\id REV - Gumawana Translation Project [C.Olson Draft #24 23-Jul-2018, checked June 2002 - Paul Minter] \h NUWOGAU \toc3 Nuw \toc2 Nuwogau \toc1 Yaubada ina nuwogau Yeisu ikaiwoduwe Iyoni yaina \mt1 Nuwogau \mt2 Yaubada ina nuwogau // Yeisu ikaiwoduwe Iyoni yaina \is1 Livala Aba Vaita \ip E buki ame Iyoni igini. Iyoniyana moe Yeisu ina tovatotówana tayamo. \ip E tala 90 sinaena nakae buki ame igini. Amo tutayana kidi da Roma nava siilovina go, idi lovina geya idedevineta unana mou gagaina Yeisu ana tonumisayao siivinidi. Tauna neta Vala Dedevina sitalavaite, e da Roma sina Yeisu ina bodao siyoisidi deri goi sivaisiudi. \ip Iya Iyoni nakae, Yeisu Valena itaalavaite, tauna da Roma siyoisi sinave simla tayamo yoina Patimo goi siyato ikaaiyaka. Moe ina deri nakae. Amoko goi ikaaiyaka go, Yaubada ina nuwogau Yeisu ikaiwoduwe Iyoniyana yaina. Tutayana ikaiwoduwe, Iyoni ikalayáusa, e balomaina goi dogoiyadi igitedi. Ago Yaubada ina vatulúkwana goi Iyoniyana igite kaga nava bei isowóduwo. \ip Ame bukiyana goi tayagoi tuta ana kaba lukavava goi mou gagaidi bei sisowóduwo go, aiyuwoina tayagoi Yaubada ina bodao bei imatakavatedi. Iyoni ana masi gagaina moe dogoi aiyuwo. Tayamo moe kaga kaga nava bei sisowóduwo, manudi Yaubada iilovina. Aiyuwoina, nakona mou gagaidi tonumisa bei sibabanedi go, Iyoniyana latuwona tauyadi idi numisa goi siitogaga be siivadókana. \iot Buki Luluna \io1 1. Livala ana kaba vatowo \ior 1:1-8 \ior* \io1 2. Yeisu isowóduwo Iyoni yaina tauyana ikawoi \ior 1:9—3:22 \ior* \io1 3. Yaubada Tokalika itakínona aba kaipaki ainima aiyuwo be síula ainima aiyuwo goi \ior 4:1—11:19 \ior* \io1 4. Kaleya mana bodao sivakaleya Lami yaina \ior 12:1—14:20 \ior* \io1 5. Mou ma nokoidi ainima aiyuwo \ior 15:1—16:21 \ior* \io1 6. Babiloni ina vailai \ior 17:1—19:10 \ior* \io1 7. Yaubada ana kaleyayao idi vailai \ior 19:11—20:15 \ior* \io1 8. Yaubada ina madagina vau \ior 21:1—22:5 \ior* \io1 9. Iyoni ina livala ana kaba lukavava \ior 22:6-21 \ior* \c 1 \ms1 Livala ana kaba vatowo \mr (Nuwogau 1:1-8) \s1 Buki ana masi \p \v 1 Buki ame moe Yaubada ina nuwogau \w Yeisu\w* \w Guyau\w* ivatuluko. Ina nuwogauyana moe kaga bei giyakainava sisowóduwo go, latuwona Yeisu ikaiwoduwedi ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* yaidi. Tuwo ina \w anerose\w* ietune ima yau \w Iyoni\w*, Tauyana ina pákwana, yaigu, e aba kinana goi nuwogauyadi ivatulukoigu. \v 2 Yaubada ina livala, moe Yeisu Guyau ina talavaita, atalavaite, e nakae kaga liliuna aagitedi atalavaitedi. \v 3 Buki ame ina livala Yaubada goi sima. Tuwo ana tokatuyaivayao be nakae ana totaiyakekayao neta ina livala sikabikaaonedi, e adi dedevina bei sibabane. Moitamo. Tuta ikaponapona dogoiyadi buki ame goi bei sisowóduwo, tauna livalayana konōve be kokabiikaōne. \s1 Iyoni ina kauyagu Tomoya ana totugugunayao // asa ainima aiyuwo yaidi \p \v 4 Yau Iyoni buki ame agini iwo komi Tomoya ana totugugunayao asa ainima aiyuwo Esiya ana dadava goi yaimi. Yaubada, Baloma ainima aiyuwo,\x †a \xo 1:4 \xt Nuw 3:1-2, 4:5, 5:6.\x* be nakae Yeisu Guyau idi kanuwóiya be idi tuboina bei sivinimi. Yaubadayana Tokaiyako vata: Ame ikaaiyaka, boi nimatu ikaaiyaka go, tuta simamaima nakae bei ikaaiyaka.\x †b \xo 1:4 \xt Tat 3:14; Nuw 1:8, 4:8, 11:17, 16:5.\x* Balomayadi ainima aiyuwo Yaubada kebana esaaesaina\f ‡ \fr 1:4 \fk Kebana esaaesaina\ft : Ame tolovina ina kaba tusobu nakae. Tauyana anetava itoboine yatana goi itulaga, e iilovina.\f* matana goi sikaaiyaka. \v 5 Iya Yeisu \w Guyau\w* Totalavaita dókana \w aba numisa\w*.\x †a \xo 1:5 \xt Ais 55:4.\x* Tauyana tokámasa adi Totaoyakumgo.\x †b \xo 1:5 \xt Sam 89:27; Rom 8:29; Kol 1:15,18; Ibe 1:6.\x* Moe nakae iya ada botomoya o tadigo kada, ‘Da poyapoya adi tolovinayao adi \w Tokalibúbuna\w*.’ \p Yeisu imatakooiyeda, tuwo ikaikaina pasina ida goyo ana togaga goi italigeida. \v 6 Ilamgogoida taeboda tayamo bei kita ina bodayauwo ina kalibúbuna goi takaaiyaka be nakae Tauyana Tamana Yaubada ina togudalayao.\x † \xo 1:6 \xt Tat 19:5-6; 1Pi 2:5; Nuw 5:10.\x* Yeisuyana aba taimámina be nakae \w Tokalika\w* ame tuta be nakae tuta simamaima! \pr E nakae! \b \qc \v 7 Konōve! \qc Tauyana gaota\x †a \xo 1:7 \xt Tat 13:21.\x* goi isou imamaima.\x †b \xo 1:7 \xt Dan 7:13; Mad 24:30; Mak 13:26; Luk 21:27; 1Tk 4:17.\x* \qc Tomota liliudi, \qc nakae kidi Tauyana ana toginubasinayao, \qc bei sigite.\x †c \xo 1:7 \xt Sak 12:10; Mad 24:30; Iyo 19:34,37.\x* \qc Boda liliudi Tauyana manuna bei sitáiya. \qc Moitamo! \qc E nakae! \b \pm \v 8 ‘Yau Alipa be Omega’,\f ‡ \fr 1:8 \fk Yau Alipa be Omega\ft : Ame leta yoidi da Giriki niyadi goi. Alipa moe leta vakuumgoina moe leta a. Omega moe leta vaamliyaina o. Ame livalakaibala tayamo ana yagoina tupwana nakae madabokina. Nakae neta tadigo kada, ‘Awoinu giyaidi be gagaidi ikanidi’, moe nakae awoinu madabokidi takanidi. Ameko ana yagoina moe Yauwe anetava Yaubada be nakae aneta ilovina kaga liliuna manuna.\f*\x †a \xo 1:8 \xt Ais 44:6, 48:12; Nuw 21:6, 22:13.\x* Yauwe Yaubada kaena. \m Tauyana Tokaiyako vata: Ame ikaaiyaka, boi nimatu ikaaiyaka go, tuta simamaima nakae nava bei ikaaiyaka. Tauyana Tokalika.\x †b \xo 1:8 \xt Tat 3:14; Nuw 1:4, 4:8, 11:17, 16:5.\x* \ms1 Yeisu isowóduwo // Iyoni yaina tauyana ikawoi \mr (Nuwogau 1:9—3:22) \s1 Iyoni ina kalayáusa goi Yeisu igite \p \v 9 Yau Iyoni, siyami be nakae imi tosavaiyuwo ida \w spwagógana\w* Yeisu taiyao pasina ame nakae: Ada gedageda tayamo, ida Tomoya ina kalibúbuna goi taiyao takaaiyaka be nakae ida mesayágana tayamo ida mou pasina. E, boi tomota siyoisigu, sinavegu simla Patimo goi sikaisobuyegu akaaiyaka unana Yaubada ina livala, moe Yeisu ina talavaita, ataalavaite. \v 10 Tuta tayamo ida Tomoya ana maliyalina goi Baloma Kimaasabaina iyoisigu, e mligu goi níyana gagaina ana taiyakeka síula\x † \xo 1:10 \xt Tat 19:16,19.\x* nakae anove. \v 11 Niyanayana idigo kana, \pm ‘Kaga kuugitedi buki bilibilina goi kuginīdi. Ikavava, kuetunēdi sina Tomoya ana totugugunayao ame asayadi goi: Epeso, Simona, Pegamasi, Tuwatira, Sadesi, Piladelipiya, Laodiseya.’ \fig Buki bilibilina|src="HK00150B.TIF" size="col" ref="1:11" \fig* \p \v 12 Tuwo atugavila; latuwogu agite avatau ivaadigoigu. Atugavila, rampa ana kaba yata \w goura\w* ainima aiyuwo agitedi go, \v 13 rampayadi nauyayanaidi goi tayamo tomalatomota\x †a \xo 1:13 \xt Dan 7:13, 10:5; Nuw 14:14.\x* maisiyana agite iitáoya. Tauyana ana kwama maanawena ilosi, nakae valavana goi isou ina aena goi\x †b \xo 1:13 \xt Ais 6:1.\x* go, ina \w gigipáiwala\w* goura.\x †c \xo 1:13 \xt Dan 10:5; Nuw 15:6.\x* \v 14 E kununa poowouna tooina \w lami\w* unuununa nakae go, matana yeu sabeninimina nakae.\x † \xo 1:14 \xt Isi 1:7; Dan 7:9, 10:6; Nuw 2:18, 19:12.\x* \v 15 Aena barasa aiigabuna e yaayaina ina námala nakae.\f ‡ \fr 1:15 \fk Barasa aiigabuna\ft : Kidi idi sinapu ame nakae: Mainao kainum poyapoya goi sikabi. Sikabi ikavava, sigabu bego báila ikavava, e kainumyana imavada. Tutayana ikulamna itoboinedi siyayai bei inámala.\f*\x †a \xo 1:15 \xt Isi 1:24, 43:2.\x* Niyana gagaina ana taiyakeka bwae gagaidi sidududu nakae.\x †b \xo 1:15 \xt Isi 3:2; Nuw 14:2, 19:6.\x* \v 16 Nimakakataina goi utuna ainima aiyuwo iyooisidi. Tobuna goi sisi matana aiyuwo\f ‡ \fr 1:16 \fk Sisi matana aiyuwo\ft : Ame sisiyana siseimateyuweyuwe, matana be toluna.\f* go, sooinina isowóduwo. Maisina níyala niinimina dine nakae. \p \v 17 Tutayana Tauyana agite, aena goi akanakabobo yau kaamasigu nakae.\x †a \xo 1:17 \xt Isi 1:28; Dan 8:17-18; Ais 44:6, 48:12; Nuw 2:8.\x* Go nimakakataina goi ibisikonegu\x †b \xo 1:17 \xt Dan 8:18.\x* idigo kana, \pm ‘Taabu kuumatōita. Yau Totukumgo be Totumliya.\x †c \xo 1:17 \xt Ais 41:4, 44:6, 28:12; Nuw 2:8, 22:13.\x* \v 18 Yau maa yawoigu. Boi bogina akámasa go, kunōve, maa yawoigu akaiyako vata. Magu lovina ámasa be nakae tokámasa idi dadava adi ki ayoyoisi. \v 19 Tauna kaga kuugitedi buki goi kuginīdi. Moe dogoiyadi ame tuta sisowóduwo be nakae dogoiyadi nava bei sisowóduwo. \v 20 Utunayadi ainima aiyuwo nimakakataigu goi kuugitedi be nakae rampa ana kaba yata goura ainima aiyuwo adi yagoina vamoounidi kom yaim, tauna bei adi yagoina ataligei. Utunayadi moe Tomoya ana totugugunayao asa ainima aiyuwo adi aneroseyao.\f ‡ \fr 1:20 \fk Aneroseyao\ft : Livala ame ana yagoina geya imavadeta da Giriki niyadi goi. Livalayana ana yagoina aiyuwo; tayamo lobutu ana tolokoina go, tayamo Yaubada ana topaisewa. Neta ana yagoina lobutu, e ame tomota tayamo nakae tuirara o minista nakae. Neta ana yagoina Yaubada ana topaisewa, nakona ana yagoina moe anerose Yeisu ana totugugunayao imatakavatedi.\f* Rampa ana kaba yatayadi ainima aiyuwo moe totugúguna adi tugugunayadi ainima aiyuwo.’ \fig Rampa ana kaba yata ainima aiyuwo|src="bk00154b.tif" size="col" ref="1:20" \fig* \c 2 \s1 Tomoya ana totugugunayao // asa ainima aiyuwo goi adi leta \sr (Nuwogau 2:1—3:22) \s2 Da Epeso adi leta \p \v 1 Tauyana idigo kana, \pm ‘\w Anerose\w* Tomoya ana totugugunayao Epeso goi imatakaavatedi ana leta totugugunayadi manudi kugīni kam, \b \mi “Yau \w Yeisu\w*, Tauyagu utuna ainima aiyuwo nimakakataigu goi ayooisidi be nakae rampa \w goura\w* ana kaba yata ainima aiyuwo nauyayanaidi goi aaketoiya, ame nakae alatuwokoimi: \v 2 Imi sinapu bogina ayaagoidi. Sinapuyadi moe imi poisógana be nakae imi mesayágana. Nakae aayagoi bego toogoyoidi kokataedi be nakae vamoleyana polapola kovakakonedi, tauna koyagoi tauyadi topola. \v 3 Bogina aayagoi komi komesayágana. Mou kobabanedi unana yau yoigu ikaaiyaka yaimi go, geya kotameyeta. \v 4 Go geya kada imi sinapu madabokina dedevina yaimi geya, go sem tayamo imi sinapu akatae. Sinapuyana moe imi gimimatakoi bogina kokalave. \v 5 Tauna boi imi gimimatakoiyana gagaina konuwookavâte; moe \w matakoiyana\w* goi bogina kokapusi. Kotugavîla go, matakoi goi koguuinûwa boi nakae kogimiguinuwa. Go neta geya, bogina awowoiwo bei imi rampa ana kaba yata akabi anave. \v 6 Go geya kada komi imi sinapu madabokina igoyo geya, go sem imi guinuwa ame dedevina: Kidi Nikalete ina bodao idi sinapu kokaoliilivedi. Sinapuyadi yau nakae akaoliilivedi. \mi \v 7 Avatauwa komi neta ma taaiyami,\x †a \xo 2:7 \xt Mad 11:15; Nuw 2:11,17,29, 3:6,13,22, 13:9.\x* e \w Baloma Kimaasabaina\w* ina livala Tomoya ana totugugunayao yaidi konoveedokôidi! \mi Avatauwa komi neta kootogaga,\x †b \xo 2:7 \xt Nuw 2:11,17,26, 3:5,12,21, 21:7.\x* bei atagonemi yawana vata alovaina\x †c \xo 2:7 \xt Abv 2:9, 3:22-24; Nuw 22:2,14,19.\x* keuwoina Yaubada ina dadava dedevina goi ikaaiyaka kokani.”’ \fig Asayadi ainima aiyuwo Esiya goi Yeisu ana totugugunayao ainima aiyuwo sikaaiyaka|src="Seven Churches - Gumawana.pdf" size="col" ref="2:1—3:22" \fig* \s2 Da Simona adi leta \p \v 8 Tuwaina Tauyana idigo kana, \pm ‘Anerose aiyuwoina Tomoya ana totugugunayao Simona goi imatakaavatedi ana leta totugugunayadi manudi kugīni kam, \b \mi “Yau Yeisu Totukumgo be Totumliya,\x †a \xo 2:8 \xt Ais 41:4, 44:6, 48:12; Nuw 1:17, 22:13.\x* boi akámasa go, ame tuta maa yawoigu.\x †b \xo 2:8 \xt Nuw 1:18.\x* Ame nakae alatuwokoimi: \v 9 Imi gedageda be nakae imi tokai bogina ayaagoidi. Go geya kada imi numisa goi komi tokai geya, go sem imi numisayana goi komi kooguyau. E nakae aayagoi ami totagiwayayao toinidi sinuwonúwana kadi, ‘Kai \w Diyuu\w*, Yaubada ina bodao’ go, moe geya moitamo geya, go sem kidi Kaleya ana totugugunayao! \v 10 Gedageda giyakainava bei kobabanedi taabu komatooitêdi. Konôve! \w Totagíwaya\w* giyakainava bei imi kaleyayao iepaaisewedi bei deri goi sivaisiumi bego imi numisa ivakakone. Amoko goi maliyalina yawou sinaedi bei mou kobabane.\x † \xo 2:10 \xt Dan 1:12-15.\x* Go komi imi numisa goi kotaoyakavâta ana kadókana kokámasa, bei ami vaiwówana, moe yawoimi vata, avinimi. \mi \v 11 Avatauwa komi neta ma taaiyami,\x †a \xo 2:11 \xt Nuw 2:7.\x* e Baloma Kimaasabaina ina livala Tomoya ana totugugunayao yaidi konoveedokôidi! Avatauwa komi neta kootogaga,\x †b \xo 2:11 \xt Nuw 2:7,17,26, 3:5,12,21, 21:7.\x* ámasa aiyuwoina geya itoboineyeta iyogedegedemi.”’\x †c \xo 2:11 \xt Nuw 20:11-15, 21:8.\x* \s2 Da Pegamasi adi leta \p \v 12 Tuwaina Tauyana idigo kana, \pm ‘Anerose aitonina Tomoya ana totugugunayao Pegamasi goi imatakaavatedi ana leta totugugunayadi manudi kugīni kam, \b \mi “Yau Yeisu magu sisi matana aiyuwo go, sooinina. Ame nakae alatuwokoimi: \v 13 Bogina aayagoi ava kasa goi kokaaiyaka. Moe Kaleya ina kaba lovina\f ‡ \fr 2:13 \fk Kaleya ina kaba lovina\ft : Ame nakae igini unana kidi da Roma idi kaba lovina goi tomota sisakululu idi Sisa yaina. Sinuwonúwana tauyana yaubada tayamo. Amo tapwaroroyana gagaina toina be nakae tapwaroro polapola badabadaidi Pegamasi goi sikaaiyaka, tauna asayana goi goyo ivakaigaga; e amoko goi Kaleya itoboine ina paisewa asa liliudi yaidi irugwausidi.\f* go, tuwo yoigu yaimi goi nava koyoisiikavate o tadigo kada, ‘Yau guna sinapu \w aba numisa\w* geya kokalaveyeta.’ Moe nakae imi sinapu Antipasi ina tuta goi. Tauyana guna totalavaita dókana aba numisa, boi yaimi goi ikaaiyaka go, moeko Kaleya ikaaiyaka goi Antipasiyana sikaumate. \v 14 Go geya kada imi sinapu madabokina dedevina geya, go sem maniyemi imi sinapu akataedi. Maniyemi Balam\x †a \xo 2:14 \xt Yoy 22:5,7, 31:16; Atu 23:4; 2Pi 2:15.\x* ina vatulúkwana koyoisiikavate. Tauyana boi Balaki ivatuluko manakaena bei \w Isileli tubunao\w* adi síkwana iyato, e bei ikatubaudi bego awoinu kaasalaidi yaubada polapola yaidi sikáika be nakae simasisi goyogoyo.\x †b \xo 2:14 \xt Yoy 25:1-3.\x* \v 15 Go komi maniyemi nakae Nikalete ina bodao idi vatulúkwana koyoisiikavate. Moe vatulukwanayana Balam ina vatulúkwana nakae. \v 16 E tauna kotugavîla! Go geya, woiligu ao bei guna livala sisi sooinina nakae goi avayaviya yaimi. \mi \v 17 Avatauwa komi neta ma taaiyami,\x †a \xo 2:17 \xt Nuw 2:7.\x* e Baloma Kimaasabaina ina livala Tomoya ana totugugunayao yaidi konoveedokôidi! \mi Avatauwa komi neta kootogaga,\x †b \xo 2:17 \xt Nuw 2:7,11,26, 3:5,12,21, 21:7.\x* e mana vamoounina\f ‡ \fr 2:17 \fk Mana vamoounina\ft : Mana beredi nakae. Tateta 16:32-34 kugitedi. Go mana giyaina boi Isileli tubunao sikabi siyato Yaubada ina kanasíuna dedeogaina sinaena goi ikaaiyaka. Niga tutayana ituli ta boda sima Yaubada ina vada Solomoni iyowo sitauwe, e Yeremaya manayana ikabi ivamou ikaaiyaka ana kadókana Yaubada ana kinava ima. Amo tutayana Yaubada ina bodao moe kidi Isileli tubunao aiyuwoina mana ivakanidi sikakáika.\f*\x †c \xo 2:17 \xt Tat 16:14-15, 16:33-34; Iyo 6:48-50.