\id 1TI - Hopi NT -USA 2012 (DBL -2013) \h 1 TIMOTHY \toc1 Paul Timothyt aw mohti Pēniata \toc2 1 Timothy \toc3 1 Ti \mt2 Paul \mt1 TIMOTHYT \mt2 aw mohti Pēniata \c 1 \p \v 1 Nu Paul Jesus Christ ayaatnihqa it penta. God itamuy ayo ōoyhqa hapi nuy ayata, pu Jesus Christ Itahtutuyqawhqa aw itahtaqa’naṅwa pīwu. \v 2 Nu Timothy öqalanta. Um qapēvewnit ahpiy ítii. Okiw nam Itana uṅ ōkwalnit, núokwat, piw kwakwhat unaṅwat máqani, Jesus Christ Itahtutuyqawhqay ámuma. \s1 Warnings against False Teaching \p \v 3 Ura nu Macedoniat aqwniqe pay um hāk Ephesus ep huruhtiniqat ūmi paṅqawu. Nen um haqawatuy mēwaqw, puma qa hihta alöṅöt sinmuy tutuqaynayani. \v 4 Pu hīhihta tūtuwutsit qa aw unaṅwtavi’yuṅwni, pu haqaqw sinototiqat qa haqami so’taqat lavayit aw’i; taq soq pam nānap hin wuwnit tumalay’k̇aṅw, aṅwu qapēvewnit ahpiy pās unaṅwat yēsiwhqat qa put tumalay’ta. Noqw ōviy um pumuy mēwani. \v 5 Um aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy öqawhtoynaniqat ōviy nu uṅ pan ayata. Um pantsakq, pumuy unaṅwaam qa hihta akw itséheeiwyuṅwni; piw qa hihta qalomáhintsakpit navoti’yuṅwni. Puma pas antsa God aw tuptsiwni’k̇ahk̇aṅw, pas antsa put aw unaṅway’yuṅwni. \v 6 Taq haqawat as īit tūtutuqaynayat, put aṅqw lasya, pu pay hihta an’ewakw yuaativaya. \v 7 Puma God tutavoyat sinmuy tutuqaynayaniqey tuṅlay’yuṅwa; piw pas qananahtsopk̇ahk̇aṅw yuaatota; nīk̇aṅw hihta tutuqaynayaqey qa pas antsa mātsi’yuṅwa. \v 8 Noqw pay pi itam navoti’yuṅqw, God tutavoat lolma, hak suan akw moṅwvasniq’ö, \v 9 It navoti’yuṅqee: Pi pam himu mewnitutavo haqam suan hinwisqamuy qa pumuy amuṅem taviwa, pi qaanhinwisqamuy amuṅemi‐hakimuy qa tuqayvastotaqamuy amuṅemi, piw hihta qa k̇aptsi’yuṅqamuyu, pu qalomáhintsatsk̇aqamuyu, pu God aw qa tunatyaltotiqamuyu, piw hihta pas āantsawat hovalantotaqamuyu, namuy, sen yumuy qȫyantotaqamuyu, pu tuqwyantotaqamuyu, \v 10 Pu tusk̇apqatsit aṅ hinwisqamuyu, pu tahtaqt tahtaqtuy amumum nāhahlayyaqamuyu, piw tūuuyiṅwyaqamuyu, pu a’tsatuyu, pu pas qaatsátotaniqey paṅqaqwat atsátotaqamuy amuṅemi. Noqw hak suan tutuqayhpit qa an hinmaqat pay mewni piw put eṅem taviwa. \v 11 Pam tutuqayhpi lomatuawit qaöwíhintaqat amum súnanta, it lomatuawit God ahpiy inumi mātaviwhqat ámuma. Nam pam sútsep tayawintiwaa. \s1 Gratitude for God’s Mercy \p \v 12 