\id PHP NT0001.PH1 LANGUAGE ALLEN 3-Apr-87 \h PILIPAI \toc1 PILIPAI \toc2 PILIPAI \mt1 PILIPAI \c 1 \s1 A kalanloun te koloto meni e Pol turu Kristenir i Pilipai \p \v 1 Alia e Pol ne Timoti, u katunun kui tere Iesu Kristo, alam e hala menami a kalanloun teka i tamilimiu hoboto u katun tere Iesu Kristo te ka mia tara taun i Pilipai, alimiu nu katunun halotu nu katunun hitaguhu turu lotu. \v 2 E Sunahan e Tamarara ne Iesu Kristo a Tsunono e tatei tatagi rario limiu ne tatei hala has raroi limiu a masalohana. \s1 E Pol e singo sil rena u Pilipai \p \v 3 Alia e haniga gia tere Sunahan tara mamana poata te hakats sil mera gilia limiu. \v 4 Na tara mamana poata te singo sil ragi lia limiu, alia e singo megu a nisasala. \v 5 Taraha, alimiu e taguhe molia tara toukui turu Bulungana u Niga, tara poata tu hengo tutune mien limiu ba te noana i romana. \v 6 Alia e atei silegu e Sunahan e hatania hakapi a toukui a niga teka i tamilimiu ba te kato noa hase noen e popona te kapa nitoa nen romana tara poata te butu nama romana u Lan u Kapan tere Iesu Kristo. \v 7 E nigana te mar hakats mera gilia limiu teka, taraha a torir e roron hakats sil rano limiu. E Sunahan e kalala hoboto rira tara poata tu ma ka noaia lia tara karabus ba te kato hatagala noa has lanegu u Bulungana u Niga. Ne Sunahan e kalala noa has rano ra i romana te ka gia lia tara karabus. \v 8 E Sunahan e atei silena a torir e ngil koru rano limiu hoboto te mar ngil has mera nei limiu e Iesu Kristo. \v 9 Na lia e singo silegu a markatona turu hiangilngil i tamilimiu e ga la haniga nitoa ba te kato talasina, ba niatei i tamilimiu te tatei pan susuluna, ba limiu te hatatei haniga namiu a ka te nigana na ka te ma niga nei. \v 10 Ba limiu te tatei hanige miu a ka te niga balana. Ba limiu te gogosomiu romana ba te ma ka memi ta markato ta omi tara poata te butu nama romana u Lan u Kapan tere Kristo. \v 11 Ba limiu te saputu memiu romana u markato u niga te habutu peise iena e Iesu Kristo, ba limiu te toan hapanemiu e Sunahan ba te soloseie men. \s1 E Kristo a mouna a nitoatoa \p \v 12-13 A ma tsi hahatoulana i tar, alia e ngilegu alimiu go atei sile iam a ka te butuia i tar e taguhu koru a toukui turu Bulungana u Niga me tatsihasa haniga uana turu katun, e antunana turu soldia hoboto tara Gamman Pan i iahana taun teka na palabir u katun hoboto has i teka e atei siler alia e ka sile gia tara karabus te katunun kui uagu lia tere Kristo. \v 14 A para koru a katun te pala uar tere Kristo e hamana hatagala koru tala uar tara Tsunono, taraha alia e ka gia tara karabus. Nori e ongolo korur ba te ranga hatei ner u ranga tere Sunahan ba te ma matoutri. \v 15 A palai e rarare meri e Kristo taraha nori e hiomi ria i tar ba te kato haraharaha rer u katun. Kaba palai e rarare meri e Kristo taraha nori e niga ria i tar. \v 16 U katun e kato merien te ngil mena rien lia. Nori e atei siler e Sunahan e haka mei lia teka te go tuol hakarapoto meni lia u Bulungnana u Niga. \v 17 Kaba nori a palai e rarare meri e Kristo e putu ner u katun e gi kukute ren. Nori e ngilin lu ner a solo a kapan ba te ngilin kato hatiama lel