\id MRK NT0001.Mk1 HALIA LANGUAGE ALLEN 6-APR-87 \h MAK \toc1 Mak U Bulungana u Niga tere Iesu Kristo te kolotein e \toc2 MAK \mt1 Mak \mt2 U Bulungana u Niga tere Iesu Kristo te kolotein e \c 1 \s1 E Jon e habulungana mamin e Iesu e ga lama \sr (Matiu 3:1-12, Luk 3:1-18, Jon 1:19-28) \p \v 1-2 U Bulungana u Niga tere Iesu Kristo a Pien Tson tere Sunahan e mar tania u teka: a propet tere Sunahan e Aisaia e kolotein u ranga i manasa me poiena, \q1 “E Sunahan e poiena, ‘Hengo iam. \q1 Alia e hala negu romana a katunun tatala i tar te ga mam nio lö, ba nonei te hamatsköena romana a maroro i tamulö. \q1 \v 3 Nonei e na ranga hapan noa romana tara latu pinopino ba te poiena, Kato hamatsköe iam u markato i tamilimiu, taraha a Tsunono e ngilin sila nama romana tara maroro a matskö.’” \v 4 Na nonei a katun te hale iema e Sunahan nonei e Jon, a katun te baptaisir u barebana. Nonei e butuia i latu pinopino me habulunga nana me poiena, “Habirits ba niam u markato u omi i tamilimiu ba te habaptaismiu, be Sunahan te lu ba nenou u markato u omi i tamilimiu ba te tara pouts rano limiu.” \v 5 Ba barebana hoboto tara provins i Judia na tara taun i Jerusalem i na hengota tere Jon. Ba nori i poke ieto u markato u omi i taren ba nonei te baptais ranen tara ramun olo i Jodan. \v 6 E Jon e roron hasogi u hasobu ti kuiei a huluna kamel, ba te hapouse iena lete. Na nonei e roron noui a köno nu möröana. \v 7 Nonei e ranga u tara barebana me poiena, “A toa katun e murimuri nena molia te pan bala neno lia. Nonei a tsunono pan, na lia a katun papala koru. \v 8 Alia e baptais ragi limiu u ramun tun, kaba nonei te na baptais ranoi romana limiu u Namnamei u Goagono.” \s1 E Iesu e butuia tere Jon \sr (Matiu 3:13-4:11, Luk 3:21-22, Luk 4:1-13) \p \v 9 Nonei tara poata e Iesu e la ba nema a taun i Nasaret tara provins i Galili, be Jon e baptaise nen tara ramun olo i Jodan. \v 10 Be Iesu e takei poutsuna turu ramun ba te tarena u Kolö te takalata, bu Namnamei tere Sunahan e koul uamato i tanen e here mei a kulu. \v 11 Bu toa u ranga e butu nama i Kolö me poiena, “Alö a Pien Tson a tsomi koru i tar. Alia e haniga korue golö.” \v 12 Bu Namnamei tere Sunahan e hala boroboro mena neien tara latu pinopino. \v 13 Ba nonei e na ke iena u 40 u lan i latu pinopino te kaia a mamana ka a hie, be Satan e torohane ten. Bu angelo tere Sunahan e mi taguheto e Iesu. \s1 E Iesu e ngör a elahats a katun \sr (Matiu 4:12-22, Luk 4:14-15, Luk 5:1-11) \p \v 14 I murina ti haka meni e Jon tara karabus, e Iesu e la uala i Galili me na rarare iena u Bulungana u Niga tere Sunahan. \v 15 Ba nonei e poiena, “A poata e sukusuku nama te pepeito kap ranoa e Sunahan a barebana. Palise iam u markato u omi i tamilimiu ba te hamanemiu u Bulungana u Niga.” \v 16 E Iesu e laia i kotolana tara Ramun a Perperere i Galili ba nonei e tara rena ere Saimon mere Endru u mun toulana ba te hagala ria i ramun, taraha nori u katunun hagala. Nori i holei a kannou i taren a iena. \v 17 Be Iesu e poiena i taren, “La gono memu molia. Alimiu u roron sohe iam a iena tara abe, kaba lia e hatuts ragoi limiu te go ngö gugono mera milimiu u katun i tar.” \v 18 Ba nori e la ba hamanasa ner u abe i taren me la gono meren. \v 19 Ba nonei e gamon la lelina me tara rena ere Jemis mere Jon a hinpien tere Sebedi. Nori i kaia tara tsi tolala i taren ba te suge ier u abe i taren. \v 20 Ba nonei e ngö ranen e gi la gono meien. Ba nori e la ba hamanasa ner e tamaren e Sebedi ba te kana tara tsi tolala nu tsonun kui. Ba nori a elasolana e la gono mer e Iesu. \s1 A mate a omi e sesei a katun \sr (Luk 4:31-37) \p \v 21 Nori i la u tara toa taun te ngöeri Kapeneam. Ba turu tana u Lan u Goagono turu Jiu, e Iesu e tasuia tara luman lotu me hatanian hihatutsina. \v 22 Ba barebana ti hengo ien i asingotota te mar hihatuts uen. Nonei e ma herei u tson hihatuts turu Lo, kaba nonei e hihatuts herei a katun te ka mei a nitsunono pan. \v 23-24 Ba toa tson a sesein mate e butu hamanasana me ku homina me poiena, “O Iesu ni Nasaret. Alö banei go haka ba rio lam! Alö e mi katsin kato homi ramo lam! Alia e atei silegu alö a katun a goagono tere Sunahan!” \v 25 Be Iesu e ranga sisi mieto a mate me poiena, “Kokomoto. Koul ba nema.” \v 26 Ba mate e gas hapanena a tson me ku hohomina me koul ba nanen. \v 27 Ba barebana hoboto i asingoto koruto me hiarangrangatar me poier, “Aha nonei reka? U mar hihatuts u tsimus? A katun teka e ka mena a nitagala te go ranga meien u mate u omi e gi koul ba nori te maniete ren!” \v 28 Bu bulungana tere Iesu e la kalakala boroborona tara mamana han hoboto i Galili. \s1 E Iesu e kato haniga poutsir a barebana \sr (Matiu 8:14-17, Luk 4:38-41) \p \v 29 Nori i la ban a luman lotu me na tasur i luma tere Saimon mere Endru. Ne re Jemis mere Jon i la gono has meren. \v 30 Ba halis a tahol tere Saimon te opu mena a bakunen e hiski. Ba nori e hatei boroboro naren tere Iesu. \v 31 Be Iesu e toan la uana i tanen me luena limanen me hatakeie nen. Bu hiski i bakunen e kapana ba nonei e na nasena kannou i taren. \v 32 Tara lahibong ba barebana e peigi rarima u katun ti ka mei u nimate nu katun ti seseir u mate u omi. \v 33 Bu katun hoboto tara taun teka e mi gonogono ria i matana luma. \v 34 Be Iesu e kato haniga reiena u katun u para ti ka mei u mamana u mar nimate, me tsuga rena u mate u omi u para. Ba nonei e hakokomoto rena u mate, taraha nori i atei sile ien. \s1 E Iesu e rarareia i Galili \sr (Luk 4:42-44) \p \v 35 Tara lunlan koru e Iesu e takei me la uana tara toa makum a ski me na singo uana tere Sunahan. \v 36 Be Saimon na palai i tanen i lato me na sakie ren. \v 37 Poata ti sabie ien e Iesu ba nori e hateie ren, “U katun hoboto e sakie rio lö.” \v 38 Be Iesu e ranga palisina, “Ara gi la u tara palabina u han te sukusukuna ba lia te na tatei rarare has goa turu han teka. Taraha, nonei a ka tu la sile malia.” \v 39 Ba nonei e la hobotona turu han i Galili ba te rararena turu luman lotu ba te tsuga ba has nena u mate u omi. \s1 E Iesu e kato haniga poutsi a katun a toba \sr (Matiu 8:1-4, Luk 5:12-16) \p \v 40 A toa katun a toba e la uama tere Iesu me hatukununa i matanen. Ba nonei e ranga hatatagina tere Iesu me poiena, “Alö go ngil ba lö te tatei kato hataie iem a toba i tar.” \v 41 Be Iesu e tatagi koru nanen me hasoa nena a limanen me sebele nen. Be Iesu e poiena i tanen, “Aa, alia e ngiligu. Alö go niga pouts.” \v 42 Ba i teka puku ba toba te taia hakapana ba nonei te niga pouts talana. \v 43-44 Be Iesu e ranga hatagala menen me poiena, “Hengo haniga. Alö go ma hateii ta toa ta katun. Alö go la hamatskö u tara pris ba nonei te na rutsena a peisamulö te niga pouts uanen. Ba lö te hale moien a kan hats te haruto nena a toba e kapa hamana, te ranga u e Moses i manasa, ba barebana te atei sile riou a toba i tamulö e kapa koru.” Be Iesu e ranga hakapana ba te hala borobore nen. \v 45 Kaba a tson teka e la me na habulungana nena a ka teka turu han hoboto. Be Iesu e ma antuna nei te go la u i iahana taun i matar u katun, taraha a barebana e namos gono beren. Kaba nonei e kaia tara man makum pinopino te moaia ta katun, bu barebanar tara mamana han hoboto e la uar i tanen. \c 2 \s1 E Iesu e kato haniga poutsi a katun a matekata \sr (Matiu 9:1-8, Luk 5:17-26) \p \v 1 I murina a palair u lan e Iesu e la pouts u i Kapeneam, ba barebana e hengoer te ka uen i han. \v 2-3 Bu katun u para e mi gonor ba luma e saputu koruto na i matana tamana e moa has ta makum te ga ski. E Iesu e hatei rien u ranga ba barebana e mi piou neto a katun a matekata. Ba elahats a katun e soatse rimen. \v 4 A makum e saputu tara katun ba nori a elahats a katun teka e ma antunari te gi soata menien i rehina e Iesu. Ba nori e na lu ba ner a toa makumun pungana tara luma i matina te kaia e Iesu.* Poata ti kato hakape ien a tabutu, ba nori e hakouler a katun te opuia tara poapoa. \v 5 I hakoul hakape ien i puta, be Iesu e atei talana te hamana uaren i tanen. Ba nonei e poiena tara katun a matekata, “A tsi pien, alia e lu ba negu u markato u omi i tamulö.” \v 6-7 U tson hihatuts turu Lo i ka has ba te hakhakats tunur me poier, “Te ha u a katun teka ba te mar ranga uana teka? Nonei e katsin gulena a nitsunono tere Sunahan? E moa ta toa ta katun te ga tatei lu ban u markato u omi, e Sunahan talasi a toa te antunana.” \v 8 Be Iesu e atei sil hamanasena u hakats turu katun teka ba te poiena i taren, “A neha tsiponi te hakats homi memi limiu i torimilimiu? \v 9 Alimiu e ma hanigami te poe mena gulei lia, ‘Alia e lu ba negu u markato u omi i tamulö’? Bara, alia e poa hamanase gou u tana u ranga te ka has mena a toukui pan te kato uana, ‘Alö go takei ba te soatsem a poapoa i tamulö ba lö te lam!’ \v 10-11 Alia e haruto ragi limiu a mirakul teka alia tu butun katunuma e ka megu a nitagala i puta te go lu ba has menai lia u markato u omi.” Be Iesu e toan ranga mena a katun a matekata me poiena, “Alia e ranga mego lö, alö go takei ba te soatsem a poapoa i tamulö ba lö te la uam i han.” \v 12 Ba katun e takeito me soatsena a poapoa i tanen i matar u barebana hoboto ba te lana. Ba barebana e asingoto korur me soloseier e Sunahan me poier, “Ara i namala tarei ta ka te ga kato u teka.” \s1 E Iesu e ngöi e Livai \sr (Matiu 9:9-13, Luk 5:27-32) \p \v 13 Be Iesu e la pouts uato i kotolana i Ramun i Galili ba barebana hoboto e la uar i tanen ba nonei e tanian hatuts ranen. \v 14 Poata te lalaia e Iesu ba te tarena a katun te lului a takis, a solonen e Livai a pien tere Alpias, ba nonei te gumuna tara luman takis i tanen ba te kuina. Be Iesu e poiena i tanen, “Alö go la gono memo lia.” Be Livai e takeina me la gono menen. \v 15 Bu katun u para ti lului a takis nu katun u para has ti ngöri u katun u omi i la gono has mieto e Iesu. Be Iesu e na nouna i luma tere Livai bu palair u katun teka e na nou gono has mer e Iesu nu katunun tsitsilo i tanen has. \v 16 Bu palair u tson hihatuts turu Lo ti ngöri u Parisi e tarer e Iesu e nou gono mer u katun ti ngöri u omi nu katun ti lului a takis. Ba nori e rangata rer u katunun tsitsilo, “Tara naha te nou gono mera neien u katun te luluer a takis nu palair u katun u omi?” \v 17 Be Iesu e hengo raten me ranga palisina, “U katun te moar ta nimate e ma tatei la uari tere dokta. E moa. U katun lasi te ka mer a nimate te la peisa uar tere dokta. Alia u ma la sile mei te go mi ngö merai u katun te poier nori e nigar. E moa. Alia u la silema te go mi ngö merai u katun te atei siler nori e omir ba te habirits hamatsköer a toriren.” \s1 A markato te agono menari a kannou \sr (Matiu 9:14-17, Luk 5:33-39) \p \v 18 Tara toa poata u katunun tsitsilo tere Jon nu katunun tsitsilo turu Parisi i agonoein a kannou te gi singo uen tere Sunahan ti roron kato uen. U Parisi nori u pal katununa turu lotu turu Jiu. Bu katun e mi rangatser e Iesu me poier, “Tara neha bu katunun tsitsilo tere Jon nu katunun tsitsilo turu Parisi te agono ner a kannou, kaba u katunun tsitsilo i tamulö e ma agonori?” \v 19 Be Iesu e ranga palisina, “Tara poata te hiakukoto gono meria a halis, na tsonun hitöl e kana, a pala tara tson e ma tatei agonori. E moa. Tara poata te kana a tsonun hitöl tara kannou, a pala tara tson e ma tatei agonori. \v 20 Kaba lia e heregi a toa tsonun hitöl te lu ba ner romana, ba pala i tar te agono riou romana nonei tara poata.” \s1 E Iesu e haharoein u hihatutsuna i manasa nu hihatuts u tsimus \p \v 21 Be Iesu e poiena, “A katun e ma tatei hakune nei a tsi makumun labalaba a tsi tsimus te ga lakopo kapin a tabutu turu labalaba u toutounei. Te kato uanen teka ba poata te galuse rien bu labalaba u tsimus te tasukupuna ba te takis ba nena a makumun labalaba a toutounei, ba tabutu te pan koru lelina. \v 22 Na lia e hatei has ragoi limiu a kan osul te kuieri a pikpiköna meme. E moa ta katun te ga tatei osulia u wain u tsimus tara kan osul a toutounei teka. Te kato uanen teka ba nitagala turu wain u tsimus te pan susuluna ba te kato butsena a kan osul a toutounei te ma tatei talas nei, bu wain na kan osul te omi hoboto hakapar. E moa. A katun e tatei osulena u wain u tsimus tara kan osul a tsimus.” E Iesu e mar ranga u teka ba te haruto ranen u hihatutsuna i manasa turu Jiu e ma hisoböei menei u hihatuts u tsimus tere Sunahan. \s1 U rangana turu Lan u Goagono turu Jiu \sr (Matiu 12:1-8, Luk 6:1-5) \p \v 23 Turu toa u Lan u Goagono turu Jiu e Iesu e laia turu kuin wit. Bu katunun tsitsilo i tanen i la gono meien ba nori e tanian patsiker a hua turu wit. \v 24 Bu Parisi i poieto tere Iesu, “Pua, u Lo i tarara e ranga hapiu nena te gi kato meni u katunun tsitsilo i tamulö a ka teka turu Lan u Goagono.” \v 25 Be Iesu e ranga palisito, “Alimiu go mala rit hanige iam a ka te kato e Devit e tuburara a king ni manasa. Tara toa poata nonei nu pal katun i tanen i moa ta kannou i taren ba nori i besuto. \v 26 Ba nori e na tasu ria tara luma tere Sunahan ba te nouer u beret te kaia i matana e Sunahan. A ka teka e butuia tara poata te tsunono pania e Abaiata turu pris. Turu Lo i tarara u pris talasi te tatei nouer u beret teka. Kaba e Devit e noue ien me hala has rena u pal katun i tanen. E Sunahan e ma kot mei e Devit. Ga tara neha te kot sil mera milimiu u katunun tsitsilo i tar?” \v 27 Be Iesu e poiena i taren, “E Sunahan e ma katoei a katun te go kutekute meni u lo tara katun tun turu Lan u Goagono. E moa. Nonei e haka bei u Lan u Goagono e ga taguhi a katun ba te rorona. \v 28 Alia tu butun katunuma te pan gia turu Lan u Goagono i gusumilimiu hoboto.” \c 3 \s1 A katun te ka mei u ualima u mate \sr (Matiu 12:9-l4, Luk 6:6-11) \p \v 1 E Iesu e la pouts u i luman lotu te kaia a toa katun te ka mei u ualima u mate. \v 2 Bu palair u katun i ngilin kotin e Iesu ba nori i ruto kap naten te ga kato haniga menien a katun teka turu Lan u Goagono. \v 3 Be Iesu e poieto tara katun a lima-mate, “La uama i mam teka.” \v 4 Ba nonei e rangata rena a barebana, “U Lo i tarara e ranga nena aha te gi kato ra turu Lan u Goagono? Ara e tatei kato hanigara tsi ara e tatei kato homira? Ara e tatei taguhera a katun te katsin matena tsi ara e tatei atung hamatie ren?” Kaba nori i ma rangai. \v 5 Be Iesu e hula tarana i taren me raharaha ranen me tori-tiama ranen, taraha a toriren e lagi hengo. Ba nonei e poieto tara katun, “Hasoa nema a limamulö.” Ba nonei e hasoa neto a limanen ba limanen e niga poutsuna. \v 6 Bu Parisi i lakasa ba neto a luman lotu me na hagum boroboro gono mer u pal katun tere Herot a King. Ba nori e katoer u korupakö te gi atung hamate meni e Iesu. \s1 A barebana i gonoia i rehina ramun \p \v 7 E Iesu nu katunun tsitsilo i tanen i la u tara Ramun i Galili bu katun u para koru i kukutie ten. \v 8 Nori i lama i Galili na i Judia ni Jerusalem ni Idumia ni hapalana ramun i Jodan na tara pal han tara man taun i Taia ni Saidon. U katun u para teka i la u tere Iesu, taraha nori i hengoin a man ka te katoen. \v 