\id MRK - Gumawana Translation Project [C.Olson Draft #20 25-Jun-2018, checked 1988. Final read through Nov-2017] \h MAKI \toc3 Mak \toc2 Maki \toc1 Vala Dedevina Maki Igini \mt1 Maki \mt2 Vala Dedevina Maki igini \is1 Livala Aba Vaita \ip Buki ame Maki igini. Tutayana igini, Roma goi ikaaiyaka. Ame bukiyana moe Yeisu ina tonumisayao Roma goi adi buki. Boi tonumisayadi idi numisa pasidi mou sibaabanedi. Tuwo buki ame nakona aba vaita yaidi. \ip Makiyana buki ame igini moe Iyoni Maki (Guinuwa 12:12, 25, 13:4, 13, 15:37-41; Kolose 4:10, Pilemoni 24, 2 Timoti 4:11). Pita tétala ame ivateteli Maki inove igini. Nakona buki ame tala 55 ina 60 go, nauyayanaidi goi igini. \ip Buki ana masi aiyuwo. Tayamo moe Yeisu Yaubada ana Vadámana go, tayamo moe Yeisu tomota liliudi adi tovaita. \iot Tétala Luluna \io1 1. Vala Dedevina ana kaba vatowo \ior 1:1-13 \ior* \io1 2. Yeisu pasina tomota sikainaopa go, tolovina sivakaleya \ior 1:14—3:6 \ior* \io1 3. Tomota liliudi Yeisu sigite sitainasiye go, dimoni sikinane \ior 3:7—5:20 \ior* \io1 4. Yeisu Guyau ina togaga ikaiwoduwe \ior 5:21—8:26 \ior* \io1 5. Yeisu kina Guyau go, Guyauyana mana tosabokuliyao gedageda bei sibabane \ior 8:27—9:1 \ior* \io1 6. Yeisu ana sabokuli nakonakae \ior 9:2—10:52 \ior* \io1 7. Yeisu ina guinuwa Yerusalema goi \ior 11:1—13:37 \ior* \io1 8. Yeisu ana yóita, ana kotu be ina kámasa tetelidi \ior 14:1—15:47 \ior* \io1 9. Yeisu ina taoyamna tetelina \ior 16:1-20 \ior* \c 1 \ms1 Vala Dedevina ana kaba vatowo \mr (Maki 1:1-13) \s1 Iyoni tosayóyova ina katubayásina // Yeisu ina sowóduwo manuna tetelina \r (Madiu 3:1-12; Luke 3:1-9,15-17; Iyoni 1:19-28) \p \v 1 \w Vala Dedevina\w* ame \w Yeisu\w* \w Guyau\w*, Tauyana Yaubada Natuna, valena ana kaba vatowo. Ana kaba vatowoyana ame nakae: \p \v 2 Boi nimatu Yaubada ina \w tokabivalavala\w* Aiseya\f ‡ \fr 1:2 \fk Aiseya\ft : Boi nimatu Maki ana kopi maniyedi kadi, ‘Yaubada ina tokabivalavalayao.’ Ana kaigigita tokaidámana tayamo toinina ina nuwonúwana igini bego ikimavade bei tomota siyagoi livala aiyuwo moe geya Aiseya ina livala geya, go sem Yaubada ina tokabivalavalayao adi taiyuwo, Malakai be Aiseya.\f* ina buki igini, e Tauyana ina livala Guyau manuna italavaite, idigo kana, \b \qc ‘Gwa, guna lobutu ana tolokoina aetune ivakumgoiyem.\x † \xo 1:2 \xt Tat 23:20.\x* \qc Tauyana bei im kenao ikimavade. \qr Malakai 3:1 \b \qc \v 3 Toduduwo niyana gagaina yoyowo goi iiduduwo kana, \qc “\w Yauwe\w* ina kenao kounāi \qc be nakae kokitotomōi!”’\x † \xo 1:3 \xt Iyo 1:23.\x* \qr Aiseya 40:3 \b \m \v 4 Nakae Aiseya ina talavaitayana, e \w Iyoni\w* \w tosayóyova|lemma="Sayóyova"\w* ina yoyowo goi tomota yaidi itaalavaita idigo kana, \pm ‘Imi goyo goi kotugavīla namliyeta bei asayoyoimi, e bei Yaubada imi goyo inuwotaoidi.’ \p \v 5 Itaalavaita go, boda gagaina Yudiya ana dadava madabokina goi be nakae da Yerusalema madabokidi sima tauyana sitaiyakeke go, idi goyo sitalavaitedi namliyeta bwae sákala Iyoridani goi isayoyoidi. \v 6 Iyoniyana ana kwama moe Yaubada ina \w tokabivalavala\w* ana kwama nakae tuta liliuna ilosilosi. Ana kwamayadi \w kameri\w* unuununa goi siwodugudi. Ana gadíwana tolobona goi moe yoguyogu sakavaina.\x † \xo 1:6 \xt 2To 1:8.\x* Ago \w tatabole\w* be mokava ikakáika. \v 7 E tauyana itaalavaita, idigo kana, \pm ‘Tauyana mligu goi imamaima itobukukuyuigu;\x † \xo 1:7 \xt Iyo 1:15,30.\x* nakae geya itoboineguta bei asakululu ana sendoro ana búyala ataligei unana yau sobuyekoina. \v 8 Yau bwae goi bogina asayoyoimi go, Tauyana \w Baloma Kimaasabaina\w* goi bei isayoyoimi.’ \s1 Yeisu ana sayóyova tetelina \r (Madiu 3:13-17; Luke 3:21-22) \p \v 9 Moe nakae Iyoni ina katubayásina Yeisu ina sowóduwo manuna. Amo lavayana Yeisu itáoya Galili asaina Nasareta goi ina sákala Iyoridani goi. Iyoniyana nava tomota isaayoyoidi, tuwo Yeisu isayoyoi. \v 10 Isayoyoi ikavava, bwae goi isinalaga, e mainao ikandolaga igite yábana sekulapeyaina Yaubada ikiise go, Baloma Kimaasabaina bunabuna nakae isou imamaima Yeisuyana yaina goi. \v 11 Ago aníyana tayamo yábana goi itumasobu kana, \pm ‘Kom Natugu guna kakaya, auyaonedokoim.’\x † \xo 1:11 \xt Abv 22:2; Sam 2:7; Ais 42:1; Mad 3:17, 12:18; Mak 9:7.\x* \fig Yeisu ana sayóyova|src="IB-04107psgr.tif" size="col" ref="1:9-11" \fig* \s1 Yeisu ana vakakona tetelina \r (Madiu 4:1-11; Luke 4:1-13) \p \v 12 E Baloma Kimaasabaina Yeisu ietune ina yoyowo goi. \v 13 Amoko goi maliyalina 40 ikaaiyaka. Amo tutayana kina Kaleya ima Yeisu ivakakone. Ego Yeisu ikaaiyaka yoguyogu sasasaidi taiyao go, \w anerose\w* sima simataakavate. \ms1 Yeisu pasina tomota // sikainaopa go, tolovina sivakaleya \mr (Maki 1:14—3:6) \s1 Yeisu ina paisewa Galili goi: // Ina tovatotowanayao vakuumgoidi iduduwedi // be nakae Vala Dedevina italavaite \r (Madiu 4:12-22; Luke 4:14-15) \p \v 14 E gávana \w Erodi\w* ilovina Iyoni siyoisi deri goi sivaisiu. Iyoni ana yoitayana mlina kina Yeisu itáoya ina Galili ana dadava goi Yaubada Valena Dedevina itaalavaite, \v 15 idigo kana, \pm ‘Tuta Yaubada boi iupeupe bogina isowóduwo, e \w ina kalibúbuna|lemma="Yaubada ina kalibúbuna"\w* bogina imaiyaba bei itoboinemi kosiu. Kotugavīla be Vala Dedevina konumīse.’ \p \v 16 Yeisu Galili Bwaena labutabutaina goi iivayali go, Saimoni maa siyana Anduru igitedi idi úwata bwae goi silavelave. Bogina kuyagoi. Adi taiyuwokova tóuwata. \v 17 E igitedi, ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kōma kosabokuliyēgu bei avayokoimi tomota adi touwatayao.’ \m \v 18 E tuwo moitamo kidi mainao sitáoya, idi úwata sikalave go, Yeisu sisabokuliye. \v 19 Tauyadi giyaina sivayalikova go, Yeisu ikandobala Sebedi ma natunao Yemesa be Iyoni igitedi, oga goi sikaaiyaka idi úwata siyaanumedi. \v 20 E igitedi, iduduwedi idigo kana, \pm ‘Komi kōma kosiukōigu.’ \m Tuwo moitamo kidi mainao sitáoya, tamadi Sebedi mana topaisewayao kiveko oga goi sikalavedi go, sima Tauyana sisabokuliye. \fig Yemesa be Iyoni idi úwata siyaanumedi go, Yeisu ima iduduwedi sisabokuliye|src="IB-04110psgr.tif" size="col" ref="1:19-20" \fig* \s1 Yeisu koroto tayamo ikideedevine tetelina \r (Luke 4:31-37) \p \v 21 Yeisu mana \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* siketoiya sina Kapaneumi goi sisiu sikaaiyaka. E \w Sabati\w* sina \w Diyuu idi kaba tugúguna\w* goi sisiu go, Yeisu ivaatulúkwana. \v 22 Ina vatulukwanayana pasina boda sikainaopa, kadi, \pm ‘Tauyana ina vatulúkwana geya kada kidi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao nakae geya, go sem mana lovina ivaatulúkwana.’\x † \xo 1:22 \xt Mad 7:28-29.\x* \p \v 23 E idi kaba tugugunayana goi koroto tayamo naagovaina ikaaiyaka. Korotoyana iduduwo idigo kana, \pm \v 24 ‘Yeisu guma Nasareta, yau guna polava moe geya kom im polava. Manakae? Kuma bei kai kumtulima ae? Kom taum bogina ayagoim. Kom \w Totumasaba\w*, Yaubada goi kuma.’ \m \v 25 Go kina Yeisuyana ibove, idigo kana, \pm ‘Tuwo! Kumaigāumo go, koroto yaina goi kusowōduwo!’ \m \v 26 Tuwo dimoniyana koroto ikinagove itátava go, mana podeda gagaina korotoyana yaina goi isowóduwo ina. \v 27 Tomota madabokidi sikainaopa, tauna taudiva silumadadedi, sidigo kadi, \pm ‘Iyaa, ame manakae? Vatulukwana vau mana lovina! Dimoni nakae ilovinaedi go, Tauyana sopana sikabiikaone!’ \m \v 28 Tuwo Tauyana valena isagayako ina asa liliudi Galili ana dadava goi. \s1 Yeisu Pita yaona be tomota liliudi // ikidedeevinedi tetelina \r (Madiu 8:14-17; Luke 4:38-44) \p \v 29 E Yeisu itáoya aba tugugunayana goi isowóduwo go, Yemesa be Iyoni taiyao sina Saimoni be Anduru idi vada goi sisiu. \v 30 Ego Saimoniyana yaona (moe monena sinana) manaa katówana iimasisi. E vavinayana manuna Yeisu silatuwoko. \v 31 Tuwo ibala ina vavinayana nimana iyoisi ibutáoe. Ibutáoe, ina katowanayana ikalave. Ikavava, itáoya ina avadi ivaideda. \p \v 32 E asa bogina lavilavi, tutayana níyala iisaliu, toni kasa idi tokatówana be nakae tomota naagovaidi, e liliudi simedi Yeisu yaina. \v 33 Tuwo asa ana tokaiyakayao madabokiidi sima vadayana totomna goi siitáoya. \v 34 Tokatówana badabadaidi be tauyadi naagovaidi badabadaidi Yeisu ikidedevinedi. Ago dimoniyadi Yeisu bogina siyagoi, tauna geya itagonedita sibóbwara. \s1 Yeisu itoboine Vala Dedevina italavaite asa liliudi goi \r (Luke 4:42-44) \p \v 35 E botomotomo toina Yeisu itáoya vada goi isowóduwo go, aneta ina yoyowo goi ikaawanoi Yaubada yaina. \v 36 Ikaawanoi go, Saimoni senao taiyao sina Tauyana silusale makimaki. \v 37 Silusale, sibabane, silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Iyaa! Tomota madabokidi siluusalem, latuwodi kom.’ \m \v 38 Go Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Tāna asa maniyena bego amoko goi nakae Vala Dedevina atalavaite tomota yaidi. Moe pasina tauna ama.’ \p \v 39 Tuwo moitamo ina Galili ana madabokina goi ivanibiníbita go, Valayana Diyuu idi kaba tugúguna tamo tamo goi itaalavaite be nakae dimoni ivataapiyedi.\x † \xo 1:39 \xt Mad 4:23, 9:35.\x* \s1 Yeisu tolepero ikideedevine tetelina \r (Madiu 8:1-4; Luke 5:12-16) \p \v 40 Tuta tayamo tolepero tayamo ima Yeisu yaina goi aena ivatugúyala, ikawanoi makimaki idigo kana, \pm ‘Neta im nuwonúwana nakae, itoboinem kukidedevinegu bei sakavaigu imavada.’ \m \v 41 Tuwo mana nuwokapisi\f ‡ \fr 1:41 \fk Nuwokapisi\ft : Ame livalayana da Giriki niyadi ana yagoina aiyuwo. Tayamo nuwokapisi go, aiyuwoina nakona Maki igini kana, ‘Yeisu gamona igoyo toina korotoyana ina vísiya pasina.’\f* nimana iyosale toleperoyana ibisikone idigo kana, \pm ‘Guna nuwonúwana nakae. Kumavāda!’ \m \v 42 Tuwo mainao korotoyana sakavaina ina lepero ikavava, e sakavainayana imavada. \v 43-44 E korotoyana ikatumatali makimaki idigo kana, \pm ‘Kunōve! Am kimavadayana manuna geya vatau tayaamo kulaatuwōko, go sem kūna \w Tonúwala\w* yaina goi kuvagitakōim igitem bei ivayokoim kom bogina kumavada. Ikavava, im vininabeso yoguyogu kukasāle Yaubada yaina ada lovina boi Mosese iivinida tolepero adi kimavada manuna nakae.\x † \xo 1:43-44 \xt Vin 14:1-32.\x* Moe aba kinana tomota yaidi sakavaim bogina imavada, e bei siuyaonemneim.’ \p Ikatumatali ikavava, ilatuwoko ina. \v 45 E kina go korotoyana ina Tonúwala yaina iguinuwe nakae Yeisu ilatuwoko go, Yeisu ina sanaboda geya ikabikaoneyeta, go sem ina tomota yaidi ivatowo Yeisu ina guinuwa tetelina italavaite. Tuwo Tauyana valena isagayako. Tauna geya tuwaina itoboine asayadi sinaedi goi ivamaamaétala, go sem ina yoyowo goi ikaaiyaka. Go asa liliudi goi tomota simamaima Tauyana yaina. \c 2 \s1 Yeisu topem ikideedevine tetelina: // Mana lovina tomota idi goyo inuwotaoidi \r (Madiu 9:1-8; Luke 5:17-26) \p \v 1 Niga \w Yeisu\w* ikaluvilamna ina Kapaneumi goi go, maliyalina maniyedi sikavava, toni kasa sinove bego Tauyana bogina ima vada goi ikaaiyaka. \v 2 Tuwo tomota badabadaidi sima vadayana goi situgúguna, tauna sinaena ikayaoda, e totom kikina nakae ikayaoda. Tomota sikaaiyaka go, Tauyana Yaubada ina vala ivatuulukoidi. \v 3 Ivaatulúkwana go, koroto adi taivasi topem ma liyaliyakaina sime. \v 4 Latuwodi sisiuye sime Yeisu yaina goi go, boda isaki pasina geya itoboinedita. Tauna aitámana toluye goi simwerae sinave vada yatana goi átava giyaina sikibale. Ikavava, topemyana ma liyaliyakaina sisoilave isou Yeisu matana goi siyato. \v 5 Siyato go, Tauyana idi numisa igite, tuwo topemyana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Natugu, yau adigo kom im goyo adi nuwotao bogina kubabane.’ \fig Koroto adi taivasi topem ma liyaliyakaina sisoilave isou Yeisu matana goi siyato|src="C065psgr.tif" size="col" ref="2:4-5" \fig* \p \v 6 E kidi go Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao maniyedi amoko goi siitusobu taudiva nuwodi goi sinuwonúwana kadi, \pm \v 7 ‘Iyaa! Amo korotoyana manakae! Idigopopóita! Tauyana bego ieyaubada! Geya vatau tayaamo itoboine bei tomota idi goyo inuwotaoidi. Moe Yaubada anetava itoboine.’\x † \xo 2:7 \xt Sam 32:5; Ais 43:25.\x* \m \v 8 E Yeisu balomaina goi iyagoi manakaedi sinuwonúwana, tuwo ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Komi kaga unana nuwomi goi moe nakae konuwonuwone? \v 9 Gobe ava livala ikakapu topemyana alatuwoko? Kagu, “Kom im goyo ana nuwotao bogina kubabane”? Gea kagu, “Kutāoya be im sita kukavāle, e kuketōiya”? Nako ikakapu? \v 10 E itoboine koyagoi \w Tomalatomota\w* mana lovina poyapoya goi tomota idi goyo inuwootaoidi.’ \m Yeisu itugavila topemyana ilatuwoko idigo kana, \pm \v 11 ‘Alatuwokoim kutāoya, im baseko kwābi, kwaluvīla kūna im kasa!’ \m \v 12 Tuwo topemyana itáoya, e mainao ina baseko ikabi, boda liliudi matadi goi iketoiya vadayana goi isowóduwo ina! Tauna boda madabokidi sikainaopa nakae Yaubada ina togaga ana \w káeyana\w* sikamoitamoe kadi, \pm ‘Guinuwa amo nakae boi geya tayaamo tuta tagite!’ \s1 Yeisu Livai iiduduwe go, toogoyoidi taiyao sikakáika tetelidi \r (Madiu 9:9-17; Luke 5:27-32) \p \v 13 Niga Yeisu ina Galili labutabutaina goi, tuwo boda gagaina simamaima Tauyana yaina go, ivatuulukoidi. \v 14 Ikavava, iketoiya inonoina go, Alipiyo natuna Livai igite, takisi ana kaba gogo goi iitusobu ipaaisewa. Tuwo Yeisu ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Livai, kūma kusabokuliyēgu!’ \m Tuwo moitamo itáoya, Yeisu isabokuliye. \p \v 15 Niga Yeisu mana \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* taiyao sina Livai ina vada goi áika manuna. Amoko goi \w takisi ana togogoyao|lemma="Takisi ana togogo"\w* be ituli ta toogoyoidi badabadaidi sikaaiyaka Yeisu mana tovatotowanayao taiyao sikakáika. Bogina kuyagoi. Booda Yeisu sisabookuliye. \v 16 E sikakáika go, kidi \w Parisi\w* amoko goi sikaaiyaka, tauyadi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao. E Yeisu sigite ikakáika takisi ana togogoyao be ituli ta togoyoidiyadi taiyao. Tuwo ina tovatotowanayao silatuwokoidi sidigo kadi, \pm ‘Kaga unana ami tovatulúkwana takisi ana togogoyao be ituli ta toogoyoidi taiyao sikakáika?’ \m \v 17 Go kina Yeisu inovedi, ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Gwa. Tauyadi madi deedevina geya latuwodi doketa, go sem kidi tokatówana latuwodi doketa. Yau ama geya tauyadi toinidi sinuwonúwana bego kidi \w tokibóbwata\w* aduduwedi geya, go sem ama toogoyoidi aduduwedi bei situgavila.’ \s1 Lumadádana diyakímwana manuna: Lava vau sinapu vau \r (Madiu 9:14-17; Luke 5:33-39) \p \v 18 E \w Iyoni\w* ina tovatotowanayao be nakae kidi Parisi sidiiyakímwana Yaubada manuna. Tuwo tomota maniyedi sima Yeisu silumadade sidigo kadi, \pm ‘Iyoni ina tovatotowanayao be nakae Parisi idi tovatotowanayao sidiiyakímwana go, kom im tovatotowanayao manakae geya sidiyakimoneta?’ \m \v 19 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Neta nai ana káika goi tonai koroto nava yaimi ikaaiyaka, manakae? Nai ana toyokoyao itoboinedi bei madi nuwomou \w sidiyakímwana\w*? Geya itoboinedita sidiyakímwana neta tonai koroto nava yaidi goi ikaaiyaka ae? Go sem itoboinedi madi uyáwana sikakáika ae? \v 20 E diyakímwana ana tuta nava imamaima. Amo tutayana tonaiyana bei siyoisi sinave, e tuta amo goi baige tauyadi sidiyakímwana. \v 21 E livalakaibala tayamo vatulukwana bogo be vatulukwana vau manudi avatulukoimi bei koyagoi. Geya vatau tayaamo boboda vau ikabi, ana kwama bogo taaporaina goi igilumipatuko, govila bei bobodayana ikatumásina, e kwama bogoyana itaisa go, ina taisayana bei gagaina. \v 22 Aiyuwoina geya vatau tayaamo \w oine\w* vau ikabi, \w opo\w* bogo goi isaligogo, govila bei oine vauyana ana togaga pasina opo itapao, e oineyana idau besobeso go, opoyana bei igoyo. Go sem oine vau takabi, opo vau goi tasiwoi.’ \fig Oine ana opo|src="lb00145b.tif" size="col" ref="2:22" \fig* \s1 Yeisu Sabati ana Tomoya \r (Madiu 12:1-8; Luke 6:1-5) \p \v 23 E \w Sabati\w* tayamo goi Yeisu mana tovatotowanayao tánuwo sinaena siiketoiya. Ago ina tovatotowanayaoyadi idi ketoiya goi \w witi\w* keuwoina siiguwedi sikakáika.\x † \xo 2:23 \xt Atu 23:25.\x* \v 24 Kidi go Parisi sikaaiyaka Yeisu silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Iyaa! Amo tauyadi manakae siguuinuwa kaga Sabati ana lovina geya itagonedeta taguinuwe?’ \m \v 25 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Manakae? Kaga Devida boi iguuinuwe tetelina geya kokatuyaiviyeta ae? Boi tutayana ma senao loga sikámasa go, geya avadimo. \v 26 Tuwo tutayana \w Tonúwala\w* Toolagaina Abiyatari ina tuta goi kina Devidayana ina Yaubada ina Vada isiu, Tonuwalayana yaina ikawanoi awoinu manuna. Tuwo Tonuwalayana \w beredi\w* kaasalaidi\x †a \xo 2:26 \xt Tat 35:13.\x* ikabidi, Devida ivini ikáika. Ikáika ikavava, senao nakae ivinidi sikáika. Go geya vatau tayaamo mana tagona berediyadi ikáika. Moe kidi Tonúwala taudiva madi tagona sikáika.’\x †b \xo 2:26 \xt Vin 24:5-9; 1Sa 21:1-6.\x* \m \v 27 Tuwaina Yeisu idigo kana, \pm ‘Yaubada Sabati ivinida ada dedevina manuna go, geya kada imadagida Sabati manuna geya. \v 28 Tauna Tomalatomota moe Sabati nakae ana Tomoya, e ilovina kaga itoboine Sabati goi tomota siguinuwe, tauna guna tovatotowanayao geya adi pikwanamo.’ \c 3 \s1 Sabati goi Yeisu koroto nimana // napanapaina ikideedevine tetelina \r (Madiu 12:9-14; Luke 6:6-11) \p \v 1 Aiyuwoina \w Yeisu\w* ikaluvilamna ina \w Diyuu idi kaba tugúguna\w* goi isiumna.\x † \xo 3:1 \xt Mak 1:21.