\id GAL - Hopi NT -USA 2012 (DBL -2013) \h GALATIANS \toc1 Paul Galatiat ep Tuptsiwni’yuṅqamuy amumi Pēniata \toc2 Galatians \toc3 Ga \mt2 Paul \mt1 GALATIAT \mt2 ep Tuptsiwni’yuṅqamuy amumi Pēniata \c 1 \p \v 1 Nu’ Paul, lomatuawit yuaataniqey aw ayatiwhqa, it penta. Nu qa sinmuy amuhpiy ayatiwht, Jesus Christ ahpiy ayatiwa, pu God Itanay ahpiy pīwu, it Jesus Christ mokiwuy aṅqw ahoy tātaynaqat ahpiy’o. \v 2 Nu sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy inumumyaqamuy amumum God aw tōnawtaqamuy Galatiat ep yesqamuy öqalanta. \v 3 Nam núokwa, pu kwakwha unaṅwa Itanay God aṅqw umumi pitsíwiwtani, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ aṅq’ö. \v 4 Ura pam itahqaanhtipuy ep nātapqe, yep nukusqatsit aṅqw itamuy ayo oya, Itanay God tunatyayat aṅ’a. \v 5 Nam pam sutsép‐sa tayawintiwaa. Pay nam antaa. \s1 The One Gospel \p \v 6 Is ohi! Pas nu umumi qaan unaṅwti. Yaw uma Christ súmatatve, umuy núokway aw wáṅwayhqata; nihqe sukwat alöṅöt tūawit aw lasya. \v 7 Noqw pay pam qa pas pas antsa lomatuawi. Pi hakim Christ aṅqw lomatuawit nukushintsatsna, umuy ūnatoynayaniqe ōviy’o. \v 8 Ura nu lomatuawit umumi suan yuaata. Noqw ōviy kurs nūu, sen ōṅaqw hoṅviaya umumi hihta alöṅöt yuaataqw, God put eṅem qalomáyukuni. \v 9 Nu piw paṅqawni: Kurs haqawa umumi hihta alöṅöt yuaataqw umuy hihta kwusuyaqat qa amum súnantaqw, God put eṅem qalomáyukuni. \v 10 Pas suyan nu qa sinmuy unaṅwveniqey anta, pas God‐saa. Nu qa sinmuy amuhpiy tayawintiwniqey tuṅlay’ta. Taq kurs nu sinmuy unaṅwveniqey tunatyalte’, soon nu Christ eṅem tumalay’tani. \s1 How Paul Became an Apostle \p \v 11 Nu umuy it navotnaniqey nāwakna, itupkomu: Nu umumi lomatuawit mātapqey qa sinmuy amuhpiy put kwusu. \v 12 Qa hak inumi put mātavi, pu nu qa hakiy ahpiy put tutuqayi; noqw pay Jesus Christ pas nāp inumi put mātakta. \v 13 Pi ura nu hisat Jew‐sinmuy wīmiyamuy aṅ hinmaṅwuqat uma pay nanapta. Ura nu God aw tōnawtaqamuy qaan’ewakw okiwsanhqe, hovala. \v 14 Nihqe nu isinmuy amuhpiy inuṅsakwmuy amuhpenihqe Jew‐sinmuy wīmiyamuy ep pas hak mohpeq’a, itanamuy navotiyamuy pas antsay’taqe ōviy’o. \v 15 Noqw pay God nuy nāt qa tihtiwhq tunatyay ahpiy nuy namorstaqe, núokway ahpiy nuy wáṅwayi. \v 16 Noqw aw pituqw, pam Tiy inumi mahtakna, nuy imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi lomatuawit yuaataniqat ōviy’o. Noqw pam nuy waṅwayhq, nu pay sinmuy qa amumi put ep hin wuwanheplawu. \v 17 Piw nu inupyeve mohti ayaiwyuṅqamuy qa amumi Jerusalem aqw’a. Nu qa panhtit, tuwat Arabia‐tutskwat aw’i; nit pu ahoy Damascus aqw nu pitu. \v 18 Pu ahpiy payhkomuy yahsaṅwvaqw, nu Jerusalem aqwnit, Peter aw kuyvatoqe, pakwt tsivot sihk̇ay’tasikis tālat aṅ put amum qatu. \v 19 Nīk̇aṅw mímuywatuy ayaiwyuṅqamuy qa