Nu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ pas hahlayi. Kwakwhat pi pam nuy qa atsat hinmaqat pan inumi tuptsiwhqe, nu put eṅem tumalay’taniqat aw nuy ayata, pu piw nuy öqalmaqa. \v 13 Ura nu hisat put aqw hiṅqawlawhqe, put sinomuyatuy okiwsahsana, pu nu pumuy qalomáyuaataṅwu. Nīk̇aṅw nu nāto qa tuptsiwni’taqe ōviy hihta hintsakqey qa navoti’ta. Noqw ōviy Tutuyqawhqa nuy ōkwatuwhqe, \v 14 Núokway nuy qaöwímaqa; nihqe nuy pan unaṅwtoynaqw, nu Jesus Christ aw tuptsiwe’ pas pavan put aw unaṅway’tani. \v 15 Noqw i’ yan lavayi pas antsaniqw, tatam sinom sohsoyam put kwusuyani: I’ Christ Jesus qaanhinwisqamuy ayo óyaniqe tūwaqatsit aw pítuhqata. Noqw nu’ hapi qaanhinwisqamuy amuṅaqw pas mohpeq’a. \v 16 Nīk̇aṅw pay Jesus Christ yaniqw nuy ōkwatuwa, pam inuhpiy mohti wuhkomaqaptsiy mahtaknaniqe ōviy’o. Noqw yahpiy haqahpiy sohsoyam put aw tuptsiwyaqam qatsit qa so’taqat himuy’vayaniqey navoti’yuṅwni. \v 17 God hapi sutsep Moṅwi, qa mokṅwuqa, qa taymataqnihqa, piw pam‐sa hapi sūk̇a suyan unaṅwtalwuwni’ta. Nam pam sutsep aqwhaqami k̇aptsi’tiwaa, piw tayawintiwaa. Nam antaa. \v 18 Taa, ítii Timothy, ura hakim tuptsiwni’yuṅqam uṅ hinhtiniqat aṅwu pay yuaatota. Noqw ōviy nu uṅ it ayatani: Um God eṅem hihta qalolmat aw rohommani. \v 19 Um qapēvewnit aṅ hinmani; kurs himu haqam qalomáhintaqw um uh’unaṅway ep navote’, qa pantsakni. Taq haqawat qa pan hinwisqe, tuptsiwniy ayo yukuya. \v 20 Ura Hymenaeus piw Alexander panhti. Noqw ōviy nu pumuy Satan aw mātavi, puma pāpu God aqw qa hiṅqawniqey tuwi’vaniqat ōviy’o. \c 2 \s1 Church Worship \p \v 1 Noqw ōviy nu yan ūmi lavayhtini: Itam sohsokmuy sinmuy amuṅem mohti pas okiwhtiwisni, nāwakinwisni, pu amuṅem aw hihta tūviṅlalwani, amuṅem aw kwakwhalalwani, \v 2 Tis ōviy aṅ pas momṅwituy, pu aṅ öqalat pasiwyuṅqamuy amuṅemi. Nen itam sutmakiwtaqat pās uyiwawtaqat qatsíyesni, pās tunatyawk̇ahk̇aṅw, qa atsáy’k̇ahk̇aṅwo. \v 3 Pi yan itam suan hinwise’, God itamuy ayo ōoyhqat unaṅwveyani. \v 4 Pam sohsokmuy sinmuy ayo nö́ṅakniqat nāwakna, pu put lavayiyat pas antsanihqat tuwi’vayaniqata. \v 5 Pi God hapi pas sūk̇aa. Noqw God pu sinmuy amuhtsave wúnuhqa pas sūk̇aa, i’ taqa, Christ Jesus. \v 6 Ura pam sohsokmuy sinmuy mātapniqe ōviy nātavi. Piw tuwaniyat aw pituqw, pam nuhtuhpa’ navotniwa. \v 7 Noqw ōviy nu put aw