\x* Koroto tayamo amoko goi ikaaiyaka, nimana napanapaina go, kaamasina. \v 2 Kidi \w Parisi\w* nakae sikaaiyaka, Yeisu sidumaakavate; latuwodi sigite neta \w Sabati\w* goi korotoyana bei ikidedevine. Idi dumakavatayana bego itoboinedi Yeisuyana sikamamaetali Sabati ana lovina ana tokapipilova. \v 3 Tuwo ikandobala korotoyana igite, ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Kom nimam kaamasina, tomota nauyayanaidi goi kutāoya!’ \m Tuwo moitamo tomota nauyayanaidi goi itáoya \v 4 go, Yeisu itugavila, Parisiyadi ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Manakae? Itoboineda Sabati goi tavaita gea tayogedageda? Tomota yawoina tayave gea takaumate?’ \m Kidi go Parisiyadi situgau. \v 5 Tuwo Yeisu mana egamogamogu imatavilavila go, nuwona imou gagaina idi dabakasa pasina. Tuwo itugavila korotoyana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Nimam kuyosāle!’ \m Tuwo moitamo nimana iyosale go, bogina idedevina. \v 6 Kidi Parisiyadi sitáoya, aba tugugunayana goi sisowóduwo sina \w Erodi\w* ina bodao taiyao silosinapu manakaedi bei Yeisu sikaumate. \ms1 Tomota liliudi Yeisu sigite // sitainasiye go, dimoni sikinane \mr (Maki 3:7—5:20) \s1 Yeisu ina togaga // tomota be dimoni siikinane tetelina \p \v 7-8 Yeisu ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* ikabidi, amo asayana sikalave, siiwo sina Galili labutabutaina goi. Go boda gagaina sinove kaga liliuna Yeisu bogina iguinuwedi, tuwo sima Tauyana sisabokuliye. Bodayadi Galili goi, Yudiya goi, Yerusalema goi, Idumeya ana dadava goi be nakae kidi Iyoridani go, bomatu dadavina asaina madabokidi goi sima. Aiyuwoina maniyedi Taya be Saidoni kikidi goi sima. \v 9 Tuwo Yeisu ina tovatotowanayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kewou kokābi kōme bei itoboinegu asowoya boda pasidi, govila bei bodayadi sivatuvagivagígina yau yaigu.’\x † \xo 3:9 \xt Mak 4:1; Luk 5:1-3.\x* \p \v 10 Moitamo boda gagaina. Tokatówana badabadaidi bogina ikidedevinedi, tauna tokatówana liliuudi siketoiya vagivagígina sima latuwodi Yeisu sibisikone. \p \v 11 Go ava dimoniva neta tomota yaidi goi sikaaiyaka go, Yeisu sigite, e tomotayadi sikinagovedi, e Yeisu matana goi aedi sivatugúyala go, sipodeda, sidigo kadi, \pm ‘Kom Yaubada Natuna!’ \m \v 12 Go kina Yeisu ilovinaedi idigo kana, \pm ‘Taabu kotaalavāita bego yau avatau.’ \s1 Yeisu ina vamoleyanayao // yawou aiyuwo ikiinavedi tetelina \r (Madiu 10:1-4; Luke 6:12-16) \p \v 13 Niga ituko ina koya goi go, ava tomotava bogina ikinavedi iduduwedi sima yaina. \v 14 Ago koroto yawou aiyuwo ikawoidi be nakae ivayokoidi kidi ina \w vamoleyanayao\w*. Nakae iguinuwe bego Tauyana sivakitau go, ivamoleyedi sina asa maniyedi goi \w Vala Dedevina\w* sitalavaite \v 15 be nakae madi lovina \w dimoni\w* sivatapiyedi. \p \v 16 E yawou aiyuwo iikawoidi yoidi ame nakae: \li1 Saimoni (tauyana youyuwoina moe \w Pita\w*), \li1 \v 17 Sebedi natunao Yemesa ma siyana \w Iyoni\w* go, Yeisu ivayokoidi Bowanega. (Bowanegayana ana kaigavila moe kidi palapala nakae.) \li1 \v 18 Tuwaina Anduru, Pilipo, \li1 Batolomiu, Madiu, \li1 Tomasi, Alipiyo natuna Yemesa, \li1 Tadiyasi be nakae ituli ta Saimoni (boi tauyana \w Isileli tubunao\w* idi kaba lovina ana tokokoila). \li1 \v 19 Tuwaina Yudasa guma Keriota; tauyana nava bei Yeisu inuwotuluye. \s1 Yeisu ina bodao be nakae Mosese // ina tovatulukwanayao Yeisu sitaainasiye tetelina \r (Madiu 12:22-32, 12:46-50; Luke 8:19-21, 11:14-23) \p \v 20 Niga Yeisu ikaluvila ina ina vada Kapaneumi goi go, aiyuwoina boda gagaina sitaligógana simamaima yaina. Tauna Yeisu mana tovatotowanayao geya itoboinedita siwaiwasi be sikáika. \v 21 Go tutayana ina bodao valena sinove, sima bego siyoisi sinave; idi nuwonúwana kadi, ‘Nakona iyaluwo.’ \p \v 22 Kidi go Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao maniyedi Yerusalema goi sisou sima latuwodi bego Yeisu ina paisewa sigite. Tauyadi sidigo kadi, \pm ‘\w Beyelisebuli\w* moe dimoni idi tolovina, e Yeisu ikiinagove. Tauyana dimoni ivataapiyedi go, moe Beyelisebuliyana ina togaga kaka goi ivataapiyedi siisowóduwo.’\x † \xo 3:22 \xt Mad 9:34, 10:25.\x* \m \v 23 Go Yeisu iduduwedi sima livalakaibala goi ivatulukoidi idigo kana, \pm ‘Manakae? Kaleya bego toinina ina bodao ivatapiyedi? Neta nakae iguuinuwe, bei ineneta. \v 24 Ava kaba lovina neta sinaena tomota siilivisi, moe aba lovinayana bei isou. \v 25 Bodayauwo nakae. Neta sinaedi tomota siilivisi, tomotayadi geya itoboinedita taiyao sitaoyakavata, go sem bei sisapa. \v 26 Ida Kaleya nakae. Neta toinina ina bodao ivakaleyedi, bei silivisi. Go moe kaga ana dedevina? Geya itoboineyeta itaoyakavata, go sem nava bei ikavava. \v 27 Yau dimoni avataapiyedi go, geya kada tauyana ina togaga goi avataapiyedi. Aba gita tayamo aguinuwe bei koyagoi Yaubada Balomaina goi dimoni avataapiyedi. Ida Kaleya koroto toogilúluna nakae. Geya vatau tayaamo itoboine togilulunayana ina vada goi isiumo bei konana ivainaoidi. Go koroto tayamo neta togilulunayana ina vada goi isiu go, mainao ivasobusobuye namliyeta baige nimana aena iyowóidi, e itoboine bei konana ivainaoidi. E yau nakae. Ida Kaleya bogina avasobusobuye, tauna itoboinegu ina dimoni avatapiyedi. \pm \v 28 Moe pasina itoboinegu dimoni avatapiyedi go, ame alatuuwokoimi konōve: Tomota idi goyo liliudi be idi tagíwaya liliudi sivaatoidi adi nuwotao bei sibabane. \v 29 Go avatauwa neta \w Baloma Kimaasabaina\w* sitagiwoi, e adi nuwotao geya sibabaneyeta, go sem idi goyoyana ikaiyako vata yaidi goi.’\x † \xo 3:29 \xt Luk 12:10.\x* \m \v 30 Yeisu ina bóbwara amo nakae unana kidi sidigodigo bego dimoni Tauyana ikiinagove. Tauna nakae ilatuwokoidi. \s1 Yeisu sinana be senao toidi // moe ina livala ana tokabikawanayao \r (Madiu 12:46-50; Luke 8:19-21) \p \v 31 E Yeisu sinana be senao bogina sima moetala goi siitáoya, tuwo livala sietune ina Yeisu bego isowóduwo ima. \v 32 Tuwo boda Yeisu situsoobukobu silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Gwa! Sinam be semowo moetala goi siitáoya; latuwodi kom kunovedi.’ \m \v 33 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Sinagu avatau? Segowo avatauwa?’ \m \v 34 Imatavilavila tauyadi situsoobukobu igitedi idigo kana, \pm ‘Sinagu be segowo goamedi. \v 35 Moitamo. Avatauwa neta Yaubada ina nuwonúwana siguuinuwe, e moe tauyadi segowo nakae niugowo nakae sinagowo.’ \c 4 \s1 Kutukutu be poyapoya tamo tamo adi livalakaibala \r (Madiu 13:1-23; Luke 8:4-15) \p \v 1 Aiyuwoina \w Yeisu\w* ikaluvilamna ina Galili labutabutaina goi ivatowo ivatulúkwana. Ivaatulúkwana go, boda gagaina sitaligógana simamaima Tauyana yaina. Tauna itáoya iiwo ina oga tayamo idoidoiye goi isowoya, itusobu go, bodayadi liliudi labutabuta goi sikaaiyaka.\x † \xo 4:1 \xt Mak 3:9; Luk 5:1-3.\x* \v 2 Tauyana vatulúkwana badabadaidi ivatuulukoidi go, madabokina moe livalakaibala goi. Ina vatulukwanayana goi idigo kana, \pm \v 3 ‘Ame konōve: Tobágula tayamo ina ina tánuwo goi \w witi\w* kutukutuna isivagaegaedi. \v 4 Isivagaaegaedi, e maniyedi sisou enao goi. Tuwo mánuwo sisou sima sikanidi. \v 5 Ago kutukutuyadi maniyedi sisou manamanáiyala goi go, mainao sitabo unana poyapoya giyaina. \v 6 Tutayana níyala ituko, iidimoidi simémala unana lamdi sitetalamo. \v 7 Go kutukutuyadi maniyedi sisou taliboibo goi taiyao sitabo, sibíbina go, taliboiboyadi sididimatedi, tauna geya sikeuwoita. \v 8 Go kutukutuyadi maniyedi sisou poyapoya dedevina goi sitabo, sibíbina, sikéuwo gagaina. Kutukutu badabadaiidi! Niga dibayoya ana tuta maniyena 30, maniyena 60, maniyena 100.’ \m \v 9 Tauyana kana, \pm ‘Avatauwa komi neta ma taaiyami, e guna livala konoovedōko.’\x † \xo 4:9 \xt Mad 11:15, 13:43; Mak 4:23, 7:16; Luk 14:35; Nuw 2:7,11,17,29, 3:6,13,22.\x* \p \v 10 Tutayana Yeisu ina bóbwara isayata go, anetava ikaaiyaka, e ina tovakitaunayao be kidi yawou aiyuwoyadi taiyao sima Tauyana yaina goi ina livalakaibala manudi silumadádana. \v 11 Tauyana idigo kana, \pm ‘Yaubada nanamsa bogina ivinimi bei itoboinemi ina nuwogau \w ina kalibúbuna|lemma="Yaubada ina kalibúbuna"\w* manuna koyagoi. Go avatauwa neta nava Yaubada ina kalibúbuna goi geya sisiuta, e kaga liliuna livalakaibala goi sinovedimo, tauna geya siyagoiyeta. \v 12 Moe bego \w tokabivalavala\w* tayamo ina livala imalatomota, kana, \b \qc “Sigitagita go, \qc geya sigitadokoneta. \qc Sitaiiyakeka go, \qc geya siyagoiyeta \qc govila bei situgavila, \qc e simekoigu \qc bei idi goyo ana nuwotao sibabane.”’\x † \xo 4:12 \xt Mak 8:18-19.\x* \qr Aiseya 6:9-10 \b \p \v 13 Tuwaina idigo kana, \pm ‘Manakae? Guna livalakaibala ame geya koyagoiyeta ae? Gobe manakaemi bei livalakaibala liliudi koyagoidi? \v 14 Livalakaibalayana ana talígava ame nakae: Kutukutuyadi tobágula isivagaaegaedi moe nakae Yaubada ina livala. \v 15 E tomota maniyedi amo poyapoyayana enao goi nakae tutayana kutukutu sisou. Amoko goi tobágula livalayana isivagaegae. Tutayana livalayana sinove, mainao Kaleya ima livalayana boi tobágula iibaguli tomota yaidi goi, e ikabi inave. \v 16 Tomota maniyedi amo manamanaiyalayana nakae tutayana kutukutu sisou sitabo. Tutayana ame tauyadi Yaubada ina livala sinove, mainao madi uyáwana siuuyaone. \v 17 Livalayana siuuyaone go, nuwodi goi geya ikaseta nakae poyapoya kakaaraiina goi lam geya ikaseta. Tuwo tuta kaakupina tauna ikaaiyaka. E tutayana livalayana pasina mou be yogedageda sibabanedi, mainao sikapusi. \v 18 Tomota maniyedi amo poyapoyayana talibooibina nakae tutayana kutukutu sisou sitabo. Ame tauyadi Yaubada ina livala sinove go, \v 19 niga idi kaiyaka ana nuwokubukubu, esaesa ina tubanibani be nakae kónana adi yala atedi goi sisiu, e taliboibo nakae livalayana sididimate, tauna geya sikeuwoita. \v 20 Tomota maniyedi amo poyapoyayana dedevina nakae tutayana kutukutu sisou sitabo. Ame tauyadi Yaubada ina livala sinove, e siuyaone be nakae keuwoidi dedevidi sikeeuwoedi; maniyena 30, maniyena 60, maniyena 100.’ \s1 Rampa ana livalakaibala \r (Luke 8:16-18) \p \v 21 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Manakae? Rampa niinimina takabi vada goi tasiuye bego bayao goi tavatum o baseko ogalaoina goi tavaisiu, gea geya? Geya, go sem rampa ana kaba yata yatana goi tayato ae?\x † \xo 4:21 \xt Mad 5:15; Luk 11:33.\x* \v 22 Moitamo. Moe nakae yau guna sinapu livalakaibala goi. Kaga nakona vamoounina livalakaibala goi bei avagitakoe. Kaga nakona nuuwogauna livalakaibala goi bei akaiwoduwe bego koyagoi. \v 23 Avatauwa komi neta ma taaiyami, e guna livala konoovedōko.’\x † \xo 4:23 \xt Mad 11:15, 13:9,43; Mak 4:9, 7:16; Luk 8:8, 14:35; Nuw 2:7,11,17,29, 3:13,22.\x* \m \v 24 E tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Korugwausīmi kaga konove yau yaigu bego kokabikaone. Nakonakae guna vatulúkwana konovedoko, e nakae Yaubada nanamsa tuwaina ivinimi go, nanamsayana bei ivaituwe yaimi. \v 25 Avatauwa neta guna livala sinoovedoko, nanamsa tuwaina Yaubada bei ivinidi. Ago avatauwa neta livalayana sinooveyamo, ava nanamsa ikaaiyaka tauyadi yaidi, Yaubada bei \w ikuliuye\w*.’\x † \xo 4:25 \xt Mad 13:12, 25:29; Luk 19:26.\x* \s1 Vévana ana livalakaibala \p \v 26 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Yaubada ina kalibúbuna tomota yaidi moe nakae vévana koroto ina tánuwo goi ibagulidi. \v 27 Sabamgo be maliyalina, ina masisi be ina táoya goi geya inuwonuwoneta vevanayadi manudi geya. Toinidi sitabotabo go, adi tabo be adi bíbina geya iyagoidita. \v 28 Poyapoya ilovina adi tabo be adi bíbina be adi kéuwo manudi. \v 29 E namliyeta keuwoina imatuwo, tobagulayana ivatowo bei idibayoya.’\x † \xo 4:29 \xt Iyl 3:13.\x* \s1 Livalakaibala Yaubada ina kalibúbuna manuna: // Yaubada ina bodayauwo isáila \r (Madiu 13:31-35; Luke 13:18-19) \p \v 30 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Yaubada ina kalibúbuna sinaena goi ina bodayauwo adi vaituwo kaga goi bei akatutuko? Ava livalakaibala itoboine bei alivalakaibalae, e bei imavada yaimi? \v 31 Ana kaigigita alova tayamo kutukutuna giyaina toina nakae. Kutukutu liliudi poyapoya ame goi geya tayaamo alova kutukutuna giyaina nakae. \v 32 Go tutayana tabaguli, bei itabo ibíbina, e alova liliudi itabosavedi; nakae laonina gagaidi iyatoidi. Tauna laoninayadi goi mánuwo itoboinedi idi vátala siyowóidi.’ \p \v 33 E livalakaibala badabadaidi amo nakae tutayana Yaubada ina kalibúbuna valena tomota ilatuuwokoidi. Go nakonakae tomota itoboinedi sinove, e nakae ilivalaakaibale. \v 34 Lava liliuna livalakaibala kaka goi boda ivatuulukoidi, go sem ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* aditava yaidi livalakaibalayadi itaaligeidi. \s1 Yeisu yágira be aivaya iloviinaedi tetelina \r (Madiu 8:23-27; Luke 8:22-25) \p \v 35 E amo maliyalinayana goi asa bogina ikalavilavi go, Yeisu ina bóbwara ilukavave. Ilukavave, Tauyana oga goi ikaaiyaka ina tovatotowanayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kōma kosowōya, Galili Bwaena tayaodamāne tāna ta dadava.’ \m \v 36 Tuwo boda labutabuta goi sikalavedi go, oga goi sisowoya, sikailova oga maniyedi taiyao. \v 37 Sikailova sinonoina go, ulibomatu gagaina ikalisou Bwaeyana goi itowo. Tuwo aivaya siseulalágata, e ogayana bogina sivakayaaodei. \v 38 Kina go Yeisu oga valemli goi ikaaiyaka, dabana logédava goi iyato bogina ikanaamatáiya. Tuwo ina tovatotowanayao sima siwoini sidigo kadi, \pm ‘Tovatulúkwana! Manakae? Geya kunuwonuwoneta bego tavailai?’ \m \v 39 Tuwo itáoya yágira be aivaya ilovinaedi idigo kana, \pm ‘Tuwo! Kudaūmwara!’ \m Tuwo yagirayana ilakapuwe nakae Bwaeyana ikadaúmwara gagaina. \v 40 Go ina tovatotowanayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kaga komatoitae? Manakae? Nava geya konumisedokoiguta ae?’ \m \v 41 Tauyadi simatoita gagaina go, taudiva sibobóbwara kadi, \pm ‘Iyaa! Ame ava koroto? Yágira be aivaya niyana sikabiikaone?’ \c 5 \s1 Yeisu dimoni ivataapiyedi tetelina \r (Madiu 8:28-34; Luke 8:26-39) \p \v 1 \w Yeisu\w* kidi bogina sitadámana sina da Gerasine idi kaolao goi sivaiu. \v 2 Yeisu oga goi isou go, mainao koroto tayamo naagovaina \w valiwoga tukubu\w* goi isowóduwo ima Yeisu ivalobode. \v 3 Tukubuyadi moe ina kaba kaiyaka. Boi mainao tomota itoboinedi tauyana siyoisi nimana be aena seni goi siiyowóidi go, ame tuta geya tuwaina itoboinedi. \v 4 Unana tuta liliuna neta seni goi tauyana nimana be aena siiyowóidi, e seniyadi ikiguuyalidi. Tauna geya tayaamo avatau ana kaipata bei tauyana iyoisi nimana aena iyowóidi. \v 5 Tuta liliuna, sabamgo be maliyalina, tukubu goi be koya goi isupoola beso be nakae ipodeeda beso. Aiyuwoina gurewa ikabi, toinina iitalai, ikaika idau. \p \v 6 E Yeisu oga goi bogina isou go, korotoyana nava aduwanau goi ikandoiwo Yeisu igite, tauna ilokoina ima Yeisu matana goi aena ivatugúyala. \v 7-8 Ivaatugúyala go, kina Yeisu ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Kom \w dimoni\w*, koroto ame goi kusowōduwo!’ \m Nakae ibobóbwara go, dimoniyana niyana gagaina goi ipodeda, idigo kana, \pm ‘Yeisu, kom Yaubada Tokanayatanatoina Natuna, yau guna polava moe geya kom im polava geya. Tuwo! Yaubada yoina goi akawanoi yaim bego geya kuyogedegedeguta!’ \m \v 9 Go Yeisu idigo kana, \pm ‘Kom yoim manakoyoina?’ \m Tauyana idigo kana, \pm ‘Mama boda koroto ame sinaena goi kakaaiyaka. Tauna yoigu Uwouwo.’ \m \v 10 Tauyadi sikawanoi makimaki sidigo kadi, \pm ‘Taabu ame dadavayana goi kuvataapiyēma!’ \m \v 11 Ego doyava koya goi bao badabadaidi sidumdumla. Dimoniyadi sikandobala bao sigitedi, \v 12 tuwo sikawanoi makimaki Yeisu yaina sidigo kadi, \pm ‘Neta kuetunēma kāna dobala bao amo sinaedi goi bego kasiu.’ \p \v 13 Tuwo moitamo itagonedi. E dimoniyadi sitáoya, koroto goi sisowóduwo sina bao sinaedi goi sisiu. Sisiu, baoyadi madabokidi sisaloku, silokoina sina koya tagatagagina goi sipela sisou sina Galili Bwaena goi sisalili. Baoyadi adi badabada moe 2,000. \p \v 14 Kidi go baoyadi adi tomatakavatayao sisiya sina asa gagaidi be giyaidi goi kaga kaga siisowóduwo sitalavaitedi. Tuwo toni kasa sima latuwodi sigite kaga iisowóduwo. \v 15 Toni kasayadi sima Yeisu yaina go, korotoyana boi naagovaina sigite mana kwama nakae nuwona imavada iitusobu. Tuwo simatoita. \v 16 Ago tomota boi mainao sigite kaga isowóduwo, sivateteli tomota yaidi korotoyana boi naagovaina manakaena idedevina be nakae bao manakaedi sivailai. \v 17 Tuwo toni kasayadi sinove, sikawanoi makimaki Yeisu yaina sidigo kadi, \pm ‘Ima kasa kwalāve.’ \m \v 18 Tuwo Tauyana iiwo ina oga goi iisowoya bego ikalavedi go, korotoyana boi naagovaina ima Yeisu yaina ikawanoi makimaki idigo kana, \pm ‘Tomoya, manakae? Kutagona asabokuuliyem?’ \m \v 19 Ago Yeisu geya itagoneyeta, go sem korotoyana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Kwaluvīla kūna im kasa, e im bodao kulatuwokōidi Tomoya manakaena \w guinuwa toogagaidi\w* iguinuwedi yaim be nakae manakaena inuwokapisiyem.’ \p \v 20 Tuwo moitamo korotoyana itáoya ina Dekapoli\f ‡ \fr 5:20 \fk Dekapoli\ft : Ame livalayana ana yagoina moe asa ana badabada yawou. Ame dadavayana moe tupwana gagaina. Ikaiyaka Galili Bwaena go, bomatu dadavina. Amoko goi Diyuu maniyedi sikaaiyaka go, boda gagaina moe Totuyoyowo.