haqawat nu aw yori, hal pay it James, Itahtutuyqawhqay tupkoyat‐sa aw’i. \v 20 Nu hapi hihta pentaqe, God atpip qa a’tsalawu. \v 21 Pu ahpiy pantaqw, nu Syriat‐nik̇aṅw pu Ciliciat aṅ tutskwat aqw pitu. \v 22 Noqw Judeat ep haqe’ Christ aw tōnawtaqam nuy qa tuwi’yuṅwa. \v 23 Pay puma yaw yan‐sa nanapta: Yaw i’ hak hisat itamuy okiwsahsanqa qapēvewnit ayo yuykuqey pu’ nuhtumi put yuaata. \v 24 Yan kurs puma nanaptat, God inuhpiy pas hihtatota. \c 2 \s1 Paul and the Other Apostles \p \v 1-2 Pu ahpiy pakwt nālöq sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ ruhpakq, paṅqw nu piw Jerusalem aqw’a, Barnabas ámuma, God pas nāp nuy paṅsoqniqat nuy ayataq’ö. Nihqe nu Titus enaṅ wīki. Noqw pepeq itam hakimuy pávanyaqamuy amumum tsovaltiqw, nu imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi hihta yuaataqey pumuy āawna, taq k̇a nu hihta pay hintsakq, sen nāto hintsakniqw pay haktonsaniniq’ö. \v 3 Noqw Titus inumumnihqa Greek‐sínonihqe qa poṅotkiwtaqw, puma put pan tuvoylatiniqat pay qa ö’qalya. \v 4 Noqw pay haqawat tuptsiwni’yuṅqey atsáy’yuṅqam put aw ö’qalya. Puma pi itamuy Jesus Christ ahpiy hin qenive hoṅqat ep itamuy núansasnaniqe ōviy itamumi tōnalti, puma Jew‐sinmuy tutavoyamuy akw itamuy sóontsatsnaniqe ōviy’o. \v 5 Noqw itam pumuy amumi qa ūnatoti; qae, qa ṅas’ew hihsavoo, taq k̇a puma umumi lomatuawit pas antsanihqat uhtayaniq’ö. \v 6 Noqw tuptsiwni’yuṅqamuy amuṅaqw mohpeqyaqam nuy hihta tuawi’taqey aw hihta hóyoknaniqat inumi qa paṅqaqwa. Noqw pay sen puma pavansinomniqw, sen söqavuṅwsinomniqw pay nuyniqw pam qa hímuu; pi God qa sinonuiña. \v 7-9 Noqw pay James, pu Cephas‐niqw, pu John, puma sumataq God aw tōnawtaqamuy amuṅaqw mohpeqyaqam nuy qa tumalmewaya. Qa panhtotit, puma tumalsuṅwamuy amún itamuy pās taviya, Barnabus‐nik̇aṅw, pu nūyu, Nihqe puma māmatsyaqw, kurs God nuy imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi lomatuawit yuaataniqat aw nuy ayataqe, inuhpiy pumuy amuhpa’ qaöwítumalta, pam Peter imuy Jew‐sinmuy amumi yuaataniqat aw put ayataqey pan’i. Piw pam Peter ahpiy Jew‐sinmuy amuhpa’ a’nö tumalay’ta. Noqw ōviy puma kurs yan yukuya: Itam imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi yuaataniqw, puma Jew‐sinmuy amumi yuaatotaniqeyu. \v 10 Pay pánis‐sa pi yaw itam aṅ okiwhinyuṅqamuy paaṅwantaniqat puma nānawakna. Noqw nu pi pay nāp piw pan su’qawta. \s1 Paul Rebukes Peter at Antioch \p \v 11 Noqw Peter Antioch ep pituqw, nu nuhtutpik put qöhqöya, ispi pam qaanhtiq’ö. \v 12 Pay nāt pi haqawat James aṅqw qa ökiqw, pam as imuy qa‐Jew‐sinmuy amumum tūmoy’ta. Nit pumuy ökiqw, pam qa‐Jew‐sinmuy amuṅaqw ahoy lahsi, Jew‐sinmuy amumi tusitaqee. \v 13 Noqw pu pay pētu piw put anhtoti; pas panhtotiqw, ōviy Barnabas pumuy nātsik̇aqw