama; noqw pam ahpay aṅ wáökiwta. \s1 Jesus Heals a Deaf and Dumb Man \p \v 31 Pu piw Jesus Tyre‐nik̇aṅw pu Sidon pumuy qalaṅaqw ahpiynihqe, Decapolist tutskwat qalavaqe hinmak̇aṅw, Galileet ep wuhkovatuphat ep pitu. \v 32 Noqw hakim hakiy naqsöp’iwk̇aṅw huhrulqat yuaataqat put aw wikvayaqe, as pam put aw hintsanniqat aw nānawakna. \v 33 Noqw pam suhpantaqamuy sinmuy amuṅaqw put qalavo wikt, put naqvumiq malatsiy panat, töhakt, leniyat aw toṅo, \v 34 Nit pu ōmiq yorikt, wupahikwsut, put aw paṅqawu: Ephphatha, (hötsíltii, i’nihqe pam’i). \v 35 Noqw pahsat pay put naqvuat hötsíltiqw, pu leñiat ṅāhiwa. Noqw pam suyan yuaativa. \v 36 Noqw pam pumuy mēwaqe put pantaqat qa hakiy āawnayaniqat amumi paṅqawu. Noqw tuwat soq pam pumuy pās mēwaqw pahsat pas puma aṅqe’ tunvotnaya. \v 37 Pas pi puma k̇ātayyuṅqe, ōviy paṅqaqwa: Pas sohsok hihta qaöwíhinhti; pas nanaqsöptuy naqvuyamuy hötahta, pu qayuáatotaqamuy yuaaykina. \c 8 \s1 Jesus Feeds the Four Thousand \r (Mt 15.32-39) \p \v 1 Noqw ephaqam sinom wukotsovawk̇aṅw, qa hihta nitk̇ay’yuṅqw, Jesus put aw nánatuwnayaqamuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: \v 2 Pas nu sinmuy ōkwatuwa, pu’ pāyis tēvep inumumyak̇ahk̇aṅw, okiw kurs hihta nōnovani. \v 3 Noqw nu pumuy qa ȫyiwyuṅqamuy kīkiyamuy aṅqe’ hōnaqw, soon puma qa māmaṅuani, pi pētu yāvaqhaqaqw öki. \v 4 Noqw put aw nánatuwnayaqam lavayhtotiqe put aw paṅqaqwa: Puyaw sen hak haqam nȫsiwhqatnen imuy sinmuy yep qayēsiwhpuve haqam öynani? \v 5 Noqw pam pumuy tūviṅta: Ya uma hihsa’haqam pölaviki’yuṅwa? Noqw puma paṅqaqwa: Tsáṅee. \v 6 Pu pam sinmuy tutskwava yesvaniqat amumi paṅqawu. Nit pu pam tsaṅe’ pölavikit ömahtat, put ep hahlayhti, nit put yōṅoyhtat, pu put aw nánatuwnayaqamuy amumi put oya, sinmuy nopnayaniqat ōviy’o. Noqw puma panhtoti. \v 7 Noqw puma hikikw hiṅsakwmuy pāvakiwhtuy kinumya. Noqw pam pumuy ep hahlayhtit, pu put aw nánatuwnayaqam sinmuy piw nopnayaniqat amumi paṅqawu. \v 8 Pu ōviy puma nȫnösaqe ȫöya. Noqw puma yóṅoyhput akwsiṅqat tsovalayaqe, tsaṅe’ hoaput aṅ opomnaya. \v 9 Noqw ima nȫnösaqam nālöp sōmorit pahsa’haqamo. Noqw pam pumuy aṅqe’ hōna. \v 10 Nit pahsat pay pam put aw nánatuwnayaqamuy amumum pākihut aqw pakit, Dalmanutha‐tutskwat ep pitu. \s1 The Pharisees Ask for a Miracle \r (Mt 16.1-4) \p \v 11 Noqw hakim Pharisee‐sinom put aw ö́kihqe, amum nāṅwuy’yuṅqe, put aw tuwantota; nihqe as pam ōṅaqw k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat mahtaknaniqat put aw ö’qalya. \v 12 Noqw pam unaṅwpeq öykitat paṅqawu: Ya hinoqw pu’ qatsívaptsiwyuṅqam k̇ātatayhpi hihta tuawi’taqat aw yórikyaniqey‐sa nānawakna? Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pay soon k̇ātatayhpi hihta tuawi’taqa pu’ qatsívaptsiwyuṅqamuy amumi mahtakiwni. \v 13 Pu pam pumuy amuṅaqw nakwsut, pākihut aqw piw paki, wuhkovatuphat yupqöymiq yámakniqee. \s1 The Yeast of the Pharisees and of Herod \r (Mt 16.5-12) \p \v 14 Noqw put aw nánatuwnayaqam kurs pölavikit suhtokya; pay puma pākihut aṅqw pas panis sūkw pölaviki’yuṅwa. \v 15 Noqw pam pumuy u’nanaqe, amumi paṅqawu: Uma tunatyaltote’, Pharisee‐sinmuy pēk̇eniyamuy ep qa ūnaiwyuṅwni, pu Herod pēk̇eniyat ep’e. \v 16 Noqw puma nānami paṅqaqwa: Itam qa nitk̇ay’wisq, ōviy paṅqawu. \v 17 Noqw Jesus put navotqe, pumuy amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw qa pölaviki’wisqey lavayta? Puyaw uma nāt a’nö unaṅway’yuṅwa? \v 18 Ya uma pōsi’k̇ahk̇aṅw qa tāyuṅwa, piw naqvuy’k̇ahk̇aṅw, qa nanvotya? Ya uma qa u’ni’yuṅwa? \v 19 Ura nu tsivót‐sikip sōmorit pahsa’nihqamuy tahtaqtuy amuhpa’ tsivot pölavikit yóṅoyhtaqw, uma akwsiṅqat tsovalayaqe, hihsakip hoaput opomnaya? Noqw puma put aw paṅqaqwa: Pakwt löq sihk̇ay’taqata. \v 20 Pu ura nu nālöp sōmorit pahsa’nihqamuy sinmuy amuhpa’ tsaṅe’ pölavikit yóṅoyhtaqw, uma akwsiṅqat tsovalayaqe, hihsakip hoaput opomnaya? Noqw puma paṅqaqwa: Tsáṅee. \v 21 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Noqw ya hintaqw ōviy uma nāto qa māmatsya? \s1 Jesus Heals a Blind Man at Bethsaida \p \v 22 Pu pam Bethsaidat ep pitu. Noqw hakim hakiy qapostalqat put aw wikvayaqe, pam put aw hintsanniqat aw nānawakna. \v 23 Noqw pam qapostalqat māyat ṅuat, kīṅaqw qalavo put wīki; nit put posmiq töhakt, pu lȫvaqw may akw put aw toṅokt, sen pam hihta túwahqat tūviṅta. \v 24 Noqw pam kwuhpukt, paṅqawu: Pay nu sinmuy himutsotskit anyuṅqamuy yaktaqw tuwa. \v 25 Noqw pahsat pu piw pam put posmiq lȫvaqw may akw hintsanqw, put pōsiat tālawva. Noqw pam powaltiqe, pas suyan sohsokmuy tuwa. \v 26 Pu Jesus put kīyat aw hōna paṅqawk̇aṅwo: Um qa kīmini; piw um qa hakiy kīve it āawnani. \s1 Peter’s Declaration about Jesus \r (Mt 16.13-20; Lk 9.18-21) \p \v 27 Pu Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumum paṅqw ahpiynihqe, Caesarea Philippi aṅ kitsókinawit nakwsu. Noqw pumuy paṅsoyaqw, pam put aw nánatuwnayaqamuy tūviṅtaqe amumi paṅqawu: Ya sinom nuy hákiynihqat paṅqaqwa? \v 28 Noqw puma paṅqaqwa: Yaw um kūyit kw tūtuvoylalawhqa John‐nihqat paṅqaqwa. Pu yaw um Elias‐nihqat pētu paṅqaqwa. Pu haqawatuyniqw yaw um himuwa God lavay’ayaata. \v 29 Pahsat pu pam pumuy amumi paṅqawu: Noqw úmuyniqw nu hak’i? Noqw Peter hu’waqe, put aw paṅqawu: Um hapi Christ, (God ahpiy moṅw’asi’taqa). \v 30 Noqw pam pumuy pās mēwaqe, puma put pantaqat qa hakiy āawnayaniqat amumi paṅqawu. \s1 Jesus Speaks about His Suffering and Death \r (Mt 16.21-28; Lk 9.22-27) \p \v 31 Pahsat pu pam yuaativaqe, pumuy amumi paṅqawu: Pas nu’ Sinot Tiat kurs hin hīhihta aṅ qa k̇ānavotni. Noqw ima wukw’a’yat‐niqw, pu God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu tutavot tutuqaynayaqam nuy tūvayani, piw nuy nīnayani. Noqw pāyis talq nu ahoy tātayni. \v 32 Noqw pam it pas suyan paṅqawhq, ōviy Peter put qalavo láṅaknat mēwa. \v 33 Noqw pam namtökqe, put aw nánatuwnayaqamuy amuhpa’ tātayht, Peter u’nanaqe aw paṅqawu: Inuhkwayñavoo, Satan! taq um qa God tunatyayat wūwantat, tuwat soq sinmuy tunatyayamuyu. \v 34 Pu pam sinmuy put aw nánatuwnayaqamuy enaṅ wáṅwayhqe amumi paṅqawu: Inuṅkniqey nāwaknaqa nāqahihtatat, nahoylehtsiy īkwiltat, inuṅk nakwsumantani. \v 35 Pi qatsiy k̇ahk̇awnaqa hapi put kwayhni; pu inuṅem tunatyat, pu lomatuawit ōviy qatsiy kwayhqa hapi put tuyqawvani. \v 36 Ispi puyaw as sino tūwaqatsit sohsok himuy’vak̇aṅw nāp qatsiy kwahe’, hin pam put akw moṅwvastini? \v 37 Ya sen sino hihta akw qatsiy ahoy nāptini? \v 38 Paniqw hapi ōviy haqawa pu’ tusk̇ap’iwyuṅqamuy, qaanhinwisqamuy qatsívaptsiwyuṅqamuy amutpip nuy, ilavayiy enaṅ hahmanqw, nu’ Sinot Tiat put hapi tuwat hahmanni, nu hisat ihoṅviaymuy qahováriwyuṅqamuy tsamk̇aṅw, Inay lolmat tālawṅwayat yank̇aṅw pītee. \c 9 \p \v 1 Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Soon pas hisat God moṅwtunatyaat öqalat yank̇aṅw pítuni. Noqw ima yep hoṅqamuy amuṅaqw haqawat nāt mokiwuy qa aw ök̇e’ put aw yórikyani. \s1 The Transfiguration \r (Mt 17.1-13; Lk 9.28-36) \p \v 2 Pu ahpiy navaysikis talq, Jesus Peter‐nit, James, pu John, púmuy‐sa tsamk̇aṅw, haqami wupatukwit aqwnihqe, pepeq pumuy amutpik alöṅti. \v 3 Noqw yuwsiat nūvat an qȫtsatiqe pavan pas talqaqsala; noqw pas soon hak tūwaqatsit ep tsatsákmötsaput hintsakqa put an pas pavan qȫtsatani. \v 4 Noqw pahsat pu Elias, Moses amum pumuy amumi mātaqtiqe, Jesus amum yuaata. \v 5 Noqw Peter lavayhtiqe, Jesus aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, pas hapi itam yépeqyaqw lolma. Himu as ōviy itam payhp kistotani, suk‐wat úṅemnit, pu suk‐wat Moses éṅemnit, pu suk‐wat Elias éṅemi. \v 6 Pay pam kurs hiṅqawniqe ōviy paṅqawu, pas puma tsātsawnaqw ōviy’o. \v 7 Noqw ōmaw pepeq pumuy amumi kihsiwnaqw, aṅqaqw hakiy