ner a torir tara karabus teka. \v 18 Kaba e noahasina te hohou rarare uar a palai na te rarare hamana uar a palai. U katun e rarare noa haser e Kristo, na nonei a ka teka te sasala megu lia. \v 19 Na lia e sasala noa has gou. Alia e atei silegu e Sunahan e taguhe nolia ba lia te ka hanigagu, taraha alimiu e singo sile molia nu Namnamei tere Iesu Kristo e taguhe nolia. \v 20 A torir e ngil hatagala koruena ne hamana koru hasena alia e ma katoe goi ta ka te tatei matsingolo negou lia. Tara mamana poata alia e ngilin ongologu, kaba i romana alia e ngilin ongolo korugu. Na lia e ngilegu a peisar hoboto e ga hapan e Kristo, e noahasina alia e toatoa gou tsi alia e mate gou. \v 21 Taraha, a mouna a nitoatoa i tar e Kristo. Na te mate goa lia, ba lia te lue gou a nitoatoa te niga balana. \v 22 Te toatoa noa has goa lia, ba lia te kato lele gou a toukui a niga. Alia e ma atei silegi aha te nigana — te go toatoa noa u lia tsi te go mate u lia. \v 23 Alia e hula hakats negu a ka teka. Alia e ngil koruegu te go na ka gono meni e Kristo, te niga balana. \v 24 Kaba a ka a kapan te nigana i tamilimiu te go toatoa noa u lia. \v 25 Alia e hamana koruegu a ka teka, na lia e atei silegu alia e toatoa gou. Alia e ka gono noa has merago romana limiu hoboto ba te taguhegu a nihamana i tamilimiu te ga pan haniga susul uen, ba limiu te sasala has mou. \v 26 Ba poata te na ka gono lel mera goa lia limiu, ba limiu te sasala memo lia ba te solo seiemiu e Iesu Kristo. \v 27 A markato i tamilimiu e ga matskö hapopoia turu Bulungana u Niga. Alia e na tara lel toum rago limiu tsi e moa? Kaba alia e ngilin hengo noa has negu te go tuol hatagala uam limiu ba te ka memiu u toa puku u hakats, ba limiu te tagala hoboto silemiu u hihatutsina turu Bulungana u Niga. \v 28 Alimiu go ma matout rami u katun te pakö rario limiu. Alimiu go ongolo nitoa iam. A markato teka e haruto rano ien alimiu te tagala saluhe mou romana na nori e rus riou romana, taraha e Sunahan e taguhu rano limiu. \v 29 E Sunahan e hanige iena alimiu go solosei sila nemia e Kristo te hamana uami limiu i tanen na te lu mena moi romana limiu u kamits i tanen. \v 30 E here nei ara hoboto e pula gono mera u pakö tere Kristo. Alimiu u rute iam alia u mar haruto meni teka i manasa te ga mana u u Bulungana u Niga, na i romana alimiu e hengoemiu alia e kato noa hase gen. \c 2 \s1 E Kristo a katun papala na katun pan \p \v 1 Alimiu e go ma tatei solopalemi a ka teka: te ka hoboto gono mera ra e Kristo ba torirara te tatei tagalana, ba ra te hiangilngilira, ba ra te tatei ka haniga gono mera u Namnamei tere Sunahan, ba te hiatatagira. \v 2 Alimiu e hamanemiu a man ka teka? Alia e atei silegu te mana uanen, ba lia te ranga hatagala gia i tamilimiu, alimiu go ka meiam u toa u hakhakats ba te hiangilngil hamanamiu, na limiu go heremi a toa katun. Te mar kato uamou limiu teka, ba lia te sasala nitoa gou. \v 3 Alimiu go ma hakats peisa nami a peisamiu ba te torohanan kato hapanemiu a peisamiu. E moa. Kato hatetenei iam a peisamiu. A man toa i tamilimiu hoboto e ga poei a tana katun e niga balana i tanen. \v 4 Na limiu go ma