\id LUK - Guarayu NT -Brazil 2011 (DBL -2013) \h SAN LUCAS \toc1 Lucas Rembicuachia Jesus Recocuer Resendar \toc2 San Lucas \toc3 Lc \mt2 LUCAS REMBICUACHIA JESUS RECOCUER RESENDAR \mt1 SAN LUCAS \c 1 \s1 Lucas oicuachía Teófilo upe \p \v 1-2 Imboeteiprɨ Teófilo, setá ava oicuachía yuvɨreco opacatu aracahendar mbahe imombehuprɨ mboavɨyesa cũritei yande pãhuve co Jesucristo recocuer resendar. Acoi ava yɨpɨsuive osepia vahe omombehu tuprɨ vahe Jesucristo recocuer ava upe yuvɨreco, ahe omombehu tuprɨ avei yuvɨreco cheu. \v 3 Sese che avei opa aseca tuprɨ yɨpɨsuive opacatu co mbahe cua tuprɨ ãgua, Teófilo. Ichui che amoingatu tuprɨ pota icuachiaprɨ sesendar ndeu nara avei sereco. \v 4 Evocoiyase nde ereicua tuprɨra co porombohesa supi eté vahe acoi nde mbohe agüer. \s1 Tũpa rembiguai omombehu Juan Oporoãpiramo vahe ha ãgua \p \v 5 Yɨpɨndar Jesús ha renondeve, Herodes mborerecuar ɨvɨ Judea rupindar recose aracahe, ahese aipo judío pahi secoi Zacarías serer vahe. Ahe pahi Abías rupindar secoi. Sembireco aipo pahi Aarón suindar, ahe serer Isabel. \v 6 Co ñuvɨrío secocuer avɨye tuprɨ Tũpa upe; vɨroya tuprɨ opacatu Yar porocuaita yuvɨreco. Evocoiyase ndipoi eté que ava “mara” ehi vahe yuvɨreco chupe. \v 7 Zacarías rumo yɨpɨsuive ndatahɨi vahe. Esepia, sembireco ndimembɨi vahe ité, iyavei oyoya ité ocuacua-cuacuami yuvɨreco. \p \v 8 Ñepei arɨ aipo osupitɨ icuaita tũparo pɨpe imboetasa reseve iporavɨquɨ ãgua Tũpa rovaque yuvɨreco. \v 9 Pahi recosa ité ẽgüe ehi aracahe suive, ahese iporavosa Zacarías yɨpɨndar yasɨaprɨ tũparo maranehɨ pɨpe oique vaherã itaɨsɨ rapɨ ãgua. \v 10 Itaɨsɨ rapɨ vɨteseve aipo, opacatu ava oyerure yuvɨreco ocarve. \v 11 Aheseve aipo oyemboyecua yande Yar rembiguai itaɨsɨ renda maranehɨ ɨque cotɨ chupe. \v 12 Tũpa rembiguai repiase aipo, oyembosɨquɨyé iteanga. \v 13 Tũpa rembiguai rumo aipo ehiño chupe: \p —Zacarías —ehi—, eresɨquɨye eme. Tũpa osendu nde yeruresa. Sese nde rembireco Isabel imembɨra ndeu. Ahe nde rahɨr rer-ra Juan. \v 14 Erevɨharetera sese, iyavei oyembovɨharetera opacatu ava yuvɨreco nde rahɨr ohase. \v 15 Esepia niha, nde rahɨr secocuer tuvichara oico Tũpa rovaque. Ndoɨhui chietera uva rɨcuer sai vahe, iyavei que ambuae mbahe sai vahe; secoira rumo Espíritu Santo rese ohaẽhɨ vɨteseve. \v 16 Ẽgüe ehira omonguerẽhɨ setá ava judío Yar Tũpa reroya iri ãgua oico. \v 17 Ahe vɨrecora espíritu pĩratasa oyese oyoyara Tũpa ñehe mombehusar Elías rese ‘ava guahɨr rese tiñero yuvɨreco oyeupe’ oya, ‘toyembohe avei ava ndiporeroyai vahe yuvɨreco seco catuprɨ vahe aracuasa mboyeroya ãgua rese’ oyapave. Ẽgüe ehira ava mbohe imoingatu yande Yar pɨsɨ ãgua sereco —ehi chupe. \p \v 18 Evocoiyase, \p —¿Mara ahera pĩha aipo reroya? Che rumo acuacuami eté vichico, iyavei che rembireco ocuacuami avei no —ehi Tũpa rembiguai upe. \p \v 19 —Aní —ehi chupe—. Che aico Tũpa rembiguai Gabriel, Tũpa rovaindar. Ahe niha che mbou ndeu che ñehe ãgua iyavei co ñehesa avɨye vahe mombehu ãgua. \v 20 Nde rumo ndereroyai acoi amombehu vahe ndeu. Sese co pɨpe suive ité nandeñehengatui chira eico. Osupitɨse voi che remimombehugüer, acoi ohase nde rahɨr, ahese ramo ndeñehengatura —ehi aipo Tũpa rembiguai chupe. \p \v 21 Osãro pucu tẽi aipo ocarve ambuae imboetasa eta yuvɨreco. “¿Mahera pĩha nose vɨtei tũparo pɨpe sui?” ehi tẽi yuvɨreco chupe. \v 22 Osẽse aipo tũparo pɨpe sui, niñehengatui voi eté. “Ñaro osepia mbahe tũparo pɨpe” ehiño ité aipo imboetasa eta yuvɨreco chupe. Ipo ãta-ãta tẽi aipo oñehengatuẽhɨse mbahe mombehu oico. \p \v 23 Ipare omboavɨyese ocuaita tũparo pɨpe, oyevɨ oso güẽtave. \v 24 Coiye aipo sembireco Isabel ipuruha oico. Judío porocuaita mboyeroyasave nose iri eté ambuae ava pɨri poyandepo yasɨ rupi. Ipɨhañemoñeta: \v 25 “Yar Tũpa ité ẽgüe ehi cheu ava che rese ñeheẽhɨ iri ãgua yuvɨreco” ehi vorɨvetesa pɨpe aracahe. \s1 Tũpa rembiguai Jesús yesu ãgua omombehu \p \v 26 Coiye seis yasɨ pɨpe Tũpa omondo güembiguai Gabriel tecua Nazaret ve ɨvɨ Galilea rupi \v 27 cuñatai ndaseco marai vahe upe iñehe ãgua; ahe serer María. Ahe omenda pota vahe cuimbahe mborerecuar guasu David suindar José serer vahe rese. \v 28 Tũpa rembiguai oique co cuña rẽtave aipo ehi chupe: \p —¡María, Tũpa nde rovasa, erereco mbahe icatuprɨ vahe pɨ̃tɨvɨisa Yar Tũpa suindar! Tũpa nde rese ité secoi; nde rovasa catu opacatu cuña sui —ehi chupe. \p \v 29 Tũpa rembiguai repiase, “¿Mara oya pĩha co aipo ehi cheu?” ehi tẽi osɨquɨyepave opɨhañemoñeta rereco. \v 30 Evocoiyase Tũpa rembiguai aipo ehi chupe: \p —María, eresɨquɨye eme. Esepia niha, Tũpa ité nde poravo nde rovasa ãgua. \v 31 Cũritei voira rumo ndemembɨra: ererecora nde membrɨ; ahe serer-ra Jesús. \v 32 Ahe niha secouvicha catu vaherã secoira; “Tũpa seco ɨvate vahe Rahɨr secoi” ehira yuvɨreco chupe. Iyavei niha Yar Tũpa ité omoinguera mborerecuar guasu seco ãgua inungar tamoi David aracahe. \v 33 Mborerecuar guasu secoira judío recua rupi apɨrẽhɨ vaherã; imborerecuasa niha apɨrẽhɨ vaherã ité secoira —ehi. \p \v 34 Evocoiyase ahe aipo ehi: \p —¿Mara ahera vo aipo che membɨ viña? Esepia niha, ndaico vɨtei vahe cuimbahe rese —ehi Tũpa rembiguai upe. \p \v 35 —Espíritu Santo ogüeyɨra nde harɨve ɨva quɨha nungar; Tũpa güeco pĩratasa pɨpe nde momembɨra. Sese acoi ohase nde membrɨ seco maranehɨ vahe, “Tũpa Rahɨr” hesara chupe. \v 36 Cũritei nde mu Isabel avei ocuacuami pɨpe imembɨ oico; ahe niha ndimembɨi vahe yɨpɨndar viña, cũritei rumo vɨreco seis yasɨ omembrɨ vɨe pɨpe. \v 37 Esepia niha, Tũpa upe ndipoi eté mbahe yavai vahe —ehi. \p \v 38 Evocoiyase María aipo ehi: \p —Che Yar rembiguai aico, tayavɨye ayase Tũpa remimbotar cheu nde ñehe rupi —ehi. \p Aipo ihe pare, Tũpa rembiguai oyepepɨ oso ichui. \s1 María oso omu Isabel pɨri \p \v 39 Ahese María oso voi eté ɨvɨtrɨ rupi tecua ɨvɨ Judea ve. \v 40 Aheve aipo Zacarías rẽta pɨpe oiquese oso, oyapo “avɨrave” omu Isabel upe. \v 41 Evocoiyase Isabel rɨe pɨpe omɨi imembrɨ iñehe renduse. Ahese Espíritu Santo oique Isabel avɨterve. \v 42 Ipare osapucai pĩrata aipo ehi chupe vorɨvetesave: \p —¡Tũpa nde rovasa cuña opacatu sui, iyavei osovasa nde membrɨ! \v 43 Noromohai eté che pɨri ereyu vaherã viña, che Yar sɨ. \v 44 Esepia, cheu “avɨrave” ereyapose, che membrɨ omɨi voi vorɨvetesave che rɨe pɨpe. \v 45 ¡Sovasaprɨ ereico! Esepia, ereroya ité ñehesa ndeundar. Iyavei Tũpa omboavɨyera güemimombehu nde rese —ehi Isabel chupe. \p \v 46 Evocoiyase aipo ihese, \q1 “Che niha amboetei che Yar vichico; \q1 \v 47 cherorɨveté Tũpa che Pɨ̃sɨrosar rese. \q1 \v 48 Esepia, ahe omahe che rese che reco yemominisa pɨpe seroyasar che recosave. \q1 Co pɨpe suive, ‘Sovasaprɨ secoi’ ehira opacatu ava yuvɨreco cheu. \q1 \v 49 Esepia niha, Tũpa mbahe mboavaisarẽhɨ, oyapo mbahe tuvichá vahe cheu. \q1 ¡Tũpa imboeteiprɨ catu tasecoi yepi! \q1 \v 50 Ahe oiparaɨsuereco opacatu omboeteisar yepi. \q1 \v 51 Nomboavai eté mbahe yapo. \q1 Osecoreroyɨ ava oyemboɨvate ai tẽi vahe. \q1 \v 52 Vɨroyɨ mborerecuar seco pĩrata vahe pĩratasa sui; ava seco mbegüemi vahe rumo osecomboɨvate. \q1 \v 53 Ava yaracua pota vahe, omboaracua; ava ‘che aracua vai’ ehi vahe rumo, nomboaracuai eté. \q1 \v 54 Oipɨ̃tɨvɨi niha opacatu vɨroyasareta judío yuvɨrecoi vahe. \q1 Esepia, ndasesarai eté poroparaɨsuerecosa mondo ãgua \v 55 güemimombehugüer rupi yande ramoi aracahendar Abraham upe, ichuindar upe avei yepi no” ehi vorɨvetesa pɨpe omu \m Isabel upe. \p \v 56 Ipare María opɨta Isabel pɨri mbosapɨ yasɨ rupi. Ichui oyevɨ oso güẽtave. \s1 Juan Oporoãpiramo vahe haragüer \p \v 57 Osupitɨse arɨ Isabel upe, imembɨra. Ahe imembrɨ cuimbahemi. \v 58 Imu iyavei icotɨndar oyanduse Tũpa rembiapo mbahe avɨye vahe, aipo ehi yuvɨreco chupe: “Avɨye ai catu Yar Tũpa secoi co cuña rese” ehi vorɨvetesave yuvɨreco. \v 59 Ocho arɨ pɨpe aipo, ahe pĩtani ombocircuncida yuvɨreco judío porocuaita mboyeroyasa pɨpe. Ipare aipo omondo pota iyesupa Zacarías rer yuvɨreco sese viña, \v 60 ichɨ rumo, \p —Aní —ehiño—. Juan itera rumo serer —ehi. \p \v 61 —¿Mahera vo? Ndipoi eté rumo nde mu rer aipo nungar —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 62 Evocoiyase aipo omahe pĩtani yesupa rese yuvɨreco ‘¿mbahe pĩha ahe omondo pota sererguã viña?’ oyapave yuvɨreco. \v 63 Evocoiyase aipo iyesupa oporandu ɨvɨrapemi rese sese serer oicuachía vaherã. Ahe serer oicuachía: ‘Juan sererguã’ ehi imoi. Ahese aipo opacatu ava: “¿Mara ehi rutei pĩha co?” ehi tẽi oyeupe yuvɨreco. \v 64 Ahese ramo Zacarías iñehengatu, omboɨpɨ Tũpa upe osapucai oico. \v 65 Opacatu aipo sẽta cotɨndar oyembosɨquɨye tẽi yuvɨreco, iyavei aipo opacatu Judea recua rupi omombehu-mbehu mbahe osepia vahecuer yuvɨreco. \v 66 Mbahe osendu vahecuer rese avei aipo oporandu-randu oyeupe yuvɨreco: “¿Mbahe pĩha aipo pĩtani oyapora curi?” ehi. Esepia niha, supi eté Tũpa osovasa. \s1 Zacarías sapucai agüer \p \v 67 Zacarías, Espíritu Santo pĩratasa pɨpe, oñehe Tũpa oyeupe ñehesa pɨpe aipo ehi: \q1 \v 68 “¡Yande Yar Tũpa imboeteiprɨ tasecoi! \q1 ¡Esepia niha, ahe ou yande judío yaico vahe pɨ̃sɨro ãgua! \q1 \v 69 Ombou niha Poropɨ̃sɨrosar güembiguai David suindar yandeu. \q1 \v 70 Ẽgüe ehi imombehu opacatu oñehengagüer mombehusar seco maranehɨ vahe upe aracahe. \q1 \v 71 Ahe yande pɨ̃sɨrora yande amotarẽhɨmbar sui. \q1 \v 72 Ẽgüe ehi Tũpa imbou oporoparaɨsuerecosa yande ramoi aracahendar upe, iyavei iyemomahenduha ãgua güemimbotar maranehɨ mombehu agüer rese. \q1 \v 73 Evocoiyase, ‘Che supi eté ayapora evocoi mbahe’ ehi yande ramoi Abraham upe aracahe \q1 \v 74 yande renose ãgua yande amotarẽhɨmbar povrɨ sui ‘tache mboetei osɨquɨyeẽhɨsa pɨpe yuvɨreco’ oya; \q1 \v 75 ‘toyuvɨrecoi che rembiepiave güeco ɨ̃visa pɨpe iyavei güeco maranehɨsa pɨpe arɨ yacatu rupi’ oyapave. \q1 \v 76 Nde, che rahɨr, ‘Co Tũpa ɨvate vahe ñehe mombehusar secoi’ ehira ava yuvɨreco ndeu. \q1 Esepia, nde eremoingatura ava recocuer Yar pɨsɨ ãgua senondeve eico. \q1 \v 77 Supi eté nde niha eremboyecuara opacatu ava Tũpa upendar yuvɨrecoi vahe upe angaipa sui ñeroisa pɨsɨ ãgua iñepɨsɨro ãgua. \q1 \v 78 Esepia, yande Ru Tũpa, oporoparaɨsuerecosa pɨpe ombou oporoesapesa ɨva pendar yandeu yande reco mbopɨasu ãgua \q1 \v 79 iyavei ava Tũpa cuaparẽhɨ resape ãgua ‘toyuvɨrecoi mbahe tuprɨ pɨpe’ oyapave. \q1 Esepia, ahe inungar ava pɨ̃tumimbisave yuvɨrecoi vahe, ocañɨ tẽi vaherã yuvɨreco” \m ehi Zacarías. \p \v 80 Ichui pĩtani ocuacua iyavei vɨreco pĩratasa Espíritu suindar oyese. Ipare rumo oso oyemboerecua ɨvɨ iporupɨrẽhɨ rupi. Coiye oyemboyecua omu Israel pendar upe oico. \c 2 \s1 Jesús yesu agüer \p \v 1 Yɨpɨndar mborerecuar guasu Augusto oporocuai oico, “Tayecuachiasa opacatu tecua rupi” ehi. \v 2 Ahe yɨpɨndar yecuachiasa mborerecuar Cirenio, Siria pendar rẽise. \v 3 Opacatu ava yuvɨraso güecua yacatu rupi oyecuachía ãgua yuvɨreco. \p \v 4 Sese José avei osẽ Nazaret, Galilea ɨvɨ rupi sui oso ɨvɨ Judea rupindar tecua Belén ve. Esepia niha, aracahendar mborerecuar guasu David aheve oha vahecuer, iyavei José ichuindar avei secoi. \v 5 Ẽgüe ehi oyoya yuvɨraso güembirecovɨ María rese oyecuachía ãgua. María rumo imembɨra pota ité oico. \v 6 Aheve oyepota ramose, osupitɨ arɨ imembɨra ãgua. \v 7 Aheve oha imembrɨ yɨpɨndar vahe cuimbahemi. Ahese María oyao omembrɨ turucuar pɨpe, ẽgüe ehi imoñeno imondo mbahe mɨmba rembihu rɨru pɨpe. Esepia niha, ndoyosui eté oque ãgua aheve yuvɨreco. \s1 Tũpa rembiguai eta omombehu Jesús haragüer ovesa rãrosar upe yuvɨreco \p \v 8 Namombrɨimi Belén sui ovesa rãrosar yuvɨrecoi. Aheve osãro ovesa pɨ̃tu pɨpe yuvɨreco. \v 9 Avɨyeteramo tẽi oyemboyecua Tũpa rembiguai ɨva pendar chupe. Tũpa porañetesa avei sendɨ yɨvɨi chupe yuvɨreco. Ahe sepiase, oyembosɨquɨyé iteanga tẽi yuvɨreco ichui. \v 10 Ahe rumo aipo ehi chupe: “Pesɨquɨye eme. Esepia, che ayu mbahe icatuprɨ vahe mombehu ãgua pẽu pe mbovɨharete ãgua iyavei opacatu ava mbovɨharete ãgua avei no. \v 11 Co pɨpe oha David recua Belén ve Poropɨ̃sɨrosar pẽu nara. Ahe niha Tũpa Rembiporavo, pe Yarguã secoi. \v 12 Icua ãgua peyosura pĩtani yaoprɨ tuprɨmi vahe tui mbahe mɨmba rembihu rɨru pɨpe” ehi. \p \v 13 Avɨyeteramo tẽi oyemboyecua ambuae setá Tũpa rembiguai ɨva pendar yɨvɨi yuvɨreco. Tũpa upe osapucai yuvɨreco aipo ehi: \p \v 14 “¡Imboeteiprɨ tasecoi Tũpa ɨvave! \q1 ¡Ɨvɨve ava Tũpa rembiaɨsu toyuvɨrecoi tuprɨ oyeaɨsusa pɨpe!” ehi osapucai yuvɨreco. \p \v 15 Opase oyevɨ Tũpa rembiguai ɨvave yuvɨraso, ahese ovesa rãrosar aipo ehi oyeupe yuvɨreco: \p —Yaso ru Belén ve; yasepiara aipo mbahe, acoi oicua uca vahe Yar oico yandeu —ehi yuvɨreco. \p \v 16 Evocoiyase ipoyava yuvɨraso. Ipare osepia María, José, Jesús pĩtani avei yuvɨreco cute. Ahe pĩtani omoñenomi mbahe mɨmba rembihu rɨru pɨpe ino. \v 17 Ipare yuvɨnose omombehu-mbehu ambuae ava upe Tũpa rembiguai remimombehugüer pĩtani resendar ñehesa yuvɨreco. \v 18 Evocoiyase opacatu ava oyepɨhamondɨi co ñehesa renduse yuvɨreco. \v 19 María rumo opacatu co mbahe rese oyapɨsacaño; ahe ehiño ité ipɨhañemoñetasa. \v 20 Oyevɨse ovesa rãrosar yuvɨraso, omboetei iyavei osapucai Tũpa upe yuvɨreco. Esepia niha, opacatu mbahe osendu vahe, osepia vahecuer yuvɨreco imombehuprɨ rupi tuprɨ ité. \s1 Jesús pĩtani seropovẽhesa Tũpa upe tũparo pɨpe \p \v 21 Ocho arɨ pɨpe ahe pĩtani ombocircuncida yuvɨreco; omondo sererguã Jesús yuvɨreco, ahe terer tuprɨ avei acoi Tũpa rembiguai omombehu María upe imembɨẽhɨ vɨteseve. \p \v 22 Ipare omboavɨyese oharɨ güẽtave oñemoatɨro ãgua, ahe aipo ẽgüe ehi Moisés porocuaita rupi yuvɨreco yepi, ahese vɨnose pĩtani seraso tecua guasu Jerusalén tũparo pɨpe seropovẽhe ãgua Yar upe yuvɨreco. \v 23 Ẽgüe ehi yuvɨreco. Esepia, Yar porocuaita aipo ehi icuachiaprɨ pɨpe aracahe: “Opacatu yɨpɨndar pĩtani cuimbahe mini yuvɨroha vahe ipehasara Tũpa upe nara yepi” ehi. \v 24 Yuvɨraso oporerecosa reropovẽhe ãgua yuvɨreco yande Yar porocuaita rupi: “Ñepei oyovaichor reseve pɨcuhi, anise ñuvɨrío apɨcasu peropovẽhera” ehi vahe. \p \v 25 Ahe pɨpe mbɨa Jerusalén ve secoi Simeón serer vahe. Ahe mbɨa avɨye eteprɨ vahe. Oyerure vahe Tũpa upe, osãro vahe avei Israel recua pendar Pɨ̃sɨrosar imombehuprɨ. Ahe secoi vahe ité Espíritu Santo rese. \v 26 Ahe chupe Espíritu Santo opa uca oicua “eresepia rane itera Poropɨ̃sɨrosar Tũpa remimbou nde mano renondeve” ehi vahe. \v 27 Ahe arɨ pɨpe Espíritu Santo vɨroguata tũparove. Oyepotase José, María reseve yuvɨreco tũparove Jesús pĩtani reropovẽhe ãgua Tũpa porocuaita rupi tuprɨ, \v 28 ahese Simeón oyemboya oso sese, osupi ichɨ sui, vɨroyeroquɨ Tũpa upe señoha aipo ehi: \q1 \v 29 “Che Yar, cũritei che, nde rembiguai, amano tuprɨño itera. \q1 Esepia niha, nde remimombehugüer eremboavɨye ité cheu. \q1 \v 30 Asepia ité niha Poropɨ̃sɨrosar vichico cute. \q1 \v 31 Nde niha erembou opacatu ava rembiepiave. \q1 \v 32 Ahe niha poroesapesa ité secoi. \q1 Esepia, omboyecuara mbahe supi eté vahe ava ndahei vahe judío yuvɨrecoi vahe upe, \q1 iyavei omondara poromboeteisa nde recua Israel pendar judío yuvɨrecoi vahe upe” \m ehi oyeroquɨ. \p \v 33 José iyavei María ndoyembovɨhai tẽi yuvɨreco pĩtani rese Simeón yeroquɨ renduse. \v 34 Evocoiyase Simeón osovasa ahe pĩtani iyesupa reseve. Ipare aipo ehi ichɨ María upe: \p —Esendu, co pĩtani reroyaẽhɨsa pɨpe setá yande mu judío ovɨapira mbahe tẽi pɨpe yuvɨreco; ambuae rumo seroya pɨpe sovasaprɨ yuvɨrecoira. Ahe avei omboyecuara mbahe ava upe. Amove rumo vɨroɨ̃roñora yuvɨreco. \v 35 Ipɨpe sui ava pɨhañemoñetasa icuasara curi. Iyavei co opacatu mbahe tasɨra nde pɨha pɨpe inungar quɨse pucu osasara nde pɨha viña —ehi chupe. \p \v 36 Aheve avei cuña cuacuami yaracua vahe secoi, ahe serer Ana, Fanuel rayrɨ, Aser suindar. Ocuñataimiseve rumo omenda, iyavei secoi raimi tẽi omer rese siete aravɨter rupive. \v 37 Cũritei secoi omer mano pare ochenta y cuatro aravɨter. Nosei eté tũparo pɨpe sui oico. Ẽgüe ehi yande Yar mboetei pɨ̃tu, arɨ rupi oyecuacusa pɨpe iyavei oyeruresa pɨpe avei oico no. \v 38 Ahe evocoiyase ahesa reseve avei ou pĩtani upe, “Avɨye ndeu” ehi Tũpa upe. Ipare oñehe secocuer rese opacatu ava Jerusalén pendar osãro vahe güecua pɨ̃sɨro ãgua upe oico. \s1 Jesús pĩtani reroyevɨ agüer Nazaret ve \p \v 39 Evocoiyase opacatu Moisés porocuaita mboavɨyere, opa oyevɨ Galilea pendar güecua Nazaret ve yuvɨreco. \v 40 Ahese pĩtani ocuacua catumi imbahecua-ecua irimi eté oico iyavei ipĩrata catu irimi. Esepia, Tũpa osovasa ité sereco no. \s1 Jesús chĩhivahe tũparo pɨpe secoi \p \v 41 Iyesupa yuvɨraso aravɨter yacatu Jerusalén ve Pascua pieta repia yepi. \v 42 Jesús doce aravɨter vɨrecose, ahese vɨraso iyesupa Jerusalén ve oyeupi pieta repia yuvɨreco. Esepia, ẽgüe ehi eté judío recocuer pietase yuvɨreco yepi. \v 43 Ahe pieta pare voi, oyevɨse yuvɨreco güecosave, ahese Jesús opɨtaño Jerusalén ve; ichɨ rumo iyavei tu José ndoicuai eté ipɨtase yuvɨreco. \v 44 “Ouño revo ava pãhu rupi” ehi yuvɨreco chupe viña; aipo ehiño ité ñepei arɨ pɨpe yuvɨreco chupe. Oseca tẽise rumo omu pãhu rupi, iyavei omborɨpar pãhu rupi avei no, \v 45 ndoyosui eté yuvɨreco. Ahese oyevɨ iri tẽi Jerusalén ve seca yuvɨreco. \p \v 46 Imombosapɨsa arɨ pɨpe oyosu ramo tũparo pɨpe yuvɨreco. Aheve oguapɨ ava Tũpa porocuaita rese oporombohe vahe pãhuve oĩ; oyapɨsaca iñehe rese iyavei oporandu-randu ahe ava upe Tũpa Ñehengagüer rese oĩ. \v 47 Evocoiyase opacatu ava ndoyembovɨhai tẽi imbahecua vaisa rese yuvɨreco. Esepia, oporanduse mbahe rese yuvɨreco chupe, omboyevɨ tuprɨ voi-voiño ité ñehesa. \v 48 Oyosuse iyesupa, oyepɨhamondɨi yuvɨreco. Ahese ichɨ aipo ehi chupe: \p —Che membrɨ, ¿mahera vo ẽgüe ere eico oreu? Nde recasa tẽi opacatu rupi, ore mopɨhañemoñeta atɨ uca eve —ehi. \p \v 49 Evocoiyase, \p —¿Mahera vo che reca co cotɨ rupi tẽi peye peico? ¿Ndapeicuai vo che Ru rẽta pɨpe aico vaherã? —ehi osɨ upe. \p \v 50 Iyesupa rumo ndosenducuai eté aipo oyeupe hesa yuvɨreco. \p \v 51 Evocoiyase oyevɨ Nazaret ve oso supi. Aheve omboyeroyaño ité oyesupa. Ichɨ niha opacatu co mbahe rese oyapɨsacaño ité. \v 52 Ahese Jesús ocuacua-cuacua iri, iyetei catu avei imbahecua catu iri avei oico no. Secoi tuprɨ ai eté Tũpa upe iyavei ava eta upe avei no. \c 3 \s1 Juan Oporoãpiramo vahe secoi ɨvɨ iporupɨrẽhɨsa rupi \p \v 1 Quince aravɨter pɨpe mborerecuar guasu Tiberio recose, Poncio Pilato evocoiyase mborerecuar secoi Judea rupi, Herodes avei mborerecuar secoi Galilea ve, tɨvrɨ Felipe evocoiyase mborerecuar secoi Iturea ve iyavei Traconite ve, Lisanias avei mborerecuar secoi Abilinia ve. \v 2 Anás iyavei Caifás ahe pahi rerecuar ɨvate catu vahe yuvɨrecoi. Ahese Tũpa, “Emombehu che ñehe ava upe cute” ehi Zacarías rahɨr Juan upe oico ɨvɨ iporupɨrẽhɨsave. \v 3 Juan evocoiyase oso opacatu ɨai Jordán ɨvɨi oico, supi aipo ehi ava upe: “Pemboasɨ pe angaipa, peyevɨ Tũpa upe, ahese opoãpiramora Tũpa pẽu ñero ãgua pe angaipa rese” ehi. \v 4 Co yavɨye ité Tũpa ñehe mombehusar Isaías rembicuachiagüer pɨpendar aipo ehi vahe: \q1 “Sendusa ɨvɨ iporupɨrẽhɨsave ava sapucaisa aipo ehi vahe: \q1 ‘Pemoingatu yande Yar raperã, pemohɨvi tuprɨ avei’ ehi. \q1 \v 5 ‘Evocoiyase opacatu ɨvɨsocuer opara imboapɨposa chupe, opacatu ɨvɨtrɨ ɨvate vahe iyavei ɨvɨtrɨ mini opara imboyoyasa tuprɨ no. \q1 Acoi perɨ ipãri vahe, ahe imohɨvisapara; perɨ ipɨcucu atɨ vahe opara imboapɨposa tuprɨ chupe. \q1 \v 6 Iyavei opacatu ava osendura ñehesa pɨ̃sɨrosa resendar Tũpa remimbou yuvɨreco cute’ ehi vahe” ehi. \p \v 7 Ava rehɨi yuvɨnosepa chupe ‘tayande ãpiramo’ oyapave yuvɨreco viña. Ahe rumo aipo ehi: “¡Pe mboi mboetasa tẽi peico! ¿Ava vo, ‘Pesẽra Tũpa ñemoɨrosa ou vaherã sui’ ehi tuprɨ tẽi pẽu? \v 8 Yɨpɨndar toyecua tuprɨ rane yande Yar upe peyevɨsa pe angaipa mboasɨsa pɨpe. Iyavei ndapeyeroyai chira ‘ore Abraham suindar oroico’ pe hesa rese tẽi peñepɨsɨro ãgua. Esepia, Tũpa oicatuño ité co ita sui Abraham suindar nungar tuprɨ apo ãgua oyeupe nara yepi. \v 9 Hacha niha imoingatusa voi eté opacatu ɨvɨra iha naporai vahe sapo rupi yasɨa ãgua yepi. Yasɨaprɨ evocoiyase imondosapara tatave” ehi. \p \v 10 —¿Mbahe pĩha evocoiyase oroyapora ore recocuer recuñaro ãgua oroico? —ehi ava rehɨi oporandu yuvɨreco chupe. \p \v 11 —Pe pereco vahe ñuvɨrío pe camisa, ñepei pemondo ava ndovɨrecoi vahe upe; iyavei pe pereco vahe tembihu, pemboyahomi tẽi ambuae ava ndovɨrecoi vahe upe —ehi imboyevɨ ava upe. \p \v 12 Yugüeru avei movɨro ava sui guarepochi rerocuasar ‘tayande ãpiramo’ oyapave yuvɨreco. Ipare oporandu Juan upe mbahe rese yuvɨreco: \p —Porombohesar, ¿mbahe vo ore oroyapora Tũpa rupi ore guata ãgua oroico? —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 13 Evocoiyase aipo ehi ahe ava yuvɨrecoi vahe upe: \p —Aní perocua catu iri guarepochi pẽu imombehusa sui —ehi. \p \v 14 Iyavei amove sundao oporandu mbahe rese yuvɨreco chupe: \p —Ore no, ¿mbahe vo ore oroyapora? —ehi. \p —Ndaperocuai chietera que mbahe ambuae ava sui, ndapeñehe-ñehe tẽi chira ava upe sembiapoẽhɨ rese, iyavei peyembovɨhañora pe poravɨquɨ reprɨ rese —ehi sundao upe. \p \v 15 Ava rumo, “¿Ndahei pĩha co Poropɨ̃sɨrosar sãrombrɨ secoi?” ehi tẽi Juan upe yuvɨreco. \v 16 Juan rumo aipo ehi opacatu ava upe: “Che opoãpiramo ɨ pɨpe tẽi; oura rumo ambuae che raquɨcuei, ahe pe ãpiramora Espíritu Santo tata nungar pɨpe. Ahe seco pĩrata catu vahe secoi che sui. Sese cheu ndiyai eté ahe ipɨtaquisã yora ãgua ichui” ehi. \v 17 “Ahe güeru trigo mbovevesa ihɨgüer sui ipeha ãgua. Sãhɨi evocoiyase yapocatusa, ihɨgüer rumo imondosa tata apɨrẽhɨ vahesave” ehi ava upe. \p \v 18 Omombehu-mbehu vɨte ñehesa avɨye vahe ava upe ‘toyemonguerẽhɨ güecocuer recuñaro ãgua yuvɨreco’ oya. \v 19 Ipare rumo Juan oñehe pĩrata mborerecuar Herodes upe secocuerai rese. Esepia, vɨvrɨ Felipe rembireco Herodías rese secoi, iyavei setá ambuae mbahe naporai vahe sembiapo. \v 20 Sese Herodes oyapoño ambuae mbahe tẽi: seroyaẽhɨsa pɨpe osoquenda ucaño Juan sereco. \s1 Jesús ãpiramosa \p \v 21 Yɨpɨndar rumo voquenda vɨteẽhɨseve Juan oñapiramo setá ava oico, aheseve avei oñapiramo Jesús. Jesús yerure vɨteseve, avɨyeteramo tẽi oyemboi tuprɨ ɨva. \v 22 Ipare Espíritu Santo ogüeyɨ ou iharɨve apɨcasu nungar, iyavei oyeendu ñehesa ɨva sui aipo ehi vahe: \p —Nde che Rahɨr ereico, che rembiaɨsu; sese avɨha ité nde rese —ehi. \s1 Ava eta oyesu vahe Jesucristo yesu renondeve \p \v 23 Jesús vɨrecose treinta aravɨter, ahese ramo omboɨpɨ oporombohe. Ahe icuaprɨ vahe ité José rahɨr secose viña. José Elí rahɨr secoi, \v 24 Elí evocoiyase Matat rahɨr, ahe Matat evocoiyase Leví rahɨr, Leví evocoiyase Melqui rahɨr, ahe Melqui evocoiyase Jana rahɨr, Jana evocoiyase José rahɨr, \v 25 ahe José Matatías rahɨr, Matatías evocoiyase Amós rahɨr, ahe Amós evocoiyase Nahúm rahɨr, Nahúm evocoiyase Esli rahɨr, ahe Esli Nagai rahɨr, \v 26 Nagai evocoiyase Maat rahɨr, ahe Maat Matatías rahɨr, Matatías evocoiyase Semei rahɨr, ahe