\x* bei avinimi kokáika. Aiyuwoina gurewa poowoudi bei avinimi. Gurewayadi goi you vau sikaaiyaka go, youyadi geya vatau tayaamo iyagoidi, go sem komi togogo amitava koyagoidi.”’\x †d \xo 2:17 \xt Ais 56:5, 62:2, 65:15.\x* \s2 Da Tuwatira adi leta \p \v 18 Tuwaina Tauyana idigo kana, \pm ‘Anerose aivasina Tomoya ana totugugunayao Tuwatira goi imatakaavatedi ana leta totugugunayadi manudi kugīni kam, \b \mi “Yau Yeisu Yaubada Natuna matagu yeu sabeninimina nakae. Aegu barasa aiigabuna be yaayaina ina námala nakae. Ame nakae alatuwokoimi: \v 19 Imi sinapu bogina ayaagoidi. Sinapuyadi moe imi matakoi, komi imi sinapu goi aba numisa, imi paisewa be nakae imi mesayágana. Nakae bogina aayagoi ame tuta imi guinuwa dedevidi toidi namliyeta imi guinuwa boi tutayana kogiminumisegu. \v 20 Go geya kada imi sinapu madabokina dedevina geya, go sem imi sinapu tayamo akatae. Sinapuyana moe vavina tayamo Yesibeli\x † \xo 2:20 \xt 1To 16:31; 2To 9:22,30.\x* nakae kotagone yaimi ikaaiyaka. Tauyana toinina ivayoko bego Yaubada ina \w tokabivalavala\w* go, tauyana tokabivalavala geya. Guna \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* ivatulukoidi go, ina vatulukwanayana goi ivasulaigidi; latuwona bego kidi simasisi goyogoyo be nakae awoinu kaasalaidi yaubada polapola yaidi sikáika. \v 21 Vavinayana ina tuta bogina avini bego itugavila go, ikatae; geya latuwona bego ina matagogoli ikalave. \v 22 Konôve! Vísiya tayamo bei avini. Go avatauwa komi neta koroerata\f ‡ \fr 2:22 \fk Roerata\ft : Ame livalayana ana yagoina aiyuwo. Tayamo moe koroto imasisi ituli ta vavina nainaina taiyao. Go tayamo moe livalakaibala. Neta tomota tayamo mainao isakululu Yaubada yaina go, niga Yaubadayana ikalave go, yaubada polapola yaidi isakululu. Kidi Diyuu niyadi goi moe nakae tomotayana iroerata.\f* amo tauyana taiyao, e mou gagaina bei avinimi. Neta ina guinuwa goyogoyoidi amo goi geya kotugavileta, tauna nakae bei aguinuwe. \v 23 Vavinayana natunao\f ‡ \fr 2:23 \fk Natunao\ft : Ame nakona tauyadi vavina sisabookuliye. Go aiyuwoina nakona moitamo toinina natunao.\f* bei akaumatedi go, Tomoya ana totugugunayao madabokidi bei siyagoigu bego yau tomota liliudi nuwodi be atedi ayaagoidi.\x †a \xo 2:23 \xt 1Sa 16:7; Sam 7:9; Yer 11:20, 17:10.\x* Go madabokimi nakonakae imi guinuwa, nakona dedevidi o nakona goyogoyoidi, nakae bei akatumapumi.\x †b \xo 2:23 \xt Sam 62:12; Mad 16:27; Rom 2:6; 2Ko 5:10, 11:15.\x* \v 24 Go komi da Tuwatirayami, avatauwa komi neta amo sinapu goyogoyoidiyadi geya kosabokuliyedita be nakae vatulúkwana sivayou Kaleya ina vatulúkwana nikuunikudi geya koyagoidita, e lovina tuwaina geya avinimita. \v 25 Go lovina tayamo toito avinimi moe \w Vala Dedevina\w* koyoisiikavâte ana kadókana akaluvilamna ao. \mi \v 26 Avatauwa komi neta kootogaga be guinuwa koguuinuwedi nakae bogina alatuwokoimi ana kadókana aba lukavava goi, e lovina avinimi bei boda liliudi kolovinaedi. \v 27 Lovinayana avinimi nakae boi yau Tamagu iivinigu. Imi lovinayana toogagaina tomota yaidi nakae Yaubada ina buki idigo kana, \b \qc ‘Kepati kainum goi imtulidi;\x †a \xo 2:27 \xt Nuw 12:5, 19:15.\x* \qc nakae vaega neta ikaauvisidi.’\x †b \xo 2:27 \xt Ais 30:14; Yer 19:11.\x* \qr Same 2:9 \b \mi \v 28 Aiyuwoina avatauwa komi neta kootogaga, kubona\f ‡ \fr 2:28 \fk Kubona\ft : Nakona ame ana yagoina moe kubona aba kinana bego kita tatukumgo. Aiyuwoina ana yagoina nakona kita bei tanínima kubona nakae. Aitonina ana yagoina nakona ame Yeisu yaida goi ikaaiyaka.\f*\x † \xo 2:28 \xt 2Pi 1:19; Nuw 22:16.\x* bei avinimi. \mi \v 29 Avatauwa komi neta ma taaiyami, e Baloma Kimaasabaina ina livala Tomoya ana totugugunayao yaidi konoveedokôidi!”’ \c 3 \s2 Da Sadesi adi leta \p \v 1 Tuwaina Tauyana idigo kana, \pm ‘\w Anerose\w* ainimaina Tomoya ana totugugunayao Sadesi goi imatakaavatedi ana leta totugugunayadi manudi kugīni kam, \b \mi “Yau \w Yeisu\w* yaigu goi Yaubada Balomaina ainima aiyuwo be nakae utuna ainima aiyuwo sikaaiyaka. Ame nakae alatuwokoimi: Imi sinapu bogina ayaagoidi. Komi valemi bego balomaimi maa yawoidi go, komi woi balomaimi kaamasidi! \v 2 E tauna matamasimasisi koyâto go, koetoyâusa be ava sinapuva dedevidi nava sikaaiyaka yaimi kokitogagêdi, govila bei giyakainava sikámasa. Moitamo. Imi guinuwa bogina adovatusidi go, guna Yaubada matana goi geya sidedevineta. \v 3 Tauna konuwookavâte manakaemi boi \w Vala Dedevina\w* konove be nakae bogina kokabi. Valayana koyoisiikavâte go, kotugavîla. Tauna matamasimasisi koyâto go, koyauyâusa! Go neta geya, yau bei tovaináwana nakae avatoopemi, tauna geya koyagoiyeta ava lava goi bei ao.\x † \xo 3:3 \xt Mad 24:43-44; Luk 12:39-40; 2Pi 3:10; Nuw 16:15.\x* \v 4 Geya kada madabokimi Sadesi goi imi sinapu kwama baailidi nakae bogina sigoyo geya, go sem ami taiyuwomo nava imi sinapu dedevina kwama maavadaina nakae, tauna komi mami toboine yau taiyao mada kwama poowouna taketoiyaa vavasa. \mi \v 5 Avatauwa komi neta kootogaga,\x †a \xo 3:5 \xt Nuw 2:7,11,17,26, 3:12,21, 21:7.\x* e ami kwama poowoudi bei kolosidi be yoimi yawana vata bukina goi\x †b \xo 3:5 \xt Tat 32:32-33; Sam 69:28; Pil 4:3; Nuw 13:8, 17:8, 20:12,15, 21:27.\x* geya atauwedita be nakae yoimiyadi akamoitamoedi Tamagu mana aneroseyao yaidi bego komi yau guna bodao.\x †c \xo 3:5 \xt Mad 10:32; Luk 12:8.\x* \mi \v 6 Avatauwa komi neta ma taaiyami, e \w Baloma Kimaasabaina\w* ina livala Tomoya ana totugugunayao yaidi konoveedokôidi!”’ \s2 Da Piladelipiya adi leta \p \v 7 Tuwaina Tauyana idigo kana, \pm ‘Anerose ainima tayamo Tomoya ana totugugunayao Piladelipiya goi imatakaavatedi ana leta totugugunayadi manudi kugīni kam, \b \mi “Yau Yeisu \w Totumasaba\w*\x †a \xo 3:7 \xt Mak 1:24; Luk 4:34; Iyo 6:69; Gui 2:27; 1Iy 2:20; Nuw 16:5.\x* be \w Aba Numisa\w*.\x †b \xo 3:7 \xt Tat 34:6; Nuw 6:10.\x* Yau tubugu Devida ina ki nimagu goi ayoyoisi. Neta totom akatupáeve, geya vatau tayaamo itoboine bei ikatunibode, e nakae neta akatunibode, geya vatau tayaamo ikatupáeve.\x †c \xo 3:7 \xt Ais 22:22.\x* E ame nakae alatuwokoimi: \v 8 Imi sinapu bogina ayaagoidi bego imi togaga giyaina ikaaiyaka go, tuwo guna livala bogina koyoisikavate be nakae yoigu geya kolawoiwoiyeyeta. Tauna konôve! Niboda bogina akatupáeve manumi go, geya vatau tayaamo itoboine bei ikatunibode. \v 9 Konôve! Tauyadi Kaleya ana totugugunayao kadi, ‘Kai \w Diyuu\w*, Yaubada ina bodao’ go, geya, go sem kidi topola. Tauyadi nava bei alovinaedi bego sima matami goi aedi sivatugúyala go, bei siyagoigu bego komi amatakooiyemi.\x † \xo 3:9 \xt Ais 49:23, 60:14.\x* \v 10 Guna livala mesayágana manuna bogina koyoisiikavate, tauna yau nakae nava vakakona ana tuta bei ima poyapoya ana madabokina goi da poyapoya\f ‡ \fr 3:10 \fk Da Poyapoya\ft : Ame livalayana ana yagoina Iyoni goi moe avatauwa neta Yaubada siikatae be nakae geya situgavileta.\f*\x †a \xo 3:10 \xt Nuw 6:10, 8:13, 11:10, 13:8,14, 17:8.\x* adi vakakona sibabane, go komi sem bei vakakonayana yaina goi avagagalemi.\x †b \xo 3:10 \xt 2Pi 2:9.\x* \v 11 Giyakainava bei awowoiwo, tauna mami numisa kotaoyaakavâta bego geya vatau tayaamo itoboine imi vaiwówana ivasebukoimi. \mi \v 12 Avatauwa komi neta kootogaga,\x †a \xo 3:12 \xt Nuw 2:7,11,17,26, 3:5,21, 21:7.\x* bei alovina komalakówala nakae guna Yaubada ina Vada Kimaasabaina manuna be Tauyana matana goi kokaiyako vata. Yaimi goi Yaubada yoina be nakae ina kasa yoina aginidi; asayana moe Yerusalema vau, nava bei guna Yaubada yábana goi ietune isou ima.\x †b \xo 3:12 \xt Nuw 21:2.\x* Nakae yoigu vau yaimi goi bei agini.\x †c \xo 3:12 \xt Ais 62:2, 65:15.\x* \mi \v 13 Avatauwa komi neta ma taaiyami, Baloma Kimaasabaina ina livala Tomoya ana totugugunayao yaidi konoveedokôidi!”’ \s2 Da Laodiseya adi leta \p \v 14 Tuwaina Tauyana idigo kana, \pm ‘Anerose ainima aiyuwoina Yaubada ana totugugunayao Laodiseya goi imatakaavatedi ana leta totugugunayadi manudi kugīni kam, \b \mi “Yau Yeisu Aba Kamoitamo o kada, ‘Yau Totalavaita dókana \w Aba Numisa\w* be Mooitamoina, nakae Yaubada ina madaginao unadi.’ \x † \xo 3:14 \xt Ais 65:16; Abi 8:22.\x* Ame nakae alatuwokoimi: \v 15 Imi sinapu bogina ayaagoidi. Sinapuyadi geya kada basabasaidi bwae tuulaina nakae o bwae yaviyavina\f ‡ \fr 3:15 \fk Bwae tuulaina nakae o bwae yaviyavina\ft : Ame livalakaibala tayamo. Ana yagoina moe tomota basabasaina. Asa tayamo Laodiseya kikina moe Ierapolisi. Asayana goi bwae yaviyavina ikaaiyaka; bwaeyana medisini nakae tomota ivaaitedi. Aiyuwoina asa yoina Kolose ikaaiyaka Laodiseya kikina go, amo asayana goi bwae tuulaina ikaaiyaka; bwaeyana maavadaina be nakae dedevina toina. E nakae tomota ivaaitedi. Go bwae Laodiseya goi dimokolooisina. Avatauwa sinim latuwodi silagoba.\f* nakae geya. O neta komi basabasaimi amo bwaeyadi tayamo nakae! \v 16 Go geya, go sem komi geya basabasaimimo bwae dimokolooisina nakae, tauna tobugu goi bei akalagiwolemi. \v 17 Komi kodigo kami, ‘Kai toinima nimama goi kaetoesaesa. Dogoi liliuna bogina yoiyama’ go, geya koyagoiyeta bego komi ami toovalugo, komi aba nuwokapisi, komi tookaimi, matami sikebo be nakae ma paawakumi.\x † \xo 3:17 \xt Ose 12:8.\x* \v 18 Tauna akatuliwolemi \w goura\w* maavadaina yeu goi yaigu kogimône bego koetoesaesa. Kwama poowoudi kogimonēdi bego kokotedi, imi pawaku ina omayamaya ana tabodaboda. Mátana ana medisini kogimône be matami komigīdi bego kogita dókana. \v 19 Avatauwa komi neta yau amatakooiyemi, akamamaetalimi be asapimi.\x † \xo 3:19 \xt Atu 8:5; Abi 3:12; Ibe 12:5-6.\x* Tauna kotugavîla go, kopooisôgana imi numisa manuna. \v 20 Konôve! Yau imi totom goi aatáoya akaukeeyakeya. Avatauwa komi neta niyagu konove be imi totomyadi kokatupaevedi, e imi vada goi bei asiu yau komi taiyao takaika vavasa. \mi \v 21 Avatauwa komi neta kootogaga,\x † \xo 3:21 \xt Nuw 2:7,11,17,26, 3:5,12, 21:7.\x* bei atagonemi yau taiyao kebagu esaaesaina goi tatulaga talovina nakae boi yau atogaga, e Tamagu kebana esaaesaina goi yau taiyao katulaga kaalovina. \mi \v 22 Avatauwa komi neta ma taaiyami, e Baloma Kimaasabaina ina livala Tomoya ana totugugunayao yaidi konoveedokôidi!”’ \c 4 \ms1 Yaubada Tokalika itakínona aba kaipaki // ainima aiyuwo be síula ainima aiyuwo goi \mr (Nuwogau 4:1—11:19) \s1 Yaubada kebana esaaesaina // yábana goi itulagalaga siyapaliye \p \v 1 Amo dogoiyadi bogina sikavava, akandolaga go, konōve! Totom tayamo yábana goi agite ikatupáeva! Ago niyanayana boi anovenove síula nakae idigo kana, \pm ‘Kutūko kūma bei kaga itoboine nava isowóduwo akaiwoduwe yaim goi.’ \p \v 2 Mainao \w Baloma Kimaasabaina\w* iyoisigu, e tayamo kébana esaaesaina yábana goi agite ikaaiyaka, yatana goi Tolovina itulaagalaga.\x † \xo 4:2 \xt Isi 1:26-28, 10:1.\x* \v 3 Tolovinayana ana kaigigita agite inámala gurewa naamalidi nakae. Ago kebanayana, kíyala naamalina itaoyakobu. \v 4 Ago kébana esaaesaina adi badabada 24 situkobu, yatadi goi tomoyamoya\f ‡ \fr 4:4 \fk Tomoyamoya\ft : Nakona ame tomota o anerose. Neta tomota nakona Yaubada ana tonumisa gagaidi Aba Vatowo ina Malakai goi.\f* adi badabada 24 situlaagalaga, tauyadi madi kwama poowoudi be madi dabayogigi \w goura\w* esaaesaina dabadi goi. \v 5 Tolovina kebanayana goi ávila, butukáwana be palapala sisowóduwo.\x †a \xo 4:5 \xt Tat 19:16; Nuw 8:5, 11:19, 16:18.\x* Kebanayana matana goi dúgala ainima aiyuwo sisaabenínima,\x †b \xo 4:5 \xt Isi 1:13; Sak 4:2.\x* mavadayadi moe Yaubada Balomainao ainima aiyuwo.\x †c \xo 4:5 \xt Nuw 1:4.\x* \v 6 Nakae matana goi dogoi tayamo ikaaiyaka ana kaigigita négwasa daaumorina gerasi momooyasuna nakae,\x †a \xo 4:6 \xt Nuw 15:2.\x* e inamanámala go, maavadaina toina.\x †b \xo 4:6 \xt Isi 1:22.\x* \p Kebanayana kikina goi dogoi maa yawoidi adi taivasi\x †c \xo 4:6 \xt Isi 1:5-10, 10:14; Nuw 5:6, 7:11, 14:3, 15:7, 19:4.\x* sitaooyakobu go, sakavaidi madabokina mátana kaka. \v 7 Dogoiyadi ame nakae: Tayamo \w laiyoni\w* maisiyana, aiyuwoina bulumakau bonatuna maisiyana, aitonina maisina tomota maisiyana, aivasina bóibo maisiyana iyovayova. \fig Laiyoni|src="HK00046B.TIF" size="col" ref="4:7" \fig* \v 8 Dogoiyadi maa yawoidi adi taivasi tamo tamo ma panepanedi ainima tayamo. Sakavaidi goi be nakae panepanedi ogalaoidi goi mátana kaka.\x †a \xo 4:8 \xt Isi 1:18, 10:12.\x* Tuwo tuta liliuna, maliyalina be sabamgo, sivesivesi kadi, \b \qc ‘\w Yauwe\w* Yaubada \w Tokalika\w*, \qc iya \w Totumasaba\w* toina. \qc Tauyana Tokaiyako vata: \qc Boi nimatu ikaaiyaka, \qc ame ikaaiyaka \qc nakae nava bei ikaaiyaka.’\x †b \xo 4:8 \xt Tat 3:14; Ais 6:2-3; Nuw 1:4,8, 11:17, 16:5.\x* \b \p \v 9 Tauyana Tokaiyako vata kebana esaaesaina goi itulaagalaga go, kidi dogoiyadi maa yawoidi sikamoitamo Tauyana itoboine sitaaimamine, siiwowoine be nakae yaina sikaauyagu. \v 10 Tutayana nakae siguinuwe, e tomoyamoyayadi 24 aedi sivaatugúyala kébana ana totusobu yaina. Totusobuyana moe Tokaiyako vata, e yaina goi sisaakululu. Idi sakululuyana goi idi lovina dabayogigina\f ‡ \fr 4:10 \fk Idi lovina dabayogigina\ft : Ame dabayogigiyana moe iyato dabana goi go, ana yagoina moe tauyana mana lovina iilovina.\f* esaaesaina dabadi goi sikabidi, Tauyana kebana matana goi sikaisobuyedi, e sivesi kadi, \b \q1 \v 11 ‘Ima Tomoya Yaubada, \qc Kaga liliuna kom kumadagidi \qc be nakae im nuwonúwana pasina sikaaiyaka. \qc Tauna itoboinem bei taimámina, \qc wowoina be nakae togaga kubabanedi.’ \c 5 \s1 Aba kaipaki ainima aiyuwo \sr (Nuwogau 5:1—8:1) \s2 Lami mana lovina buki bilibilina ikimalelei \p \v 1 Tolovina kebana esaaesaina goi itulagalaga go, nimakakataina goi agite buki bilibilina ikaaiyaka.\x † \xo 5:1 \xt Isi 2:9-10; Ais 29:11.\x* Bukiyana dadava yuwoyuwo giinidi sikaaiyaka go, bukiyana goi aba kaipaki ainima aiyuwo sipakidi. \fig Aba kaipaki ainima aiyuwo buki bilibilina goi|src="Scroll-bb.tif" size="col" copy="BBoyd" ref="5:1" \fig* \v 2 \w Anerose\w* toogagaina nakae agite, tauyana niyana gagaina goi italavaita kana, \pm ‘Avatau mana lovina bei itoboine buki ame ana kaba kaipaki ikitakidi be ikimalelei?’ \m \v 3 Yábana goi, poyapoya goi be tokámasa idi kasa goi geya vatau tayaamo mana lovina itoboine bukiyana ikimalelei be nakae sinaena igite. \v 4 Tuwo atáiya gagaina unana geya vatau tayaamo mana lovina itoboine bukiyana ikimalelei be nakae igite kaga sinaena ikaaiyaka, tauna atáiya. \v 5 Ataitáiya go, tomoyamoyayadi yaidi goi tayamo ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Taabu kutaitāiya. Kunōve! Devida tubuna\x †a \xo 5:5 \xt Ais 11:1,10.\x* Toolagaina sivayoko \w laiyoni\w*. Tauyana ma Yuda\x †b \xo 5:5 \xt Abv 49:9.