hakats peisa silemi a man ka peisa i tamilimiu. E moa. Alimiu go hakats sil hase iam a man ka tara palair u katun. \v 5 Alimiu go mar hakats has uam te mar hakats u e Iesu Kristo: \v 6 Nori mere Sunahan a toa puku, kaba e Kristo e ma peitsni a nikapan i tanen. E moa. \v 7 Nonei e haka ban a nikapan i tanen me butun katununa, a katunun kui noa lahas. \v 8 E butun katunuma me kato hateteneiena a peisanen, me hengo koruena e Sunahan popona te mar mate noa has uen tara koruse. \v 9 E Kristo e mar kato u teka, be Sunahan e hala sei korue nen me hale neien a solo a kapan te pan bala nena u solo hoboto. \v 10 Bu katun hoboto i Kolö na i puta na i han turu mate te hatukunur romana ba te hapaner a solo e Iesu. \v 11 Bu barebana hoboto te atei riou ba te poier e Iesu Kristo te Tsunonona, na ka teka te soloseie nou e Sunahan e Tamarara. \s1 Alimiu e heremi u ualesala tara han i puta \p \v 12 A ma tsomi i tar, alimiu u roron hengoe molia tu kaia lia i tamilimiu. Kaba limiu go hengo hatagala lel noa hase molia tara poata te ka halehana bara gia lia limiu. E Sunahan e lu pouts merai limiu i tanen. Na limiu go matout iam ba te haneimiu ba te kui hatagala silemiu te go hakapa haniga mena milimiu a toukui a niga teka tere Sunahan. \v 13 Taraha, e Sunahan e kuina i torimilimiu ba te taguhu rano limiu te go ngil mena milimiu u ngil i tanen ba te katoemiu a man ka te hanige nen. \v 14 Tara mamana ka te katoe milimiu, alimiu go ma ranga homi nami a nikaka i tamilimiu, ba te ma hiangenngenami. \v 15 Alimiu go ka halehana ba neiam a man ka man omi. Alimiu a galapien tere Sunahan e go niga nitoa iam, noahasina te ka uami limiu i gusur u katun u omi te katoer a markato a tutu. Alimiu e ka heremi i gusuren u ualesala te alesalana turu kuhil. \v 16 Hala rami u rangana tara nitoatoa. Te mar kato uamou limiu teka, ba lia te haniga koru rago romana limiu turu Lan Pan tere Kristo. Taraha, nonei a man ka teka e haruto nanou romana alia u ma tapusun kui hatagalai. \v 17 Alia toum e mate gou ba te here goi u hats te la uana tere Sunahan, taraha alia u taguhu rio limiu te go hamana uam limiu. Te mate hamana goa lia, ba lia te sasala noa has megoen. \v 18 Na limiu go sasala has iam, na ra hoboto gi sasala has. \s1 E Timoti ne Epaprodaitas \p \v 19 Te haniga noa e Iesu a Tsunono, ba lia te hala boroboro negou e Timoti i tamilimiu, ba nonei te tatei soata pouts mena mei romana u bulunganana i tamilimiu i tar ba te kato hagegahena a torir. \v 20 Nonei a toa puku lasi a katun te mar hakats koru sil mera nei limiu te mar hakats uagu lia. \v 21 A palair u katun hoboto e hakats las ner a nikaka peisa i taren, ba te ma hakats bala sileri a man ka tere Iesu Kristo. \v 22 Alimiu e atei silemiu e Timoti e harutein nonei a katun a kukui a niga. Alia e heregi e tamanen ba nonei te here nei a pien i tar. Alam e kui hoboto silem u Bulungana u Niga. \v 23 Na lia e ngilin hala nagoen i tamilimiu tara poata lasi te atei sile goa lia aha te butu noa i tar teka. \v 24 Na lia e hamanegu a Tsunono te katoe nou a maroro i tar, ba tara tsitabubun poata ba lia has te na tara rago limiu. \v 25 Kaba lia go