lavaytaviwa, pu ayaiwtaniqeyu. (Nu hapi Christ atpip pas súaṅqawu; nu qa atsálawu.) Nu imuy qa‐Jew‐sinmuy amumi ayatiwa, pumuy lomatuawit aw tuptsiwye’, lavayit pas antsanihqat aṅ hinwisniqat pan pumuy tutuqaynaniqe ōviy’o. \v 8 Paniqw ōviy sohsovik tahtaqt may qahováriwtaqat akw ōmi māvuyawk̇ahk̇aṅw, God aw nāwakintotaniqat nu nāwakna, qa itsívuiwk̇ahk̇aṅw, pu piw qa pēvewni’k̇ahk̇aṅwo. \v 9 Pu pay amún piw ima momoyam hamanay’k̇ahk̇aṅw, pās unaṅway’k̇ahk̇aṅw, yūyahiwtani; pu hihta pas a’nö hihk̇ay’taqat yūyahniqey qa pan tunatyawyuṅwni‐sik̇avalasivata, pu pearls pīwu; pu qa hīhin hȫmiy aw yuykuyani, pas pay pumuy piptsantotaniqat ōviy’o. \v 10 Puma qa panyuṅwt, lomahintsakpiy akw namtakni’yuṅwni. Pi pam pantaqa momoymuy God pas k̇aptsi’yuṅqamuy súamuhpee. \v 11 Pay wuhti qahiṅqawk̇aṅw, okiw unaṅway’k̇aṅw, God lavayiyat nanatuwnamantani. \v 12 Pu wuhti tūtutuqaynaniqat nu qa nakwha, pu tāqat aw moṅw’iwtamantaniqata; pay pam qa hiṅqawlawmantani. \v 13 Pi Adam mohti yukiwa; noqw aṅk pu’ Eve yukiwa. \v 14 Pu Adam atsat qa tuptsiwa; pi wuhti ūnatoyniwhqe, mewnit ep qaanhti. \v 15 Nīk̇aṅw pay kurs pam puwsuṅway amum namiyukit qa hovale’, nāmi unaṅway’te’, suan qatsit aṅ pās hinme’, pam tiylawhqey aṅ ayo yámakmantani. \c 3 \s1 Leaders in the Church \p \v 1 I’ hapi pas antsaa: Hak God sinomuyatuy amumi tunatyawtaniqey tuṅlay’taqa lolmat tumalat tuṅlay’ta. \v 2 Taay, noqw i’ hapi hak God sinomuyatuy amumi tunatyawtaqa pas qa hihta ep tukopniwtamantani; sūkw wuhtit kōñaatmantani; nāmi tunatyaltimantani; pasi’naṅway’tamantani; lomahintsakmantani; kiy ep sinmuy ōoyhtimantani; sinmuy tutuqaynaniqey tuwi’tamantani. \v 3 Honaqkuyit qa hīhikwni; qa a’nö unaṅway’tamantani; sīvat qa nanaqashintamantani; qa suy’tsiptimantani; qa a’nö hiṅqawnummantani; qa nāp hihta himuy qa tuṅlay’tamantani; \v 4 Kiy ep yesqamuy suan oyi’tamantani; timuy amumi tuyqawi’tamantani; pu timat nay k̇aptsi’yuṅwmantani. \v 5 Puyaw hak haqam kiy ep yesqamuy suan oyi’taniqey qa tuwi’taqa tis pam hin God sinomuyatuy oyi’tani? \v 6 Qa puhutuptsiwhqamantani; taq nāp hisat k̇a pam kwivi’naṅwtiqw, God put eṅem qalolmat yúkuni, pam Nukpanat eṅem hin yúkuhqey pan’i. \v 7 Pu ōviy piw pam qatuptsiwni’yuṅqamuy amuhpiy aw lomanavotiwtamantani; taq nāp hisat sen hak hihta ep put ōvelantaniqw, pam Nukpanat hūwiyat