\x* boi ina kaleyayao itogagasavedi, tauna mana lovina itoboine bukiyana ana kaba kaipaki ikitakidi, ikimalelei bei sinaena igite kaga ikaaiyaka.’ \p \v 6 Tolovina kebana esaaesaina kikina goi go, dogoiyadi maa yawoidi adi taivasi be nakae tomoyamoya nauyayanaidi goi \w Lami\w* tayamo agite iitáoya. Lamiyana ana kaigigita nakae boi sikaumate.\x †a \xo 5:6 \xt Ais 53:7.\x* Ana \w sakusaku\w* adi badabada moe ainima aiyuwo be nakae matana adi badabada moe ainima aiyuwo.\x †b \xo 5:6 \xt Sak 4:10.\x* Matanayadi moe Yaubada Balomainao ainima aiyuwo bogina ietunedi sina poyapoya ana madabokina goi. \v 7 Tolovinayana kebana esaaesaina goi itulagalaga go, iya Lami ibala ima bukiyana Tolovina nimakakataina goi ikabi. \p \v 8 Tutayana ikabi, dogoiyadi adi taivasi maa yawoidi be nakae tomoyamoyayadi 24 sikanakabobo Lamiyana matana goi sisakululu. Tomoyamoyayadi tamo tamo madi \w api\w* be nakae madi \w insensi\w* ma nokoidi \w goura\w*. Insensiyadi moe Yaubada ina kimasabayao idi kawanoi.\x † \xo 5:8 \xt Sam 141:2.\x* \v 9-10 Sisaakululu go, vesi vau sivesiye\x †a \xo 5:9-10 \xt Sam 33:3, 98:1; Ais 42:10.\x* kadi, \b \qc ‘Boi kom bogina sikaumatem \qc be nakae ikaikaim goi tomota kutakonedi \qc Yaubada manuna. \qc Tomotayadi moe dala liliudi, aníyana liliudi, \qc boda liliudi be nakae kantri liliudi yaidi goi\x †b \xo 5:9-10 \xt Nuw 7:9, 11:9, 13:7, 14:6, 17:15.\x* \qc kulamgogoidi sieboda tayamo. \qc Nakae kuguinuwe bei kidi Yaubada ina bodayauwo \qc \w ina kalibúbuna|lemma="Yaubada ina kalibúbuna"\w* goi sikaaiyaka \qc be nakae kidi Yaubada ina togudalayao. \qc Tuwo poyapoya goi bei sikalibúbuna. \qc Tauna kom mam lovina itoboinem bukiyana kwabi \qc be ana kaba kaipaki kukitakidi.’\x †c \xo 5:9-10 \xt Tat 19:6; 1Pi 2:9; Nuw 1:6.\x* \b \p \v 11 Sivesi ikavava, akandobala anerose badabadaaidi niyadi anovedi. Adi badabada aivina tausani nakae; geya itoboineguta akatuyaividi.\x † \xo 5:11 \xt Dan 7:10.\x* Aneroseyadi agitedi Tolovina kebanayana, dogoiyadi maa yawoidi be nakae tomoyamoyayadi sitaoyaakobudi go, anovedi, \v 12 niyadi gagaina goi sivesivesi kadi, \b \qc ‘Lamiyana boi bogina sikaumate \qc itoboine togaga, esaesa, nanamsa, alika, \qc wowoina, taimámina be nakae auyagu ibaabanedi!’ \b \p \v 13 Sivesi ikavava, madágina liliudi yábana goi, poyapoya goi, tokámasa idi kasa goi be négwasa goi anovedi sivesivesi kadi, \b \qc ‘Tauyana kébana esaaesaina goi itulagalaga \qc be nakae Lamiyana \qc aba kauyagu, aba wowoina, aba taimámina be aba kalika \qc ame tuta be nakae tuta simamaima!’ \b \m \v 14 Sivesi ikavava, dogoiyadi maa yawoidi adi taivasi sidigo kadi, \pm ‘U nakae.’ \m Kidi go tomoyamoyayadi aedi sivatugúyala sisakululu. \c 6 \s2 Lami buki bilibilina ana kaba kaipaki // ainima aiyuwo ikitakidi \p \v 1 Sivesi ikavava, \w Lamiyana|lemma="Lami"\w* agite tutayana aba kaipaki tayamo buki goi ikitaki go, dogoiyadi maa yawoidi adi taivasi yaidi goi tayamo niyana anove palapala nakae idigo kana, \pm ‘Kūma!’ \m \v 2 Akandobala go, \w osi\w* poowouna agite,\x † \xo 6:2 \xt Nuw 19:11.\x* ana totulaga sau ma gitaina iikavale. Lovina dabayogigina esaaesaina bogina sivini, tauna tauyana mana lovina isowóduwo ina ivayaviya go, ina kaleyayao bei itogagasavedi. \p \v 3 Tutayana Lami aba kaipaki aiyuwoina ikitaki, dogoi maa yawoina aiyuwoina anove idigo kana, \pm ‘Kūma!’ \m \v 4 Osi aiyuwoina ima, osiyana kayakayaina.\x † \xo 6:4 \xt Sak 1:8, 6:2.\x* Ana totulaga mana tagona tomota poyapoya goi idi tuboina itauwe o tadigo kada, ‘Taudiva sikaumatedi.’ Tuwo ana sisi gagaina sivini. \p \v 5 Tutayana Lami aba kaipaki aitonina ikitaki, dogoiyana maa yawoina aitonina anove idigo kana, \pm ‘Kūma!’ \fig Sikere|src="HK00156B.TIF" size="col" ref="6:5" \fig* \m Akandobala osi aitonina kalaakovina agite ima.\x † \xo 6:5 \xt Sak 6:2,6.\x* Ana totulaga nimana goi awoinu ana sikere iikavale. \v 6 Dogoiyadi adi taivasi nauyayanaidi goi níyana tayamo anove tomota niyadi nakae, idigo kana, \pm ‘Loga gagaina bei isowóduwo. \w Witi\w* ana moumou kilo tayamo go, ana maisa gagaina tooina! \w Bali\w* ana moumou kilo aito go, adi maisa gagaina tooina! Go \w oribe\w* putumina be \w oine\w* bwaena taabu kubugooyaīdi!’ \p \v 7 Tutayana Lamiyana aba kaipaki aivasina ikitaki, dogoi maa yawoina aivasina anove kana, \pm ‘Kūma!’ \m \v 8 Akandobala, osi aivasina agite tupwana yaoyaoina. Ana totulaga yoina Ámasa. Amasayana mlina goi tauyana yoina tokámasa idi dadava isabookuliye. Adi taiyuwokova madi lovina sikaumata. Tuwo poyapoya dadava tayamo goi tomota liliudi sisi goi, loga goi, vísiya goi be woiwoi goi simtulidi go, dadava aito goi maa yawoidi.\x † \xo 6:8 \xt Isi 14:21.\x* \p \v 9 Tutayana Lami aba kaipaki ainimaina ikitaki, tomota \w aba kasala\w* ogalaoina goi agitedi. Tomotayadi boi Yaubada ina livala sitalavaitedoko go, idi kaleyayao sitáoya, sikaumatedi. \v 10 Tuwo tauyadi niyadi gagaina goi siduduwo sidigo kadi, \pm ‘Ima Tomoya Toolagaim, kom \w Totumasaba\w* be nakae \w Aba Numisa\w*,\x † \xo 6:10 \xt Nuw 3:7.\x* ava tuta bei ama tokaumata da poyapoya kutakinoidi be nakae ikaikaima pasina kukatumapudi?’ \m \v 11 Tuwo tamo tamo adi kwama maanawedi be poowoudi ivinidi. Ikavava, ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Itoboine tuta kaakupina kowaiwasi ana kadókana imi kaleyayao sina semiyao sikaumatedi nakae boi komi sikaumatemi Yaubada ina livala ana talavaita pasina. Go semiyaoyadi Yaubada ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* adi badabada bogina yoiyana, baige togoyoidiyadi adi katumapu sibabane.’ \p \v 12 Tutayana Lamiyana aba kaipaki ainima tayamoina ikitaki, akandobala, e nikuniku gagaina isowóduwo.\x †a \xo 6:12 \xt Nuw 11:13, 16:18.\x* Tuwo níyala ikamamaníwana kwama kalaakovina toina nakae.\x †b \xo 6:12 \xt Ais 13:10; Iyl 2:10, 3:15; Mad 24:29; Mak 13:24-25.\x* Tukówana madabokina ivakayakaya ikaika nakae.\x †c \xo 6:12 \xt Iyl 2:31.\x* \v 13 Yábana nakae itátava, e utuna simáuwo poyapoya goi. Ana kaigigita nakae neta yailúwasa itowotowo, keukeu keuwoidi gariyadi go, iyaomaaumauidi.\x † \xo 6:13 \xt Ais 34:4.\x* \v 14 Yabanayana sekulapeyaina\x †a \xo 6:14 \xt Abv 6:14; Nuw 16:20.\x* itanunúnuma nakae buki bilibilina. Koya liliudi be nakae simla liliudi adi túmala goi Yaubada ikibaledi.\x †b \xo 6:14 \xt 2Pi 3:10.\x* \v 15 Tuwo tomota liliudi da poyapoya adi tolovinayao, koroto gagaidi, tovayaviya adi tokalikumatanayao, guyaguyauwo, toogagaidi, tomota paakonidi liliudi be tomota taliigavidi liliudi sina koya goi, tukubu goi be nakae gurewa goi sitamumu.\x † \xo 6:15 \xt Ais 2:19,21.\x* \v 16-17 Sitamumu, e koyayadi be gurewayadi silatuwokoidi sidigo kadi, \pm ‘Yaubada be Lami idi egamogamogu ana tuta moumouna bogina isowóduwo ima.\x †a \xo 6:16-17 \xt Iyl 1:15, 2:1-2,11,31; Sap 1:14-15.\x* Geya vatau tayaamo itoboine liunayana goi itogaga, tauna kosōu kovamōuma Tolovina kebana esaaesaina goi itulaagalaga matana goi be nakae Lamiyana ina egamogamogu yaina goi.’\x †b \xo 6:16-17 \xt Ose 10:8; Nak 1:6; Mal 3:2; Luk 23:30.\x* \c 7 \s2 Yaubada ina katukatu Isileli tubunao // 144,000 dabadi goi sikaupakiyedi \p \v 1 Amo dogoiyadi bogina sikavava, \w anerose\w* adi taivasi agitedi poyapoya ana dadava; dadavavasi goi siitáoya go, yágira aivasi siyooisidi bego yagirayadi geya itoboinedita sitowo poyapoya goi, négwasa goi be alova goi.\x † \xo 7:1 \xt Yer 49:36; Dan 7:2; Sak 6:5.\x* \v 2 Ituli ta anerose agite bomatu dadavina goi ituko ima go, tauyana Yaubada maa yawoina ina katukatu ana kaba láuwo iikavale. Niyana gagaina goi iduduwo, aneroseyadi adi taivasi madi tagona poyapoya be négwasa sibugooyaidi, e ilatuwokoidi \v 3 idigo kana, \pm ‘Taabu poyapoya, négwasa be alova kobugooyaīdi ana kadókana ida Yaubada ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* dabadi goi katukatu bogina kakaupakiyedi!’\x † \xo 7:3 \xt Isi 9:4,6.\x* \p \v 4 Tuwo \w Isileli tubunao\w* maniyedi dabadi goi katukatuyana sikaupakiyedi go, adi badabada anove moe 144,000. Tauyadi Isileli tubunao adi \w dala\w* tamo tamo goi ame nakae: \li1 \v 5 Dala Yuda goi 12,000. \li1 Dala Rubeni goi 12,000. \li1 Dala Gadai goi 12,000. \li1 \v 6 Dala Aseri goi 12,000. \li1 Dala Napatali goi 12,000. \li1 Dala Manase goi 12,000. \li1 \v 7 Dala Simion goi 12,000. \li1 Dala Livai goi 12,000. \li1 Dala Isakara goi 12,000. \li1 \v 8 Dala Sebuloni goi 12,000. \li1 Dala Iyosepa goi 12,000. \li1 Dala Beniyamina goi 12,000. \m Tauna nakae madabokidi katukatuyana dabadi goi sikaupakiyedi. \s2 Boda liliudi siyapali Yaubada yaina \p \v 9 Amo dogoiyadi sikavava, e akandobala boda gagaaina agitedi. Geya vatau tayaamo itoboine ikatuyaividi. Tauyadi aba lovina tamo tamo goi, dala tamo tamo goi, boda tamo tamo goi be aníyana tamo tamo goi\x † \xo 7:9 \xt Nuw 5:9, 11:9, 13:7, 14:6, 17:15.\x* sima kébana esaaesaina matana goi be nakae \w Lamiyana|lemma="Lami"\w* matana goi siitáoya. Tomotayadi madi kwama maanawedi be poowoudi go, nimadi goi magimagi libidi siyooisidi. \v 10 Tauyadi niyadi gagaina goi siiduduwo sidigo kadi, \b \qc ‘Ida Yaubada goi, \qc Tauyana kebana esaaesaina goi itulagalaga, \qc be nakae Lamiyana goi ada yava tababane!’ \b \m \v 11 Kidi go aneroseyadi liliudi kébana esaaesaina, tomoyamoya be nakae dogoi maa yawoidi adi taivasi sitaoyaakobudi go, Yaubada kebana esaaesaina matana goi aedi sivatugúyala Tauyana yaina sisakululu, \v 12 sidigo kadi, \b \qc ‘E nakae! \qc Ida Yaubada aba yapali, aba taimámina, tonanamsa, \qc aba kauyagu, aba wowoina, totogaga be nakae tokalika \qc ame tuta be nakae tuta simamaima! \qc E nakae!’ \b \p \v 13 Tomoyamoya yaidi goi tayamo ilumadadegu idigo kana, \pm ‘Amo tauyadi adi kwama maanawedi be poowoudi avatauwa? Nako goi sima?’ \pm \v 14 ‘Guna tomoya, kom bogina kuyagoi’, kaegu. \m Tauyana idigo kana, \b \qc ‘Amo tauyadi mou gagaina ana tuta goi sitogaga. \qc Adi kwama maanawedi Lamiyana ikaikaina goi \qc bogina sinikidi sipopowou.\x † \xo 7:14 \xt Mad 24:21; Mak 13:19; Ibe 9:14; Nuw 22:14.\x* \qc \v 15 Moe pasina Yaubada kebana esaaesaina matana goi \qc sikaaiyaka go, ina Vada Kimaasabaina sinaena goi \qc sitaaimámina maliyalina be sabamgo. \qc Tolovina kebana esaesainayana goi \qc itulaagalaga bei ivainuugonedi. \qc \v 16-17 Tuwo Lamiyana kebana esaaesaina kikina goi \qc iitáoya moe adi tomatakavata.\x †a \xo 7:16-17 \xt Isi 34:23.\x* \qc Tauyana bei ivakededi sina \qc bwae maa yawoina goi sinim\x †b \xo 7:16-17 \xt Sam 23:1-2.\x* \qc be nakae Yaubada mataiudi bei isekukudi.\x †c \xo 7:16-17 \xt Ais 25:8.\x* \qc Tauna geya tuwaina bei loga o dava sikamakámasa \qc be nakae geya tuwaina níyala o yaviyavi silootowoidi.’\x †d \xo 7:16-17 \xt Ais 9:10.\x* \b \c 8 \p \v 1 Tutayana \w lami\w* aba kaipaki ainima aiyuwoina ikitaki, tuta kaakupina goi geya tayaamo butukáwana yábana goi geya. \s1 Síula ainima aiyuwo \sr (Nuwogau 8:2—11:19) \s2 Insensi ana kaba kaigábuna \p \v 2 Amo ikavava, \w anerose\w* ainima aiyuwo Yaubada matana goi siitáoya bego ina nuwonúwana siguinuwe go, agitedi tamo tamo idi síula ivinidi. \v 3 Ituli ta anerose \w insensi\w* ana kaba kaigábuna \w goura\w* iikavale ime \w aba kasala\w* kikina goi itáoya.\x † \xo 8:3 \xt Tat 30:1,3.\x* Aba kasalayana moe kébana esaaesaina matana goi ikaaiyaka. Go Yaubada insensi gagaina aneroseyana ivini bego aba kasala gourayana goi igabu be Yaubada ina kimasabayao liliudi idi kawanoi taiyao situko vavasa Tauyana yaina. \fig Insensi ana kaba kaigábuna|src="HK00268B.TIF" size="col" ref="8:3" \fig* \v 4 Tuwo insensiyana igabu ivakaubowo go, aubowoyana Yaubada ina kimasabayao idi kawanoi taiyao situko sina Tauyana matana goi. \v 5 Ikavava, insensi ana kaba kaigábuna ikabi, pokova aba kasalayana goi ikabidi, aba kaigabunayana goi idodoidi.\x †a \xo 8:5 \xt Vin 16:12; Isi 10:2.\x* Idodoidi, ilavedi sisou poyapoya goi. Tuwo palapala, ávila, butukáwana be nakae nikuniku amoko goi sisowóduwo.\x †b \xo 8:5 \xt Nuw 4:5, 11:19, 16:18.\x* \s2 Anerose idi síula ainima aiyuwo siuwedi \p \v 6 Kidi go aneroseyadi ainima aiyuwo idi síula ainima aiyuwo siyokabubunedi bego siuwedi. \fig Anerose ina síula|src="bk00180b.tif" size="col" ref="8:6" \fig* \p \v 7 Iya go anerose vakuumgoina ina síula iuwe, tuwo Yaubada \w kúwana kasakasaidi\w* be yeu sabeninimidi ikaika taiyao ibisilavedi sisou poyapoya goi.\x † \xo 8:7 \xt Tat 9:23-25; Isi 38:22.\x* Tuwo poyapoya dadava tayamo igabu alova taiyao go, dadava aiyuwo sikesa. Ago dadavayadi aito goi náuna madabokina igabu. \p \v 8 Iya go anerose aiyuwoina ina síula iuwe, tayamo dogoi ana kaigigita nakae koya gagaina isaabenínima go, Yaubada ibisilave isou ina négwasa goi, e dadava tayamo imalaikaika go, dadava aiyuwo dedevidi. \v 9 Ago amo dadavayana goi iyaíyana liliudi sikámasa be nakae oga liliudi ibugoyaidi.\x † \xo 8:9 \xt Tat 7:20-21.\x* \p \v 10 Iya go anerose aitonina ina síula iuwe, utuna gagaina yábana osasaina goi isou go, utunayana isabenínima dúgala nakae.\x † \xo 8:10 \xt Ais 14:12.\x* Isou ima poyapoya dadava tayamo goi sákala be doelu liliudi ibugoyaidi go, dadava aiyuwo dedevidi. \v 11 Utunayana yoina Tamatama. Tuwo amo dadavayana goi bwae liliudi sitamatama.\x † \xo 8:11 \xt Yer 9:15.\x* Niga tomota badabadaidi sinim sikámasa unana bwaeyadi bogina sitamatama gagaina tuwa nakae, tauna sikámasa. \p \v 12 Iya go anerose aivasina ina síula iuwe, níyala dadava tayamo be tukówana dadava tayamo ibugoyaidi go, dadava aiyuwo dedevidi. Utuna nakae, neta tawotaidi kiwota aito, e kiwota tayamo ibugoyaidi go, aiyuwo dedevidi. Tauna maliyalina tayamo neta tawotai kiwota aito, e kiwota tayamo níyala geya ininimeta go, kiwota aiyuwo sininínima. Sabamgo nakae, kiwota tayamo tukówana be utuna geya sininimeta go, kiwota aiyuwo sininínima.\x † \xo 8:12 \xt Ais 13:10; Isi 32:7; Iyl 2:10,31, 3:15.\x* \p \v 13 Ikavava, akandobala yábana osasaina goi bóibo iyovayova agite go, niyana gagaina anove idigo kana, \pm ‘Oo! O da poyapoya! O da poyapoya! Anerose adi taito bogina siyokabúbuna sikaaiyaka, bei idi síula siuwedi!’ \c 9 \p \v 1 Iya go \w anerose\w* ainimaina ina síula iuwe, utuna tayamo agite; utunayana boi yábana osasaina goi bogina isou ima poyapoya goi. Masi\f ‡ \fr 9:1 \fk Masi\ft : Ame nakona dimoni idi kasa. Isileli tubunao sinuwonúwana bego masiyana moe dimoni idi deri nakae. Amoko goi sikaaiyaka ana kadókana takínona ana maliyalina (Nuw 11:7).\f* gagaina toina poyapoya goi ikaaiyaka go, ana ki Yaubada ikabi utunayana ivini, tauna mana tagona masiyana ikatupáeve. \v 2 Tuwo ki ikabi masiyana ikatupáeve, e tobuna goi aubowo gagaina isowóduwo ituko ina limou neta taagabudi aubowoina nakae.