\id MAT Gumawana Translation Project [C.Olson draft #37 25-Jun-2018. Final read through 12-Sep-2017] \h MADIU \toc3 Mad \toc2 Madiu \toc1 Vala Dedevina Madiu Igini \mt1 Madiu \mt2 Vala Dedevina Madiu igini \is1 Livala Aba Vaita \ip Buki ame Yeisu ina tovatotówana tayamo yoina Madiu igini. Nakona tala 60 ina 65 go, nauyayanaidi goi igini. Tauyana youyuwoina moe Livai. Tauyana Diyuu tayamo go, ina paisewa moe takisi ana togogo. Tauna iivaníbita Diyuu yaidi takisi igogogo kidi da Roma manudi. Ina paisewayana pasina kidi Diyuu sikatae. \ip Madiu ina buki ame goi latuwona senao kidi Diyuu ivatulukoidi bego Yeisu moe Guyau, Yaubada ana Vadámana. Boi nimatu Yaubada ina tokabivalavalayao idi gínina goi sitalavaita bego Guyauyana bei ima. Ame bukiyana goi Madiu ilatuwokoida bego Guyauyana moe Yeisu. \iot Tétala Luluna \io1 1. Yeisu ina bíbina be ina katubayásina // ina paisewa manuna tetelina \ior 1:1—4:16 \ior* \io1 2. Yeisu ina vatulúkwana Yaubada ina bodao idi sinapu manuna \ior 4:17—7:27 \ior* \io1 3. Yeisu ina guinuwa be ina bóbwara goi // Yaubada ina togaga ivagitakoe \ior 7:28—10:42 \ior* \io1 4. Diyuu adi tolovinao Yeisu sivaakaleye tetelina \ior 11:1—13:52 \ior* \io1 5. Tomota idi nuwonúwana Yeisu manuna, maniyedi sinumise, maniyedi geya \ior 13:53—16:20 \ior* \io1 6. Yeisu ina tovatotowanayao ikatubaayasidi ina kámasa manuna tetelina \ior 16:21—18:35 \ior* \io1 7. Yeisu inonoina Yerusalema goi tetelina \ior 19:1—25:46 \ior* \io1 8. Yeisu ina kámasa be ina taoyamna tetelidi \ior 26:1—28:20 \ior* \c 1 \ms1 Yeisu ina bíbina be ina katubayásina // ina paisewa manuna tetelina \mr (Madiu 1:1—4:16) \s1 Yeisu ana liliu \r (Luke 3:23-38) \p \v 1 Buki ame moe \w Yeisu\w* \w Guyau\w* ana liliu bukina. Tauyana tubuna moe tokalibúbuna Devida\f ‡ \fr 1:1 \fk Tubuna moe tokalibúbuna Devida\ft : Tutayana kana, ‘Tubuna moe Devida’, moe ana yagoina nakae Yaubada ana Vadámana youyuwoina.\f* go, tubuna gagaina moe Eberamo. \p \v 2 Liliuyana ame nakae: \li1 Eberamoyana natuna Aisake. \li1 Aisakeyana natuna Yakobo. \li1 Yakoboyana natunao moe Yuda senao taiyao. \li1 \v 3 Yudayana natunao moe Peresi be Serako go, sinadi moe Temari; tauyana Totuyoyowo tayamo. \li1 Peresiyana natuna Esironi. \li1 Esironiyana natuna Eram. \li1 \v 4 Eramyana natuna Aminadabi. \li1 Aminadabiyana natuna Nakasoni. \li1 Nakasoniyana natuna Salimoni. \li1 \v 5 Salimoniyana natuna Boasa go, Boasayana sinana moe Reyabi;\x † \xo 1:5 \xt Iys 2:2-24.\x* tauyana Totuyoyowo tayamo. \li1 Boasa natuna Obedi go, Obediyana sinana moe Ruti; tauyana Totuyoyowo tayamo. \li1 Obedi natuna Diyesi. \li1 \v 6 Diyesiyana natuna moe tokalibúbuna Devida. \li1 Devidayana natuna moe Solomoni. Solomoniyana sinana moe Uriya\f ‡ \fr 1:6 \fk Uriya\ft : Uriya monena moe Patiseba go, tutayana Uriya ina ivayaviya Devida manuna, Devidayana imasisi Patiseba taiyao. Niga ina tovayaviyayao ilatuwokoidi Uriyayana sitagone yaviya goi ikámasa. Tuwo goyoyana nakae siguinuwe (2Sa 11:1—12:25).\f* kobuina. Kobuinayana Totuyoyowo tayamo. \li1 \v 7 Solomoniyana natuna Reyoboam. \li1 Reyoboamyana natuna Abiya. \li1 Abiyayana natuna Asepi. \li1 \v 8 Asepiyana natuna Iyosepata. \li1 Iyosepatayana natuna Yoram. \li1 Yoramyana natuna Usayau. \li1 \v 9 Usayauyana natuna Yotam. \li1 Yotamyana natuna Eyasi. \li1 Eyasiyana natuna Esakaiya. \li1 \v 10 Esakaiyayana natuna Manase. \li1 Manaseyana natuna Emosi. \li1 Emosiyana natuna Yosiyau. \li1 \v 11 Yosiyauyana natunao moe Yekonaya senao taiyao. \m Amo tutayana da Babiloni sima \w Isileli tubunao\w* sikabidi, sinavedi Babiloni goi sikaaiyaka. \p \v 12 E sinavedi Babiloni goi mlina: \li1 Yekonayayana natuna Salatiyeli ibíbina. \li1 Salatiyeliyana natuna Serubabela. \li1 \v 13 Serubabelayana natuna Ebiuda. \li1 Ebiudayana natuna Eliyakim. \li1 Eliyakimyana natuna Asora. \li1 \v 14 Asorayana natuna Sadoki. \li1 Sadokiyana natuna moe Ekim. \li1 Ekimyana natuna moe Eliuda. \li1 \v 15 Eliudayana natuna Eliyasa. \li1 Eliyasayana natuna Madani. \li1 Madaniyana natuna Yakobo. \li1 \v 16 Yakoboyana natuna moe Iyosepa, Meri monena. Meriyana goi Yeisu ibíbina go, Yeisuyana tomota sivayoko kina \w Guyau\w*. \p \v 17 Tauna Yeisu tubunao adi badabada ame nakae: \li1 Eberamo goi go, ima Devida goi moe malamalágata\f ‡ \fr 1:17 \fk Malamalágata\ft : Ame nakae Eberamo senao taiyao moe malamalágata tayamo go, natudiyao talamgogoidi, e moe malamalágata tayamo. Tubudiyao nakae malamalágata tayamo.\f* ana badabada yawou aivasi. \li1 Devida goi go, ima Isileli tubunao idi tuta sina Babiloni goi moe malamalágata ana badabada yawou aivasi. \li1 Idi tuta Babiloni goi go, ima \w Guyau\w* ina tuta moe nakae malamalágata ana badabada yawou aivasi. \s1 Yeisu ina bíbina tetelina \r (Luke 2:6-7) \p \v 18 E Yeisu \w Guyau\w* ina bíbina ame nakae: Sinana Meri Iyosepa ana \w kamatákwana\w* taiyao geya situyuwoita go, \w Baloma Kimaasabaina\w* ana kaiguyau goi Meri bogina gómana ibabane.\x † \xo 1:18 \xt Luk 1:27.\x* \v 19 E Meri monena Iyosepayana koroto \w tokibóbwata\w*. Tuwo geya latuwona Meriyana igieomaemae, tauna ina nuwonúwana bego ivaisobuyegau. \v 20 Moe manuna inuuwonúwana go, matana imasisi, e imasisi ikanamatáiya. Ina masisiyana goi ikanamimi. E ina kanamimiyana goi \w Yauwe\w* ina \w anerose\w* matabuwona isowóduwo ikatuwoini, idigo kana, \pm ‘Iyosepa, Devida tubuna, taabu kuumatōita bei Meri kukabi monem. Gamona sinaena gomanayana ibibíbina moe Baloma Kimaasabaina ina kaiguyau goi ima. \fig Iyosepa ina kanamimi goi anerose isowóduwo ikatuwoini|src="C053psgr.tif" size="col" ref="1:20" \fig* \v 21 E gómana koroto bei ivenatuni go, gomanayana kuvayou Yeisu.\f ‡ \fr 1:21 \fk Yeisu\ft : Ame youyana ana yagoina moe Yauwe iyava.\f*\x † \xo 1:21 \xt Luk 1:31.\x* Ina bodao idi goyo goi bei iyavedi.’ \m \v 22 E moe dogoiyadi liliudi sisowóduwo bego itoboine Yaubada ina \w tokabivalavala\w* ina talavaita imalatomotamna. Talavaitayana moe Yauwe ina vala boi italavaitedi idigo kana, \b \qc \v 23 ‘Kunōve! \qc Woiyai geya ana kanaotamo bei ikéuwama, \qc niga natuna koroto bei ivenatuni. \qc Go yoina bei sivayou Imanuweli.’\x † \xo 1:23 \xt Tat 28:8-9, 33:7-9, 40:34-35; Iyo 1:14; Nuw 21:3.\x* \qr Aiseya 7:14 \b \m Youyana ana kaigavila moe Yaubada kita taiyao. \v 24 E tuwo Iyosepa masisi goi itáoya, kaga Yauwe ina aneroseyana bogina ilaatuwoko nakae iguinuwe. Tuwo vavinayana ikabi monena \v 25 go, sakavaina geya ibisikoneyeta ana kadókana natuna ivenatuni. Ivenatuni ikavava, e Iyosepa ivayou Yeisu.\x † \xo 1:25 \xt Luk 2:21.\x* \c 2 \s1 Tonanamsa sima Tokalibúbuna // Yeisu yaina sisaakululu tetelina \p \v 1 E \w Yeisu\w* Bedeliyema goi ibíbina, moe Yudiya sinaena. Amo tutayana tolovina \w Erodi\w* nava iilovina. Yeisu ina bíbina mlina utuna adi tonanamsa ma matabuwodi bomatu goi sima Yerusalema. \v 2 Sima, silumadádana kadi, \pm ‘Komi \w Diyuu\w* imi Tokalibúbuna bogina ibíbina go, Tauyana nako? Ina utuna kagite ituko, e kasabokuliye kama bei Tauyana yaina kasakululu. Tauna kulatuwokōima Tokalibubunayana nako ikaaiyaka.’ \fig Utuna adi tonanamsa utuna tayamo sisabokuliye sina Yerusalema goi|src="IB-004gr.tif" size="col" ref="2:1-2" \fig* \m \v 3 E lumadadanayana tolovina Erodi inove, toinina ina lovina manuna ikateyova go, kidi da Yerusalema liliudi atedi siyova unana nakona bei kaga iguinuwe yaidi. \v 4 Tuwo Diyuu adi \w Tonúwala\w* Gagaidi be Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao madabokidi ikaunokunokudi sima ilumadadedi idigo kana, \pm ‘\w Guyau\w*, \w Yaubada ana Vadámana|lemma="Guyau"\w*, nako bei ibíbina?’ \m \v 5 E tauyadi kadi, \pm ‘Yudiya asaina Bedeliyema goi. Moe nakae Yaubada ina \w tokabivalavala\w* igini kana, \b \q1 \v 6 “Bedeliyema e, \qc Kom asa giyaina Yuda ina poyapoya\f ‡ \fr 2:7 \fk Yuda ina poyapoya\ft : Isileli natuna tayamo moe Yuda. Go niga Yuda tubunao adi dala yoina Yuda. Boi tutayana Isileli tubunao Kenani goi sisiu, poyapoya tayamo moe Yuda tubunao idi kaba lovina, e amoko goi sikaaiyaka. Go Yeisu ana tuta amo poyapoyayana yoina Yudiya (Luk 1:39).\f* goi go, \qc tuwo Yuda ana tolovinao gagaidi liliudi matadi goi \qc kom asa vakuumgoina. \qc Moitamo. Kom goi Tokalibúbuna tayamo bei itáoya. \qc Tauyana guna bodao \w Isileli tubunao\w* \qc bei ivakededi \w sipi\w* ana tomatakavata nakae.”’ \qr Mikayau 5:2 \b \p \v 7 E tuwo kina go Erodiyana inuwonúwana, geya, tonanamsayadi iduduwegaudi sima, e ilumadadedi utunayana manuna bego iyagoidoko ava tuta igimisowóduwo sigite. \v 8 Silatuwoko ikavava, Erodiyana idigo kana, \pm ‘Kōna gomanayana kolusaledōko. E tutayana kobabane, kōma kolatuwokōigu bei yau nakae ana asakululu Tauyana yaina.’ \m Ilatuwokoidi ikavava, ietunedi sina Bedeliyema. \p \v 9 E tolovina Erodi ina livalayana sinove, sisowóduwo go, sikainaopa unana utunayana boi sigite itukotuko matabuwona aiyuwoina isowoduwomna! Tuwo ivakededi sina go, vada tayamo yatanaina goi isayata. Vadayana sinaena gómana ikaaiyaka. \v 10 E utunayana sigite, siuyáwana, to siuyáwana gagaina toina. \v 11 Tuwo sina vadayana goi sisiu, gomanayana sigite sinana Meri taiyao. Sigite, aedi sivatugúyala, sisakululu gomanayana yaina. Sisakululu ikavava, idi esaesa dedeogaidi sikatupaevedi go, idi yabobona sikabidi, sikasaledi gomanayana yaina. Yabobonayadi moe \w goura\w*, aidekoko sisina be alovamamaina sisina. \v 12 Niga idi tuta aluvila, sikanamimi go, idi kanamimiyadi goi Yaubada ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Taabu kokaaluvīla kononōina Erodi yaina.’ \m Tuwo sitáoya, ituli ta kenao goi sikaluvila sina idi kasa. \s1 Kidi Iyosepa sisiya sina Itipita goi // namliyeta sikaluvilamna sina Nasareta tetelina \p \v 13 E tonanamsayadi sikaaluvila go, Iyosepa imasisi, ikanamimi. Ina kanamimiyana goi \w Yauwe\w* ina \w anerose\w* matabuwona isowóduwo Iyosepa ikatuwoini idigo kana, \pm ‘Iyosepa, kutāoya! Gómana ma sinana kwabīdi go, kosīya kōna Itipita goi. Amoko goi kokaaiyāka ana kadókana alatuwokoim. Erodi ina tovayaviyayao bei ilatuwokoidi sina gomanayana silusale bego sikaumate.’ \p \v 14 E tuwo moitamo nava sabamgo tauyana ikabitaotáoya gomanayana ma sinana ikabidi, taiyao sina Itipita. \fig Iyosepa Yeisu ma sinana Meri ikabidi, taiyao sisiya sina Itipita|src="C058psgr.tif" size="col" ref="2:14" \fig* \v 15 Amoko goi sikaaiyaka ana kadókana Erodi ikámasa. Moeko goi kaga Yauwe ina tokabivalavala goi itaalavaite itoboine imalatomotamna. Livalayana kana, \b \qc ‘Itipita goi natugu aduduwevile.’ \qr Oseya 11:1 \b \p \v 16 E niga kina Erodi livala inove bego tonanamsayadi sikatubau, tuwo gamona igoyo toina. E ina tovayaviyayao ietunedi sina Bedeliyema be nakae asa giyaidi liliudi kikina goi gogómana koroto adi tala aiyuwo nakae kana isou ina liliudi sikaumatedi. Moe unana boi tonanamsayadi Erodi silatuwoko ava tuta utunayana sigimigite go, moe tala aiyuwo sikavava bogina. \v 17 Amoko goi tokabivalavala Yeremaya ina livala imalatomotamna, tauyana idigo kana, \b \qc \v 18 ‘Níyana tayamo Rama goi sinove, \qc vataitáiya be ategeda gagaina. \qc Moe Reitiyeli itaitáiya natunao pasidi. \qc Natunao sikavava, \qc tauna geya latuwona tomota sivayole.’ \qr Yeremaya 31:15 \b \p \v 19 E Erodi ina kámasa mlina Iyosepa nava Itipita goi ikaaiyaka go, tuta tayamo imasisi, ikanamimi. Ina kanamimiyana goi Yauwe ina anerose matabuwona isowóduwo ikatuwoini \v 20 idigo kana, \pm ‘Kutāoya! Gómana ma sinana kwabīdi, kokaluvīla kōna \w Isileli\w* goi. Tauyadi boi sipooikíkina bego gomanayana sikaaumate bogina sikámasa.’\x † \xo 2:20 \xt Tat 4:19.\x* \p \v 21 E tuwo moitamo tauyana itáoya, gómana ma sinana ikabidi, sikaluvilamna sina Isileli goi. \v 22 E sima go, Iyosepayana vala inove bego Erodi ana katumapu moe natuna Arekeleo Yudiya goi iilovina. Tuwo imatoita; geya latuwona sina amoko. E sabamgo tayamo imasisi, ikanamimi go, ina kanamimiyana goi Yaubada isowóduwo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Taabu kunonōina Yudiya goi.’ \m Tuwo Iyosepa itáoya, gómana ma sinana ikabidi, sina Galili dadavina. \v 23 Dadavayana goi sina asa tayamo yoina Nasareta; amoko goi silokasa.\x †a \xo 2:23 \xt Mak 1:24; Luk 2:39; Iyo 1:45.\x* Moeko goi itoboine tokabivalavala idi livala boi sitalavaaitedi simalatomota. Sidigodigo bego Tauyana siduduwe guma Nasareta.\f ‡ \fr 2:23 \fk Guma Nasareta\ft : Nasareta Diyuu niyadi kadi, ‘Natzarah.’ Ame ana taiyakeka nakae natzer. Natzer ana yagoina moe labosúsuwo. Tauna tutayana Madiu livala guma Nasareta igini moe ana yagoina nakae Aiseya 11:1 kana, ‘Aimtuya goi ilabosúsuwo.’ Moe livalakaibala bego Yeisu Devida tubuna o kada, ‘Tauyana Guyau, Yaubada ana Vadámana.’\f*\x †b \xo 2:23 \xt Ais 11:1.\x* \c 3 \s1 Iyoni tosayóyova ina katubayásina // Yeisu ina sowóduwo manuna \r (Maki 1:1-8; Luke 3:1-9; Iyoni 1:19-28) \p \v 1 E sikaaiyaka aaa, gomanayana bogina ikaitubuwaumatuwo. E amo tutayana \w Iyoni\w* tosayóyova ina Yudiya yoyowoina goi tomota yaidi itaalavaita \v 2 idigo kana, \pm ‘Kotugavīla! \w Yaubada ina kalibúbuna\w* bogina imaiyaba bei itoboinemi kosiu.’\x † \xo 3:2 \xt Mad 4:17; Mak 1:15.\x* \m \v 3 Ame tauyana manuna \w tokabivalavala\w* Aiseya boi nimatu bogina igini idigo kana, \b \qc ‘Toduduwo niyana gagaina yoyowo goi iiduduwo kana, \qc “\w Yauwe\w* ina kenao kounāi \qc be nakae kokitotomōi!”’ \qr Aiseya 40:3 \b \p \v 4 E kina go Iyoniyana ana kwama moe Yaubada ina tokabivalavala ana kwama nakae tuta liliuna ilosilosi. Ana kwamayadi \w kameri\w* unuununa goi siwodugudi. Ana gadíwana tolobona goi moe yoguyogu sakavaina.\x † \xo 3:4 \xt 2To 1:8.\x* Ago avana moe \w tatabole\w* be mokava. \fig Tatabole|src="HK00059B.TIF" size="col" ref="3:4" \fig* \p \v 5 E tuwo Iyoni itaalavaita go, da Yerusalema be tomota madabokidi Yudiya dadavina goi be nakae tomota asa liliudi sákala Iyoridani kikina goi sima tauyana sitaiyakeke \v 6 be nakae idi goyo sitalavaitedi namliyeta bwae Iyoridani goi \w isayoyoidi|lemma="Sayóyova"\w*. \p \v 7 E Iyoniyana ikandobala \w Parisi\w* be \w Sadusi\w* badabadaidi igitedi simamaima; latuwodi adi sayóyova go, ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Komi siyasiyaimi moteta nakae!\x † \xo 3:7 \xt Mad 12:34, 23:33.\x* Manakae? Konuwonúwana bego sayóyova kaka goi itoboinemi Yaubada ina egamogamogu imamaima yaina kosiya ae? Sayóyova kaka geya ivaitemita! Mainao imi goyo goi kotugavīla! \v 8 Tauna neta sayóyova vavagimi koma bego Yaubada ina egamogamoguyana yaina kosiya, e mainao imi tugavilayana goi keuwoimi dedevidi koguinuwēdi. \v 9 Ago taabu taumiva kodigoopopōita kami, \pi2 “Kai tuwo unana kai Eberamo tubunao, tauna liuna bei geya kababaneyeta.” \pmo Nakae geya go, ame alatuuwokoimi konōve: Eberamo tubunaoyadi kaga? Yaubada itoboine gurewa ame ikabidi, e Eberamo tubunao imadagidi. Tauna neta komi Eberamo tubunao, moe geya ivaitemita.\x † \xo 3:9 \xt Iyo 8:33.\x* \v 10 E Yaubada ina egamogamoguyana kíyama nakae. Kiyamayana bogina alova lamdi goi iyokaabubune, tauna ava kalovava neta sikéuwo goyogoyo, bei itaunanedi go, ikabidi ilavedi yeu goi igabudi.\x † \xo 3:10 \xt Mad 7:19.\x* Tauna nakae ina egamogamogu giyakainava isowóduwo yaimi neta geya kotugavileta. \pm \v 11 Yau bwae goi asaayoyoimi. Moe imi tugavila ana kaba kinana. Go koroto tayamo mligu goi imamaima itobukukuyuigu;\x † \xo 3:11 \xt Mak 1:7; Luk 3:16; Iyo 1:15,30.\x* nakae geya itoboineguta bei ana sendoro akavaledi unana yau sobuyekoina. Tauyana \w Baloma Kimaasabaina\w* be yeu sabeninimina goi bei isayoyoimi. \v 12 Tauyana ina kaba takínona\f ‡ \fr 3:12 \fk Ina kaba takínona\ft : Ame poke gagaaina nakae takínona manuna. Mainao witi ma saakavaina sikaaiyaka go, bulumakau sivakavatedi ana kadókana sakavaidi sivapavepavedi. Ikavava, witi kutukutuna be nakae mosamosaina taiyao sikaaiyaka. Tauna pokeyana sikabi kutukutu mosamosa taiyao sikalalagasi. Tutayana sikalalagasi, yagira mosamosa iyawoisave ibala ina masigava goi itowo go, kutukutu sisou poyapoya goi unana simoumou.\f* bogina iyokaabubune; giyakainava bei \w witi\w* kutukutuna be mosamosaina itakinodokoidi. Ikavava, ana kutukutu bei ikabidi, ina sánala goi idodoidi go, mosamosayana, bei ikabidi yeu aiyako vaatayaina goi igabudi.’ \s1 Yeisu ana sayóyova tetelina \r (Maki 1:9-11; Luke 3:21-22) \p \v 13 Amo lavayana \w Yeisu\w* itáoya Galili goi ina sákala Iyoridani bei Iyoni goi isayóyova. \v 14 E kina go Iyoniyana ipoikíkina Yeisu isanabode kana, \pm ‘Itoboine yau kusayoyoigu go, kom kuma bego asayoyoim?’ \m \v 15 E tuwo kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Ame tuta kutagōna kusayoyoigu. Moe nakae Yaubada ina nuwonúwana madabokina ina yava ana kenao manuna bei takibobosidoko.’ \m Tuwo moitamo itagona. \v 16 E Yeisu ana \w sayóyova\w* mlina mainao bwae goi isinalaga go, Yaubada matabuwona yábana ikatupáeve. Yeisu ikandolaga, Yaubada Balomaina igite, ana kaigigita bunabuna nakae isou imamaima Tauyana goi itowo. \v 17 Níyana tayamo matabuwona yábana goi itumasobu idigo kana, \pm ‘Moe natugu guna kakaya. Tauyana auyaonedoko.’\x † \xo 3:17 \xt Abv 22:2; Sam 2:7; Ais 42:1; Mad 12:18, 17:5; Mak 1:11; Luk 9:35.\x* \c 4 \s1 Yeisu ana vakakona tetelina \r (Maki 1:12-13; Luke 4:1-13) \p \v 1 E tuwo \w Baloma Kimaasabaina\w* \w Yeisu\w* ivakede sina yoyowo goi bei \w Totagíwaya\w* ima ivakakone.\x † \xo 4:1 \xt Ibe 2:18, 4:15.\x* \v 2 Sina yoyowo goi, Yeisu maliyalina 40 be sabamgo 40 idiiyakímwana go, maliyalinayadi mlidi loga bogina ikámasa. \v 3 Ma logaaina go, kina Tovakakonayana ima idigo kana, \pm ‘Kom moitamo Yaubada Natuna ae? Tauna gurewa ame kulovinaēdi bego simalakawoinu.’ \m \v 4 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Geya! \w Gínina Kimaasabaina\w* goi idigo kana, \b \pi3 “Geya awoinu kaka goi kita tomota yawoida bei dedevidi, go sem Yaubada ina livala liliudikova takabikaonedi, e bei yawoida dedevidi.”’ \qr Atukeda 8:3 \b \p \v 5 E tuwo Totagiwayayana itáoya, Yeisu ikabi itukoe inave \w asa kimaasabaina\w* goi. Asayana moe Yerusalema. E Yerusalema goi inave Yaubada ina Vada Kimaasabaina goi imwerae, e Vadayana yatana toina goi iyato. \v 6 Maeko goi idigo kana, \pm ‘Bego kom moitamo Yaubada Natuna ae? Tauna ameko goi kupēla kusōu go, geya kuvailaita. Moe moitamo. Gínina Kimaasabaina idigo kana, \b \qc “Yaubada ina \w aneroseyao|lemma="Anerose"\w* ilovinaedi \qc bei simatakavatem. \qc Nimadi goi bei siyoisim, \qc govila bei gurewa goi aem isaiko.”’ \qr Same 91:11-12 \b \m \v 7 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Go aiyuwoina Gínina Kimasabainayana idigo kana, \b \pi3 “\w Yauwe\w* imi Yaubada taabu kovaakakōne.”’\x † \xo 4:7 \xt Tat 17:2.\x* \qr Atukeda 6:16 \b \p \v 8 Aiyuwoina Totagiwayayana itáoya, Yeisu ikabimnei, itukoe koya maanawena yatana goi go, aba lovina liliuna poyapoya goi madi esaesa adi \w káeyana\w* ivatuluko. \v 9 Tuwo idigo kana, \pm ‘Neta aem kuvatugúyala be kusakululu yau yaigu, e aba lovina ame liliudikova bei avinim.’ \m \v 10 Go kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Kaleya, kom kusīya! Gínina Kimaasabaina idigo kana, \b \pi3 “Moe Yauwe ida Yaubada yaina tasaakulūlu be anetava yaina tataaimāmina.”’ \qr Atukeda 6:13 \b \p \v 11 E tuwo Totagiwayayana itáoya, Yeisu ikalave go, anerose sima Yeisu simataakavate. \s1 Yeisu ina paisewa ivatowo \r (Maki 1:14-15; Luke 4:14-15) \p \v 12 E Yeisu vala inove bego \w Iyoni\w* bogina siyoisi deri goi sivaisiu, tuwo itáoya Yudiya ikalave go, ikaluvilamna ina Galili dadavina. Amoko goi mainao ina Nasareta.\x † \xo 4:12 \xt Mad 14:3; Mak 6:17; Luk 3:19-20.\x* \v 13 Go Nasaretayana goi geya ikaiyakoita, go sem ina Kapaneumi goi ilokasa.\x † \xo 4:13 \xt Iyo 2:12.\x* Kapaneumiyana moe Galili Bwaena kikina go, Sebuloni tubunao be nakae Napatali tubunao idi kaba lovina sinaedi. \v 14 Yeisu ina lokasayana goi \w tokabivalavala\w* Aiseya ina livala imalatomotamna nakae boi idigo kana, \b \qc \v 15 ‘Sebuloni tubunao be nakae Napatali tubunao \qc idi poyapoya moe négwasa kikina, \qc sákala Iyoridani kótala dadavina. \qc Moe Galili goi kidi \w Totuyoyowo\w* sikaaiyaka. \qc \v 16 Tomotayadi kokonótuya goi sikaaiyaka \qc moe nakae amasa vata kikina goi go, \qc mavada gagaaina bogina sigite. \qc Mavadayana moe Yaubada ina yava \qc ikaiwoduwe yaidi.’ \qr Aiseya 9:1-2 \ms1 Yeisu ina vatulúkwana // Yaubada ina bodao idi sinapu manuna \mr (Madiu 4:17—7:27) \s1 Yeisu ina paisewa Galili goi \r (Maki 1:16-20; Luke 5:1-11, 6:17-19) \p \v 17 E tuwo Yeisu ina talavaita ivatowo idigo kana, \pm ‘Kotugavīla! \w Yaubada ina kalibúbuna\w* bogina imaiyaba bei itoboinemi kosiu.’\x † \xo 4:17 \xt Mad 3:2.\x* \p \v 18 E Yeisu Galili Bwaena labutabutaina goi iivayali go, koroto maa siyana igitedi; tayamo yoina Saimoni go, youyuwoina moe \w Pita\w*, e siyana yoina Anduru. Adi taiyuwokova idi úwata bwae goi silavelave. Bogina koyagoi. Tauyadi toúwata. \v 19 E igitedi, ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kōma kosabokuliyēgu bei avayokoimi tomota adi touwatayao.’ \m \v 20 E tuwo moitamo kidi mainao sitáoya, idi úwata sikalave go, Yeisu sisabokuliye. \v 21 Tauyadi sivayalikova go, Yeisu ikandobala ituli ta korotova adi taiyuwo igitedi, koroto tayamo maa siyana. Moe Sebedi natunao Yemesa be Iyoni. Tauyadi tamadi taiyao oga goi idi úwata siyaanumedi. Yeisu igitedi, iduduwedi idigo kana, \pm ‘Komi kōma kosiukōigu!’ \m \v 22 E moitamo kidi mainao sitáoya, idi oga be nakae tamadi sikalavedi go, Yeisu sisabokuliye. \p \v 23 Galili ana madabokina goi Yeisu ivanibiníbita go, \w Diyuu idi kaba tugúguna\w* tamo tamo goi ivaatulúkwana be nakae Yaubada ina kalibúbuna Valena Dedevina itaalavaite. Tauyadi neta ituli ta visiyava siyooisidi be nakae tokatówana liliudi ikidedeevinedi.\x † \xo 4:23 \xt Mad 9:35; Mak 1:39.\x* \fig Yeisu tokatówana ikidedevinedi|src="BA03024BW.tif" size="col" ref="4:23" \fig* \v 24 Tauna Tauyana valena inúnuwo Siriya ana madabokina goi. Boda sinove, tuwo idi togogolatayao, idi yaluwoyao be nakae kidi naagovaidi liliudi simedi Tauyana yaina. Togogolatayaoyadi ame nakae: Maniyedi madi vísiya, maniyedi madi gedageda, maniyedi madi pem. Madabokiidi simedi Tauyana ikidedevinedi. \v 25 Boda gagaina sima sisabokuliye. Bodayadi da Galili, da Dekapoli, da Yerusalema nakae Yudiya ana madabokina be kidi Iyoridani go, bomatu dadavina asaina madabokidi goi sima. \c 5 \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Tomota adi dedevina manuna \r (Luke 6:20-23) \p \v 1 E bodayadi \w Yeisu\w* igitedi, tuwo ituko ina koya goi itusobu go, ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* mlina goi sima. \v 2 Sima, ivatowo ivatulukoidi, idigo kana, \b \qc \v 3 ‘Avatauwa komi balomaimi goi kootokai, \qc e komi Yaubada ina bodayauwo bei ikalibubumi, \qc tauna ami dedevina bogina koobabane. \qc \v 4 Avatauwa komi mami kategeda, \qc e Yaubada bei ikipaiwolemi,\x † \xo 5:4 \xt Ais 61:2.\x* \qc tauna ami dedevina bogina koobabane. \qc \v 5 Avatauwa komi sakuululumi, \qc e Yaubada poyapoya ame ana madabokina \qc bei ivinimi imi kaba lovina,\x † \xo 5:5 \xt Sam 37:11.\x* \qc tauna ami dedevina bogina koobabane. \qc \v 6 Avatauwa komi balomaimi siikaloga \qc nakae maemi siyapayápasa \qc Yaubada ina kivavasa manuna, \qc e Yaubada bei ivauyaonemi,\x † \xo 5:6 \xt Ais 55:1-2.\x* \qc tauna ami dedevina bogina koobabane. \qc \v 7 Avatauwa komi neta tonuwokapisi, \qc e Yaubada bei inuwokapisiyemi, \qc tauna ami dedevina bogina koobabane. \qc \v 8 Avatauwa komi neta nuwomi maavadaidi, \qc e Yaubada bei kogite.\x † \xo 5:8 \xt Sam 24:3-4.\x* \qc Tauna ami dedevina bogina koobabane. \qc \v 9 Avatauwa komi neta tomota adi tovagudagúdala, \qc e Yaubada bei ivayokoimi kina natunao. \qc Tauna ami dedevina bogina koobabane. \qc \v 10 Avatauwa komi neta tomota sivakaleyemi \qc imi kibóbwata pasina, \qc e komi Yaubada ina bodayauwo bei ikalibubumi.\x † \xo 5:10 \xt 1Pi 3:14.\x* \qc Tauna ami dedevina bogina koobabane. \b \pm \v 11 Tutayana tomota sikaogoyoemi, siyogedegedemi, o idi pola goi siwowokoimi imi numisa yau yaigu pasina,\x † \xo 5:11 \xt 1Pi 4:14.\x* e ami dedevina bogina koobabane. \v 12 Tutayana nakae siguuinuwe yaimi, komi ami vaiwówana yábana goi bei gagaina. Tubumiyao boi nimatu idi sinapu nakae. Yaubada ina \w tokabivalavala\w* siyogedegededi go, kidi tokabivalavalayadi adi vaiwówana dedevina sibabane.\x † \xo 5:12 \xt 2Te 36:16; Gui 7:52.\x* E komi nakae bei koobabane. Tauna kouyāwana gagaina.’ \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Yaubada ina bodayauwo soroti be mavada nakae \r (Maki 9:50; Luke 14:34-35) \m \v 13 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Komi da poyapoya adi \w soroti\w*\f ‡ \fr 5:13 \fk Soroti\ft : Ame livalakaibala go, ana yagoina geya imavadeta. Tayamo ana yagoina nakona Yeisu ina tonumisayao da poyapoya sowodi. Aiyuwoina Yeisu ina tonumisayao da poyapoya adi dedevina manuna nakae soroti awoinu ana káika ivaite. Aitonina ana yagoina nakona nanamsa. Yeisu ina tonumisayao goi da poyapoya Yaubada ina nanamsa sibabane.\f* nakae. Go neta sorotiyana ina togaga bogina ikavava, manakaena idedevinamna? Geya ae? Geya basabasainamo dogoi liliudi manudi. Tuwo kolaveyāmo moetala goi tomota sivakavate. \pm \v 14 Komi da poyapoya adi mavada nakae,\x † \xo 5:14 \xt Iyo 8:12, 9:5.\x* tauna tomota itoboinedi sigitemi. Asa tayamo koya yatana goi ikaaiyaka nakae. Geya itoboinemita bei asayana kovamou. \v 15 Nakae geya vatau tayaamo ina rampa igabu go, bayao goi ivatum,\x † \xo 5:15 \xt Mak 4:21; Luk 8:16, 11:33.\x* go sem ikabi rampa ana kaba yata yatana iyato, e bei vada sinaena itapasigi tomota liliudi adi mavada. \v 16 Komi nakae. Imi mavada kokaiwoduwēdi sininínima tomota matadi goi bei imi guinuwa dedevidi sigitedi, e Tamada guma yábana ina togaga ana \w káeyana\w* bei sikamoitamoe.’\x † \xo 5:16 \xt 1Pi 2:12.\x* \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Yeisu tokabivalavala idi livala adi kaba kamoitamo \m \v 17 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Taabu konuwonūwana bego yau ama \w Yaubada ina Katukeda\w* o Yaubada ina tokabivalavalayao idi vatulúkwana atauwedi. Geya kada ama bego atauwedi geya, go sem yau ama bei kaga liliuna boi sitalavaaitedi yaimi, yau goi simalatomota. \v 18 U ame pasina ama go, ame alatuuwokoimi konōve: Yaubada ina Katukedayana goi geya tayaamo kaga giyaina bei itagau ana kadókana yábana be poyapoya sitagau be nakae ana kadókana kaga liliuna Atukedayana goi simalatomota dókana.\x † \xo 5:18 \xt Luk 16:17.\x* \v 19 Tauna avatau neta lovina tayamo giyaina Yaubada ina Katukeda goi ikapipilave be nakae tomota ivatulukoidi nakae siguuinuwe, e \w Yaubada ina kalibúbuna\w* goi bei ivayoko tauyana toosobuna. Go avatau neta lovinayadi Yaubada ina Katukeda goi be tokabivalavala idi gínina goi ikabikaonedi be nakae tomota ivatulukoidi sikabikaonedi, Yaubada ina kalibúbuna goi bei ivayoko tauyana toolagaina. \v 20 Moitamo. Ame alatuuwokoimi konōve: Itoboine imi kibóbwata Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be nakae \w Parisi\w* idi kibóbwata ikalisave. Go geya, e Yaubada ina bodayauwo geya kosiiukoidi bego ikalibubumi.’ \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Egamogamogu be abivekoveko manudi \m \v 21 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Komi bogina koyagoi bego tubudao adi lovina Yaubada ivinidi kana, \b \pi3 “Taabu kokaaumāta.” \qr Tateta 20:13; Atukeda 5:17 \b \pm Tuwo avatau neta ikaumata, Yaubada ina liuna bei ibabane.\x † \xo 5:21 \xt Atu 16:18.\x* \v 22 Go ame yau alatuuwokoimi konōve: Lovinayana ana yagoina toina ame nakae: Avatau neta siyana iegamogamoguye, e Yaubada ina liuna bei ibabane. Avatau neta siyana ilatuwoko kana, “Dabam ipatu”, kotu bei ibabane. Avatau neta siyana ilatuwoko kana, “Kom kuyaluwo”, \w asagabugabu\w* bei ibabane. \pm \v 23 E tauna neta imi vininabeso komedi \w aba kasala\w* goi bego kokasaledi Yaubada yaina go, siyami ina egamogamogu yaimi goi konuwopeye, \v 24 e amoko aba kasalayana goi imi vininabeso koyatōidi go, kōna konūwala siyami yaina namliyeta baige kokaluvīla kōma imi vininabesoyadi kokasalēdi Yaubada yaina. \pm \v 25 Tutayana imi kaleya taiyao kononoina kotu ana totakínona manuna, woilīmi imi bágala kokitotomōi, govila bei tauyana inavemi kotu ana totakínona yaina. Ago totakinonayana bei ina tovaita ilatuwoko ikabimi, deri goi ivaisiumi. \v 26 U, moe bei isowóduwo go, ame alatuuwokoimi konōve: Amoko goi geya koosowóduwo ana kadókana imi rowaga madabokiina koyotuli.’ \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Roerata manuna \m \v 27 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Lovina tayamo bogina koyagoi kana, \b \pi3 “Taabu korooerāta.” \qr Tateta 20:14; Atukeda 5:18 \b \pm \v 28 Go ame yau alatuuwokoimi konōve: Lovinayana ana yagoina toina ame nakae: Avatau neta vavina imatakililiyeyamo, bogina nuwona goi iroerata. \v 29 E ava mátana ami píkwana ana toyomátula, nakona matakakataimi, e kokipōsi, kokalāve. Neta talaimi tayamo itagau, moe dedevina go, neta matami aiyuwo adi goyo pasidi wowomi madabokina silave asagabugabu goi sikaiyako vata, e moe igoyo toina.\x † \xo 5:29 \xt Mad 18:9; Mak 9:47.\x* \v 30 Ava nímana ami píkwana ana toyomátula, nakona nimakakataimi, e kokūpo kokalāve. Neta nimami tayamo itagau, moe dedevina go, neta nimami aiyuwo adi goyo pasidi wowomi ana madabokina silave asagabugabu goi sikaiyako vata, moe igoyo toina.’\x † \xo 5:30 \xt Mad 18:8; Mak 9:43.\x* \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: Vaisobu manuna \r (Madiu 19:9; Maki 10:11-12; Luke 16:18) \m \v 31 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘E lovina tayamo bogina koyagoi kana, \b \pi3 “Ava koroto neta monena ivaisobuye, pwepwa goi ana katae italavāite monenayana yaina.”\x † \xo 5:31 \xt Mak 10:4.\x* \qr Atukeda 24:1 \b \pm \v 32 o ame yau alatuuwokoimi konōve: Lovinayana ana yagoina toina ame nakae: Ava koroto neta monena geya iroerateta go, ivaisobuyebeso, e ina vaisobubesoyana pasina monena iroerata. Ava koroto neta vavina vaaisobuna inai, bogina iroerata.’\x † \xo 5:32 \xt 1Ko 7:10-11.\x* \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Bóbwara moitamo manuna \m \v 33 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Aiyuwoina tubudao idi lovina boi Yaubada ivinidi bogina koyagoi, kana, \b \pi3 “Taabu nimami kokatulagata polapōla, go sem imi katótula \w Yauwe\w* yaina koguinuwēdi.”\x † \xo 5:33 \xt Yoy 30:2; Atu 23:21.\x* \qr Vininabeso 19:12 \b \pm \v 34 Go ame yau alatuuwokoimi konōve: Lovinayana ana yagoina toina ame nakae: Nimami taabu kokatulaagasīdi. Geya kada tayaamo kaga itoboinemi kovatoi bego imi livala ana kamoitamo manuna unana kaga liliuna Yaubada ina kaba lovina. Neta yábana kovatoi, geya itoboineyeta unana moe Yaubada kebana esaaesaina.\x † \xo 5:34 \xt Ais 66:1; Mad 23:22.\x* \v 35 Neta poyapoya kovatoi, geya itoboineyeta unana ame Yaubada aena ana kaba yata.\x †a \xo 5:35 \xt Sam 48:2; Ais 66:1.\x* Neta Yerusalema kovatoi, geya itoboineyeta unana amo Tokalibúbuna Toolagaina ina kasa.\x †b \xo 5:35 \xt Sam 48:2.\x* \v 36 Neta toinimi dabami kovatoi, geya itoboineyeta unana moe Yaubada ina kaba lovina. Komi geya kolovineta neta kokawou o kunumi sikalakoiwo. \v 37 E kobōbwara moitamo tuta liliuna. Imi bobwarayana goi kami, “Moitamo.” O kami, “Geya.” Ame tauna. Go neta tuwaina, e moe Togoyoinayana goi ima.’\x † \xo 5:37 \xt Yem 5:12.\x* \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Tomota idi goyo adi katumapu manuna \r (Luke 6:29-30) \m \v 38 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Lovina tayamo bogina koyagoi, kana, \b \pi3 “Avatau neta siyana matana ikaigoyai, e tobugoyoyana matana kokaigoyāi. Neta salana, e salana.”\x † \xo 5:38 \xt Vin 24:20; Atu 19:21.\x* \qr Tateta 21:24 \b \pm \v 39 Go ame yau alatuuwokoimi konōve: Lovinayana ana yagoina toina ame nakae: Toogoyoidi taabu kokatuumapūdi, go sem avatauwa neta padipadimi kakataimi sikailavako,\f ‡ \fr 5:39 \fk Padipadimi kakataimi sikailavako\ft : Kidi idi sinapu ame nakae: Avatau neta padipadimi kakataimi ikailavako nimana goi moe nakae aba omayamaya.\f* e padipadimi kekelimi kotagōne nakae sikailavako. \v 40 Avatauwa neta siekotuyemi bei ami kwama sikabidi, kovinīdi go, ami tanigo nakae kotagōne taiyao sikabidi. \v 41 Ava tovayaviya neta ilovinaemi konana kokavale kona asa tayamo goi, e nakae koguinūwe go, kotagōna kokavale kona asa aiyuwoina goi. \v 42 Avatauwa neta sikawanoiyemi, e kovinīdi. Nakae avatauwa neta latuwodi bego konami sikatoguye, taabu kovaagagāle.’\x † \xo 5:42 \xt Atu 15:8.\x* \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Ida kaleyayao adi matakoi manuna \r (Luke 6:27-28,32-36) \m \v 43 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Lovina tayamo bogina kooyagoi, lovinayana kana, \qt “Siyami komataakoīye”\qt*\x † \xo 5:43 \xt Vin 19:18; Mad 19:19, 22:39; Mak 12:31,33; Luk 10:27; Rom 13:9; Gal 5:14; Ibe 13:1; Yem 2:8.\x* go, imi kaleya kokaolilīve. \v 44 Go ame yau alatuuwokoimi konōve: Lovinayana ana yagoina toina ame nakae: Imi kaleyayao siyogedeegedemi komatakoiyēdi be nakae manudi kokawanōi \v 45 bego komi Tamada guma yábana natunao, e imi sinapu nakae Tauyana ina sinapu. Yaubada tomota liliuda imatakoiyeda. Nakae iilovina níyala ituko bei toogoyoidi be nakae todedevidi itapasigidi. Aiyuwoina kúwana iietune ima \w tokibóbwata\w* be nakae tokapipilova manudi. Tauna komi nakae imi kaleyayao komatakoiyēdi. \v 46 Neta tomota simatakooiyemi go, tomotayadi aditava komatakooiyedi, ava vaiwówana bei kobabane? Geya. Moe sinapuyana kidi \w takisi adi togogo\w* idi sinapu nakae ae? \v 47 Nakae neta semiyao aditava kokaodedevinedi kami, “Yaubada komi taiyao”, e komi imi sinapu tomota liliudi nakae. Moe kidi \w Totuyoyowo\w* idi sinapu nakae! \pm \v 48 Tauna komi bei imi sinapu madabokina goi komatūwo, Tamada guma yábana nakae.’\x † \xo 5:48 \xt Vin 19:2; Atu 18:13.\x* \c 6 \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Ida kibóbwata tomota matadi goi \m \v 1 Tuwaina \w Yeisu\w* kana, \pm ‘Tutayana Yaubada ina Katukeda ana kibóbwata koguuinuwedi, tomota matadi goi taabu koguuinuwēdi bego siyapaliyemi,\x † \xo 6:1 \xt Mad 23:5.\x* govila bei ami vaiwówana Tamada guma yábana goi geya kobabaneyeta. \pm \v 2 Tauna tutayana kovininabeso tookaidi yaidi, taabu kokimaamaētala. Moe nakae kidi todedevidi polapola idi sinapu ida kaba tugúguna goi be nakae enao goi siguuinuwe bego tomota sigitedi, e yoidi sikilagasidi. U, moe nakae siguuinuwe go, ame alatuuwokoimi konōve: Kidi adi vaiwówana bogina sibabanevatae. \v 3 E komi sem neta kovininabeso tookaidi yaidi, kokimomōu kovinīdi \v 4 bei imi vininagauyana Tamada anetava igite, ivaiwowoimi. \pm \v 5 Tutayana kokawanoi, taabu todedevidi polapola kovatotoowonēdi unana kidi nuwodi ikabi aba tugúguna goi be nakae kedalalavi goi siitáoya sikawanoi Yaubada yaina bego tomota sigitedi.\x † \xo 6:5 \xt Luk 18:10-14.\x* U, moe nakae siguuinuwe go, ame alatuuwokoimi konōve: Kidi adi vaiwówana bogina sibabanevatae. Tauna taabu kovatotoowonēdi. \pm \v 6 E komi sem tutayana kokawanoi, imi vada goi kosīu totom kokatunibōde. Ikavava, kokawanoi gāuna Tamada yaina goi go, Tauyana anetava iigitemi bei ivaiwowoimi. \v 7 E imi kawanoiyana goi taabu kokautaotāwana nakae kidi \w Totuyoyowo\w* idi sinapu nakae. Idi nuwonúwana neta idi kawanoi goi sikimamanao, e idi yaubadayao bei sinovedi. \v 8 Tauna komi taabu kovatotoowonēdi. Tamada bogina nuwomi igimiyagoi namliyeta baige kokawanoi. \v 9 Tauna kokawanōi ame nakae kami, \b \qc “Tamama guma yábana, \qc yoim kakimasabe. \qc \v 10 Kūma kukalibubūma \qc bei kai tomota liliuma poyapoya ame goi \qc im nuwonúwana kaguinuwe \qc nakae tauyadi da yábana siguuinuwe. \qc \v 11 Ama máliya ame manuna neta kuvinīma. \qc \v 12 Ima goyo neta kunuwotaōidi \qc nakae kai semao idi goyo yaima kanuwotaoidi. \qc \v 13 Neta taabu kutaagonēma bei vakakona goi kaakapusi, \qc go sem goyo goi neta kuyavēma.”\f ‡ \fr 6:14 \ft Maniyedi Buki Kimaasabaina goi boi nimatu livala tuwaina sigini kadi, ‘Unana kom im kaba lovina, kom im togaga, kom am yapali geya sikavaveta. E nakae!’ Ego ana kaigigita ame livalayadi Madiu geya iginidita, go sem ituli ta tomota Yeisu ina kawanoi ikatusavi.\f*\x † \xo 6:13 \xt Luk 11:2-4.\x* \b \pm \v 14 Neta tomota idi bágala konuwotaoidi, komi nakae imi bágala Tamada guma yábana bei inuwotaoidi.\x † \xo 6:14 \xt Mak 11:25.\x* \v 15 Go neta geya konuwotaoidita, e Tamada nakae, komi imi bágala geya inuwotaoidita. \pm \v 16 E tutayana kodiiyakímwana, maisimi taabu kobuwoowonīdi kidi todedevidi polapola idi sinapu nakae. Maisidi sibuwowonidi bego tomota siyagoidi tauyadi \w todiyakímwana\w*. U, moe nakae siguuinuwe go, ame alatuuwokoimi konōve: Kidi adi vaiwówana bogina sibabanevatae. Tauna taabu kovatotoowonēdi. \pm \v 17 E komi kodiiyakímwana go, kunumi koputumīdi be nakae maisimi konikīdi, \v 18 e bei imi diyakimwanayana tomota geya siyagoiyeta, go sem Tamada anetava ada toyagoina bei igitemi ivaiwowoimi.’ \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Yábana esaesaina manuna \r (Luke 12:33-34, 11:34-36) \m \v 19 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Poyapoya esaesaina taabu kokanuukulīdi. Esaesayana manumánuwo be dáura sikaigoyaidi be nakae tovaináwana sisiu sivainaoidi.\x † \xo 6:19 \xt Yem 5:2-3.\x* \v 20 Go sem yábana esaesaina kokanuukulīdi. Esaesayana ituli. Manumánuwo be dáura geya sikaigoyaidita be nakae tovaináwana geya sivainaoidita. Tauna yábana esaesaina kokanuukulīdi. \v 21 Moitamo. Nako goi imi esaesa ikaaiyaka, moeko goi atemi nakae ikaaiyaka. \pm \v 22 Matami moe wowomi ana rampa nakae. Tauna neta matami sidedevina, moe nakae komi tokaiguyau, e itoboinemi tomota idi mou kogitedokoidi bego kovaitedi. Neta nakae, e wowomiyadi madabokina mavada bei ivakayaodeidi. \v 23 Go neta matami sigoyo, moe nakae komi tomatakónana, e geya itoboinemita kogita dókana. Neta nakae, e wowomiyadi madabokina kokonótuya ivakayaodeidi. Tauna neta matamiyadi geya sipaisewadokoneta, e moe kokonótuya ivakaigaga toina. \pm \v 24 Geya vatau tayaamo itoboine bei ina tomoyayao adi taiyuwo manudi ipaisewa yuwoyuwo. Bogina koyagoi. Tayamo bei ikaolilive be nakae ikubuyeve go, tayamo imatakoiye be nakae yaina toinina ikasale. Tauna geya itoboinemita Yaubada be esaesa manudi kopaisewa yuwoyuwo.’\x † \xo 6:24 \xt Luk 16:13.\x* \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Nuwokubukubu manuna \r (Luke 12:22-34) \p \v 25 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Moe pasina tauna ame alatuuwokoimi konōve: Yawoimi manudi taabu konuwokuubukūbu kami, “Kaga bei kakáika?” O nakae kami, “Kaga bei kanim?” O wowomi manudi kami, “Kaga bei kalosi?” Yawoida moe dogoi gagaina namliyeta awoinu ae? Nakae wowoda dogoi gagaina namliyeta kwama ae? \v 26 Mánuwo kogitēdi go, konuwoleleuyēdi. Kidi geya sibagubágula. Geya sidiibayoya. Geya adi sanalamo go, Tamada guma yábana ivaakanidi. Go komi kónana gagaimi Yaubada yaina namliyeta manuwoyadi. Tauna neta Yaubada imatakaavatedi, manakae? Bei komi nakae imatakavatemi? Nakae. \v 27 Avatau yaimi goi itoboine ina nuwokubukubu goi yawoina ikimamanave? Geya ae? \v 28 Kaga ana dedevina ami kwama manuna konuwokubukubu? Senina ana tabo manuna konuwonūwana. Sitabo go, geya sipooisógana, nakae adi kwama geya sigilugíluma. \v 29 Go ame alatuuwokoimi konōve: Seninayadi kaausaraidi toidi namliyeta Solomoni ina esaesa ana \w káeyana\w* madabokina, nakae ana kwama be ana pasapasa madabokidi iilosidi.\x † \xo 6:29 \xt 1To 10:4-7; 2Te 9:3-6.\x* \v 30 E náuna dogoi giyaidi. Ame sididi go, itomo tomota silabudi sigabudi. Naunayadi dogoi giyaidi go, Yaubada ivaapasedi ae? Tauna neta naunayadi ivaapasedi, manakae? Komi kónana gagaimi, ami kwama bei ivinimi gea geya? Bei ivinimi! Komi to moitamo geya konumisedokoiguta ae? \pm \v 31 Tauna taabu konuwokuubukūbu yawoimi idi kaiyaka manuna kami, “Kaga bei kakani?” O kami, “Kaga bei kanim?” O kami, “Kaga bei kalosi?” \v 32 Moitamo. Ame dogoiyadi liliudi goi kidi Totuyoyowo yawoidi madabokina sitaagonedi go, tauyadi Yaubada sitamogemogeye. Aiyuwoina Tamada guma yábana bogina iyagoimi. Neta kaga nakae kokiseeyeseye, bei ivinimi. \v 33 E yawoimi madabokina kotagonēdi \w Yaubada ina kalibúbuna\w* be nakae ina kivavasa yaidi goi, bei moe dogoiyadi liliudi ivinimi. \pm \v 34 E tauna taabu konuwokuubukūbu itomo manuna ava mou nakae bei sisowóduwo. Ada mou maliyalina ame goi bogina yoiyada go, itomo ana mou moe itomo manuna.’ \c 7 \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Sedao adi takínona manuna \r (Luke 6:37-42) \m \v 1 Tuwaina \w Yeisu\w* kana, \pm ‘Taabu semiyao kotaakinōidi kidi toogoyoidi, govila bei Yaubada itakinoimi komi toogoyoimi. \v 2 Moe moitamo. Nakonakae tomota kotakinoidi kidi toogoyoidi, e Yaubada nakae bei itakinoimi komi toogoyoimi. O kada, “Nakonakae imi guinuwa tomota yaidi, e Yaubada nakae bei iguinuwe yaimi.” \pm \v 3 E manakae? Semiyao idi goyo giyaidi mosamosa giyaina nakae matadi goi koogitedi go, komi imi goyo gagaidi alovagabugabu nakae toinimi matami goi ikaaiyaka geya kogiteyeta ae? \v 4 Komi manakae semiyaoyadi kolatuwokoidi kami, “Kutagonēgu mosamosa giyaina matam goi akabi”? Go alovagabugabuyana toinimi matami goi nava ikaaiyaka! \v 5 Komi todedevimi polapola! Mainao alovagabugabuyana matami goi kokābi bei itoboinemi kogita dókana namliyeta baige mosamosayana giyaiina semiyao matadi goi kokābi. Moe nakae semiyao kokamamaetalidi. \pm \v 6 Kaga kimaasabaina Yaubada umana taabu weiniya koovinīdi, govila bei situgavila sikanimi. Imi esaesa taabu koolavēdi bao matadi goi, govila bei sivabaibailidi. Tomota Yaubada valena sikatae nakae; taabu kovatuulukōidi, govila bei valayana sitagiwoi o sibugoyaimi.’ \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Awanoi manuna \r (Luke 11:9-13) \m \v 7 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Kokawanōi Yaubada yaina, e bei ivinimi. Kaga kokiseeyeseye Yaubada yaina goi koolusāle, e bei kobabane. Kokaukeeyakēya, e Yaubada komi yaimi totom bei ikatupáeve. \v 8 Moitamo. Tokawanoi liliudi yaidi Yaubada ikaiguyau. Tolusala liliudi bei sibabane. Tokaukeyakeya liliudi yaidi Yaubada totom bei ikatupáeve. \v 9 Avatauwa komi yaimi goi ma natuumiyao go, neta awoinu sikawanoiye, manakae? Gurewa bei kovinidi? Geya ae? \v 10 O nakona íyana sikawanoiye go, manakae? Moteta bei kovinidi? Geya ae? \v 11 Tauna komi toogoyoimi go, koyagoi manakaemi yabobona dedevidi natumiyao kovinidi ae? Go Tamada guma yábana todedevina, tauna neta kokawanoi Tauyana yaina, yabobona dedevidi moitamo bei ivinimi. \pm \v 12 E tauna nakonakae latuwomi bego tomota siguinuwe yaimi, e komi nakae tauyadi yaidi kogimiguinūwe. Ame \w Yaubada ina Katukeda\w* be nakae ina \w tokabivalavala\w* adi vatulúkwana adi masi.’\x † \xo 7:12 \xt Luk 6:32.\x* \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Vatulúkwana enao aiyuwo manudi \r (Luke 13:24) \m \v 13 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Kedawowotu totomna paaevaina. Tuwo ana siu be ana ketoiya sikakapu go, kedawowotuyana goi aba vailai kobabane. Totomyana goi boda badabadaidi bei sisiu. Tauna komi kedavapola totomna giyaina goi \w Yaubada ina kalibúbuna\w* kosīu. \v 14 Yawana vata ana kenao kedavapola nakae totomna giyaiina. Tuwo ana siu be ana ketoiya moumoudi go, kedavapolayana goi yawana vata bei kobabane. Ago totomyana goi taudi adi taiyuwomo bei sisiu.’ \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Tokabivalavala polapola be tonumisa polapola // adi kaba kinana \r (Luke 6:43-46, 13:25-27) \m \v 15 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Ami dodōkana! Tokabivalavala polapola bei sima; adi kaigigita \w sipi\w* kaitoowosidi nakae. Kom go vatau? Kidi sinaedi weiniya woliwoli nakae latuwodi sikanimi! \v 16 Tauyadi keuwoidi goi bei kokinanedi. Manakae? Itoboinemi taliboibo goi kilekile koguwe? O goitagoita goi keukeu koguwe? Geya ae? \v 17 E alova nakae. Alova tamo tamo dedevidi, keuwoidi dedevidi sikeuwoedi go, alova goyogoyoina keuwoina goyogoyoina ikeuwoe. \v 18 Alova dedevina geya itoboineyeta keuwoina goyogoyoina ikeuwoe. E alova goyogoyoina nakae, geya itoboineyeta keuwoina dedevina ikeuwoe. \v 19 Neta ava kalova geya ikeuwodokoneta, alovayana tatalai talave yeu goi tagabu.\x † \xo 7:19 \xt Mad 3:10; Luk 3:9.\x* \v 20 Tauna tauyadi keuwoidi goi itoboinemi kokinanedi nakae alova keuwoidi goi takinanedi.\x † \xo 7:20 \xt Mad 12:33.\x* \pm \v 21 Tomota maniyedi sikatomooyaegumo Yaubada ina bodayauwo geya sisiukoidita bego ikalibubudi unana ina nuwonúwana geya siguinuweyeta. Go sem avatauwa neta Tamagu guma yábana ina nuwonúwana siguuinuwe, bei sisiu. \v 22 Amo maliyalinayana goi\f ‡ \fr 7:22 \fk Amo maliyalinayana goi\ft : Ame nakona Yaubada ina tuta bei tomota itakinoidi.\f* maniyena tomota bei silatuwokoigu kadi, \pi2 “Ima Tomoya, kai yoim goi \w Vala Dedevina\w* kakabivalevale tomota yaidi, nakae \w dimoni\w* kavataapiyedi be nakae \w guinuwa toogagaidi\w* badabadaidi kaguuinuwedi.” \pmo \v 23 Amo tutayana tauyadi bei alatuwokodokoidi kagu, \pi2 “Yau geya ayagoimita; komi geya yau guna bodao geya. Komi tokapipilova, kosīya!”’\x † \xo 7:23 \xt Sam 6:8.\x* \s1 Yeisu ina vatulúkwana koya goi: // Vada ana toyówana adi taiyuwo tetelidi \r (Luke 6:46-49) \m \v 24 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Tauna avatauwa neta yau guna livalayadi sinovedi be nakae sisabokuuliyedi, e tauyadi koroto tonanamsa nakae. Korotoyana ina vada gurewa yatana goi iyowo. \v 25 Niga kúwana ikúwana, e mluwa idau, nakae yágira itowo vadayana goi ikona go, geya iyaobasiyeta. Bogina koyagoi. Gurewa yatana goi iyowo. \pm \v 26 Avatauwa neta yau guna livalayadi ame sitaiyakekedi go, geya sisabokuliyedita, e tauyadi koroto yaaluwoina nakae. Korotoyana ina vada ediédila yatana goi iyowo. \v 27 Niga kúwana ikúwana, e mluwa idau be nakae yágira itowo vadayana goi ikona, tuwo vadayana iyaobasi isou, ivatuligeligei toina.’ \ms1 Yeisu ina guinuwa be ina bóbwara goi // Yaubada ina togaga ivagitakoe \mr (Madiu 7:28—10:42) \s1 Yeisu ina vatulúkwana pasina boda sikainaopa \p \v 28 Tutayana Yeisu ina bóbwara ilukavavedi, e ina vatulukwanayana pasina boda sikainaopa, \v 29 kadi, \pm ‘Tauyana ina vatulúkwana geya kada kidi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao nakae geya, go sem mana lovina ivaatulúkwana.’\x † \xo 7:29 \xt Mak 1:22; Luk 4:32.\x* \c 8 \s1 Yeisu tolepero ikideedevine tetelina \r (Maki 1:40-45; Luke 5:12-16) \p \v 1 E \w Yeisu\w* koya goi isou ima go, boda gagaina sisabokuliye. \v 2 Isou ima go, tolepero tayamo ima Yeisuyana matana goi aena ivaatugúyala idigo kana, \pm ‘Tomoya, neta im nuwonúwana nakae, itoboinem kukidedevinegu bei sakavaigu imavada.’ \m \v 3 Tuwo Yeisu nimana iyosale, toleperoyana ibisikone\f ‡ \fr 8:3 \fk Toleperoyana ibisikone\ft : Tolepero aditava sikaaiyaka bego sakavaidi ana vísiya geya itoboineyeta isaidámana ina ituli ta tomota goi. Aiyuwoina avatau neta tolepero ibisikone, tauyana ikabáila. Tauna tutayana Yeisu toleperoyana ibisikone, ikabáila. Moe pasina ame aba kainaopa tayamo. Yeisu geya inuwonuwoneta moe manuna.\f* idigo kana, \pm ‘Guna nuwonúwana nakae. Kumavāda!’ \m Tuwo mainao korotoyana sakavaina ina lepero ikavava, e sakavainayana imavada. \v 4 Ago Yeisu idigo kana, \pm ‘Kunōve. Am kimavadayana manuna geya vatau tayaamo kulaatuwōko, go sem kūna \w Tonúwala\w* yaina goi kuvagitakōim, igitem bei ivayokoim kom bogina kumavada. Ikavava, im vininabeso yoguyogu kukasāle Yaubada yaina ada lovina boi Mosese iivinida tolepero adi kimavada manuna nakae. Moe aba kinana tomota yaidi sakavaim bogina imavada, e bei siuyaonemneim.’\x † \xo 8:4 \xt Vin 14:1-32.\x* \s1 Yeisu tovayaviya adi tovakumgo // ina pákwana ikideedevine tetelina \r (Luke 7:1-10) \p \v 5 E Yeisu ina Kapaneumi goi isiu go, da \w Roma\w* idi tovayaviyayao adi tovakumgo tayamo ima Yeisu yaina ikawanoi makimaki \v 6 idigo kana, \pm ‘Tomoya, guna \w pákwana\w* pempemna mana gedageda gagaina guna vada goi iimasisi.’ \m \v 7 Tuwo Yeisu idigo kana, \pm ‘Manakae? Bego yau ao akidedevine?’ \m \v 8 Ago kina tovakumgoyana idigo kana, \pm ‘Geya, Tomoya. Yau toosobugu; geya itoboineguta bego guna vada goi kusiu, go sem kom mam lovina kubobwarāmo, bei guna pakonayana iboboina. \v 9 Yau nakae lovina ayagoi. Yau magu tolovinao be nakae tovayaviya maniyedi sobuyekoigu. Neta tayamo alatuwoko kagu, “Kūna!” bei ina. Neta tayamo alatuwoko kagu, “Kūma!” bei ima. Neta guna pákwana tayamo alatuwoko kagu, “Ame kuguinūwe!” bei iguinuwe.’ \m \v 10 E ina livalayana Yeisu inove, ikainaopa. Tuwo tauyadi sisabookuliye ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Iyaa! Ame tauyana moitamo! Ame alatuuwokoimi konōve: \w Isileli tubunao\w* yaidi goi geya vatau tayaamo ababane ina numisa gagaina ame \w Totuyoyowoyana\w* nakae. \v 11 E ame alatuuwokoimi konōve: Totuyoyowo badabadaidi poyapoya ana madabokina goi, bomatu be koiboga goi, bei sima Yaubada ina kaba kalibúbuna goi sisiu sikaaiyaka go, Eberamo, Aisake be Yakobo taiyao situsobu áika manuna.\x † \xo 8:11 \xt Luk 13:29.\x* \v 12 Ego komi \w Diyuu\w* bego Yaubada ina kinavayao \w ina kalibúbuna|lemma="Yaubada ina Kalibúbuna"\w* goi geya imi numisamo, tauna bei ilavemi kona moetala mamaníwana goi kokaaiyaka. Amoko goi bei kotaiya vata, nakae salami kokakaavatedi komatamaimaita.’\x † \xo 8:12 \xt Mad 22:13, 25:30; Luk 13:28.\x* \m \v 13 Go Yeisu ibóbwara ikavava, tovakumgoyana ilatuwoko, idigo kana, \pm ‘Kwaluvīla kūna im kasa. Im numisa pasina im pákwana bogina iboboina.’ \m Tuwo moitamo, tuta amo goi tauyana iboboina. \s1 Yeisu Pita yaona be tomota liliudi // ikidedeevinedi tetelina \r (Maki 1:29-34; Luke 4:38-41) \p \v 14 Yeisu itáoya ina \w Pita\w* ina vada goi isiu, ikandobala Pitayana yaona (moe monena sinana) igite manaa katówana kebana goi iimasisi. \v 15 Tuwo ibala ina vavinayana nimana ibisikone, e ina katowanayana ikalave. Ikavava, vavinayana itáoya ina Yeisu avana ivaidede. \p \v 16 E asa bogina lavilavi, toni kasa sediyao naagovaidi badabadaidi simedi Yeisu yaina. Tuwo Yeisu ibobwaramo, e \w dimoni\w* sisiya. Nakae tokatówana liliudi simemedi ikidedevinedi. \v 17 Tauna ina guinuwayadi goi Yaubada ina \w tokabivalavala\w* Aiseya ina livala imalatomotamna nakae boi idigedige kana, \b \qc ‘Tauyana ida katówana ikabidi, ikalavedi, \qc nakae ida vísiya goi italigeida.’ \qr Aiseya 53:4 \s1 Yeisu ana sabokuli ana moumou tetelina \r (Luke 9:57-62) \p \v 18 E Yeisu boda igitedi sitaooyakobu, tuwo ina tosabokuliyao ilovinaedi idigo kana, \pm ‘Tasowōya, Galili Bwaena tatadamāne tāna ta dadava.’ \m \v 19 Bogina bego sisowoya go, Yaubada ina \w Katukeda ana tovatulúkwana\w* tayamo ima Yeisu yaina idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana, neta ava kasa goi kunonoina, bei asabokuuliyem.’ \m \v 20 Ago kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Weiniya woliwoli\f ‡ \fr 8:20 \fk Weiniya woliwoli\ft : Dimdim kadi, ‘Fox.’ Ame weiniya giyaina maisiyana go, ina vada moe poyapoya sinaena bobosiu goi.\f* madi bobosiu, mánuwo madi vátala go, \w Tomalatomota\w* geya ana kaba masisimo. Tauna neta kusabokuuliyegu, e kom bei yau nakae.’ \m \v 21 E Yeisu ina \w tovatotówana\w* aiyuwoina idigo kana, \pm ‘Tomoya, kutagonēgu mainao ana tamagu amatakavate ana kadókana ikámasa avaliwoge baige ama asabokuliyem.’ \m \v 22 E kina go Yeisu idigo kana, \pm ‘Kūma kusabokuliyēgu go, tokámasa kwalavēdi bei toinidi idi tokamasayao sivaliiwogedi.’ \s1 Yeisu yágira be aivaya iloviinaedi tetelina \r (Maki 4:35-41; Luke 8:22-25) \p \v 23 Yeisu oga goi isowoya go, ina tovatotowanayao sisabookuliye, e nakae sisowoya bego Galili Bwaena sitadamane. \v 24 Sisowoya ikavava, sikailova sinonoina go, yágira gagaina ikalisou Bwaeyana goi itowo. Tuwo aivaya siseulalágata, e ogayana giyakainava sivakayaaodei. E kina go Yeisu imasisi ikanaamatáiya. \v 25 Ago ina tovatotowanayao sima siwoini sidigo kadi, \pm ‘Tomooya, kutāoya kuyavēda! Giyakainava bei tavailai!’ \m \v 26 Go kina ibowoidi idigo kana, \pm ‘Kaga komatoitae? Komi geya konumisedokoiguta!’ \m E tuwo itáoya, e yágira be aivaya ilovinaedi sisayata. Sisayata, e yagirayana ilakapuwe nakae Bwaeyana ikadaúmwara gagaina. \v 27 E kidi go korotoyadi sikainaopa kadi, \pm ‘Iyaa! Ame ava koroto? Yágira be aivaya niyana sikabiikaone?’ \s1 Yeisu dimoni ivataapiyedi tetelina \r (Maki 5:1-20; Luke 8:26-39) \p \v 28 Yeisu kidi bogina sima da Gadara\f ‡ \fr 8:28 \fk Gadara\ft : Buki maniyedi kadi, ‘Gerasine.’ Da Gadara moe Totuyoyowo (Mak 5:1).\f* idi kaolao goi sivaiu. E sisou go, koroto adi taiyuwo naagovaidi \w valiwoga tukubu\w* goi sisowóduwo sima Yeisu sivalobode. Korotoyadi aba silali toina, tauna geya vatau tayaamo itoboine bei amo enaoyana goi iiketoiya. E korotoyadi sima Yeisu sivalobode. \v 29 Sivalobode, e Yeisu yaina sipodeda sidigo kadi, \pm ‘Kom Yaubada Natuna, kwalavēma! Kai ima polava moe geya kom im polava geya. Manakae? Lovina ana lava nava go, kom kuma bego kuyogedegedema ae?’ \p \v 30 Ego bao badabadaidi sikaaiyaka tupwana yomana goi sidumdumla. \v 31 E kidi go dimoniyadi sikandobala bao sigitedi, tuwo sikawanoi makimaki Yeisu yaina sidigo kadi, \pm ‘Neta kuvatapiyema, e kuetunēma kāna bao amo sinaedi goi kasiu.’ \m \v 32 Tuwo Yeisu idigo kana, \pm ‘Kosowōduwo kōna!’ \m E dimoniyadi sitáoya, korotoyadi sikalavedi sina bao sinaedi goi sisiu. Go baoyadi matabuwodi madabokidi sisaloku, silokoina sina koya tagatagagina goi sipela sisou Galili Bwaena goi sisalili. \v 33 E kidi go baoyadi adi tomatakavatayao sisiya sina asa goi, e kaga liliuna sigite sitalavaite. Nakae kaga siisowóduwo boi korotoyadi naagovaidi yaidi goi nakae sitalavaitedi. \v 34 Tuwo toni kasayadi madabokiidi sima; latuwodi Yeisu sivalobode go, tutayana sigite, sikawanoi makimaki kadi, \pm ‘Ima kasa kwalāve!’ \c 9 \s1 Yeisu topem ikideedevine tetelina: // Mana lovina tomota idi goyo inuwootaoidi tetelina \r (Maki 2:1-12; Luke 5:17-26) \p \v 1 Tuwo \w Yeisu\w* mana \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* oga goi sisowoyamna sisaidámana sina toinina ina kasa goi\f ‡ \fr 9:1 \fk Toinina ina kasa goi\ft : Ame Kapaneumi.\f* sivaiu sisou. \v 2 Go topem tayamo liyaliyaka goi iimasisi, e boda sikavale sime Yeisu yaina. Sime go, Yeisu idi numisa igite, tuwo topemyana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Natugu, kwatepātu. Yau adigo kom im goyo adi nuwotao bogina kubabane.’ \m \v 3 Go Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao maniyedi sikaaiyaka taudiva sibobóbwara kadi, \pm ‘Iyaa! Amo korotoyana idigopopóita. Tauyana bego ieyaubada!’ \m \v 4 Go idi nuwonuwanayana kina Yeisu bogina iyagoi, tuwo idigo kana, \pm ‘Kaga unana nuwomi goi nuwonúwana goyogoyoidi koonuwedi bego geya itoboineguta goyo anuwotao? \v 5 Moitamo. Gobe ava livala ikakapu ame tauyana alatuwoko? Kagu, “Kom im goyo ana nuwotao bogina kubabane”, gea kagu, “Kutāoya, kuketōiya”? Nako ikakapu? \v 6 E itoboine koyagoi \w Tomalatomota\w* mana lovina poyapoya goi tomota idi goyo inuwootaoidi.’ \m Yeisu itugavila topemyana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Kutāoya, im baseko kwābi, kwaluvīla kūna im kasa!’ \m \v 7 Tuwo moitamo itáoya, ina ina kasa. \v 8 E amo guinuwayana boda sigite, madi matoita wowooinina Yaubada ina togaga ana \w káeyana\w* sikamoitamoe unana tomota togaga iivinidi. \s1 Yeisu Madiu iiduduwe tetelina \r (Maki 2:13-17; Luke 5:27-32) \p \v 9 Yeisu amo dadavayana ikalave, iketoiya inonoina go, yau Madiu\f ‡ \fr 9:9 \fk Madiu\ft : Ame tauyana youyuwoina moe Livai (Luk 5:26).\f* da \w Roma\w* adi \w takisi ana togogo\w* igitegu, takisi ana kaba gogo goi aatusobu apaaisewa. Tuwo Yeisu ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Madiu, kūma, kusabokuliyēgu.’ \m Tuwo moitamo atáoya Tauyana asabokuliye. \fig Madiu takisi ana kaba gogo goi ipaaisewa da Roma manudi|src="C049psgr.tif" size="col" ref="9:9" \fig* \p \v 10 Niga Yeisu mana tovatotowanayao taiyao sima guna vada goi áika manuna. Amoko goi takisi ana togogoyao be ituli ta toogoyoidi badabadaidi sima Tauyana mana tovatotowanayao yau taiyao kakáika. \v 11 E kakakáika go, kidi \w Parisi\w* amoko goi sikaaiyaka kai ina tovatotowanayao sigitema silatuwokoima sidigo kadi, \pm ‘Kaga unana imi tovatulúkwana go, takisi ana togogoyao be ituli ta toogoyoidi taiyao sikakáika?’\x † \xo 9:11 \xt Luk 15:1-2.\x* \m \v 12 Go Tauyana inovedi, e idigo kana, \pm ‘Gwa. Tauyadi madi deedevina geya latuwodi doketa, go sem kidi tokatówana latuwodi doketa. \v 13 E Yaubada ina livala ame kogitedōko bei koyagoi kaga ana yagoina. Livalayana kana, \b \qc “Latuwogu yoguyogu kokasaledi yau yaigu, \qc go sem latuwogu toina moe konuwokapisi.”\x † \xo 9:13 \xt Mad 12:7.