tönaat paṅqawu: I’ hapi pas aw iunaṅwa Itii; put uma aw tuqayvahsi’wisni. \v 8 Noqw āpiy pay puma aṅqe’ yórikyat, qa hakiy tutwa; pay Jesus nāla pumuy amumuma. \v 9 Noqw puma tūkwiṅaqw hanwisq, pam pumuy pās mēwaqe, amumi paṅqawu: Ason pas nu’ Sinot Tiat hisat mokiwuy aṅqw ahoy tātayniqat aw pahsavo uma hin yórikyaqey qa hakiy āawnayani. \v 10 Noqw puma put lavayiyat ṅuy’yuṅwa; nihqe pam mokiwuy aṅqw ahoy tātayniqey hiṅqawhqat nātuviṅlalwa. \v 11 Noqw puma put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Ya hinoqw tutavot tutuqaynayaqam Elias soon qa mohti pítuniqat lavayta? \v 12 Noqw pam pumuy hu’waqe amumi paṅqawu: Pay Elias pas antsa mohti pite’, sohsok hihta aṅ ahoy aw antsantani. Noqw Sinot Tiat hin pey’taqw, pan kurs nu hin qa hīhihta aṅ kānavote’, qa hímuniwhtini. \v 13 Noqw nu umumi paṅqawni: Pay as Elias pas antsa pitu. Noqw puma hin nānawaknaqey an put hintsatsna, hin pam pey’taqat pan’i. \s1 Jesus Heals a Boy with an Evil Spirit \r (Mt 17.14-21; Lk 9.37-43a) \p \v 14 Noqw pam put aw nánatuwnayaqamuy amumi pítuhqe, sinom qaan’ewakw hintaqam pumuy amumi tsovawtaqamuy amumi yóri. Noqw tutavot tutuqaynayaqam pumuy amumum hīhihta yuaatotaqe, pumuy tūviṅlalwa. \v 15 Noqw sinom sohsoyam Jesus tutwaqe, pas aw k̇ātayyuṅqe, pahsat pay aw yuhtukqe aw hahlayhtoti. \v 16 Noqw pam tutavot tutuqaynayaqamuy amumi paṅqawu: Ya uma hihta pumuy amumum yuaatota? \v 17 Noqw sinmuy amuṅaqw haqawa lavayhtiqe aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, nu as itiy tiyot ūmi wikva, hikwsi hakiy lavayiyat nawhkiṅwuqat akw okiw pam tuyqawiwtaqw ōviy’o. \v 18 Hikwsi put haqam ṅue’ okiw tutskwamiq put tūvaṅwu; noqw qötmokṅwu, pu tamay ṅuriritik̇aṅw nawhtaṅwu. Noqw as ūmi nánatuwnayaqam put aṅqw put ayo hóroknayaniqat nu amumi paṅqawhq, pay puma kurs hin panhtotini. \v 19 Noqw pam lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Is ohi uma pu’ qatsívaptsiwyuṅqam qatuptsiwni’yuṅqamu, ya nu hihsavohaqam umumum yantani? Ya nu hihsavohaqam umuy maqsonlawni? Pew wikyaa. \v 20 Noqw puma put aw put wikya. Noqw hikwsi Jesus tuwaqw, tiyo homimiykuqe, okiw pam tutskwamiq yēvaqe, qötmokiwk̇aṅw aṅqe’ waöötinuma. \v 21 Noqw Jesus put nayat tūviṅtaqe, aw paṅqawu: Ya i’ hísathaqam it aw pitu? Noqw pam paṅqawu: Pay tsayṅahaqaq’ö. \v 22 Noqw pam piép as it hovalanik qȫhit aqw tūvaṅwu, pu pāhut aqw’a. Noqw kurs um hihta tuwi’te’, um okiw itamuy ōkwatuwni, nen itamuy paaṅwani. \v 23 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pay um tuptsiwhq’ö; tuptsiwhqat eṅem sohsoy himu pasiwta. \v 24 Pahsat pu tsākw naat okiw pakk̇aṅw paṅqawu: Tutuyqawhqa, nu tuptsiwa, um okiw iöwituptsiwniy ep nuy paaṅwani. \v 25 Noqw sinom put aw yuyutyaqw, Jesus amumi yórikqe, tuyoy’ewakw hikwsit mēwaqe, aw paṅqawu: Um hikwsi hakiy lavayiyat nawhkiṅwuqa pu naqvuyat uhtaṅwuqa, nu ūmi pas paṅqawni: Um put aṅqw yámakni; nen pāpu qa hisat aw pákini. \v 26 Noqw hikwsi a’nö hiṅqawht, put homimiykunat, aṅqw yama. Noqw pay sumataq pas mokq, ōviy wūhaknihqam paṅqaqwa: Pay mōki. \v 27 Noqw Jesus put mayat ṅuat, láṅaknaqw, pam wunuptu. \v 28 Noqw pam ahpami pakiqw, put aw nánatuwnayaqam pay nanaltyak̇ahk̇aṅw put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Ya hintaqw ōviy itam kurs hin put hóroknayani? \v 29 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Pay i’ yantaqa pas nāwakinpit akw‐nik̇aṅw pu napwalnit‐sa akw ayo hórokniwṅwu. \s1 Jesus Speaks again about His Death \r (Mt 17.22-23; Lk 9.43b-45) \p \v 30 Noqw puma paṅqw ahpiyyaqe, Galilee‐tutskwat aṅ ayo nöṅa; noqw qa hak put navoti’taniqat pam nāwakna. \v 31 Pi pam put aw nánatuwnayaqamuy tutuqaynaqe, amumi paṅqawu: Nu’ Sinot Tiat sinmuy öqalayamuy aw mātaviwni. Noqw puma nuy nīnayani. Noqw ason nu nīniwe’, payis talqat ep ahoy tātayni. \v 32 Noqw puma put hiṅqawhqat qa māmatsyak̇aṅw, piw put tūviṅtotaniqey nánahtsopya. \s1 Who Is the Greatest? \r (Mt 18.1-5; Lk 9.46-48) \p \v 33 Pu pam Capernaum ep pitu. Nihqe pam ahpavenik̇aṅw pumuy yan tūviṅta: Ya uma aṅqwyaqe hihta nānami pas pavan yuaatiwisa? \v 34 Noqw puma qa hiṅqaqwa; puma pi aṅqwyaqe haqawa pa pas suspavanniqat nānami yuaatiwisa. \v 35 Noqw pam qatuptut pakwt löq sihk̇ay’taqamuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Mohpeqniqey nāwaknaqa hapi sohsokmuy amuṅaqw nuhtuṅkmantani, pu sohsokmuy tumalay’tamantani. \v 36 Pu pam hakiy tsākw paṅso wikqe, amuhsonve tavit, put tsöpahtat, pumuy amumi paṅqawu: \v 37 Haqawa inuṅem yan hihtawat tsākw pās távihqa hapi nuy pās távimantani, pu haqawa nuy pās távihqa hapi qa nuy pās tavit, aṅqw nuy pew távihqat pās távimantani. \s1 Who Is not against Us Is for Us \r (Lk 9.49-50) \p \v 38 Noqw John lavayhtiqe, paṅqawu: Tutuqaynaqa, hak itamum qa hinmaqa uhnatṅwaniy aw yank̇aṅw nukpanhihikwsimuy ipwanta. Noqw itam aw yórikyaqe put mēwaya, qa itamum hinnumqw ōviy’o. \v 39 Noqw Jesus paṅqawu: Uma qa mēwantotani. Soon pi hak haqam inatṅwaniy aw yank̇aṅw k̇ātatayhpit hintsakqa nuy paysoq qalomáyuaatani. \v 40 Qa itamuhpew’iwtaqa hapi itamuma. \v 41 Pas antsa nu umumi paṅqawni: Hak haqam inuṅem umuy Christ sinomatniqw ōviy umuy kuyapkuynaqa pas soon qa ahsatiy ömahtani. \s1 Temptations to Sin \r (Mt 18.6-9; Lk 17.1-2) \p \v 42 Pu kurs haqawa imuy tsātsakwmuy hihtawat inumi tuptsiwni’taqat lasnaqw, pay pi tatam put kwapk̇aqe wukomata hāyiltiqw pam wuhkovatuphamiq tūviwhq, pam pantaqa put eṅem pay ṅas’ewni. \v 43 Noqw ōviy kurs uhma uṅ lasnaqw, um put ayo túkuni. Pay pi um tatam qa pasiwk̇aṅw qatsit aw pákini, hikis pi as um lȫqmuy may’k̇aṅw maskiveq qȫhit pas qa tokṅwuqat aqw pákini. \v 44 Pepeq ātu pumuy sówantotaqam qa so’ṅwu, piw qȫhi pas qa tokṅwu. \v 45 Pu kurs uhkuku uṅ lasnaqw, um put ayo túkuni; Pay pi um tatam qa pasiwk̇aṅw qatsit aw pákini, hikis pi as um lȫqmuy kuhkuy’k̇aṅw maskiveq qȫhit pas qa tokṅwuqat aqw tūviwni. \v 46 Pepeq ātu pumuy sówantotaqam qa so’ṅwu, piw qȫhi pas qa tokṅwu. \v 47 Pu kurs uhposi uṅ lasnaqw, um put ayo hóroknani. Pay pi um tatam sūkw pōsi’k̇aṅw God moṅwtunatyayat aw pákini, hikis pi as um lȫqmuy pōsi’k̇aṅw maskiveq qȫhit pas qa tokṅwuqat aqw tūviwni. \v 48 Pepeq ātu pumuy sówantotaqam qa so’ṅwu, piw qȫhi pas qa tokṅwu. \v 49 Pi sohsoyam qȫhit akw suhutiwyani, pu sohsoy hom’oyi ȫṅat akw suhutiwni. \v 50 Öṅa as lolma. Nīk̇aṅw kurs as pam suhuviwniqw, ya sen uma hihta akw put suhutotani? Uma suhupkiwyuṅwni, nen uma qa nānami hin unaṅway’yuṅwni. \c 10 \s1 Jesus Teaches about Divorce \r (Mt 19.1-12; Lk 16.18) \p \v 1 Pu pam paṅqw nakwsuk̇aṅw, Jordan pāyut yupqöyve Judea‐tutskwat aqlavo pitu. Noqw sinom qaan’ewakw hintaqam piw put aw öki. Noqw pay pi pam panhtiṅwunihqe piw pumuy tutuqaynativa. \v 2 Noqw Pharisee‐sinom put aw ö́kihqe, unahepyaqe, tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: Ya tāqa nȫmay mātapniniqw pam súanta? \v 3 Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Ya Moses umumi hin tutapta? \v 4 Noqw puma paṅqaqwa: Hak nȫmay mātapninik pan put eṅem tutuventat, put hōnamantaniqat Moses sinmuy pan nakwhana. \v 5 Noqw Jesus lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay pi uma a’nö unaṅway’yuṅqw, ōviy Moses it tutavot umuṅem pēna. \v 6 Noqw pi as yayhniwhqat aṅqaqw hisat hīhihta yukiltiqat pepeq God tāqat pu wuhtit pumuy yuku. \v 7 Paniqw hapi ōviy tāqa nay, pu yuy mātapt, nȫmay aw huruhtimantani. \v 8 Noqw puma lȫyömnik̇aṅw sūkw tokot antamantani. Noqw ōviy hapi puma pāpu qa lȫyömnit sūk̇a tókoniṅwu. \v 9 Paniqw ōviy God hakimuy namitsak̇aqat qa hak nāhoy távini. \v 10 Noqw put aw nánatuwnayaqam ahpave pay piw nāt put tūviṅtota. \v 11 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Hak