9 U katun i para koru be Iesu e poiena turu katunun tsitsilo i tanen, “Alimiu go na lue muma a tsi tolala. Te songe roa a barebana alia ba lia te osa goa tara tsi tolala.” \v 10 Nonei e kato haniga hakapa poutsir u katun u para, bu katun hoboto ti ka mei a nimate i hiasusongo sileto te gi sebele menien. \v 11 Tara mamana poata ti tareia u katun u sesein mate e Iesu, ba nori te hatukun ria i matanen. Ba nori i ku hohomito me poier, “Alö a Pien Tson tere Sunahan!” \v 12 Be Iesu e ele hatagala mena si turu mate u omi te gi ma hatei meni a barebana nonei esi. \s1 E Iesu e hopu kapir a 12 a katun \sr (Matiu 10:1-4, Luk 6:12-l6) \p \v 13 Be Iesu e la sei uato i rehina u pokus ba nonei e ngö rena u katun te ngil raien ba nori e la uar i tanen. \v 14-15 Ba nonei e hopu kap neto a 12 a katun me poiena, “Alia e hopu kap ragu lei limiu te go ka gono memo lia. Alia e hala has ragoi limiu te go na rarare uam limiu ba limiu te ka memou a nitagala te go tsuga ba mena milimiu u mate u omi.” \v 16 Nori u katun te hopu kap ren teka: e Saimon Pita (e Iesu te hale ien a tana solo e Pita). \v 17 Ere Jemis mere Jon a hinpien tere Sebedi. E Iesu te hala rien a tana solo Boanetsis. A mouna a solo teka u katun te tagala hereri u gururu. \v 18-19 E Endru ne Pilip ne Batolomiu ne Matiu ne Tomas ne Jemis a pien tere Alpias, ne Tadias. Na tana Saimon te tagala bei a han i tanen, ne Judas Iskeriot, a katun te ga harutein romana e Iesu tara pal barebanan korupakö i tanen. \s1 E Iesu ne Bielsibul \sr (Matiu 12:22-32, Luk 11:14-23, Luk 12:10) \p \v 20 Be Iesu e la uato i han. Bu katun u para i gono lelito be Iesu nu katunun tsitsilo i tanen e moar ta poatan nou i taren. \v 21 Ba poata te hengo nia a pala i tanen a ka teka, ba nori e na katsin pile kap naren, taraha a barebana i poei, “Nonei e tutu hakapa.” \v 22 Bu palair u katunun hihatuts turu Lo ti lama i Jerusalem e poier, “E Bielsibul e seie nen. A tsunono turu mate u omi te hale neien a nitagala te ga tsuga ba merien u mate u omi.” \v 23 Be Iesu e ngö rena a barebana gi la uama i tanen, ba nonei e haharoeina i taren me poiena, “Ime te ga mar tsuga ba meni e Satan e Satan? \v 24 Te gi hiatatung poutsia u barebana i iahana toa han pan ba han teka te ma tatei tagala nei. \v 25 Na te gi hiatatung poutsia u katun tara toa hunhaposa bu katun teka te ma tatei ka haniga lel hasri. \v 26 Na te gi hiatatung poutsia a pala tere Satan ba te tarura mer a raharaha, be Satan te ma tagala lel nei, ba nonei te kapana romana. \v 27 “A katun e ma antuna nei te ga sei u tara luma tara katun a tagala ba te kopena a man ka i tanen. E moa. Kaba nonei e ga kits kap mam bin a katun a tagala ba nonei te toan kopena a man ka te kana i luma. Ne kato has uana i iesana i tar. Alia e ka megu a nitagala te go tagala saluhe meni e Satan. Nonei a ka teka te antunan kato homi sil mera gilia a pala i tanen. \v 28 “Alia e hatei hamana rago limiu, e Sunahan e tatei lu ba nanou a man markato hoboto a man omi ti kato u barebana, nu ranga u omi has te ranga sesei naria i tanen. \v 29 Kaba eresi te ranga homi ner u Namnamei u Goagono tere Sunahan, be Sunahan te moa koru nou te ga tatei lu ba meni a markato a omi i tanen. Nori e ka nitoa mer romana a markato a omi teka.” \v 30 E Iesu e ranga u teka, taraha nori i ranga mam me poier, “A mate a omi e seie nen.” \s1 Etsinane Iesu nu toulanen \sr (Matiu 12:46-50, Luk 8:19-21) \p \v 31 E tsinane Iesu nu toulanen i tuku me tuol ria i ielesala tara luma. Ba nori e hala menari u ranga i tanen te ga la uen i taren. \v 32 Bu barebana u para ti gum hahis e Iesu e poier i tanen, “E tsinamulö nu toulamulö e ka ria i ielesala na nori e ngöe rio lö.” \v 33 Be Iesu e ranga palisina, “E tsinar nu toular?” \v 34 Ba nonei e hula tarana turu katun ti gum hahisen me poiena, “Ruto iam. A barebana i rekeso e hereri e tsinar nu toular. \v 35 Eresi te kato uar turu ngil tere Sunahan, nori e hereri u toular nu hahinar ne tsinar.” \c 4 \s1 U haharoei tara katun te tsihasein u ngal \sr (Matiu 13:1-9, Luk 8:4-8) \p \v 1 E Iesu e tanian hihatuts lelia i rehina Ramun a Perperere i Galili. Bu barebana ti gonogono hahise ien i para koru, ba nonei e osana tara tsi tolala me gumuna. A tolala e agaia i ramun bu barebana te tuol ria i monsingmou. \v 2-3 Ba nonei e hatuts rane ien a ka a para turu haharoei. Na toa haharoei e kato u teka: “Hengo iam. A katun e na hula tsihasein a ngalina kannou. \v 4 Nonei e tsihasa nen ba palain u ngal te pururuku ria i maroro bu apena te la rima ba te mi nou hakape ren. \v 5 Ba palain u ngal e pururuku ria turu tsikitsiki te ka mei u lapo ba nonei te pusuku boroborona, taraha e moa tu tsikitsiki tu kapan. \v 6 Ba poata te pirina a pitala, bu kan leba te magmagolona ba te langona, taraha e moa ta makum te ga silaia a poloso. \v 7 Ba palain u ngal e pururuku ria turu tsikitsiki te ka mei a kolits a hihitoka, bu kolits e panina ba te kato homiena a man kan leba teka, ba nonei te ma hua nei. \v 8 Ba palain u ngal e pururuku ria turu tsikitsiki u niga ba te panir ba te hua hobotor. Palabi i hua kaba a hua e ma parai. Na palabi i hua hapara, na palabi i hua hapara koru.” \v 9 Be Iesu e poiena, “A katun te atein hengona e ga hengo haniga.” \s1 A ka te haharoei sil e Iesu \sr (Matiu 13:10-17, Luk 8:9-10) \p \v 10 Tara poata te ka pepeisaia e Iesu, ba palair u katun ti roron la gono meien na 12 a katunun tsitsilo i la uato i tanen me na rangatse rien te go ranga hatarare menien u haharoei. \v 11 Ba nonei e ranga palis ranen me poiena, “E Sunahan e haruto ranei limiu a ka te ma haruto rien a barebana i manasa. Alimiu e atei sil talemiu ime te mar pepeito kap uanen. Kaba u katun te ma atei sileri ime te mar pepeito kap uana e Sunahan, nori e hengo talaser u haharoei tun. \v 12 E Aisaia a propet tere Sunahan e kolotein a ka teka i manasa me poiena, \q1 ‘Nori e tara riou ba te tara tun talasir, kaba nori e ma tara hamana koru roi romana. \q1 Nori e hahengo riou ba te hengo tun talasir, kaba nori e ma atei hamana koru roi romana. \q1 Taraha, nori e raman habirits pouts uar i tar te go lu ba merien lia u markato u omi i taren.’ \b \p E Sunahan te ranga u teka.” \s1 E Iesu e ranga hatararein u haharoei \sr (Matiu 13:18-23, Luk 8:11-15) \p \v 13 E Iesu e rangata ren, “Te ma atei sile mia limiu u haharoei teka, ba ime te mar atei sil mena moi limiu a man taina man haharoei? \v 14 A katun e tsihasa nena u ranga tere Sunahan. \v 15 A maroro te pururukuia u ngal e here nei u katun te hengoer u ranga be Satan te la boroboro nama me mi gulena u ranga ti tsihasa nia i toriren. \v 16 U tsikitsiki te ka mena u lapo e here nei a palabir u katun te hengoer u ranga tere Sunahan ba te haniga borobore ren ba te sasala meren. \v 17 Kaba u ranga e ma tsiruku haniga nei ba nori u katun teka te ke ier a tsitabubun poata puku. Ba poata te butu nama a poata a omi tsi a raharaha, te hamana mena rien u ranga tere Sunahan, ba nori te hapolasa boroborer u ranga. \v 18 U tsikitsiki te ka mena a kolits a hihitoka e here nei a palabir u katun te hengoer u ranga. \v 19 Kaba nori e ka mer u hakats pan tara nitoatoa ni puta ba te ngiler e gi lu korui a moni pan ba te matesil koruer te gi lu meni ta palain ta ka. Na mamana ka teka e butu nama ba te piler u ranga tere Sunahan, bu ranga te ma habutse nei u markato u niga turu katun teka. \v 20 Bu tsikitsiki u niga te here nei a palabir u katun te hengoer u ranga tere Sunahan ba te pile kap naren, bu ranga te kato haniga rena u katun teka. Palabi u katun u niga, na palabi e niga korur, na palabi e niga bala korur.” \s1 U lam nu kan mous \sr (Luk 8:16-18) \p \v 21 Be Iesu e rangata ponina me poiena, “Aha te katoena a katun te tasu menama u lam? Nonei e mi kopo kap nane ien a tabeli, tsi e mi hakeie nen i kopina inana? E moa. Nonei e hakeie nen i iasa. \v 22 E mar kato uana teka, ba mamana ka hoboto te mousuna turu haharoei i tar i romana e atei sile riou romana i murimuri. Nu mamanu ranga i tar te ma atei sileri a barebana i romana, nori e atei sile roen romana i murimuri. \v 23 A katun te atein hengona e ga hengo haniga.” \v 24 Ba nonei e poe hasena i taren, “A man ka te hengoe milimiu alimiu go hengo hanige men. E Sunahan e hala hapopo nanoa romana a niatei i tamulö popona te go hengo haniga u lö, ba lö te lu lel has mou. \v 25 A katun te ateina, e Sunahan e hala lele noien romana a niatei. Na katun te raman ateina, e Sunahan e lu ba nenou romana a tsitabubun niatei te ka menen.” \s1 Uhaharoei turu ngal te pusukuna \p \v 26 E Iesu e poe leli, “Uhaharoei teka e haruto ranei limiu te mar butu uana a Nipepeito tere Sunahan. A katun e na tsihasa nena u ngalin wit te here nei a rais. \v 27 Nonei e soho mena bong ba te kalata mena lan me kuina, ba te kato talasina. Ba nonei u ngalin wit e pusukuna me panina, kaba katun e ma atei sile nei te mar pusuku uanen. \v 28 U tsikitsiki e habututena a kan leba ba te huana, a gohus e butu mamina ba holaka te toan butuna ba hua a tangoho te toan butuna. \v 29 Poata te tangoho hakapana a hua ba katun te kete mena u kilata u koela, taraha a poatan tangoho turu wit e butu hakapa.” \s1 U haharoei turu ngalin mastat \sr (Matiu 13:31-32,34, Luk 13:18-19) \p \v 30 E Iesu e rangata me poiena, “Ara e tatei poiera a Nipepeito tere Sunahan e here nei a neha? Alia e haharoei hatarare nagou te mar pepeito kap uana e Sunahan. \v 31 Nonei e here nei u ngalin mastat te makosi koru ba nena u ngal hoboto. Ba katun te lue nen ba te na sapul nanen turu tsikitsiki. \v 32 Ba nonei te pusukuna ba te pan sokuna turu kan leba hoboto. Ba nonei te taholakana ba te hikalan panina bu apena te mitö ria i tanen ba te kuier u suhana turu uoho i tanen. Na Nipepeito tere Sunahan e hatania hatetenei hasina ba te pan susuluna.” \v 33 E Iesu e rarare u ranga i tanen turu barebana me kato uana i iesana turu palainu haharoei u para. Nonei e haharoei hantunaia ti atei hapopo ien. \v 34 Nonei e ranga tun talasi merien u haharoei. Kaba te ka pepeisa gono meria e Iesu u katunun tsitsilo i tanen, ba nonei te ranga hatarare mera neien a mamana ka hoboto. \s1 E Iesu e haselohi a lomolomo \sr (Matiu 8:23-27, Luk 8:22-25) \p \v 35 Turu toa u lan noa has tara lahibong be Iesu e poieto turu katunun tsitsilo i tanen, “Ara gi aroho u i hapalana ramun.” \v 36 Ba nori e la ba rer u pal barebana u para bu katunun tsitsilo e na osa ria tara tsi tolala te ka hakapaia e Iesu, ba nori e la gono meren. Ba palain a ma tsi tolala i ka has. \v 37 Bu ualupu pan e takeito bu ramun te posa hongona i iahana tolala ba tolala e katsin saputuna turu ramun. \v 38 E Iesu e opuia i pal tou tara tolala ba te sohona turu uolana. Bu katunun tsitsilo i gulie ten me poier, “Tson Hihatuts, alö e ma tatagi rami lam? Ara e katsin taia talara.” \v 39 Be Iesu e takeito ba te haselohena a lomolomo me abisena u keikei, “Opu.” Ba lomolomo nu keikei e opu poutsuto me kapana ba maraha pan e bututo. \v 40 Be Iesu e ranga mera nen me poiena, “Tara neha ba limiu te matout korumiu? Alimiu e ma hamanami?” \v 41 Ba nori i matout koruto me hihirangatsir, “A saha koru a mar katun teka? A lomolomo nu keikei e manietse ren.” \c 5 \s1 U mate u omi u para i sesei a katun \sr (Matiu 8:28-34, Luk 8:26-39) \p \v 1 Nori i tuku hakapaia i hapalana Ramun i Galili tara han ti kaia a pal barebana ti ngöri u Gerasin. \v 2 Be Iesu e toan kouluto tara tsi tolala ba nonei e hitupali mena a katun te butuma turu ngahongaho ti kuieia turu lapo. \v 3 A mate a omi e sesei a katun teka ba nonei e roron kakata i ngahongaho. A barebana i ma antunai te gi kits lel menien a tsien. \v 4 Tara mamana poata a para nori i kits kakapi a man limanen a tsien na man mounen a aien, kaba nonei e roron kato pusin a tsien me singata pus nana a aien. Nonei e tagala koru na katun te go kato halene ien i ma antuna korui i tanen. \v 5 Tara mamana poata, a lan na bong, nonei e lala pinopinoia turu ngahongaho na tara pokus ba te ku hohomina ba te ngats bubutse nei a peisanen a hatu. \v 6 Nonei e ka noaia i lehana ba te tare nama e Iesu ba te pieta nama me mi hatukununa i matane Iesu. \v 7 Ba nonei e ku hapanina me poiena, “O Iesu, a Pien Tson tere Sunahan i Iasa Koru, alö go haka ba nio lia. Alia e singo hatatagi koru gua i tamulö i matane Sunahan, alö go ma hahunei lia.” \v 8 Nonei e kato u teka taraha e Iesu e ranga hakapa meien, “A mate a omi, alö go koul ban a katun teka.” \v 9 Be Iesu e rangate nen, “Esi a solomulö?” Ba katun e ranga palisina, “A solor e Ami, taraha alam e param.” \v 10 Ba nonei e singo hatagalana tere Iesu te go ma tsuga ba meri u mate u omi tara han teka. \v 11 A toa heis poum pan i nouia i rehina u pokus te sukusuku. \v 12 Bu mate i singoia tere Iesu me poier, “Alö go hala meri lam turu poum ba lam te na sei mia i taren.” \v 13 Ba nonei e hanigato i taren. Bu mate u omi e koul ba ner a katun ba te na sei ria turu poum. Ba heis poum teka, te popoia turu 2000 tara poum, e hipipieta gala hobotor turu uarahana ba te na pasur tara ramun me mate hakapar. \v 14 Bu taratarakap turu poum i bus talato me na polase ria u ranga i taun na turu han. Ba barebana e mi katsin tarer a ka te butu hakapa. \v 15 Ba nori e la uarima tere Iesu ba te mi rutser a katun ti seseibi u mate tara ami. Ba nonei e gumuna ba te haseiena u hasobu ba te hakats haniga poutsuna. Ba nori e matoutur. \v 16 Bu katun ti tarei a ka teka e hatei rer a barebana a ka te butuia tara popoloana na turu poum. \v 17 Ba nori e tahuler e Iesu te go la ba menien a han i taren. \v 18 E Iesu e osa poutsia tara tsi tolala ba katun te popoloana e singo hatagalana tere Iesu, “Alia go la gono meio lö.” \v 19 Kaba e Iesu e ma hanigai. Ba nonei e poieto i tanen, “Alö go la pouts u i han i tamulö ba lö te na rarare berami a pala i tamulö a ka a niga te kato bena moi lö a Tsunono, na te tatagi has mena name ien lö.” \v 20 Ba katun teka e lato turu han i iahana provins i Dikapolis (a solo teka e poiena a Maloto a Taun). Ba nonei e habulungana nena a ka te kato beien e Iesu. Ba barebana hoboto e asingoto korur. \s1 A pien tahol tere Jairas, na tahol te hasebeleia turu hasobu tere Iesu \sr (Matiu 9:18-26, Luk 8:40-56) \p \v 21 E Iesu nu katun i tanen i aroho pouts u i hapalana a ramun. Poata ti sung pouts ien i mounsingmou, bu katun u para koru i gono hahise ten. \v 22 Ba toa tsonun pepeito tara luman lotu e la nama, a solonen e Jairas. Ba poata te tare ien e Iesu ba nonei te hatukununa me turuna i matane Iesu. \v 23 Ba nonei e singo hatatagi koru uana i tanen me poiena, “A tsi pien tahol i tar e katsin matena. Alö go na hatakopo a limamulö i tanen ba nonei te toan niga pouts nou ba te toatoana.” \v 24 Be Iesu e la gono menen. Ba barebana u para koru i la gono meten ba te hipasasir i tanen. \v 25 A toa tahol e kaia i gusuren e posa nitoan u rahatsing antunaia tara 12 u hiningal. \v 26 Nonei e la hakapa u turu dokta hoboto ba te lapo hakapa nena a moni hoboto