\x † \xo 9:2 \xt Tat 19:18.\x* Tauna aubowo ivakaigaga, nakae níyala be poyapoya ana madabokina sikamamaníwana. \v 3 Niga aubowoyana goi \w tatabole\w* sisowóduwo sima poyapoya goi go, Yaubada togaga gániva ina togaga nakae bogina ivinidi.\x † \xo 9:3 \xt Tat 10:1-20; Iyl 1:2—2:11.\x* \v 4 Ivinidi ikavava, ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Limou, alova be nakae kaga vakalakalaoina taabu kobugooyaīdi, go sem avatauwa neta guna katukatuyana dabana goi geya, e amo tomotayadi mami tagona kobugoyaidi.’\x † \xo 9:4 \xt Isi 9:4.\x* \m \v 5 Kana, \pm ‘Go geya atagonemita bego kokaumatedi, go sem atagonemi tukówana ainima goi koyogedegededimo.’ \m Adi gedagedayadi moe gániva neta tomota siikanidi nakae. \v 6 Tuwo amo tukowanayadi goi tomota idi kámasa ana kenao bei silusale go, geya sibabaneyeta. Nakae latuwodi toina sikámasa go, geya itoboinedita.\x † \xo 9:6 \xt Iyb 3:21; Yer 8:3.\x* \p \v 7 Tatabole adi kaigigita nakae \w osi\w* bogina siyokabúbuna yaviya manuna.\x † \xo 9:7 \xt Iyl 2:4.\x* Nakae bulubuludi goi dabayogigi \w goura\w* esaaesaina siyatoidi go, maisidi moe tomota maisiyadi. \v 8 Kunudi moe maanawedi vevina kunudi maisiyadi. Saladi gagaidi be sooinidi \w laiyoni\w* saladi maisiyadi.\x † \xo 9:8 \xt Iyl 1:6.\x* \v 9 Kasikasidi adi taboda moe kainum nakae. Panepanedi butukaodi adi taiyakeka moe osi badabadaidi madi \w sariyota\w* butukaodi nakae neta siilokoina yaviya manuna.\x † \xo 9:9 \xt Iyl 2:5.\x* \v 10 Tataboleyadi maa yuyudi be madi gita gániva yuyudi nakae, tuwo yuyudiyadi madi togaga tukówana ainima goi tomota siyogedegededi. \v 11 Adi tolovina moe anerose tayamo, tauyana masi gagaina toina ana torugwáuta go, yoina moe \w Diyuu\w* niyadi goi kadi, ‘Abadoni.’ Go kidi da Giriki niyadi goi kadi, ‘Apoliyoni.’\f ‡ \fr 9:11 \ft Abadoni be Apoliyoni adi yagoina moe tómtula.\f* \p \v 12 Mou tayamo bogina ikavava go, konōve! Mou aiyuwo tuwaina nava simamaima amo dogoiyadi mlidi. \p \v 13 Iya go anerose ainima tayamoina ina síula iuwe, e \w aba kasala\w* goura ana \w sakusaku\w* aivasi goi,\x † \xo 9:13 \xt Tat 30:1-3.\x* moe Yaubada matana goi ikaaiyaka, níyana tayamo anove \v 14 anerose ainima tayamoinayana mana síula ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Anerose adi taivasi siikonidi sákala gagaina Yuparetisi goi kutaligēidi.’ \m \v 15 Tuwo moitamo, itáoya ina aneroseyadi adi taivasi italigeidi. Tauyadi boi Yaubada bogina ikatubayasidi bei situyáwata amo niyalayana, amo maliyalinayana, amo tukowanayana be nakae amo talayana manuna. Italigeidi bego sina tomota badabadaidi sikaumatedi. Tomotayadi adi badabada nakae neta tomota tawotaidi boda aito, e boda tayamo sikaumatedi go, boda aiyuwo sikesa. \v 16 Ago aneroseyadi idi tovayaviyayao madi \w osi\w* adi badabada anove badabadaaidi, nakae 200,000,000. \v 17 Guna \w kalayáusa\w* goi osi madi totulagayaoyadi agitedi adi kaigigita ame nakae: Totulagayadi madi tabodaboda kasikasidi goi siyatoidi, maniyedi kayakayaidi yeu nakae go, maniyedi buruu go, maniyedi yaoyaoidi. Osiyadi bulubuludi moe laiyoni bulubuludi maisiyadi go, yeu sabeninimina, aubowo be poiseni mokauna tobudi goi siisowóduwo. \v 18 Ame dogoiyadi aito moe aba kaumata. Tobudi goi siisowóduwo, e bodayadi aito wotaidi yaidi goi boda tayamo sikámasa go, boda aiyuwo sikaaiyaka. \v 19 Ame moitamo. Osiyadi idi togaga moe tobudi goi be yuyudi goi sikaaiyaka. Yuyudiyadi moteta ma bulubuludi nakae, tuwo itoboinedi tomota siyogedegededi. \p \v 20 Kidi go boda aiyuwoyadi kesakesaidi aba kaumata amo goi geya sikamaseta, e toinidi nimadi ina guinuwa manuna geya situgavileta o tadigo kada, ‘Yaubada polapola siwoodugudi adi sakululu geya sikalaveyeta.’ Go dogoiyadi \w dimoni\w*! Goura goi, \w siriba\w* goi, kopwa goi, gurewa goi be nakae alova goi siwodugudi go, dogoiyadi geya sigitagita, geya sinowonowo, geya siiketoiya.\x † \xo 9:20 \xt Sam 115:4-7, 135:15-17; Dan 5:23.\x* \v 21 E idi sinapu goyogoyoidi goi geya situgavileta. Sinapuyadi moe aumata, méyava, bowou, masisi goyogoyoina be nakae vaináwana. \c 10 \s2 Anerose tayamo mana buki giyaina \p \v 1 Amo ikavava, ituli ta \w anerose\w* toogagaina agite yábana goi isousou. Tauyana gaota kwama nakae ilosi go, kíyala dabana itakabobo. Maisina ana kaigigita níyala nakae go, aena moe yeu sabeninimina taaoyaina nakae. \v 2 Aneroseyana nimana goi tayamo buki giyaina be bilibilina go, bogina katupaaevaina. Aena kakataina négwasa goi ivakavata go, aena kekelina moe poyapoya goi ivakavata. \v 3 Niyana gagaina goi iduduwo, ana taiyakeka \w laiyoni\w* ina gou nakae. Tutayana iduduwo, niyanayana palapala adi badabada ainima aiyuwo sikatumapu. \v 4 Tutayana palapalayadi ainima aiyuwo sibóbwara, bego aginidi go, yábana goi níyana tayamo anove idigo kana, \pm ‘Kaga palapala ainima aiyuwo siidigedi kuvamōudi o tadigo kada, “Tabu kuuginīdi.”’ \p \v 5 Iya go aneroseyana agitegite négwasa be poyapoya yaidi goi iitáoya nimakakataina ikatulagasi yábana ivasakikinako,\x † \xo 10:5 \xt Atu 32:40; Dan 12:7; Emo 3:7.\x* \v 6 ikanatamada Yaubada yoina goi; Tauyana Tokaiyako vata. Yábana, poyapoya, négwasa be nakae kaga liliuna sinaedi imadagidi.\x † \xo 10:6 \xt Tat 20:11.\x* Ina kanatamadayana goi idigo kana, \pm ‘Yaubada geya tuwaina iupavilavila, \v 7 go sem tutayana anerose ainima aiyuwoina ina síula iuwe, Yaubadayana ina nuwogau liliudi ilukavavedi, nakae boi nimatu ee, bogina ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w*, tauyadi moe ina \w tokabivalavalayadi|lemma="Tokabivalavala"\w*, yaidi goi italavaita.’ \p \v 8 Iya go niyanayana yábana goi agiminove aiyuwoina ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kūna aneroseyana négwasa be poyapoya goi iitáoya go, bukiyana katupaaevaina nimana goi kukābi.’ \m \v 9 Tuwo moitamo ana aneroseyana alatuwoko adigo kagu, \pm ‘Moe bukiyana giyaina kuvinīgu.’ \m Tuwo ivinigu go, idigo kana, \pm ‘Dedevina, kukābi, kukāni. Tutayana kutono, bei gamom goi tamatamaina kulotowo go, tobum goi ana lotówana bei ikalala mokava nakae.’\x † \xo 10:9 \xt Isi 2:8—3:3.\x* \m \v 10 Tuwo bukiyana nimana goi akabi akani. Tobugu goi alotowo ikalala mokava nakae go, tutayana atono, tamatamaina gamogu goi alotowo. \v 11 Akáika ikavava, aiyuwoina ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Aiyuwoina itoboine Yaubada ina livala boda liliudi, kantri liliudi, aníyana liliudi be nakae tolovina liliudi yaidi kukabivalevale.’ \c 11 \s2 Yaubada ana totalavaita adi taiyuwo \p \v 1 Amo ikavava, \w anerose\w* duriduri tayamo aba valivaliva ivinigu; duriduriyana ana kaigigita aituko nakae. Ivinigu ikavava, níyana tayamo anove idigo kana, \pm ‘Kutāoya kūna Yaubada ina Vada Kimaasabaina be \w aba kasala\w* kuvalivelivēdi\f ‡ \fr 11:1 \fk Kuvalivelivēdi\ft : Valivaliva ame moe ana yagoina totapwaroro be vadayana adi dedevina manuna. Ago tomota maniyedi sinuwonúwana moe tomota idi numisa kaga nakae.\f* be nakae tauyadi sinaena sisaakululu kwatuyaivīdi.\x † \xo 11:1 \xt Isi 40:3; Sak 2:1-2; Nuw 21:15.\x* \v 2 Kidi \w Totuyoyowo\w* madi tagona tukówana ana badabada 42 sinaedi goi \w asa kimaasabaina\w* Yerusalema sikibaiibaili be siloovinae. Tauna Vada Kimasabainayana kikina moteo tuwo, kwalāve, moe Totuyoyowoyadi manudi. Taabu kuvaliivelīve.\x † \xo 11:2 \xt Luk 21:24.\x* \v 3 Ago guna totalavaitayao adi taiyuwo madi \w kwama salisalidi|lemma="Kwama salisalina"\w* atagonedi maliyalina ana badabada 1,260\x † \xo 11:3 \xt Dan 7:25, 12:7.\x* sinaedi guna livala sitaalavaite.’ \p \v 4 Ame adi taiyuwokova alova \w oribe\w* aiyuwo be nakae rampa adi kaba yata aiyuwo go, adi taiyuwokova madi katubayásina siitáoya poyapoya ina Tomoya matana goi.\x † \xo 11:4 \xt Sak 4:1-14.\x* \v 5 Ago avatau neta ipoikíkina bego tauyadi iyogedegededi, e tobudi goi yeu isowóduwo adi kaleyayana igabu. Tauna nakae neta adi kaleyayao bego siyogedegededi, itoboinedi sivailai. \v 6 Moe adi taiyuwokova madi lovina kúwana yábana goi sitabode idi tuta poyapoya goi sitaalavaita,\x †a \xo 11:6 \xt 1To 17:1.\x* bwae sikaigaviledi simalaikaika,\x †b \xo 11:6 \xt Tat 7:17-19.\x* be mou liliudi da poyapoya sivinidi.\x †c \xo 11:6 \xt 1Sa 4:8.\x* Go moe siguinuwedi nakonakae latuwodi. \p \v 7 Tutayana idi talavaita silukavave, woiwoi masiyana gagaina\x †a \xo 11:7 \xt Luk 8:31; Rom 10:7; Nuw 9:11, 17:8, 20:1,3.\x* goi bei isowóduwo ima ivayaviya adi taiyuwokova yaidi goi go, bei itogaga, e ikaumatedi.\x †b \xo 11:7 \xt Dan 7:21.\x* \v 8 Ikaumatedi ikavava, asa gagaina sinaena enao goi wowodi bei sikaaiyaka go, moe aba omayamaya. Ago toni kasa idi sinapu igoyo nakae kidi da Sodoma be nakae tomota mou sivinidi nakae kidi da Itipita.\x † \xo 11:8 \xt Ais 1:9-10.\x* Tauna livalakaibala goi amo asayana yoina moe Sodoma be Itipita. Asayana goi boi idi Tomoya kerose goi situpatuko. \v 9 Koroto adi taiyuwo wowodiyadi sikaaiyaka go, tomota badabadaidi nakae boda liliudi be nakae kantri liliudi goi, dala liliudi be aníyana liliudi\x † \xo 11:9 \xt Nuw 5:9, 7:9, 13:7, 14:6, 17:15.\x* bei sima siigitedi maliyalina aito be nakae tupwana goi. Siigitedi go, geya vatau tayaamo sitagone bego wowodiyadi ikabidi, tukubu goi ivaliwogedi.\f ‡ \fr 11:9 \fk Ivaliwogedi\ft : Neta tomota gamodi igoyo tokámasa yaina, e wowona geya sivaliwogeyeta.\f* \v 10 Moe \w tokabivalavala\w* adi taiyuwokova boi sima go, da poyapoya sitáoya siyogedegededi, tauna kidi da poyapoyayadi bei siuyáwana gagaina adi taiyuwo idi kámasa pasina. Bei áika gagaina siwodugu, tuwo idi yabobona bei sikaiguyauyedi sediyao yaidi. \p \v 11 Maliyalina aito be nakae tupwana sikavava, Yaubada yawoina ivaisiu adi taiyuwokova yaidi goi, e sitaoyamna.\x † \xo 11:11 \xt Isi 37:10.\x* Sitaoyamna go, tomota sigitedi simatoita gagaina. \v 12 Ago níyana tayamo gagaina yábana goi sinove, adi taiyuwokova ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kotūko kōma ameko!’ \m Tuwo moitamo gaota goi situko sina yábana go, adi kaleyayao sikandolaga sigitedi situkotuko.\x † \xo 11:12 \xt 2To 2:11.\x* \v 13 Amo tutayana goi nikuniku gagaina itátava\x † \xo 11:13 \xt Nuw 6:12, 11:19, 16:18.\x* go, asayana dadava tayamo itauwe go, dadava ainima aivasi dedevidi. Ago nikunikuyana goi tomota ana badabada 7,000 sikámasa. Go ava tomotava nava maa yawoidi simatoita gagaina, e Yaubada totobukukui yábana goi ina togaga ana \w káeyana\w* sikamoitamoe. \p \v 14 Moeko goi mou aiyuwoina bogina ikavava go, kunōve! Mou aitonina giyakainava bei isowóduwo! \s2 Síula ainima aiyuwoina \p \v 15 Amo ikavava, anerose ainima aiyuwoina ina síula iuwe, e yábana goi níyana gagaidi sidigo kadi, \b \qc ‘Ame tuta da poyapoya idi lovina bogina ikavava! \qc Ida Tomoya \w mana Vadámana|lemma="Guyau"\w*\f ‡ \fr 11:16 \fk Tomoya mana Vadámana\ft : Ida Tomoya moe Yaubada go, ana Vadámana moe Yeisu.\f* bogina sietokalibúbuna. \qc Bei sikalibubuna vata: \qc Ame tuta be nakae tuta simamaima.’\x † \xo 11:15 \xt Tat 15:18; Dan 2:44, 7:14,27.\x* \b \p \v 16 Amo ikavava, tauyadi tomoyamoya 24 kebadi esaaesaidi yatadi siitulaga Yaubada matana goi, e kebadiyadi goi sisou aedi sivatugúyala be Yaubada yaina madi yapali sisakululu, \v 17 sidigo kadi, \b \qc ‘\w Yauwe\w* ima Yaubada kom \w Tokalika\w*! \qc Kom kwaiyako vata: Boi nimatu be nakae ame tuta!\x † \xo 11:17 \xt Tat 3:14; Nuw 1:4,8, 4:8, 16:5.\x* \qc Kom im togaga gagaina bogina kuvagitakoe, \qc e kuetokalibúbuna! \qc Tauna kakauyagu yaim. \qc \v 18 Tuwo kidi go Totuyoyowoyadi \qc siegamogamoguyem gagaina.\x †a \xo 11:18 \xt Sam 2:1.\x* \qc Kom im egamogamogu ana tuta bogina isowóduwo.\x †b \xo 11:18 \xt Sam 110:5.\x* \qc Tokámasa adi tuta bogina ima \qc bei kutakinoidi ame nakae: \qc Tokamasayadi moe im \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* tokabivalavala, \qc nakae im kimasabayao madi wowoina simatoitem, \qc moe youtagau be nakae kidi maa yoidi gagaina. \qc Ame tauyadi idi tuta bogina ima \qc bei adi vaiwówana kwaiguyauyedi!\x †c \xo 11:18 \xt Sam 115:13.\x* \qc Go da poyapoya adi tomtulayao idi tuta \qc nakae bogina ima bei kumtulidi!’ \b \p \v 19 Amo ikavava, Yaubada ina Vada Kimaasabaina yábana goi ikatupáeva go, ina \w kanasíuna\w* dedeogaina\f ‡ \fr 11:19 \fk Ina kanasíuna dedeogaina\ft : Tateta 24 be nakae 25:10-22 goi dedeogayana yoina aba vatulúkwana dedeogaina.\f* agite. Ago ávila, palapala, nikuniku sisowóduwo\x †a \xo 11:19 \xt Nuw 4:5, 8:5, 16:18.\x* be nakae \w kúwana kasakasaidi\w* ikúwana.\x †b \xo 11:19 \xt Nuw 8:7, 16:21.\x* \c 12 \ms1 Kaleya mana bodao sivakaleya Lami yaina \mr (Nuwogau 12:1—14:20) \s1 Vavina, natuna be gigimeta tetelidi \p \v 1 Amo ikavava, aba kinana gagaina mana yagoina yábana goi isowóduwo. Aba kinanayana ame nakae: Vavina tayamo ana kwama níyala nakae ilosi go, tukówana moe vavinayana aena ogalaoina goi ikaaiyaka. Go dabana goi lovina dabayogigina esaaesaina mana utuna yawou aiyuwo sikaaiyaka. \v 2 Vavinayana ikéuwama go, ina tuta venátuna bogina ibabane, tuwo ina geda goi ipodeda. \v 3 Amo ikavava, aba kinana aiyuwoina mana yagoina yábana goi isowóduwo. Aba kinanayana ame: \w Gigimeta\w* kayakayaina be nakae gagaaina isowóduwo. Bulubuluna ana badabada ainima aiyuwo go, ana dágula ana badabada yawou. Go bulubulunayadi tamo tamo goi lovina dabayogigina esaaesaina sikaaiyaka.\x † \xo 12:3 \xt Dan 7:7; Nuw 12:9, 13:1.\x* \v 4 Yuyuna ikaulagasi utuna liliudi yábana osasaina dadava tayamo goi igolisidi, ilavedi sisou poyapoya goi sitowo\x † \xo 12:4 \xt Dan 8:10.\x* go, utuna dadava aiyuwo goi dedevidi. Vavinayana giyakainava ivenátuna go, matana goi iya gigimetayana itáoya iituyáwata bego tutayana vavinayana natuna iveenatuni, itoboine ikanisave. \v 5 Tuwo moitamo vavinayana ivenátuna,\x †a \xo 12:5 \xt Ais 66:7.\x* natuna koroto. Natunayana bei \w Totuyoyowo\w* liliudi ilovinaedi go, ina lovinayana toogagaina.\x †b \xo 12:5 \xt Sam 2:9; Nuw 2:27, 19:15.\x* Ivenátuna ikavava, gigimetayana bego ikanisave go, \w anerose\w* ima gomanayana ikabiyamo inave Yaubada kebana esaaesaina goi ikaaiyaka. \v 6 Iya go vavinayana isiya ina yoyowo goi. Amo yoyowoyana Yaubada bogina ikatubayasi bego anerose sima vavinayana simatakavate maliyalina ana badabada 1,260. \p \v 7 Amo ikavava, yábana goi yaviya isowóduwo. Maikoro\x † \xo 12:7 \xt Dan 10:13,21, 12:1; Yud 1:9.\x* mana aneroseyao sitáoya sivayaviya gigimetayana yaina. Gigimetayana mana aneroseyao sipoikiki sitogaga \v 8 go, geya sitogageta, tuwo geya itoboinedita kebadi yábana goi sikaaiyaka unana geya adi tagonamo. \v 9 Yaviya ikavava, kidi Maikoro gigimetayana mana aneroseyao siyoisidi, silavedi sisou sina poyapoya. Gigimetayana gagaina moe moteta\x †a \xo 12:9 \xt Abv 3:1; Nuw 20:2.