hala mam poutsin e Epaprodaitas i tamilimiu. Nonei a hahatoulana i tarara tu hala nemu malimiu te ga mi taguheio lia. Nonei e kui gono meio lia me tagala gono meno lia turu Bulungana u Niga. \v 26 Nonei e ngilin tara koru rano limiu, na nonei e hakats hapara koruna, taraha alimiu u hengo niam te ka menien a nimate. \v 27 E manana, nonei e ka mei a nimate pan me katsin matena. Kaba e Sunahan e tatagi nen ba te kato haniga poutse nen. Ne Sunahan e tatagi has nio lia, taraha alia e namos ka megu a tana nitatagi lel has. \v 28 Na lia e sasala koru megu te hala pouts mena gien lia i tamilimiu, ba limiu te tatei tara poutse men ba te sasalamiu, ba lia te ma tatei tori-tiama lel goi. \v 29 E kato uana teka ba limiu te hatsomi namen tara solona Tsunono. Na limiu go hapane iam a mar katun teka. \v 30 Taraha, nonei e kui bei e Kristo popona te sukusukun mate uen. Nonei e kato sil e ga hakapa bei lia a toukui tu ma antunan kato hakapa bemi limiu alia. \c 3 \s1 A markato a matskö hamana \p \v 1 Na tana ka lel a ma tsi hahatoulana i tar, alimiu go sasala meiam a Tsunono. Alia e ma gegesi megi te rarare hakopis mena gilia u ranga. Ne taguhu has rano limiu. \v 2 Hanei sile iam u katun te kato homir, te kato hereri u muki, na te poier alimiu go hapö neiam a pikpikömilimiu. Hanei hatagala sil reiam. \v 3 A markatona i puta na markato te hapö menari a hatoatongo tere Sunahan turu pikpikö e ma kato ranei ra u katun tere Sunahan. E moa. Ara u katun hamana tere Sunahan, taraha ara e hatsunonera e Sunahan i torirara ba te sasala mera e Iesu Kristo. \v 4 Sanena te go ngil u lia, alia sane tatei haruto negu a mamana markatona i puta i tar te roron ranga ner a barebana te ga taguheio lia. E noahasina tara saha mar katun te poiena nonei e ka mena a mamana markatona i puta te tatei taguhe nen, alia e antunan karase gen tara man ka teka. \v 5 Hena, turu hatoalinu lan ti poseia lia, a hatoatongo tere Sunahan i pö nia i pikpikör. Alia u toa u rahatsing turu katun i Israel, a toun Hibru hamana, taraha alia u tuhanaia tara hun katun tere Bentsamin. Na lia has a toa Parisi i manasa, na lia u tagala sil korui u Lo turu Jiu. \v 6 Alia u tagala sil korui u lotu turu Jiu ba te hakamits regu a pal katun tere Iesu. Na turu Lo turu Jiu, alia a katun a matskö koru i manasa. \v 7 I manasa alia u roron poei a man ka teka te taguheio lia. Kaba i romana alia e poiegu a man ka teka a man ka pinopino, taraha alia e hamana tala gia tere Kristo ba te niga bala tala nena a man ka teka. \v 8 Aa, a man ka hoboto te butuia i tar e here tala nei a man ka pinopino te hakats sile gia lia e Iesu Kristo a Tsunono i tar. Alia e atei sil talegu e Iesu, na nonei te niga bala nena a mamana ka hoboto. Alia e ngil korue gen ba te sigala hakapegu nonei a mamana ka hoboto teka tu ngil korui lia i manasa. Na lia e ngö tala megien a bita pinopino te go tatei pile kap meni lia e Kristo. \v 9 Alia e ngilegu a peisar e ga ka nitoa u tere Kristo tara mamana nikaka i tar i puta. Alia e ma tatei poe lelegi alia a katun a matskö te kukute mena gilia u Lo turu Jiu. E moa. I romana alia e tatei poiegu e Sunahan te kato