i tanen, kaba a nimate i tanen e ma kapai. E pan susul hasoala. \v 27 Nonei e hengoin e Iesu ba nonei te mi kukutie nen i gusuna barebana ti la gono meien. \v 28 Ba nonei e hakats tununa, “Alia go hasebeleia turu hasobu tun i tanen ba lia te niga pouts gou.” \v 29 Ba nonei e la hasukusukuna ba te na hasebelena turu hasobu tere Iesu bu rahatsing e kapa pouts boroboro koruna. Ba nonei a tahol e hasagoho talena a nimate i tanen e kapa. \v 30 Ba i teka puku be Iesu te hasagohona i peisanen te la ba menien a nitagala. Ba nonei e habiritsina i gusuna a barebana me poiena, “Esi te sebele lala turu hasobu i tar?” \v 31 Bu katunun tsitsilo i tanen e poier, “Alö e tarem a barebana e hiasusongor i tamulö. Tara naha te rangata memi lö esi te sebele lala turu hasobu i tamulö?” \v 32 Be Iesu e hula tara sakesake nena esi te kato. \v 33 Na nonei a tahol e atei sil a ka te butuia i tanen ba nonei e tololo mena nimatout. Ba nonei e na hatukununa me turuna i matane Iesu ba te hateie nen a man ka hoboto. \v 34 Be Iesu e poieto i tanen, “A tsi tahol, a nihamana i tamulö e kato haniga poutse lala a nimate i tamulö. La talala, na torimulö e tatei husa poutsuna. A nimate i tamulö e kapa nitoa tala.” \v 35 Poata te ranga noaia e Iesu, bu katunun tatala e la rima i luma tere Jairas me mi hateie ren, “A pien tahol i tamulö e mate hakapa lala. Alö go ma hakui leli a Tson Hihatuts.” \v 36 Be Iesu e tupena a talinganen turu ranga i taren ba nonei te poiena tere Jairas, “Alö go ma matouti. Alö go hamana noa talasi.” \v 37 Ba nonei e hapiu rena a barebana hoboto te gi ma la lel gono menien. Kaba ere Pita mere Jemis ne toulanen e Jon nori talasi ti la gono meien. \v 38 Ba nori e tuku hakapa ria i luma tara tson pepeito tara luman lotu, be Iesu e tarena a barebana ti keta ba te tabe hobotor. \v 39 Ba nonei e tasuna me poiena i taren, “Aha te keta sile milimiu? Alimiu e tabiemiu aha? A pien e ma mate nei. Nonei e soho tununa.” \v 40 Ba nori e gol hahamana naren ba nonei e tsuga halakasa ranen. Be Iesu e lu rena e tamana pien ne tsinanen na elapisa katunun tsitsilo i tanen me la mera nen i iahana makum te opuia a pien. \v 41 Ba nonei e luena a limanen me poiena i tanen, “Talita kumi.” U ranga teka e poiena, “A tsi pien, alia e ranga mego lö, takei.” \v 42 Ba nonei e hakalatsena a matanen me takei hamanasana me tanian hula lana. Nonei e ka mei u 12 u hiningal i tanen. Ba nori e asingoto hapan korur. \v 43 Be Iesu e ranga hatagala mera nen e gi ma hatei korui ta toa ta katun. Ba nonei e poiena, “Halei ta ka ga nouen.” \c 6 \s1 A pala tere Iesu i hahamana nen \sr (Matiu 13:53-58, Luk 4:16-30) \p \v 1 E Iesu nu katunun tsitsilo i tanen i la ban a han teka me la pouts uar i han i tanen. \v 2 Na turu Lan u Goagono nonei e tanian hihatutsia tara luman lotu. U katun u para ti kaia tara luma teka i hengoen me asingoto korur. Ba barebana e hiahihiragatsir, “Ime te lue ien a man ranga teka? Ime te mar lu mena neien a mar niatei teka? Na ime te mar kato mena neien a man mirakul teka? \v 3 Nonei a kamda talasi, a pien tere Maria. Nu toulanen ere Jemis mere Joses ne Judas ne Saimon, nu hahinanen e ka has ria teka.” Ba nori e raharahe ren. \v 4 Be Iesu e poiena i taren, “A propet tere Sunahan e ka mena a solo turu han hoboto. Kaba a han i tanen nu katun pouts i tanen e ma poeri e Sunahan e hale ien a nikapan.” \v 5 Na nonei e ma antunai te go kato menien tu mirakul tu para i han teka. Nonei e halakopi a limanen tara man toa man katun ti ka mei a man nimate ba te kato haniga pouts ranen. \v 6 Ba nonei e asingoto koru nena ti hahamana uen. Ba nonei e hula lana turu han ti sukusuku me hihatutsuna. \s1 E Iesu e halar u katunun tsitsilo \sr (Matiu 10:5-15, Luk 9:1-6) \p \v 7-9 E Iesu e ngö gugoner a 12 a katun ba te katsin hala rena a man elasolana tara man toa man makum. Ba nonei e hala rane ien a nitagala te gi tsuga ba merien u mate u omi, me poiena i taren, “Alimiu go ma la gono memi ta ka tara tou lala i tamilimiu. E moa tu la mei ta beret na ta pora na ta moni. Kaba alimiu e tatei luemiu u tukana, na limiu e tatei hasogoemiu u sendol nu toa puku u hasobu u ngahangaha. \v 10 Poata te butu moa limiu tara toa taun, alimiu e tatei ka mia tara toa puku a luma antunana te la ba nemia limiu nonei a taun. \v 11 Te ma las hagum raroa limiu u katun tsi te ma hengo rarien limiu, alimiu e tatei la ba namiu a taun i taren ba te tohu ba namiu u koahu i pitpitan moumilimiu. A ka teka e haruto nanou te raharaha mera neien e Sunahan.” \v 12 Ba nori te lar ba te na rararer te gi na palis meni a barebana u markato u omi i taren. \v 13 Ba nori te tsuga rer u mate u omi u para ba te sahi ner u uapi turu katun u para ti ka mei a nimate ba nori te niga poutsur. \s1 A tou mate tere Jon \sr (Matiu 14:1-12, Luk 9:7-9) \p \v 14 E Herot a King e hengoin a man ka teka, taraha u han hoboto i hengoin e Iesu. Palabir u barebana i poei, “A katun teka nonei e Jon te baptaisir u barebana, Nonei e toatoa poutsuma ba te ka mena a nitagala teka.” \v 15 Ba palai te poier, “Nonei e Ilaitsa.” Ba palai lel te poier, “Nonei a tana propet tere Sunahan ni manasa.” \v 16 Poata te hengoeia e Herot u ranga teka ba nonei e poiena, “Nonei e Jon te baptaisir u barebana. Alia u hangats babin a bakunen ba nonei te toatoa pouts lel nama.” \s1 E Herot e mar atung hamate meni e Jon teka i manasa \p \v 17-18 A ka te habuti u ranga teka tere Herot e kato uana teka: a toa tahol a solonen e Herodias a hahagono tere Herot. Nonei a tahol mam tere Pilip e toulane Herot. Kaba e Herot e töle ien, be Jon e ranga meto e Herot, “E ma matskö nei te tölo mena milö a hahagono i tamulö.” Be Herodias e hengoe ieto a ka teka me raharaha koruena e Jon. Be Herot e hangö nena e Jon bu katun tere Herot e na pile kap naren me kitse ren me na hake rien tara karabus. Nonei e kato silei a ka teka e Herodias. \v 19 Be Herodias e ngil hasi e Jon e gi ngats hamate, kaba e ma antoei tere Herot. \v 20 E Herot e matouti e Jon, taraha e atei sili e Jon a katun a niga koru. Ba nonei e hapiu nena te ga kato homi menien ta katun. E Herot e toku koru mei tara mamana poata te hengo menien a man ranga tere Jon, kaba nonei e hengo noa talasen. \v 21 Tara toa poata e Herodias e sabe iena a maroro i tanen turu lan te hatoatongein u lan ti posa mei e Herot. U lan teka e butu hakapa be Herot e katoe iena a panna kannou me hangö rena u katun pan tara gamman i tanen nu kepten pan turu soldia i tanen na pal kapanir i Galili. \v 22 Ba pien tahol a kukubei tere Herodias e tasu nama me sani hamamangil rena ere Herot meru katun ti nou gono meien. Be Herot e poiena tara kukubei teka, “Aha te ngilin lue mulö? Alia e hale goi lö ta ka te ngile mulö.” \v 23 Ba nonei e poe hasina tara kukubei, “Alia e hamana gia i iasa tere Sunahan te go hala meni lia lö ta ka te ngile mulö, antunana tara hapalana u nipepeito i tar popona tara makum te pile noa nagu lia.” \v 24 Ba kukubei e lakasana me na rangatsena e tsinanen me poiena, “Aha te go na rangata sili lia?” Be tsinanen e poiena, “A bakune Jon e gi ngats pagotsema!” \v 25 Ba kukubei e pieta pouts hamanasa uana tere Herot me na poiena i tanen, “Alia e ngilegu alö go hahongema a bakune Jon tara pelet teka puku ba lö te hale mume ien lia, ba te haruto nena te mate hakapa uen.” \v 26 Be Herot e tori-tiama koruna, kaba e ma antunai te go pita harus meni u ranga i tanen, taraha nonei e hamana hakapaia tere Sunahan i matar u katun ti nou gono meien. \v 27 Ba nonei e tahul hamanasena a toa tson taratarakap e go na soatema a bakune Jon. Ba tson taratarakap e lato tara luman karabus me na ngats kotsena a bakune Jon. \v 28 Ba nonei e soata poutse namen tara pelet me na hale neien a kukubei ba kukubei e na hala uase neien e tsinanen. \v 29 Bu katunun tsitsilo tere Jon e hengo ner a ka teka me mi soatser a tuanreinen me na hahonge rien tara kioun mate. \s1 E Iesu e hanour u 5000 tara katun \sr (Matiu 14:13-21, Luk 9:10-17, Jon 6:1-14) \p \v 30 U aposol i kopis uama tere Iesu me mi hatei rien a man ka ti katoe men na man ka ti hihatuts namen. \v 31 U katun u para koru i la hiton uama tere Iesu ba nonei nu aposol i tanen te moa talar ta poatan nou i taren. Ba nonei e poiena i taren, “Ara gi la pepeisa u tara makum a ski ba limiu te tatei na gamon husamiu.” \v 32 Ba nori e osa peisa ria tara tsi tolala me la uar tara toa makum a ski. \v 33 Bu katun u para i tara raten ti la uen me marei hamanasa raren. Ba nori e la ba ner a han hoboto me pipieta mam uar tara makumun han te gi na hasung ien. \v 34 Poata te koulia e Iesu tara tsi tolala ba nonei te tara rena u katun u para koru teka. Ba nonei e tatagi koru ranen, taraha nori i herei u sipsip ti moa ta katunun taratarakap i taren. Ba nonei e tanian hatuts rane ien a ka a para. \v 35 A ka e sukusukun lahibong bu katunun tsitsilo e la uarima i tanen me poier, “E lahibong hamanasana kaba e moa ta han tara makum teka. \v 36 Hala bar a barebana ba nori te la uar turu han te sukusukur ba te na holer tera tsi kannou.” \v 37 Be Iesu e ranga palisina, “Alimiu peisa te go hala ramien ta kannou te gi nouen.” Ba nori e rangatar, “Alö e ngilem alam go na hol ta beret antunana turu 200 denarius te popona tara hihol turu 200 u lan ba te hanou ramien?” \v 38 Be Iesu e rangata ranen, “Lahisa beret te ka memi limiu? Na tara muma.” Poata ti sabie men u beret ba nori e mi hateie ren, “A tolima beret na solana iena puku.” \v 39 Be Iesu e ranga merana u katunun tsitsilo i tanen e gi hagum gonogono kalakala ria u barebana turu garas u bibil. \v 40 Ba barebana e hagum ria tara ma tsi hagum. A toa hagum e antoeia turu 50 u katun, na tana u hagum u 100 u katun, ba te kato talasina. \v 41 Be Iesu e luena a tolima beret na solana iena me tara sei uana i Kolö me hanigana tere Sunahan. Ba nonei e posepose iena u beret me hala rane ien u katunun tsitsilo i tanen e gi molamola rien u barebana. Ba nonei e molamola hase iena a solana iena i taren hoboto. \v 42 Ba barebana hoboto e nour me masulur. \v 43 Bu katunun tsitsilo e gone ier u makumun beret nu iena ti masul ba neien me antunana tara 12 a kalobaka a saputu. \v 44 Ba turu katun ti nou u beret, a pal tson i popoia turu 5000. \s1 E Iesu e tatalaia i ieluna u ramun \sr (Matiu 14:22-33, Jon 6:15-21) \p \v 45 Be Iesu e toan hosa rena u katunun tsitsilo i tanen tara tsi tolala ba nori te mam naren i Betsaida i hapalana ramun a perperere. Ba nonei e hala ba rena a barebana. \v 46 Nonei e hala hakapa raien ba te kete uana turu pokus te go na singo uen tere Sunahan. \v 47 Ba ka e bong hakapana ba tsi tolala te kana i gusuna ramun be Iesu te ka pepeisana turu tsikitsiki. \v 48 Ba nonei e tare ieto u katunun tsitsilo i tanen i lagi susua mei a lomolomo. Ba tara sukusukuna lunlan ba nonei e la uana i taren me tatala silana i ieluna ramun. Ba nonei e katsin la karasa ranen. \v 49 Kaba nori i tare ien te la uen i ramun ba nori e poier, “A liliahanei!” ba te hani naren. \v 50 Taraha, a poata ti tara hobotose ien nonei ba nori e matoutu korur. Be Iesu e ranga hamanasa mera nen, “Ma matoutmi. Alia ba.” \v 51 Ba nonei e osa gono mera nen tara tsi tolala ba lomolomo e selohona. Bu katunun tsitsilo e asingoto korur. \v 52 Ba nori e ma atei sil haniga korueri ime te mar mouna u a mirakul te kato e Iesu turu beret. A bakuren e tutun a ka teka. \s1 E Iesu e la u i Genesaret \sr (Matiu 14:34-36) \p \v 53 Nori i la harohi a ramun a perperere me na hasung hapasana ria i han i Genesaret. \v 54 Ba nori e la ba ner a tsi tolala bu katun i marei hamanase ieto e Iesu. \v 55 Ba nori e hula pieta uar turu luma hoboto me soata rarima u katun ti ka mei a nimate. Nori i soata rame ien u poapoa me la mera rien tara makum ti hengo nen te kaia e Iesu. \v 56 Ba tara mamana makum te la u e Iesu, tara taun nu han pan nu han u tetenei, bu barebana te soata rer u katun ti ka mei u nimate ba te la mera rien tara man makumun tago. Ba nori e singo hatatagi ria i tanen te gi hasebele u i runguna u hasobu i tanen. Nu katun hoboto ti sebele ien i niga pouts. \c 7 \s1 U hihatuts turu tubuna \sr (Matiu 15:1-9) \p \v 1 U Parisi nu tson hihatuts turu Lo ti lama i Jerusalem i gonogono hahis e Iesu. \v 2 Ba nori e tarer a palabir u katunun tsitsilo i tanen ti nou a kannou i taren me hakats tunur ba te poier, “Nori e nou mer u ualima u korkoriana.” U katunun tsitsilo tere Iesu i ma mar galus meni a limaren ti mar ranga u u Parisi. \v 3 U Parisi nu Jiu hoboto e kukutier u hihatutsuna turu tuburen. Nori e ma tatei nou mamri te ma galus noa mena rien a limaren te mar ranga uana u lo turu tuburen. \v 4 Na nori e ma tatei nou haseri a man ka te lue rimen tara toana ba te ma galus mameri. Na nori e kukute haser a palaina man markato u para ti luen. Nori e mar galus haniga has menari a gotana na tabeli na sospen kapa ti mar ranga u u tuburen. \v 5 Bu Parisi nu tson hihatuts turu Lo i rangatse ieto e Iesu me poier, “Tara naha bu katunun tsitsilo i tamulö te ma kukutieri u hihatuts turu tuburara ba te nou tsipon mer u ualima u korkoriana?” \v 6 Be Iesu e ranga palisina i taren, “E Aisaia e ranga hamana rio limiu i manasa. Alimiu u katun u gamogamo te koloto u e Aisaia me poiena, \q1 ‘E Sunahan e poiena, \q1 U katun teka e hatsunono meri lia u ranga tun i taren, kaba a toriren e lehana ba neno lia. \q1 \v 7 Nori e mastei hatsunone rio lia, taraha nori e roron hihatuts ner a man markato turu katun tun, ba te poier nonei a man markato tere Sunahan.’” \v 8 Be Iesu e poiena, “Alimiu e hapolasa ba nemiu u ranga tere Sunahan ba te pile kap namiu u markato turu katun tun.” \v 9 Ba nonei e ranga lelina, “Alimiu e atei koruemiu te go habirits ba menami u ranga tere Sunahan ba te pile kap namiu u markato peisa i tamilimiu. \v 10 Te poe meni e Moses, ‘Hapan iam e tamamilimiu ne tsinamilimiu,’ me poe hasena, ‘A katun te ranga homi nena e tamanen tsi e tsinanen e gi atung hamate korui.’ \v 11 Kaba u hihatuts i tamilimiu e poiena, ‘A katun te ka mena a ka te tatei taguhena e tamanen tsi e tsinanen, nonei e tatei poiena, A ka teka a Korban (a mouna u ranga teka, A ka tere Sunahan). \v 12-13 Ba nonei a katun teka e ga ma taguhi e tamanen tsi e tsinanen.’ Te mar ranga uami limiu. E kato uana teka ba limiu te hatuts hiton namiu u markato turu tubumilimiu ba limiu te hipus namiu u ranga tere Sunahan. Na palair a man markato u para te katoe milimiu e kato has uana i iesana.” \s1 A man ka te kato hakorkoriana hamana rena u katun \sr (Matiu 15:10-20) \p \v 14 E Iesu e ngö lelir a barebana te gi la uama i tanen me poiena i taren, “Alimiu hoboto go hengo mia i tar ba te hengo hanigamiu. \v 15 A ka te kana i ielesala tara katun ba te lana i iogana i tanen, a ka teka e ma antunan kato hakorkoriane nei a katun teka. A ka talasi te lakasa nama i iogana tara katun te tatei kato hakorkoriane nen.* \v 16 A katun te atein hengona e ga hengo haniga.