amún unaṅwti. \v 14 Noqw pay puma lomatuawit pas antsanihqat aṅqw lasyaqw, nu amumi put túwahqe, pumuy sohsokmuy amutpip Peter aw paṅqawu: Pas um as Jew‐sínonik̇aṅw, Jew‐sinmuy qa amún qátuk̇aṅw, soq imuy qa‐Jew‐sinmuy amún hinma. Noqw ya um hinoqw qa‐Jew‐sinom as Jew‐sinmuy amún yesniqat amumi ö’qala? \s1 Jews and Gentiles are Saved by Faith \p \v 15 Núwupi itam Jew‐sinom tihtiwya. Itam qa‐Jew‐sinmuy qaanhinwisqamuy qa pank̇ahk̇aṅw tihtiwya. \v 16 Nīk̇aṅw itam navoti’yuṅqw, suyan pi hak Moses tutavoyat an hinmaqey qa put ahpiy God aw súanta, pas Jesus Christ qapēvewnaqey ahpiy‐saa; noqw ōviy itam hapi put aw tūtuptsiwa, itam Christ qapēvewnayaqey ahpiy God aw súanyuṅwniqey ōviy’o, Moses tutavoyat aṅ hinwisqey qa put ahpiy’o. Pi Moses tutavoyat aṅ hinmaqa soon God‐niqw súantani. \v 17 Nīk̇aṅw kurs itam as Christ ahpiy God aw súanyuṅwniqey tunatyawk̇ahk̇aṅw tutavot ehpewi qaanhtote’, ya sen itam Christ qaanhtiput aw itamuy tsamhqat paṅqaqwani? Pas sóon’i. \v 18 Qa hak tutavot aṅ hinmaqey akw God‐niqw súantaniqat ura nu pay sinmuy tutuqayna. Nihqe ōviy kurs nu pu’ tutavot öqawhtoyne’ sumataq nu qaanhintsakqey pan nāmataktani. \v 19 Pi nu tutavotniqw pay mokqe, put aṅqw mātaviwa; nit yahpiy haqahpiy God eṅem qátuni. \v 20 Nu Christ amum nahoylehtsit aw muiwa; nihqe hapi ōviy pāpu nu qa nēṅem qatu; pi Christ inuhpe qatu. Nihqe nu yep qatsit ep hinmak̇aṅw, God Tiyat aw yank̇aṅw pan hinma, inumi unaṅway’taqe inuṅem nātapqat aw’i. \v 21 Nihqe ōviy nu soon God núokwayat ayo yúkuni. Pi kurs as hak Moses tutavoyat aṅ hinmaqey akw God aw súantaniqw, pahsat hapi Christ pay kurs haqtonsa mōki. \c 3 \s1 Law or Faith \p \v 1 Is uma ṅasta navoti’yuṅqam Galatiat ep sínomu; ya hak umuy ūnatoyna? Ura nu as Jesus Christ nahoylehtsit aw muiltiqat pas suyan umuy āawna. Noqw uma hinoqw lomatuawit pas antsanihqat aṅqw lasya? \v 2 Pay it‐sa nu umuy tūviṅtani: Ya uma Moses tutavoyat aṅ hinwisqey ahpiy Qahováriwtaqat Hikwsit makiwya, sen lomatuawit nanaptaqe qapēvewnayaqey ahpiy’o? \v 3 Ya uma ṅasta wuwni’yuṅwa? Pas as uma Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy yayhnayak̇aṅw, ya pas uma nāp umuhtunatyay ahpiy pasiwyuṅwni? \v 4 Ya pay uma haktonsa lomatuawit ōviy hīhihta aṅ k̇ānanapta? Sen i’ k̇ānavotpi pay pas qa hímuniwhtini? \v 5 Ura God umuy Hikwsit huytaqe, k̇ātatayhpit umuhpa’ hintsaki. Ya uma tutavot aṅ hinwisq, ōviy pam panta? Sen uma lomatuawit nanaptaqe, qapēvewnayaqw ōviy’o? \v 6 Ura kurs pi Abraham God tuptsiwhq, pam súantaqat God lavayhti. \v 7 Noqw ōviy uma it navoti’yuṅwni: Ima hakim qapēvewnit aṅ hinwisqam puma hapi Abraham timatu. \v 8 Noqw God qa‐Jew‐sinmuy qapēvewnayaqamuy súanyuṅwqat paṅqawniqey aṅwu pay tuway’ta; nihqe Abraham aw lomatuawit aṅwu pay yuaaykuqe, tutuvenit