\x* \qr Oseya 6:6 \b \pm Moe moitamo. Yau ama geya tauyadi toinidi sinuwonúwana bego kidi \w tokibóbwata\w* aduduwedi geya, go sem ama toogoyoidi aduduwedi bei situgavila.’ \s1 Lumadádana diyakímwana manuna: // Lava vau sinapu vau \r (Maki 2:18-22; Luke 5:33-39) \p \v 14 E \w Iyoni\w* ina tovatotowanayao sima Yeisu silumadade sidigo kadi, \pm ‘Kai be nakae kidi Parisi kadiiyakímwana Yaubada manuna go, kom im tovatotowanayao manakae geya sidiyakimoneta?’ \m \v 15 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Neta nai ana káika goi tonai koroto nava yaimi ikaaiyaka, manakae? Nai ana toyokoyao itoboinedi bei madi \w diyakímwana\w* sinuwomou? Geya ae? Go sem itoboinedi madi uyáwana sikakáika ae? E diyakímwana ana tuta nava imamaima. Amo tutayana tonaiyana bei siyoisi sinave namliyeta baige tauyadi madi nuwomou sidiyakímwana. \v 16 E livalakaibala tayamo vatulukwana bogo be vatulukwana vau manudi avatulukoimi bei koyagoi. Ame nakae: Geya vatau tayaamo boboda vau ikabi, ana kwama bogo taaporaina goi igilumipatuko. Ame moitamo. Bobodayana bei ikatumásina, e kwama bogoyana itaisa go, ina taisayana bei gagaina. \v 17 Aiyuwoina geya itoboinedeta \w oine\w* vau takabi, \w opo\w* bogo goi tasaligogo, govila bei oine vauyana ana togaga pasina opo itapao, e oineyana idau besobeso be nakae opoyana igoyo. Go sem oine vau takabi, opo vau goi tasiwoi, e bei oine maa opoina dedevidi.’ \s1 Yeisu vevina adi taiyuwo ikidedeevinedi tetelina, // tayamo kaamasina, tayamo mana katówana \r (Maki 5:21-43; Luke 8:40-56) \p \v 18 Nava amo livalayadi ilatuuwokoidi go, tayamo \w Diyuu idi kaba tugúguna\w* ana tolovina ima Yeisu matana goi aena ivatugúyala idigo kana, \pm ‘Tomoya, natugu vavina makaitaga ikámasa go, neta kūma gomanayana dabana goi nimam kuyāto, bei ma yawoina itaoyamna.’ \m \v 19 Tuwo moitamo Yeisu itáoya kai ina tovatotowanayao taiyao tolovinayana kasabokuliye. \v 20 Kanonoina go, tayamo vavina ima. Vavinayana tala yawou aiyuwo goi ikaikaina idaudau go, nava idaudau. E tauyana ivalabelabena Yeisu mlina goi ibisibala ana kwama kikina ibisikone. \v 21 Ina nuwonúwana kana, \pm ‘Neta ana kwama abisikoneyamo, bei aboboina.’ \m \v 22 E kina go Yeisuyana itugavila, vavinayana igite, idigo kana, \pm ‘Natugu, kwatepātu! Im numisa bogina ikidedevinem.’ \m Tuwo moitamo lava amo goi vavinayana iboboina. \v 23 Yeisu ivataoduwe tolovinayana ina vada goi isiu tomota igitedi kokopi siiuwedi be nakae boda simgemge sitaitáiya, \v 24 tuwo idigo kana, \pm ‘Kosowōduwo kōna! Gómana geya ikamaseta, go sem ikanaamatáiya.’ \m Tuwo kidi tomotayadi sivaanamae go, Yeisu ivalilivedi. \v 25 E tutayana ivalilivedi ikavava, isiu ina vabodaupa goi gomanayana nimana iyoisi, e ikaitáoe. \v 26 Tuwo ame valayana boda sisanunui ina amo dadavayana ana madabokina goi tomota sinove. \s1 Yeisu tokebo adi taiyuwo ikidedeevinedi tetelina \p \v 27 Yeisu itáoya, amo dadavayana ikalave inonoina go, tokebo adi taiyuwo sima Yeisu sisakurikuriye. Idi sakurikuriyana goi siiduduwo kadi, \pm ‘Devida tubuna, kunuwokapisiyēma!’ \m \v 28 E Yeisu vada goi isiu go, tokeboyadi nakae sisiu sima Tauyana yaina. Tuwo ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Manakae? Konumisa bego itoboinegu moe nakae aguinuwe?’ \pm ‘U, Tomoya’, tokeboyadi kaedi. \m \v 29 E tuwo matadi ibisikonedi go, idigo kana, \pm ‘Imi numisa pasina nakae, e matami sidedevīna!’ \m \v 30 Tuwo matadi sikatupailala go, Yeisu ikatumatalidokoidi idigo kana, \pm ‘Konovēgu. Geya vatau tayaamo kolatuwōko moe dogoiyana manuna.’ \m \v 31 E kidi korotoyadi sisowóduwo go, Yeisu ina livala geya sikabikaoneyeta, go sem sina amo dadavayana ana madabokina goi valena sisanunui. \s1 Yeisu dimoni ivaatapiye tetelina \p \v 32 E Yeisu kai taiyao bego kasowóduwo kana go, tomota maniyedi matabuwodi koroto tayamo maena \w dimoni\w* ikiigavile sime Tauyana yaina. Sime, Yeisu igite, dimoniyana ivatapiye isiya. \v 33 E ivatapiye ikavava, korotoyana itoboine ibobwara dókana. Ago boda sigite, sikainaopa kadi, \pm ‘Geya tayaamo kaga nakae \w Isileli\w* sinaena tagitegite!’ \m \v 34 E kidi go Parisiyadi sikaaiyaka sidigo kadi, \pm ‘Moe dimoni idi tolovina ina togaga goi dimoni ivataapiyedi siisowóduwo.’\x † \xo 9:34 \xt Mad 10:25, 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15.\x* \s1 Awanoi topaisewa manudi \p \v 35 Yeisu kai taiyao katáoya, asa liliudi giyaidi be gagaidi goi kavanibiníbita. Kavanibiníbita go, Tauyana Diyuu idi kaba tugúguna tamo tamo goi ivaatulúkwana be nakae \w Yaubada ina kalibúbuna\w* Valena Dedevina itaalavaite bego tomota itoboinedi sisiu. Aiyuwoina tomota ituli ta vísiya siyooisidi be nakae tokatówana liliudi ikidedeevinedi.\x † \xo 9:35 \xt Mad 4:23; Mak 1:39; Luk 4:44.\x* \v 36 Ego boda iigitedi, geya adi tovaitamo sinuwokubukubu; tauyadi \w sipi\w* geya adi tomatakavatamo nakae, tauna inuwokapisiyedi.\x † \xo 9:36 \xt Yoy 27:17; 1To 22:17; 2Te 18:16; Isi 34:5; Mak 6:34.\x* \v 37 E tuwo kai ina tovatotowanayao yaima goi idigo kana, \pm ‘Tánuwo bogina iloboina go, todibayoya geya sibadebadeta. \v 38 Tauna toni tánuwo yaina goi kokawanōi bego topaisewa ietunedi sima sidibayoya.’\x † \xo 9:38 \xt Luk 10:2.\x* \c 10 \s1 Yeisu ina vamoleyanayao // yawou aiyuwo ikiinavedi tetelina \r (Maki 3:13-19; Luke 6:12-16) \p \v 1 Amo ikavava, \w Yeisu\w* kai ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* yawou aiyuwo iduduwema kama. Kama, lovina ivinima bei itoboinema \w dimoni\w* kavatapiyedi be nakae tauyadi ituli ta vísiya siyooisidi be tokatówana liliudi kakidedevinedi. \v 2 E kai yawou aiyuwo Yeisu ina \w vamoleyanayao\w* yoima ame nakae: \li1 Mainao Saimoni, tauyana youyuwoina moe \w Pita\w*, ma siyana Anduru, \li1 Sebedi natunao Yemesa ma siyana \w Iyoni\w*, \li1 \v 3 Pilipo, Batolomiu, \li1 Tomasi, yau Madiu \w takisi ana togogo\w*, \li1 Alipiyo natuna Yemesa, Tadiyasi, \li1 \v 4 Saimoni (boi tauyana \w Isileli tubunao\w* idi kaba lovina ana tokokoila), \li1 Yudasa guma Keriota, tauyana nava Yeisu bei inuwotuluye. \s1 Yeisu ina tovatotowanayao yawou aiyuwo // adi lovina ivinidi ivamoleyedi sina sitalavaita \r (Maki 6:7-13; Luke 9:1-6) \p \v 5 Ame kai yawou aiyuwo Yeisu ietunema kana asa tamo tamo goi go, mainao ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Taabu kononōina kidi \w Totuyoyowo\w* yaidi be nakae kidi da \w Samériya\w* idi kasa goi, \v 6 go sem kōna sedao Isileli tubunao yaidi. Tauyadi \w sipi\w* sulaaigidi nakae. \v 7 E kōna kotalavāita yaidi kami, \pi2 “\w Yaubada ina kalibúbuna\w* bogina imaiyaba.” \pmo \v 8 Tokatówana kokidedevinēdi, tokámasa kokaitaoēdi, vísiya liliuna sakavaidi goi kokimavadēdi, yaidi goi dimoni kovatapiyēdi. Yaubada ina vaita ivinibesoimi, e komi nakae tomota kovinibesōidi. \v 9 Imi vanibitayana goi nima kaka kōna. Esaesa ma saisairina taabu kokabikābi. \v 10 Wasare geya, kwama aiyuwoina geya, sendoro aiyuwoina geya, aituko geya. Bogina koyagoi. Topaisewa itoboinedi idi vavápula sikáika. Tauna imi vaníbita goi nima kaka kōna.\x † \xo 10:10 \xt Mad 10:10; Luk 10:7; 1Ko 9:14; 1Ti 5:18.\x* \v 11 Ava kasa, gagaina o giyaina goi, neta kosiu, kolusala dōkana avatau neta iuyaonemi go, tauyana ina vada goi kokaaiyāka ana kadókana kotáoya asayana kokalave. \v 12 E vadayana goi kosiusiu mainao toni vada mana bodao yaidi kokauyāgu. \v 13 Neta toni vadayana moitamo iuyaonemi, e kokaodedevinēdi kami, \pi2 “Tuboina ikaaiyaka yaimi.” \pm Go neta toni vadayana geya iuyaonemita, e imi kaodedevinayana ikaluvilamna yaimi. \v 14 Avatauwa neta geya siuyaonemita o imi livala geya sinovedita, e vada amo o asa amo kokalāve go, tutayana kosowóduwo, e asayana kaukauna aemi goi kokatumaumāui.\x † \xo 10:14 \xt Gui 13:51.\x* Moe imi katumátala tauyadi yaidi bego Yaubada itavileiyedi. \v 15 U, moe nakae koguinūwe go, ame alatuuwokoimi konōve: Takínona ana tuta tomota amo asayana goi adi liuna gagaina bei sibabane\x †a \xo 10:15 \xt Mad 11:24; Luk 10:12.\x* namliyeta kidi da Sodoma be nakae da Gamora.’\x †b \xo 10:15 \xt Abv 19:24-28.\x* \s1 Yeisu ina tovatotowanayao mou bei siibabane tetelina \r (Maki 13:9-13; Luke 12:2-12, 21:12-17) \m \v 16 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Konovēgu. Komi sipi nakae aetunemi kona guna kaleyayao yaidi goi; tauyadi weiniya woliwoli sasasaidi nakae.\x † \xo 10:16 \xt Luk 10:3; Iyo 13:16, 15:20.\x* Tauna mami nuwosinapu moteta nakae go, imi sinapu maavadaidi bunabuna nakae. \v 17 E ami dodōkana imi kaleyayao goi. Maniyemi bei siyoisimi, siekotuyemi be nakae idi kaba tugúguna goi bei sidabimi. \v 18 Go maniyemi bei sinavemi adi gavanayao be adi tolovinayao matadi goi siekotuyemi imi numisa yau yaigu pasina, bei tauyadi yaidi be nakae Totuyoyowo yaidi \w Vala Dedevina\w* kotalavaite. \v 19 Ego tutayana siyoisimi bei siekotuyemi, taabu konuwokuubukūbu manakaemi bei kobóbwara o kaga kobobore. Moitamo. Kaga Yaubada latuwona kotalavaite, e moe tutayana Balomaina bei nukotomi isanayatoidi manakaemi kobóbwara. \v 20 Moitamo. Moe geya komi imi livala geya, go sem kina Tamada Balomaina sopami goi ibobóbwara. \v 21 E tomota maniyedi geya sinumiseguta toinidi sediyao tonumisa bei sinuwotuluyedi tolovina yaidi bego sikaumatedi. Tamadiyao nakae bei siguinuwe natudiyao yaidi. Gogómana nakae bei siguinuwe tamadiyao be sinadiyao yaidi. \v 22 Tomota liliudi bei sikaolilivemi unana yau yoigu ikaaiyaka yaimi.\x † \xo 10:22 \xt Mad 24:9.\x* Go avatauwa neta sitaoyakavata ana kadókana tuta ana kaba lukavava goi, e adi yava bei sibabane. \v 23 E imi vanibitayana goi tutayana asa tayamo toni kasa siyogedegedemi imi talavaita pasina, e kosīya kōna ituli ta kasa goi kotalavāita. U, moe nakae koguinūwe go, ame alatuuwokoimi konōve: Asa liliuna \w Isileli\w* sinaena geya kolukavavedita gobe \w Tomalatomota\w* ikaluvilamna ima. \pm \v 24 Tovatotówana ina tovatulúkwana geya itobusaveyeta.\x †a \xo 10:24 \xt Luk 6:40.\x* Aiyuwoina tomota \w paakonina\w* ina tomoya geya itobusaveyeta.\x †b \xo 10:24 \xt Iyo 13:16, 15:20.\x* \v 25 Neta tovatotowanayana ina sinapu be tovatulúkwana ina sinapu sivavasa o tomota paakonina ina tomoya taiyao idi sinapu sivavasa, e tuwo dedevina. Tauna kita nakae bego tavavasa. Neta yau toni vada sitagiwoigu kadi, “Kom \w Beyelisebuli\w*”, e komi yau guna bodao nakae bei sitagiwoimi gagaina toina.\x † \xo 10:25 \xt Mad 9:34, 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15.\x* \pm \v 26 Tauna tomotayadi taabu komatooitēdi. Moitamo. Kaga vamoounina, nava Yaubada bei ikaiwoduwe, e tomota liliudi sigite. Kaga tomota sikamomouye, nava bei Yaubada italavaite, e tomota liliudi sinove.\f ‡ \fr 10:26 \ft Ame tomwana ana yagoina nakona aiyuwo. Tayamo ana yagoina ame nakae: Kaga vatuumnidi moe Yeisu ina vatulúkwana Yaubada ina lovina dedevina manuna go, ina tovatotowanayao bei sitalavaite tomota yaidi. Ago tayamo ana yagoina moe tomota idi goyo sivamoudi go, niga Yaubada ikaiwoduwedi.\f*\x † \xo 10:26 \xt Mak 4:22; Luk 8:17.\x* \v 27 Kaga mamaníwana goi akanasiinamoe, e mavada goi kotalavāite tomota yaidi. Aiyuwoina kaga nakae aakului yaimi goi, e vada yatadi\f ‡ \fr 10:27 \fk Vada yatadi\ft : Kidi Diyuu idi vada átava geya, go sem idi vada yatadi paaevaidi. Tauna tomota itoboinedi simwera yatana goi sikaaiyaka. Go idi sinapu nakae neta tomota latuwona livala tayamo italavaite, e ina vada yatana imwera iduduwo bei tomota sinove.\f* goi kotalavāite, bei tomota liliudi sinove. \v 28 Ago imi talavaitayana goi tauyadi itoboinedi wowomi sikauumatedi taabu komatooitēdi. Nakona wowomi sikaumatedi go, geya itoboinedita balomaimi sibisikone. Tauna taabu komatooitēdi. Go sem avatau neta itoboine wowomi be balomaimi taiyao \w asagabugabu\w* goi imtulidi, e amo Tauyana koomatōite. \v 29 Aba gita tamo aguinuwe bei koyagoi itoboinemi geya komatoitedita. Sine aiyuwo maisadi giyaina ae? Go Yaubada iiyagoi neta tayamo ikámasa isou poyapoya goi. \v 30 E komi nakae iyagoimi. Nakae kunumi liliuna dabami goi adi badabada bogina iyagoidi. \v 31 Tauna taabu koomatōita. Komi Yaubada konana nakae gagaina namliyeta sine. \pm \v 32 Tauna avatauwa neta tomota matadi goi sikamoitamoegu, yau nakae Tamada guma yábana matana goi bei akamoitamoedi. \v 33 Go avatauwa neta tomota matadi goi silawoiwoiyegu, e yau nakae Tamada guma yábana matana goi bei alawoiwoiyedi.’\x † \xo 10:33 \xt 2Ti 2:12.\x* \s1 Livisi Yeisu ana sabokuli pasina \r (Luke 12:51-53; Luke 14:26-27) \m \v 34 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Taabu konuuwonūwana bego ama poyapoya ame goi bei tuboina ame. Geya. Ama tuboina geya ameyeta geya, go sem yaviya ame. \v 35 Moitamo. Yau pasigu livisi isowóduwo boda tayamo goi unana maniyedi tomota sinumisegu go, maniyedi geya. Tauna yau pasigu koroto tamana ivakaleye, vavina sinana ivakaleye be nakae vavina yaona vavina ivakaleye. \v 36 Tauna koroto ina kaleyayao moe toinina ina bodao.\x † \xo 10:36 \xt Mik 7:6.\x* \pm \v 37 Avatauwa neta idi matakoi tamadiyao o sinadiyao o natudiyao yaidi ivakaigaga namliyeta yau yaigu, geya itoboinedita bego yau guna bodao. \v 38 Avatauwa neta geya sitagoneta bei toinidi idi kerose siikavale\f ‡ \fr 10:38 \fk Idi kerose siikavale\ft : Ame ana yagoina moe tomota toinina ikasale bego ikámasa ina numisa pasina.\f* be nakae sisabokuuliyegu,\x † \xo 10:38 \xt Mad 16:24; Mak 8:34; Luk 9:23.\x* geya itoboinedita bei yau guna bodao. \v 39 Avatauwa neta sipoikiki bego yawoidi sibabane, e nava yawoidi vata bei sitagau. Go avatauwa neta yau pasigu yawoidi sitagau, e nava yawoidi vau bei sibabane.\x † \xo 10:39 \xt Mad 16:25; Mak 8:35; Luk 9:24, 14:34-35, 17:33; Iyo 12:25.\x* \v 40 Avatauwa neta siuyaaonemi, e yau nakae siuyaaonegu. Go avatauwa neta yau siuyaaonegu, agu toetuna nakae siiuyaone.\x † \xo 10:40 \xt Mak 9:37; Luk 9:48, 10:16; Iyo 13:20.\x* \v 41 Avatauwa neta Yaubada ina \w tokabivalavala\w* siiuyaone unana tauyana moitamo Yaubada ina tokabivalavala, e nava bei tokabivalavala ana vaiwówana kidi nakae sibabane. Aiyuwoina avatauwa neta \w tokibóbwata\w* siiuyaone unana tauyana moitamo tokibóbwata, e nava bei tokibobwata ana vaiwówana kidi nakae sibabane. \v 42 Avatauwa neta you tovatotówana ikaaiyaka yaidi, e bwae tuulaina toosobuna tayamo sivanim go, neta ame tauna siguinuwe, ame alatuuwokoimi konōve: Adi vaiwówana bei sibabane.’\x † \xo 10:42 \xt Mak 9:41.\x* \c 11 \ms1 Diyuu adi tolovinao Yeisu sivaakaleye tetelina \mr (Madiu 11:1—13:52) \s1 Yeisu ina talavaita Iyoni tosayóyova manuna \r (Luke 7:18-35) \p \v 1 \w Yeisu\w* kai ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* yawou aiyuwo ivatulukoima ikavava, kai kana go, Tauyana asa amo ikalave ina \w Diyuu\w* idi kasa\f ‡ \fr 11:1 \fk Diyuu idi kasa\ft : Ame nakona Galili sinaena.\f* tamo tamo goi iivaníbita. Ina vanibitayana goi ivaatulúkwana be nakae Yaubada Valena itaalavaite tomota yaidi. \p \v 2 E kina go \w Iyoni\w* deri goi ikaaiyaka go, \w Guyau\w* ina guinuwa valena inove, tuwo ina tovatotowanayao ietunedi sima Yeisu yaina \v 3 silumadádana sidigo kadi, \pm ‘Manakae? Kom Guyau Tauyam boi Yaubada ina tokabivalavalayao sikatotulem katuyaosim gea, ituli ta koroto nava katuuyaosi?’ \m \v 4-5 Tuwo Yeisu idigo kana, \pm ‘Segowo, kaga atalavaaitedi bogina konovedi be kaga aguuinuwedi bogina kogitedi. Guinuwayadi ame nakae: Tokebo sigita dókana, topem siketoiyamna, vísiya liliuna tomota sakavaidi sikavava, tauyadi taiyadi patupatudi sitaiyakeka dókana, tokámasa sitaoyamna, tookaidi \w Vala Dedevina\w* sinove.\x † \xo 11:4-5 \xt Ais 35:4-6, 61:1.\x* Kōna moe dogoiyadi madabokidi kotalavaitēdi Iyoni yaina bei iyagoi. \v 6 Aiyuwoina Iyoni kolatuwōko avatauwa neta geya sinanayuwoita yau manugu, bei adi dedevina sibabane.’ \p \v 7 E korotoyadi sitáoya sinonoina go, Iyoniyana manuna kina Yeisu ivatowo boda ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Boi kona yoyowo goi latuwomi bego avatau kogite? Gea, komi latuwomi bego koroto taameyaina kogite ina sinapu nakae dumodumo neta yágira itowo, iyaoegeege? \v 8 Nakae geya, go sem kona bego avatau kogite? Gea, komi latuwomi bego koroto tayamo mana kwama dedevina kogite? Geya ae? Konōve. Tauyadi madi kwama dedevidi tolovina idi vada dedevidi goi sikaaiyaka. \v 9 Tauna kona geya bego nakae kogite, go sem kona bego avatau kogite? Bego Yaubada ina \w tokabivalavala\w* tayamo kogite? U, moitamo. Go ame alatuuwokoimi konōve: Tauyana tokabivalavala tayamo go, tokabivalavala kaka geya, go sem tauyana toosakina. \v 10 Amo tauyana manuna Yaubada ina tokabivalavala igini idigo kana, \b \qc “Gwa, guna lobutu ana tolokoina aetune ivakumgoiyem.\x † \xo 11:10 \xt Tat 23:20.\x* \qc Tauyana bei im kenao ikimavade.” \qr Malakai 3:1 \b \pm \v 11 Ame Iyoni iguinuwe go, ame alatuuwokoimi konōve: Tomota liliudi bogina sibíbina, yaidi goi geya vatau tayaamo itoboine Iyoni \w tosayóyova|lemma="Sayóyova"\w* ikalisave. Go avatauwa neta toosobudi \w Yaubada ina kalibúbuna\w* sinaena goi, e tauyadi Iyoni sikalisave. \pm \v 12 E Iyoni tosayóyova ina paisewa ana kaba vatowo goi go, ima ame tuta Yaubada ina bodayauwo ikaliibubudi vakaleya gagaina toina siibabane. Ago adi tovakaleyayaoyadi sipoikíkina bego ina bodayauwoyadi siyoisidi siyogedegededi.\x † \xo 11:12 \xt Luk 16:16.\x* \v 13 Moitamo. Boi nimatu Yaubada ina tokabivalavalayao liliudi idi buki be nakae Mosese \w Yaubada ina Katukeda\w* madabokina goi sitalavaita bego Guyau bei ima. Nakae sitaalavaite ana kadókana Iyoni ima Guyau ina sowóduwo italavaite. \v 14 Ago kidi tokabivalavalayadi sitalavaite bego koroto tayamo \w Eliyau\w* nakae bei ima. Abóbwara moitamo, tauyana sidigedige moe Iyoniyana. Go manakae? Itoboinemi ame nuwonuwanayana konumise gea geya?\x † \xo 11:14 \xt Mal 4:5; Mad 17:10-13; Mak 9:11-13; Luk 1:17; Iyo 1:21.\x* \v 15 Avatauwa komi neta ma taaiyami, guna livala konoovedōko.\x † \xo 11:15 \xt Mad 13:9,43; Mak 4:9,23, 7:16; Luk 8:8, 14:35; Nuw 2:7,11,17,29, 3:6,13,22.\x* \pm \v 16 E tomota amo tauyadi nakae kaga goi akatutukoidi? Kidi gogómana nakae neta aba maketi goi siitusobu sipapápala sediyao yaidi sikúluwo kadi, \b \qc \v 17 “Ima kokopi nai manuna kauweuwe go, \qc komi geya kolauseta. \qc Valiwoga goi kataiyakuwokúwala go, \qc komi geya kotaiyeta.” \b \pm Komi nakae. \v 18 Kogita? Nakonakae kaguinuwe o kavatulúkwana, e komi kokataema. Iyoni ima go, awoinu toina geya ikakáika, nakae \w oine\w* geya inimnim. Nakae go, komi kodigo kami, \pi2 “\w Dimoni\w* tauyana sinaena goi ikaaiyaka!” \pmo \v 19 \w Tomalatomota\w* ima ikakáika be inimnim go, kodigo kami, \pi2 “Tauyana kogite? Aikanina be nakae inim ginagina iiyaluwo. Tauyana \w takisi ana togogo\w* be ituli ta toogoyoidi siyadi!” \pm Yaubada ina nanamsa Iyoni be yau kavatulúkwana go, nanamsayana ipaaisewa tomota yawoidi goi, e guinuwayadi goi tomota siyagoi Yaubada ina nanamsa moe moitamo.’ \s1 Yeisu tomota maniyedi ibowoidi idi goyo pasidi \r (Luke 10:13-15) \p \v 20 E niga Yeisu ivatowo tomota asa maniyedi goi ibowoidi. Asayadi goi \w guinuwa toogagaidi\w* bogina iguinuwedi. Guinuwayadi toni kasa sigitedi go, geya situgavileta, tauna ibowoidi idigo kana, \pm \v 21 ‘Komi da Korasini be komi da Betesaida konovēgu! Da Taya be da Saidoni tomota goyogoyoidi. Neta guna guinuwa toogagaidi boi komi bogina koogitedi kidi nakae sigitedi, boi nimatu e, bogina situgavila go, idi tugavilayana ana kaba kinana siguinuwe moe \w kwama salisalina\w* silosidi be selekau dabadi goi siyatoidi. Komi boi itoboinemi nakae kotugavila go, geya koguinuweyeta. O komi da Korasini be da Betesaida ami toovalugo!\x † \xo 11:21 \xt Ais 23:1-18; Isi 26:1—28:26; Iyl 3:4-8; Emo 1:9-10; Sak 9:2-4.\x* \v 22 Go ame alatuuwokoimi konōve: Komi da Korasini be da Betesaida takínona ana tuta goi ami liuna gagaina toina bei kobabane namliyeta kidi da Taya be da Saidoni. \pm \v 23 Komi da Kapaneumi nakae. Manakae? Konuwonúwana Yaubada bei ikilagasimi yábana goi?\x †a \xo 11:23 \xt Ais 14:13-15.\x* Moe geya, go sem bei ilavemi kosou kona \w asagabugabu\w* goi! Moitamo. Kidi da Sodoma toogoyoidi toidi go, neta boi nimatu guna guinuwa toogagaidi sigitedi nakae guinuwa toogagaidi boi komi kogitedi, e tauyadi nakona situgavila, tauna Yaubada geya imtulidita, go sem nakona ame tuta asayana nava ikaaiyaka. Ago komi geya.\x †b \xo 11:23 \xt Abv 19:24-28.\x* \v 24 Go ame alatuuwokoimi konōve: Takínona ana tuta goi komi da Kapaneumi bei ami liuna gagaina namliyeta da Sodoma.’\x † \xo 11:24 \xt Mad 10:15; Luk 10:12.\x* \s1 Yeisu ina kauyagu go, ina katótula waiwasi manuna \r (Luke 10:21-22) \p \v 25 Tuta amo goi Yeisu ikawanoi idigo kana, \pm ‘Tamagu, kom yábana be poyapoya idi Tomoya. Guna guinuwayadi adi yagoina bogina kuvamoudi kidi madi nanamsa be madi yagoina yaidi goi go, kidi gogómana nakae yaidi goi guna guinuwa adi yagoina bogina kukaiwoduwedi. Tauna ayapaliyem. \v 26 Moitamo Tamagu, moe im guinuwayana im nuwonúwana goi ivauyaonem.’ \p \v 27 Ikawanoi ikavava, tomota yaidi goi idigo kana, \pm ‘Kaga liliuna Tamagu nimagu goi bogina iyatoidi.\x †a \xo 11:27 \xt Iyo 3:35.\x* Tamaguyana anetava yau Natuna iyagoidokoigu. Yau agutava Tamagu ayagoidoko go, avatauwa neta akinavedi bei Tamagu avatulukoidi, e bei siyagoidoko.\x †b \xo 11:27 \xt Iyo 1:18, 10:15.\x* \pm \v 28 Avatauwa komi topoisógana o mou adi tokavala,\f ‡ \fr 11:28 \fk Topoisógana o mou adi tokavala\ft : Ame mouyadi moe Yaubada ina Katukeda tomota sipoikíkina sikabikaone.\f* komekōigu bei waiwasi avinimi. \v 29 Yau sakuululugu be nakae nuwotookaigu, tauna guna kaitakeo kokavalavaitēgu be nakae guna vatulúkwana kovatotowōne. Neta nakae koguinuwe, e imi waiwasi bei kobabane.\x † \xo 11:29 \xt Yer 6:16.\x* \v 30 Moe moitamo. Yau guna kaitakeoyana be nakae guna vatulukwanayana sikakapu. Tauna ameko goi imi waiwasi bei kobabane.’ \c 12 \s1 Yeisu Sabati ana Tomoya \r (Maki 2:23-28; Luke 6:1-5) \p \v 1 Tuta amo \w Yeisu\w* kai ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* taiyao tánuwo sinaena kaaketoiya \w Sabati\w* goi. Kaaketoiya go, kai tovatotowanayama loga kakámasa. Tuwo kavatowo \w witi\w* keuwoidi kaguwedi kakakáika.\x † \xo 12:1 \xt Atu 23:25.\x* \v 2 E kidi go \w Parisi\w* sigitema, tuwo Yeisu silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Iyaa! Im tovatotowanayao manakae siguuinuwa kaga Sabati ana lovina geya itagonedeta taguinuwe?’ \m \v 3 E kina Yeisuyana kana, \pm ‘Manakae? Kaga Devida boi iguuinuwe tetelina geya kokatuyaiviyeta ae? Boi tutayana ma senao loga sikámasa go, geya avadimo. \v 4 Tuwo kina Devidayana Yaubada ina Vada goi isiu, \w Tonúwala\w* yaina ikawanoi awoinu manuna. Tuwo Tonuwalayana \w beredi\w* kaasalaidi\x †a \xo 12:4 \xt Tat 35:13.\x* ikabidi, Devida ivini ikáika. Ikáika ikavava, senao nakae ivinidi sikáika go, kidi Devida ma senao geya adi tagonamo berediyadi sikáika. Moe kidi Tonúwala taudiva madi tagona sikáika.\x †b \xo 12:4 \xt Vin 24:9; 1Sa 21:1-6.\x* \v 5 Aiyuwoina Tonúwala Vada Kimaasabaina goi sisiusiu Sabati goi sipaaisewa. Moe nakae Sabati ana lovina sikapipilave go, kidi geya adi pikwanamo. Manakae? \w Yaubada ina Katukeda\w* goi ame geya kokatuyaiviyeta ae?\x † \xo 12:5 \xt Yoy 28:9-10.\x* \v 6 E ame alatuuwokoimi konōve: Tayamo tomota ameni gagaina namliyeta Vada Kimaasabaina. \v 7 E \w Gínina Kimaasabaina\w* goi Yaubada idigo kana, \b \qc “Latuwogu yoguyogu kokasaledi yau yaigu, \qc go sem latuwogu toina moe konuwokapisi.”\x † \xo 12:7 \xt Mad 9:13.\x* \qr Oseya 6:6 \b \pm Neta ame talavaitayana ana yagoina koyagoi, e tauyadi geya adi pikwanamo geya kotakinoidita kidi toogoyoidi. \v 8 Moitamo. \w Tomalatomota\w* moe Sabati ana Tomoya, e ilovina kaga itoboine Sabati goi tomota siguinuwe, tauna guna tovatotowanayao geya adi pikwanamo.’ \s1 Sabati goi Yeisu koroto nimana // napanapaina ikideedevine tetelina \r (Maki 3:1-6; Luke 6:6-11) \p \v 9 Yeisu itáoya, tanuwoyana ikalave go, ina \w Diyuu idi kaba tugúguna\w* goi isiu. \v 10 Koroto tayamo amoko goi ikaaiyaka, nimana napanapaina go, kaamasina. Kidi Parisi nakae sikaaiyaka; latuwodi bego Yeisu sikamamaetali Sabati ana lovina ana tokapipilova, tuwo silumadade sidigo kadi, \pm ‘Manakae? Yaubada ina Katukeda itagoneda Sabati goi tomota takidedevinedi gea geya?’ \m \v 11 Go kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Neta Sabati go, komi vatauwa neta imi \w sipi\w* tayamo bobosiu goi isouye, manakae? Bei kobulagasi, gea geya? Geya, bei kobulagasi.\x † \xo 12:11 \xt Luk 14:5.\x* \v 12 Go sipi kaga? Dogoi giyaina ae? Go tomota kónana gagaina. Tauna neta itoboineda Sabati goi sipi tavaite, e itoboineda Sabati goi tomota nakae tavaitedi.’ \m \v 13 Tuwo itugavila korotoyana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Siyagu, nimam kuyosāle!’ \m Tuwo moitamo nimana iyosale go, bogina idedevina, nimana aiyuwoina nakae. \v 14 E kidi Parisiyadi sitáoya, aba tugugunayana goi sisowóduwo sina taudiva silosinapu manakaedi bei Yeisu sikaumate. \p \v 15 E kina go Yeisuyana bogina iyagoi kaga amo tauyadi sinuwonuwone, tuwo ikabima amo dadavayana kakalave. Ago boda gagaina Yeisu sisabokuliye. Tomotayadi yaidi goi maniyedi sikatówana go, madabokidi ikidedevinedi. \v 16 Ikavava, ilovinaedi idigo kana, \pm ‘Taabu kotaalavāita bego yau avatau.’ \m \v 17 Moeko goi kaga boi nimatu Yaubada ina \w tokabivalavala\w* Aiseya idigedige, imalatomotamna. Tauyana Yaubada ina livala italavaite idigo kana, \b \qc \v 18 ‘Konōve! Guna kitom goame. \qc Bogina akinave. \qc Tauyana amatakoiye \qc be nakae ategu iuyaone gagaina. \qc Yaina goi bei Balomaigu ayato. \qc Yau guna takínona vavasa bei italavaite \w Totuyoyowo\w* yaidi. \qc \v 19 Tauyana geya ikaumakimaki. \qc Geya iboubou. \qc Nakae niyana geya vatau tayaamo moteo goi \qc inove bego ibobóbwara. \qc \v 20 Geya vatau tayaamo neenetaina \qc duriduri taguuyalina nakae \qc o rampa ana wiki kaakupina nakae ikatae, \qc go sem inuwokapisiyedi. \qc Nakae bei iguinuwe \qc ana kadókana Yaubada ina takínona vavasa \qc amo lavayana bei ikaiwoduwedoko. \qc \v 21 Ago kidi Totuyoyowo bei Tauyana silotutae.’ \qr Aiseya 42:1-4 \s1 Parisi Yeisu siwowoko bego // Beyelisebuli ina togaga goi tomota ikidedevinedi \r (Maki 3:20-30; Luke 11:14-23, 6:43-45) \p \v 22 E niga koroto tayamo tomota sime Yeisu yaina. Korotoyana naagovaina go, matana kebokeboina be nakae maena moumouna. E sime go, Yeisu ikidedevine, tauna korotoyana itoboine ibóbwara be nakae igita. \v 23 Ago tomota sikaaiyaka Yeisu ina guinuwa sigite, madabokidi nukotodi siwówana nakae sidigo kadi, \pm ‘Manakae? Amo tauyana nakona Devida tubuna gea geya?’ \m \v 24 E kidi go Parisiyadi nakae sikaaiyaka, tomota idi livala sinovedi, sidigo kadi, \pm ‘Ame tauyana \w dimoni\w* ivataapiyedi go, moe dimoni idi tolovina \w Beyelisebuli\w* ina togaga kaka goi ivataapiyedi siisowóduwo.’\x † \xo 12:24 \xt Mad 9:34, 10:25.\x* \m \v 25 Go tauyadi idi nuwonúwana Yeisu bogina iyagoidi, tuwo ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Aba lovina liliudi neta sinaedi tomota siilivisi, aba lovinayadi bei sisou. Asa o bodayauwo liliudi nakae. Neta sinaedi tomota siilivisi, tomotayadi geya sitaoyakavateta, go sem bei sisapa. \pm \v 26 Ida Kaleya nakae. Neta toinina ina bodao ivatapiyedi, moe nakae ilivisidi. Go moe kaga ana dedevina? Ina lovinayana manakaena bei itogaga? Geya! Neta toinina ina bodao ilivisidi, ina lovinayana bei ikavava. \v 27 Yau nakae. Neta yau Beyelisebuli ina togaga goi dimoni avataapiyedi, e komi toinimi imi bodao nakae, tauyana ina togaga goi dimoni sivataapiyedi. Go moe nakae geya ae? Moe pasina nava bei toinimi imi bodao sitakinoimi komi tobágala. \v 28 Go Yau Yaubada Balomaina ina togaga goi dimoni avataapiyedi, tauna \w ina kalibúbuna|lemma="Yaubada ina kalibúbuna"\w* bogina imaiyaba yaimi. \v 29 Yau dimoni avataapiyedi go, geya kada tauyana ina togaga goi avataapiyedi. Aba gita tayamo aguinuwe bei koyagoi Yaubada Balomaina goi dimoni avataapiyedi. Ida Kaleya koroto toogilúluna nakae. Avatau itoboine togilulunayana ina vada goi isiumo go, konana ivainaoidi? Geya ae? Go koroto tayamo neta togilulunayana ina vada goi isiu go, mainao ivasobusobuye namliyeta baige nimana aena iyowóidi, e itoboine bei konana ivainaoidi. E yau nakae. Ida Kaleya bogina avasobusobuye, tauna itoboinegu ina dimoni avatapiyedi. \v 30 Geya konanayuwoita yau manugu. Avatau neta yau taiyao geya kaspwagogoneta, tauyana guna kaleya.\x † \xo 12:30 \xt Mak 9:40; Luk 9:50.