*” \v 17 Poata te la ba ria e Iesu a barebana me tasuna i luma, bu katunun tsitsilo i rangatse teien u haharoei teka. \v 18 Be Iesu e poieto i taren, “Alimiu e ma atei noa hasmi? Ga limiu go atei sile iam a ka te kana i ielesala tara katun ba te lana i iogana i tanen e ma antunan kato hakorkoriane neien. \v 19 Taraha, e ma tasu nei turu tori hamana te here nei u namnamei i tanen. Kaba e tasu talasina turu mukolo tun i tanen ba te la sokuna i ielesala turu tuanreinen.” (E Iesu e ranga u teka ba te poiena a mamana mar kannou e tatei noue ier.) \v 20 Ba nonei te ranga lelina, “A ka te lakasa nama i runguna katun, nonei a ka te kato hakorkoriane nen. \v 21-22 A mamana ka a omi e butu nama i iogana tara katun, i torinen: u hakats u omi na tsikolo na haloku na kop na hipuli na tsikolen a katun a hitöl na matesil a man ka tara tana katun na markato a omi. Na gamogamo na markaton hamatsingolo tua nu hiomi nu tuts na hipus nu hirata u omi. \v 23 A mamana ka a omi hoboto teka e tuhana nama i iogana tara katun ba te kato hakorkoriane nen.” \s1 A nihamana tara toa tahol \sr (Matiu 15:21-28) \p \v 24 E Iesu e la ban a han teka ba te la uana tara toa han i rehina a taun te ngöeri i Taia. Ba nonei e tasuna tara toa luma ba te rama nena a barebana e gi atei sil te ka uen teka. Kaba a barebana i sabe noa hase ien. \v 25 Na toa tahol e ka mei a tsi pien tahol i tanen te sinasahaia tara mate a omi. Ba tahol teka e hengoin e Iesu ba te la boroborona i tanen me na hatukununa i matanen. \v 26 A tahol teka a toun Pinisia tara provins i Siria, a pal barebana i tanen te halhal ria turu Jiu. Ba nonei e ranga hatatagi-torina tere Iesu te go tsuga ba menien a mate a omi tara tsi pien tahol i tanen. \v 27 Be Iesu e ranga palisina me haharoei nena u Jiu nu katun te halhal ria turu Jiu me poiena, “Gi hanou mam bir a galapien. E ma niga nei te go lu meni lam a kannou tara galapien ba te lapo rami u muki.” \v 28 Ba tahol e hatanganato me poiena, “E manana, Tson Hihatuts. Kaba u muki te kar i kopina u tebol e nou haser a ma tsi kukoto tara galapien.” Be Iesu e atei sileto nonei a tahol e hakats u teka: u Jiu i ngöri u katun halhal u muki, kaba u katun halhal i tatei lu noa hasi a palabina man ka man niga tere Sunahan. \v 29 Be Iesu e poiena tara tahol, “Alö e tatei la poutsum i han i tamulö, taraha alö e ranga palis haniga mula. A mate e la ba hakapa nelala a pien tahol i tamulö.” \v 30 Ba tahol e la poutsuna i han i tanen ba te na sabe poutsena a pien tahol i tanen e opuia tara inana. A mate e la ba hakapa nen. \s1 E Iesu e kato haniga poutsi a katun a talingatu \p \v 31 E Iesu e la ba nela a ma tsi han i rehina taun i Taia ba te na silana i rehina tana taun i Saidon. Ba nonei e sila hasina i iahana Dikapolis ba te tukuna tara Ramun a Perperere i Galili. \v 32 Ba barebana e la merima a katun a talingatu na mianen has e makmakum. Ba nori te na ranga hatatagi-tori ria tere Iesu te go hatakopo meni a limanen i tanen. \v 33 Be Iesu e lue nen me la ba mera neien u katun tara makum a ski. Be Iesu e hasogeto a man kabelenen turu talingatu me kahusuna me sebelena i miana katun. \v 34 Be Iesu e tara sei uana i iasa i Kolö me husatakana me poiena tara katun, “Epata.” U ranga teka e poiena, “Tasoku.” \v 35 Ba i teka puku a talingana katun e hengo poutsuna na mianen e niga hakapa poutsuna ba nonei te ranga haniga pouts talana. \v 36 Be Iesu e ranga hapanina i taren, “Alimiu go ma hateiemi ta toa ta katun.” Nonei e raranga hapan noa has kaba nori i na hahatei noa talasi. \v 37 Ba barebana hoboto ti hengo ren te asingoto koru siler a ka teka, ba nori te poier, “A mamana ka hoboto te katoe nen e nigana. Nonei e kato haniga pouts rena u talingatu ba nori te hengo poutsur, na nonei e kato haniga pouts has rena u mia-makum ba nori te ranga haniga poutsur.” \c 8 \s1 E Iesu e hanour u 4000 tara katun \sr (Matiu 15:32-39) \p \v 1 Tara poata teka a barebana u para koru i gono lelia tara toa makum ti hengo menien e Iesu. Poata te kapaia a kannou i taren, be Iesu e ngö rena u katunun tsitsilo i tanen ba nori e la uarima i tanen. \v 2 Ba nonei e poiena, “Alia e tatagi koru regu a barebana teka, taraha nori i ka gono meio lia turu topisa u lan ba kannou i taren e kapa koruna. \v 3 Te go hala pouts merien lia turu han i taren ba te ma nou noari, ba nori te na tutupulala meriou a bes i maroro. Taraha, a palai i lama turu han i lehana.” \v 4 Bu katunun tsitsilo i tanen i rangatse ten me poier, “Ime te mar sabe halona mena roi ra ta kannou tara latu pinopino teka te gi hanou rira u barebana?” \v 5 Be Iesu e rangatato, “Lahisa beret te ka memi limiu?” Ba nori e poier, “A tohit.” \v 6 Be Iesu e ranga mereto a barebana e gi gumia turu tsikitsiki. Ba nonei e luena a tohit a beret me haniga uana tere Sunahan me posepose ienen. Ba nonei te hala rane ien u katunun tsitsilo i tanen e gi molamola rien u barebana. Ba nori e mar kato uar teka. \v 7 Nori i ka has mei a man toa man iena man tetenei. Be Iesu e haniga uana tere Sunahan tara ma tsi iena teka ba te ranga merena u katunun tsitsilo e gi molamola has rien a ma tsi iena. \v 8 Ba barebana hoboto e nour me masulur. A barebana teka i sukuskuia tara 4000 tara katun. \v 9 Bu katunun tsitsilo e gone ier u nouba me antunana tara tohit a kalobaka suputu. \v 10 Be Iesu e hala ba rena u barebana ba te toan osa gono merena u katunun tsitsilo i tanen tara tsi tolala. Ba nori e la uar tara provins i Dalmanuta. \s1 U Parisi i ngilin tarein a mirakul \sr (Matiu 16:1-4) \p \v 11 Palair u Parisi i lama ba te mi tanian ngene ier e Iesu. Nori i katsin torohane ien. Ba nori i rangatse ten te ga kato beme rien ta mirakul te ga harutein a nitagala tere Sunahan. \v 12 Be Iesu e sökana koruna i torinen me poiena, “Tara naha tsiponi ba limiu a hei barebana i romana te ngilin ruto namiu a mirakul te ga harutein a nitagala tere Sunahan? Alia e hatei hamana rago limiu, alia e ma haruto nagoi ta mirakul tara hei barebana i romana.” \v 13 Ba nonei e la ba rena a barebana, ba nonei nu katunun tsitsilo i tanen e na osa pouts ria tara tsi tolala me la uar i hapalana ramun a perperere. \s1 U haharoeina tara yis turu Parisi na tere Herot \sr (Matiu 16:5-12) \p \v 14 U katunun tsitsilo i solopalema te gi soata mena mei ta beret. A toa puku a beret ti ka meien tara tsi tolala. \v 15 Be Iesu e ranga hatagalana i taren te gi ma hengoe ien u hihatuts u omi turu katun me poiena, “Alimiu go tara kap haniga iam ba te hanei silemiu u yis turu Parisi nu yis tere Herot.” \v 16 Ba nori e hiararangar me poier, “Nonei e ranga nanei a ka teka taraha ara e moa ta beret.” \v 17 E Iesu e atei sil nori i hakatsin u yis tun ba te ma hakats neri u hihatuts u omi turu Parisi na tere Herot. Ba nonei e poiena, “Naha te hiararanga nemi limiu, ‘Ara e moa ta beret’? Alimiu e ma hahatongo noami? Alimiu e ma atei noami? A bakumilimiu e tutuna? \v 18 Alimiu e ka memiu u mata. Tara naha te ma tara memi limiu? Alimiu e ka memiu u talinga. Tara naha te ma hengo memi limiu? Alimiu u solopala hakapa iam? \v 19 Poata tu poseposeia lia a tolima beret tara 5000 turu katun, ba lahisa kalobaka nouba tu onge iam limiu?” Ba nori e ranga palisir, “A 12 a kalobaka.” \v 20 Be Iesu e rangata lelina, “Na poata tu poseposeia lia a tohit a beret tara 4000 turu katun, ba lahisa kalobaka nouba tu onge iam limiu?” Ba nori e ranga palisir, “A tohit.” \v 21 Ba nonei e rangata ranen, “Ga limiu e ma atei noa hasmi?” \s1 Iesu e kato haniga poutsi a katun a matakiau \p \v 22 Nori i tukuia tara tsi han i Betsaida ba barebana e la merima a toa katun a matakiau. Ba nori e mi piou narien tere Iesu me ranga hatatagi-torir te go sebele u e Iesu i tanen. \v 23 Be Iesu e pile nena a limana katun a matakiau ba te lase nen me la ba ner a tsi han. Be Iesu e kahusuna i matana katun me hatakopena a limanen i tanen me rangatse nen, “Alö e tarem ta ka?” \v 24 Ba katun e hala seiena a bakunen me poiena, “Alia e tara hakurukuruhanegu u katun te hula lar, kaba nori e hereri a roei.” \v 25 Be Iesu e hatakopo lelena a limanen i matana katun. Ba poata teka a katun e torohanan tara koru ba matanen e niga pouts talana, ba nonei te tara hanige iena a mamana ka. \v 26 Be Iesu e poiena i tanen, “Alö e moa te go la pouts u i han teka.” Ba nonei e hala pouts mena teien i han i tanen. \s1 E Pita e ngöei e Iesu e Mesaia \sr (Matiu 16:13-20, Luk 9:18-21) \p \v 27 E Iesu nu katunun tsitsilo i tanen i la u turu han i rehina i Sesaria Pilipai. Nori i la noaia i maroro ba nonei e rangata ranen, “Poata te ranga naria lia a barebana, nori e ngöe rilia esi?” \v 28 Ba nori i ranga palisito, “Palair u katun e poier alö e Jon a Tsonun Baptais, na palai e poier alö e Ilaitsa, na palai e poier alö a tai turu propet ti mate hakapa me takei poutsum tara tou mate i tamulö.” \v 29 Ba nonei e rangata ranen, “Ga limiu e ngöe milia esi?” Be Pita e ranga palise nen, “Alö e Mesaia te hopu kapin e Sunahan.” \v 30 Be Iesu e ranga hatagala mera nen, “Alimiu go ma hatei nami lia ta toa ta katun.” \s1 E Iesu e rangein a tou kamits na tou mate i tanen \sr (Matiu 16:21-28, Luk 9:22-27) \p \v 31 E Iesu e tanian hatutsri u katunun tsitsilo i tanen a tou kamits i tanen me poiena, “Alia tu butun katunuma e go sagoho koru romana a kamits pan, bu pal kapan nu pris pan nu tson hihatuts turu Lo e tori hasoala nario romana lia. Alia te atung hamatie riou romana, ba i murina u topisa u lan ba lia te takei poutsugu.” \v 32 Nonei e ranga halesala koru merien a ka teka. Be Pita e lu hatalisena e Iesu me tanian ranga hapiu nanen. \v 33 Kaba e Iesu e habirits me tara uana turu katunun tsitsilo i tanen ba te ranga hapiu mena e Pita me poiena, “O Satan, la hatalisila. Alö e ma hakats nami a man ka tere Sunahan. Alö e hakats tun talasi nem a man ka tara katun.” \v 34 Be Iesu e ngö rena a barebana nu katunun tsitsilo i tanen e gi la uama i tanen. Ba nonei e poiena, “Te ngilin la gono mena molia ta katun, e ga solopali a peisanen, ba te hanigana te ga sagoho menien u kamitsina te kukute mena neien lia te mar kato uana a katun te soatsena a korusena tara tou mate i tanen, ba te la gono mena molia. \v 35 Taraha, a katun te ka mena u hakats pan te go haka haniga meni a nitoatoa i tanen ba te peits nanen i tar, nonei e na hatia tun noa hase nen romana. Kaba a katun te hatia sile nei a nitoatoa i tanen te ngil koru mena neien lia nu Bulungana u Niga, nonei e sabie nen romana. \v 36 Te ga lueia ta katun a man ka hoboto tara han i puta ba te toan taia ba nena a nitoatoa te ka nitoana, ga mamana ka teka e mar taguhu halona mena noien ime? E moa tala. \v 37 E moa koru ta ka te ga antunan hala nen ba te lu poutse nei a nitoatoa i tanen. \v 38 A hei barebana i romana i hapolasa hakapi e Sunahan ba te kato homir. Kaba sanena ta katun e ga matsingolo nio lia nu ranga i tar tara poata a omi teka, ba lia tu butun katunuma e matsingolo has nagen romana tara poata te la gono meguma romana lia u angelo u niga turu ualesala pan tere Tamar.” \c 9 \p \v 1 Be Iesu e ranga lelina i taren me poiena, “Alia e hatei hamana rago limiu, a palair u katun e ka ria teka te ma materi romana e popona te gi tara menien a Nipepeito tere Sunahan te butu menama romana a nitagala pan.” \s1 A peisane Iesu e palis \sr (Matiu 17:1-13, Luk 9:28-36) \p \v 2-3 I murina u tönomo u lan e Iesu e lui e Pita mere Jemis ne Jon me la gono mera nen. Ba nonei e na piou ranen i iasa turu toa u pokus pan ba nori te na ka pepeisar. Ba peisanen e palisina i mataren, bu hasobu i tanen e kankanaha hamanasana ba te hiaka koruna. E moa ta toa ta katun te ga antunan kato hahiaka meni u hasobu te mar hiaka u u hasobu teka. \v 4 Be re Ilaitsa mere Moses u propetir i manasa ti mate e butu ria i mataren me ranga mer e Iesu. \v 5 Be Pita e poieto tere Iesu, “Tson Hihatuts, e nigana te ka ria ra teka. Alam go kato a topisa taluhu, a toa i tamulö na toa tere Moses na toa tere Ilaitsa.” \v 6 E Pita e mar ranga u teka taraha u katunun tsitsilo i matout koru be Pita e ma ateie nei a saha ka te go ranga nen. \v 7 Ba toa koasi e butuna me hoho kap ranen, bu toa u ranga e butu nama i gusuna u koasi me poiena, “Nonei a Pien Tson a tsomi koru i tar teka. Alimiu go hengoe men.” \v 8 Ba nori e songots hula tarar ba te ma tara sabieri ta tan ta katun. E Iesu pepeisa te ka gono meren. \v 9 Poata te koul pouts men turu pokus, be Iesu e ranga hatagala mera nen me poiena, “Alimiu go ma hateiemi ta toa ta katun a ka te tare mula limiu, antunana tara poata alia tu butun katunuma te takei hakapa pouts gou romana tara tou mate i tar.” \v 10 Nori i hengo u ranga i tanen ba te hiarangrangatar me poier, “Aha nonei u mouna u ranga teka te poiena, ‘Alia e takei pouts gou romana tara tou mate?’” \v 11 Ba nori e rangatser e Iesu, “Tara naha te poe menari u tson hihatuts turu Lo e Ilaitsa a propet e ga mam nema romana e Mesaia?” \v 12 Ba nonei e ranga palisina, “E Ilaitsa e mam pouts hamana nama te go mi kato hamatskö meni a mamana ka. Kaba tara naha has te ranga nena u Buk u Goagono alia tu butun katunuma e sagohe gou romana a kamits pan ba nori te sigale rio lia? \v 13 Alia e hatei rago limiu e Ilaitsa e la hakapama, ba barebana i kato sile teien a mamana ka hoboto ti ngile ien, ti mar koloto menien turu Buk u Goagono.” \s1 E Iesu e kato haniga poutsi a pien tson a biru \sr (Matiu 17:14-21, Luk 9:37-43) \p \v 14 Poata ti hihitupali merien a palair u katunun tsitsilo, ba nori e tarer a katun a para koru ti gono. Bu tson hihatuts turu Lo e hiangenangena gono mer u katunun tsitsilo. \v 15 Ba poata ti tareia a barebana e Iesu ba nori te asingoto korur ba te toan pieta uar i tanen me hatsisoasa naren. \v 16 Be Iesu e rangata ranen me poiena, “Alimiu e hiangenangena silemiu a neha?” \v 17 Ba toa katun te kaia i gusuna a barebana e ranga palisina, “Tson Hihatuts, alia e mi piou nia a pien tson i tar i tamulö, taraha a toa mate a omi e seseie nen ba te kato habirue nen. Kaba alö e ma ka mulei. \v 18 Poata te seie nen a mate ba nonei te lapo piou nena a pien i puta, ba runguna pien e poueipoueina bu lihonen te ngilingilikina ba tuanreinen te soei hobotona. Alia e tahul ragula u katunun tsitsilo i tamulö te gi tsuga ba menien, kaba nori e ma antuna lilei.” \v 19 Be Iesu e poieto i taren, “Alimiu u hei barebanar i romana e hahamana korumiu. Alia e soso koru megu a nihahamana i tamilimiu. Mi piou namia a pien i tar.” \v 20 Ba nori e mi piou narien i tanen. Ba poata te tare ien e Iesu, ba mate e toan kato hapetepetete hapanena a pien, ba nonei te rusuna turu tsikitsiki ba te hula tabtabililina ba rungnen e poueipoueina. \v 21 Be Iesu e rangatsena e tamanen, “I hangisa te taniaia a markato teka i tanen?” Be tamanen e poiena, “Te pien tetenei noa ien. \v 22 A poata a para a ka teka e katsin kato hamatie ien ba te harus bene ien u tula nu ramun has. Alö go tatagi rema lam ba te taguhu remu malam, te go antuna u lö.” \v 23 Be Iesu e poiena i tanen, “Tara naha te poe sile mulei lö, ‘Te go