nȫmay mātapt, piw sukw amum qatupte’, tokot sokoptaqey akw nȫmay ehpewi qaanhtiṅwu. \v 12 Pu kurs wuhti kōñay mātapt, piw sukw amum qatupte’, pam tokot sokoptaṅwu. \s1 Jesus Blesses Little Children \r (Mt 19.13-15; Lk 18.15-17) \p \v 13 Noqw hakim tsātsakwmuy tsamk̇ahk̇aṅw, Jesus aw ö́kihqe, as pam pumuy amumi hintsanniqat aw paṅqaqwa. Noqw put aw nánatuwnayaqam pumuy tusoqmewaya. \v 14 Noqw Jesus put túwahqe, qa yan unaṅwtiqe, amumi paṅqawu: Uma tsātsakwmuy inumi nakwhanayani; uma qa mēwantotani. Pi panyuṅqam hapi God moṅwtunatyayat ep sinoiwyuṅwa. \v 15 Pas nu umumi súaṅqawni: Hak God moṅwtunatyayat tsākw qa an kwúsuhqa pas soon paṅso pákini. \v 16 Pu pam pumuy tsöpalawk̇aṅw, amumi mámatyawht, öqalanta. \s1 The Rich Man \r (Mt 19.16-30; Lk 18.18-30) \p \v 17 Noqw pam paṅqw ahpiyniqw, hak tiyo aṅqaqw wárikiwtaqe put atpipo tamötswunuptut, aw tūviṅtaqe paṅqawu: Lomatutuqaynaqa, ya nu hihta hinhte’, qatsit qa so’taqat himuy’vani? \v 18 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Ya um hinoqw nuy lolmalawu? Pi qa hak lolma, hal pas God‐saa. \v 19 Pay pi um hinwisniqat tutavot navoti’ta: Um tokot qa sokoptani; um hakiy qa nīnamantani; um hihta qa ūuymantani; um hakiy hihta qa atsátoynamantani; um unay, pu uṅuy, pumuy k̇aptsi’tamantani, it’a. \v 20 Noqw pam lavayhtiqe aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, pay nu pas itsákoy aṅqaqw put sohsok aṅ hinma. \v 21 Pahsat pu Jesus put aw taynumqe, aw unaṅway’ta; nihqe aw paṅqawu: Um sūpwat hihta ep qa pasiwta. Um ahpiynen hihta uhhimuy húyani; nen aṅ ōokiwyaqamuy sīvat huytani. Nen um ōveqatsit ep hihta hihk̇ay’taqat himuy’vani. Pu um aṅqwnen nahoylehtsit kwusut inuṅkni. \v 22 Noqw pam put lavayit ep unaṅwmokqe, qahahlayk̇aṅw paṅqw ahpiy’o; pam hihta nihti’taqe ōviy’o. \v 23 Pu Jesus aṅqe’ yorikt, put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Pas k̇ahaksinmuy amuṅem qatuvoshinta God moṅwtunatyayat aw yuṅwniq’ö. \v 24 Noqw put aw nánatuwnayaqam put lavayiyat ep hin kurs wūwaya. Noqw Jesus piw lavayhtiqe amumi paṅqawu: Tōtimu, pas k̇āhakiwuy aw yanyuṅqamuy amuṅem qatuvoshinta God moṅwtunatyayat aw yuṅwniq’ö. \v 25 Pay himu pohko pȫlay’taqa tsakomostat aṅ pórokput aṅ yámakniniqw pam pay qa pas qa tūvosi. Noqw pay k̇ahaksino God moṅwtunatyayat aw pákiniqw pam put eṅem pas qatūvosi. \v 26 Noqw pahsat puma tis pas kurs hin wūwayaqe, nānami paṅqaqwa: Noqw pantaniqw, hak sen ayo yámakni? \v 27 Noqw Jesus pumuy amuhpa’ tayk̇aṅw paṅqawu: Pay sinmuyniqw i’ kurs hin pasiwtani. Nīk̇aṅw God‐niqw qa panta. Pi God‐niqw sohsoy himu pasiwta. \v 28 Pahsat pu Peter yuaaykuqe aw paṅqawu: Meh, itam hapi sohsok hihta tatamhtotat, uṅk nankwusa. \v 29 Noqw Jesus lavayhtiqe paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas qa hak paysoq kiy, sen pāvamuy, sen tupkomuy, sen qȫqamuy, sen siwamuy, sen nay, sen yuy, sen nȫmay, sen timuy, sen pāvasay inuṅem tunatyat‐nik̇aṅw pu lomatuawit eṅem tunatyat ōviy mātavi. \v 30 Nīk̇aṅw pam tuwat it qatsit ep tsivót‐sikip sunát‐sikip hóyokiwtaqat himuy’vani: Kīkihuta, pāvamuyu, tupkomuyu, qȫqamuyu, siwamuyu, yúmuyu, tímuyu, pu pāvasata, pu okiwsahsanpit énaṅa; pu piw qatsit nātoniqat ep qatsit qaso’taqata. \v 31 Nīk̇aṅw hapi k̇aysiwhqam mohti’wisqam nuhtuṅktotini; pu nuhtuṅkyaqam mohti’wisni. \s1 Jesus Speaks about His Death a Third Time \r (Mt 20.17-19; Lk 18.31-34) \p \v 32 Noqw puma paṅ Jerusalem aqwyaqw, Jesus pumuy amupyeve hinma; noqw puma hin kurs wūwank̇ahk̇aṅw, maqasneveq aṅk hinwisa. Noqw pam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy piw namitsovalat, hin pam hintsaniwniqey pumuy āwintiva; \v 33 Nihqe amumi paṅqawu: Meh, itam hapi Jerusalem aqwya. Noqw nu’ Sinot Tiat God awwat mohpeq momṅwituy‐nik̇aṅw pu tutavot tūtutuqaynayaqamuy amumi mātaviwni. Noqw puma nuy mokiwuy hihk̇ay’taqat paṅqaqwani; nen imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi nuy noayani. \v 34 Noqw puma inumi tututsiwyat, nuy wuvalalwat, inumi töhtotani; nen nuy nīnayani. Noqw pāyis talq nu ahoy tātayni. \s1 The Request of James and John \r (Mt 20.20-28) \p \v 35 Noqw hakiy Zebedeet timat James‐niqw pu John, puma Jesus aw pítuhqe, aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, um as itamuy hin nāwaknaqw pan itamuy hintsanni. \v 36 Noqw pam pumuy amumi paṅqawu: Ya nu hihta umuṅem hinhtiniqat uma nāwakna? \v 37 Noqw puma put aw paṅqawu: Ason um moṅwqatuptuqw, as itamuṅaqw haqawa uhputvaqe qatuqw, pu suhk̇awa uhsuyvaqe qátuniqat um itamuy hu’wanani. \v 38 Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Uma hihta ōviy tūviṅlawhqey qa mātsi’ta. Ya pay nuy k̇ānavotpit aṅqw yúkuniqat aṅqw uma yúkuniqey suhtaq’ewa? Ya sen uma nuy hin tuvoylaiwtaqat pan tuvoylatiwniqe ōviy’o? \v 39 Noqw puma put aw paṅqawu: Owi, pay itam soon qa panhtini. Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pay nu kānavotpit aṅqw yúkuniqat uma as soon aṅqw qa yúkuni; pu nu hin piw tuvoylatiwhqat uma soon as qa pan tuvoylatiwyani. \v 40 Nīk̇aṅw pay nu hakiy iputvaqe sen isuyvaqe qátuniqat paṅqawniqey öqalat qa pasiwta. Nīk̇aṅw pay ason pas pam hakimuy amuṅem na’sastiwhq, pumuy amumi pam noiwni. \v 41 Noqw ima pakwtnihqam put nanaptaqe, James‐nik̇aṅw pu John, pumuy amumi qa yan unaṅwtoti. \v 42 Noqw Jesus pumuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Pay uma navoti’yuṅqw, imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi moṅw’iwyuṅqey yan túṅwantiwyaqam pumuy amumi tutuyqawya; pu pumuy amuhpa’ pavansinom öqalay pumuy nanvotnatiwisa. \v 43 Nīk̇aṅw uma hapi qa panhtotimantani; pay umuṅaqw haqawa pas pāvanniqey nāwaknaqa umuy tumalay’tani. \v 44 Pu uma haqawa pas susmohpeqniqey nāwaknaqa sohsokmuy tūwikiamni. \v 45 Hikis pi nu’ Sinot Tiat qa hihta tu’yalawniqe ōviy pitu; pi nu nuhtumi unaṅwtapniqe ōviy pitu, piw sinmuy k̇aysiwhqamuy amuṅem iqatsiy táviniqee, pumuy ayo óyaniqe ōviy’o. \s1 Jesus Heals Blind Bartimaeus \r (Mt 20.29-34; Lk 18.35-43) \p \v 46 Pu puma Jericho aw öki. Noqw pam put aw nánatuwnayaqamuy‐nik̇aṅw pu sinmuy k̇aysiwhqamuy amumum Jericho aṅqw ahpiyniqw, hak qapostalqa Bartimaeus yan mātsiwhqa, hakiy Timaeus tiat, pöhut qalave qatuk̇aṅw, okiw nuhtumi hihta tuṅlay’ta. \v 47 Noqw yaw hak Nazareth aṅqw tāqa Jesus paṅnihqat pam navotqe, put aw tsa’lawhqe paṅqawu: Um Jesus, David Tíata, okiw nuy ōkwatuwaa. \v 48 Noqw hakim wūhaqnihqam put mēwayaqe, qa hiṅqawlawniqat aw paṅqaqwa. Noqw pahsat pu pam ōvaqe tsa’lawhqe paṅqawlawu: Um David Tíata, okiw nuy ōkwatuwaa. \v 49 Noqw Jesus pep huruhtit, puma put wáṅwayyaniqat amumi paṅqawu. Noqw puma qapostalqat wáṅwayyaqe aw paṅqaqwa: Hahlayhtit, wunuptuu; pam uṅ wáṅwaylawu. \v 50 Noqw pam usimniy ayohaqami tūvat, wunuptut, Jesus aw nakwsu. \v 51 Noqw Jesus lavayhtiqe, put aw paṅqawu: Ya nu uṅ hintsanniqat um nāwakna? Noqw qapostalqa put aw paṅqawu: Tutuyqawhqa, um as okiw ivosiy tālawnani. \v 52 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Taa, pay um nímani; uhqapevewni uṅ powata. Noqw pahsat pay pam pōsiy tālawnaqe, pahpiy pöhpava Jesus aṅki. \c 11 \s1 The Triumphant Entry into Jerusalem \r (Mt 21.1-11; Lk 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Noqw puma Jerusalem ahayhp ökiwisa, tsomot Ólivet aw’i. Pep hapi Bethphage‐kitsóki‐nik̇aṅw pu Bethany‐kitsóki wunu. Noqw pumuy paṅso ökiqw, Jesus lȫqmuy put aw nánatuwnayaqamuy ayataqe, \v 2 Amumi paṅqawu: Uma kitsókit umupyeve wúnuhqat awni. Nen uma panis ep pak̇e’, pay morohyat pas nāt qa hisat hak aqw wupqat sómiwtaqat túwani. Uma put ṅaht, aṅqw wikni. \v 3 Pu ason kurs hak umuy hinoqw pantsakqat paṅqawhq, uma put aw paṅqawni: Itahtutuyqawhqa put haqni’ta, uma aw kítani. Noqw