\id GEN \h ABA VATOWO \toc3 Abv \toc2 Aba Vatowo \toc1 Kaga liliuna adi kaba vatowo tetelina \mt1 Aba Vatowo \mt2 Kaga liliuna adi kaba vatowo tetelina \is1 Livala Aba Vaita \ip Buki ame yoina Aba Vatowo go, ana togínina Mosese. Ame bukiyana goi kaga liliudi adi kaba vatowo tababanedi. Nakae yoguyogu, íyana, alova, náuna, goyo, ámasa, Isileli tubunao be nakae kita tomota liliuda ada kaba vatowo. \ip Ame bukiyana goi goyo be nakae ámasa sisowóduwo kita tomota yaida, tauna ame tutayana Adama be Ivi idi goyo bolotona kita nakae taalotowo. Ego Yaubada mana nuwokapisi tomota ivaiteda. Tauna ame bukiyana goi tagite Yaubada manakaena ada toyava Yeisu ina sowóduwo ikatubayasi. \iot Tétala Luluna \io1 1. Yaubada ina madágina tetelina \ior 1:1—2:3 \ior* \io1 2. Goyo ina sowóduwo Yaubada ina madágina goi tetelina \ior 2:4—4:26 \ior* \io1 3. Adama mana bodao adi liliu \ior 5:1—6:8 \ior* \io1 4. Nowa tetelina \ior 6:9—11:9 \ior* \io1 5. Eberam mana bodao tetelidi \ior 11:10—25:18 \ior* \io1 6. Aisake mana bodao tetelidi \ior 25:19—37:1 \ior* \io1 7. Yakobo mana bodao tetelidi \ior 37:2—50:26 \ior* \c 1 \ms1 Yaubada ina madágina tetelina \mr (Aba Vatowo 1:1—2:3) \p \v 1 Aba vatowo goi tutayana Yaubada kaga liliuna igimiwodugudi,\f ‡ \fr 1:1 \fk Iwodugudi\ft : Livala ame Isileli tubunao kadi, ‘Bara’ go, Yaubada anetava bara iguinuwe.\f* \v 2 (Ego poyapoyayana ame geya ana katubayasinamo be nakae daakakaina. Go madabokina bwae dimówana ilatao. Dimowanayana yatanaina goi kokonótuya gagaina ikaaiyaka nakae Yaubada Balomaina\f ‡ \fr 1:2 \fk Balomaina\ft : Isileli tubunao niyadi goi ame livalayana ana yagoina aito. Tayamo moe baloma, tayamo yawoina, e tayamo yágira.\f* itaakavata.), \v 3 e sopana goi imadágina idigo kana, \pm ‘Mavada kusowōduwo!’ \m E mavadayana isowóduwo.\x † \xo 1:3 \xt 2Ko 4:6.\x* \v 4 Mavadayana igite dedevina, e iuyaone. Imadagi ikavava, mavada be kokonótuya ikiwotaidi, e mavada ituli, kokonótuya ituli. \v 5 E mavadayana ivayou maliyalina go, kokonotuyayana ivayou sabamgo. \b \qc Lavilavi ima namliyeta nobuyana ima. \qc Moe maliyalina vakuumgoina bogina ikavava. \b \p \v 6 E Yaubada sopana goi imadágina idigo kana, \pm ‘Sekulapeya kusowōduwo go, bwae kuwotāi.’\x † \xo 1:6 \xt 2Pi 3:5.\x* \m \v 7 E tauna nakae isowóduwo. Sekulapeyayana isowóduwo, e bwaeyana iwotai. Bwae diligaema ituli, bwae ditonema ituli. \v 8 Sekulapeyayana ivayoko yábana. \b \qc Lavilavi ima namliyeta nobuyana ima. \qc Moe maliyalina aiyuwoina bogina ikavava. \b \p \v 9 E Yaubada sopana goi imadágina idigo kana, \pm ‘Bwae ditonema, kōna dadava tayamo goi kolamgōgana bei dadava tayamo sayasayaina isowóduwo!’ \m E tauna nakae isowóduwo. \v 10 Imadagi ikavava, dadavayana sayasayaina ivayoko poyapoya go, bwaeyana ivayoko négwasa. Igitedi dedevidi, e iuyaonedi. \p \v 11 Aiyuwoina Yaubada idigo kana, \pm ‘Poyapoya, kom goi náuna sisūsuwo go, limou sidīdi be nakae kokowoika keuwoidi sikéuwo, taudi nakae ma kutukutudi.’ \m E tauna nakae isowóduwo. \v 12 Poyapoya goi náuna madabokidi nakae sisúsuwo. Yaubada igitedi dedevidi, e iuyaonedi. \b \qc \v 13 Lavilavi ima namliyeta nobuyana ima. \qc Moe maliyalina aitonina bogina ikavava. \b \p \v 14 E Yaubada sopana goi imadágina idigo kana, \pm ‘Aba mavada yábana osasaina goi kosowōduwo, bei maliyalina nakae sabamgo kowotaidi! Aba mavadayami moe aba kinana maliyalina, tukówana be nakae tala tamo tamo manudi. \v 15 Komi aba mavada yábana osasaina goi konininīma bei poyapoya koomavade.’ \m E tauna nakae sisowóduwo. \v 16 Aba mavadayadi aiyuwo gagaidi iwodugudi, tayamo gagaina toina moe maliyalina iloovinae go, tayamo tupwana giyaina moe sabamgo iloovinae. Go utuna nakae taiyao iwodugudi. \v 17 Iwodugudi ikavava, yábana osasaina goi iyatoidi bei sininínima poyapoya siimavade \v 18 be maliyalina sabamgo siloviinaedi be nakae mavada kokonótuya siwootaidi. Yaubada igitedi dedevidi, e iuyaonedi. \b \qc \v 19 Lavilavi ima namliyeta nobuyana ima. \qc Moe maliyalina aivasina bogina ikavava. \b \p \v 20 E Yaubada sopana goi imadágina idigo kana, \pm ‘Négwasa iyaiyanimi badabadaimi kosowōduwo! Nakae mánuwo kosowōduwo, e poyapoya yábana osasaidi goi koyovayōva!’ \m \v 21 Tauna Yaubada íyana gagaidi be kaga liliuna maa yawoidi be nakae mánuwo liliudi iwodugudi, taudi idi sinapu nakae. Yaubada igitedi dedevidi, e iuyaonedi. \v 22 E \w ikaipakuyedi\w* idigo kana, \pm ‘Négwasa iyaiyanimi kosusāila gagaina, e negwasayana kovakayaodēi. Mánuwo nakae, poyapoya goi kosusāila.’ \b \qc \v 23 Lavilavi ima namliyeta nobuyana ima. \qc Moe maliyalina ainimaina bogina ikavava. \b \p \v 24 E Yaubada sopana goi imadágina idigo kana, \pm ‘Poyapoya, kom goi kaga liliuna maa yawoidi sisowōduwo, maisidi taudi nakae, yoguyogu daladalaidi, bolitavanu be woiwoi, gagaidi be giyaidi.’ \m E tauna nakae sisowóduwo. \v 25 Kaga liliuna maa yawoidi, bolitavanu be woiwoi be nakae yoguyogu daladalaidi iwodugudi go, igitedi dedevidi, e iuyaonedi. \fig Yaubada maliyalina ainima tayamoina goi yoguyogu imadagidi|src="C003psgr.tif" size="col" ref="1:24-25" \fig* \p \v 26 E Yaubada sopana goi imadágina idigo kana, \pm ‘Tomota taodugūdi ada tapata, tauyadi kita nakae, e bei íyana, mánuwo, bolitavanu, yoguyogu daladalaidi be nakae kaga liliuna maa yawoidi poyapoya ame goi sikaaiyaka sikalibubudi.’\x † \xo 1:26 \xt 1Ko 11:7.\x* \b \qc \v 27 Tomota iwodugudi Tauyana toinina ana tapata. \qc Moitamo, ana tapata iwodugudi. \qc Tomotayadi koroto be vavina iwodugudi.\x † \xo 1:27 \xt Abv 5:1-2; Mad 19:4; Mak 10:6.\x* \b \m \v 28 Iwodugudi ikavava, ibobwarakaipakudi idigo kana, \pm ‘Kosusāila be poyapoya kovakayaodēi, e poyapoyayana koepaisēwe ami dedevina manuna. Nakae íyana, mánuwo be nakae kaga liliuna maa yawoidi poyapoya goi sidaladala kokaliibubūdi.’ \m \v 29 Kana, \pm ‘Konōve! Náuna kutukutudi liliudi be nakae kokowoika keuwoidi liliudi bogina avinimi moe avami. \v 30 Woiwoi liliudi gagaidi be giyaidi, mánuwo liliudi, kaga liliuna poyapoya goi sidaladala nakae maa yawoidi, e náuna liliudi avinidi, moe avadi.’ \m E tauna nakae isowóduwo. \p \v 31 Kaga liliuna Yaubada bogina iwoodugudi igitedi madabokina moe dedevidi, e iuyaonedi gagaina. \b \qc Lavilavi ima namliyeta nobuyana ima. \qc Moe maliyalina ainima tayamoina bogina ikavava. \b \c 2 \p \v 1 Moeko goi yábana be poyapoya be nakae kaga liliuna adi madágina bogina ikavava. \v 2 Tuwo maliyalina ainima tayamoina goi Yaubada ina paisewa ilukavavedi go, maliyalina ainima aiyuwoina ina paisewa madabokina goi iwaiwasi.\x † \xo 2:2 \xt Tat 20:11; Ibe 4:4,10.\x* \v 3 Ago maliyalinayana \w ikaipakuye\w* sowona be nakae ikimasabe toinina umana unana ina paisewa madabokina bogina ikavava, e maliyalinayana goi iwaiwasi. Tauna ikaipakuye be ikimasabe. \ms1 Goyo ina sowóduwo // Yaubada ina madágina goi tetelina \mr (Aba Vatowo 2:4—4:26) \s1 Koroto be vavina adi madágina // be nakae adi lovina tetelidi \p \v 4 Ame kaga liliuna sisowóduwo yábana be poyapoya goi tetelidi boi tutayana \w Yauwe\w* Yaubada iwodugudi. \p \v 5 E Yauwe Yaubada kúwana nava geya ietuneyeta poyapoya goi be nakae geya tayaamo avatau ikaaiyaka bei ibágula, tauna náuna poyapoyayana goi nava geya sisowoduwoita nakae geya kada tayaamo kutukutu itabo geya. \v 6 Kúwana geya go, bwae doelu\f ‡ \fr 2:6 \fk Bwae doelu\ft : Ame livalayana Isileli tubunao niyadi goi geya imavadeta. Nakona ame bwae doelu goi isowóduwo. Go aiyuwoina nakona ame númla sigugumina.\f* goi ituko imamaima bei poyapoya ana madabokina ivakaanapoive. \v 7 E amo tutayana Yauwe Yaubada poyapoya kaukauna ikabi, koroto imolului. Imolului ikavava, kubuna goi yawoina isalauwe, e korotoyana maa yawoina.\x † \xo 2:7 \xt 1Ko 15:45.\x* \v 8 E Yauwe Yaubada alova tanuina tayamo Ideni\f ‡ \fr 2:8 \fk Ideni\ft : Ame youyana ana yagoina moe uyáwana.\f* goi ikatubayasi, moe bomatu dadavina. Amoko goi korotoyana bogina iiwodugu iyato. \v 9 Iyato go, alova liliudi neta adi kaigigita dedevidi be nakae keuwoidi adi káika dedevidi ilovinaedi poyapoya goi sitabo. Ego tanuwoyana nauyayanaina goi alova aiyuwo sikaaiyaka, tayamo neta tomota sikani, e yawoidi vata sibabane. Ago tayamo neta tomota sikani, e dedevina be goyo adi nanamsa siyagoidi.\x † \xo 2:9 \xt Nuw 2:7, 22:2,14.\x* \p \v 10 E sákala tayamo Ideni goi idaudau tanuwoyana ivakaanapoive. Sakalayana Ideni goi isowóduwo iwotai, e sákala aivasi sidau. \v 11 Sákala tayamo yoina Paisoni idau ina asa Kevila idaunibisi go, amoko goi \w goura\w* ikaaiyaka. \v 12 Amo asayana ana goura moe dedevina toina. Pútuma dedevina toina yoina bidelium be nakae gurewa maisana gagaina yoina \w anikisi\w* nakae sikaaiyaka. \v 13 Sákala aiyuwoina yoina Gikoni. Ame sakalayana asa Kosa idaunibisi. \v 14 Sákala aitonina yoina Tigirisi. Ame sakalayana asa Asiriya bomatu dadavina goi idau. Sákala aivasina yoina Yuparetisi. \p \v 15 E korotoyana kina Yauwe Yaubada ikabi, tánuwo Ideni goi iyato bei ipaaisewa Yaubada umana be nakae tanuwoyana imataakavate.\x † \xo 2:15 \xt Yoy 3:7-8, 8:26, 18:15-16.\x* \v 16 Iyato ikavava, ina lovina ivini idigo kana, \pm ‘Alova keuwoidi madabokidi tánuwo goi atagonem kukanidi \v 17 go, dedevina be goyo adi nanamsa alovaina taabu kukanikāni. Neta kukani, e moitamo toina bei kukámasa. Tauna taabu kukanikāni.’ \p \v 18 E Yauwe Yaubada idigo kana, \pm ‘Geya idedevineta neta korotoyana anetava ikaaiyaka. Tuwo tayamo tovaita aodugu bei koroto sowona.’ \m \v 19 E tuwo poyapoya ikabi, yoguyogu be mánuwo liliudi iwodugudi. Iwodugudi ikavava, imedi korotoyana yaina. Latuwona iyagoi korotoyana manakaena bei tamo tamo ivayoudi. Neta ava you iivinidi, e moe yoidi. \v 20 Tuwo moitamo korotoyana yoguyogu be mánuwo be woiwoi liliudi ivayoudi go, geya kada tayaamo yoguyogu itoboine bei tauyana ina tovaita geya. \v 21 Tauna korotoyana matamasimasisi gagaina kina Yauwe Yaubada ivini ikanamatáiya. Ikanaamatáiya go, korotoyana silalumina tayamo\f ‡ \fr 2:21 \fk Silalumina tayamo\ft : Ame livalayana Isileli tubunao niyadi goi geya imavadeta. Nakona ame korotoyana kivilina Yaubada ikabi go, aiyuwoina nakona ame koroto silalumina.\f* ikabi, íwaya iyato, silaluminayana kiyauna ivasumapu. \v 22 Ivasumapu ikavava, silaluminayana ikabi, vavina iwodugu. Iwodugu ikavava, ikabi ime korotoyana yaina. \v 23 Tuwo korotoyana idigo kana, \b \qc ‘E ame moitamo! \qc Ame tauyana luluna, yau lulugu maisiyana. \qc Nakae sakavaina, yau sakavaigu maisiyana. \qc Yau silalumigu goi isowóduwo, e maisiyagu. \qc Tauna tauyana yoina moe vavina.’\f ‡ \fr 2:24 \fk Vavina\ft : Isileli tubunao niyadi goi vavina moe isa go, koroto moe is, tauna adi taiyakeka tupwana nakae.\f* \b \p \v 24 E tauna moe pasina koroto tamana be sinana yaidi itumasaba go, monena taiyao situyuwo, tauna adi taiyuwokova wowodi tayamo.\x † \xo 2:24 \xt Mad 19:5; Mak 10:7-8; 1Ko 6:16; Epe 5:31.\x* \v 25 Korotoyana ma monena adi taiyuwo sipawaku go, geya siomaemaeta. \c 3 \s1 Adama be Ivi idi kapipilova be adi liuna tetelidi \p \v 1 E moteta tonuwosinapu gagaina. Nakae woiwoi madabokidi \w Yauwe\w* Yaubada iwoodugudi ikalisavedi. Tauyana ima vavina ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Iyaa! Moitamo Yaubada idigodigo bego alova keuwoidi madabokiidi tánuwo sinaena taabu kookanīdi, ae?’\x † \xo 3:1 \xt Nuw 12:9, 20:2.\x* \m \v 2 Go kina vavinayana idigo kana, \pm ‘Geya! Tánuwo alovaidi keuwoidi mama tagona kakanidi \v 3 go, Yaubada alova tayamo isanabode idigo kana, \pi2 “Alova tánuwo nauyayanaina, e keuwoina taabu kokanikāni be nakae taabu kobiisikōne, govila bei kokámasa.”’ \m \v 4 Go kina motetayana idigo kana, \pm ‘Geya kokamaseta. Geya toina! \v 5 Moitamo. Yaubada iyagoi neta keuwoinayana kokani, nukotomi ikipolaledi, e komi Tauyana nakae, dedevina be goyo koyagoidi.’ \p \v 6 Tuwo vavinayana ikandolaga alova keuwoina igite bego ana kaigigita dedevina. Aiyuwoina nakona ana káika dedevina be ana kaikayana goi itoboine nanamsa ibabane, tauna iyale. Tuwo moitamo keuwoina tayamo iguwe, e ikani. Ikavava, monena nakae tayamo ivini\f ‡ \fr 3:6 \fk Monena nakae tayamo ivini\ft : Isileli tubunao niyadi goi ame geya imavadeta. Kidi kadi, ‘Vavina taiyao.’ Nakona ame Adama ikaaiyaka tutayana moteta ina vavina ikatubau. Go aiyuwoina nakona Adama geya ikaiyaketa.\f* ikani. \v 7 Sikani ikavava, mainao adi taiyuwokova nukotodi ikipolaledi,\x † \xo 3:7 \xt Luk 24:31.\x* tauna siyagoi sipawaku. Tuwo lao vagana siguledi, sigilumidi adi tabodaboda. \fig Adama be Ivi lao vagana sigilumidi adi tabodaboda idi omayamaya pasina|src="C006psgr.tif" size="col" ref="3:7" \fig* \v 8 Sigíluma ikavava, lavilavi Yauwe Yaubada aena butukáona sinove tánuwo goi ivaabebeo. Tuwo kidi alova nauyayanaidi goi sivatamtamumuye. \v 9 Ago Yauwe Yaubada korotoyana itumadade idigo kana, \pm ‘Kom nakoim?’ \pm \v 10 ‘Tánuwo goi aem butukáona anove go, apawaku, tauna amatoita, tuwo avatamtamumuyem’, korotoyana kaena. \m \v 11 Go Yaubada idigo kana, \pm ‘Avatau ilatuwokoim bego kom kupawaku? Manakae? Alovayana keuwoina asanaabodem bogina kukani?’ \pm \v 12 ‘Vavinayana boi kuuvinigu, alova keuwoina ivinigu akani’, korotoyana kaena. \m \v 13 Tuwo Yauwe Yaubada vavinayana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Iyaa! Kaga unana moe nakae kuguinuwe?’ \pm ‘Moteta ikatubaugu, akani’, vavinayana kaena.\x † \xo 3:13 \xt 2Ko 11:3; 1Ti 2:14.\x* \p \v 14 Tuwo Yauwe Yaubada itáoya, motetayana ilatuwoko idigo kana, \b \qc ‘Moe im guinuwa pasina akatubolatem. \qc Yoguyogu madabokiidi yaidi goi kom amta sikasilaliyem. \qc Yawoim madabokina gamom goi bei kudaladala, \qc e poyapoya tobum goi bei ikaaiyaka. \qc \v 15 Go vakaleya kom be vavinayana nauyayanaimi goi bei ayato. \qc Kom im boda\x †a \xo 3:15 \xt Abv 22:17-18.\x* be tauyana ina boda\f ‡ \fr 3:16 \fk Im boda be tauyana ina boda\ft : Isileli tubunao niyadi goi kadi, ‘Peleleotum be tauyana peleleotuna’ go, moe tomota idigedige. Livala peleleotu nakona tomota tayamo idigedige o badabadaidi iidigedi go, geya imavadeta. Tauna ana yagoina aiyuwo. Ana yagoina tayamo moe im boda tayamo o tadigo kada, ‘Tubum tayamo.’ Go ana yagoina aiyuwoina moe im bodao o tadigo kada, ‘Tubumowo badabadaidi.’ Neta ana yagoina moe im boda, ame nakona Guyau Yeisu idigedige. Neta ana yagoina im bodao, moe Eberamo tubunao iidigedi. Nakona ana yagoina aiyuwo sikaaiyaka livalayana goi.\f* nakae bei sivaakaleya. \qc Ago kina ina bodayana bei dabam ikaumotui go, \qc tauyana aegedugeduna kom bei kukalimotui.’\x †b \xo 3:15 \xt Nuw 12:17.\x* \b \p \v 16 E vavinayana ilatuwoko idigo kana, \b \qc ‘Im venátuna ana gedageda bei avaituwe gagaina, \qc tauna mam gedageda natumowo kuvenatunidi. \qc Im yala bego monem kulovinae go, \qc tauyana bei ilovinaem.’ \b \p \v 17 E Adama\f ‡ \fr 3:17 \fk Adama\ft : Ame youyana ana yagoina moe koroto o tomota.\f* ilatuwoko idigo kana, \b \qc ‘Kom pasim poyapoya akatubolate \qc unana monem sopana kukabikaone, \qc e keuwoinayana boi asanaabodem taabu kukanikāni go, \qc tuwo kukani.\x † \xo 3:17 \xt Ibe 6:8.\x* \qc Yawoim ana madabokina goi bei mam gedageda \qc kukokōila gagaina bego avam kubabane. \qc \v 18 Go náuna nakae taliboibo poyapoyayana goi \qc bei sitabo manum. \qc Ago pai be awoinu bei kukakáika. \qc \v 19 Mam mosali bei kupaaisewa gagaina \qc bego avam kubabane ana kadókana kukámasa, \qc e kwaluvila kuna poyapoya goi. \qc Bogina kuyagoi. Poyapoya goi aodugum. \qc Moitamo. Kom taum poyapoyayana ana vaituwo, \qc tauna bei kwaluvila kuna poyapoyayana goi. \qc Tutayana kukámasa, \qc bei kumalapoyapoyamna.’ \b \p \v 20 E korotoyana monena tomota liliudi unadi, tauna ivayou Ivi.\f ‡ \fr 3:20 \fk Ivi\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi go, ana yagoina moe yáwana o aiyaka.\f* \v 21 E Yauwe Yaubada yoguyogu sakavaidi ikabidi, Adama ma monena adi kwama imadagidi, ivalosidi. \p \v 22 E Yauwe Yaubada idigo kana, \pm ‘Iyaa! Tomotayadi bego kita nakae, dedevina be goyo siyagoidi! Tuwo tasanabodēdi bei geya itoboinedita yawana vata alovaina keuwoina sikabi, govila bei sikani sikaiyako vata!’\x † \xo 3:22 \xt Nuw 22:14.\x* \m \v 23 E tuwo moitamo tánuwo Ideni goi ivalilivedi sina go, Adama poyapoya goi bei ibágula. Ego amo poyapoyayana goi boi Yauwe koroto iwodugu! \v 24 Tuwo ivatapiyedi ikavava, e tanuwoyana Ideni ana kaba siu goi moe bomatu dadavina \w yábana ana tomatakavatayao\w*\x † \xo 3:24 \xt Tat 25:18; Ibe 9:5.\x* iyatoidi. Tayamo sisi yeu sabeninimina iyato go, sisiyana ikaivivilo bego aba siu itubode. Moe dogoiyadi iyatoidi bego geya vatau tayaamo bei tanuwoyana goi isiu ina yawana vata alovaina keuwoina ikabi, ikani. \c 4 \s1 Keni be Ebeli tetelidi \p \v 1 E kina go Adama monena Ivi taiyao simasisi, ikéuwama go, niga ivenátuna, natuna koroto. Tuwo idigo kana, \pm ‘\w Yauwe\w* ina vaita goi natugu bogina ababane.’ \m Tauna natunayana ivayou Keni.\f ‡ \fr 4:1 \fk Keni\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae madágina.\f* \v 2 Niga aiyuwoina ivenátuna, natuna koroto moe Keni siyana yoina Ebeli.\f ‡ \fr 4:2 \fk Ebeli\ft : Ame youyana ana yagoina moe tupwana nakae nuwatue o yáwana.\f* Sikaiyaka, gogómana sibíbina gagaidi. E kina go Ebeliyana yoguyogu sipi ana tomatakavata go, kina Keniyana tobágula. \p \v 3 E niga go dibayoya ana tuta goi Keni ina dibayoya keuwoina maniyedi ikabidi ina vininabeso go, imedi Yauwe yaina ikasaledi. \v 4 E kina go Ebeliyana nakae ina vininabeso moe sipi bonatudiyao botomoya be saabalidi, e ikaumatedi. Ikavava, imedi Yauwe yaina ikasaledi. Yauwe igitedi, e Ebeli be ina vininabesoyadi iuyaonedi \v 5 go, Keniyana be ina vininabesoyadi geya iuyaonedita. Tuwo Keni gamona igoyo toina, e kubuna ipulu.\x † \xo 4:5 \xt Ibe 11:4.\x* \v 6 E Yauwe idigo kana, \pm ‘Keni, kaga unana gamom igoyo? Kaga unana kubum ipulu? \v 7 Neta im guinuwa dedevina, bei mam uyáwana ae? Go neta im guinuwa geya idedevineta, e bágala yoguyogu sasasaina nakae totom goi iyokabúbuna; latuwona kom ilovinaem go, ina togaga kulovināe.’ \p \v 8 E tuta tayamo Keni siyana Ebeli ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Tāna yoyowo.’ \m Tuwo moitamo sina yoyowo goi go, tutayana amoko goi sikaaiyaka, e Keniyana itáoya, siyana Ebeli ikaumate.\x † \xo 4:8 \xt Mad 23:35; Luk 11:51; 1Iy 3:12.\x* \p \v 9 E Yauwe Keni ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Siyam Ebeli nako?’ \pm ‘Seki, geya ayagoiyeta. Manakae? Yau siyagu ana tomatakavata?’ Keniyana kaena. \m \v 10 Go kina Yauwe idigo kana, \pm ‘Moe kaga kuguinuwe! Kunōve! Siyam ikaikaina tomota nakae poyapoya goi itaiyaduduwo Yau yaigu. Latuwona im kaumata pasina Yau akatumapum.\x † \xo 4:10 \xt Ibe 12:24.\x* \v 11 E tauna ame tuta im guinuwa pasina akatubolatem. Poyapoya goi avalilivem, tauna geya tuwaina bei itoboinem poyapoya goi kubágula. Ame poyapoyayana siyam ikaikaina inim tutayana kwaumate. \v 12 Bego poyapoyayana goi kubágula go, kom manum poyapoya ilogoyo. Tauna poyapoya ame goi kom bei kuketoiya beso; geya im kasamo.’ \m \v 13 Go kina Keniyana idigo kana, \pm ‘Iyaa! Guna liuna moumou ivakaigaga yaigu! Geya itoboineguta atogaga. \v 14 Kunōve! Ame bei poyapoya ame goi kuvatapiyegu, tauna matam goi geya itoboineguta akaaiyaka. Tuwo bei poyapoya ame goi avabebeo beso unana geya guna kasamo. Tauna avatau neta ibabanegu, bei ikaumategu.’ \m \v 15 Tuwo kina Yauwe idigo kana, \pm ‘Moe nakae geya. Ame nakae bei aguinuwe: Avatau neta ikaumatem, tauyana ana katumapu moe aliune gagaina toina.’\f ‡ \fr 4:15 \fk Aliune gagaina toina\ft : Isileli tubunao niyadi goi ame geya imavadeta. Enao aiyuwo sikaiyaka. Tayamo mae nakae go, tayamo itoboineda kada, ‘Avatau neta ikaumatem, am katumapu tomota ana badabada adi tainima adi taiyuwo bei sikámasa.’\f* \p E tuwo tayamo aba kinana Keni goi iyato, govila bei avatauwa neta tauyana sibabane sikaumate. \v 16 E Keni itáoya Yauwe matana goi isowóduwo ina asa yoina Nodi;\f ‡ \fr 4:16 \fk Nodi\ft : Ame youyana ana yagoina moe vabebeo beso.\f* moe Ideni bomatu dadavina. \s1 Keni ana liliu \p \v 17 E Keni monena taiyao simasisi, e ikéuwama. Niga ivenátuna, natuna Enoki.\f ‡ \fr 4:17 \fk Enoki\ft : Koroto adi taivasi Buki Kimaasabaina goi yoidi Enoki. (1) Keni natuna. (2) Yeredi natuna (Abv 5:18-24). (3) Midiyani natuna (Abv 25:4). (4) Rubeni natuna (Abv 46:9).\f* Ego amo tutayana Keni ilokasa, tauna asayana ivayou Enoki, nakae natuna yoina. \p \v 18 Ago Enokiyana natuna koroto Iradi. Iradi natuna koroto Mekuyaeli. Mekuyaeli natuna Metusaeli go, Metusaeli natuna Lemeki. \p \v 19 Kina Lemekiyana vevina adi taiyuwo inaidi, tayamo yoina Eda, tayamo yoina Sila. \v 20 Edayana ivenátuna, natuna koroto yoina Yabali. Tauyana yoyou parai goi igimimasisi go, yoguyogu sipi be bulumakau imatakaavatedi. Ago tubunao giyaidi nakae siguinuwe, situliya asa tamo tamo. \v 21 Yabaliyana siyana yoina Yubali. Tauyana \w api\w* ana láuwo be kokopi ana uwa unadi. \v 22 E kina Silayana nakae ivenátuna, natuna koroto yoina Tubali Keni, tauyana kainum be kopwa goi turu iwodúguna. Tauyana niuna yoina Nama. \s1 Lemeki ina gágasa tetelina \p \v 23 E tuta tayamo Lemeki mana gágasa monenao adi taiyuwo ilatuwokoidi idigo kana, \b \qc ‘Eda be Sila, guna livala konovedokōidi. \qc Tubuwau ilauigu nakae ipwaikigu go, \qc tauyana akaumate. \qc \v 24 Neta Keni ana kámasa ana katumapu \qc moe Yaubada bei tokaumata iliune gagaina toina,\f ‡a \fr 4:25 \fk Iliune gagaina toina\ft : Aba Vatowo 4:15 ana talígava kugīte. Ameko enao aiyuwoina moe kada, ‘Yaubada bei tomota ana badabada ainima aiyuwo ikaumatedi.’\f* \qc e neta yau silaiguú, \qc guna láuwo ana katumapu moe bei gagaina toina \qc namliyeta Keni ina kámasa ana katumapu.’\f ‡b \fr 4:25 \ft Isileli tubunao niyadi goi ame tomwanayana geya imavadeta. Enao tayamo moe mae nakae. Go enao aiyuwoina itoboineda kada, ‘Guna láuwo ana katumapu moe tomota ana badabada 77 bei sikámasa.’\f* \s1 Seti ina bíbina tetelina \p \v 25 E Adama monena taiyao aiyuwoina simasisimna, e ikéuwama, ivenátuna natuna koroto. Monenayana idigo kana, \pm ‘Yaubada natugu ivinigu Ebeli ana katumapu unana Keni ikaumate.’ \m Tauna natuna ivayou Seti.\f ‡ \fr 4:25 \fk Seti\ft : Ame youyana ana yagoina moe ivinigu o atumapu.\f* \v 26 Niga Seti ibíbina gagaina ivenátuna, natuna koroto yoina Enosi. E amo tutayana goi tomota sivatowo Yauwe yaina sisakululu. \c 5 \ms1 Adama mana bodao adi liliu \mr (Aba Vatowo 5:1—6:8) \s1 Adama ina bodao: Adama ina Nowa \p \v 1 E buki ame moe Adamayana ana liliu bukina: Tutayana Yaubada tomota iwodugu, toinina ana tapata nakae iwodugu.\x † \xo 5:1 \xt Abv 1:27-28.\x* \v 2 Tomotayadi koroto be vavina iwodugudi. Ikavava, \w ikaipakuyedi\w* go, ivayokoidi tomota\f ‡ \fr 5:2 \fk Tomota\ft : Isileli tubunao niyadi goi kadi, ‘Adama.’ Adama ana yagoina aiyuwo. Tayamo moe tomota go, tayamo moe koroto yoina Adama.\f* tutayana iwodugudi.\x † \xo 5:2 \xt Mad 19:4; Mak 10:6.\x* \li1 \v 3 E Adama ana tala ana badabada 130 tutayana natuna koroto ibíbina. Gomanayana tamana Adama ana tapata, e Adamayana nakae. E ivayou Seti. \v 4 Seti ana bíbina mlina, Adamayana ikaaiyaka tala ana badabada 800 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \v 5 Tauyana yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 930, e ikámasa. \li1 \v 6 E Setiyana ana tala ana badabada 105 tutayana natuna koroto yoina Enosi ibíbina. \v 7 Enosi ana bíbina mlina Setiyana ikaaiyaka tala ana badabada 807 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \v 8 Tauyana yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 912, e ikámasa. \li1 \v 9 E Enosiyana ana tala ana badabada 90 tutayana natuna koroto yoina Kenani ibíbina. \v 10 Kenani ana bíbina mlina, Enosiyana ikaaiyaka tala ana badabada 815 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \v 11 Tauyana ana tala madabokina moe 905, e ikámasa. \li1 \v 12 E Kenaniyana ana tala ana badabada 70 tutayana natuna koroto yoina Malaleli ibíbina. \v 13 Malaleli ana bíbina mlina, Kenaniyana ikaaiyaka tala ana badabada 840 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \v 14 Tauyana yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 910, e ikámasa. \li1 \v 15 E Malaleliyana ana tala ana badabada 65 tutayana natuna koroto yoina Yeredi ibíbina. \v 16 Yeredi ana bíbina mlina, Malaleliyana ikaaiyaka tala ana badabada 830 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \v 17 Tauyana yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 895, e ikámasa. \li1 \v 18 E Yerediyana ana tala ana badabada 162 tutayana natuna koroto yoina Enoki\f ‡ \fr 5:18 \fk Enoki\ft : Koroto adi taivasi Buki Kimaasabaina goi yoidi Enoki. (1) Keni natuna (Abv 4:17). (2) Yeredi natuna (Abv 5:18-24). (3) Midiyani natuna (Abv 25:4). (4) Rubeni natuna (Abv 46:9).\f* ibíbina. \v 19 Enoki ana bíbina mlina, Yerediyana ikaaiyaka tala ana badabada 800 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \v 20 Tauyana yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 962, e ikámasa. \li1 \v 21 E Enokiyana ana tala ana badabada 65 tutayana natuna koroto yoina Metúsela ibíbina. \v 22 Metúsela ana bíbina mlina, Enokiyana iiketoiya nakae Yaubada iuyaone tala ana badabada 300. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \v 23 Tauyana yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 365. \v 24 Ego talayadi goi iiketoiya nakae Yaubada iuyaone namliyeta baige ikabiyamo, tauna geya maisinamo.\x † \xo 5:24 \xt Ibe 11:5; Yud 1:14.\x* \li1 \v 25 E Metuselayana ana tala ana badabada 187 tutayana natuna koroto yoina Lemeki ibíbina. \v 26 Lemeki ana bíbina mlina, Metuselayana ikaaiyaka tala ana badabada 782 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \v 27 Tauyana yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 969, e ikámasa. \p \v 28 E Lemekiyana ana tala ana badabada 182 tutayana natuna koroto ibíbina. \v 29 Tuwo idigo kana, \pm ‘Nakona ame gomanayana ibíbina gagaina baige isawoilaveda ida paisewa moumouna goi; paisewayana moe poyapoya \w Yauwe\w* boi ikatubolate pasina.’ \m Tauna natuna ivayou Nowa.\f ‡ \fr 5:29 \fk Nowa\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae vaita.\f* \v 30 E Nowa ana bíbina mlina Lemekiyana ikaaiyaka tala ana badabada 595 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \v 31 Tauyana yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 777, e ikámasa. \p \v 32 E Nowayana ana tala ana badabada 500 mlina natunao koroto Semi, Em be Diyepeta sibíbina. \c 6 \s1 Yaubada ina nuwomou tomota idi goyo pasidi \p \v 1 E tomota poyapoya ana madabokina goi bogina sisusáila go, yaidi goi natudiyao vevina sibíbina. \v 2 Amo tutayana Yaubada natunao\x † \xo 6:2 \xt Iyb 1:6, 2:1.\x* koroto\f ‡ \fr 6:2 \fk Yaubada natunao koroto\ft : Isileli tubunao niyadi goi ame geya imavadeta. Enao aito sikaaiyaka. Tayamo moe kidi yaubadayao. Go aiyuwoina moe tolovina natunao. Go aitonina moe Seti tubunao.\f* vevinayadi sigitedi gumaboidi, e ava vevinava latuwodi, e sikinavedi bei sinaidi. \v 3 Tuwo \w Yauwe\w* idigo kana, \pm ‘Geya atagoneta guna togaga maa yawoina ikaiyako vata tomota yaidi unana tauyadi sakava kaka. Tauna adi tala bei akatuyaivi 120 baige sikámasa.’ \p \v 4 E amo tutayana be nakae tuta mlina Nepilim\f ‡ \fr 6:4 \fk Nepilim\ft : Ame tauyadi todukeketa.\f*\x † \xo 6:4 \xt Yoy 13:22,28,33.\x* poyapoya goi sikaaiyaka. Ego boi tutayana vevina Yaubada natunao taiyao ō simasisi, e vevinayadi sikéuwama, sivenátuna, natudiyao moe kidi Nepilimyadi. E tauyadi tokaalikaidi be nakae valedi gagaidi. \p \v 5 E Yauwe ikandosobu tomota idi goyo igitedi sivakaigaga be nakae tuta liliuna idi nuwogau liliudi nuwodi goi sigoyo.\x † \xo 6:5 \xt Mad 24:37; Luk 17:26; 1Pi 3:20.\x* \v 6 Igitedi, mana nuwomou ina madágina manuna nuwona ikatuvilavila, e pasina mana kategeda gagaina gamona igoyo. \v 7 Tuwo idigo kana, \pm ‘Ategu igeda guna madágina pasina. Neta boi geya aodugudita! Tauna tauyadi boi aodugudi ame bei asamatedi, tomota, yoguyogu, dogoi daladalaidi be nakae mánuwo. Geya kada tayaamo poyapoya goi bei ikaaiyaka geya.’ \p \v 8 E kina go Nowa ituli, Yauwe isosale. \ms1 Nowa tetelina \mr (Aba Vatowo 6:9—11:9) \s1 Nowa ina dedeoga iyowo tetelina \p \v 9 E ame moe kina Nowayana tetelina. Tetalayana ame nakae: \p Nowa \w tokibóbwata\w* tayamo\x † \xo 6:9 \xt 2Pi 2:5.\x* o kada tomota liliudi yaidi goi tauyana anetava geya ana pikwanamo. Tauyana iiketoiya Yaubada taiyao. \v 10 Nowayana natunao koroto adi taito: Semi be, Em be nakae Diyepeta. \p \v 11 E da poyapoya bogina sigoyo Yaubada matana goi nakae poyapoya aigoyo goi ikayaoda. \v 12 Tuwo da poyapoyayadi kina Yaubada igitedi, e moitamo bogina sigoyo toina unana poyapoyayana goi kaga liliuna maa yawoidi idi sinapu bogina sikaigoyaidi. \v 13 Tuwo Yaubada Nowa ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Bogina alovina bego kaga liliuna maa yawoidi bei amtulidi unana tauyadi pasidi poyapoya aigoyo goi ikayaoda, tauna kunōve. Tauyadi poyapoya taiyao bei abugoyaidi. \v 14 Kom kūna alova dedevidi kutalāidi, kumēdi, dedeoga tayamo gagaina kuyōwo kom manum. Kuyowo ikavava, sinaena kuvabodāupe go, sinaena be nakae toluye kubwadēdi. \v 15 Ego dedeogayana ana yówana ame nakae: Ana mamanao ova ana badabada 90. Ana papaeva ovayawou ovanima. Go ana tukotuko ovanima ovavasi. \v 16 Go lupa ana tukotuko aba katugúyala. Niga ina kátava kukāu. Kukau ikavava, kikina goi ana niboda kuyāto. Go ana bósima aito, tayamo ditonema, tayamo diligaema be nakae tayamo nauyayana. \v 17 Kunōve. Yau mluwa bei aetune iwo poyapoya goi kaga liliuna neta maa yawoidi asamatedi. Tauna kaga liliuna poyapoya yatana bei sikámasa. \v 18 Go sem kom bei akanasiukoim. Kom ma monem be natumiyao monediyao taiyao dedeogayana goi bei kosowoya go, ayavemi. \v 19 Ame nakae kuguinūwe: Kaga liliuna neta maa yawoidi tamo tamo ituli ituli aiyuwo aiyuwo, bolamo tayamo, bovavina tayamo dedeogayana goi kudodōidi bei kuyavedi maa yawoidi sikaaiyaka kom taiyao. \v 20 Mánuwo tamo tamo ituli ituli aiyuwo aiyuwo, bolamo tayamo be bovavina tayamo. Yoguyogu tamo tamo ituli ituli aiyuwo aiyuwo, bolamo tayamo be bovavina tayamo. Dogoiyadi sidaladala tamo tamo ituli ituli aiyuwo aiyuwo, bolamo tayamo be bovavina tayamo. Aiyuwo aiyuwo bei sima yaim kuyavedi. \v 21 Go kom sem kūna awoinu tamo tamo maniyedi kukabīdi kumēdi dedeogayana goi kudodōidi. Moe kom mam bodao avami be nakae yoguyogu be mánuwo avadi.’ \p \v 22 E tuwo moitamo moe nakae iguinuwe. Kaga liliuna Yauwe iidigedi Nowa nakae iguinuwedi.\x † \xo 6:22 \xt Ibe 11:7.\x* \c 7 \s1 Mluwa tetelina \p \v 1 E \w Yauwe\w* idigo kana, \pm ‘Nowa, kom bogina agitem, tomota liliudi yaidi goi kom amta nuwogu ana \w tokibóbwata\w*, tauna kom mam bodao dedeoga goi kosowōya. \v 2 Yoguyogu taagonaidi\f ‡a \fr 7:2 \fk Yoguyogu taagonaidi\ft : Ame yoguyoguyadi Isileli tubunao madi tagona sikanidi.\f* ituli ituli tamo tamo bolamo ainima aiyuwo be bovavina ainima aiyuwo dedeogayana goi kudodōidi. Yoguyogu vaatabudi\f ‡b \fr 7:2 \fk Yoguyogu vaatabudi\ft : Ame yoguyoguyadi Isileli tubunao geya adi tagonamo sikanidi unana bomadi.\f* ituli ituli tamo tamo bolamo tayamo be bovavina tayamo dedeogayana goi kudodōidi. \v 3 Mánuwo tamo tamo nakae, yaidi goi bolamo ainima aiyuwo bovavina ainima aiyuwo kukabīdi kudodōidi bei poyapoya goi kuyavedi, e bei poyapoyayana ana madabokina goi sisusailamna. \v 4 Moe nakae kuguinūwe unana maliyalina ainima aiyuwo mlidi kúwana bei aetune isou iwo maliyalina poti be nakae sabamgo poti. Kaga liliuna ma yawoidi poyapoya goi boi aoodugudi bei asamatedi. Tauna yoguyogu be mánuwo kudodōidi.’ \m \v 5 Tuwo kaga liliuna Yauwe iidigedi Nowa iguinuwedi. \p \v 6 E kina go Nowayana ana tala bogina 600 tutayana mluwa isowóduwo be poyapoya ilatao. \v 7 Tuwo moitamo kidi Nowa ma natunao be monena be nakae natunao monediyao taiyao dedeogayana goi sisowoya mluwa pasina.\x † \xo 7:7 \xt Mad 24:38-39; Luk 17:27; Ibe 11:7.\x* \v 8 Yoguyogu tamo tamo ituli ituli, taagonaidi be vaatabudi, mánuwo tamo tamo ituli ituli be nakae kaga liliuna poyapoya goi sidaladala tamo tamo ituli ituli, \v 9 aiyuwo aiyuwo, bolamo be bovavina, sima dedeoga goi sisiu sima Nowa yaina nakae Yaubada ilovina. \fig Yoguyogu sina dedeoga goi sisowoya|src="CO00622B.TIF" size="col" ref="7:7-9" \fig* \v 10 Tuwo maliyalina ainima aiyuwo bogina sikavava, e mluwa ima. \p \v 11 E Nowa ana tala 600 goi be tukówana aiyuwoina\f ‡ \fr 7:11 \fk Tukówana aiyuwoina\ft : Ame nakona Novemba.\f* be maliyalina 17 goi moe isowóduwo. Amo maliyalinayana goi doelu liliudi iuwoosidi bwae gagaina poyapoya sinaena goi sikaubobóbwala be nakae yábana ikatupáeva,\x † \xo 7:11 \xt 2Pi 3:6.\x* \v 12 e lótuwo isou ima poyapoya goi maliyalina 40 be nakae sabamgo 40. \p \v 13 Amo maliyalinayana goi Nowa mana bodao dedeoga gagaina goi sisowoya. Moe tauyana ma monena natunao Semi, Em be Diyepeta be monediyao adi taito taiyao. \v 14 Woiwoi tamo tamo, yoguyogu tamo tamo, kaga liliuna poyapoya goi sidaladala, mánuwo tamo tamo be nakae manumánuwo tamo tamo nakae taiyao sisowoya. \v 15 Kaga liliuna neta maa yawoidi, e aiyuwo aiyuwo sima dedeogayana goi sisowoya sima Nowa yaina.\x † \xo 7:15 \xt 1Pi 3:20-21, 5:5.\x* \v 16 Tosowoyayadi moe bolamo be bovavina nakae Yaubada bogina Nowa ilovinae. E sisowoya ikavava, dedeogayana ana totom Yauwe ikatunibode. \p \v 17 E mluwa idaudau maliyalina 40, e bwae ituko gagaina, ikaniku nakae dedeogayana iluwoi. \v 18 Bwae ivakaigaga nakae poyapoya ana madabokina ilatao go, dedeogayana bwae yatana goi idoidoiye. \v 19 Tuwaina bwaeyana itukotuko ana kadókana koya gagaidi liliudi poyapoya ana madabokina goi nakae ilataoidi. \v 20 Bwaeyana ituko ina nakae ana tukotuko moe ovavasi koyayadi ilataoidi. \v 21 Tuwo kaga liliuna maa yawoidi poyapoya goi sikamasa kówasa. Mánuwo, yoguyogu, woiwoi, manumánuwo be tomota liliudi nakae sikámasa. \v 22 Kaga liliuuna poyapoya goi sikaaiyaka maa yawoidi, e sikámasa. \fig Tomota sisalili sikámasa mluwa pasina|src="C010psgr.tif" size="col" ref="7:21-22" \fig* \v 23 Tauna nakae kaga liliuna maa yawoidi poyapoya goi kina Yauwe isamatedi. Madabokidi, tomota, yoguyogu, kaga liliuna sidaladala be mánuwo isamatedi. Geya kada tayaamo ikesa geya, go sem Nowa mana bodao aditava dedeoga goi sikaaiyaka. \p \v 24 E bwae poyapoya iilatao maliyalina ana badabada 150. \c 8 \p \v 1 E Yaubada Nowa, woiwoi liliudi be yoguyogu liliudi inuwaisidi kidi dedeoga gagaina goi sikaaiyaka. Tuwo yágira ietune itowo, tauna bwae iyápasa, e isousou. \v 2 Yaubada doelu ikaubodedi, tauna adi dau sisayata. Kúwana yábana goi nakae ikaubode, tauna kuwanayana idoideo. \v 3 Tuwo bwaeyana poyapoya goi isousou, e maliyalina 150 mlidi bwae bogina isou gagaina. \v 4 Tuwo tukówana ainima aiyuwoina\f ‡ \fr 8:4 \fk Tukówana ainima aiyuwoina\ft : Ame nakona Eipuru.\f* go, maliyalina 17 goi, e dedeogayana Ararata koyaina tayamo goi itomava. \v 5 Bwaeyana nava isousou ana kadókana tukówana yawouna\f ‡ \fr 8:5 \fk Tukówana yawouna\ft : Ame nakona Diyulai.\f* go, maliyalina tayamo, e koyayadi dabadi sipóiya. \p \v 6 E maliyalina ana badabada 40 mlidi Nowa dedeogayana ana windo ikatupáeve, \v 7 boyoboyo tayamo ikabi, ietune ina. Tuwo boyoboyoyana iyova ina go, geya ikaluvileta, go sem iyovayova ana kadókana bwaeyana madabokina poyapoya goi iyápasa. \p \v 8 E bunabuna tayamo ikabi, windo goi ikaiyovae ina bei iyagoi bwae poyapoya goi bogina iyápasa gea geya. \v 9 E bunabunayana iyovayova go, bwae nava poyapoya ana madabokina iilatao, tauna geya itoboineyeta itowo. Tuwo ikaluvilamna ima dedeoga goi Nowa nimana iyosale bei bunabunayana itowo. Itowo go, Nowa ivaisiu dedeoga sinaena. \v 10 Tuwo tauyana maliyalina ainima aiyuwo goi ituyáwata baige bunabunayana ikaiyovaemnei ina. \v 11 Ina go, lavilavi ikaluvilamna ima dedeoga goi go, \w oribe\w* vagana iikatupe. E vaganayana Nowa igite, bogina iyagoi bwae bogina isou gagaina. \v 12 Tuwo aiyuwoina maliyalina ainima aiyuwo goi ituyáwata baige bunabunayana ikaiyovaemnei ina go, geya ikaluvileta. \p \v 13 E Nowa ana tala ana badabada 601 go, tukówana vakuumgoina\f ‡ \fr 8:13 \fk Tukówana vakuumgoina\ft : Ame nakona Okotomba.\f* maliyalina vakuumgoina goi, e bwae poyapoya goi bogina iyápasa. E tauyana dedeoga ana kátava ikatubale, e imatavilavila, igite bwae madabokina poyapoya yatana bogina iyápasa. \v 14 Niga tukówana aiyuwoina\f ‡ \fr 8:14 \fk Tukówana aiyuwoina\ft : Ame nakona Novemba.\f* maliyalina 27 goi poyapoya ana madabokina bogina isayasaya. \p \v 15 E Yaubada Nowa ilatuwoko, idigo kana, \pm \v 16 ‘Nowa, kom ma natumowo, monem be natumowo monediyao dedeoga gagaina goi kosōu. \v 17 E kaga liliuna maa yawoidi kovakedēdi sisou. Moe mánuwo liliudi, yoguyogu liliudi be kaga liliuna sidaladala. Madabokidi sisou sina poyapoya ana madabokina goi sisusáila gagaina.’ \m \v 18 Tuwo moitamo Nowa, natunao, monena be nakae natunao monediyao dedeogayana goi sisou. \v 19 Kaga liliuna maa yawoidi, nakae kaga liliuna sidaladala, mánuwo liliudi nakae sisou. Idi souyana goi moe yoguyogu ituli ituli. \s1 Nowa ina vininabeso tetelina \p \v 20 E Nowa dídiya ikaudakodako, \w aba kasala\w* iwodugu \w Yauwe\w* ana wowoina manuna. Iwodugu ikavava, yoguyogu taagonaidi ituli ituli be mánuwo taagonaidi ituli ituli maniyedi ikabidi, aba kasalayana yatana goi ikailagasidi igabudi ivakasavedi. Moe ina vininabeso ikasale Yauwe yaina. \fig Nowa yoguyogu ikasaledi Yauwe yaina|src="C011psgr.tif" size="col" ref="8:20" \fig* \v 21 E yoguyogu aiigabudi mainidi dedevina ituko ina Yauwe yaina, e maininayana inove dedevina toina, ivauyaone go, toinina inuwonúwana kana, \pm ‘Tomota idi yalagau nuwodi goi sigoyo adi bíbina kunu goi go, tuwo tomotayadi idi guinuwa pasidi geya tuwaina bei poyapoya abugoyai. Nakae geya tuwaina bei kaga liliuna maa yawoidi amtulidi nakae ame bogina aguinuwe. \b \qc \v 22 Poyapoya ame ina kaiyaka madabokina goi \qc bágula be dibayoya adi tuta, \qc tula be yaviyavi adi tuta, \qc losiye be kúwana adi tuta, \qc maliyalina be sabamgo geya sikavaveta.’ \c 9 \s1 Yaubada Nowa ikanasiuko tetelina \p \v 1 E Yaubada Nowa ma natunao \w ikaipakuyedi\w* idigo kana, \pm ‘Komi kosusāila gagaina bei tubumiyao taiyao poyapoya kovakayaodei.\x † \xo 9:1 \xt Abv 1:28.\x* \v 2 Kaga liliuna maa yawoidi poyapoya ame goi, mánuwo liliudi, kaga liliuna sidaladala poyapoya goi be iyaíyana liliudi négwasa goi bei simatoitemi gagaina go, nimami goi ayatoidi komi imi kaba lovina. \v 3 Kaga liliuna maa yawoidi avinimi avami. Nakae boi pai avinimi avami, e nakae ame tuta kaga liliuna avinimi avami. \v 4 Go íwaya ma ikaikaidi taabu kookanīdi! Ikaikayana moe yáwana ana kaba kaiyaka.\x † \xo 9:4 \xt Vin 7:26-27, 17:10-14, 19:26; Atu 12:16,23, 15:23; Gui 15:20,29.\x* \v 5 Avatau neta tomota tayamo yawoina ikupo, Yau moitamo bei akatumapu. Yoguyogu nakae, neta tomota yawoina ikupo, bei akatumapu. Tokaumata tamo tamo bei akatumapudi. \b \qc \v 6 Tomota aodugudi Yau Yaubada guna tapata,\x †a \xo 9:6 \xt Tat 20:13.\x* \qc tauna avatau neta tomota yawoina ikupo, \qc e itoboine bei tokaumatayana nakae yawoina sikupo.\x †b \xo 9:6 \xt Abv 1:26.\x* \b \pmo \v 7 E komi sem kosusāila gagaina bei tubumiyao taiyao poyapoya ana madabokina kovakayaodei.’\x † \xo 9:7 \xt Abv 1:28.\x* \m \v 8 Tuwaina Yaubada kana, \pm \v 9 ‘Konōve. Yau komi be tubumiyao be nakae kaga liliuna maa yawoidi akanasiukoimi. \v 10 Moe mánuwo liliudi, yoguyogu liliudi poyapoya goi sikaaiyaka be nakae dedeoga goi komi taiyao kosou. \v 11 Akanasiukoimi ame nakae: Mluwa goi kaga liliuna maa yawoidi geya asamatemneidita. Nakae mluwa goi poyapoya geya abugoyaimneiyeta.’ \m \v 12 Tuwaina Yaubada kana, \pm ‘Guna \w kanasiunayana\w* bei ikaiyako vata komi be tubumiyao be nakae kaga liliuna maa yawoidi yaimi go, ana kaba kinana avinimi. \v 13 Aba kinanayana ame nakae: Guna kíyala gaota goi bogina ayato. Moe aba kinana komi be kaga liliuna maa yawoidi poyapoya goi bogina akanasiukoimi. \v 14 Tuta tamo tamo gaota yábana goi akaiwoduwedi go, kiyalayana nakae gaota goi isowóduwo, \v 15 e guna kanasíuna komi be nakae kaga liliuna maa yawoidi yaimi goi bei anuwokavate. Tauna geya tayaamo tuta tuwaina bei mluwa gagaina idau be nakae mluwa goi kaga liliuna maa yawoidi asamatedi. \v 16 Tauna tutayana kíyala gaota goi isowóduwo, bei agite, e ida kanasíuna vaatayaina anuwokavate Yau Yaubada, komi be kaga liliuna maa yawoidi yaida.’ \m Tuwaina Yaubada kana, \pm \v 17 ‘Ame aba kinanayana goi tayagoi komi be kaga liliuna maa yawoidi poyapoya ana madabokina goi Yau taiyao bogina takanasíuna.’ \s1 Nowa ma paawakuna tetelina \p \v 18 E Nowa natunao koroto dedeoga goi sisou moe Semi, Em, Diyepeta. Em natuna koroto yoina Kenani. \v 19 Ame tauyadi adi taito moe Nowa natunaoyadi go, tauyadi yaidi nava tomota liliudi bei sisowóduwo, e poyapoya ana madabokina goi sisapa. \p \v 20 E Nowa tobágula tayamo go, \w oine\w* buyalina igimibaguli. Niga oine keuwoina sisina ikabi, oine bwaena iwodugu. \v 21 E tuta tayamo oineyana inim ginagina, iyaluwo. Go ina yaluwoyana goi ana kwama ivalilivi, e ma paawakuna ina yoyou parai goi imasisi. \v 22 Niga Kenani tamana Em ima yoyouyana goi isiu tamana igite\f ‡ \fr 9:22 \fk Tamana igite\ft : Neta gómana tamana ma paawakuna igite, e tamana ona imayamaya gagaina. Tauna Em ina guinuwayana iguinuwe moe goyogoyoina toina. Ana kaigigita gomanayana tamana geya itaimamineyeta.\f* ma paawakuna go, geya ivatanigoeta, go sem isowóduwo ina moetala goi senao ilatuwokoidi. \v 23 Ago kidi Semi be Diyepeta tanigo sikabi, sina yoyouyana goi sisiu go, sidumasiyasiya, unana tamadi ma pawakuna. Geya vavagidi tamadiyana sigite. E tanigoyana valavadi goi siyoisi, e mlidi goi sivamnamnae tamadi sivatum. \p \v 24 Tutayana Nowa itáoya natuna Em ina guinuwa inove, tuwo gamona igoyo. \v 25 Tauna Em natuna Kenani ikatubolate, e Yaubada yaina ikawanoi idigo kana, \b \qc ‘Kenani kuvayōko kina senao idi \w pákwana\w* go, \qc paakonidi liliudi yaidi goi tauyana bei sobuyekoidi.’ \b \m \v 26 Aiyuwoina kana, \b \qc ‘\w Yauwe\w*, kom Semi ina Yaubada yaim isakululu, \qc e kayapaliyem. \qc Kenani kuvayōko kina Semi ina pákwana. \qc \v 27 Diyepeta ina poyapoya kom Yaubada kukidedēde \qc bei ana dedevina ibabane. \qc Diyepetayana be Semi kutagonēdi \qc madi tuboina taiyao sikaaiyaka. \qc Go Kenani kuvayōko kina Diyepeta ina pákwana.’ \b \p \v 28 E mluwa mlina goi Nowa tala ana badabada 350 tuwaina ikaaiyaka. \v 29 Tauna tauyana yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 950, e ikámasa. \c 10 \s1 Nowa natunao adi liliu \p \v 1 Ame Nowa natunao koroto Semi, Em be nakae Diyepeta adi liliu. E mluwa mlina goi tauyadi sisusáila go, natudiyao be tubudiyao ame nakae: \li1 \v 2 Diyepeta natunao koroto ame nakae: Gomeri, Megogi, Madai, Yavani, Tubali, Meseka be Tirasi. \li1 \v 3 Gomeriyana tubunao koroto ame nakae: Asikenasi, Ripata be Togarama. \li1 \v 4 Yavaniyana natunao koroto ame nakae: Elisa, Tasisi, da Kitim be nakae da Dodanim. \m \v 5 Ame tauyadi goi boda sisusáila go, négwasa kikina be nakae simla situgidagidalidi, e silokasa. Idi lokasayana goi niyadi ituli ituli, adi \w dala\w* ituli ituli be nakae idi kaba lovina ituli ituli. \li1 \v 6 Em natunao koroto ame nakae: Kosa, Itipita, Puta be Kenani. \li1 \v 7 Kosayana natunao koroto ame nakae: Seba, Kevila, Sabita, Reyama be Sabataka. \li1 Reyamayana natunao koroto ame nakae: Siba be Dedani. \p \v 8 E kina go Kosayana natuna koroto tayamo yoina Nimrodi, tauyana tokaalikaina tayamo poyapoya ame goi. \v 9 \w Yauwe\w* matana goi Nimrodiyana tovakauko tokaalikaina. Tauna tauyana tomota adi kaba katutúkwana. Avatau neta nakae iguuinuwe tomota siyapaliye kadi, \pm ‘Tauyana Nimrodi nakae; tauyana tovakauko tokaalikaina Yauwe matana goi.’ \m \v 10 E mainao Nimrodiyana ina kaba lovina asa yoidi ame nakae: Babeli, Ereka, Akadi be nakae Kalane moe Sinari\f ‡ \fr 10:10 \fk Sinari\ft : Ame asayana youyuwoina moe Babiloniya.\f* sinaena. \v 11 Amo asayana goi ina Asiriya. Amoko goi asa yoidi Ninivei, Rekobota Ira be Kela ilokasa. \v 12 Asa Reseni nakae ilokasa. Moe asayana gagaina go, Ninivei be Kela nauyayanaidi goi ikaaiyaka. \li1 \v 13 Kina Itipita tubunao ame nakae: Da Luda, da Anam, da Lavi, da Napatuki, \v 14 da Paterusi, da Kasaluka (niga ame tauyadi goi da Palisiti sisowóduwo) be nakae da Kapatori. \li1 \v 15 Kina Kenani natunao koroto ame nakae: Saidoni botomoya be nakae siyana Eta. Niga go tubudiyao sisowóduwo idi bodao yoidi nakae. \li1 \v 16 Kenani tubunao boda tamo tamo yoidi ame nakae: Da Iyebusi, da Emori, da Giragasi, \v 17 da Ivai, da Araki, da Sini, \v 18 da Aravadi, da Samari be nakae da Kammati. \p Niga go Kenani tubunao dala tamo tamo sisapa. \v 19 Tuwo Kenani tubunaoyadi adi túwana ivatowo Saidoni goi ina Garara, moe Gasa goi. Ana papaeva nakae Sodoma, Gamora, Adima be Siboim goi ina asa Lasi goi. \p \v 20 Amo tauyadi Em natunao be nakae tubunao. Dala tamo tamo toinidi idi kasa sikaaiyaka, idi kaba lovina ituli ituli be nakae tamo tamo niyadi ituli ituli. \p \v 21 Semi, tauyana ana gómana Diyepeta, nakae isusáila, natunao badabadaidi go, tauyana tubuna tayamo yoina Iberi.\f ‡ \fr 10:21 \fk Iberi\ft : Iberi tubunao niga sisowóduwo go, ina boda yoidi Iberiu (Abv 10:24).\f* Tauyana tubunao badabadaidi. \li1 \v 22 Semi natunao koroto ame nakae: Elam, Asuri, Arepakasadi, Luda be nakae Aram. \li1 \v 23 Aram natunao koroto ame nakae: Uso, Kulu, Geteri be nakae Mise. \li1 \v 24 Arepakasadiyana natuna koroto moe Selaka go, Selakayana natuna Iberi. \li1 \v 25 Iberiyana natunao koroto adi taiyuwo. Tayamo yoina Pelega\f ‡ \fr 10:25 \fk Pelega\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae Sapa.\f* unana amo tutayana tomota da poyapoya madabokidi sisapa, tauna yoina Pelega. Natuna aiyuwoina yoina Iyokitani. \li1 \v 26 Iyokitaniyana natunao koroto ame nakae: Alimodadi, Selepa, Kasaramaveta, Yeraka, \v 27 Adoram, Usali, Dikala, \v 28 Obali, Avimaeli, Siba, \v 29 Opira, Kevila be Yovava. Ame tauyadi Iyokitani natunao. \m \v 30 Tauyadi idi kasa Mesa ina Separi, moe bomatu dadavina. \v 31 E moe tauyadi Semi natunao be nakae tubunao, adi dala ituli ituli, niyadi ituli ituli, idi kaba lovina ituli ituli nakae idi kasa ituli ituli. \p \v 32 E moe tauyadi madabokidi Nowa natunao be nakae tubunao adi liliu ituli ituli goi. Boi mluwa mlina sisapa sina poyapoya ana madabokina goi sikaaiyaka. \c 11 \s1 Yaubada da poyapoya // niyadi ikinigonigo tetelina \p \v 1 E mainao tomota liliudi da poyapoya niyadi tayamo be nakae idi bóbwara tayamo. \v 2 E tutayana tomota situliya sina bomatu dadavina, dúmiya gagaina Sinari goi sibabane. Tuwo amoko goi silokasa. \v 3 Silokasa, sidigo kadi, \pm ‘Tawou, vaega taodugudi paaevaidi be kalabadaabadaidi.\f ‡a \fr 11:3 \fk Vaega taodugudi paaevaidi be kalabadaabadaidi\ft : Kidi idi sinapu vada ana yówana ame nakae: Vaega be limou sikabidi, sipopolidi. Ikavava siwodugudi paaevaidi be kalabadaabadaidi. Ikavava, sigabudi sikasa, e sivapopoidi idi vaboda simadagi.\f* Ikavava, tagabudi sikasa.’ \m Tuwo moitamo nakae siguinuwe. Kidi amo dadavayana goi gurewa paaevaidi geya, tauna adi vaboda moe vaega aiigabudi! Kidi simenti geya, tauna adi bwada moe taa!\f ‡b \fr 11:3 \fk Taa\ft : Ame Isileli tubunao idi bwada nakae. Dimdim taa goi enao siwodugudi. Taa kalaakovina be nakae kasakasaina.\f* \v 4 Vaega aiigabudi siwodugudi ikavava, sidigo kadi, \pm ‘Tawou, vaega aigabudiyadi takabīdi, tavapopōidi ida vada taodugūdi asa vau manuna go, vada tayamo maanawena taodūgu ituko ina be ana saku moe yábana goi, e bei yoida gagaina. Nakae taguinūwe, govila bei tasapa.’ \p \v 5 E \w Yauwe\w* isou ima asayana be nakae vadayana maanawena tomota siiwodugu igitedi. \v 6 Igitedi, idigo kana, \pm ‘Iyaa! Kaga tuwaina bei siguinuwe? Tauyadi boda tayamo be nakae niyadi tayamo. Tauna neta ame vadayana silukavave, e kaga neta latuwodi, itoboinedi siguinuwe. \v 7 Tawou, tasōu niyadi takinigonigōe; tamo tamo niyadi ituli ituli, e bei geya itoboinedita sediyao niyadi siyagoi.’ \p \v 8 Tuwo moitamo Yauwe ikausapesapedi poyapoya liliuna goi, e idi vada be idi kasa geya silukavavedita. \v 9 E amoko goi tomota liliudi niyadi kina Yauwe ikinigonigoe nakae tomota liliudi ikausapesapedi, tauna moe pasina amo asayana sivayou Babeli.\f ‡ \fr 11:9 \fk Babeli\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae kinigonigo.\f* \ms1 Eberam mana bodao tetelidi \mr (Aba Vatowo 11:10—25:18) \s1 Semi tubunao adi liliu: Eberam isowóduwo \p \v 10 Ame Semi tubunao adi liliu. Tala ana badabada aiyuwo mluwa mlina, tutayana Semi ana tala ana badabada 100 natuna koroto Arepakasadi ibíbina. \v 11 Arepakasadi ana bíbina mlina, Semiyana ikaaiyaka tala ana badabada 500 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \p \v 12 E Arepakasadiyana ana tala ana badabada 35 tutayana natuna koroto Selaka ibíbina. \v 13 Selaka ana bíbina mlina, Arepakasadiyana ikaaiyaka tala ana badabada 403 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \p \v 14 E Selakayana ana tala ana badabada 30 tutayana natuna koroto Iberi ibíbina. \v 15 Iberi ana bíbina mlina, Selakayana ikaaiyaka tala ana badabada 403 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \p \v 16 E Iberiyana ana tala ana badabada 34 tutayana natuna koroto Pelega ibíbina. \v 17 Pelega ana bíbina mlina, Iberiyana ikaaiyaka tala ana badabada 430 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \p \v 18 E Pelegayana ana tala ana badabada 30 tutayana natuna koroto Reu ibíbina. \v 19 Reu ana bíbina mlina, Pelegayana ikaaiyaka tala ana badabada 209 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \p \v 20 E Reuyana ana tala ana badabada 32 tutayana natuna koroto Seruga ibíbina. \v 21 Seruga ana bíbina mlina, Reuyana ikaaiyaka tala ana badabada 207 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \p \v 22 E Serugayana ana tala ana badabada 30 tutayana natuna koroto Nakori ibíbina. \v 23 Nakori ana bíbina mlina, Serugayana ikaaiyaka tala ana badabada 200 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \p \v 24 E Nakoriyana ana tala ana badabada 29 tutayana natuna koroto Tera ibíbina. \v 25 Tera ana bíbina mlina, Nakoriyana ikaaiyaka tala ana badabada 119 tuwaina. Ego amo talayadi goi natunao koroto be vevina liliudi sibíbina. \p \v 26 E Terayana ana tala ana badabada 70 tutayana natunao koroto Eberam, Nakori be Arani sibíbina. \s1 Tera natuna Eberam \p \v 27 E ame Tera tubunao tetelidi. Tetalayana ame nakae: \p E kina go Terayana natunao yoidi Eberam, Nakori, Arani. E kina go Arani natuna yoina Loti. \v 28 Araniyana ina kasa yoina Ura moe Babiloniya dadavina. Amoko goi tamana Tera nava maa yawoina go, Araniyana ikámasa. \v 29 E kina Eberam inai, monena yoina Serai. Nakori inai monena yoina Milika, tauyana Arani natuna. Ego Arani natuna aitonina yoina Isika. \v 30 Ago kina Serai ikágala, tauna Eberam be Serai geya natudimo. \p \v 31 Tuwo Tera itáoya, natuna Eberam be tubuna Loti (moe Arani natuna) be nakae yaona Serai ikabidi idi kasa Ura Babiloniya sinaena sikalave, bego taiyao sina Kenani go, tutayana sinonoina, sina asa Karani goi silokasa, e geya sinoita Kenani goi. \p \v 32 E Tera yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 205, e asa Karani goi ikámasa. \c 12 \s1 Eberam ana duduwo tetelina \p \v 1 E boi Eberam nava Ura goi ikaaiyaka go, \w Yauwe\w* iduduwe idigo kana, \b \qc ‘Kutāoya, moe im kasayana kwalāve. \qc Osemowo be im bodayauwo nakae \qc tamam ina vada goi kwalavēdi go, \qc kūna asa tayamo bei avatulukoim.\x † \xo 12:1 \xt Gui 7:2-3; Ibe 11:8.\x* \qc \v 2 Bei akisailim, \qc tubumowo boda tayamo gagaina. \qc Bei \w akaipakuyem\w*, \qc tauna you gagaina avinim. \qc Tauna kūna bei kom aba kaipaku tomota liliudi yaidi. \qc \v 3 Avatauwa neta sikaipakuyem, \qc e tauyadi nakae bei akaipakuyedi. \qc Avatauwa neta sikaosevem, \qc bei akatubolatedi. \qc Boda liliudi poyapoya ame goi \qc bei siyagoi kom goi akaipakuyedi.’\x † \xo 12:3 \xt Abv 18:18, 22:18, 26:4-5, 28:14; Gal 3:8.\x* \fig Eberam mana bodao idi kasa sikalave|src="C014psgr.tif" size="col" ref="12:1-5" \fig* \b \p \v 4-5 E tauna tutayana Eberam ana tala 75, e ina nakae Yauwe boi bogina ilatuwoko. Monena Serai be ana gómana natuna Loti be nakae konana liliudi be ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* asa Karani goi bogina ikabidi, e taiyao sitáoya, Karaniyana sikalave go, sina asa Kenani. Tutayana sisowóduwo Kenani dadavina goi, \v 6 e Eberam kidi sisiu sina asa Sekem goi. Amoko goi More\f ‡ \fr 12:6 \fk More\ft : Ame livalayana ana yagoina moe tovatulúkwana. Nakona ame alovayana goi da Kenani sitapwaroro be nakae idi tovatulúkwana sinove.\f* alovaina gagaina goi situnagu. Amo tutayana da Kenani asa amo goi nava sikaaiyaka. \v 7 E amoko goi Yauwe isowóduwo Eberam yaina idigo kana, \pm ‘Eberam, ame asayana bei im boda avinidi.’\x † \xo 12:7 \xt Gui 7:5; Gal 3:16.\x* \m Tuwo dídiya ikabidi, ikaudakodako, \w aba kasala\w* imadagi Yauwe ana kaba wowoina manuna. \p \v 8 Niga Eberam kidi sitáoya, sina koya tayamo goi idi yoyou parai siyowo situnagu. Koyayana koiboga dadavina goi asa \w Beteli\w* ikaaiyaka go, bomatu dadavina goi asa Ai ikaaiyaka. E amoko goi aiyuwoina Eberam dídiya ikaudakodako, aba kasala imadagi Yauwe ana kaba wowoina manuna, e Tauyana yaina isaakululu. \v 9 E niga sitáoya situliya sina Negevi, moe Kenani sinaena go, youya dadavina. \s1 Eberam inonoina Itipita tetelina \p \v 10 Sikaiyaka aaa, e Kenani goi loga isowóduwo. Logayana gagaina, tauna Eberam kidi sitáoya sina Itipita goi bego sisuvadavada; loga ana kaba lukavava situyaosi. \v 11 Ego tutayana Itipita goi sivakakana, e monena ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Serai, kunōve. Kom vavina gumaboim. \v 12 Tutayana Itipita korotoidi sigitem, bei sinuwonúwana kadi, “Ame vavinayana Eberam monena.” Tuwo bei sikaumategu go, kom sem maa yawoim sikabim. \v 13 Tuwo monegu, akawanoi yaim kulatuwokōidi bego yau nium,\x † \xo 12:13 \xt Abv 20:2, 26:7.\x* e bei kom pasim guna dedevina ababane be nakae sitagonegu maa yawoigu akaaiyaka.’ \p \v 14 E tuwo moitamo tutayana Itipita goi sisiu, Itipita korotoidi sikandobala Serai sigite idi nuwonúwana kadi, \pm ‘Amo vavinayana gumaboina toina.’ \m \v 15 E \w Pero\w* ina topaisewayao adi tovakumgoyao maniyedi sikandobala Serai sigite, tuwo sina Pero silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Ima tomoya, vavina tayamo kagite, tauyana gumaboina toina.’ \m Tuwo Pero ina lovina goi sina Serai sikabi sime Pero ina vada goi. Idi nuwonúwana bego Serai moe Eberam niuna. \v 16 E Serai pasina Eberamyana ana dedevina ibabane. Sipi, bulumakau, \w ase\w* bolamo, paakonidi koroto be vevina, ase bovavina, be nakae \w kameri\w* ikabidi, madabokidi Pero ivini. \v 17 E kina Yauwe igitedi, tuwo Pero mana bodayauwo vísiya gagaidi ivinidi Eberam monena Serai pasina. \v 18 E Peroyana inuwonúwana kana, ‘Ame vavinayana geya Eberam niuna geya, go sem monena!’ Tuwo Eberam iduduwe ima idigo kana, \pm ‘Eberam, ame kaga kuguinuwe yau yaigu! Kaga unana geya kulatuwokoiguta bego Serai monem! \v 19 Kaga unana kam, “Serai niugu”! Kaga unana kutagona vavinayana akabi bego monegu! Tuwo. Monem kwābi kunāve!’ \p \v 20 E Peroyana ina topaisewayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Eberam kidi konavēdi kovalilivēdi bei Itipita sikalave.’ \m Tuwo Eberam ma monena be nakae ma konana madabokidi asa sikalave. \c 13 \s1 Eberam be Loti situumasaba tetelina \p \v 1 E Eberam ma monena, ina bodao liliudi be Loti taiyao sitáoya, Itipita sikalave go, sikaluvilamna sina Negevi dadavina. \p \v 2 Ego Eberam bogina iguyau; ina esaesa moe yoguyogu bulumakau, sipi, \w goti\w*, \w siriba\w* be \w goura\w*. \v 3 E tauyadi sina Negevi go, geya sikaiyaketa, go sem situliya sinonoina bego \w Beteli\w*. Sina Beteli goi go, sina asayana boi Beteli be Ai nauyayanaidi goi sikaaiyaka. \v 4 Amo asayana goi Eberam boi mainao dídiya igimikaudakodako \w aba kasala\w* imadagi. E amoko goi \w Yauwe\w* yaina isakululu. \p \v 5 E tutayana Loti Eberam taiyao siituliya go, Lotiyana nakae ina sipiyao, ina gotiyao, ina bulumakauyao be ina yoyou parai badabadaidi. \v 6 Tuwo poyapoya geya itoboineyeta Eberam be Loti idi yoguyoguyao taiyao sikaaiyaka unana idi yoguyoguyao badabada sisaki, tauna tauyadi geya itoboinedita taiyao sikaaiyaka. \v 7 Tuwo Loti be Eberam idi yoguyoguyao adi tomatakavatayao taiyao sikaumakimaki. (Amo tutayana da Kenani be nakae da Perisi asayana goi nava sikaaiyaka.) \p \v 8 E idi sipi adi tomatakavatayao taiyao sikaumakimaki, tuwo Eberam Loti ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Loti, kom yau boda tayamo, tauna kom be yau geya itoboinedeta takaumakimaki, nakae kom im topaisewayao be yau guna topaisewayao geya itoboinedita sikaumakimaki. \v 9 Tuwo kom yau tatumasāba. Poyapoya ana madabokina matam goi ikaaiyaka. Kom toinim kulovīna. Neta kom latuwom bomatu dadavina, yau ana koiboga dadavina go, neta kom latuwom koiboga dadavina, e yau ana bomatu dadavina.’ \p \v 10 Tuwo Lotiyana imatavilavila Iyoridani butumina madabokina igite poyapoya dedevina, nuugusina. (Amo tutayana Yauwe Sodoma be Gamora nava geya imtulidita.) Poyapoyayana ana kaigigita Yauwe ina tánuwo\x † \xo 13:10 \xt Abv 2:8-10.\x* o nakae Itipita ina Sowa poyapoyaidi nakae. \v 11 E Lotiyana imatavilavila go, idigo kana, \pm ‘Latuwogu bomatu dadavina, moe Iyoridani butumina.’ \m Tuwo moitamo itáoya ina bomatu dadavina. Moeko goi Eberam be Loti situmasaba. \v 12 E kina go Eberamyana Kenani goi ilokasa go, kina Lotiyana ina asa Iyoridani butumina goi Sodoma kikina ilokasa. \v 13 Ego kidi da Sodomayadi totapepeko toidi Yauwe matana goi. \s1 Yauwe ina katótula Eberam yaina tetelina \p \v 14 E kina go Yauweyana Loti be Eberam idi tumasaba mlina Eberam ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Eberam, moeko goi kuutāoya kumatavilavīla. Yawéyana, youya, bomatu be koiboga goi poyapoya ana madabokina kugīte. \v 15 Guna nuwonúwana bego ava poyapoyava itoboinem kugite, madabokina kom be nakae im boda bei avinimi be ikaiyako vata yaimi.\x † \xo 13:15 \xt Gui 7:5.\x* \v 16 Im boda bei akisailidi badabadaaidi! Nakae geya vatau tayaamo itoboine ikatuyaividi. \v 17 Poyapoyayana bei avinim. Tauna kutāoya kūna madabokina goi kuvabebēo.’ \m \v 18 E tuwo Eberam itáoya, ina yoyou parai ikabidi, ina Ebironi goi go, \w Mamre\w* ina kalova gagaidi kikina goi ilokasa. Amoko goi dídiya ikaudakodako aba kasala imadagi bego Yauwe yaina isakululu. \c 14 \s1 Loti ana yóita tetelina \p \v 1 E tutayana da Sinari adi tolovina Amrapeli, da Elasa adi tolovina Ariyoki, da Elam adi tolovina Kedolaomera be da Goim adi tolovina Tidali siilovina, e tolovinayadi adi taivasi madi tovayaviyayao silamgógana yaviya manuna. \v 2 Silamgógana, sideli sina bego sivayaviya tolovina adi tainima taiyao. Tauyadi moe da Sodoma adi tolovina Bera, da Gamora adi tolovina Bisa, da Adima adi tolovina Sinabi, da Siboim adi tolovina Semibera be nakae da Bela adi tolovina. Belayana youyuwoina Sowa. \v 3 Ame tolovinayadi adi tainima sima Sidim butumina goi taiyao sispwagógana yaviya manuna. (Ego niga baige butumayana goi otoku yoina Négwasa Negonegosina\f ‡ \fr 14:3 \fk Négwasa Negonegosina\ft : Ame négwasa go, soroti sinaena ivakaigaga, tauna amoko goi geya tayaamo kaga maa yawoina itoboine ikaiyaka. Ame tuta yoina Négwasa Kaamasina.\f* isowóduwo.) \p \v 4 Ego idi yaviyayana unana ame: Tala ana badabada yawou aiyuwo goi Kedolaomera tolovina adi tainima ilovinaedi go, ina lovina yaidi igoyo. Tuwo ina lovinayana kidi tolovina adi tainima bogina ilausidi. Tauna tala yawou aitonina goi sitáoya bego ina lovina sikapipilave. \p \v 5 E tala yawou aivasina goi, kidi Kedolaomera tolovina adi taivasi taiyao silamgógana go, idi kasa sikalavedi sinonoina Sidim butumina. Sinonoina, e asa Asiterota Karanaim goi sisowóduwo, e todukeketayao sikaumatedi. Ikavava, sina asa Em goi Susim tubunao sikaumatedi. Ikavava, sina asa Sava Kirayataim goi Emim tubunao sikaumatedi. \v 6 Niga sina Koya Seira goi Kori tubunao sikaumatedi. Ikavava, sina Eli Parani yoyowo goi sikaaiyaka. \v 7 Niga sina Eni Misipata goi moe youyuwoina Kadesi, e Amaleki tubunao sikaumatedi. Ikavava, sina Esasoni Temari goi Emori tubunao sikaumatedi. \p \v 8 E amo tutayana kidi tolovinayadi adi tainima bogina silamgógana go, madi tovayaviyayao sideli sima Sidim butumina goi sitáoya bego sivayaviya \v 9 kidi Kedolaomera taiyao. Tauna tolovina adi taivasi madi tovayaviyayao go, idi kaleyayao tolovina adi tainima madi tovayaviyayao. \v 10 E kidi Kedolaomera sitogaga, tauna kidi da Sodoma be da Gamora bego sisiya. Ego Sidim butumina goi bobosiu sikaaiyaka go, sépwala potapotaina ilataoidi. Tauna tutayana da Sodoma be da Gamora idi tovayaviyayao sisiya, koroto maniyedi sisou bobosiuyadi sinaedi goi go, maniyedi sisiya sina koya goi. \v 11 Sisiya go, kidi Kedolaomera sitogaga, tuwo sina da Sodoma be da Gamora idi kasa goi konadi be avadi madabokidi sivainaoidi. \v 12 E Eberam ana gómana natuna Loti nakae siyoisi bego ma konana sinavedi idi kasa goi. Bogina kuyagoi. Tauyana nava Sodoma goi ikaaiyaka. \p \v 13 Sinavedi go, koroto tayamo isiya ima Eberam, tauyana \w Iberiu\w*, ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Eberam, Kedolaomera ma senao sina Sodoma tomota silauidi go, am gómana natuna Loti siyoisi, sinave.’ \m Ego amo tutayana Eberam ikaaiyaka koroto tayamo yoina \w Mamre\w* ina kalova gagaidi goi. Mamreyana Emori tubuna go, senao Esikoli be Aneri. Ago adi taito Eberam taiyao silamgógana; latuwodi Kedolaomera ma senao idi tovayaviyayao sivatapiyedi. \p \v 14 E livalayana Eberam inove, ina koroto adi badabada 318 iduduwedi sima. Tauyadi tovayaviya katubaayasidi go, moe Eberam ina tunagu goi sibíbina, tauna inumisedi. E iduduwedi sima, taiyao sina asa yoina Dani goi bego Loti ana toyoitayao sivatapiyedi. \v 15 Sina Dani goi go, sabamgo goi Eberam ina tovayaviyayaoyadi, moe ina pakonayao, iwotaidi sina Kedolaomera ma senao idi tovayaviyayao silauidi, sivatapiyedi. Tuwo kidi Kedolaomera sisiya sina yawéyana Damasiko goi siseivata sina asa yoina Koba. \v 16 Tauna kaga liliuna tauyadi siyoisidi, e kidi Eberam sikabimneidi. E nakae ana gómana natuna Loti ma konana be nakae tomota liliudi sikabimneidi. \s1 Tonúwala Melikisedeki ina Eberam // ikaaipakuye tetelina \p \v 17 E Eberam Kedolaomera ina tovayaviyayao be senao idi tovayaviyayao ilauidi ikavava, ikaluvila ina ina kasa. Inonoina, Sava Butumina goi Sodoma adi tolovina ima ivalobode. Savayana ana yagoina moe Tokalibúbuna Butumina. \p \v 18 E kina go da Salema\f ‡ \fr 14:18 \fk Salema\ft : Ame asayana nakona Yerusalema.\f* adi tokalibúbuna yoina \w Melikisedeki\w*\x † \xo 14:18 \xt Ibe 7:1-10.\x* ima go, \w beredi\w* be \w oine\w* bwaena imedi. Tauyana Yaubada Tokanayatanatoina ana \w Tonúwala\w*. \v 19 Tauyana ima Eberam \w ikaipakuye\w* idigo kana, \b \qc ‘Eberam, Yaubada Tokanayatanatoina bei ikaipakuyem. \qc Tauyana yábana be poyapoya adi tomadágina. \qc \v 20 Yaubadayana aba yapali! \qc Im kaleyayao goi iyavem be nimam goi iyatoidi.’ \b \m E tuwo Eberam ana kaleyayao konadi liliudi bogina ikabidi iwotaidi kiwota yawou go, Melikisedeki yawóuna ivini. \v 21 Ivini ikavava, e da Sodoma adi tolovina idigo kana, \pm ‘Eberam, kónana kom toinim kwabīdi go, tomota boi siyooisidi yau kuvinīgu.’ \m \v 22 E kina Eberamyana idigo kana, \pm ‘Akatótula \w Yauwe\w* Yaubada Tokanayatanatoina matana goi, Tauyana yábana be poyapoya adi tomadágina. \v 23 Guna katotulayana ame nakae: Geya kada tayaamo konam bei akabi geya. Neta gagaina o giyaina, geya akabiyeta, govila kom kam, “Yau pasigu Eberam iguyau.” \v 24 Tauna konam geya akabidita, go sem kaga liliuna guna tovayaviyayao bogina sikáika, moe bogina. Ago tauyadi Aneri, Esikoli be Mamre yaviya goi sivaitegu, tauna kutagonēdi adi kaiguyau sikabidi.’ \c 15 \s1 Yaubada ikaanasíuna // Eberam yaina goi tetelina \p \v 1 E amo dogoiyadi sikavava, Eberam \w ikalayáusa\w* go, ina kalayausayana goi \w Yauwe\w* ina livala ima idigo kana, \pm ‘Eberam, taabu kuumatōita. Yau am lowo bei amatakavatem be nakae am tovaiwówana, e am vaiwówana gagaina toina bei avinim.’ \m \v 2 Go kina Eberamyana idigo kana, \pm ‘Yauwe guna Tomoya, yau bei geya natugumo akámasa go! Tauna kaga ana dedevina neta kónana kuvinigu? Yau guna katumapu moe guna \w pákwana\w* Eliyesa\f ‡ \fr 15:2 \fk Eliyesa\ft : Ame youyana ana yagoina moe guna Yaubada moe vaita.\f* guma Damasiko.’ \m \v 3 Tuwaina Eberamyana kana, \pm ‘Yau geya tayaamo boda kuvinigu, tauna kunōve. Tutayana akámasa, guna katumapuyana moe koroto guna pákwana, e amo tauyana konagu madabokidi bei ikabidi.’ \p \v 4 E moeko goi kina Yauweyana ina livala aiyuwoina ina Eberam yaina idigo kana, \pm ‘Amo tauyana bei geya im katumapu geya, go sem kom natum toinim wowom goi bei isowóduwo, e moe tauyana bei im katumapu.’ \m \v 5 E tuwo Eberam ikabi ivakede sisowóduwo moetala goi, idigo kana, \pm ‘Eberam, kwandolāga yábana kugīte be utuna kwatuyaivīdi. Aa, neta itoboinem kwatuyaividi!’ \m Tuwo ikatótula idigo kana, \pm ‘E im boda adi badabada bei nakae.’\x † \xo 15:5 \xt Rom 4:18; Ibe 11:12.\x* \p \v 6 Eberam inumisa Yauwe yaina, e ina numisayana Yauwe igite, ikamoitamoe bego kina Eberamyana moe \w tokibóbwata\w*.\x † \xo 15:6 \xt Rom 4:3,9,22; Gal 3:6; Yem 2:23.\x* \p \v 7 E aiyuwoina Yauwe idigo kana, \pm ‘Yau Yauwe, boi im kasa Ura Babiloniya sinaena akabim amem go, poyapoya ame bei avinim im kaba lovina.’ \m \v 8 Go kina Eberam idigo kana, \pm ‘Go Yauwe guna Tomoya, manakaegu bei ayagoi poyapoya ame moitamo yau toinigu guna poyapoya?’ \m \v 9 E Yauwe idigo kana, \pm ‘Kūna bulumakau bovavina tayamo, \w goti\w* bovavina tayamo, sipi bolamo tayamo, tamo tamo adi tala aito, bolitutu be nakae bunabuna manuwoyaula kwabīdi kumēdi.’ \m \v 10 Tuwo moitamo ina yoguyoguyadi ikabidi imedi Yauwe yaina go, ikaumatedi. Ikaumatedi ikavava, iboboyuwedi, dadava dadava iyatoidi. Ago mánuwo geya iboboidita. \v 11 Iyatoidi ikavava, mánuwo gagaidi sisou sima bego yoguyoguyadi sakavaidi sikabidi sikanidi go, kina Eberam ivatapiyedi. \p \v 12 E níyala isousou go, Eberam wowona ikamou imasisi, ikanamatáiya. E kokonótuya gagaina isowóduwo ivatum, tauna imatoita gagaina. \v 13 E Yauwe ikatuwoini idigo kana, \pm ‘Eberam, ame kuyagoidōko: Tubumowo bei ituli ta boda idi poyapoya goi simalatonikasa. Ago niga kidi toni kasa bei tubumowoyadi sipakoidi, e tala ana badabada 400 goi siyogedeegededi.\x † \xo 15:13 \xt Tat 1:1-14; Gui 7:6.\x* \v 14 Ago amo bodayadi siipakoidi bei atakinoidi liuna manuna. Atakinoidi ikavava, tubumowoyadi bei sisowóduwo go, tutayana asayana sikalave, kónana badabadaidi bei sikabidi sinavedi.\x † \xo 15:14 \xt Tat 12:40-41; Gui 7:7.\x* \v 15 E kom go bei kwaitomoya toina namliyeta baige kukámasa, e kuna tamam be tubumowo yaidi goi go, mam tuboina kukámasa, e tomota sivaliwogem. \v 16 E kidi go im bodaoyadi, e tala 400 sikavava, bei sikaluvilamna sima ameko goi go, mainao sieogaoga ituli ta kasa goi. Moitamo. Kidi Emori tubunao ameko goi sikaaiyaka ana kadókana idi goyo nakae itoboinedi adi liuna sibabane namliyeta bei avatapiyedi.’ \p \v 17 E níyala isaliu, e bogina ikamamaníwana go, Eberam ikandobala igite vaega tayamo isowóduwo. Vaegayana tobuna goi aubowo itukotuko be nakae dúgala ininínima, e yoguyogu boboyuwoidi talaidi nauyayanaidi goi sinonoina. \v 18 E amo maliyalinayana goi Yauwe \w ikanasíuna\w* Eberam yaina idigo kana, \pm ‘Eberam, akatótula bego im boda poyapoya ame bei avinidi. Poyapoyayana ana túwana ame nakae: Itipita ina sákala gagaina Yuparetisi.\x † \xo 15:18 \xt Abv 12:7, 13:15, 17:8, 24:7; Yoy 34:2; Atu 34:4; Gui 7:5.\x* \v 19 Keini tubunao idi poyapoya, Kanisi tubunao idi poyapoya, Kadamoni tubunao idi poyapoya, \v 20 Eta tubunao idi poyapoya, Perisi tubunao idi poyapoya, todukeketayao idi poyapoya, \v 21 Emori tubunao idi poyapoya, Kenani tubunao idi poyapoya, Giragasi tubunao idi poyapoya be nakae Iyebusi tubunao idi poyapoya.’ \c 16 \s1 Ega natuna Isimaeli ina bíbina tetelina \p \v 1 E kina go Eberam monena Serai nava geya ivenatuneta go, tauyana mana \w pákwana\w* tayamo Itipita vavinaina yoina Ega. \v 2 Tuwo ina Eberam ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Monegu, \w Yauwe\w* guna venátuna ivagagale, tauna guna pákwana kwābi, taiyao komasīsi. Nakona tauyana manugu bei ivenátuna, e natuna yau natugu.’ \m Tuwo moitamo Eberam iguinuwe nakae Serai idige. \v 3 Eberam bogina tala ana badabada yawou Kenani goi ikaaiyaka, e Serai ina pákwana Ega guma Itipita ikabi, Eberam \w ivamonene|lemma="Vamonene"\w*. \v 4 E Eberam Ega taiyao simasisi, e ikéuwama. Ago tutayana ina kéuwama ilotowo, e ina towosi Serai ivasobusobuye. \v 5 Tuwo Seraiyana ina Eberam ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Monegu, kom im puwoya, tauna agu mou ababane. Yau guna pákwana avinim go, tutayana iyagoi bego ikéuwama, ivasobusobuyegu. Bei Yauwe itakinoida! Avatau ibágala, kom geya yau?’ \m \v 6 Go kina Eberamyana idigo kana, \pm ‘Gwa. Kom im pakonayana nimam goi ayato. Kaga latuwom, nakae kuguinūwe yaina.’ \m Tuwo Serai ina pákwana Ega iyogedegede, tauna isiya ina yoyowo goi ikaaiyaka. \v 7 Isiya ina doelu tayamo asa Sura kenaoina goi ikaaiyaka. Go Yauwe ina \w anerose\w* tayamo ima amoko goi Egayana ibabane. \v 8 Ibabane, e idigo kana, \pm ‘Ega, Serai ina pákwana, nako kuma? Bei nako kuna?’ \pm ‘Guna towosi Serai matana goi asiya’, Egayana kaena. \m \v 9 Yauwe ina aneroseyana idigo kana, \pm ‘Kwaluvīla kūna am towosi goi kukasalēm tauyana yaina.’ \m \v 10 Tuwaina aneroseyana kana, \pm ‘Bei tubumowo akisailidi, e adi badabada geya itoboinemta kwatuyaividi.’ \m \v 11 Tuwaina idigo kana, \b \qc ‘Ame tutayana kukéuwama gobe kuvenátuna, \qc natum koroto. \qc Yauwe im kaiyakomou bogina igite, \qc tauna natumyana bei kuvayou Isimaeli.\f ‡ \fr 16:12 \fk Isimaeli\ft : Ame youyana ana yagoina moe Yaubada inove.\f* \qc \v 12 Tauyana bei ikaaiyaka woiwoi nakae. \qc Tomota liliudi sivakaleye, \qc e nakae tomota liliudi ivakaleyedi. \qc Tauyana anetava bei ikaaiyaka go, \qc ina bodao ituli ta kasa goi sikaaiyaka.’ \b \m \v 13 Tuwo Egayana idigo kana, \pm ‘Iyaa! Yauwe bogina agite go, geya akamaseta.’ \m Tuwo Yauwe ivayoko Yaubada Togita. \v 14 Moe pasina doeluyana asa Kadesi be Bereda nauyayanaidi goi tomota sivayou Bera Lakai Roi.\f ‡ \fr 16:14 \fk Bera Lakai Roi\ft : Ame youyana ana yagoina moe tauyana maa yawoina iigitegu ina doelu.\f*\x † \xo 16:14 \xt Abv 24:62, 25:11.\x* \p \v 15 E tuwo Ega ivenátuna, natuna koroto. Moe Eberam natuna, e ivayou Isimaeli.\x † \xo 16:15 \xt Gal 4:22.\x* \v 16 E kina go Eberamyana ana tala ana badabada 86 tutayana Ega natudi Isimaeli ivenatuni. \c 17 \s1 Yauwe ina kanasíuna ana kaba kinana \p \v 1 Tuwo Eberam ikaiyaka aaa, ana tala 99 ibabane, e \w Yauwe\w* isowóduwo yaina, idigo kana, \pm ‘Yau Yaubada \w Tokalika\w*. Im ketoiya madabokina goi kwabikaonēgu go, tuta liliuna im guinuwa goi geya am pikwanāmo. \v 2 Bei akanasiukoim be nakae akisailim gagaina, tubumowo badabadaidi.’ \m \v 3 Tuwo Eberamyana ivatugúyala ikanakabobo go, Yaubada idigo kana, \pm \v 4 ‘Kunōve. Yau guna kanasiunayana yaim ame nakae: Akatótula bego kom bei boda badabadaidi tubudi. \v 5 Tauna geya tuwaina yoim Eberam, go sem bogina avayokoim kom bei boda badabadaidi tubudi, tauna yoim vau moe Eberamo.\f ‡ \fr 17:5 \fk Eberamo\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae boda badabadaidi tubudi.\f*\x † \xo 17:5 \xt Rom 4:17.\x* \v 6 Bei akisailim gagaina, e bei kom goi boda badabadaidi sisowóduwo nakae kom tubumowo goi tokalibúbuna maniyedi bei sisowóduwo. \v 7 Guna kanasiunayana akamoitamoe bego ikaiyako vata kom ma natumowo nakae tubumowo be yau yaida. Yau Yaubada yaimi go, nava bei Yau Yaubada tubumowo nakae yaidi.\x † \xo 17:7 \xt Luk 1:54-55.\x* \v 8 Kenani goi kom tuta ame kueogaoga go, nava bei poyapoya ana madabokina Kenani goi kom nakae tubumowo avinimi, e bei ikaiyako vata yaimi.\x † \xo 17:8 \xt Gui 7:5.\x* Yau bei tubumowo idi Yaubada.’ \p \v 9 Aiyuwoina Yaubada idigo kana, \pm ‘Kom sem guna kanasiunayana kumatakavāte. Tubumowo mlim goi simamaima nakae simataakavāte. \v 10 Guna \w kanasíuna\w* ana kaba kinana ame bei komatakavāte: Kom be nakae koroto madabokimi yaimi sakavaimi kokupōidi. Nava tubumowo koroto nakae latuwogu \w sakavaidi sikupoidi|lemma="Sakava ana kúpwana"\w*. \v 11 Sakava ana kupwanayana moe aba kinana kom be Yau yaida bego bogina akanasiukoim.\x † \xo 17:11 \xt Gui 7:8; Rom 4:11.\x* \v 12-13 E ame tuta nakae tuta simamaima ava gómana koroto ibíbina yaim goi, neta ana maliyalina ainima aito bogina ibabanedi, e sakavaina kukūpo. Nakona im vada goi ibíbina o tauyana \w paakonina\w* ogaoga goi kugimone, tauyana sakavaina kukūpo. Ame aba kinana yaida bego akanasiukovataem. \v 14 Ago ava koroto neta sakavaina geya ikupoeta, tauyana geya guna boda, tauna yaimi goi kulivisīye be kuvatapīye. Tauyana guna kanasíuna ana lovina bogina ikapipilave.’ \m \v 15 E tuwaina Yaubada idigo kana, \pm ‘Eberamo, geya tuwaina monem kududūwe Serai, go sem kududūwe Sera.\f ‡ \fr 17:15 \fk Sera\ft : Ame youyana ana yagoina moe tolovina natuna vavina.\f* \v 16 Bei \w akaipakuye\w*, e bei tauyana goi natum koroto avinim. Aiyuwoina akaipakuye bei tubunao goi boda badabadaidi sisowóduwo go, bodayadi tubudi moe tauyana. Ago tubunao goi tokalibúbuna maniyedi bei sisowóduwo.’ \m \v 17 Tuwo Eberamo aena ivatugúyala ikanakabobo go, ivanama; ina nuwonúwana kana, \pm ‘Yau guna tala 100 go, Sera ana tala 99. Manakae? Itoboinema kavenátuna?’ \m \v 18 Go tauyana Yaubada ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Neta im kaipaku isowóduwo natugu Isimaeli goi! Sera ikágala, tauna kaga liliuna kukaatotule yau yaigu, nakona natugu Isimaeli yaina kuguinuwe.’ \m \v 19 Go kina Yaubada idigo kana, \pm ‘Tauyana geya, go sem monem Sera bei ivenátuna, natuna koroto go, bei kuvayou Aisake.\f ‡ \fr 17:19 \fk Aisake\ft : Ame youyana ana yagoina moe ivanama.\f* Tauyana be nakae tubunao bei akanasiukoidi go, anasiunayana bei ikaiyako vata yaidi. \v 20 E kina go Isimaeli manuna, im kawanoi bogina anove, tauna kunōve. Moitamo tauyana nakae bei akaipakuye. Bei akisaili gagaina, e natunao badabadaidi. Nakae natunao be tubunao akisailidi, e badabadaidi sisowóduwo. Tauyana natunao koroto adi badabada yawou aiyuwo go, tauyadi tokalibúbuna. Niga be tubunao moe boda tayamo gagaina. \v 21 Go tala tayamo ikavava, Sera bei ivenátuna, natumi Aisake go, niga bei Aisakeyana akanasiuko.’ \m \v 22 E Yaubada ibóbwara ikavava, Eberamo ikalave go, ituko. \p \v 23 E tuwo Eberamo itáoya ina natuna Isimaeli be koroto madabokidi neta ina vada goi sibíbina be nakae ina pakonayao boi ina mani goi igiimonedi ikabidi, e ame maliyalinayana goi madabokidi sakavaidi ikupoidi nakae Yaubada idige. \v 24 Ego Eberamo ana tala ana badabada 99 tutayana sakavaina ana kúpwana ibabane. \v 25 Natuna Isimaeli ana tala ana badabada 13 tutayana sakavaina ana kúpwana ibabane. \v 26 Ame maliyalinayana goi Eberamo be natuna Isimaeli sakavaidi sikupoidi. \v 27 Koroto madabokidi ina vada goi, nakona ina vada goi sibíbina o nakona ogaoga goi paakonidi igimonedi, madabokidi nakae sakavaidi adi kúpwana sibabane. \c 18 \s1 Yauwe iikatótula // Eberamo natuna manuna tetelina \p \v 1 E tuwo Eberamo nava asa \w Mamre\w* alovaina gagaidi goi ikaaiyaka. Go tuta tayamo dine goi ituwodo ina yoyou parai totomna goi itusobu ikaaiyaka. Ikaaiyaka, e \w Yauwe\w* isowóduwo tauyana yaina. \v 2 E Eberamoyana ikandobala koroto adi taito igitedi sitatáoya.\x † \xo 18:2 \xt Ibe 13:2.\x* Igitedi, ina yoyou parai totomna goi isowóduwo, woilina ibala ina ikauyagu yaidi goi, e aena ivatugúyala, itupo. \v 3 Tuwo idigo kana, \pm ‘Guna tomoya, neta kuusosale, geya kunoita, go sem yau im \w pákwana|lemma="Paakonina"\w* taiyao takaiyāka. \v 4 Kutagōna bego guna pákwana ina bwae itege ime aemi adi níkina manuna. Ikavava, ameko alova unana goi kowaiwasi \v 5 go, avami giyaina akabi, avinimi kokáika bei togaga kobabane imi koidádana manuna. Komi bogina kowowoinegu unana koma yau imi pákwana guna vada, tauna latuwogu bego avaitemi.’ \m E kidi sitagona kadi, \pm ‘Uyama. Moe dedevina; nakae kuguinūwe.’ \p \v 6 Tuwo Eberamo woilina ina ina yoyou parai goi isiu, Sera ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Sera, woilīm kūna im parawa dedevina kukābi kūme \w beredi\w* kugābu.’ \p \v 7 Ilatuwoko ikavava, Eberamo ilokoina ina tayamo bulumakau bonatuna dedevina ikabi, ikaumate. Ikaumate ikavava, ina pákwana ivini. Tauyana ikabi ina ivaipolu. \v 8 Ivaipolu ikavava, Eberamo itáoya, bonatunayana ikabi, koroto adi taito ivinidi. Nakae bulumakau nununa itege ivinidi sinim be nakae nununayana maniyena ikule ivinidi. Tauyadi sikakáika go, Eberamoyana kikidi alova unana goi itatáoya. \p \v 9 E kidi korotoyadi sidigo kadi, \pm ‘Go monem Sera nakoina?’ \pm ‘Amoni yoyou sinaena’, Eberamo kaena. \m \v 10 Tuwo sinaedi goi tayamo idigo kana, \pm ‘Tukówana ainima aivasi nakae sikavava, moitamo bei akaluvila go, kunōve. Monem Serayana bogina bei ivenátuna, natuna koroto.’\x † \xo 18:10 \xt Rom 9:9.\x* \p E kina go Serayana yoyou ana niboda mlina goi ikaaiyaka itaaiyakeka. \v 11 Ego kina Eberamo bogina ikaitomoya; kina Sera nakae bogina ikainamoya. Tauna geya itoboineyeta ivenátuna unana bogina itobuvavina. \v 12 E tuwo Yauwe ina livala inove, tauna ivanama; ina nuwonúwana kana, \pm ‘Ii, yau bogina akainamoya go! Monegu nakae ikaitomoya go, manakae? Masisi ana uyáwana\f ‡ \fr 18:12 \fk Masisi ana uyáwana\ft : Isileli tubunao niyadi goi ame geya imavadeta. Enao aiyuwo sikaaiyaka. Tayamo mae nakae go, tayamo itoboineda kada, ‘Venátuna ana uyáwana.’\f* bei alotowomnei?’\x † \xo 18:12 \xt 1Pi 3:6.\x* \m \v 13 Go kina Yauwe idigo kana, \pm ‘Kaga unana Sera ivanama? Kaga unana idigo kana, \pi2 “Yau bogina akainamoya, bei moitamo avenátuna”? \pmo \v 14 Geya kada kaga tayaamo imou Yau Yauwe yaigu.\x † \xo 18:14 \xt Luk 1:37.\x* Moitamo guna upa bogina ayato bei akaluvila moe tukówana ainima aivasi sikavava nakae go, Sera bogina bei ivenátuna, natuna koroto.’ \m \v 15 E Serayana imatoita, tauna ilawoiwoi kana, \pm ‘Yau geya avanameta.’ \m Go kina Yauweyana idigo kana, \pm ‘Geya. Moitamo, kuvanama; bogina anovem.’ \fig Sera ivanama unana anerose Eberamo silatuwoko bego Sera bei ikéuwama|src="C015psgr.tif" size="col" ref="18:9-15" \fig* \s1 Eberamo ina kawanoi Sodoma manuna \p \v 16 E korotoyadi sitáoya ivatabaledi go, sikandosobu Sodoma sigite. Eberamo nakae taiyao ivatabaledi ivaduduwedi. \v 17 Sigitegite go, Yauwe inuwonúwana kana, \pm ‘Manakae? Eberamo alatuwoko manakaegu bei aguinuwe Sodoma yaina gea geya? \v 18 Tauyana ina boda nava bei boda gagaina be nakae toogagaina. Boda liliudi poyapoya goi bei siyagoi tauyana goi \w akaipakuyedi\w*.\x † \xo 18:18 \xt Abv 12:3, 22:18, 26:4, 28:14; Gal 3:8.\x* \v 19 Guna nuwonúwana geya avamouyeta. Tauyana bogina akatuveko bei natunao nakae tubunao ilovinaedi kana, \pi2 “Kina Yauwe ina kenao goi taaketōiya ame nakae: Nuwona takiboobosīdi be nakae takínona vavasa taguuinūwe. Neta nakae taguuinuwe, e Kina Yauwe ina katótula bei isowóduwo komi be yau yaida.”’ \p \v 20 E tuwo Eberamo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Eberamo, da Sodoma be da Gamora valedi bogina anove, idi bágala ivakaigaga toina. \v 21 Tauna ame tutayana bei asou ana agite neta livalayana moitamo gea geya. Neta livalayana geya moitamo, bei ayagoi.’ \p \v 22 E koroto adi taiyuwo sisou sina Sodoma go, kina Eberamoyana nava Yauwe matana goi itatáoya. \v 23 E ivalabelabena Yauwe yaina idigo kana, \pm ‘Tomoya, manakae? \w Tokibóbwata\w* toogoyoidi taiyao bei moitamo kumtulidi? \v 24 Neta tokibobwatayadi adi badabada 50 asa goi sikaaiyaka, bei da Sodoma madabokidi kumtulidi gea tokibobwatayadi pasidi toogoyoidi kunuwotaoidi? \v 25 Go moe geya nakae im sinapu geya. Iyaa! Neta toogoyoidi tokibóbwata taiyao kumtulidi, moe ana kaigigita tauyadi matam goi sivavasa. Ago kom kai da poyapoya ama totakínona; itoboinem kutakinona vavasa ae?’ \m \v 26 E Yauweyana idigo kana, \pm ‘Neta tokibóbwata adi badabada 50 Sodoma goi ababanedi, e kidi pasidi madabokidi bei anuwotaoidi.’ \m \v 27 E Eberamo idigo kana, \pm ‘Tomoya, yau kaga? Tomota tayamo poyapoya kaukauna tauna. Go tuwo bokoyo magu katepatu avadigoim go, guna digopopóita kunuwotao. \v 28 Neta tokibóbwata adi badabada 45 taudi Sodoma goi sikaaiyaka, manakae? Bei toni kasa liliudi kumtulidi?’ \pm ‘Neta tokibóbwata adi badabada 45 ababanedi, e toni kasayadi madabokidi geya amtulidita’, Yauwe kaena. \m \v 29 E Eberamo ibobwaramna idigo kana, \pm ‘Go neta tokibóbwata adi badabada 40taudi amoko goi kubabanedi?’ \pm ‘Tokibóbwata adi badabada 40 pasidi toni kasayadi geya amtulidita’, Yauwe kaena. \m \v 30 Eberamo idigo kana, \pm ‘Tomoya, geya kuegamogamoguta, go sem kutagōna abóbwara. Neta tokibóbwata adi badabada 30 kubabanedi, bei manakaem?’ \pm ‘Neta tokibóbwata adi badabada 30 ababanedi, toni kasayadi madabokidi bei geya amtulidita’, Yauwe kaena. \m \v 31 Eberamo idigo kana, \pm ‘Tomoya, magu katepatu avadigoim go, guna digopopóita kunuwotao. Neta tokibóbwata adi badabada 20 kubabanedi, bei manakaem?’ \pm ‘Tokibóbwata adi badabada 20 pasidi toni kasayadi madabokidi bei geya amtulidita’, Yauwe kaena. \m \v 32 Tuwo Eberamo idigo kana, \pm ‘Tomoya, geya kuegamogamoguta go, sivatayamo tuwaina bei abóbwara. Neta tokibóbwata adi badabada yawou kubabanedi, bei manakaem?’ \pm ‘Tokibóbwata adi badabada yawou pasidi toni kasayadi madabokidi bei geya amtulidita’, Yauwe kaena. \p \v 33 E Yauwe ibóbwara ikavava, ina go, Eberamo ikaluvila ina ina kasa. \c 19 \s1 Sodoma be Gamora adí mtula tetelidi \p \v 1 E bogina lavilavi go, \w anerose\w* adi taiyuwo bogina sisou sina Sodoma. Kina go Loti asa ana kaba siu goi iitusobu. Iitusobu, ikandobala aneroseyadi igitedi simamaima. Tuwo itáoya ina ivalobodedi ikauyagu yaidi go, aena ivatugúyala itupo, \v 2 e idigo kana, \pm ‘Guna tomoyamoya, konōve. Kōma tāna yau imi \w pákwana|lemma="Paakonina"\w* guna vada sabamgo ame goi aemi konikīdi, kokaiyāka komasīsi. E vanuwo itomo nobuyana giyaina kotāoya, e kōna.’ \pm ‘Tuwo. Bareki goi bei kamasisi’, kidi kaedi. \p \v 3 Ago kina Lotiyana ilumakikinedi gagaina, tuwo sitagona, e taiyao sina ina vada goi sisiu. Sisiu, \w beredi pokaka\w* igabu be nakae áika dedevina iwodugu. Iwodugu ikavava, ivaideda sikáika. \v 4 Sikáika ikavava, bego simasisi go, Sodoma korotoidi madabokidi, tubuwau be nakae tomoyamoya, sima vadayana sitaoyakobu. \v 5 Sitaooyakobu go, Lotiyana siduduwe sidigo kadi, \pm ‘Loti e! Koroto maine lavilavi im vada goi sisiusiu nakoidi? Kwaiwoduwēdi bei kamasisiyedi!’\x † \xo 19:5 \xt Tot 19:22-24.\x* \m \v 6 Tuwo Lotiyana isowóduwo go, totom ikatunibode, \v 7 e ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Segowo, akawanoi yaimi bego moe dogoiyana goyogoyoina toina taabu koguuinūwe! \v 8 Konōve. Yau natugowo vevina adi taiyuwo amedi go, koroto taiyao geya simasisita. Neta kotagona, akabidi amedi avinimi go, kaga latuwomi koguinuwe yaidi toinimi kolovina, go sem ame korotoyadi taabu kobisiikonēdi unana tauyadi guna vada goi sikaiyaka, tauna itoboine avabodebodedi. Tauna taabu kobisiikonēdi!’ \m \v 9 Go kidi korotoyadi sidigo kadi, \pm ‘Geya! Kusiyāmo!’ \m Go taudiva kadi, \pm ‘Iyaa! Ame tauyana tomalitonikasa go, manakae? Bego itakinoida?’ \m Tuwo Loti silatuwoko kadi, \pm ‘Ima guinuwa yaim bei igoyo toina.’ \p Tuwo Lotiyana sivatubibi nakae niboda sivalabelabene; latuwodi bego sikaugaegae, e sisiu. \v 10 Ago korotoyadi vada sinaena nimadi siyosale, Loti siyoisi, sibiu vada sinaena sibuvaisiu go, totom sikatunibode. \v 11 Ikavava, korotoyadi totom goi sikaaiyaka madabokiidi matadi siguinuwedi sikebo, tauna totom sikamyayai go, geya sibabaneyeta, go sem ana lusala ilausidi.\x † \xo 19:11 \xt 2To 6:18.\x* \p \v 12-13 Tuwo koroto adi taiyuwo vada sinaena sidigo kadi, \pm ‘Loti, giyakainava bei ame asayana madabokina kamtulidi. \w Yauwe\w* matana goi idi goyo bogina ivakaigaga, tauna ietunema kama bego kamtulidi. Tauna aivina im bodao amedi Sodoma sinaena? Neta natumowo o yaomowo o avakavamowo sikaaiyaka, e asa goi kwabīdi go, kosīya.’ \p \v 14 E Loti vada goi isowóduwo ina natunao adi kamatakwanayao ibabanedi, e ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kotāoya! Giyakainava bei Yauwe asa ame madabokina imtulidi. Tauna woilīmi kosīya!’ \m Go korotoyadi sinuwonúwana kadi, ‘Loti nakona ivaponuponu.’ \p \v 15 E tomo ikaupesapesagi, aneroseyadi Loti sisatubetube sidigo kadi, \pm ‘Woilīm! Monem be natumowo kwabīdi, kosīya, govila bei kokámasa tutayana asa ame ana liuna ibabane!’ \p \v 16 Ago Lotiyana isabilibili go, Yauwe inuwokapisiye. Tuwo aneroseyadi Loti mana bodao nimadi siyoisidi sivakededi asayana sikalave. \v 17 Sivakededi asa goi siisowóduwo go, anerose tayamo idigo kana,\x † \xo 19:17 \xt 2Pi 2:7.\x* \pm ‘Kosīya bei yawoimi koyavedi go, taabu kokaandovīla! Kolokōina kōna koya goi, govila bei kokámasa!’ \m \v 18 Go kina Lotiyana idigo kana, \pm ‘Tomoya, moe nakae geya! \v 19 Kunōve. Neta yau im pákwana kusoosalegu be nakae kulookategu, e tutayana Sodoma aná mtula goi, yawoigu kuyāve. Go kai geya itoboinemeta kasiya kana amo koyayana goi. Aduwanau isaki. Tauna taabu kueetunēma kana maeko goi, govila bei ame vailaiyana ibabanema, e kakámasa. \v 20 Kunōve. Asa amo dobala kugite giyaina. Asayana yomana nakae itoboinema kasiya kana amoko goi. Kutagōna kasiya kana amoko goi bei ama yava kababane.’ \m \v 21 E kina idigo kana, \pm ‘Kunōve. Im kawanoi nakae atagone. Amo asayana kudigedige geya amtulidita. \v 22 Go woilīmi kosīya kōna amoko goi. Geya tayamo kaga itoboinegu aguinuwe ana kadókana kosowóduwo asayana goi.’ \m Moe pasina asayana yoina Sowa.\f ‡ \fr 19:22 \fk Sowa\ft : Ame youyana ana yagoina moe giyaina.\f* \p \v 23 E tuwo níyala bogina ituko, e Loti isowóduwo Sowa goi. \v 24 E kina go Yauweyana yeu mana poiseni mokauna ibisilave yábana goi isou ina Sodoma be Gamora yaidi.\x † \xo 19:24 \xt Mad 10:15, 11:23-24; Luk 10:12, 17:29; 2Pi 2:6; Yud 1:7.\x* \fig Yauwe yeu mana poiseni mokauna ibisilave isou ina Sodoma be Gamora imtulidi|src="C017psgr.tif" size="col" ref="19:23-24" \fig* \v 25 Tuwo asayadi be nakae Iyoridani butumina naunina be nakae tomotaidi madabokidi imtulidi. \v 26 Go Lotiyana mlina goi monena inonoina ikandovila, e imalagurewa go, gurewayana moe \w soroti\w*.\x † \xo 19:26 \xt Luk 17:32.\x* \p \v 27 E nobuyana giyaina Eberamo itáoya ina boi Yauwe taiyao sikaaiyaka kiyaudi. \v 28 Ikandosobu Sodoma be Gamora be nakae Iyoridani butumina madabokina igitedi, aubowoidi situkotuko limou aubowoina nakae. \p \v 29 E tutayana asayadi dadava amo goi Yauwe imtulidi, Eberamo inuwaisi, tauna itagona bego Lotiyana ina kasa goi isiya. \s1 Loti ma natunao adi taiyuwo tetelidi \p \v 30 E Loti ma natunao adi taiyuwo Sowa goi sisowóduwo sina koya goi. Imatoita bego Sowa goi ikaiyaka, tuwo situko sina tukubu sinaena goi sikaaiyaka. \v 31 E sikaaiyaka, tuta tayamo natunao adi taiyuwo aditava sibobóbwara go, botomoya idigo kana, \pm ‘Guna gómana, kita geya natudamo go, geya tayaamo koroto ikaaiyaka ameko bego tanai, taiyao tamasisi, e kidi goi takéuwama, tavenátuna nakae poyapoya ame sinapuna. Tamada ikaaiyaka go, giyakainava bei ikaitomoya, geya itoboineyeta ivanátuna. \v 32 Tauna ame taguinūwe: Tamadayana \w oine\w* tavini inim ginagina iyaluwo. Niga baige tasiu tauyana tamasisiye, e kina goi takéuwama tavenátuna bei ida boda geya ikavaveta.’ \p \v 33 Tuwo moitamo sabamgo goi tamadiyana oine sivini inim ginagina, e iyaluwo go, botomoya igimisiu tamana imasisiye. Ego tamadiyana geya iyagoiyeta ava tuta natuna isiu imasisiye be nakae ava tuta isowóduwo. \p \v 34 Niga go vanuwo itomo botomoya ana gómana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Guna gómana kunōve. Nuwobuna tamada amasisiye. E sabamgo ame aiyuwoina oine tavini inim ginagina iyaluwo gobe kom kusīu tauyana kumasisīye, e bei tamada goi ida boda ikaiyako vata.’ \p \v 35 Tuwo moitamo amo sabamgoyana goi tamadiyana oine sivini inim ginagina iyaluwo namliyeta baige bogomane isiu tamana imasisiye. Ego tamadiyana geya iyagoiyeta ava tuta natuna isiu imasisiye be nakae ava tuta isowóduwo. \p \v 36 E tauna natunao adi taiyuwokova tamadi Loti goi sikéuwama. \v 37 Sikéuwama, e botomoya ivenátuna, natuna koroto ivayou Moabe.\f ‡ \fr 19:37 \fk Moabe\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae tamagu goi. Moabe tubuna tayamo yoina Ruti. Tauyana monena yoina Boase. Ame tauyana tubunao moe Devida be Yeisu.\f* Niga tauyana tubunao yoidi Moabe\x † \xo 19:37 \xt Rut 1:4, 4:17.\x* go, ame tutayana nava sikaaiyaka. \v 38 E kina go bogomane nakae ivenátuna, natuna koroto ivayou Beni Ammi.\f ‡ \fr 19:38 \fk Beni Ammi\ft : Ame youyana ana yagoina moe guna bodao natudi.\f* Niga tauyana tubunao yoidi Ammoni, tauyadi ame tutayana nava sikaaiyaka. \c 20 \s1 Eberamo be Abimeleka tetelidi \p \v 1 E tuwo Eberamo ma monena asa Mamre sikalave go, situliya sina Negevi dadavina moe Kenani sinaena go, youya dadavina. Amoko goi asa Kadesi be Sura nauyayanaidi sikaaiyaka. Niga sina asa Garara goi tuta kaakupina sisuvadavada. \v 2 Amoko goi sikaaiyaka go, koroto maniyedi sima Eberamo monena sigite kadi, \pm ‘Eberamo, moe ava vavina?’\x † \xo 20:2 \xt Abv 12:13, 26:7.\x* \m Eberamoyana imatoita, tauna ipoledi idigo kana, \pm ‘Tauyana niugu. Yoina Sera.’ \p E da Garara adi tolovina yoina Abimeleka ikaaiyaka go, inove Sera moe Eberamo niuna; latuwona ikabi bego monena. Tauna ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kōna Sera kokābi kōme.’ \p \v 3 Tuwo moitamo sina sikabi sime bego tauyana monena. Niga sabamgo tayamo Abimeleka ina vada goi iimasisi go, ikanamimi, e Yaubada ima Abimelekayana ikatuwoini idigo kana, \pm ‘Abimeleka, kunōve! Kom tokámasa! Vavinayana kukabikabi moe nainaina.’ \m \v 4 E kina go Abimelekayana idigo kana, \pm ‘Tomoya, tauyana geya abisikoneyeta. Yau koroto kiboobosigu be nakae guna bodao dedevidi. Go manakae? Kwaumatema? \v 5 Boi Eberamo ikatubaugu kana, \pi2 “Ame niugu.” \pmo E vavinayana nakae ipola kana, \pi2 “Tauyana niugu.” \pmo Tauna yau guna guinuwa goi nukotogu geya isabutukoeta nakae geya guna pikwanamo.’ \m \v 6 E aiyuwoina anamimi goi Yaubada idigo kana, \pm ‘Moe bogina ayagoi kom nukotom geya isabutukoeta. E moe pasina asanabodem bei goyo geya kuguinuweyeta yau yaigu. Tauna geya atagonemta bego tauyana kubisikone be kugoyo. \v 7 Go tuwo! Eberamo Yau guna \w tokabivalavala\w*, tauna vavinayana kwābi, Eberamo kuvinimnēi bei ikawanoi manum, e bei geya kukamaseta. Go sem neta geya kuviniyeta, moitamo kom be nakae im bodao bei akaumatemi.’ \p \v 8 Tuwo vanuwo itomo nobuyana giyaina Abimelekayana itáoya, e ina pakonayao madabokidi iduduwedi sima. Sima go, ilatuwokoidi manakaena ikanamimi. Tuwo tauyadi simatoita gagaina. \v 9 E Abimelekayana Eberamo iduduwe ima, idigo kana, \pm ‘Eberamo, ame kaga kuguinuwe yaima! Ava goyo aguinuwe yaimi, tauna ame nakae kuguinūwe Yau be guna bodao yaidi goi! Moe im guinuwa igoyo toina yaigu. \v 10 Go kaga unana ame dogoiyana kuguinuwe yaigu?’ \m \v 11 Eberamoyana idigo kana, \pm ‘Unana anuwonúwana bego ameko goi Yaubada geya kowowoineyeta, tauna amatoita koroto tayamo bei ikaumategu bego Serayana ikabi. \v 12 Go tauyana moitamo yau niugu. Tamama tayamo go, sinamao ituli. Niga go, kanai. \v 13 E Yaubada boi ilatuwokoigu bego guna kasa akalave. Tuwo amo tutayana Sera alatuwoko adigo kagu, \pi2 “Sera, kom monegu, tauna kulokatēgu ame nakae: Asa tamo tamo goi takaaiyaka tomota liliudi kulatuwokōidi kam, ‘Eberamo niugu.’”’ \p \v 14 E Abimeleka sipi be bulumakau be nakae paakonidi koroto be vevina ikabidi, Eberamo ivini. E nakae Sera ivinimnei. \v 15 Go idigo kana, \pm ‘Eberamo kunōve. Kumatavilavīla guna poyapoya kugīte. Nako latuwom kwaiyaka, bogina atagona.’ \p \v 16 Go Serayana ilatuwoko kana, \pm ‘Kunōve. Nium \w siriba\w* ana badabada 1,000 moe guna takona bogina avini, e bei im bodao liliudi siyagoi bego kom geya kada tayaamo goyo kuguinuwe. Tomota liliudi matadi goi kom geya im pikwanamo.’ \p \v 17-18 Ego boi Eberamo monena Sera pasina \w Yauwe\w* iguinuwa bego vevina madabokidi Abimeleka ina vada goi sikaaiyaka sikágala. Tuwo Eberamo ikawanoi Yaubada yaina, e Abimeleka be monena be nakae ina pakonayao vevina madabokidi ikidedevinedi. Tauna itoboinedi sikéuwama. \c 21 \s1 Aisake ina bíbina tetelina \p \v 1 Tuwo sikaaiyaka, sikaaiyaka, \w Yauwe\w* ina Sera yaina goi iguinuwe nakae boi ikatotule, tauna Serayana boi ikágala go, bogina itoboine ikéuwama.\x † \xo 21:1 \xt Abv 18:10.\x* \v 2 Tuwo ikéuwama go, Eberamo bogina ikaitomoya, e natuna koroto kina Sera ivenatuni. Ago natudiyana ina bíbina ana tuta nakae Yaubada boi ikatotule.\x † \xo 21:2 \xt Ibe 11:11.\x* \v 3 Natudiyana kina Sera iveenatuni, e Eberamo ivayou Aisake. \v 4 Niga Aisakeyana ana maliyalina ainima aitonina ibabane, e kina Eberamoyana natuna ikabi, \w sakavaina ikupo|lemma="Sakava ana kúpwana"\w* nakae Yaubada boi ilovina.\x † \xo 21:4 \xt Abv 17:10,12; Gui 7:8.\x* \v 5 Ego Eberamoyana bogina ikaitomoya nakae ana tala 100 tutayana natuna Aisake ibíbina. \v 6 E gomanayana ina bíbina mlina Sera idigo kana, \pm ‘Yaubada gómana ivinigu, tauna auyáwana be avanama. Avatauwa neta livala ame sinove, e nakae bei sivanama yau taiyao.’\x † \xo 21:6 \xt Abv 18:14.\x* \m \v 7 Kana, \pm ‘Geya vatau tayaamo inuwonúwana bego itoboinegu Eberamo natuna avenatuni. Tauyana bogina ikaitomoya go, tuwo natuna avenatuni.’ \s1 Eberamo Ega ma natuna // Isimaeli ivaliilivedi tetelina \p \v 8 E gomanayana ibíbina gagaina, sinana ikatusase. Tuwo amo tutayana Eberamo áika gagaina iguinuwe. \v 9 Ago Sera ikandobala Ega guma Itipita natuna Isimaeli igite Aisakeyana ikaiwotete. Tuwo Serayana gamona igoyo, \v 10 e ina Eberamo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Amo \w pakoninayana|lemma="Paakonina"\w* maa natuna kuvatapiyēdi sina. Pakoninayana natuna konam bei geya ikabidita tutayana kukámasa, go sem konamyadi madabokidi natugu Aisake anetava bei ikabidi.’\x † \xo 21:10 \xt Gal 4:29-30.\x* \m \v 11 Go livalayana Eberamo inove, atena igeda unana Isimaeli nakae natuna. \v 12-13 Go kina Yaubada idigo kana, \pm ‘Eberamo, atem taabu igedagēda natum be im pákwana pasidi. Guna katótula tubumowo manudi Aisake goi bei imalatomota.\x † \xo 21:12-13 \xt Rom 9:7; Ibe 11:18.\x* Aiyuwoina kina Isimaeliyana natum, tauna bei akisaili, e bei tubunao boda tayamo gagaina. Tauna kaga liliuna Sera ilatuwokoim kuguinuwēdi, e sopana kwabikaōne be kuguinuwēdi.’ \m \v 14 E tuwo vanuwo itomo nobuyana giyaina Eberamo itáoya, bwae giyaina itege be nakae awoinu ikabi, Ega ivini ivabe. E natuna taiyao ivaduduwedi kana, \pm ‘E kōna ae.’ \m Tuwo tauyadi sina Bera Siva yoyowoina goi siketoiya beso. \v 15 E siiketoiya go, bwae sinimnim, sinimsave. Sinimsave, gómana maena isayasaya, itáiya. Tuwo sinana ikabi, alova nugonina goi iyato, iwaiwasi. \v 16 Ago kina sinanayana ibala ina masigava tupwana aduwanau itusobu, nakae itaitáiya. Ina nuwonúwana kana, \pm ‘Bwae ikavava, tauna natugu bei ikámasa. Geya latuwogu gómana matagu goi go, ivailai.’ \fig Ega natuna Isimaeli maena isayasaya, tuwo sinana itáiya|src="CO00659B.TIF" size="col" ref="21:15-16" \fig* \p \v 17 Ago gomanayana ina táiya Yaubada inove, tuwo ina \w anerose\w* yábana goi itumasobu idigo kana, \pm ‘Ega, kaga kutaiyae? Taabu kuumatōita. Gomanayana amoko goi iitusobu ina táiya Yaubada bogina inove. \v 18 Kutāoya! Kūna gomanayana kuvatāoe be kukipaiwōle. Tauyana bei akisaili tubunao boda tayamo gagaina.’ \m \v 19 Yaubada ibóbwara ikavava, vavinayana nuwona isanayato, e ikandobala doelu igite. Tuwo ibala ina bwae itege, gomanayana ivanim. \p \v 20 E tuwo gomanayana ibibíbina go, kina Yaubada ivakitau. Parani yoyowoina goi ikaaiyaka, e tauyana sau ana togipalu. \v 21 Yoyowoyana goi sikaaiyaka, sinana inuwonúwana kana, \pm ‘Vavina tayamo guma Itipita akabi, natugu monena.’ \m Tuwo vavina tayamo ikabi ime, natunayana monena. \s1 Abimeleka be Eberamo siikatótula tetelina \p \v 22 E amo tutayana da Garara adi tolovina Abimeleka ina tovayaviyayao adi tovakumgo yoina Pikoli\x † \xo 21:22 \xt Abv 26:26.\x* taiyao sina Eberamo silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Eberamo, im guinuwa liliudi goi Yaubada ivakitaum bogina kagite. \v 23 Tauna ame tuta Yaubada matana goi kukatōtula yaima bego geya kuguinuwa goyogoyo yaima, yau be nakae natugowo be tubugowo, go sem kom ogaoga ameko goi go, nakonakae bogina alokatem, e nakae guna lokateyana kulolāse yau yaigu be nakae ida \w kanasíuna\w*\f ‡ \fr 21:23 \fk Ida kanasíuna\ft : Nakona ame Eberamo be Abimeleka taiyao sikanasíuna. Ego tutayana Eberamo ipola, idi kanasíuna ikapipilave. Tauna moe pasina Abimeleka ina Eberamo igite.\f* kuyoisikavāte.’ \m \v 24 Eberamoyana idigo kana, \pm ‘Yaubada matana goi bogina akatótula. Kaga liliuna kuudigedi nakae bei aguinuwedi.’ \m \v 25 Eberamoyana itagona go, Abimeleka ikamatanako kana, \pm ‘Go im pakonayao guna doelu situugagale. Go bei kaga kuguinuwe?’ \m \v 26 Go kina Abimelekayana idigo kana, \pm ‘Geya ayagoiyeta avatauwa nakae siguinuwe. Go boi geya kulatuwokoiguta. Moe livalayana makaitaga anove.’ \p \v 27 Tuwo Eberamo ina sipi be ina bulumakau ikabidi, Abimelekayana ivini, e adi taiyuwo sikanasíuna. \v 28 Ego Eberamoyana \w lami\w* bovavina ana badabada ainima aiyuwo ikabidi, Abimeleka matana goi iyatoidi. \v 29 Go Abimelekayana idigo kana, \pm ‘Ame kaga ana lami kuyatoidi?’ \m \v 30 Eberamoyana idigo kana, \pm ‘Ame lamiyadi kukabīdi, e moe ada kiyakiyaya bego doeluyana yau atavi, tauna yau guna kaba lovina.’ \m \v 31 Ame pasina asayana ivayou Bera Siva\f ‡ \fr 21:31 \fk Bera Siva\ft : Ame youyana ana yagoina moe atótula doeluna o ainima aiyuwo doeluna.\f* unana amoko goi adi taiyuwo sikatótula, tauna yoina Berasiva. \p \v 32 E Bera Siva goi sikanasíuna ikavava, Abimelekayana be nakae ina tokalikumatana Pikoli sitáoya, sikaluvila sina da Palisiti idi kasa. \v 33 Ago kina Eberamoyana Bera Siva goi alova tayamo ibaguli, alovayana yoina tamarisika.\f ‡ \fr 21:33 \fk Tamarisika\ft : Alova ame kaakupina go, tala maanawena ikaaiyaka.\f* E amoko goi Yauwe Yaubada aiyako vaatayaina yaina Eberamo isaakululu. \v 34 E Eberamoyana tuta maanawena da Palisiti idi kasa goi isuvadavada. \c 22 \s1 Yauwe ina vakakona Eberamo yaina tetelina \p \v 1 E Eberamo ikaaiyaka go, Yaubada inuwonúwana kana, \pm ‘Moitamo Eberamo bei sopagu ikabikaone gea geya? Tuwo bei avakakone, agite.’\x † \xo 22:1 \xt Ibe 11:17-19.\x* \m E idigo kana, \pm ‘Eberamo!’ \pm ‘U, amegu’, Eberamoyana kaena. \pm \v 2 ‘Natum Aisake, tauyana natum kaakesaina\x †a \xo 22:2 \xt Abv 22:12,16; Iyo 1:14, 3:16.\x* kumataakoiye, e kwābi kunāve asa Moriya\f ‡ \fr 22:2 \fk Moriya\ft : Asa ame goi Yerusalema siyowo. Amoko goi tomota idi vininabeso yoguyogu sigabudi Yauwe yaina sikasaledi. Youyana ana yagoina moe aba gita. Go aiyuwoina nakona ana yagoina moe guna tovatulúkwana moe Yauwe.\f* goi.\x †b \xo 22:2 \xt 2Te 3:1.\x* Koya tayamo bei avatulukoim, e maeko goi natum kukasāle yau yaigu ame nakae: Tauyana kwaumāte go, wowona kugābu kuvakasāve Yau yaigu’, Yaubada kaena. \p \v 3 Tuwo moitamo vanuwo itomo nobuyana giyaina Eberamo itáoya, ina, e ina vininabeso ana kalova igesi. Igesi ikavava, sékula ikabi, ina \w ase\w* toluna goi isekuli go, alovayana ikailagasi. Ikavava, natuna Aisake be nakae ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* adi taiyuwo ikabidi, taiyao siketoiya sina asayana Yaubada bogina ilaatuwoko manuna. \p \v 4 E siiketoiya go, maliyalina aitonina goi Eberamo ikandobala asayana igite tupwana yomana. \v 5 Tuwo ina pakonayaoyadi ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Komi ami taiyuwo ameko kokaaiyāka ase koruugwāusi go, yau ma natugu kana amoko bei kasakululu Yaubada yaina. Kasakululu ikavava, bei kakaluvilamna kama.’ \m \v 6 Ilatuwokoidi ikavava, vininabeso ana kalovayana ikabi, natuna Aisake ivakavale. Ivakavale ikavava, naipi yeu ikabidi, e adi taiyuwo siketoiya. Siketoiya, siketoiya go, kenao goi \v 7 Aisake idigo kana, \pm ‘Tamagu.’ \pm ‘U, manakae natugu?’ Tamana kaena. \m E Aisakeyana idigo kana, \pm ‘Ida yeu be ida kalova goamedi go, ida \w lami\w* vininabeso aigábuna manuna nako?’ \m \v 8 E Eberamoyana idigo kana, \pm ‘Natugu, Yaubada Tokaiguyau toinina bei tayamo ivinida ida vininabeso.’ \p Adi taiyuwo siiketoiya. \v 9 Siketoiya sima koyayana boi Yaubada ilatuwoko goi, e Eberamo dídiya ikaudakodako \w aba kasala\w* manuna. Ikaudakodako ikavava, alova ikabi, aba kasalayana yatana goi italiyeliye. Italiyeliye ikavava, natuna Aisake nimana be aena iyowóidi, alova yatana goi ikailagasi.\x † \xo 22:9 \xt Yem 2:21.\x* \fig Eberamo ikatubayasi natuna Aisake ikaumate ikasale Yauwe yaina|src="CO00664B.TIF" size="col" ref="22:12" \fig* \v 10 Ikailagasi ikavava, ina naipi ikabi, ikatulagasi bego natuna ikalimate\x † \xo 22:10 \xt Ibe 11:17-18.\x* \v 11 go, \w Yauwe\w* ina \w anerose\w* yábana goi itumasobu kana, \pm ‘Eberamo! Eberamo!’ \pm ‘U, amegu’, Eberamoyana kaena. \m \v 12 Aneroseyana idigo kana, \pm ‘Taabu natum kukaalimāte be taabu kuyogeedegēde! Ame bogina ayagoi kom kutaimaminegu be nakae kwabikaonegu unana natum kaakesaina\x † \xo 22:12 \xt Abv 22:2,16; Iyo 1:14, 3:16.\x* go, tuwo geya kuvagagalakoiguta.’ \p \v 13 Ibóbwara ikavava, Eberamo imatavilavila, e mlina goi sipi bolamo igite ina dágula taliboibo ikatupaipaimidi. Igite, ibala ina iyoisi ime, natuna Aisake ana katumapu. E tuwo sipiyana ikaumate go, ikailagasi aba kasala yatana. Ikailagasi ikavava, yeu idimili, sipiyana igabu ivakasave, Yaubada yaina ikasale go, kina Aisakeyana idedevina. \v 14 Ame pasina asayana Eberamo ivayou Yauwe Tokaiguyau. Ame tutayana goi nakae tomota liliudi kadi, \pm ‘Yauwe ina koya goi ikaiguyau.’ \p \v 15 E aiyuwoina Yauwe ina aneroseyana yábana goi itumasobu Eberamo yaina idigo kana, \pm \v 16 ‘Toinigu yoigu goi akatótula yaim\x †a \xo 22:16 \xt Tat 32:13; Ibe 6:13-14.\x* unana natum kaakesaina\x †b \xo 22:16 \xt Abv 22:2,12; Iyo 1:14, 3:16.\x* geya kuvagagalakoiguta, go sem kutagone.’ \m Moe Yauwe ina bobwarakubo. Tuwaina kana, \pm \v 17 ‘E tauna guna katotulayana ame nakae: Moitamo bei \w akaipakuyem\w* bei im boda akisailidoko, e adi badabada utuna yábana nakae goi\x † \xo 22:17 \xt Ibe 11:12.\x* o mamaya loulouna nakae. Niga bei im boda ana kaleyayao itogagasavedi. \v 18 E sopagu bogina kwabikaone, tauna nava boda liliudi poyapoya ame bei siyagoi im bodayana\f ‡ \fr 22:18 \fk Im bodayana\ft : Isileli tubunao niyadi goi kadi, ‘Peleleotum’ go, moe tomota idigedige. Livalayana nakona tomota tayamo idigedige o badabadaidi iidigedi go, geya imavadeta. Tauna ana yagoina aiyuwo. Ana yagoina tayamo moe im boda tayamo o tadigo kada, ‘Tubum tayamo.’ Go ana yagoina aiyuwoina moe im bodao o tadigo kada, ‘Tubumowo badabadaidi.’ Neta ana yagoina moe im boda, ame nakona Guyau Yeisu idigedige. Neta ana yagoina im bodao, moe Eberamo tubunao iidigedi. Nakona ana yagoina aiyuwo sikaaiyaka livalayana goi.\f*\x †a \xo 22:18 \xt Abv 3:15.\x* goi akaipakuyedi.”’\x †b \xo 22:18 \xt Abv 12:3, 18:18, 26:4-5, 28:14; Gui 3:25; Gal 3:8.\x* \p \v 19 Ibóbwara ikavava, Eberamo ma natuna sikaluvila sina ina pakonayao yaidi, e taiyao siketoiya sina Bera Siva. Amoko goi Eberamo ilokasa ikaaiyaka. \p \v 20 Ame dogoiyadi sikavava, e tomota tayamo ina Eberamo ilatuwoko kana, \pm ‘Am gómana Nakori monena Milika nakae bogina ivenátuna. \v 21 Botomoya yoina Uso, bonauyayana yoidi Buso be Kamweli, tauyana Aram tamana, \v 22 Kesedi, Aso, Pilidasi be Idilapi go, bogomane moe Betuweli.’ \p \v 23 Kina Betuweliyana natuna moe Ribeka. E Eberamo ivana Milika natunao adi badabada ainima aito ivenatunidi. \v 24 Nakoriyana \w moneyuwoina\w* yoina Reuma. E Reumayana nakae ivenátuna, natunao adi taivasi moe Teba, Gakam, Teyasi be Meaka. \c 23 \s1 Sera ina kámasa tetelina \p \v 1 E Sera ana tala 127 bogina ibabane, \v 2 Asa Ariba Kenani sinaena goi ikaaiyaka ikámasa. (Aribayana youyuwoina moe Ebironi.) Tuwo Eberamo ina Sera ina yoyou goi itáiya tauyana manuna. \v 3 Itáiya ikavava, mana nuwomou inuwonúwana kana, \pm ‘Nako goi bei avaliwoge?’ \m Inuwonúwana geya, tuwo itáoya ina Eta tubunao ilatuwokoidi idigo kana, \pm \v 4 ‘Yau tomalatonikasa yaimi goi akaaiyaka,\x †a \xo 23:4 \xt Ibe 11:9,13.\x* tauna geya guna poyapoyamo. E geya itoboineguta bei guna tomata avaliwoge. Tuwo akawanoi yaimi bego \w valiwoga tukubu\w* agimone bei tomatayana avaliwoge.’\x †b \xo 23:4 \xt Gui 7:16.\x* \m \v 5 Go kidi Eta tubunao sidigo kadi, \pm \v 6 ‘Tomoya, kunovēma. Kom tomoya toolagaim yaima goi. Ava valiwoga tukubu dedevina toina, e moeko goi im tomata kuvaliwoge. Madabokima bogina katagona. Geya vatau tayaamo bei ivagagalakoim o isanabodem im tomata kuvaliwoge.’ \m \v 7 Tuwo Eberamoyana itáoya, Eta tubunaoyadi matadi goi ivatugúyala \v 8 go, idigo kana, \pm ‘Neta moitamo imi nuwonúwana bego ameko goi guna tomata avaliwoge, e konovēgu. Sokara natuna Epironi yaina goi kokawanōi manugu \v 9 bei ina tukubu Makipela goi itagone agimone. Tukubuyana ikaaiyaka Epironi ina poyapoya dadava tayamo goi. E amoko goi guna tomata avaliwoge. Tauyana kolatuwōko latuwogu agimone go, neta aivina ana maisa, madabokina komi matami goi bei aemaisi.’ \p \v 10 E kina go Epironiyana ina bodao nauyayanaidi iitusobu asa ana kaba siu goi moe idi kaba tugúguna. Tuwo senao liliudi matadi goi itáoya, Eberamoyana ilatuwoko idigo kana, \pm \v 11 ‘Guna tomoya, moe nakae geya. Kunovēgu. Poyapoyayana be nakae tukubuyana guna bodao matadi goi avinim. Kūna im tomata kuvaliwōge.’ \m \v 12 Eberamo itáoya go, aiyuwoina ivatuguyalamna tomotayadi matadi goi \v 13 idigo kana, \pm ‘Moe dedevina go, kunovēgu. Neta kutagona, e poyapoyayana madabokina ana maisa toina goi aemaisi. Am mani kwābi go, ana amoko goi guna tomata avaliwoge.’ \m \v 14 Go kina Epironiyana idigo kana, \pm \v 15 ‘Guna tomoya, kunovēgu. Poyapoyayana ana maisa \w siriba\w* ana badabada 400 go, moe dogoi besobeso yaida ae? Poyapoyayana avinim. Tuwo kūna im tomata kuvaliwōge.’ \m \v 16 Eberamo poyapoya ana maisa inove, idigo kana, \pm ‘Nakae dedevina. Atagona; bei aemaisi.’ \m Tuwo Eta tubunao matadi goi ina mani ikatuyaivi nakae Epironi idige. Ikatuyaivi ikavava, ivini. \p \v 17-19 Tuwo Eta tubunao matadi goi poyapoyayana, tukubuyana be nakae alovaidi adi lovina isaidámana ina Eberamo yaina. Poyapoyayana ikaaiyaka Makipela goi. Moe asayana \w Mamre\w* go, bomatu dadavina goi ikaaiyaka. Mamreyana Ebironi asaina Kenani sinaena. E niga go Eberamo ina Makipela goi tukubuyana sinaena Sera ivaliwoge. \v 20 Tauna nakae Eta tubunao poyapoyayana be nakae tukubuyana adi lovina Eberamo ikabi aba valiwoga manuna. \c 24 \s1 Aisake be Ribeka tetelidi \p \v 1 E kina go Eberamoyana bogina ikaitomoya go, kaga liliuna goi kina \w Yauwe\w* \w ikaipakuye\w*. \v 2 Go tauyana imatoita inuwonúwana kana, ‘Bei akámasa go, natugu inai beso Kenani goi.’ Tuwo ina \w pákwana\w* vakuumgoina\f ‡a \fr 24:2 \fk Pákwana vakuumgoina\ft : Ame nakona Eberamo ina pákwana Eliyesa (Abv 15:3). Tauyana Eberamo ina pakonayao liliudi ilovinaedi.\f* iduduwe ima. Eberamo konana madabokidi tauyana irugwaausidi. Ima, e Eberamo idigo kana, \pm ‘Nimam kuvaisīu dibuwatugu kuyōisi\f ‡b \fr 24:2 \fk Dibuwatugu kuyōisi\ft : Ame Isileli tubunao idi sinapu neta koroto tayamo ikatótula. Ame nakona livalakaibala Eberamo kusina manuna. Tomota sinuwonúwana bego koroto kusina goi peleleotu isowóduwo ina vavina ikalisume. Tauna moe tomota yawoina unana. Livalakaibalayana sivatoi neta idi katótula moe idi bodao adi susáila manuna. Ameko Eberamo inuwonúwana tubunao manudi.\f* go, \v 3 Yauwe Yaubada, Tauyana totobukukui yábana goi nakae poyapoya goi, matana goi kukatōtula ameko Kenani vavinaina tayamo bei geya kukabiyeta natugu monena. \v 4 Go sem bei kūna toinigu guna kasa Karani goi guna bodao yaidi vavina tayamo kukābi natugu Aisake monena.’ \m \v 5 Go ina pakonayana idigo kana, \pm ‘Go neta vavina tayamo ababane go, geya latuwona bego ima ameko, bei manakaegu? Bei natum akabi anave im kasa goi gea geya?’ \m \v 6 Go kina Eberamoyana idigo kana, \pm ‘Natugu taabu kunavenāve guna kasa goi. \v 7 Yauwe Yaubada, Tauyana totobukukui yábana goi, boi tamagu be nakae guna bodao idi kasa goi iikabigu, e ame Tauyana toinina yoina goi ikatótula yaigu idigo kana, \pi2 “Poyapoya ame natumowo be tubumowo bei avinidi.” \pmo Tauyana ina \w anerose\w* bei ietune iwo ivakumgoiyem, e bei amoko goi ivatulukoim ava vavina kwabi kume natugu monena. \v 8 Go neta vavinayana geya latuwona ima ameko, e moe tuwo; atotulayana ana talígava bogina kubabane. Go dogoi gagaina moe natugu taabu kunavenāve guna kasa amoko goi.’ \m \v 9 Tuwo pakoninayana ibisibala nimana ivaisiu ina tomoya Eberamo dibuwatuna iyoisi, e ikatótula idigo kana, \pm ‘Yaubada matana goi akatótula, kaga liliuna kuudigedi, nakae bei aguinuwedi.’ \p \v 10 Ikatótula ikavava, ina ina tomoya Eberamo ina \w kameri\w* ana badabada yawou ikabidi, ikatubayasidi. Ikatubayasi ikavava, búwana dedevidi badabadaidi ikabidi, idodoidi. Idodoidi ikavava, senao taiyao sina Aram Naraim\f ‡ \fr 24:10 \fk Aram Naraim\ft : Ame youyana ana yagoina moe Aram ina sákala aiyuwo. Go Aram-Naraim youyuwoina moe Mesopotémia (Abv 27:43, 28:10, 29:4).\f* isiu ina Nakori ina kasa. \v 11 Siketoiya, siketoiya, sisowóduwo asayana ina doelu goi, e kameri silovinaedi bego sivatugúyala siwaiwasi. Moe bogina lavilavi, e vevina adi tuta bwae sitegatega. \fig Eberamo ina pákwana ima Nakori ina kasa ana doelu, e vevina sima bwae sitege adi kameri adi bwae|src="CO00668B.TIF" size="col" ref="24:11" \fig* \v 12 Kameri silovinaedi ikavava, pakoninayana ikawanoi Yaubada yaina idigo kana, \pm ‘Yauwe e, kom guna tomoya Eberamo ina Yaubada, akawanoiyem; latuwogu bego tauyana kulokate, e bei ame tuta ana dedevina ababane. \v 13 Gwa, doelu ame kikina goi atatáoya go, asa vevinaidi simamaima bei sitega. \v 14 Ago ava vavina yaina neta akawanoi kagu, “Am botori kwaisobūye bei am bwae giyaina anim” go, vavinayana ikatumapu kana, “Kunīm go, im kameri nakae bei avanimdi”, e moe tauyana kuvayōko Aisake im pákwana monena. Moeko goi bei ayagoi guna tomoya bogina kulokate.’ \p \v 15 Go kugīta! Pakoninayana nava ikaawanoi go, Ribeka\x † \xo 24:15 \xt Abv 22:20-23.\x* botori ivabe isowóduwo ima! Tauyana Betuweli natuna go, tubuna Milika. Milikayana monena yoina Nakori, tauyana Eberamo ana gómana. \v 16 Ribekayana vavina gumaboina toina. Tauyana geya tayaamo koroto ikanaaotai. E ima isou ina doeluyana goi bwae itega. Itega ikavava, ituko bego ikaluvila go, \v 17 pakoninayana woilina ina vavina yaina ikawanoi idigo kana, \pm ‘Kutagona bei bwae giyaina im botori goi anim?’ \pm \v 18 ‘Guna tomoya, kunīm’, vavinayana kaena. \m Tuwo ina botori ikaisobuye, bwae itege, pakoninayana ivini, giyaina inim. \v 19 Inim ikavava, vavinayana idigo kana, \pm ‘Bwae atege im kameri nakae avanimdi ana kadókana sinim, gamodi.’ \m \v 20 Tuwo woilina yoguyogu idi kaba nim goi bwae isiwoi. Ikavava, woilina ina doelu goi bwae tuwaina itege. E nakae iguuinuwe ana kadókana kameri madabokidi sinim gamodi. \v 21 E kina go korotoyana geya iboboreta, go sem vavinayana idumakavaateyamo; latuwona iyagoi nakona Yauwe bogina ina guinuwa goi ina koidádana imalatomota. \p \v 22 Tutayana kameri sinim ikavava, korotoyana mawuwu \w goura\w* ikabi, Ribeka kubuna goi ivaisiu. Nípuna goura aiyuwo nakae ikabidi, Ribekayana nimana goi ivalilividi. \v 23 Ivalilividi ikavava, idigo kana, \pm ‘Kulatuwokōigu tamam avatau? Nakae aivina vabodaupa sikaaiyaka itoboinema yau segowo taiyao ina vada goi kamasisi?’ \pm \v 24 ‘Tamagu Betuweli, tauyana Milika be Nakori natudi. \v 25 Ima vada goi limou sékula ikaaiyaka, kameri itoboinedi simasisi. Aiyuwoina kameri avadi amodi. E komi itoboinemi koma komasisi’, vavinayana kaena. \p \v 26 Tuwo korotoyana aena ivatugúyala Yauwe yaina goi isakululu, \v 27 idigo kana, \pm ‘Yauwe, guna tomoya Eberamo ina Yaubada, itoboinegu ayapaliyem. Im lokate Eberamoyana yaina goi geya kukalaveyeta be kom nava núwana bayatoina tauyana yaina. Bogina kuvakedegu ama guna tomoya osenao yaidi goi.’ \p \v 28 E vavinayana ilokoina ina ina bodao sinana ina vada goi sikaaiyaka, e kaga liliuna korotoyana iidigedi ilatuwokoidi. \v 29-30 Ego Ribekayana niuna tayamo yoina Lebani. Tauyana ikaaiyaka tutayana Ribeka iivatétala. E Ribekayana ina livala inove nakae mawuwu be nípuna igitedi, to ilokoinamo. Ilokoina ina doeluyana goi go, korotoyana igite iitáoya kameri kikidi. \v 31 E idigo kana, \pm ‘Siyagu, kom Yauwe bogina ikaipakuyem, e kūma. Kaga unana ameko goi kuutáoya? Vada bogina akatubayasi, e nakae kameri kebadi bogina akatubayasidi. Tauna kūma tāna guna vada!’ \p \v 32 Tuwo pakoninayana senao taiyao sina Lebani ina vada goi go, konadi kameri yatadi goi Lebaniyana ina pakonayao maniyedi sisivamauidi. Sisivamauidi ikavava, sivavanidi. Niga bwae sitege, korotoyana ma senao sivinidi aedi sinikidi. \v 33 Sivinidi ikavava, awoinu sime korotoyadi matadi goi siyato go, kina korotoyana idigo kana, \pm ‘Geya akaiketa geya ana kadókana alatuwokoimi kaga unana ama ameko.’ \pm ‘O dedevina, kulatuwokōima’, Lebani kaena. \m \v 34 E pakoninayana idigo kana, \pm ‘Yau Eberamo ina pákwana. \v 35 Tauyana kina Yauwe ikaipakuye gagaina, tauna bogina ietoolagaina, tuwo ina esaesa gagaina nakae ina sipi be ina bulumakau, ina \w siriba\w* be ina goura, ina pakonayao koroto be vevina, ina kameri be ina \w ase\w* badabadaidi Yauwe bogina ivini. \v 36 Guna tomoya monena Sera bogina ikainamoya go, ivenátuna, natuna koroto. Guna tomoya konana liliudi natuna bogina ivini. \v 37 Guna tomoyayana boi ilatuwokoigu kana, \pi2 “Kukatōtula Kenani vavinaina ameko goi geya kukabiyeta bego natugu monena. \v 38 Go sem kūna tamagu ina kasa be nakae vavina tayamo guna dala goi kukābi natugu monena.” \pmo \v 39 Go yau kagu, \pi2 “Go neta vavina tayamo ababane go, geya latuwona bego ima ameko, bei manakaegu?” \pmo \v 40 Guna tomoyayana idigo kana, \pi2 “Yauwe, Tauyana tuta liliuna akabiikaone, ina anerose bei ietune iwo ikitaum be nakae ivaitem bei im koidádana imalatomota, e bei itoboinem vavina tayamo guna dala yaina goi kubabane natugu monena. \v 41 Moeko goi im katótula ana talígava bei kubabane. Go neta vavina tayamo guna dala goi kubabane go, sivagagale, e nakae atotulayana ana talígava bogina kubabane.” \pm \v 42 E maine ama doelu amo goi akawanoi Yauwe yaina kagu, \pi2 “Yauwe, guna tomoya Eberamo ina Yaubada, kutagōna guna koidádana imalatomota. \v 43 Gwa, yau doelu ame kikina goi atatáoya. Ava woiyai neta ima ana bwae itega go, neta alatuwoko kagu, ‘Manakae? Kutagona bwae giyaina im botori goi anim?’ \v 44 Go neta tauyana kana, ‘Kunīm go, im kameri nakae bei avanimdi’, e moe vavinayana kuvayōko kina im kinava guna tomoya natuna monena.” \pm \v 45 Go yau nava nuwogu goi akaawanoi, e Ribeka ina botori ikavale ima. Tuwo isou ina doelu goi ina bwae itege go, yau alatuwoko kagu, \pi2 “Manakae? Kutagona bwae giyaina im botori goi anim?” \pmo \v 46 E mainao tauyana ina botori ikaisobuye go, idigo kana, \pi2 “Kunīm go, im kameri nakae bei avanimdi.” \pmo E tuwo anim go, tauyana guna kameri adi bwae itege ivanimdi. \pmo \v 47 Kagu, \pi2 “Tamam avatau?” \pi2 “Tamagu Betuweli, Nakori be Milika natudi”, tauyana kaena. \pm E tuwo mawuwu akabi, kubuna goi avaisiu be nakae nimana goi nípuna avalilividi go, \v 48 aegu avatugúyala Yauwe yaina asakululu be nakae Tauyana ayapaliye. Tauyana guna tomoya Eberamo ina Yaubada. Enao aba numisa goi bogina ivakedegu ama guna tomoya ana gómana tubuna yaina bego akabi anave natuna monena. \v 49 E komi Eberamo boda tayamo. Tauna manakae? Neta guna tomoya Eberamo bei kolokate be nakae imi guinuwa goi komi bei núwana bayatoina tauyana yaina, e kolatuwokōigu, e vavinayana akabi anave. Go geya, kolatuwokōigu bei imi nuwonúwana ayagoi, e bei ana alusala aivina kenao sikaaiyaka Aisake monena.’ \m \v 50 E Betuweli ma natuna Lebani taiyao sidigo kadi, \pm ‘Ame Yauwe ina guinuwa, tauna kai ima nuwonúwana dogoi besobeso. \v 51 Ribeka goame. Kwābi kunāve, e bei tauyana im tomoya natuna monena nakae Yauwe bogina ilatuwokoim.’ \p \v 52 Tutayana Eberamo ina pakonayana idi livala inove, Yauwe matana goi aena ivatugúyala. \v 53 Ikavava, goura be siriba pasapasa be nakae kwama ikabidi Ribeka ivini. E nakae búwana maisadi gagaidi Ribeka niuna be sinana ivinidi. \v 54 Ivinidi ikavava, senao taiyao sikáika. Sikáika ikavava, simasisi. Simasisi vanuwo itomo, sitáoya, pakoninayana idigo kana, \pm ‘Ame tuta kotagōna Ribeka akabi taiyao kana guna tomoya yaina.’ \m \v 55 Go kidi sinana be niuna sidigo kadi, \pm ‘Geya, latuwoma bego kom be Ribeka maliyalina yawou nakae takaaiyaka namliyeta baige kona.’ \m \v 56 Go kina pakoninayana idigo kana, \pm ‘Taabu kovagaagalēgu. Yauwe ina guinuwa goi guna koidádana imalatomota, tauna kotagōna mainao kana guna tomoya yaina goi.’ \m \v 57 Kidi kadi, \pm ‘Tauyana taduduwe ima go, talumadade bei ina nuwonúwana tayagoi.’ \m \v 58 Tuwo moitamo vavinayana siduduwe ima go, silumadade kadi, \pm ‘Manakae? Vavagim ame tuta ame tauyana taiyao kona gea nava takaaiyaka?’ \m Kina vavinayana idigo kana, \pm ‘Vavagigu ame tuta kana.’ \p \v 59 E tuwo Ribeka mana pákwana vavina, Eberamo ina pákwana mana korotoyao taiyao sivaduduwedi. \v 60-61 E Ribeka sikaipakuye kadi, \b \q1 ‘Niuma, \qc Im kaiyaka bei dedevina be nakae kususāila, \qc e tubumowo badabadaaidi, \qc nakae idi kaleyayao sitogagasavedi.’ \b \p Tuwo Ribeka mana pákwana sitáoya idi kameri goi situlaga. Ikavava, Eberamo ina pákwana sisabokuliye go, ivakededi sina. \p \v 62 E kina go Aisakeyana asa Bera Lakai Roi\x † \xo 24:62 \xt Abv 16:14, 25:11.\x* ikalave go, ina Negevi goi ikaaiyaka. \v 63 Lavilavi tayamo iiketoiya yoyowo goi inuwonúwana go, ikandobala kameri igitedi simamaima. \v 64 Ribeka nakae ikandobala Aisake igite imamaima. Tuwo ina kameri goi isou \v 65 Eberamo ina pakonayana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Amo ava koroto imamaima bei ivalobodeda?’ \pm ‘Amo tauyana guna tomoya’, pakoninayana kaena. \m Tuwo Ribeka ana kwama ikabi, maisina itabode go, imatakipola nakae idi sinapu nai manuna. \p \v 66 Tuwo Aisake ivalobodedi, e pakoninayana ivatétala ana kaibako. \v 67 E Aisake ina Ribeka ikabi, inave sinana vada lulubena yoyou parai sinaena goi. Moeko goi Ribeka bogina inai monena, e imatakoiye. Tuwo boi Aisake nuwona imou sinana ina kámasa pasina go, ame tutayana bogina iuyáwana. \c 25 \s1 Eberamo ina kámasa tetelina \p \v 1 E Eberamo inaimna, monena yoina Ketura. \v 2 Keturayana goi Eberamo natunao koroto ame nakae: Simrani, Yokisani, Madani, Midiyani, Isibaki be Suwaka. \v 3 Yokisaniyana natunao koroto adi taiyuwo, tayamo yoina Siba, tayamo yoina Dedani. Dedaniyana tubunao adi bodao yoidi ame nakae: Asuri, Letusi be nakae Leuma. \v 4 Midiyaniyana natunao koroto Epa, Eperi, Kanoka,\f ‡ \fr 25:4 \fk Kanoka\ft : Koroto adi taivasi Buki Kimaasabaina goi yoidi Enoki. (1) Keni natuna (Abv 4:17). (2) Yeredi natuna (Abv 5:18-24). (3) Midiyani natuna (Abv 25:4). (4) Rubeni natuna (Abv 46:9).\f* Avida be Eladaya. Ame tauna Ketura natunao be tubunao. \p \v 5 E Eberamo ina lotówana ilotowo, e konana madabokina natuna Aisake ivini. \v 6 Ego Eberamo moneyuwoinao natudiyao nakae konadi ivinidi go, ivalilivedi sina aduwanau bomatu dadavina. Geya latuwona Aisake taiyao sikaaiyaka. \p \v 7 E Eberamo yawoina ana madabokina moe tala ana badabada tayamo andedi seventipaibi (175). \v 8 Tauyana bogina ikaitomoya toina, e yawoina ikavava, namliyeta ina tamana be tubunao yaidi goi. Yawoina maanawena be nakae ina kaiyaka madabokina dedevina.\x † \xo 25:8 \xt Abv 15:15.\x* \v 9 Yawoina ikavava, tuwo natunao adi taiyuwo, moe Aisake be Isimaeli, tamadi wowona sikabi, sinave Makipela goi go, \w valiwoga tukubu\w* sinaena goi sivaliwoge. Makipelayana ikaaiyaka asa \w Mamre\w* go, bomatu dadavina goi boi Epironi ina poyapoya sinaena. Epironiyana tamana Sokara, tauyana tubuna moe Eta. \v 10 Eta tubunaoyadi yaidi goi boi poyapoya Eberamo igimone.\x † \xo 25:10 \xt Abv 23:3-16.\x* Amoko goi monena Sera ivaliwoge go, Eberamo nakae sivaliwoge. \v 11 E ina kámasa mlina, natuna Aisake Bera Lakai Roi\x † \xo 25:11 \xt Abv 16:14, 24:62.\x* goi ilokasa ikaaiyaka go, ina kaiyakayana goi kina Yaubada \w ikaipakuye\w*. \s1 Isimaeli mana bodao adi liliu \p \v 12 Ame Eberamo natuna Isimaeli mana bodao adi liliu: Sera ina pákwana Ega guma Itipita go, kina Egayana Eberamo natuna Isimaeli ivenatuni. \p \v 13 Isimaeli natunao koroto adi bíbina goi ame nakae: Botomoya yoina Nibayote. Bonauyayana koroto yoidi Kedari, Adabaeli, Mivasam, \v 14 Misama, Duma, Mase, \v 15 Kadadi, Tema, Yatura be Napisi. Bogomane yoina Kedama. \v 16 Ame taudi Isimaeli natunao yawou aiyuwo sietolovina idi bodao yaidi goi. Ame yoidiyadi moe idi bodaoyadi tamo tamo adi dala yawou aiyuwo yoidi nakae. Aiyuwoina tubudiyao idi kasa yoidi nakae. \v 17 Isimaeli yawoina ana madabokina moe tala ana badabada 137 ibabane, e yawoina ikavava namliyeta ina tamana be tubunao yaidi goi. \v 18 E tauyadi natunao be tubunao silokasa Kevila be Sura nauyayanaidi goi, moe Itipita idi túwana kikina neta kunonoina bego Asiriya. Ago Isimaeli natunao Aisake natunao sivakaleyedi. \ms1 Aisake mana bodao tetelidi \mr (Aba Vatowo 25:19—37:1) \s1 Yakobo be Iso adi bíbina tetelidi \p \v 19 E ame Eberamo natuna Aisake mana bodao tetelidi. \v 20 E tutayana Aisake ana tala poti, Ribeka inai. Ribekayana tamana yoina Betuweli guma Aram, ina kasa Padani Aram.