\f* goi Yeisu ina guinuwa toogagaidi tauyana yaina iguuinuwedi italavaaitedi. Ago tomota madabokidi neta livalayana sinove, nukotodi siwówana. \ms1 Yeisu Guyau ina togaga ikaiwoduwe \mr (Maki 5:21—8:26) \s1 Yeisu vevina adi taiyuwo ikidedeevinedi tetelina \r (Madiu 9:18-26; Luke 8:40-56) \p \v 21 Tuwo Yeisu mana \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* ogayana sisowoya, sisaidamanamna sina ituli ta dadava goi sisou, e boda sitaligógana sima Tauyana yaina go, kina labutabuta goi ikaaiyaka. \v 22 Ikaaiyaka go, \w Diyuu idi kaba tugúguna\w* ana tolovina tayamo yoina Yairo ima Yeisu igite, matana goi aena ivatugúyala \v 23 ikawanoi makimaki idigo kana, \pm ‘Natugu vavina gómana giyaina giyakainava bei ikámasa. Neta kūma gomanayana dabana goi nimam kuyatōidi, kukidedevīne, e bei ma yawoina.’ \m \v 24 Tuwo moitamo Yeisu taiyao sina. \p Ego sinonoina, enao goi boda gagaina mlidi goi sivatuvagivagígina. \v 25 Sivatuvagivagigi go, bodayadi sinaedi vavina tayamo ima. Vavinayana tala yawou aiyuwo goi ikaikaina idaudau go, nava idaudau. \v 26 Ego boi nimatu inonoina doketa liliudi yaidi ina mani madabokina ilukavave go, doketayadi idi guinuwa pasina gedageda ilotowo. Ago idi guinuwa goi geya iboboineta, go sem ina vísiya ibibíbina. \v 27 Niga Yeisu valena inove, ima ivalabelabena Tauyana mlina goi ibisibala ana kwama ibisikone. \v 28 Ina nuwonúwana kana, ‘Neta Tauyana ana kwama kaka abisikoneyamo, bei aboboina.’ \v 29 Tuwo ibisikone, e ikaikainayana ina dau mainao isayata. Tauyana wowona sinaena inamkone bego ina visiyayana goi bogina iboboina. \v 30 E kina Yeisu bogina inamkone bego togaga toinina yaina goi isowóduwo, tuwo itugavila boda yaidi goi idigo kana, \pm ‘Avatau agu kwama ibisikone?’ \m \v 31 Ago kidi ina tovatotowanayao sidigo kadi, \pm ‘Tomoya, boda gagaina kugitedi sitaoyaakobum be sivatuvagivaagigim, tauna kaga unana kulumadádana kam, \pi2 “Avatau ibisikonegu?”’ \p \v 32 Go Tauyana imatavilavila; latuwona igite avatau ana kwama ibisikone. \v 33 E kina go vavinayana bogina iyagoi ana boboina maine ibabane, tauna mana matoita be mana tátava ima Yeisu matana goi aena ivatugúyala, e dogoiyana madabokina italavaitedokoidi. \v 34 E Yeisuyana kana, \pm ‘Natugu, im numisa bogina ikidedevinem. Kutāoya be mam tuboina kūna. Im vísiya madabokina bogina ikavava.’ \p \v 35 Nava Yeisu ibobóbwara go, tomota maniyedi tolovinayana ina vada goi sima Yairo silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Natum bogina ikámasa, tauna kaga ana dedevina nava tovatulúkwana kuuyobose?’ \m \v 36 E kina go Yeisu bogina inowoyabedi kaga sidigedige, e aba tugúguna ana tolovinayana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Taabu kuumatōita. Kunumisegūmo.’ \m \v 37 Ago boda liliuna isanabodedi geya sisabokuliyeta, go sem \w Pita\w* be Yemesa ma tuwowona \w Iyoni\w* aditava itagonedi taiyao sisiu. \v 38 Ivataoduwedi tolovinayana ina vada goi sinove taodi be táiya gagaina. \v 39 Tuwo Yeisu isiu ina ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kaga unana kovamgemge be kotaitáiya? Gómana moe geya ikamaseta, go sem ikanaamatáiya.’ \m \v 40 E Tauyana sinove, sivaanamae go, kina ivalilivedi sisowóduwo moetala goi. Ago gómana tamana be sinana nakae Yeisu mana tovatotowanayao adi taito sina gomanayana ina kaba masisi goi sisiu. \v 41 Sinaena goi Yeisu ibala ina gomanayana nimana iyoisi, idigo kana, \pm ‘Talita kumi!’ \m Moe ana kaigavila kada, ‘Gómana alatuwokoim kutāoya!’ \v 42 Gomanayana ana tala yawou aiyuwo bogina ibabanedi, tauna etoiya bogina yoiyana. Tuwo to mainao itáoya iketoiya. E tauyadi sikaaiyaka sikainaopa gagaina. \v 43 Go Yeisu isanabodedi idigo kana, \pm ‘Geya vatau tayaamo yaina kotaalavāita guna guinuwa ame manuna, go sem gómana avana kovīni ikáika.’ \c 6 \s1 Da Nasareta Yeisu siikatae tetelina \r (Madiu 13:53-58; Luke 4:16-30) \p \v 1 \w Yeisu\w* itáoya amo dadavayana ikalave go, ikaluvila ina toinina ina kasa, e ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* sisabokuliye. \v 2 \w Sabati\w* goi Tauyana ina \w Diyuu idi kaba tugúguna\w* goi isiu ivatowo ivaatulúkwana. Ago tomota badabadaidi vadayana goi ina vatulúkwana sinovenove sikainaopa sidigo kadi, \pm ‘Amo Tauyana ina nanamsa nako goi ikabi? Nakae ina \w guinuwa toogagaidi\w* nimana goi iguuinuwedi manakaena iguinuwedi? \v 3 Iyaa! Amo Tauyana vada ana toyówana! Sinana Meri, senao moe Yemesa, Iyosese,\f ‡ \fr 6:3 \fk Iyosese\ft : Madiu 13:55 goi ame youyana moe Iyosepa. Ame geya Meri monena Iyosepa geya. Ame Meri natuna tayamo. Da Giriki niyadi ameko goi geya imavadeta. Kopi maniyedi kadi, ‘Iyosese’ go, maniyedi kadi, ‘Iyosepa.’ Geya tayagoiyeta nako moitamo.\f* Saimoni be Yuda. Niunao ameko sikaaiyaka tayaagoidi. Tauyana kita nakae.’ \fig Yeisu Diyuu idi kaba tugúguna goi ivaatulúkwana|src="IB-04109psgr.tif" size="col" ref="6:2" \fig* \m Tuwo gamodi igoyo, e Tauyana sikatae. \v 4 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Yaubada ina \w tokabivalavala\w* ana wowoina asa liliudi goi iibabane go, toinina ina kasa goi be toinina ina bodao goi be nakae toinina ina bodayauwo goi geya ana wowoinamo.’\x † \xo 6:4 \xt Iyo 4:44.\x* \p \v 5 Amoko goi tomota geya sinumiseta, tauna Yeisu geya itoboineyeta guinuwa toogagaidi badabadaidi iguinuwedi, go sem tokatówana adi taiyuwomo sima dabadi ibisikonedi ikidedevinedi. \v 6 Ago nuwona iwówana unana geya idi numisamo. Tuwo ina ivanibiníbita asa tamo tamo goi ivaatulúkwana.\x † \xo 6:6 \xt Mad 9:35.\x* \s1 Yeisu ina tovatotowanayao yawou aiyuwo // adi lovina ivinidi ivamoleyedi sina sitalavaita \r (Madiu 10:1,5-15; Luke 9:1-6) \p \v 7 Yeisu ina tovatotowanayao yawou aiyuwo iduduwedi sima. Sima, lovina ivinidi bei itoboinedi \w dimoni\w* sivatapiyedi. Ikavava, adi taiyuwo adi taiyuwo ivamoleyedi sina asa tamo tamo goi. \v 8 Go latuwona Yaubada sinumise, tauna mainao ilovinaedi idigo kana, \pm ‘Imi vaníbita goi nima kaka kōna. Imi kaituko kaka kokabīdi, ame tauna; tuwaina geya. Ami kinare geya, wasare geya, esaesa ma saisairina geya, \v 9 go sem ami sendoro kovalilivīdi, ami kwama tayamo kolōsi go, kwama aiyuwoina taabu kokabikābi.’ \m \v 10 Tuwaina kana, \pm ‘Ava vada goi neta kosiu, moeko goi kokaaiyāka ana kadókana kotáoya asayana kokalave. \v 11 Go ava kasa goi kosiu, neta toni kasa geya siuyaonemita o imi livala geya sinovedita, e asa amo kokalāve go, tutayana kosowóduwo, e asayana kaukauna aemi goi kokatumaumāui. Moe imi katumátala tauyadi yaidi bego Yaubada itavileiyedi.’\x † \xo 6:11 \xt Gui 13:51.\x* \m \v 12 Tuwo ina tovatotowanayaoyadi sitáoya sina asa liliudi goi sivanibiníbita, e tomota yaidi sitalavaita bego situgavila. \v 13 Ago dimoni tomota yaidi sivatapiyedi be nakae tokatówana liliudi pútuma goi sikatukoisidi, e sikidedevinedi.\x † \xo 6:13 \xt Yem 5:14.\x* \s1 Erodi ina tainasi // be nakae Iyoni tosayóyova ina kámasa tetelidi \r (Madiu 14:1-12; Luke 3:19-20, 9:7-9) \p \v 14 E tolovina \w Erodi\w* Yeisu ina guinuwa valena inove. Bogina kuyagoi. Yeisu yoina bogina gagaina, tomota liliudi sivaateteli. Tauyana manuna tomota maniyedi sidigo kadi, \pm ‘Moe \w Iyoni\w* \w tosayóyova|lemma="Sayóyova"\w*. Tokámasa yaidi goi Yaubada bogina ikaitáoe. Ame pasina Tauyana itoboine guinuwa toogagaidi iguuinuwedi.’ \m \v 15 Go tomota maniyedi sidigo kadi, \pm ‘Yeisu moe \w Eliyau\w*.’ \m Go maniyedi kadi, \pm ‘Tauyana tokabivalavala nakae boi Yaubada ina tokabivalavalayao.’\x † \xo 6:15 \xt Mad 16:14; Mak 8:28; Luk 9:19.\x* \m \v 16 E tutayana livalayadi Erodi inovedi, idigo kana, \pm ‘Nakona Tauyana Iyoni tosayóyova! Boi yau guna lovina goi nukotona sibobo ikámasa go, tokámasa yaidi goi Yaubada bogina ikaitáoe.’ \p \v 17 Erodiyana ina nuwonúwana unana ame: Boi tauyana ina lovina goi ina tovayaviyayao sina Iyoni siyoisi, nimana siyowóidi, e deri goi sivaisiu siyana Pilipo monena Erodiyasi manuna. Boi mainao Erodiyasiyana moe Pilipo monena go, kina Erodiyana siyana monena tubitubina igagi. \v 18 Iyoniyana ana yóita unana tuta liliuna Erodi ilaatuwoko kana, \pm ‘Erodi, kom geya am tagonamo bei siyam monena kunai!’ \m Tauna deri goi Iyoni sivaisiu. \v 19 E kina go Erodiyasiyana iegamogamogu Iyoni ina livala pasidi, tauna latuwona tauyana sikaumate go, enao geya. \v 20 Kina go Erodi mana wowoina Iyoni imatoite, tuwo imatakavate unana iyagoi tauyana \w tokibóbwata\w* be nakae kimaasabaina Yaubada umana. Erodiyana neta Iyoni ina livala inovedi, pasidi nukotona iwówana gagaina go, mana uyáwana tauyana itaiiyakeke. Tauna Erodiyasiyana enao geya ibabaneyeta bego Iyoni ikaumate. \p \v 21 E Erodiyana ina bíbina ana maliyalina isowóduwo. Moeko goi Erodiyasi bogina enao inuwobabane Iyoni ana kaumata manuna. Amo maliyalinayana goi Erodi áika iguinuwe go, ogaoga maniyedi iduduwedi sima. Ogaogayadi moe koroto gagaidi, tovayaviya adi tokalikumatanayao be nakae da Galili idi tomoyamoya. \v 22 Aikayana goi Erodiyasi natuna vavina isiu ina boda matadi goi iláusa go, ina lausayana Erodi mana ogaoga ivauyaonedi. Tuwo Erodi woiyaiyana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Kaga latuwom, kukawanoiyēgu, bei avinim.’ \m \v 23 Go ikatótula nakae ilapasaisai idigo kana, \pm ‘Kaga kukawanoiye yaigu, bei avinim. Neta guna kaba lovina, bei awotai dadava tayamo avinim.’ \m \v 24 Tuwo woiyaiyana isowóduwo ina sinana yaina goi ilumadádana idigo kana, \pm ‘Sinagu, kaga bei akawanoiye tomoya yaina?’ \pm ‘Latuwogu Iyoni tosayóyova bulubuluna’, sinanayana kaena. \m \v 25 E woiyaiyana woilina ikaluvila ima tolovina ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Latuwogu bego ame tutayana Iyoni tosayóyova bulubuluna noko goi kudodōi kuvinīgu.’ \m \v 26 Ame livalayana tolovina inove, nuwona imou gagaina go, ina katótula pasina be nakae ina ogaoga pasidi geya latuwona woiyaiyana ina kawanoi ikatae. \v 27 E tolovinayana ina tovayaviya tayamo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Kūna deri goi Iyoni nukotona kubōbo. Ikavava, bulubuluna kūme.’ \m Tuwo moitamo tovayaviyayana itáoya ina deri goi Iyoniyana nukotona ibobo. \v 28 Ibobo ikavava, bulubuluna ikabi, nokoyana tobuna goi idodoi ime woiyaiyana ivini. Tuwo ikabi inave sinana ivini. \p Moe pasina tauna Erodiyana itainasi inuwonúwana Yeisu moe Iyoni go, bogina itaoyamna. \fig Iyoni tosayóyova bulubuluna noko goi|src="C070psgr.tif" size="col" ref="6:27-28" \fig* \p \v 29 Niga Iyoni ina tovatotowanayao ina vailai valena sinove, sima wowona sikabi, sinave \w valiwoga tukubu\w* goi siyato. \s1 Boda 5,000 Yeisu ivaakanidi tetelina \r (Madiu 14:13-21; Luke 9:10-17; Iyoni 6:1-15) \p \v 30 Yeisu ina \w vamoleyanayao\w* sikaluvilamna sima Tauyana yaina goi sigúguna go, kaga liliuna idi vaníbita goi siguuinuwedi be sivaatulúkwana sivatétala adi kaibako. \v 31 Tauyana ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Dadava ame takalāve, tāna yoyowo goi giyaina amitava kowaiwāsi.’ \m Moitamo, kidi waiwasi geya. Boda gagaina sivaviilavila, tuwo ina tovatotowanayao geya itoboinedita siwaiwasi o sikáika nakae. \v 32 Tuwo, taudiva oga tayamo goi sisowoya sikailova bego sisaidámana sina yoyowo tayamo goi. \v 33 Go boda maniyedi sikandoiwo sigitedi sinonoina go, sikinanedi. Tuwo, bodayadi be nakae asa liliuna ana tokaiyakayao madabokidi taiyao silokoinakumgo sina dadavayana goi sigimisowóduwo. \v 34 E Yeisu mana tovatotowanayao bogina sima sivaiu, Tauyana isou labutabuta goi go, boda gagaina igitedi tauyadi \w sipi\w* geya adi tomatakavatamo nakae.\x † \xo 6:34 \xt Yoy 27:17; 1To 22:17; 2Te 18:16; Isi 34:5; Mad 9:36.\x* Tauna inuwokapisiyedi go, ibibilágata vatulúkwana badabadaidi ivatulukoidi. \p \v 35 Bogina lavilavi toina Yeisu ina tovatotowanayao sima silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Ame yoyowo go! Aiyuwoina níyala giyakainava bei isaliu. \v 36 Neta boda kuvalilivēdi bego sina asa maniyedi kikida goi avadi sigimona.’ \m \v 37 Go kina idigo kana, \pm ‘Komi kovakanīdi.’ \m Go kidi sidigo kadi, \pm ‘Manakaema? Manakae kana boda ame go, giyaina kaeda avadi kagimona? \w Beredi\w* boda ame manuna moe ana maisa ivakaigaga nakae tukówana ainima aito ima paisewa ana maisa!\f ‡ \fr 6:37 \fk Tukówana ainima aito ima paisewa ana maisa\ft : Kidi da Giriki niyadi goi kadi, ‘Adi beredi adi maisa 200 denari.’ Ego denari moe kidi idi mani yoina. 200 denari moe nakae neta koroto tayamo ipaisewa tukówana eita goi go, ana maisa madabokina amo tukowanayadi manudi ilamgogoidi.\f* Kai geya itoboinemeta kavakanidi.’ \pm \v 38 ‘Komi aivina ami beredi? Kōna kogīte’, Tauyana kaena. \m Tuwo sina sigite ikavava, sikabidi sikaluvila sidigo kadi, \pm ‘Beredi ainima, íyana aiyuwo.’ \fig Beredi ainima be íyana aiyuwo|src="HK00155B.TIF" size="col" ref="6:38" \fig* \m \v 39 Tuwo Yeisu idigo kana, \pm ‘Kōna boda kokiwotāidi, e gúguna tamo tamo limou goi situsobu.’ \m \v 40 Tuwo moitamo sina bodayadi sikiwotaidi go, gúguna tamo tamo situsobu, maniyedi 100, maniyedi 50 nakae. \v 41 Ago berediyadi ainima be iyanayadi aiyuwo Yeisu sivini. Tuwo ikabidi, ikandolaga yábana goi, manudi ikauyagu Yaubada yaina. Ikavava, berediyadi ikivisidi, ina tovatotowanayao ivinidi bego sina sikaiguyauyedi bodayadi yaidi. Ikavava, iyanayadi nakae ikivisidi ivinidi sikaiguyauyedi. \v 42 Tuwo tomota madabokidi sikáika gamodi. \v 43 Sikáika ikavava, ina tovatotowanayaoyadi beredi be íyana valalaidi sikatunokunokudi go, moe bayao yawou aiyuwo sikayaoda. \v 44 Tokáika koroto kaka adi badabada moe 5,000. \s1 Yeisu Galili Bwaena yatana goi iiketoiya tetelina \r (Madiu 14:22-27,34-36; Iyoni 6:16-21) \p \v 45 E Yeisu ina tovatotowanayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Oga goi kosowōya, kovakūmgo kotavīla kōna Betesaida ta dadava go, yau boda bei alatuwokoidi sisáwala sina idi kasa.’ \m \v 46 Tuwo ina tovatotowanayao ivalavedi go, bodayadi ilatuwokoidi sisáwala. Ikavava, ituko koya goi ikawanoi. \p \v 47 Níyala bogina isaliu go, ina tovatotowanayaoyadi Galili Bwaena nauyayanaina goi sibeubéuta. Sibeubéuta go, Tauyana anetava koyayana goi ikaaiyaka. \v 48 Ago ikandoiwo ina tovatotowanayaoyadi igitedi sibeubéuta go, sikúyuwo. Bogina kuyagoi, yágira matadi goi. Iigitedi, tuwo botomotomo bwae yatana goi iketoiya imamaima. Bego isaivata \v 49 go, ina tovatotowanayao sikandobala Tauyana sigite bwae yatana goi iketoiya imamaima, tauna sipodeda sidigo kadi, \pm ‘Baloma goamo!’ \m \v 50 Moitamo. Madabokidi sigite, atedi siyova, tauna sipodeda. E Yeisu mainao ilatuwokoidi kana, \pm ‘Kokatepātu! \w Yau Tauyagu\w*. Taabu koomatōita!’ \m \v 51 Ibóbwara ikavava, oga goi isowoya tauyadi taiyao, e yagirayana idaúmwara go, kidi nukotodi iwówana gagaina toina. \v 52 Moitamo. Boi beredi adi vaituwo ana yagoina sigite go, nava geya siyagoiyeta Yeisu mana togaga, go sem dabadi sikasa. \p \v 53 Yeisu mana tovatotowanayao bogina sisaidámana sina Genesareta dadavina goi sivaiu, idi oga sivailowo. \v 54 Sivailówana ikavava, oga goi sisou go, toni kasa sikandoiwo Yeisu sikinane. \v 55 Tuwo tomotayadi silokoina sina asa liliudi amo dadavayana goi idi tokatowanayao sikabidi, sivaliyaliyakedi go, nako goi sinove Yeisu ikaaiyaka, e sinavedi amoko goi. \v 56 Neta Tauyana asa giyaidi o gagaidi goi isiu, tomota liliudi idi tokatowanayao sikabidi simedi aba maketi goi siyatoidi go, sikawanoi makimaki Tauyana yaina kadi, \pm ‘Kutagonema am kwama kikina kaka kabisikone?’ \m Tuwo moitamo itagonedi go, avatauwa neta sibiisikone, e siboboina. \c 7 \s1 Yeisu ina vatulúkwana // Diyuu tubudiyao idi gulagula manuna \r (Madiu 15:1-20) \p \v 1 E \w Parisi\w* be nakae Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao maniyedi taiyao Yerusalema goi sima sitaligógana \w Yeisu\w* yaina. \v 2-4 Parisi be nakae \w Diyuu\w* liliudi tubudiyao idi \w gulagula\w* sikabikaaonedi ame nakae: Neta nimadi geya sinikidokoidita, e geya sikaiketa. Neta aba maketi goi sima, neta geya siisiwoita, e geya sikaiketa. Tubudiyao idi gulagula tuwaina sikabikaaonedi. Nakae idi keiga, idi kontena be nakae idi keteri sinikidi bego Yaubada iuyaonedi. E kidi Parisi be nakae Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao sima Yeisu ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* sigitedi nimadi geya kimasabaidimo Yaubada umana, o tadigo kada, ‘Nimadi geya sinikidita’ go, tuwo sikakáika. \fig Tuta liliuna Parisi nimadi siinikidi|src="lb00280b.tif" size="col" ref="7:2-4" \fig* \v 5 Tauna Parisi be Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao Yeisu silumadade sidigo kadi, \pm ‘Kom im tovatotowanayao manakae idi sinapu goi tubudao idi gulagula geya siguinuweta, go sem nimadi geya kimasabaidimo sikakáika?’ \m \v 6 Go kina Yeisu kana, \pm ‘Komi todedevimi polapola! Boi nimatu tutayana Aiseya Yaubada ina livala itaalavaite, e italavaitedokoimi, idigo kana, \b \qc “Ame tomotayadi sopadi goi siwowoinegu go, \qc yau atedi goi geya. \qc \v 7 Idi vatulúkwana moe tomota idi nuwonúwana, \qc tauna idi sakululu yau yaigu \qc moe sakululu besobeso.” \qr Aiseya 29:13 \b \pm \v 8 Komi nakae. Yaubada ina lovina kokalavedi go, tomota idi gulagula kokabikaaonedi.’ \m \v 9 Aiyuwoina idigo kana, \pm ‘Komi koyagoidoko manakaemi Yaubada ina lovina kokataedi bego toinimi imi gulagula kokailagasidi ae? \v 10 Guna masi ame nakae: Boi Mosese Yaubada ina lovina italavaite, idigo kana, \b \pi3 “Tamamiyao be sinamiyao kowowooinēdi!”\x †a \xo 7:10 \xt Mad 19:19; Mak 10:19; Luk 18:20; Epe 6:2.\x* \qr Tateta 20:12; Atukeda 5:16 \b \pmo Aiyuwoina kana, \b \pi3 “Avatau neta tamana o sinana igieomaemae, e to kokaumateyāmo.”\x †b \xo 7:10 \xt Vin 20:9.\x* \qr Tateta 21:17 \b \pm \v 11 Go komi kotagona tomota tamana o sinana ilaatuwoko kana, \pi2 “Yabobona bego avinim go, yabobonayana bogina korabani.”’ \m Korabaniyana ana yagoina moe ana vaséyana Yaubada yaina. \p Yeisu tuwaina kana, \pm \v 12 ‘Moe nakae imi sinapu goi tauyana kosanabode bego tamana o sinana ivaitedi. \v 13 Moeko goi imi gulagulayadi tomota kovatuulukoidi sikabikaaonedi pasidi Yaubada ina livala kovayoko dogoi besobeso. Ago guinuwa badabadaidi moe nakae koguuinuwedi.’ \p \v 14 E Yeisu ibóbwara ikavava, aiyuwoina boda iduduwemneidi sima ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Madabokimi konovēgu go, kopoikīki guna livala koyagoi! \v 15 Geya kada kaga tayamo takani bei ikibaibailida geya, go sem kaga sinaeda goi sisowóduwo, e moe sikibaibailida. [ \v 16 Avatauwa komi neta ma taaiyami, guna livala konoovedōko!]’\f ‡ \fr 7:16 \ft Nakona tomwana 16 Maki geya iginiyeta, go sem nakona tokaidámana tayamo toinina ina nuwonúwana igini.\f*\x † \xo 7:16 \xt Mad 11:15, 13:9,43; Mak 4:9,23; Luk 8:8, 14:35; Nuw 2:7,11,17,29, 3:6,13,22.\x* \p \v 17 Tutayana Yeisu mana tovatotowanayao boda sikalavedi sina vada tayamo goi sisiu go, ina tovatotowanayao silumadade sidigo kadi, \pm ‘Im livalakaibala kaga ana yagoina?’ \m \v 18-19 Go kina Yeisu ilatuwokoidi kana, \pm ‘Komi nakae bodayadi, nava nuwomi geya itaporeta? Manakae? Ame geya koyagoiyeta ae? Kaga liliuna taakanidi, geya sinoita nuwoda goi, go sem sisou sina gamoda goi namliyeta sisowóduwo sina mosamosa. Tauna moe dogoiyadi geya itoboinedita sikibaibailida.’ \m Yeisu ina livalayadi ame goi awoinu liliudi ivayokoidi awoinu taagonaidi. \p \v 20 E aiyuwoina Yeisu idigomna kana, \pm ‘Kaga tomota nuwoda goi siisowóduwo, e moe dogoiyadi sikibaibaailida. \v 21 Tomota nuwodi goi nuwogau goyogoyoidi siisowóduwo. Nuwogauyadi pasidi ame sisowóduwo: Masisi goyogoyoina, vaináwana, aumata, \v 22 roerata, matakónana, guinuwa goyogoyoidi, pola, sakava ana vikaiya owáowana, piki, tagíwaya, nuwatue be nakae guinuwa owáowana. \v 23 Ame dogoiyadi goyogoyoidi liliudi tomota nuwoda goi siisowóduwo sikibaibaailida.’ \s1 Vavina Totuyoyowo ina numisa tetelina \r (Madiu 15:21-28) \p \v 24 E Yeisu itáoya ina tovatotowanayao taiyao amo dadavayana sikalave go, sina Taya ana dadava goi. Amoko goi vada tayamo ibabane ana toboine ikaiyaka. Tuwo isiu go, geya latuwona bego tomota siyagoi vadayana goi ikaaiyaka. Go geya itoboineyeta bei isiugau, \v 25 go sem vavina tayamo vala inove Yeisu ikaaiyaka, tuwo mainao ima ivatugúyala Yeisuyana aena goi ikawanoi natuna vavina naagovaina manuna. \v 26 Ego vavinayana \w Totuyoyowo\w* tayamo, tauyana Poinike vavinaina. E ima ikawanoi Yeisu yaina idigo kana, \pm ‘\w Dimoni\w* tayamo natugu ikiinagove go, akawanoi yaim bego dimoniyana kuvatapiye isiya.’ \m \v 27 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Mainao gogómana sigimikáika, gamodi. Geya itoboineyeta bei gogomanayadi avadi \w akuliuyedi\w* go, alavedi weiniya goi.’ \pm \v 28 ‘Go Tomoya, weiniyayadi woi teboro ogalaoina goi sikaaiyaka gogómana avadi mgumguna siikasámdala’, vavinayana kaena. \m \v 29 Yeisu idigo kana, \pm ‘Moe livala mooitamoina! Livalayana pasina kutāoya, kwaluvīla kūna im vada. Dimoniyana boi natum ikiinagove bogina isowóduwo ina.’ \m \v 30 Tuwo moitamo, vavinayana itáoya ina ina vada, e natuna igite kebana goi iimasisi go, dimoniyana bogina isowóduwo ina. \s1 Yeisu koroto taiyana patupatuna // ikideedevine tetelina \p \v 31 Yeisu itáoya aiyuwoina Taya ana dadava ikalave go, ina Saidoni ana dadava iseivata ina Dekapoli dadavina goi isiu ina asa Galili Bwaena kikina goi. \v 32 Amoko goi koroto tayamo ikaaiyaka taiyana patupatuna be nakae maena imoumou. Tuwo senao sime Yeisu yaina goi sikawanoi makimaki sidigo kadi, \pm ‘Tomoya, neta siyama kubisikōne bei idedevina.’ \m \v 33 Tuwo moitamo ibala ina korotoyana ikabi, boda sikalavedi go, aditava sina masigava sitáoya. Sitáoya, Yeisu nimadidina ivaisiudi korotoyana taiyana sinaena. Ikavava, toinina nimadidina igiwoli, korotoyana maena ibisikone. \v 34 Ikavava, ikandolaga yábana goi mana nuwokapisi ikalayawoi go, idigo kana, \pm ‘Epapāta!’ \m Moe ana kaigavila kada, ‘Kutapōra!’ \v 35 E korotoyana taiyana sitapora nakae maena idedevina, tauna ibobwara dókana. \v 36 Ago Yeisu boda isanabodedi idigo kana, \pm ‘Geya vatau tayaamo yaina moe kotaalavāite!’ \m Tuta badabadaina nakae ilatuuwokoidi go, tuwo tuwaina sitaalavaite tomota yaidi. \v 37 Go tomota ina guinuwa sigite, sikainaopa gagaina sidigo kadi, \pm ‘Iyaa! Ina guinuwa madabokina dedevina! Tauyadi taiyadi patupatudi ikidedeevinedi bei sinowo, nakae tauyadi maedi simoumou ikidedeevinedi bei sibobwara dókana.’ \c 8 \s1 Yeisu boda 4,000 ivaakanidi tetelina \r (Madiu 15:32-39) \p \v 1 Amo tutayana aiyuwoina boda gagaina sikaaiyaka \w Yeisu\w* taiyao go, geya avadimo. Tuwo ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* iduduwedi sima, ilatuwokoidi idigo kana, \pm \v 2 ‘Ame bodayadi bogina maliyalina aito sikaaiyaka go, geya avadimo, tauna anuwokapisiyedi. \v 3 Maniyedi aduwanau goi sima. Neta alatuwokoidi madi loga sisáwala, e nakona maniyedi enao goi bei simataginigini. Tauna anuwokapisiyedi.’ \m \v 4 Go kidi ina tovatotowanayaoyadi sidigo kadi, \pm ‘Ame yoyowo go! Manakaeda \w beredi\w* takabidi nakae bei itoboineda ame tomotayadi tavakanidi sikáika gamodi? Geya vatau tayaamo itoboine!’ \m \v 5 Go kina idigo kana, \pm ‘Aivina imi beredi moedi?’ \pm ‘Geya, ainima aiyuwo’, kidi kaedi. \p \v 6 Tuwo bodayadi ilatuwokoidi poyapoya goi situsobu. Ikavava, berediyadi ainima aiyuwo ikabidi, ikauyagu Yaubada yaina. Ikavava, ikivisidi, ina tovatotowanayao ivinidi bego sikaiguyauyedi. Tuwo moitamo sikabidi sina sikaiguyauyedi tomota yaidi. \v 7 Íyana maniyedi giyaidi nakae sibabanedi, tuwo Yeisu ikabidi, manudi ikauyagu Yaubada yaina namliyeta ina tovatotowanayao ilatuwokoidi iyanayadi nakae sikaiguyauyedi. Tuwo nakae siguinuwe. \v 8 Sikaiguyauyedi, boda sikabidi, sikáika gamodi. Sikáika ikavava, valala sikatunokunokudi, bayao gagaidi ainima aiyuwo sikayaoda. \v 9 Ego bodayadi adi badabada moe 4,000 nakae. Sikáika ikavava, Yeisu ilatuwokoidi sisáwala. \v 10 E bodayadi sisáwala go, kina mana tovatotowanayao oga sisowoya, sikailova sina Dalimanuta ana dadava. \s1 Parisi latuwodi aba kinana // go, Yeisu ina katumátala adi isti manuna \r (Madiu 16:1-12) \p \v 11 Yeisu mana tovatotowanayao sima sivaiu, sisou go, kidi \w Parisi\w* maniyedi sima Yeisu sikaumakimakiye; latuwodi sivakakone, tuwo sidigo kadi, \pm ‘Aba kinana tayamo kuvatulukōima bei kayagoi kom moitamo Yaubada goi kuma.’\x † \xo 8:11 \xt Mad 12:38; Luk 11:16.\x* \m \v 12 Go Yeisu mana kategeda ikalayawoi idigo kana, \pm ‘Tomota ame tomotayadi nakae manakae aba kinana siilusale? Moe sinapu igoyo go, ame alatuuwokoimi konōve: Yaubada geya tayaamo aba kinana bei ivinidi!’\x † \xo 8:12 \xt Mad 12:39; Luk 11:29.\x* \m \v 13 Ibóbwara ikavava, itáoya, ikalavedi go, iiwo ina oga goi aiyuwoina isowoyamna mana tovatotowanayao sikailova silokoina sina ituli ta dadava. \v 14 Sinonoina go, ina tovatotowanayaoyadi sigite beredi sinuwoilave bego sikabi. Beredi tayamo toito oga goi ikaaiyaka, ame tauna. \v 15 Go Yeisu livalakaibala goi ikatumatalidi idigo kana, \pm ‘Ami dodōkana kidi \w Erodi\w* be Parisi idi \w isti\w* goi.’\x † \xo 8:15 \xt Luk 12:1.\x* \m \v 16 Ago ina livalayana kidi sitainasiye, tuwo taudiva sibobóbwara kadi, \pm ‘Nakona amo nakae ilatuwokoida unana kita beredi tanuwoilave.’ \m \v 17 Ago Tauyana bogina iyagoi manakaedi sinuwonúwana, tuwo idigo kana, \pm ‘Kaga pasina amitava kobobóbwara bego geya ami beredimo? Nava geya koyagoidokoeta ae? Manakae? Nava dabami sikasa? \v 18 Manakae? Maa matami go, geya kogitegite? Ma taaiyami go, geya konovenove?\x † \xo 8:18 \xt Yer 5:21; Isi 12:2; Mak 4:12.\x* Geya konuwaisiyeta boi kaga iisowóduwo? \v 19 Boi tutayana beredi ainima goi tomota 5,000 avakanidi go, aivina valala ma bayaoidi kokatunokunoku?’ \m Tauyadi sidigo kadi, \pm ‘Yawou aiyuwo.’ \pm \v 20 ‘Aiyuwoina boi tutayana beredi ainima aiyuwo goi tomota adi badabada 4,000 avakanidi, aivina valala ma bayaoidi kokatunokunoku?’ Yeisu kaena. \m Sidigo kadi, \pm ‘Ainima aiyuwo.’ \m \v 21 Ago Tauyana idigo kana, \pm ‘Manakae? Nava ame guinuwayadi adi yagoina geya koyagoidita ae?’ \s1 Yeisu tokebo ikideedevine tetelina \p \v 22 E Yeisu mana tovatotowanayao bogina sina Betesaida goi sivaiu, sisou. Sisou go, boda maniyedi tayamo tokebo koroto sime Yeisu yaina goi sikawanoi makimaki sidigo kadi, \pm ‘Tomoya, siyama kubisikōne bei idedevina.’ \m \v 23 Tuwo itáoya tokeboyana nimana ibisikedekede inave asayana goi sisowóduwo go, Yeisu igíwala tokeboyana matana goi namliyeta baige matana ibisikone. Ikavava, ilumadade kana, \pm ‘Kaga itoboinem kugite?’ \fig Yeisu tokebo matana ibisikonedi ikidedevinedi|src="C080psgr.tif" size="col" ref="8:23" \fig* \m \v 24 Tokeboyana idigo kana, \pm ‘Tomota agitedi. Nakae agitedi sivaabebeo go, adi kaigigita alova nakae.’ \m \v 25 Tuwo aiyuwoina Yeisu ibisibala korotoyana matana ibisikonemneidi, e matanayadi sikatupailala be nakae sidedevina, tauna itoboine kaga liliuna igitedokoidi. \v 26 Ago Yeisu idigo kana, \pm ‘Kuseivāta kūna im kasa go, taabu kwaaluvīla asayana goi.’ \ms1 Yeisu kina Guyau go, // mana tosabokuliyao gedageda bei sibabane \mr (Maki 8:27—9:1) \p \v 27 Tuwo Yeisu mana tovatotowanayao sitáoya sina Sesariya Pilipai asainao. Sinonoina go, enao goi Yeisu ilumadadedi idigo kana, \pm ‘Tomota sibobóbwara koonovedi manakaedi sinuuwonúwana yau manugu?’ \pm \v 28 ‘Tomota maniyedi sidigodigo bego kom \w Iyoni\w* \w tosayóyova|lemma="Sayóyova"\w*. Go maniyedi sidigodigo bego kom \w Eliyau\w*. Go maniyedi sidigodigo bego kom Yaubada ina \w tokabivalavala\w* tayamo’, tauyadi kaedi.\x † \xo 8:28 \xt Mak 6:15; Luk 9:7-8,19.\x* \m \v 29 Go Yeisu idigo kana, \pm ‘Go komi manakaemi konuwonúwana yau manugu?’ \m \w Pita\w* idigo kana, \pm ‘Kom \w Guyau\w*!’\x † \xo 8:29 \xt Iyo 6:68-69.\x* \m \v 30 Yeisu ikatumatalidi idigo kana, \pm ‘Moe geya vatau tayaamo kolaatuwōko.’ \p \v 31 Tuwo ivatowo ivatulukoidi idigo kana, \pm ‘\w Tomalatomota\w* gedageda badabadaidi bei ibabanedi. Aiyuwoina tomoyamoya be \w Tonúwala\w* Gagaidi be Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao bei sikatae namliyeta sikaumate go, maliyalina aitonina goi bei itaoyamna.’ \p \v 32 Moe Yeisu toinina italavaitedoko, tauna Pita itáoya Yeisu ikabi, adi taiyuwo sibala sina masigava goi, e Pita ivatowo Yeisu ibove. \v 33 Go kina Yeisu itugavila ina tovatotowanayao igitedi go, Pita ibove, idigo kana, \pm ‘Kom nuwom geya kuyatoeta Yaubada ina nuwonúwana goi, go sem nuwom kuyato tomota idi nuwonúwana goi. Tauna kom im guinuwa Kaleya nakae. Kūna mligu goi kusabokuliyēgu!’\f ‡ \fr 8:33 \fk Kūna mligu goi kusabokuliyēgu\ft : Da Giriki niyadi goi ame ana yagoina aiyuwo itoboine. Tayamo mae nakae. Go aiyuwoina itoboineda takaigavile kada, ‘Kwalavēgu!’\f*\x † \xo 8:33 \xt Mad 16:13-23; Luk 9:18-22.\x* \p \v 34 Yeisu boda madabokidi ina tovatotowanayao taiyao iduduwedi sima ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Avatauwa komi neta latuwomi kosabokuuliyegu, toinimi yawoimi kokaasalēdi be nakae toinimi imi kerose kokaavalēdi namliyeta baige kōma kosabokuuliyēgu.\x † \xo 8:34 \xt Mad 10:38; Luk 14:27.\x* \v 35 Ame moitamo. Avatauwa bego yawoidi sivagagale, e nava yawoidi vau bei sitagau. Go avatauwa neta yau pasigu be nakae \w Vala Dedevina\w* pasina yawoidi sitagau, e nava yawoidi vau bei sibabane.\x † \xo 8:35 \xt Mad 10:39, 16:25; Luk 9:24, 17:33; Iyo 12:25.\x* \v 36 Guna nuwonúwana ataligei. Yawoimi moe dogoi gagaina. Nakae neta poyapoya esaesaina gagaina madabokina kokabi go, yawoimi sitagau vata, e bei kaga ana dedevina? Geya. \v 37 Ame moitamo. Neta yawoimi sitagau vata, geya tayaamo kaga ikaaiyaka itoboine bei yawoimiyadi kotalamapuyedi. \v 38 Moitamo. Ame tuta boda Yaubada situgavile be nakae kidi goyo sinadi go, avatauwa neta omayamaya pasina yau silawoiwoiyegu be nakae guna livala silawoiwoiyedi, nava tutayana Tomalatomota Tamana ana \w káeyana\w* tomoeeyalina ivagiitakoe goi bei ima \w anerose\w* kimaasabaidi taiyao, e nakae bei ilawoiwoiyedi.’\x † \xo 8:38 \xt Mad 16:24-28; Luk 9:23-27.\x* \c 9 \p \v 1 Tuwaina \w Yeisu\w* idigo kana, \pm ‘U, moe nakae bei isowóduwo go, ame alatuuwokoimi konōve: Tutayana \w Yaubada ina kalibúbuna\w* mana togaga ima ina bodao ikaliibubudi, e komi maniyemi ameko kootáoya, nava bei maa yawoimi kogite.’ \ms1 Yeisu ana sabokuli nakonakae \mr (Maki 9:2—10:52) \s1 Yeisu ana kaigigita ikaanagavila tetelina \r (Madiu 17:1-13; Luke 9:28-36) \p \v 2 Maliyalina ainima tayamo mlidi Yeisu itáoya, \w Pita\w*, Yemesa be \w Iyoni\w* ikabidi, aditava sina koya maanawena goi situko.\x † \xo 9:2 \xt Tat 24:15-18.\x* Maeko goi sigite Tauyana ana kaigigita ikanagavila, \v 3 nakae ana kwama sitomoéyala nakae sivapopowou toina go, ana kaigigita geya vatau tayaamo poyapoya goi itoboine bei kwama ikimavade ana popowou nakae. \v 4 Ago \w Eliyau\w* be Mosese sisowóduwo tauyadi yaidi goi go, Yeisu taiyao sibobóbwara. \v 5 Go Pita iigitedi, tuwo ikaubesobeso idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana Toolagaim, ame dedevina kita ameko takaaiyaka. Manakae? Yoyou aito kayowóidi? Tayamo kom im yoyou, tayamo Mosese ina yoyou, tayamo Eliyau ina yoyou.’ \m \v 6 Pitayana geya iyagoiyeta manakaena ibobóbwara. Bogina kuyagoi. Adi taito atedi iyova gagaina. \p \v 7 Niga gaota isowóduwo iumaidi\x †a \xo 9:7 \xt Tat 40:35.\x* go, gaotayana goi níyana tayamo sinove, idigo kana, \pm ‘Ame Natugu, guna kakaya. Tauyana konōve!’\x †b \xo 9:7 \xt Mad 3:17; Mak 1:11; Luk 3:22; 2Pi 1:17-18.\x* \m \v 8 Livalayana sinove go, matabuwodi simatavilavila, tauyadi geya sigitedita, go sem Yeisu anetava sigite ikaaiyaka kidi taiyao. \v 9 Ikavava, koya goi sisousou go, Yeisu ilovinaedi idigo kana, \pm ‘Kaga koogitedi taabu kotalaavaitēdi ana kadókana \w Tomalatomota\w* tokámasa yaidi goi itaoyamna.’ \m \v 10 Tuwo ina livala sikabikaone go, taudiva sibobóbwara kadi, \pm ‘Ina taoyamna tokámasa yaidi goi kaga ana yagoina?’ \m \v 11 Go Eliyau ina sowóduwo pasina tauyadi silumadade sidigo kadi, \pm ‘Kaga unana Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao sidigodigo bego Eliyau igimiima namliyeta \w Guyau\w* bei ima?’\x † \xo 9:11 \xt Mal 4:5; Mad 11:14.\x* \m \v 12 Yeisu kana, \pm ‘Moe moitamo. Eliyau igimiima bei kaga liliuna iyolimedi Guyau ina sowóduwo manuna. Go Guyauyana manuna manakae Gínina Kimaasabaidi sitalavaita bego Tomalatomota geda badabadaidi bei ibabanedi be nakae tomota bei sikaolilive? \v 13 Moitamo Eliyauyana igimiima go, ame alatuuwokoimi konōve: Bogina ima go, kaga nakae latuwodi siguinuwe tauyana yaina, e nakae siguinuwe. Moe nakae Gínina Kimaasabaidi sitalavaita tauyana manuna.’ \s1 Yeisu gómana naagovaina // ikideedevine tetelina \r (Madiu 17:14-21; Luke 9:37-43a) \p \v 14 Pita, Yemesa be Iyoni Yeisu taiyao sisou sina sediyao \w tovatotówana\w* yaidi go, sikandobala boda gagaina sigitedi ina tovatotowanayaoyadi sitaoyakobudi go, Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao tovatotówana taiyao sikaumaakimaki. \v 15 E sisowóduwo, boda madabokina sikandobala Yeisu sigite, sikainaopa gagaina, tuwo silokoina sima siuyaone. \v 16 Ago ilumadadedi idigo kana, \pm ‘Kaga kokaumakiimakiye ame tauyadi taiyao?’ \m \v 17-18 Ago koroto tayamo bodayadi sinaedi goi idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana, idi kaumakimaki unana ame: \w Dimoni\w* boi isiu ikaaiyaka natugu sinaena, tauna maena imoumou. Neta dimoniyana ikiinagove, e ilave isou poyapoya goi be nakae tobuna goi polu iisowóduwo. Aiyuwoina iikagúguta be nakae wowona ikaalitola. Tauna maine tauyana ame bego kuvaite. Go ama, kom geya, tuwo im tovatotowanayao akawanoiyedi bego dimoniyana sivatapiye go, geya itoboinedita.’ \p \v 19 Go Yeisu idigo kana, \pm ‘Komi tomota manakae? Moitamo numisa geya ae? Tuta maanawena taiyao bogina takaaiyaka go, ava tuta bei konumisedokoigu? Tuta maanawena imi dabakasa aatogage, tauna ava tuta bei konovegu? Tuwo gomanayana kōme!’ \m \v 20 E tuwo gomanayana sime go, dimoniyana ikandobala Yeisu igite, e mainao gomanayana ikinagove. Tuwo gomanayana ikapusi isou poyapoya goi ikanasipusípula be nakae tobuna goi polu iisowóduwo. \v 21 Go kina Yeisu ilumadádana gomanayana tamana yaina idigo kana, \pm ‘Aivina tala natum ina sinapu moe nakae?’ \pm ‘Ina tuta gómana goi go, ima ame tuta. \v 22 Tuta liliuna kina dimoniyana natugu ilave isou yeu goi o bwae goi bego ikaumate. Tauna, neta ikakapu yaim, e mam nuwokapisi kuvaitema’, tamanayana kaena. \m \v 23 E kina go Yeisu kana, \pm ‘Im nanayuwo goi kom kam, \pi2 “Neta ikakapu yaim.” \pmo Iyaa! Kaga liliuna ikakapu tonumisa yaina.’ \m \v 24 Tuwo mainao korotoyana iduduwo kana, \pm ‘Moitamo anumisa go, geya anumisadokoneta. Go neta guna numisa kuvāite!’ \m \v 25 E Yeisu boda igitedi silokoina simamaima, tauna dimoniyana ilovinae idigo kana, \pm ‘Kom pasim gómana maena imoumou nakae taiyana patupatuna, tauna alovinaem kukalavevatāe, e geya tuwaina kusiusīu!’ \p \v 26 Tuwo moitamo dimoniyana mana podeda gómana ikinagove, tauna itatátava gagaina go, gomanayana yaina goi isowóduwo ina. Ago gomanayana ana kaigigita tokámasa nakae, tauna boda sigite, sitainasi kadi, \pm ‘Gomanayana bogina ikámasa.’ \m \v 27 E kina go Yeisu gomanayana nimana iyoisi, ikaitáoe. E gómana itáoya, bogina idedevina. \v 28 Yeisu mana tovatotowanayao sina vada tayamo goi sisiu go, ina tovatotowanayaoyadi taudiva Yeisu silumadade sidigo kadi, \pm ‘Kaga unana geya itoboinemeta amo dimoniyana kavatapiye isiya?’ \m \v 29 Tauyana idigo kana, \pm ‘Geya tayaamo kaga goi itoboineda dimoni moe nakae tavatapiye go, enao tayamo toito tauna, moe awanoi Yaubada yaina.’ \s1 Yeisu ina kámasa aiyuwoina italavaitemnei \r (Madiu 17:22-23, 18:1-9; Luke 9:43b-45) \p \v 30 Amoko goi Yeisu mana tovatotowanayao sitáoya amo asayana sikalave go, sina Galili parovinsi goi sisiu siketoiya sinonoina Kapaneumi manuna. Go geya latuwona toni kasa siyagoi ikaaiyaka ina vatulúkwana pasina. \v 31 Moitamo. Sinonoina enao goi ina tovatotowanayao ivatuulukoidi kana, \pm ‘Nava bei tomota tayamo itáoya, Tomalatomota inuwotuluye tomota nimadi goi. Ikavava, bei sikabi sikaumate go, ina kaumatayana mlina maliyalina aitonina goi bei itaoyamna.’ \p Nakae ivatuulukoidi go, boda liliudi nakona bei sitainasi, tauna geya latuwona siyagoi ikaaiyaka. \v 32 Go ina livalayana ina tovatotowanayao geya siyagoiyeta. Ago simatoita bego ina livalayadi manudi silumadade. \s1 Avatau toolagaina // Yaubada ina kalibúbuna goi tetelina \r (Madiu 18:1-9; Luke 9:46-48) \p \v 33 Niga bogina sina Kapaneumi goi go, vada goi sikaaiyaka, Yeisu ina tovatotowanayaoyadi ilumadadedi idigo kana, \pm ‘Kenao goi kaga kokaumakimakiye?’ \m \v 34 Go tauyadi madi omayamaya situgau. Bogina kuyagoi. Enao goi sikaumakimaki bego avatau yaidi goi toolagaina.\x † \xo 9:34 \xt Luk 22:24.\x* \v 35 Tuwo Yeisu itusobu, ina tovatotowanayao yawou aiyuwo iduduwedi sima ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Avatauwa yaimi goi bego toosakidi, tauyadi itoboinedi bei toosobudi tomota liliudi yaidi goi be nakae tomota liliudi adi tovaita.’\x † \xo 9:35 \xt Mad 20:26-27, 23:11; Mak 10:43-44; Luk 22:26.\x* \m \v 36 Gómana tayamo ikabi, matadi goi ivatáoe. Ikavava, ivaayavau go, ina tovatotowanayaoyadi ilatuwokoidi idigo kana, \pm \v 37 ‘Avatauwa neta toosobudi gómana ame nakae yau yoigu goi siiuyaone, e yau nakae siuyaaonegu. Go avatauwa neta siuyaaonegu, agu toetuna nakae siiuyaone.’\x † \xo 9:37 \xt Mad 10:40; Luk 10:16; Iyo 13:20.\x* \m \v 38 Go Iyoni idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana, koroto tayamo kagite kom yoim goi dimoni ivataapiyedi go, tauyana kita taiyao geya, tauna kapoikiki bego kasanabode.’ \m \v 39 E kina go Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Taabu kosaanabōde. Geya vatau tayaamo mainao yoigu goi \w guinuwa toogagaidi\w* iguinuwedi go, namliyeta itagiwoigu. \v 40 Moe moitamo. Avatau neta geya ivakaleyedeta, e tauyana ivaiteda.\x † \xo 9:40 \xt Mad 12:30; Luk 9:50, 11:23.\x* \v 41 Kogita. Avatauwa neta bwae sivanimmi unana komi yoimi \w Guyau\w* ina bodao go, neta ame tauna siguinuwe, e ame alatuuwokoimi konōve: Adi vaiwówana nava bei sibabane.\x † \xo 9:41 \xt Mad 10:42.\x* \pm \v 42 Avatauwa neta tayamo toosobuna guna tonumisayao yaidi goi sivakapusiye, e liuna gagaina toina bei sibabane. Neta gurewa gagaidi sikabidi, nukotodi goi sisikoidi go, tauyadi silavedi sisou sina négwasa goi sisalili, moe liuna giiyaina, go sem Yaubada ina liuna bei gagaina.\x † \xo 9:42 \xt Luk 17:1-2.\x* \v 43 Go ava nímana ami píkwana ana toyomátula, e kokūpo kokalāve. Neta ma nimakuuponimi go, yawoimi vata kobabane, e moe dedevina, go sem neta ma nimayuwoyuwoimi silavemi kosou \w asagabugabu\w* ana yeu sabenínima vaatayaina goi, e moe igoyo toina.\x † \xo 9:43 \xt Mad 5:30.\x* \v 44-45 Ava káena ami píkwana ana toyomátula, e kokūpo kokalāve. Neta ma kaekuuponimi go, yawoimi vata kobabane, e moe dedevina, go sem neta ma kaeyuwoyuwoimi silavemi kosou asagabugabu goi, e moe igoyo toina.\f ‡ \fr 9:44-45 \ft Nakona tomwana 44 Maki geya iginiyeta, go sem tokaidámana tayamo toinina ina nuwonúwana igini. Tomwana 44 ame nakae: Amoko goi Yaubada ina liuna ikaiyako vata. Nakae motemoteta tomata yaidi goi geya sikamaseta, yeu nakae geya ikamaseta.\f* \v 46-47 Matami nakae. Ava mátana ami píkwana ana toyomátula, e kokipōsi kokalāve. Neta mata tayataya go, Yaubada ina kalibúbuna kosiu, e moe dedevina, go sem neta mata yuwoyuwo sikabimi silavemi kosou asagabugabu goi, moe igoyo toina.\f ‡ \fr 9:46-47 \ft Nakona tomwana 46 Maki geya iginiyeta, go sem tokaidámana tayamo toinina ina nuwonúwana igini. Tomwana 46 ame nakae: Amoko goi Yaubada ina liuna ikaiyako vata. Nakae motemoteta tomata yaidi goi geya sikamaseta, yeu nakae geya ikamaseta.\f*\x † \xo 9:46-47 \xt Mad 5:29.\x* \v 48 Amoko goi Yaubada ina liuna ikaiyako vata. Nakae motemoteta tomata yaidi goi geya sikamaseta be nakae yeu geya ikamaseta.\x † \xo 9:48 \xt Ais 66:24.\x* \v 49 Yaubada yeu bei isiwoi \w soroti\w* nakae tomota liliudi yaidi goi, adi kimavada manuna o adi vailai manuna. \pm \v 50 Soroti\f ‡ \fr 9:50 \fk Soroti\ft : Kidi Diyuu idi sinapu boi nimatu soroti sikabi, sikanasíuna go, sorotiyana ana yagoina moe anasiunayana ikasa. Nakae geya itoboinedita anasiunayana sikupo o sikalave. Tauna soroti be anasíuna moe nakae itoboinedi sikabivekoveko vata.\f* dedevina go, neta ina togaga ikavava, manakaemi koguinuwe bei idedevinamna? Geya ae?\x † \xo 9:50 \xt Mad 5:13; Luk 14:34-35.\x* Komi nakae. Kotagōna soroti ikaiyako vata yaimi, o tadigo kada, “Bei taiyao kotuboina.”’ \c 10 \s1 Yeisu ina vatulúkwana vaisobu manuna \r (Madiu 19:1-12) \p \v 1 E amoko goi \w Yeisu\w* itáoya, mana \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* amo asayana sikalave go, sina sákala Iyoridani goi sisaidámana sina bomatu dadavina, e sinonoina Yudiya ana dadava manuna. Go boda gagaina aiyuwoina sitaligógana simamaima Tauyana yaina. Tuwo, nakae ina sinapu aiyuwoina ivatuulukoidi. \v 2 Ivatuulukoidi go, kidi \w Parisi\w* sima bego Yeisu sikatutao, sidigo kadi, \pm ‘Manakae? Ida lovina goi koroto mana tagona monena ivaisobuye gea geya?’ \m \v 3 E Yeisu idigo kana, \pm ‘Mosese ava lovina boi tubudao ivinidi vaisobu manuna?’ \pm \v 4 ‘Mosese itagona neta koroto latuwona monena ivaisobuye, e ana katae igini. Ikavava, monenayana ivini, ivaisobuye’, \x † \xo 10:4 \xt Atu 24:1-4; Mad 5:31.\x* Parisi kaedi. \m \v 5 E kina go Yeisu idigo kana, \pm ‘Imi dabakasa pasina moe lovinayana Mosese iginigini manumi. \v 6 Go boi nimatu tuta ana kaba vatowo goi, e moe nakae geya. Gínina Kimaasabaina kana, \b \pi3 “Yaubada tomota iwodugudi; tomotayadi koroto be vavina iwodugudi. \qr Aba Vatowo 1:27, 5:2 \b \pi3 \v 7 E tauna moe pasina koroto tamana be sinana yaidi itumasaba go, monena taiyao situyuwo \v 8 tauna adi taiyuwokova wowodi tayamo.”\x † \xo 10:8 \xt 1Ko 6:16; Epe 5:31.\x* \qr Aba Vatowo 2:24 \b \pm Tauna geya tuwaina kada tauyadi tomota adi taiyuwo, go sem ame tuta tauyadi wowodi tayamo. \v 9 Tauna avatauwa neta Yaubada nai goi ivatuyuwedi, e tomota taabu sivatumaasabēdi.’ \p \v 10 Niga vada goi Yeisu mana tovatotowanayao sikaaiyaka, e ina tovatotowanayao silumadádana ina bóbwara vaisobu manuna. \v 11 Tauyana idigo kana, \pm ‘Ava koroto neta monena ivaisobuyebeso bego inaidámana ituli ta vavina yaina, e bogina iroerata.\x † \xo 10:11 \xt Mal 2:14-16; Mad 5:32; Luk 16:18; 1Ko 7:10-11.\x* \v 12 Ago vavina neta monena ivaisobuyebeso bego inaidámana ituli ta koroto yaina, e bogina iroerata.’ \s1 Yeisu gogómana ikaipaakuyedi tetelina \r (Madiu 19:13-15; Luke 18:15-17) \p \v 13 Niga tomota maniyedi natudiyao giyaidi siimemedi Yeisu yaina goi bego ibisikonedi \w ikaipakuyedi\w*. Go kidi ina tovatotowanayaoyadi sitáoya sibowoidi kadi, \pm ‘Taabu kononōina Yeisu yaina.’ \m \v 14 Go kina Yeisu igitedi, gamona igoyo, idigo kana, \pm ‘Gogomanayadi taabu kosanaabodēdi, go sem kotagonēdi sima yaigu. Tomota nuwotookaidi ame tauyadi nakae \w Yaubada ina kalibúbuna\w* sinaena goi bei sisiu. \v 15 Ame moitamo, tauna ame alatuuwokoimi konōve: Avatauwa komi neta Yaubada ina kalibúbuna kouuyaone gogómana nakae, e itoboinemi alibubunayana sinaena goi kosiu.’\x † \xo 10:15 \xt Mad 18:3.\x* \m \v 16 Tuwo gogomanayadi ivayavaudi go, dabadi iyoisidi, e ikaipakuyedi. \s1 Toesaesa ina lumadádana yawoina vata manuna \r (Madiu 19:16-30; Luke 18:18-30) \p \v 17 Niga Yeisu itáoya bego ina go, koroto tayamo ilokoina ima Yeisu matana goi aena ivatugúyala, idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana, kom todedevim. Ava guinuwa aguuinuwe bei yawoigu vata ababane?’ \m \v 18 E kina go Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Kaga unana bego kuvayokoigu yau todedevigu? Tayamo anetava todedevina go, moe Yaubada. \v 19 Yaubada ina lovina bogina kuyaagoidi ae? Idigo kana, \b \pi3 “Taabu kokaaumāta; taabu korooerāta; taabu kovaaināwana; taabu kotalavaita polapōla; taabu koovāobuna; tamamiyao be sinamiyao kowowooinēdi.”’\x † \xo 10:19 \xt Mad 15:4; Mak 7:10; Epe 6:2.\x* \qr Tateta 20:12-16; Atukeda 5:16-20 \b \pm \v 20 ‘Tovatulúkwana, moe lovinayadi madabokiidi lavayana yau boi gómana go, ima ame tuta, bogina akabikaaonedi’, korotoyana kaena. \m \v 21 E kina go Yeisu idobala korotoyana idumaakavate go, imatakoiye, e idigo kana, \pm ‘Go tayamo guinuwa kukiseeyeseye. Kūna konam liliudi kwaigimonēdi go, maisadi kwabīdi, kūna tookaidi yaidi goi kwaiguyauyēdi, e yábana goi bei kom mam esaesa. Kwaiguyauyedi ikavava, kūma kusabokuuliyēgu.’ \m \v 22 E kina go korotoyana nukotona taitáiya iuyoi Yeisu ina livala pasina, tuwo mana nuwomou ina. Bogina kuyagoi. Tauyana konana badabadaidi go, nukotona iyoi. \p \v 23 E Yeisu imatavilavila go, ina tovatotowanayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kidi madi esaesa idi siu Yaubada ina kalibúbuna goi moumou isaki.’ \m \v 24 E kidi go ina tovatotowanayaoyadi ina livala pasidi nukotodi siwowówana. E Yeisu aiyuwoina ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Natugowo, Yaubada ina kalibúbuna ana siu moumou isaki. \v 25 \w Kameri\w* yoguyogu gagaina, tauna geya itoboineyeta siláluma taporaina goi isiu ae? Ago toesaesa nakae. Bego Yaubada ina kalibúbuna sinaena goi sisiu go, geya itoboinedita, geya toina.’ \fig Kameri yoguyogu gagaina|src="HK00041B.TIF" size="col" ref="10:25" \fig* \m \v 26 E tauyadi nukotodi siwówana gagaina toina ina livala pasidi, tauna taudiva sibobóbwara kadi, \pm ‘Iyaa! Neta toesaesa geya itoboinedita yábana goi sisiu, avatau itoboine ana yava ibabane?’\f ‡ \fr 10:26 \ft Kidi Diyuu sinuwonúwana esaesa moe aba kinana bego Yaubada toesaesa iuyaone. Tauna esaesayana moe Yaubada ina yabobona tauyana yaina. Avatauwa neta Yaubada iyabobonedi, e nakae bei iyavedi. Neta toesaesa geya itoboinedita sisiu, nakona geya vatau tayaamo itoboine isiu. Moe pasina Yeisu ina tovatotowanayao nuwodi siwówana.\f* \m \v 27 Yeisu iipotedi go, idigo kana, \pm ‘Tomota yaidi goi moe geya itoboineyeta, go sem Yaubada yaina goi itoboine. Moitamo. Yaubada yaina goi kaga liliuna sikakapu.’ \m \v 28 Go kina \w Pita\w* idigo kana, \pm ‘Go kai bei manakaema? Kai kaga liliuna yaima bogina kakalavedi go, kama kasabokuuliyem.’ \m \v 29 Yeisu idigo kana, \pm ‘Moitamo kaga liliuna bogina kokalavedi go, ame alatuuwokoimi konōve: Avatau neta ina vada o senao o niunao o sinana o tamana o natunao o ina kaba lovina ikalavedi yau pasigu be nakae \w Vala Dedevina\w* pasina, \v 30 e ame tuta goi ana katumapu ivakaigaga toina bei ibabane. Nakae vada, senao, niunao, sinanao, natunao be aba lovina go, moe mou taiyao bei ibabanedi. Ago tuta imamaima yawoina vata bei ibabane. \v 31 E badabadaidi ame tuta toolagaidi go, nava bei tauyadi toosobudi. Badabadaidi ame tuta toosobudi go, nava bei tauyadi toolagaidi.’\x † \xo 10:31 \xt Mad 20:16; Luk 13:30.\x* \s1 Yeisu ina kámasa ana talavaita aitonina \r (Madiu 20:17-19; Luke 18:31-34) \p \v 32 E Yeisu mana tovatotowanayao situko sinonoina Yerusalema manuna go, enao goi Yeisu ivakumgo inonoina. Kidi ina tovatotowanayaoyadi siyagoi Yeisu latuwona ina Yerusalema, tauna nukotodi siwówana. Ego boda Yeisu mlina sisabookuliye simatoita. E enao goi sinonoina go, Yeisu ina tovatotowanayao yawou aiyuwo aiyuwoina aditava iduduwedi sima, ilatuwokoidi kaga kaga bei siisowóduwo yaina. \v 33 Idigo kana, \pm ‘Konovēgu. Ame tuta tatukotuko Yerusalema manuna go, maeko goi tomota tayamo bei itáoya \w Tomalatomota\w* inuwotuluye \w Tonúwala\w* Gagaidi be nakae Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao nimadi goi, gobe Tauyana sitakino ámasa goi. Sitakino ikavava, Tauyana bei sikabi, \w Totuyoyowo\w* nimadi goi siyato. \v 34 Ago kidi Totuyoyowoyadi bei sivaponuponuye, sigiwoli, sidabi be nakae sikaumate go, maliyalina aitonina goi bei itaoyamna.’ \s1 Yemesa be Iyoni idi kawanoi tetelina \r (Madiu 20:20-28) \p \v 35 E Sebedi natunao, Yemesa be \w Iyoni\w*, sima Yeisu yaina sidigo kadi, \pm ‘Tovatulúkwana, latuwoma bego kaga kakawanoiye yaim, e kom kuguinuwe manuma.’ \pm \v 36 ‘Kaga latuwomi aguinuwe manumi?’ Yeisu kaena. \m \v 37 E tauyadi kadi, \pm ‘Neta kutagonēma bego tutayana im kalibúbuna goi am \w káeyana\w* kuvagitakoe, latuwoma kai katusobu kébana dedevidi kikim, tayamo kakataim go, tayamo kekelim.’ \m \v 38 E kina go Yeisu idigo kana, \pm ‘Imi kawanoi ana yagoina komi geya koyagoiyeta. Gedageda keigaina goi bei anim go, manakae? Komi itoboinemi nakae konim, gea geya? Nakae gedageda ivakaigaga bei alotowo go, manakae? Komi itoboinemi nakae kolotowo, gea geya?’\x † \xo 10:38 \xt Luk 12:50.\x* \pm \v 39 ‘Itoboinema’, kaedi. \m E kina go Yeisu idigo kana, \pm ‘Moitamo. Keigayana goi bei anim komi bei konim. Aiyuwoina gedagedayana bei alotowo, komi bei kolotowo. \v 40 Go yau geya agu lovinamo alovina bego avatau kakataigu o kekeligu goi itusobu, go sem aba tusobuyadi Yaubada bogina ikatubayasidi tauyadi kiinavaidi manudi.’ \p \v 41 Ago tutayana ina tovatotowanayao yawou sinove kaga sediyao Yemesa be Iyoni sikawaanoiye, e siegamogamoguyedi. \v 42 Tuwo yawou aiyuwo Yeisu iduduwedi sima ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Bogina koyagoi tauyadi tomota sikiinanedi Totuyoyowo adi tolovinayao siilovina makimaki Totuyoyowoyadi yaidi goi. Nakae toolagaidi idi lovina toogagaina siguuinuwe makimaki tomota yaidi.\x † \xo 10:42 \xt Luk 22:25-26.\x* \v 43 Ago komi yaimi moe nakae geya, go sem avatauwa yaimi goi bego toolagaidi, tauyadi itoboinedi komi ami tovaitayao nakae silovina.\x † \xo 10:43 \xt Mad 23:11; Mak 9:35; Luk 22:26.\x* \v 44 Nakae avatauwa yaimi goi bego toosakidi, tauyadi itoboinedi idi lovina goi komi liliumi yaimi imi \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* nakae.\x † \xo 10:44 \xt Mak 9:35.\x* \v 45 Tomalatomota nakae, tauna komi nakae itoboinemi. Tauyana ima geya kada bego tomota sivaite geya, go sem Tauyana ima bego tomota ivaitedi. Yawoina moe tomota adi kaba tateta go, yawoinayana toinina ikasale ámasa goi, tomota liliudi adi katumapu.’ \s1 Yeisu tokebo yoina Batimiyo ikideedevine tetelina \r (Madiu 20:29-34; Luke 18:35-43) \p \v 46 Niga Yeisu mana tovatotowanayao sima Yeriko. Tutayana Yeriko sikalave, boda gagaina taiyao sinonoina go, tokawanoi tayamo ma matakebokeboina enao kikina goi iitusobu iiduduwo; tauyana Timiyo natuna yoina Batimiyo. \v 47 Tauyana vala inove bego Yeisu guma Nasareta ikaaiyaka. Tuwo iduduwo idigo kana, \pm ‘Yeisu, Devida tubuna, kunuwokapisiyēgu!’ \m \v 48 Go tomota maniyedi sikaaiyaka tokeboyana siboove kadi, \pm ‘Kom kumaigāu!’ \m Go kina tokeboyana tuwaina iiduduwo kana, \pm ‘Devida tubuna, kunuwokapisiyēgu!’ \m \v 49 Tuwo Yeisu itáoya idigo kana, \pm ‘Tauyana kodudūwe ima.’ \m Tuwo moitamo sina tokeboyana siduduwe sidigo kadi, \pm ‘Tauyana iduuduwem. Tauna kwatepātu go, kutāoya!’ \m \v 50 E moitamo ana tanigo inisi ikalave go, ikabitaotáoya ima Yeisu yaina goi. \v 51 Ima, Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Kaga go bei avekoim?’ \pm ‘Tovatulúkwana toolagaim, bego agita dókana’, tokeboyana kaena. \m \v 52 Yeisu idigo kana, \pm ‘Kūna im kasa. Im numisa pasina bogina matam sidedevina.’ \m Tuwo mainao igita dókana, e ivatowo enao goi Yeisu isabokuliye. \c 11 \ms1 Yeisu ina guinuwa Yerusalema goi \mr (Maki 11:1—13:37) \s1 Yeisu tokalibúbuna nakae // Yerusalema goi isiusiu tetelina \r (Madiu 21:1-11; Luke 19:28-40; Iyoni 12:12-19) \p \v 1 E tutayana bogina Yerusalema goi sivakakana, e sina asa Betapegi be Betani \w Oribe Koyaina\w* papanaina goi. Go \w Yeisu\w* ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* adi taiyuwo ivamoleyedi sina asa goi. \v 2 Go mainao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kōna asa amo matada goi go, tutayana kosiu, \w ase\w* bonatuna siikonina bei kobabane. Bonatunayana goi geya vatau tayaamo itulagakone. E kobabane, kotaligēi kōme yau yaigu. \v 3 Go avatau neta ilatuwokoimi idigo kana, \pi2 “Kaga unana moe koguuinuwe?” \pmo Komi kodīgo kami, \pi2 “Tomoya latuwona iepaisewe, e mainao bei ietunemnei ima.”’ \p \v 4 Tuwo adi taiyuwokova sina asayana goi sisiu, ase bonatuna tayamo sibabane enao goi iitáoya, siikonina vada ana kali ana kaba siu goi. \v 5 Sitaaligei go, tomota maniyedi amoko goi sikaaiyaka sidobala ina tovatotowanayaoyadi sigitedi, tuwo sidigo kadi, \pm ‘Kaga unana ase bonatuna kotaaligei?’ \m \v 6 Adi taiyuwokova silatuwokoidi nakae Yeisu idige. Tuwo tokaiyako sitagona aseyana sikabi. \v 7 Sikabi, sime Yeisu yaina goi go, adi tanigo sivalilividi aseyana toluna goi sisekulidi. Ikavava, Yeisu itulaga. \v 8 Boda maniyedi sima adi tanigo sivalilividi enao goi sieveidi. Go maniyedi magimagi gigidi bogina siiutudi simedi, e enao goi sieveidi. \v 9 Go boda Yeisu sivaakitau, maniyedi matana goi, maniyedi mlina goi. Sivaakitau go, siiduduwo kadi, \b \qc ‘Tauyana takilagāsi! \qc Tauyana \w Yauwe\w* yoina goi imamaima \w kaaipakuna\w*!