pahsat pay pam aṅqw put lālayni. \v 4 Noqw puma ahpiynihqe, haqam ihp pönalsive hötsíwat aqlap morohyat sómiwtaqat tuwa; nihqe puma put ṅaha. \v 5 Noqw pumuy pantsakq, hakim pep hoṅqam pumuy amumi paṅqaqwa: Ya uma hinoqw morohyat ṅáṅaha? \v 6 Pu ōviy Jesus pumuy amumi hin tutaptaqat puma pan amumi lavayhti. Noqw puma pumuy mātapya. \v 7 Noqw puma Jesus aw morohyat wikvaqe, put aqw yuwsiy ahpata. Noqw pam aqw wūvi. \v 8 Noqw k̇aysiwhqam pö́nawit yuwsiy ahpatota. Noqw pētu himutsotskit nantaqayat tsahqayaqe, put pö́nawit ahpatota. \v 9 Pu ima mohti’wisqam‐niqw pu amuṅkyaqam tsa’tiwisqe paṅqawwisa: Öqawmaṅwu! Nam Tutuyqawhqat natṅwaniyat aw yank̇aṅw pitutoqa tayawintiwaa. \v 10 Nam itanay David moṅwtunatyaat Tutuyqawhqat natṅwaniyat aṅ pitutoqa tayawintiwaa. Nam God Sus’oveqnihqa put öqalaa! \v 11 Noqw Jesus Jerusalem aw pákihqe, God kīyat awnihqe, sohsok hihta aṅ yori. Noqw pay pas hísatniqtiqw, ōviy pam pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amumum paṅqw Bethany‐kitsókit aw’i. \s1 Jesus Curses the Fig Tree \r (Mt 21.18-19) \p \v 12 Noqw qavoṅvaqw puma Bethanyt aṅqwyaqw, pam tsöṅmokqe, \v 13 Yāvo nönvospaltsokit nahpi’taqat túwahqe, put aw’i, nāphisat sen put ep aniwnit túwaniqe ōviy’o. Noqw pam aw pítuhqe qa hihta tuwa, pay panis nahpiyat‐saa, nāt nönvospala hisat aniwhtiṅwuqat qa aw pituqw ōviy’o. \v 14 Noqw Jesus lavayhtiqe aw paṅqawu: Nam turs yahpiy qa hak ūṅaqw hihta nösni. Noqw put aw nánatuwnayaqam nanapta. \s1 Jesus Goes to the Temple \r (Mt 21.12-17; Lk 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 15 Pu puma Jerusalem aw öki. Noqw Jesus God kīyat aw ṅö́yak’iwpuyat aw pákihqe, pahsat pu pep hakimuy huhyayaqamuy paṅqw ihpomiq lālayi, pu hihta tuhtuy’yaqamuyu, pu sīvat nāhoyṅwantotaqamuy huhyanpiyamuy takuminva, pu imuy hö́wihtuy huhyayaqamuy atsvewayamuy pīwu. \v 16 Nihqe hakiy pep ṅö́yakpuva haqami hihta yawmaniqat pas qa nakwha. \v 17 Noqw pam tutuqaynaqe, pumuy amumi paṅqawu: Ura God lavay’ayaat put eṅem yan pēna: Iki hapi nāwakinkihunihqey pan sohsokmuy sinmuy amuhpiy túṅwantiwni. Noqw soq tuwat uma put uuyiṅwtuy kīyat pan yukuya. \v 18 Noqw tutavot tutuqaynayaqam God awwat mohpeq momṅwituy amumum put nanaptaqe, hin as put nīnayaniqey wūwanvaya, sinom sohsoyam put tutuqayhpiyat aw k̇ātayyuṅq’ö. Noqw ōviy puma put mamqasya. \v 19 Pu tapkiqw pam kīṅaqw ahpiy’o. \s1 The Lesson from the Fig Tree \r (Mt 21.20-22) \p \v 20 Pu qavoṅvaqw puma aṅqwyaqw, kurs nönvospaltsoki ṅay aqwhaqami lāki. \v 21 Noqw Peter u’naqe, Jesus aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, meh ura um nönvospaltsokit aw qalomálavayhtiqw, kurs pam lāki. \v 22 Noqw Jesus lavayhtiqe, pumuy amumi paṅqawu: God aw tūtuptsiwaa. \v 23 Pas antsa nu umumi paṅqawni: Haqawa it tsomot nahlak̇e’ wuhkovatuphamiq tūviwniqat aw paṅqawhqa pas unaṅwpeq qa pēvewnak̇aṅw, hin lavayhtiqey pas soon qa anhtiniqat tuptsiwe’, hin lavayhtiqey pas soon aw qa yórikni. \v 24 Paniqw ōviy nu umumi paṅqawni: Uma nānawaknak̇ahk̇aṅw, hihta ōviy tūviṅlalwe’, uma pas soon put qa ömahtotaniqey qa pēvewnaye’, put makiwyamantani. \v 25 Pu uma hoṅk̇ahk̇aṅw nānawakne’, kurs hakiy aw hihta ep hinyuṅwe’, put ayo yukuyamantani. Noqw Umuna, ōveqatsit ep qátuhqa umuy mewnit ep qaanhtotiqat tuwat umuhpiy put ayo yúkumantani. \v 26 Nīk̇aṅw kurs uma hakiy ahpiy put qa ayo yukuyaqw, pay soon Umuna ōveqatsit ep qátuhqa umuy mewnit ep qaanhtotiqat tuwat umuhpiy ayo yúkumantani. \s1 The Question about Jesus’ Authority \r (Mt 21.23-27; Lk 20.1-8) \p \v 27 Pu puma piw Jerusalem aw öki. Noqw Jesus God kīyat ep waynumqw, hakim God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu tutavot tutuqaynayaqam, pu wukw’a’yat put aw ö́kihqe, \v 28 Aw paṅqaqwa: Ya um hakiy öqalayat aw yank̇aṅw īit hintsaki? Ya hak uṅ īit hintsakniqat uṅ öqalmaqa? \v 29 Noqw Jesus lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Kurs nu piw tuwat umuy sūkw hihta tūviṅtani. Noqw ason kurs uma put nuy āawnayaqw, pu’ nu tuwat piw hihta öqalat aw yank̇aṅw īit hintsakqey umuy āawnani. \v 30 Ura John kūyit akw tūtuvoylalawu. Ya pam pantsakniqey haqaqw makiwa? sen ōveqatsit aṅqö’? sen sinmuy amuṅaqö’? Uma nuy āawnayani. \v 31 Noqw puma nānami put yuaatotaqe paṅqaqwa: Pas k̇a itam, Oṅaq’ö kitotaqw, kurs hin pam qa paṅqawni: Noqw ya hinoqw pantaqw uma put aw qa tūtuptsiwa? kītani. \v 32 Pu as k̇a itam Sinmuy amuṅaq’ö kitotanik̇aṅw‐pi puma sinmuy mamqasya, sinom sohsoyam John pas antsa God lavay’ayaatnihqat pan mātsi’yuṅqw ōviy’o. \v 33 Noqw ōviy puma lavayhtotiqe, Jesus aw paṅqaqwa: Pay kurs itam hin paṅqaqwani. Noqw Jesus lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Pay nu tuwat soon hihta öqalat aw yank̇aṅw īit hintsakqey umuy āawnani. \c 12 \s1 The Parable of the Tenants in the Vineyard \r (Mt 21.33-46; Lk 20.9-19) \p \v 1 Pahsat pu pam lavayit hihta tuawi’taqat yuaativaqe, pumuy amumi paṅqawu: Hak tāqa ōvat uyht, put aw ṅö́yaknat, haqam ōvat pālayat yuykuyaniqat eṅem qölötat, tuwalankihut kītat, hakimuy tumalay’yuṅqamuy amumi put mātavi. Nit pahsat pu pam yāvoqhaqamii. \v 2 Nihqe hisat kwaṅwtiniqat aw pituqw, pam ovauyit tumalay’yuṅqamuy amumi tumal’ayay hōna, amuṅaqw aniwnit makiway ömahtaniqey ōviy’o. \v 3 Noqw puma put ṅuayaqe a’nö wuvahtotat, qa hihta hintaqat ahoy lālayya. \v 4 Pu piw ūyi’taqa suk‐wat tumal’ayay pumuy amumiq hōna. Noqw puma putwat tatatupyaqe qötöyat wuvahtotat, hamanhintsatsnat lālayya. \v 5 Pu piw pam suk‐wat amumi hōna. Noqw puma putwat nīnaya. Noqw pam wūhaqnihqamuy amumiq hōna. Noqw puma pētuy wuvahtota, pu haqawatuy qöqya. \v 6 Noqw pam sūkw tiy pas aw unaṅway nāt tavi’taqe, pu nuhtuṅk pumuy amumiq put tavi paṅqawk̇aṅwo: Pay soon puma itiy qa k̇aptsitotani. \v 7 Noqw tuwat soq ovauyit tumalay’yuṅqam nānami paṅqaqwa: I’ hapi nay akpetaniqa. Taa, itam nīnayani; noqw himu aw noiltiniqa itahhimuniwhtini. \v 8 Pu puma put ṅuayaqe, nīnayat, ovauyit aṅqw qalavohaqami tūvaya. \v 9 Taa, noqw ōvat ūyi’taqa it ep sen hinhtini? Pam pite’, ovauyit tumalay’yuṅqamuy qö́yani. Nen pam a’löṅtuy amumi ovauyit nóani. \v 10 Noqw ya uma yan pey’taqat qa hisat aṅ tuṅwáya? Owa kīlalwaqamuy amuhpiy qalavo tūviwhqa hapi tuyqaatniwhti. \v 11 Tutuyqawhqa it tumaltaqw, itamuy‐niqw k̇ātatayhpi, it’a? \v 12 Noqw suyan pi pam pumuy amuhpewi yan lavayhtiqw, ōviy puma put ṅuayaniqey unaṅwtoti. Nīk̇aṅw puma sinmuy mamqasya; nihqe put mātapyat paṅqw ahpiyya. \s1 The Question about Paying Taxes \r (Mt 22.15-22; Lk 20.20-26) \p \v 13 Noqw hisnen as puma put lavayiyat akw núansanyaniqe ōviy hakimuy Pharisee‐sinmuy, Herod aṅk wīsiwtaqamuy enaṅ put aw hōnaya. \v 14 Noqw puma put aw ö́kihqe aw paṅqaqwa: Tutuqaynaqa, itam ūmi navoti’yuṅqw um pas qa atsat aṅ hinma; piw um qa hakiy mamqasi, ispi um sinmuy wuwniyamuy qa k̇aptsi’k̇aṅw, God tuwiyat suan tūtutuqaynaqee. Ya itam moṅwit eṅem hihta aṅ sivit Caesar aw siviwisniqw pam súanta, sen pay qa súanta? \v 15 Sen itam sisviyani, sen pay itam qa sisviyani? Noqw kurs puma paysoq hintsatsk̇aqw pam amumi mātsi’taqe amumi paṅqawu: Ya uma hinoqw nuy unaheplalwa? Pew yālit yawwisq nu aw yórikni. \v 16 Noqw puma aw put taviya. Noqw pam pumuy tūviṅtaqe amumi paṅqawu: Ya hakiy pitsáṅwaat ep pey’ta? pu ya hakiy tuṅwniat aṅ pey’ta? Noqw puma put aw paṅqaqwa: Caesar pitsáṅwaata. \v 17 Noqw Jesus lavayhtiqe, amumi paṅqawu: Uma turs Caesar hihta himuyat Caesar aw siviwisni, pu uma God hihta himuyat God aw noayani. Noqw puma put aw k̇ātayuṅwa. \s1 The Question about Rising from Death \r (Mt 22.23-33; Lk 20.27-40) \p \v 18 Pahsat pu hakim Sadducee‐sinom, yaw sinmuy qa ahoy yesvaniqat paṅqaqwaqam put aw ö́kihqe, put tūviṅtotaqe aw