hamatsköeio lia i matanen, taraha alia e hamana uagu tere Kristo. \v 10 Alia e ngilin atei haniga sil koruegu e Kristo. Na lia e ngilin atei sil hasegu a nitagala te hatakei ien tara tou mate. Alia e ngilin sagohegu a kamits te sagohe ien na te go here noa has menien lia tara poata te mate ien. \v 11 Na lia e ngilin takei pouts hasigu romana tara tou mate i tar ba te toatoa pouts leligu. \s1 Ara gi pietaia turu hihikuma \p \v 12 Alia e ma poegi alia u kato hakapi a man ka teka ba te niga nitoagu. E moa. Alia e torohanala noa hasegu te go here meni lia a mar katun te hopu kap sil mei lia e Iesu Kristo. \v 13 A ma tsi hahatoulana, alia e ma poegi alia u lu hakapi a markato teka. Kaba alia e roron hakats negu a toa ka teka: alia e ngilin solopala negu a man ka ni manasa ba te kato hatagala silegu a man ka ni murimuri. \v 14 Alia e heregi a katun te pietana turu hihikuma ba te torohanan luena a prais. Na prais i tar e kato uana, e Sunahan e ngö sila nenoa lia tere Iesu Kristo ba lia te la uagou i tanen i iasa. \v 15 Ara hoboto te atei haniga silera a Tsunono e gi mar hakats u teka. Na te hakats halhal ria a palai i tamilimiu, be Sunahan te haruto ranoi limiu aha te nigana. \v 16 Na ra gi la haniga nitoaia tara toa maroro noa has ti sila mara. \v 17 A ma tsi hahatoulana, alimiu go kato tatate hoboto nitoa niam te mar kato uagu lia. Alam u haruto hakapa rio limiu te go mar kato uam limiu, na limiu go tara kap riam u katun te mar kato uar te kato uamu lam. \v 18 Alia u hatei rilimiu a ka teka tara mamana poata, na torir e tiama mena te ranga lel mena gien lia: u katun u para te omier u hihatutsina te mate u e Kristo tara koruse. \v 19 Nori e ka ria tara maroro te tia ria, taraha nori e hakats sil talaser a tou nou, ba te sasala mer te haniga mena rien a man markatona tara matsingolo, ba te hakats puku lasi ner a man kana i puta. \v 20 Kaba a han i tarara e kana i Kolö, na ra e alosera a Tsunono i tarara e Iesu Kristo te ga koul men i Kolö ba te mi lu pouts rano ra. \v 21 Nonei e hapalisena romana u tuanrei u pata i tarara ba te kato here nane ien romana a tuanreinen te niga nitoana, tara nitagala te tsunono pan mene ien a mamana ka. \c 4 \s1 U hihatuts \p \v 1 Na ma tsi hahatoulana, alimiu go tuol hakarapoto uam teka tara nitagala tara Tsunono. Alia e ngilin tara koru rago limiu, a ma tsomi i tar. Alimiu e kato hasasale molia na limiu e heremi a prais i tar. \v 2 Alimiu oro Yuodia mere Sintiki, alia e ranga hatatagi gia i tamilimiu, alimiu go torohanan hianiganiga iam, taraha alimiu u mun toulana te hamana uami limiu tara Tsunono. \v 3 Na lö has, a helasolana koru i tar, alia e ngilegu alö go taguhir a elasolana tahol teka. Taraha, nori i kui hatagala koruia ti hahatei lameni u Bulungana u Niga, nori mere Klemen nu palair u hahikapien hoboto i tar ti kui gono meio lia na soloren te kana turu bukuna tara nitoatoa. \v 4 Alimiu go sasala hiton meiam a Tsunono! Na lia e hatei lel rago limiu, sasala iam! \v 5 Alimiu go tami mia turu katun hoboto. A Tsunono e ma pina namei romana te ga kopis uamen. \v 6 Alimiu go ma hakats hapara nami ta toa ta ka. Kaba limiu