Semei evocoiyase Josec rahɨr, Josec evocoiyase Judá rahɨr, \v 27 ahe Judá Joanán rahɨr, Joanán evocoiyase Resa rahɨr, ahe Resa evocoiyase Zorobabel rahɨr, Zorobabel evocoiyase Salatiel rahɨr, ahe Salatiel Neri rahɨr, \v 28 Neri evocoiyase Melqui rahɨr, ahe Melqui Adi rahɨr, Adi evocoiyase Cosam rahɨr, Cosam evocoiyase Elmadam rahɨr, Elmadam evocoiyase Er rahɨr, \v 29 ahe Er Jesús rahɨr, Jesús evocoiyase Eliezer rahɨr, ahe Eliezer Jorim rahɨr, Jorim evocoiyase Matat rahɨr, \v 30 ahe Matat Leví rahɨr, Leví evocoiyase Simeón rahɨr, ahe Simeón evocoiyase Judá rahɨr, Judá evocoiyase José rahɨr, ahe José Jonam rahɨr, Jonam evocoiyase Eliaquim rahɨr, \v 31 Eliaquim Melea rahɨr, ahe Melea Mena rahɨr, Mena evocoiyase Matata rahɨr, ahe Matata evocoiyase Natán rahɨr, \v 32 Natán David rahɨr, ahe David evocoiyase Isaí rahɨr, Isaí Obed rahɨr, ahe Obed evocoiyase Booz rahɨr, Booz Sala rahɨr, ahe Sala evocoiyase Naasón rahɨr, \v 33 Naasón Aminadab rahɨr, ahe Aminadab evocoiyase Admin rahɨr, Admin evocoiyase Arni rahɨr, Arni evocoiyase Esrom rahɨr, ahe Esrom evocoiyase Fares rahɨr, Fares evocoiyase Judá rahɨr, \v 34 ahe Judá Jacob rahɨr, Jacob evocoiyase Isaac rahɨr, ahe Isaac Abraham rahɨr, Abraham evocoiyase Taré rahɨr, Taré evocoiyase Nacor rahɨr, \v 35 ahe Nacor Serug rahɨr, Serug evocoiyase Ragau rahɨr, ahe Ragau evocoiyase Peleg rahɨr, Peleg Heber rahɨr, ahe Heber evocoiyase Sala rahɨr, \v 36 Sala Cainán rahɨr, ahe Cainán evocoiyase Arfaxad rahɨr, Arfaxad evocoiyase Sem rahɨr, ahe Sem evocoiyase Noé rahɨr, Noé evocoiyase Lamec rahɨr, \v 37 ahe Lamec Matusalén rahɨr, Matusalén evocoiyase Enoc rahɨr, Enoc evocoiyase Jared rahɨr, ahe Jared Mahalaleel rahɨr, Mahalaleel evocoiyase Cainán rahɨr, \v 38 ahe Cainán evocoiyase Enós rahɨr, Enós evocoiyase Set rahɨr, ahe Set Adán rahɨr, Adán evocoiyase Tũpa rahɨr. \c 4 \s1 Jesús recoãhasa \p \v 1 Jesús Espíritu Santo rese ité secoi. Ahe osẽ ɨai Jordán sui oso. Ipare Espíritu vɨroguata ɨvɨ iporupɨrẽhɨsa rupi. \v 2 Aheve cuarenta arɨ secoise Caruguar osecoãha. Ndocarui avei oico. Sese ndasɨepoi eté. \v 3 Caruguar evocoiyase aipo ehi chupe: \p —Tũpa Rahɨr ité nde recose, co ita sui eyapo pan cũritei —ehi. \p \v 4 Evocoiyase Jesús omboyevɨ chupe: \p —Che Ru ñehe rumo icuachiaprɨ pɨpe aipo ehi: ‘Ndahei chira pan suiño ava yuvɨrecovera’ ehi —ehi Caruguar upe. \p \v 5 Ipare Caruguar vɨraso ɨvate vahesave. Aheve ñepei reseve opacatu ava-ava tẽi mborerecuasa ɨvɨ pɨpendar omboyecua chupe. \v 6 Ipare aipo ehi chupe: \p —Che amondora opacatu ɨvɨ rupindar mborerecuar pĩratasa iyavei mbahe porañete vahe nde povrɨve. Esepia niha, co opacatu cheu imbouprɨ; iya ité amondo vaherã ava upe che remimbotar rupi. \v 7 Acoi ereñenopɨhase cheu che mboetei ãgua, ahese opacatu co mbahe ereipɨsɨra nde mahera —ehi tẽi Caruguar chupe. \p \v 8 —Icuachiaprɨ pɨpe rumo: ‘Emboetei nde Yar Tũpa, ahe güeraño tuprɨ avei eremboyeroyara’ ehi —ehi Caruguar upe. \p \v 9 Ipare Caruguar vɨraso oyeupi tecua guasu Jerusalén ve. Aheve ovɨroyeupi tũparo apɨterve. Aheve Caruguar aipo ehi chupe: \p —Tũpa Rahɨr ité nde recose, evɨapi cohave sui. \v 10 Esepia niha, icuachiaprɨ pɨpe: \q1 ‘Tũpa oyocuaira güembiguai eta nde rãro ãgua. \q1 \v 11 Ahe nde mopuhara yuvɨreco que ñepei ita nde momara rãgüer sui’ ehi —ehi Caruguar chupe. \p \v 12 Evocoiyase omboyevɨ Caruguar upe: \p —¡Aní! Icuachiaprɨ pɨpe niha aipo ehi avei: ‘Nderesecoãhai chira nde Yar Tũpa’ ehi —ehi chupe. \p \v 13 Ahese Caruguar ndoicatu iri eté Jesús recoãha ãgua oico. Ipare oyepepɨño raimi tẽi oso ichui. \s1 Jesús omboɨpɨ oporombohe Galilea rupi \p \v 14 Jesús, Espíritu Santo reco pĩratasa pɨpe, oyevɨ oso Galilea ve. Ipare serãcua oguata opacatu tecua-tecuami rupi. \v 15 Esepia, ahe oporombohe judío tũparo pɨpe oico. Ahese opacatu ava omboetei yuvɨreco. \s1 Jesús oyevɨ Nazaret ve \p \v 16 Ichui Jesús oyevɨ Nazaret ve ocuacua agüerve. Aheve judío mbɨtuhusa arɨ pɨpe oique tũparove inungar oyapo yepi. Ahese opũha ‘tayeroquɨ icuachiaprɨ maranehɨ pɨpe’ oya. \v 17 Evocoiyase tũparo rese ñangarecuar pɨ̃tɨvɨisar omondo Tũpa ñehe mombehusar Isaías rembicuachía chupe. Oyorase ahe cuachiar, oyeroquɨ icuachiaprɨ aipo ehi vahe pɨpe ohã: \q1 \v 18 —“Yar Espíritu secoi che rese. \q1 Esepia niha, ahe ombou che cuaitarã cheu co ñehesa avɨye vahe mombehu ãgua ava iparaɨsu vahe upe. \q1 Che cuaita avei ava mbahe-mbahe tẽivrɨve yuvɨrecoi vahe senose ãgua ichui, iyavei ava ndasesapɨsoi vahe ambosarecora; iyavei che cuaita ava mbahe-mbahe tẽi rasɨcuer oiporara vahe sui senose ãgua, \q1 \v 19 iyavei ‘cũritei Yar oyemoingatu oporovasasa mondo ãgua pẽu’ he ãgua” ehi icuachiaprɨ pɨpe \m —ehi oyeroquɨ. \p \v 20 Sese oyeroquɨ pare, oyapoapɨpa cuachiar imondo tũparo rese ñangarecuar pɨ̃tɨvɨisar upe. Ipare oguapɨ oĩ ava rembiepiave. Ahese opacatu tũparo pɨpendar omahe atɨ yuvɨreco sese. \v 21 Evocoiyase ahe oñehe aipo ehi: \p —Cũritei yavɨye co icuachiaprɨ pɨpendar opacatu pe rovaque —ehi. \p \v 22 Opacatu ava oñehe tuprɨño ité yuvɨreco sese. Ndoyembovɨhai tẽi iñehe tuprɨ renduse yuvɨreco. Oporandu-randu rumo yuvɨreco oyeupe: \p —¿Ndahei vo acoi co José rahɨr tẽi? —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 23 Ahe rumo aipo ehi ava upe: \p —Pe aipo peyera cheu: ‘Oporombogüera vahe, eñeposano nde ae eico’ peyera. Ipare aipo peyera cheu: ‘Acoi orosendu vahe nde rembiapogüer Capernaum pɨpe, ẽgüe ere avei eyapo cohave nde recua pɨpe ité’ peyera cheu —ehi. \p \v 24 —Supi eté, ndipoi eté niha que ñepei yepe Tũpa ñehe mombehusar oipɨsɨ tuprɨ vahe güecua pɨpe yuvɨreco yepi. \v 25 Supi tuprɨ ité Tũpa ñehe mombehusar Elías recose, iñehe rupi tuprɨ ndoquɨi eté mbosapɨ aravɨter yemombɨtesa rupi oico. Sese oime tɨavor opacatu Israel ɨvɨ rupi aracahe. Ahese setá eteprɨ cuña imer mano vahecuer oime Israel recua rupi viña, \v 26 Tũpa rumo nomondoi Elías cuña imer mano vahecuer Israel pendar upe ipɨ̃tɨvɨi ãgua. Ẽgüe ehi rumo omondo cuña ndahei vahe Israel pendar ipɨ̃tɨvɨi ãgua. Ahe cuña tecua Sarepta pendar, ahe Sarepta Sidón ɨ̃pɨimindar. \v 27 Iyavei setá ava oime Israel recua pɨpendar imbaheasɨ vahe lepra rerecosar yuvɨreco evocoi Tũpa ñehe mombehusar Eliseo recose. Evocoi ava yuvɨrecoi vahe rumo ndipoi eté que ñepei ocuera vahe yuvɨreco; Naamán año rumo Eliseo opa uca ombogüera, ahe mbɨa Siria pendar ndahei vahe Israel pendar secoi —ehi ava upe. \p \v 28 Ahese opacatu ava judío tũparo pɨpendar oñemoɨró iteanga yuvɨreco sese aipo mbahe renduse. \v 29 Sese opa voi eté opũha Jesús reraso ãgua tecua pɨpe sui ɨvɨtrɨ ɨvɨ socuerve yuvɨreco, ahe iharɨve tecua yaposa. Ahe ichui oitɨ pota yuvɨreco viña. \v 30 Jesús rumo ipãhu sui osẽ tuprɨño oso. \s1 Jesús ombogüera mbɨa caruguar vɨreco vahe oyese \p \v 31 Ichui Jesús oso Capernaum ve, ahe tecua Galilea rupindar. Aheve ombohe ava oico mbɨtuhusa arɨ pɨpe. \v 32 Ipare opacatu ava, “¡Mara ehi rutei!” ehi tẽi iporombohesa renduse yuvɨreco. Esepia niha, ahe oñehe güeco pĩratasa pɨpe. \p \v 33 Aheve judío tũparo pɨpe oime mbɨa vɨreco vahe caruguar oyese, ahe oñehe pĩrata Jesús upe: \p \v 34 —¡Ore mañeco tẽi eme eve! ¡Mahera ereyuño tẽi cohave oreu, nde, Jesús Nazaret pendar! ¿Ereyu vo ore mocañɨ ãgua tẽi? Che orocua ité. Nde niha seco maranehɨ vahe ereico Tũpa suindar —ehi chupe. \p \v 35 Evocoiyase, \p —¡Quiriri, esẽ co mbɨa sui! —ehi oñehe pĩrata caruguar upe. \p Ahese caruguar ombovɨapi ahe mbɨa ava rovai, osẽ ocua ichui; nomomarai eté rumo. \v 36 Opacatu ava oyembosɨquɨye, iyavei oporandu-randu tẽi mbahe rese oyeupe yuvɨreco: \p —¿Mara ehi vo aipo oñehe oico? ¡Esepia, co mbɨa opĩratasa pɨpe oyocuai caruguar ava sui imose ãgua! —ehi yuvɨreco. \p \v 37 Sese Jesús rerãcua oyandu opacatu tecua-tecuami ɨvɨrindar yuvɨreco. \s1 Jesús ombogüera Simón Pedro rembireco sɨ \p \v 38 Evocoiyase Jesús osẽ judío tũparo pɨpe sui oso, oique Simón Pedro rẽtave. Simón rembireco sɨ sohɨ́ iteanga ou. Evocoiyase oñehe ahe pendar sese Jesús upe ‘tombogüerami tẽi’ oyapave yuvɨreco. \v 39 Evocoiyase Jesús oyeaɨvɨ oso chupe sohɨ sui imbogüera ãgua. Ocuera pare voi ahe cuña oñarapuha; ohañeco ahe ava yuvɨrecoi vahe rese. \s1 Jesús ombogüera setá ava imbaheasɨ vahe \p \v 40 Arɨ so ramomise opacatu ava imbaherasɨsa ambuae tẽi vahe güeru Jesús upe yuvɨreco. Ahe evocoiyase opo omondo iyacatu iharɨve ñepei-pei imbogüera. \v 41 Iyavei setá ava sui opa omose caruguar. Evocoiyase caruguar osapucai tẽi aipo ehi yuvɨreco: \p —¡Nde acoi Tũpa Rahɨr ité ereico! —ehi. \p Ahe rumo oñehe pĩrata caruguar upe, nomoñehe iri. Esepia niha, caruguar oicua ité ahe Tũpa Rembiporavo seco rese yuvɨreco. \s1 Jesús oporombohe judío tũparo rupi oico \p \v 42 Ahere ayihive cõhe ramomise, Jesús osẽ tecua pɨpe sui, oso ɨvɨ iporupɨrẽhɨsave. Ava rumo oseca-secaño ité yuvɨreco; osupitɨño ité secosave yuvɨreco. Oipota ahe oyesui ichoẽhɨ ãgua ité yuvɨreco vinã. \v 43 Ahe rumo aipo ehi ava eta upe: \p —Tamombehu rane catu ambuae tecuave avei ñehesa avɨye vahe Tũpa mborerecuasa resendar ava upe. Esepia, aherã niha che mbousa —ehi. \p \v 44 Ẽgüe ehi Jesús oguata oporombohe Judea tũparo rupi oico. \c 5 \s1 Pira mboha atɨ agüer \p \v 1 Ñepei arɨ Jesús secoi ɨpa Genesaret popɨ rupi. Aheve ava rehɨi oyepota yuvɨreco chupe, oyere atɨ yuvɨreco sese. Esepia niha, ahe osendu pota ité Tũpa Ñehengagüer yuvɨreco. \v 2 Aheve oime ñuvɨrío carite ɨmbehɨ popɨve. Ahe ava pira mbohasar opa yuvɨnose evocoi carite pɨpe sui yuvɨreco. Ipare opira mbohasa oyosei yuvɨnoi. \v 3 Evocoiyase Jesús osepiase, oha Simón carite pɨpe iyavei aipo ehi chupe: “Tosɨrɨ catumi tẽi chĩhi coi cotɨ ɨai popɨ sui” ehi. Ipare oguapɨ oĩ carite pɨpe. Aheve ombohe ava cute. \v 4 Oñehe pare aipo ehi Simón upe: \p —Yaso ɨpa tɨpɨ catu vahesave. Aheve erembohara pira —ehi. \p \v 5 Simón rumo omboyevɨ chupe: \p —Porombohesar, orosãha tẽi niha pɨ̃tu momba pira mboha oroico. Nde porocuaita pɨpe rumo amondo irira pira mbohasa ɨve —ehi. \p \v 6 Ẽgüe ehise, pira rehɨi omondoromi ombohasa yuvɨreco. \v 7 Ahese oyaitɨ yuvɨreco omboetasa evocoi ambuae carite pɨpe yuvɨrecoi vahe upe ‘toyugüerumi yande pɨ̃tɨvɨi’ oyapave yuvɨreco chupe. Ahe yugüeru chupe. Ipare opa ñuvɨrío carite omboapɨpo tuprɨ yuvɨreco; seni iri rumo omondo ɨpɨve. \v 8 Co mbahe repiase, Simón Pedro oñenopɨha oso sovai aipo ehi chupe: \p —¡Eyepepɨmi tẽi che sui, che Yar! ¡Esepia, che yangaipa vahe tẽi aico! —ehi. \p \v 9 Esepia, Simón iyavei opacatu ava yuvɨrecoi vahe supi osɨquɨyé iteanga co pira rehɨi repiase yuvɨreco. \v 10 Iyavei Simón mboetasa ambuae carite pɨpendar ahe Santiago, Juan Zebedeo rahɨr yuvɨrecoi. Jesús rumo aipo ehiño Simón upe: \p —Eresɨquɨye eme; co pɨpe suive inungar pira eremboha, ẽgüe ere aveira ava reca cheu nara —ehi. \p \v 11 Evocoiyase opa vɨnose carite ɨvɨ ãtasave yuvɨreco, oseyapaño opacatu mbahe. Ipare yuvɨraso supi. \s1 Jesús ombogüera ava lepra rerecosar \p \v 12 Ñepei arɨ Jesús secoise tecua pɨpe, aheve oime mbɨa lepra vɨreco vahe opacatu güetecuer rese. Jesús repiase, oñenopɨha oyeaɨvɨ oso chupe. Ipare oporandu aipo ehi: \p —Che Yar, ereipotase, iya nde che mbogüerami eve —ehi chupe. \p \v 13 Evocoiyase, opocose sese, \p —Aipota. ¡Erecuerara cũritei! —ehi chupe. \p Aipo ihe ramoseve voi eté ocuera. \v 14 Ipare oyocuai aipo ehi chupe: \p —Eremombehu eme nde cuerasa ambuae ava upe; esoño, eyemboyecua judío pahi upe. Ipare eicuavẽhe nde porerecosa nde cuerasa resendar Moisés porocuaita rupi. Ipɨpe sui toicua opacatu ava nde cuerasa yuvɨreco —ehi chupe. \p \v 15 Jesús rerãcua rumo oyembouvicha catu-catu iri eté. Evocoiyase setá ava oyemboya yuvɨreco sese iñehe rendu ãgua ‘tayande mbogüerami tẽi yande mbaherasɨsa sui’ oyapave yuvɨreco. \v 16 Ava rehɨi sui rumo amove Jesús oyepepɨño ahe aemi oyerure ãgua yepi. \s1 Jesús ombogüera ava ndoguatai vahe \p \v 17 Ñepei arɨ Jesús oporombohe oico. Yar Tũpa pĩratasa vɨreco oyese ava mbogüera ãgua. Aheve avei oguapɨ yuvɨnoi fariseo, Moisés porocuaita rese oporombohe vahe avei ipɨri yuvɨreco. Ahe yugüeru opacatu Galilea tecua-tecuami rupi sui yuvɨreco. Ɨvɨ Judea rupi sui, tecua Jerusalén sui avei yugüeru no. \v 18 Ahese ava ndoguatai vahe güeru supa pɨpe yuvɨreco. Vɨroique pota oɨ pɨpe sovai eté seroyɨ ãgua yuvɨreco viña; \v 19 ndoicatui eté rumo seroique yuvɨreco ava rehɨi pãhu rupi. Evocoiyase vɨroyeupi yeupisa rupi ahe oɨ ipe vahe harɨve yuvɨreco. Aheve vɨrocua teca ichui. Supi vɨroyɨ imbaheasɨ vahe supa pɨpe imondo yuvɨreco opacatu ava rembiepiave sovai. \v 20 Ahe oicuase co mbɨa yuvɨrecoi vahe oyese yeroyasa, ahese aipo ehi imbaheasɨ vahe upe: \p —Che mborɨpar, che ñero nde angaipa rese ndeu —ehi. \p \v 21 Ichui oporombohe vahe Moisés porocuaita rese iyavei fariseo ipɨhañemoñeta atɨ voi tẽi yuvɨreco: “Co mbɨa oyemboɨvate ai tẽi vahe Tũpa ñehe nungar pɨpe tẽi; Tũpaño ité niha oicatu ava angaipa upe oñero ãgua” ehi tẽi oyeupe yuvɨreco. \p \v 22 Ahe rumo oicuaño ité ahe ava pɨhañemoñetasa. Evocoiyase aipo ehi chupe: \p —¡Mahera vo pepɨhañemoñeta rai tẽi che rese! \v 23 ¿Uma rupi vo ñehesa ndayavaimi catu: ‘Nde angaipa rese che ñero ndeu’ hesa pĩha, anise: ‘Epũha, eguata’ hesa tie? \v 24 Tapeicua ru che, Ava Rɨquehɨr, areco ité mborerecuasa co ɨvɨ pɨpe ava angaipa upe che ñero ãgua —ehi. \p Evocoiyase, \p —Eñarapuha, esupi nde rupa, eso nde rẽtave —ehi imbaheasɨ vahe upe. \p \v 25 Ahese opũha voi ava rovaque, osupi vupagüer. Ipare osapucai oso güẽtave Tũpa upe. \v 26 Ahese opacatu tuprɨ ité ava, “¡Too! ¿Mara ehi rutei pĩha co?” ehi tẽi imboeteisave yuvɨreco. Iyavei osɨquɨyepave aipo ehi yuvɨreco: \p —Co pɨpe yasepia mbahe ndayasepiai vahe ité —ehi. \s1 Jesús oñehe Leví upe \p \v 27 Ichui osẽse Jesús, osepia mbɨa Roma ve nara guarepochi rerocuasar Leví serer vahe, ahe guarepochi rerocuasave chini. Sepiase, \p —Erio che rupi —ehi chupe. \p \v 28 Evocoiyase Leví opũha. Oseyapa oporavɨquɨsa, oso supi. \p \v 29 Ipare Leví oyapo pieta guasu chupe nara güẽtave. Aheve iyemborɨsave setá imboetasa ava guarepochi rerocuasar iyavei ambuae ava ocaru yuvɨnoi ipɨri. \v 30 Pieta repiasar fariseo yuvɨrecoi vahe rumo iyavei ipãhu pendar Moisés porocuaita rese oporombohe vahe avei, ahe omboɨpɨ semimbohe upe oñehe mara aipo ehi yuvɨreco chupe: \p —¡Mahera ru pecaru iyavei pecahu guarepochi rerocuasar rese iyavei ambuae ava yangaipa guasu vahe rese tẽi avei no! —ehi. \p \v 31 Jesús rumo aipo ehi chupe: \p —Ava nimarai vahe ndosecai eté oporoposano vahe; imbaheasɨ vaheño rumo oseca yuvɨreco. \v 32 Esepia, che ndayui ava seco catuprɨ vahe reca; che rumo ayu ava yangaipa vahe reca Tũpa uve iyevɨ ãgua yuvɨreco —ehi. \s1 Yecuacusa rese ñehesa \p \v 33 Ipare ava oporandu yuvɨreco chupe: \p —¿Mahera vo oyecuacu serai iyavei oyerure Juan Oporoãpiramo vahe rupindar yuvɨreco, fariseo rupindar avei no; nde remimbohe rumo yuvɨrocaruño ité, yuvɨroɨhuño avei no? —ehi. \p \v 34 Ahe rumo omboyevɨ chupe aipo ehi: \p —Ndiyai eté ichohoprɨ mboyecuacu mendasave imer oicove vɨteseve ipãhuve. \v 35 Oimera rumo arɨ imer reraso ãgua ichui, ahese ramo oyecuacura yuvɨreco cute —ehi. \p \v 36 Iyavei ambuae mbahe rese oporombohe imboyevɨ ãgua: \p —Ndiyai eté ava upe vɨrocua vaherã turucuar ipɨasu vahe sui ambuae turucuar cuacuami vahe apete ãgua. Esepia niha, ẽgüe ehise evocoiyase turucuar ipɨasu vahe omomara; iyavei turucuar ipɨasu vahe apɨrer naporai chira turucuar cuacua vahe rese —ehi—. \v 37 Iyavei no, ndiyai eté ñoñasa uva rɨcuer pɨasu mbahe pirer cuacua pɨpe no. Esepia niha, ẽgüe ehise, uva rɨcuer pɨasu evocoiyase opara ombopu mbahe pirer cuacua viña, ẽgüe ehira oyepɨyerepa, mbahe pirer avei evocoiyase ocañɨ tẽira viña. \v 38 Uva rɨcuer pɨasu rumo yamondora mbahe pirer pɨasu pɨpe. \v 39 Iyavei ndipoi eté que ava oɨhu vahe uva rɨcuer ipɨasu vahe yuvɨreco uva rɨcuer cuacua vahe yusei ai pare. Esepia niha, ava aipo, ‘Co uva rɨcuer cuacua vahe avɨye catu vahe yepi’ ehi yuvɨreco —ehi ava upe. \c 6 \s1 Jesús remimbohe oipoho trigo mbɨtuhusa arɨ pɨpe yuvɨreco \p \v 1 Ñepei mbɨtuhusa arɨ pɨpe Jesús vɨroguata güemimbohe mbahe mitɨ pãhu rupi. Semimbohe evocoiyase oipoho-poho yuvɨraso trigo rãhɨi. Ipare oyequɨi opo pɨpe sãhɨi yuvɨreco ɨgua. \v 2 Evocoiyase fariseo osepiase, aipo ehi yuvɨreco semimbohe eta upe: \p —¡Mahera peporavɨquɨño tẽi co mbɨtuhusa arɨ pɨpe peico! —ehi. \p \v 3 Jesús rumo omboyevɨ chupe: \p —Peicua tẽi niha icuachiaprɨ aracahendar mborerecuar guasu David rembiapogüer resendar ñehesa ondugüer reseve ndasɨepoise yuvɨreco. \v 4 Ahe niha oique ité Tũpa rẽta pɨpe, opoco pan imboeteiprɨ Tũpa upendar rese evocoi pahi upe güeraño ipotasa vahe ihu ãgua yepi. Ahe rumo ohu, ondugüer tohu avei omondo —ehi. \p \v 5 Iyavei aipo ehi chupe: \p —Ava Rɨquehɨr mbɨtuhusa arɨ rerecuar ité secoi —ehi fariseo upe. \s1 Jesús ombogüera mbɨa ipo nomɨi vahe \p \v 6 Ambuae mbɨtuhusa arɨ pɨpe, Jesús oique judío tũparo pɨpe oporombohe oico. Aheve mbɨa yasu cotɨ ipo nomɨi vahe secoi. \v 7 Moisés porocuaita rese oporombohe vahe, fariseo avei omahengatu Jesús rese yuvɨreco ‘¿ombogüerara pĩha co mbɨa mbɨtuhusa arɨ pɨpe?’ oya; ‘yaiñehengapo angahu’ oyapave tẽi yuvɨreco. \v 8 Ahe rumo oicuaño ité ipɨhañemoñetasa oico. Ipare aipo ehi evocoi mbɨa ipo nomɨi vahe upe: \p —Epũha cohave terehã ava pãhuve —ehi. \p Ahe mbɨa evocoiyase opũha, opɨta aheve ohã \v 9 Ahese Jesús oporandu ahe ava upe: \p —Aporandura mbahe rese pẽu —ehi—. ¿Mbahe vo yaposara mbɨtuhusa arɨ pɨpe yepi, mbahe tuprɨ pĩha, anise mbahe naporai vahe tie? ¿Yaipɨ̃sɨro pĩha ava recocuer; yamocañɨ uca tẽi tie? —ehi. \p \v 10 Evocoiyase omahengatu oyese ava oyere tuprɨ vahe rese. Ipare aipo ehi ava ipo nomɨi vahe upe: \p —Eichoho nde yɨva —ehi. \p Ahe mbɨa evocoiyase oichoho oyɨva; evocoiyase ipo ocuera tuprɨ ité. \v 11 Evocoiyase oñemoɨro catuño ité yuvɨreco sese, iyavei oporandu-randu oyeupe yuvɨreco ‘¿mara yahera pĩha imomara ãgua?’ oya. \s1 Jesús oiporavo doce tuprɨ güemimboherã \p \v 12 Ahe arɨ rupi Jesús oso ɨvɨtrɨve, oyerure pɨ̃tu momba tuprɨ Vu upe oico. \v 13 Cõhese, “Perió” ehi güemimbohe eta upe. Ipãhu sui oiporavo doce tuprɨ, ahe chupe, “Apóstol” ehi. \v 14 Co ahe yuvɨrecoi: Simón, ahe acoi Pedro avei serer; Andrés Simón rɨvrɨ; Santiago, Juan, Felipe, iyavei Bartolomé; \v 15 Mateo, Tomás, Santiago Alfeo rahɨr; Simón, ava güecua rese secatẽhɨ́ vahe pãhu pendarer; \v 16 Judas Santiago rɨvrɨ; iyavei Judas Iscariote, ahe omondo vahe Jesús yamotarẽhɨmbar uve. \s1 Jesús ombohe ava rehɨi \p \v 17 Ipare Jesús ogüeyɨ ɨvɨtrɨ sui yugüeru co doce güemimbohe reseve. Ipare opɨta ɨvɨ yoya tuprɨsave. Aheve ambuae semimbohe eta oyemboya atɨ yuvɨreco sese iyavei setá ava yuvɨrecoi opacatu tecua Judea rupindar, Jerusalén rupindar iyavei yemboyasa Tiro, Sidón cotɨndar, ahe oyemboya avei yuvɨreco sese. Ahe ava ẽgüe ehi iñehe rendu potasave yuvɨreco ‘tayande mbogüerami tẽi yande mbaherasɨsa sui’ oyapave yuvɨreco. \v 18 Acoi espíritu naporai vahe remimombaraɨsu avei ocuera tuprɨ yuvɨreco. \v 19 Evocoiyase opacatu ava opoco pota ité sese yuvɨreco. Esepia niha, ahe oporombogüera opacatu güeco pĩratasa pɨpe oico. \s1 Ava sorɨvete vahe iyavei ava ndoyembovɨhai vahe \p \v 20 Ipare omahe Jesús güemimbohe rese aipo ehi chupe: \p “Perorɨvete catu pe iparaɨsu vahe. Esepia niha, Tũpa mborerecuasa pẽu nara ité secoi. \p \v 21 “Perorɨvete catu cũriteindar ndasɨepoi vahe. Esepia niha, pehɨ̃tarora peico curi. \p “Perorɨvete catu pe acoi ava cũritei oyaseho vahe. Esepia niha, pevɨharetera coiye peico. \p \v 22 “Perorɨvete catu pe acoi ava pe amotarẽhɨse, pe mboyepepɨñose avei oyesui yuvɨreco, iñehe-ñehe tẽise yuvɨreco pẽu pe amotarẽhɨsave, iyavei acoi vɨroɨ̃rose pe rer mbahe tẽi pɨpe che, Ava Rɨquehɨr, recocuer sui tẽi yuvɨreco. \v 23 Peyembovɨhaño iyavei perorɨvete catuñora ahe arɨ pɨpe peico. Esepia niha, ipare peipɨsɨra porerecosa tuvichá vahe ɨvave. Ẽgüe ehi tuprɨ avei evocoi ava ramoi aracahendar mara-mara tẽi Tũpa ñehe mombehusar sereco yuvɨreco” ehi. \p \v 24 “¡Peparaɨsu catu rumo cũritei mbahe yar peico vahe! ¡Esepia niha, pemboavɨye pe rorɨvetesa peico! \p \v 25 “¡Peparaɨsu catu acoi pe ihɨ̃taro vahe cũritei! ¡Esepia niha, ndaperɨepoi chira peico coiye! \p “¡Peparaɨsu catu acoi pevɨha vahe pe pietase cũritei! ¡Esepia, peyasehora pe vɨharẽhɨsa pɨpe peico coiye! \p \v 26 “¡Peparaɨsu catu acoi peipɨsɨ vahe pe mboeteisa opacatu co ɨvɨ pɨpendar ava tẽi sui! ¡Esepia niha, ẽgüe ehi tuprɨ tamoi Tũpa ñehe mombehusar angahu tẽi vahe upe yuvɨreco aracahe!” ehi. \s1 Iyacatu yasaɨsu yande amotarẽhɨmbar \p \v 27 “Pe che ñehe rese peyapɨsaca vahe upe rumo aipo ahe: Pesaɨsu ava pe amotarẽhɨmbar; peyapo tuprɨ mbahe avɨye vahe ava nape ambotai vahe upe. \v 28 Peporandu Tũpa porovasasa rese ava pẽu iñehe-ñehe tẽi vahe upe nara; peyerure Tũpa upe pẽu mbahe tẽi oyapo vahe recocuer rese. \v 29 Acoi que pe amotarẽhɨmbar pe rovapetese, co cotɨndar avei pemoporẽhɨñora chupe. Iyavei acoi que ava vɨrocuaño tẽise pe yeaosa pe sui, tovɨraso avei pe yemondesa güemimbotar rupi” ehi. \v 30 “Acoi oporanduse que pe mbahe rese yuvɨreco pẽu, pemondoño avei chupe. Iyavei acoi que ava vɨrocuaño tẽise pe mbahe pe sui, ndapeporandui chira pẽu imboyevɨ ãgua rese. \v 31 Acoi mbahe peipota vahe ambuae ava oyapo vaherã pẽu, ahe tuprɨ avei peyapora chupe. \p \v 32 “Acoi ava pe raɨsupar güeraño pesaɨsu catu tẽise, ndipoi eté mbahe avɨye vahe ipɨpe. Esepia niha, ava naporai vahe ẽgüe ehi yuvɨreco yepi. \v 33 Anise, acoi ava mbahe tuprɨ ai oyapo vahe pẽu, chupe güeraño mbahe tuprɨ peyapose, ¿mbahe vo evocoiyase oime avɨye vahe ipɨpe? Esepia niha, ava angaipa viyar avei ẽgüe ehi yuvɨreco yepi. \v 34 Acoi pemondoño tẽise mbahe ava upe ‘tomboyevɨ mbahe cheu’ pe hesave, ¿mbahe vo evocoiyase oime avɨye vahe ipɨpe? Esepia niha, ava angaipa viyar ẽgüe ehi avei yuvɨreco. \v 35 Pe rumo pesaɨsu catura ava pe amotarẽhɨsar, peyapoñora mbahe avɨye vahe chupe. Iyavei pemondoño itera mbahe chupe, ‘Tasãroño rane mbahe cheu imboyevɨ ãgua vichico’ ndapeyei chietera. Ahese oimera porerecosa avɨye catu vahe pẽu. Pe evocoiyase Tũpa seco ɨvate catu vahe rahɨr peicora. Esepia niha, ahe avɨye eteprɨ vahe ava ‘avɨye ndeu’ ndehi vahe upe iyavei ava yangaipa guasu vahe upe avei. \v 36 Pe peporoparaɨsuereco inungar pe Ru Tũpa oporoparaɨsuereco yepi” ehi. \s1 Ndiyai ambuae ava seroɨ̃rosa \p \v 37 “Ndiyai, ‘Oyavɨ ité mbahe’ peye voiño tẽi ambuae ava upe. Evocoiyase Tũpa, ‘Oyavɨ mbahe’ ndehi chira pẽu. Pemocañɨ uca tẽi eme ambuae ava. Evocoiyase Tũpa ndape mocañɨ tẽi chira. Peñeroño catu ambuae ava upe, ahese Tũpa iñero itera pẽu. \v 38 Pemondose mbahe ava upe, evocoiyase Tũpa omondoño itera mbahe avɨye vahe pẽu inungar-ra omondo pe mbahe rɨru pɨpe pẽu sãhambrɨ tuprɨ avɨye vahe viña. Ẽgüe ehira mbahe imondo pẽu. Tũpa oicua tuprɨ itera pẽu inungar pe mbahe pemondo ambuae ava upe” ehi. \p \v 39 Ipare Jesús omombehu co ambuae porombohesa: “¿Oicatu pĩha ñepei ndasesapɨsoi vahe ambuae ndasesapɨsoi vahe reroguata? ¡Aní eté! Esepia, oyoya voi ovɨapira que ɨvɨcuar pɨpe yuvɨreco viña. \v 40 Ñepei yepe niha ava oyembohe vahe ndahei eté ɨvate catu ombohesar sui. Acoi omomba vahe rumo oyembohesa ahe osupitɨra ombohesar” ehi. \p \v 41 “¿Mahera ambuae ava rembiavɨmi rese tẽi pemahe? Iya rumo peyese rane mbahe tuvicha catu vahe pesepiara. \v 42 Ndiyai pẽu, ‘Che toropɨ̃tɨvɨi mbahe nde rembiavɨ rese’ peye vaherã chupe. Esepia, pe peyavɨ guasu catu mbahe. ¡Pe Tũpa reroyasar angahu tẽi peico vahe! Penose uca rane pe rembiavɨ tuvicha catu vahe peyesui, ahese ramo ambuae ava rembiavɨ tahɨmi vahe moingatu peicatura” ehi oporombohe. \s1 Ava recocuer icuasa sembiapo rese \p \v 43-44 “Ɨvɨra avɨye vahe icuasa iha rese. Esepia, ɨvɨra avɨye vahe, iha avɨye avei; ɨvɨra naporai vahe, iha naporai avei no. Supi eté ndipohosai ɨvɨra sãchi atɨ vahe sui higuera ha, iyavei ndahipohosai uva, yu pãhu sui. \v 45 Ẽgüe ehi avei ava upe. Ava avɨye vahe oyapo mbahe tuprɨ. Esepia, ahe vɨreco mbahe tuprɨ opɨha pɨpe yepi. Iyavei acoi ava ndaseco põrai vahe oyapo mbahe tẽi. Esepia niha, ahe vɨreco mbahe tẽi eté opɨha pɨpe yepi. Esepia niha, pe pɨha pɨpe sui tẽi osẽ pe ñehe ãgua” ehi. \s1 Ava oyemovɨracua vahe iyavei ndoyemovɨracuai vahe Jesús reroyasave \p \v 46 “¿Mahera vo, ‘Che Yar, che Yar’ peye tẽi peico cheu; ipare ndapeyapoi eté mbahe che remimombehu? \v 47 Amombehura rumo mbahe pẽu uma nungar tuprɨ ité acoi ava ou vahe cheu che ñehe rese oyapɨsaca vahe, iyavei oyapo ité vahe mbahe che remimombehu: \v 48 ahe inungar tuprɨ ité acoi ava oyapo vahe güẽtara ita harɨve yepi. Yɨpɨndar rumo oyoho pɨcucu rane ité ita harɨve imopuha ãgua. Yepe ahe oɨ upe oyepota tẽi ɨvɨtu ai, amarusu reseve oinupa pĩrata tẽi, nomboyerocuai eté rumo. Esepia niha, vɨreco ité ovɨ̃racuasa. \v 49 Acoi ava che ñehengagüer rese ndoyapɨsacai vahe rumo, ahe ndoyavɨi acoi ava oyapo vahe güẽtara ɨvɨ cuhi harɨve tẽi, ndovɨrecoi eté ovɨ̃racuasa. Ipare amar, ɨvɨtu ai reseve oinupa pĩratá, opaño omonduru; ocañɨ tẽi eté evocoiyase” ehi Jesús ava mbohe. \c 7 \s1 Jesús ombogüera chĩhivahe sundao rerecuar Roma ɨguar remimboacua \p \v 1 Jesús oñehepase ava upe oico, oso Capernaum ve. \v 2 Ahe tecua pɨpe sundao rerecuar ndahei vahe judío secoi vɨreco vahe güemimboacua güembiaɨsu. Ahe imbaheasɨ guasu ité ou; omano pota ité. \v 3 Jesús rerãcua anduse rumo, oyocuai movɨro tẽi omborɨpar judío imboeteiprɨ chupe iñehe ãgua ‘toumi tẽi che remimboacua mbogüera’ oyapave. \v 4 Ahe judío evocoiyase oyemboya Jesús rese yuvɨreco iyavei oporandu yuvɨreco chupe aipo ehi: \p —Ore mborɨpar sundao rerecuar oipota nde ereyapomi tẽira mbahe icatuprɨ vahe chupe viña. \v 5 Esepia niha, ore raɨsu iyavei ahe teieté oyapo uca tũparo oreu nara —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 6 Evocoiyase oso ahe yuvɨrecoi vahe rupi. Vɨrovɨse rumo sẽta yuvɨreco, ahese sundao rerecuar omondo ambuae omborɨpar chupe. Imborɨpar evocoiyase omombehu iñehe aipo ehi vahe: “ ‘Che Yar, ereyemañecoi rene. Esepia niha, ndiyai eté che rẽta pɨpe nde reique ãgua. \v 7 Sese niha che teieté ndasoi nde reca. Nde ñehe pɨpe tẽi rumo che remimboacua erembogüerara. \v 8 Esepia, che avei niha areco che cuaita. Iyavei areco sundao che voya. Eso peve, ahese ñepei upe, ahe evocoiyase oso voi eté; ambuae upe: Erio, ahese, ou voiño ité cheu. Ipare, Ereyapora co mbahe, ahese che rembiguai upe, ahe evocoiyase che reroyaño voi’ ehi ore mborɨpar” ehi Jesús upe yuvɨreco. \p \v 9 Aipo oyeupe hese Jesús, “¡Too!” ehi. Ipare aipo ehi vupindareta upe: \p —Supi eté ndasepiai vahe ité co mbɨa che reroya tuprɨ vahe nungar judío eta pãhuve —ehi. \p \v 10 Yuvɨroyevɨpase sundao rerecuar mborɨpar sẽtave yuvɨreco, aheve osepia evocoi semimboacua yuvɨreco ocuera tuprɨse. \s1 Jesús ombogüerayevɨ cuña imer mano vahecuer membrɨ cuimbahe \p \v 11 Ipare voi Jesús oso tecua Naín ve, iyavei semimbohe yuvɨrasoño ité supi ava rehɨi reseve avei no. \v 12 Vɨrovɨse tecua oso, osepia tehõgüer ava vɨrocuase yuvɨreco ñotɨ ãgua. Ahe cuña imer mano vahecuer membrɨ ñepei vahe ité viña. Tecua pɨpendar setá iteanga ava yuvɨraso supi. \v 13 Cuña repiase rumo, oiparaɨsuereco. Ipare aipo ehi chupe: \p —Ereyaseho eme —ehi. \p \v 14 Evocoiyase oyemboya oso, opoco tehõgüer rɨru rese. Sese ovosɨi vahe evocoiyase vɨropɨtaño yuvɨreco chupe. Ipare aipo ehi tehõgüer upe: \p —Mbɨa chĩhivahe, che aipo ahe ndeu: ¡Eñarapuha! —ehi. \p \v 15 Evocoiyase omano vahecuer oñarapuha oĩ iyavei oñehe no. Ichui Jesús omondo ichɨ upe. \v 16 Opacatu tuprɨ ité ava oyembosɨquɨye sepiase yuvɨreco: \p —Cũritei oyemboyecua Tũpa ñehe mombehusar seco ɨvate vahe yande pãhuve cute —ehi yuvɨreco. \p Iyavei, \p —Tũpa niha ou güecua pɨ̃tɨvɨi ãgua oico —ehi avei yuvɨreco. \p \v 17 Ipare co Jesús rerãcua yandusa opacatu Judea rupi, yɨvɨrindar rupi avei no. \s1 Juan Oporoãpiramo vahe omondo vupindar Jesús recocuer cua uca ãgua \p \v 18 Juan avei oyandu opacatu co mbahe oico. Esepia niha, supindareta omombehupa co mbahe yuvɨreco chupe. \v 19 Evocoiyase omondo ñuvɨrío vupindar Jesús upe mbahe rese porandu ãgua ‘¿nde ité vo Tũpa Rembiporavo aipo sãrombrɨ ereico, anise oime tie ambuae orosãro vaherã?’ oyapave. \v 20 Evocoiyase oyepota yuvɨraso Jesús upe aipo ehi yuvɨreco chupe: \p —Juan Oporoãpiramo vahe ore mbou ndeu co mbahe rese porandu ãgua: ¿Nde ité vo Tũpa Rembiporavo ereico imombehuprɨ ereyu vaherã, anise ambuae pĩha orosãrora oroico? —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 21 Ahe arɨ pɨpeve voi Jesús ombogüera setá ava imbaherasɨsa sui oico, ava caruguar rerecosar sui avei no. Iyavei ava ndasesapɨsoi vahe setá ombogüera. \v 22 Ahese ramo aipo ehi chupe cute: \p —Peso, pemombehupa Juan upe mbahe pe rembiepia iyavei pesendu vahe: “Ndasesapɨsoi vahe osareco tuprɨ cũritei yuvɨreco, ipãri-pãri vahe oguata tuprɨ, iyavei lepra rerecosar ocuerapa tuprɨ, ndayapɨsai vahe avei yapɨsapa, omano vahe opa ocuerayevɨ yuvɨreco iyavei ava iparaɨsu vahe upe imombehusa pɨ̃sɨrosa resendar ñehesa” peyera chupe. \v 23 ¡Ovɨharetera acoi ava oyeroyaño vahe che rese! —ehi Juan rupindar upe. \p \v 24 Juan rupindar yuvɨraso pare, Jesús omboɨpɨ imombehu ava upe Juan recocuer: “¿Pesepiase Juan recocuer ava porẽhɨsave, capihiata ɨvɨtu ombova-mbova vahe nungar pĩha? \v 25 Anise, ¿pesepia tie iturucuar porañete ai vahe iyemboeteise? Ẽgüe ehi vahe rumo secoi mborerecuar guasu guapɨsave yepi. \v 26 ¿‘Mara ehi secocuer’ peye vo chupe? ¿Tũpa ñehe mombehusar ité pĩha? Ahe ité, iyavei evocoi niha ɨvate catu vahe Tũpa ñehe mombehusar sui. \v 27 Ahe chupe ité Tũpa icuachiaprɨ aracahendar pɨpe aipo ehi: \q1 ‘Amondora che ñehe mombehusar nde renondeve nde raperã moingatu ãgua’ ehi. \m \v 28 Aracahe suive ndipoi eté ɨvate catu vahe Juan sui. Yepe ahe ɨvate catu vahe viña, Tũpa mborerecuasave rumo ava seco mbegüemi catu vahe ɨvate catu ichui. \p \v 29 “Co iñehe renduse opacatu ava, opacatu guarepochi rerocuasar yuvɨrecoi vahe avei oñeapiramo uca vahecuer Juan upe yuvɨreco: ‘Supi eté Tũpa avɨye vahe ité’ ehi eté yuvɨreco cute. \v 30 Fariseo eta rumo iyavei Moisés porocuaita rese oporombohe vahe ahe noñeapiramo uca potai vahe Juan upe yuvɨreco, ahe vɨroɨ̃roño Tũpa remimbotar oyeupendar yuvɨreco. \p \v 31 “¿Mbahe rese pĩha amboyoyara ava recocuer cũriteindar? ¿Mara ehi pĩha secocuer? \v 32 Ahe inungar chĩhivahe iguayɨ tẽi vahe ocar rupi. Ipare oñehe pucu-pucu omborɨpar upe yuvɨreco aipo ehi: ‘Oromoñehe tẽi mimbɨ pẽu, ndapepɨvoi eté rumo; iyavei orosapucai tẽi sapucaisa vɨharẽhɨsa resendar pẽu, ndapeyasehoi avei’ ehi. \v 33 Esepia, ou Juan Oporoãpiramo vahe oico. Ahe ndohui vahe pan iyavei ndoɨhui vahe uva rɨcuer. Pe evocoiyase, ‘Co mbɨa caruguar vɨreco vahe’ peye tuprɨ tẽi chupe no. \v 34 Coiye che ayu, Ava Rɨquehɨr, acaru iyavei aɨhu tuprɨ avei. Ipare, ‘Co mbɨa icaru guasu ai vahe secoi, iɨhu guasu ai vahe avei no’ peye cheu; ‘Ava angaipa viyar mborɨpar tẽi iyavei ava guarepochi rerocuasar mborɨpar tẽi’ peye avei cheu. \v 35 Ava Tũpa mbahecuasa vɨreco vahe rumo icuasara sembiapo rese” ehi. \s1 Fariseo Simón serer vahe rẽtave Jesús secoi \p \v 36 Fariseo Simón serer vahe oñehe Jesús upe: “Terecarumi che pɨri” ehi. Jesús evocoiyase oso sẽtave oguapɨ oĩ mesave. \v 37 Ahese cuña angaipa viyar evocoi tecua pendar secoi vahe oyandu ichose Simón rẽtave icaru ãgua. Sese vɨroyepota aheve mbahe sɨ̃acua vahe sɨru pɨpe seraso sepɨrusu vahe chupe. \v 38 Aheve oyasehó ite oñenopɨha Jesús pɨve iyavei güesaɨ pɨpe opa tuprɨ omoaquɨ ipɨ. Ipare opaño omombiru oha aprɨ pɨpe ichui, iyavei oipɨrupɨte, oipɨyere avei mbahe sɨ̃acua vahe ipɨ rese. \v 39 Sepiase fariseo, ipɨhañemoñeta tẽi: “Co mbɨa Tũpa ñehe mombehusar itese, oicuaño itera co cuña opoco vahe oyese ndipɨhai vahe viña” ehi tẽi fariseo chupe. \v 40 Evocoiyase aipo ehi fariseo upe: \p —Simón, amombehu potami mbahe ndeu —ehi. \p —Avɨye Porombohesar, emombehu ru cheu —ehi. \p \v 41 Evocoiyase Jesús aipo ehi chupe: \p —Ñuvɨrío mbɨa oime vɨrocua guarepochi mbɨa guarepochi mondosar sui yuvɨreco. Ñepei vɨrocua guarepochi quiniento tuprɨ mboravɨquɨ repɨrã ichui. Ambuae evocoiyase cincuenta rupive vɨrocua. \v 42 Ipare ndoicatu irise ité imboyevɨ ãgua yuvɨreco chupe, evocoi mbɨa guarepochi mondosar iñeroño chupe yuvɨreco —ehi—. Esãha, emombehu cheu, ¿uma evocoiyase osaɨsu catura mbɨa guarepochi mondosar? —ehi fariseo upe. \p \v 43 —Cheu ndoyavɨi guarepochi vɨrocua catu vahe ichui —ehi Simón. \p —Taa, supi eté aipo ere —ehi Simón upe. \p \v 44 Evocoiyase omahe cuña rese aipo ehi Simón upe: \p —¡Emahe co cuña rese! Aiquese acoi nde rẽta pɨpe, nde nderembouimi eté ɨ che pɨsei ãgua cheu; co cuña rumo güesaɨ pɨpe oyosei che pɨ. Ipare omombiru oha aprɨ pɨpe ae no. \v 45 Iyavei nde ndache rovarupɨtei eve; co cuña rumo, acoi nde rẽta pɨpe che reique ramomiseve che pɨrupɨte voi eté. \p \v 46 “Nde nderemondoi mbahe sɨ̃acua vahe che ãca rese; co cuña rumo opa tuprɨ voi oipichi mbahe sɨ̃acua vahe che pɨ rese. \v 47 Sese co cuña opa oipɨsɨ ñerosa oangaipa guasu rese. Esepia, che raɨsú iteanga. Acoi ava upe nañerosa tuprɨi vahe rumo, ahe ndoporoaɨsu tuprɨi avei” ehi. \p \v 48 Ahese aipo ehi cuña upe: \p —Oime nde angaipa upe ñerosa ndeu —ehi. \p \v 49 Evocoiyase ambuae ava ichohoprɨ oguapɨ vahe yuvɨnoi aheve, ahe aipo ehi oyeupe yuvɨreco: \p —¡Uma pĩha co mbɨa iñero vahe ité angaipa upe! —ehi. \p \v 50 Jesús rumo aipo ehiño cuña upe: \p —Nde yeroyasa pɨpe ereipɨsɨ pɨ̃sɨrosa. Sese eso tuprɨño eico —ehi. \c 8 \s1 Cuña oipɨ̃tɨvɨi vahe Jesús yuvɨreco \p \v 1 Ipare Jesús oguata opacatu tecua rupi, omombehu ñehesa avɨye vahe Tũpa mborerecuasa resendar oico. Doce vahe apóstol supive yuvɨrecoi. \v 2 Cuña avei yuvɨraso supi, ahe ombogüera vahecuer caruguar rerecosa sui imbaherasɨsa sui avei no. Ahe ipãhuve avei María secoi, Magdalena serer yoapɨsa vahe, ahe ichui osẽ vahecuer siete tuprɨ caruguar; \v 3 iyavei Juana Cuza rembireco, ahe mbɨa Herodes mbahe rese ñangarecuar; Susana iyavei ambuae setá cuña oipɨ̃tɨvɨi mbahe güembiereco pɨpe yuvɨreco. \s1 Yembohesa mbahe mitɨ rese tecocuer mboyoyasa \p \v 4 Setá ava yuvɨnose tecua yacatu rupi pɨpe sui Jesús repia ãgua yuvɨreco. Ipare oñemonuha guasuse yuvɨreco, ahese Jesús setá mbahe rese omboyoya-yoya oporombohe aipo ehi: \v 5 “Ñepei mbɨa osẽ omahetɨ oico. Ahe otɨapɨ-apɨise mbahe rãhɨi oso, movɨro oitɨ perɨ rupi. Ahe opa tẽi oicambe yuvɨreco, iyavei vɨ̃rai opa tẽi yuvɨrohu. \v 6 Iyavei movɨro tẽi oitɨ ɨvɨ nayanai vahesave ita pãhuve. Sese cũritei sorɨ; opaño rumo ipiru. Esepia niha, ɨvɨ nañaquɨi chupe. \v 7 Iyavei ambuae oitɨ yu pãhuve. Ipare oyoya tuprɨ sorɨ yuvɨreco; yu rumo opaño oyopɨ. \v 8 Ambuae rumo oitɨ ɨvɨ avɨye vahesave. Ipare sorɨse, iha vai eté yuvɨreco; ahe iha retacuer amove cien tuprɨ ité ñepei-pei mbahe mitɨ sui osẽ” ehi. \p Aipo ohe pare, Jesús oñehe pĩratá iteanga aipo ehi: “¡Acoi ava osenducua pota vahe che ñehe, toyapɨsacaño sese!” ehi ava rehɨi upe. \s1 ¿Mahera pĩha co yembohesa imboyoyasa ambuae mbahe rese? \p \v 9 Ipare semimbohe eta oporandu yuvɨreco chupe: “¿Mara oyapave vo aipo co yembohesa?” ehi. \v 10 Evocoiyase omboyevɨ chupe: “Pẽu Tũpa oicua uca ité mbahe ndicuasai vahe omborerecuasa resendar; ambuae ava rumo ambohe tẽi ambuae mbahe mboyoyasa pɨpe; yepe osepia mbahe viña ‘tomahecua eme iyavei yepe osenduño mbahe tosenducua eme yuvɨreco’ viya” ehi. \s1 Jesús omombehu tuprɨ yembohesa mbahe tɨ̃sa resendar \p \v 11 “Co yembohesa resendar aipo oyapave aipo ehi: Mbahe rãhɨi ahe inungar Tũpa Ñehengagüer; \v 12 iyavei mbahe rãhɨi perɨ rupi seitɨprɨ, ahe inungar acoi ava osendu tẽi vahe Tũpa Ñehengagüer yuvɨreco oyapave. Ipare rumo ou vɨ̃rai chupe, ahe inungar caruguar ou vahe chupe opaño oyaracua mocañɨ Tũpa Ñehengagüer sui ‘tovɨroya eme iyavei toñepɨsɨro eme yuvɨreco’ oyapave tẽi. \v 13 Acoi mbahe rãhɨi seitɨprɨ ita mahugüer rupi, ahe inungar acoi ava osendu tẽi vahe Tũpa Ñehengagüer yuvɨreco iyavei oipɨsɨ tuprɨ ovɨharetesa pɨpe yuvɨreco viña no. Ahe rumo inungar co mbahe mitɨ ndovɨrecoi vahe guapo ovɨ̃racua ãgua; vɨroya raimi tẽi yuvɨreco. Oyepotase rumo mbahe tẽi chupe, oyepepɨ voiño yuvɨreco ichui. \v 14 Acoi mbahe rãhɨi seitɨprɨ yu pãhu rupi, ahe inungar acoi osendu tẽi vahe. Ipare rumo oyemboyepepɨ uca mbegüeño ambuae mbahe rese opɨhañemoñetá iteangasa pɨpe tẽi, ombahe eta rese iyavei güemimbotarai mbahe tẽi potasa pɨpe avei. Ẽgüe ehi ahe ava inungar mbahe mitɨ ndihai vahe ité. \v 15 Acoi mbahe rãhɨi seitɨprɨ rumo ɨvɨ avɨye vahesave, ahe inungar ava vɨreco vahe opɨhañemoñetasa avɨye vahe iyavei oyemoingatu voi Tũpa Ñehengagüer rese oyapɨsaca ãgua yepi; vɨroya tuprɨ ité no; yuvɨrecoiño ité sese. Ẽgüe ehise, oyapo mbahe avɨye vahe yuvɨreco” ehi. \s1 Yembohesa tataendɨ resendar \p \v 16 “Ndiyai eté ava upe guataendɨ omoendɨse omoha vahe que mbahe pɨpe, ‘Tamondo che rupavrɨve’ ndehi eté chupe; osupiño ɨvate imoi opacatu oɨ pɨpe yuvɨroique vahe resape ãgua. \v 17 Esepia, ndipoi eté mbahe ñomiprɨ, ndayasepiai vaherã curi. Iyavei yaposa vahe imombehupɨrẽhɨ, icuasaño itera curi. \p \v 18 “Sese peyapɨsaca tuprɨ co ñehesa rese. Esepia, acoi oyapɨsaca tuprɨ vahe, chupe imondosa catura; acoi nomombɨtai vahe rumo mbahe güembieroya oyese, ichui serocuasaño itera” ehi oporombohe. \s1 Jesús sɨ, tɨvɨreta avei \p \v 19 Ichui Jesús sɨ iyavei tɨvɨreta oyepota secosave yuvɨraso. Ndiyai eté rumo chupe yuvɨraso vaherã yuvɨreco ava rehɨi sui. \v 20 Oime rumo ambuae ava imombehusar chupe, \p —Nde sɨ, nde rɨvɨreta reseve nde repia pota tẽi ocarve yuvɨreco —ehi chupe. \p \v 21 Ahe rumo aipo ehi chupe: \p —Acoi ava osendu vahe che Ru Ñehengagüer yuvɨreco, vɨroya tuprɨ vahe avei, ahe che sɨ, che rɨvrɨ yuvɨrecoi —ehiño Jesús chupe. \s1 Jesús omombɨtuhu ɨ ohɨtu vahe, ɨvɨtu ai reseve \p \v 22 Ñepei arɨ Jesús oha carite pɨpe güemimbohe eta reseve. Ipare aipo ehi: \p —Yaso peve ɨpa rovai —ehi. \p Evocoiyase ahe yuvɨraso. \v 23 Yuvɨroguata vɨteseve, oqueño Jesús ou. Ahese ɨpa pɨpe avɨyeteramo tẽi ɨvɨtu ai omboha guasu-guasu carite pɨpe ɨ, omondo pota ité ɨpɨve viña. \v 24 Evocoiyase semimbohe yuvɨraso imomba aipo ehi chupe: \p —¡Porombohesar! ¡Porombohesar! ¡Yande rerasora moco carite ɨpɨve! —ehi yuvɨreco. \p Ahese omahe. Ipare oñehe pĩrata ɨvɨtu ai upe iyavei ɨ ohɨtu vahe upe: “¡Pepɨtuhu!” ehi. Aheseve voi opɨtuhu tuprɨ. \v 25 Evocoiyase aipo ehi güemimbohe eta upe: \p —¿Mahera vo ndapeyeroyai che rese? —ehi. \p Ahe rumo osɨquɨyeño, ndoyembovɨhaiño iyavei oporandu-randu tẽi oyeupe yuvɨreco: \p —¡Mara ehi vahe pĩha co mbɨa! Esepia niha, ɨvɨtu ai, para guasu avei omboyeroya —ehi tẽi oyeupe yuvɨreco. \s1 Mbɨa Gerasa ɨguar vɨreco vahe caruguar oyese \p \v 26 Coiye oyepota yuvɨraso Gerasa ɨvɨ rese cute, ahe ambuae ɨpa cotɨ ɨvɨ Galilea rovai. \v 27-29 Aheve mbɨa tecua ɨguar caruguar vɨreco vahe secoi. Aracahe suive nani tuprɨ ité secoi iyavei ndopɨtai vahe ité oɨ pɨpe yepi; ẽgüe ehi rumo ahe tehõgüer ruvɨpa rupindar tẽi secoi. Setá rupi caruguar ombohe ité sereco yepi. Yepe ava oipocuhacua-acua carena pɨpe sereco, ipɨ rupi avei no ‘tovɨraso iri eme caruguar’ oyapave yuvɨreco chupe viña, ahe rumo ombosando-sandoño ité iyavei caruguar omoñemi ucaño ava porẽhɨsa rupi sereco. Evocoiyase Jesús osẽse carite pɨpe sui, osovaĩchi ahe mbɨa. Sepiase rumo, ahe mbɨa oñenopɨha voi oso sovai oñehe pĩrata chupe: \p —¡Eyepepɨ che sui, Jesús, Tũpa seco ɨvate catu vahe Rahɨr! ¡Che mombaraɨsui rene eve! —ehi. Esepia, Jesús opa oyocuai caruguar sereco ‘tosẽ ichui’ oyapave. \p \v 30 —¿Mara vo nde rer? —ehi chupe. \p —Che rer Legión —ehi. \p Aipo ehi, esepia niha, setá eteprɨ caruguar yuvɨroique yavɨterve. \v 31-32 Oimese rumo cuchi setá ocaru vahe ɨvɨtrɨ ruambesave, caruguar evocoiyase oporandu chupe aipo ehi: “Toroiqueñomi tẽi co cuchi avɨterve” ehi yuvɨreco chupe ‘tayande mondo eme cañɨ tẽisa apɨrẽhɨ vahe pɨpe’ oyapave viña. “Peiqueño sese” ehi caruguar upe. \v 33 Ahese opa yuvɨnose mbɨa sui yuvɨroique cuchi avɨterve cute. Aheseve voi cuchi opa yuvɨnoña yuvɨraso ɨvɨvate sui ɨpa pɨpe. Aheve ɨpɨve opa tẽi eté ocañɨ yuvɨreco. \p \v 34 Cuchi rãrosar osepiase ahe mbahe yuvɨreco, opa yuvɨnoña yuvɨraso co mbahe mombehu tecua pɨpe ava upe, cove rupi avei no. \v 35 Ipare setá ava yugüeru aipo mbahe oime vahecuer repia. Oyepotase rumo secosave yuvɨraso, aheve osepia ahe mbɨa caruguar rerecosarer oguapɨ oĩ ñɨpɨimi, oyemonde tuprɨ, yaracua tuprɨ avei oico. Ahese oyembosɨquɨye tẽi yuvɨreco. \v 36 Acoi ava osepia vahecuer, ahe opa mbahe omombehu yuvɨreco co mbɨa caruguar rerecosar cuera agüer. \v 37 Ahese opacatu ava Gerasa pendar, yɨvɨrindar avei Jesús upe, “Esɨrɨ cohave sui” ehi yuvɨreco. Esepia niha, osɨquɨyé iteanga yuvɨreco ichui. Evocoiyase oha carite pɨpe. Ipare osoño. \v 38 Yɨpɨndar rumo evocoi mbɨa caruguar vɨreco vahecuer, “Tasomi tẽi nde rupi” ehi viña. Ahe rumo, “Epɨtaño” ehi. \p \v 39 —Eyevɨ nde rẽtave, emombehupa opacatu mbahe Tũpa oyapo vahecuer nde rese —ehi. \p Ahe mbɨa evocoiyase oso opacatu tecua rupi, Jesús oyeupe mbahe apo agüer mombehu. \s1 Jesús ombogüera Jairo rayrɨ iyavei cuña iturucuar rese opoco vahe \p \v 40 Oyevɨse Jesús ɨpa rovai oso, aheve ava rehɨi ovɨharetesa pɨpe oipɨsɨ tuprɨ yuvɨreco. Esepia niha, ava opacatu ité osãro yuvɨreco. \v 41 Ahese Jairo serer vahe oyepota oso Jesús upe, evocoi judío tũparo rese yangarecuar secoi vahe. Ahe mbɨa oñenopɨha sovai oso, oporandu chupe ‘tosomi tẽi che rẽtave che rayrɨ mbogüera’ oyapave. \v 42 Esepia niha, vɨreco guayrɨ ñepeimi vahe ité, doce aravɨter vɨreco vahe. Ahe omano potami eté ou. \p Osose Jairo rẽtave, aheve perɨ rupi ava rehɨi yuvɨrasoño supi; oyembotɨ tuprɨ ité yuvɨreco. \v 43 Ahe ipãhu rupi oime cuña doce aravɨter rupi suvɨ yepɨyere-yere vahe. Opa-opa tẽi omondo ombahe ocuera ãgua repɨrã yepi; ndocuerai eté rumo. \v 44 Ahe cuña evocoiyase oyemboya oso saquɨcuei cotɨ opoco iturucuar popɨ rese. Ipare ahe pɨpeve voi opɨtuhu suvɨ ichui. \v 45 Evocoiyase Jesús oporandu: \p —¿Ava vo opoco che turucuar rese? —ehi. \p Opacatu ava aipo ehi yuvɨreco: “Aní eté” ehi. Pedro evocoiyase aipo ehi chupe: \p —Porombohesar, ava rehɨi mo oyemboya nde rese iyavei nde moañɨ-añɨi yuvɨreco opacatu rupi —ehi. \p \v 46 —Che rumo aicua oime ava opoco vahe che turucuar rese. Esepia, ayandu che pĩratasa osẽse che sui —ehi Pedro upe. \p \v 47 Ahe cuña ndoicatui oñemi. Sese orɨrɨi oñenopɨha sovai. Oyemombehu chupe opacatu ava rovaque: “Che apoco nde turucuar rese. Esepia, ‘Acuera tuprɨra apocose iturucuar rese’ ahe ndeu” ehi. \v 48 Ahese aipo ehi cuña upe: \p —Che rayrɨ, erecuera tuprɨ ité. Esepia niha, che rese ereyeroya ité. Sese eso tuprɨño —ehi cuña upe. \p \v 49 Jesús ñehe vɨteseve, ahese oyepota aheve mbɨa Jairo rẽta sui aipo ehi Jairo upe oso: \p —Omano nde rayrɨ cute. Eremañeco tẽi iri rene Porombohesar —ehiño Jairo upe. \p \v 50 Evocoiyase iñehe renduse aipo ehi Jairo upe: \p —Aní eresɨquɨye; nde che rese yeroyasa pɨpe ité nde rayrɨ ocuerayevɨra —ehi. \p \v 51 Oyepotase Jairo rẽtave oso, aheve ndomoingue uca potai eté ava oyeupi. Pedro, Santiago, Juan iyavei cuñatai yesupa upeño oipota seique ãgua. \v 52 Aheseve opacatu ava oyaseho atɨ, ndoyembovɨhai tẽi sese yuvɨreco. Jesús rumo aipo ehi chupe: \p —Peyaseho eme. Co cuñatai nomanoi, oque tẽi ou —ehi. \p \v 53 Ava rumo opuca ete-eteño seroyaẽhɨsave yuvɨreco. Esepia niha, ahe oicua ité imanose yuvɨreco viña. \v 54 Evocoiyase oipopɨsɨ cuñatai. Ipare aipo ehi chupe: \p —¡Cuñatai, eñarapuha! —ehi. \p \v 55 Ahe evocoiyase oñarapuha voi eté ocuerayevɨ. Ipare Jesús, “Pembocaru” ehi iyesupa upe. \v 56 Iyesupa evocoiyase, “¿Mara ehi rutei pĩha co?” ehi tẽi yuvɨreco chupe. Jesús rumo omombehu chupe: “Ndapemombehui chietera que ñepei ava upe” ehi. \c 9 \s1 Jesús doce güemimbohe omondo Vu Tũpa mborerecuasa resendar mombehu ãgua \p \v 1 Jesús opa omonuha güemimbohe doce vahe oyeupe. Ipare omondo opĩratasa opacatu upe caruguar ambuae-ae tẽi vahe imboyepepɨ ãgua ava sui iyavei ava mbogüera ãgua imbaherasɨsa sui. \v 2 Opa omondo Vu Tũpa mborerecuasa resendar mombehu ãgua, ava imbaheasɨ vahe mbogüera ãgua avei. \v 3 Yɨpɨndar rumo aipo ehi chupe: \p —Ndaperasoi chira mbahe pe guatasa rupi: que mbococa, mbahe rɨru, tembihu, que guarepochi avei no. Perasora rumo ñepei güeraño pe turucuar; ndahei chira ñuvɨrío peraso. \v 4 Pepɨtami ranera ñepei oɨ pɨpe güeraño tecua yacatu peico. \v 5 Acoi ava ndape moingue uca potaise güẽta pɨpe yuvɨreco, peyepepɨñora ichui iyavei peipɨpetera pe pɨ sui ɨvɨ cuhi ‘toicua Tũpa ñemoɨrosa oyeupendar yuvɨreco’ pe hesave —ehi güemimbohe eta mondo. \p \v 6 Evocoiyase opa yuvɨnose yuvɨraso, iyavei oñemosai opacatu tecua rupi omombehu Tũpa Ñehengagüer pɨ̃sɨrosa resendar yuvɨreco iyavei ombogüera-güera ité ava imbaherasɨsa sui opacatu oguatasa rupi yuvɨreco. \s1 Herodes, “¿Mara ehi pĩha?” ehi Jesús upe \p \v 7 Co mborerecuar guasu Herodes oyandu opacatu mbahe Jesús rembiapo. Evocoiyase, “¿Mara ahera pĩha?” ehi tẽi. Esepia niha, aipo, “Juan ocuerayevɨ” ehi yuvɨreco chupe. \v 8 Ambuae aipo ehi: “Tũpa ñehe mombehusar Elías, ahe tẽi oñemoporẽhɨ iri” ehi yuvɨreco. Ambuae aipo ehi: “Que ñepei Tũpa ñehe mombehusar aracahendar revo, ahe tẽi ocuerayevɨ” ehi yuvɨreco viña. \v 9 Herodes rumo aipo ehi: \p —Che niha ayasɨa uca Juan ãca —ehi—. ¿Uma rerãcua pĩha evocoiyase ayandu? —ehi tẽi. \p Sese Herodes osepia pota ité Jesús. \s1 Jesús oyopoi cinco mil cuimbahe \p \v 10 Apóstol oyevɨpase Jesús upe, ahese opa tuprɨ mbahe güembiapogüer omombehu yuvɨreco. Ahese opa vɨroyepepɨ ava rehɨi sui, vɨraso ɨvɨ iporupɨrẽhɨsave tecua Betsaida cotɨve. \v 11 Ahe ava rehɨi rumo oyanduse yuvɨreco, yuvɨrasoño saquɨcuei. Evocoiyase, “Perioño” ehi chupe. Ipare oñehe Vu Tũpa mborerecuasa rese ava upe iyavei ombogüerapa ava imbaherasɨsa sui. \p \v 12 Caharuse co doce semimbohe