aṅ yan lavayhti: Uhpiy hapi sopk̇awtaqam sinom hahlayhpit epyani. \v 9 Noqw ōviy sohsoyam qapēvewnit aṅ hinwisqam Abraham pas qapēvewnaqat amum hahlayhpit epya. \v 10 Noqw pay sohsoyam Moses tutavoyat aṅ ö’qalyaqamuy amuṅem qalomáyukiltini; pi yan pey’taq’ö: I’ hak hin hinwisniqat tutavot pey’taqat aṅ ahsupoq qa aṅ hinmaqat eṅem qalomáyukiltini, yan’i. \v 11 Pu qa hak Moses tutavoyat aṅ hinmaqey ahpiy God aw súantaniqw, pam pantaqa susmataq’a. ispi yan ura pey’taq’ö: Suan hinmaqa qapēvewnit akw qatsit túwani, yan’i. \v 12 Pi Moses tutavoyat aṅ hinmaqa qapēvewnit qa ahpiy pasiwta. Oviy pi ura yan pey’ta: Tutavot aṅ ahsupoq aṅ hinmaqa hapi put akw qátumantani. \v 13 Ura as tutavotniqw itamuṅem qalomáyukilti. Noqw pay Christ itamuy put aṅqw mātavi, itahqeniy ep qalomáyukuniwhqee; pi ura yan pey’ta: Sohsoyam himutskit ep hāyiltotiqamuy amuṅem so’niqat pan yukilti. \v 14 Noqe ōviy ima qa‐Jew‐sinom Jesus Christ ahpiy Abraham amum hahlayhpit epyani. Noqw itam God qapēvewnayaqw pam Qahováriwtaqat Hikwsit itamumi nóani, pam hin lavayhtiqey pan’i. \s1 The Law and the Promise \p \v 15 Itupkomu, kurs nu pay sinmuy tuwiyamuy anwat umumi lavayhtini. Ason hakim sinot hihta nāmi huruvasiwnaqw, soon hak put ayo qe’watani, piw aw hóyoknani. \v 16 Noqw God ura Abraham aw‐nik̇aṅw pu natkoyat aw hihta pasiwna. Pam qa paṅqawu: Uhnatkomuy amumii, qa kita. Pay pam qa wūhaknihqamuy paṅqawht, pi pam pay sūkw paṅqawu. Ura pam Uhnatkoy aw’i kítahqe, Christ hapi paṅqawu. \v 17 Noqw it hapi nu paṅqawu: God Christ aṅ Abraham amum hihta nāmi huruvasiwna. Noqw sunát‐sikip sunat yahsaṅwuy‐nik̇aṅw aṅqw sunat pakwt sihk̇ay’taqat yahsaṅwuy aṅ ruhpakq, pahsat Moses tutavoat mātaviwa. Nīk̇aṅw pam tutavo kurs hin God awiniyat alöṅtani; soon pam put ayo yúkuni. \v 18 Noqw kurs God aṅqw kuwahtipu Moses tutavoyat ahpiynen, pay hapi qa awinini. Nīk̇aṅw God hapi Abraham put maqa, it awinit ahpiy’o. \v 19 Noqw ya tutavo hihta ōviy’o? Qaanhtiput hímunihqat mātaktaniqe ōviy’o. Pam pay hāk mātaviwa, ason hisat Abraham natkoat God ahpiy awinit makiwniqa pítuniqat pahsavoo. Ura tutavo God hoṅviaymuyatuy amuhpiy mātaviwa; noqw i’ tāqa Moses púmuy‐nik̇aṅw pu sinmuy amuhtsave wunu. \v 20 Noqw pay God pas nāp Abraham aw pasiwna, qa sukw hakiy aṅ’a. \s1 The Purpose of the Law \p \v 21 Noqw ya Moses tutavoat God awiniyat ehpewi hinta? Qae. Pi as hak kurs Moses tutavoyat aṅ hinmaniqey akw qatsit túwanik, suyan pi hak pan hinmak̇aṅw God aw súantani. \v 22 Noqw pi God tutuveniat paṅqawu: Sinom sohsoyam qaanhinwisa. Noqw ōviy Jesus Christ aw tuptsiwni’yuṅqam hapi awinit makiwyani; pi God put qapēvewnayaqamuy awiniy huylawu. \v 23 Noqw pay ura as itam qapēvewnit akw God aw súanyuṅqey nāt qa nanaptaqe, Moses tutavoyat akw