\x* boi nimatu ikaaiyaka. Youyuwoina moe \w Totagíwaya\w* be nakae Kaleya. Tauyana da poyapoya adi topola.\x †b \xo 12:9 \xt Luk 10:18.\x* \p \v 10 Amo ikavava, yábana goi níyana tayamo gagaina anove idigo kana, \b \qc ‘Sedao adi towowókana boi maliyalina be sabamgo \qc Yaubada matana goi iwoowokoidi\x † \xo 12:10 \xt Iyb 1:9-11; Sak 3:1; 1Pi 5:8.\x* go, \qc ame tuta yábana goi bogina silave \qc isou ina poyapoya! \qc Tauna ida Yaubada ina yava, \qc ina togaga, \w ina kalibúbuna|lemma="Yaubada ina kalibúbuna"\w* be nakae \w ana Vadámana|lemma="Guyau"\w* \qc ina lovina bogina sisowóduwo yaida! \qc \v 11 Towowokanayana kidi bogina sitogagasave \qc \w Lami\w* ikaikaina pasina \qc be nakae Yaubada ina livala sitaalavaite pasina. \qc Yawoidi manudi nuwodi geya iyoiyeta, \qc go sem sikasaledi ámasa goi. \qc \v 12 Tauna komi yábana ana tokaiyakoyao kouyāwana! \qc Totagíwaya mana egamogamogu gagaina \qc bogina isou iwo \qc komi poyapoya be négwasa adi tokaiyakoyao yaimi. \qc Bogina iyagoi ina tuta ikakupi \qc bego itoboine ipaisewa. \qc Tauna komi poyapoya be négwasa adi tokaiyakoyao \qc ami toovalugo!’ \b \p \v 13 Tuwo gigimetayana mana aneroseyao sisou sima poyapoya goi. Tutayana nukotona imavada bego silave bogina isou ima poyapoya, e vavinayana boi gómana koroto ivenatuni, ivatapiye. \v 14 Ivatapiye go, vavinayana bóibo panepanena aiyuwo sivini bego iyova isiya ina yoyowobeso goi. Amoko goi ikaaiyaka tala aito be tukówana sikisi goi go, Yaubada imataakavate, tauna motetayana geya itoboineyeta ina iyogedegede.\x † \xo 12:14 \xt Dan 7:25, 12:7.\x* \v 15 Tuwo motetayana tobuna ikanai bwae ikausalave idau sákala nakae ina vavinayana mlina goi bego mluwa ina idoiye. \v 16 Go poyapoya ivaite ame nakae: Poyapoya tobuna ikatupáeva, e bwaeyana gigimeta ikaausalave inim. \v 17 Tuwo gigimetayana gamona igoyo toina vavina yaina. Tuwo itáoya ina ivayaviya vavinayana natunao liliudi yaidi. Natunaoyadi moe tauyadi Yaubada ina lovina adi tokabikawanayao be nakae \w Yeisu\w* ina talavaita ana toyoitakavatayao. \v 18 Gigimetayana gagaina mamaya goi iitáoya. \c 13 \s1 Woiwoi adi taiyuwo \p \v 1 Amo ikavava, woiwoi tayamo agite négwasa goi isinalaga.\x †a \xo 13:1 \xt Dan 7:3.\x* Mana dágula yawou go, bulubuluna ana badabada ainima aiyuwo. Ana dagulayadi yatadi goi lovina dabayogigina esaaesaina sikaaiyaka. Bulubuluna tamo tamo goi you tamo tamo sikaaiyaka go, youyadi you aipopóita.\f ‡ \fr 13:1 \fk You aipopóita\ft : Ame youyadi you dedevidi nakae youyadi itoboine Yaubada tavayou go, ameko goi youyadi woiwoi toinina ivayou.\f*\x †b \xo 13:1 \xt Nuw 17:3,7-12.\x* \v 2 Woiwoiyana agite ana kaigigita simai gagaina nakae go, aena moe gagaidi ma unuunudi be nakae aedidina sooinidi yoguyogu bea\f ‡ \fr 13:2 \fk Bea\ft : Ame yoguyogu gagaina go, aedidina gagaidi be nakae sooinidi. Bea itoboine tomota ikaumate.\f* nakae. Tobuna gagaina be salana gagaidi \w laiyoni\w* nakae.\x † \xo 13:2 \xt Dan 7:4-6.\x* Ago \w gigimeta\w* mamaya goi iitáoya ina togaga ikaidamane ina woiwoiyana goi. Aiyuwoina itagone kebana esaaesaina goi itulagalaga ietolovina be ina lovina toogagaina. \fig Bea aedidina sooinidi|src="lb00048b.tif" size="col" ref="13:2" \fig* \fig Simai gagaina|src="bk00049b.tif" size="col" ref="13:2" \fig* \v 3 Woiwoiyana bulubuluna tayamo ana kaigigita vaailaina. Ina vailaiyana itoboine ikaumate go, niga bulubulunayana idedevinamna. Tuwo tomota liliudi sigite, nuwodi siwówana, e woiwoiyana sisabokuliye. \v 4 Go gigimetayana yaina goi sisaakululu unana ina lovina woiwoiyana bogina ivini, tauna yaina sisakululu kadi, \pm ‘Avatau ame woiwoiyana nakae?\f ‡ \fr 13:4 \fk Avatau ame woiwoiyana nakae\ft : Lumadádana ame goi anerose yoina Maikeli sivaponuponuye. Maikeli moe Diyuu niyadi. Ana yagoina moe kada, ‘Avatau Yaubada nakae?’ Aiyuwoina Yaubada sivaponuponuye.\f*\x † \xo 13:4 \xt Tat 15:11; Sam 35:10; Ais 40:18,25, 46:5; Yer 49:19; Mik 7:18.\x* Geya! Avatau itoboine ivayaviya yaina go, itogaga? Geya!’ \p \v 5 Ago woiwoiyana mana tagona idigopopóita be nakae Yaubada itagiwoi.\x †a \xo 13:5 \xt Dan 7:8,25, 11:36; 2Tk 2:4.\x* Aiyuwoina mana tagona ipaaisewa tukówana 42 sinaedi.\x †b \xo 13:5 \xt Nuw 11:2.\x* \v 6 Tuwo moitamo ivatowo Yaubada itagiwoi go, moe nakae Yaubada yoina, ina \w Kaba Kaiyaka|lemma="Aba Kaiyaka"\w* be nakae yábana ana tokaiyakoyao itagiwoidi. \v 7 Aiyuwoina woiwoiyana mana tagona Yaubada ina kimasabayao ivayaviyedi be itogagasavedi.\x †a \xo 13:7 \xt Dan 7:21.\x* Go mana lovina tomota liliudi yaidi iilovina. Tomotayadi moe dala liliudi, boda liliudi, aníyana liliudi be nakae kantri liliudi yaidi goi.\x †b \xo 13:7 \xt Nuw 5:9, 7:9, 11:9, 14:6, 17:15.\x* \v 8 Da poyapoya liliudi bei woiwoiyana yaina sisaakululu. Amo da poyapoyayadi yoidi Yaubada ina madágina kunu goi go, ima ame tuta goi yawana vata bukina\x †a \xo 13:8 \xt Pil 4:3; Nuw 3:5, 17:8, 20:12,15, 21:27.\x* sinaena geya iginidita.\x †b \xo 13:8 \xt Sam 69:28.\x* Amo bukiyana moe \w Lami\w* ina buki. Lamiyana boi nimatu sikaaumate. \p \v 9 Avatauwa komi neta ma taaiyami, e livala ame konoovedōko:\x † \xo 13:9 \xt Mad 11:15, 13:9,43; Mak 4:9,23, 7:16; Luk 8:8; Nuw 2:7,11,17,29, 3:6,13,22.\x* \b \qc \v 10 Avatau neta Yaubada itagone siyoisi, \qc moitamo bei siyoisi. \qc Avatau neta Yaubada itagone \qc giya sisi goi sikaumate, \qc moitamo giya sisi goi bei sikaumate.\x †a \xo 13:10 \xt Yer 15:2, 43:11.\x* \b \m Moeko goi kita Yaubada ina kimasabayao ada mou goi taaramāitana\x †b \xo 13:10 \xt Ibe 6:12; Nuw 14:12.\x* be nakae takaaiyāka \w aba numisa\w*. \p \v 11 Amo ikavava, woiwoi aiyuwoina agite poyapoya goi isowóduwo ima. Tauyana mana dágula aiyuwo lami nakae go, ina bóbwara gigimeta nakae. \v 12 Amo woiwoiyana moe woiwoi vakuumgoina ana katumapu. Tauna woiwoiyana woiwoi vakuumgoina ina togaga goi iilovina. Tuwo da poyapoya liliudi ilovinaedi bego woiwoi vakuumgoina yaina sisakululu. Woiwoi vakumgoinayana boi ivailai go, ina vailaiyana goi itoboine ikámasa go, niga idedevinamna. \v 13 Aiyuwoina woiwoi vaamliyaina aba kinana gagaidi imaadagidi. Nakae yábana goi yeu sabeninimina iwodugu isou ima poyapoya tomota matadi goi, e nakae isowóduwo. \v 14 Tauyana mana tagona aba kinana imadagidi woiwoi vakuumgoina ina lovina goi go, aba kinanayadi goi tomota da poyapoya ikatubaudi bego woiwoi vakuumgoina yaina sisakululu. Tuwo da poyapoya ilatuwokoidi tokwalu woiwoi vakuumgoina maisiyana siwodugu. Tauyana boi sisi goi ivailai go, idedevinamna. \v 15 Woiwoi aiyuwoina mana tagona tokwaluyana yawoina ivini bego itoboine ibóbwara be nakae ilovina avatauwa neta geya sisakululuta tokwaluyana yaina, ámasa sibabane. \v 16 Tuwaina tomota liliudi, tauyadi youtagau be tauyadi maa yoidi gagaidi, guyaguyauwo be tookaidi, tauyadi \w paakonidi|lemma="Paakonina"\w* be tauyadi taliigavidi, e madabokidi woiwoi aiyuwoina ilovinaedi bego nimakakataidi o dabadi goi katukatu sikaupakiyedi. \v 17 Aiyuwoina ilovinaedi bego avatauwa madi katukatu itoboinedi kónana sigimona o sikaigimona. Ago avatauwa neta katukatuyana geya sikaupakiyedita, amo tauyadi geya itoboinedita siigimona o sikaaigimona ana kadókana katukatuyana mainao nimakakataidi o dabadi goi sikaupakiyedi. Katukatuyana moe woiwoi vakuumgoina yoina o yoina ana namba.\f ‡ \fr 13:17 \fk Ana namba\ft : Kidi Isileli tubunao be nakae kidi da Giriki idi namba moe leta. Tauna leta ana paisewa aiyuwo; tayamo moe livala ana gínina manuna go, tayamo moe namba manudi. Tauna leta \ft \+it a\+it* moe taya, leta \+it b\+it* moe yuwo, tauna nakae. Ameko yoina ana namba moe ava namba isowóduwo neta letayadi tauyana yoina goi takatuyaividi.\f* \p \v 18 Avatauwa neta madi nanamsa, bei moe ana talígava sibabane. Ame nakae: Avatau neta mana yagoina, woiwoi ana namba ana yagoina italigēi, unana nambayana moe tomota tayamo. Nambayana moe 666. \c 14 \s1 Lami mana bodao \p \v 1 Amo ikavava, akandobala, \w Lami\w* agite mana bodao Saiyoni koyaina yatana goi siitáoya.\x †a \xo 14:1 \xt Sam 2:6; Ibe 12:22.\x* Bodaoyadi ana badabada 144,000. Dabadi goi Lamiyana yoina be nakae Tamana yoina sikaaiyaka.\x †b \xo 14:1 \xt Isi 9:4; Nuw 7:3.\x* \v 2 Agite ikavava, yábana goi butukáwana tayamo anove, ana taiyakeka bwae gagaidi sidududu\x † \xo 14:2 \xt Nuw 1:15, 19:6.\x* nakae be palapala gagaina butukáona nakae. Butukawanayana anove ana taiyakeka \w api\w* adi tolauwoyao idi api silauláuwo nakae. \v 3 Anove go, bodaoyadi sikaaiyaka, Yaubada kebana esaaesaina matana goi be dogoi maa yawoidi adi taivasi be nakae tomoyamoya matadi goi vesi vau siivesiye. Geya vatau tayaamo mana tagona vesiyana ivesiye; kidi tomota 144,000 aditava madi tagona sivesiye. Moe tauyadi boi Yaubada da poyapoya yaidi goi bogina itakonedi. \v 4 Amo tauyadi balomaidi maavadaidi nakae tomota neta nai geya go, geya simasisigoyogoyoita. Moitamo. Tauyadi nakae tomota neta geya siroerateta, e geya sisakululuta yaubada polapola yaidi, tauna geya adi bailamo. Moe tauyadi nako goi Lami inonoina, e sisabookuliye. Da poyapoya yaidi goi Yaubada itakonedi, kidi Tauyana be Lami umana. Kidi dibayoya ana keuwokumgo nakae siikasale Yaubada be Lami yaidi. \v 5 Geya tayaamo pola siivatoi.\x †a \xo 14:5 \xt Sam 32:2; Sap 3:13; Iyo 1:47; 1Pi 2:22.\x* Moitamo. Tauyadi geya adi pikwanamo.\x †b \xo 14:5 \xt Epe 5:27.\x* \s1 Anerose adi taito idi talavaita \p \v 6 Amo ikavava, \w anerose\w* tayamo agite yábana osasaina goi iyovayova. Aneroseyana \w Vala Dedevina\w* go, aiyako vaatayaina imememe italavaite da poyapoya liliudi yaidi. Tauyadi moe kantri liliudi, dala liliudi, aníyana liliudi be nakae boda liliudi yaidi goi.\x † \xo 14:6 \xt Nuw 5:9, 7:9, 11:9, 13:7, 17:15.\x* \v 7 Livalayana niyana gagaina goi itaalavaite idigo kana, \pm ‘Mami matoita Yaubada ina togaga ana \w káeyana\w* kokamoitamōe! Takínona ana tuta bogina ima be tomota liliudi da poyapoya itakinoidi. Tauna kotugavīla go, Tauyana ina togaga ana káeyana kokamoitamōe! Tauyana yábana, poyapoya, négwasa be nakae bwae liliudi imadagidi, tuwo yaina kosakulūlu!’ \p \v 8 Amo ikavava, aneroseyana mlina anerose aiyuwoina ivámliya ima idigo kana, \pm ‘Babiloni\f ‡ \fr 14:8 \fk Babiloni\ft : Enao aito sikaiyaka livala ame ana yagoina manuna. Tayamo moe ame asa yoina Babiloni, ame tauna. Aiyuwoina moe ame livalakaibala Roma manuna. Aitonina moe ava kasa o ava nuwonúwana neta Yaubada sivakaleye.\f* bogina ivailai! Asayana gagaina bogina ivailai dókana!\x † \xo 14:8 \xt Ais 21:9; Yer 51:8; Dan 4:30; Nuw 16:19, 17:2, 18:2,21.\x* Ina sinapu masisi goyogoyoina moe \w oine\w* nakae go, bodao liliudi ivaanimdi oineyana goi, tauna sinapuyana sivatotowone. Ego amo oineyana pasina Yaubada ina egamogamogu asayana bei ibabane.’ \p \v 9 Amo ikavava, aneroseyadi aiyuwo mlidi goi anerose aitonina ima niyana gagaina goi idigo kana, \pm ‘Avatauwa neta sisaakululu woiwoiyana be nakae ina tokwalu yaidi o ina katukatu dabadi goi o nimadi goi sikaupaakiyedi, \v 10 e tauyadi nakae bei Yaubada ina oine sinim. Oineyana moe Yaubada ina egamogamogu go, oineyana toogagaina bei isiwoi ina liuna keigaina goi.\x †a \xo 14:10 \xt Ais 51:17.\x* Tauna tauyadi yeu sabeninimina be poiseni mokauna goi geda gagaina bei sibabane\x †b \xo 14:10 \xt Abv 19:24; Isi 38:22.\x* anerose kimaasabaidi be Lami matadi goi. \v 11 Ago yeuyana siilotowo aubowoina bei ituko vata\x † \xo 14:11 \xt Ais 34:10; Nuw 19:3.\x* go, maliyalina be sabamgo geya itoboinedita gedayana goi siwaiwasi, go sem ikaiyako vata. Tauna nakae bei isowóduwo tauyadi yaidi neta woiwoiyana be ina tokwalu yaidi sisaakululu o yoina nimadi o dabadi goi sikaupaakiyedi.’ \p \v 12 Moeko goi kita Yaubada ina kimasabayao ada mou goi taaramāitana,\x † \xo 14:12 \xt Nuw 13:10.\x* kita Yaubada ina lovina takabikaaonedi be nakae \w Yeisu\w* ina kabikáwana \w aba numisa\w* tavatootowone. \p \v 13 Amo ikavava, níyana tayamo yábana goi anove idigo kana, \pm ‘Ame nakae kugīni kam, \pi2 “Ame tuta be nakae tuta simamaima avatauwa neta ida Tomoya taiyao sispwagógana go, sikámasa, adi dedevina bei sibabane.”’ \pm ‘U nakae! Itoboine bei adi mou goi siwaiwasi. Moitamo. Idi guinuwa dedevidi Yaubada bei inuwaisidi’, \w Baloma Kimaasabaina\w* kaena. \s1 Tomalatomota ina takínona \p \v 14 Amo ikavava, akandobala to gaota poowouna agite go, yatana goi tayamo tomalatomota\x † \xo 14:14 \xt Nuw 1:13; Dan 7:13.\x* maisiyana iitusobu. Dabana goi lovina dabayogigina goura esaaesaina ikaaiyaka go, nimana goi sisi sooinina kaudoodogaina\f ‡ \fr 14:14 \fk Sisi sooinina kaudoodogaina\ft : Ame sisi tayamo maanawena go, kaudoodogaina tukówana aivauna maisiyana. Ina paisewa moe witi ana kaba kúpwana. Witi moe maanawena limou nakae.\f* iikavale. \fig Sisi sooinina be kaudoodogaina|src="SICKLE01.tif" size="col" ref="14:14" \fig* \p \v 15 Amo ikavava, anerose aivasina Vada Kimaasabaina goi isowóduwo ima niyana gagaina goi tomotayana gaota yatana goi iitusobu ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Awoinu poyapoya goi bogina imatuwo, tauna dibayoya ana tuta bogina ima. Tauna kūna im sisi goi kudibayōya.’\x † \xo 14:15 \xt Iyl 3:13.\x* \m \v 16 Tuwo moitamo, Tauyana gaota yatana goi iitusobu itáoya, ina sisi iikavale poyapoya goi itala, e poyapoyayana ina dibayoya ilamgogo. \p \v 17 Amo ikavava, anerose ainimaina Vada Kimaasabaina yábana goi isowóduwo ima go, tauyana nakae mana sisi sooinina be kaudoodogaina. \p \v 18 Niga anerose ainima tayamoina \w insensi\w* ana \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w* kikina \w Bateta Kimaasabaina\w* goi isowóduwo ima. Tauyana yeu ana tolovina. Niyana gagaina goi iduduwo anerose mana sisi ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Oine keuwoina poyapoya goi bogina sibólika. Tauna im sisi goi sipulina kutaupeupēdi be kusevēdi.’ \m \v 19 Tuwo moitamo, ina sisi goi ivatowo oine keuwoina poyapoya goi itaupeupedi. Ikavava, oine keuwoina sipulidiyadi isevedi go, ikalisobuyedi oine ana \w kaba vavetaveta\w* gagaina goi. Aba vavetavetayana moe Yaubada ina egamogamogu nakae. \v 20 Aba vavetavetayana asa moetala goi ikaaiyaka. Tuwo oine keuwoina aedi goi sivavetevetedi go, aba vavetavetayana goi ikaika idau mluwa nakae.\x † \xo 14:20 \xt Ais 63:3; Tkk 1:15; Nuw 19:15.