\x* Avatau neta tomota geya italigogoidita yau taiyao, e tomotayadi ikausapesapedi. \pm \v 31 Tauna imi wowokanayana pasina ame alatuuwokoimi konōve: Tomota idi goyo liliudi be idi tagíwaya liliudi sivaatoidi, adi nuwotao bei sibabane, go sem avatauwa neta \w Baloma Kimaasabaina\w* sitagiwoi, e adi nuwotao geya sibabaneyeta ame tuta be nakae tuta simamaima. \v 32 Avatauwa neta Tomalatomota sitagiwoi, e adi nuwotao bei sibabane. Go avatauwa neta Baloma Kimaasabaina sitagiwoi, e adi nuwotao geya sibabaneyeta, ame tuta be nakae tuta imamaima.\x † \xo 12:32 \xt Luk 12:10.\x* \pm \v 33 Komi kodovatusidokōigu. Neta alova tayamo dedevina, e keuwoina nakae dedevina. Neta alova tayamo igoyo, e keuwoina nakae igoyo. Moitamo. Alova keuwoidi goi takinanedi, nakona dedevidi o sigoyo. Tauna yau nakonakae?\x † \xo 12:33 \xt Mad 7:18-20; Luk 4:43-44.\x* \v 34 Komi moteta nakae! Manakae? Komi toogoyoimi itoboinemi bóbwara dedevidi kovatoidi gea geya? Geya!\x †a \xo 12:34 \xt Mad 3:7, 23:33; Luk 3:7.\x* Bogina koyagoi. Kaga neta nuwoda ivakayaodei, e sopada nakae sivatoi.\x †b \xo 12:34 \xt Mad 15:18.\x* \v 35 Tomota nuwodi goi idi esaesa sikanukulidi. Tuwo tomota dedevina ina esaesayadi dedevidi goi dogoi dedevidi ikaiwoduwedi. Ago tomota goyogoyoina ina esaesa goyogoyoidi goi dogoi goyogoyoidi ikaiwoduwedi. \pm \v 36 E ame alatuuwokoimi konōve: Takínona ana maliyalina goi tomota idi livala besobeso liliudi sivaatoidi bei Yaubada yaina sitalaseyanedi. \v 37 Moe moitamo. Imi livala pasidi Yaubada bei ivayokoimi komi kiboobosimi, e nakae imi livala pasidi Yaubada bei itakinoimi komi toogoyoimi.’ \s1 Iyona aba kinana Yeisu manuna \r (Maki 8:11-12; Luke 11:29-32) \p \v 38 Tuwo Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao maniyedi be nakae Parisi maniyedi Yeisu ina vatulúkwana sinove, sidigo kadi, \pm ‘Tovatulúkwana, latuwoma aba kinana tayamo kuvatulukoima kagite bei kayagoi kom moitamo Yaubada goi kuma.’\x † \xo 12:38 \xt Mad 16:1; Luk 11:16; Iyo 2:18, 6:30; 1Ko 1:22.\x* \p \v 39 Go kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Tomota neta goyo sinadi be nakae Yaubada situgavile, e aba kinana siiyaledi. Ago Yaubada aba kinana tayamo toito bei ivinidi go, tuwaina geya. Aba kinanayana moe tokabivalavala Iyona.\x † \xo 12:39 \xt Mad 16:4.\x* \v 40 Moitamo. Iyona \qt íyana sinaena goi ikaaiyaka maliyalina aito be sabamgo aito,\qt*\x † \xo 12:40 \xt Iyo 1:17.\x* e nakae Tomalatomota poyapoya sinaena goi bei ikaiyaka maliyalina aito be nakae sabamgo aito. \v 41 Boi Iyonayana ina talavaita da Ninivei sinove, e situgavila. Go konōve. Tomota tayamo toolagaina ameni namliyeta Iyona go, ame togoyoidiyadi nava geya situgavileta. Tauna takínona ana tuta goi da Ninivei bei sitáoya, ame togoyoidiyadi idi goyo bei sitalaledi.\x † \xo 12:41 \xt Iyn 3:5.\x* \v 42 Aiyuwoina giyovila tayamo Totuyoyowo go, ina kaba lovina moe Siba youya dadavina goi. Tauyana boi aduwanau goi ima\x † \xo 12:42 \xt 1To 10:1-10; 2Te 9:1-12.\x* Solomoni ina nanamsa inove. Go konōve. Tomota tayamo toolagaina ameni namliyeta baige Solomoni. Go ame togoyoidiyadi nanamsa gagaina bogina sinove go, nava geya situgavileta. Tauna takínona ana tuta goi giyovilayana bei itáoya kidi taiyao go, idi goyo bei italaledi. \pm \v 43 E nakona dimoni tomota tayamo ikinagove go, tutayana dimoniyana sivatapiye bogina isowóduwo, e ina asa yoyowo goi aba waiwasi iilusala. Iilusala go, geya tayaamo ibabane. \v 44 Tuwo idigo kana, \pi2 “Bei akaluvilamna ana vadayana boi aakalave goi.” \pmo Ago ima, tomotayana ibabane vada nakae bogina daakakaina be kaidiiyoyaina be nakae katubaayasina. \v 45 E tuwo dimoniyana ina ituli ta dimoni adi badabada ainima aiyuwo ikabidi imedi. Tauyadi goyogoyoidi toina, nakae dimoniyana ina goyo sikaalisave. Ikabidi, imedi vadayana sisiu sikaaiyaka. Amo korotoyana ina kaiyaka boi tupwana igoyo go, ame igoyo toina. Tauna nakae bei isowóduwo togoyoimiyami yaimi.’ \s1 Yeisu sinana be senao toidi // moe ina livala ana tokabikawanayao \r (Maki 3:31-35; Luke 8:19-21) \p \v 46 Yeisu nava boda ilatuuwokoidi go, sinana be senao sima moetala goi siitáoya; latuwodi bego Tauyana silatuwoko. \v 47 E tomota tayamo idigo kana, \pm ‘Gwa! Sinam be semowo moetala goi siitáoya; latuwodi kom kunovedi.’ \m \v 48 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Sinagu avatau? Segowo avatauwa?’ \m \v 49 Nimana kai ina tovatotowanayao ivasakikinakoima, idigo kana, \pm ‘Sinagu be segowo goamedi! \v 50 Moitamo. Avatauwa neta Tamagu guma yábana ina nuwonúwana siguuinuwe, e moe tauyadi segowo nakae niugowo nakae sinagowo.’ \c 13 \s1 Kutukutu be poyapoya tamo tamo adi livalakaibala \r (Maki 4:1-20; Luke 8:4-15) \p \v 1 Maliyalina amo goi \w Yeisu\w* itáoya kai taiyao vada goi kasowóduwo go, Yeisuyana iiwo ina Galili labutabutaina goi itusobu. \v 2 Iitusobu go, boda gagaina sitaligógana sima Tauyana yaina. Tauna itáoya iiwo ina oga goi isowoya, itusobu go, bodayadi labutabuta goi siitáoya.\x † \xo 13:2 \xt Mak 3:9; Luk 5:1-3.\x* \fig Yeisu oga goi iitusobu, tomota ivatuulukoidi|src="BA03019BW.tif" size="col" ref="13:2" \fig* \v 3 Iitusobu, vatulúkwana badabadaidi livalakaibala goi ivatuulukoidi idigo kana, \pm ‘Ame konōve: Tobágula tayamo ina ina tánuwo goi \w witi\w* kutukutuna isivagaegaedi. \v 4 Isivagaaegaedi, e maniyedi sisou enao goi. Tuwo mánuwo sisou sima sikanidi. \v 5 E kutukutuyadi maniyedi sisou manamanáiyala goi go, mainao sitabo unana poyapoya giyaina. \v 6 E níyala ituko, iidimoidi simémala unana lamdi sitetalamo. \v 7 Go kutukutuyadi maniyedi sisou taliboibo goi, e taiyao sitabo, sibíbina go, taliboiboyadi sididimatedi. \v 8 E kutukutuyadi maniyedi sisou poyapoya dedevina goi sitabo sikéuwo. E dibayoya ana tuta maniyena 100, maniyena 60, maniyena 30. \pm \v 9 Avatauwa komi neta ma taaiyami, guna livala konoovedōko!’\x † \xo 13:9 \xt Mad 11:15, 13:43; Mak 4:23, 7:16; Luk 14:35; Nuw 2:7,11,17,29, 3:6,13,22.\x* \p \v 10 Yeisu ibóbwara ikavava, kai ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* kama kalumadade kadigo kama, \pm ‘Kaga unana livalakaibala goi boda kulatuuwokoidi?’ \m \v 11 E Tauyana idigo kana, \pm ‘Yaubada nanamsa bogina ivinimi bei itoboinemi ina nuwogau \w ina kalibúbuna|lemma="Yaubada ina kalibúbuna"\w* manuna koyagoi. Go bodayadi geya ivinidita bego siyagoi. \v 12 Avatauwa neta guna livala sinoovedoko, nanamsa tuwaina Yaubada bei ivinidi. Ago avatauwa neta guna livalayana sinooveyamo, ava nanamsa ikaaiyaka tauyadi yaidi, Yaubada bei \w ikuliuye\w*.\x † \xo 13:12 \xt Mak 4:25; Luk 8:18.\x* \v 13 Ame pasina livalakaibala goi alatuwokoidi bego sigitagita go, geya sigitadokoneta. Sitaaiyakeka go, geya sinoveyeta be nakae geya siyagoiyeta.\x † \xo 13:13 \xt Yer 5:21.\x* \pm \v 14 Kidi goi Aiseya ina talavaita imalatomotamna. Tauyana idigo kana, \b \qc “Bei kotaiiyakeka go, \qc geya koyagoiyeta. \qc Bei kogitagita go, \qc geya kogitadokoneta. \qc \v 15 Moitamo. Amo tomotayadi dabadi sikasa, \qc taiyadi sipatu \qc be nakae matadi sikibodedi, \qc govila bei matadi goi sigita, \qc taiyadi goi sinowo \qc be nakae nuwodi goi siyagoi, \qc bei situgavila, \qc e simekoigu akidedevinedi.”\x † \xo 13:15 \xt Iyo 12:40; Gui 28:27.\x* \qr Aiseya 6:9-10 \b \pm \v 16 E komi sem matami goi kogita be nakae taiyami goi konowo, tauna ami dedevina bogina kobabane. \v 17 U, moe nakae ami dedevina bogina kobabane go, ame alatuuwokoimi konōve: Boi nimatu Yaubada ina \w tokabivalavala\w* badabadaidi be nakae \w tokibóbwata\w* latuwodi bego sigite kaga koogitegu aguuinuwe go, geya sigitedita. Latuwodi bego sinove kaga kaga koonovedi avatulúkwana go, geya sinovedita.\x † \xo 13:17 \xt Luk 10:23-24.\x* \pm \v 18 Tauna komi konōve tobágula ana livalakaibala ana talígava. \v 19 Avatauwa neta Yaubada ina kalibúbuna valena sinove go, geya siyagoiyeta, e tauyadi poyapoya enao goi nakae. Poyapoyayana goi kutukutu sisou go, kina Togoyoinayana ima kaga boi tobágula iibaguli tauyadi nuwodi goi, e ineboidi. \v 20 E tomota maniyedi amo manamanaiyalayana nakae tutayana kutukutu sisou sitabo. Ame tauyadi Yaubada ina kalibúbuna valena sinove go, mainao madi uyáwana siuuyaone. \v 21 Valayana siuuyaone go, nuwodi goi geya ikaseta nakae poyapoya kakaaraiina goi lam geya ikaseta. Tuwo tuta kaakupina tauna ikaaiyaka. E tutayana valayana pasina mou be yogedageda sibabanedi, mainao sikapusi. \v 22 E tomota maniyedi amo poyapoyayana talibooibina nakae tutayana kutukutu sisou sitabo. Ame tauyadi Yaubada ina kalibúbuna valena sinove go, niga idi kaiyaka ana nuwokubukubu be nakae esaesa ina tubanibani sisowóduwo, e taliboibo nakae valayana sididimate, tauna geya sikeuwoita. \v 23 E tomota maniyedi amo poyapoyayana dedevina nakae tutayana kutukutu sisou sitabo. Ame tauyadi moitamo Yaubada ina kalibúbuna valena sinove, siyagoi be nakae keuwoidi dedevidi sikeeuwoedi; maniyena 100, maniyena 60, maniyena 30.’ \s1 Livalakaibala Yaubada ina kalibúbuna manuna: // Witi be sisinétala \p \v 24 Yeisu livalakaibala aiyuwoina ivinima idigo kana, \pm ‘Yaubada ina kalibúbuna ana kaiyaka ame livalakaibalayana nakae: Koroto tayamo witi kutukutudi dedevidi ikabidi, ina ina tánuwo goi isivagaegaedi. \v 25 Isivagaegaedi ikavava, ina go, niga tauyana mana bodao simasisi. Tutayana siimasisi go, korotoyana ina kaleya tayamo ima tanuwoyana goi sisinétala kutukutudi isivagaegaedi. Ikavava, ina. \v 26 Tutayana witi sitabo, sikéuwo, e namliyeta baige sisinetalayadi nakae sitabo. \v 27 E toni tánuwo ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* sima silatuwoko sidigo kadi, \pi2 “Ima tomoya, kom boi im tánuwo goi kutukutu dedevidi kusivagaegaedi ae? Go sisinétala nako goi sima?” \pi2 \v 28 “Moe guna kaleya ina guinuwa”, korotoyana kaena. \pmo E ina pakonayaoyadi kadi, \pi2 “Go manakae? Latuwom kana sisinetalayadi kalabudi gea tuwo?” \pmo \v 29 E kina kana, \pi2 “Geya tuwo, govila bei sisinetalayadi kolabudi, e witi taiyao kolabupatukoidi. \v 30 Kokalavēdi, taiyao sibíbina ana kadókana dibayoya. E dibayoya ana tuta guna todibayoyayao bei alatuwokoidi mainao sisinétala silabudi, niga sipatumidi bei sigabudi go, witiyadi silamgogoidi guna sánala goi siyatoidi.”’ \s1 Livalakaibala Yaubada ina kalibúbuna manuna: // Yaubada ina bodayauwo isáila \r (Maki 4:30-34; Luke 13:18-21) \m \v 31 Yeisu livalakaibala tuwaina ivinima idigo kana, \pm ‘Yaubada ina kalibúbuna sinaena goi ina bodayauwo adi vaituwo ana kaigigita alova tayamo kutukutuna giyaina nakae. Kutukutuyana koroto tayamo ikabi, ina ina tánuwo goi ibaguli. \v 32 Kutukutuyana giyaina toina, nakae kutukutu liliudi goi geya tayaamo alova kutukutuna giyaina nakae. Go tutayana alovayana ibíbina imatuwo, e alova gagaina, nakae alova liliudi itabosavedi. Tauna mánuwo sima laonina goi idi vátala siyowóidi.’ \m \v 33 Yeisu livalakaibala tuwaina ivinima, idigo kana, \pm ‘Yaubada ina kalibúbuna sinaena goi ina bodayauwo adi vaituwo ana kaigigita \w isti\w* nakae. Vavina tayamo ana isti ikabi, ana parawa gagaina toina goi ipopoli. Ipopoli ikavava, iyato ana kadókana istiyana isiu parawa madabokina goi ipaisewa, tauna ibíbina gagaina.’ \p \v 34 Yeisu ina vatulúkwana ame madabokina moe livalakaibala kaka goi tomota ilatuuwokoidi. \v 35 Tauna Yaubada ina tokabivalavala ina talavaita imalatomotamna. Boi tokabivalavalayana idigo kana, \b \qc ‘Bei alivalakaibala tomota yaidi. \qc Kaga boi poyapoya ana madagina kunu goi \qc Yaubada ivaamoudi, \qc e yau bei atalavaitedi.’ \qr Same 78:2 \s1 Livalakaibala kutukutu manudi ana talígava \p \v 36 E tuwo Yeisu boda ikalavedi go, ina boi vadayana iikalave goi isiu. Isiu go, kai ina tovatotowanayao kama kadigo kama, \pm ‘Tomoya, livalakaibala sisinétala tánuwo goi kulumavivīsi kanove.’ \m \v 37 E kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Korotoyana kutukutu dedevidi isivagaegaedi moe \w Tomalatomota\w*. \v 38 E tanuwoyana moe poyapoya ana madabokina. E kidi go kutukutu dedevidi moe Yaubada ina bodayauwo ina kalibúbuna sinaena goi sikaaiyaka. E kidi go sisinétala moe Togoyoinayana ina bodao. \v 39 E kina go kaleyayana boi sisinétala isivagaegaedi moe \w Totagíwaya\w*. E dibayoyayana moe tuta ana kaba lukavava. E kidi go todibayoyayadi moe \w anerose\w*. \v 40 Tauna nakonakae sisinétala silamgogoidi, yeu sikabi sigabudi, e nakae tuta ana kaba lukavava goi bei isowóduwo. \v 41 Kina Tomalatomota ina aneroseyao bei ietunedi sina ina kaba kalibúbuna sinaena goi goyo adi totalewúwuna liliudi be nakae lovina adi tokapipilova liliudi silabudi. Ikavava silamgogoidi, \v 42 silavedi yeu goi sigabudi. Amoko goi tomota sitáiya be nakae saladi sikakavatedi simatamaimaita. \v 43 E tuwo tokibóbwata bei sinínima níyala nakae Tamadi ina kalibúbuna sinaena. Avatauwa komi neta ma taaiyami, guna livala konoovedōko.’\x † \xo 13:43 \xt Mad 11:15, 13:9; Mak 4:9,23, 7:16; Luk 8:8, 14:35; Nuw 2:7,11,17,29, 3:6,13,22.\x* \s1 Livalakaibala Yaubada ina kalibúbuna // ana yala manuna \p \v 44 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Yaubada ina kalibúbuna ana siu ana yala ana kaigigita ame livalakaibalayana nakae: Esaesa vamoounina poyapoya sinaena goi ikaaiyaka go, koroto tayamo ima esaesayana ibabane. Esaesayana pasina tauyana iuyáwana. Tauna ivamoumnei go, ina konana liliudi ikabidi ikaigimonedi. Ikavava, ana maisa ikabi, ina poyapoya igimone bei esaesayana ikabi. \pm \v 45 Tuwaina Yaubada ina kalibúbuna ana siu ana yala ana kaigigita ame livalakaibalayana nakae: Paku ana tolusala tayamo paku dedevidi iilusala. \v 46 Iilusala, e tayamo ibabane ana maisa gagaina toina. Tuwo ina konana liliudi ikabidi, ina ikaigimonedi. Ikavava, ana maisa ikabi, ikaluvilamna ina pakuyana igimone.’ \s1 Livalakaibala Yaubada ina kalibúbuna manuna: // Úwata ana paisewa nakae \p \v 47 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Tuwaina, Yaubada ina kalibúbuna sinaena goi takínona ana kaigigita ame livalakaibalayana nakae: Koroto idi úwata silave négwasa goi, e íyana ituli ituli sikonedi. \v 48 Tutayana úwata ikayaoda, sibiu ima mamaya goi. Ikavava, situsobu iyanayadi sitakinoidi. Íyana dedevidi sikabidi \w nokobaba\w* goi sidodoidi go, íyana goyogoyoidi sikalavedi. \v 49 Tauna nakae tuta ana kaba lukavava goi. Anerose bei sina tokibóbwata nauyayanaidi goi toogoyoidi sivatumasabedi, \v 50 silavedi yeu goi sigabudi. Amoko goi bei sitáiya be nakae saladi sikakavatedi, simatamaimaita. \pm \v 51 Kaga liliuna alatuuwokoimi bogina koyagoidi gea geya?’ \pm ‘U, kayagoidi’, kaema. \m \v 52 E Yeisu kana, \pm ‘Dedevina. Imi yagoinayana pasina Yaubada ina \w Katukeda ana tovatulúkwana\w* tamo tamo neta Tokalibúbuna sisabokuliye, e tauyadi toni vada tayamo nakae; ina esaesa bogo be ina esaesa vau ikaiwoduwedi unana itoboinedi vatulukwana bogo be vatulukwana vau sivatulúkwana.’ \ms1 Tomota idi nuwonúwana Yeisu manuna, // maniyedi sinumise, maniyedi geya \mr (Madiu 13:53—16:20) \s1 Da Nasareta Yeisu sikatae \r (Maki 6:1-6; Luke 4:16-30) \p \v 53 Tutayana Yeisu ina livalakaibala ilukavavedi, e itáoya kai taiyao amo dadavayana kakalave \v 54 go, kana Yeisu toinina ina kasa. \w Sabati\w* goi Tauyana ina \w Diyuu idi kaba tugúguna\w* goi isiu ivatowo ivaatulúkwana. Ina vatulukwanayana itogaga, tauna tomota sikainaopa sidigo kadi, \pm ‘Amo Tauyana ina nanamsa be ina togaga \w guinuwa toogagaidi\w* manudi nako ikabidi? \v 55 Iyaa! Amo Tauyana vada ana toyówana natuna tauna. Sinana tayagoi; tauyana Meri. Senao moe Yemesa, Iyosepa,\f ‡ \fr 13:55 \fk Iyosepa\ft : Ame Meri monena geya. Ame Meri natuna. Maki (6:3) igini Iyosese go, moe tomota tayamo. Kopi maniyedi kadi, ‘Iyosese’ go, maniyedi kadi, ‘Iyosepa.’\f* Saimoni be Yuda. \v 56 Niunao liliudi ameko sikaaiyaka tayaagoidi. Tauyana kita nakae. Tauna ina nanamsa be nakae ina togaga nako ikabidi?’ \m \v 57 Tuwo gamodi igoyo, e Tauyana sikatae. E kina go Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Yaubada ina tokabivalavala ana wowoina ibabane asa liliudi goi go, toinina ina kasa goi be nakae toinina ina bodayauwo goi geya ana wowoinamo.’\x † \xo 13:57 \xt Iyo 4:44.\x* \p \v 58 Amoko goi guinuwa toogagaidi iguinuwedi go, geya sibadebadeta unana tomota geya sinumiseta. \c 14 \s1 Erodi ina tainasi be nakae // Iyoni tosayóyova ina kámasa tetelidi \r (Maki 6:14-29; Luke 3:19-20, 9:7-9) \p \v 1 Amo tutayana da Galili adi tolovina \w Erodi\w* \w Yeisu\w* ina guinuwa valena inove. \v 2 Tuwo ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* yaidi goi Yeisu manuna idigo kana, \pm ‘Amo korotoyana moe \w Iyoni\w* \w tosayóyova|lemma="Sayóyova"\w*. Tokámasa yaidi goi Yaubada bogina ikaitáoe. Ame pasina tauyana itoboine \w guinuwa toogagaidi\w* iguuinuwedi.’ \p \v 3 Kina go Erodiyana ina nuwonúwana nakae Iyoni ina kámasa pasina. Iyoniyana ina kámasa ame nakae: Boi Erodiyana ina lovina goi ina tovayaviyayao sina Iyoni siyoisi, nimana aena siyowóidi, e deri goi sivaisiu siyana Pilipo monena Erodiyasi manuna. \v 4 Boi mainao Erodiyasiyana moe Pilipo monena go, kina Erodiyana siyana monena tubitubina igagi. Go kina Iyoni tuta liliuna Erodi ilaatuwoko kana, \pm ‘Erodi, kom geya am tagonamo bei amo vavinayana kunai!’\x † \xo 14:4 \xt Vin 18:16, 20:21.\x* \m Kina Erodiyasiyana inove, gamona igoyo, tuwo Erodi ilovina bego Iyoni deri goi sivaisiu. \v 5 Erodiyana latuwona bego Iyoni ikaumate go, boda sinuwonúwana Iyoni moe Yaubada ina \w tokabivalavala\w* tayamo, tauna bodayadi imatoitedi. \v 6 E tuwo ina bíbina ana maliyalina isowóduwo, e boda sima áika manuna. Aikayana goi Erodiyasi natuna vavina isiu ima boda matadi goi iláusa go, ina lausayana Erodi ivauyaone. \v 7 Tauna woiyaiyana yaina ikatótula idigo kana, \pm ‘Iyagoida! Kaga kukawanoiye yaigu, bei avinim.’ \m \v 8 E woiyaiyana ina sinana ilumadade ikavava, ikaluvila ina Erodi ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Iyoni tosayóyova bulubuluna noko goi kudodōi kuvinīgu.’ \m \v 9 Livalayana tolovina Erodi inove, nuwona imou go, ina katótula pasina be nakae ina ogaoga pasidi, tauna ilovina ina topaisewayao sina nakae siguinuwe. \v 10 Tuwo ina topaisewayao ietunedi sina deri goi Iyoni nukotona sibobo. \v 11 Sibobo ikavava, bulubuluna sikabi, nokoyana tobuna goi sidodoi sime woiyaiyana sivini. Tuwo ikabi inave sinana ivini. Moe pasina tauna Erodiyana itainasi inuwonúwana Yeisu moe Iyoni go, bogina itaoyamna. \v 12 Ikavava, Iyoni ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* sina wowona sikabi sinave \w valiwoga tukubu\w* goi siyato. Siyato ikavava, sina Yeisu silatuwoko. \s1 Boda 5,000 Yeisu ivakanidi tetelina \r (Maki 6:30-44; Luke 9:10-17; Iyoni 6:1-15) \p \v 13 E Iyoni ina tovatotowanayao idi livalayana Yeisu inove, ikabima amo dadavayana kakalave go, oga goi ametava kasowoya kakailova kasaidámana kana yoyowo tayamo goi. Go boda livala sinove bego Yeisu isaidámana, tuwo idi kasa sikalavedi aedi goi siketoiya sina Tauyana sisabokuliye. \v 14 Go kai kama kavaiu, Yeisu isou, boda gagaina igitedi inuwokapisiyedi, tuwo idi tokatowanayao ikidedevinedi. \v 15 E bogina lavilavi toina kai Yeisu ina tovatotowanayao kama Tauyana kalatuwoko kadigo kama, \pm ‘Ame yoyowo go! Aiyuwoina níyala giyakainava bei isaliu. Neta boda kuvalilivēdi bego sina asa goi avadi sigimona.’ \m \v 16 E kina go Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Tuwo, ameko sikaaiyaka. Komi kovakanīdi.’ \pm \v 17 ‘Manakaema? Ama \w beredi\w* ainima be ama íyana aiyuwo, taudi go!’ kai kaema. \pm \v 18 ‘Kokabīdi komēdi’, Tauyana kaena. \m \v 19 Tuwo moitamo kana kakabidi go, Yeisu boda ilovinaedi náuna goi situsobu. Ikavava, berediyadi ainima be iyanayadi aiyuwo Yeisu kai ina tovatotowanayao kavini. Tuwo ikabidi, ikandolaga yábana goi, manudi ikauyagu Yaubada yaina. Ikavava, ikivisidi, ivinima go, kai kakabidi kana kakaiguyauyedi bodayadi yaidi. \v 20 Tuwo tomota madabokidi sikáika gamodi. Sikáika ikavava, kai ina tovatotowanayaoyama valala kakatunokunokudi go, moe bayao yawou aiyuwo sikayaoda. \v 21 E kidi go tokaikayadi yaidi goi vevina be gogómana geya kakatuyaividita, go sem koroto kaka kakatuyaividi; adi badabada moe ainima tausani (5,000). \s1 Yeisu Galili Bwaena yatana goi iiketoiya tetelina \r (Maki 6:45-56; Iyoni 6:16-21) \p \v 22 Amo ikavava, mainao kai Yeisu ina tovatotowanayao ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Oga goi kosowōya, kovakūmgo kotavīla kōna ta dadava go, yau boda bei alatuwokoidi sisáwala sina idi kasa.’ \m \v 23 Ivalavema ikavava, bodayadi ilatuwokoidi sisáwala. Ikavava, ituko koya goi anetava ikawanoi. E níyala bogina isaliu, Tauyana anetava ikaaiyaka. \v 24 E kai ina tovatotowanayaoyama oga goi kasowoya, kabéuta. Kabeubéuta go, bogina kana aduwanau, e aivaya oga sikaugavigavile. Bogina kuyagoi. Yágira matama goi. \p \v 25 E botomotomo goi Yeisu bwae yatana goi iketoiya imamaima. \v 26 E kai go ina tovatotowanayaoyama kakandobala Tauyana kagite bwae yatana iketoiya imamaima, tuwo kamatoita kadigo kama, \pm ‘Baloma goamo!’ \m Ima matoitayana goi kapodeda. \v 27 E mainao Yeisu idigo kana, \pm ‘Kokatepātu! \w Yau Tauyagu\w*.\x † \xo 14:27 \xt Tat 3:14.\x* Taabu koomatōita!’ \m \v 28 E kina \w Pita\w* idigo kana, \pm ‘Tomoya, neta moitamo kom, e kulatuwokōigu bwae yatana goi awokoim.’ \pm \v 29 ‘Kūma!’ Yeisu kaena. \m Tuwo Pitayana oga goi isou go, bwae yatana goi iketoiya inonoina Yeisu yaina. \v 30 E inonoina go, yagirayana igite, imatoita, tuwo ivatowo isalili. Tutayana iisalili, iduduwo kana, \pm ‘Tomoya, kuyavēgu!’ \m \v 31 E kina Yeisuyana mainao nimana ibisisobu, tauyana iyoisi idigo kana, \pm ‘Kom to moitamo geya kunumisedokoiguta ae? Kaga unana kunanayuwo?’ \fig Yeisu bwae yatana goi iiketoiya|src="IB04126gr.tif" size="col" ref="14:25-27" \fig* \m \v 32 Ibóbwara ikavava, oga goi sisowoya go, yagirayana idaúmwara. \v 33 E kai oga ana tokaiyakoyao kasakululu Tauyana yaina kadigo kama, \pm ‘Kom moitamo Yaubada Natuna.’ \p \v 34 Bogina kasaidámana kana Genesareta dadavina goi kavaiu. \v 35 Kavaiu, kasou go, toni kasa sikandoiwo Yeisu sikinane, e livala sietune ina asa liliudi amo dadavayana goi bego idi tokatowanayao liliudi simedi Yeisu yaina goi. \v 36 Go sikawanoi makimaki Tauyana yaina kadi, \pm ‘Kutagonema am kwama kikina kaka kabisikone?’ \m Tuwo moitamo itagonedi go, avatauwa neta sibisikone, e siboboina. \c 15 \s1 Yeisu ina vatulúkwana // Diyuu tubudiyao idi gulagula manuna \r (Maki 7:1-23) \p \v 1 E tuta amo \w Parisi\w* be nakae Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao Yerusalema goi sima \w Yeisu\w* silumadade sidigo kadi, \pm \v 2 ‘Kaga unana im \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* tubudao idi \w gulagula\w* sikapipilavedi? Tutayana bego sikáika go, nimadi geya siinikidi. Kaga unana nakae siguuinuwe?’ \m \v 3 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Go komi nakae. Kaga unana Yaubada ina lovina kokapipilave toinimi imi gulagula ana sabokuli pasina? \v 4 Apipilovayana manuna boi Yaubada Mosese ilatuwoko idigo kana, \b \pi3 “Tamamiyao be sinamiyao kowowooinēdi.”\x † \xo 15:4 \xt Mad 19:19; Mak 10:19; Luk 18:20; Epe 6:2.\x* \qr Tateta 20:12; Atukeda 5:16 \b \pm Aiyuwoina kana, \b \pi3 “Avatau neta tamana o sinana igieomaemae, e to kokaumateyāmo.” \qr Tateta 21:17; Vininabeso 20:9; Atukeda 5:16 \b \pm \v 5 Go komi kotagona tomota tamana o sinana ilatuwoko kana, \pi2 “Yabobona ame bego avinim go, geya itoboineguta avaitem unana bogina akasale Yaubada yaina.” \pmo \v 6 Tuwo tamana o sinana geya itoboineyeta iwowoine. Tauna yabobonayana geya ivinidita unana yabobonayana bogina kaasalaina. Moeko goi toinimi imi gulagula dogoi gagaina go, Yaubada ina livala dogoi besobeso. \v 7 Komi todedevimi polapola! Boi nimatu tutayana Aiseya Yaubada ina livala itaalavaite, e italavaitedokoimi, idigo kana, \b \qc \v 8 “Ame tomotayadi sopadi goi siwowooinegu go, \qc yau atedi goi geya. \qc \v 9 Idi vatulúkwana moe tomota idi nuwonúwana, \qc tauna idi sakululu yau yaigu, moe sakululu besobeso.”’ \qr Aiseya 29:13 \b \p \v 10 Yeisu ibóbwara ikavava, boda iduduwedi sima ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Konovēgu go, kopoikīki guna livala koyagoi! \v 11 Kaga tobuda goi isiu, geya ikibaibailideta, go sem kaga tobuda goi isowóduwo, e moe ikibaibailida.’ \m \v 12 E tuwo kai Yeisu ina tovatotowanayao kama Tauyana yaina kama, \pm ‘Tomoya, kidi Parisi im livala sinove, gamodi igoyo.’ \m \v 13 Go kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Náuna liliudi neta Tamagu guma yábana geya ibagulidita bei ilabudi. \v 14 Amo tauyadi kokalavēdi. Tauyadi tovakeda tokebo nakae. Neta tokebo ipoikíkina bego kebosiyana ivakede, e adi taiyuwokova bobosiu goi isouyedi.’\x † \xo 15:14 \xt Luk 6:39.\x* \m \v 15 E \w Pita\w* idigo kana, \pm ‘Livalakaibalayana kulumavivīsi bei kayagoi.’ \m \v 16 E Yeisu kana, \pm ‘Komi nakae nava nukotomi geya itaporeta? \v 17 Manakae? Moe geya koyagoiyeta ae? Kaga liliuna tobuda goi sisiu, sisou sina gamoda goi namliyeta sisowóduwo sina mosamosa. \v 18 Go kaga tobuda goi siisowóduwo moe nuwoda goi sima, e moe dogoiyadi sikibaibaailida.\x † \xo 15:18 \xt Mad 12:34.\x* \v 19 Tomota nuwodi goi nuwogau goyogoyoidi, aumata, roerata, masisi goyogoyoina, vaináwana, totalavaita polapola be nakae tagíwaya sisowóduwo. \v 20 Ame dogoiyadi sikibaibailidi. Go neta takáika go, nimada geya tanikidita, e moe geya ikibaibailideta.’ \s1 Vavina Totuyoyowo ina numisa tetelina \r (Maki 7:24-30) \p \v 21 Yeisu itáoya kai taiyao dadavayana kakalave go, kana Taya be Saidoni adi dadava goi. \v 22 Ago amo dadavayana goi \w Totuyoyowo\w* tayamo Kenani vavinaina ima Yeisu yaina iduduwo idigo kana, \pm ‘Tomoya Devida tubuna, natugu vavina ikinagova gagaina! Kunuwokapisiyēgu!’ \m \v 23 Go Yeisu geya ikatumapuyeta. Tuwo kai ina tovatotowanayao kama kakawanoi kadigo kama, \pm ‘Tomoya, vavinayana mlida goi iiduduwo, tauna kuvalilīve ina.’ \m \v 24 E Yeisu itugavila vavinayana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Tamagu ietunegu ama komi \w Isileli tubunao\w* amitava yaimi goi; komi tauyami \w sipi\w* sulaaigidi nakae.’ \p \v 25 E vavinayana ibala ima Yeisu matana goi aena ivatugúyala idigo kana, \pm ‘Tomoya, kuvaitēgu.’ \m \v 26 Go kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Geya itoboineguta gogómana avadi bei \w akuliuye\w* go, alave komi weiniya yaimi.’ \pm \v 27 ‘U, moe moitamo, Tomoya go, weiniyayadi adi towosiyao idi teboro ogalaoina goi gogomanayadi avadi mgumguna sikasámdala’, vavinayana kaena. \p \v 28 Tuwo Yeisu idigo kana, \pm ‘Vavina, im numisa gagaina, tauna nakae latuwom bogina isowóduwo.’ \m Tuwo moitamo natunayana mainao idedevina. \p \v 29 E Yeisu kai ina tovatotowanayao taiyao katáoya dadavayana kakalave go, kaiwo kana Galili Bwaena labutabutaina goi kavayali. Niga Yeisu ituko ina koya goi itusobu. \v 30 Iitusobu go, boda sima Tauyana yaina. Bodayadi moe topem, togoyogoyo, tokebo, maedi moumoudi be nakae tokatówana simedi Tauyana matana goi siyatoidi, e ikidedevinedi. \v 31 Tauna tutayana bodayadi sigite kidi maedi moumoudi sibóbwara, togoyogoyo sidedevina, topem siketoiya be nakae tokebo sigita, e sikainaopa go, kai Isileli tubunao ima Yaubada ina togaga ana \w káeyana\w* sikamoitamoe. \s1 Yeisu boda 4,000 ivaakanidi tetelina \r (Maki 8:1-10) \p \v 32 E kina go Yeisu kai ina tovatotowanayao iduduwema kama ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Ame bodayadi bogina maliyalina aito sikaaiyaka go, geya avadimo. Geya latuwogu madi loga alatuwokoidi sisáwala, govila bei enao goi simataginigini. Tauna anuwokapisiyedi.’ \m \v 33 Ago kai ina tovatotowanayao kadigo kama, \pm ‘Ame yoyowo go! Nako goi \w beredi\w* takabidi nakae bei itoboineda boda gagaina ame tavakanidi sikáika gamodi?’ \m \v 34 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Aivina imi beredi moedi?’ \pm ‘Geya, ainima aiyuwo go, nakae íyana giyaidi maniyedi amedi sikaaiyaka’, kai kaema. \p \v 35 Tuwo bodayadi ilatuwokoidi poyapoya goi situsobu. \v 36 Situsobu ikavava, berediyadi ainima aiyuwo be nakae iyanayadi ikabidi, manudi ikauyagu Yaubada yaina. Ikavava, ikivisidi, ivinima. E kai kakabidi kanavedi kakaiguyauyedi bodayadi yaidi. \v 37 Tuwo boda sikabidi, sikáika gamodi. Sikáika ikavava, valala kakatunokunokudi, bayao gagaidi ainima aiyuwo sikayaoda. \p \v 38 E kidi go tokaikayadi yaidi goi vevina be gogómana geya kakatuyaividita, go sem koroto kaka kakatuyaividi, adi badabada moe 4,000. \v 39 Boda sikáika ikavava, Yeisu itáoya, ilatuwokoidi sisáwala go, oga kasowoya, kakailova kana Magadani ana dadava. \c 16 \s1 Parisi latuwodi aba kinana // go, Yeisu ina katumátala adi isti manuna \r (Madiu 12:38-41; Maki 8:11-21; Luke 12:54-56) \p \v 1 \w Yeisu\w* kai taiyao kama kavaiu kasou go, kidi \w Parisi\w* be \w Sadusi\w* maniyedi sima Yeisu sivakakone sidigo kadi, \pm ‘Aba kinana tayamo kuvatulukōima\x † \xo 16:1 \xt Luk 11:16.