oyemboya yuvɨreco sese aipo ehi chupe: \p —¿Ndiyai vo eremondopa ava, topɨtuhu yuvɨreco iyavei toseca mbahe güemihura tecua-tecuami cõi vahesa rupi? Esepia niha, cohave ndipoi eté mbahe —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 13 Ahe rumo aipo ehi güemimbohe eta upe: \p —Pe pemondora mbahe semihura yuvɨreco —ehi. \p Semimbohe aipo ehi yuvɨreco chupe: \p —Poyandepomi tẽi rumo pan orovɨreco, ñuvɨriomi tẽi avei pira, toroso ayase co ava opacatu remihura rerocua —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 14 Esepia niha, cuimbahe retacuer cinco mil tuprɨ. Jesús rumo aipo ehi güemimbohe eta upe: \p —Pemboyaho cincuenta rupi-rupi imboguapɨ —ehiño. \p \v 15 Ẽgüe ehi semimbohe yuvɨreco chupe. Ipare oguapɨ opacatu ava yuvɨreco. \v 16 Evocoiyase oipɨsɨ poyandepo pan iyavei ñuvɨrío pira. Ipare omahe ɨva rese, “Avɨye ndeu, che Ru” ehi. Imbohi-mbohi pare, opa omondo güemimbohe upe ava rehɨi upe imondo ãgua yuvɨreco. \v 17 Evocoiyase opacatu ava ocaru vahe ihɨ̃taropa tẽi yuvɨreco. Ipare semimbohe omboapɨpopa doce tuprɨ ɨruova sembihu rumbɨrer yuvɨreco. \s1 Pedro, “Jesús, Tũpa Rembiporavo Poropɨ̃sɨrosar secoi” ehi \p \v 18 Ñepei arɨ pɨpe Jesús oyeroquɨ ahe ae güemimbohe pãhuve. Ahese oporandu güemimbohe upe: \p —¿Mara ehi vo ava oñehe yuvɨreco che rese? —ehi. \p \v 19 —Amove ava, “Juan Oporoãpiramo vahe” ehi yuvɨreco ndeu; ambuae, “Elías” ehi yuvɨreco ndeu, iyavei ambuae, “Avɨyeteramo que ambuae Tũpa ñehe mombehusar aracahendar ocuerayevɨ” ehi yuvɨreco ndeu —ehi. \p \v 20 Evocoiyase oporandu güemimbohe upe: \p —Pe no, ¿“Ava co secoi” peye ru pe cheu no? —ehi. \p —Nde niha Tũpa Rembiporavo Poropɨ̃sɨrosar ereico —ehi Pedro imboyevɨ chupe. \s1 Jesús omombehu omano ãgua \p \v 21 Ahe rumo aipo ehi güemimbohe eta upe: “Pemombehui rene Tũpa Rembiporavo che recosa ava upe” ehi. \v 22 Iyavei aipo ehi chupe: \p —Che, Ava Rɨquehɨr, che paraɨsu itera, iyavei opacatu judío rerecuareta, pahi rerecuar ɨvate catu vahe iyavei Moisés porocuaita rese oporombohe vahe remiamotarẽhɨ aicora. Ahe avei che yuca ucara yuvɨreco; mbosapɨ arɨ rupi rumo acuerayevɨra —ehi. \p \v 23 Ipare aipo ehi opacatu upe: \p —Acoi oguata pota vahe che rupi, topoi mbahe güemimbotar tẽi aposa sui iyavei inungar-ra curusu rese ovosɨira viña, toyemoingatu voi che recocuer rese oparaɨsu ãgua arɨ yacatu rupi iyavei toguata tuprɨ che rupi. \v 24 Esepia, acoi ava güetecuer tẽi raɨsupar ocañɨ tẽi itera; acoi ava omocañɨ tẽi vahe rumo güetecuer che recocuer rese, ahe oñepɨsɨrora. \v 25 Esepia, ¿avɨye ai angahu pĩha ava upe opacatu mbahe co ɨvɨ pɨpendar pɨsɨ ãgua tẽi, ahe ae tẽi omocañɨse güecocuer yuvɨreco viña? \v 26 Esepia, acoi ava yuvɨnochi ai vahe che sui iyavei che ñehengagüer sui avei no, che avei, Ava Rɨquehɨr, ẽgüe ahera ichui acoi ayevɨse che reco pĩratasa pɨpe, che Ru reco pĩrata porañetesa pɨpe avei sembiguai rehɨi ɨva pendar maranehɨ reseve curi. \v 27 Supi eté, oimera amove cohave ava nomano vɨtei chivaherã, osepia rane itera ouse Tũpa mborerecuasa yuvɨreco curi —ehi. \s1 Jesús ñecuñaro agüer \p \v 28 Ocho arɨ pare Jesús oyeupi ɨvɨtrɨ rese oso oyerure ãgua. Pedro, Santiago iyavei Juan ahe vɨraso oyeupi. \v 29 Oyerure vɨteseve, oñecuñaro sepiaca. Iturucuar evocoiyase sendɨ, morochí eteanga. \v 30 Ahese ñuvɨrío ava oyemboyecua yɨvɨi imoñeta yuvɨnoha. Evocoi ava yuvɨrecoi vahe ahe Moisés, Elías avei. \v 31 Oyere tuprɨ sendɨgüer iporañetesa yuvɨreco sese, iyavei co ñuvɨrío mbɨa oñehe imano ãgua rese yuvɨreco chupe: “Nde niha ereyemomborarara nde mano ãgua Jerusalén pɨpe eico” ehi yuvɨreco chupe. \v 32 Yepe Pedro, ondugüer reseve sopesɨí eteanga yuvɨreco viña. Avɨyeteramo tẽi opa sopesɨi yuvɨreco ichui. Ahese osepia Jesús porañetesa yuvɨreco iyavei co ñuvɨrío mbɨa yuvɨnoha vahe yɨvɨi no. \v 33 Evocoi mbɨa oyepepɨse ichui yuvɨreco, ahese Pedro aipo ehi chupe: \p —Ore mbohesar, ¡avɨye ai eté cohave yaico! Toroyapo mbosapɨ teyupami: ñepei ndeu nara, ambuae Moisés upe, ambuae evocoiyase Elías upe nara —ehi. \p Pedro rumo ndoicuai eté aipo ohesa. \v 34 Iyavei iñehe vɨteseve, avɨyeteramo tẽi iporẽhɨ ɨva quɨha, oyopɨpa tuprɨ ité. Evocoiyase osɨquɨye tẽi yuvɨreco. \v 35 Ipãhuve oyeendu ñehesa aipo ehi vahe: “Co che Rahɨr, che Rembiporavo ité; peyapɨsaca catu iñehe rese” ehi. \p \v 36 Opase osendu co ñehesa yuvɨreco, ahese osepia Jesús, ahe ae ihãise yuvɨreco. Semimbohe rumo oyeupe tẽi ovɨreco yuvɨreco; ndomombehu vɨtei eté ava upe mbahe osepia vahecuer yuvɨreco. \s1 Jesús ombogüera chĩhivahe caruguar rerecosar \p \v 37 Ahere ayihive, ogüeyɨse ɨvɨtrɨ sui yuvɨreco, setá ava oyugüeru Jesús rovaĩchi yuvɨreco. \v 38 Ahese mbɨa ava pãhuve aipo ehi pĩrata voi eté: \p —Porombohesar, ereyapomira mbahe icatuprɨ vahe cheu viña. Esepia, che rahɨr ñepeimí vahe ité; \v 39 caruguar rumo opoco sese, omoase pucu-pucu uca yepi iyavei omoeõha-õha sereco iyavei iyuru rupi tɨyui yusu-yusu. Mara-mara tẽi vɨreco iyavei ndopoi potai eté ichui. \v 40 Amombehu tẽi niha nde remimbohe upe ‘tomboyepepɨmi tẽi caruguar ichui’ che yapave viña; nomboyepepɨi eté rumo ichui yuvɨreco —ehi. \p \v 41 Ahe omboyevɨ: \p —¡Too, ndapeyeroya tuprɨ vɨtei eté che rese, co cotɨ tẽi vɨte pe pɨhañemoñetasa! ¿Mbovɨ rupi rutei vo aico vɨtera pe pãhuve che ñemosasa pɨpe? Eru nde rahɨr cohave cheu —ehi ahe mbɨa upe. \p \v 42 Chĩhivahe oyemboyase rumo sese, caruguar ombovɨapi voi imondo ɨvɨve, imoeõha iri. Jesús rumo oñehe pĩrata caruguar upe imose ãgua chĩhivahe sui. Ahese chĩhivahe ocuera tuprɨ ité. Ipare omboyevɨ tu upe. \v 43 Ahese opacatu ava, “¡Mara ehi rutei!” ehi tẽi yuvɨreco Tũpa pĩratasa rembiapo avɨye vahe repiase. \s1 Jesús omombehu iri omano ãgua \p Opacatu ava ndoyembovɨhai vɨteseve yuvɨreco, ahese aipo ehi güemimbohe upe: \p \v 44 —Pesendu tuprɨ che ñehe; peresarai eme ichui: che, Ava Rɨquehɨr, imondoprɨ aicora che amotarẽhɨmbar povrɨve —ehi. \p \v 45 Semimbohe rumo ndosenducuai eté oyeupe ñehesa yuvɨreco. Esepia niha, Tũpa ndoipotai eté senducua ãgua chupe; osɨquɨye chupe oporandu ãgua yuvɨreco yepi. \s1 ¿Ava vo seco ɨvate catu vahe? \p \v 46 Coiye semimbohe eta omboɨpɨ oyeecopɨ-copɨ yuvɨreco ‘¿ava ité pĩha ɨvate catu vaherã curi?’ oyapave. \v 47 Jesús rumo oicuaño ipɨhañemoñetasa yuvɨreco. Evocoiyase oipɨsɨ chĩhivahemi seru oɨpɨve imoha. \v 48 Ipare aipo ehi güemimbohe eta upe: \p —Acoi ava oipɨsɨ vahe co chĩhivahemi nungar che rer pɨpe sereco, che ité che pɨsɨ yuvɨreco; iyavei acoi ava che pɨsɨ vahe, oipɨsɨ aveira che mbousar. Esepia, acoi ava seco mbegüemi catu vahe pe pãhu pendar, ahe avɨye catu vahe —ehi. \s1 Acoi yande mboyoyasar, ahe ndahei yande amotarẽhɨsar \p \v 49 Evocoiyase Juan aipo ehi chupe: \p —Ore mbohesar, orosepia niha mbɨa ombogüera vahe caruguar pĩratasa sui ava nde rer pɨpe oico; ore rumo ndoroipotai chupe evocoiya seco ãgua. Esepia niha, ndahei yande rupindar secoi —ehi. \p \v 50 Jesús rumo, \p —¡Aní ndapeipotai chupe! —ehi—. Esepia niha, evocoi nungar ava ndahei yande amotarẽhɨsar; ahe rumo yande mboyoyasar —ehi güemimbohe eta upe. \s1 Jesús oñehengata Santiago upe, Juan upe avei \p \v 51 Vɨrovɨse rumo arɨ ɨvave Jesús so ãgua, ahese ahe aipo ehi: “Yaso ru Jerusalén ve cũritei” ehi. \v 52 Evocoiyase omondo ava güenonera. Ahe yuvɨraso tecua Samaria ɨvɨ rupi ipɨtuhu ãgua moingatu viña; \v 53 Samaria ɨguar rumo nomoingue potai eté güẽtave yuvɨreco. Esepia, oicua Jerusalén ve ichose yuvɨreco. \v 54 Co mbahe naporai vahe repiase rumo, semimbohe Santiago iyavei Juan oporandu yuvɨreco chupe: \p —Ore Yar, toromboumi tata ɨva sui co ava mocañɨ ãgua —ehi yuvɨreco chupe viña. \p \v 55 “¡Aní!” ehi oyemboyere chupe. \v 56 Ipare yuvɨraso ambuae tecuave. \s1 Oguata pota vahe Jesús rupi \p \v 57 Yuvɨrasose perɨ rupi aipo ehi mbɨa Jesús upe: \p —Che Yar, che nde rupi aso pota opacatu nde guatasa rupi —ehi. \p \v 58 Ahe rumo aipo ehi: \p —Aguara vɨreco güẽtara, vɨ̃rai avei vɨreco guaitɨ; che rumo, Ava Rɨquehɨr, ndarecoi que che rẽta che pɨtuhu ãgua —ehi chupe. \p \v 59 Ipare ambuae upe aipo ehi: \p —Erio che rupi —ehi. \p —Che Yar, che ru manose voi, ñotɨ pare aguatara nde rupi —ehi. \p \v 60 —Aní —ehi—. Acoi omano vahe nungar ahe ae toñeñetɨño yuvɨreco; nde rumo eso, emombehuño ñehesa Tũpa mborerecuasa resendar ava upe —ehi. \p \v 61 Evocoiyase ambuae aipo ehi chupe no: \p —Che Yar, che aguata pota nde rupi; yɨpɨndar rumo aso ranera che rẽtave mbahe moingatu che so ãgua —ehi. \p \v 62 —¡Aní! —ehi ahe mbɨa upe—. Esepia, inungar acoi oipɨsɨ vahe ɨvɨ mboyeresa imohɨvi tuprɨ ãgua, omahese rumo guaquɨcuei cotɨ, evocoi nungar naporai Tũpa mborerecuasave yuvɨroique vaherã —ehi. \c 10 \s1 Jesús oyocuai setenta y dos tuprɨ güemimbohe \p \v 1 Ipare yande Yar oiporavo setenta y dos ava ñepei-pei tecua rupi ñuvɨrío-río güenonera. \p \v 2 Yɨpɨndar rumo aipo ehi: “Supi eté mbahe imonuhapɨrã setá iteanga; sese oporavɨquɨ vahe rumo movɨromi tẽi. Sese peporandu mbahe mitɨ Yar upe, tombou ava imonuha ãgua” ehi. \v 3 “Peso, opomondo ovesami nungar ava mbahe mɨmba oñaro vahe nungar pãhuve. \v 4 Perasoi rene mbahe rɨru iyavei guarepochi sɨru reseve. Ndapemondugüei chiaveira pe pɨtaqui; iyavei aní pepɨta ‘avɨrave’ apo ava upe perɨ rupi. \v 5 Acoi peiquese que oɨ pɨpe, yɨpɨndar rumo peyapo ranera: ‘Avɨrave. Tũpa tape rovasa’ peyera. \v 6 Acoi aheve oimese ava avɨye vahe, ahe oipɨsɨra Tũpa porovasasa; anise evocoiyase ndipoi chira porovasasa chupe nara. \v 7 Acoi pe pɨsɨse, aheve ité pepɨtañora; pecarura iyavei peɨhura ahe sembiereco. Esepia, ava poravɨquɨse imboepɨsa chupe. Sese ndapeguatai chira ambuae ava rẽta rupi-rupi tẽi. Ñepei oɨ pɨpe güeraño pepɨtañora. \v 8 Acoi que tecuave peyepotase, ahe pendar pe repia potañose yuvɨreco, acoi ahe ombouse mbahe yuvɨreco tapehu, pehuñora ichui. \v 9 Ahe pendar imbaheasɨ vahe evocoiyase pembogüerara, iyavei aipo peyera chupe: ‘Tũpa mborerecuasa namombrɨimi pe sui’ peyera. \v 10 Acoi peyepotase rumo que tecuave, ahe tecua pendar ndape repia potaise yuvɨreco, peseñora ocar rupi aipo peyera: \v 11 ‘¡Co pe recua pɨpendar ɨvɨ chimborer oya vahe ore pɨ rese oroipɨpete oreyesui, peicua catu, ore hesa pɨpe. Peicua tuprɨ rumo Tũpa mborerecuasa namombrɨimi pe sui’ peyera chupe. \v 12 Supi eté acoi arɨ cañɨ oyepotase, oimera Tũpa ñemoɨrosa ahe tecua pendar upe ɨvate catu vahe ava tecua Sodoma pendar sui” ehi güemimbohe eta upe. \s1 Opacatu tecua ndiporeroyai vahe \p \v 13 “¡Peparaɨsu ava tecua Corazín pendar, pe avei peparaɨsu tecua Betsaida pendar! Esepia, acoi poromondɨisa pe pãhuve yapoprɨ yaposara yɨpɨve tecua Tiro, Sidón ve viña, ahe tecua pendar aracaheve anga omondera turucuar vɨharẽhɨsa resendar, tanimbu avei omondora oãca rese oangaipa mboasɨsa pɨpe yuvɨreco viña no. \v 14 Pe rumo peipɨsɨra ɨvate catu vahe Tũpa ñemoɨrosa ava Tiro, Sidón pendar sui arɨ cañɨ pɨpe coiye. \v 15 Pe avei no tecua Capernaum pendar, ¡pemoha co ɨvave pe reco ãgua viña! ¡Pe mombosapara rumo ɨvɨcuar ipɨcucu catu vahesave! \p \v 16 “Acoi ava oyapɨsaca vahe pe ñehe rese yuvɨreco, ahe evocoiyase oyapɨsaca avei che ñehe rese. Iyavei acoi ava pe mboyepepɨño vahe oyesui, ahe evocoiyase che avei che mboyepepɨ oyesui yuvɨreco. Acoi ava rumo che mboyepepɨño vahe oyesui, ahe evocoiyase che mbousar avei omboyepepɨño oyesui” ehi güemimbohe upe. \s1 Oyevɨpa iri ava setenta y dos vahe \p \v 17 Oyevɨpase ava setenta y dos vahe, ovɨharetesave aipo ehi yuvɨreco chupe: \p —¡Ore Yar, caruguar avei eté niha ore mboyeroya eteprɨ yuvɨreco nde rer pɨpe! —ehi. \p \v 18 Evocoiyase aipo ehi güemimbohe eta upe: \p —Taa, asepia ité niha caruguar rerecuar ovɨapise ɨva sui overa vahe nungar. \v 19 Che niha amondo pĩratasa pẽu peguata vaherã mboi iyavei mbahe rumbɨquɨ̃ape harɨ rupi opacatu pe amotarẽhɨsar pĩratasa reroyɨ ãgua, que mbahe pe momaraẽhɨ ãgua avei. \v 20 Peyembovɨharetei rene caruguareta pe mboyeroyase. Iya rumo peyembovɨha pe rer ɨva pendar icuachiaprɨ rese —ehi güemimbohe eta upe. \s1 Jesús ovɨharete \p \v 21 Ahe pɨpeve voi Jesús, Espíritu Santo rese, vorɨvetesa pɨpe aipo ehi: “Che Ru, che oromboetei. Nde niha ɨva Yar, ɨvɨ Yar avei no. Esepia niha, ereñomi co mbahe ava oyesui tẽi mbahe oicua vahe sui iyavei co ɨvɨ pɨpendar ava imbahecua vai vahe sui avei no. Eremboyecua rumo co mbahe ava ndoyembohe tuprɨi vahe upe nde rese oyeroyase. Ahe niha ereipota ité, che Ru” ehi. \p \v 22 “Opacatu mbahe che Ru ombou cheu. Iyavei ndipoi ava che cua vahe tahɨr che recose; che Ru güeraño ité rumo che cua. Ndipoi avei che Ru oicua tuprɨ vahe yuvɨreco no; che güeraño ité aicua. Iyavei acoi que ava upe aicua uca potase, aicua uca tuprɨ aveira” ehi ava eta upe. \p \v 23 Evocoiyase omahe güemimbohe eta rese, chupe güeraño aipo ehi: “Perorɨvete catu co mbahe pesepia vahe rese. \v 24 Esepia niha, setá eteprɨ ava Tũpa ñehe mombehusar yuvɨrecoi vahe iyavei mborerecuar guasu eta aracahendar osepia pota tẽi mbahe pe rembiepia; ndosepiai eté rumo yuvɨreco. Osendu pota tẽi co pe remiendu yuvɨreco; ahe rumo ndosendui avei yuvɨreco” ehi güemimbohe upe. \s1 Jesús porombohesa Samaria ɨguar recocuer sui \p \v 25 Iyavei no Tũpa porocuaita rese oporombohe vahe oso Jesús upe secoãha ãgua, mbahe rese oporandu: \p —Porombohesar, ¿mara ahera vo vichico teco apɨrẽhɨ vahe rereco ãgua? —ehi chupe. \p \v 26 Ahe omboyevɨ: \p —¿Mara ehi vo Moisés porocuaita icuachiaprɨ pɨpe? ¿Mara ehi vo ereyeroquɨse ipɨpe? —ehi oporombohe vahe upe. \p \v 27 Evocoiyase oporombohe vahe omboyevɨ: \p —“Eresaɨsura nde Yar Tũpa opacatu nde pɨhá pɨpe, opacatu nde recocuer pɨpe, opacatu nde pĩratasa pɨpe, opacatu nde yapɨsacasa pɨpe avei; iyavei eresaɨsura ava nde cotɨndar nde yeaɨsu nungar” ehi Moisés porocuaita —ehi chupe. \p \v 28 —Supi eté —ehi—. Eremboyevɨ tuprɨ ndeyeupe porandusa cheu. Eremboavɨyese evocoi, ahese ererecora tecovesa apɨrẽhɨ vahe —ehi co mbɨa upe. \p \v 29 Co mbɨa rumo oyeepɨ pota. Sese aipo ehi chupe: \p —¿Ava vo aipo che cotɨndar secoi? —ehi. \p \v 30 Evocoiyase omboyevɨ chupe: \p —Oime mbɨa Jerusalén sui oso vahe Jericó ve. Ahe perɨ rupi yuvɨnose ava ndipɨhai vahe yuvɨreco chupe. Ahe vɨrocuapa imbahe yuvɨreco ichui, iturucuar opacatu reseve; iyavei yuvɨrocua-rocua yuvɨreco sese. Ipare oyuca seni seya perɨ rupi yuvɨraso. \v 31 Ahese judío pahi ou ahe perɨ rupi. Evocoi mbɨa repiase rumo, co cotɨ rupi oñacuasaño oso. \v 32 Ẽgüe ehi tuprɨ avei ambuae mbɨa pahi pɨ̃tɨvɨisar levita, osepiase, oñacuasa tuprɨño avei oso no. \v 33 Ipare rumo mbɨa sepia potapɨrẽhɨ Samaria ɨguar oso ahe perɨ rupi avei. Ahe osepiase, oiparaɨsuereco. \v 34 Evocoiyase ahe mbɨa oyemboya oso sese oiposano yapichasa mbahe quɨra pɨpe, uva rɨcuer sai vahe pɨpe, oicuhacua avei turucuar pɨpe chupe. Ipare osupi güeimba harɨve oaprɨve, vɨraso ava quesave. Aheve ihañeco sese. \v 35 Ahere ayihive Samaria ɨguar osose, omondo guarepochi ahe pendar oɨ yar upe. Ipare aipo ehi chupe: “Esãro tuprɨmi tẽi co ava cheu. Acoi ndehañeco catuse sese, amboepɨ catu irira che yevɨse ndeu” ehi sẽta vahe upe. \v 36 Indó, ¿uma vo co evocoiyase mbosapɨ yuvɨrecoi vahe oyemboava acoi ava ndipɨhai vahe remimombaraɨsu upe? —ehi. \p \v 37 Evocoiyase ahe mbɨa aipo ehi: \p —Acoi mbɨa oiparaɨsuereco vahe iparaɨsu vahecuer —ehi. \p —Supi eté —ehi chupe—. Eyapo tuprɨ avei nde co nungar eico —ehi Jesús co Moisés porocuaita rese oporombohe vahe upe. \s1 Jesús oso Marta iyavei María rẽtave \p \v 38 Ipare Jesús güemimbohe eta reseve oguata vɨte oyepota cuña recosave yuvɨraso, ahe cuña rer Marta. Ahe omoingue tuprɨ güẽta pɨpe. \v 39 Icupɨhɨr evocoiyase María serer. Ahe oguapɨ Jesús pɨve iñehe rendu oĩ. \v 40 Marta rumo oyembopɨhavɨ̃racua opacatu mbahe rese oico. Ipare oyemboya oso Jesús rese opɨhavɨ̃racuasa pɨpe aipo ehi chupe: \p —Che Yar, ¿avɨye ai vo evocoi che cupɨhɨr chini tẽi nde pɨri che poravɨquɨ vɨteseve? Emombehu chupe, tou, tache pɨ̃tɨvɨi rane —ehi chupe. \p \v 41 Omboyevɨ rumo Marta upe aipo ehi: \p —Marta, Marta, ¿mahera vo ereyemañeco eteprɨ tẽi setá mbahe apo ãgua eico? \v 42 Iya rumo ñepei mbahe yaposa. Co nde cupɨhɨr oiporavo ahe mbahe avɨye catu vahe oyeupe che ñehe renduse; ndipoi chietera que ava vɨrocua vaherã ichui —ehi Jesús Marta upe. \c 11 \s1 Jesús ombohe güemimbohe eta yerure ãgua rese \p \v 1 Ñepei arɨ Jesús oyerure. Iyerure pare semimbohe aipo ehi chupe: \p —Ore Yar, ore mbohemi tẽi ore yerure ãgua rese eve inungar Juan ombohe güemimbohe eta sereco yepi —ehi chupe. \p \v 2 —Avɨye —ehi—. Peyeroquɨse, aipo peyera: \q1 ‘Ore Ru Tũpa, ɨvave ereico vahe, imboeteiprɨ nde rer tasecoi. \q1 Tou nde mborerecuasa oreu. \q1 Tayaposa nde remimbotar co ɨvɨ pɨpe, ɨva pendar nungar. \p \v 3 Embou ore rembihu arɨ yacatundar oreu. \p \v 4 Iyavei ndeñero ore angaipa rese oreu. \q1 Esepia niha, ore oreñero opacatu ore amotarẽhɨmbar upe. \q1 Ore mboangaipa ucai rene eve, ore renose catu mbahe tẽi sui eve’ peyera —ehi \p \v 5 Iyavei aipo ehi no: \p —Inungar co perecora pe mborɨpar viña. Ipare pesora ahe sẽtave pɨ̃tu mbɨter rupi aipo peyera chupe: ‘Che mborɨpar, emboumi tẽi mbosapɨ pan cheu tamboyevɨre ndeu. \v 6 Esepia, ambuae che mborɨpar oyepota ou che rẽtave; ndarecoi eté rumo mbahe amondomi vaherã chupe’ peyera chupe. \v 7 Ipare ahe, ‘Che mañeco tẽi rene eve. Esepia, opa ayoquenda, iyavei co che rahɨr opa aropɨtuhu seru. Sese ndiyai apũha mbahe mondo ndeu’ ehiñora pẽu viña. \v 8 Supi eté, yepe nopuhai chietera mbahe mondo pẽu pe mborɨpar secose viña, opũhaño itera rumo ‘tache mañeco iri eme’ oyapave. Ipare omondoño itera opacatu mbahe pe porandusa pẽu. \v 9 Sese aipo ahe pẽu: Peporandura mbahe rese Tũpa upe, ahese omboura pẽu; peseca ahe mbahe, ahese peyosura; inungar pemota oquenda, ẽgüe peyera peyeroquɨsa pɨpe Tũpa upe, ahese imboisara mbahe mbou ãgua pẽu. \v 10 Esepia, acoi oporandu vahe mbahe rese, ahe mbahe oipɨsɨra; acoi mbahe oseca vahe, oyosura, iyavei acoi oyeroquɨsa pɨpe omota vahe oquenda Tũpa upe, chupe imboisara. \p \v 11 “Oimese tahɨ vahe pe pãhuve, tahɨr oporanduse pira rese vu upe, ¿omondora pĩha mboi tẽi guahɨr upe viña? \v 12 anise, ¿omondora pĩha oporanduse mbahe rupiha rese, mbahe rumbɨquɨãpe tẽi chupe viña? \v 13 ¡Aní! Esepia, pe yepe ava ndaseco põrai vahe peico viña, pe rahɨr upe rumo pemondoño ité mbahe avɨye vahe. ¡Tahetru pe Ru ɨva pendar omondo catura Espíritu Santo acoi ava oyeupe porandusar upe!” ehi güemimbohe eta upe. \s1 “Jesús vɨreco caruguar pĩratasa oyese” ehi tuprɨ tẽi ava yuvɨreco \p \v 14 Ambuae arɨ pɨpe, Jesús osepia mbɨa caruguar nomoñehengatui vahe. Evocoiyase omose caruguar ichui. Aheseve voi iñehengatu. Ipare ava rehɨi sepiase, ndoyembovɨhai tẽi yuvɨreco. \v 15 Amove rumo ava aipo ehi tẽi yuvɨreco: “Beelzebú, caruguar rerecuar pĩratasa pɨpe revo omboyepepɨ caruguar oico” ehi tẽi yuvɨreco chupe. \p \v 16 Ambuae ava secoãhasa pɨpe oporandu yuvɨreco chupe: “Eyapo ru mbahe nde rembiapo ɨva pendar nde recocuer cua ãgua” ehi tẽi. \v 17 Ahe rumo oicuaño ipɨhañemoñetasa. Evocoiyase aipo ehi chupe: \p “Que mborerecuar guasu povrɨ pendar ovava-vavase oyeupe oyeamotarẽhɨsave yuvɨreco, ahese evocoi mborerecuar pĩratasa ocañɨ tẽira. Iyavei ava omu rese ae oyeamotarẽhɨ vahe, oyemocañɨ aveira yuvɨreco no. \v 18 Ẽgüe ehi avei niha caruguar. Esepia, serecuar omboyepepɨse opovrɨ pendar, ovavara oyeupe yuvɨreco viña. Ahese oyemocañɨ tẽira yuvɨreco. Co ñehesa aipo ahe pẽu. Esepia pe, ‘Beelzebú pĩratasa pɨpe tẽi opa omose caruguar ava sui oico’ peye tẽi cheu. \v 19 Ẽgüe ahese rumo viña, ¿ava pĩratasa pɨpe ru evocoiyase pe voya omboyepepɨ caruguar ava sui? Pe voya ae omboyecuara pe ñehe pe rembiavɨ yuvɨreco pẽu. \v 20 Che rumo Tũpa pĩratasa pɨpe caruguar amboyepepɨ ava sui. Sese cũritei Tũpa mborerecuasa oyepota ité pẽu. \p \v 21 “Inungar oime ava ipĩrata eteprɨ vahe, iyavei vɨreco oyeroyasa. Ipɨpe osãro güẽta opacatu mbahe ipɨpendar avei icañɨẽhɨ ãgua. \v 22 Acoi ouse rumo ambuae ipĩrata catu vahe chupe, ahe osecoreroyɨse, opa vɨrocua iyeroyasa ichui. Evocoiyase güembierocua ahe opa vɨraso oyeupe. \p \v 23 “Acoi ava ndache mboyoyai vahe, ahe che amotarẽhɨmbar yuvɨrecoi; iyavei acoi ava ndosecai vahe ava cheu, ahe omosai tẽi yuvɨreco che sui” ehi. \s1 Caruguar oyevɨ iri güeco agüerve \p \v 24 “Acoi osẽse caruguar ava sui, oguata tẽi ɨvɨ ipiru vahe rupi opɨtuhu ãgua reca. Ipare rumo ndoyosuise, ipɨhañemoñeta oyeupe, ‘Ayevɨ irira che reco agüerve vicho’ ehi. \v 25 Aheve oyevɨse, osepia iri secocuer inungar oɨ sahuvaprɨ tuprɨ. \v 26 Sepiase, oso siete caruguar naporai catu vahe reca. Ichui güeruse, oyoya guasu yuvɨroique co mbɨa pɨha pɨpe. Sese mbahe tẽi catu ité secocuer yɨpɨndar güeco agüer sui” ehi Jesús ava rehɨi upe. \s1 Tũpa Ñehengagüer vɨroya vahe sovasaprɨ secoira \p \v 27 Oñehe vɨteseve aipo mbahe rese, cuña ava rehɨi pãhu pendar oñehe pĩrata aipo ehi: \p —¡Evocoi mbɨa sui ereha vahe iyavei nde mboacua vahe, ahe sovasaprɨ tasecoi! —ehi chupe. \p \v 28 Ahe rumo aipo ehi: \p —¡Acoi osendu vahe ité che Ru Tũpa Ñehengagüer iyavei vɨroya vahe ité, ahe sovasaprɨ secoira che Ru Tũpa rovaque! —ehi ahe cuña upe. \s1 Ava eta ndaseco põrai vahe oporandu poromondɨisa rese yuvɨreco \p \v 29 Ava rehɨi oyere atɨ vɨtese Jesús rese yuvɨreco, ahe aipo ehi: “Pe cũriteindar ava ndaseco põrai vahe, peporandu tẽi poromondɨisa che recocuer cua ãgua rese. Che rumo namboyecuai chira ambuae poromondɨisa pẽu. Jonás recocuer rese güeraño opomomahenduhara. \v 30 Inungar Jonás poromondɨisa secoi ava Nínive pendar upe, ẽgüe ehi aveira niha Ava Rɨquehɨr reco pɨpe oimera poromondɨisa ava cũriteindar upe. \v 31 Acoi arɨ cañɨ pɨpe cuña mborerecuar guasu irohɨ cotɨ secua vahe porandusave omombehura co ava cũriteindar cañɨpa ãgua. Esepia, ahe ou amombrɨ ɨvɨ sui Salomón mbahecuasa rendu ãgua; cũritei rumo oime ɨvate catu vahe cohave Salomón sui. \v 32 Iyavei arɨ cañɨ pɨpe ava tecua Nínive pendar porandusave omombehura ava cũriteindar cañɨpa ãgua. Esepia niha, omboasɨse oangaipa, oyevɨ Tũpa upe yuvɨreco Jonás omombehuse Tũpa Ñehengagüer chupe; cũritei rumo oime ɨvate catu vahe Jonás sui pe pãhuve” ehi. \s1 Tesapesa yande retecuer resendar \p \v 33 “Ndayañomi chira tataendɨ que imoendɨ imoi; ndayamondoi chiaveira que mbahevrɨve. Iyacatu rumo yamondora ɨvate tataendɨ rendave ‘tosesape opacatu ava oique vahe oɨ pɨpe’ yande yapave. \v 34 Iyavei pe resa inungar tataendɨ pe retecuer upe. Esepia, avɨyese pe resa, opacatu pe retecuer upe osesape. Acoi imarase rumo, pe retecuer pɨ̃tumimbi vahe nungar tẽi. \v 35 Sese peicua catu co poroesapesa pereco vahe, tape rereco eme pɨ̃tumimbi vahe nungar. \v 36 Co supi eté vahe osesape tuprɨse opacatu pe pɨhave, ndipoise que pɨ̃tumimbisa nungar mbahe ipɨpe, evocoiyase ahe inungar tataendɨ osesape vahe opacatu pe recocuer pɨpe. Ahese ndipoi que pɨ̃tu vahe pẽu” ehi. \s1 Jesús omombehu fariseo iyavei Moisés porocuaita rese oporombohe vahe recocuerai \p \v 37 Opase oñehe Jesús, fariseo