paṅqaqwa: \v 19 Tutuqaynaqa, ura Moses itamuṅem yan pēna: Kurs hak tāqa tupkoy’taqa qa tímuy’k̇aṅw mok̇e’, yep nȫmay mātapq, put tupkoat wuhtit amum qatupte’, pāvay eṅem tíoymantaniqat paṅqawu. \v 20 Taa, ura hakim tsáṅe’nihqam nānatupkom as yēse. Noqw mohti’maqat nö́matat, qa hihta ti’k̇aṅw pay mōki. \v 21 Noqw pu aṅknihqa put nȫmayat amum qatuptut, qa ti’k̇aṅw mōki; noqw pu amuṅknihqa pay piw amunti. \v 22 Noqw puma as tsáṅe’nihqam put nȫmatota; nit qa hihta tío’ya. Noqw nuhtuṅk pu wuhti tuwat mōki. \v 23 Taa, noqw ya ōviy ahoy yesvaniwniqat aw pituqw, pumuy tātayyaqw, pam pumuy hihtawat nȫmaatni, pi puma tsáṅe’nihqam put nȫmatota? \v 24 Noqw Jesus lavayhtiqe, pumuy amumi paṅqawu: Suyan pi uma tutuvenit‐nik̇aṅw pu God öqalayat qa tuwi’yuṅwa. Ya qa paniqw ōviy uma qa suan wūwaya? \v 25 Pi puma mokiwuy aṅqw tātayye’ qa nȫmalalwani, piw qa puwsuṅwlalwani; pi puma ōveqatsit ep yesqamuy God hoṅviaymuyatuy amunyuṅwni. \v 26 Noqw kurs uma so’qam ahoy yesvaniqat tūviṅlalwaqw‐Ya uma Moses pēniyat ep it qa hisat aṅ tuṅwáya? Ura pam himutskit yuaataqe yan pēna: Ura God put aw paṅqawu: Nu hapi Abraham, pu Isaac, pu Jacob, pumuy Tutuyqawhqaamu, it’a? \v 27 Oviy pi God qa so’pumuy amumi tutuyqawi, pi yesqamuy amumii. Oviy uma pas qahin aw suan wūwaya. \s1 The Great Commandment \r (Mt 22.34-40; Lk 10.25-28) \p \v 28 Noqw hak tutavot tutuqaynaqa amumi pítuhqe, puma hihta yuaatotaqat navota; noqw pas Jesus pumuy amumi súaṅqawhq navotqe, put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya tutavot sohsok amuṅaqw himuwa pas suspavani’? \v 29 Noqw Jesus put hu’waqe aw paṅqawu: Sohsok tutavot amuṅaqw suspavannihqa hapi ii. Tuqayvastotaa, Israel‐sínomu. Tutuyqawhqa hapi aw itahyantaqa. Pam hapi pas nāla Tutuyqawi. \v 30 Noqw ōviy hapi uma sohsok umuh’unaṅway akw God Umuhtutuyqawhqay aw unaṅway’yuṅwni, pu sohsok umuhhikwsiy akw’a, pu sohsok umuhwuwniy akw’a, pu sohsok umuh’öqalay akw’a. I’ hapi pas suspavannihqa tutavo. \v 31 Noqw aṅknihqa piw put anta. Um nāmi hin unaṅway’taqey pas pan uhsinosṅway aw unaṅway’tani. Qa himu hapi tutavo imuy amuhpenihqe pas pávan’i. \v 32 Noqw tutavot tutuqaynaqa paṅqawu: Pas antsaa, Tutuqaynaqa, um súaṅqawu. Pi God pas sūk̇aa, qa hak pīwu, pas pam‐saa. \v 33 Piw hak God eṅem wākasit tataqtsok̇e’, sen put aw hihta noe’ súantsakṅwu. Noqw pay hak sohsok unaṅway, pu sohsok wuwniy, pu sohsok hikwsiy, pu sohsok öqalay akw put aw unaṅway’k̇aṅw, nāmi hin unaṅway’taqey pan sinosṅway aw unaṅway’taqa hapi put epnihqe pas pavan súanhtiṅwu. \v 34 Noqw pas pam put aw súaṅqawhq Jesus navotqe, put aw paṅqawu: Pay um God moṅwtunatyayat aṅqw qa yāpo. Noqw pahpiy pu’ pāpu qa hak hisat put hihta tūviṅtaniqey unahintsaki. \s1 The Question about the Messiah \r (Mt 22.41-46; Lk 20.41-44) \p \v 35 Noqw Jesus God kīyat ep tūtutuqaynak̇aṅw, lavayhtiqe paṅqawu: Ya hintaqw ōviy tutavot tutuqaynayaqam Christ David tíatnihqat paṅqaqwa? \v 36 Pi ura David Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy pas nāp paṅqawu: Tutuyqawhqa Imoṅwiy aw paṅqawu: Um hāk iputvaqewat qátuni, nu hisat uhtuwqamuy áṅwutaqw, puma ūmi maqaptsi’yuṅwniqat pahsavoo. \v 37 Noqw ōviy hapi David pas nāp put Moṅwílawhq, ya hin pam put tíatni? \s1 Jesus Warns against the Teachers of the Law \r (Mt 23.1-36; Lk 20.45-47) \p Noqw söqavuṅwsinom put nanaptaqe, hahlayhtoti. \v 38 Pu pam pumuy tutuqaynak̇aṅw amumi paṅqawu: Uma tutavot umuy tutuqaynayaqamuy wupayuwsi’numyaniqey nānawaknak̇ahk̇aṅw, kitpik pas k̇aptsi’tiwyaniqey tuṅlay’yuṅqamuy amuhpe qa nāunay’yuṅwni. \v 39 Puma tsotsvalkiva pas mohk̇aqe atsvewat tuṅlay’yuṅwa, pu nōviwhqat aṅ mohk̇aqe qeqnita. \v 40 Puma koṅnanalvutuy kīkiyamuy tusoqkwahank̇ahk̇aṅw, nānawakne’, nawip’ew sutsépyuaatotaṅwu. Ima hapi pas pavan qaöwíhintsaniwyani. \s1 The Widow’s Offering \r (Lk 21.1-4) \p \v 41 Noqw Jesus sivatataṅpit ayaṅqwat qatuk̇aṅw, sinmuy paṅsoq sīvat ōoyaqw, amumi tayta. Noqw k̇aysiwhqam k̇ahaksinom aqw nihtiwtaqat taṅalalwa. \v 42 Noqw hak koṅnalavu ōokiwhqa pítuhqe lȫq hihsaq votōnat paṅso pana. Puma lȫyömnen sūk̇a palávotōnaniṅwu. \v 43 Noqw Jesus put aw nánatuwnayaqamuy wáṅwayhqe, amumi paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas i’ koṅnalavu ōokiwnihqa imuy sivatataṅpit aqw ōoyaqamuy amuhpenihqe aqw suswuhaq oya. \v 44 Puma pi pay qa rūrumnayak̇ahk̇aṅw hihta akwsiṅqat paṅsoq ōoya. Noqw i’ pi rūrumnak̇aṅw pas sohsok himuy, pas hihta akw qátuhqey sohsok paṅsoq oya. \c 13 \s1 Jesus Speaks of the Destruction of the Temple \r (Mt 24.1-2; Lk 21.5-6) \p \v 1 Noqw Jesus God kīyat aṅqw yámaktoqw, haqawa put aw nánatuwnaqa put aw panqawu: Tutuqaynaqa, meh, is uti pavan pas o’wa! pu pavan pas kīkuhu! \v 2 Noqw Jesus lavayhtiqe put aw paṅqawu: Ya um īit qaan’ewakw kīkihut aw tayta? Pay nāt qa haqam owa qeniy ep akwsiṅwni; pas sohsoy sahpukiwni. \s1 Troubles and Persecutions \r (Mt 24.3-14; Lk 21.7-19) \p \v 3 Noqw pam God kīyat ayaṅqwat tsomot Olivet epeq qatuqw, Peter‐niqw, pu James‐niqw, pu John‐niqw, pu Andrew, puma pay nánaltyak̇ahk̇aṅw put tūviṅtotaqe, aw paṅqaqwa: \v 4 Um kurs itamuy āawnani: Ya hisat īi himu yaniwhtini? Pu hisat īi sohsoy hiniwhtiniqw himu put tuawi’tani? \v 5 Noqw Jesus pumuy hu’waqe, amumi yan lavayhti: Uma tunatyaltotini, taq nāphisat hak umuy ūnatoynani. \v 6 Nāt k̇aysiwhqam inatṅwaniy aṅ ö́kini; nen paṅqaqwani: Nu Christ, kitotani; nen k̇aysiwhqamuy ūnatoynayani. \v 7 Pu uma nāqöyiwuy yāvaqnihqat nanvotyani, pu umuhhayhk̇e’ nāqöytaqw uma nanaptani. Nīk̇aṅw uma qa hin unaṅwtotini. Pi pay pam pāvantaqat pas soon qe’ni. Nīk̇aṅw pay hapi nāt qa pep so’ṅwamiq pítuni. \v 8 Pi aṅqe’ hihtuwat sinom hihtuywatuy sinmuy amumi wuṅkuyamantani. Pu moṅwtunatya sukw moṅwtunatyat ehpewhtimantani. Pu hāhaqe’ tutskwa tayáyaykuni, pu tsöṅösqatsini, pu koyanisqatsini. Ii hapi hīhihta k̇ānavotpit yayhniata. \v 9 Noqw pay uma nānami tunatyaltotini. Nāto hakim haqe’ moṅwtsovawyuṅqamuy amumi umuy noayani. Pu uma tsotsvalkiva wuvimuyiwyani, pu nuhtumi momṅwituy, pu pas momṅwituy amutpipo tsamvaniwyani. Noqw uma pumuy amumi nuy tuawi’yuṅwni. \v 10 Noqw lomatuawi hapi pas soon qa mohti sohsokmuy sinmuy amumi yuaatiwni. \v 11 Nīk̇aṅw ason puma umuy tsamye’, momṅwituy amumi mātatveqw, uma aṅwu pay hihta yuaaykuyaniqey qa wūwantotamantani; piw uma qa yēwalalwamantani. Pi ason aw pituqw, Qahováriwtaqa Hikwsi umuy hin tutuqaynaqw, pan uma yuaaykuyani. Pi qa uma yuaaykuyamantani; pi Qahováriwtaqa Hikwsi hapi umuhpiy yuaaykuni. \v 12 Noqw hapi nātupkom nāmi nukpanhtiqw, himuwa sukw mokiwuy aw mātapni, pu nāam tīmuyu. Pu tímat namuy, yumuy amuhpewhtote’, tuqwyantotaqamuy amumi pumuy noayani. \v 13 Pu sinom sohsoyam umumi qa suhtaq’ewyani, uma isinomniqw ōviy’o. Noqw pay yūmosa aṅ kuytaqa hapi ayo yámakni. \s1 The Awful Horror \r (Mt 24.15-28; Lk 21.20-24) \p \v 14 Ura God lavay’ayaat Daniel yan lavayhti: Hak nuhtsel’ewaynihqa tūkiqötaniqa wunuptuni. Aṅ túṅwantaqa māmatsni. Noqw ōviy ason pam haqam as qe’niqey ep wunuqw, uma aw yórikyaqw, pep pu’ ima Judeat aṅ yesqam tuhtukwimiq watqani. \v 15 Pu i’ hak kíts’oveqnihqa paṅqw ahpami qa hāhawni, piw hihta ōviy paṅso qa papkini. \v 16 Pu i’ hak pasve hinnumqa qa kīmi yuwsiy ōviyni. \v 17 Noqw hisat aw pituqw, pep hapi pu’ haqawat aṅ nö’yiwyuṅqamuy, pu yōyoṅnayaqamuy kurs hin watqaniqamuy amuṅem pas is óhini. \v 18 Noqw uma qa tömö’ watkiwnumyaniqey ōviy God aw nānawaknani. \v 19 Ispi aw pituqw k̇ānanvotpininiq’ö, pas hisat God hihta yúkuhqat pahpiy pew pahsavo qa hisat pan haqam hiniwhtiqat pan’i; piw pas soon hisat pāpu paniwhtini. \v 20 Noqw as Tutuyqawhqa pan talöṅwintiwhqat qa pelvotaqw, soon hak ayo yámakni. Nīk̇aṅw pay hapi