sóontsaniwyuṅwa, hisat God itamuy Jesus Christ aw tuptsiwyaniqat pan itamuy unaṅwtoynaniqat pahsavoo. \v 24 Noqw ōviy hapi hin hinwisniqa tutavo itamumi tunatyawmaqat anta, pu itamuy tutuqayna, itamuy Christ aw tsamvaniqee, itam qapēvewnit ahpiy súanhtotiniqat ōviy’o. \v 25 Nīk̇aṅw itam hisat God qapēvewnayaqw, pep hapi pu’ tutavo pay pāpu itamumi qa tutuyqawi. \v 26 Pi uma sohsoyam Christ Jesus qapēvewnayaqe, God tímatniwhtoti. \v 27 Pi uma hihsa’nihqam Christ aw kūyit akw tuvoylatotiqam hapi Christ aw tututsk̇aynativaya. \v 28 Pi Christ sinomuyatuy amuṅaqw qa hak Jew‐sínonihqey pan túṅwantiwa, piw Greek‐sino; pu qa hak tūwiki, pu piw mātaviwhqa; pu qa hak tāqa, piw wuhti. Pi puma sohsoyam Christ ep sūkw tokot anyuṅwa. \v 29 Noqw kurs uma Christ sinomatnen, uma hapi Abraham natkomatni, piw put amum God aṅqw awinit makiwyani. \c 4 \p \v 1 Noqw it nu paṅqawu: Pay hakiy tiat nāt tsāynen, pay piw tūwikit antaṅwu, nāmahin pi as sohsok hihta himuy’k̇aṅwo. \v 2 Nīk̇aṅw pam put tutuqaynayaqamuy, pu aw tunatyawyuṅqamuy amumi maqaptsiy qátuṅwu, haqami naat eṅem tuwani’maqat pahsavoo. \v 3 Noqw pay hapi pan itam nāt tsātsakwmuy amunyuṅqe, ura tutavot ahpiy hintsakpit aw tūwik’iwyuṅwa. \v 4 Nīk̇aṅw ason pas hisat aw pituqw, pep pu’ God tiy aṅqw taviqw, pam wuhtit ahpiy aniwhtiqe, Moses tutavoyat aw maqaptsiy qatu. \v 5 Pam hakimuy put aw maqaptsiy yesqamuy put aṅqw mātapniqe ōviy pitu; nihqe pahsat pu puma God tímatniwhtotiniqat amuṅem yuku. \v 6 Noqw uma hapi tímatniqw, ōviy God Tiy Hikwsiyat umuh’unaṅway aw panaqw, pam paṅqawlawu: Abba, Inaa. \v 7 Noqw ōviy hapi uma pāpu qa tūtuwiktu, uma hapi timatu. Noqw kurs uma tímatnen, pep hapi uma Christ ahpiy God aṅqw hihta qaöwíömahtotani. \s1 Paul’s Concern for the Galatians \p \v 8 Nīk̇aṅw pay ura uma nāt God qa tuwi’yuṅqe, nāp yukiwhput uma aw‐sa nānoi’yuṅwa. \v 9 Nit pu’ hapi uma God tuwi’vaya, hal pay put ahpiy nātuwiwya. Noqw uma hinoqw pay piw pu’ tutavot ahpiy hintsakpit nukwsiw’iwtaqat, pu öwihintaqat aw ahoy namtökya, nihqe put aw tūwik’iwyuṅwniqey nānawakna? \v 10 Uma talöṅwintiwhqat aw tunatyawwisa, pu mūmuyawhtuy aw’i, pu haqe’ qalawmaqat aw’i, pu yahsaṅwintiwhqat aw’i. \v 11 Pas nu umuṅem tusiiwta, taq nāp hisat sen nu okiw umuy haktonsa maqsontaqe ōviy’o. \v 12 Itupkomu, pay uma okiw inún hinyuṅwni, pi nu pay umún sino. Pay uma nuy qa tūhotota. \v 13 Pi uma inumi navoti’yuṅqw, ura nu okiw itokoy aṅ pas ȫpuiwk̇aṅw, mohti umumiqnihqe, umumi lomatuawit yuaayku. \v 14 Noqw nāmahin pi as nu ituyay akw nukushintaqw, uma nuy qa ayo yukuyat, God hoṅviayayatnihqat pan nuy kwusuya. Uma Jesus Christ hin pās taviyaniqey pan nuy taviya. \v 15 Noqw nu umumi navoti’taqw, pi as hin pasiwtaniqw, pas kurs hin as uma umuhposiy qa ipwayat, nuy