\x* bei kayagoi kom moitamo Yaubada goi kuma.’ \m \v 2 E Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Lavilavi tutayana níyala isaliu neta yábana isabenínima, komi kami, \pi2 “Itomo bei kelavaboina.” \pmo \v 3 Go nobuyana neta gaota isabenínima, e bou itáoya, komi kami, \pi2 “Ame bei kelavagoyo.” \pmo E yábana ana kaigigita itoboinemi kodovatusidi bei ana yagoina koyagoi go, kaga kaga sisowóduwo tuta ame goi Yaubada iguuinuwedi adi kaigigita geya itoboinemita kodovatusidi bei adi yagoina koyagoidi! \v 4 Tomota neta goyo sinadi be nakae Yaubada situgavile, e aba kinana siiyaledi. Ago Yaubada aba kinana tayamo toito bei ivinidi go, tuwaina geya. Aba kinanayana moe Iyona.’\x † \xo 16:4 \xt Iyo 1:17; Luk 11:29.\x* \m Ibóbwara ikavava, itáoya ikalavedi. \p \v 5 Yeisu kai ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* kasaidámana ituli ta dadava goi kavaiu. Kavaiu, kasou go, kagite \w beredi\w* kanuwoilave bego kakabi. \p \v 6 E kina go Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Ami dodōkana kidi Parisi be Sadusi idi \w isti\w* goi.’\x † \xo 16:6 \xt Luk 12:1.\x* \m \v 7 Go \w Yeisu\w* ina livala katainasiye, e taumava kabobóbwara kama, \pm ‘Nakona amo nakae ilatuwokoida unana kita beredi tanuwoilave.’ \m \v 8 E kina Yeisuyana bogina iyagoi manakaema kanuwonúwana, tuwo idigo kana, \pm ‘Komi to moitamo, geya konumisedokoiguta! Kaga pasina amitava kobobóbwara bego geya ami beredimo? \v 9 Nava geya koyagoiyeta ae? Manakae? Boi beredi ainima goi tomota 5,000 avakanidi, moe bogina konuwoilave ae? Nakae valala bayao goi kododoidi, bogina konuwoilave aivina sikesa ae?\x † \xo 16:9 \xt Mad 14:17-21.\x* \v 10 Aiyuwoina boi beredi ainima aiyuwo goi tomota 4,000 avakanidi, moe bogina konuwoilave ae? Nakae valala bayao gagaidi goi kododoidi, bogina konuwoilave aivina sikesa ae?\x † \xo 16:10 \xt Mad 15:34-38.\x* \v 11 Komi manakae geya koyagoiyeta bego beredi manuna geya abobwareta, go sem kagu, “Ami dodōkana Parisi be Sadusi idi isti goi.”’ \m \v 12 Amoko goi bogina kayagoi geya beredi toina manuna Yeisu idigodigo geya, go sem latuwona Parisi be Sadusi idi vatulúkwana kavakilisidi. \s1 Pita ina kamoitamo Yeisu manuna \r (Maki 8:27-38; Luke 9:18-27) \p \v 13 E Yeisu kai ina tovatotowanayao taiyao kana Sesariya Pilipai ana dadava. Amoko goi Yeisu ilumadadema idigo kana, \pm ‘Tomota sibobóbwara koonovedi manakaedi sinuuwonúwana \w Tomalatomota\w* manuna?’ \pm \v 14 ‘Tomota maniyedi sidigodigo bego Tauyana \w Iyoni\w* \w tosayóyova|lemma="Sayóyova"\w*. Go maniyedi sidigodigo bego Tauyana \w Eliyau\w*. Go maniyedi sidigodigo bego Tauyana Yeremaya o Yaubada ina \w tokabivalavala\w* tayamo’, kai kaema.\x † \xo 16:14 \xt Mad 14:1-2; Mak 6:14-15; Luk 9:7-8.\x* \m \v 15 Go Yeisu idigo kana, \pm ‘Go komi manakaemi konuwonúwana yau manugu?’ \m \v 16 E Saimoni \w Pita\w* idigo kana, \pm ‘Kom \w Guyau\w*, Yaubada maa yawoina Natuna!’\x † \xo 16:16 \xt Iyo 6:68-69.\x* \m \v 17 E kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Saimoni, Iyona natuna, moe tomota geya sivatulukoimta, go sem Tamagu guma yábana ivatulukoim. Tauna am dedevina bogina kubabane. \v 18 E ame yau alatuuwokoim kunōve: Kom Pita\f ‡ \fr 16:18 \fk Pita\ft : Pita ana yagoina moe gurewa go, Pita be lasáuna da Giriki niyadi adi taiyakeka nakae.\f* o kada, “Lasáuna.” Go moe lasaunayana yatana goi bei yau guna totugugunayao alamgogoidi ayatoidi nakae lasáuna neta yatana vada tayowo ikasa. Ago ámasa geya itoboineyeta guna totugugunayaoyadi itogagasavedi. \v 19 Ame tuta lovina avadamane kom goi bego \w Yaubada ina kalibúbuna\w* goi kom mam lovina. Tauna kaga poyapoya goi kusaanabode Yaubada yábana goi nakae isanabode. Aiyuwoina kaga poyapoya goi kuutagone Yaubada yábana goi nakae itagone.’\x † \xo 16:19 \xt Ais 22:22; Mad 18:18; Iyo 20:23.\x* \p \v 20 E tuwo kai tovatotowanayama ikatumatalima idigo kana, \pm ‘Geya vatau tayaamo kolaatuwōko bego yau \w Guyau\w*.’ \ms1 Yeisu ina tovatotowanayao // ikatubaayasidi ina kámasa manuna tetelina \mr (Madiu 16:21—18:35) \s1 Yeisu ana sabokuli manuna \r (Maki 8:31—9:1; Luke 9:22-27) \p \v 21 Tuta amo goi Yeisu ivatowo kai ina tovatotowanayao ivatulukoima ina kámasa manuna, idigo kana, \pm ‘Itoboine ana Yerusalema goi tomoyamoya be \w Tonúwala\w* Gagaidi be nakae Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao bei siyogedegedegu gagaina be nakae sikaumategu go, maliyalina aitonina goi Yaubada bei ikaitaoegu.’ \m \v 22 Ago Pita itáoya Yeisu ikabi, adi taiyuwo sibala sina masigava goi, e Pita ivatowo Yeisu ibove idigo kana, \pm ‘Iyaa! Guna Tomoya, moe kwalāve! Moe nakae geya iisowóduwo yaim!’ \m \v 23 Go Yeisu itugavila, Pita matana goi idigo kana, \pm ‘Kom im guinuwa Kaleya nakae! Kūna mligu goi kusabokuliyēgu!\f ‡ \fr 16:23 \fk Kūna mligu goi kusabokuliyēgu\ft : Da Giriki niyadi goi ame ana yagoina aiyuwo itoboine. Tayamo mae nakae. Aiyuwoina itoboineda takaigavile kada, ‘Kwalavēgu!’\f* Kom geya kunuwonuwoneta Yaubada ina nuwonúwana manuna, go sem tomota idi nuwonúwana manuna kunuwonúwana. Tauna kom im nuwonúwana goi kupooikíkina kumatabodeebodegu!’ \p \v 24 Tuwo kai Yeisu ina tovatotowanayao yaima goi idigo kana, \pm ‘Avatauwa komi neta latuwomi bego kosabokuuliyegu, toinimi yawoimi kokaasalēdi be nakae toinimi imi kerose kokaavalēdi\f ‡ \fr 16:24 \fk Imi kerose kokaavalēdi\ft : Ame ana yagoina tomota itagona ikámasa Yeisu pasina.\f* namliyeta baige kōma kosabokuliyēgu.\x † \xo 16:24 \xt Mad 10:38; Luk 14:27.\x* \v 25 Moitamo. Avatauwa bego yawoidi sivagagaledi, e nava yawoidi vau bei sitagau. Go avatauwa neta yau pasigu yawoidi sitagau, e nava yawoidi vata bei sibabane.\x † \xo 16:25 \xt Mad 10:39; Luk 17:33; Iyo 12:25.\x* \v 26 Guna nuwonúwana ataligei. Yawoimi moe dogoi gagaina. Nakae neta poyapoya esaesaina gagaina madabokina kokabi go, yawoimi sitagau vata, e bei kaga ana dedevina? Geya. Neta yawoimi sitagau vata, geya tayaamo kaga ikaaiyaka itoboine bei yawoimiyadi kotalamapuyedi. \v 27 Moitamo. Tomalatomota Tamana ana \w káeyana\w* tomoeeyalina goi bei ima ina \w aneroseyao|lemma="Anerose"\w* taiyao,\x †a \xo 16:27 \xt Mad 25:31.\x* e bei tomota tamo tamo idi guinuwa goi ikatumapudi.\x †b \xo 16:27 \xt Sam 62:12; Rom 2:6.\x* \pm \v 28 U, moe nakae bei isowóduwo go, ame alatuuwokoimi konōve: Tutayana Tomalatomota ima, bei ina bodao ikaliibubudi, e komi maniyemi ameko kootáoya nava bei maa yawoimi kogite.’ \c 17 \s1 Yeisu ana kaigigita ikaanagavila tetelina \r (Maki 9:2-13; Luke 9:28-36) \p \v 1 Maliyalina ainima tayamo mlidi \w Yeisu\w* itáoya, \w Pita\w*, Yemesa ma siyana \w Iyoni\w* ikabidi, aditava sina koya maanawena goi situko. \v 2 Maeko goi Tauyana ana kaigigita ikanagavila, nakae maisina inínima níyala nakae go, ana kwama sivapopowou, poowoudi toina mavada tayamo nakae. \v 3 Go geya mgoninamo Mosese be \w Eliyau\w* sisowóduwo tauyadi yaidi goi go, Yeisu taiyao sibobóbwara. \fig Yeisu ana kaigigita ikanagavila go, Mosese be Eliyau sisowóduwo, Tauyana taiyao sibóbwara|src="C075psgr.tif" size="col" ref="17:3" \fig* \v 4 E kina Pita iigitedi, tuwo ikaubesobeso idigo kana, \pm ‘Guna Tomoya, ame dedevina kita ameko takaaiyaka. Manakae? Yoyou aito ayowóidi? Tayamo kom im yoyou, tayamo Mosese ina yoyou, tayamo Eliyau ina yoyou.’ \p \v 5 Pita nava ibobóbwara go, gaota maavadaina iumaidi.\x †a \xo 17:5 \xt Tat 40:35.\x* Ago gaotayana goi níyana tayamo sinove idigo kana, \pm ‘Ame Natugu, guna kakaya, auyaonedoko.\x †b \xo 17:5 \xt Abv 22:2; Sam 2:7; Ais 42:1; Mad 3:17, 12:18; Mak 1:11; Luk 3:22; 2Pi 1:17-18.\x* Tauyana konōve!’\x †c \xo 17:5 \xt Atu 18:15.\x* \m \v 6 Niyanayana ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* sinove, madi matoita sikanakabobo. \v 7 Tuwo Yeisu ibala ina tauyadi ibisikonedi idigo kana, \pm ‘Kotāoya. Taabu koomatōita.’ \m \v 8 E sitáoya, sikandobala, koroto adi taiyuwo geya sigitedita, go sem Yeisu anetava sigite ikaaiyaka. \v 9 Ikavava, koya goi sisousou go, Yeisu ilovinaedi idigo kana, \pm ‘Kaga koogitedi taabu kotalaavaitēdi ana kadókana Yaubada \w Tomalatomota\w* tokámasa yaidi goi ikaitáoe.’ \m \v 10 Go Eliyau ina sowóduwo pasina ina tovatotowanayaoyadi adi taito silumadade sidigo kadi, \pm ‘Go kom kam, \pi2 “Guyau bei ikámasa.” \pmo Moe ana taiyakeka \w Guyau\w* itoboine igimiima. Tauna kaga unana Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao sidigodigo bego Eliyau igimiima namliyeta Guyau bei ima?’\x † \xo 17:10 \xt Mal 4:5.\x* \m \v 11 E kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Moe moitamo. Eliyau bei ima kaga liliuna iyolimedi. \v 12 Go ame alatuuwokoimi konōve: Eliyauyana bogina ima go, tomota geya sikinaneyeta, go sem kaga nakae latuwodi siguinuwe tauyana yaina, e nakae siguinuwe. Tomalatomota nakae, bei siyogedegede.’\x † \xo 17:12 \xt Mad 11:14.\x* \m \v 13 Tuta amo goi ina tovatotowanayaoyadi adi taito bogina siyagoi moe Iyoni \w tosayóyova|lemma="Sayóyova"\w* manuna ibobóbwara. \s1 Yeisu gómana naagovaina // ikideedevine tetelina \r (Maki 9:14-27; Luke 9:37-43a) \p \v 14 Tuwo Pita, Yemesa be Iyoni Yeisu taiyao koya goi sisou sima boda yaidi go, koroto tayamo ima Yeisu matana goi aena ivatugúyala \v 15-16 idigo kana, \pm ‘Tomoya, natugu koroto ina vísiya goi ma taatavina, tauna visiyayana ibunenete. Nakae tuta maniyena ikapusi isou yeu goi go, tuta maniyena ikapusi isou bwae goi. Aiyuwoina maine bogina ame im tovatotowanayao yaidi goi bego sivaite go, geya itoboinedita sikidedevine. Tauna tauyana kunuwokapisīye.’ \m \v 17 Go kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Komi tomota manakae? Manakae? Komi numisa geya be nakae dabami sikasa ae? Tuta maanawena taiyao bogina takaaiyaka go, ava tuta bei konumisedokoigu? Tuta maanawena imi dabakasa bogina aatogage, tauna ava tuta bei konovegu? Tuwo, gomanayana kōme!’ \m \v 18 Tuwo gomanayana sikabi sime Tauyana yaina goi go, \w dimoni\w* ikaaiyaka gomanayana sinaena ilovinae idigo kana, \pm ‘Dimoni, kusowōduwo!’ \m Moitamo isowóduwo go, gomanayana mainao idedevina. \v 19 Niga kai ina tovatotowanayaoyama ametava kama Yeisu yaina goi kadigo kama, \pm ‘Kaga unana geya itoboinemeta amo dimoniyana kavatapiye isiya?’ \m \v 20 E Yeisu kana, \pm ‘Unana geya konumisadokoneta. U, moe pasina go, ame alatuuwokoimi konōve: Neta imi numisa beno kutukutuna nakiyana, itoboinemi ame koyayana kolatuwoko kami, “Kubāla kūna amoko goi”, bei ibala ina amoko goi. Aiyuwoina neta imi numisa beno kutukutunayana nakiyana, e geya kada tayaamo kaga bei imoumou yaimi.\x † \xo 17:20 \xt Mad 21:21; Mak 11:23; Luk 17:6; 1Ko 13:2.\x* [ \v 21 Ego dimoni amo nakae bóbwara kaka goi geya isiyeta, go sem awanoi goi be \w diyakímwana\w* goi bei isowóduwo.]’\f ‡ \fr 17:21 \ft Ame tomwanayana nakona Madiu geya iginiyeta, go sem tokaidámana tayamo ikatusavi.\f* \s1 Yeisu ina kámasa aiyuwoina italavaitemnei \r (Maki 9:30-32; Luke 9:43b-45) \p \v 22 E kataligógana Galili goi go, Yeisu ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Segowo, tomota tayamo giyakainava bei itáoya, Tomalatomota inuwotuluye tomota nimadi goi. \v 23 Ikavava, bei sikabi sikaumate go, maliyalina aitonina goi Yaubada bei ikaitáoe.’ \m Ame kai kanove, nuwoma imou gagaina. \s1 Vada Kimaasabaina ana takisi manuna \p \v 24 E kai kama Kapaneumi goi go, Vada Kimaasabaina ana \w takisi ana togogoyao|lemma="Takisi ana togogo"\w* sima Pita yaina sidigo kadi, \pm ‘Imi tovatulúkwana Vada Kimaasabaina ana takisi itakisi gea geya?’\x † \xo 17:24 \xt Tat 30:13, 38:26.\x* \pm \v 25 ‘U’, Pita kaena. \m Go isiu vada goi, Yeisu mainao idigo kana, \pm ‘Saimoni, manakaem kunuwonúwana? Poyapoya ana tolovinao nako goi idi takisi sikabidi, toinidi natudiyao gea ituli ta boda yaidi goi?’ \m \v 26 E Pitayana idigo kana, \pm ‘Ituli ta boda goi.’ \m Tuwo Yeisu idigo kana, \pm ‘Tauna natudiyao geya sitakisita. Kita nakae tokalibúbuna natunao, tauna geya tatakisita. \v 27 Go tuwo, kuīwo kūna bwae goi im bani kulāve. Ava íyana mainao kugimibiu, e kukābi, tobuna kukikatanāi, bei mani tayamo kubabane. Maniyana kwābi kunāve Vada Kimaasabaina ana takisi ana togogoyaoyadi kuvinīdi kom be yau ida takisi manuna, govila bei tagiegamogamoguyedi.’ \c 18 \s1 Avatau toolagaina // Yaubada ina kalibúbuna goi tetelina \r (Maki 9:33-37; Luke 9:46-48, 15:3-7) \p \v 1 Tuta amo goi kai ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* kama \w Yeisu\w* yaina kadigo kama, \pm ‘Yaubada ina bodayauwo liliudi \w ina kalibúbuna|lemma="Yaubada ina kalibúbuna"\w* sinaena goi sikaaiyaka go, yaidi goi avatau toolagaina?’\x † \xo 18:1 \xt Luk 22:24.\x* \m \v 2 Tuwo Yeisu gómana tayamo iduduwe ima, e matama goi ivatáoe, \v 3 idigo kana, \pm ‘Ame gómana tayamo go, ame alatuuwokoimi konōve: Imi sinapu kokaigavilēdi bei komalagogómana. Go geya, e geya itoboinemita Yaubada ina kalibúbuna sinaena goi kosiu.\x † \xo 18:3 \xt Mak 10:15; Luk 18:17.\x* \v 4 Tauna avatauwa neta sinuwotokai ame gomanayana nakae, e tauyadi toolagaidi Yaubada ina kalibúbuna sinaena goi. \pm \v 5 Avatauwa neta toosobudi gómana ame nakae yau yoigu goi siiuyaone, e yau nakae siuyaaonegu. \v 6 Go avatauwa neta tayamo toosobuna guna tonumisayao yaidi goi sivakapusiye, e liuna gagaina toina bei sibabane. Neta gurewa gagaidi sikabidi, nukotodi goi sisikoidi go, tauyadi silavedi sisou sina négwasa dimówana goi sisou sisalili, moe liuna giiyaina, go sem Yaubada ina liuna bei gagaina. \pm \v 7 O komi da poyapoya ami toovalugo unana imi kaba kapusi badabadaidi sikaaiyaka. Moitamo aba kapusi bei sisowóduwo yaimi go, avatauwa neta tovakapusi, adi toovalugo toina unana idi liuna gagaina toina bei sibabane!\x † \xo 18:7 \xt Mak 9:42-47; Luk 17:1-2.\x* \v 8 E, ava nímana o ava káena ami píkwana ana toyomátula, e kokūpo kokalāve. Neta ma nimakuuponimi o nakae ma kaekuuponimi go, yawoimi vata kobabane, e moe dedevina, go sem neta ma nimayuwoyuwoimi o ma kaeyuwoyuwoimi silavemi kosou yeu aiyako vaatayaina goi, e moe igoyo toina.\x † \xo 18:8 \xt Mad 5:30; Mak 9:43.\x* \v 9 Matami nakae. Ava mátana ami píkwana ana toyomátula, e kokipōsi kokalāve. Neta mata tayataya go, yawoimi vata kobabane, e moe dedevina, go sem neta mata yuwoyuwo sikabimi silavemi kosou \w asagabugabu\w* sabeninimina goi, e moe igoyo toina.\x † \xo 18:9 \xt Mad 5:29; Mak 9:47.\x* \pm \v 10 Ami dodōkana. Guna tonumisayao nuwotookaidi taabu kokubuuyevēdi. Ame alatuuwokoimi konōve: Guna tonumisayao nuwotookaidi idi \w aneroseyao|lemma="Anerose"\w* tuta liliuna Tamagu guma yábana matana goi sikaaiyaka. [ \v 11 Moitamo. \w Tomalatomota\w* ima bego tauyadi tosuláiga iyavedi.]\f ‡ \fr 18:11 \ft Ame tomwanayana nakona Madiu geya iginiyeta, go sem tokaidámana nakona toinina ina nuwonúwana igini.\f*\x † \xo 18:11 \xt Isi 34:11,16; Luk 19:10.\x* \pm \v 12 Manakaemi konuwonúwana? Neta koroto tayamo mana \w sipi\w* adi badabada 100 go, tayamo itagau, bei kaga iguinuwe? Ina sipi 99 deedevidi koya goi bei ikalavedi sikaaiyaka go, ina ina sipi taagáuna ilusale ae? \v 13 Ame alatuuwokoimi konōve: Neta sipiyana ibabane, sipiyana manuna bei iuyáwana gagaina toina namliyeta sipiyadi 99 deedevidi manudi. \fig Sipi ana tomatakavata ina sipi taagáuna ibabane|src="IB-04138psgr.tif" size="col" ref="18:12-13" \fig* \v 14 Tauna nakae Tamada guma yábana geya latuwona bego kidi nuwotokaidiyadi yaidi goi tayamo itagau.’ \s1 Siyada ina bágala ana kitotótona manuna \p \v 15 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘E, neta siyami goyo iguinuwe yaimi, tauyana kokābi amitava, e kokamamaetāli. Neta inovemi, e moe dedevina. Siyami bogina kobuvile ima Yaubada ina bodayauwo goi.\x † \xo 18:15 \xt Vin 5:19; Luk 17:3; Gal 6:1; Yem 5:19-20.\x* \v 16 Go neta geya inovemita, e tonumisa tayamo o adi taiyuwo kokabīdi kōna tauyana kogīte bego tauyadi itoboinedi imi wowókana sikamoitamoe. Moeko goi Yaubada ina Katukeda bogina kokabikaone. Atukedayana kana, \b \pi3 “Totalavaita adi taiyuwo o adi taito goi itoboine tomota ina wowókana takamoitamoedi.” \qr Atukeda 19:15 \b \pm \v 17 Go neta tobagalayana geya inovemita, e Yaubada ana totugugunayao kolatuwokōidi tauyana manuna. Go neta Yaubada ana totugugunayao nakae geya inovedita, e tauyana kovayōko kina \w Totuyoyowo\w* o \w takisi ana togogo\w* nakae. \v 18 U, moe nakae koguinūwe go, ame alatuuwokoimi konōve: Kaga poyapoya goi kosanabode, e Yaubada yábana goi nakae isanabode. Aiyuwoina kaga poyapoya goi kotagone, e Yaubada yábana goi nakae itagone.\x † \xo 18:18 \xt Mad 16:19; Iyo 20:23.\x* \v 19 U, moe nakae go, ame alatuuwokoimi konōve: Neta ami taiyuwo poyapoya goi imi nuwonúwana tayamo kokawanoi dogoi tayamo manuna, e Tamagu guma yábana nakae bei iguinuwe komi manumi. \v 20 Moitamo. Neta ami taiyuwo o ami taito yoigu goi kootugúguna bei kokaawanoi, yaimi goi bei akaaiyaka.’ \p \v 21 E tuwo \w Pita\w* ima Yeisu ilumadade idigo kana, \pm ‘Tomoya, neta siyagu tuta liliuna goyo iguuinuwe yau yaigu, e sivavina itoboinegu ina goyo anuwotaoidi? Neta ana badabada sivanima sivayuwo moe itoboine gea geya?’ \m \v 22 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Sivanima sivayuwo geya, go sem kunuwotaovāta.\x † \xo 18:22 \xt Luk 17:3-4; Kol 3:13.\x* \v 23 Nuwotao ame nakae Yaubada ina bodayauwo itoboinedi ina kalibúbuna sinaena goi. Ame tolovina tayamo tetelina nakae. \pm Tolovinayana latuwona bego ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* toolagaidi idi rowaga tauyana yaina goi igogo. \v 24 E ivatowo go, tolovina ina tovayaviyayao ina pákwana toolagaina tayamo sime ina rowaga ivakaigaga toina, nakona aivina miliyoni\f ‡ \fr 18:24 \fk Aivina miliyoni\ft : Kidi da Giriki niyadi kadi, ‘Talent.’ Talent tayamo moe 6,000 denerai. Ago denerai tayamo moe nakae aivina mani koroto tayamo ibabane neta ipaisewa maliyalina tayamo goi. Tauna korotoyana ina rowaga nakae ava mani koroto tayamo ibabane neta ipaisewa maliyalina ana badabada 6,000,000.\f* nakae. \v 25 Go geya itoboineyeta ina rowaga iyotuli, tauna ina tomoyayana ilovina bego ina tovayaviyayao sina tauyana ma monena be natudiyao be nakae konadiyao liliudi sikaigimonedi, kidi ituli ta tomota idi pakonayao go, maisadi sikabi sime tomoyayana sivini. Moe bego kina ina pakonayana ina rowaga ana yótula. \v 26 Tuwo ina pakonayana inove, tauna ikanakabobo ikawanoi ina tomoyayana yaina goi idigo kana, \pi2 “Guna tomoya, kutuyāwata go, kaga liliuna nava bei ayotuli!” \pmo \v 27 E tomoya ina pakonayana igite, tuwo inuwokapisiye, tauna tauyana ana mou goi italigei be nakae ina rowaga goi inuwotao. \pm \v 28 E amo pakoninayana isowóduwo ina go, ina tosavaiyuwo tayamo ibabane. Tosavaiyuwoyana ina rowaga paakonina yaina moe tupwana, nakae 100.\f ‡ \fr 18:28 \fk 100\ft : Da Giriki niyadi kadi, ‘Denerai.’ Denerai tayamo moe nakae aivina mani koroto tayamo ibabane neta maliyalina tayamo goi ipaisewa. Tauna amo korotoyana ina rowaga nakae neta maliyalina ana badabada 100 goi ipaisewa.\f* E ina tosavaiyuwo ibabane, nukotona iyoisi, imelu go, idigo kana, \pi2 “Im rowaga yau yaigu ame tuta kuyotūli!” \pmo \v 29 Tuwo tosavaiyuwoyana ikanakabobo ikawanoi makimaki pakoninayana yaina goi idigo kana, \pi2 “Siyagu, kutuyāwata go, kaga liliuna nava bei ayotuli.” \pmo \v 30 Go pakoninayana tuyáwata ikatae, go sem itáoya ina tovayaviyayao yaidi goi ina tosavaiyuwoyana italavaite. Tuwo sima siyoisi sibiusalesale sinave deri goi silave isiu go, ikaiyaka ana kadókana itoboine ina rowaga iyotuli. \pm \v 31 Tauna pakoninayana ina tosavaiyuwo maniyedi sikaaiyaka, siyadi ina guinuwa liliuna sigite. Tauna sikategeda gagaina. Tuwo sina idi tomoya yaina goi kaga liliuna iisowóduwo sigite sitalavaite. \v 32 E tuwo idi talavaitayana inove, pakoninayana iduduwe ima ibove idigo kana, \pi2 “Kom guna pákwana goyogoyoim! Boi im rowaga madabokina goi anuwotaoim unana kom kukawanoi makimaki yau yaigu. \v 33 Manakae? Itoboine im tosavaiyuwo paakonina kunuwokapisiye nakae boi yau nakae anuwokapisiyem?” \pmo \v 34 Tuwo tomoyayana mana egamogamogu ina deri ana tomatakavatayao iduduwedi sima ilatuwokoidi idigo kana, \pi2 “Ame pakoninayana koyōisi, konāve deri goi kovaisīu koliūne. Amoko goi bei ikaaiyaka ana kadókana ina rowaga madabokina iyotuli.” \pm \v 35 Tauna nakae neta komi tamo tamo atemi goi semiyao geya konuwotaoidita, e liunayana nakae Tamagu guma yábana bei iguinuwe komi yaimi.’ \c 19 \ms1 Yeisu inonoina Yerusalema goi tetelina \mr (Madiu 19:1—25:46) \s1 Yeisu ina vatulúkwana vaisobu manuna \r (Maki 10:1-12) \p \v 1 Tutayana \w Yeisu\w* ina bóbwara ilukavavedi, itáoya kai taiyao Galili kakalave go, kana sákala Iyoridani goi kasaidámana kana bomatu dadavina, e kanonoina Yudiya ana dadava manuna.\f ‡ \fr 19:1 \ft Nakona ana yagoina ame nakae: Yeisu ina Iyoridani bomatu dadavina goi iketoiya. Niga isaidámana ina Yudiya ana dadava.\f* \v 2 Go boda gagaina sima Tauyana sisabokuliye. Amoko goi idi tokatowanayao ikidedevinedi. \p \v 3 Ago \w Parisi\w* maniyedi sima bego Yeisu sikatutao, sidigo kadi, \pm ‘Manakae? Ida lovina goi neta koroto tayamo nakonakae latuwona, mana tagona monena ivaisobuyebeso gea geya?’ \m \v 4 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Iyaa! Ana kaigigita nakona ida buki goi geya kokatuyaiviyeta bego tuta ana kaba vatowo goi tomolúluwo tomota iwodugudi, kana, \b \pi3 “Tomotayadi koroto be vavina iwodugudi.” \qr Aba Vatowo 1:27, 5:2 \b \pm \v 5 Moe pasina Yaubada idigo kana, \b \pi3 “E tauna moe pasina koroto tamana be sinana yaidi itumasaba go, monena taiyao situyuwo, tauna adi taiyuwokova wowodi tayamo.”\x † \xo 19:5 \xt 1Ko 6:16; Epe 5:31.\x* \qr Aba Vatowo 2:24 \b \pm \v 6 Tauna geya tuwaina kada tauyadi tomota adi taiyuwo, go sem ame tuta tauyadi wowodi tayamo. Tauna avatauwa neta Yaubada nai goi ivatuyuwedi, e tomota taabu sivatumaasabēdi.’ \m \v 7 Go kidi Parisiyadi sidigo kadi, \pm ‘Go kaga unana tauna Mosese lovina tayamo tubudao ivinidi bego koroto tayamo neta latuwona monena ivaisobuye, e ana katae igini. Ikavava, monenayana ivini, ivaisobuye?’\x † \xo 19:7 \xt Atu 24:1-4; Mad 5:31.\x* \m \v 8 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Imi dabakasa pasina Mosese itagonemi monemiyao kovaisobuyedi. Go boi nimatu tuta ana kaba vatowo goi, e moe nakae geya. \v 9 E ame alatuuwokoimi konōve: Ava koroto neta monena geya iroerateta go, ivaisobuyebeso bego inaidámana ituli ta vavina yaina, e bogina iroerata.’\x † \xo 19:9 \xt Mal 2:14-15; Mad 5:32; Luk 16:18; 1Ko 7:10.\x* \m \v 10 Go kai \w tovatotówana\w* kadigo kama, \pm ‘Tomoya, neta nai ana lovina nakae, e itoboine koroto vavina bei taabu sinaināi.’ \m \v 11 Go Yeisu kana, \pm ‘Moe nuwonuwanayana nai manuna tomota liliudi geya itoboinedita siuyaone bei siguinuwe, go sem avatauwa neta Yaubada ina togaga ivinidi, e tauyadi aditava itoboinedi nuwonuwanayana siuyaone bei siguinuwe. \v 12 Koroto maniyedi adi bíbina kunu goi geya kutukutudimo, tauna nai odi ikai.\f ‡a \fr 19:12 \fk Nai odi ikai\ft : Koroto neta ibíbina go, powona sigoyo, tauna geya inuuwonúwana vevina be masisi manudi. Moeko goi geya latuwodi vevina taiyao sinai. Amo tutayana amo korotoyadi siduduwedi yunika (Gui 8:27).\f* Aiyuwoina koroto maniyedi kutukutudi tomota sikabidi,\f ‡b \fr 19:12 \fk Kutukutudi tomota sikabidi\ft : Boi nimatu neta koroto tamo bei ipaisewa tolovina monenao yaidi goi, e korotoyana powona ibobóidi. Moeko goi geya tuwaina inuwonúwana vevina o masisi manudi. Amo tauyana nakae bei nai ona ikai. Amo tutayana koroto amo nakae siduduwe yunika (Gui 8:27).\f* tauna nai odi ikai. Ago koroto maniyedi latuwodi bego \w Yaubada ina kalibúbuna\w* manuna sipaisewa, tauna toinidi nai sitoto. Avatauwa itobooinedi, e ame livalayana siuyaōne bei siguinuwe.’ \s1 Yeisu gogómana ikaipaakuyedi tetelina \r (Maki 10:13-16; Luke 18:15-17) \p \v 13 E tuwo tomota maniyedi natudiyao giyaidi simedi Yeisu yaina goi bego dabadi iyoisidi be manudi ikawanoi Yaubada yaina. E kai go ina tovatotowanayao katáoya tomotayadi kabowoidi kama, \pm ‘Taabu kononōina Yeisu yaina.’ \m \v 14 Go kina Yeisu kana, \pm ‘Gogomanayadi taabu kosanaabodēdi, go sem kotagonēdi sima yaigu. Tomota nuwotookaidi ame tauyadi nakae Yaubada ina kalibúbuna sinaena goi bei sisiu.’ \m \v 15 Tuwo gogomanayadi dabadi iyoisidi ikawanoi Yaubada yaina bego \w ikaipakuyedi\w*. Ikavava, itáoya ikabima amo dadavayana kakalave kana. \s1 Tubuwau toesaesa ina lumadádana // yawoina vata manuna \r (Maki 10:17-31; Luke 18:18-30) \p \v 16 Kai kaaketoiya go, koroto tayamo ima Yeisu yaina goi idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana, ava guinuwa dedevina aguuinuwe bei yawoigu vata ababane?’ \pm \v 17 ‘Kaga unana kulumadadegu kaga dedevina manuna? Todedevina anetava. Go neta latuwom yawoim vata kubabane, e Tauyana ina lovina kukabikaonēdi’, Yeisu kaena. \m \v 18 Tuwo korotoyana idigo kana, \pm ‘Ava lovinava?’ \m E kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Ame lovinayadi Yaubada ilatuwokoida takabikaonedi, kana, \b \pi3 “Taabu kokaaumāta. Taabu korooerāta. Taabu kovaaināwana. Taabu kotalavaita polapōla. \v 19 Tamamiyao be sinamiyao kowowooinēdi.”\x †a \xo 19:19 \xt Mad 15:4; Mak 7:10; Epe 6:2.\x* \qr Tateta 20:12-16; Atukeda 5:16-20 \b \pmo Aiyuwoina kana, \b \pi3 “Siyami komataakoīye nakae toinimi komatakooiyemi.”’\x †b \xo 19:19 \xt Vin 19:18; Mad 5:43, 22:39; Mak 12:31,33; Luk 10:27; Rom 13:9; Gal 5:14; Ibe 13:1; Yem 2:8.\x* \qr Vininabeso 19:18 \b \m \v 20 Tuwo tubuwauyana idigo kana, \pm ‘Moe lovinayadi madabokiidi bogina akabikaaonedi go, kaga nava akiseyeseye?’ \m \v 21 Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Neta latuwom Yaubada matana goi kumatuwo, e kūna konam liliudi kwaigimonēdi go, maisadi kwabīdi, kūna tookaidi yaidi goi kwaiguyauyēdi, e yábana goi bei kom mam esaesa. Kwaiguyauyedi ikavava, kūma kusabokuuliyēgu.’ \p \v 22 E kina tubuwauyana Yeisu ina livala inove, mana nuuwomou ina. Bogina kuyagoi. Tauyana konana badabadaidi go, nukotona iyoi. \p \v 23 E kina go Yeisu kai ina tovatotowanayao ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘U, amo tauyana nuwona imou go, ame alatuuwokoimi konōve: Kidi toesaesa idi siu Yaubada ina kalibúbuna goi moumou isaki. \v 24 E aiyuwoina ame alatuuwokoimi konōve: \w Kameri\w* yoguyogu gagaina, tauna geya itoboineyeta siláluma taporaina goi isiu ae? Ago toesaesa nakae. Bego Yaubada ina kalibúbuna sinaena goi toinidi sisiu go, geya itoboinedita, geya toina.’ \m \v 25 E Yeisu ina livalayadi kanovedi, pasidi nukotoma siwówana gagaina toina, tauna kadigo kama, \pm ‘Iyaa! Neta toesaesa geya itoboinedita yábana goi sisiu, avatau itoboine ana yava ibabane?’\f ‡ \fr 19:25 \ft Kidi Diyuu sinuwonúwana esaesa moe aba kinana bego Yaubada toesaesa iuyaone. Tauna esaesayana moe Yaubada ina yabobona tauyana yaina. Tuwo avatauwa neta Yaubada iyabobonedi, e nakae bei iyavedi. Neta toesaesa geya itoboinedita sisiu, geya vatau tayamo nakona itoboine isiu. Moe pasina Yeisu ina tovatotowanayao nuwodi siwówana.\f* \m \v 26 E Yeisu iipotema go, idigo kana, \pm ‘Tomota yaidi goi moe geya itoboineyeta, go sem Yaubada yaina goi kaga liliuna sikakapu.’ \m \v 27 E tuwo kina \w Pita\w* idigo kana, \pm ‘Go kai bei manakaema? Kai kaga liliuna yaima bogina kakalavedi go, kama kasabokuuliyem, tauna kai bei kaga kababane?’ \m \v 28 E kina go Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Moitamo konami liliudi bogina kokalavedi go, ame alatuuwokoimi konōve: Nava bei Yaubada kaga liliuna iyolimedi. Amo tutayana \w Tomalatomota\w* kebana esaaesaina aba taimámina goi bei itusobu ina bodayauwo ikalibubudi.\x †a \xo 19:28 \xt Mad 25:31.\x* Ago komi nakae kébana esaaesaidi yawou aiyuwo goi bei kotusobu, \w Isileli tubunao\w* adi \w dala\w* yawou aiyuwo bei kokalibubudi.\x †b \xo 19:28 \xt Luk 22:30.\x* \v 29 Ago avatau neta ina vada o senao o niunao o tamanao o sinanao o natunao o ina kaba lovina ikalavedi yau yoigu pasina, e ana katumapu ivakaigaga toina bei ibabane be nakae yawoina vata bei ibabane. \v 30 E badabadaidi ame tuta toolagaidi go, nava bei tauyadi toosobudi. Badabadaidi ame tuta toosobudi go, nava bei tauyadi toolagaidi.’