pam hakimuy namorstaqey pumuy tunatyawk̇aṅw, pan talöṅwintiwhqat pay pelvotaniqey tunatyawta. \v 21 Pep pu’ ason kurs hak umumi Meh, yep Christ, sen kítani, sen meh, pam áyamo, kitaqw, uma qa tūtuptsiwani. \v 22 Pi nāto hakim atsáy’k̇ahk̇aṅw Christ‐yaqey, pu God lavay’aymatnihqey pan nātsok̇ani’yuṅqam hoṅvani; nen k̇ātatayhpit hihta tuawi’yuṅqat poṅalalwani, sen pay hin pasiwtaniqw hikis pi pas namorstiwyaqamuy lasnayaniqey ōviy’o. \v 23 Noqw uma hapi tunatyaltotini. Meh, nu hapi sohsok hihta umuy aṅwu pay āawna. \s1 The Coming of the Son of Man \r (Mt 24.29-31; Lk 21.25-28) \p \v 24 Noqw ephaqam, put k̇ānavotpit atsve tāwa qa tālawvani; pu mūyawuy aṅqw qa talni. \v 25 Pu tokpelat aṅqe’ sótu löhöhöykuni, pu tokpelat aṅqe’ hīhimu öqala tayayaykuni. \v 26 Noqw pahsat pu nu’ Sinot Tiat qaan’ewakw öqalat pasiwk̇aṅw a’nö sóniwk̇aṅw, ōomawhtuy akw hawtoqw, sinom inumi yórikyani. \v 27 Noqw pep pu’ nu ihoṅviaymuy aṅqe’ ayatani. Noqw puma nānan’ivaqw inamoramuy tsovalayani, tūwaqatsit susqalawṅwayat aṅqw it tokpelat susqalawṅwayat aṅqee. \s1 The Lesson of the Fig Tree \r (Mt 24.32-35; Lk 21.29-33) \p \v 28 Taa, noqw uma nönvospaltsokit hihta tuawi’taqat nanaptani; nāt put nantaqaat qa húrunen nahpi’wisq, kurs tal’aṅw hayiṅwnaqat uma nanaptaṅwu. \v 29 Noqw pan hapi uma īit yantaqat hiniwmaqw aw yórikye’, pay pas aw pitsíwtaqat nanaptani, hikis pi pay pāpu pas hötsíwhpeqnihqata. \v 30 Pas antsa nu umumi paṅqawni: Ima sinom soon tūtuwayaqw, pay īi sohsoy yaniwhtini. \v 31 Tokpela, pu tūwaqatsi pay tūwayani; nīk̇aṅw ilavayi hapi pas soon tūwayani. \s1 No One Knows the Day or Hour \r (Mt 24.36-44) \p \v 32 Nīk̇aṅw hisat aw talöṅvaniqat, pu haqe’, qalawmaniqat qa hak navoti’ta. Pas qae, ōveqatsit ep hoṅvia’yam qa navoti’yuṅwa, pu piw Tíata. Pas Ina nāla put navoti’ta. \v 33 Uma tunatyaltotini; nen qa ūnaiwk̇ahk̇aṅw nāwakintotani. Taq uma hisat aw pítuniqat qa navoti’yuṅwa. \v 34 Pi nu’ Sinot Tiat hakiy haqam yāvoqnihqat anta. Pam hak kiy aṅqw ahpiyniqe tumal’aymuy amumi himuy noat, nanāp pumuy tumalhuytat, pu tuwalan’ayat tūwalaniqat aw paṅqawu. \v 35 Paniqw ōviy uma tunatyawyuṅwni. Taq uma ki’taqat hisat pítuniqat qa navoti’yuṅwa, sen tapkiqwniqata, sen tōkilnasaveqniqata, sen kowāko tȫtöqw pahsatniqata, sen talavayniqata. \v 36 Taq nāphisat sen pam suptuqw, uma tokk̇aṅw put ahpiy núansaniwyani. \v 37 Noqw nu umumi hiṅqawhqey nu hapi sohsokmuy amumi paṅqawni: Uma tunatyawyuṅwni. \c 14 \s1 The Plot against Jesus \r (Mt 26.1-5; Lk 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1 Pu’ hapi ura amutsva yūmosanihqat ep nōviwhqat aw lȫs tāla pēti, pu qa pek̇en’oyiwhput pölavikit nȫnösaṅwuqat aw’i. Noqw God awwat mohpeq momṅwit, tutavot tutuqaynayaqamuy amumum hin as Jesus ūnatoynaye’ nīnayaniqey wūwantota. \v 2 Nihqe paṅqaqwa: Pay qa nōviwhqat epni, taq k̇a sinom pas qaunáṅwtalawvayani. \s1 Jesus Anointed at Bethany \r (Mt 26.6-13; Jn 12.1-8) \p \v 3 Noqw Jesus Bethany‐kitsókit ep hakiy tokoplelet tūtuyṅwuqat Simon kīyat ep tunösvoñat aw qatuqw, hak wuhti tataṅpit hihta owat alabaster yan túṅwantiwhqat aṅqw yukiwtaqat aṅ tusaqwihkuyit kwaṅwáhovaqtuqat kūyik̇aṅw ep paki; nihqe tataṅpit yōhaqe, Jesus qötöyat aw wihkuyit wihta. Pam wihkuyi nard yan túṅwantiwa; noqw pam a’nö hihk̇ay’ta. \v 4 Noqw haqawat pep yesqam itsívutotiqe, unaṅwpeq paṅqaqwa: Ya hinoqw i’ wihkuyi paysoq hovalniwa? \v 5 Aṅwu k̇a as pam payhp sunat sīvat epnihqe hóyokiwtaqat ōviy huyiwe’, ōokiwyaqamuy amumi noiwnik̇aṅwo. Noqw puma qayan unaṅway wuhtit aqw hiṅqaqwa. \v 6 Noqw Jesus paṅqawu: Uma qa aw hiṅqaqwani. Ya uma hinoqw unaṅwmokintota? Pi pam inuhpe lolmat tumalta. \v 7 Uma pi pay ōokiwyaqamuy sutsep oyi’yuṅwa, nihqe uma hisat pan unaṅwtote’, pumuy pāsyamantani. Nīk̇aṅw uma nuy qa sutsep tavi’yuṅwni. \v 8 Pay pam hihta aw nuhtsaknihqey tumalta; pam hisat nuy āmiwniqat aw aṅwu pay wihkuyit akw itokoy lelwiniqe pitu. \v 9 Pas antsa nu umumi paṅqawni: Tūwaqatsit aṅ ahsupoq haqam i’ lomatuawi yuaatiwhq, pep i’ wuhti hinhtiqat pam yuaatiwmantani. Sinom it akw put u’ni’yuṅwni. \s1 Judas Agrees to Betray Jesus \r (Mt 26.14-16; Lk 22.3-6) \p \v 10 Noqw Judas Iscariot, pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amumum tōnawtaqa God awwat mohpeq momṅwituy amumi Jesus mātapniqe pumuy amumii. \v 11 Noqw puma put nanaptaqe hahlayhtotiqe, put sīvat maqayaniqey aw paṅqaqwa. Noqw pam hisat nukwáṅ’ewhtiqw pumuy amumi put mātapniqey qeni’hevi’ta. \s1 Jesus Eats the Passover Meal with His Disciples \r (Mt 26.17-25; Lk 22.7-14, 21-23; Jn 13.21-30) \p \v 12 Noqw qa pek̇en’oyiwhput pölavikit ep nōviwhqat ep sūs talni’taqw, ura ep hapi sinom amutsva yūmosanihqat ep mañat nīnayaṅwuniqw, Jesus aw nánatuwnayaqam put aw paṅqaqwa: Ya itam haqam hihta aw hintsatsnaqw, um pep ura amutsva yūmosanihqat ep nōviwhqat nösniqey nāwakna? \v 13 Noqw pam lȫqmuy put aw nánatuwnaqamuy pahpiy ayataqe amumi paṅqawu: Uma kīmini; nen hak tāqa kuysivut akw kūyi’k̇aṅw umuhsawvaqw uma aṅkni. \v 14 Nen ason pam haqami pakiqw, uma pep ki’taqat aw paṅqawni: Tutuqaynaqa yan lavayhti: Ya um haqam yeyespi’ta? Nu as pep inumi nánatuwnayaqamuy amumum ura amutsva yūmosanihqat ep nōviwhqat nösni. \v 15 Noqw pam tupatsveq wukoahpave pās himu pasiwtaqat umuy āawnani. Pepeq uma itamuṅem hihta aw hintsanni. \v 16 Noqw put aw nánatuwnaqam paṅqw ahpiynihqe, kīve pítuhqe, pam hin pumuy amumi lavayhtiqat pan yori; nihqe amutsva yūmosanihqat ep nōviwhqat aw hintsana. \v 17 Noqw tapkiqw, Jesus pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amumum paṅsoo. \v 18 Noqw puma aw yesk̇ahk̇aṅw nōnovaqw, Jesus paṅqawu: Pas antsa nu umumi paṅqawni: Uma haqawa inumum tūmoytaqa momṅwituy amumi nuy mātapni. \v 19 Noqw pahsat puma qahahlayhtotiqe, nanāp put aw paṅqaqwa: Ya nūu? Pu piw suhk̇a paṅqawṅwu: Ya nūu? \v 20 Noqw pam lavayhtiqe amumi paṅqawu: Pay pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amuṅaqw haqawa inumum novaoyit aqw morstoynaqani. \v 21 Pi Sinot Tiat hin pey’taqat pas kurs hin nu qa yep qatsit aṅqw ahpiyni. Noqw pay i’ hak momṅwituy amumi Sinot Tiyat mātapniqat eṅem pas is óhini. Pay pi as tatam pam qa tihtiwhq, pam put eṅem lolmani. \s1 The Lord’s Supper \r (Mt 26.26-30; Lk 22.15-20; 1 Co 11.23-25) \p \v 22 Noqw pumuy nōnovaqw, Jesus pölavikit kwusut, put ep hahlayhtit, yōṅoyhtat, pumuy put huytat paṅqawu: Huvam it ömahtote’, nȫnösaa; i’ hapi itoko. \v 23 Pu pam kuyapkuyit kwusut, put ep hahlayhtit, pumuy amumi put tavi. Noqw puma sohsoyam put aṅqw hikwya. \v 24 Pu pam amumi paṅqawu: I’ hapi iuṅwa k̇aysiwhqamuy amuṅem munvaniwhqa, amuṅem pūhut pasiwnaniqe ōviy’o. \v 25 Pas antsa nu umumi paṅqawni: Pas nu soon yep qatsit ep ovauyit aniwniyat aṅqw hikwni. Nīk̇aṅw hisat God moṅwtunatyayat aw pituqw, pep pu’ nu puhuovavalat aṅqw hikwni. \v 26 Pu puma tayawinpit tawlalwat, paṅqw haqami tsomot Olivet awya. \s1 Jesus Predicts Peter’s Denial \r (Mt 26.31-35; Lk 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 27 Noqw Jesus pumuy amumi paṅqawu: Pu’ mihikq hapi uma sohsoyam inutsviy unaṅwso’ni; pi ura pan pey’ta: Nu kanelmuy amumi tunatyawtaqat nīnani. Noqw kanēlom ahtsavalani. \v 28 Nīk̇aṅw ason nu ahoy tātayniwe’, aṅwu pay umuhsavo Galileet aqwni. \v 29 Noqw Peter put aw paṅqawu: Pay as pi nāmahin sohsoyam unaṅwso’niqw, pay nu’ pas soon panhtini. \v 30 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Pas antsa nu ūmi paṅqawni: Pay pu’ it tālat ep mihikq, nāt taqakowāko qa lȫs töqtiqw, um nuy qa tuwi’taqey pāyis paṅqawni. \v 31 Noqw pahsat pu pam pas öqalat paṅqawu: Pay nāmahin pi as kurs nu umum moknik̇aṅw, pay nu uṅ qa tuwi’taqey pas soon paṅqawni. Noqw puma sohsoyam