\x † \xo 11:9 \xt Mad 23:3; Luk 13:35.\x* \qr Same 118:25-26 \b \qc \v 10 Tauyana \w ina kalibúbuna|lemma="Yaubada ina kalibúbuna"\w* tubuda Devida nakae \qc imamaima kaaipakuna. \qc Tauyana takilagāsi ituko toina!’ \b \p \v 11 Yeisu boda taiyao siketoiya sina Yerusalema goi sisiu. Sisiu, Yeisu ina Vada Kimaasabaina ana kali sinaena goi isiu, imatavilavila. Ikavava, isowóduwo go, asa bogina lavilavi, tauna mana tovatotowanayao yawou aiyuwo asayana goi sisowóduwo sikaluvila sina Betani. \s1 Yeisu keukeu ikatuubolate tetelina \r (Madiu 21:18-19) \p \v 12 Niga vanuwo itomo, sitáoya Betani sikalave siiketoiya go, Yeisu loga ikámasa. \v 13 Ikandobala tupwana aduwanau goi keukeu tayamo igite bogina idugo. Tuwo ibala ina igite nakona ikéuwo gea geya. Go ima, ikandolaga igite geya keuwoinamo, go sem vaga kaka. Bogina kuyagoi. Amo tutayana moe geya keukeu ana tuta geya. \v 14 Tuwo ikatubolate idigo kana, \pm ‘Kom bei geya kuukēuwo!’ \m Go ina livalayana kidi ina tovatotowanayao bogina sinove. \s1 Yeisu tokaigimona Vada Kimaasabaina goi // ivataapiyedi tetelina \r (Madiu 21:12-13; Luke 19:45-48; Iyoni 2:12-17) \p \v 15 Kidi Yeisu sima Yerusalema goi sisiu. Sisiu sina Vada Kimaasabaina ina kali goi sisiu go, Yeisuyana ivatowo tokaigimona be togimona ivatapiyedi sisiya. Ago mani ana totalamapuyao idi teboro be bunabuna adi tokaigimonayao idi kaba tusobu nakae ikausepaledi. \v 16 Geya tayaamo tomota itagone bego konana tayamo iikavale Vada ana kaliyana goi iivaupa. \v 17 E ikausepaledi ikavava, ivatowo ivatulukoidi idigo kana, \pm ‘Komi bogina koyagoi \w Gínina Kimaasabaina\w* Yaubada manuna italavaita idigo kana, \b \qc “Guna vada moe boda liliudi adi kaba kawanoi.” \qr Aiseya 56:7 \b \pmo Go komi koyatako \qt tovaináwana idi kaba tamumu.\qt*’\x † \xo 11:17 \xt Yer 7:11.\x* \fig Yeisu tokaigimona be togimona ivatapiyedi|src="IB-04118psgr.tif" size="col" ref="11:17" \fig* \p \v 18 Ago kidi \w Tonúwala\w* Gagaidi be Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao sinove Yeisu manakaena ibóbwara, tuwo enao siilusala bei manakaedi Tauyana sikaumate. Bogina kuyagoi. Tauyana simaatoite unana boda gagaina nukotodi sikabi. Moitamo. Ina vatulukwanayana pasina kidi boda madabokidi nukotodi siwowówana gagaina. \v 19 Go maliyalina tamo tamo goi neta bogina lavilavi toina, e Yeisu mana tovatotowanayao asa Yerusalema siikalave. \s1 Keukeu katuboolataina Yeisu ina livala pasina ivaadiwówana tetelina \r (Madiu 21:20-22) \p \v 20 Itomo nobuyana nava matagougouna tauyadi sitáoya, siketoiya sinonoina bego Yerusalema go, keukeuyana sigite lamna goi ituko ina sipona goi bogina ivadiwówana. \v 21 Tuwo kina \w Pita\w* Yeisu ina katubolatayana inuwopeye, tauna Yeisu ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana Toolagaim, keukeuyana boile kukatuubolate kugīte, bogina ivadiwówana.’ \m \v 22 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Yaubada koonumīse. \v 23 Moitamo toina! Ame alatuuwokoimi konōve: Avatau neta koya ame ilatuwoko kana, “Yaubada ikabim ilavem kusōu négwasa goi” go, nuwona goi geya inanayuwoita, go sem iinumisa bego kaga iivatoi moitamo bei isowóduwo, e nakae bei isowóduwo tauyana manuna.\x † \xo 11:23 \xt Mad 17:20; Luk 17:6; 1Ko 13:2.\x* \v 24 Moe pasina tauna ame alatuuwokoimi konōve: Kaga liliuna kokawaanoiye Yaubada yaina, konumīsa bego dogoiyana bei kobabane, e moitamo bei kobabane. \v 25-26 Ago tutayana kotáoya bei kokawanoi, neta tomota idi bágala yaimi goi sikaaiyaka, e bagalayadi konuwotaōidi bego Tamada guma yábana nakae bei imi bágala inuwotaoidi.’\f ‡ \fr 11:25-26 \ft Nakona tomwana 26 Maki geya iginiyeta, go sem, tokaidámana toinina ina nuwonúwana igini. Tomwana 26 ame nakae: Ego neta geya konuwotaoidita, e Tamada nakae komi imi goyo geya inuwotaoidita.\f*\x † \xo 11:25-26 \xt Mad 6:14-15.\x* \s1 Diyuu adi tolovinayao // Yeisu ina lovina sivaakakone tetelina \r (Madiu 21:23-27; Luke 20:1-8) \p \v 27 Aiyuwoina sima Yerusalema goi sisiumna go, sina Vada Kimaasabaina ana kali goi sisiu. Sisiu, sinaena Tauyana ivaabebeo go, kidi Tonúwala Gagaidi be Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be \w Diyuu\w* idi tomoyamoya sima \v 28 Tauyana silumadade sidigo kadi, \pm ‘Avatau ina lovina goi moe guinuwayadi kuguuinuwedi? Nakae avatau itaagonem kuguuinuwedi?’ \m \v 29 E kina go Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Yau nakae lumadádana tayamo alumadademi. Kokatumāpu, bei alatuwokoimi avatau ina lovina goi ame guinuwayadi aguuinuwedi. \v 30 Guna lumadadanayana ame nakae: \w Iyoni\w* ina \w sayóyova\w* moe Yaubada ina lovina goi gea tomota idi lovina goi? Kokatumāpu.’ \m \v 31 Tuwo kidi aditava sibobóbwara kadi, \pm ‘Bei manakaeda? Neta kada, “Yaubada goi”, e Tauyana bei kana, \pi2 “Moe moitamo! Tauna kaga unana geya konumiseyeta?” \pmo \v 32 Go sem neta kada, “Tomota goi”, e boda bei manakaedi?’ \m Ame tauyadi boda simatooitedi seki kaga bei sivekoidi. Bogina kuyagoi. Boda liliudi sinuwonúwana Iyoni moitamo toina \w tokabivalavala\w* tayamo. \v 33 Tuwo Yeisu silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Geya kayagoiyeta avatau ina lovina goi.’ \m Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Yau nakae, geya alatuwokoimita avatau ina lovina goi ame guinuwayadi aguuinuwedi.’ \c 12 \s1 Livalakaibala toni tánuwo manuna: // Avatauwa neta Yaubada Natuna siikatae bei liuna sibabane \r (Madiu 21:33-46; Luke 20:9-19) \p \v 1 E \w Yeisu\w* ivatowo livalakaibala goi \w Diyuu\w* idi tolovinayao ivatulukoidi idigo kana, \pm ‘Koroto tayamo ina tánuwo goi \w oine\w* kaka ibaguli. Ibaguli ikavava, gurewa ikabidi tanuwoyana ana kali ikaudakodako. Ikavava, oine ana \w kaba vavetaveta\w* ogalaoina goi bobosiu ieli oine ana kaba saligógana manuna. Ikavava, tanuwoyana sinaena vada aba yáusa tayamo maanawena iyowo ituko ina. Iyowo ikavava, koroto maniyedi itagonedi tanuwoyana sikatoguye go, niga dibayoya ana tuta oine keuwoina maniyena bei toni tánuwo siemaisi. Tuwo tokatoguyadi sikaaiyaka tánuwo sipaaisewa go, kina toni tanuwoyana itáoya ina ituli ta dadava.\x † \xo 12:1 \xt Ais 5:1-2.\x* \fig Oine tanuina be nakae oine ana kaba vavetaveta|src="lb00103b.tif" size="col" ref="12:1" \fig* \v 2 Go ina \w pákwana\w* tayamo dibayoya ana tuta goi ietune ina ina tánuwo ana tokatoguyao yaidi goi bego tánuwo ana takona oine maniyena ikabidi imedi. \v 3 Ago imamaima, kidi tokatoguyadi siyoisi, siláui. Siláui ikavava, nima kaka sietunemnei ina toni tánuwo yaina goi. \v 4 Tuwo toni tanuwoyana ina pákwana aiyuwoina ietune ina tokatoguyao yaidi goi go, siyoisi, dabana siláui be nakae sigieomaemae. \v 5 Tuwo ina pákwana aitonina ietune ina go, sikaumate. Tauna nakae iisowóduwo toni tánuwo ina pakonayao koroto badabadaidi yaidi; maniyedi silauidimo, maniyedi sikauumatedi. \v 6 Go tayamo toito nava ikaaiyaka, toni tánuwo natuna, ana kakaya. Inuwonúwana kana, \pi2 “Tuwo bokoyo natugu bei aetune ina. Nakona bei tauyana sigite odi imayamaya.” \pmo Tuwo moitamo natunayana moe aba lukavava ietune ina. \v 7 E ina go, amo tokatoguyadi aditava sibóbwara kadi, \pi2 “Amo toni tánuwo natuna imamaima. Tauyana tamana ana katumapu. Tuwo ima, tayōisi takaumāte bei tanuwoyana kita ida kaba lovina.” \pmo \v 8 Tuwo moitamo tauyana ima kikidi, e siyoisi sikaumate. Ikavava, silave ina takiki goi. \pm \v 9 Tauna tomoyayana, moe toni tánuwo, bei kaga iguinuwe tokatogu yaidi goi? Bei ina ikaumatedi go, ituli ta tokatogu dedevidi bei itagonedi tanuwoyana simatakavate. \v 10 Go manakae? Ame tomwanayana \w Gínina Kimaasabaina\w* goi konuuwaisi gea geya? Tomwanayana \w Guyau\w* manuna idigo kana, \b \qc “Gurewayana kidi toyówana siikatae \qc bogina imalalasáuna.\x † \xo 12:10 \xt Gui 4:11; 1Pi 2:4,7.\x* \qc \v 11 Ame \w Yauwe\w* ina guinuwa go, \qc guinuwayana moe aba kainaopa kita yaida.”’ \qr Same 118:22-23 \b \p \v 12 Go kidi \w Tonúwala\w* Gagaidi be Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be Diyuu idi tomoyamoya enao siilusala bei Yeisu siyoisi go, boda simatoitedi. Moitamo. Tonuwalayadi, tovatulukwanayadi be tomoyamoyayadi bogina siiyagoi bego Yeisu ina livalakaibala goi iidigedi, e boda nakae bogina sinove, tauna nakona kaga bei sivekoidi. Go enao geya, tuwo Tauyana sikalave sina. \s1 Lumadádana Sisa ina takisi manuna \r (Madiu 22:15-22; Luke 20:20-26) \p \v 13 E tuwo Diyuu adi tolovinao \w Parisi\w* maniyedi be nakae \w Erodi\w* ina bodao\f ‡ \fr 12:13 \fk Erodi ina bodao\ft : Ame tauyadi Diyuu go, latuwodi Erodi ilovina. Tauna Erodiyana sivaite bego lovinayana ikabi.\f* sietunedi sima Yeisu bego ina livala goi sikatutao. \v 14 E sima Yeisu silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Tovatulúkwana, bogina kayagoim bego kom moitamo be nakae kom tomota geya kutagonedita nuwom siikobale. Moitamo. Tomota kuwowooinedi geya adi kaigigita goi geya, tauna geya kunuwonuwoneta tomota manakaedi sinuwonúwana im vatulúkwana manuna geya, go sem Yaubada ina kenao kuvatulukwana dókana. Tauna manakae? Itoboine kita tatakisi \w Sisa\w* yaina gea geya? Manakaem kunuwonúwana, takisi tavini gea tuwo?’ \m \v 15 E idi pola bogina iiyagoi, tauna idigo kana, \pm ‘Komi manakae bego kokatutaoigu! Mani tayamo kokābi kōme agite.’ \m \v 16 E tayamo sikabi sime go, Yeisu idigo kana, \pm ‘Mani ame goi avatau makayauna be nakae yoina?’ \pm ‘Sisa’, tauyadi kaedi. \fig Da Roma idi mani|src="HK00166B.TIF" size="col" ref="12:16" \fig* \m \v 17 E kina go Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Moe moitamo. Tauna kaga neta Sisa konana, e Sisayana tavīni go, kaga neta Yaubada konana, e Yaubadayana tavīni.’ \m Tauyadi sikainaopa ina katumapu pasina. \s1 Yeisu ina vatulúkwana // tokámasa idi taoyamna manuna \r (Madiu 22:23-33; Luke 20:27-40) \p \v 18 E \w Sadusi\w* maniyedi sima Yeisu yaina. Tauyadi sidigodigo tokámasa geya sitaoyamneta.\x † \xo 12:18 \xt Gui 4:2, 23:8.\x* E sima bego Yeisu sikatutao sidigo kadi, \pm \v 19 ‘Tovatulúkwana, boi nimatu ida lovina Mosese igini idigo kana, \b \pi3 “Koroto nainaina neta geya natunamo go, ikámasa, e aena vavilaina itoboine kobuina inai. Niga neta vavinayana ivenátuna, natunao moe tokámasa ana katumapu.” \qr Atukeda 25:5-6 \b \pm \v 20 Tayamo aba gita ame nakae: \pm Koroto adi badabada adi tainima adi taiyuwo sinadi tayamo sikaaiyaka. Botomoya igiminai go, geya natunamo ikámasa. \v 21 Tuwo aena vavilaina itáoya, tuwowona kobuina ikabi inai go, niga geya natunamo ikámasa. Niga amo tauyana aena vavilaina itáoya, tuwowona kobuina ikabi inai go, nakae geya natunamo ikámasa. \v 22 Tauna nakae korotoyadi adi tainima adi taiyuwo. Vavinayana sinai go, geya natudimo sikámasa. Korotoyadi liliudikova sikamasa kówasa, namliyeta baige vavinayana nakae ikámasa. \v 23 Tauna neta moitamo tomota ámasa goi sitaoyamna, e amo tutayana goi tauyadi nakae bei sitaoyamna go, korotoyadi yaidi ava koroto moe vavina monena mooitamoina? Bogina kuyagoi. Korotoyadi adi tainima adi taiyuwo boi mainao nava maa yawoidi go, vavinayana liliudi sinai.’ \m \v 24 Go kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Ame pasina komi kobágala: Gínina Kimaasabaidi geya koyagoidita be nakae Yaubada ina togaga geya koyagoiyeta! \v 25 Tutayana tokámasa sitaoyamna, koroto be vevina nai geya, go sem idi kaiyaka \w anerose\w* yábana goi nakae; tauyadi nai geya. \pm \v 26 Ego tokámasa adi kaitáoya manuna, Mosese ina buki goi tauyana tetelina ikaaiyaka go, manakae? Geya kokatuyaiviyeta ae? Boi ikaaiyaka go, yeu taliboibo sinaena Yaubada isowóduwo Mosese ilatuwoko idigo kana, \b \pi3 “Yau tubumowo Eberamo, Aisake be Yakobo idi Yaubada.”\x † \xo 12:26 \xt Gui 3:13, 7:32.\x* \qr Tateta 3:6 \b \pmo \v 27 Moeko goi taayagoi tauyadi maa yawoidi yábana goi Yaubada yaina sikaaiyaka. Tauna Yaubada kina geya kada tokámasa idi Yaubada geya, go sem tauyadi maa yawoidi idi Yaubada. Moitamo. Komi kobágala gagaina. Tokámasa moitamo bei sitaoyamna.’ \s1 Lovina gagaina Yaubada ina Katukeda goi \r (Madiu 22:34-40; Luke 10:25-28) \p \v 28 Niga Yaubada ina \w Katukeda ana tovatulúkwana\w* tayamo ima Yeisu be Sadusi idi kaumakimaki inove go, bogina igite Yeisu ina katumapu yaidi goi dedevina. Tuwo ilumadade idigo kana, \pm ‘Lovina liliudi Yaubada ina Katukeda yaidi goi, ava lovina gagaina?’ \m \v 29 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Lovina ame, lovina gagaina kana, \b \pi3 “\w Isileli tubunao\w* konōve. Ida Yaubada moe Yauwe; Yauweyana anetava.\f ‡ \fr 12:29 \fk Anetava\ft : Diyuu niyadi goi ame livalayana itoboineda takaigavile kada, ‘Tayamo.’ Go aiyuwoina nakona ana yagoina moe anetava.\f* \v 30 Tauna Yauwe imi Yaubada komataakoīye atemi madabokinakova goi be yawoimi madabokinakova goi be nuwomi madabokinakova goi be imi togaga madabokinakova goi.” \qr Atukeda 6:4-5 \b \pm \v 31 Lovina aiyuwoina ame nakae kana, \b \pi3 “Siyami komataakoīye nakae toinimi komatakooiyemi.”\x † \xo 12:31 \xt Mad 5:43, 19:19; Mak 12:33; Rom 13:9; Gal 5:14; Ibe 13:1; Yem 2:8.\x* \qr Vininabeso 19:18 \b \pm Geya tayaamo lovina ikaaiyaka ame lovinayadi aiyuwo ikalisavedi.’ \m \v 32 Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayana idigo kana, \pm ‘Moitamo, tovatulúkwana! Kom kubóbwara moitamo. Mosese igini kana, \b \pi3 “Yauwe anetava Yaubada. Geya tayaamo yaubada tuwaina ikaaiyaka geya.” \qr Atukeda 4:35 \b \pm \v 33 Aiyuwoina tauyana kana, \b \pi3 “Tauyana komataakoīye atemi madabokinakova goi be imi nuwonúwana madabokinakova goi be imi togaga madabokinakova goi.” \qr Atukeda 6:5 \b \pm Nakae kana, \b \pi3 “Siyami komataakoīye nakae toinimi komatakooiyemi.”\x †a \xo 12:33 \xt Mad 5:43, 19:19; Mak 12:31; Rom 13:9; Gal 5:14; Ibe 13:1; Yem 2:8.\x* \qr Vininabeso 19:18 \b \pm Vininabeso yoguyogu sivakaasavedi adi kasala be nakae yoguyogu sikauumatedi adi kasala liliudi Yaubada yaina dedevidi go, ame lovinayadi aiyuwo sikalisavedi.’\x †b \xo 12:33 \xt 1Sa 15:22; Sam 40:6; Ose 6:6; Mik 6:6-8; Mad 9:13, 12:7; Ibe 10:6,8.\x* \m \v 34 Yeisu igite korotoyana mana nanamsa ikatumapu, tuwo idigo kana, \pm ‘Giyakainava bei \w Yaubada ina kalibúbuna\w* goi kusiu.’ \m Moeko goi geya vatau tayaamo tuwaina mana katepatu bego Yeisu ilumadade. \s1 Guyau moe Devida tubuna be nakae ina Tomoya \r (Madiu 22:41-46; Luke 20:41-44) \p \v 35 Niga Yeisu Vada Kimaasabaina goi ivaatulúkwana go, tomota ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Atukeda ana tovatulukwanayao manakae sidigodigo bego \w Guyau\w* moe Devida tubuna ame tauna? \v 36 Go boi nimatu \w Baloma Kimaasabaina\w* Devida nukotona isanayato, tuwo idigo kana, \b \qc “Yauwe ibóbwara guna Tomoya ilatuwoko kana, \qc ‘Kūma wowoina basekoina kakataigu goi kutusōbu \qc ana kadókana im kaleyayao avasobusoobuyedi kulovinaedi.’”\x † \xo 12:36 \xt Gui 2:34-35; Ibe 1:13.\x* \qr Same 110:1 \b \pm \v 37 Tauna Devida igimibíbina namliyeta Guyau go, Devidayana Guyau ikatoomoyae, ae? Tauna tayagoi Guyauyana moe Devida tubuna go, tuwaina, Tauyana Tomoya, e Devida itobusave!’ \m E kidi boda gagaina madi uyáwana Yeisu sitaiyakeke. \s1 Atukeda ana tovatulukwanayao // idi sinapu be kóbuya idi sinapu \r (Madiu 23:1-36; Luke 20:45—21:4) \p \v 38 Yeisu ina vatulúkwana goi idigo kana, \pm ‘Ami dodōkana kidi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao. Kidi sinapu ame latuwodi: Madi kwama maanawedi be nakae kaausaraidi sivaabebeo. Aba maketi goi tomota sima sikatoomoyaedi. \v 39 Tapwaroro ana kaba tugúguna sinaena wowoina basekoina goi siitusobu. Áika gagaidi goi sisiu wowoina basekoina goi siitusobu. Ame guinuwayadi kidi nuwodi sikabi. \v 40 Tauyadi kóbuya idi vada be konadi sivaaobudi be nakae idi kawanoi polapola Yaubada yaina simamanao bego tomota sigitedi. Ame tauyadi adi liuna gagaina bei sibabane.’ \p \v 41 Ibóbwara ikavava, itusobu, vininabeso ana kaba yata ikaonako go, tomota badabadaidi idi mani siyatayata idumakaavatedi. Idumakaavatedi, toesaesa idi mani gagaidi siyatayata \v 42 go, tayamo kóbuya ima ina vininabeso mani aiyuwo iyatoidi, moe ana lamgógana mani giyaina toina. \v 43 Tuwo Yeisu ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* iduduwedi sima, ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Iyaa! Kóbuya amo ina vininabeso aba kainaopa! Ame alatuuwokoimi konōve: Amo kobuyayana tookaina ina vininabeso iyato moe gagaina namliyeta tomota liliudi idi vininabeso aba yata goi siyatayata. \v 44 Ame moitamo. Kidi go tomotayadi liliudi sima idi mani gagaina vininabeso ana kaba yata goi siiyatoidi go, idi kesa gagaina ikaaiyaka. E kina go kobuyayana ina mani madabokiina iyato. Geya kada tayaamo ina kesa ikaaiyaka bei avana igimona.’ \fig Yeisu vininabeso ana kaba yata ikaonako go, tayamo kóbuya igite ina vininabeso mani aiyuwo iyatoidi|src="IB-04114psgr.tif" size="col" ref="12:42-44" \fig* \c 13 \s1 Tuta mou ana tuta // be nakae Yeisu ina kaluvilamna ana kaba kinana \r (Madiu 24:1-44; Luke 21:5-33) \p \v 1 Niga \w Yeisu\w* mana \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* Vada Kimaasabaina ana kali sinaena goi sisowóduwo go, ina tovatotówana tayamo idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana, Vada Kimaasabaina ana vada kaausaraidi kugitēdi; gurewa gagaaidi goi siyowóidi.’ \m \v 2 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Ame vadayadi kogitedi ae? Vadayadi dedevidi ae? Nava bei geya tayaamo gurewa vaapopoina ikaaiyaka, go sem madabokina sitagaegaekowosidi.’ \p \v 3 Niga Yeisu ituko ina \w Oribe Koyaina\w* goi itusobu, e Vada Kimaasabaina ikaonako go, \w Pita\w*, Yemesa, \w Iyoni\w* be Anduru aditava sima Tauyana yaina sidigo kadi, \pm \v 4 ‘Kulatuwokōima ava tuta bei moe dogoiyadi sisowóduwo? Moe dogoiyadi idi sowóduwo kaga ana kaba kinana, e bei idi sowoduwoyana kayagoi?’ \m \v 5 E kina go Yeisu idigo kana, \pm ‘Komi ami dodōkana govila bei tomota sivasulaigimi. \v 6 Topola badabadaidi bei sima yoigu sivatoi kadi, \pi2 “Yau \w Guyau\w*.” \pmo E idi polayana goi boda gagaina bei sivasulaigidi. \pm \v 7 E tutayana yaviya valedi bei konovedi yomana be aduwanau, taabu kokaateyōva. Itoboine ame dogoiyadi sisowóduwo go, poyapoya ana kaba lukavava moe nava. \v 8 Nava bei ta boda ta boda sitáoya, taiyao sivayaviya. Nakae ta kaba lovina ta kaba lovina bei sitáoya, taiyao sivayaviya. Asa liliuna goi nikuniku bei sitátava be nakae loga sisowóduwo. Ame dogoiyadi moe tuta moumoudi adi kaba vatowo; vevina neta idi tuta venátuna ana geda ana kaba vatowo nakae. \pm \v 9 E komi ami dodōkana imi kaleyayao goi. Bei siyoisimi siekotuyemi be nakae idi kaba tugúguna goi bei sidabimi. Adi gavanayao be adi tolovinayao matadi goi bei kotáoya imi numisa yau yaigu pasina, bei tauyadi yaidi goi \w Vala Dedevina\w* kotalavaite.\x † \xo 13:9 \xt Mad 10:17-20; Luk 12:11-12.\x* \v 10 Ago mainao itoboine guna tonumisayao Vala Dedevina sitalavaite \w Totuyoyowo\w* liliudi yaidi goi, namliyeta poyapoya ana kaba lukavava bei isowóduwo. \pm \v 11 E tutayana tomota siyoisimi siekootuyemi, taabu konuuwotūkala manakaemi bei kobóbwara, go sem ava livalava Yaubada nukotomi isanayatoidi, e moe livalayadi tomota kolatuwokōidi. Moitamo. Moe geya komi imi livalayadi geya, go sem \w Baloma Kimaasabaina\w* ina livala. \v 12 Tomota maniyedi geya sinumiseguta toinidi sediyao tonumisa bei sinuwotuluyedi tolovina yaidi bego sikaumatedi. Tamadiyao nakae bei siguinuwe natudiyao yaidi. Gogómana nakae bei siguinuwe tamadiyao be sinadiyao yaidi. \v 13 Tomota liliudi bei sikaolilivemi unana yau yoigu ikaaiyaka yaimi.\x †a \xo 13:13 \xt Iyo 15:21.\x* Go avatauwa neta sitaoyaakavata ana kadókana tuta ana kaba lukavava goi, e adi yava bei sibabane.\x †b \xo 13:13 \xt Mad 10:22.\x* \pm \v 14 E aba silali tayamo Yaubada yaina bei Vada Kimaasabaina goi iitáoya go, moe geya itoboineyeta amoko goi ikaaiyaka unana Vadayana ikibaibaili.’\x † \xo 13:14 \xt Dan 9:27, 11:31, 12:1.\x* \m Kom tokatuyáiva ame ana yagoina kuyagoidōko! \p Yeisu tuwaina kana, \pm ‘Tutayana aba silaliyana kogite Vada Kimaasabaina goi iitáoya, avatauwa Yudiya dadavina goi sikaaiyaka, sisīya sīna koya goi. \v 15 E avatauwa vada yatana goi sikaaiyaka, taabu sisousōu bego konadi tayaamo nakae vada sinaena goi sikabi, go sem sisiyāmo.\x † \xo 13:15 \xt Luk 17:31.\x* \v 16 Avatauwa tánuwo goi sikaaiyaka, taabu sikaaluvīla sīna idi kasa bego adi tanigo sikabidi, go sem sisiyāmo. \pm \v 17 O tokéuwama be tovanunu! Amo tutayana moumou isaki yaidi bego sisiya. \v 18 E kokawanōi Yaubada yaina bego mouyana geya isowoduwoita nunutula ana tuta goi, govila bei imi siya goi kokaimúmuna. \v 19 Moitamo. Amo tutayana goi mou bei isowóduwo. Nakae Yaubada ina madagina kunu goi go, ima ame tuta geya tayaamo mou nakae. Aiyuwoina mou amo nakae geya tuwaina bei iisowóduwo.\x † \xo 13:19 \xt Dan 12:1; Nuw 7:14.\x* \pm \v 20 Neta maliyalinayadi Yauwe geya ikatukakupidita, e geya vatau tayaamo ana yava ibabane, go sem ina kinavayao boi ikiinavedi pasidi moitamo ikatukakupidi. \pm \v 21 Tuta amo goi avatauwa neta sidigo kadi, “\w Guyau\w* goame!” o kadi, “Guyau goamo!” e taabu konuumisēdi. \v 22 Moitamo. Guyau polapola be nakae \w tokabivalavala\w* polapola bei sisowóduwo, aba kinana kainaaopaidi siguuinuwedi bei tomota sivasulaaigidi. Bei sipoikíkina bego Yaubada ina kinavayao sivasulaigidi. \v 23 E ami dodōkana! Bogina agimikatumatalimi. \pm \v 24 E moitamo guyau polapola bei sisowóduwo go, Guyau ina kaluvilamna moe nakae geya, go sem ame nakae: Amo tutayana mouyadi mlidi goi ame nakae bei isowóduwo: \b \qc Níyala bei ikamamaníwana, \qc tukówana ina mavada bei isayata,\x † \xo 13:24 \xt Ais 13:10b; Isi 32:7b; Iyl 2:10,31, 3:15a; Gui 2:20.\x* \qc \v 25 utuna yábana osasaina goi bei sisou \qc be nakae baloma toogagaidi yábana osasaina goi \qc Yaubada bei ikiikudi.\x † \xo 13:25 \xt Ais 13:10a, 34:4; Isi 32:7a; Iyl 2:10b, 3:15b; Nuw 6:12.\x* \b \pm \v 26 Amo tutayana goi tomota bei \w Tomalatomota\w* sigite gaota goi imamaima\x † \xo 13:26 \xt Dan 7:13; Nuw 1:7.\x* ina togaga gagaina be Yaubada ana \w káeyana\w* tomoeeyalina gagaina ivagitakoedi. \v 27 Amo tutayana \w anerose\w* bei ietunedi sina poyapoya ana madabokina goi ina kinavayao sitaligogoidi. \pm \v 28 E latuwogu livalakaibala ame taniya\f ‡ \fr 13:28 \fk Taniya\ft : Aba gita ame Diyuu idi kalova yoina pigi (fig) keuwoina giyaina nakae keukeu keuwoina, go sem vagadi sivalutu nakae taniya.\f* manuna aba gita tayamo avatulukoimi bei koyagoi. Tutayana taniya laonina bogina silabosúsuwo be vaga vau idugo, e bogina koyagoi kúwana ana tuta bogina ivaakikina. \v 29 Moe tauna komi nakae. Tutayana amo mouyadi koogitedi, e koyagōi Tauyana totom goi ikaaiyaka. \v 30 U, moe bei kooyagoi go, ame alatuuwokoimi konōve: Tomota komi nakae nava bei maa yawoidi tutayana ame dogoiyadi bei sisowóduwo. \v 31 Yábana be poyapoya bei sitagau go, yau guna livala sikaiyako vata. \pm \v 32 E Tomalatomota ina kaluvilamna ana tuta manuna konovēgu. Geya vatau tayaamo iiyagoi ava maliyalina goi o ava níyala goi bei ima.\x † \xo 13:32 \xt Mad 25:13; 1Tk 5:1-2.\x* Kidi anerose da yábana geya siyagoiyeta, e Yaubada Natuna nakae geya iyagoiyeta, go sem Yaubada Tamada anetava iiyagoi. \v 33 Matami silala koyauyāusa. Moitamo. Komi geya koyagoiyeta ava tuta Tomalatomota bei ima. \v 34 Moe nakae livalakaibala ame: Koroto tayamo latuwona ina ituli ta kasa. Tuwo ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* tamo tamo idi paisewa ivinidi. Ikavava, ina vada totomna ana tomatakavata lovina ivini kana, \pi2 “Kuyauyāusa!”\x † \xo 13:34 \xt Mad 25:14; Luk 12:36-38.\x* \pm \v 35 Tauna koyauyāusa! Geya koyagoiyeta ava tuta vadayana ana Tomoya bei ima, nakona lavilavi, nakona bunatoina, nakona botomotomo, nakona nobuyana nava matagougouna. Geya koyagoiyeta, tauna koyauyāusa, \v 36 govila bei geya mgoninamo Tauyana ima ibabanemi koomasisi. \v 37 E kaga alatuuwokoimi, tomota liliudi alatuuwokoidi, moe koyauyāusa.’ \c 14 \ms1 Yeisu ana yóita, ana kotu be ina kámasa tetelidi \mr (Maki 14:1—15:47) \s1 Yeisu ana nuwotulu ana losinapu tetelina \r (Madiu 26:1-16; Luke 22:1-6; Iyoni 11:45—12:8) \p \v 1 E maliyalina aiyuwo mlidi moe Basitáwana Aikanina be nakae \w Beredi Pokaka Aikanina\w* adi tuta.\x † \xo 14:1 \xt Tat 12:1-27.\x* Ago \w Tonúwala\w* Gagaidi be Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao enao siilusala manakaedi bei idi pola goi itoboinedi \w Yeisu\w* siyoisigau sikaumate. \v 2 Moe idi nuwonúwana go, sidigo kadi, \pm ‘Go Basitáwana Aikanina sinaena geya tayoisiyeta, govila bei tomota madi egamogamogu sivakaleyeda.’ \m \v 3 Yeisu ina Saimoni ina vada Betani goi ikaaiyaka. Saimoniyana boi tolepero tayamo. E Yeisu ikaaiyaka ikakáika go, vavina tayamo ima pútuma ma bootorina dedevina toina iikavale. Putumayana moe nadi\f ‡ \fr 14:3 \fk Nadi\ft : Ame pútuma tayamo yoina. Nadiyana lamna goi sikabi.\f* maavadaina go, ana maisa gagaina. Ikavale ima botoriyana ikiguyali, Yeisu dabana goi isiwoi.\x † \xo 14:3 \xt Luk 7:37-38.\x* \fig Náuna yoina nadi be nakae botori dedevidi|src="HK00117B.TIF" size="col" ref="14:3" \fig* \v 4 E tomota maniyedi sikaaiyaka, vavinayana ina guinuwa sigite, tuwo siegamogamogu, toinidi sidigo kadi, \pm ‘Iyaa! Tauyana kogite? Manakae pútuma amo nakae ikavavaluge! \v 5 Moitamo. Neta putumayana ikaigimone, itoboine maisana mani gagaina toina ikabi; nakae neta tala tayamo ana paisewa ana maisa. Ikaigimone ikavava, maisana ikabi, tookaidi ivinidi. Go kaga unana tauna nakae geya iguinuweyeta?’ \m Tuwo sivatowo vavinayana siboove. \v 6 E kina go Yeisu idigo kana, \pm ‘Tauyana kokalāve. Kaga unana mou kovinivini? Ina guinuwa yau yaigu moe guinuwa dedevina toina unana iwowoinegu. \v 7 Bogina koyagoi. Kidi tookaidi tuta liliuna sikaaiyaka yaimi. Ava tuta latuwomi, e itoboinemi kovaitedi.\x † \xo 14:7 \xt Atu 15:11.\x* Go yau sem tuta kaakupina bei akaaiyaka yaimi. \v 8 Vavina ame kaga nakae itoboine bogina iguinuwe yau yaigu. Pútuma dabagu goi isiwoi mana wowoina sakavaigu igimikatubayasi guna valiwoga manuna. \v 9 E moe nakae dedevina iguinuwe go, ame alatuuwokoimi konōve: Poyapoya ana madabokina goi nako \w Vala Dedevina\w* sitaalavaite, e ina guinuwayana tetelina nakae bei sivateteli go, tauyana sinuwokavate.’ \p \v 10 Tuwo Yudasa guma Keriota, tauyana Yeisu ina \w tovatotówana\w* tayamo yawou aiyuwo yaidi go, tuwo itáoya ina Tonúwala Gagaidi yaidi bego Yeisu inuwotuluye. \v 11 E Yudasa ina livala sinove, ina tagona manuna siuyáwana be nakae sikatótula ina nuwotuluyana siemaisi. Tuwo amo tutayana goi tuta ana toboine iilusale bei Yeisu inuwotuluye. \s1 Yeisu mana tovatotowanayao // Basitáwana Aikanina sikakáika tetelina \r (Madiu 26:17-25; Luke 22:7-14,21-23; Iyoni 13:21-30) \p \v 12 Beredi Pokaka Aikanina ana maliyalina vakuumgoina bogina ima. Amo tutayana Basitáwana Aikanina ana \w lami\w* sikaumatedi sikasaledi Yaubada yaina. Maliyalinayana goi Yeisu ina tovatotowanayao sima silumadade sidigo kadi, \pm ‘Nako goi latuwom Basitáwana Aikanina kakatubayasi bei takáika?’ \m \v 13 Tuwo ina tovatotowanayao adi taiyuwo ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kōna Yerusalema goi kosīu go, koroto tayamo aba tega maa bwaena iikavale bei ima ivalobodemi. Korotoyana kosabokulīye. \v 14 Ava vada goi isiusiu komi kosīu be toni vada kolatuwōko kami, \pi2 “Ima tovatulúkwana idigo kana, ‘Im vada sinaena ava dadava kutagone bei magu tovatotowanayao Basitáwana Aikanina kakáika?’” \pmo \v 15 Nakae kolatuwōko go, vada diligaemaina vabodaupa tayamo gagaina dadavina katubaayasina bei ivatulukoimi. Moeko goi ida Basitáwana Aikanina kokatubayāsi.’ \m Ilatuwokoidi ikavava, ietunedi sina. \v 16 Tuwo moitamo ina tovatotowanayao adi taiyuwokova sitáoya sina Yerusalema goi sisiu go, kaga Yeisu bogina ilatuuwokoidi nakae sibabanedi. Tuwo amoko goi adi Basitáwana Aikanina sikatubayasi. Sikatubayasi ikavava, sikaluvila sima Tauyana yaina goi. \p \v 17 Bogina kinanatau, Yeisu mana tovatotowanayao yawou aiyuwo sitáoya sima vadayana goi. \v 18 Amoko goi situsobu sikakáika go, Tauyana idigo kana, \pm ‘Ame dedevina taiyao takakáika go, ame alatuuwokoimi konōve: Koroto tayamo yaimi goi bei inuwotuluyegu. Tauyana taiyao kakakáika go, nava bei inuwotuluyegu!’\x † \xo 14:18 \xt Sam 41:9.\x* \m \v 19 Tuwo kidi ina tovatotowanayaoyadi tamo tamo madi kategeda sidigo kadi, \pm ‘Nakona yau?’ \m \v 20 E Tauyana kana, \pm ‘Kita mada kabivekoveko noko tayamo goi ida beredi tavakuutuidi go, koroto tayamo komi yawou aiyuwoyami yaimi goi moe yau agu tonuwotulu. \v 21 Moitamo. \w Tomalatomota\w* bogina inonoina nakae \w Gínina Kimaasabaina\w* boi bogina igimitalavaite Tauyana manuna. Ego ana tonuwotuluyana ana toovalugo! Neta boi sinana geya ivenatuniyeta!’ \p \v 22 E tauyadi sikakáika go, Yeisu beredi ikabi, manuna ikauyagu Yaubada yaina. Ikavava, ikivisi ina tovatotowanayao ivinidi go, idigo kana, \pm ‘Moe wowogu nakae. Kokābi kokāni.’ \m \v 23 Tuwo sikabi sikáika. Ikavava, \w oine\w* ma keeigaina ikabi, manuna ikauyagu Yaubada yaina. Ikavava, keigayana ivinidi, e tamo tamo sikabi sinim \v 24 go, idigo kana, \pm ‘Moe ikaikaigu nakae. Ikaikaiguyana bei idaudau komi manumi be nakae tomota liliudi manudi. Ikaikaiguyana ina dau goi Yaubada ikanasiukoimi.\x † \xo 14:24 \xt Tat 24:8; Yer 31:31-34; 1Ko 11:23-25.\x* \v 25 Moitamo nakae bei isowóduwo go, ame alatuuwokoimi konōve: Oine ame geya tuwaina bei animnim ana kadókana tutayana Yaubada itagonegu akalibúbuna namliyeta baige oine vau bei anim.’ \m \v 26 Sikáika ikavava, Same vesina sivesiye Yaubada yaina. Sivesi ikavava, sisowóduwo sina \w Oribe Koyaina\w* goi situko. \s1 Yeisu Pita ina lawoiwoi itaalavaite tetelina \r (Madiu 26:31-35; Luke 22:31-34; Iyoni 13:36-38) \p \v 27 Niga Yeisu ina tovatotowanayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Sabamgo ame imi numisa goi bei kokapusi yau pasigu. Moe nakae Gínina Kimaasabaina goi Yaubada idigo kana, \b \qc “\w Sipi\w* adi tomatakavata bei aláui go, \qc ina sipiyadi bei sisapa sisiya.” \qr Sakarayau 13:7 \b \pm \v 28 Go geya kada kokapusi vata geya, go sem ámasa goi Yaubada ikaitaoemneigu mlina bei avakumgo ana Galili.’\x † \xo 14:28 \xt Mad 28:16.\x* \m \v 29 E kina go \w Pita\w* idigo kana, \pm ‘Nakona madabokidi idi numisa goi bei sikapusi, go yau sem geya akapusita.’ \m \v 30 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Moe dedevina neta moitamo go, ame alatuuwokoim kunōve: Ame sabamgoyana goi kom bogina bei sivato kulawoiwoiyekoigu namliyeta kamkam bei sivayuwoina itáiya.’ \m \v 31 Kina Pita sopana imakimaki kana, \pm ‘Neta akámasa kom taiyao, tuwo akámasa go, geya alawoiwooiyem.’ \m Ame nakae ina tovatotowanayao liliudi sidige. \s1 Yeisu ina kawanoi be ana yóita // Gedesemane goi tetelidi \r (Madiu 26:36-56; Luke 22:39-53; Iyoni 18:3-12) \p \v 32 Niga Yeisu mana tovatotowanayao sina asa tayamo yoina Gedesemane\f ‡ \fr 14:32 \fk Gedesemane\ft : Ame youyana ana yagoina moe oribe ana kaba vavetaveta.\f* goi go, maniyedi ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Ameko kotusōbu kokaaiyāka. Kai kana dobala go, yau bei akawanoi Yaubada yaina.’ \m \v 33 Tuwo moitamo situsobu go, Pita, Yemesa be \w Iyoni\w* ikabidi taiyao sina. Sinonoina go, kina Yeisu bogina nukotona taitáiya iuyoi be nakae atena igeda gagaina toina. \v 34 Tuwo adi taito ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Nuwogu taitáiya iuyoi, nakae bei akámasa.\x † \xo 14:34 \xt Sam 42:5.\x* Komi ameko goi kokaaiyāka go, koyauyāusa.’ \m \v 35 Ibóbwara ikavava, ivayavakova ikanakabobo go, ikawanoi Yaubada yaina goi neta itoboine ina gedageda ana tuta geya ibabaneyeta. \v 36 Ina kawanoiyana goi idigo kana, \pm ‘\w Abba\w*,\x † \xo 14:36 \xt Rom 8:15; Gal 4:6.\x* Tamagu, kaga liliuna ikakapu yaim. Tauna neta gedageda keigaina ame kukābi kunāve. Go sem yau geya guna nuwonúwana geya, go sem kom im nuwonúwana kuguinūwe.’ \m \v 37 Ikawanoi ikavava, ikaluvila ima ina tovatotowanayaoyadi ibabanedi sikanaamatáiya, tuwo iwoinidi, e Pita ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Saimoni, manakae? Kom kuumasisi? Manakae? Geya itoboinemta tuta giiyaina goi kuyauyáusa ae?’ \p \v 38 Ago adi taito ilatuwokoidi kana, \pm ‘Koyauyāusa nakae kokaawanōi bego aba vakakona goi geya kokapusita. Balomaimi latuwodi toina go, wowomi sineneta.’ \p \v 39 Niga Yeisu ivayavamna ina ikawanoi nakae maine bogina ikawanoi. \v 40 Niga sivayuwoina ikaluvilamna ima ina tovatotowanayaoyadi ibabanedi sikanaamatáiya. Bogina kuyagoi. Matadi inosedi gagaina. Iwoinidi go, odi imayamaya, tauna geya siyagoiyeta manakaedi bei sikatumapu. E Yeisu ivayava ina ikawanoi. \v 41 Ikawanoi ikavava, sivatonina ikaluvila ina ina tovatotowanayaoyadi adi taito ibabanedi sikanaamatáiya. Tuwo iwoinidi go, idigo kana, \pm ‘Manakae? Nava koomasisi be kowaaiwasi ae? Moe tuwo. Tomalatomota ina tuta bogina ima. Ana tonuwotulu bei toogoyoidi nimadi goi iyato. \v 42 Kotāoya tāna. Kogīte; guna tonuwotuluyana bogina imamaima.’ \m Tuwo moitamo sitáoya go, ina tovatotowanayao ainima aito nakae iduduwedi sima. \p \v 43 E Yeisu nava ibobóbwara go, Yudasa isowóduwo ima. Tauyana tovatotówana tayamo yawou aiyuwo yaidi goi. Isowóduwo go, boda madi sisi be madi kepati taiyao sima. Bodayadi kidi Tonúwala Gagaidi be Atukeda ana tovatulukwanayao be nakae \w Diyuu\w* idi tomoyamoya sietunedi sima. \v 44 Ego Yeisu ina tonuwotuluyana aba kinana tayamo bogina ivinidi bei siiyagoi ava koroto moe Yeisu, tauna kana, \pm ‘Avatau neta ayowoi, e amo Tauyana koyōisi konāve go, komatakavatedōko.’ \m \v 45 Tuwo Yudasayana isowóduwo go, mainao iseivata ima Yeisu goi idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana Toolagaim, uyagu!’ \m Ikavava, iyowoi. \v 46 E bodayadi sigite, tuwo sibala sima Yeisu siyoisi. \v 47 E toyoko tayamo ina sisi ibuyagi, ibala ina Tonúwala Toolagaina ina \w pákwana\w* taiyana kakataina ivakanáupe. \v 48 Ago Yeisu bodayadi ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Manakae? Yau bego tokapipilova tayamo, tauna komi mami sisi be mami kepati koma koyoisigu? \v 49 Maliyalina tamo tamo Vada Kimaasabaina goi akaaiyaka yaimi goi avaatulúkwana\x †a \xo 14:49 \xt Luk 19:47.\x* go, geya koyoisiguta. Yau geya tokapipilova geya, go sem Gínina Kimaasabaidi itoboinedi simalatomotamna.’\x †b \xo 14:49 \xt Luk 21:37.