antuna u lö’? A katun te ka mena a nihamana e antunan kato nena a mamana ka hoboto.” \v 24 Ba tamana pien e toan ranga hapanina me poiena, “Alia e hamanagu. Alö go taguhema a nihamana a tetenei i tar.” \v 25 Be Iesu e tarena a katun a para ti la gugono uama i taren, ba nonei e ranga sisi mena a mate a omi me poiena, “Alö a mate te habiruem na te hasiköem a katun, alia e ranga mego lö, koul ban a pien teka ba lö te ma tatei sei lel korue mien romana.” \v 26 Ba mate e ku hohomina ba te kato hapetepetete hapan koruena a pien me koul ba nanen. Ba tuanreina pien e here nei a mate, bu katun u para e poier, “Nonei e mate hakapa.” \v 27 Kaba e Iesu e lui a limana pien me las hatakeie nen ba nonei e tuoluna. \v 28 Ba poata te tasuia e Iesu i luma, bu katunun tsitsilo i tanen e rangata hamouse ren me poier, “Tara naha te ma antunan tsuga ba mena mulei lam a mate?” \v 29 Be Iesu e poieto i taren, “Alimiu go singo hatala uam tere Sunahan. E moa ta taina ta maroro te ga tatei tsuga ban a mar mate a omi teka.” \s1 E Iesu e ranga lelin a tou mate i tanen \sr (Matiu 17:22-23, Luk 9:43-45) \p \v 30 Nori i la ban a han teka ba te sila ria i gusuna provins i Galili. Ba nonei e rama neto a barebana e gi atei sil ime te ka ien. \v 31 Taraha, nonei e hatutsir u katunun tsitsilo i tanen me poiena i taren, “Alia tu butun katunuma e na hala naroa romana tara pal tson te na kato hamatie riou romana lia. E kato hamate hakape riou lia, ba i murina u topisa u lan ba lia te takei pouts gou romana.” \v 32 Kaba nori i ma atei silei te ranga uaien, ba nori e matouter te gi rangata sei menien. \s1 A katun te kapanina \sr (Matiu 18:1-5, Luk 9:46-48) \p \v 33 Nori i na tukuia i han i Kapeneam. Ba poata ti tasu hakapa ien i luma be Iesu e rangata ranen, “Alimiu e hihirangatsi namuma a neha i maroro?” \v 34 Kaba nori i ma ranga palise ien, taraha nori i hiangenangena silema esi te panina. \v 35 Be Iesu e gumuna me ngö renama a 12 a katunun tsitsilo me poiena i taren, “A katun te ngilin tsunono panina e ga kato hatetenei korui a peisanen ba te kui haniga beiena u katun hoboto.” \v 36-37 Ba nonei e luena a toa pien me hatuole nen i mataren. Ba nonei e lukutu nanen me poiena i taren, “A katun te haniga benoi lia a toa tara galapien teka e haniga hase nolia. Na katun te hanige nolia e ma hanige noi lia pepeisa, kaba e here nei e haniga hasena e Sunahan te hale molia.” \s1 A katun te ma pal ranei ra e haniga rano ra \sr (Luk 9:49-50) \p \v 38 Be Jon e poiena i tanen, “Tson Hihatuts, alam u tarema a katun te poa a solomulö ba te tsuga ba rena u mate u omi. Ba lam u ranga hapiu naten, taraha nonei e ma ka neia tara pala i tarara.” \v 39 Be Iesu e poiena, “Alimiu e ma tatei ranga hapiu namien, taraha a katun te katoena a mirakul ba te poiena a solor e ma antunan ranga homi boroboro nanoi lia. \v 40 A katun te ma pal ranei ra e haniga rano ra. \v 41 Alia e hatei hamana rago limiu, a katun te ateina alimiu u katun i tar ba te haua ranoi limiu ta tsi ramun, a katun teka e lu hamane nou romana u hamatana i tanen.” \s1 U hiamus te kato homiena a nihamana \sr (Matiu 18:6-9, Luk 17:1-2) \p \v 42 E Iesu e ranga noa me poiena, “Sanena ta toa ta katun e ga katsin amusia a toa pien i gusur a galapien teka te hamana uar i tar ba pien te hapolasa ba nanou a nihamana i tanen, e niga balana te gi kits mam meni u katun a toa hatu pan i totolongolona katun teka ba te na harukue rien i gusuna loul. \v 43 Na te ga kato homieia a limamulö alö, bara, ngats kots talei ba te ba namen. Taraha, e nigana te go ka meni lö u ualima u korus ba lö te toan luem a nitoatoa te ka nitoana. Kaba e omina te go ka meni lö u huol u ualima ba lö te la uam tara hanin hahuna i hel, turu tula te ma tatei hoseri romana.* \v 44 Tara makum teka u kakaminei te nounouer u tuanreina u mate e ma tatei mate roi romana, nu tula e ma hoseri romana.* \v 45 Na te ga kato homieia a moumulö alö, bara, ngats kots talei ba te ba namen. Taraha, e nigana te go ka meni lö u mou u korus ba lö te toan luem a nitoatoa te ka nitoana. Kaba e omina te go ka meni lö u huol u mou ba nori te lapo ba naria lö i hel.* \v 46 Tara makum teka u kakaminei te nounouer u tuanreina u mate e ma tatei mate roi romana, nu tula e ma hoseri romana.* \v 47 Na te ga kato homieia a matamulö alö, bara, has ba talein ba te ba namen. Taraha, e nigana te go ka meni lö u toa u mata ba lö te toan tasu mia tara Nipepeito tere Sunahan. Kaba e omina te go ka meni lö u huol u mata ba nori te lapo ba naria lö i hel. \v 48 Tara makum teka u kakaminei te nounouer u tuanreina u mate e ma tatei mate roi romana, nu tula e ma hoseri romana. \v 49 “A man nitiama te butu roa romana turu katun hoboto e here hase roi romana u tula ba te kato haniga rano ra, te kato has uana u sol te haka menari tara kannou ba te kato hanige nen. \v 50 U sol u ka u niga. Kaba te taia ba nena u sol a nitatasena i tanen, ba lö te mar hatatasena halona pouts mena mien ime? E moa. Na limiu go here hasemi u sol ba limiu te hiakaka haniga hobotomiu.” \c 10 \s1 E Iesu e hihatutsin a markato te peko menari u katun a hitöl \sr (Matiu 19:1-12, Luk l6:18) \p \v 1 E Iesu e la ban a han teka me la uana tara provins i Judia me aroho uana tara Ramun olo i Jodan. Bu katun u para e mi gonogono lel ria i tanen, ba nonei e hatuts pon ranen te roron kato uen. \v 2 Bu Parisi e la uarima i tanen me mi katsin torohane ren. Ba nori te poier, “U Lo i tarara e haniga nena te go hatapolasa hakapa ba meni a tson a tahol i tanen?” \v 3 Be Iesu e rangata palisina, “Sahu masaka te halari e Moses u tubumilimiu?” \v 4 Ba nori e ranga palisir, “E Moses e haniga te go koloto meni a tson u pepa te poiena a hitöl e tapeko, ba te toan hala ba nena a tahol i tanen.” \v 5 Be Iesu e ranga mera nen, “E Moses e koloto beri limiu u masaka teka taraha alimiu e baku-tumiu. \v 6 Kaba i mam koru, poata te habuteia e Sunahan a mamana ka, ba nonei e katoeto a katun a tson na tahol. \v 7 Te poe bei e Sunahan, ‘A tson e la ba nena romana e tamanen ne tsinanen ba te na ka gono mena a tahol i tanen. \v 8 Ba nori u muntahol teka te here roi romana a toa katun.’ Ba nori te ma here lel roi a elasolana, kaba nori e here taleri a toa katun. \v 9 Na katun e ma tatei puresie nei romana a ka teka te haka gono hakaper e Sunahan.” \v 10 Poata ti kopis pouts uen i luma, bu katunun tsitsilo i na rangatseto e Iesu tara ka teka. \v 11 Ba nonei e poiena i taren, “A katun te pekoena a hitöl i tanen te rama mena neien a tahol i tanen ba te tölena a tana tahol e tsikolona ba te kato homiena a tahol tutun i tanen. \v 12 Na tahol te tapolasa hakapa ba nena a tson i tanen ba te hitöl mena tana tson, nonei e hahaloku hasina.” \s1 E Iesu e kalaler a ma tsi galapien \sr (Matiu 19:13-15, Luk 18:15-17) \p \v 13 U barebana mi polasa reia a galapien tere Iesu te go sebele merien e Iesu ba te kalala ranen, kaba u katunun tsitsilo i hapiu ren. \v 14 Be Iesu e tarena a ka teka me raharahana me poiena turu katunun tsitsilo, “Haka riam a galapien gi la uama i tar ba limiu te ma hapiu ramien. Taraha, a Nipepeito tere Sunahan e ka uana tara mar katun te kato uana teka. \v 15 Alia e hatei hamana rago limiu, a katun te ma hengo hanige nei u ranga tere Sunahan te mar hengo uana a pien, a katun teka e ma antuna nei te go tasu uen tara Nipepeito tere Sunahan.” \v 16 Ba nonei e lukutu ranen me halakopena a limanen i taren me kalala ranen. \s1 A tson moni \sr (Matiu 19:16-30, Luk 18:18-30) \p \v 17 E Iesu e hatania leli a nilala i tanen ba toa tson e pieta uanama i tanen me mi hatukununa i matanen me rangatse nen, “Tson Hihatuts a niga, aha te go kati lia ba lia te luegu a nitoatoa te ka nitoana?” \v 18 Be Iesu e rangatse nen, “Tara naha te poe memi lö alia a niga? E moa ta toa ta katun te ga niga. E Sunahan a toa puku te nigana. \v 19 Alö e atei silem a man masaka tere Sunahan. E kato uana: ‘Ma hipulimi. Ma tsikolomi. Ma kopkopmi. Ma gamogamomi. Ma gamogamo nami a man ka tara tana katun ba te luemiu. Hapan iam e tamamilimiu ne tsinamilimiu.’” \v 20 Ba katun e poiena, “Tson Hihatuts, poata tu pien noaia lia ba te la noana i romana, alia u hengo hanigei a man masaka hoboto teka.” \v 21 Be Iesu e tara uana i tanen me ngil korue nen me poiena, “A toa patu a ka te ka noana. Alö go na haholin a mamana ka hoboto i tamulö ba te hala nem a moni turu katun te moar ta moni, ba lö te na ka memou romana a mamana ka a niga koru i Kolö. Ba lö te toan la gono memu molia.” \v 22 Ba poata te hengoeia a katun u ranga teka ba nonei e mata papala koruna ba te la poutsuna me tatagina, taraha nonei e ka mei a man ka man para koru. \v 23 Be Iesu e tara habirits uana turu katunun tsitsilo i tanen me poiena i taren, “U barebanana tara moni e ka mer romana a toukui pan te gi tasu uen tara Nipepeito tere Sunahan.” \v 24 Bu katunun tsitsilo i asingoto neto u ranga i tanen. Be Iesu e poe lelina i taren, “A ma tsi galapien, a panna toukui te gi tasu u tara Nipepeito tere Sunahan. \v 25 E tutu koruna te ga la u a katunun moni tara Nipepeito tere Sunahan, te mar tutu has uana a kamel te katsin sipina tara tsi tabutu tara salum.” \v 26 Ba nori i asingoto koruto me poier, “Gesi tsiponi te antunan ka hanigana?” \v 27 Be Iesu e tara uana i taren me poiena, “A katun tun e ma antuna koru nei tara ka teka, kaba e Sunahan e antunana. E Sunahan e antunana tara mamana ka hoboto.” \v 28 Be Pita e toan poiena i tanen, “Kaba alam u la ba nema a mamana ka hoboto ba te la gono memu molö.” \v 29-30 Be Iesu e poiena, “U mana koru, na lia e hatei ragi limiu, a katun te hakats uana i tar na turu Bulungana u Niga ba te la ba nenama a luma i tanen tsi u toulanen nu hahinanen ne tsinanen ne tamanen nu hinpien i tanen nu tsikitsiki i tanen, a katun teka e lu poutsena romana a man ka man para lel has tara poata i romana turu luma nu toulanen nu hahinanen nu tsinanen nu hinpien i tanen nu tsikitsiki i tanen. Na nonei e na kamitsbe hase nou romana lia. Ba tara poata te la nama i murimuri, ba nonei te na lue nou romana a nitoatoa te ka nitoana. \v 31 Kaba pal para te panir i romana e na katun papala riou romana, na pal para te katun papalar i romana e na pan riou romana.” \s1 E Iesu e ranga hatopisein a tou mate i tanen \sr (Matiu 20:17-19, Luk 18:31-34) \p \v 32-33 Nori i laia i maroro be Iesu e mam ranen. Bu katunun tsitsilo e asingotor me tokur, taraha nori i la u i Jerusalem. Bu barebana ti murimurima e matoutur. Be Iesu e lu halhal lel rena a 12 a katunun tsitsilo ba te hatei rane ien a man ka te go na butuia i tanen me poiena, “Hengo iam, ara e la uara i Jerusalem, ba alia tu butun katunuma te na hala naria turu pris pan na turu tson hihatuts turu Lo. Ba nori te na kot nario lia ba te poier, ‘Alö go mate,’ ba te hala nario lia tara pala te halhal ria turu Jiu. \v 34 Bu katun teka te na hahakos nario romana lia ba te kahuse rio lia ba te lahuse rio lia ba te atung hamatie rio lia. Ba i murina u topisa u lan ba lia te takei pouts guma romana.” \s1 E Jemis ne Jon i ngil e gi pan \sr (Matiu 20:20-28) \p \v 35 E Jemis ne Jon a galapien tere Sebedi i la uama tere Iesu me poier, “Tson Hihatuts, alam e ngilem alö go kato bera mei lam a ka te rangatse milam alö.” \v 36 Be Iesu e rangata ranen, “Aha te ngile milimiu alia go kato berien limiu?” \v 37 Ba nori e ranga palise ren, “Poata te lue mia romana lö a nitsunono pan i tamulö na solo pan i tamulö, ba lam e ngilem alö go haniga ba lam te na gum gono memo lö, a toa tara pal matou i tamulö na toa tara pal keruka i tamulö, ba lam te na gohus uamou i tamulö.” \v 38 Be Iesu e poiena i taren, “Alimiu e ma atei silemi a ka te rangata sile milimiu. Alimiu e antunan ua mia tara gotana te na ua goa romana lia ba limiu te na sagohe mou a mar kamits te na sagohe gou lia?” \v 39 Ba nori e poier i tanen, “Alam e antunam.” Be Iesu e poiena i taren, “Aa, alimiu e na ua moa tara gotana te na ua goa romana lia ba limiu te na sagohe mou a mar kamits te na sagohe gou lia. \v 40 Kaba alia e moa te go tatei hopu kap meni esi te ga gumia tara pal matou i tar na tara pal keruka i tar. E Sunahan talasi te hala nanou u makum teka turu katun ti hamatskö berien.” \v 41 Poata ti hengoa a maloto a katunun tsitsilo a ka teka ba nori e raharaha rer ere Jemis mere Jon. \v 42 Be Iesu e ngö gugono hoboto mera neien i tanen me poiena, “Alimiu e atei silemiu a markato turu barebana halhal turu Jiu. U katun te ngö rarien u tsunono e ranga hamal ria i taren, na pal kapan i taren e pepeito kap hatagala raren. \v 43 Kaba alimiu go ma kato uami teka. Ta saha ta katun i tamilimiu te ngilin panina i tamilimiu e go kato hereni a peisanen a katun a tsekotseko-kala i tamilimiu. \v 44 Na ta saha ta katun i tamilimiu te ngilin tsunono malina e go kato hereni a peisanen a tsi kutupin katun. \v 45 Alia has tu butun katunuma u ma la sile mei te gi kuibe meni a barebana alia. E moa. Alia u la silema e mi kui beregu a barebana. Alia u la silema e mi sakahis regu u katun u para tara tou mate i tar.” \s1 E Iesu e kato haniga poutsi a katun a matakiau \sr (Matiu 20:29-34, Luk 18:35-43) \p \v 46 Nori i tukuia tara taun i Jeriko. Ba poata e Iesu nu katunun tsitsilo i tanen nu katun u para has i la ban a taun teka, ba toa katun a matakiau te gumna i rehina kalana me singo papala hatatagi silena ta tsi moni. A solonen e Batimias, a pien tson tere Timias. \v 47 Ba poata te hengoe ien te la uama e Iesu ni Nasaret ba nonei e tanian kuna me poiena, “O Iesu a Hatutubunei tere Devit a King, alö go tatagi namo lia.” \v 48 Bu katun u para i ranga hapiu naten me poier, “Kokomoto.” Kaba nonei e ku hapan hasoalana me poiena, “Hatutubunei tere Devit, alö go tatagi namo lia.” \v 49 Be Iesu e tuhatuol neto me poiena, “Ngöe muma.” Ba nori i ngöeto a katun a matakiau me poier i tanen, “Nigana ba! Takei tala. Nonei e ngöe nolö.” \v 50 Ba nonei e his ba neto u hasobu u ngahangaha i tanen ba te supatakeina me la uanama tere Iesu. \v 51 Be Iesu e rangatse ten, “Alö e ngilem alia go kato bei lö aha?” Ba katun a matakiau e ranga palisito, “Tson Hihatuts, alia e ngilin tara poutsugu.” \v 52 Be Iesu e poieto i tanen, “La tala. A nihamana i tamulö e kato haniga poutse lalo lö.” Ba nonei e toan tara poutsuna teka puku, ba te la gono mena e Iesu i kalana. \c 11 \s1 E Iesu e tukuia i Jerusalem me here nei a king \sr (Matiu 21:1-11, Luk 19:28-40, Jon 12:12-19) \p \v 1-2 Poata ti la hasukusuku ien i Jerusalem ba nori e tuku ria turu han i Betani na i Betpasi te ka ria i rehina a tsi pokus te ngöeri u Pokus tara Roein Olip. Be Iesu e hala neto a elasolana katunun tsitsilo i tanen me poiena i taren, “Alimiu go la uam i han te ka nama ili, ba poata te na butu moa limiu i han ba limiu te na sabie mou a tunan dongki a hitots ti kitsei a lohiana. U katun i namala osa noei a dongki teka. Na puresie muma ba limiu te mi piou namen teka. \v 3 Te rangata noa ta katun, ‘Aha te katoe milimiu a ka teka?’ ba limiu te hateie