aqw pákini. \s1 Helpers in the Church \p \v 8 Pu ima aṅ tu’sawni’yuṅqam piw amún pasi’naṅway’yuṅwni; qa neveqyuaatotani; honaqkuyit qa hīhikwyani; sīvat qa nanaqashinyuṅwni. \v 9 Unaṅway pasiwk̇ahk̇aṅw, hihta as tupkiwtaṅwuqat itam tutuqayyaqw tuptsiwyaqey ṅuy’yuṅwni. \v 10 Pu ason piw ima mohti aw pohtiwyamantani; nen kurs qa hihta akw hinyuṅwe’, pahsat pu tu’sawni’taqat qeniyat ep hoṅvamantani. \v 11 Pu ōviy pay nȫmamat piw amún pasi’naṅway’k̇ahk̇aṅw yesni; qa kokoliyawhtni; suyan unaṅway’yuṅwni; sohsok hihta aṅ qa atsáy’wisk̇ahk̇aṅw hinwisni. \v 12 Pu tu’sawni’taqa sūkw wuhtit kōñaatmantani; timuy, pu kiy ep yesqamuy suan pās oyi’tamantani. \v 13 Pi ima suan tu’sawni’yuṅqam pas k̇aptsi’tiwyaṅwu; piw Christ Jesus aw tuptsiwnit qananahtsopk̇ahk̇aṅw yuaatotani. \s1 The Great Secret \p \v 14 Noqw pay hisnen nu qa pas hisattiqw ūmiqniqey wūwank̇aṅw, īit ūmi penta. \v 15 Nīk̇aṅw kurs nuy qa ītsniqw um God sinomuyatuy amuhpa’ hin hinnumniqey navoti’tani; puma hapi God qátuhqat aw tōnawtaqamu. Puma God lavayiyat pas antsanihqat makiway’yuṅqe, put ōmi ṅuy’yuṅwa. \v 16 Pi itam God pas k̇aptsi’yuṅwa, hihta as tupkiwtaṅwuqat pas antsa qaöwíhintaqat ṅuy’k̇ahk̇aṅwo, it’a: \q1 Sus’öqaltutuyqawhqa tokoy’vaqe namtakna; \q1 God Hikwsiat put qahováriwtaqat pan nuhtumi mahtakna; \q1 God hoṅviaymat put tuway’numya. \q1 Sopk̇awtaqamuy sinmuy amumi pam yuaatiwa; \q1 Pu tūwaqatsit ep sinom put aw tūtuptsiwa. \q1 Pam ōmiqatsit aw wīkiwhqe, pep k̇aptsi’tiwa. \c 4 \s1 False Teachers \p \v 1 Noqw Qahováriwtaqa Hikwsi hapi pas suyan paṅqawu, yaw haqami so’ṅwamiq haqawat tuptsiwnit aṅqw lasyaniqata. Nen hakimuy nukpanhihikwsimuy akw tuyqawiwk̇ahk̇aṅw, tūunatotoynayaqamuy amumi puma tuqayvastotani, pu qasuan tutuqayhpiyamuy aw’i. \v 2 Ima pan tūtutuqaynayaqam God aw tuptsiwni’yuṅqey atsáy’k̇ahk̇aṅw paṅqaqwani; nihqe soon puma qaanhtotiqey unaṅwpeq navoti’yuṅwni. \v 3 Piw puma hak haqam nȫmataniqat, piw puwsuṅwtaniqat tūmewantotani, pu hihta nȫsiwhqat nōnovaniqata. Noqw pay God hapi nȫsiwhqat yuku. Noqw ima tuptsiwni’yuṅqam, pu God tunatyayat pas antsanihqat navoti’yuṅqam hahlayk̇ahk̇aṅw put ömalalwani. \v 4 Pi sohsoy himu God ahpiy yukiwtaqa hapi lolma; noqw ōviy soon himu ayo yukiwni, hak put tsúyakniniq’ö. \v 5 Pi pam God lavayiyat akw pas hímuniwhtiṅwu, pu nāwakinpit