vɨraso güẽtave imbocaru. Oiquese sẽtave oso, oguapɨ mesave oĩ. \v 38 Ocaru renondeve ndoyepoise rumo, ahese fariseo ndoyembovɨhai tẽi nomboavɨyeise judío porocuaita. \v 39 Ahe rumo aipo ehi fariseo upe: \p —Inungar ɨgua rɨru iyavei tembihu rɨru icupe rupi tẽi yoseiprɨ, ipɨpe rumo iquɨha opɨtaño ité, ẽgüe ehi tuprɨ avei pe recocuer pe monda raisave mbahe-mbahe tẽi pe reco pɨpe. \v 40 ¡Pe ndayaracuai vahe peico! ¿Ndapeicuai vo pe rete aposar, pe pɨha aposar avei? \v 41 Sese pemondo porerecosa ava iparaɨsu vahe upe pe recatẽhɨẽhɨsa pɨpe. Evocoiyase ipɨpe sui opacatu imoatɨrombrɨ peicora. \p \v 42 “¡Peparaɨsu pe fariseo! Esepia, yepe pe remitɨ sui pemondo peyacatu ñepei-pei diez vahe sui Tũpa upe viña, pe rumo ndaperoyai teco ɨ̃visa iyavei peseyaño tẽi Tũpa poroaɨsusa. Iyacatu rumo peyapora evocoi mbahe pe porerecosa sui pe poiẽhɨsa pɨpe viña. \p \v 43 “¡Peparaɨsu pe fariseo! Esepia, peipota pe renda porañete catu vahe pe guapɨ ãgua tũparo pɨpe, iyavei peipota pẽu opacatu ‘avɨrave’ oyapora ava pe mboeteisave ocar rupi yuvɨreco. \p \v 44 “¡Peparaɨsu! Esepia, pe recocuerai inungar tehõgüer ruvɨpa icuaẽhɨse ava oguata iharɨ rupi yuvɨreco” ehi chupe. \p \v 45 Evocoiyase Moisés porocuaita rese oporombohe vahe, \p —Porombohesar —ehi—, aipo eremombehu vahe pɨpe niha ava ore amotarẽhɨño yuvɨreco —ehi. \p \v 46 Ahe rumo aipo ehi: \p —¡Peparaɨsu avei pe Moisés porocuaita rese oporombohe vahe! Esepia, pemondo porocuaita yavai vahe ava upe; pe rumo evocoiyase ndapeipɨ̃tɨvɨimi eté ahe ava imboavɨye ãgua rese yuvɨreco. \p \v 47 “¡Peparaɨsu! Esepia, pemoingatu Tũpa ñehe mombehusar ruvɨpagüer peico Tũpa mboeteisa angahu pɨpe tẽi. Pe ramoi teieté rumo oyuca yuvɨreco. \v 48 Evocoiyase pemboyecua co pe ramoi eta pɨhañemoñeta agüer secocuer moña pɨpe peico. Esepia, ahe oyuca Tũpa ñehe mombehusar yuvɨreco. Pe evocoiyase cũritei pemoingatu vɨte suvɨpagüer peico. \p \v 49 “Sese Tũpa ombahecuasa pɨpe aipo ehi: ‘Amondora che ñehe mombehusar, apóstol avei ndiporeroyai vahe upe. Ahe ipãhu pendar oyucara yuvɨreco. Iyavei ambuae mara-mara tẽi vɨrecora yuvɨreco’ ehi. \v 50 Esepia, ava ndiporeroyai vahe cũriteindar upe ité omondora oñemoɨrosa opacatu oñehe mombehusar yucagüer rese aracahe suive, cũriteindar avei oyucase yuvɨreco. \v 51 Abel yuca agüer suive oyepotara Zacarías yuca agüerve oso. Ahe oyuca tũparo maranehɨ rocar mbahe reropovẽhesa rovai. Supi eté aipo ahe pẽu: Tũpa opara omondo oñemoɨrosa ahe yuca agüer rese ava ndiporeroyai vahe cũriteindar upe curi. \p \v 52 “¡Peparaɨsu pe Moisés porocuaita rese oporombohe tẽi vahe! Esepia, pe mbahecuasa avɨye soquendaprɨ pereco ava sui. Pe niha ndaperoyai, iyavei ambuae ava upe ndapeipotai seroya ãgua” ehi chupe. \p \v 53 Ipare Jesús osẽ oso ichui. Ahese Moisés porocuaita rese oporombohe vahe iyavei fariseo eta oñemoɨró iteanga yuvɨreco sese. Ahe omañeco tẽi, oporandu-randu mbahe rese yuvɨreco chupe, \v 54 osecoãha-ãha tẽi mbahe pɨpe ‘toyavɨ angahu oñehe yandeu’ ohesa pɨpe yuvɨreco. \c 12 \s1 Fariseo recocuer rese Jesús oñehe \p \v 1 Ahe pɨpeve avei ava oñemonuha atɨ́ iteanga oyembotɨ tuprɨ oyemombo guasu-guasu yuvɨreco. Yɨpɨndar Jesús güemimbohe upe rane omboɨpɨ oñehe: “Peñearo tuprɨ fariseo pan mboapeposa nungar sui. Esepia, ahe ndoyavɨi supi tuprɨ vahe viña; ndahei eté rumo. \v 2 Esepia, yaposa vahe imombehupɨrẽhɨ cũritei icuasaño itera curi. Iyavei mbahe ñomiprɨ icuasaño aveira no. \v 3 Supi eté opacatu mbahe pemombehu vahe pɨ̃tumimbisave, ahe sendusa tuprɨra arɨ pɨpe coiye; iyavei acoi mbahe pemombehu vahe peyeupeñomi ‘tosendu eme ambuae ava’ pe hesa pɨpe, serosapucaisara oɨ harɨve opacatú ava rovaque” ehi. \s1 ¿Uma sui pĩha sɨquɨyesara? \p \v 4 “Iyavei aipo ahe pẽu, che mborɨpareta: ndapesɨquɨyei chira acoi ava pe yuca potasar sui. Esepia, ipare ndoicatu iri ambuae mbahe apo ãgua pẽu. \v 5 Che rumo amombehura pẽu uma sui pesɨquɨyera: acoi oicatu vahe omborerecuasa pɨpe pe yuca pare pemondo tata guasuve. Ahe ichui eté pesɨquɨyera. \p \v 6 “Pe pemondo poyandepo vɨ̃rai ñuvɨrío guarepochi rupivemi tẽi yepi. Tũpa rumo ndasesarai eté que ñepei sui. \v 7 Tũpa niha oicua ñepei-pei yande ha retacuer. Sese, pesɨquɨye eme; pe niha ɨvate catu vahe ité peico opacatu vɨ̃rai sui” ehi. \s1 “Che aroya ité Jesucristo” ehi vahe opacatu ava rovaque \p \v 8 “Acoi ava ‘che aroya Jesús’ ehi vahe opacatu ava rovaque, che avei, Ava Rɨquehɨr, ‘Co che reroyasar secoi’ aipo ahera che Ru upe sembiguai rovaque. \v 9 Acoi ava ‘che ndaroyai Jesús’ ehi vahe rumo cheu opacatu ava rovaque, che avei evocoiyase, ‘Co ndahei che reroyasar secoi’ ahe aveira che Ru Tũpa upe sembiguai rovaque” ehi. \p \v 10 “Iyavei opacatu oñehe-ñehe tẽi vahe che, Ava Rɨquehɨr, rese, ahe chupe oimeño ñeroisa. Acoi que ava iñehe-ñehe tẽi vahe rumo Espíritu Santo amotarẽhɨsave, ahe chupe ndipoi chietera ñeroisa” ehi. \p \v 11 “Acoi pe amotarẽhɨsar che recocuer sui tẽi pe rerasose porandusave pe recoãha ãgua yuvɨreco, anise mborerecuar mbahe moingatusar rovai, que ambuae mborerecuareta upe avei no, ‘¿Mbahe pĩha amombehura?’ ndapeyei chira. \v 12 Esepia niha, ahe pɨpeve voi Espíritu Santo pe mbohera avɨyeteramo tẽi mbahe mombehu ãgua rese” ehi güemimbohe eta upe. \s1 Ñearosa mbahe pota raisa sui \p \v 13 Ñepei mbɨa ava rehɨi pãhu pendar aipo ehi Jesús upe: \p —Porombohesar, emombehumi che rɨquehɨr upe, tomboyahomi tẽi mbahe che mombahesa cheu —ehi. \p \v 14 Ahe rumo omboyevɨ chupe: \p —Che mborɨpar, che ndachecuaitai mbahe moingatu ãgua, mbahe mboyaho-yaho ãgua avei —ehi ahe mbɨa upe. \p \v 15 Ipare aipo ehi: \p —Peñearo tuprɨ opacatu mbahe pota raisa sui. Esepia niha, ndahei mbahe rereco atɨ ãgua pe recocuer —ehi. \p \v 16 Ipare omboyoya ambuae mbahe rese imbohe: “Oime mbɨa mbahe yar, iha tuprɨ ai eté semitɨ. \v 17 Ahese ipɨhañemoñeta oico oyeupe: ‘¿Mara ahera pĩha che rembipoho rereco?’ ehi tẽi. ‘Ndareco iri eté yapocatu ãgua’ ehi. \v 18 Ipare ipɨhañemoñeta cute: ‘Aicua mbahe che rembiaporã. Opara aroyɨ tembihu rẽta. Ichui ayapo irira ambuae tuvichá catu vahe. Aheve ayapocatura che remitɨ rãhɨi opacatu mbahe areco vahe avei no. \v 19 Evocoiyase aipo ahera cheyeupe: Che mborɨpar, oime setá mbahe cheu aravɨter momba-momba ãgua; sese cũritei apɨtuhura vichico, acarura, acahura iyavei ayembovɨharetera no, ahera’ ehi. \v 20 Tũpa rumo aipo ehira chupe: ‘Mbɨa, nandearacuai eté eico, co pɨ̃tu pɨpeve voi eté eremanora. Co mbahe nde rembiapocatu, ¿ava mahera pĩha evocoiyase?’ ehira chupe. \v 21 Ẽgüe ehi eté niha que ava oyeupeñomi tẽi mbahe omonuha atɨ vahe, iparaɨsu rumo Tũpa rovaque” ehi ahe mbɨa upe. \s1 Tũpa osãro opacatu guahɨr \p \v 22 Ipare aipo ehi Jesús güemimbohe upe: “Co amombehura pẽu: Ndapeyemomahenduha guasu ai chira pe remihura rese pe recove ãgua, pe turucuarã rese tẽi avei no. \v 23 Yande recovesa rumo avɨye catu vahe tembihu sui; yande retecuer avei avɨye catu turucuar sui no. \v 24 Pesepia vɨ̃rai: nomahetɨi vahe, nomonuhai vahe avei, ndovɨrecoi vahe avei mbahe rãhɨi rẽta yuvɨreco. Tũpa rumo omoime mbahe itohu. ¡Pe rumo ɨvate catu vahe ité peico vɨ̃rai sui! \v 25 Ndipoi eté que ñepei pe pãhu pendar oicatu vahe opɨhañemoñetá iteangasa pɨpe tẽi güecocuer mbosasaviño ãgua. \v 26 Supi eté ndapeicatuise yapo, ndiyai peyemomahenduha guasu ai mbahe rese. \p \v 27 “Pemahecua ru mbahe potrɨ caha pɨpendar rese: ndoporavɨquɨi eté iyavei ndoipɨai oturucuarã. Iyavei no yepe mborerecuar guasu Salomón vɨreco setá mbahe iporañete vahe aracahe viña, iturucuar catuprɨgüer rumo ndahoyoyai mbahe potrɨ catuprɨgüer rese. \v 28 Tũpa niha omboporañete raimi tẽi mbahe potrɨ caha pɨpendar. Ichui sapɨsapaño horno pɨpe. ¡Ahe rumo omondo catura turucuar pẽu, pe ava nimbahe reroya tuprɨi vahe! \v 29 Sese, ‘¿Mbahe pĩha yahura, mbahe pĩha yamondera?’ ndapeyei chira pe yemomahenduha guasu aisa pɨpe. \v 30 Esepia, ava Tũpa reroyasarẽhɨ co ɨvɨ pɨpendar aipo nungar mbahe reseño tẽi ipɨhañemoñeta yuvɨreco yepi. Pe Ru Tũpa rumo oicua ité pẽu mbahe ipane vahe. \v 31 Avɨye catu rumo pesecara pe Yar Tũpa povrɨve pe reco ãgua, ahese omboura que mbahe ipane vahe pẽu” ehi. \s1 Ɨvave mbahe eta oime vahe yandeu \p \v 32 “Aní pesɨquɨye, che ovesa nungar, yepe pe movɨromi tẽi peico viña, pe Ru rumo oporoaɨsusa pɨpe oipota opovrɨve pe rereco ãgua. \v 33 Pemondopa mbahe pereco vahe ava oipota vahe upe. Ipare pemondo seprɨ avei iparaɨsu vahe upe. Ahe yapocatusa ɨvave mbahe rɨru ndituyui vahe nungar pɨpe. Aheve ava imonda rai vahe ndoiquei chira ñomi ãgua pe sui iyavei mbahe rasoi nomomarai chiaveira. \v 34 Esepia, pe mbahe pe rembiereco setá catu vahesa rupi-rupi pe pɨhañemoñeta yepi” ehi. \s1 Peyemoingatu Tũpa Rahɨr yevɨ ãgua \p \v 35 “Peyemoingatu tuprɨ che yevɨ ãgua. Inungar tataendɨ ndogüei vahe, pemboyecua tuprɨño ité che recocuer pe recocuer pɨpe ava upe. \v 36 Peico imboacuaprɨ güerecuar osãro vahe nungar mendasa sui iyevɨse, oquenda imotase, omboi voi vahe yuvɨreco chupe. \v 37 Avɨye itera serecuar upe osepiase iyemoingatu voi; evocoiyase serecuar ae niha ihañecora sese, omboguapɨra mesave imbocaru. \v 38 Yepe serecuar oyepotara pɨ̃tu mbɨter ou viña, anise añihiveive, ahe rumo osãroño itera chupe imboi ãgua yuvɨreco. Evocoiyase serecuar avɨye ai etera chupe. \v 39 Peyapɨsaca tuprɨ co rese: acoi oɨ yar oicuase mbahe hora imonda vahe yepota ãgua, ahese opɨtara imonda vahe rãro güẽta pɨpe sui mbahe renoseẽhɨ ãgua. \v 40 Ẽgüe peye aveira peyemoingatu che yevɨ ãgua. Esepia niha, che, Ava Rɨquehɨr, aporoesapɨha tẽira vitu curi” ehi Jesús vɨroyasareta upe. \s1 Mbiguai omboavɨye vahe ocuaita iyavei nomboavɨyei vahe \p \v 41 Evocoiyase Pedro oporandu Jesús upe aipo ehi: \p —Che Yar, ¿oreuñomi pĩha eremombehu co porombohesa eremboyoya vahe ambuae mbahe rese, opacatu upe tie? —ehi. \p \v 42 Evocoiyase omboyevɨ Pedro upe aipo ehi: “Acoi ava mbahe rese ñangarecuar omboavɨye tuprɨ vahe ocuaita, yaracua vahe avei, ahe chupe serecuar oseya icuaitarã güẽta pɨpendar rese hañeco ãgua ‘tembihu tomondo che rẽta pɨpendar upe che porocuaita rupi’ ohesave. \v 43 Acoi omboavɨyese ocuaita, ahese ovɨharetera güerecuar yevɨse. \v 44 Supi eté niha, serecuar oyocuaira opacatu ombahe rese hañeco ãgua. \v 45 Ahe mbiguai rumo ‘ndoyepota vɨtei chira revo che rerecuar’ oya omboetasa cuimbahe iyavei cuña omboɨpɨ mara-mara tẽi sereco iyavei ocaru, oɨhu tẽi osavaɨpo-ɨpoño avei oico. \v 46 Ipare rumo serecuar oyepotara imahemohaẽhɨseve; ahese omombaraɨsu catura inupa sereco, inungar acoi ndiporeroyai vahe rerecosa yepi” ehi. \p \v 47 “Acoi mbiguai oicua tẽise mbahe güerecuar remimbotar, noyemoingatuise rumo iyavei ndovɨroyaise oico, ahe evocoiyase serecuar oinupara. \v 48 Acoi mbiguai nomboavɨyei vahe ocuaita icua tuprɨẽhɨsa pɨpe, nañemoɨrosa rutei chira chupe. Esepia niha, acoi imondosa catu vahe icuaitarã, porandusa catura chupe. Acoi oyeroya catu vahe, oporandu catu aveira sese” ehi. \s1 Jesús reroyasa pɨpe sui oimera yeamotarẽhɨsa \p \v 49 “Che ayu tata nungar yavai vahe reru ãgua co ɨvɨ pɨpendar upe ‘¡oyandu tarahu yuvɨreco cute viña!’ viya. \v 50 Aique ranera rumo mbahe tẽi che recoãhasa pɨpe, ¡ẽgüe ahera che paraɨsú itera imboavɨye ãgua! \v 51 ‘Mbahe tuprɨ ai revo güeru co ɨvɨ pɨpe’ ndapeyei chira cheu. Ẽgüe ehi rumo che ayu che sui ava yeamotarẽhɨ ãgua. \v 52 Esepia niha, co pɨpe suive ité que poyandepo tuprɨ revo oñemu yuvɨrecoi vahe amove oyeamotarẽhɨra yuvɨreco che recocuer sui: mbosapɨ oyamotarẽhɨra ñuvɨrío vahe, ñuvɨrío vahe evocoiyase oyamotarẽhɨra mbosapɨ vahe yuvɨreco. \v 53 Que ava oyamotarẽhɨra guahɨr, anise tahɨr evocoiyase oyamotarẽhɨra vu; cuña oyamotarẽhɨra omembrɨ, imembrɨ evocoiyase oyamotarẽhɨra osɨ; sovayar oyamotarẽhɨra vovayar” ehi güemimbohe upe. \s1 Ɨva pendar poromondɨisa mboyecuasa \p \v 54 Ipare Jesús aipo ehi ava rehɨi upe: “Pe pesepiase mbahe pɨ̃tu arɨ sosa cotɨ sui opũhase, ahese, ‘Oquɨra’ peye. Ẽgüe ehi eté oquɨ. \v 55 Iyavei acoi ɨvɨtu oipeyuse irohɨ cotɨ sui, ahese, ‘Sacú iteangara’ peye. Ipare ẽgüe ehi eté. \v 56 ¡Pe Tũpa reroyasar angahu tẽi peico vahe! Pe niha peicua mbahe ɨva rese oyecua vahe tẽi iyavei ɨvɨ rese mbahe oyecua vahe tẽi mombehu, ¡mahera ru ndapeicuai peyeupe mbahe cũritei oime vaherã mombehu peico!” ehi. \s1 Peñero pe amotarẽhɨmbar upe \p \v 57 “¿Mahera napesãha ranei pe ae ité co mbahe supi eté vahe? \v 58 Acoi que ava nde amotarẽhɨsar nde soho ucase nde mondo ãgua mborerecuar rovai, emoingatu tuprɨ voi mbahe eico chupe tenondeve nde rerasoẽhɨ ãgua sovai; anise, mborerecuar nde mondora ava naporai vahe rarõsar upe. Ahe evocoiyase nde roquendara. \v 59 Supi eté nderesẽi chietera acoi eremboepɨpase voi eté eresẽra ichui” ehi ava rehɨi upe. \c 13 \s1 Avɨye catu ité yañecuñaro \p \v 1 Ahe pɨpeve avei yuvɨraso ava Jesús repia. Ahese omombehu Pilato mbɨa Galilea pendar yuca uca agüer: Ahe mbɨa vɨropovẽhese mbahe mɨmba yucaprɨ yuvɨreco chupe. Ahe suvɨ oyeseha mbahe mɨmba ruvɨ rese. \p \v 2 Ipare Jesús aipo ehi chupe: “Pemoha co pe: Mbahe tẽi oime vahe evocoi mbɨa Galilea pendar upe, yangaipa guasu catu rese ambuae güecua pendar sui ẽgüe ehi mbahe chupe viña. \v 3 ¡Aní rumo! Acoi ndapemboasɨise pe angaipa Tũpa upe pe yevɨ ãgua, pe avei opara pecañɨ tẽi. \v 4 Peroya avei acoi ava dieciocho tuprɨ yuvɨrecoi vahe omanopase Siloé torre ovɨapise iharɨve, ‘Ahe yangaipa catu yuvɨreco ambuae ava Jerusalén pɨpendar sui’ peye viña no. \v 5 Aní rumo; acoi ndapemboasɨise pe angaipa Tũpa upe peyevɨ ãgua, pe avei opara pecañɨ tẽi” ehi. \s1 Yembohesa ɨvɨra higuera ndihai vahe resendar \p \v 6 Evocoiyase Jesús omombehu mbahe omboyoya oporombohe ambuae mbahe rese aipo ehi: “Oime mbɨa vɨreco vahe ɨvɨra higuera oco pɨpe. Setá arɨ ahe oso sepia ‘¿iha pĩha?’ oyapave. Ndosecai eté rumo iha sese. \v 7 Ahese aipo ehi mbɨa oco rãrosar upe: ‘Esendu, che ayu pɨhi tẽi higuera ha reca mbosapɨ aravɨter rupi. Ndasepiai eté rumo que ñepei iha sese yepi’ ehi. ‘Eyasɨapa; ndiyai ihãi tuprɨ tẽi cohave’ ehi. \v 8 Ico rarõsar rumo omboyevɨ chupe aipo ehi: ‘Che rerecuar, ẽgüe tehiño vɨte tẽi rane co aravɨter; amonguhira ɨvɨ chupe. Ipare amondora ɨvɨ sũ vahe mbahe repochi resendar sese. \v 9 Ahese revo ambuae aravɨter ihara cute; anise ité rumo, ereyasɨa ucaño itera’ ehi ico rãrosar güerecuar upe” ehi Jesús ava mbohe. \s1 Jesús ombogüera cuña oyecuhapami vahe mbɨtuhusa arɨ pɨpe \p \v 10 Ñepei mbɨtuhusa arɨ pɨpe Jesús oporombohe judío tũparo pɨpe. \v 11 Aheve oime cuña imbaheasɨ vahe, dieciocho aravɨter rupi ahe mbaherasɨsa vɨreco, caruguar tẽi omboyeapami uca sereco. Sese ndoicatui opũha tuprɨ oguata. \v 12 Osepiase rumo Jesús, “Erio” ehi chupe. \p —Cuña, cũritei nanembaheasɨ iri eico cute —ehi. \p \v 13 Evocoiyase omondose opo sese, aheseve voi cuña oyemohɨvi. Ipare omboetei Tũpa oico. \v 14 Judío tũparo rerecuar rumo oñemoɨro ahe cuña mbogüerasa rese mbɨtuhusa arɨ pɨpe. Sese aipo ehi ava eta upe: \p —Oime niha seis arɨ mboravɨquɨ ãgua; ahe arɨ pɨpe peyura peposano ãgua, ndahei chira mbɨtuhusa arɨ pɨpe —ehi. \p \v 15 Evocoiyase ahe mbɨa upe omboyevɨ aipo ehi: \p —Pe Tũpa reroyasar angahu tẽi peico vahe, ¿nomboɨhui vo pe pãhu pendar acoi güeimba tɨvi iyavei guaricu mbɨtuhusa arɨ pɨpe yuvɨreco yepi no? \v 16 Co rumo cuña, Abraham suindar Caruguar omombaheasɨ vahe dieciocho aravɨter suive sereco, ¿ndiyai eté pĩha evocoiyase imbogüerasa mbɨtuhusa arɨ pɨpe? —ehi tũparo pendar rerecuar upe. \p \v 17 Aipo ehise, opacatu yamotarẽhɨsar yuvɨnochi tẽi yuvɨreco ichui. Ambuae ava rumo oyembovɨhaño opacatu Jesús rembiapo osepiase yuvɨreco. \s1 Yembohesa mostaza rãhɨi suindar \p \v 18 Evocoiyase Jesús aipo ehi avei: “¿Mbahe nungar pĩha Tũpa povrɨ pendar, iyavei mbahe rese vo amboyoyara? \v 19 Oyoya tuprɨ ité mostaza rãhɨi rese, inungar acoi mbɨa oñotɨ vahe oco pɨpe. Ichui ocuacua, tuvichá iteanga. Ahe sãca rese vɨ̃rai rehɨi oyapo guaitɨrã” ehi oporombohe. \s1 Yembohesa pan mboapeposa sui \p \v 20 Evocoiyase Jesús aipo ehi iri: “¿Mbahe rese pĩha amboyoyara Tũpa povrɨ pendar? \v 21 Oyoya tuprɨ co pan mboapeposa rese, acoi cuña omboyeseha tuprɨ vahe mbosapɨ sãhambrɨ trigo cuhi rese opacatu imboapepo ãgua yepi” ehi oporombohe. \s1 Jesús perɨ icãhimi vahe nungar \p \v 22 Ipare Jesús osoño Jerusalén ve, opɨta-pɨta tecua yacatu rupi oporombohe oico. \v 23 Ahe supi ichose, ñepei mbɨa oporandu chupe aipo ehi: \p —Che Yar, ¿supi eté pĩha movɨromi tẽi ava oñepɨsɨrora yuvɨreco? —ehi. \p Ahe evocoiyase omboyevɨ chupe: \p \v 24 —Peyemovɨracua tuprɨ catu peique ãgua oquendɨpɨ cãhimi rupi. Esepia niha, supi eté setá ava osãha tẽira yuvɨroique vaherã ahe oquenda rupi yuvɨreco viña, ndoyuvɨroique catui chira rumo yuvɨreco. \v 25 Supi eté ahe inungar oɨ yar ouse oquenda mboya viña. Amove ava evocoiyase ocarve yuvɨrecoi vɨte vahe omota tẽira oquenda, ‘Ore yar, emboimi tẽi oreu’ ehi tẽira yuvɨreco. Ahe rumo aipo ehiñora chupe: ‘Aní, ndopocuai vahe rumo pe’ ehiñora chupe. \v 26 Evocoiyase ahe aipo ehi tẽira yuvɨreco: ‘Ore niha orocaru vahe, oroɨhu vahe nde pɨri, iyavei ore mbohe ore rocar rupi eve yepi’ ehi tẽira yuvɨreco chupe. \v 27 Ahe rumo aipo ehira: ‘Ñepei reseve niha acoi, Ndopocuai vahe, ahe pẽu. ¡Pesɨrɨ che sui, pe opacatu mbahe-mbahe tẽi aposar!’ ehiñora chupe. \v 28 Pe rumo imomboprɨra pe recocuer Tũpa povrɨ sui, sese peyaseho tẽira, peyemoaitere tẽira peico pesepiase Abraham, Isaac, Jacob iyavei opacatu Tũpa ñehe mombehusareta yuvɨrecoise Tũpa povrɨve ɨvave. \v 29 Iyavei ava yugüerura añihivei cotɨ sui, caharu cotɨ sui, norte cotɨ sui iyavei irohɨ cotɨ sui, ahe evocoiyase yuvɨroguapɨra ocaru Tũpa mborerecuasave ipɨri yuvɨreco. \v 30 Supi eté amove ava ndoyavɨi ipa tẽi vahe seique ãgua ɨvave Tũpa pɨri viña, ahe ranengatu rumo yuvɨroiqueño itera ipɨpe iyavei amove ava tenonde catu vahe ndoyavɨi ahe rane oique vaherã ɨvave viña. Ahe rumo ipa tẽi yuvɨroiquera —ehi Jesús ava rehɨi upe. \s1 Jesús oyaseho Jerusalén pendar rese \p \v 31 Ahe arɨ pɨpe oyepota movɨro fariseo aipo ehi tẽi Jesús upe yuvɨreco: \p —Eyepepɨño ave sui. Esepia, Herodes niha nde yuca pota oico —ehi tẽi yuvɨreco chupe. \p \v 32 Ahe rumo, \p —Peso, tapemombehu aipo mbɨa aguara nungar tẽi upe: ‘Esepia, co pɨpe iyavei ayihive amboyepepɨñora ava sui caruguareta vichico, ambogüerañora ava imbaherasɨsa sui, curi ayihive evocoiyase amombara che cuaita’ peyera. \v 33 Che rumo aporavɨquɨño itera co pɨpe, ayihive iyavei curi ayihive vichico. Ipare asora Jerusalén ve. Esepia niha, ndiyai Tũpa ñehe mombehusar omano co cotɨ tẽi Jerusalén sui yuvɨreco —ehi. \p \v 34 “¡Too rutei pe Jerusalén pendar, peyuca vahe Tũpa ñehe mombehusar, iyavei ita pɨpe peyapi-yapi ava Tũpa remimbou yepi! ¡Setá rupi che opomonuha pota tẽi pe rereco, inungar tacura omonuha vahe omembrɨ opepovrɨve, ẽgüe ahe pota tẽi pe rereco viña, pe rumo ndapeipotai eté! \v 35 Sese seyapɨrã tẽi peicora. Iyavei ndache repiai chiaveira peye acoi, ‘Imboeteiprɨ Yar remimbou tasecoi’ peyese voi che repia irira peye” ehi Jerusalén pendar upe. \c 14 \s1 Jesús ombogüera mbɨa iruru sui \p \v 1 Ñepei mbɨtuhusa arɨ pɨpe Jesús oso ocaru mborerecuar fariseo rẽtave. Aheve ambuae fariseo eta oivɨro yuvɨreco. \v 2 Aheve avei mbɨa iruru vahe secoi. \v 3 Evocoiyase Jesús oporandu Moisés porocuaita rese oporombohe vahe upe iyavei fariseo eta upe avei aipo ehi: \p —¿Ipotasa vo mbɨtuhusa arɨ pɨpe imbaheasɨ vahe mbogüera ãgua; aní tie? —ehi. \p \v 4 Ahe rumo noñeheiño yuvɨreco chupe. Ahese ahe opoco imbaheasɨ vahe rese, ombogüera. Ipare, “Eso tuprɨño” ehi chupe. \v 5 Fariseo eta upe evocoiyase aipo ehi: \p —¿Ava pĩha pe pãhu pendar novɨnose voi chira güeimba guaricu, anise tɨvi ovɨapise ɨvɨcuar pɨpe mbɨtuhusa arɨ pɨpe viña? —ehi. \p \v 6 Ahese nomboyevɨ catui eté iñehe yuvɨreco chupe. \s1 Jesús ombohe mendasave ichohoprɨ yuvɨreco \p \v 7 Ava ichohoprɨ oiporavo-ravo güenara imboyeroyaprɨ catu vahe mesave oyeupe nara yuvɨreco. Ahe sepiase aipo ehi Jesús imboaracua: \p \v 8 —Acoi que yande soho ucase mendasa pietasave yuvɨreco, ndayaguapɨi chira ava imboeteiprɨ catu vahe renda harɨve. Esepia, avɨyeteramo que ambuae ava ichohoprɨ oyepotara yande sui imboeteiprɨ catu vahe yuvɨreco. \v 9 Ipare yande soho ucasar aipo ehira yandeu: ‘Epũha evocoi sui, co mbɨa toguapɨ eipeve’ ehira yandeu. Evocoiyase yande yachĩ tẽira yaso ipami tẽi yaguapɨ. \v 10 Yande soho ucase rumo yuvɨreco, yaguapɨra evocoiyase ipa; yande soho ucasar ouse, aipo ehira yandeu: ‘Mborɨ, erio cohave tenda imboeteiprɨ catu vahesave ore pɨri’ ehira. Ẽgüe yahera imboeteiprɨ yaico acoi ava yuvɨroguapɨ vahe rovaque yande pɨri. \v 11 Esepia niha, acoi ava oyemboɨvate ai vahe opara seco reroyɨsa; acoi ava seco mbegüe vahe rumo, ahe seco mboɨvate catusara curi —ehi. \p \v 12 Ipare aipo ehi avei ichohosar upe: \p —Ereyapo potase pieta, ndereichoho ucai chira nde mborɨpar, que nde rɨvrɨ, que nde mu iyavei que nde rẽta cotɨndar imbahe eta vahe. Esepia niha, ahe omboyevɨra ndeu, nde soho ucara oyepɨri yuvɨreco; ẽgüe ehira evocoiyase mbahe imboyevɨpa yuvɨreco ndeu. \v 13 Ereyapose rumo pieta, ereichoho ucara ava iparaɨsu vahe, ava ipo ichutu vahe, anise ipɨ chutu vahe, ipãri-pãri vahe, ndasesapɨsoi vahe avei. \v 14 Esepia niha, ahe ndoicatui mbahe mboyevɨ yuvɨreco ndeu. Opase rumo ocuerayevɨ ava seco catuprɨ vahe yuvɨreco, ahese erevɨharetera eico. Esepia, ereipɨsɨra mbahe avɨye vahe Tũpa suindar —ehi. \s1 Jesús oporombohe carusa rese \p \v 15 Iñehe renduse rumo, ñepei mbɨa yuvɨroguapɨ vahe mesave, ahe aipo ehi Jesús upe: \p —¡Sovasaprɨ catu ava Tũpa pɨri ocaru vahe imborerecuasave! —ehi. \p \v 16 Evocoiyase aipo ehi ahe mbɨa upe: \p —Oime mbɨa oyapo vahe carusa guasu, oichoho uca ava setá oyepɨri. \v 17 Ipare oyepotase arɨ caru ãgua, ahese aipo ehi güembiguai mondo: ‘Toyugüerupa che pɨri ichohoprɨ. Esepia niha, mbahe opa oingatu cute’ ehi. \v 18 Opacatu rumo ava, ‘Eñemosañomi tẽi cheu’ ehi pãve yuvɨreco. Yɨpɨndar mbɨa aipo ehi: ‘Che rumo arocua ɨvɨ; iya ité aso sepia. Sese eñemosaño cheu’ ehi chupe. \v 19 Ambuae mbɨa aipo ehi: ‘Che arocua ramo diez tuprɨ tɨvi, ahe asãha ranera. Sese eñemosaño cheu’ ehi chupe. \v 20 Ambuae aipo ehi no: ‘Che amenda ramomi vichico. Sese tẽi ndasoi chira’ ehi. \v 21 Oyevɨse mbiguai, opa tuprɨ omombehu mbahe güerecuar upe. Ahese serecuar aipo ehi oñemoɨrosa pɨpe güembiguai upe: ‘Eso voi evocoiyase opacatu ocar rupi. Supi sui eru ava iparaɨsumi vahe, que ava ipo chutu vahe, anise ipɨ chutu vahe, que ndasesapɨsoi vahe, anise que ava ipãri-pãri vahe avei no’ ehi. \v 22 Coiye ava reru pare aipo ehi mbiguai güerecuar upe: ‘Che rerecuar, aroya ité nde che cuaita; ipane vɨte rumo ava’ ehi. \v 23 Evocoiyase aipo ehi güembiguai upe: ‘Eguata iri ambuae perɨ tecua ɨvɨrindar rupi avei toyugüerumi che rẽtave yuvɨreco che pɨri, tomboapɨpopa ité che rẽta yuvɨreco’ ehi. \v 24 ‘Esepia niha, acoi yɨpɨndar ava aichoho uca vahe ndipoi chietera que ñepei ocaru vaherã che pɨri’ ehi güembiguai upe —ehi Jesús ahe mbɨa mbohe. \s1 Yavai Cristo rupi guata ãgua \p \v 25 Ava rehɨi Jesús raquɨcuei oguata yuvɨreco. Sese ahe oyemboyere aipo ehi ava upe: \v 26 “Acoi oimese que ava oipota vahe che rupi oguata ãgua, tache raɨsu catu que ambuae ava sui, que oyesupa, osɨ, güembireco, guahɨreta, vɨvɨreta iyavei güeindɨreta sui, oyesui avei. Ẽgüe ndehise, evocoiyase ndiyai chupe che remimbohe seco ãgua. \v 27 Iyavei que ava noñemosañoi vahe mbahe-mbahe tẽi upe oiporarase arɨ yacatu rupi inungar-ra ocurusu rese ovosɨi vahe viña che rupi oguata ãgua, ahe chupe ndiyai che remimbohe seco ãgua” ehi. \v 28 “Que ava pe pãhu pendar omopuha potase oɨ, ¿ndoyapɨsaca ranei chira ‘¿amomba angara pĩha?’ oyapave? \v 29 Esepia niha, omondose oɨ renara yɨpɨndar. Ipare rumo nomboavɨye catuise, ahese opacatu ava sepiase vɨroɨ̃rora \v 30 aipo ehira yuvɨreco: ‘Aye evocoi mbɨa omopuha pota tẽi oɨ viña, ndoicatui eté rumo imboavɨye’ ehira yuvɨreco chupe. \v 31 Iyavei que mborerecuar guasu diez mil sundao vɨreco vahe oyeepɨ potase ambuae mborerecuar veinte mil ava vɨreco vahe sui, oyapɨsaca ranera yɨpɨndar icua tuprɨ ãgua ‘¿yaicatura pĩha setá catu vahe rese yavava?’ ohesave. \v 32 Esepia, ndoicatuise, evocoiyase ambuae mborerecuar guasu amombrɨ vɨte secoise, omondora mbahe mombehusar mbahe tuprɨ rese porandu ãgua chupe. \v 33 Ẽgüe ehi avei pe recocuer ndapeseya potaise pe mbahe opacatu, ẽgüe ehi vahe ndahei eté che remimbohe” ehi. \s1 Yande recocuer inungar yucrɨ \p \v 34 “Yucrɨ avɨye vahe ité yandeu; nasehe irise rumo, ndayaicatui chietera imoehe iri ãgua. \v 35 Naporai eté ɨvɨ upe nara; ndiyai avei ɨvɨ mbahe repochi resendar rese oyeseha vaherã. Evocoiyase ahe imomboprɨ tẽi vaherã. Sese aipo ahe acoi ava oyapɨsaca pota vahe, toyapɨsacaño” ehi. \c 15 \s1 Porombohesa ovesa ocañɨ tẽi vahe resendar \p \v 1 Opacatu ava sui guarepochi rerocuasar yuvɨrecoi vahe iyavei ava eta yangaipa guasu vahe, oyemboya Jesús rese iñehe rendu ãgua yuvɨreco. \v 2 Sese fariseo yuvɨrecoi vahe iyavei Moisés porocuaita rese oporombohe vahe yuvɨreco, ahe ovɨroɨ̃ro tẽi yuvɨreco aipo ehi: \p —Co mbɨa omborɨ pota rai ava yangaipa guasu vahe tẽi oico yepi, ocaru avei ipãhuve no —ehi. \p \v 3 Evocoiyase Jesús omombehu ovesa resendar yembohesa: \v 4 “Que ñepei pe pãhuve vɨrecose cien ovesa güeimba, ipare co ocañɨra ñepei ichui viña, oseya ranera evocoiyase evocoi noventa y nueve tẽi avɨye vahesave seco ãgua. Ipare oyevɨra ocañɨ vahe reca oso, oyosu rane itera viña. \v 5 Oyosuse, osupira oachihɨve vorɨvetesa pɨpe. \v 6 Ipare oyepotase güẽtave, omonuhara omborɨpareta, ocotɨndareta avei no. Ipare aipo ehira chupe: ‘Yayembovɨhara che pɨri. Esepia niha, ayosu ité ovesa ocañɨ vahecuer cute’ ehira. \v 7 Supi eté ẽgüe ehi aveira oime torɨvetesa guasu catu ɨvave acoi ñepei ava yangaipa guasu vahe oñecuñarose güecocuerai sui noventa y nueve yuvɨrecoi tuprɨ vahe sui yuvɨreco” ehi. \s1 Yembohesa guarepochi ocañɨ vahe resendar \p \v 8 “Acoi que cuña omocañɨse ñepei guarepochi diez tuprɨ vɨreco vahe sui, omoendɨra tataendɨ. Ipare osahuvara oɨ, oseca mbegüera, oyosu rane itera. \v 9 Evocoiyase oyosuse, omonuhara omborɨpareta, ocotɨndareta avei no chupe aipo ehira: ‘Yayembovɨhara che pɨri. Esepia niha, ayosu guarepochi che sui ocañɨ vahecuer cute’ ehira. \v 10 Supi eté ẽgüe ehi aveira oime torɨvetesa Tũpa rembiguai ɨva pendar rehɨi upe que ñepei ava yangaipa guasu vahe oñecuñarose güecocuerai sui” ehi. \s1 Yembohesa mbɨa rahɨr ocañɨ vahe resendar \p \v 11 Aipo ehi avei oporombohe: “Oime mbɨa vɨreco vahe ñuvɨrío guahɨr. \v 12 Chĩhivahe catu vahe aipo ehi oyesupa upe: ‘Che ru, embou mbahe che mombahesa cheu’ ehi. Iyesupa evocoiyase omboyaho ombahe imondo chupe. \v 13 Ipare coiye catumi, omonuhapa opacatu ombahe. Ichui oso amombrɨ ambuae tecuave. Aheve oguarepochi oiporupa tẽi ombahe pota raisa pɨpe. \v 14 Acoi oiporupa tẽise rumo opacatu ombahe, ahese oime tɨavor ahe ɨvɨ rupi. Ahe evocoiyase ndasɨepoi tẽi oico. \v 15 Evocoiyase oso mboravɨquɨ reca mbɨa pɨri aheve. Ahe mbɨa evocoiyase omondo ocove güeimba cuchi rãro ãgua. \v 16 Aheve oyemohɨtaro pota tẽi cuchi rembihu pɨpe oico viña. Ndipoi eté rumo omondo vahe chupe. \v 17 Evocoiyase oyemomahenduha tẽi güẽta pendar oporavɨquɨ vahe rese: ‘¡Che ru rẽtave oporavɨquɨ vahe rumo co omoumbɨre guasu-guasu tẽi güembihu yuvɨreco! ¡Che rumo che yuca pota tẽi che rɨeporẽhɨ che rereco cohave! \v 18 Sese ayevɨra che ru rẽtave. Aipo ahera chupe: Ayemboangaipa Tũpa rese, nde rese avei no. \v 19 Ahese che ndahe iri chira nde rahɨr nungar aico; iyacatu revo ndeu, oporavɨquɨ vahe nungar tẽi che rerecoñora eve, ahera’ ehi. \v 20 Evocoiyase oyevɨ iri oso vu rẽtave cute. \p “Amombrɨ vɨtemi tahɨr recose rumo iparaɨsu catu chupe, oña voi oso guahɨr rovaĩchi, oyaco osovaupɨte avei. \v 21 Ahese tahɨr aipo ehi chupe: ‘Che ru, ayemboangaipa Tũpa rese, nde rese avei; ndiya iri nde rahɨr che reco ãgua’ ehi. \v 22 Tu rumo aipo ehi güembiguai upe: ‘Peso, taperumi avɨye catu vahe turucuar pemboyemonde, pemonde avei cuã penda sese, pɨtaqui avei. \v 23 Iyavei guaca iquɨra catu vahe peyuca. ¡Yayapora pieta guasu!’ ehi. \v 24 ‘Esepia, co che rahɨr avɨye omano vahe secoi viña, cũritei rumo oyevɨ iri cheu’ ehi. Ẽgüe ehi opacatu sorɨvete yuvɨreco pieta apo. \p \v 25 “Tahɨr cuacua catu vahe rumo ocove vɨte secoi. Oyevɨse ou güẽta rerovɨcave, osendu voi ipieta guasu vahe yuvɨreco. \v 26 Evocoiyase oporandu mbiguai upe mbahe oime vahe rese. \v 27 ‘Nde rɨvrɨ mo co oyevɨ tuprɨ iri ou. Sese nde ru oyuca uca guaca iquɨra vahe iyevɨsa resendar’ ehiño. \v 28 Evocoiyase tɨquehɨr oñemoɨrosa pɨpe, ndoique potai oyesupa uve oɨ pɨpe; tu rumo osẽño ité ocarve ‘eique’ oya chupe. \v 29 Evocoiyase tahɨr omboyevɨ chupe aipo ehi: ‘Che niha setá aravɨter rupi oropɨ̃tɨvɨi vichico nde mboyeroyasave viña, nderemboumi eté rumo que mbahe cheu, que mbahe mɨmba angara viña che mborɨpar rese ore pieta ãgua’ ehi vu upe. \v 30 ‘Indó, cũritei oyepota ndeu nde rahɨr, omocañɨ tẽi vahe nde guarepochi cuña ndipɨhai vahe rese tẽi. Ahe eremboetei catú che sui; ereyuca uca rutei guaca iquɨra vahe chupe’ ehi. \p \v 31 “Evocoiyase tu: ‘Eyapɨsacaño, che rahɨr, nde niha nderesɨrɨi vahe che sui. Opacatu che areco vahe rumo nde mbahe ité yepi. \v 32 Cũritei rumo iyacatu ité yande rorɨvetesave yayapora pieta. Esepia, co nde rɨvrɨ ocañɨ tẽi vahecuer rese yamahe iri’ ehi guahɨr upe” ehi Jesús ava eta mbohe. \c 16 \s1 Mbahe yar mbahe rese ñangarecuar ndoyemboaracuai vahe resendar yembohesa \p \v 1 Jesús aipo ehi avei güemimbohe eta upe: “Oime mbɨa imbahe eta vahe. Ahe vɨreco mbɨa ombahe eta rese ñangarecuar. Ahe chupe ava yugüeru mbahe mocañɨ tẽi agüer mombehu. \v 2 Evocoiyase serecuar ñepei opɨ̃tɨvɨisar omondo seca, ahe güeruse, ‘¿Mbahe vo aipo ereyapo eico; ayandu cũritei nde rerãcua? Emoingatupa tuprɨ voiño nde poravɨquɨsa resendar cheu’ ehi, ‘Nandehañeco iri chira cohave mbahe rese cheu’ ehi, ‘Nandehañeco iri chira cohave mbahe rese cheu’ ehi chupe. \v 3 Evocoiyase mbahe rese ñangarecuar: ‘¿Mara ahera pĩha co evocoiyase vichico imomboprɨ che recose che poravɨquɨsa sui? Ndareco iri rumo pĩratasa cheyese ɨvɨ rese che poravɨquɨ ãgua. Achĩ eteanga aveira rumo mbahe rese che porandu ãgua’ ehi tẽi. \v 4 ‘Aicua rumo cute mara ahera vichico: che poravɨquɨsa sui opa che momboise, oimera che pɨsɨ tuprɨ vaherã oyepɨri’ ehi. \v 5 Evocoiyase oñehe ñepei-pei güerecuar sui mbahe vɨnose tẽi vahe rese chupe. Yɨpɨndar vahe upe oporandu: ‘¿Mbovɨ mbahe erenose tẽi yande rerecuar sui?’ ehi. \v 6 ‘Cien tuprɨ chereve aceite sɨru tuvichagüe vahe rese’ ehi. Evocoiyase, ‘Eguapɨ ru, co oime cuachiar sesendar nde yecuachía agüer. Emondoro, eyapo iri ambuae cincuenta rupindar año’ ehi chupe. \v 7 Ichui ambuae mbahe vɨnose tẽi vahe upe oporandu no: ‘¿Mbovɨ mbahe vo erenose tẽi yande rerecuar sui?’ ‘Cuatro ciento quintar rupindar’ ehi. Evocoiyase, ‘Co oime cuachiar sesendar. Yaicuachiara rumo tresciento veinte quintar rupindar’ ehi. \v 8 Evocoiyase serecuar oyanduse, ‘Too, oicua ité mbahe apo’ ehi ombopasa rese ombahe rese ñangarecuarer ndipɨhai vahe upe. Esepia, ahe oyemoingatu voi oyeupe mbahe moingatu ãgua. Supi eté ava ndoicuai vahe Tũpa oicua catu mbahe moingatu ãgua oyeupe Tũpa reroyasar sui. \p \v 9 “Sese che aipo ahe pẽu: peiporu pe guarepochi pereco vahe co ɨvɨ pɨpe pe mborɨpar reime ãgua. Ichui opa tẽise pe guarepochi, oimera pe pɨsɨ vaherã teco apɨrẽhɨsave. \p \v 10 “Acoi ava mbahe tuprɨ chĩhi oyapo vahe, ahe oyapo tuprɨ catura mbahe tuvichá vahe. Iyavei acoi ẽgüe ndehi vahe chĩhi vahe rese, ẽgüe ndehi chiaveira mbahe tuvichá vahe rese. \v 11 Evocoiyase ndapemboavɨyeise co ɨvɨ pɨpendar pe cuaita guarepochi rese, ahese ndaperecoi chira ɨvave mbahe rese hañeco ãgua. \v 12 Iyavei acoi ndapemboavɨye tuprɨise pe cuaita ambuae ava mbahe rãro pɨpe, ¿ava pĩha evocoiyase omondora pe mbahe ité pẽu viña? \p \v 13 “Iyavei ndipoi chietera ñepei mbiguai omboyeroya vahe ñuvɨrío güerecuar. Esepia, ñepei osaɨsu catura imboyeroyasa pɨpe, ambuae evocoiyase ndoyambotai chira imboyeroya potaẽhɨsa pɨpe. Ẽgüe peye avei ndapeicatui Tũpa mboyeroya guarepochi pota raisa pɨpe” ehi güemimbohe eta upe. \p \v 14 Aipo ñehesa renduse, fariseo yuvɨrecoi vahe oguarepochi raɨsusa pɨpe ovɨroɨ̃ro yuvɨreco. \v 15 Evocoiyase aipo ehi fariseo eta upe: “Pe co ava rembiepiave pe recocuer avɨye angahu pe reco viña. Tũpa rumo oicua opacatu pe pɨhañemoñetasa. Esepia, yepe ava rovaque ndoyavɨi avɨye ai vahe pe recocuer viña, Tũpa uve rumo mbahe tẽi eté” ehi. \s1 Mborocuaita iyavei Tũpa mborerecuasa rese ñehesa \p \v 16 “Yɨpɨsuive Moisés porocuaita iyavei Tũpa ñehe mombehusar porombohesa Juan recosa rupive opa. Ichuive tuprɨ ité rumo imombehusa ñehesa avɨye vahe Tũpa mborerecuasa resendar, sese ava iquerẽhɨ catu cũritei aheve yuvɨroique vaherã. \p \v 17 “Yavai catura que ñepei Tũpa porocuaita mboavɨyeẽhɨ ãgua co ɨva, ɨvɨ opa vaherã sui” ehi. \s1 Jesús oporombohe mendasa sui poiẽhɨ ãgua \p \v 18 “Acoi opoi vahe güembireco sui, omendase ambuae cuña rese, ahe oyemboaguasa tẽi vahe. Iyavei acoi omendase cuña omenda vahecuer rese tẽi, oyemboaguasa tẽi vahe avei” ehi Jesús. \s1 Ava mbahe yar iyavei Lázaro \p \v 19 “Iyavei oime mbɨa mbahe yar, ahe oyemonde turucuar avɨye vahe pɨpe oyemboetei eteanga, iyavei arɨ yacatu oyapo pieta opacatu mbahe rese oyemboetei aisa pɨpe. \v 20 Oime avei mbɨa iparaɨsu ité vahe Lázaro serer vahe. Ahe mbɨa icaracha atɨ vahe imboguapɨsa ɨvɨve imoi mbahe yar roquendɨpɨve. \v 21 Co mbɨa iparaɨsu catu vahe aipo ehi oyeupe, ‘Tomboumi tẽi que güembihu rahɨcuer ovɨapi vahe mesa sui’ ehi mbahe yar upe viña. Aheve mbahe yar reimba cave oyemboya sese, icaracha osere yuvɨreco. \v 22 Omanose co mbɨa iparaɨsu vahe, ahese Tũpa rembiguai eta ovɨraso yuvɨreco Abraham pɨri ɨvave. Mbahe yar avei omano, opa oñotɨ yuvɨreco. \p \v 23 “Ahese oso Tũpa ñemoɨrosave. Aheve oparaɨsuse, omahe ɨvate cotɨ, osepia amombrɨ aracahendar Abraham Lázaro reseve. \v 24 Evocoiyase osapucai pĩrata: ‘¡Che ramoi Abraham, che paraɨsuerecomi tẽi eve! Emboumi tẽi Lázaro che ãpecu morohɨsa ãgua ɨve ocuã pɨpe. Esepia, che paraɨsu eteprɨ co tata pĩratagüer pɨpe vitu’ ehi. \v 25 Evocoiyase Abraham omboyevɨ aipo ehi chupe: ‘Che rumino, ndemahenduha eipeve nde reco agüer rese nipaneise mbahe ndeu nde recove pɨpe. Lázaro rumo iparaɨsumi tẽi oico’ ehi. ‘Cũritei rumo Lázaro ovɨharete oico cohave, nde evocoiyase nde paraɨsu eipeve eico. \v 26 Iyavei oime co ɨvɨcuar ipɨcucu vahe rasaẽhɨ ãgua oreu iyavei pẽu no’ ehi. \p \v 27 “Ahe mbɨa aipo ehi: ‘Che ramoi Abraham, emondomi tẽi Lázaro \v 28 che rɨvrɨ poyandepo vahe upe, chupe iñehe ãgua. Ahe tosecuñaro güecocuer yugüeruẽhɨ ãgua co tecocuer mbahe tẽisave’ ehi. \v 29 Abraham rumo, ‘Vɨreco niha Moisés porocuaita iyavei Tũpa ñehe mombehusar rembicuachiagüer yuvɨreco. ¡Ahe tovɨroya yuvɨreco!’ ehiño chupe. \v 30 Evocoiyase, ‘Taa, che ramoi Abraham, que omano vahecuer pãhu pendar rumo yuvɨrasose chupe, ahe evocoiyase omoingatura güecocuer yuvɨreco viña’ ehi. \v 31 Abraham rumo aipo ehi chupe: ‘Acoi ndoyapɨsaca potaise Moisés porocuaita rese iyavei ambuae Tũpa ñehe mombehusar remimombehu rese no, ndovɨroyai chiaveira que ava omano vahecuer ocuerayevɨse yuvɨreco’ ehi Abraham ava mbahe yar upe” ehi. \c 17 \s1 Iparaɨsu itera ava oporomboangaipa uca vahe \p \v 1 Jesús aipo ehi güemimbohe eta upe: “Oimeño itera poroãtoisa che reroyasar reitɨ ãgua. ¡Ahe imboangaipa ucasar rumo iparaɨsu itera! \v 2 Iyacatu evocoi nungar ava ñapɨchisa ita mbahe mbocuhisa iyesɨho rese para guasu pɨpe imombo ãgua chĩhivahemi nungar mboangaipa uca rãgüer sui. \v 3 ¡Sese peñearo tuprɨ! \p “Acoi nde mboetasa Tũpa reroyasar oyemboangaipase, pemboaracuara. Omboasɨ pare oyevɨse güecocuer tuprɨ pɨpe, ahese peñerora chupe. \v 4 Supi eté acoi que ambuae ava pe amotarẽhɨ vɨtese rumo siete yupagüer ñepei arɨ pɨpe, acoi ouse pẽu siete yupagüer avei, ‘Ẽgüe ndahe iri chira’ ehise, peñero chupe” ehi Jesús güemimbohe upe. \s1 Yayeroyase Tũpa rese oime pĩratasa \p \v 5 Co doce tuprɨ apóstol aipo ehi chupe: \p —Emboumi oreu Tũpa rese ore yeroya catu ãgua —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 6 Evocoiyase yande Yar omboyevɨ chupe: \p —Supi eté, Tũpa rese pe yeroyasa, yepe ndoyavɨi chira mostaza rãhɨi tahɨmi vahe viña, co ɨvɨra tuvicha vahe upe rumo, ‘Eyeapoho ave sui. Eso eñeñetɨ para guasu avɨterve’ peyese Tũpa rese pe yeroyasa pɨpe, ahe evocoiyase pe mboyeroya itera —ehi. \s1 Ambuae ava rese hañecosar cuaita \p \v 7 “Inungar que pe pãhu pendar vɨrecora güembiguai oporavɨquɨ vahe ɨvɨ mboyere cove, anise que guaca rãro yuvɨ rupi viña; ichui iyevɨse, ¿‘Eique, eguapɨ terecaru’ ehira pĩha serecuar chupe? \v 8 Aní eté, ahe rumo aipo ehiñora chupe: ‘Emoingatu voi mbahe che tohu, che toɨhurã avei. Ipare nde erecarura, ereɨhura’ ehira chupe. \v 9 ‘Avɨye ndeu’ ndehi chietera icuai pare chupe. \v 10 Ẽgüe peye avei mbiguai nungar pe opacatu Tũpa pe cuaitarã ombou vahe mboavɨyere, ‘Yande niha mbiguai tẽi yaico. Esepia, yande cuaita mboavɨyesar tẽi yaico’ peyeñora” ehi. \s1 Jesús ombogüera diez tuprɨ ava lepra pɨpe imbaheasɨ vahe \p \v 11 Osose Jesús Jerusalén ve, oguata ɨvɨ Samaria iyavei ɨvɨ Galilea rupi. \v 12 Oyepotase tecuamive oso, ahese yuvɨnose diez ava lepra pɨpe imbaheasɨ vahe yuvɨreco chupe. Amombrɨve rumo opɨtaño yuvɨreco ichui. \v 13 Osapucai yuvɨreco chupe aipo ehi: \p —¡Jesús, Porombohesar, ore paraɨsuerecomi tẽi eve! —ehi. \p \v 14 Sepiase aipo ehi lepra vɨreco vahe upe: \p —Peyevɨ, peso, tapeyemboyecua pahi eta yuvɨrecoi vahe upe —ehi. \p Oyevɨse rumo yuvɨraso, opa ocuera tuprɨ ombaherasɨsa sui yuvɨreco. \v 15-16 Evocoiyase ñepei ipãhu pendar, Samaria pendar, osepiase ocuerasa, oyevɨ chupe osapucai pĩrata Tũpa upe imboeteisave. Oñenopɨha oso sovai, oyaɨvɨ, “Avɨye ndeu” ehi Jesús upe. \v 17 Evocoiyase ahe aipo ehi: \p —¿Ndahei vo acoi diez tuprɨ opa ocuera ombaherasɨsa sui yuvɨreco? ¿Aique que ru ambuae nueve yuvɨrecoi vahe? \v 18 ¡Co mbɨa ambuae ɨvɨ pendar güeraño rumo oyevɨ ‘avɨye ndeu’ ohesave Tũpa uve! —ehi. \p \v 19 Evocoiyase aipo ehi ahe mbɨa upe: \p —Eñarapuha, eso tuprɨño. Nde poreroyasa pɨpe niha erecuera eico —ehi Jesús chupe. \s1 Tũpa mborerecuasa yande pãhuve secoi \p \v 20 Ñepei arɨ pɨpe fariseo eta, “¿Marase vo aipo oura Tũpa omborerecuasa pɨpe mbahe moingatu ãgua?” ehi Jesús upe yuvɨreco. Ahe omboyevɨ chupe: \p —Tũpa mborerecuasa ndahei acoi yasepia vahe. \v 21 ‘Co secoi, aheve secoi’ ndapeyei chira chupe. Esepia, ahe oicove ité pe pãhuve —ehi fariseo eta upe. \p \v 22 Ipare aipo ehi güemimbohe eta upe: \p —Oimera arɨ pe peipota tẽira aico vaherã pe pɨri que ñepei arɨ rupi che, Ava Rɨquehɨr, che recosa pɨpe; ndache repiai chira rumo peye. \v 23 Iyavei ava, ‘Co secoi, aheve aipo secoi’ ehi tẽira yuvɨreco cheu. Ndapesaquɨcue moñai chira rumo. \v 24 Esepia, inungar acoi overa vahe osesape guasu ɨva rese ocua yepi, ẽgüe ahera che, Ava Rɨquehɨr, vitu arɨ osupitɨse che yevɨ ãgua curi. \v 25 Yɨpɨndar rumo co ɨvɨ pɨpe che paraɨsu ranera ava cũriteindar mara-mara tẽi che rerecose yuvɨreco che repia potaẽhɨsave. \v 26 Inungar ava Noé recose yuvɨrecoi aracahe, ẽgüe ehi tuprɨ aveira che, Ava Rɨquehɨr, yevɨ ãgua renonde. \v 27 Esepia, ocaru, oɨhu, omendaño avei yuvɨreco. Oyepotase rumo arɨ ipapaprɨ amarusu vɨapi ãgua, ahese Noé yuvɨroique arca pɨpe. Ambuae ava rumo opa ocañɨ tẽi yuvɨreco. \v 28 Ẽgüe ehi avei aracahe Lot recose, ava ocaru tẽi, oɨhu tẽi, vɨrocua tẽi mbahe omahera yuvɨreco iyavei mbahe mondosar tẽi, mbahe tɨ̃sar tẽi, oɨ aposar tẽi avei yuvɨrecoi oyapɨsacaẽhɨsa pɨpe. \v 29 Osẽse rumo Lot tecua Sodoma sui, avɨyeteramo tẽi ovɨapi tata amar nungar ɨva sui. Opa tuprɨ oyuca ava rehɨi aracahe. \v 30 Ẽgüe ahe aveira avɨyeteramo tẽi che, Ava Rɨquehɨr, ayemboyecuara curi. \p \v 31 “Ahe arɨ pɨpe acoi ava güẽta harɨve secoi vahe, ahe toique iri eme güẽta pɨpe ombahe renose. Iyavei ava que rupi tẽi secoi vahe, toyevɨ iri eme güẽtave. \v 32 Sese peyemomahenduha co aracahendar Lot rembireco rese. \v 33 Opacatu güecocuer osaɨsu vahe, ahe ocañɨ tẽira. Iyavei setecuer tẽi ocañɨ vahe, ahe rumo oñepɨsɨrora” ehi. \p \v 34 “Ahe pɨ̃tu pɨpe oimera que ñuvɨrío ava vupave yuvɨroque vahe yugüeru: ñepei acoi che reroyasar serasosara, ambuae rumo opɨtara. \v 35 Ahese avei ñuvɨrío cuña ohɨchora yuvɨreco: ñepei serasosara, indugüer rumo opɨtara. \v 36 Ẽgüe ehi aveira ñuvɨrío ava amombrɨ güecua sui yuvɨrecoi vahe: ñepei serasosara, indugüer rumo opɨtara” ehi. \p \v 37 Aipo ñehesa renduse, oporandu yuvɨreco chupe: \p —Ore Yar, ¿que vo aipo ẽgüe ehira mbahe curi? —ehi. \p Ahe evocoiyase, \p —Mbahe rehõgüer reimesave uruvu oñemonuha atɨra yuvɨreco —ehi güemimbohe eta upe. \c 18 \s1 Jesús omboyoya yeruresa cuña imer mano vahecuer iyavei mborerecuar mbahe moingatusar recocuer rese \p \v 1 Jesús omboyoya ambuae ava recocuer sui querẽhɨsa pɨpe yerureño ãgua arɨ yacatu rupi \v 2 aipo ehi: “Ñepei tecuave oime mbɨa mborerecuar mbahe moingatusar ndosɨquɨyei vahe Tũpa sui, ambuae ava sui avei. \v 3 Ahe tecuave avei oime cuña imer mano vahecuer. Ahe oso co mborerecuar rẽtave, ‘Oime ava oyapo mbahe tẽi eté cheu, tomboepɨ cheu’ ehi chupe. \v 4 Yɨpɨndar rumo noipɨtɨvɨi potai. Coiye catu rumo cuña ombopɨhavɨ̃racua tẽise, ipɨhañemoñeta iri: ‘Yepe che ndasɨquɨyei vahe Tũpa sui, ava sui avei ndasɨquɨyei vahe ité, \v 5 amoingatuñora rumo mbahe co cuña che mañeco tẽisar upe. Ayapoñora semimbotar cheu iyu pɨhiẽhɨ ãgua’ ehi opɨhañemoñetasave” ehi. \p \v 6 Ipare yande Yar aipo ehi: “Peyapɨsaca aipo mborerecuar naporai vahe ñehe rese. \v 7 Tũpa avei niha omoingatura mbahe güembiporavo oyeupe yeruresar arɨ, pɨ̃tu rupindar upe yepi. Nosaro tẽi chiranera opɨ̃tɨvɨi ãgua yuvɨreco. \v 8 Supi eté Tũpa omoingatu voira mbahe avɨye vahe yande porandusa pɨpe yandeu. Co rumo che, Ava Rɨquehɨr, ayevɨse co ɨvɨ pɨpe vitu, oimera ava movɨromi tẽi oyeroya vɨte vahe che rese yuvɨreco” ehi Jesús. \s1 Yembohesa fariseo sui iyavei guarepochi rerocuasar sui \p \v 9 Ichui Jesús oporombohe iri ambuae ava recocuer rese. Esepia, oime amove ava avɨye ai angahu secoi oyeupe viña, iharɨve rumo vɨroɨ̃ro ambuae ava. \v 10 “Ñuvɨrío ava yuvɨraso tũparove oyeroquɨ. Ñepei ava fariseo, ambuae evocoiyase ava sui guarepochi rerocuasar. \v 11 Evocoiyase fariseo oso tenonde ava rembiepiave oyeroquɨ aipo ehi: ‘Tũpa, avɨye ndeu, che ndahei ambuae ava nungar che recocuer; ndachemondai vahe, ndachereco rai vahe, ndacheaguasa-guasa tẽi vahe. Iyavei ndahei eté che recocuer co mbɨa ava sui guarepochi rerocuasar nungar tẽi aico no. \v 12 Iyavei ñuvɨrío yupagüer ñepei semana pɨpe ayecuacu ité nde recocuer rese, iyavei ñepei-pei cien guarepochi che poravɨquɨ reprɨ aipɨsɨ vahe sui amboyaho diez che porerecosa ndeu’ ehi. \v 13 Ava sui guarepochi rerocuasar rumo opɨtaño amombrɨ ichui. Aheve nomahei ɨva rese oyeroquɨ ãgua oangaipa mboasɨsa pɨpe. Oyepochihanupa-nupa aipo ehi: ‘¡Tũpa, che paraɨsuerecomi eve, che angaipa viyar aico!’ ehi oyeroquɨ” ehi. \v 14 “Sese aipo ahe pẽu: co mbɨa ava sui guarepochi rerocuasar opa oipɨsɨ ñerosa Tũpa suindar güẽtave oso. Fariseo rumo aní eté. Esepia niha, opacatu acoi oyemboɨvate ai vahe, opara seco reroyɨsa. Acoi ava seco mbegüe vahe rumo seco mboɨvate catusara curi” ehi. \s1 Jesús osovasa chĩhivahe eta \p \v 15 Iyavei chĩhivahe güeru Jesús uve yuvɨreco sovasapɨrã. Evocoiyase semimbohe osepiase yuvɨreco, “¿Mahera vo peruño tẽi chĩhivahe?” ehi opɨhavɨ̃racuasa pɨpe serusar upe yuvɨreco. \v 16 Jesús rumo aipo ehi: \p —¡Mahera ndapeipotai iyu ãgua! Toyugüeruño chĩhivahe cheu. Esepia, co chĩhivahe nungar ava yuvɨroiquera che Ru Tũpa povrɨve. \v 17 Supi eté acoi ndoipɨsɨi vahe che Ru Tũpa mborerecuasa chĩhivahe nungar yuvɨreco, ahe evocoiyase ndoyuvɨroiquei chietera ipɨpe —ehi. \s1 Ñepei mbɨa mborerecuar imbahe eta vahe omoñeta Jesús \p \v 18 Ñepei mbɨa mborerecuar oporandu Jesús upe: \p —Porombohesar avɨye vahe, ¿mbahe vo ayapora tecovesa apɨrẽhɨ vahe rereco ãgua? —ehi. \p \v 19 Jesús evocoiyase aipo ehi ahe mbɨa upe: \p —¿Mahera vo, “Avɨye vahe” ere cheu? Oime rumo ñepei avɨye vahe ité, ahe Tũpa secoi. \v 20 Ereicua niha co porocuaita aipo ehi vahe: ‘Nandeaguasai chira, ndereporoyucai chira, nandemondai chira, nanderemirai chira ambuae ava rese, eremboyeroyara nde ru, nde sɨ avei’ ehi vahe —ehi chupe. \p \v 21 Ahe mbɨa rumo, \p —Che aipo nungar opacatu amboavɨye ité che chĩhivahemi suive —ehiño chupe \p \v 22 Aipo ihese rumo, \p —Ipane vɨte mbahe ndeu —ehi—. Emondopa rane nde mbahe, ahe seprɨ evocoiyase eremondora ava iparaɨsu vahe upe. Ichui ererecora mbahe avɨye vahe ɨvave cute. Ipare ereguatara che rupi —ehi chupe. \p \v 23 Aipo oyeupe hese rumo, ahe mbɨa ndoyembovɨhai tẽi. Esepia niha, mbahe yar ité secoi. \v 24 Sese omahe aipo ehi: \p —¡Yavai eté rumo ava mbahe yar reique ãgua che Ru Tũpa mborerecuasave! —ehi—. \v 25 Yavai rai camello upe yucuar rupi seique ãgua; ava imbahe eta vahe upe rumo yavai catu che Ru mborerecuasave seique ãgua —ehi. \p \v 26 —¿Ava angahu pĩha evocoiyase oñepɨsɨrora yuvɨreco viña? —ehi sendusar chupe. \p \v 27 Evocoiyase ahe chupe aipo ehi: \p —Ava tẽi upe mbahe yavai eté, Tũpa upe rumo ndayavaimi eté —ehi. \p \v 28 Evocoiyase Pedro aipo ehi: \p —Che Yar, ore rumo opa oroseya ore mbahe nde rupi ore guata ãgua —ehi chupe. \p \v 29 Evocoiyase aipo ehi güemimbohe upe: \p —Supi eté acoi oseya vahe que güẽta, güembireco, vɨquehɨr, vɨvrɨ, oyesupa, que guahɨr Tũpa mborerecuasa rese, \v 30 ahe setá iteanga catu oipɨsɨra mbahe avɨye catu vahe co ɨvɨ pɨpe oseya vahe sui. Ipare rumo tecua ambuaeve oipɨsɨ aveira tecovesa apɨrẽhɨ vahe curi —ehi. \s1 Jesús omombehu iri omano ãgua \p \v 31 Evocoiyase yande Yar opa vɨraso co cotɨmi doce güemimbohe. Aheve aipo ehi: “Cũritei yasora tecua Jerusalén ve