put an lavayhtoti. \s1 Jesus Prays in Gethsemane \r (Mt 26.36-46; Lk 22.39-46) \p \v 32 Pu puma haqami Gethsemane yan túṅwantiwhqat aw öki. Noqw Jesus put aw nánatuwnayaqamuy amumi paṅqawu: Uma hāk inuhsavo yep yesq, nu nāwaknani. \v 33 Pu pam Peter‐nit, pu James‐nit, pu John pumuy pahpiy tsamhqe, pahsat pu suyhtsepṅwat qahahlay’iwmaqe hin unaṅwti. \v 34 Nihqe amumi paṅqawu: Nu hapi sumataq mokni; pas iunaṅwa qahahlayi. Uma hāk yepye’, tunatyawyuṅwni. \v 35 Pu pam ahpiy hihin yūmonit, tutskwami nātuvat, pep okiwlawu; nihqe kurs pay hin pasiwtaniqw, i’ tuwani put ahpiy ruhpakniqat nāwakna. \v 36 Nihqe paṅqawu: Abba, Inaa, pay uṅniqw sohsoy himu pasiwta. Um as it k̇ānavotpit inuhpiy ayo yúkuni. Nīk̇aṅw pay qa nuy hin nāwaknaniqw, pantani; pay uhtunatyay antani. \v 37 Pu pam amuminihqe, pumuy tokqamuy túwahqe, Peter aw paṅqawu: Simon, ya um pūwi? Ya pas um soon tāwat aṅqe’ sūs qöniltiqat pahsavo tunatyawtani? \v 38 Uma tunatyawk̇ahk̇aṅw nānawaknani, taq nāp hisat sen uma ūnatiwyani. Pay as hakiy tunatyaat pas antsa su’qawta; noqw pay tokoat nuksiwa. \v 39 Pu pam ahpiynihqe nāwaknaqe, pay piw án lavayhti. \v 40 Pu pam ahoy amuminihqe, pay piw pumuy tokqamuy tuwa; puma pi puwmaṅw’iwyuṅwa. Noqw puma kurs put aw hiṅqaqwani. \v 41 Pu pam pāyisni’mak̇aṅw pítuhqe, amumi paṅqawu: Pay pi uma tōke’, nānasuṅwnani. Hapí, tuwanit aw pitu. Meh, nu’ Sinot Tiat hapi qaanhinwisqamuy öqalayamuy aw mātaviwa. \v 42 Huvam hoṅvaa, itam awyani. Meh, nuy momṅwituy amumi mātapniqa pew pituto. \s1 The Arrest of Jesus \r (Mt 26.47-56; Lk 22.47-53; Jn 18.3-12) \p \v 43 Noqw pam nāt yuaataqw, Judas imuy pakwt löq sihk̇ay’taqamuy amuṅaqw suhk̇a pitu. Noqw sinom qaan’ewakw hintaqam sipwuvahpi’k̇ahk̇aṅw, pu murikhoy’k̇ahk̇aṅw put amum öki, God awwat mohpeq momṅwit‐niqw pu sinmuy amuṅaqw wukw’a’yam pumuy ayatotaq’ö. \v 44 Noqw i’ pumuy amumi put mātapniqa amumi hihta tuwantaqe paṅqawu: Nu hapi hakiy tsohtsonaqw, pamni. Uma put ṅuaye’, pās aw tunatyawk̇ahk̇aṅw wikyani. \v 45 Nihqe ōviy panis pam ep pitut, pay yūmosa Jesus awnihqe, aw paṅqawu: Tutuqaynaqa, Tutuqaynaqa, kitat put tsohtsona. \v 46 Pahsat pu puma put aw may’yuṅqe put ṅuaya. \v 47 Noqw pumuy pep hoṅqamuy amuṅaqw haqawa sipwuvahpiy hóroknaqe, God awwat mohpeq moṅwit tūwikiyat sáviknaqe, naqvuyat ayo tuku. \v 48 Noqw Jesus lavayhtiqe, sinmuy amumi paṅqawu: Ya uma hakiy uyiṅwut ehpewi aṅqaqwyaqe, ōviy pas piw sipwuvahpi’k̇ahk̇aṅw murikhoy’k̇ahk̇aṅw nuy wik‐wisa? \v 49 Himu nu nāqavo God kīyat ep umumum hinnumk̇aṅw tūtutuqaynaqw, uma nuy qa ṅuaya. Noqw pay sam pi tutuveni soon qa antani. \v 50 Noqw put aw nánatuwnayaqam sohsoyam put tatamhtotat watqa. \v 51 Noqw hak tiyo qa yuwsi’k̇aṅw tusaqtontsatsakmötsaput usk̇aṅw put aṅkniqw, tōtim put ṅuaya. \v 52 Noqw pam usimniy ayo tūvat, qa yuwsi’k̇aṅw amuṅaqw wāya. \s1 Jesus before the Council \r (Mt 26.57-68; Lk 22.54-55, 63-71; Jn 18.13-14, 19-24) \p \v 53 Noqw solāwam God awwat susmohpeq moṅwit kīyat aw Jesus wikya. Noqw ima God awwat mohpeq momṅwit‐niqw, pu wukw’a’yat‐niqw, pu tutavot tutuqaynayaqam sohsoyam pep tsovawta. \v 54 Noqw Peter yāvaqw Jesus aṅk hinmak̇aṅw, God awwat mohpeq moṅwit kīyat ihpoviyat aw pahsavo pitu; nihqe tumal’a’yatuy amumum qatuk̇aṅw, qȫhit aw nāmukinta. \v 55 Noqw God awwat mohpeq moṅwi, sohsokmuy pep tsovawtaqamuy amumum as Jesus nīnayaniqey ōviy hakiy hihta qalolmat put nēveltoynaniqat heptotat, qa hakiy tutwa. \v 56 Pay as pi k̇aysiwhqam put hīhihta atsátoynayaqw, pumuy lavayiam qa sunyuṅwa. \v 57 Noqw haqawat wunuptuqe, put hihta atsátoynaqe, paṅqawu: \v 58 Itam it aw tūqaytaqw paṅqawu: Nu it God kīyat sinmuy māyamuy akw yukiwhqat sahpuknat, sukwat pas qa sinmuy māyamuy akw yukiwhqat pāyis tālat aṅ kītani, kita. \v 59 Noqw pay piw pumuy lavayiam qa súnanta. \v 60 Pahsat pu God awwat mohpeq moṅwi pumuy amuhsonve wunuptut, Jesus tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya pay um qa hiṅqawni? Ya ima hihta uhpewi yuaata? \v 61 Noqw pam qa hiṅqawhqe, pay amumi qa hinwat lavayhti. Noqw pu piw God awwat mohpeq moṅwi put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya pas pay um Christ, Tayawintiwhqat Tíata? \v 62 Noqw Jesus put aw paṅqawu: Nu’ pam’i. Pay nāt nu’ Sinot Tiat Sus’öqaltutuyqawhqat putvaqe qátuk̇aṅw tokpelat ep ōomawhtuy akw hawtoqw, uma inumi yórikyani. \v 63 Pahsat pu God awwat mohpeq moṅwi itsívutiqe, yuwsiy tsīk̇at paṅqawu: Ya hinoqw pas piw nāt hakim put ehpewi hiṅqaqwani? \v 64 Pi uma qak̇aptsi’lavayiyat aw tūqayyuṅwa. Uma hin wūwantota? Noqw puma sohsoyam put mokiwuy hihk̇ay’taqat paṅqaqwa. \v 65 Pahsat pu haqawat put aw töhtivaya, piw put taywayat nākwapnayaqe, may pölölni’k̇ahk̇aṅw akw put wuvahtivayaqe, aw paṅqaqwa: Kurs hákiynihqat paṅqawuu! Pu ima tumal’a’yat mapqölöy akw put wuvalalwa. \s1 Peter Denies Jesus \r (Mt 26.69-75; Lk 22.56-62; Jn 18.15-18, 25-27) \p \v 66 Noqw Peter pep moṅwkit ihpoviyat epniqw, haqawa God awwat mohpeq moṅwit tumal’aymuyatuy mámanhtuy amuṅaqw pítuhqe, \v 67 Peter nāmukintaqw túwahqe, aw taynumt, paṅqawu: Um pi piw it Jesus Nazareth aṅqw sinot ámuma. \v 68 Noqw pam qa nakwhaqe paṅqawu: Nu put qa tuwi’ta; piw um hiṅqawhq nu qa māmatsi. Nit pam yámakqe, hötsíwat aw wunuqw, taqakowāko töqti. \v 69 Noqw māna piw put túwahqe, pahsat pep hoṅqamuy amumi paṅqawu: I’ pi pumuy amumuma. \v 70 Noqw piw pam qa nakwha. Pu hihin hihsavoniqw, ima pep hoṅqam piw Peter aw paṅqaqwa: Pay um pas antsa pumuy amumum hinnuma. Um pi Galilee‐sino; ōviy pi uhlavayi panta. \v 71 Noqw pahsat pu pam God atpip amumi pas qa atsátaniqey amumi paṅqawu; nihqe pas öqalat paṅqawu: Pay nu pas umuy hakiy yuaatotaqat qa tuwi’ta. \v 72 Noqw pahsat pay taqakowāko piw töqti; noqw pahsat pu Peter Jesus put aw hin lavayhtiqat u’na; ura pam paṅqawu: Nāt taqakowāko qa lȫs töqtiqw, um nuy qa tuwi’taqey pāyis paṅqawni, ura kita. Noqw pam put aṅ wūwaqe, pahsat paklawu. \c 15 \s1 Jesus before Pilate \r (Mt 27.1-2, 11-14; Lk 23.1-5; Jn 18.28-38) \p \v 1 Pu panis tālawvaqw, pay ima God awwat mohpeq momṅwit, pu wukw’a’yat‐nik̇aṅw pu tutavot tutuqaynayaqam wuwan’a’yatuy sohsokmuy amumum hin hintaniqat yuaaykuyaqe, Jesus somyat, ahpiy wikyaqe, pep tutskwat aw moṅwi, Pilate yan mātsiwhqat, aw put noaya. \v 2 Noqw Pilate put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya um Jew‐sinmuy moṅwíamu? Noqw pam hu’waqe aw paṅqawu: Um súaṅqawu. \v 3 Noqw God awwat mohpeq momṅwit put hīhihta nēveltotoynayaqw, pam qa hiṅqawu. \v 4 Noqw Pilate piw put tūviṅtaqe aw paṅqawu: Ya pay um pas qa hiṅqawni? Meh, ima hīhihta uhpewi yuaatota. \v 5 Noqw piw nāt Jesus qa hiṅqawu. Noqw ōviy Pilate hin kurs wūwa. \s1 Jesus Sentenced to Death \r (Mt 27.15-26; Lk 23.13-25; Jn 18.39–19.16) \p \v 6 Noqw put nōviwhqat ep pi pam hakiy sivilawhqat hihtawat nuhtumi mātapṅwu, pumuy hakiy nānawaknaqw put’a. \v 7 Noqw hak tāqa Barabbas yan mātsiwhqa pētuy amumum sivikit ep sómiwta. Ura puma put amum moṅwit ehpewi hoṅva; nihqe panhtotiqe hakiy nīnaya. \v 8 Noqw sinom qaan’ewakw hintaqam Pilate aw sa’taqe, pam hin yúkuṅwuqey pan piw amuṅem hinhtiniqat ö’qalya. \v 9 Noqw Pilate lavayhtiqe amumi paṅqawu: Noqw ya nu Jew‐sinmuy moṅwíyamuy amumi mātapniqat uma nānawakna? \v 10 Suyan pi God awwat mohpeq momṅwit qatsutsúyyaqe ōviy put aw Jesus noayaqw, pam mātsi’taqe ōviy paṅqawu. \v 11 Noqw God awwat mohpeq momṅwit sinmuy pan unaṅwtoynaya, as pam Barabbas pumuy amumi mātapniqata. \v 12 Noqw Pilate lavayhtiqe piw amumi paṅqawu: Noqw ya nu it umuhpiy Jew‐sinmuy moṅwíyamuy yan túṅwantiwhqat hintsanni? Ya uma hin nānawakna? \v 13 Noqw puma piw sáakmaqe aw paṅqaqwa: Nahoylehtsit aw múaa! \v 14 Pahsat pu Pilate amumi