akw’a. \s1 A Good Servant of Christ Jesus \p \v 6 Pay um īit yantaqat tuptsiwni’yuṅqamuy u’nantoyne’, um Jesus Christ eṅem suan tumalay’tani, itahtuptsiwniy ahpiy lavayit akw öqawi’k̇aṅwo, pu suan tutuqayhpit aṅ hinmaqey akw’a. \v 7 Nīk̇aṅw um aṅ an’ewakw tūtuwutsit, pu momoymuy lavaysaskwiyamuy qa aw unaṅwtavi’tani. Lolmat qatsit aṅ um nāö’qawnani. \v 8 Hak wáriktuwanlawhqa pay hihsavo put akw moṅwvastiṅwu. Noqw pay hak God pas k̇aptsi’taqa hapi put sutsep akw a’nö moṅwvasṅwu, it qatsit ep’e, pu qatsit nātoniqat ep pīwu. \v 9 I’ lavayi pas antsaniqw, tatam sinom sohsoyam put kwusuyani. \v 10 Pi itam paniqw maqsonlalwak̇aṅw, itamumiq hīhiṅqaqwaqat ep nakwhani’yuṅwa, ispi itam God qátuhqat aw yanyuṅqe ōviy’o. Pam hapi sohsokmuy sinmuy ayo ōoya, tis pi ōviy imuy tuptsiwni’yuṅqamuyu. \v 11 Iit um nuhtumi tutaplawni, put tūtutuqaynani. \v 12 Qa hak hapi ūmi qa kwaṅwátaytani, um nāto tsākwnihqat ep’e. Noqw um hapi nahpe imuy tuptsiwni’yuṅqamuy hin hinyuṅwniqat amumi namtakni’tani. Um pās yuaatani; um pās hinmani; um nuhtumi unaṅway’tani; um pasi’naṅway’tani; um tuptsiwnit aṅ hinmani, pu kwaṅw’ewakw qatsit aṅ’a. \v 13 Um nuy hisat aw pítuniqat aw pahsavo nuhtuni tutuvenit aṅ túṅwantaniqey aw unaṅwtavi’tani, pu tūökwhaniqeyu, pu tūtutuqaynaniqeyu. \v 14 Um hihta nahpe uhmakiway qa tatami’tani; pam hapi pantaqa ura wukw’a’yat ūmi matyawk̇ahk̇aṅw, hin hintaniqat lavayhtotiqat ahpiy ūmi noiwa. \v 15 Um īit aw wūwantamantani; um awsa yuki’tani; noqw uṅ öqawi’maqw, pam sohsokmuy amumi mātaktini. \v 16 Um nāmi tunatyawtani, pu tutuqayhpit aw’i. Um yūmosa panme’ hapi ayo nātavi’mani; pu ūmi tūqayyuṅqamuy piw ayo óyani. \c 5 \s1 Responsibilities toward Believers \p \v 1 Hak wūkw qa qöhqöyat, naynihqat pan aw pās yuaatamantani; pu pay aṅ qa wūwukwmuy uhtupkomnihqat pan’i, \v 2 Pu aṅ wūwukwmuy momoymuy úṅumnihqat pan’i, pu pay qa wūwukwmuy uhsiwamnihqat pan’i, qanānaphin wūwank̇aṅwo. \v 3 Pu um aṅ koṅnanalvutuy pas antsa nanalvutuy k̇aptsi’tani. \v 4 Kurs haqawa koṅnalavu tímuy’taqw, sen mö́muy’taqw, pay puma tuwat put pāsye’, kiy aw wikye’, pep tavi’yuṅwmantani. Yan puma God unaṅwveyani. Pi pam aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy amumi put tuṅlay’ta. \v 5 Noqw i’ hapi pas antsa nalqatqa God aw yank̇aṅw, mimhikqat, pu talöṅwiwmaqat aṅ yūmosa put