yaico, aheve omboavɨyera co Tũpa ñehe mombehusar rembicuachiagüer co che, Ava Rɨquehɨr, resendar ñehesa. \v 32 Che imondoprɨ aicora ndahei vahe yande mu upe mara-mara tẽi che rereco ãgua. Che reroɨ̃ro-ɨ̃rora iyavei ondɨvɨ-ndɨvɨra yuvɨreco che rese” ehi. \v 33 “Iyavei che nupa-nupara. Ipare che yucara yuvɨreco. Imombosapɨsa arɨ pɨpe rumo acuerayevɨra omano vahe pãhu sui” ehi. \p \v 34 Semimbohe rumo ndosenducuai eté iñehe yuvɨreco. Esepia niha, yavai eté senducua ãgua yuvɨreco chupe. \s1 Jesús ombogüera ñepei mbɨa ndasesapɨsoi vahe \p \v 35 Evocoiyase Jesús ovɨrovɨse tecua Jericó oso, aheve mbɨa ndasesapɨsoi vahe oguapɨ oĩ perɨ popɨve porerecosa oyeupe mondo ãgua rese. \v 36 Osenduse ahe ndasesapɨsoi vahe ava rehɨi pɨambu, ahese, “¿Mbahe vo pẽu?” ehi ava upe. \v 37 Ahe evocoiyase, “Jesús, Nazaret pendar, ocuara co rupi” ehi yuvɨreco chupe. \v 38 Evocoiyase ahe güendapeve oñehe pĩrata: \p —¡Jesús, David suindar, che paraɨsuerecomi tẽi eve! —ehi chupe. \p \v 39 Evocoiyase ava tenonde oguata vahe oyaca-yacaño, “Quiriri” ehi yuvɨreco chupe. Ahe rumo, \p —¡David suindar, che paraɨsuerecomi tẽi eve! —ehi pĩrataño ité chupe. \p \v 40 Evocoiyase Jesús opɨtase aheve, oyocuai ava seru ãgua. Ovɨrovɨse seru yuvɨreco, aipo ehi ndasesapɨsoi vahe upe: \p \v 41 —¿Mbahe vo ereipota ayapo vaherã ndeu? —ehi. \p —Che Yar, che mbosarecomi tẽira eve viña —ehi chupe. \p \v 42 —¡Esareco, erecuera niha! Esepia, ereyeroya ité che rese —ehi chupe. \p \v 43 Ahe ramoseve ndasesapɨsoi vahe, osareco tuprɨ ité; osoño ité Jesús rupi imboeteisave. Opacatu ava osepia vahe avei omboetei Tũpa yuvɨreco. \c 19 \s1 Zaqueo osepia pota Jesús \p \v 1 Ichui Jesús oique tecua Jericó pɨpe oguata oico. \v 2 Aheve mbɨa mbahe yar Zaqueo serer vahe secoi. Ahe ava sui guarepochi rerocuasar rerecuar. \v 3 Osepia pota tẽi Jesús ‘taicua ité’ oya viña. Ndoicatui rumo opucuẽhɨse ava rehɨi pãhuve sepia ãgua. \v 4 Evocoiyase ahe oña tenonde oso ‘tasepia ité’ oyapave, oyeupi ɨvɨra rese ɨvate oĩ senonera. \v 5 Evocoiyase oyepotase, omahe Zaqueo rese ɨvate chinise, aipo ehi chupe: \p —Zaqueo, egüeyɨ poyava. Esepia, asora nde rẽtave nde pɨri —ehi. \p \v 6 Aipo oyeupe he ramoseve, Zaqueo ogüeyɨ voi vorɨvetesa pɨpe oipɨsɨ. \v 7 Sepiase rumo opacatu ava, “Yangaipa guasu vahe rẽtave tẽi oso” ehi yuvɨreco chupe. \v 8 Evocoiyase Zaqueo opũha aipo ehi chupe: \p —Che Yar, esendu rane, amboyaho tuprɨra che mbahe eta ava iparaɨsu vahe upe; mbahe añomi vahecuer avei, ayapɨrasa catu-catura irungatu rupi imboyevɨ ãgua —ehi chupe. \p \v 9 —Co pɨpe Tũpa oipɨ̃sɨro ité co mbɨa. Esepia, ahe niha Abraham suindar avei secoi. \v 10 Esepia, che, Ava Rɨquehɨr, ayu co ɨvɨ pɨpe ava ocañɨ tẽi vahe pɨ̃sɨro ãgua —ehi Jesús Zaqueo upe. \s1 Guarepochi sui yembohesa \p \v 11 Aipo ñehesa rendu vɨteseve, Jesús oporombohe ambuae tecocuer resendar rese. Esepia, vɨrovɨ Jerusalén, “Oyepota voi etera revo Tũpa mborerecuasa” ehi ava yuvɨreco viña. \p \v 12 Ahe rumo aipo ehi ava upe imbohe: “Oime mbɨa imboyeroyaprɨ, ahe senoiprɨ oso vaherã amombrɨ oɨvɨ pendareta rerecuarã oyevɨse. \v 13 Oso ãgua renonde oichohopa uca diez tuprɨ güembiguai. Ahese opa omondo ñepei-pei upe guarepochi sepɨrusu vahe, aipo ehi chupe: ‘Peporavɨquɨ co guarepochi rese imboeta ãgua che yevɨse nara’ ehi. Ipare oso. \v 14 Setá ava rumo secua pendar saquɨcuei tẽi vɨroɨ̃ro yuvɨreco. Sese omondo movɨro ava ‘tomombehu: Ore rumo ndoroipotai ore rerecuarã secoi ãgua, tehi yuvɨreco’ oya viña. \p \v 15 “Ahe rumo mborerecuar guasu güecosa pɨpe oyevɨ ou cute. Opa uca oichoho oguarepochi pɨsɨsarer ‘¿mbovɨ-mbovɨ pĩha oipɨsɨ oyacatu yuvɨreco?’ oya. \v 16 Evocoiyase yɨpɨndar mbɨa guarepochi oipɨsɨ vahe ou voi chupe, ‘Che rerecuar, nde guarepochi oyemboeta diez rupi cheu’ ehi. \v 17 Evocoiyase mborerecuar guasu omboyevɨ chupe: ‘Mbiguai avɨye vahe ereico, nde cuaita co nde poravɨquɨsa chĩhimi vahe eremboavɨye ité. Sese ereicora diez tecua guasu pendar rese hañeco ãgua’ ehi chupe. \v 18 Ipare voi ambuae ou chupe, ‘Che rerecuar, nde guarepochi oyemboeta cinco rupi cheu’ ehi chupe. \v 19 Aipo ehi tuprɨ avei ahe chupe: ‘Nde evocoiyase ereicora cinco tecua pendar rese hañeco ãgua’ ehi. \p \v 20 “Ipare voi ambuae ou chupe, ‘Che rerecuar, ndo co nde guarepochi aipoqueño turucuarmi pɨpe sereco. \v 21 Esepia, che asɨquɨye nde sui. Nderecatẽhɨ mete ai vahe mbahe rese. Ambuae ava poravɨquɨ sui tẽi iyavei acoi ndahei vahe mbahe nde remitɨ, ichui tẽi avei ereipɨsɨ mbahe ndeyeupe nara yepi’ ehi chupe. \v 22 Evocoiyase mborerecuar guasu aipo ehi chupe: ‘Nde mbiguai ndaseco põrai vahe ereico. Nde ñehe sui aicuara nde recocuer. Ereicuase ẽgüe che hesa viña, \v 23 evocoiyase, ¿mahera ru ndereyapocatui che guarepochi guarepochi apocatusave che yevɨse voi senose ãgua cheu imboyevɨ catumi ãgua viña?’ ehi. \v 24 Evocoiyase, ‘Perocua guarepochi ichui. Pemondora acoi diez rupi guarepochi omboeta vahe upe’ ehi vupindar upe. \v 25 Supindar rumo aipo ehi: ‘Ore rerecuar, ovɨreco rumo evocoi diez tuprɨ avei iharɨve guarepochi’ ehi tẽi yuvɨreco chupe. \v 26 Evocoiyase mborerecuar, ‘Co rumo supi eté vahe: acoi ovɨreco vahe, imondosara setá catu chupe; acoi ndovɨrecoi vahe setá mbahe, ichui serocuasara’ ehi. \v 27 ‘Acoi ava che amotarẽhɨmbar, ndache potai vahe mborerecuarã yuvɨreco, ahe opara peru cohave che rovai yucapa ãgua’ ehi” ehi Jesús ava eta upe. \s1 Jesús oique Jerusalén pɨpe \p \v 28 Jesús aipo ohe pare, oguata vɨte oso Jerusalén cotɨ. \v 29 Evocoiyase coiye catu tecua Betfagé iyavei Betania rerovɨcave, ɨvɨtrɨ Olivo ɨ̃pɨimi, aheve omondo ñuvɨrío güemimbohe \v 30 aipo ehi chupe: \p —Peso co tecuamive, yande rovaindarve. Peyepotase aheve, pesepiara guaricu ñapɨchimbrɨ imoha ava ndoyeupi vɨtei vahe yuvɨreco sese. Ahe peyorañora seru. \v 31 Acoi, ‘¿Mahera vo peyora?’ ehise que ava pẽu, ‘Yar oiporu pota’ peyeñora chupe —ehi güemimbohe upe. \p \v 32 Evocoiyase semimbohe yuvɨraso, semimombehu rupi tuprɨ ité osepia mbahe yuvɨreco. \v 33 Evocoiyase oyorase guaricu, \p —¿Mahera vo peyora ore reimba? —ehi iyar yuvɨreco. \p \v 34 —Yar oiporu pota —ehiño yuvɨreco chupe. \p \v 35 Ipare vɨraso Jesús upe yuvɨreco, oicupeao oyeaosa pɨpe guaricu yuvɨreco chupe. Ipare omboyeupi sese oso ãgua. \v 36 Oyeupise oso guaricu harɨve, oipɨpira ava oturucuar perɨ rupi senonera imboetei guasusave yuvɨreco. \v 37 Ovɨrovɨse ɨvɨtrɨ Olivo sui ogüeyɨ ãgua oso, opacatu ava seroyasar supi oguata vahe omboɨpɨ osapucai yuvɨreco vorɨvetesave mbahe poromondɨisa sembiapogüer rese Tũpa upe \v 38 aipo ehi yuvɨreco: \p —¡Sovasaprɨ secoi mborerecuar guasu ou vahe yande Yar rer pɨpe! ¡Mbahe tuprɨ toime ɨvave iyavei imboeteiprɨ Tũpa tasecoi! —ehi. \p \v 39 Evocoiyase amove fariseo yuvɨrecoi vahe supi aipo ehi chupe: \p —Porombohesar, eñehe nde rupi oguata vahe upe imonguiriri ãgua —ehi tẽi yuvɨreco. \p \v 40 Evocoiyase aipo ehi: \p —Supi eté amombehu pẽu: co ava iquiririse yuvɨreco, ita rumo evocoiyase osapucai pĩratara che mboeteisave —ehi. \p \v 41 Oyepota senimise tecua Jerusalén ve, ahe tecua repiase, oyaseho sese \v 42 aipo ehi: “¡Pesenducuara tarahu co co arɨ pɨpe teco tuprɨsa amondo pota vahe pẽu viña, cũritei rumo ocañɨ tuprɨño pe sui, ndapeicatui eté sepia!” ehi oyaseho. \v 43 “Oimera rumo arɨ imombehuprɨ naporai vahe pẽu curi. Pe amotarẽhɨmbar oñachi irira pe recua. Ipare oyere tuprɨra yuvɨreco pe rese pẽu ovava ãgua. \v 44 Iyavei yuvɨroiquera pe recua pɨpe, opara pe rẽta omonduru yuvɨreco, pe yuca aveira yuvɨreco. Ndipoi chietera ita que ñepei oya vahe ambuae rese. Esepia, ndapeicuai eté Tũpa ouse pẽu pe pɨ̃sɨro ãgua” ehi Jerusalén pendar rese oyaseho. \s1 Jesús omombopa ava mbahe rerecosar tũparo pɨpe sui \p \v 45 Ichui Jesús oique judío tũparo guasu pɨpe. Aheve omboɨpɨ ava mbahe mondosar mombopa tuprɨ ocarve oico \v 46 aipo ehi: \p —Icuachiaprɨ aracahendar pɨpe aipo ehi: ‘Che rẽta yeruresa rẽtarã’ ehi. Pe rumo, imonda rai vahe rẽta nungar tẽi pereco —ehi. \p \v 47 Ichui ahe tũparo guasu pɨpe arɨ yacatu oporombohe oico. Aheve avei rumo pahi eta rerecuar yuvɨrecoi vahe, Moisés porocuaita rese oporombohe vahe iyavei tecua rerecuar guasu yuvɨrecoi vahe, ‘¿Mara yahera pĩha yuca uca ãgua viña?’ ehi yuvɨreco chupe. \v 48 Ndoicatui rumo yuvɨreco. Esepia, ava rehɨi oyapɨsaca iporombohesa rese yuvɨreco. \c 20 \s1 Jesús mborerecuasa \p \v 1 Ñepei arɨ Jesús judío tũparo guasu pɨpe güecose, ombohe ava eta, omombehu ñehesa pɨ̃sɨrosa resendar oico. Ahese yugüeru pahi eta rerecuar guasu yuvɨreco iyavei Moisés porocuaita rese oporombohe vahe, ava rerecuar guasu yuvɨrecoi vahe avei \v 2 aipo ehi: \p —¿Ava nde cuaita pɨpe vo ereyapo co nungar eico? ¿Ava vo ombou nde mborerecuarã? —ehi ahe ava yuvɨreco chupe. \p \v 3 Ahe omboyevɨ chupe: \p —Che avei aporandura mbahe rese pẽu. Pemboyevɨra cheu —ehi—. \v 4 ¿Ava vo Juan ombou ava ãpiramo ãgua: Tũpa pĩha, ava tẽi tie? —ehi ahe ava yuvɨrecoi vahe upe. \p \v 5 Ahese, “¿Mara yahera píha?” ehi-ehi tẽi oyeupe yuvɨreco. “ ‘Tũpa’ yahese chupe, ‘¿Mahera ru ndaperoyai?’ ehira yandeu. \v 6 Anise, ‘Ava tẽi remimbou’ yahese chupe, opacatu seroyasar evocoiyase yande api-apira ita pɨpe yuvɨreco. Esepia, ava, ‘Juan omombehu vahe ñehesa Tũpa suindar’ ehi eté yuvɨreco chupe” ehi tẽi oyeupe yuvɨreco. \v 7 Evocoiyase ahe ava, “Ndoroicuai rumo Juan mbousar, que sui oporoãpiramo oico” ehiño yuvɨreco chupe. \v 8 Sese aipo ehi ahe ava upe: \p —Sese che avei, ‘Ahe iporocuaita pɨpe co mbahe ayapo’ ndahei chietera pẽu —ehi mborerecuar guasu upe. \s1 Ava mbahe tẽi oporavɨquɨ vahe recocuer sui yembohesa \p \v 9 Ipare Jesús oñehe ava eta upe ambuae ava recocuer rese aipo ehi: “Oime mbɨa oñotɨ vahe uva oɨvɨ pɨpe. Ipare oseya oɨvɨ ava oporavɨquɨ vahe upe iporu ãgua. Ichui oso pucu que amombrɨ vahesa rupi. \v 10 Evocoiyase oyepotase arɨ uva pohosa, ahese omondo ñepei güembiguai oporavɨquɨ vahe upe imboporandu ‘tomboumi uva pohoprɨ cheundar cheu cute’ oyapave viña. Ahe rumo oinupa-nupaño imboyevɨ tuprɨ tẽi yuvɨreco serecuar upe. \v 11 Ipare ambuae güembiguai omondo iri no. Ahe oinupa-nupaño, iñehe mara-mara tẽi avei ipogüer tẽi imboyevɨ imondo yuvɨreco. \v 12 Ichui omondo iri tẽi imombosapɨsa rese ambuae güembiguai no. Ahe oyapicha-pichaño imosẽ imondo yuvɨreco. \p \v 13 “Coiye mitɨ yar aipo ehi: ‘¿Mara ahera pĩha? Amondora revo che rahɨr, che rembiaɨsu. Ahe tie revo, osepiase, omboyeroyara yuvɨreco’ ehi. \v 14 Evocoiyase ahe ava tahɨr repiase, ‘Co aipo oipɨsɨra vu mbahe. Yayucaño. Yandeu nara pãve topɨta co ɨvɨ’ ehi oyeupe yuvɨreco. \v 15 Evocoiyase ovɨnose mitɨ pãhu sui, oyuca ité yuvɨreco. \p “¿Mbahe vo evocoiyase oyapora ɨvɨ yar ahe ava naporai vahe upe? \v 16 Oura evocoiyase ahe ava mocañɨpa ãgua, omondora ambuae ava upe oɨvɨ rese oporavɨquɨ vaherã” ehi. \p Aipo renduse, \p —¡Egüe tehi eme! —ehi ava yuvɨreco chupe. \p \v 17 Omahese rumo ahe ava rese aipo ehi: \p —¿Mara oya vo co aipo ehi icuachiaprɨ aracahendar pɨpe?: \q1 ‘Co ita oɨ aposar opaño omombo yuvɨreco, ahe ita rumo avɨye catu vahe oɨ movɨracua tuprɨ ãgua’ ehi. \m \v 18 Acoi que ovɨapi vahe evocoi ita harɨve, opa tẽira ahe ae oyemomara. Iyavei ovɨapise que ava harɨve, opa tuprɨ aveira omocañɨ —ehi Jesús judío rerecuareta upe. \p \v 19 Pahi eta rerecuar guasu iyavei oporombohe vahe Moisés porocuaita rese, iñehe vɨteseve, oipɨsɨ pota tẽi Jesús yuvɨreco. Esepia, osenducua ité oyesendar iporombohesa yuvɨreco. Osɨquɨyeño rumo ava rehɨi sui yuvɨreco. \s1 Judío rerecuar osecoãha iri tẽi Jesús guarepochi rese yuvɨreco \p \v 20 Ahe judío rerecuar evocoiyase omondo ava ndaseco asɨimi angahu vahe ivɨro, chupe iñehe ãgua ‘toyavɨ angahu oñehe’ oya vɨraso vaherã mborerecuar Pilato rovai. \v 21 Ahe evocoiyase, \p —Porombohesar, ore oroicua nde ñehe iyavei nde porombohesa supi eté vahe. Iyavei nderemboyoavɨratɨi vahe nde ñehe yepi. Nde rumo ereporombohe mbahe supi tuprɨ vahe Tũpa recocuer rese. \v 22 ¿Avɨyera pĩha yamondo guarepochi Roma pendar mborerecuar ɨvate catu vahe upe viña? ¿Aní tie? —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 23 Opa rumo oicua iñehe porombopasa tẽi. Sese, \p \v 24 —Pemboyecua ru ñepei guarepochi cheu. ¿Ava rahanga vo vɨreco; ava rer icuachiaprɨ vo co sese? —ehi ahe ava upe. \p —Roma pendar mborerecuar guasu —ehiño yuvɨreco chupe. \p \v 25 —Taa, pemondo ru mborerecuar uve chupendar, iyavei Tũpa upendar pemondoño ité Tũpa upe —ehi ahe ava upe. \p \v 26 Ndoyavɨ uca catui eté iñehe ava rovaque ipɨsɨ ãgua yuvɨreco. Ahe rumo oyeupe imboyevɨse, iquiriripa tuprɨño oyepɨhamondɨisa pɨpe yuvɨreco. \s1 Porandusa cuerayevɨsa rese \p \v 27 Ipare saduceo, ahe “ndipoi eté cuerayevɨsa” ehi vahe, yugüeru Jesús upe. Oporandu tẽi angahu yuvɨreco chupe: \p \v 28 —Porombohesar, Moisés niha oseya güembicuachiagüer yandeu aipo ehi: ‘Que cuimbahe omenda vahe omanose guahɨẽhɨseve, tɨvrɨ evocoiyase omendara sembirecocuer rese. Ahe vɨquehɨr omano vahecuer upe nara tahɨra oico’ ehi. \v 29 Evocoiyase oime siete tuprɨ oyesuindar pãve yuvɨrecoi vahe. Yɨpɨndar vahe omenda. Ipare omanoño guahɨẽhɨseve. \v 30 Ichui tɨvrɨ omenda sese. Ahe omanoño avei guahɨẽhɨseve. \v 31 Ipare imombosapɨsa tɨvrɨ omenda iri tẽi sese. Ẽgüe ehi tuprɨño avei chupe. Ambuae ichuindar ẽgüe ehi tuprɨ avei omanopa yuvɨreco guahɨẽhɨseve. \v 32 Coiye cuña avei omano cute. \v 33 Evocoiyase opase ocuerayevɨ yuvɨreco, ¿uma rembireco itera pĩha omendase opacatu siete yuvɨrecoi vahe rese? —ehi saduceo yuvɨreco chupe. \p \v 34 Ahe rumo omboyevɨ chupe: \p —Co ɨvɨ pɨpe cuimbahe iyavei cuña omenda vahe yuvɨreco yepi. \v 35 Ocuerayevɨ pare oicatu vahe ɨvave yuvɨroique vaherã, chupe ndipo iri chira mendasa. \v 36 Iyavei nomanoi chietera aheve. Esepia, yuvɨrecoira Tũpa rahɨr, Tũpa rembiguai eta ɨva pendar nungar yuvɨreco. \v 37 Moisés rembicuachía agüer pɨpe niha caha pãhu sendɨ vahe resendar oicua uca cuerayevɨsa yandeu. Aheve aipo ehi: “Ahe niha yande ramoi aracahendar Abraham, Isaac, Jacob Tũpa” ehi. \v 38 ¡Tũpa ndahei omano vahe Tũpa! ¡Ahe rumo oicove vahe ité Tũpa secoi! Esepia, chupe opacatu yuvɨrecove vahe —ehi saduceo upe. \p \v 39 Evocoiyase movɨro Moisés porocuaita rese oporombohe vahe aipo ehi: \p —Supi eté aipo ere, Porombohesar —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 40 Sese niquerẽhɨ iri eté mbahe rese oporandu ãgua yuvɨreco chupe. \s1 ¿Ava suindar pĩha Poropɨ̃sɨrosar? \p \v 41 Evocoiyase Jesús aipo ehi ahe ava upe: \p —¿Mahera ru, “Poropɨ̃sɨrosar David suindar ité” ehi yuvɨreco? \v 42 David teieté niha aipo ehi güembicuachía pɨpe: \q1 ‘Yar aipo ehi che Yar upe: \q1 Eguapɨ che acato cotɨ \v 43 acoi che amondose voi eté nde amotarẽhɨmbar ñenopɨha ãgua nde povrɨve yuvɨreco’ ehi David aracahe. \m \v 44 ¿Mahera ru, “Poropɨ̃sɨrosar David suindar secoira” peye? David teieté, “Che Yar” ehise chupe —ehi Jesús ahe ava upe. \s1 Jesús oicua uca Moisés porocuaita rese oporombohe vahe recocuerai \p \v 45 Opacatu ava oñehe rendu vɨteseve, Jesús aipo ehi güemimbohe upe: \v 46 “Peicua catu co Moisés porocuaita rese oporombohe vahe sui. Esepia, ahe oturucuar ipucu vahe rese oguata pota rai yuvɨreco yepi, iyavei oipota oyeupe ‘avɨrave’ apo ãgua ocar rupi omboeteisa pɨpe yuvɨreco. Oseca avei tenda porañete catu vahe güenara otũparo pɨpe, carusave avei oseca tenda avɨye catu vahe yuvɨreco. \v 47 Iyavei vɨrocua-rocuaño tẽi cuña imer mano vahecuer rẽta ichui. Oarondaguã tẽi avei oyeroquɨ pucu-pucu yuvɨreco. Ahe rumo oipɨsɨra Tũpa ñemoɨrosa ipĩrata catu vahe yuvɨreco curi” ehi güemimbohe eta upe. \c 21 \s1 Cuña imer mano vahecuer iparaɨsu vahe porerecosa \p \v 1 Ipare Jesús osepia ava imbahe eta vahe omondose oporerecosa guarepochi rɨru pɨpe yuvɨreco. \v 2 Aheve avei cuña imer mano vahecuer iparaɨsu vahe, omondo ñuvɨriomi guarepochi oporerecosa. \v 3 Evocoiyase Jesús aipo ehi: \p —Supi eté co cuña iparaɨsu vahe omondo catu oporerecosa opacatu mbahe yar sui. \v 4 Esepia, ava imbahe eta vahe, oguarepochi rumbɨrer tẽi omondo oporerecosa Tũpa upe yuvɨreco. Co cuña rumo oparaɨsusa pɨpe vɨrecomi vahe guarepochi oyeupe, opacatu ité omondo oporereco ãgua Tũpa upe —ehi. \s1 Jesús omombehu tũparo guasu monduru ãgua \p \v 5 Evocoiyase amove semimbohe oñehe yuvɨreco tũparo guasu recocuer rese: “Co tũparo niha icatuprɨ vahe, ita mopuhaprɨ, porerecosa sui opacatu mbahe icatuprɨ ipɨpe” ehi yuvɨreco. Jesús rumo aipo ehi: \p \v 6 —Oimera arɨ opacatu co mbahe cũritei pesepia vahe pɨpe ndipoi chietera que ñepei ita oyeha vɨte vahe; opacatu ité imondurusara curi —ehi güemimbohe eta upe. \s1 Cañɨ renonde sepiasara setá mbahe poromondɨisa ɨva rese \p \v 7 Evocoiyase semimbohe eta oporandu yuvɨreco chupe: \p —Ore mbohesar, ¿mbahese vo aipo mbahe yavɨyera? ¿Mbahe poromondɨisa rese rane vo icuasara curi? —ehi yuvɨreco. \p \v 8 Evocoiyase aipo ehi güemimbohe eta upe: “Peicua catu, peyembopa ucai rene catu. Esepia, setá ava yugüerura, ‘Che niha Poropɨ̃sɨrosar aico, cũritei osupitɨ arɨ imombehuprɨ yandeu’ ehi tẽira yuvɨreco. Ndaperoyai chira rumo ava aipo ehi vahe. \v 9 Acoi peyanduse vavasa iyavei tecua pɨpendar oyeupe vavase, ndapeyembosɨquɨyei chira rumo serãcua anduse ichui. Evocoi nungar rane ité niha oimera. Ndehi vɨtei chira rumo arɨ cañɨ” ehi. \p \v 10 “Ñepei ɨvɨ pɨpendar ovavara ambuae ɨvɨ pɨpendar rese oyeupe yuvɨreco. \v 11 Ahese avei oimera ɨvɨ rɨrɨi tuvichá vahe, tɨavor, mbaherasɨsa opacatu-catu tẽi tecua rupi. Iyavei pesepiara ɨva rese mbahe pe mbosɨquɨye vahe, poromondɨisa tuvichá vahe avei curi. \p \v 12 “Co mbahe-mbahe tẽi reime renondeve rumo pe pɨsɨra yuvɨreco che recocuer sui mara-mara tẽi pe rereco ãgua. Pe reraso aveira pẽu porandu ãgua tũparove, pe roquenda aveira, iyavei pe rerasora mborerecuar rovai, mborerecuar ɨvate catu vahe rovai avei yuvɨreco che recocuer sui tẽi. \v 13 Ipɨpe pemombehura che recocuer chupe yuvɨreco. \v 14 ‘Aipo ahera añehe’ ndapeyei chira pepɨhañemoñeta rereco pe yeepɨ ãgua. \v 15 Esepia, che amondora che mbahecuasa pe ñehe ãgua. Ndoicatui chietera evocoiyase pe amotarẽhɨmbar imboyevɨ yuvɨreco pẽu. \v 16 Pe amotarẽhɨra rumo pe yesupa, pe mu, pe rɨvrɨ, pe rɨquehɨr, pe mborɨpar avei. Iyavei oyucara amove pe pãhu pendar yuvɨreco. \v 17 Opacatu ava ndape ambotai chira che recocuer sui tẽi yuvɨreco. \v 18 Nocañɨi chietera rumo que ñepei pe ha pe ãca sui. \v 19 ¡Peyemovɨracua evocoi nungar mbahe upe pe ñepɨsɨro ãgua! \p \v 20 “Iyavei pesepiase ava Jerusalén rese sundao oyere tuprɨse, peicuara evocoiyase mbahe-mbahe tẽi reime ãgua yuvɨreco chupe. \v 21 Evocoiyase Judea ve yuvɨrecoi vahe toñemipa poyava voi ɨvɨtrɨ rese yuvɨreco ichui; tecua Jerusalén pɨpe yuvɨrecoi vahe, ahe toyuvɨnose poyava avei ichui. Iyavei acoi que rupi yuvɨrecoi vahe, ahe toyevɨ iri eme yuvɨreco. \v 22 Esepia, ahe arɨ oimera Tũpa ñemoɨrosa. Ahe omboavɨyera icuachiaprɨ aracahendar pɨpe imombehuprɨ. \v 23 ¡Iparaɨsu itera ahe arɨ pɨpe cuña ipuruha vahe, imembɨ pĩtani vahe avei! Esepia, oimera tecoasɨsa co ɨvɨ pɨpendar upe, ñemoɨrosa tuvichá vahe ahe ava recocuer rese. \v 24 Iyavei quɨse pucu pɨpe setá ava omanora yuvɨreco iyavei ambuae setá ava ipɨsɨprɨ serasosara ambuae ɨvɨ rese amombrɨsave. Iyavei ambuae ɨvɨ pɨpendar ava ndahei vahe judío yuvɨrecoi vahe oiporu itera tecua Jerusalén acoi osupitɨse voi eté arɨ imombehuprɨ yuvɨreco chupe” ehi. \s1 Ava Rɨquehɨr yevɨsa \p \v 25 “Ɨva rese iporẽhɨra poromondɨisa, arɨ rese, yasɨ rese, yasɨtata rese; iyavei ɨvɨ pɨpe, opacatú tecua rupi ava ndayaracua iri chira yuvɨreco. Oyembosɨquɨye guasu-guasu tẽi aveira yuvɨreco para guasu rɨapugüer renduse. \v 26 Ahese ava setá yaracua cañɨ tẽira osɨquɨyepave yuvɨreco opɨhañemoñeta guasu aise co ɨvɨ pɨpe mbahe oime vaherã sui. Ahese avei ɨva resendar opacatu mbahe orɨrɨira. \v 27 Ahese ramo opacatu ava che, Ava Rɨquehɨr, che repiara yuvɨreco, agüeyɨse ɨva quɨha rese che pĩratasa rendɨgüer porañetesa pɨpe. \v 28 Omboɨpɨse evocoi nungar mbahe, peyemonguerẽhɨ catura, peyemopoase pe querẽhɨsa pɨpe. Esepia, pe renosesa pɨhaivira mbahe tẽi sui” ehi. \p \v 29 Iyavei oporombohe ambuae mbahe rese: “Peicua tuprɨ higuera ɨvɨra recocuer, anise que ambuae ɨvɨra avei. \v 30 Co ɨvɨra soquɨ ramose, yaicua cõimi arɨ sacu vahe yepota ãgua yandeu yepi. \v 31 Na ehi aveira pẽu che ñehe rupi tuprɨ mbahe pesepiase. Sese peicuara Tũpa mborerecuasa cõimi eté secoise. \p \v 32 “Supi eté yuvɨrecove vɨtera ava osepia vahe co mbahe opase yavɨye. \v 33 Ɨva, ɨvɨ opara ocañɨ, che ñehengagüer rumo imboavɨyesa rane itera” ehi güemimbohe upe. \p \v 34 “Peicua catu, aní pemboavai eteprɨ pe mbahe reroya ãgua mbahe tẽi aposa pɨpe, pe caguar tẽisa pɨpe, co ɨvɨ pɨpendar tecocuer rese pe pɨhañemoñeta tẽisa pɨpe avei. Evocoiyase topoesapɨha eme \v 35 inungar ɨvonde ovɨapi vahe ahe arɨ pɨpe. Esepia, opacatu ava eta upe oimera evocoi nungar mbahe. \v 36 Sese peyemoingatu, peyeroquɨ arɨ rupi co mbahe tẽi sui pe yepepɨ ãgua, pe yemboyecua tuprɨ ãgua che, Ava Rɨquehɨr, rovai” ehi güemimbohe eta upe. \p \v 37 Ẽgüe ehi Jesús oporombohe arɨ rupi tũparo guasu pɨpe. Pɨ̃tu pɨpe evocoiyase opɨta ɨvɨtrɨ Olivo rese. \v 38 Iyavei opacatu ava yuvɨraso añihiveive tũparo guasu pɨpe iñehe rendu ãgua yepi. \c 22 \s1 Yemomborandusa Jesús yuca ãgua \p \v 1 Ovɨrovɨse Pascua pieta pan ndayapepoi vahe hu ãgua, \v 2 ahese pahi rerecuareta, Moisés porocuaita rese oporombohe vahe avei ava sui osɨquɨyepave, oseca-seca tẽi Jesús yuca ãgua yuvɨreco. \p \v 3 Evocoiyase Caruguar oique Judas pɨha pɨpe, ahe acoi doce tuprɨ semimbohe pãhu pendar Iscariote serer vahe. \v 4 Ahe oso pahi eta rerecuar yuvɨrecoi vahe upe, tũparo rãrosar yuvɨrecoi vahe upe avei imoñeta ãgua, “Tamondo Jesús pe povrɨve” ehi. \v 5 Ahe evocoiyase oyembovɨharete yuvɨreco. “Yamondo guarepochi chupe” ehi voi eté yuvɨreco. \v 6 Judas evocoiyase, “Avɨye” ehi. Oseca voi ava porẽhɨseve Jesús mondo ãgua yamotarẽhɨmbar upe. \s1 Yande Yar caru agüer ipa vahe \p \v 7 Oyepota arɨ yɨpɨndar vahe pan ndayapepoi vahe hu ãgua. Ahe pɨpeve avei ovesa Pascua pieta resendar yucaprɨ seropovẽhesa yepi. \v 8 Evocoiyase Jesús omondo güemimbohe Pedro, Juan reseve aipo ehi: \p —Peso, tapemoingatu yande caru ãgua Pascua pieta resendar —ehi. \p \v 9 Semimbohe rumo, \p —¿Que vo ereipota oromoingatura? —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 10 Evocoiyase aipo ehi: \p —Peyepotase tecua pɨpe, aheve pesepiara mbɨa vɨreco vahe cambuchi pɨpe ɨ. Pesora sẽtave supi. \v 11 Aipo peyera peñehe oɨ yar upe: “Ore mbohesar oporandu: ‘¿Uma oɨ pɨpe vo Pascua pieta resendar orohura che remimbohe rese?’ ehi” peyera. \v 12 Evocoiyase ahe omboyecuara oɨ guasu, ɨvatendar pẽu. Aheve pemoingatura yande caru ãgua —ehi güemimbohe upe. \p \v 13 Ipare ahe yuvɨraso, semimombehu rupi tuprɨ ité osepia mbahe. Aheve omoingatu carusa Pascua pieta resendar yuvɨreco. \p \v 14 Osupitɨse icaru ãgua apóstol reseve yuvɨroguapɨ mesave. \v 15 Evocoiyase aipo ehi: \p —¡Cueseve