put maqayani. Ura uma nuy mohtiniqw pas hahlayhtoti. Noqw hinhtiqw ōviy uma pu’ alöṅtoti? \v 16 Ya nu umumi súaṅqawhqe, umuhtuwqaniwhti? \v 17 Noqw ima tūtutuqaynayaqam hinoqw umuy tayawintiwisa? Ya puma pas antsa umumi unaṅway’yuṅqe ōviy’o? Qae. Puma umuy inuṅaqw ayo lasnayaniqey nānawaknaqe ōviy’o; noqw pep pu’ uma pumuy amumi‐sa maqaptsi’yuṅwni. \v 18 Noqw pay pi hak yūmosa qa atsálawk̇aṅw, umuy tayawinmaqa hapi suan hinhtini, kurs put akw uma lomahintsaktivayaniq’ö, qa pas nuy umumumniqw‐sa pam pantani. \v 19 Itimu, nu umutsviy pas putuiwta, soñawnen nu tihta’tutuyna. Okiw as uma Christ anhtotiniqat nu umuṅem pas nāwakna. \v 20 Pas nu as pu’ pay umumumniqey nāwakna, nen umumi hin yuaataniqey navoti’tani. Pi nu qa umumumnihqe kurs hihta lalvayni. \s1 The Example of Hagar and Sarah \p \v 21 Kurs huvam nuy āawnayaa, uma hakim Moses tutavoyat aṅ hinwisniqey aw yanyuṅqamu. Ya uma pas antsa tutuvenit hihta hiṅqawhqat mātsi’yuṅwa? \v 22 Pi ura yan pey’ta: Abraham lȫqmuy tiyotimuy’ta, suhk̇a hakiy tūwikit ahpiyniqw, pu suhk̇a pay qa tūwikit ahpiy’o. \v 23 I’ tūwikit ahpiy tihtiwhqa ura pay tokot ahpiy tihtiwa; noqw i’ qa tūwikit ahpiy tihtiwhqa hapi pas God awiniyat ahpiy’o. \v 24-25 Noqw ima lȫyöm hapi lȫqmuy pasiwnit tuawi’ta. I’ tūwiki, Hagar yan mātsiwhqa, Moses tutavoyat tuawi’ta. Pam tutavo Arabia‐tutskat ep tūkwit Sinait aṅqw mātaviwhqa sinmuy tūwikmuy’ta. Pam wuhti piw yep qatsit ep Jerusalem tuawi’ta; noqw put timat tūtuwiktu. \v 26 Noqw wuhti qa tūwikinihqa Jerusalem ōvenihqat tuawi’ta, nihqe pam hapi sohsokmuy tuptsiwni’yuṅqamuy yúamu. \v 27 Pi ura hapi yan pey’ta: Hahlayhtii, um qa tiylawhqa, um hahlaytsa’lawni, um hak qa tihta’tuyvanaqa; pi as qatiylawṅwuqa puwsuṅway’taqat epnihqe wūhak timuy’ta. \v 28 Noqw itam hapi, itupkomu, itam hapi Isaac an awinit ahpiy tíoyiwya. \v 29 Noqw pay pi ura pephaqam i’ hak tokot ahpiy tihtiwhqa Hikwsit ahpiy tihtiwhqat yūyuyhnaqw, pay ōviy hapi nāt piw panta. \v 30 Noqw ya tutuveni hin lavayhti? Um wuhtit tūwikit, tiyat enaṅ haqami hōnani. Taq soon put tiat hihta umuhhimuy makiwni; pay qa tūwikit tíat‐sa put makiwni. (Ura God Abraham aw kita.) \v 31 Yanta, itupkomu. Noqw ōviy hapi itam tuwikwuhtit qa ahpiy tihtiwyat, qa tūwikitwat itam tímatu. \c 5 \s1 Preserve Your Freedom \p \v 1 Christ tutavot aṅqw itamuy mātavi. Noqw ōviy uma qenive hūrs hoṅni, nen Moses tutavoyat pāpu qa akw nātuwiki’yuṅwni. \v 2 Meh, nu Paul hapi umumi pas paṅqawni: Kurs uma poṅotkit akw tuvoylatotiqw, pay Christ umumi qa hihk̇ay’vani. \v 3 Pi nu piw nāt umuy haqawat poṅotkit akw tuvoylatotiqamuy amumi paṅqawni: Panhtiqa hapi pas pay soon Moses tutavoyat aṅ qa ahsupoq hinmani. \v 4 Pi Christ umumi qa hihk̇ay’va, uma hakim Moses tutavoyat aṅ hinwisqey akw