aw okiwhtimaṅwu, pu nāwakinmaṅwu. \v 6 Nawus pi koṅnalavu kwaṅwáewhqatqa nāt as tayk̇aṅw pay soñawnen mokpuniṅwu. \v 7 Yan um pumuy amumi hiṅqawmaqw, puma qa hihta akw hinyuṅwni. \v 8 Kurs haqawa sinomuy hihta akw yesniqat amuṅem qa hintsak̇e’, tis pi ōviy pas amum ki’yuṅqamuy amuṅem pam qa pantsak̇e’, pam hapi tuptsiwniy ayo yuki’tani; nihqe qatuptsiwni’taqat epnihqe pas qa súantani. \v 9 Pu i’ hak koṅnalavu payhp sunat yahsaṅwni’taqa pas sūs puwsuṅwtaqw, pay um púmuy‐sa koṅnanalvutuy pan pohtoylani’tani. \v 10 I’ hak pan pohtoylaniwhqa hapi hihta lolmat hintsakqey akw aw navotiwtamantani, timuy suan wuṅwnaqa pīwu, hakimuy kiy ep pās ōoyhqee, pu God sinomuyatuy kukyamuy pāhomhqee, pu hihta akw okiwhinyuṅqamuy ep amumi unaṅwtapqee, pu hihta lomahintsatskiwhqat aṅ ahsupoq aṅ hinmaqee. \v 11 Nīk̇aṅw um aṅ momoyhoymuy koṅnanalvutuy pay qa nakwhani, taq puma Christ qa hihtatote’, pahsat puwsuṅwtotaniqey unaṅwtotiṅwu; \v 12 Nen qaanhtotiṅwu, motivasiwniy ayo yukuyaṅwuniqee. \v 13 Puma pantote’, qa hihta hintsatsk̇at, panis tuwat kīnawit yuṅtinumyaṅwu. Pu puma qa panis panyuṅwt, hīhihta yuaatotaṅwu; qa nāp hihta himuy aṅ sus’itsyaṅwu, pay as hihta qa yuaatotanik̇aṅw soq pantsatsk̇aṅwu. \v 14 Paniqw ōviy nuyniqw puma puwsuṅwtote’ tiy’ooyyani; nen kiy, pu timuy amumi tunatyawyuṅwni. Noqw sinom amumiq hiṅqaqwaqam pāpu qa hiṅqaqwani. \v 15 Taq haqawat pay Satan aw lasya. \v 16 Kurs haqawat tāqat sen wuhtit tuptsiwni’taqat ahpiyviat koṅnalvutiqw, pay pam put aw unaṅwtavi’tani; noqw God aw tōnawtaqam qa pumuy amumi enaṅ tūkwaiwyuṅwni. Nen puma aṅ pas qa atsat nanalvutuy amumi unaṅwtavi’yuṅwni. \v 17 Pu ima aṅ wukw’a’yat pas suan nuhtumi tunatyawyuṅqam pas pavan k̇aptsitiwyani, tis ōviy God lavayiyat yuaatotaqamu, pu tūtutuqaynayaqamu. \v 18 Pi ura tutuvenit aṅ yan pey’ta: Um wākasit söhövosit muritaqat motsóvuat qa sommantani, kita; pu piw yanwata: Pay tumalay’taqa ahsatiy hihk̇ay’taṅwu, yan’i. \v 19 Pu um wukw’ayat hihta qalománeveltoynayaqw, put qa kwúsumantani, ason pas lȫyöm sen pahyomhaqam put pas suyan navoti’yuṅqey paṅqaqwaqw, pu’ um aw tuwantamantani. \v 20 Pu aṅ qaanhintsatsk̇aqamuy sinmuy sohsokmuy amutpip u’nanamantani; noqw ahpiy sinom tsātsawnamantani. \v 21 Nu hapi God, pu Itahtutuyqawhqay Jesus Christ, pu pas namorstiwyaqamuy hoṅvia’yatuy amutpik