\x † \xo 19:30 \xt Mad 20:16; Luk 13:30.\x* \c 20 \s1 Livalakaibala toni tánuwo // ina topaisewayao manudi \p \v 1 Tuwaina \w Yeisu\w* kana, \pm ‘Moe moitamo. Vaiwówana ana kaiguyau ituli aiyako \w Yaubada ina kalibúbuna\w* sinaena goi. Aiyakoyana tétala ame nakae: \pm Koroto tayamo ikaaiyaka, tauyana toni poyapoya. E nobuyana nava matagougouna itáoya ina asa goi topaisewa ilusala bei ina \w oine\w* tanuina goi sipaisewa. \v 2 E maniyedi ibabanedi ilatuwokoidi idigo kana, \pi2 “Neta ame kopaisewa, mani tayamo goi bei aemaisimi.” \pmo E kidi sitagona, tuwo ietunedi sina ina tanuwoyana goi sipaisewa. \pm \v 3 Níyala tupwana ituko, aiyuwoina tauyana itáoya ina asa goi bego topaisewa tuwaina ilusala. Ima ikandobala, tomota maniyedi igitedi moteo goi sikaiyako beso. \v 4 Tuwo amo tauyadi ilatuwokoidi idigo kana, \pi2 “Komi nakae kōna guna tánuwo kopaisēwa go, ava maisa itoboine, bei avinimi.” \pmo E moitamo sitagona, tuwo sina ina tánuwo goi sipaisewa. \pm \v 5 E dine goi be nakae lavilavi goi nakae. Korotoyana itáoya ina asa goi nakae iguinuwe. \pm \v 6 E lavilavi toina goi tauyana itáoya, ina asa goi topaisewa tuwaina ilusala. Ilusala, maniyedi ibabanedi sikaiyako beso. Tuwo ilatuwokoidi kana, \pi2 “Kaga unana maliyalina ana madabokina komi ameko goi kokaiyako beso?” \pmo \v 7 Tauyadi sidigo kadi, \pi2 “Geya, unana geya vatau tayaamo ilatuwokoima kapaisewa.” \pmo Korotoyana idigo kana, \pi2 “Komi nakae kotāoya kōna guna tánuwo goi kopaisēwa.” \pmo Tuwo moitamo sina sipaisewa. \pm \v 8 E níyala giyakainava isaliu, toni tánuwo ina paisewa ana tovakumgo iduduwe ima ilatuwoko idigo kana, \pi2 “Topaisewa kududuwēdi sima kuemaisīdi go,\x † \xo 20:8 \xt Vin 19:13; Atu 24:15.\x* im emaisa továmliya goi kuvatōwo ina tovakumgo goi kulukavāve.” \pmo \v 9 Tuwo moitamo topaisewayadi iduduwedi sima go, tovamliyayadi iemaisidi, mani tayamo. \v 10 Ago tutayana tovakumgoyadi sima, sinuwonúwana bego tuwaina bei sikabi go, geya; adi maisa tauna nakae. Tamo tamo mani tayamo sikabi. \v 11 Go tutayana adi maisa sikabi, e sikaukulukúluwo toni poyapoyayana yaina \v 12 sidigo kadi, \pi2 “Kai maliyalina ana madabokina goi paisewa gagaina kaguuinuwe be nakae níyala gagaina goi kapaaisewa go, kidi továmliya awa tayamo toito goi sipaisewa. Ago kom im guinuwa yaima goi madabokima kavavasa.” \pmo \v 13 E kina toni poyapoyayana tokaukulukúluwo tayamo ilatuwoko kana, \pi2 “Siyagu, geya abagalimta geya. Kom toinim kutagona mani tayamo manuna kupaisewa ae? \v 14 Im mani moe kwābi, kūna. Go yau latuwogu bego továmliya tamo tamo adi mani avinidi nakae bogina avinimi. \v 15 Manakae? Itoboinegu toinigu konagu manuna alovina, gea geya? O nakona yau tokaiguyau, tauna kuvakipikipi unana kom topiki?” \pm \v 16 Tauna nakae kidi ame tuta toosobudi, e nava bei toolagaidi go, kidi ame tuta toolagaidi, e nava bei toosobudi.’\x † \xo 20:16 \xt Mad 19:30; Mak 10:31; Luk 13:30.\x* \s1 Yeisu ina kámasa ana talavaita aitonina \r (Maki 10:32-34; Luke 18:31-34) \p \v 17 Yeisu kai ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* yawou aiyuwo ikabima, katuko kanonoina Yerusalema manuna go, enao goi ametava ilatuwokoima, idigo kana, \pm \v 18 ‘Konovēgu. Ame tuta tatukotuko Yerusalema manuna go, maeko goi tomota tayamo bei itáoya \w Tomalatomota\w* inuwotuluye \w Tonúwala\w* Gagaidi be nakae Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao nimadi goi, gobe Tauyana sitakino ámasa goi. \v 19 Sitakino ikavava, bei sikabi, \w Totuyoyowo\w* nimadi goi siyato. Ago kidi Totuyoyowoyadi bei sivaponuponuye, sidabi be nakae kerose goi situpatuko ikámasa. Ikámasa go, maliyalina aitonina goi Yaubada ikaitáoe.’ \s1 Yemesa be Iyoni sinadi ina kawanoi \r (Maki 10:35-45) \p \v 20 E tuwo Sebedi monena ma natunao sima Yeisu yaina go, vavinayana aena ivatugúyala; latuwona ikawanoi tayamo dogoi manuna. \pm \v 21 ‘Kaga latuwom?’ Yeisu kaena. \m Vavinayana idigo kana, \pm ‘Tutayana im tuta alibúbuna, kom kulovīna bego yau natugowo adi taiyuwo situsobu kébana dedevidi kikim, tayamo kakataim go, tayamo kekelim.’ \m \v 22 Go natunao adi taiyuwo kina Yeisu ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Imi kawanoi ana yagoina komi geya koyagoiyeta. Gedageda keigaina goi bei anim go, manakae? Komi nakae itoboinemi konim gea geya?’ \m Kidi sidigo kadi, \pm ‘Itoboinema kanim.’ \m \v 23 Yeisu idigo kana, \pm ‘Moitamo, yau guna keiga goi bei konim. Go yau geya agu lovinamo alovina bego avatau kakataigu o kekeligu goi itusobu, go sem aba tusobuyadi Tamagu bogina ikatubayasidi tauyadi kiinavaidi manudi.’ \p \v 24 Ago tutayana kai tovatotówana yawou kanove kaga semao sikawaanoiye, e kaegamogamoguyedi. \v 25 E kina go Yeisuyana itáoya, kai yawou aiyuwo iduduwema kama, idigo kana, \pm ‘Bogina koyagoi bego Totuyoyowo adi tolovinayao siilovina makimaki Totuyoyowoyadi yaidi goi. Nakae toolagaidi idi lovina toogagaina siguuinuwe makimaki tomota yaidi.\x † \xo 20:25 \xt Luk 22:25.\x* \v 26 Ago komi yaimi moe nakae geya, go sem avatauwa yaimi goi bego toolagaidi, tauyadi itoboinedi komi ami tovaitayao nakae silovina.\x † \xo 20:26 \xt Mad 23:11; Mak 9:35; Luk 22:26.\x* \v 27 Nakae avatauwa yaimi goi bego toosakidi, tauyadi itoboinedi idi lovina goi komi yaimi imi \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* nakae. \v 28 Tomalatomota nakae, tauna komi nakae itoboinemi. Tauyana ima geya kada bego tomota sivaite geya, go sem ima bego tomota ivaitedi. Yawoina moe tomota adi kaba tateta go, yawoinayana toinina ikasale ámasa goi, tomota liliudi adi katumapu.’\x † \xo 20:28 \xt Tai 2:14; 1Ti 2:6.\x* \s1 Yeisu tokebo adi taiyuwo // ikidedeevinedi tetelina \r (Maki 10:46-52; Luke 18:35-43) \p \v 29 Niga Yeisu kai ina tovatotowanayao taiyao katáoya, Yeriko kakalave kanonoina go, boda gagaina Yeisu sisabookuliye. \v 30 Ago tokebo adi taiyuwo enao kikina goi siitusobu go, vala sinove bego Yeisu iketoiya ivaatabale. Tuwo siiduduwo sidigo kadi, \pm ‘Tomoya Devida tubuna, kunuwokapisiyēma!’ \m \v 31 Go kidi bodayadi siibowoidi kadi, \pm ‘Komi komaigāu!’ \m Go kidi tokeboyadi tuwaina siiduduwo kadi, \pm ‘Tomoya Devida tubuna, kunuwokapisiyēma!’ \m \v 32 Tuwo Yeisu itáoya, adi taiyuwokova iduduwedi sima idigo kana, \pm ‘Kaga go bei avekoimi?’ \m \v 33 Tuwo tauyadi sidigo kadi, \pm ‘Tomoya, bego matama sidedevina.’ \m \v 34 E tuwo Yeisu mana nuwokapisi ibisibala adi taiyuwokova matadi ibisikonedi go, mainao sigita dókana, e sitáoya sivatowo Yeisu sisabokuliye. \c 21 \s1 Yeisu tokalibúbuna nakae // Yerusalema goi isiusiu tetelina \r (Maki 11:1-11; Luke 19:28-38; Iyoni 12:12-19) \p \v 1 E tutayana bogina kama Yerusalema goi kavakakana, e kama asa Betapegi \w Oribe Koyaina\w* papanaina goi. Go kai \w Yeisu\w* ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* yaima goi adi taiyuwo ivamoleyedi sina asa goi. \v 2 Go mainao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kōna asa amo matada goi kosīu go, mainao \w ase\w* bovavina ma boonatuna siikonidi bei kobabanedi. Aseyana ma bonatuna kotaligēidi komēdi yau yaigu. \v 3 Avatau neta ilumadademi, komi kodīgo kami, \pi2 “Tomoya latuwona iepaisewedi.” \pmo E mainao bei ietunedi sima.’ \m E moitamo adi taiyuwokova sina. \p \v 4 E ame dogoiyana isowóduwo bego Yaubada ina \w tokabivalavala\w* ina talavaita bei imalatomotamna. Tokabivalavalayana idigo kana, \b \qc \v 5 ‘Natugu Saiyoni\f ‡ \fr 21:5 \fk Natugu Saiyoni\ft : Ame da Yerusalema.\f* kolatuwōko\x † \xo 21:5 \xt Ais 62:11.\x* kami, \qc “Gwa! Im Tokalibúbuna iimekoim. \qc Tauyana ma sakuululuna \qc ase yatana iitulaga; \qc aseyana moe ase bonatuna. \qc Go im Tokalibubunayana iimekoim.”’ \qr Sakarayau 9:9 \b \p \v 6 E adi taiyuwokova sina siguinuwe nakae Yeisu bogina ilatuwokoidi. \v 7 Sina aseyana ma boonatuna sikabidi simedi go, adi tanigo sivalilividi aseyadi toludi goi sisekulidi. Ikavava, Yeisu ase bonatunayana goi itulaga. \v 8 E kidi go boda gagaina sima adi tanigo sivalilividi enao goi sieveidi go, maniyedi sina alova gigidi siutudi simedi enao goi sieveidi. \v 9 E kidi go bodayadi sima Yeisu sivaakitau, maniyedi matana goi, maniyedi mlina goi. Sivaakitau go, siiduduwo kadi, \b \qc ‘Devida tubuna takilagāsi! \qc Tauyana \w Yauwe\w* yoina goi imamaima \w kaaipakuna\w*!\x † \xo 21:9 \xt Mad 23:39; Luk 13:35.\x* \qc Takilagāsi ituko toina!’ \qr Same 118:25-26 \b \p \v 10 Yeisu ima Yerusalema goi isiu, e asa madabokina itátava go, boda sidigo kadi, \pm ‘Amo Tauyana vatau?’ \m \v 11 E kidi go bodayadi kadi, \pm ‘Amo Yeisu; Tauyana tokabivalavala tayamo guma Nasareta Galili sinaena.’ \fig Yeisu isiu Yerusalema goi|src="IB-04153psgr.tif" size="col" ref="21:6-11" \fig* \s1 Yeisu tokaigimona Vada Kimaasabaina goi // ivataapiyedi tetelina \r (Maki 11:15-19; Luke 19:45-48; Iyoni 2:13-17) \p \v 12 Yeisu ina Vada Kimaasabaina ina kali goi isiu tokaigimona be togimona madabokidi ivatapiyedi sisiya. Ago mani ana totalamapuyao idi teboro be bunabuna adi tokaigimonayao idi kaba tusobu nakae ikausepaledi. \v 13 Ikavava, ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘\w Gínina Kimaasabaina\w* Yaubada manuna italavaita, idigo kana, \b \qc “Guna vada moe vada aba kawanoi.” \qr Aiseya 56:7 \b \pmo Go komi koyatako \qt tovaináwana idi kaba tamumu.\qt*’\x † \xo 21:13 \xt Yer 7:11.\x* \p \v 14 Ibóbwara ikavava, tokebo be topem maniyedi sima Vada Kimaasabaina ana kali goi, e Yeisu ikidedevinedi. \v 15 E kidi \w Tonúwala\w* Gagaidi be Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao maniyedi sikaaiyaka Yeisu aba kainaopa iguuinuwedi sigitedi. Nakae gogómana Vada Kimaasabaina ana kali goi idi duduwo sinovedi kadi, \pm ‘Devida Tubuna takilagāsi!’ \m Tuwo gamodi igoyo, \v 16 Yeisu silatuwoko, sidigo kadi, \pm ‘Amo tauyadi kunovedi kaga sidigedige manum gea geya? Kusanabodēdi!’ \m E kina go Yeisuyana idigo kana, \pm ‘U, bogina anovedi! Go manakae? Ame tomwanayana manugu bogina konuwoilave ae? Tomwanayana kana, \b \qc “Kom gogómana giyaidi be nakae memeya \qc bogina kuvatulukoidi siyapaliyem.”’ \qr Same 8:2 \b \m \v 17 Yeisu ibóbwara ikavava, ikalavedi go, kai ina tovatotowanayao taiyao asayana goi kasowóduwo kana asa Betani goi kamasisi. \s1 Yeisu keukeu ikatuubolate tetelina \r (Maki 11:12-14,20-24) \p \v 18 E vanuwo itomo, kaluwoboi kakaluvilamna kana Yerusalema go, kanonoina Yeisu loga ikámasa. \v 19 Tuwo ikandobala enao kikina goi keukeu tayamo igite, ibala ina ikandolaga go, geya ikeuwoita, go sem vaga kaka sikaaiyaka. Tuwo ikatubolate idigo kana, \pm ‘Geya tuwaina bei kukeuwōmna, ame tuta be nakae tuta simamaima!’ \m Tuwo mainao alovayana ivadiwówana. \v 20 Go ina vadiwowanayana kai ina tovatotowanayao kagite, nuwoma iwówana kama, \pm ‘Iyaa! Keukeuyana manakae mainao ivadiwówana?’ \m \v 21 E kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘U, nakae isowóduwo go, ame alatuuwokoimi konōve: Neta mami numisa go, geya konanayuwoita, e kaga bogina aguinuwe keukeuyana yaina goi, itoboinemi nakae koguinuwe. Go tuwaina bei itoboinemi koya ame kolatuwoko kami, \pm “Yaubada ikabim ilavem kusōu négwasa goi.” \pmo E nakae bei isowóduwo.\x † \xo 21:21 \xt Mad 17:20; Luk 17:6; 1Ko 13:2; Yem 1:6.\x* \v 22 Tuwo kaga liliuna kokawaanoiye Yaubada yaina, bei kobabane neta konumisa.’ \s1 Diyuu adi tolovinayao // Yeisu ina lovina sivaakakone tetelina \r (Maki 11:27-33; Luke 20:1-8) \p \v 23 E kaketoiya kama Vada Kimaasabaina ana kali goi kasiu go, Yeisu ivatowo ivatulúkwana. Ivaatulúkwana go, kidi Tonúwala Gagaidi be tomota idi tomoyamoya sima Tauyana silumadade sidigo kadi, \pm ‘Avatau ina lovina goi moe guinuwayadi kuguuinuwedi? Nakae avatau itaagonem kuguuinuwedi?’ \m \v 24 Go kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Yau nakae lumadádana tayamo alumadademi. Neta kokatumapu, e yau nakae bei alatuwokoimi avatau ina lovina goi ame guinuwayadi aguuinuwedi. \v 25 Guna lumadadanayana ame nakae: \w Iyoni\w* ina \w sayóyova\w* moe Yaubada ina lovina goi gea tomota idi lovina goi?’ \m E kidi aditava sibobóbwara sidigo kadi, \pm ‘Bei manakaeda? Neta kada, “Yaubada goi”, e Tauyana bei kana, \pi2 “Moe moitamo! Tauna kaga unana geya konumiseyeta?” \pmo \v 26 Go neta kada, “Tomota goi”, e ame bodayadi tamatooitedi seki kaga bei sivekoida. Boda liliudi sinuwonúwana Iyoni tokabivalavala tayamo.’ \m \v 27 Tuwo Yeisu silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Geya kayagoiyeta avatau ina lovina goi.’ \m Go kina Yeisu nakae idigo kana, \pm ‘Yau nakae geya alatuwokoimita avatau ina lovina goi ame guinuwayadi aguuinuwedi.’ \s1 Livalakaibala koroto natunao // adi taiyuwo manuna \p \v 28 E aiyuwoina Yeisu ibobwaramna idigo kana, \pm ‘E tétala ame konōve go, manuna konuwolelēu: \pm Koroto tayamo natunao koroto adi taiyuwo go, ina ina botomoya ilatuwoko idigo kana, \pi2 “Natugu, kutāoya, ame tuta kūna \w oine\w* tanuina goi kupaisēwa.” \pi2 \v 29 “Ogu ikai”, botomoyayana kaena. \pmo E niga go nukotona ikatuvilavila, tuwo moitamo ina ipaisewa. \pm \v 30 E korotoyana ina bogomane nakae ilatuwoko. \pi2 “Tamagu, dedevina. Bei ana”, bogomaneyana kaena. \pmo Niga go geya ina ipaiseweta. \pm \v 31 Adi taiyuwokova yaidi goi avatau tamana ina nuwonúwana iguinuwe?’ \m Kidi sidigo kadi, \pm ‘Kina botomoya.’ \m Tuwo Yeisu idigo kana, \pm ‘U, moe kina botomoya go, ame alatuuwokoimi konōve: Toogoyoidi, moe kidi \w takisi adi togogo|lemma="Takisi ana togogo"\w* be nakae tomatagogoli, \w Yaubada ina kalibúbuna\w* sinaena goi bei sisiu go, komi masa bei kosiu. \v 32 Moe moitamo. Iyoni iwo yaimi goi \w anasíuna\w* ana kibóbwata italavaite go, komi geya konumiseyeta. Go kidi takisi adi togogo be nakae tomatagogoli sinumise. E komi matami goi amo kogite go, tuwo niga komi geya kotugavileta be tauyana konumise.’\x † \xo 21:32 \xt Luk 3:12, 7:29-30.\x* \s1 Livalakaibala toni tánuwo manuna \r (Maki 12:1-12; Luke 20:9-19) \p \v 33 Yeisu livalakaibala aiyuwoina ivinidi idigo kana, \pm ‘Livalakaibala aiyuwoina konōve. \pm Toni tánuwo tayamo ikaaiyaka. Ina tanuwoyana goi oine kaka ibaguli. Ibaguli ikavava, gurewa ikabidi tanuwoyana ana kali ikaudakodako. Ikavava, bobosiu ieli. Amoko goi oine ana \w kaba vavetaveta\w* iwodugu. Iwodugu ikavava, tanuwoyana sinaena vada aba yáusa tayamo maanawena iyowo ituko ina. Iyowo ikavava, koroto maniyedi itagonedi tanuwoyana sikatoguye go, niga dibayoya ana tuta oine keuwoina maniyena bei toni tánuwo siemaisi. Tuwo kidi tokatoguyadi sikaaiyaka tánuwo sipaaisewa go, kina toni tanuwoyana itáoya ina ituli ta dadava.\x † \xo 21:33 \xt Ais 5:1-2.\x* \fig Vada aba yáusa maanawena tánuwo sinaena|src="lb00104b.tif" size="col" ref="21:33" \fig* \pm \v 34 E tutayana dibayoya ana tuta isowóduwo, toni tanuwoyana ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* ietunedi sina tánuwo ana tokatoguyao yaidi goi bego tánuwo ana takona oine sikabidi simedi. \v 35 Simamaima go, kidi tokatoguyadi sitáoya, ina pakonayaoyadi siyoisidi, tayamo sidabiyamo, aiyuwoina sikaumate, aitonidi gurewa goi sikaumate. \v 36 Aiyuwoina tuwaina ina pakonayao tupwana badabadaidi ietunedi sina go, kidi tokatoguyadi sitáoya, e nakae liliudikova sikaumatedi. \v 37 Aba lukavava goi toni tanuwoyana inuwonúwana kana, \pi2 “Tuwo bokoyo natugu bei aetune ina. Nakona bei tauyana sigite odi imayamaya.” \pmo Tuwo moitamo natunayana ietune ina. \v 38 E kidi go tokatoguyadi sikandobala tauyana sigite imamaima. Tuwo aditava sibobóbwara kadi, \pi2 “Amo toni tánuwo natuna imamaima. Tauyana tamana ana katumapu. Tuwo ima, tayōisi takaumāte bei tanuwoyana kita ida kaba lovina.” \pmo \v 39 Tuwo moitamo tauyana ima kikidi, e siyoisi silave ina takiki goi sikaumate.’ \m \v 40 Livalakaibala ilukavave, Tonúwala Gagaidiyadi ilumadadedi idigo kana, \pm ‘Tauna tutayana tomoyayana, moe toni tánuwo, bei ima, kaga bei iguinuwe amo tokatoguyadi yaidi goi?’ \m \v 41 Tonúwala Gagaidi be nakae \w Diyuu\w* idi tomoyamoya sidigo kadi, \pm ‘Amo togoyoidiyadi bei ilokaumatematedi go, ituli ta tokatogu dedevidi bei itagonedi tanuwoyana simatakavate. Amo tokatoguyadi dibayoya ana tuta bei sitakona.’ \m \v 42 Kina Yeisu idigo kana, \pm ‘Moe moitamo go, manakae? Ame tomwanayana Gínina Kimaasabaina goi konuuwaisi gea geya? Tomwanayana \w Guyau\w* manuna idigo kana, \b \qc “Gurewayana kidi toyówana siikatae \qc bogina imalalasáuna. \qc Ame Yauwe ina guinuwa go, \qc guinuwayana moe aba kainaopa kita yaida.”\x † \xo 21:42 \xt Gui 4:11; 1Pi 2:4,7.\x* \qr Same 118:22-23 \b \pm \v 43 Komi nakae. Yaubada Natuna kokatae. Tauna ame alatuuwokoimi konōve: Yaubada ina kalibúbuna bei \w ikuliuye\w* yaimi go, ituli ta boda bei ikalibubudi, bodayadi moe \w Totuyoyowo\w*. Tauyadi bei kéuwo dedevina goi sikéuwo. [ \v 44 Avatau neta isou ame gurewayana goi, bei ivatuguguyali. Avatau neta yatana goi gurewayana isou, bei ikauvetevete.]’\f ‡ \fr 21:44 \ft Ame nakona Madiu geya iginiyeta, go sem buki ana tokaidámana tayamo toinina ina nuwonúwana igini.\f* \m \v 45 Tuwo ina livalakaibalayadi kidi Tonúwala Gagaidi be nakae \w Parisi\w* sinovedi, bogina siiyagoi bego tauyadi iidigedi. \v 46 Tuwo enao siilusala bei Yeisu siyoisi go, boda simatoitedi unana sinuwonúwana Tauyana Yaubada ina tokabivalavala tayamo, tauna nakona kaga bei sivekoidi. \c 22 \s1 Livalakaibala nai aikanina manuna \r (Luke 14:15-24) \p \v 1 Kina \w Yeisu\w* aiyuwoina ilivalakaibalamna \w Tonúwala\w* Gagaidi be tomoyamoya yaidi idigo kana, \pm \v 2 ‘\w Yaubada ina kalibúbuna\w* moe tétala ame nakae: \pm Tokalibúbuna tayamo ikaaiyaka, natuna koroto bego inai, tauna ina naiyana aikanina iguinuwe. \v 3 Tomota maniyedi boi mainao bogina ilatuwokoidi aikayana manuna bego sima. Niga tutayana bogina ikatubayasi ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* ietunedi sina tomotayadi siduduwedi sima aikayana manuna. Sina tomotayadi silatuwokoidi go, kidi odi ikai. \v 4 Aiyuwoina ina pakonayao maniyedi ietunedi sina go, mainao ilatuwokoidi kana, \pi2 “Kōna tauyadi boi akawanooiyedi kolatuwokōidi kami, ‘Konōve! Tomoya ana káika bogina iguinuwe, nakae bulumakau be nakae bulumakau bonatudi bobíbina ikaumatedi ivaipoludi. Kaga liliuna bogina ikatubayasi, tauna kōma kokāika.’” \pm \v 5 E moitamo sina tomotayadi silatuwokoidi go, sikawoilova geya sinoita, go sem tayamo ina ina tánuwo goi, tayamo ina ina bisinis goi. \v 6 E tomota maniyedi nava sikaaiyaka ina pakonayaoyadi siyoisidi sigieomaemaedi baige sikaumatedi. \v 7 E kina go tokalibubunayana inove bego ina pakonayao sikaumatedi, tuwo gamona igoyo toina, e ina tovayaviyayao ietunedi sina amo tokaumatayadi sikaumatedi be nakae idi kasa sigabu. \pm \v 8 E tuwo tokalibúbuna ina pakonayaoyadi ilatuwokoidi idigo kana, \pi2 “Aikayana bogina akatubayasi go, tauyadi boi mainao bogina aduuduwedi geya itoboinedita sima unana sikatae. \v 9 Tauna komi kōna asa sinaena goi kovanibinībita. Avatauwa neta kobabanedi, koduduwēdi sima sikáika.” \pm \v 10 Tuwo moitamo amo pakonidiyadi sitáoya sina asa sinaena goi sivanibiníbita. Neta toogoyoidi o todedevidi sibabanedi, liliudikova sitaligogoidi sima, e aikayana ana vada sivakayaodei. \pm \v 11 E tokalibubunayana ima vada goi isiu bego ogaoga igitedi go, koroto tayamo igite nai ana kwama geya ilosiyeta. \v 12 Tuwo ilatuwoko idigo kana, \pi2 “Naveya, kom nai ana kwama geya kulosiyeta go, to kusiu kuma ae?” \pmo Go korotoyana itugau; geya itoboineyeta ikatumapu. \v 13 E tuwo kina go tokalibubunayana ina tovaitayao ilatuwokoidi idigo kana, \pi2 “Kōma ame tauyana koyōisi, aena be nimana koyowōidi. Ikavava, kokābi kolāve ina moetala mamaníwana goi ikaaiyaka. Amoko goi tomota bei sitaiya vata be nakae saladi sikakaavatedi simatamaimaita.”\x † \xo 22:13 \xt Mad 8:12, 25:30; Luk 13:28.\x* \pm \v 14 E tauna tomota madabokidi Yaubada iduduwedi go, maniyedi taudi kiinavaidi.’ \s1 Lumadádana Sisa ina takisi manuna \r (Maki 12:13-17; Luke 20:20-26) \p \v 15 E tuwo kidi \w Parisiyadi|lemma="Parisi"\w* sina silosinapu manakaedi bei Yeisu ina livala goi sikatutao. \v 16 Tuwo tauyadi idi \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* be nakae \w Erodi\w* ina bodao\f ‡ \fr 22:16 \fk Erodi ina bodao\ft : Ame tauyadi Diyuu go, latuwodi Erodi ilovina. Tauna Erodiyana sivaite bego lovinayana ikabi.\f* sietunedi sima Yeisu yaina sidigo kadi, \pm ‘Tovatulúkwana, bogina kayagoim bego kom moitamo be nakae Yaubada ina kenao kuvatulukwana dókana. Kom tomota geya kutagonedita nuwom sikobale. Moitamo. Tomota kuwowooinedi geya adi kaigigita goi geya; nakae madabokidi sivavasa yaim. \v 17 Tauna kom im nuwonúwana takisi manuna kulatuwokōima. Manakae? Itoboine kita tatakisi \w Sisa\w* yaina gea geya?’ \m \v 18 Go kina Yeisu idi nuwonúwana goyogoyoina bogina iiyagoi, tauna idigo kana, \pm ‘Komi todedevimi polapola, manakae bego kokatutaoigu? \v 19 Takisiyana manina tayamo kovatulukōigu.’ \m E tuwo tauyadi sina mani tayamo sikabi sime Yeisu sivini. \v 20 Tuwo maniyana ikabi, idigo kana, \pm ‘Mani ame goi avatau makayauna be nakae yoina?’ \pm \v 21 ‘Sisa!’ Tauyadi kaedi. \m Tuwo Yeisu idigo kana, \pm ‘Moe moitamo. Tauna kaga neta Sisa konana, e Sisayana tavīni go, kaga neta Yaubada konana, e Yaubadayana tavīni.’ \m \v 22 Tuwo tauyadi ina livala sinove, sikainaopa. Geya itoboinedita sikatutao, tuwo sitáoya, Yeisu sikalave sina. \s1 Tokámasa idi taoyamna manuna \r (Maki 12:18-27; Luke 20:27-40) \p \v 23 Amo maliyalinayana goi \w Sadusi\w* maniyedi sima Yeisu yaina. Tauyadi sidigodigo tokámasa geya sitaoyamneta.\x † \xo 22:23 \xt Gui 23:8.\x* E sima bego Yeisu sikatutao sidigo kadi, \pm \v 24 ‘Tovatulúkwana, boi nimatu Mosese idigo kana, \b \pi3 “Koroto nainaina neta geya natunamo go, ikámasa, e aena vavilaina itoboine kobuina inai. Niga neta vavinayana ivenátuna, natunao moe tokámasa ana katumapu.” \qr Atukeda 25:5-6 \b \pm \v 25 E tayamo aba gita ame nakae: \pm Koroto adi badabada adi tainima adi taiyuwo sinadi tayamo boi yaima goi sikaaiyaka. Botomoya igiminai go, geya natunamo ikámasa. Tuwo aena vavilaina itáoya tuwowona kobuina ikabi inai. \v 26 Go geya natunamo ikámasa. Tauna nakae korotoyadi senao tamo tamo. Kobuyayana sinai go, geya natudimo tamo tamo sikámasa. \v 27 E korotoyadi liliudikova sikamasa kówasa, namliyeta baige vavinayana nakae ikámasa. \pm \v 28 Tauna neta moitamo tomota ámasa goi sitaoyamna, e amo tutayana goi korotoyadi adi tainima adi taiyuwo yaidi ava koroto moe vavina monena mooitamoina? Bogina koyagoi. Korotoyadi boi mainao nava maa yawoidi go, vavinayana liliudi sinai.’ \m \v 29 Go kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Ke, moe komi imi bágala unana \w Gínina Kimaasabaina\w* geya koyagoiyeta be nakae Yaubada ina togaga taoyamna manuna geya koyagoiyeta. \v 30 Moitamo. Taoyamna ana tuta goi koroto be vevina nai geya, go sem idi kaiyaka \w anerose\w* yábana goi nakae; tauyadi nai geya. \v 31 Ego tokámasa idi taoyamna manuna, Yaubada ina Gínina Kimaasabaina goi bogina ilatuwokoimi go, manakae? Geya kokatuyaiviyeta ae? Manakae kobagabágala? Tauyana idigo kana, \b \pi3 \v 32 “Yau tubumowo Eberamo, Aisake be Yakobo idi Yaubada.”\x † \xo 22:32 \xt Gui 3:13, 7:32.\x* \qr Tateta 3:6 \b \pm Yaubada kina geya kada tokámasa idi Yaubada geya, go sem tauyadi maa yawoidi idi Yaubada. Moeko goi taayagoi bego tokámasa sitaoyamna.’ \m \v 33 Tuwo boda sikaaiyaka Yeisu sinove, ina vatulúkwana pasina nukotodi siwowówana gagaina. \s1 Lovina gagaina Yaubada ina Katukeda goi \r (Maki 12:28-34; Luke 10:25-28) \p \v 34 E kidi go Parisi livala sinove bego Yeisu Sadusi ikausagugudi, situgúguna silosinapu manakaedi bei Yeisu sikatutao. Silosinapu ikavava, sima Tauyana yaina. \v 35 Sima go, Yaubada ina \w Katukeda ana tolumavívita|lemma="Atukeda ana tolumavívita"\w* tayamo yaidi goi ibala ima Yeisu yaina; latuwona bego ikatutao. Tuwo ilumadade idigo kana, \pm \v 36 ‘Tovatulúkwana, ava lovina \w Yaubada ina Katukeda\w* goi lovina gagaina?’ \m \v 37 E Yeisu kana, \pm ‘Gínina Kimaasabaina idigo kana, \b \pi3 “\w Yauwe\w* ida Yaubada komataakoīye atemi madabokinakova goi be yawoimi madabokinakova goi be nuwomi madabokinakova goi.” \qr Atukeda 6:5 \b \pm \v 38 Ame lovinayana moe lovina gagaina, nakae lovina liliudi ivakumgoiyedi. \v 39 E lovina aiyuwoina ikaaiyaka moe lovinayana vakuumgoina nakae. Lovinayana ame nakae kana, \b \pi3 “Siyami komataakoīye nakae toinimi komatakooiyemi.”\x † \xo 22:39 \xt Mad 5:43, 19:19; Rom 13:9; Gal 5:14; Ibe 13:1; Yem 2:8.\x* \qr Vininabeso 19:18 \b \pm \v 40 Yaubada ina Katukeda madabokina be nakae \w tokabivalavala\w* idi gínina madabokidi unadi moe ame lovinayadi aiyuwo.’ \s1 Guyau moe Devida tubuna be nakae ina Tomoya \r (Maki 12:35-37; Luke 20:41-44) \p \v 41 E Parisiyadi nava sikaaiyaka go, Yeisu ilumadadedi \v 42 idigo kana, \pm ‘Komi manakaemi konuwonúwana \w Guyau\w* manuna? Tauyana avatau tubuna?’ \pm ‘Devida tubuna’, kidi kaedi. \m \v 43 Go kina Yeisu kana, \pm ‘Neta moe moitamo, kaga unana kina Devida Guyau ikatomoyae? Boi nimatu \w Baloma Kimaasabaina\w* Devida nukotona isanayato, tuwo idigo kana, \b \qc \v 44 “Yauwe ibóbwara guna Tomoya ilatuwoko kana, \qc ‘Kūma wowoina basekoina kakataigu goi kutusōbu \qc ana kadókana im kaleyayao avasobusoobuyedi \qc kulovinaedi.’”\x † \xo 22:44 \xt Gui 2:34-35; Ibe 1:13.\x* \qr Same 110:1 \b \pm \v 45 Tauna Devida igimibíbina namliyeta Guyau go, Devidayana Guyau ikatoomoyae ae? Tauna tayagoi Guyauyana moe Devida tubuna go, tuwaina, Tauyana Tomoya, e Devida itobusave!’ \m \v 46 Ago geya tayamo Parisi itoboine Yeisu ina lumadádana ikatumapu. Aiyuwoina amo tutayana mlina goi geya vatau tayaamo tuwaina mana katepatu bego Yeisu ilumadade. \c 23 \s1 Yeisu Yaubada ina Katukeda // ana tovatulukwanayao be Parisi ibowoidi \r (Maki 12:38-40; Luke 11:37-52, 20:45-47) \p \v 1 E tuwo kina \w Yeisu\w* boda be nakae kai ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* ilatuwokoima idigo kana, \pm \v 2 ‘Kidi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be nakae \w Parisi\w* madi lovina Atukedayana silumavivisi. \v 3 Tauna kaga liliuna sivatulukoimi, nakae koguuinūwe be kokabiikaōne go, idi guinuwa taabu kovatotoowonēdi. Bogina koyagoi. Tauyadi kaga sidigedige geya siguinuweyeta. \v 4 E lovina badabadaidi tomota sivinidi go, lovinayadi moe kónana moumoudi nakae itomatedi. Tomota sivavabedi bego sikavaledi go, geya kada tayaamo vaita sivinidi geya. \v 5 E kaga liliuna siguuinuwedi moe bego tomota sigitedi bei siyapaliyedi. Nakae \w Gínina Kimaasabaina\w* idi tomwana dedeogaidi\f ‡a \fr 23:5 \fk Tomwana Dedeogaidi\ft : Ame dedeoga tupwana giyaiina. Bulumakau sakavaina sikabi, dedeogayana siwodugu. Ikavava, tomwana maniyedi siginidi, dedeogayana sinaena goi sidodoidi. Tomwanayadi nakona Tat 13:10-16 be Atu 6:4-9; 11:13-21. Sidodoidi ikavava, dedeogayana sikabi dabadi goi o nimadi goi sisikoidi (Tat 13:9, Atu 6:8 be 11:18).\f*\x † \xo 23:5 \xt Mad 6:1.\x* siwodugudi gagaidi, dabadi goi o nimadi goi sisikoidi. Adi kwama adi kura\f ‡b \fr 23:5 \fk Adi kwama adi kura\ft : Adi kwama kikina goi kura aivasi sigilumipatukoidi. Ame aba kinana tauyadi yawoidi sikasaledi Yaubada yaina. Yoy 15:37-39 be Atu 22:12 adi lovina nakae.\f* sikimanavedi bego tomota siyapaliyedi. \fig Tomwana dedeogaina koroto dabana goi|src="HK00274B.TIF" size="col" ref="23:5" \fig* \v 6-7 E tuwaina áika gagaidi goi sisiu wowoina basekoina goi siitusobu. Tapwaroro ana kaba tugúguna sinaena wowoina basekoina goi siitusobu bei tomota siyapaliyedi. Aba maketi goi tomota sima sikatoomoyaedi be nakae siduduwedi kadi, \pi2 “Tovatulúkwana Toolagaim.” \pmo Ame guinuwayadi kidi nuwodi sikabi. \v 8 E komi go taabu tomota kotaagonēdi siduduwemi tovatulúkwana toolagaimi. Imi tovatulúkwana tayamo toito. Nakae komi madabokimi boda tayamo, kovavasa. \v 9 Geya vatau tayaamo poyapoya ame goi kodudūwe tamami. Komi Tamami tayamo; Tauyana yábana goi ikaaiyaka. \v 10 Taabu tomota sikatoomoyaēmi. Komi imi Tomoya tayamo toito; Tauyana moe \w Guyau\w*. \v 11 E toolagaidi komi yaimi goi moe bei tauyadi imi tovaitayao.\x † \xo 23:11 \xt Mad 20:26-27; Mak 9:35, 10:43-44; Luk 22:26.\x* \v 12 Go avatauwa neta toinidi sikilagalagasidi, e niga Yaubada bei ikisobuyedi. Go avatauwa neta toinidi sikisobusobuyedi, e niga Yaubada bei ikilagasidi.\x † \xo 23:12 \xt Luk 14:11, 18:14; Yem 4:6,10; 1Pi 5:5-6.