God awwat súanhtotiniqey anyuṅqamu. Uma God núokwayat aṅqw lasya. \v 5 Pi itam hapi Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy Christ aw tuptsiwyaqe God atpip suan hoṅvaniqey unaṅwvahsi’yuṅwa. \v 6 Pi Jesus Christ aw tōnaltiqamuy amuṅem poṅotkit akw tuvoyla qa hihta apiti, piw put akw qa tuvoyla. Noqw pay qapēvewni nami’naṅwat ahpiy lolmat tumalay’taqa hapi‐sa pas’i. \v 7 Pas as uma suan hinwisa. Noqw ya hak umuy soontsanhq, ōviy uma lomatuawit pas antsanihqat aṅ hinwisqey qe’toti. \v 8 God umuy wáṅwayhqa qa pan hapi umuy unaṅwtoyna. \v 9 Hihsay pēk̇eni sohsok paqwrit pēk̇enaṅwu. \v 10 Pas nu Tutuyqawhqat ep umuy qapēvewna, pas uma soon alöṅöt wuwni’yuṅwniqata. Noqw pay ason God it hakiy umuy yūyuyhnaqat aw tuwat nāoyni, hak pi pam’i. \v 11 Pu nūu, itupkomu, kurs nu as nāt sinmuy soon poṅotkit akw qa tuvoylatotiniqat yuaatanik, ya nu hinoqw pas piw nāt hihta ep okiwsahsaniwa? Pep hapi pu’ nu nahoylehtsit yuaataqey ep soon okiwsaniwni. \v 12 Is pas as umuy yūyuyhnayaqam tatam pi umuṅaqw ayo natkuyanīk̇aṅwo. \v 13 God umuy waṅwayhq, uma qenive hōñi, itupkomu. Nīk̇aṅw uma tutavot aṅqw mātaviwyaqey qa aw yank̇ahk̇aṅw pay umuhtokoy tuṅlayiyat aṅ hinwisni. Uma qa pan hinwist nānami unaṅway’yuṅwe’ nāhoy nātumalay’yuṅwni. \v 14 Pi hin hinwisniqa tutavo sūkw lavayit ep yan lavayhti; it’a: Um pas hin nāmi unaṅway’taqey pan uhsinosṅway aw unaṅway’tani, it ep’e. \v 15 Nīk̇aṅw kurs uma nāṅwuy’k̇ahk̇aṅw, nānaywe’, uma tunatyaltotini; taq k̇a uma nāhoy hovalayani. \s1 The Spirit and Human Nature \p \v 16 Noqw ōviy nu paṅqawni: Uma Hikwsit tunatyayat aṅ hinwise’, pep pu’ umuhtokoy tuṅlayiyat qa aṅ hinwisni. \v 17 Pi Qahováriwtaqat Hikwsit tunatyaat hakiy tokoyat tunatyayat amum qa súnahpaniq’ö, puma nehpew’iwta. Noqw ōviy uma as hihta hinhtotinik kurs hin put panhtotini. \v 18 Nīk̇aṅw kurs uma Qahováriwtaqat Hikwsit ahpiy tsāmiwye’, uma soon Moses tutavoyat aw umuhmaqaptsiy yesni. \v 19 Itam navoti’yuṅqw, hak nāp tunatyay aṅ hinmaqa hapi īit hintsaki: Nömaqtsit sokoplawu; tokot sokoplawu; itséhee qatsit, pu qaunaṅwtalqatsit aṅ hinmaṅwu; \v 20 Nāp yukit aw nāwakinta; powaqhintsaki; nuhtumi qa suhtaq’ewa; nāṅwuy’taṅwu; k̇an’ewhtunatyawta; suy’tsiptiṅwu; nanaqastunatyawta; nātsiktunatyawta; pu pas sutsk̇e tuptsiwnit aw lasṅwu; \v 21 Hihta aw kwaṅwáy’tusyaṅwu; tukwyantunatyawta; honaqkuyit akw hōnaq’iwtaṅwu; qaunáṅwtalawvaṅwu; pu ahpiy yantaqat aṅ hinmaṅwu. Noqw ura nu mohtihaqam umuy put āawnaqey umumi paṅqawu: Pan hinwisqam hapi pas pay soon God moṅwtunatyayat aw yuṅni. \v 22 Noqw pay Qahováriwtaqa Hikwsi hakiy qatsíyat ep yan aniwnani: Hak nuhtumi unaṅway’tani; yūmosa hahlayni; kwakwhat unaṅway’k̇aṅw qátuni; wuhko maqaptsi’tani; hakiy pāsniṅwu; lomahintsakni; hihta aṅ pas