go singo sil iam a mamana ka, ba te rangatsemi e Sunahan a man ka te makumuna i tamilimiu, ba limiu te haniga nitoa uamiu i tanen. \v 7 Na masalohana te hala nena e Sunahan e pan balana. U katun e ma tatei atei sile rien. A masalohana teka e ka noa i torimilimiu na turu hakats i tamilimiu te hamana uami limiu tere Iesu Kristo. \v 8 Na toa patu a ka, a ma tsi hahatoulana. Alimiu go hakats hiton sil iam a man ka te manana na te nigana na te matsköna na te gogosona na man ka te hanige ier u katun. Alimiu go hakats sil iam a mamana ka te tatei ranga haniga ner u katun. \v 9 Alimiu go katoe iam a man ka tu hatuts rilia limiu na man ka tu tare iam limiu tu kati lia na man ka tu hengoem limiu tu kati lia. Be Sunahan te ka gono merano romana limiu. Nonei te hala ranoi ra a masalohana. \s1 E Pol e haniga mena a man ka te luen \p \v 10 Alia e sasala korugu na lia e haniga gia tara Tsunono te haruto lel mena milimiu te hakats sil mena milimiu alia. Alimiu e ngilin taguhu nitoa namo lia, kaba limiu u solon moa iam ta maroro. \v 11 Alia e ma ranga menagi teka te makmakum uana a man ka i tar. Taraha, alia e antunan sasala tala megu a saha man ka te ka megu lia. \v 12 Alia e antunan ka hanigagu tara poata te makmakum uana a man ka, na tara poata has te ka megia lia a man ka man para. Tara mamana mar nikaka alia u hatatei hakapein te go mar sasala u lia, e noahasina te go masul u lia na te go bes u lia, tsi te go para u a man ka na te go makmakum uen. \v 13 E Kristo nonei te hale noi lia a nitagala te hantune nolia tara mamana ka hoboto. \v 14 Kaba limiu e kato haniga koru memiu te taguhu noa has mena milimiu alia tara poata teka te ka megia lia u tori u tiama. \v 15 Alimiu u Pilipai e atei silemiu, a poata tu la ba nia lia a provins i Masedonia tara poata mam tu rarareia lia u Bulungana u Niga, alimiu a toa puku a pal katun turu lotu tu taguhe molia tara markato te molamola naria a moni. A tana pal katun e moa. \v 16 Na poata tu kaia lia tara taun i Tesalonaika, alimiu u hala lel hase milia a monin hitaguhu. \v 17 Kaba limiu go ma poemi alia e ngilin lu tunegu a moni. E moa. Alia e sasala megu te tara menagi te tatangana uami limiu, be Sunahan te palise noen. \v 18 Alia e saputu piu tala megu a man ka hoboto te ngile gulia. E Epaprodaitas e mi halei lia a man ka hoboto tu hala nemu malimiu. A man ka teka e hereri u hats te la uana tere Sunahan te soka hanigana na te haniga koruena e Sunahan. \v 19 Na Sunahan i tar e hala ranei romana limiu a mamana ka te makmakum nami limiu e popona tara mamana ka a niga koru i tanen, taraha ara e pala uara tere Iesu Kristo. \v 20 Ara gi solo sei nitoan e Sunahan e Tamarara tara mamana poata hoboto. U mana. \s1 U rangan hakapa \p \v 21 Hatsomi riam u katun hoboto te pala uar tere Iesu Kristo. Nu hahatoulana i tarara te ka gono merio lia e hala has ner u haniga i tamilimiu. \v 22 U katun tere Sunahan te kui ria tara luma pan tere Sisa a Gamman Pan e hatsomi koru rario limiu, nu katun hoboto tere Sunahan teka e hatsomi has uar i tamilimiu. \v 23 E Iesu Kristo a Tsunono e tatei taguhu rano limiu. Nonei talasi. \b \p Alia e Pol