men, ‘A Tsunono e ngile namen ba nonei te mi toan hala pouts nanoen i teka.’” \p \v 4-5 Ba nori e lar me na sabier a dongki ti kits nia tara tamana ba te kana i rehina kalana. Ba poata ti purese ien bu katun ti tuolia i sukusuku e rangata raren, “Aha te purese sile milimiu a dongki?” \p \v 6 Ba nori i hatei rate ien te ranga uama e Iesu. Bu katun i hanigato. \v 7 Ba nori e las menari a dongki tere Iesu me haholaser a hasobu a ngahangaha i taren tara dongki, be Iesu e osato i tanen. \v 8 Bu katun u para i haholaseto a hasobu a ngahangaha i taren tara kalana, bu palai e ngatse rima a man kalan roei i rehina kalana ba te haholase rien tara kalana. \v 9 A barebana ti laia i pal mam na barebana has ti lama i pal murimuri i tanian ku hoboto, \q1 “Hosana! E Sunahan e kalalena a katun te la menama a nitsunono i tanen. \q1 \v 10 E Sunahan e kalalena a katun te mar pepeito kap uana romana te mar pepeito kap u e tuburara e Devit i iomin. \q1 Solosei korue iam e Sunahan!” \p \v 11 Be Iesu e na tukuta i Jerusalem me na tasuna i Luman Lotu Pan me hula tara uana tara mamana ka. Ba ka e lahi hakapana ba nonei e lakasa merena a 12 a katunun tsitsilo ba nori e takopis uar i Betani. \s1 E Iesu e ranga hapiun u roein fik \sr (Matiu 21:18-19) \p \v 12 Ba turu tana u lan, poata ti la pouts men i Betani, be Iesu e besuna. \v 13 Ba nonei e tareto u toa u roein fik te kaia i pal lehana ba te ka mena a kala hulung. Ba nonei e na tare nen te go ka menien ta hua. Kaba poata te tukuia e Iesu turu roei teka, ba nonei e tarena a kala puku, taraha a poata turu fik e ma butu noa nei. \v 14 Be Iesu e poieto turu roein fik, “E moa koru ta katun te go tatei nou leli romana a hua i tamulö.” \p Bu katunun tsitsilo i tanen te hengor. \s1 E Iesu e tsuga bar u palair u katun tara Luman Lotu Pan \sr (Matiu 21:12-17, Luk 19:45-48, Jon 2:13-22) \p \v 15 Poata ti tuku ien i Jerusalem be Iesu e la uana tara Luman Lotu Pan ba te tanian tsuga rena u katun ti hihol na ti haholia i Luman Lotu Pan. Ba nonei e lapo ba neto u tebol turu katun ti palpalis a moni na e lapo ba hasin u gumgum turu katun ti haholin u kulu. \v 16 Na nonei e hapiu hasir u katun ti katsin sila meia a ma tsi ka i taren tara makum i rehina Luman Lotu Pan. \v 17 Ba nonei e hatuts reto a barebana me poiena, “U Buk u Goagono e ka mena u ranga tere Sunahan te poiena, ‘A luma i tar a luma te tatei gono ria romana u pal barebana hoboto ba te singo uar i tar.’ Kaba alimiu e kato hakapa here tsipon namien a kioun mous turu kopkop.” \p \v 18 Bu pris pan nu tson hihatuts turu Lo i hengo neto a ka teka ba te tanian sake ner ta maroro te gi atung hamate menien e Iesu. Kaba nori i matoutse ien, taraha a barebana hoboto i asingotoein a man ka te hihatuts nen. \p \v 19 Ba tara lahibong be Iesu nu katunun tsitsilo e la ba ner a taun. \s1 U roein fik e lango \sr (Matiu 2l:20-22) \p \v 20 Na tara bongbong koru, poata ti la lel ien i kalana, ba nori e tarer nonei u roein fik e lango hakapa me na noana i polosonen. \v 21 Be Pita e hakats sabe nena a ka te butuia i tanen ba te poiena tere Iesu, “Tson Hihatuts, tara. U roei tu ranga hapiun lö e lango hakapa.” \p \v 22 Be Iesu e poiena i taren, “Alimiu go hamana mia tere Sunahan. \v 23 Alia e hatei hamana ragoi limiu, te ranga mena a toa katun u pokus teka ba te poiena, ‘Alö go takei ba lö te lapo ba nem a peisamulö i tasi,’ ba ka teka te butu hamana benoen. Kaba a ka teka e butu talasi noa romana i tanen te go ma hula hakats uaien. Nonei e go hamana u tara ka te ranga nanen e butu hamana nou romana. \v 24 Na poata te singo uami limiu tere Sunahan ba te singo silemiu a toa ka, alimiu go hamana iam te go lu mena mien, ba limiu te lu hamane moen romana. \v 25 Te raharahe mia limiu a tana katun, alimiu go solopale iam a ka a omi te katoen ba te tara poutse men tara poata te tuol mia limiu ba te singo uamiu tere Sunahan. Te go mar kato uam limiu teka, be Tamamilimiu te kana i Kolö te lu ba has nanou u markato u omi i tamilimiu ba te tara pouts rano limiu.* \v 26 Kaba te ma solopale moi limiu u markato u omi tara tana katun, be Tamamilimiu te kana i Kolö te ma lu ba has nanoi u markato u omi i tamilimiu.*” \s1 A nitsunono tere Iesu e lama ime? \sr (Matiu 21:23-27, Luk 20:1-8) \p \v 27 Nori i tuku poutsia i Jerusalem. Ba poata te lalaia e Iesu i iahana Luman Lotu Pan bu pris pan nu tson hihatuts turu Lo na pal kapan i la uamato i tanen. \v 28 Ba nori i rangatse ten, “Esi te hanigein te go kato meni lö a man ka teka? Alö e kato memi a man ka teka a nitsunono teresi?” \p \v 29 Be Iesu e poieto i taren, “Alia e rangata has ragoi limiu u toa u harangata. Te ranga palis moa limiu i tar, ba lia te toan hatei ragoi limiu esi te hale moi lia a nitsunono te go kato meni lia a man ka teka. \v 30 Poata te baptais ria e Jon a barebana, nonei e ka mei a nitsunono tere Sunahan tsi tara katun tun? Ranga palis uamuma i tar.” \p \v 31 Ba nori e hihirangatsir me poier, “Aha te poe rou ra? Te gi poe meni ra, ‘E Jon e ka mei a nitsunono tere Sunahan,’ be Iesu te poie nou, ‘Gaha tsiponi te ma hamana memi limiu e Jon?’ \v 32 Na ra e namos poe hasera, ‘E Jon e ka mei a nitsunono tara katun tun.’” Nori i matoutir a barebana, taraha u katun hoboto i poei e Jon a propet hamana tere Sunahan. \v 33 Ba nori i ranga palisito tere Iesu, “Ara e ma atei rei.” \p Be Iesu e poieto i taren, “Na alia has e ma hatei ragoi limiu esi te hale moi lia a nitsunono te go kato meni lia a man ka teka.” \c 12 \s1 U haharoei turu katun u omi ti taratara kapin a kuin gerep \sr (Matiu 21:33-46, Luk 20:9-19) \p \v 1 Be Iesu e tanian ranga mera nei u katun a man haharoei. Nu toa u haharoei e kato u teka: “A toa katun e lebei a kuin gerep me haka hahise neien a ololo me kahoena a kiou. Tara kiou teka nonei e kui a makum te pita bulbule ria u gerep te gi lu menien u ramun tara gerep te kuieri u wain. Ba nonei e hatakei hasena a luman pepeitokap a pia. Ba nonei e hataratara kap nena a kuin gerep i tanen turu palair u katun me hakuin moni nanen, ba nori te tatei lue riou romana a hapala turu gerep i tanen na nonei e lue nou a hapala. Ba nonei e la uana tara toa han i lehana. \v 2 Poatan tangoho turu gerep e butu hakapa ba nonei e hala nenama a katunun kui te go mi lu a pal gerep i tanen turu katunun taratarakap. \v 3 Ba nori e pile kap naren me lahuse ren ba nori e hakopis pukpukue ren. \v 4 Ba tamana kuin gerep e hala lel nenama a tana katunun kui i taren, bu katunun taratarakap e singatser a bakunen me kato hamatsingole ren. \v 5 Ba tamana kui e hala nenama a tana katunun kui ba nori te atung hamate ren. Ba nori e kato has uar i iesana tara palari u katunun kui u para. Nori i lahusir a palai me atung hamate rer a palai. \p \v 6 “A toa puku a katun te ka noa. Nonei a pien tson tara tamana kui, a tsomi i tanen. Nonei e hala hase men i taren me poiena, ‘Nori e hapane riou romana a pien tson i tar.’ \v 7 Kaba poata ti tareia u katunun taratarakap a pien tson teka, ba nori e hiararangar me poier, ‘Nonei a pien tson tara tamana kui teka te lue nou romana a kuin gerep. Ara gi atung hamatien ba ra te lue rou a kui i tanen.’ \v 8 Ba nori e pile kap naren me atung hamatie ren me lapo ba naria a tuanreinen i ielesala tara kuin gerep.” \p \v 9 Be Iesu e rangatana me poiena, “Gaha te katoe nou a tamana kuin gerep? Nonei e mi atung hamate ranou romana u katun teka ba te hataratara kap nena a kuin gerep teka turu katun u niga. \v 10 Alimiu go mala rit hanige iam u ranga teka turu Buk u Goagono: \q1 ‘A hatu ti raman u katunun hatakei tara luma ba te hapiraka ba ner, nonei a hatu te niga balana tara toukuina tara luma. \q1 \v 11 A ka teka a Tsunono te katoen, ba ra te poiera a ka a kapan koru teka.’” \p \v 12 A pal kapan turu Jiu i torohanan pile kapin e Iesu, taraha nori i atei sil nonei e hatein u haharoei teka te go haruto menien u markato u omi i taren. Kaba nori i matoutir a barebana ba nori te la ba naren. \s1 A takis tara gamman \sr (Matiu 22:15-22, Luk 20:20-26) \p \v 13 A palabir u Parisi nu palair u katun tere Herot i hala meri tere Iesu, ba nori e katsin hagögohe ner e Iesu turu ranga i tanen. \v 14 Ba nori e la uarima i tanen me poier, “Tson Hihatuts, alam e atei silem alö a katun a mana. Alö e ma hakats silemi a ka te poier a barebana, taraha alö e ma hakats nami a nitsunono tara katun. Alö e hihatuts hamana nem a maroro tere Sunahan. U Lo i tarara e ranga hapiu nena te gi hala meni ra a takis tere Sisa a Gamman Pan, tsi e moa? Ara e tatei hala nera a takis, tsi e moa?” \p \v 15 Kaba e Iesu e atei sil u gamo i taren me poiena, “Tara naha tsiponi te katsin hagögohe sile milimiu alia? Hale mume lia a tsi moni ba lia te tare gen.” \p \v 16 Ba nori e hale rien a toa moni ba nonei e rangata ranen me poiena, “U baku teresi na solo teresi teka?” \p Ba nori e ranga palisir, “Tere Sisa.” \p \v 17 Be Iesu e poiena, “Bara, halemi e Sisa a man ka i tanen, na hala hasemi e Sunahan a man ka i tanen.” \p Ba nori e asingoto koru naren. \s1 Poata te toatoa pouts ria romana a barebana \sr (Matiu 22:23-33, Luk 20:27-40) \p \v 18 U Sadiusi i la uama tere Iesu. Nori u pal katun teka e poier a barebana e ma takei poutsri romana i murina a tou mate i taren. \v 19 Ba nori e poier i tanen, “Tson Hihatuts, e Moses e koloto beri ra a lo teka: ‘Te ga mate ba nia a tson a tahol i tanen ba te moana ta pien, ba toulana tson teka te tatei tölena a amoba, ba nori te hatuhaner romana ta pien te ngö rari romana a solona tson te mate.’ \v 20 Bara, tara toa poata a tson a hamua te ka mei a elonomo a toulanen e hitöl mei a tahol. Kaba a tson e mate ba te moana ta pien i tanen. \v 21 Ba hatut e tölena a amoba ba nonei e mate hasina ba te moana ta pien i tanen. Ba hahelapisa e kato has uana i iesana. \v 22 U mun toulana elahit hoboto i töli a tahol teka me mater, ba te moana ta pien i taren. Ba i muriren ba tahol e mate hasina. \v 23 Na tara poata te takei pouts ria romana a barebana tara tou mate i taren, ba nonei te tahol uanou romana teresi? Taraha, nori u mun toulana elahit hoboto i töle ien.” \p \v 24 Be Iesu e poiena i taren, “Alimiu e mar ranga uamiu teka ba limiu te ma matskömi. Taraha, alimiu e ma atei silemi u Buk u Goagono na nitagala tere Sunahan. \v 25 U katun te takei pouts ria romana tara tou mate i taren e ma hitölri romana, kaba nori e hereri romana u angelo ri Kolö. \v 26 Na turu ranga te poiena a katun e takei poutsuna romana tara tou mate i tanen, alimiu go mala rit hanige iam a makumun ranga i iahana u buk tere Moses te hatei nena a tsi roei te kulupu. Tara makum teka e Sunahan e ranga mei e Moses me poiena, ‘Alia a Sunahan tere Abraham na alia a Sunahan tere Aisek na alia a Sunahan tere Jekop i romana.’ \v 27 U ranga teka e poiena nonei e ma Sunahan uanei turu katun u mate. E moa. Nonei a Sunahan turu katun te toatoar. Ere Abraham mere Aisek ne Jekop i mate hakapa, kaba nori i ma taiai. Taraha, u ranga teka e poiena nori e toatoa noar. Alimiu e tutu korumiu.” \s1 U masaka u kapan tere Sunahan \sr (Matiu 22:34-40, Luk 10:25-28) \p \v 28 A toa tson hihatuts turu Lo e hengo ti hiarangrangata uen. Ba nonei e hengo sabiena te ranga palis haniga meni e Iesu u Sadiusi, ba nonei e la hasuksuku nama me rangatse nen, “Sahu masaka te panina turu masaka hoboto tere Sunahan?” \p \v 29 Be Iesu e ranga palisina, “Nonei u masaka u kapan koru teka: ‘Hengo iam, u barebana i Israel. E Sunahan a Tsunono i tarara a toa puku a Tsunono. \v 30 Alö go ngil koru a Tsunono i tamulö e Sunahan turu tori hoboto i tamulö na turu namnamei hoboto i tamulö na turu hakhakats hoboto i tamulö na tara nitagala hoboto i tamulö.’ \v 31 Na u hahuoluna u masaka u kapan teka: ‘Alö go mar ngil koru meni a tana katun te mar ngil koru mena milö a peisam.’ E moa tu tan tu masaka te ga mar pan u te mar pan uana u huol u masaka teka.” \p \v 32 Ba tson hihatuts turu Lo e poiena tere Iesu, “U mana koru, Tson Hihatuts. Alö e ranga hamana nemula e Sunahan a toa puku, na e moa lel ta tan ta sunahan. \v 33 Na katun e go ngil koru e Sunahan turu tori hoboto i tanen na turu hakhakats hoboto i tanen na tara nitagala hoboto i tanen. Na nonei e go mar ngil koru meni a tana katun te mar ngil koru mena neien a peisanen. Na katun te kukutiena u huol u masaka teka e niga bala nena a katun te hats mena nei u benö u ohots tere Sunahan na te kato hasena u tana u mar hats.” \p \v 34 Be Iesu e hengoena te ranga palis haniga uaien ba nonei e ranga menen, “Alö e ma lehana ba nemi a Nipepeito tere Sunahan.” \p Kaba u katun hoboto i matoutsi te gi rangata lel meni e Iesu tu taina tu harangata. \s1 Esi nonei e Mesaia \sr (Matiu 22:41-46, Luk 20:41-44) \p \v 35 Poata te hihatutsia e Iesu tara Luman Lotu Pan me rangatana, “Taraha te poe sileri u tson hihatuts turu Lo e Mesaia a hatutubunei romana tere Devit a King? \v 36 E Devit noa has te rangaia tara nitagala turu Namnamei u Goagono ba te poiena, \q1 ‘A Tsunono e poei tara Tsunono i tar, \q1 Gumia teka tara pal matou i tar antunana tara poata te hale goi lia lö u katun te pakoe rio lö ba lö te na pita-puta ramoen.’ \v 37 E Devit te ngöei a katun teka ‘A Tsunono.’ Gime te mar hatubuna uana e Mesaia tere Devit?” \p Kabe moa ta katun te ga ranga palis. \s1 E Iesu e rangein u tson hihatuts turu Lo \sr (Matiu 23:1-36, Luk 20:45-47) \p U barebana u para koru teka i sasala mei ti hengo meni e Iesu. \v 38 Ba nonei e hatuts raten me poiena, “Hanei sile iam u tson hihatuts turu Lo. Nori e ngilin hula la mer a hasobu a ngahangaha i taren, na nori e ngil haser u barebana te ka ria tara toana gi hapan ren. \v 39 Nori e ngilin gum has ria turu gumgum tara pal kapan i luman lotu na turu gumgum tara pal kapan tara kannou pan. \v 40 Nu tson hihatuts turu Lo e roron katoer u singon lotu u ngahangaha tara rungren tun, ba te lube tsiponeri a peisaren a man ka turu amoba. Kato uana teka ba nihahuna i taren te pan koruna romana.” \s1 A amoba e halan a monin hitaguhu turu lotu \sr (Luk 21:1-4) \p \v 41 E Iesu e gamon gum halehana ban a makum turu moni i iahana Luman Lotu Pan ba te tara uana turu barebana ti lapo hongein a monin hitaguhu turu bokisin moni. Bu katunun moni u para te lapo hongo ner a moni pan. \v 42 Ba toa amoba te moa koru ta ka i tanen e la nama me mi lapo hongo nena a tsi huol a tsi toea. \v 43 Be Iesu e ngö gugono renama u katunun tsitsilo i tanen me poiena i taren, “Alia e hatei hamana rago limiu, a amoba teka e hala nelala a moni tara bokisin moni te saluhena tara moni te hala nelila a barebana hoboto. \v 44 Taraha, nori hoboto e hala lila turu moni te kurapana i taren, kaba nonei a tahol e moa lel ta tsi moni i tanen. A tsi huol puku a tsi makumun monina tara kannou te lapo hongo hakapa nala len.” \c 13 \s1 E Iesu e hatein te taia uana romana a Luman Lotu Pan \sr (Matiu 24:1-2, Luk 21:5-6) \p \v 1 Poata te la ba nia e Iesu a Luman Lotu Pan, ba toa katunun tsitsilo i tanen e poieto, “Tson Hihatuts, ruto turu hatu pan soku teka na turu luma u niga koru teka.” \p \v 2 Be Iesu e ranga palisina, “Alö e tarem u luma pan soku teka? E moa ta toa ta hatu teka te ga ka lelia romana tara makum i tanen. Nori u hatu hoboto teka e lapo raria romana i puta.” \s1 A poata a omi koru \sr (Matiu 24:3-l4, Luk 21:7-19) \p \v 3-4 E Iesu e gumia turu Pokus tara Roein Olip ba te tara uana i Luman Lotu Pan. Ere Pita mere Jemis ne Jon ne Endru i ka pepeisa gono meien me poier i tanen, “Hatei ramei lam i hangisa te butuna romana a ka teka, na hatei has ramei lam a hiharuts te haruto nanou a poata te ga butu mei romana a man ka teka.” \p \v 5 Be Iesu e tanian hatuts ranen ba te poiena, “Hanei sil iam te go gamo meri ta katun alimiu. \v 6 U katun u para e la rima romana ba te ngöe roi a peisaren a solor. Ba man toa toa i taren te poier romana, ‘Alia e Mesaia,’ ba nori te gamo ria romana tara katun a para. \v 7 Na alimiu go ma tokumi tara poata te hengoe mia romana limiu te ling uana a man hiatatung i sukusuku nu habulungana tara man pula i lehana. A man ka teka e butu noa talasina romana, kaba a poata i puta e ma kapa noa noi. \v 8 A toa han e hiatatung mena romana a tana han, na palair u hun katun e hiatatungur romana. Bu nun te gasir romana tara han a para, na bes pan e ka hasina romana. A man ka teka e hereri romana a kamits tutun tara tahol te katsin posana. \p \v 9 “Alimiu go hanei iam, taraha u katun e pile kap rariou romana limiu ba te hala mera rilimiu turu kot. Ba nori te lahus rariou romana limiu tara man luman lotu turu Jiu. Na limiu e na tuol mia romana i matar u gamman nu king, taraha alimiu e hamana mia i tar, ba limiu te hatei ramou ien u Bulungana u Niga. \v 10 Nu Bulungana u Niga e gi rarare mamia romana turu han hoboto. \v 11 Na poata te pile kap rarien limiu ba te las mera rilimiu turu kot, alimiu go ma toku mam memi a man ka te na ranga namou limiu. Poata te butuna romana a poata a omi teka ba limiu te poiemiu a man ranga te hatei ranoi limiu e Sunahan. Taraha, u ranga te poie milimiu romana e ma ranga uanei i tamilimiu. Nonei e tuhana nama romana turu Namnamei u Goagono. \v 12 U katun e hala rer romana u toularen turu katun te atung hamate raren romana, bu tamaren te kato has uariou i iesana tara galapien i taren. A galapien e hiatatung mer romana u tamaren nu tsinaren ba te hala mera rien turu katun te atung hamate raren romana. \v 13 Bu katun hoboto te pakö sil rari romana limiu alia. Kaba u katun te pile kap ner romana a markato tere Sunahan tara poata a omi teka ba te ma hapolasari, e Sunahan e lu pouts mera noien i tanen.” \s1 A ka a omi koru \sr (Matiu 24:15-28, Luk 21:20-24) \p \v 14 Be Iesu e poiena, “Alimiu e taremiu romana a ka a omi koru te tuoluna romana tara makum te hagoagono ba nerien.” (A katun te ritena u ranga teka e ga hakats hanigein te mouna uanen.) “Ba pala te ka ria romana i Judia e gi bus romana tara pokus. \v 15 Na katun te kana romana i apu i tanen e moa te ga tatei tasu uen i luma i tanen ba te na lu bena ta tsi ka. \v 16 Na katun te kana romana i kui e ma tatei gala pouts nei i han ba te na luena u hasobu u ngahangaha i tanen. \v 17 Haromana koru tara tohaliou te pikar romana na tara tohaliou te hasus rer a galapien tara poata teka. \v 18 Alimiu go singo uam tere Sunahan ba ka teka te ma butu mena mei romana a poata turu hamuri. \v 19 U kamits tara poata teka e pan saluhe nena romana u kamits hoboto tara poata i manasa, tara poata i mam koru te katoeia e Sunahan a mamana ka ba te noana tara poata i romana. Na tara poata hoboto has i murimuri e moa lel ta kamits te ga kato u teka. \v 20 Kaba a Tsunono e hopu kap hakapein te go makum u romana a poata teka. Sanena e ga moa, ba te moa hasina ta toa ta katun te ga tatei ka haniga romana. Kaba e Sunahan e peko menei romana a poata teka te go taguhu merien u katun te hopu kap reien. \p \v 21 “Alimiu go ma hamanemi ta katun te ga poei i tamilimiu, ‘Tara iam, e Mesaia teka,’ tsi ta katun te ga poei, ‘Tara iam, nonei e kana i tium.’ \v 22 U Mesaia gamogamo nu katun u gamogamo te ngöeri romana a peisaren u propet tere Sunahan e butur romana. Ba nori te katoer romana u hiharuts pan na man mirakul. Taraha, te gi antuna uen ba nori te gamo rer romana u katun has te hopu kapir e Sunahan. \v 23 Alimiu go hanei iam. Alia e hatei ragu lei limiu a mamana ka hoboto i mam tara poata te ga butu ien romana.” \s1 E Iesu e na kopisi nama romana \sr (Matiu 24:29-31, Luk 21:25-28) \p \v 24 Be Iesu e poiena, “Tara man lan i murina tara poata turu kamits teka ba pitala te kuhilina romana na tsihau e ma piri nei romana. \v 25 Nu pitopito e rus rima romana i kolö, na mamana ka a tagala ni kolö e gasir romana ba te tasula ba ner a man makum i taren. \v 26 Ba barebana te tare riou romana alia tu butun katunuma te butu guma romana turu koasi ba te la meguma a nitagala pan nu ualesala pan. \v 27 Ba lia te hala regu romana u angelo turu han hoboto i puta ba nori te na gono rarima u katun te hopu kapir e Sunahan.” \s1 U haharoeina turu roein fik \sr (Matiu 24:32-35, Luk 21:29-33) \p \v 28 E Iesu e ranga lel me poiena, “Alimiu go hatatei niam u haharoeina turu ngal. Poata te suluna u ngal, ba limiu te atei silemiu a poatan nou turu ngal e sukusukuna. \v 29 Ne kato has uana i iesana, poata te tare mia romana limiu a man ka hoboto teka te ranga nagu lalia, ba limiu te atei sile mou a poata e sukusuku koru nama. \v 30 Alia e hatei hamana rago limiu, a man ka hoboto teka e butuna romana i mam tara tou mate tara palair u barebana te toatoar tara poata teka. \v 31 U kolö nu puta e taia hakapar romana, kaba u ranga i tar e moa koru te go tatei taia uen romana.” \s1 E moa ta katun te ga atei sil u lan tsi a aua \sr (Matiu 24:36-44) \p \v 32 Be Iesu e poiena, “Kaba e moa ta katun te ga atei sil u lan tsi a aua te butu nama romana a man ka teka. U angelo ri Kolö e ma ateiri na lia a Pien Tson tere Sunahan e ma atei hasgi. E Tamar peisa te ateina. \v 33 Hanei iam, na tara kap haniga iam. Taraha, alimiu e ma atei silemi i hangisa te butu nama romana a poata teka. \v 34 A poata teka e kato uana romana tara katun te his uana i lehana. Ba nonei te hataratara kap ranei u tsekotseko-kala i tanen a man ka i tanen, ba te hala ranei a man toa toa a man toukui i taren. Ba nonei te hateiena a katunun taratarakap tara tamana te go pepeito haniga uen. \v 35 Na limiu go tara kap haniga iam, taraha alimiu e ma atei silemi i hangisa te la nama romana a katun terena luma. Nonei e la toum menama a lahibong tsi a bong roto tsi a gusuna bong tsi a lunlan. \v 36 Te go songots la uamen, e omina te go mi sabe merien limiu ba te sohomiu. \v 37 A ka te ranga mera gilia alimiu e la has uana turu katun hoboto: tara kap haniga iam.” \c 14 \s1 A pal kapan i korupakön e Iesu \sr (Matiu 26:1-5, Luk 22:1-2, Jon 11:45-53) \p \v 1 U huol u lan patu ba kannouna turu Paska turu Jiu te butu nou, na kannou has te noue ria a barebana u beret te moa ta yis. U pris pan nu tson hihatuts turu Lo i sake ta maroro te gi pile kap hamous halona menien e Iesu ba te atung hamate ren. \v 2 Ba nori e poier, “Ara e moa te gi tatei kato menien tara poata turu kinalala, taraha a barebana e namos hiagetagetar.” \s1 A tahol e hakis nia u uapi u soksoka i bakune Iesu \sr (Matiu 26:6-l3, Jon 12:1-8) \p \v 3 E Iesu e kaia i Betani tara luma tere Saimon te ka mei a toba i manasa. Ba tara poata ti nou ien, ba toa tahol e tasu menama a tsi botolo tsikitsiki a tsi niga te ka mei u uapi u masi te antunaia tara hihol pan koru na ti ngöei u nat. Ba nonei e bute iena a boloto me hakis nena nonei u uapi u masi teka i bakune Iesu. \v 4 Ba palair u katun ti kaia teka i raharahato me hiararangar, “Tara naha tsiponi te tsu ba mela lei a tahol u uapi u masi? \v 5 Taraha, a hihol turu uapi teka e saluhena tara 300 denarius, a holina turu 300 u lan. Sanena te hahol nala len sane nonei e tatei hala ranei a moni u katun ti moa ta moni.” Ba nori i ngene ten. \p \v 6 Kaba e Iesu e poei, “Haka ba niam. Tara naha tsiponi te ngena memien limiu? Nonei e katoe lala a ka a niga koru i tar. \v 7 U katun ti moa ta moni e ka gono nitoa mera riou limiu, ba limiu te tatei taguhu ramen tara poata te ngil mia limiu. Kaba alia e ma ka gono nitoa lel mera goi limiu. \v 8 A tahol teka e katoe lala a ka te antunan kato nanen. Nonei e hakis nelala u uapi u masi turu tuanrei i tar i mam tara poata te gi na kaho nien romana lia. \v 9 Alia e hatei hamana rago limiu, ime te rarare roa romana u Bulungana u Niga, tara mamana han hoboto i puta, ba nori te rarare riou a tahol teka ba barebana te hakats sile riou a ka a niga teka te katoe lalen.” \s1 E Judas e katsin harutein e Iesu turu pakö i tanen \sr (Matiu 26:14-16, Luk 22:3-6) \p \v 10 E Judas Iskeriot, a toa tara 12 a katunun tsitsilo, e la u turu pris pan, taraha nonei e na katsin harutein e Iesu i taren. \v 11 Ba nori i sasala koru mieto ti hengo meni a ka teka me ranga hamana ner te gi hala menien ta moni. Be Judas e tanian sake nena ta maroro te go na haruto menien e Iesu turu katun teka. \s1 A kannouna turu paska \sr (Matiu 26:17-25, Luk 22:7-14,21-23, Jon 13:21-30) \p \v 12 Turu lan tutun tara kannou te noue ria u beret te moa ta yis, u lan te atunge ria u tunan sipsip tara kannouna turu Paska, bu katunun tsitsilo e rangatser e Iesu, “Alö e ngilem alam go la u ime ba te na kato hamatsköem a kannou i tamulö turu Paska?” \p \v 13 Be Iesu e hala nena a elasolana katun i tanen me poiena i taren, “La uam i iahana taun ba toa tson te soatsena a tabeli te ka mena u ramun e tupala ranou limiu. \v 14 Kukute iam tara luma te tasu nen ba limiu te poiemiu tara katun terena luma, ‘Tson Hihatuts e poiena, Ime te kana a rum i tar te nou gono megoa lia u katunun tsitsilo i tar a kannouna turu Paska?’ \v 15 Ba nonei te toan haruto ranoi limiu a toa rum pan te kana i iasa te haholasa hakape lila na te kato hamatskö hakape lila. Ba limiu te na kato hamatskö mame mou a kannou i tarara tara makum teka.” \p \v 16 Bu katunun tsitsilo i lato me la uar i taun, ba nori e na sabier a mamana ka te kato u te ranga uama e Iesu. Ba nori e kato hamatsköer a kannouna turu Paska. \p \v 17 A ka e lahibong hakapa be Iesu e la gono memato a 12 a katunun tsitsilo. \v 18 Na tara poata ti nou ien turu tebol be Iesu e poiena, “Alia e hatei hamana rago limiu, a toa i tamilimiu e haruto nenoa lia turu pakö i tar, a katun te nou gono mera nora.” \p \v 19 Bu katunun tsitsilo e toku talar me rangata uase ren, “Esi, alia romana?” \p \v 20 Be Iesu e ranga palisito, “Nonei a toa tara 12 a katun teka te kana gono menei lia a beret tara toa pelet. \v 21 Alia tu butun katunuma e mar mate uagou te ranga u u Buk u Goagono. Kaba a niomi pan koru tara katun teka te haruto nenoa lia turu pakö i tar. Sanena ti ma posei nonei a katun teka, sane niga balana i tanen.” \s1 A komunio tutun \sr (Matiu 26:26-30, Luk 22:15-20, 1 Korin 11:23-25) \p \v 22 Na tara poata ti nou ien, be Iesu e lueto a beret me haniga uana tere Sunahan me poseposie nen me hala rane ien. Ba nonei e poiena, “Lu iam. Nonei u tuanrei i tar teka.” \p \v 23 Ba nonei e lu lelena a gotana wain me haniga uana tere Sunahan me hala rane ien, ba nori e ua hoboto ria i tanen. \v 24 Be Iesu e poieto, “Nonei u rahatsing i tar teka te kato hatagale nou u rangan kits u tsimus tere Sunahan na te takis bera nou u katun u para. \v 25 Alia e hatei hamana rago limiu, alia e ma tatei ua lel korue goi romana u wain antunana tara poata te ue gia romana lia u wain u tsimus tara Nipepeito tere Sunahan.” \p \v 26 Ba poata ti köme ien u toa u köman lotu, ba nori e la uar turu Pokus tara Roein Olip. \s1 E Iesu e hatei mamin te go holis u e Pita \sr (Matiu 26:31-35, Luk 22:31-34, Jon 13:36-38) \p \v 27 Be Iesu e poieto i taren, “Alimiu hoboto e matout mou ba te la ba nemou lia, taraha e Sunahan e mar ranga u teka turu Buk u Goagono: ‘Alia e atunge gou romana a katunun taratarakap bu sipsip te bus satar romana.’ \v 28 Kaba i murina te hatakei poutse noa romana e Sunahan alia tara tou mate i tar, ba lia te mam ragou limiu i Galili.” \p \v 29 Be Pita e poieto i tanen, “U katun hoboto teka e la ba toum nariou lö, kaba e moa koru te go la ba meni lia alö.” \p \v 30 Be Iesu e poieto tere Pita, “Alia e hatei hamane golö, i mam te kekeretskö hahuol noa a keriau a tson i bong teka, ba lö te holis namou te go atei sil meni lö alia tara topisa poata.” \p \v 31 Be Pita e ranga palis hatagalato, “Alia e moa koru te go holis menoi lö, noahasina te mate gono mena goi lia alö.” \p Bu katunun tsitsilo hoboto i mar ranga uato i iesana. \s1 E Iesu e singo u tere Sunahan i Getsemani \sr (Matiu 26:36-46, Luk 22:39-46) \p \v 32 Nori i na tukuia tara toa makum te ngöeri Getsemani, be Iesu e poieto turu katunun tsitsilo i tanen, “Gum mia teka tara poata te singo gia lia tere Sunahan.” \p \v 33 Ba nonei e la merena ere Pita mere Jemis ne Jon, ba torinen e tanian asingotona me toku hapan koruna. \v 34 Ba nonei e poieto i taren, “A peisar e tiama koru mena a nitatagi pan. Ka bumia teka ba te taratara kapmiu.” \p \v 35 Ba nonei e gamon la lelina me tuhopu nana turu tsikitsiki. Ba nonei e singona tere Sunahan te go antuna uen ba te hapiu nena te ga butu u a poata tara kamits i tanen. \v 36 Ba nonei e poieto, “O Tamar, alö e antunam tara mamana ka hoboto. Alö go lu ba nei lia a kamits teka. Kaba alö go ma kato uai turu ngil i tar. Alö go kato u turu ngil i tamulö.” \p \v 37 Ba nonei e kopisina me sabiena a elapisa a katunun tsitsilo ba te sohor. Ba nonei e poieto tere Pita, “O Saimon, alö e sohom? Alö e ma antunami te go kalata u tara toa aua puku?” \v 38 Ba nonei e poiena i taren, “Tara kap iam ba te singo uamiu tere Sunahan. U hiamus u omi e namos butuna i tamilimiu. A namnamei i tamilimiu e ngilin katoena a ka teka, kaba u tuanrei i tamilimiu e ma tagala nei.” \p \v 39 Ba nonei e la pouts lelito me singona tere Sunahan turu toa puku u mar singo. \v 40 Ba nonei e la pouts uato turu katunun tsitsilo me sabe ranen ba te sohor, taraha nori i topi koru. Ba nori e ma atei sileri aha te gi poien i tanen. \p \v 41 Na poata te kopis hatopisa pouts ien, ba nonei e poieto i taren, “Alimiu e soho noamiu ne husa noamiu? E noa tala. A poata e butu hakapa. Ruto mula. Alia tu butun katunuma e hala tala naria tara nitagala turu katun u omi. \v 42 Takei iam, ba ra te lara. Ruto iam, a katun te haruto nano lia turu pakö i tar e tuku hakapa.” \s1 Nori i pile kapin e Iesu \sr (Matiu 26:47-56, Luk 22:47-53, Jon 18:3-12) \p \v 43 E Iesu e ranga lel noa be Judas a toa tara 12 a katunun tsitsilo e tukuto. Ba nonei e peigi remato u katun u para ti soatsema a man kilatan hiatatung na man baru. U pris pan nu tson hihatuts turu Lo na pal kapan ti hala ramen. \v 44 Na katun te haruto nanou e Iesu e hopu kap mamin a ka te mi katoe noen. Nonei te hatei hakapa mamir u katun te ga peigi ramen romana me poiena, “A katun te mutsi nagoa lia i