\x* \m \v 50 Tuwo Yeisu ina tovatotowanayao liliudi Tauyana sikalave go, sisiya. \v 51 Ego tubuwau tayamo ma paiwaina ana tanigo itanigoeyamo Yeisu iikitau, e nakae ikaaiyaka. Ago tovayaviya sima bego siyoisi \v 52 go, ana tanigo kaka siyoisiyamo sikiwowo. Tuwo tubuwauyana ma paiwaina isiya. \s1 Yeisu ana kotu Diyuu idi tomoyamoya // matadi goi tetelina \r (Madiu 26:57-68; Luke 22:54-55,63-71; Iyoni 18:12-14,19-24) \p \v 53 E tuwo bodayadi Yeisu siyoisi, sinave Tonúwala Toolagaina ina vada goi. Amoko goi Tonúwala Gagaidi, Diyuu idi tomoyamoya be nakae Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao bogina sigugúguna. \p \v 54 E kina go Pita tupwana masigava goi Yeisu isabookuliye ina Tonúwala Tolagainayana ina vada ana kali goi isiu itusobu Vada Kimaasabaina ana polisi taiyao. Iitusobu go, polisiyadi taiyao yeu goi sibuuvavaya. \p \v 55 E kidi go Tonúwala Gagaidi be nakae Diyuu adi kotu ana tolovinao liliudi vadayana sinaena sikaaiyaka Yeisu ana totalavaita polapola siluusaledi bego idi talavaitayadi goi Yeisu sitakino toogoyoina bei sikaumate go, geya tayamo sibabane. \v 56 Moitamo. Tomota badabadaidi sitalavaita polapola go, idi talavaitayadi geya sivavaseta. \v 57 Ago maniyedi sitáoya sitalavaita polapola, sidigo kadi, \pm \v 58 ‘Tauyana kanove, idigo kana, \pi2 “Vada Kimaasabaina ame tomota nimadi goi siyowo, e nava bei atauwe go, maliyalina aito mlidi goi ituli ta Vada Kimaasabaina bei ayowo go, geya tomota nimadi goi geya.”’\x † \xo 14:58 \xt Iyo 2:19.\x* \m \v 59 Nakae sibóbwara go, idi talavaitayadi nakae geya sivavaseta. \v 60 Sitalavaita ikavava, tolovina nauyayanaidi goi Tonúwala Toolagaina itáoya, Yeisu ilumadade idigo kana, \pm ‘Manakae kom im katumapu? Ame kaga manuna tauyadi sitalavaaitem?’ \m \v 61 Go kina Yeisu iitugau, geya tayaamo kaga ikatumapu. E kina Tonúwala Tolagainayana idigo kana, \pm ‘Kom moitamo \w Guyau\w*, Yaubada aba yapali Natuna?’ \m \v 62 E kina go Yeisu idigo kana, \pm ‘\w Yau Tauyagu\w*. Nava Tomalatomota bei kogite mana lovina wowoina basekoina \w Tokalika\w* kakataina goi iitusobu be nakae yábana geleoina yatadi goi imamaima.’\x † \xo 14:62 \xt Dan 7:13.\x* \m \v 63 Go kina Tonúwala Tolagainayana mana egamogamogu ana kwama ikiise giyaina go, idigo kana, \pm ‘Kaga ana dedevina totalavaita tuwaina taalusale? Geya! \v 64 Ina digopopóita bogina konove! Komi manakaemi koolovina?’\x † \xo 14:64 \xt Vin 24:16.\x* \m E liliudi sitakino kina toogoyoina, sidigo kadi, \pm ‘Moitamo Tauyana itoboine ikámasa!’ \m \v 65 Ago maniyedi sitáoya Yeisu sigiwoli go, maniyedi matana sisikobode. Ikavava, sipwaiki go, sikaiwotete kadi, \pm ‘Kulatuwokōima avatau iilauim!’ \m Ago Vada Kimaasabaina ana polisi sima Yeisuyana siyoisi sidabi. \s1 Pita ina lawoiwoi tetelina \r (Madiu 26:69-75; Luke 22:54b-62; Iyoni 18:15-18,25-27) \p \v 66 E Pita tonoko Tonúwala Toolagaina ina vada ana kali sinaena goi ikaaiyaka go, Tonúwala Toolagainayana ina pákwana woiyaina tayamo ima \v 67 Pitayana igite ibuuvavaya. Tuwo ipotekavate go, idigo kana, \pm ‘Kom woi amo guma Nasareta, Yeisu, ina tosabokuli tayamo!’ \m \v 68 Go kina Pita ilawoiwoi idigo kana, \pm ‘Moe kaga kudigedige yau geya ayagoiyeta!’ \m Tuwo, ibala ina aliyana ana kaba siu goi ikaaiyaka go, kamkam itáiya. \v 69 Woiyaiyana Pita igite, toyokoyadi ilatuwokoidi idigomna kana, \pm ‘Koroto ame Yeisu ina boda tayamo.’ \m \v 70 Go kina Pita sivayuwoina ilawoiwoimna kana, \pm ‘Yau geya!’ \m E tuta giyaina toyoko maniyedi nakae sibala sima Pita silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Kom woi Yeisu ina boda tayamo. Moitamo. Kom guma Galili.’ \m \v 71 Go kina Pita ikanatamada idigo kana, \pm ‘Iyagoida! Neta apola, Yaubada itoboine ilauigu. Amo korotoyana kodigedige yau geya ayagoiyeta geya!’ \m \v 72 E mainao kamkam sivayuwoina itáiya go, kina Pita Yeisu ina livala inuwopeye boi idigo kana, \pm ‘Namliyeta kamkam sivayuwoina itáiya, e kom bogina bei sivato kulawoiwoiyekoigu.’ \m Tuwo to itaiyamo. \c 15 \s1 Yeisu ana kotu Pailato matana goi tetelina \r (Madiu 27:1-2,11-14; Luke 23:1-5; Iyoni 18:28-38) \p \v 1 Nobuyana nava matagougouna \w Diyuu\w* adi kotu ana tolovinayao liliudi situgúguna bei silosinapu \w Yeisu\w* manuna. Tauyadi moe kidi \w Tonúwala\w* Gagaidi be Diyuu idi tomoyamoya be nakae Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao taiyao. Silosinapu ikavava, Yeisu nimana siyowóidi, sinave Pailato nimana goi siyato. \v 2 Go kina Pailatoyana ilumadade idigo kana, \pm ‘Kom moitamo Diyuu adi Tokalibúbuna?’ \pm ‘Kom bogina kudigoyabe.’ Yeisu kaena. \m \v 3 Go kidi Tonúwala Gagaidi dogoi badabadaidi manudi Yeisu siwowoko. \v 4 E kina go Pailato Yeisu ilumadademnei idigo kana, \pm ‘Idi wowókana badabadaidi kuunovedi? Manakae? Geya kwatumapudita ae?’ \m \v 5 E kina go Yeisuyana geya tayaamo wowókana ikatumapu geya, tauna Pailato nukotona iwówana gagaina. \s1 Pailato iilovina Yeisu bei ikámasa tetelina \r (Madiu 27:15-26; Luke 23:13-25; Iyoni 18:39—19:16a) \p \v 6 Ego Basitáwana Aikanina ana tuta goi Pailato ina sinapu ame nakae: Neta koroto tayamo deri ana tokaiyaka go, tomota sikawanoiye, e Pailato italigei ivinidi. \v 7 E amo tutayana \w Roma\w* ana tokapipilova maniyedi deri goi sikaaiyaka. Boi tauyadi idi kapipilova goi tomota maniyedi sikaumatedi. Moe pasina deri goi sikaaiyaka. Tokapipilovayadi yaidi goi tayamo yoina Barabasi. \v 8 E moe Pailato ina sinapu, tuwo boda situko sina tauyana yaina sikawanoi sidigo kadi, \pm ‘Koroto tayamo kutaligēi kuvinīma nakae im sinapu tala tamo tamo.’ \m \v 9 E kina go Pailatoyana idigo kana, \pm ‘Latuwomi bego komi Diyuu imi \w Tokalibúbuna\w* ataligei yaimi?’ \m \v 10 Pailatoyana bogina iyagoi kidi Tonúwala Gagaidi Yeisu sime nimana goi siyato kotu manuna unana Tauyana sivakipikipiye. \p \v 11 E kidi go Tonúwala Gagaidiyadi boda sisiukoidi, sidumwamwainidi bego Pailato sikawanoiye bei Yeisu geya, go sem Barabasiyana italigei ivinidi. Tuwo Barabasi manuna sikawanoi Pailato yaina. \v 12 E kina go Pailatoyana aiyuwoina ilumadademneidi idigo kana, \pm ‘Neta nakae, e ame Tauyana koovayou komi Diyuu imi Tokalibúbuna bei kaga avaiko?’ \pm \v 13 ‘Kerose goi kutupatūko!’ bodayadi niyadi gagaina kaedi. \pm \v 14 ‘Go ame Tauyana ava goyo iguinuwe bei itoboine ikámasa?’ Pailatoyana kaena. \pm ‘Kerose goi kutupatūko!’ bodayadi niyadi gagaina kaedi. \m \v 15 E kina go Pailatoyana latuwona bego boda ivauyaonedi, tauna ina tovayaviyayao ilovinaedi Barabasi sitaligei bodayadi sivinidi. Ikavava, ina tovayaviyayao maniyedi ilatuwokoidi kana, \pm ‘Yeisu kokābi, kodābi. Ikavava konāve bei kerose goi kotupatūko.’ \m Tuwo moitamo Tauyana sikabi sidabi. \s1 Yeisu kerose goi situupatuko tetelina \r (Madiu 27:27-44; Luke 23:26-43; Iyoni 19:2-3,16b-27) \p \v 16 E kidi go Pailato ina tovayaviyayao sima Yeisu sikabi, sinave \w Erodi\w* ina vada esaaesaina ana kali goi sisiuye. Amoko goi sediyao tovayaviya liliudi siduduwedi sima \v 17 Tauyana ana kwama sivalilivi. Ikavava tolovina ana kwama dedevina go, kayakayaina sikabi, Yeisu sivalosi. Sivalosi ikavava, tolovina ana pasapasa polapola sivapase ame nakae: Taliboibo sikabi, dabayogigi polapola simete, dabana goi sikailagasi. \v 18 Ikavava, sibibilágata madi kaiwoteta sidigo kadi, \pm ‘Diyuu adi Tokalibúbuna takiilagāsi!’ \m \v 19 Ikavava, duriduri sikabi, dabana siláui be nakae sigiwoli. Ikavava, matana goi aedi sivatugúyala bego siwowoine polapola. \v 20 Sikaiwotete ikavava, kwamayana kayakayaina sivalilivi go, toinina ana kwama sivalosimnei, sinave bei kerose goi situpatuko. \p \v 21 E sinavenave go, enao goi koroto tayamo guma Sairini sibabane yoina Saimoni. Saimoniyana Alekisanda be Rupuso\x † \xo 15:21 \xt Rom 16:13.\x* tamadi. Tauyana ina tánuwo goi imamaima. Imamaima go, tovayaviya siyoisi, silovinae bego Yeisu ina kerose ikavale. \p \v 22 Siketoiya, Yeisu sime asa yoina Gorigota\f ‡ \fr 15:22 \fk Gorigota\ft : Ame youyana ana yagoina aiyuwo. Tayamo moe asayana koya giyaina go, bulubulu maisiyana. Aiyuwoina asayana goi nakona boda sikámasa, tauna bulubulu badabadaidi sikaaiyaka.\f* (moe ana yagoina Bulubulu ina Kasa). \v 23 Amoko goi \w oine\w* be alovamamaina sisina sipopolidi, sitagone Tauyana yaina geda manuna go, ikatae. \p \v 24 Tuwo Tauyana ana kwama sivalilivi ikavava, kerose goi situpatuko namliyeta baige keroseyana sivatáoe. Ikavava, ana kwama, ana sendoro, ana gadíwana sikabidi, pápala tayamo siguinuwe bei sigite avatauwa Tauyana konana sikabidi.\x † \xo 15:24 \xt Sam 22:18.\x* \p \v 25 Ego tutayana Tauyana situupatuko moe nobuyana nauyayana. \v 26 Ana píkwana aisika paaevaina tayamo goi sigini, ana pikwanayana kana, \pc ‘Diyuu adi Tokalibúbuna.’ \p \v 27-28 Tokapipilova adi taiyuwo Yeisu taiyao nakae adi kerose goi situpatukoidi, tayamo kakataina go, tayamo kekelina.\f ‡ \fr 15:27-28 \ft Nakona tomwana 28 Maki geya iginiyeta, go sem tayamo tokaidámana toinina ina nuwonúwana igini. Tauna Maki ina buki ikatusavi. Tomwana 28 ame nakae: Moeko goi Yaubada ina Buki ana talavaita ana kamoitamo isowóduwo kana, ‘Tauyana ikatuyaivi lovina ana tokapipilova taiyao’ (Ais 53:12).\f* \p \v 29 Niga tomota maniyedi enao goi siiketoiya Yeisu sitagiwoi. Nakae dabadi sikatuugegéwana be nakae sikaaoseve\x †a \xo 15:29 \xt Sam 22:7, 109:25.\x* sidigo kadi, \pm ‘Ee kom tauyam bego Vada Kimaasabaina kutauwe go, maliyalina aito mlidi kuyowomnei,\x †b \xo 15:29 \xt Mak 14:58; Iyo 2:19.\x* \v 30 toinim kuyavēm, e kerose goi kusōu kūma!’ \p \v 31 Tonúwala Gagaidi be Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao nakae taudiva sikaoseve sidigo kadi, \pm ‘Bego ituli ta tomota iyavedi go, geya itoboineyeta toinina iyave. \v 32 Tauyana bego \w Guyau\w*, kita \w Isileli tubunao\w* ida Tokalibúbuna, tuwo ame tuta itoboine kerose goi isou ima bei tagite tanumise.’ \m Kidi tokapipilovayadi bogina tupaatukoidi Yeisu taiyao nakae sikaaoseve. \s1 Yeisu ina kámasa tetelina \r (Madiu 27:45-56; Luke 23:44-49) \p \v 33 Bogina dine, asa madabokina ikamamaníwana go, amamaniwanayana ikaaiyaka ana kadókana lavilavi. \p \v 34 Asa lavilavi nakae, Yeisu niyana gagaina goi iduduwo idigo kana, \pm ‘Eloi, Eloi, lema sabakatani?’ \m Moe ana yagoina kada, \qt ‘Guna Yaubada, guna Yaubada, kaga unana kwalavegu?’\qt*\x † \xo 15:34 \xt Sam 22:1.\x* \p \v 35 Toyoko maniyedi amoko goi sinove go, sitainasi, tuwo sidigo kadi, \pm ‘Konōve! \w Eliyau\w* iiduduwe.’ \m \v 36 E koroto tayamo ilokoina ina toutou ikabi, e oine bwaena yuyuyuna goi isavaibute. Ikavava, duriduri ikabi, isisiwo go, ikailagasi bego Yeisu ivanim.\x † \xo 15:36 \xt Sam 69:21.\x* Ikavava, idigo kana, \pm ‘Tauyana takalāve go, tagitegīte. Nakona Eliyau bei ima kerose goi ikaisobuye.’ \p \v 37 E kina go Yeisu niyana gagaina goi aiyuwoina iduduwomna, e yawoina ikasalave. \p \v 38 Ago \w Tukunu Kimaasabaina Toina\w* ana vabodaupa kaarekoina ikiiseyuwe,\x † \xo 15:38 \xt Tat 26:31-37.\x* dolagaema isou ina ditonema. \fig Tukunu Kimaasabaina Toina ana vabodaupa kaarekoina ikiiseyuwe|src="lb00265b.tif" size="col" ref="15:38" \fig* \v 39 E tovayaviya adi tovakumgo Yeisu ana kerose matana goi iitáoya, ina kámasa igite, tuwo idigo kana, \pm ‘Moitamo, ame Tauyana Yaubada Natuna.’ \p \v 40 E vevina maniyedi kerose go, tupwana masigava goi siitáoya sigite kaga liliuna siisowóduwo. Vevinayadi yaidi goi Meri guma Magidara\x † \xo 15:40 \xt Luk 8:2-3.\x* be ana ebígana, moe Yemesa be Iyosese sinadi be nakae Sarome sikaaiyaka. \v 41 Tutayana boi Yeisu Galili goi ikaaiyaka, vevinayadi sisabookuliye be nakae sivavaite. Nakae vevina badabadaidi Galili goi Yeisu taiyao sima Yerusalema. \s1 Yeisu ana valiwoga tetelina \r (Madiu 27:57-61; Luke 23:50-56; Iyoni 19:38-42) \p \v 42 Ame maliyalinayana moe \w Sabati\w* ana katubayásina ana maliyalina\f ‡ \fr 15:42 \fk Atubayásina ana maliyalina\ft : Moe Paraide unana Diyuu idi Sabati moe ivatowo Paraide tutayana níyala isaliu ina Satade níyala isaliu.\f* go, tutayana níyala isaliu Diyuu idi Sabati ivatowo, tauna asa bogina lavilavi toina \v 43 Iyosepa guma Arimateya ina Pailato yaina. Iyosepayana Diyuu adi kotu ana tolovina tayamo go, maa yoina be nakae tomota siwowoine. Tauyana \w Yaubada ina kalibúbuna\w* ina sowóduwo ilootutae. Ame tauyana mana katepatu ina Pailato yaina ikawanoi idigo kana, \pm ‘Manakae? Kutagona Yeisu wowona akabi avaliwoge gea geya?’ \m \v 44 E kina go Pailato awanoiyana inove, ikainaopa kana, \pm ‘Iyaa! Yeisu bogina ikámasa?’ \m Tuwo tovayaviya adi tovakumgo tayamo iduduwe ima ilumadade kana, \pm ‘Ava tuta Yeisu ikámasa?’ \m \v 45 Tovayaviyayana kana, \pm ‘Maine bogina ikámasa.’ \m Tuwo Pailato itagona Iyosepa ina wowonayana ikabi inave. \v 46 Go Iyosepayana areko poowouna ime, e mana topaisewayao Yeisu wowona kerose goi sikaisobuye, arekoyana goi siutube. Siutube ikavava, sinave \w valiwoga tukubu\w* goi sisiu siyato. Tukubuyana boi gurewa sitavi. E wowonayana siyato ikavava, sisowóduwo go, gurewa gagaina gumogumoina sipuli tukubuyana tobuna sikaubode. \v 47 E kidi go Meri guma Magidara mana ebígana, tauyana Iyosese sinana, sina sigite nako goi Yeisu wowona bei siyato. \c 16 \ms1 Yeisu ina taoyamna tetelina \mr (Maki 16:1-20) \s1 Yeisu ámasa goi itaooyamna tetelina \r (Madiu 28:1-8; Luke 24:1-8; Iyoni 20:1-10) \p \v 1 E \w Sabati\w* ikavava, Meri guma Magidara mana ebígana, tauyana Yemesa sinana be nakae Sarome taiyao sina pútuma dedevina sigimone bego sima \w Yeisu\w* wowona sikatukoisi. \p \v 2 Tuwo wiki ana maliyalina vakuumgoina,\f ‡ \fr 16:2 \fk Wiki ana maliyalina vakuumgoina\ft : Kidi Diyuu idi wiki Sande goi ivatowo.\f* níyala matavivina ikaipodume goi vevinayadi sitáoya, madi pútuma sima sisowóduwo Yeisu ana \w valiwoga tukubu\w* goi. \v 3 Enao goi simamaima go, vevinayadi taudiva sibobóbwara kadi, \pm ‘Avatau tukubu tobuna ana kauboda gurewa bei ipuli manuda?’ \m \v 4 Siiketoiya go, sidobala sigite gurewayana bogina pulipulina! Tauna sikaliwoisa. Idi kaliwoisayana itoboine. Gurewayana gagaina toina! \v 5 Sima tukubuyana goi sisiu go, kakataidi goi tubuwau tayamo sigite iitusobu. Tauyana ana kwama poowouna be maanawena. Sigite, sikainaopa be nakae atedi iyova. \v 6 E tubuwauyana kana, \pm ‘Taabu kokaateyōva! Yeisu guma Nasareta tupaatukoina koolusale. Yaubada ámasa goi bogina ikaitáoe. Tauna Tauyana ameko geya. Ina kaba yata kogīte, daakakaina! Tauna taabu kokaateyōva, \v 7 go sem kōna \w Pita\w* nakae Yeisu ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* madabokidi kolatuwokōidi kami, \pi2 “Tauyana bei ivakumgo ina Galili\x † \xo 16:7 \xt Mad 26:32; Mak 14:28.\x* namliyeta baige komi kōna amoko goi bei kogite nakae boi bogina ilatuwokoimi.”’ \fig Meri guma Magidara mana ebígana tukubu goi sisiu go, anerose sigite iitusobu|src="C088psgr.tif" size="col" ref="16:5-7" \fig* \p \v 8 Tuwo tukubuyana goi sisowóduwo sisiya. Simalitatátava be nakae nukotodi siwówana. Sinonoina go, enao goi geya vatau tayaamo yaina sitalavaite idi matoita pasina. \s1 Yeisu ina sowóduwo Meri Magidara yaina \r (Madiu 28:9-10; Iyoni 20:11-18) \p [ \v 9 E tutayana wiki ana maliyalina vakuumgoina nobuyana giyaina, Yeisu ina taoyamna mlina goi igimisowóduwo Meri guma Magidara yaina. Meriyana sinaena boi nimatu \w dimoni\w* ainima aiyuwo sikaaiyaka go, Yeisu ivatapiyedi sisowóduwo. \v 10 Amo Meriyana itáoya ina tauyadi boi Yeisu sivaakitau yaidi. Kidi nava madi nuwomou Yeisu manuna sitaitáiya go, ina ilatuwokoidi \v 11 idigo kana, \pm ‘Yeisu maa yawoina ikaaiyaka. Bogina agite!’ \m Ago ina livala geya sinumiseyeta.\f ‡ \fr 16:11 \fk Ina livala geya sinumiseyeta\ft : Ame unana kidi Diyuu idi sinapu goi vavina anetava ina livala geya sinumiseyeta.\f* \s1 Yeisu iisowóduwo // ana tosabokuliyao adi taiyuwo yaidi tetelina \r (Luke 24:13-35) \p \v 12 E ame dogoiyadi mlidi Yeisu ina tovatotowanayao adi taiyuwo siiketoiya sinonoina bego ituli ta kasa goi go, Yeisu ituli ta maisina goi ivataoduwe adi taiyuwokova yaidi. \v 13 Sigite ikavava, sikaluvilamna sina Yerusalema goi sediyao silatuwokoidi go, kidi geya sinumisedita. \s1 Yeisu iisowóduwo ina tovatotowanayao yaidi tetelina \r (Madiu 28:16-20; Luke 24:36-49; Iyoni 20:19-23; Guinuwa 1:6-8) \p \v 14 Niga Yeisu ina tovatotowanayao yawou tayamo sikakáika go, matadi goi Yeisu ivataoduwe. Ivataoduwe go, geya idi numisamo pasina be nakae idi dabakasa pasina ibowoidi idigo kana, \pm ‘Komi manakae! Guna taoyamna mlina avataoduwegu sedao yaidi namliyeta moe sitalavaite yaimi go, geya konumisedita!’ \m \v 15 Tuwaina idigo kana, \pm ‘Kōna asa liliudi goi \w Vala Dedevina\w* kotalavāite tomota liliudi yaidi. \v 16 Avatauwa neta sinuumisegu be nakae adi \w sayóyova\w* sitagone, e tauyadi adi yava bei sibabane. Go avatauwa neta geya sinumiseguta, e nava Yaubada bei itakinoidi toogoyoidi, e adi liuna sibabane. \v 17 E guna tonumisayadi aba kinana toogagaidi bei siguinuwedi ame nakae: Yoigu goi bei dimoni sivatapiyedi, e tomota goi sisowóduwo. Bei itoboinedi ta kaníyana ta kaníyana goi sibobóbwara. \v 18 Neta moteta bolaausidi siyoisidi, geya sivailaita. Neta bwae bolaausina sinimnim, geya sikamaseta. Neta nimadi goi tokatówana sibisikonedi, bei siboboina.’ \s1 Yeisu ituko inonoina yábana tetelina \r (Luke 24:50-53; Guinuwa 1:9-11) \p \v 19 E tuwo tutayana ida Tomoya Yeisu ilatuwokoidi ikavava, Yaubada ikabi itukoe inave yábana goi, e wowoina basekoina Yaubada kakataina goi itusobu. \v 20 E kidi go ina tovatotowanayaoyadi sina asa liliudi goi Vala Dedevina sitalavaite tomota yaidi go, ida Tomoyayana taiyao sipaaisewa. Go Tauyana aba kinana goi idi livala ikamoitamoe tomota yaidi.]\f ‡ \fr 16:20 \ft Nakona ame tomwanayadi Maki geya iginidita, go sem tokaidámana tayamo ikatusavi.\f*