antsay’mani. \v 23 Okiw unaṅway’k̇aṅw qátuni, namitutuyqawni. Noqw qa haqam himu tutavo it yantaqat tūmewanta. \v 24 Noqw Christ sinomat hapi tokoy tunatyayat‐nik̇aṅw pu tuṅlayiyat nahoylehtsit aw muaya. \v 25 Kurs itam Qahováriwtaqat Hikwsit aṅ yēse’ pay itam piw put aṅ hinwisni. \v 26 Itam qa nāhihimuyani; qa nāvuhtsemokintotani; qa nāhoy nāismamqasyani. \c 6 \s1 Bear One Another’s Burdens \p \v 1 Kurs uma haqawat qaanhtiqat núansasnaqw, haqawat tuptsiwnit aṅ ö’qalt pās unaṅway’k̇ahk̇aṅw lomavöhut aṅ put ahoy nakwsunayani. Hak nāmi tunatyawk̇aṅwmantani, taq nāp hisat pi hak tuwat unaheviwṅwu. \v 2 Uma umuhnamaṅ’iwuy aṅ nāvaaṅwayani; yan uma Christ tutavoyat anwisni. \v 3 Taq hak qa hímunīk̇aṅw pas hímunihqey namiwuwante’ nāmi yētaṅwu. \v 4 Pay hak nāp tumalay aw pohtamantani. Kurs pam lomahintaqw pam put ep tsúyakiwtani; nen ayam sukw qa amum namituwanlawni. \v 5 Pi hak nāp tumalmakiway, pu maqsoniy nawus yanmamantani. \v 6 Hak lomatuawit tutuqayhqa put tutuqaynaqat sohsok hihta nukṅwat himuy akw tuwat paaṅwantani. \v 7 Uma nāmi qa yētotani; kurs hin hak God aw tututsiwṅwu. Pi hak hihta ūye’, piw put aniwnaṅwu. \v 8 Tokoy tuṅlayiyat eṅem hihta uyhqa hapi put ahpiy mokiwuy aniwnaṅwu; pu i’ hak Hikwsit eṅem hihta uyhqa hapi Hikwsit ahpiy qatsit qa so’taqat aniwnaṅwu. \v 9 Itam hihta lolmat hintsatsk̇aqey aṅ qa naṅ’eknayani; pay itam soon hisat qa höqyani, qa ókiwhtotee. \v 10 Noqw ōviy pay itam sohsokmuy sinmuy haqam nukwáṅ’ew paaṅwayaniqey tutwe’, itam panhtotimantani, tis ōviy imuy aṅ tuptsiwni’yuṅqamuyu. \s1 Final Warning and Greeting \p \v 11 Meh, nu okiw hapi pas nāp imay akw yaṅwsaqwhaqam wukovena umumii. \v 12 Pay ima pas pavan mātaktotiniqey nānawaknaqam hapi uma poṅotkit akw tuvoylatiwyaniqat umumi ö’qalya; taq k̇a puma Christ nahoylehtsiyat yuaatotaniqey ep okiwsahsaniwyani. \v 13 Noqw hikis pi poṅotkit akw tuvoylaiwyuṅqam Moses tutavoyat aṅ qa ahsupoq hinwisa. Nīk̇aṅw puma umuy poṅotkit akw tuvoylatiwyaniqat nānawakna. Noqw uma pumuy amumi tuqayvastotaqw, puma umuy pihni’yuṅwni. \v 14 Noqw nu hapi soon hihta pihni’tani, hal pay Jesus Christ nahoylehtsiyat‐saa. Nu put aw tunatyawk̇aṅw, yep qatsit pay pāpu aw qa tunatyawta; noqw yep qatsi qa inumi tunatyawta. \v 15 Pi poṅotkit akw tuvoylaiwtaqa qa pam hapi Christ Jesus sinoata, piw i’ qa put akw tuvoylaiwtaqa qa pam’i. Pi i’ hak puhuyukiwhqa hapi put sinoata. \v 16 Noqw nam sohsoyam it aw nānakwhaqam, pan hinwisqamuy amumi kwakwha unaṅwa, pu núokwa pitsíwiwtaa, pu God sinomuyatuy pas antsa Israel‐sínomnihqamuy amumii. \v 17 Yahpiy haqahpiy qa hak nuy yūyuyhnani; pi itoko tuvoylaiwta, Itahtutuyqawhqay Jesus tuvoylayat akw’a. \v 18 Itupkomu, nam Itahtutuyqawhqay Jesus Christ núokwaat umuh’unaṅway aṅ ahsalni. Nam antaa.