abuabunen, nonei a katun te ngilin lu nami limiu. Pile kap niam ba limiu te peige men ba te tara kap haniga namen.” \p \v 45 Be Judas e tuku hakapato me la uana tere Iesu me poiena, “Tson Hihatuts.” Ba nonei e mutsi nanen i abuabunen. \v 46 Ba nori e pile naren ba te pile hakarapoto naren. \v 47 Kaba toa katun te tuol hasukusuku e lous u kilatan hiatatung i tanen me katsin atungena a katunun kukui puku tara tsunono pan turu pris, ba nonei e ngats ba nena a talinganen. \v 48 Be Iesu e rangata raten, “Alimiu e la memuma a man kilatan hiatatung na man baru te go mi pile kap mena milia ba limiu te poiemiu alia e heregi a kopkop? \v 49 Turu mamanu lan alia u ka gono merio limiu tara Luman Lotu pan ba te hihatutsugu, ba limiu te ma pile kap nami lia. Kaba a ka teka e butu silena te ga mana u u Buk u Goagono.” \p \v 50 Bu katunun tsitsilo hoboto i tanen i la ba naten me busur. \p \v 51-52 Ba toa katun a hitots e kukutieto e Iesu ba te kope nei a peisanen u labalaba u lamelame tun. Ba nori e hiapilepile naren ba nonei e la ba neto u labalaba te kopen me bus belobelosona. \s1 E Iesu e kaia turu Kot Pan turu Jiu \sr (Matiu 26:57-68, Luk 22:54-55,63-71, Jon 18:13-l4,19-24) \p \v 53 Nori i na piou nia e Iesu tara tsunono pan turu pris, bu pris pan na pal kapan nu tson hihatuts turu Lo e gono hobotor. \v 54 Be Pita e murimuri halehanana me la uana tara luma tara tsunono pan turu pris, ba te na kana i pal porina luma i iahana ololo. Ba nonei e na gum gono merena u tson taratarakap ba te meimeina turu tula. \v 55 Bu pris pan nu katun hoboto ti kaia turu Kot Pan e sakier ta elasolana ta katun te gi kot mei e Iesu tu toa tu mar ranga te gi atung hamate sila nien e Iesu. Kaba nori i ma sabei ta elasolana. \v 56 U katun u para i gamoin e Iesu, kaba man ranga i taren e ma boei tu toa. \p \v 57-58 Bu palair u katun e takeir me gamo ner e Iesu me poier, “Alam u hengo nonei e poei, ‘Alia e kato lupegu romana a luma tere Sunahan teka ti kui u katun, ba i murina u topisa u lan ba lia te kuie gou a taina luma te ma antunan kuie nei a katun.’” \v 59 Kaba a man ranga i taren e ma bo hasei tu toa. \p \v 60 Ba tsunono pan turu pris e tuoluna i mataren hoboto me rangatsena e Iesu, “Alö e ma ranga palismi? Gaha nonei te kot meri u katun teka alö?” \p \v 61 Be Iesu e kokomotona me ma poe nei ta ka. Ba tsunono pan turu pris e rangata lele nen, “Alö e Mesaia, a Pien Tson tere Sunahan?” \p \v 62 Be Iesu e poiena, “Nonei alia. Alimiu e tare mou romana alia tu butun katunuma ba te gum goa tara pal matou tere Sunahan a tagala koru, ba lia te la guma turu koasi i kolö.” \p \v 63 Ba tsunono pan turu pris e kise iena u hasobu i tanen me poiena, “Ara e ma tatei ngö lele rimei ta katun te ga kot gono meien. \v 64 Alimiu e hengo hakape mula nonei e poe lala nonei e ka mena a nitsunono tere Sunahan. Nonei u ranga u omi koru teka. Alimiu e poiemiu aha?” \p Ba nori e poe hoboter, “Nonei e gi atung hamati.” \p \v 65 Ba palai e tanian kahuser e Iesu me pou kap ner a matanen me muke ren. Ba nori e poier i tanen, “Poa talei esi te muke lalo lö.” Bu tson taratarakap e gono beie ren me atunge ren. \s1 E Pita e holisin te go atei sil menien e Iesu \sr (Matiu 26:69-75, Luk 22:56-62, Jon 18:15-18,25-27) \p \v 66 E Pita e ka noaia i puta i pal pori, ba toa taholun kui tara tsunono pan turu pris te la nama. \v 67 Poata te tare ien e Pita ba te meimeina ba nonei e ruto hasukusukuna me mareie nen me poiena, “Alö has tu ka gono mei e Iesu ni Nasaret.” \p \v 68 Be Pita e holisina me poiena, “Alia e ma ateigi a ka te ranga nemu lö.” Be Pita e na kana i rehina tamana tara ololo. \p \v 69 Ba nonei a taholun kui e tare nen me ranga lelina turu katun ti tuolia i sukusuku me poiena, “Nonei a toa katun tere Iesu teka.” \v 70 Kaba e Pita e holis lel. \p Ba tsitabubun poata patu bu katun ti tuolia i sukusuku e poier tere Pita, “Alö koru a toa katun tere Iesu, taraha alö has a katununa i Galili.” \p \v 71 Ba nonei e poiena, “E Sunahan e tatei hahune nolia te go ma ranga hamana uai lia. Alia e ma atei silegi nonei a katun teka te ranga nemi limiu.” \p \v 72 Ba toa keriau a tson e songots kekeretskö hahuoluna. Be Pita e hakats pouts neto te mar ranga menien e Iesu, “I mam te kekeretskö hahuol noa a keriau a tson ba lö te holis hatopisa namou te ma atei sil mena milö alia.” Ba nonei e hakats pouts nena a ka teka me tabena. \c 15 \s1 E Iesu e kaia turu kot tere Pailat a Gamman \sr (Matiu 27:1-2,11-14, Luk 23:1-5, Jon 18:28-38) \p \v 1 Na tara bongbong koru bu pris pan na pal kapan nu tson hihatuts turu Lo nu katun hoboto turu Kot Pan i hagumuto. Ba nori i kits kap neto e Iesu me la meren me hala narien tere Pailat a Gamman. \v 2 Be Pailat e rangatse ten, “Alö a king turu Jiu?” \p Be Iesu e ranga palise ten, “Alö a tuam ba te rangam.” \p \v 3 Bu pris pan e kot meri e Iesu a mamana ka a para. \v 4 Be Pailat e rangata lele ten, “Alö e ma ranga palismi? Alö e ma hengoemi a mamana ka teka te kot merien lö?” \p \v 5 Be Iesu e ma palis lele nei tu toa tu ranga, be Pailat e asingoto koruto. \s1 E Pailat e rangein e Iesu ga mate \sr (Matiu 27:15-26, Luk 23:13-25, Jon 18:39-19:16) \p \v 6 Tara poata tara kannouna turu Paska, e Pailat e roron pureseir a man toa man karabus ti rangata sil a barebana. \v 7 Na tara poata teka a palair u katun ti hiatatung mei a gamman na ti hihipuli, nori i kaia tara karabus. Na toa tson a solonen e Barabas e ka gono mera ien. \v 8 Ba barebana u para e na gono ria tere Pailat me rangatse ren te go kato uen te roron mar kato uen i taren. \v 9 Be Pailat e rangata raten me poiena, “Alimiu e ngilemiu alia go purese beri limiu a king turu Jiu?” \v 10 Nonei e atei sil u pris pan i hala mei e Iesu i tanen taraha nori i hiomi. \p \v 11 Bu pris pan i hasingoto reto a barebana te gi rangata hoboto sil meni te go hapurese beme rien e Pailat e Barabas peisa. \v 12 Be Pailat e rangata lel raten, “Ime te mar kato mena goi lia a katun te ngöe milimiu a king turu Jiu?” \p \v 13 Ba nori i ku pouts uato i tanen, “Tapala nia tara koruse!” \p \v 14 Be Pailat e rangata raten, “Tara naha? A saha ka a omi te katoen?” \p Ba nori e ku hapan lelir, “Tapala nia tara koruse!” \p \v 15 Be Pailat e ngilin kato haniga rena a toriren me hapurese bera neien e Barabas. Ba nonei e halahus neto e Iesu me hala nanen i taren te gi na tapala menien tara koruse. \s1 U soldia i hahakosia tere Iesu \sr (Matiu 27:27-31, Jon 19:2-3) \p \v 16 Bu soldia e lu menari e Iesu i pal porina luma tere Gamman (a makum teka i ngöei Peretorium). Ba nori e ngö gugono rer u soldia hoboto. \v 17 Ba nori e haseieri e Iesu u hasobu u ngahangaha u miamia te tara herei u hasobu tara king, me hil haperperere ier a kolits a hihitoka me hake rien i bakunen. \v 18 Ba nori e hohou hatsunone ren me poier, “Solosei iam a king turu Jiu.” \v 19 Ba nori e singsingatseri a bakunen u nga me kahkahuse ren me hathatukunur me turuturu uar i tanen. \v 20 Poata ti hahakos hakapa ien tere Iesu, ba nori e his ba ner u hasobu u miamia me hamago poutse rien u hasobu i tanen. Ba nori e lakasa meren te gi na tapala menien tara koruse. \s1 E Iesu i tapala nia tara koruse \sr (Matiu 27:32-44, Luk 23:26-43, Jon 19:17-27) \p \v 21 Ba i maroro nori i tupali a toa katun a solonen e Saimon e lama tara tana han. Nonei a toun Sairini, e tamar re Aleksenda mere Rupas. Nori i hatöe ien a koruse tere Iesu. \v 22 Ba nori i peigi mena tei e Iesu tara makum ti ngöei Golgota (u ranga teka e poiena “A Makum turu Lakö”). \v 23 Ba nori e torohanan hale rien u wain ti sohala gono mei a ka a mal ti ngöei u mer, kaba e Iesu e ma ue ien. \v 24 Ba nori e tapala narien tara koruse. Ba nori e satu siler esi te ga lui tu toa tu hasobu tara man hasobu tere Iesu, ba nori e molamoleri a peisaren a man hasobu i tanen. \v 25 Nori i tapala nien tara koruse tara 9 kilok tara bongbong. \v 26 Nori i hakeia tara bakunen i iasa u ranga ti kot meien te poei, “A King turu Jiu.” \v 27 Na tara toa makum nori i tapala hasin a elasolana a kopkop tara man koruse i rehina e Iesu, a toa tara pal matou na tai tara pal keruka.* \v 28 A ka teka e kato hamani u ranga turu Buk u Goagono te poiena: “Nori e na kato mena rien te mar kato has mena rien tara kopkop.”* \p \v 29 Na barebana ti silaia i sukusuku i raranga homi sil e Iesu me tsibtsibil ner a bakuren me poier, “Nonei alö a katun tu katsin kato lupu a Luman Lotu Pan ba te hatakei poutse men turu topisa u lan. \v 30 Alö go kouluma tara koruse ba te taguhem a peisam.” \p \v 31 Bu pris pan nu tson hihatuts turu Lo e kato has uar i iesana ba te ranga hahakos ria tere Iesu me hiararangar, “Nonei e haka hanigeir a palabir u katun, kaba nonei e ma antuna nei te go haka haniga meni a peisanen. \v 32 E Mesaia a King ni Israel e go koul hamanasama tara koruse ba ra te tare ren ba te hamane ren.” \p Na elasolana katun ti tapala gono mei e Iesu nori i ranga homi sil hasen. \s1 E Iesu e mate \sr (Matiu 27:45-56, Luk 23:44-49, Jon 19:28-30) \p \v 33 Tara 12 kilok tara soasa, bu kuhil e kopo kap neto u han hoboto me noana tara 3 kilok. \v 34 Na tara 3 kilok e Iesu e ku hapan koru me poiena, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?” U ranga teka e poiena, “O Sunahan i tar, Sunahan i tar, aha te la ba sile mulei lö alia?” \p \v 35 Ba palina u katun ti tuolia i sukusuku e hengoe ren me poier, “Hengo iam. Nonei e ngöe iena e Ilaitsa.” \v 36 Ba toa katun e pietato me haputuena u magomagolo turu wain u melil me hakeie nen turu nga. Ba nonei e hale neien e Iesu te go ous menien me poiena, “Ka biam, ba ra te tarera te ga la uama e Ilaitsa ba te mi hakoule nen tara koruse.” \p \v 37 Be Iesu e ku hapanito me matena. \p \v 38 Bu labalaba pan te kuteia i Luman Lotu Pan e takis katato i iasa me la nitoana i puta. \v 39 Ba tsunono turu soldia te tuolia i matane Iesu e tareto te mar mate uen me poiena, “A katun teka a Pien Tson hamana tere Sunahan.” \p \v 40 Na palair a tohaliou i ka hasia i lehana ba te pepeitor. I gusuren e kaia e Maria Matalina ne Salomi ne Maria e tsinana ere Jemis a tetenei mere Joses. \v 41 Nori i lala gono mei e Iesu i Galili me taguhe ren. Na palair a tohaliou u para ti la gono meien i Jerusalem i ka gono has meien. \s1 E Iesu i hongia tara kiou \sr (Matiu 27:57-61, Luk 23:50-56, Jon 19:38-42) \p \v 42 Na turu lan teka a barebana i kato mami a mamana ka, taraha i mahö u Lan u Goagono turu Jiu. A lahibong e butu hamanasa, be Josep ni Arimatia e tukuto. \v 43 Nonei a katununa turu Kot Pan te ka mei a solo a niga, ba te hahaloso hasena a Nipepeito tere Sunahan. Be Josep e ongolona me la uana tere Pailat me rangata sile neien u tuanrei tere Iesu. \v 44 Be Pailat e asingoto meto te hengo menien te mate hakapa u e Iesu, ba nonei e ngöena a tsunono turu soldia me rangatse neien te ga mate hakapa u e Iesu. \v 45 Poata te hengoeia e Pailat u ranga tara tsunono, ba nonei te hanigana te ga lu meni e Josep u tuanrei tere Iesu. \v 46 Be Josep e holeto u labalaban kopo me na hakoulena u tuanrei tere Iesu me pitse neien u labalaba me na hopue nen i iahana kioun mate ti kuieia turu lapo. Ba nonei e hategelieto a hatu pan me tupe neien a matana kioun mate. \v 47 Ne Maria Matalina ne Maria e tsinana e Joses i pepeito ti hopueia e Iesu. \c 16 \s1 E Iesu e takei pouts tara tou mate i tanen \sr (Matiu 28:1-8, Luk 24:1-12, Jon 20:1-10) \p \v 1 Poata te kapaia u Lan u Goagono, be re Maria Matalina mere Salomi ne Maria e tsinane Jemis i holi u uapi u masi te gi na kis menien turu tuanrei tere Iesu. \v 2 Tara bongbong koru turu lan tutun turu wik te butu uama a pitala, nori i la u tara kioun mate. \v 3 Ba nori e hiarangrangatar me poier, “Esi te hategele ba bera noi ra a hatu te tupena a matana kiou?” \v 4 Nonei a hatu pan koru. Ba nori i tara seito me tarer a hatu i hategele ba hakapein. \v 5 Ba nori e tasu ria tara kioun mate me tarer a toa tson a hitots ba te gumuna tara pal matou ba te ka mena u hasobu u hiaka. Ba nori e asingotor me matoutur. \p \v 6 Ba nonei e poieto i taren, “Alimiu go ma asingotomi ne go ma matoutmi. Alimiu e sakiemiu e Iesu ni Nasaret ti tapala nia tara koruse. Nonei e ma ka nei. Nonei e takei hakapa. Tara uam tara makum ti hopue ien. \v 7 La tala iam, ba limiu te na hatei ramiu u katunun tsitsilo i tanen ne Pita u ranga teka: ‘Nonei e mam ranou limiu i Galili, ba limiu te na tare moen ili, te mar hatei merien limiu.’” \p \v 8 Ba nori e lakasar me bus ba ner a kioun mate, taraha nori i asingoto koru me tolotololo mer a nimatout. Ba nori e ma hatei narien ta toa ta katun, taraha nori i matoutu koru. \s1 E Iesu e butuia tere Maria Matalina \sr (Matiu 28:9-10, Jon 20:11-18) \p \v 9 I murina te takeia e Iesu tara tou mate i tanen, tara lunlan turu lan tutun turu wik, ba nonei e butu mamuna tere Maria Matalina, a tahol te tsuga ba mam nien a tohit a mate a omi. \v 10 Be Maria e la uato turu katun ti roron ka gono mei e Iesu ba te hahurir me taber. \v 11 Ba nonei e poiena i taren, “E Iesu e toatoana na lia e tare gumen.” Poata ti hengoe ien a ka teka ba nori e hahamana naren. \s1 E Iesu e butia tara elasolana katunun tsitsilo \sr (Luk 24:13-35) \p \v 12 Ba i murinen be Iesu e butuna tara elasolana katunun tsitsilo ti la uen tara han te kaia i ielesala tara taun, ba peisanen e halhalina. \v 13 Ba nori i kopis poutsuto me hatei rer a palai ti roron ka gono meien. Kaba nori i hahamana has ren. \s1 E Iesu e butuia tara 11 a katunun tsitsilo \sr (Matiu 28:16-20, Luk 24:36-49, Jon 20:19-23, Aposol 1:6-8) \p \v 14 Ba i murinen be Iesu e butuna tara 11 a katunun tsitsilo tara poata ti nou ien. Ba nonei e ranga hatagala mera nen, taraha nori i hahamana me baku-tur. Nonei e ranga hatagala meren, taraha nori i hahamaneir u katun ti tare ien i murina te takei pouts ien. \v 15 Ba nonei e poiena i taren, “La uam turu han hoboto i puta ba te na rarariemiu u Bulungana u Niga tara barebana hoboto. \v 16 A katun te hamanana na te luena a baptais e ka hanigana romana. Kaba a katun te ma hamana nei e rusuna romana turu Kot tere Sunahan. \v 17 Nu katun te hamanar e katoer romana a man hiharuts tara nitagala tere Sunahan te kato uana teka: nori e poier romana a solor ba te tsuga ba rer romana u mate u omi. Na nori e ranga ria romana tara man ranga man tsimus te ma atei sileri. \v 18 Te pile narien romana u kukutsi tsi te ue rien u mar ramun te kato hamatiena a katun, a man ka teka e ma kato homi rane ien romana. Na nori e hatakoper romana a limaren turu katun te ka mer a nimate ba nori te niga poutsur romana.” \s1 E Sunahan e lu pouts meni e Iesu i Kolö \sr (Luk 24:50-53, Aposol 1:9-11) \p \v 19 A Tsunono e Iesu e ranga hakapa meren be Sunahan e lu pouts mena neien i Kolö, be Iesu e na gumna tara pal matou tere Sunahan. \v 20 Bu katunun tsitsilo i lato me na rarare ria turu han hoboto. Ba Tsunono e kui gono mera ten, ba man hiharuts tara nitagala tara Tsunono te haruto nena te mana u u ranga i taren.