ūmi pas paṅqawni: Um hapi qa hakiy sūkw‐sa pas hihtay’k̇aṅw, yan hinmani, qa sūkw‐sa eṅem tunatyawk̇aṅwo. \v 22 Pay um qa pas hakiy God tumalayat aw suhpanamantani, sen um qa pas aw hin suyan navoti’tee. Taq k̇a pam qaanhinmaqw, sinom uṅ aṅvaiwtaqat wūwayani. Um nāmi tunatyawte’, suan hinmani. \v 23 Pay um pāpu qa kūyit‐sa hīhikwt, pay hisaq wine hikwmantani, uhponoy qa kwaṅwáhintaṅwuniqw ōviy’o; pi um piép hinhtiṅwu. \v 24 Haqawatuy qaantsakpiam yep qatsit ep susmataqtiqw God amuṅem qalolmat yúkuniqw, pam pay navotiwta. Noqw pay haqawatuy qaanhintsakpiam tupkiwyuṅwa; nik̇aṅw ason hin yukiltiniqat aw pituqw pep pu’ sohsoy mātaqtini. \v 25 Pu pay ōviy piw pan haqawatuy lomahintsakpiam aṅwu pay mātaqya, pu ahpiy pay qa mātaqyaqa soon qa nāto mātaqtini. \c 6 \p \v 1 Pu ima aṅ tūtuwikt, moṅwímuy hapi ahsupoq hihta aṅ k̇aptsi’yuṅwni; noqw qa hak God, pu put tutuqayhpiyat hinwat ōvelani. \v 2 Pu ima aṅ tuptsiwni’yuṅqamuy moṅwi’muy’yuṅqam pay soq pi pumuy tuptsiwni’yuṅqw pumuy qa hihtay’yuṅwniqey qe’yani. Puma qa panyuṅwt, amuṅem suhtaq’ewk̇ahk̇aṅw, tumalay’yuṅwni, it aṅ wūwank̇ahk̇aṅwo: Ima pumuy akw moṅwvasyaqam pay pumuy amún God aw tuptsiwni’yuṅqe put aw unaṅwamatu. \s1 False Teaching and True Riches \p Iit yantaqat um tūtutuqaynak̇aṅw, aṅ ökwhantani. \v 3 Haqawat k̇a it tutuqayhpit súantaqat qa nānawaknani. Noqw it tutuqayhpi Itahtutuyqawhqay Jesus Christ lavayiyat ahpiynihqe itamuy hin Christ an yesniqat itamuy tutuqayna. Noqw puma put tutuqayhpit ayo yukuyat, hihta alöṅöt tūtutuqaynayani. \v 4 Puma pi kwīkwivitnihqe qa hihta navoti’yuṅwa. Panis tuwat haqam nāṅwuy’yuṅwniqey, pu lavayit pas hin lavaytaniqey‐sa tunatyawyuṅwni. Noqw put ahpiy hakim hihta ep qa tsuyhtiṅwu; pu nāṅwuy’yuṅṅwu; nānamiq hiṅqaqwaṅwu; nāismaqas’iwyuṅnwu. \v 5 Puma qalomáwuwni’yuṅqe, put ép nāṅwuy’yuṅṅwu; piw hihta pas antsanihqat qa navoti’yuṅwa. Púmuyniqw hak God pas k̇aptsi’taqa qa hihta rūrumnaniqey ep hahlayni. Pumuy panyuṅqamuy um aṅqw áyoni. \v 6 Noqw hak God pas k̇aptsi’taqa hihta himuy’taqey ep nakwhani’taqa pas antsa hahlayni. \v 7 Pi itam qa hihta yank̇ahk̇aṅw, it qatsit aw öki; nihqe ōviy itam qa hihta hink̇ahk̇aṅw, yaṅqw ahpiyyani. \v 8 Pay itam nȫsiwhqay’k̇ahk̇aṅw yuwsi’yuṅwe’, put ep nakwhani’yuṅwni. \v 9 Taq ima aṅ k̇āhaktotiniqey nānawaknaqam unaheppit hūwit