\x* Ana niku ovatayamo go, idau ina aduwanau toina. Moe kilomita 296 nakae. \c 15 \ms1 Mou ma nokoidi ainima aiyuwo \mr (Nuwogau 15:1—16:21) \s1 Yaubada noko ikaiguyauyedi // anerose ainima aiyuwo yaidi \p \v 1 Amo ikavava, aba kinana mana yagoina yábana goi agite. Aba kinanayana moe aba matoita be nakae aba kainaopa. Ame nakae: \w Anerose\w* ainima aiyuwo mou ainima aiyuwo sikaavaledi. Amo mouyadi goi Yaubada ina egamogamogu bogina ikavava. Tauna moe mou adi kaba lukavava.\x † \xo 15:1 \xt Vin 26:21.\x* \p \v 2 Amo ikavava, akandosobu dogoi tayamo agite ana kaigigita négwasa daaumorina gerasi momooyasuna nakae\x † \xo 15:2 \xt Nuw 4:6.\x* go, yeu sabeninimina taiyao. Negwasayana kikina goi tomota siitáoya agitedi \w api\w* Yaubada ivinidi sikaavaledi. Tauyadi boi woiwoi sitogagasave. Moe nakae ina tokwalu yaina goi geya sisakululuta be tauyana yoina ana namba geya sikabiyeta. \v 3 Tauyadi Yaubada ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* Mosese ina vesi moe \w Lami\w* vesina siivesiye kadi, \b \qc ‘O \w Yauwe\w* ima Yaubada, kom \w Tokalika\w*. \qc Im guinuwa gagaidi be nakae kaausaraidi! \qc Kom boda liliuma ima \w Tokalibúbuna\w*, \qc im kenao kiboobosidi be nakae mooitamoidi!\x † \xo 15:3 \xt Tat 15:1; Atu 32:4.\x* \qc \v 4 Yauwe, kom im sinapu kiboobosidi \qc bogina kukaiwoduwedi tomota yaidi. \qc Tauna tomota liliudi bei sima sisakululu yaim.\x †a \xo 15:4 \xt Ais 66:23.\x* \qc Tauna avatau bei geya imatoitemta? Geya!\x †b \xo 15:4 \xt Yer 10:7.\x* \qc Kom amta \w Totumasaba\w*. \qc Tauna avatauwa bei geya sitaimaminemta? Geya!’\x †c \xo 15:4 \xt Sam 86:9.\x* \b \p \v 5 Amo dogoiyadi bogina sikavava, akandobala \w Tukunu Kimaasabaina Toina\w* yábana goi agite, moe Yaubada ina \w Kaba Kaiyaka|lemma="Aba Kaiyaka"\w* sinaena. Amoko goi \w aba vatulúkwana\w* sikaaiyaka. Tukunuyana agite ikatupáeva,\x † \xo 15:5 \xt Tat 38:21; Yoy 1:50,53, 9:15, 10:11.\x* \v 6 e anerose ainima aiyuwo sisowóduwo sima mouyadi nimadi goi sikaavaledi. Adi kwama maavadaidi be nakae naamalidi go, idi \w gigipáiwala\w* moe \w goura\w*. \v 7 Dogoi maa yawoidi adi taivasi sikaaiyaka go, tayamo itáoya Yaubada, Tauyana Tokaiyako vata, ina egamogamogu ma nokoidi ainima aiyuwo goura ikabidi, aneroseyadi ainima aiyuwo ivinidi. \v 8 Tukunuyana agite aubowo ikayaoda Yaubada ana \w káeyana\w* tomoeeyalina pasina be nakae ina togaga pasina. Tauna geya vatau tayaamo itoboine Tukunuyana goi isiu ana kadókana mouyadi anerose simemedi sikavava.\x † \xo 15:8 \xt Tat 40:34; 1To 8:10-11; 2Te 5:13-14; Ais 6:4.\x* \c 16 \s1 Anerose idi noko ainima aiyuwo sikalisiwoidi \p \v 1 Amo ikavava, níyana tayamo gagaina \w Tukunu Kimaasabaina Toina\w* goi anove \w aneroseyadi|lemma="Anerose"\w* ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kotāoya kōna poyapoya goi Yaubada ina egamogamogu ma nokoidi ainima aiyuwo kokalisiwōidi.’ \p \v 2 Tuwo moitamo, anerose vakuumgoina itáoya ina poyapoya goi ina noko ikalisiwoi. Amoko goi avatauwa neta boi woiwoiyana ana katukatu nimadi o dabadi goi bogina sikaupaakiyedi o ina tokwalu yaina sisaakululu, e sakavaidi sikapotu go, potuyadi goyogoyoidi be nakae gedagedaidi.\x † \xo 16:2 \xt Tat 9:10; Atu 28:35.\x* \p \v 3 Iya go anerose aiyuwoina itáoya ina négwasa goi ina noko ikalisiwoi, e negwasayana imalaikaika go, ikaikayana moe tokámasa ikaikaina nakae. E tauna iyaíyana liliudi négwasa goi sikamasa kówasa. \p \v 4 Iya go anerose aitonina itáoya ina sákala liliudi, oveya liliudi be nakae doelu liliudi goi ina noko ikalisiwoi. Amoko goi bwaeyadi simalaikaika.\x † \xo 16:4 \xt Tat 7:17-21; Sam 78:44.\x* \v 5 Ago anerose tayamo anove, tauyana bwae adi tolovina, Yaubada ilatuwoko idigo kana, \b \qc ‘Kom Tokaiyako vata;\x † \xo 16:5 \xt Tat 3:14; Nuw 1:4,8, 4:8, 11:17.\x* \qc kom amta \w Totumasaba\w*. \qc Kom kulovina amo mouyadi kuvinidi, \qc tauna im takínona goi kom tokivavasa. \qc \v 6 Amo mouyadi itoboinedi \qc unana im kimasabayao \qc be nakae im \w tokabivalavalayao|lemma="Tokabivalavala"\w* \qc kidi togoyoidi sikaumatedi, \qc ikaikaidi sidau, \qc e ikaika nakae kuvanimdi sinim,\f ‡ \fr 16:7 \fk Ikaika nakae kuvanimdi sinim\ft : Ame livalakaibala nakae go, ana yagoina moe ámasa bei sibabane.\f* boma! \qc Tauna im takínona goi kom tokivavasa.’ \b \p \v 7 Amo ikavava, níyana tayamo \w aba kasala\w* goi anove idigo kana, \b \qc ‘U moitamo, \qc \w Yauwe\w* ima Yaubada \w Tokalika\w*, \qc im takínona moe mooitamoidi be kivaavasaidi.’ \b \p \v 8 Iya go anerose aivasina itáoya ina níyala goi ina noko ikalisiwoi. Tuwo mana tagona yeu goi tomota isupidi. \v 9 Ina lovina goi mou sisowóduwo yaidi, e yoina sitagiwoi unana yaviyavi gagaina isupidi. Ago geya situgavileta bei ina togaga ana \w káeyana\w* sikamoitamoe. \p \v 10 Iya go anerose ainimaina itáoya ina woiwoiyana vakuumgoina kebana esaaesaina goi\x †a \xo 16:10 \xt Nuw 13:2.\x* ina noko ikalisiwoi. Amoko goi woiwoiyana ina kaba lovina\f ‡ \fr 16:10 \fk Woiwoiyana ina kaba lovina\ft : Ame poyapoya ana madabokina.\f* ikamamaníwana, e ina bodao saladi sikakavatedi adi geda pasidi.\x †b \xo 16:10 \xt Tat 10:21; Ais 8:22.\x* \v 11 Go Yaubada, Tauyana totobukukui yábana goi, sitagiwoi\x †a \xo 16:11 \xt Nuw 13:6.\x* adi geda be adi potu pasidi go, idi guinuwa goyogoyoidi manudi nava geya situgavileta.\x †b \xo 16:11 \xt Nuw 16:2.\x* \p \v 12 Iya go anerose ainima tayamoina itáoya, sákala gagaina Yuparetisi goi ina noko ikalisiwoi. Tuwo sakalayana iyápasa bei enao ikaaiyaka tolovina madi tovayaviyayao bomatu dadavina goi itoboinedi sima.\x † \xo 16:12 \xt Ais 11:15.\x* \p \v 13 Anerose ainima tayamoina ina guinuwa ikavava, akandobala baloma goyogoyoidi aito kwekwe maisiyadi agitedi \w gigimeta\w* tobuna goi be woiwoi tobuna goi be nakae tokabivalavala polapola\f ‡ \fr 16:13 \fk Tokabivalavala polapola\ft : Ame woiwoiyana boi poyapoya goi isowóduwo. Tauyana woiwoi vakuumgoina ana katumapu (Nuw 13:11).\f* tobuna goi sisowóduwo. \v 14 Moitamo balomayadi goyogoyoidi. Tauyadi \w dimoni\w* go, aba kinana siguuinuwedi. Sina tolovina liliudi poyapoya goi silamgogoidi simedi asa tayamo yaviya manuna Yaubada Tokalika ina takínona ana maliyalina goi. \v 15 Ego Tomoya idigo kana, \pm ‘Konōve! Tovaináwana nakae bei ao avatoopemi. Amo tutayana avatau neta iyauyáusa be nakae ana kwama bogina ilosi, e ana dedevina bogina ibabane.\x † \xo 16:15 \xt Mad 24:43-44; Luk 12:39-40; 1Tk 5:2; 2Pi 3:10; Nuw 3:3.\x* Nakae itoboine iguinuwe, govila bei ma paawakuna iiketoiya, e ina omayamaya tomota sigite.’ \m \v 16 Balomayadi sina tolovina liliudi silamgogoidi simedi asa tayamo goi; asayana \w Diyuu\w* niyadi goi kadi, ‘Amagedoni.’\f ‡ \fr 16:16 \fk Amagedoni\ft : Ame Isileli tubunao niyadi. Ana yagoina moe koya tayamo asa yoina Megido kikina.\f*\x † \xo 16:16 \xt Tot 5:19; 2To 23:29; Sak 12:11.\x* \p \v 17 Iya go anerose ainima aiyuwoina itáoya, yábana osasaina goi ina noko ikalisiwoi go, tayamo níyana gagaina kébana esaaesaina Tukunu Kimaasabaina Toina goi anove kana, \pm ‘Bogina ikavava.’ \m \v 18 Tuwo ávila, butukáwana gagaina, palapala be nakae nikuniku gagaina sisowóduwo.\x † \xo 16:18 \xt Nuw 4:5, 8:5, 11:13,19.\x* Boi nimatu tutayana tomota poyapoya goi sigimisowóduwo go, ima ame tuta geya tayaamo nikuniku ana togaga nakae amo nikunikuyana ana togaga; nikuniku gagaina toina. \v 19 Tuwo asa gagaina iwotai dadavato. \w Totuyoyowo\w* idi kasa liliudi poyapoya goi sivailai. Ago asa gagaina Babiloni\x †a \xo 16:19 \xt Nuw 14:8, 17:5, 18:2,19,21.\x* ina goyo Yaubada inuwokavate, e ina egamogamogu gagaina \w oinena|lemma="Oine"\w* ma keigaina\x †b \xo 16:19 \xt Nuw 14:19, 19:15.\x* ivanimdi.\x †c \xo 16:19 \xt Ais 51:17.\x* \v 20 Nikunikuyana ina togaga goi simla liliudi sisalili be nakae koya liliudi sitagau.\x † \xo 16:20 \xt Nuw 6:14.\x* \v 21 Tuwaina, \w kúwana kasakasaidi\w* gagaidi yábana goi sisou. Kuwanayana gurewa gagaidi nakiyadi, e tamo tamo adi moumou ivakaigaga, kilo 45 nakae. Kuwanayana igoyo toina, tauna Yaubada sitagiwoi.\x † \xo 16:21 \xt Tat 9:23; Isi 13:13; Nuw 8:7, 11:19.\x* \c 17 \ms1 Babiloni ina vailai \mr (Nuwogau 17:1—19:10) \s1 Livalakaibala tomatagogoli // be nakae woiwoi kayakayaina manudi \p \v 1 Amo ikavava, \w anerose\w* ainima aiyuwo maadi noko yaidi tayamo ima ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kūma! Asayana gagaina vavina tomatagogoli\f ‡ \fr 17:1 \fk Tomatagogoli\ft : Nakona ame livalakaibala asa Babiloni manuna unana asayadi idi sinapu igoyo toina. Aiyuwoina nakona ame vavinayana aba kinana tomota liliudi neta Yaubada siikatae, tauna yaubada polapola yaidi sisakululu.\f* toogagaina nakae ana liuna bei avatulukoim. Tauyana bwae badabadaidi kikidi goi iitusobu iilovina.\x † \xo 17:1 \xt Yer 51:13.\x* \v 2 Ana kaigigita da poyapoya adi tolovinayao taiyao simasisi goyogoyo. Ago vavinayana ina \w oine\w* sinapu goyo nakae goi itubanibanidi ivaanimdi siiyaluwo, e ina sinapu goyogoyoidi nakae sikamonamonaanaedi bego siguinuwedi.’\x † \xo 17:2 \xt Ais 23:17; Yer 51:7.\x* \p \v 3 Amo ikavava, \w Baloma Kimaasabaina\w* iyoisigu, e aneroseyana ima ikabigu ikavalegu kana yoyowo beso goi. Amoko goi vavina tayamo agite woiwoi kayakayaina yatana itulagalaga.\x † \xo 17:3 \xt Nuw 13:1.\x* Woiwoiyana bulubuluna ana badabada ainima aiyuwo go, ana dágula ana badabada yawou. Sakavaina madabokina goi you badabadaidi sikaaiyaka go, youyadi you aipopóita. \v 4 Vavinayana ana kwama kalaakovina be kayakayaina go, ana pasapasa moe \w goura\w* be gurewa maisadi gagaina be nakae paku maisadi gagaina. Nimana goi tayamo keiga goura iyoyoisi go, kaga aba kalagíwala be báila ikayaoda ina masisi goyogoyoina pasina.\x † \xo 17:4 \xt Yer 51:7.\x* \v 5 Dabana goi you tayamo boi ana yagoina vamoounina sigini kadi, \b \pc ‘Babiloni Gagaina, \pc tomatagogoli sinadi be nakae kaga liliuna \pc aba kalagíwala poyapoya goi unadi.’ \b \p \v 6 Amo ikavava, vavinayana agite Yaubada ina kimasabayao kaamasidi ikaikaidi bogina inim ginagina iyaluwo, e nukotona ikabi, to igoyo toina. Tauyadi boi \w Yeisu\w* sitaalavaite go, idi talavaita pasina vavinayana ikaumatedi. Vavinayana agite, akainaopa gagaina. \v 7 Tuwo aneroseyana ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kaga unana kukaiinaopa? Vavinayana kugite woiwoiyana ma bulubuluna ainima aiyuwo be mana dágula yawou goi iisowoya, e tauyana be nakae woiwoiyana adi yagoina bei ataligei manum. \v 8 Amo woiwoiyana kugitegite boi mainao maa yawoina ikaaiyaka\x †a \xo 17:8 \xt Pil 4:3; Nuw 3:5, 13:8, 20:12,15, 21:27.\x* go, ame geya, nava bei masi gagaina\x †b \xo 17:8 \xt Nuw 9:1-2,11, 11:7, 20:1.\x* goi ituko ima go, niga bei ivailai vata. Tauna da poyapoya neta Yaubada ina madágina kunu goi go, ima ame tuta yoidi yawana vata bukina sinaena geya iginidita, bei sikainaopa.\x †c \xo 17:8 \xt Sam 69:28.\x* \v 9 Avatauwa neta madi nanamsa, bei moe ana talígava sibabane. Ana taligavayana ame nakae: Woiwoiyana ma bulubuluna ainima aiyuwo moe koya ainima aiyuwo yatadi goi vavinayana iitusobu. Aiyuwoina bulubulunayadi moe tolovina ainima aiyuwo. \v 10 Tolovinayadi adi tainima bogina sisou go, tayamo nava ikaaiyaka go, tayamo nava geya isowoduwoita. Ago tutayana isowóduwo, tuta kaakupina tauna bei ilovina. \v 11 Iya go woiwoiyana boi ma yawoina, ame tuta ikámasa go, nava bei ikaluvilamna ima. Tauyana tolovina ainima aitonina go, tolovina ainima aiyuwo yaidi goi bei ima go, niga bei ivailai vata. \pm \v 12 Go ana dagulayao yawou kuugitedi moe tolovina yawou.\x † \xo 17:12 \xt Dan 7:24; Nuw 12:3.\x* Nava idi kaba lovina geya sibabaneyeta, go sem nava bei idi lovina tolovina nakae sibabane bei itoboinedi tuta kaakupina toina goi silovina woiwoiyana taiyao. \v 13 Amo tolovinayadi idi nuwonúwana tayamo goi idi togaga be idi lovina madabokina sikaidamanedi woiwoiyana yaina. \v 14 Amo tauyadi woiwoiyana taiyao bei sispwagógana go, sivayaviya \w Lami\w* yaina. Iya go Lamiyana tomoyamoya liliudi adi Tomoya be \w tokalibúbuna\w* liliudi adi Tokalibúbuna\x † \xo 17:14 \xt 1Ti 6:15; Nuw 19:16.\x* be nakae senao taiyao sikaaiyaka, senaoyadi bogina iduduwedi, tauyadi ana kinavayao be nakae \w aba numisa\w*. Moe pasina tauna tolovinayadi woiwoiyana taiyao bei itogagasavedi.’ \p \v 15 Tuwaina aneroseyana kana, \pm ‘Bwaeyadi bogina kugitedi kikidi goi vavina tomatagogoli iitusobu, e moe boda liliudi, dala liliudi, kantri liliudi be nakae aníyana liliudi.\x † \xo 17:15 \xt Nuw 5:9, 7:9, 11:9, 13:7, 14:6.\x* \v 16 Ago dágula yawou kuugitedi moe tolovina yawou go, woiwoiyana taiyao bei sitáoya, tomatagogoli sikaolilive. Konana be ana kwama liliudi bei sikabidi, e nima kaka ikaaiyaka. Aiyuwoina bei situsaoli nakae neta iwoina sikani go, luluna yeu goi sivakasave. \v 17 Moitamo nakae bei siguinuwe. Yaubada bogina nuwodi isanayatoidi bego ina nuwonúwana siguinuwe. Ame nakae: Idi nuwonúwana tayamo goi idi lovina woiwoiyana bei sivini. Bei iilovina ana kadókana Yaubada ina nuwonúwana bogina sisowóduwo nakae latuwona. \v 18 Iya go vavinayana kugitegite moe asa gagaina poyapoya ana tolovina madabokidi iloviinaedi.’ \c 18 \s1 Babiloni ina sou tetelina \p \v 1 Amo dogoiyadi sikavava, ituli ta \w anerose\w* agite yábana goi isou imamaima. Tauyana mana lovina toogagaina go, ana \w káeyana\w* tomoeeyalina poyapoya ana madabokina itapasigi. \v 2-3 Niyana gagaina goi iduduwo idigo kana, \b \qc ‘Da Babiloni moe vavina tomatagogoli nakae, \qc e ina \w oine\w* boda liliudi ivanimdi, \qc oineyana moe masisi goyogoyoina!\x †a \xo 18:2-3 \xt Ais 21:9; Yer 51:8; Nuw 14:8.\x* \qc Tuwo poyapoya ana tolovina asayana taiyao \qc simasisi goyogoyo. \qc Go ina kaiyaka owáowana ana vikaiya goi pasina \qc totalamapu simalaguyau. \qc Tauna asayana bogina ivailai! \qc Asayana gagaina bogina ivailai dókana!\x †b \xo 18:2-3 \xt Nuw 14:8.\x* \qc Tomota bogina sikavava, \qc tauna asayana moe \w dimoni\w*, \qc mánuwo vaatabudi,\f ‡ \fr 18:2-3 \fk Mánuwo vaatabudi\ft : Ame manuwoyadi kidi Isileli tubunao geya sikanikani unana manuwoyadi yoyowo beso goi sikaaiyaka go, yoguyogu kaamasidi iwoidi sikanikani.\f* \qc yoguyogu vaatabudi \qc be nakae aba kasilali idi kaba kaiyaka.’\x †c \xo 18:2-3 \xt Ais 13:21, 34:14; Yer 51:37, 50:39.\x* \b \p \v 4-5 Amo ikavava, ituli ta níyana tayamo yábana goi anove idigo kana, \b \q1 ‘Guna bodao, \qc Amo asayana ina goyo ivakaigaga \qc nakae ana tukotuko \qc moe poyapoya goi ituko ina yábana goi.\x †a \xo 18:4-5 \xt Esi 9:6; Yer 51:9.\x* \qc Tuwo ina bagalayadi Yaubada inuwokavatedi, \qc e bei ikatumapudi. \qc Tauna asayana goi kosowōduwo kōma, \qc govila bei ina goyo be ina mou kosiukoidi.’\x †b \xo 18:4-5 \xt Ais 48:20-21; Yer 51:9,45.