\f ‡ \fr 25:20 \fk Padani Aram\ft : Ame asayana ikaaiyaka Mesopotémia dadavina. Mesopotemiayana moe asa gagaina toina.\f* Niuna yoina Lebani. \p \v 21 E Ribeka ikágala, tauna Aisake ikawanoi \w Yauwe\w* yaina bego natuna ivini. Tuwo Yauwe inove, e Ribekayana ikéuwama. \v 22 Ikéuwama go, gamona goi gogómana lalavi sivadidídina, tuwo Ribekayana ina nuwonúwana kana, \pm ‘Kaga unana ame isowóduwo yau yaigu?’ \m Tuwo nukotona Yauwe ilokonako; latuwona bego iyagoi. \v 23 E Yauweyana idigo kana, \b \qc ‘Gamom goi boda aiyuwo sikaaiyaka go, \qc bodayadi idi bíbina goi bei silivisi. \qc Boda tayamo bei sitogaga, \qc nakae sediyao bei sitogagasavedi. \qc Bogomane bei ietolovina botomoya yaina goi.’\x † \xo 25:23 \xt Rom 9:12.\x* \b \p \v 24 Tuwo moitamo Ribeka ina tuta ibabane, e gamona goi lalavi koroto sikaaiyaka. \v 25 Ina venatunayana goi gómana igimibíbina okayakaya go, wowona unuunu kaka, tauna sivayou Iso.\f ‡ \fr 25:25 \fk Iso\ft : Ame youyana ana yagoina moe wówana unuununa.\f* \v 26 Ego tutayana Iso isowóduwo, siyana ivámliya ibisibala tuwowona aegedugeduna iyoisi, tauna sivayou \w Yakobo\w*. E Aisake ana tala siksti (60) tutayana Ribeka natunao ivenatunidi. \p \v 27 E gogomanayadi bogina sibíbina gagaidi. Iso togivakauko; aitowo nuwona ikabi. E kina go Yakobo ituli; tauyana koroto sakuululuna nakae tuwowoonuwaina, tauna tuta liliuna yoyou parai goi ikaaiyaka. \v 28 Aisake yoguyogu woiwoi ana tokáika, tauna natuna Iso imatakoiye. E kina go Ribeka natuna Yakobo imatakoiye. \s1 Yakobo tuwowona Iso ina lovina ikabi tetelina \p \v 29 E sikaaiyaka, tuta tayamo Yakobo bini kayakayaidi ivaaipoludi go, tuwowona Iso vakauko goi ima, e loga ikámasa toina. \v 30 Siyana Yakobo igite ivaaipolu, tuwo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Loga akámasa! Tauna siyagu, am bini kayakayaidi giyaina kuvinīgu akáika.’ \m Moe pasina Iso youyuwoina moe Idom.\f ‡ \fr 25:30 \fk Idom\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae kayakayaina.\f* \v 31 Go kina Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Tatalamāpu. Mainao kom botomoya im lovina kuvinīgu namliyeta biniyadi avinim.’ \m \v 32 Isoyana idigo kana, \pm ‘Loga akámasa go! Guna lovina kaga ana dedevina neta yau akámasa?’ \m \v 33 Go Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Ame tuta Yaubada matana goi kukatōtula bei im lovina kuvinigu.’ \m Tauna Iso ikatótula idigo kana, \pm ‘Yaubada matana goi kom botomoya nakae mam lovina.’\x † \xo 25:33 \xt Ibe 12:16.\x* \fig Yakobo tuwowona Iso bini ivini|src="C019psgr.tif" size="col" ref="25:29-33" \fig* \p \v 34 Ikatótula ikavava, Yakobo \w beredi\w* be nakae bini ikabidi, tuwowona ivini. Tuwo Isoyana ikáika be inim. Ikáika ikavava, itáoya ina. \p Tauna Iso ina lovina áika goi italamapuye. Tuwo lovinayana dogoi besobeso tauyana yaina. \c 26 \s1 Aisake be Abimeleka tetelidi \p \v 1 E Bera Lakai Roi goi loga isowóduwo nakae boi Aisake tamana ana tuta. Tuwo Aisake itáoya, ina asa Garara goi da Palisiti adi tolovina Abimeleka igite ikawanoi tuta kaakupina ikaaiyaka. \v 2 E Aisakeyana ina nuwonúwana bego ina Itipita go, \w Yauwe\w* toinina isowóduwo tauyana yaina idigo kana, \pm ‘Aisake, taabu kunonōina Itipita, go sem asa bei avatulukoim, moeko goi kwaiyāka. \v 3 Go ame tuta ameko goi kusuvadavada. Yau bei avakitaum be \w akaipakuyem\w*. Moitamo. Kom be nakae tubumowo poyapoya ame madabokina bei avinimi. Boi tamam Eberamo yaina akatótula go, ame bei atotulayana akamoitamoe kom yaim.\x † \xo 26:3 \xt Abv 22:16-18.\x* \v 4 Im boda bei akisailidi, adi badabada nakae utuna yábana goi go, poyapoya ame madabokina bei avinidi. Nava boda liliudi poyapoya ame bei siyagoi im boda\f ‡ \fr 26:4 \fk Im boda\ft : Isileli tubunao niyadi goi kadi, ‘Peleleotum’ go, moe tomota idigedige. Livalayana nakona tomota tayamo idigedige o badabadaidi iidigedi go, geya imavadeta. Tauna ana yagoina aiyuwo. Ana yagoina tayamo moe im boda tayamo o tadigo kada, ‘Tubum tayamo.’ Go ana yagoina aiyuwoina moe im bodao o tadigo kada, ‘Tubumowo badabadaidi.’ Neta ana yagoina moe im boda, ame nakona Guyau Yeisu idigedige. Neta ana yagoina im bodao, moe Eberamo tubunao iidigedi. Nakona ana yagoina aiyuwo sikaaiyaka livalayana goi.\f* goi akaipakuyedi \v 5 unana Eberamo sopagu ikabikaone; guna lovina, guna vatulúkwana, guna liwola be nakae guna livala ikabikaonedi. Tauna boda liliudi bei siyagoi yau akaipakuyedi.’\x † \xo 26:5 \xt Abv 12:3, 18:18, 22:18, 28:14; Gui 3:25; Gal 3:8.\x* \p \v 6 Tuwo moitamo Aisake Garara goi ikaaiyaka. \v 7 Amoko goi koroto maniyedi sikandobala Ribeka sigite vavina gumaboina, e Aisake silumadade kadi, \pm ‘Ribeka avakavam?’ \m Aisakeyana idigo kana, \pm ‘Tauyana niugu.’\x † \xo 26:7 \xt Abv 12:13, 20:2.\x* \m Bogina kuyagoi. Tauyana imatoita bego ilatuwokoidi kana, ‘Ribeka monegu’, govila bei Ribekayana pasina sikaumate. \p \v 8 E Aisakeyana bogina tuta maanawena amoko goi ikaaiyaka, e tuta tayamo ma monena Ribeka siituyuwo. Siituyuwo go, Aisake ibisibala Ribeka wowona ikatumoyasu. Adi taiyuwokova sinuwonúwana kadi, ‘Nakona adetava.’ Kom go avatau? Abimeleka, tauyana da Palisiti adi tolovina, ina vada goi ikaaiyaka, ikandosobu igitedi. \v 9 Tuwo Aisake iduduwe ima ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Aisake, amo vavinayana moitamo monem ae? Kaga unana kupola kam, “Tauyana niugu”?’ \m Aisakeyana idigo kana, \pm ‘Unana amatoita. Guna nuwonúwana kagu, “Vavinayana pasina bei sikaumategu.” Tauna kagu, “Tauyana niugu.”’ \m \v 10 Go Abimelekayana idigo kana, \pm ‘Moe kaga kuguinuwe yaima! Neta koroto tayamo monem imasisiye, e moe goyoyana pasina kai vailai kababane!’ \p \v 11 E tuwo tauyana lovina tomota liliudi ivinidi idigo kana, \pm ‘Avatau neta koroto ame o monena ibisikone, bei ana kaumata ibabane.’ \s1 Aisake iiguyau tetelina \p \v 12 E Yauwe Aisake ikaipakuye. Amo asayana goi Aisake ibágula go, niga dibayoya ana tuta goi ina dibayoya gagaina toina ibabane. \v 13 Tauna Aisake bogina iguyau go, ina esaesa tuta liliuna ivaituwe ana kadókana iguyau gagaina. \v 14 Ina sipi, ina bulumakau be nakae ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* vevina be koroto badabadaidi sikaaiyaka, e tauna da Palisiti sigite sivakipikipiye. \v 15 Tuwo sina doeluyadi tamo tamo Aisake tamana Eberamo ina pakonayao boi siitavidi poyapoya goi sikaubodedi. \v 16 E Abimeleka ina Aisake ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Aisake, kom bogina kutogagasavema, tauna ima kasa kwalāve.’ \p \v 17 Tuwo moitamo Aisake itáoya, asayana ikalave go, ina Garara butumina goi itunagu. \v 18 Amo asayana goi boi nimatu Eberamo ina pakonayao doelu sitavidi go, tutayana ina kámasa mlina, e da Palisiti poyapoya sikabi sikaubodemneidi. Tuwo Aisake itavimneidi, e sidau. Doeluyadi ivayoudi nakae boi tamana ivaayoudi. \p \v 19 E tuta tayamo Aisake ina pakonayao doelu vau sitavi, e bwae dedevina ikaaiyaka. \v 20 Ago doeluyana pasina da Garara idi sipiyao maniyedi adi torugwautayao Aisake ina pakonayaoyadi taiyao sikaumakimaki. Torugwautayadi sidigo kadi, \pm ‘Ame kai ama bwae!’ \m Tuwo doeluyana Aisake ivayou Eseki\f ‡ \fr 26:20 \fk Eseki\ft : Ame youyana ana yagoina moe aumakimaki.\f* idi kaumakimaki pasina. \v 21 E Aisake ina pakonayaoyadi doelu aiyuwoina sitavi, e amo doeluyana pasina nakae torugwáuta sima taiyao sikaumakimaki, tauna doeluyana Aisake ivayou Sitina.\f ‡ \fr 26:21 \fk Sitina\ft : Ame youyana ana yagoina moe vakaleya o yaviya.\f* \v 22 E Aisake ina ituli ta poyapoya goi ina pakonayaoyadi doelu aitonina sitavi go, geya vatau tayaamo ima ikaumakimaki, tauna doeluyana ivayou Rakovota\f ‡ \fr 26:22 \fk Rakovota\ft : Ame youyana ana yagoina moe guna kasa.\f* go, idigo kana, \pm ‘Yauwe abatau bogina ivinida yoiyada, tauna itoboineda takaiyaka, e tasusáila.’ \s1 Yauwe ikaanasíuna Aisake goi tetelina \p \v 23 E niga amo asayana Aisake ikalave go, ina Bera Siva goi itunagu. \v 24 Amo sabamgo goi Yauwe isowóduwo Aisakeyana yaina idigo kana, \pm ‘Aisake, yau tamam Eberamo ina Yaubada. Taabu kuumatōita. Yau avakiitaum. Bei akaipakuyem be nakae guna pákwana Eberamo pasina im boda akisailidi.’ \p \v 25 Tuwo amoko goi dídiya ikaudakodako, \w aba kasala\w* imadagi. Ikaudakodako ikavava, Yauwe yaina isakululu. E amoko goi ina yoyou parai iyowo be nakae ina pakonayao ina doelu sitavi. \s1 Abimeleka be Aisake siikatótula tetelina \p \v 26 E kidi go Abimeleka ina tovaita Ausati be nakae ina tovayaviyayao adi tovakumgo yoina Pikoli asa Garara goi sima bego Aisake sigite.\x † \xo 26:26 \xt Abv 21:22.\x* \v 27 Sima go, Aisakeyana ilumadádana kana, \pm ‘Kaga latuwomi koma? Boi kokaolilivegu be nakae kovalilivegu, tauna kaga unana koma?’ \m \v 28 Kidi kadi, \pm ‘Kama unana kayagoi Yauwe ivakiitaum. Tauna Yaubada matana goi komi be kai takatōtula nakae takanasīuna. \v 29 Ame nakae: Kom kukatōtula bego taabu kuyogedegedēma nakae kai boi geya kayogedegedemta, go sem ima sinapu tuta liliuna dedevina yaim be nakae mam tuboina kavalilivemmo. E ame tutayana kayagoi Yauwe ikaipakuyem.’ \p \v 30 Tuwo Aisake itagona, tauna áika iwodugu, ivinidi sikáika sinim. Áika ikavava, simasisi. \v 31 Simasisi vanuwo itomo nobuyana giyaina goi sitáoya, e Abimeleka be Aisake Yaubada matana goi sikatótula. Sikatótula ikavava, Aisake ivaduduwedi tauyadi madi tuboina sina. \p \v 32 E amo maliyalinayana goi Aisake ina pakonayao sima silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Aisake, tayamo doelu katavi go, bwae bogina kababane!’ \m \v 33 Tuwo doeluyana ivayou Suva.\f ‡a \fr 26:33 \fk Suva\ft : Ame youyana ana yagoina moe atótula Yaubada matana goi o ainima aiyuwo.\f* Tauna ame tuta nakae, asayana yoina Bera Siva.\f ‡b \fr 26:33 \fk Bera Siva\ft : Ame youyana ana yagoina moe atótula doeluna o ainima aiyuwo doeluna.\f* \s1 Iso ina nai tetelina \p \v 34 E Iso ana tala poti ibabanedi go, Diyudeti inai. Diyudetiyana tamana yoina Beri go, tubuna Eta. Vavina aiyuwoina yoina Basemate Iso taiyao sinai. Basemateyana tamana yoina Eloni go, tubuna Eta. \v 35 Vevinayadi imedi go, idi sinapu pasina Aisake be Ribeka atedi igeda. \c 27 \s1 Yakobo tamana ikaatubau tetelina \p \v 1 E Aisake ikaaiyaka, e bogina ikaitomoya, nakae matana ikau, tuwo geya itoboineyeta igita dókana. E tuta tayamo ina botomoya Iso iduduwe idigo kana, \pm ‘Natugu, kūma!’ \pm ‘Tamagu, manakae?’ Isoyana kaena. \p \v 2 Aisakeyana idigo kana, \pm ‘Natugu, kunōve. Yau bogina akaitomoya. Guna tuta geya ayagoiyeta ava tuta bei akámasa. \v 3 Tauna im kaipíyama, im sau be im gita, kwabīdi, e kūna yoyowo goi yau guna woiwoi kuvakāuko. \v 4 Kuvakauko ikavava, kūma awoinu dedevina kuwodūgu nakae yau nuwogu ikabi, e kūme akáika. Akáika ikavava, yau nava maa yawoigu itoboinegu \w akaipakuyem\w*.’ \p \v 5 E kina go Ribeka itaaiyakeka tutayana Aisake ma natuna Iso sibobóbwara. Tutayana Isoyana itáoya ina yoyowo goi ivakauko, \v 6 e kina go Ribekayana ina natuna \w Yakobo\w* ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Natugu kunōve. Maine tamam anove tuwowom Iso ilatuwoko \v 7 idigo kana, \pi2 “Woiwoi dedevina kuvakaukōe, kūme awoinu dedevina kuwodūgu. Kuwodugu ikavava, kūme akáika, e yau nava maa yawoigu itoboinegu \w Yauwe\w* matana goi akaipakuyem.” \pmo \v 8 Tauna natugu, ame tuta kunovēgu. Kaga nakae alatuuwokoim, kom nakae kuguinūwe. \v 9 Natugu, ame tuta kūna \w goti\w* bonatuna aiyuwo dedevidi kulauīdi kumēdi, e awoinu dedevina bei aodugu nakae tamam nuwona ikabi. \v 10 Aodugu ikavava, kūna tamamyana kuvīni ikáika, e bei itoboine igimikaipakuyem namliyeta ikámasa.’ \m \v 11 Go kina Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Tauna go tuwowogu Iso wowona unuununa go, yau wowogu imomoyasu. \v 12 Nakona bei tamagu sakavaigu ibisikone, bei ikinanegu kana, \pi2 “Ame Yakobo ikatubaugu.” \pmo E tauna bei geya ikaipakuyeguta, go sem bei ikatubolategu.’ \m \v 13 Go sinanayana idigo kana, \pm ‘Natugu, neta ikatubolatem, yau atagona bego atubolatayana ima yaigu, go kom sem niyagu konōve. Ame tuta kūna gotiyadi kulauīdi kumēdi.’ \p \v 14 Tuwo moitamo itáoya ina gotiyadi ikaumatedi. Ikaumatedi ikavava, imedi sinana ivini, awoinu dedevina iwodugu nakae tamana nuwona ikabi. \v 15 Ivaipolu ikavava, isiu ina vada goi ina botomoya Iso ana kwama dedevidi ikabidi, Yakobo ivini ilosidi. \v 16 Ilosidi ikavava, goti bonatunayadi sakavaidi Ribeka ikabidi, Yakobo nimana be nukotona momooyasuna goi isikoidi. \v 17 Isikoidi ikavava, awoinuyana be \w beredi\w* bogina ikatubaayasidi natuna Yakobo ivini. Yakobo berediyana be awoinuyana ikabidi, \v 18 e ina tamana goi idigo kana, \pm ‘Tamagu.’ \pm ‘U. Go kom ava natugu?’, tamana kaena. \m \v 19 Yakoboyana ipola idigo kana, \pm ‘Tamagu, yau im botomoya Iso. Kaga nakae kulatuuwokoigu bogina nakae aguinuwe. Tauna kutusobu dōkana, kwāika. Ikavava, kwaipakuyēgu.’ \m \v 20 Go kina Aisakeyana idigo kana, \pm ‘Go natugu, manakaem mainao kuma?’ \pm ‘Unana Yauwe im Yaubada ivaitegu’, Yakobo kaena. \m \v 21 Tuwo Aisakeyana idigo kana, \pm ‘Natugu, kūma kikigu goi abisikonem, e bei ayagoim nakona kom moitamo natugu Iso gea geya.’ \m \v 22 E tuwo Yakoboyana ibala ina tamana Aisake kikina goi go, tamanayana ibisibala Yakobo ibisikone, idigo kana, \pm ‘Niyam Yakobo niyana nakae go, nimam Iso nimana nakae.’ \p \v 23 E amoko goi Aisake natuna Yakobo geya ikinaneyeta unana nimana ma unuununa Iso nimana nakae. Tauna geya ikinaneyeta. Tuwo latuwona bego ikaipakuye go, nava inanayuwo, \v 24 tuwo idigo kana, \pm ‘Kom moitamo natugu Iso?’ \pm ‘U, nakae’, Yakobo kaena. \m \v 25 Tuwo Aisakeyana idigo kana, \pm ‘Natugu, woiwoi bogina kuvaaipolu kūme bei akáika, gobe akaipakuyem.’ \p Tuwo moitamo Aisake ivini ikáika nakae \w oine\w* ivini inim. \v 26 Ikavava, Aisake idigo kana, \pm ‘Natugu, kūma kuyowoiīgu.’ \m \v 27 Tuwo Yakobo ina tamana iyowoi go, Yakobo ana kwama mainina Aisake inove, e idigo kana, \pm ‘Aa natugu mainina nakae yoyowo mainina; yoyowoyana Yauwe ikaipakuye.’\x † \xo 27:27 \xt Ibe 11:20.\x* \m Tuwo ikaipakuye idigo kana, \b \qc \v 28 ‘Yaubada ina nuwonúwana goi númla sigugumina \qc im poyapoya bei ivakaanapoive \qc be nakae im tánuwo goi oine be awoinu siiloboina. \qc \v 29 Aiyuwoina Yaubada ina nuwonúwana goi \qc boda liliudi kom im \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* \qc bei sivaatugúyala yaim \qc be nakae osemowo liliudi sobuyekoim \qc bei kuloviinaedi. \qc Avatauwa neta sikatubolatem, \qc Yaubada nakae bei ikatubolatedi. \qc Go sem avatauwa neta sikaipakuyem, \qc Yaubada nakae bei ikaipakuyedi.’\x † \xo 27:29 \xt Abv 12:3.\x* \b \p \v 30 E Aisake ina kaipakuyana ikavava, Yakobo itáoya, tamana ikalave ina go, kina Iso ina vakauko goi isowóduwo ima. \v 31 Ima, e nakae awoinu dedevina iwodugu. Iwodugu ikavava, isiu ina tamana ivini idigo kana, \pm ‘Tamagu, kutusobu dōkana go, ame anina bogina avaipolu kwáika gobe kwaipakuyēgu.’ \m \v 32 Go kina Aisakeyana nukotona iwówana, idigo kana, \pm ‘Go kom vatau?’ \pm ‘Yau Iso, im botomoya’, Isoyana kaena. \m \v 33 Tuwo Aisakeyana wowona itátava gagaina toina, e idigo kana, \pm ‘Go maine vatau ima? Tauyana awoinu dedevina iwodugu ime ivinigu akáika. Makaitaga akáika ikavava, e kom kuma. Go tauyana bogina akaipakuye, tauna aipakuyana ikaiyako vata yaina, geya itoboineguta \w akuliuye\w*.’ \p \v 34 E tutayana kina Isoyana tamana ina livala inove, mana táiya ipodeda gagaina idigo kana, \pm ‘Oiyoi, tamagu! Yau nakae kwaipakuyēgu!’ \fig Iso mana táiya ikawanoi tamana yaina ina kaipaku manuna|src="CO00684B.TIF" size="col" ref="27:34" \fig* \m \v 35 Go kina tamana kana, \pm ‘Geya. Am gómana mana pola ima am kaipaku bogina isonane.’ \m \v 36 Tuwo Isoyana idigo kana, \pm ‘Tauyana sivayoudoko Yakobo ae?\x † \xo 27:36 \xt Abv 25:29-34.\x* Bogina sivayuwo ikatubaukoigu. Boi guna tapavívila goi tauyana ivaobugu, e tauna tauyana imalabotomoya mana lovina go, ame tuta guna kaipaku isonane.’ \m Tuwaina kana, \pm ‘Go tamagu, manakae? Itoboinem yau nakae kwaipakuyegu gea geya?’ \m \v 37 Go kina Aisakeyana idigo kana, \pm ‘Kunōve! Guna kaipaku goi tauyana kom osemowo taiyao bei ilovinaemi nakae komi ina pakonayao. Ina oine nakae ina kawoinu bei siiloboina. Tauna natugu, geya tayaamo aipaku dedevina ikaaiyaka bei kom avinim.’ \m \v 38 Go kina Isoyana idigo kana, \pm ‘Go manakae? Sivatayamo tauna itoboinem kwaipaku ae? Tamagu! Yau nakae kwaipakuyēgu!’ \m Tuwo Iso itáiya gagaina.\x † \xo 27:38 \xt Ibe 12:17.\x* \p \v 39 E tamana Aisake idigo kana, \b \qc ‘Im kaiyaka poyapoya goi númla sigugumina im poyapoya \qc Yaubada bei geya ivakanapoiveyeta. \qc Im tánuwo goi oine be awoinu bei geya siloboineta.\x † \xo 27:39 \xt Ibe 11:20.\x* \qc \v 40 Im kaiyaka manuna bei kuvalauláuwo \qc be kuvaináwana. \qc Kom bei am gómana ina pákwana. \qc Niga go ina lovina bei kwapipilave, \qc e geya tuwaina ilovinaem.’\x † \xo 27:40 \xt Abv 36:8; 2To 8:20.\x* \s1 Yakobo isiya ina doiyana Lebani goi tetelina \p \v 41 E tuwo Iso gamona igoyo unana tamana ina kaipaku ana gómana Yakobo ivini go, kina geya, tauna Yakoboyana ikaolilive. Inuwonúwana kana, \pm ‘Tamagu ina kámasa mlina go, táiya ana tuta ikavava, tauyana bei akaumate.’ \p \v 42 Ago Ribeka vala inove bego Iso latuwona Yakobo ikaumate. Tuwo ina bogomane Yakobo iduduwe ima idigo kana, \pm ‘Natugu, kunōve. Iso toinina ikipaiwole ame nakae: Iyupuyupu bego im goyo ikatumapu, e ikaumatem. \v 43 Tauna natugu, niyagu kunōve. Ame tutayana kutāoya, woilīm kusīya kūna Karani goi, e niugu Lebani yaina goi kwaiyāka. \v 44 Amoko goi tuta giyaina kwaiyāka, nakae ana kadókana tuwowom ina egamogamogu ikavava. \v 45 Tutayana ina egamogamoguyana ikavava be nakae im guinuwa ame inuwotao, e livala bei aetune iwo yaim bego kom itoboinem kwaluvila. Moe nakae kuguinūwe, govila bei ameko goi kwaiyaka, Iso ikaumatem go, tomota bei Iso ina guinuwa pasina sikaumate. Geya latuwogu natugowo ami taiyuwokova kokámasa maliyalina tayamo sinaena.’ \p \v 46 E Ribeka ina monena Aisake ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Amo Eta tubunao vevina adi taiyuwo Iso iinaidi bogina ogu ikai taiyao kakaiyaka. Neta Yakobo nakae Eta tubuna vavina tayamo inai, e dedevina yaigu neta akámasa.’ \c 28 \p \v 1 Tuwo livalayana Aisake inove, \w Yakobo\w* iduduwe ima, \w ikaipakuye\w*. Ikaipakuye ikavava, idigo kana, \pm ‘Natugu, taabu Kenani vavinaina kunaināi. \v 2 Go sem kūna asa Padani Aram. Amoko goi kūna sinam tamana Betuweli ina vada goi. Vavina tayamo doiyam Lebani natunao yaidi goi kukābi kunāi. \v 3 Yaubada \w Tokalika\w* im nai bei ikaipakuye, e bei ina guinuwa goi kususáila, tubumowo badabadaaidi. Tauna kom boda badabadaidi tubudi. \v 4 Aiyuwoina ina kaipaku Eberamo yaina bei ivadamane iwo kom ma tubumowo yaimi,\x †a \xo 28:4 \xt Abv 12:1-3.\x* e nava ame poyapoyayana goi kueeogaoga bei kokabi imi kaba lovina. Ame poyapoyayana boi Yaubada ikatotule Eberamo yaina bego tubunao ivinidi.’\x †b \xo 28:4 \xt Abv 15:8, 17:4-8.\x* \p \v 5 Aisake ibóbwara ikavava, Yakobo ietune ina Padani Aram. Padani Aramyana moe Yakobo be Iso doiyadi Lebani ina kasa; Lebaniyana tamana Betuweli guma Aram. \p \v 6 E Iso livala inove bego tutayana tamana Aisake Yakobo ikaipakuye, isanabode kana, ‘Taabu Kenani vavinaina kunaināi’ go, ivaduduwe ietune ina Padani Aram bego vavina tayamo inai. \v 7 Aiyuwoina inove bego Yakobo tamadi be sinadi sopadi bogina ikabikaone, tauna bogina ina Padani Aram. \v 8 E moeko goi bogina iyagoi boi Kenani vevinaidi inaidi, tamana Aisake ikataedi. \v 9 Tuwo Iso latuwona vavina tayamo tuwaina inai, e ina tamana siyana Isimaeli igite bei tauyana natuna yoina Malate inai. Malateyana siyana Navayota. Moeko goi Iso ivakeyauwo, Malateyana moe monena aitonina. \s1 Yakobo ina kanamimi tetelina \p \v 10 E Yakobo itáoya, asa Bera Siva ikalave go, iketoiya ina asa Karani. \v 11 Inonoina go, ima tayamo asa ibabane, e amoko goi ikanaliya. Bogina kuyagoi. Níyala bogina isaliu. E mainao asayana goi dídiya tayamo ikabi, iyato ilogédava, e amoko goi imasisi. \v 12 Go ina masisiyana goi ikanamimi. Ina kanamimiyana ame nakae: Aitámana tayamo igite poyapoya goi iitáoya go, sipona ituko ina yábana. Go Yaubada ina \w aneroseyao\w* situkotuko nakae sisousou.\x † \xo 28:12 \xt Iyo 1:51.\x* \fig Yakobo ina kanamimi anerose manudi|src="C020psgr.tif" size="col" ref="28:12-13" \fig* \v 13 Aitamanayana kikina\f ‡ \fr 28:13 \fk Aitamanayana kikina\ft : Isileli tubunao niyadi goi ame geya imavadeta. Itoboineda takaigavile mae nakae go, aiyuwoina itoboineda kada, ‘Aitamanayana sipona diligaemaina.’\f* \w Yauwe\w* itatáoya idigo kana, \pm ‘Yau Yauwe, tubum Eberamo be tamam Aisake idi Yaubada. Moe poyapoyayana goi kuumasisi, kom mam bodao bei avinimi.\x † \xo 28:13 \xt Abv 13:14-15.\x* \v 14 Im boda adi badabada bei ivakaigaga!\x †a \xo 28:14 \xt Abv 12:3, 15:5, 22:17.\x* Tuwo im bodayana bei poyapoya ame madabokina situgidagidali, tauna sina bomatu dadavina, youya dadavina, koiboga dadavina be nakae yawéyana dadavina. Boda liliudi poyapoya goi bei siyagoi kom be im boda\f ‡ \fr 28:14 \fk Im boda\ft : Isileli tubunao niyadi goi kadi, ‘Peleleotum’ go, moe tomota idigedige. Livalayana nakona tomota tayamo idigedige o badabadaidi iidigedi go, geya imavadeta. Tauna ana yagoina aiyuwo. Ana yagoina tayamo moe im boda tayamo o tadigo kada, ‘Tubum tayamo.’ Go ana yagoina aiyuwoina moe im bodao o tadigo kada, ‘Tubumowo badabadaidi.’ Neta ana yagoina moe im boda, ame nakona Guyau Yeisu idigedige. Neta ana yagoina im bodao, moe Eberamo tubunao iidigedi. Nakona ana yagoina aiyuwo sikaaiyaka livalayana goi.\f* pasidi akaipakuyedi.\x †b \xo 28:14 \xt Abv 12:3, 18:18, 22:18, 26:4; Gal 3:8.\x* \v 15 Kunōve. Yau avakiitaum, tuwo nako goi kuna Yau bei avabodebodem gobe akaluvilemneim amem poyapoya ame goi. Moitamo. Geya akalavemta. Bei avakiitaum ana kadókana aguinuwe nakae bogina akatotule yaim.’ \p \v 16 E Yakobo masisi goi itáoya go, inuwonúwana kana, \pm ‘Moitamo Yauwe ameni asa ame goi go, mainao geya ayagoiyeta.’ \m \v 17 Go tauyana atena iyova gagaina toina, idigo kana, \pm ‘Iyaa! Ame poyapoyayana moitamo aba kateyova gagaina toina! Ame moitamo Yaubada ina vada; nakona yábana ana kaba siu!’ \p \v 18 Tuwo vanuwo itomo nobuyana giyaina goi Yakobo itáoya go, didiyayana iloogedoi ikabi, ivatáoe. Didiyayana aba kinana bego poyapoya amo kimaasabaina Yaubada umana. Ivatáoe ikavava, didiyayana ikimasabe Yaubada umana ame nakae: Didiyayana goi \w oribe\w* putumina isiwoi. \v 19 Ikavava, asayana boi yoina Lusi go, ivayou \w Beteli\w*. \v 20 E Yakobo ikatótula Yauwe yaina idigo kana, \pm ‘Yaubada, neta moitamo kom kuvakiitaugu be guna ketoiya goi kuvabodeebodegu, neta avagu be guna kwama kuvinigu \v 21 ana kadókana akaluvila ana tamagu yaina magu dedevina, e Yauwe kom bei avayokoim yau guna Yaubada. \v 22 E ame didiyayana bogina aavatáoe bei akimasabe, moe Yaubada im vada, bei ameko goi kai tomota kasakululu yaim. Kaga liliuna kuuvinigu bei akaiguyauye aiguyau ana badabada yawou, e tayamo avinim.’ \c 29 \s1 Yakobo ina Padani Aram goi // Reitiyeli ivaalobode tetelina \p \v 1 Tuwo \w Yakobo\w* ibóbwara ikavava, itáoya, e aiyuwoina iketoiya. Iketoiya ima isowóduwo boda bomatu dadavina idi kasa goi. \v 2 Go ikandobala náuna moteoina goi doelu igite. Doeluyana kikina goi sipi yauwo aito sikaaiyaka madi tomatakavatayao. Bogina kuyagoi. Doeluyana moe sipi adi bwae. E doeluyana tobuna aubodaina moe gurewa gagaina. \v 3 Neta sipi madabokidi bogina silamgogoidi doeluyana goi, e adi tomatakavatayao sima gurewayana siliu sikaibale masigava goi siyato go, sipi sivanimdi. Sipi sinim ikavava, e gurewayana sikabi, tobuna sikaubodemnei. \p \v 4 E tuwo Yakobo ibala ina tomatakavatayadi ilumadadedi idigo kana, \pm ‘Segowo, komi nako korotoimi?’ \pm ‘Kai Karani korotoima’, tauyadi kaedi. \m \v 5 Yakobo idigo kana, \pm ‘Go Nakori tubuna Lebani kooyagoi o geya?’ \pm ‘U, kaayagoi’, tauyadi kaedi. \m \v 6 Tuwo Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Manakae? Tauyana dedevina gea geya?’ \pm ‘U, dedevina. Kudobāla natuna Reitiyeli goamo. Tamana Lebani ina sipi imemedi’, tauyadi kaedi. \m \v 7 E Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Kaga unana sipi komedi? Ame dine, níyala ivakaigaga go! Ame geya idi tuta kolamgogoidi sabamgo manuna. Tuwo kovanīmdi baige kokaluvilemnēidi konavēdi limou sikáika.’ \pm \v 8 ‘Geya. Nava kaatuyáwata ana kadókana sipi madabokidi kalamgogoidi, namliyeta baige gurewa kaliu kakaibale, e sipi kavanimdi’, tauyadi kaedi. \p \v 9 E nava sibobóbwara, Reitiyeli isowóduwo ima tamana ina sipi imedi. Bogina kuyagoi. Tauyana sipi ana tomatakavata. \v 10 E tutayana Yakobo ikandobala Reitiyeliyana igite doiyana ina sipi imemedi, Yakobo anetava go, gurewa iliu ikaibale, sipiyadi ivanimdi. \v 11 Ivanimdi ikavava, ibala ina Reitiyeli iyowoi go, mana uyáwana itáiya. \v 12 E idigo kana, \pm ‘Yau Yakobo, tamam osiyana, Ribeka natuna.’ \m Tuwo livalayana Reitiyeli inove, ilokoina ina tamana ilatuwoko. \v 13 E tutayana Lebani vala inove bego doiyana Yakobo ima, e ilokoina ina ivalobode. Ivalobode, ivayavau nakae iyowoi. Ikavava, ime ina vada goi. Amoko goi Yakobo ivatétala, ana kaibako ivateteli. \v 14 Tuwo Lebaniyana idigo kana, \pm ‘Moitamo, kita boda tayamo, ikaikaida tayamo.’ \m Tuwo tukówana tayamo goi Yakobo doiyana taiyao sikaaiyaka. \s1 Yakobo Reya be Reitiyeli iinaidi tetelina \p \v 15 Sikaiyaka aaa, tuta tayamo Lebani doiyana ilatuwoko, idigo kana, \pm ‘Moitamo kom osiyagu, tauna neta kom kupaisewa yau manugu, latuwogu aemaisim. Kulatuwokoigu aivina goi aemaisim?’ \m \v 16 Ego Lebani natunao vevina adi taiyuwo sikaaiyaka, botomoya yoina Reya, e bogomane yoina Reitiyeli. \v 17 Reyayana vavina kubuunuwaina\f ‡ \fr 29:17 \fk Kubuunuwaina\ft : Isileli tubunao niyadi goi kadi, ‘Reya matana kubuunuwaidi.’ Ame nakona livalakaibala bego tauyana kubuunuwaina. Tomota Reya matana sigitedi siyagoi ina sinapu tauna kubuunuwaina.\f* go, ana gómana Reitiyeli vavina gumaboina toina. \v 18 E Yakobo Reitiyeli igite nuwona ikabi toina, tauna Lebani ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Bei apaaisewa tala ainima aiyuwo goi go, kom am bogomane Reitiyeli kutagone anai.’ \m \v 19 E Lebaniyana idigo kana, \pm ‘Dedevina. Bei avinim, govila ituli ta koroto ima ikabi inai. Tuwo yaigu goi kwaiyāka kupaaisēwa gobe avinim.’ \m \v 20 Tuwo moitamo tala ainima aiyuwo goi ipaaisewa bego Reitiyeli ikabi inai go, ina \w matakoi\w* Reitiyeli yaina pasina ina nuwonúwana paisewayana moe tuta giyaina. \p \v 21 Sikaaiyaka, sikaaiyaka, tala ainima aiyuwoyadi sikavava, e Yakobo doiyana Lebani ilatuwoko, idigo kana, \pm ‘Natum kuvinīgu monegu bei taiyao katuyuwo. Guna tuta bogina alukavave.’ \p \v 22 Tuwo Lebani idi nai aikanina gagaina iwodugu go, toni kasa liliudi iduduwedi sima taiyao sikáika. \v 23 Sikáika ikavava, vanuwo bogina isabamgo, Lebani natuna Reya ikabi inave Yakobo yaina goi bego taiyao simasisi, e moe bogina bei sinai. Kina go Yakobo ina nuwonúwana kana, ‘Reitiyeli bogina anai.’ Go Reitiyeli geya, go sem Reya taiyao simasisi, sinai!\f ‡ \fr 29:23 \fk Sinai\ft : Isileli tubunao idi sinapu nai manuna ame nakae. Tonai vavina maisina ivamou go, imatakipola. Tamana ivakede ina tonai koroto ina yoyou parai. Tauna Yakobo geya iyagoiyeta ava vavina ikabi unana vavinayana maisina ivamou be nakae vanuwo bogina ikamamaníwana.\f* \v 24 Ego Lebani ina \w pákwana\w* vavina yoina Silipa ikabi, Reya ivini bego kina ina pákwana. \v 25 E Yakobo ma monena simasisi vanuwo itomo, Yakobo itáoya ikandobala Reitiyeli geya, go sem Reya igitebabane. Tuwo ina doiyana Lebani ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Ame kaga kuguinuwe yau yaigu? Manakae? Yau im paisewa apaisewe Reitiyeli manuna gea geya? Moitamo Reitiyeli manuna ae? Go kom kaga unana kwatubaugu?’ \m \v 26 Go kina Lebaniyana idigo kana, \pm ‘Moe geya kai ima sinapu geya. Geya itoboineyeta bogomane igiminai. \v 27 Go tuwo, om inuwa. Nai aikanina ame tauyana manuna taguinūwe wiki ame goi. Ikavava, bogomane avinim kunai go, kom tala ainima aiyuwo tuwaina kupaaisēwa manugu.’ \p \v 28 Tuwo moitamo nakae Yakobo itagona. E aikayana silukavave, Lebani natuna Reitiyeli ikabi, Yakobo ivini monena. \v 29 Ego Lebani ina pákwana yoina Bila ikabi, Reitiyeli ivini ina pákwana. \v 30 Tuwo Yakobo Reitiyeli taiyao simasisi sinai. E Reitiyeli imatakoiye gagaina namliyeta Reya. Tala ainima aiyuwo tuwaina ipaaisewa Lebani manuna. \s1 Yakobo natunao adi bíbina tetelina \p \v 31 E tuwo sikaaiyaka, \w Yauwe\w* ikandosobu Reya igite ana matakoi giyaina, tuwo ina guinuwa goi Reya itoboine ikéuwama, go sem Reitiyeli ikágala. \v 32 Tuwo moitamo Reya ikéuwama ivenátuna, natuna koroto. Tuwo idigo kana, \pm ‘Yauwe guna kaiyakomou bogina igite. Nakona ame tutayana monegu bei imatakoiyegu.’ \m Moe pasina tauna natuna ivayou Rubeni.\f ‡ \fr 29:32 \fk Rubeni\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae Yauwe guna kaiyakomou igite. Ana yagoina moe kugite, gómana koroto.\f* \p \v 33 Aiyuwoina ikéuwama, ivenátuna, natuna koroto, kana, \pm ‘Yauwe itagona aavenátuna unana inove bego Yakobo geya imatakoiyeguta.’ \m Tuwo natuna ivayou Simion.\f ‡ \fr 29:33 \fk Simion\ft : Ame youyana ana yagoina moe totaiyakeka.\f* \p \v 34 Sivatonina ikéuwama ivenátuna, natuna koroto, kana, \pm ‘Nakona ame tutayana monegu bei ilokategu. Natunao adi taito bogina avini.’ \m Tuwo natuna ivayou Livai.\f ‡ \fr 29:34 \fk Livai\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae ituyuwegu.\f* \p \v 35 Sivavasina ikeuwamako ivenátuna, natuna koroto, kana, \pm ‘Ame tutayana Yauwe ayapaliye.’ \m Tuwo natuna ivayou Yuda.\f ‡ \fr 29:35 \fk Yuda\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae yapali.