tẽi eté niha aipota acaru vaherã pe pɨri Pascua pieta resendar rese che mano ãgua renonde! \v 16 Esepia niha, ndayapo iri chira pieta Pascua resendar acoi yavɨyese voi eté Tũpa mborerecuasa pɨpe —ehi. \p \v 17 Evocoiyase oipɨsɨ ɨgua rɨru, “Avɨye ndeu” ehi Vu upe, iyavei aipo ehi: \p —Co amondora pẽu, perova-rova peyacatu. \v 18 Esepia, co pɨpe suive ndaɨhu iri chira uva rɨcuer acoi ouse voi Tũpa mborerecuasa —ehi. \p \v 19 Ipare oipɨsɨ pan, “Avɨye ndeu” ehi Vu upe. Aipo ohe pare ombohi-mbohi imondo güemimbohe upe. \p —Co che rete, omboyecua imondopɨrã pe recocuer rese. Na peyera pe mahenduhasa pɨpe che rese yepi —ehi. \p \v 20 Ẽgüe ehi avei carusa pare yapo ɨgua rɨru rese aipo ehi: \p —Co ɨgua rɨru pɨpendar omboyecua che Ru remimbotar ipɨasu vahe pẽu nara, ahe che ruvɨ ipɨyerepɨrã pe recocuer rese nara. \v 21 Cũritei rumo oime mbɨa mesave yande pɨri che mondo vaherã che amotarẽhɨmbar upe. \v 22 Supi eté imboavɨyesa itera che, Ava Rɨquehɨr, rese ñehesa yɨpɨve imombehuprɨ. ¡Iparaɨsu catura rumo acoi mbɨa che mondosar! —ehi. \p \v 23 Evocoiyase aipo ehise, semimbohe oporandu-randu tẽi oyeupe: “¿Ava pĩha ẽgüe ehi?” ehi tẽi yuvɨreco. \s1 ¿Ava vo ɨvate catu vahe? \p \v 24 Ipare voi semimbohe oñemoñeta guasu yuvɨreco oyese, ipɨhañemoñeta ‘avɨyeteramo che imboeteiprɨ catu vahe aicora oporocuaise Jesús’ ohesave yuvɨreco. \v 25 Evocoiyase Jesús aipo ehi: “Ava mborerecuar co ɨvɨ pɨpendar oyocuai pĩrata ava yuvɨreco yepi. Ahe chupe rumo, ‘Mbahe tuprɨ aposar’ ehi yuvɨreco. \v 26 Pe rumo ẽgüe ndapeyei chira. Acoi oyemboɨvate pota vahe, toyemochĩhivaheño güeco mbegüesa pɨpe. Acoi ava cuaisar, tihañeco catu ambuae ava rese. \v 27 ¿Uma pĩha ɨvate catu vahe: co mesave oguapɨ vahe ocaru yuvɨreco? ¿Sese ihañeco vahe tie? Acoi mesave oguapɨ vahe niha. Che rumo co aico pe pãhuve inungar pe rese ihañeco vahe. \p \v 28 “Pe rumo peico vahe che rupi yepi opacatú che recoãhasa pɨpe. \v 29 Sese che amondo pẽu pe mborerecuasa inungar che Ru ombou cheu che mborerecua ãgua. \v 30 Esepia, pecarura iyavei peɨhura che mborerecuasave che pɨri. Iyavei peguapɨra opacatu judío recocuer rese porandu ãgua” ehi güemimbohe upe. \s1 Jesús, “ ‘Ndaicuai vahe evocoi mbɨa’ erera cheu” ehi Pedro upe \p \v 31 Aipo ehi avei yande Yar: \p —Simón, Simón, esendu: Caruguar oporandu pe recoãha ãgua rese. \v 32 Che rumo ayeroquɨ nde rese nde yeroyasa paneẽhɨ ãgua. Ereyevɨse cheu, emonguerẽhɨ catu ambuae nde rɨvɨreta imovɨracua uca ãgua yuvɨreco oyese —ehi Pedro upe. \p \v 33 —Che Yar, che rumo ayemoingatu voi eté nde rupi che so ãgua nde roquendasave iyavei che mano ãgua nde rupi —ehi Pedro chupe. \p \v 34 —Pedro, supi eté amombehu ndeu: co pɨpe, tacura ñehe renondeve, nde, “Ndaicuai eté evocoi mbɨa” erera mbosapɨ oyupagüer rupi cheu —ehi. \s1 Vɨrovɨ ité Jesús recoãha ãgua \p \v 35 Evocoiyase Jesús oporandu güemimbohe eta upe: \p —Opomondose acoi mbahe rɨru porẽhɨ, guarepochi rɨru porẽhɨ, ambuae pe pɨtaqui ndugüer rerasoẽhɨse, ¿ipane vo acoi mbahe ahese pẽu? —ehi. \p —Aní eté —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 36 Evocoiyase, \p —Cũritei, acoi mbahe rɨru vɨreco vahe, tovɨrecoveño, guarepochi rɨru vɨreco vahe, tovɨrecoveño avei; acoi ndovɨrecoi vahe quɨse pucu, tomondo oyeaosa quɨse repɨrã. \v 37 Supi eté amombehu pẽu: iyacatu ité imboavɨye tuprɨ ãgua co che rese ñehesa imombehuprɨ aipo ehi vahe: ‘Ava vɨreco ndaseco põrai vahe nungar yuvɨreco’ ehi vahe. Supi eté yavɨyera co icuachiapɨrer che resendar —ehi. \p \v 38 Evocoiyase semimbohe aipo ehi yuvɨreco: \p —Ore Yar, cohave oime ñuvɨrío quɨse pucu —ehi. \p —Ahe güeraño ité avɨye —ehi güemimbohe eta upe. \s1 Jesús oyeroquɨ Getsemaní ve \p \v 39 Ipare Jesús osẽ oso ɨvɨtrɨ Olivo ve. Ahe ɨvɨtrɨve oso yepi, aheve semimbohe yuvɨraso yuvɨreco supi. \v 40 Oyepotase aheve yuvɨreco, Jesús aipo ehi güemimbohe upe: \p —Peyeroquɨ angaipa pe yapoẽhɨ ãgua —ehi. \p \v 41 Ipare oyepepɨ güemimbohe sui, inungar ita imombosa vahe amombrɨmi, aheve oñenopɨha, oyeroquɨ \v 42 aipo ehi: “Che Ru, ereipotase, che renose eve co mbahe tẽi sui; tayapo eme che remimbotar tẽi, nde remimbotar rupira rumo” ehi. \p \v 43 Evocoiyase oyemboyecua Tũpa rembiguai chupe, seco momirata ãgua. \v 44 Mbahe-mbahe tẽi porarasa pɨpe oyeroquɨ catu. Ahese sacuvor inungar tuvɨ osẽ ichui otɨquɨ ɨvɨve. \p \v 45 Oñarapuhase oyeroquɨsa sui, oyevɨ oso güemimbohe uve. Ahe rumo opaño yuvɨroque yuvɨrocua ovɨharẽhɨsa pɨpe. \v 46 Evocoiyase, \p —¡Mahera opaño peque! Peñarapuha, peyeroquɨ catu pe vɨapiẽhɨ ãgua mbahe tẽi pɨpe —ehi güemimbohe upe. \s1 Jesús oipɨsɨ yuvɨreco \p \v 47 Jesús ñehe vɨteseve, oyepota atɨ ava yuvɨreco chupe. Judas doce semimbohe pãhu pendar tenonde secoi. Ahe oyemboya oso sese sovaupɨte ãgua. \v 48 Evocoiyase aipo ehi Judas upe: \p —Judas, ¿mahera vo che, Ava Rɨquehɨr, rovaupɨtesa pɨpe che mondo eve che amotarẽhɨmbar upe? —ehi. \p \v 49 Semimbohe eta rumo, mbahe-mbahe tẽi repiase, oporandu yuvɨreco: \p —Ore Yar, ¿yavavara yande quɨse pucu pɨpe? —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 50 Ñepei rumo supindar, pahi rerecuar ɨvate catu vahe rembiguai nambi yasu cotɨndar oyasɨa. \v 51 Ahe rumo, \p —Teheni, evocoi rupive —ehi güemimbohe eta upe. \p Ipare opoco inambi rese ombogüera voi. \v 52 Ichui aipo ehi güecasar opacatu pahi eta rerecuar upe, tũparo rãrosar upe, tecua pɨpendar rerecuar upe avei: \p —¿Quɨse pucu, ɨvɨra reseve-seve rutei co peyu che ropeña, imonda rai vahe nungar che rereco peye? \v 53 Aicose tũparo pɨpe pe pãhuve arɨ yacatu rupi, na ndapeyapoi eté co nungar cheu. Avɨyeño rumo, oyepota ité niha pẽu imombehuprɨ Caruguar pĩratasa pɨpe mbahe-mbahe tẽi apo ãgua —ehi. \s1 Pedro, “Ndaicuai vahe evocoi mbɨa” ehi Jesús upe \p \v 54 Evocoiyase Jesús oipɨsɨ yuvɨreco, ovɨraso pahi eta rerecuar ɨvate catu vahe rẽtave yuvɨreco. Pedro rumo amombrɨ rupive tẽi osaquɨcue moñaño oso. \v 55 Aheve ñachimbrɨ pɨpe oyatapɨ yuvɨreco, oyere tuprɨ tata rese oyepehe yuvɨnoi. Aheve avei Pedro ipãhuve chini. \v 56 Evocoiyase cuña mbiguai, osepiase Pedro, omahe tuprɨ iri sese aipo ehi: \p —Co ava avei niha acoi Jesús rupindar —ehi. \p \v 57 Ahe rumo aipo ehiño: \p —Cuña, ndaicuai vahe ité ahe mbɨa —ehi. \p \v 58 Iparemi tẽi ambuae osepiase aipo ehi chupe no: \p —Nde ité niha acoi supindar ereico —ehi. \p —Aní mbɨa, aipo ere tẽi, ndahei eté rumo che supindar aico —ehi. \p \v 59 Ñepei hora paremi tẽi, ambuae aipo ehi chupe: \p —Supi eté rumo co ité supi secoi vahe. Esepia, Galilea ɨguar ité niha —ehi. \p \v 60 Sese aipo ehi: \p —¿Mbahe vo catu aipo nde ñehesa? Ndasenducuai eté —ehi. \p Aipo ihe vɨteseve, oñehe tacura. \v 61 Evocoiyase yande Yar oyemboyere sese. Ahe ramoseve oyemomahenduha: “Co pɨpe tacura ñehe renondeve, ‘Ndaicuai vahe’ erera mbosapɨ oyupagüer rupi cheu” ihe agüer rese. \v 62 Ahese osẽ, oyasehó iteanga oso. \s1 Sãrosar mara-mara tẽi Jesús vɨreco yuvɨreco \p \v 63 Evocoiyase ava Jesús rãrosar iguayɨ tẽi yuvɨrocua-rocua yuvɨreco sese. \v 64 Osesacua yuvɨreco. Ipare oporandu yuvɨreco chupe: \p —¡Eicua ité ru, ava evocoi ocua nde rese! —ehi yuvɨreco chupe. \p \v 65 Iyavei setá mbahe rese oñehe-ñehe tẽi yuvɨreco chupe. \s1 Jesús serasosa ava ñemonuhasa ɨvate catu vahesave \p \v 66 Ahe arɨ pɨpe, cõhese, oñemonuha ava judío rerecuar, pahi eta rerecuar iyavei opacatu Moisés porocuaita rese oporombohe vahe yuvɨreco Jesús reraso uca ãgua ava ñemonuhasa ɨvate catu vahesave, oporandu mbahe rese yuvɨreco chupe: \p \v 67 —¿Supi eté vo nde Poropɨ̃sɨrosar ereico? Emombehu ru oreu —ehi yuvɨreco chupe. \p —Amombehuse rumo pẽu, ndache reroyai chietera peye —ehi judío rerecuar upe—. \v 68 Inungar che aporanduse mbahe rese pẽu, pe avei ndapemboyevɨi chietera cheu viña no. \v 69 Co pɨpe suive rumo che, Ava Rɨquehɨr, aguapɨra Tũpa mbahe mboavaisarẽhɨ acato cotɨ —ehi. \p \v 70 Ichui opacatu ava oporandu yuvɨreco chupe: \p —Evocoiyase, ¿nde ité ereico Tũpa Rahɨr? —ehi. \p —Supi eté niha aipo aipo peye cheu —ehi mborerecuareta upe. \p \v 71 Evocoiyase ahe aipo ehi yuvɨreco: \p —¡Indó! ¿Ava iri vo evocoiyase mbahe omombehura yandeu? Yasendu niha iñehe ité cute —ehi mborerecuar oyeupe yuvɨreco. \c 23 \s1 Jesús serasosa mborerecuar Pilato rovai \p \v 1 Evocoiyase opacatu ava opũha yuvɨreco Jesús reraso ãgua mborerecuar Pilato rovai. \v 2 Aheve oiñehengapo aipo ehi yuvɨreco: \p —Orosepia co mbɨa oipɨhañemoñeta rerova atɨ uca ava yande recua rupindar aipo ehi: “Pemondoi rene Roma pendar mborerecuar ɨvate catu vahe upe guarepochi” ehi. Iyavei, “Che Poropɨ̃sɨrosar mborerecuar ɨvate catu vahe aico” ehi oico —ehi yuvɨreco Pilato upe. \p \v 3 Evocoiyase Pilato oporandu chupe: \p —¿Nde ité vo judío rerecuar ɨvate catu vahe? —ehi. \p —Nde niha aipo, “Ahe ereico” ere cheu —ehi imboyevɨ Pilato upe. \p \v 4 Evocoiyase Pilato aipo ehi pahi eta rerecuar upe opacatu ava upe avei: \p —Che rumo namohai eté co mbɨa que mbahe oyapo vaherã —ehi \p \v 5 Ahe ava eta rumo, \p —Supi eté opacatu ava oipɨhañemoñeta mboyeavɨratɨ́ uca opacatu tecua rupindar. Yɨpɨndar omboɨpɨ Galilea rupi oico. Cũritei co Judea ve ẽgüe ehiño ité —ehi ava eta Pilato upe yuvɨreco. \s1 Jesús imondosa mborerecuar Herodes rovai \p \v 6 Pilato osenduse aipo ñehesa oporandu, “¿Supi eté pĩha co mbɨa Galilea ɨguar?” ehi. \v 7 “Ahe pendar ité” ehise yuvɨreco chupe, ahese omondo Herodes upe, ahe acoi mborerecuar Galilea rupindar. Ahese avei secoi Jerusalén ve. \v 8 Herodes sorɨvete Jesús repiase. Esepia, setá arɨ osepia pota tẽi serãcua anduse yepi. Evocoiyase oipota ité poromondɨisa oyapo vaherã oyeovaque viña. \v 9 Sese oporandu atɨ mbahe rese chupe. Nomboyevɨi eté rumo Herodes upe. \v 10 Aheve opacatú pahi eta rerecuar iyavei Moisés porocuaita rese oporombohe vahe eta seroɨ̃rosave oñemoñeta-ñeta tẽi sese Herodes rovaque yuvɨreco. \v 11 Evocoiyase Herodes osundao eta reseve iñehe mara-mara tẽi Jesús upe sese oguayɨ tẽisa pɨpe yuvɨreco. Omboyemonde avei turucuar iporañete vahe pɨpe yuvɨreco. Ẽgüe ehi imboyevɨ Herodes Pilato upe. \v 12 Ahe arɨ pɨpe suive oyemborɨ Pilato Herodes rese. Ndoyeambotai vahe tie yɨpɨndar yuvɨreco viña. \s1 “¡Tayatɨcasa!” ehi Jesús upe yuvɨreco \p \v 13 Evocoiyase Pilato opa uca omonuha opacatu pahi eta rerecuar, judío rerecuareta, opacatu ava eta avei. \v 14 Ipare aipo ehi chupe: \p —Pe niha peru co mbɨa cohave cheu, ‘Omañeco tẽi ava secua rupi’ peye. Che rumo aporandu tẽi pe rovaque mbahe rese chupe. Ndipoi eté rumo mbahe sembiapo naporai vahe pe remimombehu rupi. \v 15 Herodes avei, ‘Ndipoi mbahe sembiapo naporai vahe imano ãgua’ ehi. Sese omboyevɨño Jesús imbou cheu. \v 16 Ainupa ucara rumo. Ipare amoseñora —ehi Pilato. \p \v 17 Pascua pieta pɨpe iya ité Pilato ava upe ñepei soquendaprɨ mose ãgua. \p \v 18 Opacatú guasu rumo ava oñehe pĩrata yuvɨreco aipo ehi: \p —¡Co topɨtaño oreu! ¡Barrabás emoseño! —ehi ava eta Pilato upe. \p \v 19 Co mbɨa Barrabás tecua pɨpe mbahe tẽi mopuhasa sui iyavei oporapichisa sui oyeoquenda uca vahe. \v 20 Pilato rumo omose pota Jesús viña. Sese oporandu iri ava upe imose ãgua. \v 21 Ahe rumo osapucai pĩrata catu yuvɨreco: \p —¡Aní, tayatɨcasa! ¡Tayatɨcasa curusu rese! —ehi atɨ-atɨño yuvɨreco. \p \v 22 Imombosapɨsa rese Pilato oñehe iri: \p —¿Mbahe ité vo oyapo naporai vahe? Ndipoi eté niha que mbahe sembiapo yuca ãgua, ainupa uca tẽira rumo. Ipare amoseñora —ehi. \p \v 23-24 Ava rehɨi rumo osapucai pĩratá catu yuvɨreco, “Tayatɨcasa ité” ehi-ehiño yuvɨreco. Sese chupe, “Tayaposa evocoiyase semimbotar yuvɨreco” ehiño Pilato ava eta upe. \v 25 Ẽgüe ehi imose co mbɨa Barrabás, acoi soquendaprɨ mbahe-mbahe tẽi mopuhasa sui, iporapichisa sui avei ava remimbotar rupi. Ipare omondo Jesús sãrosar upe ava remimbotar apo ãgua sese. \s1 Jesús yatɨcasa curusu rese \p \v 26 Oime mbɨa Simón serer vahe Cirene ɨguar ou vahe que co cotɨ rupi sui. Ovɨrasose Jesús yuvɨreco yatɨca ãguave, ahe mbɨa upe, “Nde terevosɨi curusu rese Jesús raquɨcuei” ehi voiño tẽi yuvɨreco. \p \v 27 Ava rehɨi yuvɨraso saquɨcuei. Cuña avei setá oyaseho ovɨharẽhɨsave yuvɨreco sese. \v 28 Omahese rumo cuña rese aipo ehiño chupe: \p —Cuña Jerusalén ɨguar, peyasehoi rene che rese. Peyese ae peyaseho, pe membrɨ rese avei. \v 29 Esepia, oura arɨ naporai vahe. Ahese aipo peye tẽira: ‘Avɨye catu acoi cuña nimembɨi vahe iyavei ndoicuai vahe imocambu omembrɨ’ peye tẽira. \v 30 Ahese avei ava ɨvɨtrɨ uve aipo ehira yuvɨreco: ‘¡Tovɨapi ore harɨve!’ ehira osɨquɨyepave. Iyavei ɨvɨvate vahe upe: ‘¡Tore mi!’ ehi tẽira yuvɨreco. \v 31 Esepia, ẽgüe ehise ɨvɨra yɨvɨve vɨtese, ¿mara ehira vo catu oɨpise? —ehi cuña eta upe. \p \v 32 Iyavei vɨraso ñuvɨrío mbɨa ndaseco põrai vahe supive yatɨcapɨrã yuvɨreco. \v 33 Oyepotase Ava Ãca Cangüer serer vahesave, aheve oyatɨca curusu rese yuvɨreco. Iyavei oyatɨca ñuvɨrío mbɨa, ñepei mbahe rese ipocosa cotɨ, ambuae evocoiyase mbahe rese ipocoẽhɨsa cotɨ. \v 34 Ahese Jesús aipo ehi: \p —Che Ru, ndeñero co ava upe sembiapo rai rese. Esepia, ndoicuai co mbahe güembiapo yuvɨreco —ehi. \p Sundao evocoiyase iguayɨño Jesús turucuar rese oyeupe imboyaho-yaho ãgua yuvɨreco. \v 35 Ava rehɨi osepia yuvɨreco; mborerecuareta avei seroɨ̃rosave aipo ehi yuvɨreco chupe: \p —Oipɨ̃sɨro ambuae ava, toñepɨsɨro ru ahe ae ité cute Tũpa Rembiporavo Poropɨ̃sɨrosar güecosa pɨpe —ehi yuvɨreco. \p \v 36 Iyavei sundao seroɨ̃ropare omondo vinagre itoɨhu yuvɨreco, \v 37 iyavei aipo ehi yuvɨreco chupe: \p —¡Nde niha aipo ava judío eta rerecuar guasu ereico! ¡Eñepɨsɨro ru nde ae ité! —ehi sundao eta yuvɨreco chupe. \p \v 38 Curusu rese ñaca harɨve icuachiaprɨ aipo ehi oĩ: “Co judío rerecuar guasu” ehi. \p \v 39 Evocoiyase ndaseco põrai vahe yatɨcaprɨ iñehe mara tẽi chupe aipo ehi: \p —¡Nde Poropɨ̃sɨrosar ereicose, eñepɨsɨro ru nde ae, ore avei ru ore pɨ̃sɨro eve! —ehi chupe. \p \v 40 Ambuae evocoiyase aipo ehi voi ondugüer uve: \p —¿Nderesɨquɨyeimi rutei vo Tũpa sui? Nde avei niha ocañɨ tẽi vaherã. \v 41 Yande rumo co yande rembiapo sui tẽi mara-mara tẽi yande rereco yuvɨreco; co mbɨa rumo mbahe sembiapoẽhɨ pɨpe sui tẽi na ehi serecosa —ehi ondugüer upe. \p \v 42 Evocoiyase aipo ehi iri: \p —Jesús, che paraɨsuerecomi tẽi eve nde eremboɨpɨse nde mborerecuasa —ehi. \p \v 43 Evocoiyase omboyevɨ chupe: \p —Supi eté co pɨpe ereicora tecua apɨrẽhɨ vahesave che rupi —ehi Jesús ahe mbɨa upe. \s1 Jesús mano agüer \p \v 44 Osupitɨse rumo mbɨter arɨ, opa tuprɨ pɨ̃tu ɨvɨ rupi; las tres pɨpe rumo opa icatu. \v 45 Arɨ avei ogüe tuprɨ, turucuar guasu tũparo asɨasa avei mbɨter rupi tuprɨ ovo. \v 46 Evocoiyase Jesús oñehe pĩrata: \p —¡Che Ru, amondo che espíritu ndeu! —ehi. \p Aipo ohe pare voi omano. \p \v 47 Evocoiyase Roma ɨguar sundao rerecuar osepiase co mbahe poromondɨisa Tũpa mboeteisa pɨpe aipo ehi: \p —Supi eté co mbɨa ndaseco marai vahe —ehi. \p \v 48 Iyavei opacatu ava supindar yuvɨrecoi vahe osepiase co nungar mbahe, oyepochiha nupa-nupa tẽi oyepɨhamondɨisa pɨpe yuvɨreco. \v 49 Opacatu avei ava oicua vahe Jesús, ipãhuve cuña Galilea sui yugüeru vahe, osepiaño tẽi amombrɨve co nungar mbahe yuvɨreco. \s1 Jesús apocatu agüer tuvɨpa pɨpe \p \v 50-51 Oime mbɨa avɨye eteprɨ vahe, ahe serer José, tecua Arimatea pendar. Ahe tecua ɨvɨ Judea pɨpendar, judío rerecuar ñemonuhasa ɨvate catu vahe pendar secoi. Ahe mbɨa vɨroya vahe ité Tũpa ombou vaherã omborerecuasa pɨpe mbahe moingatu ãgua. Sese ndahei ipɨhañemoñeta rupi co mborerecuar oyapo vahe mbahe Jesús upe yuvɨreco. \v 52 Evocoiyase ahe oso Pilato rẽtave oporandu ãgua Jesús rehõgüer rese. \v 53 Curusu sui seroyɨ pare voi, oimama turucuar secose vahe pɨpe, ipoyava imondo tuvɨpa pɨpe ita guasu yohoprɨ ndiporusa vɨtei vaheve yuvɨreco. \v 54 Esepia, ahe arɨ omoingatu mbahe mbɨtuhusa arɨ upe nara, ahe mbɨtuhusa rumo osupitɨ pota ité. \p \v 55 Cuña yugüeru vahe Jesús rupi Galilea sui, yuvɨrasoño ité suvɨpave, osepia sehõgüer apocatuse yuvɨreco. \v 56 Oyevɨse güẽtave yuvɨreco omoingatu mbahe sɨ̃acua vahe tehõgüer resendar ipichi ãgua. \c 24 \s1 Jesús ocuerayevɨ \p Ahe cuña opɨtuhu mbɨtuhusa arɨ pɨpe judío porocuaita reroyasave yuvɨreco. \v 1 Cõhe ramomise domingu pɨpe, oyevɨ yuvɨraso tuvɨpave mbahe sɨ̃acua vahe reseve. \v 2 Oyepotase yuvɨreco tuvɨpave, osepia soquendasa ita guasu ndipo irise güendagüerve. \v 3 Evocoiyase yuvɨroique voi tuvɨpa pɨpe. Ndoyosui rumo yande Yar rehõgüer yuvɨreco. \v 4 Ndoyembovɨhai tẽi; ndoicatu iri. Ahese avɨyeteramo tẽi osepia ñuvɨrío mbɨa iturucuar sendɨ vahe oɨpɨve yuvɨreco. \v 5 Opaño ñaca ɨvɨso ɨvɨ cotɨ yuvɨreco osɨquɨyepave. Evocoiyase co mbɨa aipo ehi yuvɨreco chupe: \p —¡Mahera peseca tuvɨpa pãhu rupi ava oicove vahe! \v 6 Ndipoi mo cohave; ocuerayevɨ mo ahe. Peyemomahenduha iñehengagüer ɨvɨ Galilea rupi omombehu vahecuer rese, \v 7 “Che, Ava Rɨquehɨr, imondoprɨra ava angaipa viyar povrɨve, iyavei che atɨcara curusu rese yuvɨreco. Mbosapɨ arɨ pare rumo acuerayevɨra” ehi acoi —ehi cuña upe yuvɨreco. \p \v 8 Evocoiyase cuña oyemomahenduha voi Jesús ñehengagüer rese yuvɨreco. \v 9 Oyevɨse tuvɨpa sui yuvɨreco, omombehu opacatu co once apóstol yuvɨrecoi vahe upe, opacatu ambuae upe avei. \v 10 Co omombehu vahe Jesús resendar ñehesa yuvɨreco apóstol eta uve, ahe: María Magdalena, Juana, Santiago sɨ María iyavei ambuae cuña eta no. \v 11 Apóstol upe rumo oyeupe mombehuse avɨye aipo ehi tẽi vahe; ndovɨroyai eté yuvɨreco. \p \v 12 Pedro rumo yandu ramoseve voi, osẽ, oña oso tuvɨpave. Omahese tuvɨpa pɨpe, turucuar güeraño osepia co cotɨmi tuise. Evocoiyase oyepɨhamondɨi tẽi ‘¿mara ehi rutei pĩha?’ oya oyevɨ oɨve oso. \s1 Jesús oyemboyecua ñuvɨrío güemimbohe upe tecua Emaús piar rupi \p \v 13 Ahe arɨ pɨpeve caharuse, ñuvɨrío semimbohe yuvɨraso tecua Emaús ve. Ahe once kilómetro tecua Jerusalén sui. \v 14 Ahe perɨ rupi oñemoñeta yuvɨraso opacatu co mbahe oime vahecuer rese. \v 15 Oñemoñeta vɨteseve, Jesús teieté oyemboya sese, oguata supi. \v 16 Yepe osepia tẽi, ahe rumo ndoyepiacua ucai eté chupe. \v 17 Evocoiyase Jesús oporandu chupe: \p —¿Mbahe rese vo pe ñehe eteprɨ pe guatasa rupi peico? —ehi. \p Aipo hese, opɨta, ndovɨhai yuvɨnoha. \v 18 Ipãhu pendar Cleofas serer vahe omboyevɨ chupe: \p —Nde güeraño revo Jerusalén ve ereico vahe ndereicuai mbahe oime vahe tecua pɨpe —ehi. \p \v 19 Evocoiyase, \p —¿Mbahe vo oime yandeu? —ehi. \p —Jesús mo Nazaret pendar, ahe Tũpa ñehe mombehusar seco pĩrata vahe opacatu mbahe apo ãgua, mbahe mombehu ãgua avei Tũpa rovaque iyavei opacatu ava rovaque. \v 20 Omondo pahi rerecuar iyavei yande rerecuareta yamotarẽhɨsave yuca uca ãgua curusu rese yuvɨreco. \v 21 Ore rumo oroyeroya ité sese. “Ahe yande pɨ̃sɨrora yande amotarẽhɨmbar sui” orohe chupe viña. Cũritei rumo opa mbosapɨ arɨ yucare. \v 22 Ore pãhu pendar cuña ndore mbovɨhai eté oyevɨse suvɨpa sui yuvɨreco. Esepia, yɨpɨndar yuvɨrasose añihiveive tuvɨpave, \v 23 ndoyosui eté sehõgüer yuvɨreco. Ahese aipo osepia Tũpa rembiguai aipo ehi vahe yuvɨreco chupe: “Jesús mo oicove cũritei” ehi. Ahe evocoiyase yugüeru imombehu oreu. \v 24 Iyavei ambuae ore ndugüer yuvɨrasose tuvɨpave cuña remimombehu rupi tuprɨ avei. Ndosepiai eté rumo Jesús yuvɨreco —ehi Cleofas chupe tuprɨ ité. \p \v 25 Evocoiyase aipo ehi ahe ñuvɨrío mbɨa upe: \p —¡Ndapeicuai eté rumo pe pɨha pɨpe seroya tuprɨ ãgua opacatu Tũpa ñehe mombehusar remimombehugüer! \v 26 ¿Ndapeicuai vo Poropɨ̃sɨrosar iparaɨsu rane itera mbahe-mbahe tẽi vɨrecosa pɨpe güecua porañetesave güeique ãgua renondeve? —ehi. \p \v 27 Ipare opa omombehu icuachiaprɨ Moisés cuachiar pɨpendar iyavei opacatu Tũpa ñehe mombehusar cuachiar pɨpendar oyese ñehe agüer. \p \v 28 Oyepotase ahe tecuave yuvɨraso, Jesús rumo avɨye oguataño vɨte vaherã senonde. \v 29 Co mbɨa rumo oñehe yuvɨreco chupe: \p —Epɨtaño ore pɨri, caharu eteprɨ. Pɨ̃tura moco ndeu —ehi yuvɨreco chupe. \p Evocoiyase oique, opɨtaño ipɨri yuvɨreco. \v 30 Oguapɨse yuvɨnoi mesave, oipɨsɨ pan, “Avɨye ndeu” ehi Tũpa upe. Ipare ombohi co ñuvɨrío mbɨa upe imondo. \v 31 Ahese voi semimbohe omahecua ramo yuvɨreco sese, ahe rumo cũriteimi ndoyemboyecua iri sovai chupe. \v 32 Evocoiyase aipo ehi oyeupe yuvɨreco: \p —Yande mbopɨhañemoñeta pĩratami eté perɨ rupi oñehese yandeu co tecocuer icuachiaprɨ rese —ehi yuvɨreco. \p \v 33 Ipare ndopɨta pucu iri; oyevɨño voi yuvɨraso tecua Jerusalén ve. Aheve osepia once tuprɨ vahe apóstol, omboetasa avei. \v 34 Ahese oñemonuha vahe aipo ehi yuvɨreco: \p —Supi eté rumo yande Yar ocuerayevɨ. Esepia, oyemboyecua ité Simón upe —ehi. \p \v 35 Evocoiyase ahe avei omombehu, “Oreu avei oyemboyecua oroguatase perɨ rupi. Ombohise pan ore pɨri, ahese ramo oroicua” ehi yuvɨreco omboetasa upe. \s1 Jesús oyemboyecua güemimbohe eta upe \p \v 36 Ahe oñehe vɨteseve yuvɨreco co tecocuer rese, ahese Jesús oyemboyecua chupe aipo ehi: \p —Avɨrave, mbahe tuprɨ pɨpe tapeico —ehi güemimbohe eta upe. \p \v 37 Ahe rumo oyembosɨquɨye guasu yuvɨreco ‘hãgüer revo’ oyapave. \p \v 38 —¡Mahera pesɨquɨye! ¡Mahera pereco vɨte pe poreroyaẽhɨsa pe pɨha pɨpe! \v 39 Pemahe che po rese, che pɨ rese avei. Che ité niha co aico. Pepoco ru che rese. Tache reroya ru peye. Esepia, ava hã ndovɨrecoi voho iyavei ocangüer; che rumo areco ité —ehi güemimbohe eta upe. \p \v 40 Aipo ohe vɨteseve omboyecuapa opo, opɨ avei chupe. \v 41 Ahe rumo vorɨvetesa pɨpe iyavei oyepɨhambosɨquɨye vɨtesa sui ndovɨroya tuprɨ vɨtei eté yuvɨreco. Evocoiyase aipo ehi: \p —¿Perecomi vo mbahe yande caru ãgua? —ehi güemimbohe upe. \p \v 42 Evocoiyase omondo pira apɨremi oyɨ vahe yuvɨreco chupe. \v 43 Ipare oipɨsɨ, ohu opacatu güemimbohe rovaque. \v 44 Ipare aipo ehi: \p —Co rese acoi añehe vichico cuese pe rese aico vɨtese che mano renondeve. Yavɨye ranera opacatu ñehesa che resendar Moisés porocuaita cuachiaprɨ pɨpe, iyavei Tũpa ñehe mombehusar yuvɨrecoi vahe rembicuachiagüer pɨpe, Salmo pɨpe avei —ehi. \p \v 45 Ẽgüe ehi evocoiyase opacatu osenducua uca aracahendar icuachiapɨrer güemimbohe upe \v 46 aipo ehi: \p —Co icuachiasa Poropɨ̃sɨrosar iparaɨsura omano ãgua. Ipare mbosapɨ arɨ pare ocuerayevɨra. \v 47 Jerusalén sui tuprɨ opacatu ɨvɨ yacatu rupi imombehusara serer pɨpe, “Pemboasɨ pe angaipa, peyevɨ Tũpa upe pẽu ñeroi ãgua” hesara. \v 48 Pe niha peico opacatu co nungar mbahe repiasar imombehu ãgua. \v 49 Che amboura che Ru remimombehu pe harɨve. Pepɨtañora rumo cohave tecua Jerusalén ve acoi peipɨsɨse voi pĩratasa ɨva suindar —ehi güemimbohe eta upe. \s1 Ɨvave Jesús so agüer \p \v 50 Evocoiyase Jesús yuvɨnose tecua sui yuvɨraso tecua Betania popɨve. Aheve ñuvɨrío opo omopuha, osovasa mbahe tuprɨ reime ãgua chupe. \v 51 Ipare oyepepɨ güemimbohe sui. Ahe ramoseve serasosa ɨvave. \v 52 Semimbohe evocoiyase osapucai imboeteisave. Ipare oyevɨ Jerusalén ve vorɨvetesa pɨpe yuvɨreco. \v 53 Iyavei ahe arɨ yacatu rupi yuvɨraso tũparo guasu pɨpe osapucai Tũpa mboeteisave yuvɨreco yepi. Aipo rupive.