\x* \b \p \v 6 Niyanayana tuwaina ibóbwara, Yaubada ina toliunayao ilatuwokoidi idigo kana, \b \qc ‘Nakonakae vavinayana ina guinuwa tomota yaidi, \qc e nakae koguinūwe tauyana yaina. \qc Ina guinuwa goyogoyoina ana katumapu sivayuwo kovīni. \qc Ina oine goyogoyoina keigaina tomota ivanimdi go, \qc Yaubada ina oine goyogoyoina toina keigaina \qc sivayuwo tauyana kovanīm.\x † \xo 18:6 \xt Sam 137:8; Yer 50:29.\x* \qc \v 7 Vavinayana ina nuwonúwana goi idigo kana, \qc “Yau giyovila tayamo.\x † \xo 18:7 \xt Ais 47:7-9.\x* \qc Yau kóbuya nakae geya, \qc tauna ategeda bei geya ababaneyeta.” \qc Tauna nakonakae tauyana toinina itaimamine \qc be nakae aiyako owáowana iyale, \qc e ana katumapu gedageda be ategeda kovīni. \qc \v 8 Ina gágasa pasina geya mgoninamo ame mouyadi \qc bei sisowóduwo tauyana yaina: \qc Atówana, ategeda, loga be nakae yeu sabeninimina igabusave. \qc Nakae bei sisowóduwo \qc unana \w Yauwe\w* Yaubada \w Tokalika\w*, \qc tauna vavinayana itakino iya toogoyoina, \qc e ana katumapu bei avini.’ \b \m \v 9 Tuwo poyapoya ana tolovinao boi vavinayana taiyao simasisi goyogoyo be nakae aiyako owáowana siyale, e tutayana asayana igabu, aubowoina bei sigite itukotuko, bei sitaiyakuwokúwala gagaina asayana manuna.\x † \xo 18:9 \xt Isi 26:16-17.\x* \v 10 Madi matoita asayana ina gedageda pasina, tauna masigava goi bei sitáoya, sidigo kadi, \b \q1 ‘Da Babiloni, \qc Komi imi kasa gagaina. \qc Imi kasa toogagaina go, \qc geya ivamumugoneta ami liuna bogina kobabane. \qc Oiyoi, oiyoi! \qc Ami toovalugo!’ \b \p \v 11 Kidi go poyapoya ana totalamapuyaoyadi konadi geya vatau tayaamo igimonedi, tauna madi nuwomou bei sitaiyakuwokúwala asayana manuna.\x † \xo 18:11 \xt Isi 27:31,36.\x* \v 12 Konadiyadi moe \w goura\w*, \w siriba\w*, gurewa maisadi gagaina, paku maisadi gagaina, areko kayakayaidi dedevidi toidi, areko buruu be momooyasudi be kayakayaidi, alova ma mainidi dedevina be nakae kónana maisadi gagaidi siwodugudi go, konaniyadi moe áivori\f ‡ \fr 18:12 \fk Áivori\ft : Ame yoguyogu yoina elepanta salana. Dimdim kadi, ‘Elephant.’ Salanayadi gagaidi go, tomota sikabidi bego kónana siwodugu, adi maisa gagaina.\f* goi, gavi goi, kopwa goi, kainum goi be nakae gurewa poowoudi goi siwodugudi.\x † \xo 18:12 \xt Isi 27:12-13,22.\x* \v 13 Tuwaina sinamoni,\f ‡ \fr 18:13 \fk Sinamoni\ft : Ame alova tayamo go, sakavaina sikabi sikauvetevete. E mainina dedevina.\f* pútuma, \w insensi\w*, alovamamaina sisina, aidekoko sisina, oine, \w oribe\w* mumuna, parawa dedevina, \w witi\w*, bulumakau, \w sipi\w*, \w osi\w*, \w sariyota\w* be nakae tomota \w paakonidi|lemma="Paakonina"\w*; pakonidiyadi moe tomota sikaigimonedi. \b \qc \v 14 Dogoiyadi dedevidi komi da Babiloni kooyaledi \qc bogina sisáwala! \qc Imi esaesa be ami pasapasa dedevidi madabokiina sikavava go, \qc geya itoboinemita kobabanemneidi! \b \p \v 15 Kidi go amo totalamapuyadi boi idi esaesa asayana goi siibabane, masigava goi bei sitáoya unana asayana ina gedageda sigite, simatoita. Ago madi nuwomou be madi táiya\x † \xo 18:15 \xt Isi 27:31,36.\x* \v 16 bei sidigo kadi, \b \qc ‘Oiyoi, asayana igoyo! Oiyoi! \qc Amo asayana ana kaigigita gumaboina nakae vavina \qc neta kwama esaesa kalaakovidi be kayakayaidi ilosidi \qc be nakae ipasa goura, gurewa esaesa be paku esaesa goi. \qc \v 17 Tuta kaakupiina goi \qc ame esaesayadi madabokina bogina sisáwala. \qc Tauna asayana ana toovalugo!’ \b \p Tuwo kapiteni liliudi, totupa liliudi, gelugelu liliudi be nakae totalamapu liliudi masigava goi siitáoya\x † \xo 18:17 \xt Ais 23:14; Isi 27:26-30.\x* \v 18 go, asayana aubowoina sigite, siduduwo kadi, \pm ‘Geya tayaamo asa ipate amo asayana gagaina nakae.’\x † \xo 18:18 \xt Isi 27:32.\x* \m \v 19 Tuwo kaukau sikabi dabadi goi silave idi nuwomou pasina go, madi nuwomou be madi táiya siduduwo gagaina sidigo kadi, \b \qc ‘Iyaa! \qc Asayana gagaina nakae boi amoko goi \qc toni oga idi esaesa siibabane. \qc Oiyoi! oiyoi! \qc Asayana ana tovalugo igoyo toina. \qc Tuta kaakupiina goi bogina isáwala.’\x † \xo 18:19 \xt Isi 27:30-34; Tkk 2:10.\x* \b \p \v 20 Níyana tayamo anove idigo kana, \b \qc ‘Komi yábana ana tokaiyakoyao, \qc Yaubada ina kimasabayao, ina \w vamoleyanayao|lemma="Vamoléyana"\w* \qc be nakae ina \w tokabivalavalayao|lemma="Tokabivalavala"\w*, \qc Asayana Yaubada bogina itakino asa goyogoyoina, \qc tauna imi gedageda asayana goi koobabane \qc Yaubada bogina ikatumapu. \qc Tauna asayana ina vailai manuna komi kouyāwana!’\x † \xo 18:20 \xt Atu 32:43; Yer 51:48.\x* \b \p \v 21 Amo ikavava, tayamo anerose toogagaina gurewa gagaina toina ikabi, ilave isou négwasa goi go, idigo kana, \b \qc ‘Amo gurewayana nakae, \qc e asa gagaina Babiloni bei ivailai dókana go, \qc tomota geya tuwaina itoboinedita asayana sigite \qc unana itagau vata. \qc \v 22 Geya tayaamo kaga niyana bei tanove. \qc Nakae geya tayaamo \w api\w* geya, \qc tovesi geya, \qc kokopi geya, \qc síula ana uwa geya.\x † \xo 18:22 \xt Ais 24:8; Yer 7:34, 25:10; Isi 26:13.\x* \qc Geya tuwaina asayana goi \qc bei amo dogoiyadi adi táiya siisowóduwo. \qc Tokatanaki sikavava; \qc geya tayaamo bei sibabane geya. \qc Witi geya, \qc tauna witiyana ana kaba kauvetaveta \qc geya tuwaina bei ipaaisewa. \qc \v 23 Rampa adi mavada geya tuwaina asayana goi sinínima. \qc Tonai niyadi adi taiyakeka geya. \qc Ame dogoiyadi bei sisowóduwo unana ame: \qc Asayana ina totalamapuyao koroto gagaidi \qc poyapoya ana madabokina goi go, \qc madi gágasa toinidi siyapaliyedi go, Yaubada geya. \qc Tauyadi gagaidi \qc unana idi pola goi \w Totuyoyowo\w* nuwodi \qc sikobaledi sima sigimona. \qc \v 24 Aiyuwoina Yaubada ina tokabivalavalayao, \qc ina kimasabayao be nakae tomota liliudi \qc poyapoya ana madabokina goi neta sikámasa,\x † \xo 18:24 \xt Yer 51:49.\x* \qc e ikaikaidi da Babiloni nimadi goi ikaaiyaka. \qc Tauna moe pasina asayana bei ivailai.’ \c 19 \s1 Yapali be uyáwana yábana goi \p \v 1 Moe dogoiyadi sikavava, e níyana tayamo anove ana taiyakeka nakae neta boda gagaaina niyadi gagaina yábana goi siiduduwo sidigo kadi, \b \qc ‘\w Yauwe\w* tayapalīye! \qc Ida Yaubada ina yava, ana \w káeyana\w* \qc be ina togaga ivagitakoedi! \qc \v 2 Ida yapaliyana unana ina takínona \qc kivaavasaina be mooitamoidi. \qc Ina takinonayana ame nakae: \qc Tomatagogoli gagaina boi ina masisi goyogoyoina goi \qc da poyapoya ibugoyaidi, \qc tuwo Yaubada itakino toogoyoina. \qc Tomatagogoliyana nimana goi \qc Yaubada ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* ikaikaidi sikaaiyaka, \qc tuwo Yaubadayana ikatumapu. \qc Tauna Tauyana ina takinonayana pasina tayapalīye!’\x † \xo 19:2 \xt Atu 32:43; 2To 9:7.\x* \b \m \v 3 Tuwo aiyuwoina niyadi gagaidi goi siduduwo sidigo kadi, \b \qc ‘Yauwe tayapalīye! \qc Amo asayana ana kaigabu pasina \qc aubowoina ituko vata.’\x † \xo 19:3 \xt Ais 34:10.\x* \b \p \v 4 Tuwo tomoyamoyayadi 24 be nakae dogoi maa yawoidi adi taivasi aedi sivatugúyala Yaubada kebana esaaesaina goi itulagalaga sisakululu, sidigo kadi, \b \qc ‘E nakae! \qc Yauwe kayapaliyem!’ \b \m \v 5 Ikavava, níyana tayamo kébana esaaesaina goi anove idigo kana, \b \qc ‘Komi liliumi, \qc Yaubada ina pakonayao be ana totaimaminayao, \qc nakona youtagau o maa yoimi, \qc ida Yaubada koyapalīye!’\x † \xo 19:5 \xt Sam 115:13.\x* \b \p \v 6 Amo ikavava, níyana tayamo anove ana taiyakeka nakae neta boda gagaaina siiduduwo o nakona bwae badabadaidi sidududu butukaodi nakae\x †a \xo 19:6 \xt Isi 1:24; Nuw 1:15, 14:2.\x* o palapala gagaina butukáona nakae go, idigo kadi, \b \qc ‘Yauwe ida Yaubada \w Tokalika\w* iilovina! \qc Tauna tayapalīye!\x †b \xo 19:6 \xt Sam 93:1, 97:1, 99:1; Nuw 11:15.\x* \qc \v 7 Tauyawana dōkana, \qc tayapalīye \qc be nakae ina togaga ana káeyana takamoitamōe \qc unana \w Lami\w* ina nai ana tuta bogina ima. \qc Nakae tonai vavina bogina ikatubayasi idi nai manuna! \qc Tauna ina togaga ana káeyana takamoitamōe! \qc \v 8 Ina katubayasiyana moe Yaubada bogina itagona \qc bego vavinayana kwama poowouna \qc nakae maavadaina ilosi.’ \b \m Kwamayana ana yagoina moe Yaubada ina kimasabayao idi sinapu dedevidi nakae. \p \v 9 Amo ikavava, \w aneroseyana\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Livala ame kugīni kam, \pi2 “Avatauwa komi neta Yaubada iduduwemi Lamiyana ina nai aikanina manuna,\x †a \xo 19:9 \xt Ais 25:6-8; Mad 22:2-3; Luk 14:15.\x* e ami dedevina bei kobabane.”’ \m Tuwaina kana, \pm ‘Ame livalayadi moe Yaubada ina livala mooitamoidi!’\x †b \xo 19:9 \xt Nuw 21:5, 22:6.\x* \m \v 10 Tuwo aneroseyana aena goi aegu avatugúyala be yaina asakululu go, ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Moe nakae geya! Yau \w Yeisu\w* ina pákwana kom be semowo nakae, komi tauyami boi Yeisu ina talavaita koyoisikavate. Tauna Yaubada anetava yaina kusakulūlu. Moitamo. Valayana Yeisu itaalavaite \w Baloma Kimaasabaina\w* goi ima go, Balomayana nakae tokabivalavala nukotodi isanayatoidi valayana sitalavaite. Tauna kom be yau vala tayamo ana totalavaitayao tavavasa.’ \ms1 Yaubada ana kaleyayao idi vailai \mr (Nuwogau 19:11—20:15) \s1 Osi poowouna ana totulaga // ikatubayasi yaviya manuna \p \v 11 Amo ikavava, agite yábana ikatupáeva\x †a \xo 19:11 \xt Isi 1:1.\x* go, kunōve! \w Osi\w* poowouna mana totulaga isowóduwo. Totulagayana sivayou \w Aba Numisa\w* be Moitamo.\x †b \xo 19:11 \xt Sam 9:8; Nuw 3:14, 16:7, 19:2.\x* Tauyana mana \w kivavasa\w* itakínona be nakae ivayaviya.\x †c \xo 19:11 \xt Tat 5:3; Sam 96:13; Ais 11:4.\x* \v 12 E matana adi kaigigita yeu sabeninimina nakae go, dabana goi lovina dabayogigina esaaesaina badabadaidi sikaaiyaka.\x † \xo 19:12 \xt Dan 10:6.\x* Yoina sigini go, ana yagoina Tauyana anetava iyagoi. \v 13 Ana kwama maanawena go, ikaika goi sivakutui, tauna ikaika kaka. Yoina sivayou kadi, \pm ‘Yaubada Ina Livala.’ \m \v 14 Yábana ana tovayaviyayao madi kwama poowoudi be maavadaidi idi osi poowoudi situlaga go, Tauyana sisabookuliye. \v 15 Go Tauyana tobuna goi sisi sooinina nakae\x †a \xo 19:15 \xt Ibe 4:12.\x* iisowóduwo\x †b \xo 19:15 \xt Ais 29:2; Nuw 1:14.\x* bego \w Totuyoyowo\w* ikaumatedi. Ikavava, ina lovina toogagaina goi bei ilovina yaidi.\x †c \xo 19:15 \xt Sam 2:9; Ais 11:4; 2Tk 2:8; Nuw 2:27, 12:5.\x* Bei \w oine\w* ana \w kaba vavetaveta\w* goi ivavetevetedi; aba vavetavetayana moe Yaubada Tokalika toina ina egamogamogu gagaina.\x †d \xo 19:15 \xt Ais 63:3; Iyl 3:13; Nuw 14:20, 16:19.\x* \v 16 Go ana kwama maanawena goi be nakae dibuwatuna goi yoina sigini kadi, \b \pc ‘\w Tokalibúbuna\w* liliudi adi Tokalibúbuna \pc be nakae tomoyamoya liliudi adi Tomoya.’\x † \xo 19:16 \xt Atu 10:17; 1Ti 6:15; Nuw 17:14.\x* \s1 Woiwoi mana bodao sivailai \p \v 17 Amo ikavava, tayamo anerose agite níyala goi iitáoya, mánuwo madabokidi yábana osasaina goi siyovayova iduduwedi idigo kana, \pm ‘Kodēli kōma kogūguna Yaubada ana káika gagaina goi\x † \xo 19:17 \xt Isi 39:17-20.\x* \v 18 bego amo tauyadi wowodi kokanidi: Tolovina wowodi, tovayaviya adi tokalikumatanayao wowodi, koroto toogagaidi wowodi, osi madi totulagayao wowodi be nakae tomota liliudi wowodi, nakona taliigavidi o paakonidi, nakona youtagau o maa yoidi.’ \p \v 19 Amo ikavava, woiwoiyana boi négwasa goi isinalaga\x † \xo 19:19 \xt Nuw 13:1-10, 17:11-14.\x* be nakae poyapoya ana tolovinao madi tovayaviyayao agitedi bogina sitaligógana sima bei Tauyana osi poowouna goi iitulaga mana tovayaviyayao sivayaviyedi. \v 20 Go Tauyana osi poowouna goi iitulaga itáoya, woiwoiyana be nakae \w tokabivalavala\w* polapolayana iyoisidi. Tokabivalavalayana boi aba kinana imadagidi, e aba kinanayadi goi tomota ikatubaudi. Amo tauyadi woiwoi ina katukatu nimadi o dabadi goi sikaupakiyedi nakae tokwalu woiwoi maisiyana yaina sisaakululu.\x †a \xo 19:20 \xt Nuw 13:1-18.\x* Tuwo adi taiyuwokova iyoisidi ilavedi ma yawoidi sisou sina yeu sabeninimina poiseni mokauna taiyao sinaedi goi.\x †b \xo 19:20 \xt Dan 7:11.\x* \v 21 Kidi go woiwoiyana ina tovayaviyayao nava sikaaiyaka, tuwo osiyana ana totulaga ina livala sisi nakae tobuna goi isowóduwo ikaumatedi. Tuwo manuwoyadi liliudi sima wowodi sikanidi, bogina gamodi. \c 20 \s1 Kaleya ana yówana go, // Yaubada ina kimasabayao silovina \p \v 1 Amo ikavava, \w anerose\w* tayamo agite yábana goi isou imamaima go, nimana goi masi gagaina ana ki\x † \xo 20:1 \xt Nuw 9:1, 17:8.\x* be nakae seni gagaina ikaavaledi. \v 2 Tuwo isou ima \w gigimeta\w* iyoisi; gigimetayana moe moteta boi nimatu ikaaiyaka. Motetayana moe \w Totagíwaya\w*, tauyana youyuwoina moe Kaleya.\x † \xo 20:2 \xt Abv 3:1; Ais 24:22.\x* E tuwo iyoisi, iyowo. \v 3 Iyowo ikavava, ilave isou ina masi sinaena. Ilave ikavava, masi tobuna ikatunibode, iroke go, Yaubada ina lovina goi ina maka ikaupakiye. Tonoko goi ikaaiyaka bego geya tuwaina itoboine tomota ikatubaudi ana kadókana tala ana badabada 1,000 sikavava. Amo talayadi sikavava, bei sitaligei tuta kaakupina manuna. \p \v 4 Amo ikavava, kébana esaaesaidi agitedi go, tauyadi yatadi goi situlagalaga madi tagona silovina. Aiyuwoina tomotayadi balomaidi agitedi. Boi adi kaleyayao sitáoya, nukotodi sikupoidi unana \w Yeisu\w* ina talavaita, moe Yaubada ina livala, siyoisikavate. Amo tomotayadi geya sisakululuta woiwoi be tokwalu woiwoi maisiyana yaidi be nakae ina katukatu nimadi goi o dabadi goi geya sikaupakiyedita. Tuwo aagitedi ámasa goi sitaoyamna go, \w Guyau\w* taiyao siilovina tala 1,000 goi.\x † \xo 20:4 \xt Dan 7:9,22.\x* \v 5 Amo tauyadi kidi togimitaoyamna go, tokámasa liliudi tala 1,000 sikavava baige nakae ámasa goi bei sitaoyamna. \v 6 E avatauwa neta sigimitaoyamna, tauyadi kimaasabaidi adi dedevina sibabane! Ame tauyadi ámasa aiyuwoina bei geya sibabaneyeta. Tauyadi Yaubada be Guyau idi togudalayao. Guyauyana taiyao tala 1,000 goi bei siilovina. \p \v 7 Tutayana talayadi sikavava, Yaubada ina lovina goi ina aneroseyao sina Kaleya ina kaba yówana goi sitaligei. \v 8 Tuwo bei isowóduwo ina dadava liliuudi poyapoya goi boda liliudi ikatubaudi;\x †a \xo 20:8 \xt Isi 7:2.\x* bodayadi yoidi moe Gogi be Megogi.\x †b \xo 20:8 \xt Isi 38:2,9,15.\x* Ina pola goi bodayadi bei ilamgogoidi sima yaviya manuna. Adi badabada isaki toina; geya itoboinedeta takatuyaividi. Adi badabada moe ediédila mamaya nakae. \v 9 Tuwo poyapoya ana madabokina goi bei sitaligógana situko sima Yaubada ina kimasabayao idi tunagu o tadigo kada, ‘Asayana Yaubada imataakoiye’ sitaoyakobu. Sitaoyakobu bego sivayaviya go, yeu sabeninimina yábana goi bei isou ima Kaleya ina bodaoyadi ivakasavedi. \v 10 Iya go Totagiwayayana moe kidi adi topola, anerose bei siyoisi, silave isou ina yeu sabeninimina be poiseni mokauna gagaina toina sinaedi goi ikaaiyaka nakae woiwoiyana be \w tokabivalavala\w* polapolayana bogina sikaaiyaka. Amoko goi bei gedageda siilotowo maliyalina be sabamgo goi go, gedagedayana geya iikavava. \s1 Tokámasa adi takínona \p \v 11 Amo ikavava, Tolovinayana kebana esaaesaina gagaina nakae poowouna agite, yatana goi Tauyana itulagalaga. Agitegite, e Tauyana matana goi yábana sekulapeyaina be poyapoya mainao sisáwala nakae neta sisiya, e geya tuwaina agitedi.