antaqat aw ö́kiṅwu; pu hīhihta an’ewakw qalomátunatyawyuṅwa. Noqw put akw sinom nāhovalaye’, súlawhtiṅwu. \v 10 Pi hak sīvat pas hihtay’te’ sohsok hihta qalomáhintsakpit aw unaheviwṅwu. Put hapi haqawat nānawaknaqe, qapēvewnit aṅqw lasya; nihqe hīhihta qahahlayhpit akw nāsöskwiyaqe, nātuhotota. \s1 Personal Instructions \p \v 11 Noqw ūm’i, um God tumal’ayaata, pay um īit yantaqat ayo yuki’tani. Um Christ an suan hinmaqey aṅ ö’qalni, qapēvewnit aṅ hinmaniqeyu, nuhtumi unaṅway’taniqeyu, qa īts hin unaṅwtiniqeyu, okiw’unaṅway’taniqeyu. \v 12 Um itahtuptsiwniy ōviy hihta qalolmat aw rohommani. Um qatsit qa so’taqat ṅuy’tani; put aw um wáṅwayniwa, um wūhaknihqamuy sinmuy amutpip God aw tuptsiwni’taqey paṅqawhqee. \v 13 God hapi sohsok taytoynaṅwuqa ūmi tayma, Christ Jesus ámuma. Ura pam Pontius Pilate atpik suan namtakna. Noqw ōviy pumuy amutpip nu ūmi pas paṅqawni: \v 14 Um uhtumalmakiway suan hinhtini. Hisat Itahtutuyqawhqa Jesus Christ mātaktiniqat aw pahsavo qa hak uṅ hihta ep tukopnani. \v 15 Pi hisat aw pituqw, pam namtaknani, God put eṅem tokiltaq’ö. Pam hapi Sus’öqalanihqe, pas k̇aptsitiwhqat sohsoyam navoti’yuṅwni. Pi pam hapi sinmuy moṅwímuyatuy amumi Moṅwi, piw pumuy tutuyqawhqayamuy amumi Tutuyqawhqa. \v 16 Pam sūk̇a pas qa mokṅwu, pas suyan tālat ep ki’ta; noqw soon hak put aw pítuni; kurs hin hak haqam put aw yórikni. Nam sohsoyam yūmosa put k̇aptsi’yuṅwt, put‐sa öqalay’taqat paṅqaqwani. Nam antaa. \v 17 Um yep qatsit ep hihta a’nö himuy’yuṅqamuy amumi paṅqawhq, puma qa pas hihtunihqey namiwuwantotani; pu k̇āhakiwuy pay kurs hintaniqat qa aw yanyuṅwt, God qátuhqat aw yanyuṅwi, itamuy hihta aṅ nāvok̇awintaniqat ōviy itamuy sohsok hihta qaöwíhuylawhqat aw’i. \v 18 Nen puma hihta lolmat hintsatsk̇e’, hihta qa k̇ahk̇awnayat, tūhuytotaniqey suhtaq’ewyani; nen lomatumalay ahpiy k̇āhak’iwyuṅwni. \v 19 Nen hisat aw talöṅvaniqat aṅwu aw hihta qa hinhtiṅwuqat nenṅem waranhtote’, qatsit qaso’taqat himuy’vayani. \v 20 Pas aw iunaṅwa Timothy, um hapi hihta ūmi noiwhqat aw tunatyaltini. Nen nukuslavayit, pu an’e’wakwlavayit qa aw unaṅwtavi’tani. Piw himu navoti itahtuptsiwniy amum qa súnantaqat um qa aw hintsakni, pam pi pay qa pas antsa navoti. \v 21 Noqw haqawat put aw lasyat, itahtuptsiwniy tatamhtota. Nam Jesus Christ núokwaat umum yantaa. Nam antaa.