\x* \pm \v 13 E komi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be nakae Parisi, imi vatulúkwana goi tomota kosanaabodedi, e \w Yaubada ina kalibúbuna\w* goi geya sisiuta. Moitamo. Komi geya latuwomi kosiu go, avatauwa neta latuwodi sisiu, komi kosanabodedi. Tauna komi tokibobwata polapola! Oo komi ami toovalugo ae? [ \v 14 Komi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be Parisi, kóbuya idi vada be konadi kovaaobudi namliyeta kokawanoi tuta maanawena bego tomota sigitemi. Tauna imi liuna gagaina toina bei kobabane. Komi tokibobwata polapola! Oo komi ami toovalugo ae?]\f ‡ \fr 23:14 \ft Ame tomwanayana nakona Madiu geya iginiyeta, go sem tokaidámana tayamo toinina ina nuwonúwana igini.\f* \pm \v 15 Komi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be nakae Parisi, dadava liliudi goi kovanibiníbita bego tomota tayamo kotamyabi \w ietosaidámana|lemma="Tosaidámana"\w* bei inumisa komi nakae. Go tutayana neta tayamo ietosaidámana, e imi guinuwa pasina tauna komi itoboinemi kona \w asagabugabu\w* goi go, tauyana itoboinedoko. Tauna komi tokibobwata polapola. Oo komi ami toovalugo ae? \pm \v 16 Komi tovakeda kebokeboimi kodigo kami, \pi2 “Avatau neta nimana ikatulágata be Vada Kimaasabaina yoina goi ikatótula, moe atotula besobeso. Go avatau neta nimana ikatulágata go, \w goura\w* Vada Kimaasabaina sinaena sikaaiyaka yoidi goi ikatótula, e tauyana mana tasíkwana ina katotulayana iguinuwe.” \pm Oo komi ami toovalugo ae? \v 17 Komi yaaluwoimi be tokebo! Gourayadi kimaasabaidi unana Vada Kimaasabaina pasina. Tauna nako dogoi gagaina, gourayadi gea Vada Kimaasabaina? Vadayana ae? \v 18 Aiyuwoina komi kovatulúkwana kami, \pi2 “Avatau neta nimana ikatulágata be Yaubada ina \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w* yoina goi ikatótula, moe dogoi besobeso. Go avatau neta nimana ikatulágata be vininabeso aba kasalayana yatana yoina goi ikatótula, e tauyana mana tasíkwana ina katotulayana iguinuwe.” \pm \v 19 Komi tokebo! Vininabesoyana kimaasabaina unana aba kasala pasina. Tauna nako dogoi gagaina, vininabesoyana gea aba kasala? Aba kasalayana ae? \v 20 Tauna avatau neta nimana ikatulágata be Yaubada ina kaba kasala yoina goi ikatótula, moe nakae aba kasala yoina be nakae kaga liliuna sikaaiyaka aba kasalayana yatana yoidi goi ikatótula. \v 21 Aiyuwoina avatau neta nimana ikatulágata be Vada Kimaasabaina yoina goi ikatótula, moe nakae Vada yoina be nakae ana Tokaiyaka yoina goi ikatótula. \v 22 Nakae avatau neta nimana ikatulágata be yábana yoina goi ikatótula, moe nakae Yaubada kebana esaaesaina yoina be nakae ana Totulaga yoina goi ikatótula.\x † \xo 23:22 \xt Ais 66:1; Mad 5:34.\x* \pm \v 23 Komi \w Yaubada ina Katukeda\w* ana tovatulukwanayao be Parisi, Atukedayana bogina komatakavaatedoko. Nakae imi yawóuna pai, minta be dira be nakae kumina\f ‡ \fr 23:23 \fk Pai, minta be dira be nakae kumina\ft : Ame pai nakae go, adi paisewa moe awoinu ana kaba vaita nakae. Tadodoidi bei awoinu ana káika dedevina.\f* bogina Yaubada koviinibeso\x † \xo 23:23 \xt Vin 27:30.\x* go, moe guinuwa giyaiina. Go guinuwa gagaidi Yaubada ina Katukedayana goi bogina kokalavedi. Guinuwa gagaidiyadi moe kivavasa, nuwokapisi be aba numisa. E itoboine guinuwayadi gagaidi be giyaidi madabokina koguinuwedi. Tauna komi todedevimi polapola! Oo komi Parisi ami toovalugo ae? \v 24 Komi tovakeda kebokeboimi. Komi manumánuwo ami bwenata goi kokabi, kokalave go, \w kameri\w* kotono.\f ‡ \fr 23:24 \ft Yaubada ina Katukeda Diyuu isanabodedi manumánuwo o kameri taabu siikanīdi. Neta sikanidi moe nakae ikibaibailidi. Manumánuwo giyaiina go, kameri yoguyogu gagaina.\f* \pm \v 25 Komi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be Parisi, komi keiga be noko nakae. Toluyedi koonikidi go, sinaedi, báila ivakayaodeidi, bailayana moe matakónana be piki. Tauna komi tokibobwata polapola! Oo komi ami toovalugo ae? \v 26 Komi Parisi matami kebokeboidi. Mainao keiga be noko sinaedi konikīdi bego toluyedi nakae simavada. \pm \v 27-28 Komi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be Parisi, komi valiwoga ana kaba kinana nakae. Tomota sipentedi poowoudi bei toluyedi adi kaigigita kaausaraidi go, sinaedi tokámasa luludi be nakae kaga kaga baailidi sikayaoda. Komi nakae. Ami kaigigita koroto \w tokibóbwata\w* go, sinaemi moe pola be apipilova sikayaoda.\x † \xo 23:27-28 \xt Yoy 19:16; Gui 23:3.\x* Tauna komi Parisi tokibobwata polapola! Oo komi ami toovalugo ae? \pm \v 29 Komi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be Parisi moe tokibobwata polapola! Latuwomi tomota siyapaliyemi bego komi todedevimi, tauna Yaubada ina \w tokabivalavala\w* adi valiwoga adi kaba kinana polapola kowoodugudi. Aiyuwoina tauyadi tokibóbwata adi valiwoga adi kaba kinana kovaapasedi bei tokamasayadi kowowoinedi. Oo komi ami toovalugo ae? \v 30 Kodigo kami, \pi2 “Neta kai boi nimatu tubumao idi tuta goi kakaaiyaka, e tubumao geya kasiukoidita bego tokabivalavalayadi kakaumatedi.” \pmo Tauna komi tokibobwata polapola! Oo komi ami toovalugo ae? \v 31 Tauna imi guinuwayadi goi toinimi kotalavaitemi bego Yaubada ina tokabivalavalayao adi tokaumatayao moe komi tubumiyao adi \w gulagula\w*, tauna komi nakae. \v 32 Tuwo moe dedevina. Kaga tubumiyao siikaboge, komi kolukavāve! \pm \v 33 Komi moteta nakae! Moitamo siyasiyaimi! Komi manakaemi bei ami liuna asagabugabu goi kosiya? Geya!\x † \xo 23:33 \xt Mad 3:7, 12:34; Luk 3:7.\x* \v 34 Ame pasina tauna tokabivalavala be tonanamsa be nakae Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao mooitamoidi bei aetunedi siwo yaimi. Maniyedi bei kokaumatedi, maniyedi bei kerose goi kotupatukoidi go, maniyedi imi kaba tugúguna goi bei kodabidi. Ago maniyedi asa tamo tamo goi sikaaiyako bei koyogedegededi. \v 35 Tauna tokibobwatayao liliudi ikaikaidi adi dau poyapoya ame goi moe komi imi puwoya. Tauna adi katumapu bei kobabane. Amo tokibóbwata Ebeli ina kámasa\x †a \xo 23:35 \xt Abv 4:8.\x* ima Berekiya natuna Sakarayau ina kámasa. Sakarayauyana boi nimatu Vada Kimaasabaina be aba kasala go, nauyayanaidi goi tubumiyao sikaumate.\x †b \xo 23:35 \xt 2Te 24:20-21.\x* \v 36 U, moe nakae siguuinuwe go, ame alatuuwokoimi konōve: Moe goyoyadi liliudi adi katumapu komi be nakae toogoyoidi komi nakae bei kobabane. \pm \v 37 Oiyoi komi da Yerusalema e! Boi Yaubada ina tokabivalavala kokaumatedi, nakae ina lobutu ana tolokoina ietunedi siwo yaimi goi go, komi gurewa goi kokaumatedi. Tuta liliuna latuwogu bego natumiyao alamgogoidi nakae kamkam bovavina natunao panepanena goi ilamgogoidi go, komi kokatae. \v 38 Konovēgu. Imi vada\f ‡ \fr 23:38 \fk Imi vada\ft : Ame livalayana da Giriki niyadi goi geya imavadeta. Ana yagoina aiyuwo, tayamo moe Yerusalema go, tayamo moe Yaubada ina Vada Kimaasabaina.\f* Yaubada ikalave itugavile bei ana toovalugo.\x † \xo 23:38 \xt Yer 22:5.\x* \v 39 Moe moitamo go, ame alatuuwokoimi konōve: Geya tuwaina bei kogitemneigu ana kadókana kodigo kami, \b \qc “Tauyana \w Yauwe\w* yoina goi imamaima \w kaaipakuna\w*!”’\x † \xo 23:39 \xt Mad 21:9, 23:39; Mak 11:9; Luk 13:34-35, 19:38; Iyo 12:13.\x* \qr Same 118:26 \c 24 \s1 Tuta mou ana tuta // be nakae Yeisu ina kaluvilamna ana kaba kinana \r (Maki 13:1-37; Luke 21:5-28, 17:26-30,34-36, 12:41-48) \p \v 1 \w Yeisu\w* ibóbwara ikavava, itáoya, kai ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* taiyao Vada Kimaasabaina ana kali sinaena goi kasowóduwo go, kai tovatotowanayama kabala kana Yeisu kikina goi kadigo kama, \pm ‘Vada Kimaasabaina ana vada adi kaigigita kugitēdi, dedevidi toidi!’ \m \v 2 E kina go Yeisu idigo kana, \pm ‘Ame vadayadi kogitedi ae? Adi kaigigita dedevidi toidi ae? U, moe nakae go, ame alatuuwokoimi konōve: Nava bei geya tayaamo gurewa vaapopoina ikaaiyaka, go sem madabokina sitagaegaekowosidi.’ \p \v 3 E ibóbwara ikavava, ituko ina \w Oribe Koyaina\w* goi itusobu go, kai ina tovatotowanayao ametava kabala kama Tauyana yaina goi kadigo kama, \pm ‘Kulatuwokōima ava tuta bei moe dogoiyadi sisowóduwo. Aiyuwoina im kaluvilamna be nakae tuta ana kaba lukavava kaga bei adi kaba kinana?’ \m \v 4 Tuwo Yeisu idigo kana, \pm ‘Komi ami dodōkana, govila bei tomota sivasulaigimi. \v 5 Moitamo. Topola badabadaidi bei sima yoigu sivatoi kadi, \pi2 “Yau \w Guyau\w*.” \pmo E idi polayana goi boda gagaina bei sivasulaigidi. \v 6 E yaviya valedi bei konovedi yomana be aduwanau go, taabu kokaateyōva. Itoboine ame dogoiyadi sisowóduwo go, poyapoya ana kaba lukavava moe nava. \v 7 Ame moitamo. Nava bei ta boda ta boda sitáoya taiyao sivayaviya. Nakae ta kaba lovina ta kaba lovina bei sitáoya taiyao sivayaviya. Asa liliuna goi loga bei sisowóduwo be nakae nikuniku sitátava. \v 8 E ame dogoiyadi liliudi moe tuta moumoudi adi kaba vatowo; vevina neta idi tuta venátuna ana geda ana kaba vatowo nakae. \pm \v 9 Niga imi kaleyayao bei maniyemi siyoisimi be siyogedegedemi go, maniyemi bei sikaumatemi. Ago boda liliuna bei sikaolilivemi unana yau yoigu ikaaiyaka yaimi.\x † \xo 24:9 \xt Mad 10:22.\x* \v 10 Ago amo tutayana tonumisa badabadaidi idi numisa goi bei sikapusi. Sediyao bei sinuwotuluyedi nakae sikaolilivedi. \v 11 Tokabivalavala polapola badabadaidi bei sitáoya, tomota badabadaidi sivasulaigidi. \v 12 Boda badabadaidi idi \w matakoi\w* bei isáwala unana apipilova isáila. \pm \v 13 Go avatauwa neta sitaoyakavata ana kadókana poyapoya ana kaba lukavava, e adi yava bei sibabane.\x † \xo 24:13 \xt Mad 10:22.\x* \v 14 Ago guna tonumisayao bei sina poyapoya ana madabokina goi sitalavaita \w Yaubada ina kalibúbuna\w* valena dedevina manuna bei \w Totuyoyowo\w* liliudi sinove. Amo tutayana goi tuta ana kaba lukavava bei ima. \pm \v 15 E aba silali tayamo Yaubada yaina bei Vada Kimaasabaina goi iitáoya, Vadayana ikibaibaili. Moe boi nimatu \w tokabivalavala\w* Daniyela itaalavaite.’ \m Kom tokatuyáiva ame ana yagoina kuyagoidokōidi! Yeisu tuwaina kana, \pm ‘Tutayana aba silaliyana kogite Vada Kimaasabaina goi iitáoya,\x † \xo 24:15 \xt Dan 9:27, 11:31, 12:11.\x* \v 16 e tuta amo goi avatauwa Yudiya dadavina goi sikaaiyaka, sisīya sina koya goi. \v 17 Avatauwa vada yatana goi sikaaiyaka, taabu sisousōu bego konadi vada sinaena goi sikabidi, go sem sisiyāmo.\x † \xo 24:17 \xt Luk 17:31.\x* \v 18 Avatauwa tánuwo goi sikaaiyaka, taabu sikaaluvīla sīna idi kasa bego adi tanigo sikabidi, go sem sisiyāmo. \v 19 O tokéuwama be tovanunu! Amo tutayana moumou isaki yaidi bego sisiya. \v 20 E kokawanōi Yaubada yaina bego mouyana geya isowoduwoita nunutula ana tuta goi o \w Sabati\w* goi, govila bei imi siya goi kokaimúmuna. \v 21 Moitamo. Mou ivakaigaga bei isowóduwo.\x † \xo 24:21 \xt Dan 12:1; Nuw 7:14.\x* Nakae poyapoya ina sowóduwo kunu goi go, ima ame tuta geya tayaamo mou nakae. Aiyuwoina mou amo nakae geya tuwaina bei iisowóduwo. \v 22 Neta maliyalinayadi Yaubada geya ikatukakupidita, e geya vatau tayaamo ana yava bei ibabane. Go ina kinavayao pasidi moitamo ikatukakupidi. \pm \v 23 E tuwo avatauwa neta sidigo kadi, “\w Guyau\w* goame!” o kadi, “Guyau goamo!” e taabu konuumisēdi. \v 24 Moitamo. Guyau polapola be nakae tokabivalavala polapola bei sisowóduwo, aba kinana kainaaopaidi gagaidi siguuinuwedi bei tomota sivasulaaigidi. Go bei sipoikíkina bego Yaubada ina kinavayao nakae sivasulaigidi. \v 25 Konōve. Bogina agimikatumatalimi. \v 26 Tauna neta tomota maniyedi silatuwokoimi kadi, “Guyau tautaulu goi ikaaiyaka”, e moe pola, tuwo taabu kononōina. O neta kadi, “Guyau tukunu goi ikaaiyaka”, e moe pola, taabu konuumisēdi.\x † \xo 24:26 \xt Luk 17:23-24.\x* \v 27 Guyauyana ina sowóduwo moe nakae geya. Moitamo. Ávila bogina tayagoi. Ina kávila bomatu ina koiboga ana madabokina itapasigi, e tomota liliudi sigite. E \w Tomalatomota\w* ina sowóduwo tauna nakae; tomota liliudi bei sigite. \v 28 Nakae neta boyoboyo kogitedi sitaligógana, e bogina koyagoi tomata ikaaiyaka. E nakae tutayana aba kinanayadi kogitedi, bei koyagoi giyakainava Tomalatomota ikaluvilamna.\x † \xo 24:28 \xt Luk 17:37.\x* \fig Boyoboyo yoguyogu kaamasina sikanikani|src="lb00075b.tif" size="col" ref="24:28" \fig* \pm \v 29 E mouyadi adi maliyalina mlidi goi geya mgoninamo ame nakae bei isowóduwo: \b \qc Níyala bei ikamamaníwana, \qc tukówana ina mavada bei isayata,\x †a \xo 24:29 \xt Ais 13:10b; Isi 32:7b; Iyl 2:10,31, 3:15a; Gui 2:20.\x* \qc utuna yábana osasaina goi bei sisou \qc be nakae baloma toogagaidi yábana osasaina goi \qc Yaubada bei ikiikudi.\x †b \xo 24:29 \xt Ais 13:10a, 34:4; Isi 32:7a; Iyl 2:10b, 3:15b; Nuw 6:12-13.\x* \b \pm \v 30 Amo tutayana bei Tomalatomota ina kaluvilamna ana kaba kinana yábana osasaina goi isowóduwo. Go amo tutayana bei boda liliudi poyapoya ame goi madi nuwomou sitáiya. Ago Tomalatomotayana bei sigite yábana geleoina goi imamaima\x † \xo 24:30 \xt Dan 7:13; Sak 12:10-14; Nuw 1:7.\x* ina togaga be nakae ina tomoéyala gagaina ana \w káeyana\w* bei ivagitaakoedi. \v 31 Síula bei iuwe, e ina \w aneroseyao|lemma="Anerose"\w* bei ietunedi sina poyapoya ana madabokina goi ina kinavayao sitaligogoidi. \pm \v 32 E latuwogu livalakaibala ame taniya\f ‡ \fr 24:32 \fk Taniya\ft : Aba gita ame Diyuu idi kalova yoina pigi (fig) keuwoina giyaina nakae keukeu keuwoina, go sem vagadi sivalutu nakae taniya.\f* manuna aba gita tayamo avatulukoimi bei koyagoi. Tutayana taniya laonina bogina silabosúsuwo be vaga vau idugo, e bogina koyagoi kúwana ana tuta bogina ivaakikina. \v 33 Moe tauna komi nakae. Tutayana amo mouyadi liliudi koogitedi, e koyagōi Tauyana totom goi ikaaiyaka. \pm \v 34 U, moe bei kooyagoi go, ame alatuuwokoimi konōve: Tomota komi nakae nava bei maa yawoidi tutayana ame dogoiyadi bei sisowóduwo. \v 35 Yábana be poyapoya bei sitagau go, yau guna livala sikaiyako vata. \pm \v 36 E Tomalatomota ina kaluvilamna ana tuta manuna konovēgu. Geya vatau tayaamo iyagoi ava maliyalina goi o ava níyala goi bei ima. Kidi anerose da yábana geya siyagoiyeta, e Yaubada Natuna nakae geya iyagoiyeta, go sem Yaubada Tamada anetava iiyagoi. \v 37 Moitamo. Nakonakae boi Nowa ina tuta goi mluwa ina sowóduwo,\x † \xo 24:37 \xt Abv 6:5-8.\x* e Tomalatomotayana ina kaluvilamna moe nakae. \v 38 Nowa ana tuta goi nava mluwa geya imaita tomota idi guinuwa siguuinuwedi. Nakae sikakáika be sinimnim be nakae sinainai ana kadókana Nowa mana bodayauwo sitáoya dedeoga gagaina goi sisowoya \v 39 go, tomotayadi geya siyagoiyeta mluwa giyakainava bei ima. Tuwo idi sinapu tauna nakae ana kadókana mluwayana bogina ima isamatedi.\x † \xo 24:39 \xt Abv 7:6-24.\x* Tomalatomotayana ina kaluvilamna bei nakae. \v 40 Nakae koroto adi taiyuwo tánuwo goi sipaaisewa; tayamo Yaubada ikabi inave go, tayamo ikalave ikaaiyaka. \v 41 Vevina adi taiyuwo \w witi\w* sikauveyetaveta, tayamo Yaubada ikabi inave go, tayamo ikalave ikaaiyaka. \pm \v 42 Tauna koyauyāusa! Geya koyagoiyeta ava maliyalina imi Tomoya bei ikaluvilamna. \v 43 E ame konuwookavāte: Neta toni vada bogina iyagoi ava tuta sabamgo goi tovaináwana bei ima bego ina vada isiu, e iyauyáusa tovainawanayana isanabode bei ina vada goi geya isiuta. \v 44 Ame pasina komi nakae mami katuubayasi koyokabūbuna unana Tomalatomota bei ivatoopemi. Tauna bogina go, mami katubayasi kokaiyāka. \pm \v 45 E tauna itoboine bei komi tomota \w paakonina\w* tayamo nakae. Pakoninayana \w aba numisa\w* be nakae tonanamsa. Tuwo ina tomoya bei ivayoko kina ina pakonayao adi tovakumgo, bei maliyalina tamo tamo tuta ana toboine goi avadi iivinidi sikakáika. Ikavava, tomoyayana ina. \v 46 Niga bei ikaluvilamna ima go, neta amo pakoninayana ibabane iguuinuwe nakae boi bogina ilatuwoko, e ana dedevina bei ibabane. \v 47 U, ana dedevina bei ibabane go, ame alatuuwokoimi konōve: Tomoyayana ina pákwana bei ivayoko kina konana liliuna adi tomatakavata. \pm \v 48 Go nakona amo pakoninayana goyogoyoina. Bei nuwona goi inuwonúwana kana, “Guna tomoya ikaimúmuna.” \v 49 Tuwo ivatowo ina tosavaiyuwo paakonidi nakae iilauidi go, kina ikakáika be inim ginagina \w oine\w* ana toyaluwoyao taiyao. \v 50 Go pakoninayana ina tomoya ina kaluvilamna geya iyagoiyeta, ava maliyalina o ava tuta bei ima. Tauna bei ivatoope. \v 51 Ago tutayana ima, ina pakonayana bei iboboyuwe\f ‡ \fr 24:51 \fk Iboboyuwe\ft : Ame livalayana da Giriki niyadi goi geya imavadeta. Itoboineda kada, ‘Iboboyuwe.’ Ago aiyuwoina itoboineda kada, ‘Ana liuna gagaina toina ivini.’\f* go, tauyadi tonumisa polapola adi dadava goi iyato ikaaiyaka. Amoko goi sitaiya vata be nakae saladi sikakaavatedi simatamaimaita.’ \c 25 \s1 Livalakaibala Yaubada ina kalibúbuna // ina sowóduwo manuna: Wowoiyai yawou \m \v 1 \w Yeisu\w* tuwaina idigo kana, \pm ‘E tuwo \w Tomalatomota\w* ina kaluvilamna goi \w Yaubada ina kalibúbuna\w* ina sowóduwo bei tétala ame nakae: \pm Wowoiyai adi badabada yawou sikaaiyaka. Idi rampa sikabidi,\x † \xo 25:1 \xt Luk 12:35.\x* sisowóduwo sina bego tonai koroto sivalobode. \v 2 E wowoiyaiyadi yawou yaidi goi adi tainima yaaluwoidi go, adi tainima tonanamsa. \v 3 Adi tainima yaaluwoidi idi rampa sikabidi go, rampa ana pútuma tuwaina geya sikabiyeta. \v 4 E kidi go ituli ta woiyai adi tainima tutayana idi rampa sikabidi, e pútuma ma bootoridi taiyao sikabidi simedi. Tauna kidi tonanamsa. \v 5 E sima tonaiyana situuyaosi go, tauyana ikaimúmuna, tauna simatadududu, e simasisi. \pm \v 6 E bunatoina goi níyana gagaina sinove iduduwo kana, \pi2 “Tonai koroto goame! Kosowōduwo kōma tauyana kovalobōde.” \pm \v 7 E tuwo amo wowoiyaiyadi liliudi sitáoya idi rampa sikatubayasidi. \v 8 E kidi yaluwoidiyadi geya idi putumamo. Tauna tonanamsa silatuwokoidi sidigo kadi, \pi2 “Ima rampa sikamakámasa, tauna imi pútuma giyaina kovinīma.” \pmo \v 9 Go kidi tonanamsayadi sidigo kadi, \pi2 “Kai ima pútuma giyaina bogina yoiyama, tauna geya itoboinemeta kavinimi, go sem kōna tokaigimona yaidi toinimi imi pútuma kogimōna.” \pmo \v 10 E tuwo moitamo yaluwoidiyadi sitáoya sina bego idi pútuma sigimona. Sinonoina go, tonaiyana koroto ima, e wowoiyaiyadi bogina sikatuubayasi tonai taiyao sina nai aikanina goi sisiu. Sisiu ikavava, totom sikatunibode. \pm \v 11 E niga wowoiyai yaluwoidiyadi nakae sima totom goi sidigo kadi, \pi2 “Tomoya, Tomoya, totom kwatupāeve kasiu!”\x † \xo 25:11 \xt Luk 13:25.\x* \pmo \v 12 Go kina tonaiyana kana, \pi2 “Moe latuwomi go, ame alatuuwokoimi konōve: Komi geya ayagoimita.” \pm \v 13 E tauna matami silala koyauyāusa. Moitamo. Komi geya koyagoiyeta ava maliyalina o ava níyala Tomalatomota bei ima.’ \s1 Livalakaibala Yeisu ina kaluvilamna manuna // be nakae Tomoya ina pakonayao idi guinuwa manuna \r (Luke 19:11-27) \m \v 14 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘Moitamo koyāusa. Imi yausayana goi imi sinapu itoboine ame livalakaibalayana nakae: \pm Koroto tayamo latuwona ina ituli ta kasa. Tuwo ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* iduduwedi sima ina esaesa ivinidi sirugwausidi. \v 15 Sima go, tamo tamo idi toboine goi ina esaesa ikaiguyauyedi bei siepaisewedi. Tayamo moe mani 5,000\f ‡ \fr 25:15 \fk Mani 5,000\ft : Ame mani gagaina toina. Da Giriki niyadi ame yoina talenti. Talenti tayamo nakae koroto ana maisa ikabi neta ipaisewa tala ana badabada 16.\f* ivini. E aiyuwoina moe mani 2,000 ivini. E aitonina moe mani 1,000 ivini. Ikaiguyau ikavava, itáoya ina ituli ta kasa. \v 16 Pakoninayana boi mani 5,000 ivinivini ikabidi ina ivaituwedi. Ina vaituwoyana goi mani 5,000 tuwaina ibabanedi. \v 17 Pakoninayana boi mani 2,000 ivinivini nakae. Maniyadi ikabidi ina ivaituwedi. Ina vaituwoyana goi mani 2,000 tuwaina ibabanedi. \v 18 E kina go pakoninayana boi mani 1,000 ivinivini, ikabidi ina poyapoya ieli, e ina tomoya ina maniyadi ivamoudi. \pm \v 19 E tuta maanawena mlina pakonidiyadi idi tomoya ikaluvilamna ima go, iduduwedi sima ilumadadedi idigo kana, \pi2 “Guna mani nakonakae kovaituwedi?” \pmo \v 20 Tuwo pakoninayana boi mani 5,000 iikabidi ibala ima maniyadi 5,000 go, 5,000 tuwaina ivini kana, \pi2 “Tomoya, boi mainao 5,000 kuvinigu go, kugīte, avaituwedi. Guna vaituwoyana moe 5,000 tuwaina.” \pmo \v 21 Ina tomoyayana idigo kana, \pi2 “Dedevina! Kom guna pákwana dedevim be nakae \w aba numisa\w*. Bogina kuvatulukoigu itoboinegu konagu maniyedi giyaidi goi anumisem. Tauna bei avayokoim kom konagu maniyedi gagaidi adi tomatakavata. Kūma guna kaba uyáwana kusīuko.” \pm \v 22 E pakoninayana aiyuwoina boi mani 2,000 iikabidi ibala ima idigo kana, \pi2 “Tomoya, boi mani 2,000 kuvinigu go, kugīte, avaituwedi. Guna vaituwoyana moe 2,000 tuwaina.” \pmo \v 23 Ina tomoyayana idigo kana, \pi2 “Dedevina! Kom guna pákwana dedevim be nakae aba numisa. Bogina kuvatulukoigu itoboinegu konagu maniyedi giyaidi goi anumisem. Tauna bei avayokoim kom konagu maniyedi gagaidi adi tomatakavata. Kūma guna kaba uyáwana kusīuko.” \pm \v 24 E pakoninayana aitonina boi mani 1,000 bogina iikabidi nakae ibala ima idigo kana, \pi2 “Tomoya, bogina ayagoim bego kom koroto kasakasaim im guinuwa goi. Nakae ituli ta koroto ibágula go, ina dibayoya kom kukabi. Tauna ituli ta tomota idi paisewa goi kom im esaesa kubabane. \v 25 Tuwo amatoita im mani bei avatagauye, tuwo ana poyapoya goi im mani avamoudi. Kugīte, im mani goame; avinimneim.” \pmo \v 26 Go ina tomoyayana idigo kana, \pi2 “Kom guna pákwana goyogoyoim be suumoyaim! Kom bogina kuyagoigu bego ituli ta koroto ibágula go, ina dibayoya yau akabi. Tauna ituli ta tomota idi paisewa goi guna esaesa ababane. \v 27 Tauna neta boi mainao guna mani kukabi kuna tovaituwo maniyedi kuvinidi, e itoboinedi sivaituwedi. Niga akaluvila ama itoboinegu toinigu guna maniyana be ana vaituwo akabi.” \pmo \v 28 E tomoyayana ina pakonayao maniyedi ilatuwokoidi idigo kana, \pi2 “Mani 1,000 boi ame tauyana avinivini, e kokabīdi go, guna pakonayana maana mani 5,000 kovīni. \v 29 Avatauwa neta adi kaiguyau siepaaisewe, e tuwaina bei avinidi. Go avatauwa neta adi kaiguyau geya siepaiseweyeta, e moitamo aiguyauyana bei \w akuliuye\w*.\x † \xo 25:29 \xt Luk 19:26.\x* \v 30 Tuwo pakoninayana suumoyaina kokābi kolāve ina moetala mamaníwana goi ikaaiyaka.\x † \xo 25:30 \xt Mad 8:12, 22:13; Luk 13:28.\x* Amoko goi bei sitaiya vata be nakae saladi sikakaavatedi simatamaimaita.”’ \s1 Yeisu ina vatulúkwana // takínona ana tuta manuna \m \v 31 Tuwaina Yeisu kana, \pm ‘E tutayana Tomalatomota ikaluvilamna ima \w anerose\w* liliudi taiyao, e ana \w káeyana\w* tomoeeyalina bei ivagitakoe\x †a \xo 25:31 \xt Mad 16:27.\x* go, kebana esaaesaina aba taimámina goi bei itusobu ikalibúbuna.\x †b \xo 25:31 \xt Mad 19:28.\x* \v 32 Ago boda liliuna bei ilamgogoidi matana goi itakinoidi boda aiyuwo nakae \w sipi\w* ana tomatakavata neta sipi be \w goti\w* itakinoidi boda aiyuwo. \v 33 Sipiyadi moe wowoina basekoina kakataina goi iyatoidi go, gotiyadi moe kekelina goi iyatoidi. \v 34 E tuwo tauyadi Tokalibúbuna kakataina goi bei ilatuwokoidi kana, \pi2 “Komi Tamagu bogina ikaipaakuyemi kōma ina kalibúbuna sinaena goi dogoi dedevidi boi ikatootuledi bei ivinimi. Dogoiyadi boi poyapoya ana kaba vatowo goi bogina ikatubayasidi manumi. \v 35 Ame moitamo. Boi loga akámasa go, kovakanigu. Maegu iyápasa go, kovanimgu. Yau ogaoga go, kouyaonegu. \v 36 Apawaku go, kwama kovalosigu. Akatówana go, komatakavategu. Deri goi akaaiyaka go, koma kovadadegu. Tauna komi kōma ina kalibúbuna goi kosīu.” \pmo \v 37 E tuwo kidi \w tokibóbwata\w* bei sidigo kadi, \pi2 “Tomoya, ava tuta kagitem loga kwámasa go, kavakanim o maem iyápasa go, kavanimm? \v 38 E ava tuta kagitem kom ogaoga go, kauyaonem o kupawaku go, kwama kavalosim? \v 39 E ava tuta kagitem kom kukatówana o deri sinaena goi kwaaiyaka go, kao kavadadem?” \pmo \v 40 Go tokalibubunayana bei idigo kana, \pi2 “U, moe moitamo go, ame alatuuwokoimi konōve: Tutayana moe guinuwayadi koguuinuwedi siyagu tayamo yaina, nakona tauyana nuwotookaina, e moe nakae yau yaigu koguuinuwedi.” \pm \v 41 E toogoyoidi kekelina goi iiyatoidi bei ilatuwokoidi kana, \pi2 “Komi Yaubada bogina itakinoimi toogoyoimi. Tauna kosiyaēgu kōna yeu aiyako vaatayaina! Yeuyana Yaubada bogina ikatubayasi \w Totagíwaya\w* mana aneroseyao manudi. \v 42 Boi loga akámasa go, geya kovakaniguta. Maegu iyápasa go, geya kovanimguta. \v 43 Yau ogaoga go, geya kouyaoneguta. Apawaku go, kwama geya kovalosiguta. Akatówana be nakae deri goi akaaiyaka go, geya komatakavateguta. Tauna kosiyaēgu.” \pmo \v 44 Go kidi togoyoidiyadi nakae bei sidigo kadi, \pi2 “Go Tomoya, ava tuta kagitem loga kwámasa o maem iyápasa o kom ogaoga o kupawaku o kukatówana o deri goi kwaaiyaka go, geya kavaitemta?” \pmo \v 45 E tuwo kina bei idigo kana, \pi2 “U, moe moitamo go, ame alatuuwokoimi konōve: Tutayana amo guinuwayadi geya koguinuwedita kidi nuwotookaidi yaidi, e moe nakae yau yaigu geya koguinuwedita.” \pm \v 46 Tuwo amo tauyadi bei sina aba liuna vaatayaina goi. Ego kidi tokibobwatayao bei sina yawoidi vaatayaina sibabane.’\x † \xo 25:46 \xt Dan 12:2; Rom 2:7.\x* \c 26 \ms1 Yeisu ina kámasa be ina taoyamna tetelidi \mr (Madiu 26:1—28:20) \s1 Yeisu ana nuwotulu ana losinapu tetelina \r (Maki 14:1-2; Luke 22:1-2; Iyoni 11:47-53) \p \v 1 Tutayana \w Yeisu\w* ina bóbwara madabokina ilukavavedi, kai ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* ilatuwokoima idigo kana, \pm \v 2 ‘Komi bogina koyagoi maliyalina aiyuwo mlidi moe Basitáwana Aikanina\x † \xo 26:2 \xt Tat 12:1-27.\x* ana tuta. Amo tutayana tomota tayamo bei itáoya, \w Tomalatomota\w* inuwotuluye ina kaleyayao yaidi goi bei kerose goi situpatuko.’ \p \v 3 E tuwo kidi \w Tonúwala\w* Gagaidi be nakae \w Diyuu\w* idi tomoyamoya sima Tonúwala Toolagaina yoina Kaiyapasi ina vada esaaesaina goi situgúguna \v 4 go, silosinapu bego idi pola goi Yeisu siyoisigau be nakae sikaumate. \v 5 E sidigo kadi, \pm ‘Go Basitáwana Aikanina sinaena geya tayoisiyeta, govila bei tomota madi egamogamogu sivakaleyeda.’ \s1 Vavina Yeisu wowona // ikatubayasi ana valiwoga manuna \r (Maki 14:3-9; Iyoni 12:1-8) \p \v 6 E kina go Yeisuyana Saimoni ina vada Betani goi ikaaiyaka. Saimoniyana boi tolepero tayamo. \v 7 E Yeisu ikaaiyaka ikakáika go, vavina tayamo ima pútuma ana maisa gagaina ma bootorina dedevina toina iikavale. Ikavale ima Yeisu dabana goi isiwoi.\x † \xo 26:7 \xt Luk 7:37-38.\x* \v 8 E kai Yeisu ina tovatotowanayao kakaaiyaka go, vavinayana ina guinuwa kagite, tuwo kaegamogamogu, ametava kama, \pm ‘Manakae pútuma ikavaavaluge! \v 9 Neta putumayana ikaigimone, itoboine maisana gagaina toina ikabi; nakae neta tala tayamo ana paisewa ana maisa. Ikaigimone ikavava, maisana ikabi, tookaidi ivinidi! Go kaga unana tauna nakae geya iguinuweyeta?’ \m \v 10 Go kina Yeisuyana bogina iyagoi kaga kadigedige, e tuwo idigo kana, \pm ‘Kaga unana vavinayana mou kovinivini? Kokalāve. Ina guinuwa yau yaigu moe guinuwa dedevina toina unana iwowoinegu. \v 11 Kidi tookaidi tuta liliuna sikaaiyaka yaimi itoboinemi kovaitedi. Go yau sem tuta kaakupina bei akaaiyaka yaimi.\x † \xo 26:11 \xt Atu 15:11; Iyo 12:8.\x* \v 12 Ame moitamo. Vavinayana pútuma ame dabagu goi iisiwoi mana wowoina wowogu ikatubayasi guna valiwoga manuna. \v 13 U, moe nakae iguinuwe go, ame alatuuwokoimi konōve: Poyapoya ana madabokina goi nako \w Vala Dedevina\w* ame sitaalavaite, e ina guinuwayana tetelina nakae bei sivateteli go, tauyana sinuwokavate.’ \fig Vavina ina pútuma dedevina Yeisu dabana goi isiwoi|src="CN01778B.TIF" size="col" ref="26:6-13" \fig* \s1 Yudasa itagona Yeisu inuwootoluye tetelina \r (Maki 14:10-11; Luke 22:3-6) \p \v 14 E tuwo kai yawou aiyuwo yaima goi tayamo yoina Yudasa guma Keriota go, tuwo itáoya ina Tonúwala Gagaidi yaidi goi \v 15 idigo kana, \pm ‘Kaga kotagone kovinigu bei Yeisu anuwotuluye yaimi?’ \pm ‘Mani \w siriba\w* ana badabada 30’, kidi kaedi. \m Tuwo moitamo Yudasayana itagona, e siribayadi sivini ikabidi.\x † \xo 26:15 \xt Sak 11:12.\x* \v 16 Tuwo tuta amo goi Yudasa tuta ana toboine iilusale bei Yeisu inuwotuluye. \s1 Yeisu mana tovatotowanayao // Basitáwana Aikanina sikakáika tetelina \r (Maki 14:12-21; Luke 22:7-13,21-23; Iyoni 13:21-30) \p \v 17 E \w Beredi Pokaka Aikanina\w* ana maliyalina vakuumgoina goi kai tovatotówana kama Yeisu kalumadade kadigo kama, \pm ‘Nako goi latuwom Basitáwana Aikanina kakatubayasi bei takáika?’\f ‡ \fr 26:17 \ft Basitáwana Aikanina moe maliyalina tayamo go, Beredi Pokaka Aikanina moe maliyalina ainima aiyuwo goi siguuinuwe. Ego tomota maniyedi sinuwonúwana bego Basitáwana Aikanina moe Beredi Pokaka Aikanina ana maliyalina vakuumgoina. Ana kaigigita aikayadi aiyuwo silamgogoidi nakae maliyalina eita (Tat 12:6,11,15,18).