paṅqawu: Ya hínoqö’? Pam hihta qalomáhinhtiqw ōviy’o? Noqw pahsat puma tis pas pavan sáakmaqe paṅqaqwa: Nahoylehtsit aw múaa! \v 15 Noqw Pilate sinmuy pas pay unaṅwveniqe, pumuy Barabbas mātapt, Jesus wuvahtiwniqat paṅqawht, nahoylehtsit aw muiwniqat ōviy solāwamuy amumi put mātavi. \s1 The Soldiers Make Fun of Jesus \r (Mt 27.27-31; Jn 19.2-3) \p \v 16 Noqw solāwam pavasiwhkit Pretorium yan túṅwantiwhqat aw put wikyaqe, suṅwámuy sohsokmuy sūmi tsovalaya. \v 17 Pu puma put palasakwat usimnit usihtoynayat, hihta kūtay’taqat kwitetotaqe, put qötösomtoynaya. \v 18 Nit pahsat pu put pas hihtalalwaqe, paṅqaqwa: Öqawmaṅwu, Jew‐sinmuy moṅwíamu! \v 19 Pu puma hopaqat akw put qötöyat wuvalalwak̇ahk̇aṅw, aw töhtota; pu aw tamötshoṅvank̇ahk̇aṅw, put pas hihtalalwa. \v 20 Pu ōviy puma put aw tututsiwyaqey yukuyaqe, palasakwat usimnit oyanayat, pu pas nāp yuwsiyat put yuwsinaya, nit nahoylehtsit aw put muayaniqe ahpiy wikya. \s1 Jesus Nailed to the Cross \r (Mt 27.32-44; Lk 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 21 Noqw hak Cyrene‐tutskwat aṅqw tāqa, Simon yan mātsiwhqa, hakimuy Alexander‐nik̇aṅw, pu Rufus pumuy naam, haqaqw pitutoqe paṅqee. Noqw pam Jesus nahoylehtsiyat eṅem īkwiwtaniqat solāwam put tusoq’ayatota. \v 22 Noqw puma haqami Golgothat aw Jesus wikya; pam Masqötvihk̇a i’nihqe pam’i. \v 23 Noqw puma wine hihta a’nö sik̇at enaṅ namiqwriwtaqat put hikwnayaniqw, pam qa nakwha. \v 24 Pu puma put nahoylehtsit aw muayaqe, yuwsiyat nāhoy o’ya, put ōviy nanavö’yak̇ahk̇aṅwo, mātaqpi hak hihtawatmantaniqw ōviy’o. \v 25 Wukotöṅvaniwtaqw‐haqam puma nahoylehtsit aw put muaya. \v 26 Noqw pam hihta nēveltoyniwhq, pam put atsva pēniwa; nihqe yan pey’ta: JEW‐SINMUY MOṄWIAMU. \v 27 Noqw puma piw hakimuy lȫqmuy uyiṅwutuy put ahsaq nīnaya, nānap nahoylehtsit aw muayaqee, suhk̇awa put putvaqeniqw pu suk̇awa put suyvaqee. \v 28 Noqw pep pu’ tutuvenit an hiniwhti, ura yan pey’ta: Pam qaanhtotiqamuy amumum pohtoylaniwa, yan’i. \v 29 Noqw ima aṅ sasqayaqam aw tututsiwyaqe, qötöy wīlank̇ahk̇aṅw paṅqaqwa: Hē! um God kīyat sahpuknat pāyis tālat aṅ aw kītaniqey tuwi’taqa, \v 30 Ayo nātave’, nahoylehtsit aṅqw hāwii. \v 31 Noqw God awwat mohpeq momṅwit piw amún put aw tututsiwyaqe, tutavot tutuqaynayaqamuy amumum nānami paṅqaqwa: Pas as pam ayo tūooyk̇aṅw, kurs hin ayo nātapni. \v 32 Pay pas Christ Israel‐sinmuy moṅwíamnen nahoylehtsit aṅqw hawni, noqw itam aw tāyuṅwe’ tūtuptsiwani. Noqw ima put amum nahoylehtsit aw muiltiqam put aw tutsíwhiṅqawlawu. \s1 The Death of Jesus \r (Mt 27.45-56; Lk 23.44-49; Jn 19.28-30) \p \v 33 Noqw tāwanasaptiqw ahsupoq tūwaqatsit aṅ qatālawva, tāwat atvelpetiqw pahsavoo. \v 34 Noqw tāwat atvelpetiqw, Jesus a’nö paṅqawu: Eloi, Eloi, lama sabachthani. Pam God, Itutuyqawhqa, ya um hinoqw nuy tatamhta? i’nihqe pam’i. \v 35 Noqw haqawat pep hoṅqam nanaptaqe paṅqaqwa: Meh, taq pi pam Elias wáṅwaylawu. \v 36 Noqw haqawa wárikqe, hihta söyatkoy’taqat (sponge) vinegar aqw móroknat, hopaqat epeq söṅnat, put hikwna paṅqawk̇aṅwo: Pay pantani; mātaqpi kurs Elias aṅqwnen put hawnani. \v 37 Noqw Jesus a’nö hiṅqawht, sohsok hikwsu. \v 38 Noqw God kīyat ep mötsáp’uutspi ōṅaqw atk̇amiq nāhoy tsīki. \v 39 Noqw solāwamoṅwi Jesus ayaṅqwat aw wúnuhqa put pan hiṅqawht, sohsok hikwsuqw yórikqe paṅqawu: Pay kurs pas antsa i’ tāqa God Tíata. \v 40 Noqw hakim momoyam piw yāvaq tāyuṅwa. Noqw ima nuhtumya‐i’ Mary Magdalene, pu Mary hakiy James tsaywatnihqat‐nik̇aṅw pu Joses, pumuy yúamu, noqw pu Salome. \v 41 Ura as Jesus Galilee‐tutskwat ep hinnumqw, ima momoyam put aṅk hinnumyaqe, put tumalay’yuṅwa. Pu piw wūhaqnihqam momoyam put amum Jerusalem aqwyaqam pep hōñi. \s1 The Burial of Jesus \r (Mt 27.57-61; Lk 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 42 Noqw nasuṅwintalöṅnit totok̇ayat ep tapkiqw, \v 43 Hak tāqa Arimathea‐kitsókit aṅqwnihqa, Joseph yan mātsiwhqa, ep pítuhqe, qa tuhtusk̇aṅw Pilate aw pákihqe, Jesus tokoyat tuhtui. Pam hak wuwan’aya k̇aptsiwtaqa, nuhtum God moṅwtunatyayat nuhtayta. \v 44 Noqw pay sen Jesus mokqat Pilate wūwaqe, solāwamoṅwit wáṅwayhqe, put tūviṅta. \v 45 Nihqe yaw put pay mokqat pam solāwamoṅwit aṅqw navotqe, pahsat put tokoyat Joseph maqa. \v 46 Noqw pam suphiṅput tusaqtontsatsakwmötsaput tui; nit Jesus tokoyat hawnaqe, put akw put mok̇ahta; nit owat ep tuamhqölö tuhsöiwtaqat aqw put panat, hötsiwmiq owat mūma. \v 47 Noqw Mary Magdalene‐niqw, pu Joses yuat Mary, puma haqam put taviwhqat aw yori. \c 16 \s1 The Resurrection \r (Mt 28.1-8; Lk 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Pu nasuṅwintalöṅnit aṅ ayo ruhpakq, Mary Magdalene‐niqw, pu James yuat Mary‐niqw, pu Salome, puma hīhihta kwaṅwáhovaqtuqat tuiya, tūamit awye’, put akw Jesus lelwiyaniqe ōviy’o. \v 2 Pu ōviy Sundayt aw pituqw, puma suits talavay tāwat yámaktoqw tūamit aw ökiwisa. \v 3 Nihqe nānami paṅqawwisa: Ya sen hak itamuṅem tūamit hötsíwat aṅqw ayo owat mūmani? \v 4 Nit puma aw yórikyaqw, kurs owa pay ayo mūmaniwa, pas pi qaan’eway yahsayoq’a. \v 5 Noqw puma tūamit aqw yuṅqw, kurs hak tiyo wūpat qȫtsat yuwsi’k̇aṅw put putvaqe qatu. Noqw puma put tutwaqe pas tsātsawna. \v 6 Noqw pam hak pumuy amumi paṅqawu: Uma qa tsawiniwyuṅwni. Pay uma as Jesus Nazareth aṅqw sino nahoylehtsit ep muiltiqat hepwisa. Pam ahoy tātayi, pam qa yep’e. Kurs huvam haqam pam taviwhqat aw yórikyaa. \v 7 Noqw yupave, uma put aw nánatuwnayaqamuy‐nik̇aṅw pu Peter, pumuy amumi yan tuawwisni: Pam umuhsavo Galilee aqwni. Ason pep uma put aw yórikyani. Pay ura umumi paṅqawu. \v 8 Noqw puma paṅqw nöṅaṅayku; nihqe hin unaṅwtotiqe, tururuti’k̇ahk̇aṅw watqa. Pas pi puma tsawiniwyuṅqe, ōviy qa hakiy haqam aw hiṅqaqwa. \s1 Jesus Appears to Mary Magdalene \r (Mt 28.9-10; Jn 20.11-18) \p \v 9 Noqw Sundayt aw pituqw, suits talavay Jesus ahoy tātayhqe, mohti Mary Magdalene aw namtakna. Ura pam put aṅqw tsaṅe’ nukpanhihikwsimuy ipwa. \v 10 Noqw pam ahpiynihqe, Jesus ámumyaṅwuqamuy put āawna, pumuy qahahlayyak̇ahk̇aṅw tsaykitaq’ö. \v 11 Noqw yaw pam piw qátuhqe, pu Maryt aw namtaknaqat puma nanaptak̇aṅw qa tūtuptsiwa. \s1 Jesus Appears to Two Disciples \r (Lk 24.13-35) \p \v 12 Pantaqat atsve pu’ pumuy amuṅaqw haqawat lȫyöm haqami tutskwamiq waymaqw, pam piw pas hinwat hink̇aṅw pumuy amumi namtakna. \v 13 Noqw puma ahoy kīminihqe, mímuywatuy put āawna. Noqw pay piw puma pumuy lavayiyamuy qa tūtuptsiwa. \s1 Jesus Appears to the Eleven \r (Mt 28.16-20; Lk 24.36-49; Jn 20.19-23; Acts 1.6-8) \p \v 14 Pantaqat atsva pu’ pakwt sūkw sihk̇ay’taqamuy nōnovaqw, Jesus amumi namtaknaqe, pumuy qatūtuptsiwaqat, pu a’nö unaṅwayamuy ep qöhqöya, puma put ahoy tātayhqat aw yórikyaqamuy lavayiyamuy qa tūtuptsiwaqw ōviy’o. \v 15 Pu pam pumuy amumi paṅqawu: Uma tūwaqatsit aṅ ahsupoq nankwusani. Pu uma sohsokmuy sinmuy amumi lomatuawit yuaatotani. \v 16 Lomatuawit qa tuptsiwhqa hapi maskimiq tūviwtaniqw, pam put eṅem yukiwni. Nīkaṅw tuptsiwht, kūyit akw tuvoylatiqa hapi ayo yámakiwtani. \v 17 Pu īi himu tuawi’yuṅqa aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy amumi énaṅhtini: Puma inatṅwaniy aw yank̇ahk̇aṅw nukpanhihikwsimuy nuhtuṅaqw ipwanwisni; pu piw himuhkwa yuaatotani. \v 18 Kurs puma tsūtsu’tuy ṅuaye’, pu sen kurs puma hihta qöyanpit hikwye’, pas soon put akw hinhtotini. Puma tūtuyyaqamuy amumi hintsatsnaqw, puma qalaptuyamantani. \s1 Jesus is Taken up to Heaven \r (Lk 24.50-53; Acts 1.9-11) \p \v 19 Noqw Tutuyqawhqa pumuy amumi yan yuaaykut, ōmi wīkiwa; nihqe God putvaqe qatuptu. \v 20 Noqw puma paṅqw nankwusaqe, sohsovik yuaatinumyaqw, Tutuyqawhqa pumuy amumum tumalay’k̇aṅw, k̇ātatayhpit hihta tuawi’taqat akw lavayit öqalanma. Yantani.