\x † \xo 20:11 \xt Dan 7:9-10.\x* \v 12-13 Sisáwala ikavava, tokámasa liliudi agitedi, nakona maa yoidi o youtagau, Yaubada kebana esaesainayana matana goi siitáoya. Amo tauyadi négwasa goi sikámasa be nakae tokámasa idi dadava poyapoya goi sima. Siitáoya go, anerose buki sikatupaevedi. Amo bukiyadi sinaedi tomota idi guinuwa liliudi, dedevidi be goyogoyoidi, sikaaiyaka. Ago ituli ta buki nakae sikatupáeve, bukiyana moe yawana vata bukina,\x † \xo 20:12-13 \xt Pil 4:3; Nuw 3:5, 13:8, 17:8, 20:15, 21:27.\x* sinaena goi avatauwa neta yawoidi vata bei sibabane, e yoidi sikaaiyaka. E tokamasayadi liliudi sima kébana matana goi siitáoya go, Yaubada bukiyadi igitedi, kaga nakae boi idi guinuwa, e amo guinuwayadi goi tamo tamo itakinoidi. \v 14 Amo ikavava, ámasa be nakae tokámasa idi dadavayana Yaubada ilavedi sisou yeu sabeninimina gagaina toina sinaena goi, e sikavava toina. Yeuyana gagaina toina moe ámasa aiyuwoina. \v 15 Avatauwa neta yoidi yawana vata bukina\x † \xo 20:15 \xt Pil 4:3; Nuw 3:5, 13:8, 17:8, 20:12, 21:27.\x* goi geya sikaiyaketa, e nakae ilavedi sisou yeu sabeniniminayana gagaina toina sinaena goi. \c 21 \ms1 Yaubada ina madagina vau \mr (Nuwogau 21:1—22:5) \s1 Yábana vau be poyapoya vau \p \v 1 Amo ikavava, yabana vau be poyapoya vau agitedi sisowóduwo.\x † \xo 21:1 \xt Ais 65:17, 66:22; 2Pi 3:13.\x* Bogina kuyagoi. Gimi yábana be gimi poyapoya bogina sitagau. Négwasa nakae itagau, geya tuwaina tagitegite. \v 2 Niga \w asa kimaasabaina\w* nakae agite moe Yerusalema vau go, asayana Yaubada yábana goi isou imamaima.\x † \xo 21:2 \xt Nuw 3:12.\x* Asayana bogina ivapase tonai vavina nakae bego monena ivalobode. \p \v 3 Amo ikavava, níyana tayamo kébana esaaesaina goi anove kana, \b \qc ‘Kunōve! \qc Yaubada ina \w Kaba Kaiyaka|lemma="Aba Kaiyaka"\w* tomota yaidi goi ikaaiyaka. \qc Tuwo yaidi goi bei ikaaiyaka.\x †a \xo 21:3 \xt Tat 25:8, 33:7-9, 40:34-35; 2Te 6:18; Isi 37:27, 48:35; Sak 2:10; Mad 1:23; Iyo 1:14; 1Ko 3:16, 6:19; 2Ko 6:16; Ibe 3:6.\x* \qc Kidi go tomotayadi bei ina bodao go, \qc iya bei idi Yaubada; tauyadi taiyao sikaaiyaka.\x †b \xo 21:3 \xt Vin 26:11-12.\x* \qc \v 4 Mataiudi bei isekukudi. \qc Ámasa, nuwomou, táiya be nakae gedageda \qc geya tuwaina sikaaiyaka.\x †a \xo 21:4 \xt Ais 25:8, 65:19; 1Ko 15:26.\x* \qc Amo sinapuyadi aiyako bogo ana sinapu go, \qc aiyako bogoyana bogina ikavava.’\x †b \xo 21:4 \xt Ais 35:10; 2Ko 5:17.\x* \b \p \v 5 Niyanayana ibóbwara ikavava, kébana esaesainayana ana totulagalaga idigo kana, \pm ‘Kunōve! Dogoi liliudi ayolimemmneidi.’ \m Tuwaina kana, \pm ‘Livalayadi \w aba numisa\w* be nakae mooitamoidi, tauna kuginīdi.’ \m \v 6 Tuwaina kana, \pm ‘Amo bogina ikavava! Yau Totukumgo be Totumliya,\f ‡ \fr 21:6 \fk Totukumgo be Totumliya\ft : Livala ana talígava Nuwogau 1:8 goi kugīte.\f*\x †a \xo 21:6 \xt Nuw 1:8, 22:13.\x* Aba Vatowo be Aba Lukavava.\x †b \xo 21:6 \xt Nuw 22:13.\x* Avatauwa neta dava sikámasa, bwae ma yawoina bei avinibesoidi.\x †c \xo 21:6 \xt Ais 55:1.\x* \v 7 Avatauwa neta sitogaga,\x †a \xo 21:7 \xt Nuw 2:7,11,17,26, 3:5,12,21.\x* moe dogoiyadi bei sibabanedi be nakae yau bei tauyadi idi Yaubada go, tauyadi bei avanatunedi.\x †b \xo 21:7 \xt 2Sa 7:14; Sam 89:26-27.\x* \v 8 E kidi go atedi taameyaidi, kidi idi numisa silawoiwoiye, kidi aba kalagíwala siguuinuwedi,\f ‡ \fr 21:8 \fk Aba kalagíwala siguuinuwedi\ft : Ame nakae sinapu igoyo toina Yaubada matana goi. Sinapuyana moe nakona yaubada polapola yaidi sisakululu.\f* kidi tokaumata, tomasisi goyogoyo, toroerata, tomeméyava, tobowou, yaubada polapola adi tosakululu be nakae topola liliudi.\x †a \xo 21:8 \xt 1Ko 6:9; Nuw 22:15.\x* E ame tauyadi bei sina yeu sabeninimina gagaina toina nakae poiseni mokauna dadavina, moe ámasa aiyuwoina.’\x †b \xo 21:8 \xt Nuw 19:20, 20:10,14-15.\x* \s1 Yerusalema vau ana kaigigita \p \v 9 Amo ikavava, \w aneroseyadi|lemma="Anerose"\w* ainima aiyuwo boi gedageda ma nokoidi ainima aiyuwo adi tokavalayao tayamo yaidi ima ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kūma! Bei \w Lami\w* ana tonai vavina avatulukoim.’ \p \v 10 Tuwo \w Baloma Kimaasabaina\w* iyoisigu, e aneroseyana ima ikabigu itukoegu kana koya gagaina toina dabana goi. Amoko goi Yerusalema kimaasabaina ivatulukoigu;\x † \xo 21:10 \xt Isi 40:2.\x* asayana Yaubada yábana goi isou imamaima. \v 11 Asayana yaina goi Yaubada ana \w káeyana\w* tomoeeyalina ikaaiyaka go, asayana ina yama gurewa esaesa yoina diyáspa nakae o gerasi maavadaina nakae inamanámala. \v 12 Ana kali gurewa ituko ina gagaina. Ana kaba siu adi badabada yawou aiyuwo go, aba siuyadi tamo tamo goi anerose sikaaiyaka be nakae tamo tamo goi \w Isileli tubunao\w* adi \w dala\w* yawou aiyuwo yoidi tamo tamo siginidi, tauna aba siu tayamo, you tayamo.\x † \xo 21:12 \xt Isi 48:30-35.\x* \v 13 Go aliyana goi bomatu dadavina aba siu aito, yawéyana dadavina aba siu aito, youya dadavina aito be nakae koiboga dadavina aito. \v 14 Asayana ina kali gurewa ana lasáuna yawou aiyuwo go, lasaunayadi yaidi goi Lami ina \w vamoleyanayao|lemma="Vamoléyana"\w* yawou aiyuwo yoidi sikaaiyaka. \p \v 15 Aneroseyana boi ilatuuwokoigu nimana goi aba valivaliva \w goura\w* ikavale bego asayana ana kaba siu be nakae ana kali gurewa ivalivelivedi.\f ‡ \fr 21:15 \fk Ivalivelivedi\ft : Ame nakae iguinuwe bego tayagoi asa gagaina.\f*\x † \xo 21:15 \xt Isi 40:3.\x* \v 16 Asayana kootavaina, tauna dadavavasi. Ana mamanao be ana papaeva sivavasa. Aneroseyana ina kaba valivaliva ikabi, asayana ivalivelive. Ana mamanao be ana papaeva be ana tukotuko madabokina sivavasa, moe kilomita 2,400.\f ‡ \fr 21:16 \fk 2400 kilomita\ft : Da Giriki niyadi kadi, ‘12,000 stadia.’ Tauna dadavavasi talamgogoidi moe 144,000. Go tayamo stadia moe 187 mita o ova ana badabada 122.\f* \v 17 Asayana ivalivelive ikavava, ana kali gurewa ivalivelive ame nakae: Ana tukotuko moe aba katugúyala ana badabada 144. Moe tomota ina kaba katugúyala goi ivalivelive go, anerose ana kaba katugúyala moe tomota ana kaba katugúyala nakae. \v 18 Ana kali gurewayana ana madágina moe gurewa esaesa yoina diyáspa goi siláui. Go asayana sinaena madabokina goura maavadaina nakae gerasi maavadaina.\x † \xo 21:18 \xt Ais 54:11-12.\x* \v 19 Go ali gurewayana ana lasáuna adi pasapasa moe gurewa esaesa liliudi. \li1 Lasáuna vakuumgoina ana pasapasa moe diyáspa vakalakalaoina. \li1 Lasáuna aiyuwoina ana pasapasa moe sapaire buruu. \li1 Lasáuna aitonina ana pasapasa moe ágeta vakalakalaoina. \li1 Lasáuna aivasina ana pasapasa moe emeradi vakalakalaoina. \li1 \v 20 Lasáuna ainimaina ana pasapasa moe \w anikisi\w* kalaakovina be poowouna. \li1 Lasáuna ainima tayamoina ana pasapasa moe kaniliani kayakayaina, \li1 Lasáuna ainima aiyuwoina ana pasapasa moe kwatisi yaoyaoina. \li1 Lasáuna ainima aitonina ana pasapasa moe beleli vakalakalaoina. \li1 Lasáuna ainima aivasina ana pasapasa moe topasi vakalakalaoina \li1 Lasáuna yawouna ana pasapasa moe kelasedoni vakalakalaoina \li1 Lasáuna yawou tayamoina ana pasapasa moe diyasinta dimówana kalaakovina nakae \li1 Lasáuna yawou aiyuwoina ana pasapasa moe ametísta kalaakovina. \m \v 21 Go aliyana ana niboda yawou aiyuwo moe paku esaesa gagaidi yawou aiyuwo, tauna niboda tayamo, paku tayamo gagaina. Go asayana ana kenao madabokina goura maavadaina nakae gerasi maavadaina. \fig Paku|src="lb00171b.tif" size="col" ref="21:21" \fig* \p \v 22 Ago asayana agite, geya tayaamo Vada Kimaasabaina ikaaiyaka unana asayana madabokina goi Yauwe Yaubada \w Tokalika\w* be nakae Lami sikaaiyaka. \v 23 Toni kasa geya latuwodi níyala be tukówana bego sitapasigidi. Moitamo. Yaubada ana káeyana tomoeeyalina itapasigidi o tadigo kada, ‘Lamiyana moe toni kasa idi rampa.’\x † \xo 21:23 \xt Ais 60:19-20.\x* \v 24 Tuwo ina mavada goi tomota liliudi bei siiketoiya go, kidi poyapoya ana tolovinao idi esaesa aba taimámina bei simedi asayana goi.\x † \xo 21:24 \xt Ais 60:3.\x* \v 25 Go aba siuyadi maliyalina goi geya sikatunibodedita, geya toina. Moitamo. Amoko goi tuta liliuna iimavada maliyalina nakae unana sabamgo geya.\x † \xo 21:25 \xt Ais 60:11; Sak 4:7.\x* \v 26 \w Totuyoyowo\w* idi esaesa aba taimámina be konadi kaausaraidi tolovinayadi bei simedi asayana sinaena goi. \v 27 Go tomota ma baailidi, tomota kaga aba kalagíwala siguuinuwedi be topola nakae asayana goi geya sisiusiu. Avatauwa neta yoidi Lamiyana ina buki yawana vata manuna\x †a \xo 21:27 \xt Pil 4:3; Nuw 3:5, 13:8, 17:8, 20:12,15.\x* goi bogina sikaaiyaka, e aditava madi tagona sisiu.\x †b \xo 21:27 \xt Ais 52:1; Isi 44:9; Iyl 3:17.\x* \c 22 \p \v 1 Amo ikavava, \w aneroseyana\w* bwae ma yawoina sakalina ivatulukoigu; bwaeyana imavada toina gerasi nakae go, Yaubada be \w Lami\w* kebadi esaesa goi idausobu ima\x † \xo 22:1 \xt Isi 47:1; Sak 14:8.\x* \v 2 asayana nauyayanaina enao goi idaudau. Bwaeyana dadavina dadavina goi yawana vata alovaina\x †a \xo 22:2 \xt Abv 2:9, 3:22-24; Nuw 2:9, 22:14,19.\x* sitáoya. Alovayadi tala tamo tamo goi yawou aiyuwo nakae sikeuwoko go, idi keuwoyana tukówana tamo tamo goi ituli ta kokowoikava keuwoidi sikeuwoedi. Go vagadi tomota adi potu be nakae adi katówana adi medisini.\x †b \xo 22:2 \xt Isi 47:12.\x* \v 3 Tuwo amoko goi Yaubada ina katubolata bei ikavava.\f ‡ \fr 22:3 \fk Ina katubolata bei ikavava\ft : Ame nakona boi Ideni goi Adama be Ivi sibágala, tauna Yaubada ikatubolatedi. Ameko goi amo atubolatayana bogina ikavava.\f*\x † \xo 22:3 \xt Sak 14:11; Abv 3:17.\x* Go asayana goi Yaubada be Lamiyana kebadi esaesa ikaaiyaka, e Yaubada ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* bei sitaimámina Tauyana yaina. \v 4 Tauyana maisina bei sigite go, Tauyana yoina dabadi goi bei ikaaiyaka. \v 5 Iya \w Yauwe\w* Yaubada bei itapasigidi, tauna rampa ina mavada be níyala ina mavada tuwo unana amoko goi sabamgo geya.\x †a \xo 22:5 \xt Ais 60:19-20; Sak 14:7; Nuw 21:25.\x* Go bei silovina vata.\x †b \xo 22:5 \xt Dan 7:18,27.\x* \ms1 Iyoni ina livala ana kaba lukavava \mr (Nuwogau 22:6-21) \s1 Anerose ina livala ilukavave \p \v 6 Aneroseyana ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Ame livalayadi buki ame sinaena goi moe \w aba numisa\w* be nakae mooitamoidi. Ida Tomoya Yaubada, Tauyana ina \w tokabivalavalayao|lemma="Tokabivalavala"\w* balomaidi inuwoyatoidi sitalavaita, ina anerose ietune ina ina pakonayao ivatulukoidi kaga giyakainava bei sisowóduwo.’\x † \xo 22:6 \xt Nuw 1:1, 22:16.\x* \p \v 7 Iya go \w Yeisu\w* idigo kana, \pm ‘Konōve! Giyakainava bei ao! Avatau neta buki ame ana talavaita ikabikaaonedi, e ana dedevina bei ibabane.’ \p \v 8 Yau \w Iyoni\w* amo dogoiyadi madabokidi anovedi be nakae agitedi. Go tutayana bogina anovedi nakae agitedi, anerose ivatuulukoigu aena goi aegu avatugúyala yaina asakululu. \v 9 Go tauyana idigo kana, \pm ‘Moe nakae geya! Yau Yaubada ina pákwana nakae kom be semowo; komi tokabivalavala be nakae tomota liliudi buki ame ina livala ana tokabikawanayao. Tauna Yaubada anetava yaina kusakulūlu!’ \m \v 10 Tuwaina kana, \pm ‘Taabu buki ame ana talavaitayadi kuuvamōudi. Moitamo. Giyakainava bei sisowóduwo. \v 11 Tauna tomota geya itoboinedita situgavila. Tuwo avatauwa neta ame tuta goyo siguuinuwe, e tauyadi nava bei nakae siguuinuwe; moe adi keyakeyaina. Avatauwa neta ame tuta idi sinapu baailidi, e tauyadi nava bei nakae siguuinuwe; moe adi keyakeyaina. Go avatauwa neta ame tuta kiboobosidi, e tauyadi nava bei guinuwa kiboobosina siguuinuwe; moe adi keyakeyaina. Avatauwa neta ame tuta kimaasabaidi Yaubada yaina, e tauyadi nava bei kimaasabaidi Yaubada umana; moe adi keyakeyaina.’\x † \xo 22:11 \xt Isi 3:27; Dan 12:10.\x* \s1 Yeisu ina livala \p \v 12 Yeisu idigo kana, \pm ‘Konovēgu! Giyakainava bei ao ami katumapu avedi akaiguyauyedi yaimi\x †a \xo 22:12 \xt Ais 40:10, 62:11.\x* nakae imi guinuwa adi kakainaki.\x †b \xo 22:12 \xt Sam 28:4; Yer 17:10; Mad 16:27.\x* \v 13 Yau Alipa be Omega,\x †a \xo 22:13 \xt Nuw 1:8, 21:6.\x* Totukumgo be Totumliya,\x †b \xo 22:13 \xt Ais 41:4, 44:6, 48:12; Nuw 1:17, 2:8.\x* Aba vatowo be Aba lukavava.\x †c \xo 22:13 \xt Nuw 21:6.\x* \v 14 Avatauwa neta adi kwama maanawedi sikimaavadedi,\x †a \xo 22:14 \xt Nuw 7:9,13-14.\x* adi dedevina bei sibabane. Adi dedevinayana bego madi tagona yawana vata alovaina\x †b \xo 22:14 \xt Abv 2:9, 3:22-24; Nuw 2:9, 22:2.\x* keuwoina sikanikani be nakae asayana ana kaba siu goi sisiu. \v 15 Go asayana toluyena ana tokaiyakoyao moe toogoyoidi toidi weiniya nakae, tomeméyava, tobowou, tomasisi goyogoyo, tokaumata, yaubada polapola ana tosakululu, tauyadi pola nuwodi ikabi be nakae tuta liliuna sipolapola.’ \p \v 16 Tuwaina idigo kana, \pm ‘Yau Yeisu guna anerose bogina aetune iwo yaimi bei moe talavaitayadi italavaitedi komi Yaubada ana totugugunayao yaimi. Yau Devida ina \w nunu\w* tayamo, tauyana yau tubugu.\x †a \xo 22:16 \xt Ais 11:1,10.\x* Yau kubona\x †b \xo 22:16 \xt 2Pi 1:19; Nuw 2:28.\x* tapaasigigu.’ \p \v 17 \w Baloma Kimaasabaina\w* be nakae Yeisu ana totugugunayao moe ina tonai vavina nakae sidigo kadi, \pm ‘Kūma!’ \m Komi ame bukiyana ana totaiyakekayao kodīgo kami, \pm ‘Kūma!’\f ‡ \fr 22:17 \fk Kūma\ft : Nakona ame Yeisu silatuwoko o nakona ame tonumisa siduduwedi.\f* \m Avatauwa komi neta dava kokamakámasa go, latuwomi, e kōma bwae maa yawoina geya ana maisamo kokābi, konīm!\x † \xo 22:17 \xt Ais 55:1; Iyo 4:10.\x* \s1 Iyoni ina katumátala be ina vaduduwo \p \v 18 Komi buki ame ana talavaita adi totalavaitayao yau akatumatalimi. Avatauwa komi neta talavaitayadi kokatuusavidi, e mouyadi buki ame sinaena goi italavaaitedi Yaubada bei ivaituwedi yaimi.\x † \xo 22:18 \xt Atu 12:32.\x* \v 19 Avatauwa komi neta tayamo livala buki ame goi kotauwe, e Yaubada nakae ami kaiguyau italavaitedi buki ame goi bei ikabimneidi, tauna geya itoboinemita bei yawana vata alovaina keuwoina kokani be nakae geya itoboinemita \w asa kimaasabaina\w* goi kokaiyaka. \p \v 20 Moe livalayadi adi totalavaita idigo kana, \pm ‘Moitamo! Giyakainava bei ao!’ \m E nakae! Tomoya Yeisu, kūma! \p \v 21 Ida Tomoya Yeisu ina kanuwóiya bei ikaaiyaka liliumi yaimi. \pr E nakae!