\f* \pm \v 18 ‘Kōna Yerusalema goi tayamo koroto bogina alaatuwoko kobabane kolatuwōko kami, \pi2 “Tovatulúkwana idigo kana, ‘Guna tuta giyakainava bei isowóduwo. Latuwogu im vada goi guna tovatotowanayao taiyao Basitáwana Aikanina kakáika’”’, Yeisu kaena. \m \v 19 Tuwo moitamo kai tovatotówana katáoya kana kaguinuwe nakae Tauyana bogina ilatuwokoima. Ikavava, ama Basitáwana Aikanina kakatubayasi. Kakatubayasi ikavava, kakaluvila kama Tauyana yaina goi. \p \v 20 E bogina kenanatau, Yeisu kai yawou aiyuwo taiyao bogina kama katugúguna kakáika. \v 21 Kakakáika go, Tauyana idigo kana, \pm ‘Ame dedevina taiyao takakáika go, ame alatuuwokoimi konōve: Koroto tayamo yaimi goi nava bei inuwotuluyegu.’ \m \v 22 Tuwo kai tamo tamo mama kategeda kabibilágata kadigo kama, \pm ‘Tomoya, nakona yau?’ \m \v 23 Go Tauyana idigo kana, \pm ‘Kita mada kabivekoveko noko tayamo goi ida beredi tavakuutuidi go, koroto tayamo yaimi goi moe yau agu tonuwotulu.\x † \xo 26:23 \xt Sam 41:9.\x* \v 24 Tomalatomota bogina inonoina nakae \w Gínina Kimaasabaina\w* boi bogina igimitalavaite Tauyana manuna. Ego ana tonuwotuluyana ana toovalugo! Neta boi sinana geya ivenatuniyeta!’ \m \v 25 E kina go Yudasa, tauyana bei Yeisu inuwotuluye, idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana Toolagaim, geya, nakona yau?’ \m Tuwo Yeisu idigo kana, \pm ‘Kom bogina kudigoyabe.’ \s1 Tomoya ana káika \r (Maki 14:22-26; Luke 22:14-20; 1 Korinta 11:23-25) \p \v 26 E kakakáika go, Yeisu beredi ikabi, manuna ikauyagu Yaubada yaina. Ikavava, ikivisi, kai ina tovatotowanayao ivinima idigo kana, \pm ‘Moe wowogu nakae. Kokābi kokāni.’ \m \v 27 Tuwo kakabi kakáika. Ikavava, \w oine\w* ma keeigaina ikabi, manuna ikauyagu Yaubada yaina. Ikavava, keigayana ivinima idigo kana, \pm ‘Oine moe madabokimi konīm. \v 28 Moe ikaikaigu nakae. Ikaikaiguyana bei idaudau komi manumi be nakae tomota liliudi manudi, e bei imi goyo adi nuwotao kobabane. Ikaikaiguyana ina dau goi Yaubada ikanasiukoimi.\x † \xo 26:28 \xt Tat 24:8; Yer 31:31-34; Sak 9:11; Ibe 9:20.\x* \v 29 E ame alatuuwokoimi konōve: Oine ame geya tuwaina bei animnim ana kadókana tutayana Tamagu itagonegu akalibúbuna namliyeta baige komi taiyao oine vau bei tanim.’ \m Tuwo kakabi kanim. \p \v 30 Kakáika ikavava, Same vesina maniyedi kavesiyedi\f ‡ \fr 26:30 \fk Kavesiyedi\ft : Nakona Same 115-118 sivesiyedi unana tutayana Diyuu Basitáwana Aikanina bogina sikáika, e Sameyadi sivesiyedi Yaubada yaina.\f* Yaubada yaina. Kavesi ikavava, kasowóduwo kana \w Oribe Koyaina\w* goi katuko. \s1 Yeisu ina talavaita Pita ina lawoiwoi manuna \r (Maki 14:27-31; Luke 22:31-34; Iyoni 13:36-38) \p \v 31 E tuta amo goi Yeisu ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Komi madabokiimi sabamgo ame imi numisa goi bei kokapusi yau pasigu. Moitamo. Gínina Kimaasabaina goi Yaubada kana, \b \qc “\w Sipi\w* adi tomatakavata bei aláui go, \qc ina sipiyadi bei sisapa\f ‡ \fr 26:32 \fk Sisapa\ft : Da Giriki niyadi goi ame livalayana geya imavadeta. Itoboineda kada ‘Sisapa’ go, aiyuwoina itoboineda kada, ‘Akausapesapedi.’\f* sisiya.” \qr Sakarayau 13:7 \b \pm \v 32 Go ámasa goi Yaubada ikaitaoemneigu mlina bei avakumgo ana Galili.’\x † \xo 26:32 \xt Mad 28:7,10,16; Mak 16:7.\x* \m \v 33 Go kina \w Pita\w* idigo kana, \pm ‘Nakona madabokidi bei sikapusi kom pasim go, yau geya aakapusi.’ \m \v 34 Go kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Moe dedevina neta moitamo go, ame alatuuwokoim kunōve: Ame sabamgoyana goi kom bogina bei sivato kulawoiwoiyekoigu namliyeta kamkam bei itáiya!’ \m \v 35 Go kina Pitayana idigo kana, \pm ‘Neta akámasa kom taiyao, tuwo akámasa go, geya alawoiwooiyem.’ \m Ame nakae tovatotówana liliuma kadige. \s1 Yeisu ina kawanoi be ana yóita // Gedesemane goi tetelidi \r (Maki 14:32-42; Luke 22:39-46) \p \v 36 E tuwo Yeisu kai ina tovatotowanayao taiyao kama asa yoina Gedesemane\f ‡ \fr 26:36 \fk Gedesemane\ft : Ame youyana ana yagoina moe oribe ana kaba vavetaveta.\f* goi go, maniyema ilatuwokoima, idigo kana, \pm ‘Ameko kotusōbu kokaaiyāka go, kai kana dobala, e yau bei akawanoi Yaubada yaina.’ \m \v 37 Tuwo moitamo katusobu go, Pita be Sebedi natunao adi taiyuwo ikabidi taiyao sina. Sinonoina go, Yeisu nuwona imou be nakae atena igeda. \v 38 E tuwo adi taito ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Nuwogu taitáiya iuyoi, nakae bei akámasa.\x † \xo 26:38 \xt Sam 42:5.\x* Komi ameko goi kokaaiyāka go, koyauyāusa yau taiyao.’ \m \v 39 Ibóbwara ikavava, ivayavakova ikanakabobo go, ikawanoi Yaubada yaina kana, \pm ‘Tamagu, manakae? Itoboine bego gedageda keigaina ame geya ababaneyeta? Go yau geya guna nuwonúwana geya, go sem kom im nuwonúwana kuguinūwe.’ \m \v 40 Ikawanoi ikavava, ikaluvila ima ina tovatotowanayaoyadi ibabanedi sikanaamatáiya, tuwo iwoinidi. Iwoinidi, e Pita ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Manakae? Geya itoboinemta tuta giiyaina goi kuyauyáusa yau taiyao ae?’ \m \v 41 Ago adi taito ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Koyauyāusa nakae kokaawanōi bego aba vakakona goi geya kokapusita. Balomaimi latuwodi toina go, wowomi sineneta.’ \p \v 42 Sivayuwoina ivayavamna ina ikawanoi idigo kana, \pm ‘Tamagu, neta geya tayaamo enao ikaiyaka bego gedageda keigaina ame akalave, e bokoyo go tuwo im nuwonúwana bei aguinuwe; keigayana anim.’ \p \v 43 Tauyana sivayuwoina ikaluvilamna ima ina tovatotowanayaoyadi ibabanedi sikanaamatáiya. Bogina kuyagoi. Matadi inosedi gagaina. \v 44 Tuwo itáoya ikalavedi, sivatonina ivayava ina ikawanoi nakae maine bogina ikawanoi. \v 45 Ikawanoi ikavava, ikaluvila ima ina tovatotowanayaoyadi adi taito ibabanedi sikanaamatáiya. Tuwo iwoinidi go, idigo kana, \pm ‘Manakae? Nava koomasisi be kowaaiwasi ae? Konōve. Tomalatomota ina tuta bogina ima. Ana tonuwotulu bei toogoyoidi nimadi goi iyato. \v 46 Kotāoya tāna. Gwa! Guna tonuwotuluyana bogina imamaima.’ \m Tuwo moitamo sitáoya go, kai ina tovatotowanayao ainima aito nakae iduduwema kama. \s1 Yeisu ana yóita tetelina \r (Maki 14:43-50; Luke 22:47-53; Iyoni 18:3-12) \p \v 47 Yeisu nava ibobóbwara go, Yudasa isowóduwo ima. Tauyana tovatotówana tayamo kai yawou aiyuwo yaima goi. Isowóduwo go, boda gagaina madi sisi be madi kepati taiyao sima. Bodayadi kidi Tonúwala Gagaidi be Diyuu idi tomoyamoya sietunedi sima. \v 48 Ego Yeisu ina tonuwotuluyana aba kinana tayamo bogina ivinidi bei siiyagoi ava koroto moe Yeisu, kana, \pm ‘Avatau neta ayowoi, e amo Tauyana koyōisi.’ \m \v 49 E tuwo tauyadi sima go, Yudasayana mainao iseivata ima Yeisu goi idigo kana, \pm ‘Tovatulúkwana Toolagaim, uyagu!’ \m Ikavava, iyowoi. \fig Yudasa ina yowóina goi Yeisu inuwotuluye|src="C084psgr.tif" size="col" ref="26:49" \fig* \v 50 E kina go Yeisu idigo kana, \pm ‘Naveya, moe pasina kuma ae?’ \m Tuwo bodayadi sibala sima Tauyana siyoisi. \v 51 Ago koroto tayamo kai Yeisu ina bodao yaima goi ina sisi ibuyagi, ibala ina Tonúwala Toolagaina ina \w pákwana\w* taiyana ivakanáupe. \v 52 Tuwo Yeisu ibóbwara, korotoyana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Im sisi kebana goi kuvaisiumnēi! Avatauwa neta giya sisi goi sivalauláuwo, e sisiyana goi bei sivailai. \v 53 Manakae? Geya kuyagoiyeta neta latuwogu, itoboinegu Tamagu yaina goi akawanoi makimaki bei mainao aivina tausani \w anerose\w* ietunedi sima sivaitegu? \v 54 Neta nakae aguinuwe, e Gínina Kimaasabaidi adi talavaita manugu manakaedi simalatomota? Geya. Tauna nakae geya aguinuweyeta.’ \p \v 55 Go tuta amo goi bodayadi Yeisu ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Manakae? Yau bego tokapipilova tayamo, tauna komi mami sisi be mami kepati koma koyoisigu? Maliyalina tamo tamo Vada Kimaasabaina goi atusobu avaatulúkwana go, geya koyoisiguta.\x † \xo 26:55 \xt Luk 19:47, 21:37.\x* \v 56 Go ame dogoiyadi madabokidi sisowóduwo bego Yaubada ina \w tokabivalavalayao|lemma="Tokabivalavala"\w* idi Gínina Kimaasabaidi simalatomotamna.’ \m E tuwo kai Yeisu ina tovatotowanayao liliuma Tauyana kakalave go, kasiya. \s1 Yeisu ana kotu Diyuu // idi tomoyamoya matadi goi tetelina \r (Maki 14:53-65; Luke 22:54-55,63-71; Iyoni 18:12-14,19-24) \p \v 57 E kidi go bodayadi Yeisu siyoisi, sinave Tonúwala Toolagaina Kaiyapasi ina vada goi. Amoko goi Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be nakae Diyuu idi tomoyamoya bogina sigugúguna. \p \v 58 E kina go Pita tupwana masigava goi Yeisu isabookuliye, e ina Tonúwala Tolagainayana ina vada ana kali goi isiu itusobu Vada Kimaasabaina ana polisi taiyao bego igite kaga iisowóduwo. \p \v 59 E kidi go Tonúwala Gagaidi be nakae Diyuu adi kotu ana tolovinao liliudi vadayana sinaena sikaaiyaka Yeisu ana totalavaita polapola siluusaledi bego sitakino kina toogoyoina bei sikaumate. \v 60 Totalavaita polapola badabadaidi moitamo sima sitalavaita polapola go, idi talavaitayadi goi geya tayaamo itoboine bei Yeisu sikaumate. Nakae nakae siguuinuwe, e totalavaita polapola adi taiyuwo sima \v 61 sidigo kadi, \pm ‘Ame Tauyana kanove idigo kana, \pi2 “Itoboinegu Yaubada ina Vada Kimaasabaina atauwe go, maliyalina aito mlidi goi ayowomnei.”’\x † \xo 26:61 \xt Iyo 2:19.\x* \m \v 62 Sitalavaita ikavava go, kina Tonúwala Toolagaina itáoya Yeisu ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Manakae kom im katumapu? Ame kaga manuna tauyadi sitalavaaitem?’ \m \v 63 E kina go Yeisuyana iitugau. Kina go Tonúwala Tolagainayana idigo kana, \pm ‘Yaubada maa yawoina yoina goi alovinaem: Kubōbwara moitamo. Neta kom moitamo \w Guyau\w*, Yaubada Natuna, kulatuwokōima!’ \m \v 64 Kina Yeisuyana idigo kana, \pm ‘Kom bogina kudigoyabe. Go ame alatuuwokoimi konōve: Tuta imamaima Tomalatomota bei kogite mana lovina wowoina basekoina \w Tokalika\w* kakataina goi iitusobu\x †a \xo 26:64 \xt Sam 110:1.\x* be nakae yábana geleoina yatadi goi imamaima.’\x †b \xo 26:64 \xt Dan 7:13.\x* \m \v 65 E tuwo kina go Tonúwala Tolagainayana ana kwama ikiise giyaina go, idigo kana, \pm ‘Tauyana idigopopóita! Kaga ana dedevina totalavaita tuwaina taalusala?\x † \xo 26:65 \xt Vin 24:16.\x* Geya! Ame tuta ina digopopoitayana toinimi bogina konove! \v 66 Komi manakaemi koolovina?’ \m E tauyadi sidigo kadi, \pm ‘Moitamo Tauyana ibágala. Itoboine ikámasa!’ \m \v 67 E tuwo matana sisikobode go, maisina sigiwoli be nakae sipwaiki. E maniyedi maisina sisapi\x † \xo 26:67 \xt Ais 50:6.\x* \v 68 go, sidigo kadi, \pm ‘Yo \w Guyau\w*! Kom bego Yaubada ina tokabivalavala, tuwo kulatuwokōima avatau iilauim!’ \s1 Pita ina lawoiwoi tetelina \r (Maki 14:66-72; Luke 22:54b-62; Iyoni 18:15-18,25-27) \p \v 69 E kina go Pitayana Tonúwala Toolagaina ina vada ana kali sinaena goi iitusobu go, Tonúwala Toolagainayana ina pákwana woiyaina tayamo ima Pitayana igite, idigo kana, \pm ‘Kom woi Yeisu guma Galili ina tosabokuli tayamo.’ \m \v 70 E kina go Pita ilawoiwoi idigo kana, \pm ‘Moe kaga kudigedige yau geya ayagoiyeta!’ \m \v 71 E ibala ina aliyana ana kaba siu goi ikaaiyaka. Ikaaiyaka go, ituli ta vavina paakonina ikandobala Pita igite, tomota amoko goi sikaaiyaka ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Ame tauyana Yeisu guma Nasareta ina tosabokuli tayamo.’ \m \v 72 Pita sivayuwoina ilawoiwoimna go, ikanatamada idigo kana, \pm ‘Iyagoida! Korotoyana geya ayagoiyeta geya!’ \p \v 73 E tuta giyaina toyoko sibala sima Pita silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Kom woi Yeisu ina tosabokuli tayamo. Moitamo. Niyam ana taiyakeka kakinane. Kom guma Galili.’ \m \v 74 E tuwo Pita ibibilágata ikanatamada idigo kana, \pm ‘Iyagoida! Neta apola, Yaubada itoboine ilauigu. Amo korotoyana kodigedige yau geya ayagoiyeta geya!’ \m E mainao kamkam itáiya. \v 75 Tuwo Pitayana Yeisu ina livala inuwopeye boi idigo kana, \pm ‘Namliyeta kamkam itáiya, e kom bogina bei sivato kulawoiwoiyekoigu.’ \m Tuwo vadayana ina kali goi isowóduwo ina moetala goi itáiya gagaina toina. \c 27 \s1 Yudasa ina kámasa tetelina \r (Maki 15:1; Luke 23:1-2; Iyoni 18:28-32; Guinuwa 1:18-19) \p \v 1 E nobuyana nava matagougouna kidi \w Tonúwala\w* Gagaidi be nakae \w Diyuu\w* idi tomoyamoya liliudi situgúguna go, silosinapu bei \w Yeisu\w* sikaumate. \v 2 Silosinapu ikavava, Yeisu nimana siyowóidi, sinave gávana Pailato nimana goi siyato. \p \v 3 E tuta amo goi Yeisu ana tonuwotulu Yudasa inove Yeisu bogina sitakino bego ikámasa, e itugavila ivakúwana, tuwo \w siribayadi|lemma="Siriba"\w* 30 ikabidi, ina Tonúwala Gagaidi be Diyuu idi tomoyamoya yaidi goi bego ivinimneidi \v 4 idigo kana, \pm ‘Koroto tutubeso anuwotuluye, tauna bogina agoyo.’ \m E kidi kadi, \pm ‘Im goyo moe geya kai ima puwoya geya. Moe kom im polava.’ \m \v 5 Tuwo siribayadi ilavedi Vada Kimaasabaina ina kali sinaena. Ikavava, isowóduwo ina yowoyówana ikabi, ina alova laonina goi isiko. Ikavava, nukotona goi isiko ilosuyae ikámasa. \p \v 6 E kidi go Tonúwala Gagaidi siribayadi sikabidi go, sidigo kadi, \pm ‘Ame ámasa maisana, tauna geya itoboineyeta vininabeso dedeogaina goi tadodoidi.’ \m \v 7 E silosinapu ikavava, silovina bei siribayadi goi vaega ana tomolúluwo ina poyapoya sigimone bego ogaoga adi valiwoga. \v 8 Tauna amo poyapoyayana tomota sivayou ikaika poyapoyaina,\x † \xo 27:8 \xt Gui 1:19.\x* e ame tuta nakae. \p \v 9 Tuwo Yaubada ina \w tokabivalavala\w* Yeremaya\f ‡ \fr 27:9 \fk Yeremaya\ft : Madiu ilatuwokoida Yeremaya ina livala bei italavaitedi. Go livalayadi tomwana 9 be 10 moe Sakarayau ina livala. Nakae iguinuwe unana Yaubada ina tokabivalavalayao bukidi Yeremaya ivakumgo. Tauna tutayana kana, ‘Yeremaya’, ina nuwonúwana Yaubada ina tokabivalavala tayamo amo bukiyana goi.\f* ina livala moeko goi imalatomota. Tauyana idigo kana, \b \qc ‘Ago mani 30 sikabidi, \qc maniyadi moe Tauyana ana maisa. \qc Maisayana moe \w Isileli tubunao\w* silovina. \qc \v 10 Ago moe maniyadi sikabidi, \qc vaega ana tomolúluwo ina poyapoya sigimone \qc nakae \w Yauwe\w* ilatuwokoigu.’\x † \xo 27:10 \xt Yer 32:6-15.\x* \qr Sakarayau 11:12-13 \s1 Yeisu ana kotu Pailato matana goi tetelina \r (Maki 15:2-5; Luke 23:3-5; Iyoni 18:33-38) \p \v 11 E Yeisu sime gávana Pailato matana goi sivatáoe go, gavanayana Yeisu ilumadade idigo kana, \pm ‘Kom moitamo Diyuu adi tokalibúbuna?’ \pm ‘Kom bogina kudigoyabe’, Yeisu kaena. \m \v 12 Tonúwala Gagaidi be nakae tomoyamoya siiwowoko go, geya ikatumapudita. \v 13 E Pailato idigo kana, \pm ‘Manakae? Idi wowókana badabadaidi kunovedi gea geya? Kaga unana kuutugau?’ \m \v 14 Ago kina geya kada tayaamo idi wowókana ikatumapu geya, tauna gavanayana ikainaopa gagaina. \s1 Pailato ilovina Yeisu bei ikámasa tetelina \r (Maki 15:6-15; Luke 23:13-25; Iyoni 18:39—19:16a) \p \v 15 Ego Basitáwana Aikanina ana tuta gavanayana ina sinapu ame nakae: Neta koroto tayamo deri ana tokaiyaka go, tomota latuwodi, e Pailato italigei ivinidi. \v 16 E amo tutayana yoowonina tayamo valena gagaina deri goi ikaaiyaka yoina Yeisu Barabasi.\f ‡ \fr 27:16 \fk Yeisu Barabasi\ft : Kopi maniyedi Madiu ina buki goi ameko kadi, ‘Barabasi.’ Go maniyedi kadi, ‘Yeisu Barabasi.’\f* \v 17 E moe Pailato ina sinapu, tuwo tutayana boda sima bogina situgúguna, Pailato ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Avatau latuwomi ataligei manumi? Yeisu Barabasi gea Yeisu, Tauyana tomota siivayou \w Guyau\w*?’ \m \v 18 Pailatoyana bogina iyagoi kidi Tonúwala Gagaidi Yeisu sime nimana goi siyato kotu manuna unana Tauyana sivakipikipiye. \v 19 E Pailato aba takínona ana kaba tusobu goi iitusobu go, monena livala tayamo ietune ima idigo kana, \pm ‘Moe korotoyana \w tokibóbwata\w*, e kwalāve. Geya tayaamo kaga kuguinūwe yaina. Nuwobuna Tauyana akanamimiye go, guna kanamimiyana aba matoita gagaina yaigu.’ \p \v 20 E kidi go Tonúwala Gagaidiyadi be nakae tomoyamoyayadi boda sisiukoidi, nuwodi sitalaidi kadi, \pm ‘Kokawanōi bego Barabasi italigei go, Yeisu ikaumate.’ \m \v 21 E kina gavanayana ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Ame adi taiyuwo yaidi goi ava koroto latuwomi ataligei manumi?’ \pm ‘Barabasi!’ tomota kaedi. \m \v 22 Go kina Pailatoyana idigo kana, \pm ‘Neta nakae, e Yeisu, Tauyana tomota siivayou \w Guyau\w*, bei kaga avaiko?’ \m Madabokidi sidigo kadi, \pm ‘Kerose goi kutupatūko!’ \pm \v 23 ‘Ava goyo iguinuwe bei itoboine ikámasa?’ tauyana kaena. \pm ‘Kerose goi kutupatūko!’ bodayadi tuwaina kaedi. \m \v 24 E Pailato bogina igite geya itoboineyeta ikaugeogéona Yeisu ina talígava manuna, go sem bodayadi giyakainava bei sivalauláuwo. Tuwo bwae ikabi bodayadi matadi goi nimana inikidi idigo kana, \pm ‘Ame Tauyana ikaikaina moe yau geya guna puwoya geya. Yau nimagu bogina anikidi. Tauna Tauyana yawoina moe komi imi polava.’\x † \xo 27:24 \xt Atu 21:6-9.\x* \m \v 25 Tuwo boda madabokidi sidigo kadi, \pm ‘Tauyana ikaikaina kai nimama goi be nakae natumao nimadi goi bei ikaaiyaka.’ \m \v 26 E tuwo kina Pailato ina tovayaviyayao ilovinaedi Barabasi sitaligei bodayadi sivinidi. Ikavava, ina tovayaviyayao maniyedi ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Yeisu kokābi, kodābi. Ikavava, konāve bei kerose goi kotupatūko.’ \m Tuwo moitamo Tauyana sikabi sidabi. \s1 Yeisu kerose goi situupatuko tetelina \r (Maki 15:16-32; Luke 23:26-43; Iyoni 19:2-3,16b-27) \p \v 27 Amo tutayana gávana Pailato ina tovayaviyayao sina Yeisu sikabi sinave \w Erodi\w* ina vada esaaesaina ana kali goi sisiuye. Amoko goi sediyao tovayaviya liliudi siduduwedi sima Tauyana sitaoyakobu. \v 28 Sitaoyakobu, ana kwama sivalilivi. Ikavava, tolovina ana kwama dedevina go, kayakayaina sikabi sivalosi. \v 29 Sivalosi ikavava, tolovina ana pasapasa polapola sivapase ame nakae: Taliboibo sikabi dabayogigi polapola simete, dabana goi sikailagasi. Aiyuwoina duriduri tayamo sikabi ina kaituko nimakakataina goi siyato go, aedi sivatugúyala matana goi madi kaiwoteta sidigo kadi, \pm ‘Diyuu adi tokalibúbuna takiilagāsi!’ \m \v 30 Ikavava, maisina sigiwoli. Sigiwoli ikavava, duriduriyana sikabi, dabana siláui. \v 31 Sikaiwotete ikavava, kwamayana sivalilivi go, toinina ana kwama sivalosimnei, sinave bei kerose goi situpatuko. \p \v 32 E sinavenave go, enao goi koroto tayamo guma Sairini sibabane yoina Saimoni. Moe tauyana silovinae bego Yeisu ina kerose ikavale. \v 33 Ikavale, sima asa tayamo yoina Gorigota\f ‡ \fr 27:33 \fk Gorigota\ft : Ame asayana koya giyaina go, bulubulu maisiyana o asayana goi nakona boda sikámasa, tauna bulubulu badabadaidi sikaaiyaka.\f* (moe ana yagoina Bulubulu ina Kasa). \v 34 Amoko goi \w oine\w* be alova tamatamaina sipopolidi Yeisu sivanim geda manuna go, inimkone, ikatae.\x † \xo 27:34 \xt Sam 69:21.\x* \v 35 E Tauyana ana kwama sivalilivi ikavava, kerose goi situpatuko namliyeta baige keroseyana sivatáoe. Ikavava ana kwama, ana sendoro, ana gadíwana sikabidi, pápala tayamo siguinuwe bei sigite avatauwa sikabidi.\x † \xo 27:35 \xt Sam 22:18.\x* \v 36 Ikavava, situsobu go, Tauyana simataakavate. \v 37 Go ana píkwana aisika paaevaina tayamo goi sigini, dabana diligaemaina goi situpatuko. Ana pikwanayana kana, \pc ‘Ame Yeisu, \pc Diyuu adi Tokalibúbuna.’ \fig Yeisu tokapipilova taiyao kerose goi go, tovayaviya silovina avatau bei Yeisu ana kwama ikabi|src="C087psgr.tif" size="col" ref="27:35-37" \fig* \p \v 38 Amo tutayana tokapipilova adi taiyuwo Yeisu taiyao nakae adi kerose goi situpatukoidi, tayamo kakataina go, tayamo kekelina. \v 39 E kidi go tomota maniyedi enao goi siiketoiya Tauyana sitagiwoi. Nakae dabadi sikatugegéwana be nakae sikaoseve\x † \xo 27:39 \xt Sam 22:7, 109:25.\x* \v 40 sidigo kadi, \pm ‘Kom Tauyam bego Vada Kimaasabaina kutauwe go, maliyalina aito mlidi kuyowomnei, neta kom Yaubada Natuna, e kerose goi kusōu kūma toinim kuyavēm.’\x † \xo 27:40 \xt Mad 26:61; Iyo 2:19.\x* \p \v 41 Tonúwala Gagaidi be Yaubada ina Katukeda ana tovatulukwanayao be nakae Diyuu idi tomoyamoya nakae sikaoseve \v 42 sidigo kadi, \pm ‘Bego ituli ta tomota iyavedi go, geya itoboineyeta toinina iyave. Tauyana bego kita Isileli tubunao ida Tokalibúbuna, tuwo ame tuta kerose goi isōu īma bei tanumise. \v 43 Tauyana bego inumisa Yaubada yaina, tuwo neta Yaubada moitamo iuyaone, e ame tuta iyave. Moitamo. Boi idigodigo bego kina Yaubada Natuna.’ \m \v 44 Tokapipilovayadi bogina tupaatukoidi Yeisu taiyao nakae sikaaoseve.\x † \xo 27:44 \xt Sam 22:8.\x* \s1 Yeisu ina kámasa tetelina \r (Maki 15:33-41; Luke 23:44-49; Iyoni 19:28-30) \p \v 45 E bogina dine, asa madabokina ikamamaníwana go, amamaniwanayana ikaaiyaka ana kadókana lavilavi. \p \v 46 E asa lavilavi nakae, Yeisu niyana gagaina goi iduduwo idigo kana, \pm ‘Eli Eli lama sabakatani?’ \m Moe ana yagoina kada, \qt ‘Guna Yaubada, guna Yaubada, kaga unana kwalavegu?’\qt*\x † \xo 27:46 \xt Sam 22:1.\x* \p \v 47 E toyoko maniyedi amoko goi sinove go, sitainasi, tuwo sidigo kadi, \pm ‘Mae Tauyana \w Eliyau\w* iiduduwe.’ \m \v 48 Tuwo mainao koroto tayamo itáoya ilokoina ina toutou ikabi, e oine bwaena yuyuyuna goi isavaibute. Ikavava, duriduri ikabi, isisiwo go, ikailagasi bego Yeisu ivanim.\x † \xo 27:48 \xt Sam 69:21.\x* \v 49 E korotoyana senao sidigo kadi, \pm ‘Tauyana takalāve go, tagitegīte. Nakona Eliyau bei ima iyave.’ \p \v 50 E kina go Yeisu niyana gagaina goi aiyuwoina iduduwomna, e yawoina ikavava. \v 51 Ago geya mgoninamo \w Tukunu Kimaasabaina Toina\w* ana vabodaupa kaarekoina ikiiseyuwe,\x † \xo 27:51 \xt Tat 26:31-37.\x* dolagaema isou ina ditonema. Aiyuwoina poyapoya iiku be nakae gurewa itavisidi. \v 52 Go \w valiwoga tukubu\w* ikatupaevedi be nakae kidi Yaubada ina kimasabayao badabadaidi boi bogina sikámasa, e ikaitaoedi. \v 53 Ago Yeisu ina taoyamna mlina tukubuyadi goi sisowóduwo sina \w asa kimaasabaina\w* goi sisiu, e sivagitakoedi tomota badabadaidi yaidi. \p \v 54 E kina go tovayaviya adi tovakumgo taiyao sikaaiyaka Yeisu simataakavate go, nikuniku be nakae kaga liliuna sisowóduwo sigitedi, tuwo sikainaopa gagaina kadi, \pm ‘Moitamo, ame Tauyana Yaubada Natuna.’ \p \v 55-56 Ego boi vevina badabadaidi Galili goi Yeisu sisabookuliye be nakae sivavaite. Vevinayadi moe Meri guma Magidara be ana ebígana moe Yemesa be Iyosepa sinadi be nakae Sebedi natunao sinadi. E ame vevinayadi kerose go, tupwana masigava goi siitáoya sigite kaga liliuna siisowóduwo.\x † \xo 27:55-56 \xt Luk 8:2-3.\x* \s1 Yeisu ana valiwoga tetelina \r (Maki 15:42-47; Luke 23:50-56; Iyoni 19:38-42) \p \v 57 E bogina lavilavi toina go, koroto tayamo toesaesa guma Arimateya yoina Iyosepa ima. Tauyana nakae Yeisu ina \w tovatotówana\w* tayamo. \v 58 Moe tauyana ina Pailato yaina ikawanoi idigo kana, \pm ‘Manakae? Kutagona Yeisu wowona akabi avaliwoge gea geya?’ \m Tuwo moitamo Pailato itagona go, ina tovayaviyayao ilovinaedi idigo kana, \pm ‘Kōna Tauyana wowona kokābi go, ame korotoyana kovīni.’ \m Tuwo sina Yeisu wowonayana sikabi sime Iyosepayana sivini. \v 59 Sivini, e Iyosepayana ma senao sikabi go, areko maavadaina sikabi, siutube. \v 60 Siutube ikavava, sinave Iyosepa ina valiwoga tukubu vau goi sisiu siyato. Tukubuyana boi gurewa itavi. E Yeisu wowonayana siyato ikavava, sisowóduwo go, gurewa gagaina gumogumoina sipuli tukubuyana tobuna sikaubode. Ikavava, sitáoya sina. \p \v 61 Ego amoko goi Meri guma Magidara mana ebígana tukubuyana tubalakoina goi siitusobu Iyosepa sigitegite. \s1 Tovayaviya sina valiwoga // simatakavaatedoko tetelina \p \v 62 Amo maliyalinayana moe Basitáwana Aikanina ana katubayásina ana maliyalina. E vanuwo itomo kidi Tonúwala Gagaidi be nakae \w Parisi\w* sina Pailato taiyao situgúguna \v 63 sidigo kadi, \pm ‘Tomoya, kai kanuwopeye boi amo topolayana nava maa yawoina idigo kana, \pi2 “Maliyalina aito sikavava, e ámasa goi Yaubada bei ikaitaoegu.”\x † \xo 27:63 \xt Mad 16:21, 17:23, 20:19; Mak 8:31, 9:31, 10:33-34; Luk 9:22, 18:31-33.\x* \pmo \v 64 Tauna im tovayaviyayao kulovinaēdi sina Tauyana ina valiwoga tukubu sivabodebode be nakae simatakavatedoko ana kadókana maliyalina aitonina goi, govila bei ina tovatotowanayao sina wowona sivainao, e tomota silatuwokoidi kadi, \pi2 “Yaubada tokámasa yaidi goi bogina ikaitáoe.” \pmo Moeko goi pola vakuumgoina igoyo go, ame polayana vaamliyaina igoyo toina.’ \m \v 65 Kina Pailatoyana idigo kana, \pm ‘Tovayaviya bei avinimi. Kokabīdi kōna go, nakonakae itoboinemi, e tukubuyana kovabodebōde.’ \m \v 66 E tuwo moitamo sina tukubuyana sivabodebode go, idi vabodabodayana ame nakae: Mainao gurewa tukubu tobuna goi giyaina sibwade, e bei siyagoi neta tomota tayamo ikatupáeve. Aiyuwoina tukubuyana tovayaviya sikaaiyaka simatakavatedoko. \c 28 \s1 Yeisu ina taoyamna go, Diyuu idi pola tetelidi \r (Maki 16:1-10; Luke 24:1-12; Iyoni 20:1-10) \p \v 1 E \w Sabati\w* mlina wiki ana maliyalina vakuumgoina goi nobuyana nava matagougouna go, Meri guma Magidara mana ebígana sitáoya sina bego \w Yeisu\w* ana \w valiwoga tukubu\w* sivadade. \v 2 Sima go, matabuwona nikuniku gagaina itátava. Bogina kuyagoi. \w Yauwe\w* ina \w anerose\w* yábana goi bogina isou ina tukubuyana ana kauboda gurewa ipuli. Ikavava, gurewayana yatana goi itulaga, ikaaiyaka. \v 3 Ego aneroseyana ana kaigigita inamanámala ávila nakae go, ana kwama poowouna toina. \v 4 E tukubu ana tomatakavatayao sikaaiyaka aneroseyana sigite, tuwo simatoita. Idi matoitayana pasina simalitatátava go, matadi siginigini isouyedi poyapoya goi tokámasa nakae. \fig Anerose valiwoga tukubu ana kauboda gurewa ipuli go, tovayaviya idi matoita pasina isouyedi, e tauyadi kaamasidi nakae|src="IB04171gr.tif" size="col" ref="28:1-4" \fig* \v 5 E vevinayadi adi taiyuwo sina tukubu goi, e aneroseyana ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Taabu koomatōita! Bogina ayagoi Yeisu tupaatukoina koolusale. \v 6 Tauyana ameko geya. Moitamo. Yaubada ámasa goi bogina ikaitáoe nakae boi Yeisuyana idige. Kōma tukubu goi kosīu ina kaba yata kogīte daakakaina. \v 7 Kogite ikavava, woilīmi kōna ina \w tovatotowanayao|lemma="Tovatotówana"\w* kolatuwokōidi kami, \pi2 “Yaubada Yeisu tokámasa yaidi goi bogina ikaitáoe. Go konōve! Tauyana bei ivakumgo ina Galili namliyeta baige komi kōna amoko goi bei kogite.” \pmo Konōve, bogina alatuwokoimi.’ \m \v 8 Tuwo moitamo Yeisu ana kaba yata sigite ikavava, tukubu goi woilidi silokoináoduwo, madi matoita be madi uyáwana gagaina sima kai Yeisu ina tovatotowanayao yaima goi sitalavaita. \v 9 Simamaima go, Yeisu ivalobodedi kana, \pm ‘Yaubada ina tuboina yaimi!’ \m E sibala sima sivatugúyala aena siyoisidi go, yaina goi sisakululu. \v 10 E tuwo Tauyana idigo kana, \pm ‘Taabu koomatōita. Kotāoya kōna segowo kolatuwokōidi bego sina Galili goi. Amoko goi bei sigitegu.’ \p \v 11 E tauyadi simamaima go, kidi tukubuyana ana tomatakavatayao maniyedi sina Yerusalema goi. Kaga liliuna siisowóduwo, e \w Tonúwala\w* Gagaidi yaidi goi sitalavaitedi. \v 12 Ago Tonuwalayadi sinove, tuwo \w Diyuu\w* idi tomoyamoya siduduwedi situgúguna taiyao silosinapu. Ikavava, mani \w siriba\w* gagaina sikabidi tomatakavatayadi sivinidi \v 13 silatuwokoidi sidigo kadi, \pm ‘Kotalavāita kami, \pi2 “Sabamgo goi kaamasisi go, Tauyana ina tovatotowanayao sima tukubu goi wowona sivainao.” \pmo \v 14 Ago ame valayana neta gávana inove, kai bei nukotona katalai, e bei tauyana ina liuna geya kobabaneyeta.’ \m \v 15 E tuwo moitamo siribayadi sikabidi, sina siguinuwe nakae Tonuwalayadi sidige. Ame tetalayana inúnuwo Diyuu yaidi goi go, ame tuta nakae. \s1 Yeisu iisowóduwo ina tovatotowanayao yaidi tetelina \r (Maki 16:14-18; Luke 24:36-49; Iyoni 20:19-23; Guinuwa 1:6-8) \p \v 16 E vevinayadi bogina sima, kai tovatotowanayama yawou tayamo Yeisu ina livala silatuwokoima. Ikavava, katáoya kana Galili goi. Amoko goi koya tayamo katuko nakae boi Yeisu ilatuuwokoima.\x † \xo 28:16 \xt Mad 26:32; Mak 14:28.\x* \v 17 Katuko kana koyayana goi, e Yeisu kagite, tuwo kasakululu Tauyana yaina go, maniyema kananayuwo. \v 18 Ago Yeisu ibala ima ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Lovina madabokina yábana goi be nakae poyapoya goi Yaubada Tamada bogina ivadamane yau yaigu. \v 19 Tauna kotāoya kōna asa liliudi goi tomota kotakutūdi simalatovatotówana namliyeta baige Tamada be Natuna be nakae \w Baloma Kimaasabaina\w* yoina goi \w kosayoyōidi|lemma="Sayóyova"\w*.\x † \xo 28:19 \xt Gui 1:8.\x* \v 20 Lovina liliuna bogina avinimi kovatulukōidi sikabikaonedi. Go konōve. Yau komi taiyao tuta liliuna, ame tuta go, nakae tuta ana kaba lukavava.’