\f* Go Reyayana ivenatunaupa. \c 30 \p \v 1 E Reitiyeli tuwowona igite bogina ivenátuna, natunao adi badabada adi taivasi go, kina geya tayaamo ivenatuni \w Yakobo\w* manuna. Tauna tuwowona ivakipikipiye. Tuwo Yakobo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Yakobo, gogómana kuvinīgu go, neta geya, bei akámasa!’ \m \v 2 Tuwo Yakobo gamona igoyo ibolagu, idigo kana, \pm ‘Manakae? Yau Yaubada nakae? Moe Yaubada ina guinuwa goi kom kukágala, yau geya!’ \m \v 3 E kina Reitiyeli idigo kana, \pm ‘Gwa, guna \w pákwana\w* Bila kwābi, taiyao komasīsi, e ikéuwama, ivenátuna yau manugu. E ina venatunayana goi yau nakae bei ma natugu.’ \p \v 4 Tuwo moitamo Reitiyeli ina pakonayana Bila ikabi, Yakobo \w ivamonene|lemma="Vamonene"\w*. Moe monena aiyuwoina nakae go, taiyao simasisi, e ikéuwama. \v 5 Ikéuwama, ivenátuna, moe Yakobo natuna koroto ivenatuni. \v 6 E Reitiyeli idigo kana, \pm ‘Yaubada itakinoigu yau todedevigu. Guna kawanoi inove, e natugu koroto ivinigu.’ \m Moe pasina natuna ivayou Dani.\f ‡ \fr 30:6 \fk Dani\ft : Ame youyana ana yagoina moe itakínona.\f* \p \v 7 Niga aiyuwoina simasisi, e Bila ikéuwama. Ikéuwama, ivenátuna, moe Yakobo natuna koroto aiyuwoina ivenatuni. \v 8 E Reitiyeli idigo kana, \pm ‘Yau tuwowogu taiyao bogina kapoikíkina Yaubada ina uyáwana manuna go, yau atogaga.’ \m Tuwo natuna ivayou Napatali.\f ‡ \fr 30:8 \fk Napatali\ft : Ame youyana ana yagoina moe guna poikíkina.\f* \p \v 9 E kina Reya iyagoi bogina ivenatunaupa, tuwo ina pákwana vavina Silipa ikabi, Yakobo ivamonene, e tauyana monena aiyuwoina nakae. \v 10 Ivamonene, taiyao simasisi, Silipa nakae ikéuwama. Ikéuwama, ivenátuna, moe Yakobo natuna koroto ivenatuni. \v 11 Tuwo kina Reyayana mana uyáwana idigo kana, \pm ‘Guna dedevina bogina ababane!’ \m Tuwo natuna ivayou Gadai.\f ‡ \fr 30:11 \fk Gadai\ft : Ame youyana ana yagoina moe ana dedevina.\f* \p \v 12 Reya ina pakonayana aiyuwoina ikéuwama, e ivenátuna, moe Yakobo natuna koroto ivenatuni. \v 13 Tuwo Reyayana idigo kana, \pm ‘Nakona vevina liliudi bei sivayokoigu uyaaonigu. Tauna auyáwana gagaina!’ \m Tuwo natuna ivayou Aseri.\f ‡ \fr 30:13 \fk Aseri\ft : Ame youyana ana yagoina moe uyáwana.\f* \p \v 14 Sikaiyaka, sikaiyaka, \w witi\w* ana dibayoya ana tuta Rubeni ina tánuwo goi go, náuna mandareki\f ‡ \fr 30:14 \fk Mandareki\ft : Isileli tubunao sinuwonúwana neta vevina sikágala, e mandareki keuwoina sikani, itoboinedi sikéuwama.\f* ibabane bogina ikéuwo, tuwo keuwoina maniyedi iguwedi. Iguwedi ikavava, imedi sinana Reya ivini. Ago Reitiyeli keuwoinayadi igitedi, inuwonúwana kana, ‘Neta akanidi, bei akéuwama.’ Tuwo idigo kana, \pm ‘Tuwowogu, natum ana mandareki keuwoina maniyedi kuvinīgu akáika.’ \m \v 15 Go kina Reyayana ivagágala, idigo kana, \pm ‘Kom manakae? Moe igoyo boi monegu kuneboigu. Go manakae? Ame tutayana latuwom natugu ana mandareki keuwoina nakae kuneboigu ae? Geya!’ \m Tuwo Reitiyeliyana idigo kana, \pm ‘Neta keuwoinayadi kuvinigu, atagona sabamgo ame goi Yakobo kom taiyao komasisi.’ \m \v 16 Tuwo moitamo lavilavi goi Yakobo tánuwo goi ima go, Reya ina ivalobode, ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Monegu, sabamgo ame goi itoboine yau taiyao tamasisi. Natugu ana mandareki keuwoina goi agimonem.’ \m Tuwo sabamgo amo goi taiyao simasisi. \v 17 E Reya ina kawanoi Yaubada bogina inove, tuwo ina guinuwa goi Reya itoboine ikeuwamamna. Ikéuwama, ivenátuna moe Yakobo natuna koroto ainimaina ivenatuni. \v 18 Ago Reyayana idigo kana, \pm ‘Guna pákwana monegu avini bego monena nakae, tauna ame guna vaiwówana Yaubada ivinigu.’ \m Tuwo natuna ivayou Isakara.\f ‡ \fr 30:18 \fk Isakara\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae vaiwówana.\f* \p \v 19 E Reya aiyuwoina ivenátuna, moe Yakobo natuna koroto ainima tayamoina ivenatuni. \v 20 E Reyayana idigo kana, \pm ‘Yaubada yabobona dedevina toina bogina ivinigu. Nakona ame tutayana Yakobo bei iwowoinegu unana natunao ainima tayamo bogina avenatunidi.’ \m Tuwo natuna ivayou Sebuloni.\f ‡ \fr 30:20 \fk Sebuloni\ft : Ame youyana ana yagoina moe taimámina.\f* \p \v 21 Niga go ivenátuna, natuna vavina, e ivayou Daina. \p \v 22 E amo tutayana Yaubada Reitiyeli inuwaisi nakae ina kawanoi inove, tuwo ina guinuwa goi Reitiyeli ina kágala ikavava. \v 23 Tuwo Yakobo taiyao simasisi, e ikéuwama. Ikéuwama, ivenátuna, natuna koroto, e idigo kana, \pm ‘Guna omayamaya Yaubada bogina ikabi, inave.’ \m \v 24 Kana, \pm ‘Guna kawanoi bego \w Yauwe\w* natugu aiyuwoina ivinigu.’ \m Tuwo natuna ivayou Iyosepa.\f ‡ \fr 30:24 \fk Iyosepa\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae aiyuwoina ivinigu.\f* \s1 Yakobo doiyana Lebani ikaatubau tetelina \p \v 25-26 E Iyosepa ana bíbina mlina, Yakobo ina doiyana Lebani ilatuwoko, idigo kana, \pm ‘Doiyagu, monegowo be natugowo kuvinīgu bei kana guna kasa. Guna paisewa tauyadi manudi bogina ikavava. Kom bogina kuyagoi guna paisewayana madabokina dedevina yaim. Ame tutayana kutagōna monegowo be natugowo akabidi, kana guna kasa.’ \m \v 27 Go kina Lebaniyana idigo kana, \pm ‘Doiyagu, neta kusoosalegu, e kwaiyāka yau taiyao. Bogina kuyagoi, guna kokósala goi ayagoi kom pasim Yauwe \w ikaipakuyegu\w*. \v 28 Tuwo kwaiyāka ameko be kupaaisēwa manugu. Am maisa kulatuwokōigu bei aemaisim.’ \m \v 29 Go kina Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Kom kuyagoi magu salau apaaisewa manum nakae guna matakavata goi im sipi sisusáila badabadaidi. \v 30 Kunuwaisi, boi mainao ama kom im sipi geya sibadebadeta go, ame bogina sisusáila gagaina. E kaga aguinuwe im sipiyadi manudi, e guinuwayadi pasidi Yauwe ikaipakuyem. Go manakae? Ava tuta goi bei kutagonegu bego apaisewa yau guna bodao manudi?’ \m \v 31 Tuwo kina Lebaniyana idigo kana, \pm ‘Kaga latuwom avinim?’ \m E Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Geya tayaamo kaga latuwogu kuvinigu, go sem neta dogoi tayamo bei alatuwokoim kuguinuwe, bei akaaiyaka im sipi amatakavatedi. \v 32 Dogoiyana ame nakae: Ame bei im yoguyoguyao akiwotaidi gúguna aiyuwo. Gúguna tayamo sipi be \w goti\w* wowodi kaupolapolaidi be nakae \w lami\w* wowodi kalaakovidi kaka. Go gúguna tayamo sipi wowodi poowoudi kaka be nakae goti wowodi kalaakovidi kaka. E niga tutayana sivenátuna, ava yoguyoguva wowodi kaupolapolaidi, e moe yau guna yoguyoguyao.\f ‡ \fr 30:32 \ft Isileli tubunao sinuwonúwana sipi dedevidi neta wowodi poowoudi kaka go, goti dedevidi neta wowodi kalaakovidi kaka. Ago neta wowodi kaupolapolaidi moe tupwana dedevina.\f* \v 33 Nava bei itoboinem guna yoguyoguyao kugitedi, e bei kuyagoi yau guna guinuwa yaim moe akibobosidoko gea geya. Neta guna yoguyoguyao yaidi lami tayamo o goti tayamo kubabane wowona poowouna kaka, bei kuyagoi yoguyoguyana avainao kom yaim.’ \m \v 34 Lebaniyana kana, \pm ‘Dedevina! Kaga liliuna kuudigedi bei taguinuwedi.’ \p \v 35 Go amo maliyalinayana goi Lebani doiyana Yakobo geya inumiseyeta, tauna ame nakae iguinuwe: Tauyana ina gotiyao bolamo wowodi neta sabasabaidi o kaupolapolaidi be ina gotiyao bovavina liliudi neta wowodi sabasabaidi o kaupolapolaidi go, poowoudi be nakae ina lamiyao kalaakovidi ikabidi, natunao ivinidi simatakavatedi. \v 36 E ilatuwokoidi sikabidi maliyalina aito nakae sinavedi. Go Lebani ina sipiyao wowodi poowoudi kaka be ina gotiyao wowodi kalaakovidi kaka Yakobo imatakavatedi. \p \v 37 E sipiyadi be gotiyadi Yakobo igitedi, bogina iyagoi. Tauna itáoya ina alova aito\f ‡ \fr 30:37 \fk Alova aito\ft : Ame alovayadi ana dimdim yoidi poplar, almond be plane. Go alovayadi adi kaigigita nakae kobuluwo, taniya be vivi.\f* laonidi badabadaidi italaidi. Italaidi, imedi iseselitaotaoidi. Ina sesalayana ame nakae: Sakava maniyena iseselidi go, maniyena geya. Tauna alovayadi sabasabaidi. \v 38 Iseselidi ikavava, laonidiyadi ikabidi, yoguyogu idi kaba nim goi ivataoedi. Ego tutayana yoguyoguyadi sima bwae sinim, siiváunuwo.\f ‡ \fr 30:38 \fk Siiváunuwo\ft : Ame ana yagoina moe yoguyoguyadi sivadimémala.\f* \v 39 Tuwo nakae iguuinuwe. Yoguyoguyadi sima bwae goi, e laonidiyadi sigitedi sikatonoidi, e siváunuwo. Niga sivenátuna natudiyao wowodi kaupolapolaidi o sabasabaidi. \p \v 40 E tutayana sivenátuna, natudiyao ikiwotaidi gúguna ituli. Ego yoguyogu gagaidi ikabidi, imedi yoguyogu kaupolapolaidi matadi goi sikaaiyaka. Tutayana siváunuwo yoguyogu kaupolapolaidi kaka sigitedi sikatonoidi, e bei sivenátuna, natudiyao kaupolapolaidi. E tauna ame nakae kenaoyana goi Yakobo ina yoguyoguyao ivaituwedi sibadabada go, Lebani geya. \v 41 E ava yoguyoguva neta bobíbina siváunuwo, e laonidiyadi Yakobo ivataoedi idi kaba nim goi bego sigitedi sikatonoidi. \v 42 Go ava yoguyoguva neta bagabagaidi siváunuwo, e laonidiyadi geya ivataoedita. Tauna Lebani ina yoguyoguyao bagabagaidi go, Yakobo ina yoguyoguyao bobíbina. \p \v 43 Moe nakae tauna Yakobo iguyau gagaina. Ina sipiyao be nakae ina gotiyao badabadaaidi. Aiyuwoina ina pakonayao koroto be vevina be nakae ina \w kameriyao\w* be ina \w ase\w* badabadaaidi. \c 31 \s1 Yakobo mana bodao sisiyasiya tetelina \p \v 1 E \w Yakobo\w* vala inove bego Lebani natunao koroto sikúluwo sidigo kadi, \pm ‘Tamada konana madabokidi Yakobo isonanedi. Yakobo ina esaesa madabokina moe tamada ina esaesa isonane.’ \m \v 2 Aiyuwoina Yakobo igite Lebani maisina, e bogina iyagoi Lebaniyana ina sinapu ituli. Boi Yakobo ikabivekovekoe go, ame tutayana geya. \p \v 3 E \w Yauwe\w* Yakobo ilatuwoko, idigo kana, \pm ‘Yakobo, kwaluvīla kūna tamam be nakae osemowo idi kasa goi. Yau bei avakitaum.’ \p \v 4 E tuwo Yakobo yoguyogu imatakaavatedi, e livala ietune ina Reitiyeli be Reya yaidi idigo kana, \pm ‘Ame tutayana yoguyogu amatakaavatedi go, ami taiyuwo kōma alatuwokoimi.’ \fig Yakobo monenao ilatuwokoidi tamadi Lebani ina sinapu manuna|src="CO00692B.TIF" size="col" ref="31:4-8" \fig* \m \v 5 Tuwo sima Yakobo ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Bogina agite tamami ina kabivekoveko yau yaigu geya nakae boi mainao. Go tuwo tamagu ina Yaubada ivakiitaugu. \v 6 Komi bogina koyagoi bego magu salau apaaisewa tamami manuna. \v 7 E kina go tamamiyana ivaobugu nakae tuta tuta guna maisa ikaisobuye go, Yaubada geya itagoneyeta bego iyogedegedegu. \v 8 Neta tamami idigo kana, “Sipi kaupolapolaidi moe kom im yoguyoguyao”, e sivenátuna natudiyao madabokidi kaupolapolaidi. Go neta kana, “Sipi sabasabaidi moe kom im yoguyoguyao”, e sivenátuna, natudiyao liliudi sabasabaidi. \v 9 Tuwo tamami ina yoguyoguyao madabokidi Yaubada inebo go, ivinigu. \pm \v 10 Boi yoguyogu idi váunuwo ana tuta goi sabamgo tayamo akanamimi. Guna kanamimiyana goi akandolaga \w goti\w* bolamo agitedi liliudi sabasabaidi o kaupolapolaidi siiváunuwo bovavina taiyao. \v 11 E Yaubada ina \w anerose\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pi2 “Yakobo!” \pi2 “U, amegu”, kaegu. \pmo \v 12 Aneroseyana idigo kana, \pi2 “Kwandolāga goti bolamo liliudi kugitēdi sabasabaidi o kaupolapolaidi bovavina taiyao yau guna lovina goi siváunuwo. Lebani ina guinuwa liliuna yaim goi bogina agite. \v 13 Yau Yaubada boi asa \w Beteli\w* goi toinigu asowóduwo yaim. Amoko goi boi dídiya tayamo kwabi, kuvatáoe. Ikavava \w oribe\w* putumina kwabi didiyayana goi kusiwoi. Moeko goi didiyayana bogina kiinavaina Yau umagu. Ikavava, kukatótula yaigu. Tauna ame tutayana kutāoya, ame poyapoyayana kwalāve go, kwaluvīla kūna im kasa toina.”’\x † \xo 31:13 \xt Abv 28:18-19.\x* \m \v 14 Tuwo Reitiyeli be Reya sidigo kadi, \pm ‘Tamama konana liliudi sikavava, tauna geya tayaamo kaga ikaaiyaka ima dalowo manuna. \v 15 Aiyuwoina ina guinuwa yaima nakae neta kai ituli ta boda. Moitamo. Tauyana ikaigimonema konana ikabi go, bogina isikolakolave. \v 16 Tamama ina esaesa Yaubada ikabi, kom ivinim moe kai be nakae natumao ima esaesa nakae. Tauna kuguinūwe nakae Yaubada bogina ilatuwokoim.’ \p \v 17-20 E tuwo tuta tayamo Lebani guma Aram ina ina sipi unuunudi ikupoidi. Iikupoidi go, kina Yakobo konana liliudi Padani Aram goi iikabidi ikatubayasidi bego ina bodao taiyao sisiya. Ego Lebani isalupapaiye, geya ilatuwokoeta bei sina. Yakobo ikatuubayasi go, kina Reitiyeli ina tamana ina vada goi isiu ina tamana ina tokwalu\f ‡ \fr 31:17-20 \fk Tokwalu\ft : Ame dogoiyadi Lebani ina yaubada polapola nakae. Tokwaluyadi yaidi isakululu nakae inuwonúwana togaga ikaaiyaka yaidi.\f* ivainaoidi. E Yakobo ikatubayasi ikavava, ina \w kameri\w* ikabidi, natunao be monenao toludi goi ikailagasidi. Ago ina yoguyoguyao sivakumgo, ilobutudi silokoina. E tuwo tauyadi sisiya bego sina Yakobo tamana Aisake ina kasa Kenani goi. \v 21 Madabokidi sisiya sina sákala Yuparetisi sivadamane go, matadi goi Giliyadi koyaidi sikaaiyaka, e bego sina maeko. \s1 Lebani itáoya Yakobo ivaatapiye tetelina \p \v 22 Go maliyalina aito sikavava, e Lebani livala inove bego kidi Yakobo sisiya. \v 23 Tuwo osenao ikabidi, e sina kidi Yakobo sivatapiyedi. Maliyalina ainima aiyuwo goi sivataapiyedi, e sima Giliyadi koyaidi butumidi goi tauyadi sivakakana. \v 24 Ego sabamgo tayamo goi Lebaniyana ikanamimi. Ina kanamimiyana goi Yaubada isowóduwo Lebani guma Aram yaina idigo kana, \pm ‘Lebani, am dodōkana. Taabu Yakobo kuubōve.’ \p \v 25 Vanuwo itomo, Lebani kidi sinonoina go, tutayana Yakobo mana bodao goi sivakakana, e tauyadi idi yoyou parai Giliyadi koyaidi goi bogina siyowo. Tuwo kidi Lebani nakae idi yoyou parai siyowo. \v 26 E Lebaniyana ina Yakobo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Yakobo, ame kaga kuyaniyani? Kom kusalupapaiyegu. Kaga unana natugowo kwabidi kunavedi nakae neta yaviya goi kuyoisidi? \v 27 Kaga unana kosiyagau nakae kusalupapaiyegu? Latuwogu bego avaduduwedokoimi uyáwana be vesi goi be nakae girada goi be \w api\w* goi. \v 28 Kom geya kutagoneguta bego natugowo be tubugowo ayowoiidi. Im guinuwa goi dabam itapavívila! \v 29 Yau magu togaga itoboinegu bei ayogedegedem go, nuwobuna tamam ina Yaubada ima ikatuwoinigu idigo kana, \pi2 “Taabu Yakobo kuubōve.” \pmo \v 30 E ayagoi kom latuwom toina kwaluvila kuna tamam yaina, tauna kukalavema go, kaga unana guna tokwalu kuvainaoidi?’ \m \v 31 Go kina Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Kasiya unana amatoita. Guna nuwonúwana kagu, \pi2 “Asiya govila bei Lebani natunao be tubunao ineboigu.” \pmo \v 32 Go im tokwalu sem, sedao matadi goi kulusalēdi. Neta ameko goi kubabanedi, e avatau ivainaoidi takaumate. Ava konam kubabane, e kwābi.’ \m E Yakobo inuwonúwana Lebani ina tokwaluyadi manudi ibágala, tauna moe nakae ibóbwara. Kom go vatau? Tokwaluyadi Reitiyeli ivainaoidi! \p \v 33 Tuwo Lebani ina Yakobo ina yoyou parai isiu, ilusala, geya. Ikavava, ina Reya ina yoyou parai goi isiu ilusala, geya. Ikavava, ina Reya ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* vevina adi taiyuwo idi yoyou parai goi isiu ilusala, geya. Tuwo ina Reitiyeli ina yoyou parai goi isiu ilusala. \v 34 Ego tokwaluyadi Reitiyeli bogina ivamoudi ina wasare kameri toluna goi sikaaiyaka go, wasareyadi yatadi goi itulagalaga. E yoyouyana madabokina goi Lebani ilusala, geya ibabanedita. \v 35 Tuwo isowóduwo ibala ina Reitiyeli kikina goi go, Reitiyeliyana ipola idigo kana, \pm ‘Tomoya, geya kuegamogamoguyeguta go, matam goi geya itoboineguta atáoya unana gamogu igeda.’\f ‡ \fr 31:35 \fk Gamogu igeda\ft : Moe Reitiyeli tabutabu iyoisi.\f* \m Tuwo Lebaniyana ina tokwalu ilusaledokoidi go, geya ibabanedita. \p \v 36 E Yakobo bogina gamona igoyo, e Lebaniyana iboove, idigo kana, \pm ‘Kaga guna kadoinana yaim? Kaga guna bágala bego kuma kuvatapiyegu? \v 37 Konagu liliudi goi bogina kulusala go, ava konam kubabane? Konamyana kwaiwodūwe kom semowo be nakae yau segowo yaidi, e bei sitakinoida. Tagite avatau ibágala, kom gea yau. \pm \v 38 Tala ana badabada 20 bogina akaaiyaka yaim. Im sipiyao bovavina be im gotiyao bovavina sivenatuna dókana. Geya tayaamo tuta im sipi bolamo akani. \v 39 Neta woiwoi sima sipi sikaumatedi, toinigu akatumapum. Neta sabamgo o maliyalina goi koroto sima sipi sivainaoidi, kom kam, \pi2 “Am puwoya, kwatumapugu.” \pmo \v 40 Guna kaiyaka ame nakae: Maliyalina goi níyala ivakaigaga dabagu ivayavisi go, sabamgo goi gogou akámasa, tauna geya amasiisi dókana. \v 41 Moe nakae akaaiyaka yaim tala ana badabada 20. Tala yawou aivasi goi natumowo manudi apaaisewa. Tala ainima tayamo goi im yoguyoguyao manudi apaaisewa go, tuta tuta guna maisa kwaisobuye. \v 42 Neta tamagu Aisake ina Yaubada, Tauyana tokatumatoita be nakae tubugu Eberamo ina Yaubada, geya ivakitauguta, e moitamo kom nakona kuvalilivegu nima kaka. Ago Yaubada guna mou be guna salau bogina igitedi, tauna nuwobuna ibowoim!’ \m \v 43 E Lebaniyana idigo kana, \pm ‘Go ame vevinayadi yau natugowo! Ame gogomanayadi yau tubugowo! Ame yoguyoguyadi yau guna sipiyao! Kaga liliuna kugite moe yau konagu! Go geya kada tayaamo kaga itoboinegu aguinuwe bego sikaiyaka yaigu. \v 44 Go tuwo bokoyo kom be yau takanasíuna. Go ida kanasiuna ana kaba kinana taodugu bei anasiunayana tanuwokavate.’ \p \v 45 Tuwo Yakobo dídiya tayamo ikabi, ivatáoe adi katótula ana kaba kinana manuna. \v 46 Ikavava, senao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kōna gurewa kokabīdi, komēdi.’ \m Tuwo sina gurewa sikabidi, simedi go, sivagugunidi. Sivagugunidi ikavava, gugunayana kikina goi Lebani be Yakobo taiyao sikáika. \v 47 Ego gugunayana Lebani ivayou Iyegara Seyaduta\f ‡a \fr 31:47 \fk Iyegara Seyaduta\ft : Ame youyana ana yagoina moe aba kinana gugunina.\f* go, kina Yakobo ivayou Galeyedi.\f ‡b \fr 31:47 \fk Galeyedi\ft : Ame youyana ana yagoina moe aba kinana.\f* \p \v 48 E Lebani idigo kana, \pm ‘Ame gugunayana ida kaba kinana yaida.’ \m E moe pasina ivayou Galeyedi. \v 49 Ego youyuwoina ivayou Mispa\f ‡ \fr 31:49 \fk Mispa\ft : Ame youyana ana yagoina moe aba matakavata.\f* unana idigo kana, \pm ‘Yauwe bei iyauseda tutayana kom yau taiyao geya takaiyaketa, e bei ida katótula takabikaone. \v 50 Neta im guinuwa igoyo natugowo yaidi o neta vevina tuwaina kwabidi monemowo, nakona geya vatau tayaamo bei igitem, go sem Yaubada bei igitem, tauna iyagoi.’ \p \v 51 E Lebani Yakobo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Gwa! Ame gugunayana bogina avaguguni be nakae ame didiyayana bogina avatáoe sikaaiyaka kom be yau nauyayanaida. \v 52 Ame gugunayana be nakae ame didiyayana kiyakiyaya tayamo. Kiyakiyayayana ame nakae: Yau geya asaidamaneyeta bego ayogedegedem. Kom nakae geya kusaidamaneyeta bego kuyogedegedegu. \v 53 Bei Eberamo ina Yaubada be Nakori ina yaubada, moe tamadi idi yaubadao siliuneda neta yau ayogedegedem o kom kuyogedegedegu.’ \p Tuwo Yakobo tamana Aisake ina Yaubada tokatumatoita goi ikatótula. \v 54 Ikatótula ikavava, koya goi yoguyogu ikabi, ikaumate, igabu, e Yaubada yaina ikasale. Igabu ikavava, osenao iduduwedi sima taiyao sikáika. Sikáika ikavava, simasisi. \p \v 55 Simasisi vanuwo itomo, sitáoya go, Lebani tubunao be natunao ivayavaudi be \w ikaipakuyedi\w*. Ikaipakuyedi ikavava, ikalavedi go, ikaluvila ina ina kasa. \c 32 \s1 Yakobo ikatubayasi // bego Iso ivaalobode tetelina \p \v 1 E kina go \w Yakobo\w* mana bodao nakae sitáoya Lebani sikalave go, siketoiya. Siketoiya sinonoina go, Yaubada ina \w aneroseyao\w* sima Yakobo sivalobode. \v 2 E Yakobo igitedi idigo kana, \pm ‘Ame Yaubada ina tovayaviyayao!’ \m Tuwo amo asayana ivayou Makanaim.\f ‡ \fr 32:2 \fk Makanaim\ft : Ame youyana ana yagoina moe boda tovayaviya aiyuwo. Moe unana kidi Yakobo boda tayamo go, Yaubada ina tovayaviyayao boda aiyuwoina.\f* \p \v 3 E Yakobo ina lobutu adi tolokoinayao ietunedi sivakumgo sina tuwowona Iso yaina, tauyana ikaaiyaka Seira goi, moe Idom dadavina. \v 4 Ego mainao tolokoinayadi ilatuwokoidi kana, \pm ‘Kōna tuwowogu Iso kolatuwōko kami, \pi2 “Guna tomoya, yau Yakobo im \w pákwana|lemma="Paakonina"\w* boi asuvaadavada Lebani taiyao go, ame bogina akaluvilamna. \v 5 Guna bulumakau, guna ase, guna sipiyao, guna \w gotiyao\w* be guna pakonayao vevina be koroto amedi. E tauna tomoya, ame livalayana aetune iwo yaim bego kusosalegu.”’ \p \v 6 Tuwo moitamo tolokoinayadi silokoina sina Iso silatuwoko. Silatuwoko ikavava, sikaluvila sima Yakobo silatuwoko kadi, \pm ‘Tuwowom Iso bogina kalatuwoko. Tauyana imamaima bego ivalobodem go, koroto adi badabada 400 taiyao simamaima.’ \p \v 7 E livalayana Yakobo inove, imatoita be nakae atena iyova. Tuwo ina bodao ikiwotaidi boda aiyuwo. Aiyuwoina ina yoguyoguyao, moe ina sipi, ina bulumakau be ina \w kameri\w* ikiwotaiyuwedi. \v 8 Ina nuwonúwana kana, \pm ‘Neta Iso ima boda tayamo ilauidi, imaiko go, boda tayamo itoboinedi sisiya dedevidi.’ \p \v 9 E ikiwotaidi ikavava, ikawanoi Yaubada yaina, idigo kana, \pm ‘Tubugu Eberamo be tamagu Aisake idi Yaubada, kunovēgu. \w Yauwe\w*, boi kom kulatuwokoigu kam, \pi2 “Kwaluvīla kūna im kasa be nakae osemowo yaidi, e bei ayabobonem.” \pmo \v 10 Yau im pákwana nakae, yau giyaigu go, tuwo bogina kulokategu be nakae im guinuwa goi kom \w aba numisa\w* yau yaigu tuta liliuna. Moe moitamo. Boi nimatu kulatuwokoigu ana Lebani goi akaaiyaka go, sákala Iyoridani ame boi asaidamane, guna kaituko kaka akavale. Go sem ame tutayana bogina aguyau be nakae asusáila, boda aiyuwo sikaaiyaka. \v 11 Ame tuta tuwowogu Iso yaina kuyavēgu. Amatoita tauyana bei ima vevina ma natudiyao be yau ilauima. \v 12 Kunuwaisi boi kom bogina kulatuwokoigu kam, \pi2 “Bei ayabobonem be nakae akisailim, im boda adi badabada nakae ediédila mamaya goi, geya itoboinemta kwatuyaividi.”’\x † \xo 32:12 \xt Abv 22:17, 28:13-15.\x* \p \v 13 E tuwo amoko goi ikaaiyaka imasisi. Ego ina yoguyoguyao maniyedi ikabidi, bei tuwowona Iso ivini, ina yabobona. \v 14 Yoguyoguyadi ame nakae: \b \tr \th1 Yoguyogu \th2 Badabada \tr \tc1 Goti bovavina \tc2 200 \tr \tc1 Goti bolamo \tc2 20 \tr \tc1 Sipi bovavina \tc2 200 \tr \tc1 Sipi bolamo \tc2 20 \tr \tc1 \v 15 Kameri bovavina ma bonatudiyao \tc2 30 \tr \tc1 Bulumakau bovavina \tc2 40 \tr \tc1 Bulumakau bolamo \tc2 10 \tr \tc1 \w Ase\w* bovavina \tc2 20 \tr \tc1 Ase bolamo \tc2 10 \b \p \v 16 Ago yoguyoguyadi ikiwotaidi yauwo ituli ituli. Ikiwotaidi ikavava, e ina pakonayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Koroto tamo tamo yauwo tamo tamo imatakavate. E kovakūmgo go, taabu koolamgōgana, go sem imi ketoiya kovaamasāba.’ \p \v 17 E yauwo vakuumgoina ana tomatakavata ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Tuwowogu Iso bei ivalobodem be ilumadadem kana, \pi2 “Im tomoya avatau? Nako kunonoina? Ame avatau ina yoguyoguyao?” \pmo \v 18 Tutayana nakae ilumadadem, kom kam, \pi2 “Ame im pákwana Yakobo ina yoguyoguyao. Ame ietunegu amedi avinim, ame nakae ina yabobona kom guna tomoya yaim. Ago tauyana mligu goi imamaima.”’ \p \v 19 E yauwo adi tomatakavatayao tamo tamo nakae ilatuwokoidi, idigo kana, \pm ‘Tutayana Iso kobabane, nakae bei kolatuwoko. \v 20 Ego konuwookavāte kami, \pi2 “Im pákwana Yakobo mlima imamaima.”’ \m Yakobo ina nuwonúwana kana, \pm ‘Ame yoguyoguyadi moe guna yabobona sivakumgo go, yoguyoguyadi goi anúwala tauyana yaina bei guna goyo inuwotao go, agu gogo yaina bei dedevina.’ \m \v 21 Tuwo ina yoguyoguyadi sivakumgo sina go, Yakoboyana ina yoyou parai goi ikaaiyaka. \s1 Yakobo Yaubada taiyao sivaadidídina tetelina \p \v 22 E vanuwo bogina isabamgo, Yakobo itáoya monenao adi taiyuwo, ina pakonayao adi taiyuwo be natunao koroto yawou tayamo ietunedi sivakumgo sina sákala Yaboka sisaidamane. \v 23 E ina pakonayao nakae ilatuwokoidi kónana sikavaledi mlidi sisaidamanedi. \v 24 E kina anetava ikaaiyaka. Ikaaiyaka go, koroto tayamo isowóduwo ima Yakobo iyoisi taiyao sivadidídina ana kadókana botomotomo.\x † \xo 32:24 \xt Ose 12:3-4.\x* \v 25 E korotoyana igite bego geya itoboineyeta Yakobo ikalisave, tuwo Yakoboyana sokisokina luluna ikikapusi, e dibuwatuna itakapusi. \v 26 E korotoyana idigo kana, \pm ‘Kwalavēgu! Bogina botomotomo.’ \pm ‘Geya akalavemta ana kadókana \w kukaipakuyegu\w*’, Yakobo kaena. \m \v 27 E korotoyana idigo kana, \pm ‘Yoim manakoyoina?’\f ‡ \fr 32:27 \fk Yoim manakoyoina\ft : Anerose bogina iyagoi Yakobo yoina. Tutayana Yakobo ikatumapu ina sinapu ikaiwoduwe unana Yakobo mana yagoina. Ana yagoina moe tosónana. Tupwana nakae tutayana Yakobo ikatumapu be yoina ivatoi ikamoitamo bego kina ina sinapu igoyo.\f* \pm ‘Yoigu Yakobo’, Yakobo kaena. \m \v 28 E korotoyana idigo kana, \pm ‘Bogina kuvayaviya Yaubada be koroto yaidi goi go, kom kukalisavedi. Tauna geya tuwaina yoim Yakobo.\x † \xo 32:28 \xt Abv 35:10.\x* Kom yoim \w Isileli\w*.’\f ‡ \fr 32:28 \fk Isileli\ft : Ame youyana ana yagoina geya imavadeta. Itoboineda takaigavile kada, ‘Yaubada ikaalibúbuna o iilovina.’ O itoboineda takaigavile kada, ‘Ivayaviya Yaubada yaina.’ O itoboineda takaigavile kada, ‘Yaubada ivayaviya.’\f* \m \v 29 E Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Siyagu, kom yoim manakoyoina?’\x † \xo 32:29 \xt Tot 13:17-18.\x* \m Go korotoyana idigo kana, \pm ‘Kaga kulumadadanae yoigu manuna?’ \m Go amoko goi Yakoboyana ikaipakuye. \v 30 E Yakobo idigo kana, \pm ‘Yaubada maisina agite go, geya availaita.’ \m Tauna moe pasina asayana ivayou Paniyeli.\f ‡ \fr 32:30 \fk Paniyeli\ft : Ame youyana ana yagoina moe Yaubada maisina.\f* \fig Yakobo anerose taiyao sivadidídina|src="CO00686B.TIF" size="col" ref="32:24" \fig* \p \v 31 E níyala itukotuko go, Yakobo itáoya Panuweli\f ‡ \fr 32:31 \fk Panuweli\ft : Ame asayana moe Paniyeli go, ana gínina ituli.\f* ikalave. Ego sokisokina itakapusi, tauna isakau. \v 32 Tauna \w Isileli tubunao\w* ame tutayana yoguyogu sokisokina luluna goi woliwoli poowouna geya sikanikani unana Yaubada boi Yakobo sokisokina luluna ikikapusi, tauna woliwoliyana geya sikanikani. \c 33 \s1 Yakobo be Iso idi valoboda tetelina \p \v 1 E tuwo \w Yakobo\w* Paniyeli ikalave iketoiya go, ikandobala Iso igite imamaima ina korotoyao poa andedi (400) taiyao. Tuwo natunao ikiwotaidi Reya, Reitiyeli be nakae ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* adi taiyuwo yaidi. \v 2 Ina pakonayaoyadi ma natudiyao ilatuwokoidi sivakumgo. Mlidi Reya ma natunao. Reitiyeli ma natuna Iyosepa sivámliya. \v 3 E Yakoboyana ivakumgo ina tuwowona matana goi aena sivanima sivayuwo ivatuguyalako isakululu. \v 4 Go Iso ilokoina ina Yakobo ivayavau nukotona goi iyoisi, iyowoi. Tuwo adi taiyuwokova sitáiya. \v 5 Sitáiya ikavava, Iso imatavilavila vevina be gogómana igitedi, e idigo kana, \pm ‘Ame tauyadi avatauwa?’ \pm ‘Yau im pákwana, Yaubada ikanuwoiyegu, e ame natugowo ivinigu’, Yakobo kaena. \p \v 6 E Yakobo ina pakonayaoyadi ma natudiyao sima aedi sivatugúyala. \v 7 Reya nakae ma natunao sima aedi sivatugúyala. Tauyadi mlidi Iyosepa be Reitiyeli sivámliya sima aedi sivatugúyala. \v 8 E Isoyana idigo kana, \pm ‘Go maine boda madi yoguyogu ababanedi. Moe kaga yoguyoguna?’ \pm ‘Guna tomoya, bego kusosalegu’, Yakobo kaena. \m \v 9 E Iso idigo kana, \pm ‘Guna gómana, tuwo. Yau guna yoguyoguyao badabadaidi. Moe kom im yoguyoguyao.’ \m \v 10 Go kina Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Geya. Neta kusoosalegu, e guna yabobona kuuyaone. Unana maisim agite moe nakae Yaubada maisina agite go, geya akamaseta, go sem mam nuwotao kuuyaonegu. \v 11 Tuwowogu, guna yabobona aavinim kwābi unana Yaubada ikanuwoiyegu, e yau guna yoguyoguyao badabadaaidi, tauna bogina yoiyagu.’ \m Tuwo Yakobo ilumakikine ana kadókana Iso itagona, e yoguyoguyadi ikabidi. \p \v 12 E Iso idigo kana, \pm ‘Tao. Yau avakedemi.’ \m \v 13 Go kina Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Guna tomoya, bogina kuyagoi gogómana sineneta be nakae yoguyogu maniyedi ma natudiyao. Tauna geya itoboinedita maliyalina ana madabokina goi siiketoiya, govila bei sikámasa. \v 14 Tuwo guna tomoya, kom kuvakūmgo go, kai im pakonayao manukaima kavámliya kao Seira goi.’ \m \v 15 E Isoyana idigo kana, \pm ‘Siyagu, neta moe nakae, guna topaisewa maniyedi sikaiyaka be sivaitem.’ \m Go Yakobo idigo kana, \pm ‘Moe tuwo. Guna tomoya, bogina kusosalegu. Ame tauna.’ \m \v 16 E tuwo Iso ina Seira goi. \v 17 E kina go Yakoboyana geya inoita Seira, go sem ina asa Sukota goi yoyou parai iyowóidi toinina manuna be nakae ina yoguyoguyao manudi. Moe pasina asayana yoina Sukota.\f ‡ \fr 33:17 \fk Sukota\ft : Ame youyana ana yagoina moe yoyou parai.\f* \p \v 18 E boi Padani Aram ikalave, e mana dedevina isowóduwo asa Sekem goi; moe Kenani sinaena. Asayana kikina goi ina yoyou parai iyowóidi, e itunagu. \v 19 Ina yoyouyadi Emori natunao koroto idi poyapoya goi sikaaiyaka. Emoriyana natuna tayamo yoina Sekem. Tuwo Yakobo poyapoyayana igimone \w siriba\w* ana badabada tayamo andedi (100) goi.\x † \xo 33:19 \xt Iys 24:32; Iyo 4:5.\x* \v 20 Amoko goi dídiya ikabi, ikaudakodako, \w aba kasala\w* imadagi Yaubada yaina go, aba kasalayana ivayou El Eloe \w Isileli\w*.\f ‡ \fr 33:20 \fk El Eloe Isileli\ft : Ame youyana ana yagoina moe Yaubada, Isileli ina Yaubada, o ana yagoina moe Isileli ina Yaubada itogaga.\f* \c 34 \s1 Daina be da Sekem tetelidi \p \v 1 E \w Yakobo\w* mana bodao asa Sekem goi sikaaiyaka go, tuta tayamo Reya be Yakobo natudi Daina iketoiya ina bego vevina asa goi ivadadedi. \v 2 Ego koroto tayamo yoina Sekem ikaaiyaka, tauyana Emori natuna; ina bodao yoidi Ivai.\f ‡ \fr 34:2 \fk Ivai\ft : Emori tubuna yoina Ivai go, niga Ivaiyana tubunao toinidi siduduwedi kadi, ‘Kai yoima Ivai.’\f* Emoriyana asa Sekem ana tolovina. E kina Daina isiu asayana goi Sekemyana ikandobala Daina igite, tuwo ina ivinayoisi imasisiye, e igieomaemae. \v 3 Ikavava, Dainayana maisina ivakone. Tuwo Sekemyana nuwona ikabi toina; latuwona inai. Tuwo ilumakikine bego itagona taiyao sinai. \v 4 E ina tamana Emori ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Tamagu, kom kūna amo vavinayana kwābi yau monegu.’ \p \v 5 E Yakobo vala inove bego natuna Daina kina Sekem igieomaemae. Yakobo natunao koroto nava sikaaiyaka náuna moteoina goi yoguyogu simatakaavatedi. Tuwo imaigau ana kadókana sikaluvila. \v 6 E Sekem tamana Emori ina Yakobo igite bego Daina manuna ibóbwara. \p \v 7 E kidi go tutayana Yakobo natunao náuna moteoina goi sima, livalayana sinove, e tauyadi gamodi igoyo be nakae nuwodi imou sidigo kadi, \pm ‘Moe sinapuyana aba omayamaya gagaina yaima.’ \m (Moitamo \w Isileli\w* goi geya itoboineyeta.) \v 8 Go kina Emoriyana Yakobo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Go natugu Sekem natum nukotona ikabi toina. Tauna natugu kuvīni bego monena. \v 9 Kutagōna bei ida bodao taiyao sinai. Kai ima tubuwau imi wowoiyai sikabidi monediyao go, kai nakae ima wowoiyai imi tubuwau sikabidi monediyao. \v 10 Ameko goi kokaiyāka. Ava poyapoya latuwomi, kokābi go, kopaisēwa be nakae poyapoya kogimōna.’ \m \v 11 E Sekemyana nakae ibóbwara, Daina tamana be niunao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Neta itoboinegu im kanuwóiya ababane, e kaga latuwomi bei avinimi. \v 12 Komi toinimi kolovina Daina buwona. Kolatuwokoigu, bei avinimi. Neta gagaina, tuwo bei avinimi. Ago Daina kovinīgu monegu.’ \m \v 13 Go boi kidi Yakobo natunao gamodi igoyo, tuwo sipola unana niudi Sekem igieomaemae. Tauna sipola \v 14 sidigo kadi, \pm ‘Geya itoboinemeta niuma kavinim. Kom sakavaim geya kukupoeta. Neta kavinim, moe aba omayamaya gagaina yaima. \v 15 Go sem tayamo dogoi koguinuweyāmo. Ame nakae: Neta komi koroto madabokimi asa goi \w sakavaimi kokupoidi|lemma="Sakava ana kúpwana"\w*, bei komi kai nakae. \v 16 Kokupoidi ikavava, natumao vevina kavinimi go, natumiyao vevina kakabidi. E kai ameko bei kalokasa, nakae kita taeboda tayamo. \v 17 Go neta sakavaimi geya kokupoidita, e niuma kakabi, taiyao kana.’ \m \v 18 E idi livalayadi Emori ma natuna Sekem sinove, tuwo sidigo kadi, \pm ‘Dedevina, katagona.’ \m \v 19 Sekem, tauyana koroto gagaina Emori ina bodao yaidi, woilina ina nakae iguinuwe. Bogina kuyagoi. Sekemyana Daina nuwona ikabi toina. \v 20 E moitamo Emori ma natuna Sekem sina idi kasa ana kaba siu goi sediyao silatuwokoidi kadi, \pm \v 21 ‘Tawou, amo korotoyadi dedevidi, tauyadi sikabivekovekoema. Tauna tatagōna sikaaiyaka ida poyapoya goi sipaaisewa. Ego konōve. Natudiyao vevina tanaidi go, natudao vevina sikabidi sinaidi. \v 22 Go tayamo dogoi sikawanoiye yaida. Tauyadi bei sitagona sikaaiyaka yaida, neta kita sakavaida takupoidi kidi nakae. \v 23 Go kogita. Idi yoguyoguyao be nakae idi poyapoya ana madabokina takabidi ae? Tauna kotagōna sakavaimi kokupoidi go, sikaaiyaka yaida.’ \p \v 24 Tuwo koroto liliudi asa ana kaba siu goi Emori ma natuna Sekem idi livala sinovedi, e sikabikaonedi. Tauna koroto madabokidi sakavaidi sikupoidi. \p \v 25 E maliyalina aito sikavava, korotoyadi sakavaidi adi kúpwana ana gedageda nava siilotowo go, idi lotówana kidi dedevidi. Ago Yakobo natunao, Simion be Livai, tauyadi Daina niunao, idi sisi sikabidi, sina asayana goi koroto liliudi sivaopedi sikaumatedi. \v 26 Emori ma natuna Sekem nakae sikaumatedi. Sikaumatedi ikavava, niudi Daina Sekem ina vada goi sikabi sinave. \v 27 E kidi go Yakobo natunaoyadi liliudi asa sinaena sivabebeo kónana sivaináwana tokámasa yaidi. Moe niudi ana omayamaya ana katumapu. \v 28 Tokámasa idi yoguyoguyao sikabidi, moe sipi, \w goti\w*, bulumakau be nakae ase. Konadi liliudi idi vada sinaedi be nakae idi kasa goi nakae sikabidi. \v 29 Ego idi esaesa madabokina, vevina be gogómana liliudi sikoyoinidi sinavedi. \p \v 30 E kina Yakoboyana natunao idi guinuwa igite natunao adi taiyuwo ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Simion be Livai, ami taiyuwo imi guinuwa goi yau guna mou koyato. Ame tutayana da Kenani be nakae da Perisi bei sikaolilivegu go, tauyadi toni kasa! Kita geya tabadebadeta. Tauna neta silamgógana sima silauida, e kita be ida bodao liliudi bei tavailai!’ \m \v 31 Go kidi Simion be Livai sidigo kadi, \pm ‘Manakae? Dedevina katagona bego niuma siyatako kina tomatagogoli nakae?’ \c 35 \s1 Yakobo ikaaluvila ina Beteli tetelina \p \v 1 E tuta tayamo Yaubada \w Yakobo\w* ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Yakobo, kutāoya, kugāla kūna \w Beteli\w* goi kulokāsa go, dídiya kukaudakodāko, \w aba kasala\w* kumadāgi Yau yaigu. Boi amo asayana goi tuwowom Iso yaina kusiya be nakae Yau toinigu asowóduwo yaim.’\x † \xo 35:1 \xt Abv 28:11-17.\x* \p \v 2 Ibóbwara ikavava, e Yakobo osenao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Osegowo, neta tokwalu sikaaiyaka yaimi, kokalavēdi. Ikavava, kokimavadēmi ame nakae: Ami kwama kokalavēdi go, kwama vau kolosīdi. \v 3 Kokimavademi ikavava, e kōma tatūko tāna Beteli. Maeko goi dídiya bei akaudakodako, aba kasala amadagi Yaubada yaina. Tauyana boi guna kategeda goi inovegu be nakae ivaitegu. Amo tutayana go, ima ame tuta, Tauyana ivakiitaugu.’ \p \v 4 Tuwo moitamo idi tokwaluyao sikabidi be nakae idi gipolu sikabidi, Yakobo sivini. Sivini inavedi alova gagaina Sekem kikina, e alovayana unana goi itavi. Itavi ikavava, dogoiyadi idodoidi, ivakumdi. \v 5 Ivakumdi ikavava, asayana sikalave siketoiya. Siketoiya go, amoko goi Yaubada toni kasa liliudi diboyadi ikayovaedi, e Yakobo ma natunao simatoitedi, tauna geya sivatapiyedita. \p \v 6 E kidi Yakobo sima Lusi. Lusiyana youyuwoina Beteli moe Kenani sinaena. \v 7 Amoko goi dídiya ikaudakodako, aba kasala imadagi Yaubada yaina. E asayana ivayou El Beteli.\f ‡ \fr 35:7 \fk El Beteli\ft : Ame youyana ana yagoina moe Beteli ina Yaubada.\f* Neta kunuwaisi amoko goi Yaubada toinina ikaiwoduwe Yakobo yaina tutayana boi isiyasiya. \p \v 8 E niga Ribeka ina \w pákwana\w* yoina Debora ikámasa go, alova gagaina asa Beteli kikina goi iitáoya, e unana goi sivaliwoge, tauna alovayana sivayou Aloni Bakuta.\f ‡ \fr 35:8 \fk Aloni Bakuta\ft : Ame youyana ana yagoina moe alovayana unana goi aba táiya.\f* \p \v 9 E Yakobo Padani Aram bogina ikalave go, ima Beteli. Amoko goi aiyuwoina Yaubada toinina isowóduwo tauyana yaina go, \w ikaipakuye\w*, \v 10 e idigo kana, \b \qc ‘Ame tutayana yoim Yakobo. \qc Go geya tuwaina bei tomota sivayoum Yakobo. \qc Go sem sivayoum \w Isileli\w*.’\x † \xo 35:10 \xt Abv 32:28.\x* \b \m Tauna amo tutayana Yakobo sivayou Isileli. \p \v 11 E Yaubada aiyuwoina Yakobo ilatuwoko idigo kana, \b \qc ‘Yau Yaubada \w Tokalika\w*. \qc Kom kususāila, tubumowo badabadaidi, \qc e bei tubumowo boda tayamo gagaina. \qc Tubumowoyadi goi boda badabadaaidi \qc be nakae tokalibúbuna maniyedi bei sisowóduwo. \qc \v 12 Poyapoyayana boi Eberamo be Aisake aavinidi, \qc e ame tutayana avinim \qc be nakae nava bei tubumowo avinidi.’\x † \xo 35:12 \xt Abv 17:4-8.\x* \b \m \v 13 E ibóbwara ikavava, Yakobo ikalave go, ituko ina. \v 14 Ago amo asayana goi Yakobo dídiya tayamo ivatáoe namliyeta ikaipakuye Yaubada yaina, tauna didiyayana yatana \w oine\w* bwaena be nakae \w oribe\w* putumina isiwoidi. \v 15 Ikavava, asayana ivayou Beteli unana amoko goi Yaubada ivadigo.\x † \xo 35:15 \xt Abv 28:18-19.\x* \s1 Reitiyeli ina kámasa tetelina \p \v 16 E Beteli sikalave go, asa \w Eparati\w* nava aduwanau, e kenao goi Reitiyeli ina venátuna ana tuta ibabane. Ago moumou isaki yaina. \v 17 E tutayana iivenátuna, ana tovaita idigo kana, \pm ‘Kwatepātu! Natum ame nakae koroto.’ \m \v 18 E Reitiyeli bogina ikamakámasa go, idigo kana, \pm ‘Natugu avayou Benoni.’\f ‡a \fr 35:18 \fk Benoni\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi go, ana yagoina moe guna mou goi natugu.\f* \m Kina go Yakobo ivayou Beniyamina.\f ‡b \fr 35:18 \fk Beniyamina\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi go, ana yagoina moe natugu koroto ana dedevina bei ibabane.\f* \p \v 19 E Reitiyeli ikámasa. Ina kamasayana mlina Eparati kenaoina goi sivaliwoge. Eparatiyana youyuwoina moe Bedeliyema.\f ‡ \fr 35:19 \fk Bedeliyema \ft : Ame youyana da Yudiya niyadi moe Betalekem. Ana yagoina moe beredi ana vada. Beta ana yagoina moe vada go, lekem moe beredi.\f* \v 20 Sivaliwoge ikavava, Yakobo dídiya tayamo ikabi, e Reitiyeliyana ina valiwoga goi ivatáoe, moe valiwoga ana kaba kinana. Didiyayana ame tuta nava ikaaiyaka. \p \v 21 E kidi Isileli siketoiya sina asa Migadali\f ‡ \fr 35:21 \fk Migadali\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi go, ana yagoina moe vada aba yáusa. Vadayana tupwana ituko nakae yoguyogu adi tomatakavata itoboinedi simwera yoguyoguyadi sigitedi go, woiwoi siyausedi.\f* Ederi goi sisiu sina dadavina sisowóduwo. E amoko goi idi yoyou parai siyowóidi. \v 22 E tutayana amoko goi sikaaiyaka, Rubeni ina Bila imasisiye. Bilayana moe Reitiyeli ina pákwana go, Isileli moneyuwoina. Imasisiye go, valena Isileliyana inove, tuwo gamona igoyo.\x † \xo 35:22 \xt Abv 30:4, 49:4.\x* \p E Yakobo natunao adi badabada yawou aiyuwo. Tauyadi adi bíbina ame nakae: \li1 \v 23 Reya natunao koroto ame nakae: Rubeni kina Yakobo ina botomoya, Simion, Livai, Yuda, Isakara be Sebuloni. \li1 \v 24 Reitiyeli natunao koroto ame nakae: Iyosepa be Beniyamina. \li1 \v 25 Reitiyeli ina pákwana Bila natunao koroto ame nakae: Dani be Napatali. \li1 \v 26 Reya ina pákwana Silipa natunao koroto ame nakae: Gadai be Aseri. \p E ame tauna Yakobo natunao koroto, tauyadi Padani Aram goi sibíbina. \s1 Aisake ina kámasa tetelina \p \v 27 E Yakobo ikaluvila ina tamana Aisake ina kasa \w Mamre\w*,\x † \xo 35:27 \xt Abv 13:18.\x* moe Asa Ariba kikina. Asayana youyuwoina moe Ebironi. Ego asa Mamre goi Eberamo be Aisake boi sisuvaadavada. \v 28 E Aisake ana tala 180 bogina ibabane, \v 29 e tauyana ikaitomoya, yawoina maanawena. Tuwo yawoina ikavava go, ina tamana be tubunao yaidi. Ikámasa ikavava, natunao Iso be Yakobo sivaliwoge. \c 36 \s1 Iso ina bodao adi liliu \p \v 1 Ame Iso mana bodao adi liliu, tauyana youyuwoina Idom. Liliuyana ame nakae: \p \v 2 Iso Kenani vevinaidi adi taiyuwo inaidi, tayamo yoina Eda, tauyana tamana Eloni\x † \xo 36:2 \xt Abv 26:34.\x* go, ana dala moe yoina Eta. E \w monena aiyuwoina\w* yoina Olivama. Tauyana tamana Ena go, tubuna Sibiyoni go, ana dala yoina Ivai. \v 3 Monena aitonina yoina Basemate, tamana yoina Isimaeli go, niuna yoina Navayota.\x † \xo 36:3 \xt Abv 28:9.\x* \p \v 4-5 Iso natunao koroto Kenani goi sibíbina ame nakae: Eda ivenátuna, natuna koroto yoina Elipasi. Basemate ivenátuna, natuna koroto yoina Reuweli. Olivama ivenátuna, natunao koroto adi taito, tayamo yoina Yeusi, tayamo yoina Yalam, tayamo yoina Kora. \p \v 6-7 E Iso \w Yakobo\w* madi bodao taiyao Kenani goi sikaaiyaka go, idi yoguyoguyao badabada sisaki, tauna geya itoboinedita amoko adi dedevina sibabane. Tuwo Iso latuwona ina ituli ta kasa. E monenao, natunao, ina bodao, konadi be nakae ina yoguyoguyao Kenani goi ikabidi inavedi asa yoina Seira goi. \v 8 Tuwo Koya Seirayana goi kidi Iso silokasa. Isoyana youyuwoina moe Idom. \p \v 9 E Iso tubunao adi liliu ame nakae: \li1 Tubunaoyadi yoidi Idom go, asa Koya Seira goi sikaaiyaka. \li1 \v 10 Iso natunao koroto ame nakae: Tayamo yoina Elipasi, tauyana sinana yoina Eda. E tayamo yoina Reuweli, tauyana sinana yoina Basemate. \li1 \v 11 E Elipasiyana natunao koroto ame nakae: Temani, Omari, Sepo, Gatam be Kenasi. \v 12 E vavina \w paakonina\w* yoina Timna moe Elipasiyana moneyuwoina. Tauyana ivenátuna, natuna koroto yoina Amaleki. Ame tauna Iso monena Eda tubunao. \li1 \v 13 E Reuweliyana natunao koroto ame nakae: Nakate, Serako, Sama, Misa. Ame tauna Iso monena Basemate tubunao. \li1 \v 14 E Iso monena Olivama, tauyana tamana Ena, tubuna Sibiyoni. E ivenátuna, natunao koroto adi taito ame nakae: Yeusi, Yalam be Kora. \p \v 15 E \w nunu\w* aivaudi Iso goi sisowóduwo be nakae idi tovakumgoyao ame nakae: \li1 Nunuyadi Iso natuna Elipasi goi sisowóduwo yoidi ame nakae: Temani, Omari, Sepo, Kenasi, \v 16 Kora, Gatam be Amaleki. Ame bodayadi asa Idom goi sikaaiyaka go, ame bodayadi moe Eda tubunao be nakae Elipasi tubunao adi tovakumgoyao taiyao. \li1 \v 17 Nunuyadi Iso natuna Reuweli goi sisowóduwo yoidi ame nakae: Nakate, Serako, Sama be Misa. Ame bodayadi tubudi moe Iso monena Basemate. \li1 \v 18 Nunuyadi Iso monena Olivama goi sisowóduwo yoidi ame nakae: Yeusi, Yalam be Kora. Ame bodayadi tubudi Iso monena Olivama, tauyana tamana Ena. \p \v 19 Ame bodayadi madabokidi Iso tubunao. Iso youyuwoina moe Idom. \p \v 20 E tutayana Iso mana bodao nava geya sinoita asa Idom goi, e Seira tubunao (adi dala yoina Kori) amoko goi nava sikaaiyaka. \li1 Seira natunao koroto nunu vau unadi ame nakae: Lotani, Sovali, Sibiyoni, Ena, \v 21 Disoni, Eseri be Disani. Ame bodayadi Seira tubunao Idom goi sikaaiyaka. Tauyadi dala Kori adi tovakumgoyao. \li1 \v 22 Lotaniyana natunao koroto adi taiyuwo, tayamo yoina Kori, tayamo yoina Emam. Lotani niuna yoina Timna. \li1 \v 23 Sovali natunao koroto ame nakae: Alivani, Manakata, Evali, Sepo be Onam. \li1 \v 24 Sibiyoni natunao koroto adi taiyuwo ame nakae: Tayamo yoina Aiyaki, tayamo yoina Ena. Enayana boi bwae yaviyavi igitebabane náuna moteoina goi tutayana tamana ina \w ase\w* imatakaavatedi. \li1 \v 25 Enayana natuna koroto yoina Disoni go, natuna vavina yoina Olivama. \li1 \v 26 Disaniyana natunao koroto ame nakae: Kemidani, Esibani, Iterani be Karani. \li1 \v 27 Eseriyana natunao koroto ame nakae. Bilani, Sayavani be Akana. \li1 \v 28 Disani natunao koroto adi taiyuwo: Uso be Arani. \li1 \v 29 Dala Kori sinaena nunu vau yoidi ame nakae: Lotani, Sovali, Sibiyoni, Ena, \v 30 Disoni, Eseri be Disani. Ame tauyadi dala Kori ina nunu Seira goi sikaaiyaka. \p \v 31 Boi nimatu tutayana \w Isileli tubunao\w* nava geya adi tolovinamo, e asa Idom ana tolovinao ame nakae: \li1 \v 32 Baora natuna Bela Idom asaina Dinava goi igimilovina. \li1 \v 33 Tutayana Belayana ikámasa, ana katumapu Serako guma Bosira natuna yoina Yovava itáoya, ilovina. \li1 \v 34 Tutayana Iyovavayana ikámasa, ana katumapu Kusam guma Temani itáoya, ilovina. \li1 \v 35 Tutayana Kusamyana ikámasa, ana katumapu Bedadi natuna Edadi itáoya, asa Avita goi iilovina. Edadiyana boi Moabe goi da Midiyani ilauidi. \li1 \v 36 Tutayana Edadiyana ikámasa, ana katumapu Samla guma Masireka itáoya, ilovina. \li1 \v 37 Tutayana Samlayana ikámasa, ana katumapu Saulo guma Rakovota itáoya, ilovina. Asa Rakovotayana sákala Yuparetisi kikina goi ikaaiyaka. \li1 \v 38 Tutayana Sauloyana ikámasa, ana katumapu Akabori natuna yoina Baala Kanani itáoya, ilovina. \li1 \v 39 Tutayana Baala Kananiyana ikámasa, ana katumapu Akabori itáoya, asa yoina Pau goi iilovina. Tauyana monena yoina Maetaveli. Maetaveliyana sinana Matiredi go, tubuna Mesavi. \li1 \v 40-43 E tuwo Iso tubunao nunu vau yoidi liliudi ame nakae: Timna, Aliva, Yateta, Olivama, Ela, Pinoni, Kenasi, Temani, Mivasari, Magadiyeli be Iram. \p Ame dala Idom ana nunu vau yoidi go, yoidiyadi moe idi kasa tamo tamo yoidi nakae. \c 37 \m \v 1 E \w Yakobo\w* ikaaiyaka asayana goi boi tamana ituliye, moe asayana Kenani. \ms1 Yakobo mana bodao tetelidi \mr (Aba Vatowo 37:2—50:26) \s1 Iyosepa ina kanamimi pasidi // senao sivaakaleye tetelina \p \v 2 E ame Yakobo ina bodao tetelidi. Tetelinayana ame nakae: \p E Iyosepa tubuwau ana tala 17 go, senao taiyao sipi be \w goti\w* simatakaavatedi. Senaoyadi moe Yakobo monenao\f ‡ \fr 37:2 \fk Monenao\ft : Ame Yakobo monenao toidi geya, go sem Reitiyeli ina pákwana vavina be nakae Reya ina pákwana vavina ikabidi monenao nakae go, Reya be Reitiyeli sobuyekoidi.\f* Silipa be Bila natudiyao.\x † \xo 37:2 \xt Abv 30:4-13.\x* E senao taiyao sikaaiyaka go, Iyosepayana ina tamana goi tuwowonao iboboredi idigo kana, \pm ‘Tamagu, natumowo idi sinapu igoyo.’ \p \v 3 E kina go \w Isileli\w* ina kakaya moe natuna Iyosepa unana Isileli bogina ikaitomoya tutayana Iyosepayana ibíbina. Tauna imatakoiye gagaina namliyeta natunao madabokidi. Tuwo kwama tayamo igilumi. Kwamayana kaulomoloomonina go, maanawena nakae isou ina aekituna be nakae isou ina nimana. Igilumi ikavava, e natuna Iyosepa ivini, ilosi. \v 4 E tuwowonao siyagoi tamadi ana kakaya moe Iyosepa. E tauna gamodi igoyo, e Iyosepayana sikaoolilive, nakae sikaaoseve. \fig Iyosepa tamana kwama dedevina ivini go, senao gamodi igoyo|src="co00702b.tif" size="col" ref="37:3-4" \fig* \p \v 5-7 E tuta tayamo Iyosepa ikanamimi. Niga ina kanamimiyana manuna tuwowonao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Tuwowogowo, guna kanamimi konōve. Anamimiyana ame nakae: \w Witi\w* tolobodi tánuwo goi tapaatumidi\f ‡ \fr 37:5-7 \fk Witi tolobodi tánuwo goi tapaatumidi\ft : Witi kutukutuna sikaiyaka sipona goi. Kidi Isileli tubunao idi sinapu goi witi tolobodi ma kutukutuna sitalaidi namliyeta tolobodiyadi sipatumidi.\f* go, yau guna pátuma mainao toinina itáoya. Itatáoya go, komi imi pátuma toinidi sitáoya, sideli sima yau guna pátuma sitaoyakobu go, sivatugúyala.’ \fig Witi patumidi|src="HK00100B.TIF" size="col" ref="37:5-7" \fig* \m E tutayana tuwowonao sinove, idi kaoliliwo ivaituwaiko tauyana yaina. \v 8 E tuwo sibolagu, sidigo kadi, \pm ‘Manakae? Bego kom kulovinaema ae? Manakae? Kom bego kuetokalibúbuna yaima ae?’ \m Tuwo tuwowonao sikaolilive gagaina toina ina kanamimi be nakae ina bóbwara pasidi. \p \v 9 E niga Iyosepayana imasisi, aiyuwoina ikanamimimna. Tuwo tuwowonao ilatuwokoidi, idigo kana, \pm ‘Tuwowogowo, akanamimimna, e guna kanamimiyana konōve. Guna kanamimiyana ame nakae: Níyala, tukówana be nakae utuna adi badabada yawou tayamo sivatugúyala yau yaigu.’ \m \v 10 E nakae ina kanamimiyana tamana ilatuwoko go, tamanayana ibolagu kana, \pm ‘Moe kaga kukanamimiye! Manakae? Kunuwonúwana bego sinam, tuwowomowo nakae yau bei aema kavatugúyala kom yaim goi?’ \p \v 11 E tuwo tuwowonao bogina sivakipikipiye\x † \xo 37:11 \xt Gui 7:9.\x* go, kina tamadi anamimiyana inuwokavate, e manuna inuwonúwana. \s1 Iyosepa tuwowonao sikaiigimone tetelina \p \v 12 E tuwo tuta tayamo Iyosepa tuwowonao sina asa Sekem goi tamadi ina sipiyao simatakavatedi. \v 13 Sikaaiyaka tuta maanawena, tuwo Isileli Iyosepa ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Iyosepa, tuwowomowo tuta maanawena bogina sikaaiyaka Sekem goi guna sipiyao simatakaavatedi. Tauna bei aetunem kuna kuvadadedi.’ \pm ‘O dedevina’, Iyosepa kaena. \m \v 14 E Yakobo idigo kana, \pm ‘Ame tuta kūna kuvadadēdi. Neta kidi be nakae yoguyogu dedevidi, e kūma kulatuwokōigu.’ \p Tuwo Isileli Ebironi butumina goi ikaaiyaka go, Iyosepayana ietune ina asa Sekem. \v 15 Tutayana ina Sekem goi, tuwowonao ilusaledi go, geya ibabanedita. Tuwo náuna moteoina goi iketoiya beso iluusaledi. Ina lusalayana goi koroto tayamo ivalobode. E korotoyana ilumadádana, idigo kana, \pm ‘Kom kaga kuulusale?’ \pm \v 16 ‘Tuwowogowo aluusaledi. Neta kuyagoidi nako dadavina sina sipi simatakaavatedi, e kulatuwokoigu ana agitedi’, Iyosepa kaena. \m \v 17 E korotoyana idigo kana, \pm ‘U. Boi kwalae sima ameko go, bogina sina. Tauyadi anovedi sidigo kadi, \pi2 “Yoguyogu tanavēdi Dotani dadavina goi.”’ \p Tuwo Iyosepayana ina Dotani goi ilusaledi, e amoko goi igitedi. \v 18 E nava aduwanau goi iiketoiya go, kidi tuwowonao sikandobala tauyana sigite imamaima. Tuwo nuwonúwana situlu manakaedi bego tauyana sikaumate. \v 19 E sidigo kadi, \pm ‘Kodobāla tokanamimiyana imamaima. \v 20 Tawou, tauyana takaumāte go, wowona talāve isou doelu daakakaina goi, e bei tagite neta ina kanamimi moitamo sisowóduwo gea geya. Ago tapōla kada, \pi2 “Tauyana woiwoi sikani.”’ \m \v 21 E Rubeni idi livala inove, tauna latuwona bego ana gómana iyave. Tuwo idigo kana, \pm ‘Taabu yawoina takupokūpo. \v 22 Taabu takaaumāte, go sem talaveyāmo isou ame doeluyana goi. Go taabu yawoina tabiisikōne.’ \m Ina nuwonúwana bego namliyeta bei ina ana gómana iyave idi losinapu goi, e ikaluvilemnei inave tamadi yaina goi. \p \v 23 E tuwo moitamo Rubeni sopana sikabikaone, tauna tutayana Iyosepa isowóduwo, siyoisi. Siyoisi go, ana kwamayana dedevina tamana ivinivini sikayaise sikabi. \v 24 Ago tauyana silave isou doeluyana goi. Doeluyana daakakaina unana bwae geya. \fig Iyosepa senao siyoisi silave isou doelu goi|src="CO00705B.TIF" size="col" ref="37:24" \fig* \v 25 Silave ikavava, ivatabaledi sina tupwana aduwanau goi situsobu bego sikáika go, sikandobala Isimaeli tubunao sigitedi Giliyadi\f ‡a \fr 37:25 \fk Giliyadi\ft : Asa ame ikaiyaka sákala Iyoridani go, bomatu dadavina.\f* dadavina goi simamaima. Ego tauyadi idi \w kameri\w* pútuma,\f ‡b \fr 37:25 \fk Pútuma\ft : Ame medisini manuna be nakae pútuma tomota wowodi manudi.\f* be alovamamaina sisina\f ‡c \fr 37:25 \fk Alovamamaina sisina\ft : Ame alovayana sisina idau ikasa go, tomota sikabi sikauvetevete ana kadókana pauda nakae. Ana maisa gagaina. Dogoiyana sigabu mainina dedevina o pútuma nakae siwodugu mainina dedevina.\f* dedevidi sivakavaledi; latuwodi sina Itipita goi idi putumayadi sikaigimonedi. \v 26 E tuwo Yuda idigo kana, \pm ‘Segowo, kaga ana dedevina neta ada gómana takaumate go, namliyeta ana kaumata tatalamoumouye? \v 27 Tauyana ada gómana, ikaikaida tayamo, tauna taabu takaaumāte. Go sem takaigimōne Isimaeli tubunao yaidi.’ \m Tuwo madabokidi Yuda sopana sikabikaone. \v 28 Tutayana Midiyani tubunao\f ‡ \fr 37:28 \fk Midiyani tubunao\ft : Ame tauyadi youyuwoidi moe Isimaeli tubunao.\f* togimona sima doeluyana goi, Iyosepayana tuwowonao sina Iyosepayana sibulagasi. Sibulagasi ikavava, \w siriba\w* 20 goi sikaigimone togimonayadi yaidi. Tuwo tauyana sikabi sinave Itipita goi.\x † \xo 37:28 \xt Gui 7:9.\x* \p \v 29 E niga go Rubeni ikaluvila ina doeluyana goi bego Iyosepa ikailagasi go, doeluyana goi ikandosobu, tauyana geya maisinamo, idigo kana, \pm ‘Oiyoi guna gómana!’ \m Tuwo ana kwama iyoisi, ina nuwomou pasina ikiise. \v 30 Ago ikaluvila ina ana gomanao yaidi goi idigo kana, \pm ‘Gogómana, ada gómana doelu goi geya maisinamo! Bei manakaegu?’ \p \v 31 E tuwo tauyadi goti tayamo siyoisi sikaumate. Sikaumate ikavava, ikaikaina sikabi, Iyosepayana ana kwama simigi. \v 32 Simigi ikavava, kwamayana sikabi, sinave tamadi sivatuluko. Sidigo kadi, \pm ‘Tamama, ame kwamayana kababane. Kugitedōko nakona ame natum ana kwama gea geya.’ \m \v 33 Tuwo Yakoboyana igitegite, e ikinane idigo kana, \pm ‘Moitamo. Moe natugu ana kwama! Oiyoi natugu Iyosepa, woiwoi sikanim!’ \p \v 34 E tuwo Yakoboyana ana kwama ikiise ikalave go, ana \w kwama salisalina\w* ilosi. Atena igeda natuna pasina. E tuta maanawena goi inuwomou natuna ina kámasa manuna. \v 35 E natunao liliudi sima bego tamadi sikipaiwole go, idi kipaiwalayana ikatae, idigo kana, \pm ‘Tuwo, natugu ana kobu. Alapasaisai ana kadókana akámasa, e natugu agite baige guna nuwomou ikavava.’ \m Tuwo itáiya natuna manuna. \p \v 36 E kidi go Midiyani tubunao\f ‡ \fr 37:36 \fk Midiyani tubunao\ft : Buki Kimaasabaina maniyedi kadi, ‘Medani.’ Go nakona ame Midiyani tubunao youyuwoidi.\f* bogina Itipita goi sisiu go, Iyosepayana sikaigimone Potipari\x † \xo 37:36 \xt Abv 39:1, 40:2-4.\x* yaina; tauyana \w Pero\w* ina tovakumgo tayamo go, ina deri ana toyausayao adi tokalikumatana. \c 38 \s1 Yuda be Temari tetelidi \p \v 1 E amo tutayana goi Yuda senao ikalavedi go, isou ina koroto tayamo guma Adulam yoina Ira, e taiyao sikaaiyaka. \v 2 E amoko goi Kenani vavinaina tayamo ivalobode, vavinayana tamana yoina Suwa guma Kenani. Tuwo sinai, taiyao simasisi \v 3 namliyeta Yuda monena ikéuwama. Ikéuwama, ivenátuna, natuna koroto ivayou Era. \v 4 Sivayuwoina Yuda monena ikeuwamamna, ivenátuna, natuna koroto. Natunayana ivayou Onani. \v 5 Niga Yuda mana bodao sina asa Kesiba goi sikaiyaka. Amoko goi monena sivatonina ikeuwamako, ivenátuna, natuna koroto. Natunayana ivayou Seile. \p \v 6 Tuwo sikaaiyaka, sikaaiyaka, e Yuda ina botomoya Era bogina ikaitubuwaumatuwo. Tuwo Yuda itáoya, ina tayamo vavina ikabi bego Erayana monena. Vavinayana yoina Temari. \v 7 E Erayana ina sinapu igoyo \w Yauwe\w* matana goi, tuwo kina Yauwe ikaumate. \p \v 8 E Yuda natuna bonauyayana yoina Onani iduduwe ima. Ima Yudayana idigo kana, \pm ‘Onani, tuwowom bogina ikámasa go, geya natunamo. Tauna ida sinapu goi kūna kobuina taiyao konāi, taiyao komasīsi bei ikéuwama. Ikéuwama, ivenátuna, natuna tuwowom ana katumapu.’\f ‡ \fr 38:8 \ft Ame sinapuyana ame nakae: Neta koroto tayamo ikámasa go, geya natunamo, e tokámasa ana gómana itoboine tuwowona kobuina taiyao sinai. Amo nakae siguinuwe bego taiyao simasisi, e kóbuya ikéuwama namliyeta ivenátuna, natuna moe tokámasa ana katumapu (Atu 25:5-10).\f* \p \v 9 E Onaniyana bogina iyagoi neta nakae iguinuwe, gomanayana moe geya tauyana natuna geya. Tuwo tuta tamo tamo tuwowona kobuina imasisiye, elueluna\f ‡ \fr 38:9 \fk Elueluna\ft : Ame Onani molona poyapoya goi ikalidaubesobeso.\f* poyapoya goi idau besobeso. Tauna vavinayana geya itoboineyeta ikéuwama ivenátuna tuwowona manuna. \v 10 E ame iguuinuwe Yauwe matana goi igoyo, tauna tauyana nakae kina Yauwe ikaumate. \p \v 11 E tuwo Yuda yaona Temari iduduwe ima ilatuwoko ipola idigo kana, \pm ‘Temari, kwaluvīla kūna tamam ina vada goi kwaiyāka maa kobuim ana kadókana natugu Seile ikaitubuwaumatuwo, e bei itoboinemi konai.’ \m Tauyana ina nuwonúwana kana, ‘Geya latuwogu natugu Seile amo vavinayana inai, govila bei ikámasa tuwowonao nakae.’ Tuwo moitamo Temari ikaluvila ina tamana ina vada goi ikaaiyaka. \p \v 12 E sikaaiyaka, sikaaiyaka aaa, Yuda monena, moe Suwa natuna, ikámasa. Tuwo nuwona imou. Ina nuwomou ikavava, e siyana Ira guma Adulam taiyao sina asa yoina Timna. Amoko goi ina topaisewayao sipaaisewa, ina sipiyao unuunudi siikupoidi. \p \v 13 Ago tomota sina Temari silatuwoko kadi, \pm ‘Temari, yaom inonoina Timna bego ina sipi unuunudi ikupoidi.’ \m \v 14 Tuwo livalayana inove, kóbuya adi kwama ivalilivi iyato go, ituli ta kwama ilosi. Tayamo kwama ikabi maisina ivamou go, imatakipola. Ivamou ikavava, ina tayamo asa yoina Enaim. Moe Timna kenaoina goi ikaaiyaka. E ina Enaim ana kaba siu goi itusobu Yuda ituuyaosi. Ina nuwonúwana kana, ‘Yaogu ikatubaugu. Natuna Seile bogina ikaitubuwaumatuwo go, geya itagoneta kanai.’ \p \v 15 E iitusobu go, Yuda ima ikandobala vavinayana igite inuwonúwana kana, ‘Nakona vavina tomatagogoli.’ Bogina kuyagoi. Vavinayana maisina ivamou. \v 16 E Yuda ivatabale ina vavinayana kikina goi idigo kana, \pm ‘Kūma kumasisiyēgu.’ \m Geya iyagoiyeta bego vavinayana moe yaona Temari. \pm ‘Gobe kaga kuvinigu?’ Temariyana kaena. \pm \v 17 ‘\w Goti\w* bonatuna tayamo bei aetune iwo’, Yuda kaena. \pm ‘Konam tayamo ame tuta kuvinīgu. Niga goti kuetūne ima konamyana kutatete’, tauyana kaena. \pm \v 18 ‘Ava konagu bei avinim?’ Yuda kaena. \pm ‘Im \w rini\w* mana maka\f ‡ \fr 38:18 \fk Rini mana maka\ft : Ame dogoiyana gumogumoina go, nimaseliselina goi ivalilivi. Riniyana ana maka moe aba kinana, Yuda ina kaba kinana. Neta makayana tomota sigite, siyagoi Yuda.\f* be im kaituko kuvinīgu’, tauyana kaena. \m E tuwo moitamo konanayadi ivini. Ikavava, taiyao sina, e imasisiye, ikéuwama. \v 19 Simasisi ikavava, Temari ikaluvila ina tamana ina vada goi. Amoko goi ana kwama ivalilivi go, kóbuya adi kwama ilosimneidi. \p \v 20 E niga Yuda ina goti bonatuna tayamo ikabi, siyana Ira ivini. Ivini, ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Ira, ame gotiyana kwābi kunāve vavinayana kuvīni go, konaguyadi kutatetēdi.’ \m Tuwo ikabi ina vavinayana ilusale, geya. \v 21 Toni kasa koroto maniyedi sikaaiyaka iigitedi ilumadadedi, kana, \pm ‘Vavina tomatagogoli boile koneiyuwe Enaim ina kenao goi ikaaiyaka, tauyana nako ina?’ \pm ‘Geya tayaamo tomatagogoli ameni’, korotoyadi kaedi. \m \v 22 Tuwo Irayana ikaluvila ina Yuda ilatuwoko, idigo kana, \pm ‘Vavinayana alusale, geya. Toni kasa koroto amodi sikaaiyaka alumadadedi, tauyadi kadi, \pi2 “Geya tayaamo tomatagogoli ameni.”’ \m \v 23 E Yudayana idigo kana, \pm ‘Tuwo kwalāve. Konaguyadi sikaaiyaka tauyana yaina, govila bei tomota sivaponuponuyeda. Goti bonatunayana boi akaatotule yaina bogina aetune ina go, vavinayana geya itoboinemta kubabane.’ \p \v 24 E tuwo tukówana aito mlidi, tomota sima Yuda silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Yuda, yaom Temari ana ketoiya tomatagogoli nakae, koroto taiyao simasisi. Go kunōve. Masisi goyogoyoinayana goi bogina ikéuwama.’ \m E Yudayana idigo kana, \pm ‘Kōna tauyana koyōisi, kōme be kogābu ikámasa!’ \m \v 25 E sina siyoisi go, Yuda ina \w rini\w* be ina kaituko tomota tayamo ivini ilatuwoko kana, \pm ‘Ame kwabīdi go, kūna Yuda kuvīni kam, \pi2 “Korotoyana boi imasiisiyegu akéuwama konana goamedi. Kom kugīte nakona itoboinem kukinane rini ame be aituko ame avatau konana?”’ \m \v 26 E moitamo ina Yuda ivini go, tutayana konanayadi igitedi, ikinanedi. Tuwo idigo kana, \pm ‘Tauyana nai ana lovina ana \w tokibóbwata\w* go, yau geya unana natugu Seile avagagale tauyana yaina. Tauna tauyana lovina ana tokibóbwata.’ \m Tuwo Temariyana geya sigabuyeta. Ego Yuda Temari taiyao geya tuwaina simasisimna. \p \v 27 E niga Temari ina tuta venátuna isowóduwo go, natunao gamona goi lalavi sikaaiyaka. \v 28 E iivenátuna go, mainao gómana tayamo nimana isowóduwo. E tovaita búyala kayakayaina ikabi, gomanayana nimakituna goi isiko. Isiko ikavava, idigo kana, \pm ‘Ame tauyana igimisowóduwo.’ \m \v 29 Ego gomanayana nimana ivaisiumnei go, siyana isowóduwo. E tovaitayana idigo kana, \pm ‘Siyam kuvatupuwe bego kom kugimisowóduwo?’ \m Tuwo gomanayana sivayou Peresi.\f ‡ \fr 38:29 \fk Peresi\ft : Ame youyana ana yagoina moe vatupúwana (Rut 4:12,18; Mad 1:3).\f* \v 30 Peresi isowóduwo ikavava, ana gómana, tauyana nimana goi búyala kayakayaina ikaaiyaka isowóduwo go, tauyana sivayou Serako.\f ‡ \fr 38:30 \fk Serako\ft : Ame youyana ana yagoina moe kayakayaina o mavada.\f* \c 39 \s1 Iyosepa be Potipari monena tetelidi \p \v 1 E kina go Iyosepayana Isimaeli tubunao nimadi goi ikaaiyaka. Tuwo tauyana sinave Itipita goi go, \w Pero\w* ina tovakumgo tayamo yoina Potipari\x † \xo 39:1 \xt Abv 37:36, 40:2-4.\x* guma Itipita igimone. Potipariyana moe Pero ina deri ana toyausayao adi tokalikumatana. \v 2 Go kina \w Yauwe\w* ivaakitau,\x † \xo 39:2 \xt Gui 7:9.\x* tauna ina vaita goi Iyosepa ina paisewayana madabokina kikiboda. Tuwo ina tomoya Potipari ina vada goi ikaaiyaka. \v 3 Ikaaiyaka go, ina tomoyayana bogina igite bego Yauwe ivaakitau, tauna ina vaita goi kaga liliuna Iyosepa nimana goi kina Potipari iyatoyato, madabokina ikibode. \v 4 Tuwo Potipari ina kanuwóiya ibabane. Tauyana idigo kana, \pm ‘Iyosepa, tuta ame goi avayokoim kom tomatakavata. Guna vada be nakae konagu liliudi kumatakavatēdi unana anumisem.’ \p \v 5 E tutayana ivayoko kina Iyosepa moe ina vada be konana liliudi adi tomatakavata, e tauyana pasina Yauwe Potipari guma Itipita \w ikaipakuye\w*. Tauna ana dedevina ibabane. \v 6 Tuwo Potipari konana liliudi be ina vada ana rugwáuta Iyosepa nimana goi iyatoidi. Tauna dogoiyadi manudi geya inuuwonúwana geya. Go kina tauna, áika tayamo toito. \p E Iyosepa koroto gumaboina nakae ana bíbina dedevina. \v 7 Tauyana ipaaisewa ina tomoya Potipari ina vada goi go, Potipariyana monena ikandobala Iyosepayana igite koroto gumaboina, tauna ivakone. E tuta tayamo ina ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Iyosepa, kūma kumasisiyēgu.’ \m \v 8 Go kina Iyosepayana ikatae, idigo kana, \pm ‘Geya. Kunōve. Yau pasigu guna tomoya geya inuuwonúwana geya kaga liliuna ina vada sinaena manudi. Konana liliudi nimagu goi iyatoidi. \v 9 Yau aguta vada ame goi toolagaigu. Geya vatau tayaamo ikalisavegu. Guna tomoyayana geya kada tayaamo konana ivagagalakoigu geya, go sem kom monena amta ivagagalem yau yaigu. Tauna geya itoboineguta moe dogoiyana goyogoyoina aguinuwe guna tomoya yaina. Moe nakae goyo aguinuwe Yaubada matana goi.’ \p \v 10 Ego maliyalina tamo tamo Iyosepayana ilumaakikine kana, \pm ‘Iyosepa, kūma kumasisiyēgu.’ \m Go kina Iyosepayana ikatae, tuwo geya itagoneta bei imasisi tauyana taiyao. \p \v 11 E tuta tayamo Iyosepa isiu Potipari ina vada goi bego ipaisewa go, vadayana sinaena geya tayaamo vada ana topaisewa ikaaiyaka geya. \v 12 Tuwo vavinayana ima ibisibala Iyosepayana ana kwama iyoisi, idigo kana, \pm ‘Kūma kumasisiyēgu!’ \m Go Iyosepayana ana kwama ikalave, vadayana goi ilokoinaodo, isiya. \v 13 Go kina vavinayana ikandosobu nimana goi kwamayana igite, \v 14 tuwo ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* iduduwedi sima, ipola kana, \pm ‘Kogīte! Ame \w Iberiuyana\w* monegu ime bego ida vada imatakavate go, ikaiwotetegu. Maine isiu ima iyoisigu latuwona bego imasisiyegu go, apodeda. \v 15 Go tutayana guna podedayana inove imatoita, e ana kwama kikigu goi ikalave go, ilokoinaodo isiya.’ \p \v 16 Tuwo kwamayana kikina goi iyato irugwausi ana kadókana Iyosepa ana tomoya ikaluvila. \v 17 Tutayana tauyana ikaluvila ima, e kina vavinayana ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Amo im pákwana guma Iberiu boi kumememe yaima goi maine isiu ima iyoisigu bego imasisiyegu. \v 18 Go tutayana apodeda, e ana kwama kikigu goi ikalave go, ilokoinaodo isiya. \v 19 E ame nakae im pákwana iguinuwe yaigu.’ \p E tutayana Potipari monena idigo kana, ‘Ame nakae im pákwana iguinuwe yaigu’, Iyosepa ina tomoya inove, gamona igoyo toina. \v 20 Tauna deri ana torugwautayao ilatuwokoidi kana, \pm ‘Kōna Iyosepa koyōisi, deri goi kovaisīu.’ \m Tuwo nakae siguinuwe. Ego deriyana moe Pero, da Itipita adi tolovina, ina deri moe toogoyoidi manudi neta Peroyana yaina siguinuwa goyogoyo. \p Tuwo Iyosepayana deri goi ikaaiyaka go, \v 21 Yauwe ivaakitau be nakae iilokate.\x † \xo 39:21 \xt Gui 7:9.\x* Nakae Yauwe ina guinuwa pasina deri ana tolovina nakae Iyosepa ikanuuwoiye. \v 22 E tuwo tolovinayana idigo kana, \pm ‘Iyosepa, avayokoim kom deri ana tokaiyakoyao adi tovakumgo. E nakae guinuwa liliudi deri goi kom kumatakavatedi.’ \m \v 23 Tuwo kaga liliuna Iyosepa nimana goi sikaaiyaka nakae imatakaavatedi, e manudi tolovinayana geya inuwonuwoneta. Bogina kuyagoi. Yauwe Iyosepa ivaakitau, tauna Yauwe pasina Iyosepayana ina paisewa madabokina kikiboda. \c 40 \s1 Iyosepa anamimi itaaligeidi tetelina \p \v 1 E Iyosepa deri goi ikaaiyaka go, tuta tayamo da Itipita idi tolovina ina vedi ana tomatakavatayao\f ‡ \fr 40:1 \fk Vedi ana tomatakavatayao\ft : Ame tauyadi idi paisewa moe Pero ina vedi simatakavate. Geya latuwodi vediyana goi tomota boláusa sisiwoi bego Pero ikailala, ikámasa.\f* adi tovakumgo be nakae ana \w beredi\w* ina tokaigabunayao adi tovakumgo tolovinayana sibagali. \v 2 Tauna tovakumgo adi taiyuwokova yaidi goi \w Pero\w* gamona igoyo. \v 3 Tuwo ina deri ana toyausayao adi tokalikumatana\x † \xo 40:3 \xt Abv 37:36, 39:1.\x* ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Kūna adi taiyuwo kuyoisīdi, e deri goi kuvaisīudi.’ \m Tuwo moitamo ina nakae iguinuwe; adi taiyuwokova ikabidi deri goi ivaisiudi sikaaiyaka. Ego amo deriyana goi Iyosepa nakae nava ikaaiyaka. \v 4 E tokalikumatanayana Iyosepa ivayoko deri ana tokaiyakoyao adi tovaita, e imatakaavatedi. \p E tuta maanawena deri goi sikaaiyaka go, \v 5 sabamgo tayamo goi vedi ana tomatakavatayana be beredi ana tokaigabunayana adi taiyuwokova sikanamimi. Ago adi kanamimiyadi tamo tamo madi yagoina. \v 6 E simasisi vanuwo itomo, Iyosepa ina igitedi tauyadi madi nuwomou sikaaiyaka. \v 7 Tuwo ilumadadedi, idigo kana, \pm ‘Kaga unana maisimi siiwówana?’ \pm \v 8 ‘Nuwobuna ama taiyuwo kakanamimi go, geya vatau tayaamo itoboine anamimiyadi italigeidi’, kidi kaedi. \m E Iyosepayana idigo kana, \pm ‘Anamimi adi yagoina Yaubada anetava itoboine ivaiteda ae? Tauna imi kanamimi kolatuwokoigu go, nakona Yaubada ivatulukoigu adi yagoina.’ \m \v 9 Tuwo vedi ana tomatakavata igimibóbwara, idigo kana, \pm ‘Guna kanamimi goi tayamo \w oine\w* buyalina matagu goi ikaaiyaka. \v 10 E buyalayana itabolalavi aito go, mainao situpo, silala, niga sikéuwo, e keuwoidi sibólika. \v 11 Pero ina vedi nimagu goi aakavale. Tuwo keuwoinayadi aguwedi, vediyana tobuna goi abibidi. Abibidi ikavava, vediyana Pero avini.’ \m \v 12 Iyosepa idigo kana, \pm ‘Im kanamimi ana talígava ame nakae: Tabolalavina aito moe maliyalina aito. \v 13 Tauna maliyalina aito mlidi Pero bei ikilagasim be nakae kebam ivinimneim be ina vedi kuvini nakae boi tutayana kom tauyana ina vedi ana tomatakavata. \v 14 Go tutayana am dedevina kubabane, kunuwaisīgu ae? Siyagu, yau guna lokata kulolāse, e Pero kulatuwōko italigeigu. \v 15 Bogina kuyagoi. Boi kidi \w Iberiu\w* idi kasa goi geya guna goyomo akaaiyaka go, tuwo koroto maniyedi sima siyoisigu, simegu ameko. Ameko nakae geya tayaamo goyo aguinuwe bego itoboine ame deriyana goi sivaisiugu.’ \p \v 16 E kina tokaigabunayana inove bego anamimiyana ana talígava dedevina, tuwo Iyosepa ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Yau nakae akanamimi. Gwa. Guna kanamimiyana ame nakae: Beredi ma bayaoidi aito aavabedi go, \v 17 bayaoyana kanayaatanaina goi, e beredi ituli ituli Pero manuna sikaaiyaka. Sikaaiyaka go, mánuwo sima sikani.’ \m \v 18 E kina Iyosepayana idigo kana, \pm ‘Im kanamimi ana talígava ame nakae: Bayaoyadi aito moe maliyalina aito. \v 19 Tauna maliyalina aito mlidi Pero bei ikailagasim. Nukotom bei ibobo go, sakavaim isiko alova goi ivakosainem, e mánuwo bei sima sakavaimyana sikanikani.’ \p \v 20 E tuwo moitamo maliyalina aito mlidi moe Pero ina bíbina ana maliyalina. Tuwo áika gagaina iwodugu go, ina tovakumgoyao \w paakonidi|lemma="Paakonina"\w* iduduwedi sima taiyao sikáika. Aikayana goi ina vedi ana tomatakavata be nakae ana beredi ana tokaigábuna nakae iduduwedi sima tovakumgoyadi matadi goi ikailagasidi. \v 21 Vedi ana tomatakavata ikailagasi ame nakae: Kebana ivinimnei, tauna Pero ina vedi imatakavate. \v 22 Go tokaigabunayana ikailagasi, wowona alova goi ivakosaine ikaumate nakae Iyosepa idige tutayana idi kanamimi italigeidi. \p \v 23 E kina go vedi ana tomatakavatayana ana dedevina ibabane go, Iyosepa ina livala geya inuwokavateyeta, go sem inuwoilave. \c 41 \s1 Iyosepa ietoolovina Itipita goi tetelina \p \v 1 E tala aiyuwo sikavava, \w Pero\w* ikanamimi. Ina kanamimiyana ame nakae: Sákala yoina Nairi kikina goi iitáoya \v 2 go, sakalayana goi bulumakau dedevidi nakae saabalidi adi badabada ainima aiyuwo sisinalaga. Sisinalaga, limou sikakáika. \v 3 E niga ituli ta bulumakau adi badabada ainima aiyuwo sisinalaga, bulumakauyadi sigoyo nakae sibagabaga. Sisinalaga, mamaya goi bulumakau dedevidi kikidi sitáoya. \v 4 Bulumakau goyogoyoidi sitáoya, bulumakau dedevidi sitonoidi. Ameko ina kanamimiyana ikavava, e Pero matana ilala. \p \v 5 Tauyana imasisimna, e aiyuwoina ikanamimimna. Ina kanamimiyana ame nakae: \w Witi\w* tolobo tayamo goi didi ainima aiyuwo sitabo go, witi kutukutuna gagaidi be nakae dedevidi. \v 6 E niga ituli ta witi itabo go, tolobona goi didi ainima aiyuwo sitabo. Sitabo go, witi kutukutuna giyaidi nakae meemalidi yágira bomatu yaviyavina pasina. \v 7 Kidi didi goyogoyoidi sitáoya, didi dedevidi sitonoidi. E amoko goi Peroyana ikaliwoisa, itáoya idigo kana, \pm ‘O moitamo akanamimi!’ \p \v 8 E vanuwo itomo, Peroyana mana kateyova\x † \xo 41:8 \xt Dan 2:1-3.\x* inuwonúwana kana, \pm ‘Guna kanamimi kaga adi yagoina?’ \m Tuwo tomeméyava\f ‡ \fr 41:8 \fk Tomeméyava\ft : Da Itipita adi tomeméyava itoboinedi idi méyava goi anamimi maniyedi sitaligeidi.\f* liliudi be nakae tokabitam liliudi Itipita goi iduduwedi sima, e ina kanamimiyadi ilatuwokoidi. Ilatuwokoidi ikavava, idigo kana, \pm ‘Guna kanamimiyadi kaga adi yagoina?’ \m Go geya kada tayaamo yaidi goi itoboine anamimiyadi italigeidi. \v 9 Ago vedi ana tomatakavatayao adi tovakumgo Iyosepa inuwaisi, tuwo ina Pero ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Guna tomoya, guna bágala alatuwokoim. Tayamo dogoi anuwoilave alatuwokoim. \v 10 Boi tokaigábuna be yau im pakonayao kuegamogamoguyema, e im deri ana toyausayao adi tokalikumatana Potipari kulovinae deri goi ivaisiuma. \v 11 Amoko goi sabamgo tayamo ama taiyuwokova kakanamimi go, anamimiyadi tamo tamo madi yagoina. \v 12 Ego koroto tayamo, tauyana \w Iberiu\w*, kai taiyao deriyana goi kakaaiyaka. Korotoyana moe tokalikumatana ina \w pákwana\w*. Tuwo, tauyana ima kanamimi kalatuwoko, e anamimi tamo tamo adi yagoina italigeidi. \v 13 E nakonakae anamimiyadi italigeidi, nakae simalatomota. Yau kebagu bogina kuvinimneigu go, kina tokaigabunayana wowona kusiko, e alova goi kuvakosaine ikámasa.’ \p \v 14 E tuwo Pero ina topaisewayao ilatuwokoidi, idigo kana, \pm ‘Kōna Iyosepa kokābi kōme.’ \m Tuwo woilidi sina Iyosepayana deri goi sikabi, sime. Ego mainao ana gábula itéui be nakae kwama dedevidi ilosidi. Ilosidi ikavava, ima Pero matana goi itáoya. \v 15 E Peroyana idigo kana, \pm ‘Iyosepa, akanamimi go, geya vatau tayaamo itoboine italigei. Go yau livala anove bego kom anamimi adi talígava kuuyagoi.’ \m \v 16 E Iyosepayana idigo kana, \pm ‘Guna tomoya, anamimi adi talígava moe yau toinigu geya itoboineguta. Go sem Yaubada itoboine. Moitamo im kanamimi ana talígava bei ilatuwokoigu namliyeta baige alatuwokoim go, ana taligavayana bei am dedevina manuna.’ \m \v 17 E Peroyana idigo kana, \pm ‘Kunōve go, guna kanamimi alatuwokoim. Anamimiyana ame nakae: Sákala Nairi goi aatáoya go, \v 18 sakalayana goi bulumakau ainima aiyuwo dedevidi nakae saabalidi sisinalaga, e limou sikakáika. \v 19 Sikakáika go, ituli ta bulumakau ainima aiyuwo sisinalaga. Bulumakauyadi sigoyo nakae sibagabaga. Adi kaigigita igoyo. Geya tayaamo tuta Itipita goi bulumakau agite ame tauyadi nakae; sigoyo toina. \v 20 Ame bulumakau bagabagaidiyadi sitáoya, bulumakau saabalidi sitonoidi. \v 21 Sitonoidi go, bulumakauyadi adi kaigigita neta geya sitonoidita. Moitamo. Nava adi bíbina sibaagabaga nakae boi mainao sibagabaga. E ameko goi matagu ilala. \pm \v 22 E aiyuwoina guna kanamimi goi agite witi tolobo tayamo goi didi ainima aiyuwo sitabo go, kutukutuna gagaidi be dedevidi. \v 23 Niga ituli ta witi tolobona tayamo goi didi ainima aiyuwo sitabo. Ago kutukutuna kasakasaidi, giyaidi be nakae meemalidi yágira bomatu yaviyavina pasina. \v 24 Kutukutu giyaidiyadi sitáoya, kutukutu dedevidi sitonoidi. Ame tauna guna kanamimi. \pm E tomeméyava alatuwokoidi go, geya kada tayaamo vatau yaidi goi itoboine guna kanamimiyadi italigeidi.’ \m \v 25 Iyosepayana idigo kana, \pm ‘Im kanamimiyadi aiyuwo adi yagoina tayamo. Yaubada bogina ivatulukoim manakaena bei giyakainava iguinuwe. \v 26 Anamimiyadi adi yagoina ame nakae: Bulumakauyadi ainima aiyuwo dedevidi be witi didina ainima aiyuwo dedevidi moe tala ainima aiyuwo nakae. Im kanamimiyadi adi yagoina tayamo. Talayadi moe tala ainima aiyuwo dedevidi. \v 27 Kidi go bulumakau bagabagaidiyadi be goyogoyoidi sisinalaga be nakae witi didina ainima aiyuwo meemalidi yágira bomatu yaviyavina pasina moe tala ainima aiyuwo nakae go, talayadi moe loga. \pm \v 28 Tauna nakae bogina alatuwokoim. Yaubada bogina ivatulukoim manakaena bei giyakainava iguinuwe. \v 29 Gwa! Bei ame nakae iguinuwe: Tala ana badabada ainima aiyuwo goi asa Itipita ana madabokina bei imáliya gagaina. \v 30 Go amo talayadi mlidi tala ana badabada ainima aiyuwo goi loga gagaina bei isowóduwo Itipita sinaena, e asayana bei ibugoyai. \v 31 Talayadi dedevidi bei konuwoilavedi loga pasina. Bogina kuyagoi; logayana bei igoyo toina. \v 32 E kom boi sivayuwo kukanamimiko moe ana yagoina Yaubada bogina ilovina bego dogoiyana isowóduwo. Tuwo giyakainava bei anamimiyadi simalatomota. \pm \v 33 E tauna koroto tayamo kukināve, korotoyana mana dovatusi be mana kabitam. Tauyana kuvayōko kina sobuyekoim go, Itipita ana madabokina ilovinae. \v 34 Aiyuwoina gávana kukinavēdi go, kuvayokōidi kidi asa tamo tamo adi tomatakavatayao. Tala tamo tamo asa imáliya, e tala dedevidi goi tomota idi witi ana dibayoya sikaiguyauye gúguna ainima ainima. \v 35 E gúguna aivasi tomota sikanidi go, im lovina goi gavanayadi gúguna tayamo boda tamo tamo goi sikabidi simedi sánala gagaidi goi sidodoidi loga ana tala manudi. \v 36 Moe witiyana ikaaiyaka loga ana tala ainima aiyuwo manudi, e bei tutayana loga isowóduwo Itipita goi, tomota loga geya sikamaseta, go sem witiyana bei ivaitedi.’ \p \v 37 E Pero be nakae ina tovakumgoyao paakonidi Iyosepa ina nuwonúwana sikaodedevine. \v 38 Tuwo Pero ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Manakae? Itoboineda koroto tayamo tababane Iyosepa nakae? Nakona geya. Ame tauyana yaina Yaubada Balomaina ikaaiyaka.’ \p \v 39 Tuwo Pero Iyosepa ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Iyosepa, geya vatau tayaamo mana dovatusi be mana nanamsa nakae kom unana Yaubada ivatulukoim kaga liliuna bei isowóduwo. Tauna im kabitam tomota liliudi idi kabitam ikalisavedi. \v 40 Kom bei avayokoim guna katumapu, guna vada be nakae da Itipita madabokidi nimam goi ayatoidi bei kuloviinaedi go, tomotayadi bei sopam sikabikaone.\x † \xo 41:40 \xt Gui 7:10.\x* Yau aguta ataoyakukuim.’ \m \v 41 E Pero idigomna kana, \pm ‘Iyosepa, bogina kunove? Ame tutayana avayokoim kom guna katumapu, asa Itipita ana madabokina nimam goi ayato bei kuloovinae.’ \p \v 42 Tuwo Pero ina \w rini\w* mana kaba kinana ivalilivi go, Iyosepa nimaseliselina goi ivalilivi. Ikavava, kwama dedevina ikabi, Iyosepayana ivini ilosi. Ikavava, búyala \w goura\w* ikabi, nukotona goi isiko.\x † \xo 41:42 \xt Dan 5:7,16,29.\x* \v 43 Ego Pero ina \w sariyota\w* aiyuwo, tayamo moe toinina manuna go, tayamo moe ana tosavaiyuwo manuna. Tuwo Iyosepa ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Iyosepa, guna sariyota tayamo avinim, e sariyotayana goi kusowōya.’ \m Tuwo isowoya go, koroto maniyedi sivakumgo sidigo kadi, \pm ‘Toolagaina imamaima; aemi kovatugūyala!’ \m Ame nakae Iyosepa ivayoko kina ana katumapu bei Itipita ana madabokina iloovinae. \p \v 44 E aiyuwoina Pero Iyosepa ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Iyosepa, yau Pero, Itipita ana tolovina go, kom guna katumapu. Tauna lovina avinim bego Itipita goi tomota geya tayaamo kaga itoboinedi siguinuwe neta kom geya kutagoneta.’ \p \v 45 Ibóbwara ikavava, Iyosepa ivayou Sapanadi Paneka go, vavina tayamo ikabi, Iyosepa ivini inai. Vavinayana yoina Asenati go, tamana yoina Potipera, tauyana da Oni idi \w tonúwala\w*. Tauna nakae Iyosepa ietolovina Itipita ana madabokina goi. \p \v 46 Ego kina Iyosepayana ana tala 30 bogina ibabane, e ina paisewa Pero da Itipita adi tolovina manuna ivatowo. E itáoya ina asa tamo tamo Itipita sinaena ivadadedi. \v 47 Tala ainima aiyuwo goi asa imáliya gagaina. \v 48 Tuwo Iyosepayana ina lovina goi ina topaisewayao sivaníbita tánuwo liliudi Itipita goi witi kutukutuna silamgogo go, asa tamo tamo adi sánala gagaidi goi sivadodoidi, moe tala ainima aiyuwo goyogoyoidi manudi. \v 49 Witiyana gagaina sánala goi sidodoidi, nakae witi ma baikidi adi badabada nakae ediédila. Siidodoidi ana kadókana witiyana ivakaigaga, e geya tuwaina ana badabada buki goi siginidi. Bogina kuyagoi. Badabada sisaki, tauna geya itoboineyeta ikatuyaividi. \p \v 50 E kina go Iyosepayana nava loga geya isowoduwoita, e monena Asenati ivenátuna, natunao koroto adi taiyuwo. \v 51 E ina botomoya ivayou Manase\f ‡ \fr 41:51 \fk Manase\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae nuwoilova.\f* kana, \pm ‘Unana Yaubada tauna guna nuwomou anuwoilave be nakae osegowo anuwoilavedi.’\x † \xo 41:51 \xt Abv 37.\x* \p \v 52 E natuna aiyuwoina ivayou Eparaim\f ‡ \fr 41:52 \fk Eparaim\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae keuwoina.\f* kana, \pm ‘Unana Yaubada tauna guna kaiyakomou goi keuwoigu dedevina ababane.’ \p \v 53 E tala ainima aiyuwo dedevidi Itipita goi sikavava \v 54 go, logayana ana tala ainima aiyuwo ivatowo nakae Iyosepa boi idigedige. Logayana isowóduwo asa liliudi goi go, Itipita ana madabokina goi tomota madi witi.\x † \xo 41:54 \xt Gui 7:11.\x* \v 55 Go niga Itipita goi nakae logayana silotowo. Tuwo tomota sima Peroyana yaina sikawanoi witi manuna. Go Peroyana idigo kana, \pm ‘Kōna Iyosepa kogīte go, kaga ilatuwokoimi nakae koguinūwe.’\x † \xo 41:55 \xt Iyo 2:5.\x* \p \v 56 E tutayana logayana gagaina isowóduwo Itipita ana madabokina goi, Iyosepa witi sanalidi ikatupaevedi go, witiyadi ikaigimonedi da Itipita yaidi. Logayana bogina gagaina toina. \v 57 Ago ituli ta kasa liliudi goi tomota sima Itipita bego witi sigimona Iyosepa yaina. Bogina kuyagoi; logayana gagaina poyapoya ana madabokina goi. \c 42 \s1 Iyosepa senao sina Itipita avadi manuna tetelina \p \v 1 E \w Yakobo\w* vala inove bego Itipita goi \w witi\w* ikaaiyaka, tuwo natunao iduduwedi sima ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Komi kaga kokaiyakoe? \v 2 Konōve. Vala anove Itipita goi witi ikaaiyaka. Tauna komi kosōu kōna ada witi kogimōna, govila bei loga takámasa.’\x † \xo 42:2 \xt Gui 7:12.\x* \p \v 3 E tuwo moitamo Iyosepa tuwowonao yawou sina Itipita goi bei witi sigimona. \v 4 E kina go Iyosepa ana gómana Beniyamina ikaaiyaka; Yakobo geya ietuneyeta senao taiyao. Imatoita; ina nuwonúwana kana, \pm ‘Nakona bei vailai ibabane.’ \m \v 5 E tuwo \w Isileli\w* natunao be Kenani tomotaidi taiyao sina Itipita goi bego adi witi sigimona. Bogina kuyagoi; Kenani asaina tomota loga sikámasa. \p \v 6 Ego kina Iyosepayana da Itipita adi tolovina. Ame tauyana tomota liliudi adi witi ana tokaigimona. E tuwowonao sima tauyana matana goi aedi sivatugúyala sikanakabobo.\x † \xo 42:6 \xt Abv 37.\x* \fig Nakae Iyosepa ina kanamimi senao aedi sivatugúyala tauyana matana goi|src="CO00730B.TIF" size="col" ref="42:6" \fig* \v 7 E Iyosepa igitedi, ikinanedi go, geya ilatuwokoidita, go sem ikatubaudi. Ina sinapu nakae bego geya iyagoidita. Tauna mana kubukasa ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Komi nako goi koma?’ \pm ‘Kenani goi kama latuwoma ama witi kagimona’, kidi kaedi. \p \v 8 Ego Iyosepa tuwowonao ikinanedi go, tauyana kidi geya sikinaneyeta. \v 9 Tutayana tuwowonao aedi sivatugúyala, ina kanamimi aiyuwo boi ikanamiimiyedi inuwokavatedi,\x † \xo 42:9 \xt Abv 37:5-10.\x* tuwo tuwowonao geya ilatuwokoidita kina adi gómana, go sem iwowokoidi idigo kana, \pm ‘Kopola! Komi toyáusa. Koma ima kasa kogite nako goi ineneta.’ \m \v 10 Go kidi sidigo kadi, \pm ‘Ima tomoya, moe nakae geya! Kai im \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* kama latuwoma bego ama witi kagimona. \v 11 Kai madabokima koroto tayamo natunao. Kai toyáusa geya. Kai im pakonayao koroto todedevima.’ \m \v 12 Go kina Iyosepayana idigo kana, \pm ‘Geya, kopola! Komi koma latuwomi ima kasa kogite nako goi ineneta.’ \m \v 13 Go kidi sidigo kadi, \pm ‘Ima tomoya, kai im pakonayao boi kai ama badabada yawou aiyuwo, tamama tayamo. Kenani goi kakaiyaka. Go bogomane nava tamama taiyao Kenani goi sikaaiyaka go, ama gómana tayamo bogina ikámasa.’ \m \v 14 Go kina Iyosepayana idigo kana, \pm ‘Nakae bogina alatuwokoimi, komi toyáusa! \v 15 Go tuwo. Bei avakakonemi ame nakae: \w Pero\w* yoina goi akatótula ame asayana geya kokalaveyeta ana kadókana tamami ana bogomane ima ameko. \v 16 Koroto tayamo yaimi koetūne ina ami gómana ikabi ime go, madabokimi ameko deri goi kokaaiyāka, e bei ayagoi nakona komi \w aba numisa\w* gea geya. Neta siyami geya ikaluvileta, bei ayagoidoko komi moitamo toyáusa!’ \m \v 17 Tuwo deri goi ivaisiudi maliyalina aito goi sikaaiyaka. \v 18 Go maliyalina aitonina goi Iyosepa ina topaisewayao ilatuwokoidi sina tuwowonao deri goi sikabidi simedi. Sina sikabidi simedi, Iyosepa ilatuwokoidi, idigo kana, \pm ‘Neta guna nuwonúwana bei alatuwokoimi koguinuwe, e ma yawoimi kokaaiyaka. Bogina koyagoi; Yau Yaubada ataaimamine. \v 19 Guna nuwonuwanayana ame nakae: Neta komi koroto todedevimi, koroto tayamo yaimi ameko deri goi ikaaiyaka go, madabokimi semiyao tokodaloga adi witi kokabīdi konavēdi imi kasa goi kovinīdi avadi. \v 20 Go ami gómana kōme yaigu bei itoboinegu imi livala akamoitamoe. Neta nakae koguinuwe, e ma yawoimi kokaaiyaka.’ \m Tuwo moitamo sitagona nakae siguinuwe. \p \v 21 Ago kidi tuwowonaoyadi taudiva toinidi niyadi goi sibóbwara sidigo kadi, \pm ‘Boi ada gómana ina kategeda tagite tutayana ina kawanoi makimaki nuwokapisi manuna kita geya tanoveyeta. Tauna moitamo kita mada goyo ada gómana pasina. Ame pasina ame ida nuwotukalayana bogina tababane.’ \m \v 22 E Rubeni idigo kana, \pm ‘Manakae? Boi alatuwokoimi gomanayana taabu koyogeedegēde gea geya?\x † \xo 42:22 \xt Abv 37:21-22.\x* Moitamo alatuwokoimi go, geya konoveguta! Tauna ame ina kámasa ana katumapu bogina tababane.’ \m \v 23 Ego kidi Iyosepa tuwowonao sinuwonúwana bego niyadi geya iyagoiyeta. Tokaigavila niyadi ikaigavile Iyosepa ilatuwoko. Go Iyosepayana niyana kidi niyadi tayamo! \v 24 E tauyana inovedi, tuwo inuwokapisiyedi, e isiboila ina itáiya. Itáiya ikavava, mataiuna isekuku, e isowóduwo ima ina topaisewayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Ame tauyana koyōisi, nimana koyowōidi.’ \m Tuwo moitamo sina tuwowonao matadi goi Simion siyoisi, nimana siyowóidi. \v 25 E Iyosepa ina topaisewayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Ame korotoyadi idi baiki goi adi witi kovadodōidi go, idi mani ma saisailidi kokabīdi, idi baiki goi kododōidi. Ago taabu kolatuuwokōidi. Tuwaina adi kinare kovinīdi adi kenao manuna.’ \m Tuwo moitamo sina nakae siguinuwe. \v 26 Ame ikavava, Iyosepa tuwowonao sina adi witi ma baikidi \w ase\w* goi sikailagasidi. \v 27 Sikatubayasi ikavava, e siketoiya go, vanuwo isabamgo tunagu tayamo sigite, tuwo amoko goi siwaiwasi. Siwaiwasi go, koroto tayamo yaidi goi ina baiki ikatupáeve bei witi ikabi, ina ase ivavani go, ikandosobu ina mani ma saisairina baiki tobuna goi igitebabane. \v 28 Igitebabane, senao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Iyaa! Segowo, guna mani witi manuna guna baiki goi sidodoimnei. Goame baikiyana tobuna goi. Kōma kogīte!’ \m Tuwo madabokidi sima sigite, e atedi siyova gagaina nakae wowodi sitátava go, sidigo kadi, \pm ‘Ame kaga Yaubada iguinuwe yaida!’ \p \v 29 E siketoiya sina Kenani goi sisiu sina tamadi Yakobo ina vada goi go, tauyana yaina sivatétala adi kaibako, sidigo kadi, \pm \v 30 ‘Tamama, Itipita korotoina, tauyana da Itipita adi tolovina, ibowoima be nakae iwowokoima kana, \pi2 “Komi toyáusa.” \pmo \v 31 Ago kai kalawoiwoi kama, \pi2 “Kai toyáusa geya. Kai koroto todedevima. \v 32 Boi kai koroto ama badabada yawou aiyuwo, tamama tayamo. Ama gómana tayamo bogina ikámasa go, bogomane nava tamama taiyao Kenani goi sikaaiyaka.” \pmo \v 33 Ago kina korotoyana, moe tolovina, idigo kana, \pi2 “Tuwo ame nakae aguinuwe bei ayagoi neta komi koroto todedevimi: Koroto tayamo yaimi goi ameko yau taiyao kakaiyaka go, madabokimi semiyao tokodaloga adi witi kokābi avadi. Kokabi ikavava, kōna imi kasa. \v 34 Kōna go, ami gómana kokābi kōme yaigu, e bei ayagoi bego komi geya toyáusa geya, go sem koroto todedevimi. Gomanayana agite, e siyami bei ataligei go, atagona ami witi kogimona.”’ \p \v 35 E sibóbwara ikavava, koroto tamo tamo idi baiki sikaliulagidi go, tamo tamo idi mani ma saisailidi sigitebabanedi adi witi taiyao! Tuwo tauyadi tamadi taiyao maniyadi sigitedi, atedi siyova. \v 36 E tamadi Yakobo gamona igoyo idigo kana, \pm ‘Komi pasimi natugowo sitagau! Iyosepa bogina itagau. Simion nakae itagau go, bego ame tutayana latuwomi Beniyamina kokabi konave? Neta konave, yau guna nuwomou koyatoyato!’ \m \v 37 Go kina Rubeni idigo kana, \pm ‘Natum Beniyamina bei akaluvilemnei, go neta geya, e natugowo adi taiyuwo atagonedi kukaumatedi. Tamagu, kunumisēgu. Gomanayana nimagu goi kuyāto, niga bei akaluvilemnei.’ \m \v 38 Go kina Yakoboyana idigo kana, \pm ‘Yau natugu bei geya iwoita komi taiyao! Siyana bogina ikámasa go, tauyana anetava ikaaiyaka. Tauna bei geya iwoita! Neta konavenave kenao goi ivailai, e komi guna nuwomou koyato, tauna yau magu nuwomou ana kadókana akámasa.’\f ‡ \fr 42:38 \ft Ame nakae Yakobo ibóbwara unana Iyosepa be Beniyamina sinadi tayamo, sinadiyana yoina Reitiyeli (Abv 30:24, 35:18).\f* \c 43 \s1 Iyosepa senao // adi koidádana aiyuwoina tetelina \p \v 1 E logayana Kenani goi nava gagaina. \v 2 E tuwo tutayana Yakobo ma natunao idi \w witi\w* boi sigiimonedi Itipita goi bogina sikanisavedi, e tamadi idigo kana, \pm ‘Kokaluvilāmna kōna ada witi tuwaina kogimōna, e kōma.’ \m \v 3 Go kina Yuda idigo kana, \pm ‘Go tamagu, korotoyana boi ikatumatalidokoima idigo kana, \pi2 “Neta ami gómana kome yau yaigu, e bei atagona ami witi kogimona, go geya, e geya kogiteguta.” \pmo \v 4 Tuwo neta kutagona bego ama gómana kanave, e kana ada witi kagimona. \v 5 Go neta gomanayana geya kutagoneyeta, e kai geya kanoita. Bogina kuyagoi; korotoyana idigo kana, \pi2 “Neta ami gómana kome yau yaigu, e bei atagona ami witi kogimona, go geya, e geya kogiteguta.”’ \m \v 6 Go kina tamadiyana idigo kana, \pm ‘Kaga unana korotoyana kolatuwoko kami, \pi2 “Ama gómana tayamo amoni?” \pmo Kogite? Guna mou bogina koyato!’ \m Tauyadi kadi, \pm \v 7 ‘Korotoyana ilumadádana ima boda manuna. Tauyana idigo kana, \pi2 “Tamami nava ikaaiyaka? Ami gómana tayamo amoni?” \pmo Tuwo kai katalavaitamo. Ago tauyana idigo kana, \pi2 “Ami gómana kokābi, kōme.” \pmo Ego neta kayagoi tauyana ina nuwonúwana nakae, geya katalavaiteta.’ \m \v 8 E Yuda idigo kana, \pm ‘Tamagu, kutagōna bego gomanayana kakabi kanave, e bei mainao kana kama bego kita be natudao taiyao loga geya takamaseta. \v 9 E yau akatótula toinigu gomanayana bei arugwausi. Tauyana yau guna puwoya. Neta ama gómana geya akaluvileyeta nakae matam goi geya ayatoeta, e yawoigu ana madabokina goi kuwowokōigu. \v 10 Kai bogina kakaimúmuna unana gomanayana kuvagagale. Moitamo. Neta boi mainao kutagona, e kai neta bogina sivayuwo kaketoiyako.’ \m \v 11 E \w Isileli\w* idigo kana, \pm ‘Neta moe nakae, ame nakae koguinūwe. Dogoi dedevidi kita ida kasa goi sikaaiyaka nakae pútuma, mokava, alovamamaina sisina\f ‡a \fr 43:11 \fk Alovamamaina sisina\ft : Isileli tubunao kadi, ‘Muro.’ Go muro alova tayamo mainina alovamamaina nakae. Alovayana sisina toinina idaudau go, mainao ikasa. E sikabi sikeli bego pauda nakae isowóduwo.\f* be taniya\f ‡b \fr 43:11 \fk Taniya\ft : Ame nakae taniya dimdim. Dimdim kadi, ‘Pistachio’ o kadi, ‘Almonds.’\f* kokabīdi, imi baiki goi kododōidi, e konavēdi tolovinayana kovīni. Moe ida yabobona korotoyana yaina. \v 12 Go imi mani tuwaina kokabīdi be nakae maniyadi boi koonavedi nakae kokabīdi taiyao konavēdi. Konuwāisi boi imi mani sivadodoimneidi imi baiki sinaena. Nakona tauyadi sibágala. \v 13 Ami gómana nakae kokābi, e woilīmi konāve korotoyana yaina! \v 14 Bei Yaubada \w Tokalika\w* inuwokapisiyemi korotoyana matana goi, e bei tauyana latuwona Simion be Beniyamina italigeidi taiyao kokaluvilamna koma. Go yau sem neta natugowo ivagagaledi, bogina sitagau, e nuwogu imou.’ \p \v 15 E tuwo idi yabobona be idi mani gagaina sikabidi nakae Beniyamina sikabi, e woilidi sina Itipita. Itipita goi sisiu sina Iyosepa matana goi sitáoya. \v 16 E Iyosepa ikandobala Beniyamina igite kidi taiyao. Tuwo ina vada ana tovakumgo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Ame korotoyadi kukabīdi, kumēdi yau guna vada goi. Kumedi ikavava, kūna tayamo yoguyogu kwaumāte kuvaipōlu. Ikavava, e dine goi taiyao kakáika.’ \m \v 17 E tuwo tovakumgoyana ina kaga Iyosepa ilaatuwoko, e nakae iguinuwe. Korotoyadi ikabidi, imedi Iyosepa ina vada goi. \v 18 E ame pasina tauna simatoita gagaina. Tuwo sidigo kadi, \pm ‘Ida mani boi ida baiki goi sivadodoimneidi pasina simeda vada goi. Tauyana latuwona iyoisida, ilauida, e bei kita ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* go, ida \w ase\w* ikabidi.’ \p \v 19 Tuwo tauyadi sina vadayana totomna goi Iyosepa ina vada ana tovakumgo silatuwoko sidigo kadi, \pm \v 20 ‘Tomoya e, boi kama ameko avama kagimona. \v 21 Ego tutayana kanonoina ima kasa manuna, e tunagu tayamo goi kawaiwasi, e ima baiki kakatupaevedi go, kai tamo tamo ima mani ma saisailidi madabokidi kagitebabanedi! Tauna maniyadi kamedi; latuwoma bego kavinimneim. \v 22 Go mani tuwaina kamedi latuwoma bego ama witi tuwaina kagimona. Ago geya kayagoiyeta avatau ima mani ima baiki goi idodoimneidi.’ \m \v 23 E tovakumgoyana idigo kana, \pm ‘Mani manuna taabu konuuwonūwana be nakae taabu koomatōita. Imi Yaubada, Tauyana tamami ina Yaubada, nakona imi esaesa ivinimi; imi baiki goi idodoidi. Boi mainao imi mani komedi bogina akabidi.’ \m Ibóbwara ikavava, ina Simion ikabi, ime kidi yaidi. \v 24 Ikavava, Iyosepa ina vada ikatupáeve korotoyadi sisiu go, bwae ivinidi bei aedi sinikidi. Ivinidi ikavava, ina idi ase ivavanidi. \v 25 E korotoyadi idi yabobona Iyosepa ina sowóduwo dine manuna sikatubayasi. Bogina kuyagoi, livala sinove bego taiyao sikáika. \p \v 26 E Iyosepa ima, idi yabobonayadi maine simemedi sivini go, tauyana matana goi aedi sivatugúyala. \v 27 E idigo kana, \pm ‘Manakae? Dedevimi? Go tamami, tauyana dedevina? Nava ikaaiyaka ae?’ \pm \v 28 ‘Tamama, tauyana im pákwana, nava ikaaiyaka dedevina’, tauyadi kaedi. \m Sibóbwara ikavava, aiyuwoina madi wowoina aedi sivatugúyala tauyana yaina. \p \v 29 E tauyana imatavilavila go, ana gómana Beniyamina igite, tauyana toinina sinana natuna, tuwo idigo kana, \pm ‘Ame tauyana ami gómana ae? Boi kovateteli ae?’ \m Ego Beniyamina ilatuwoko kana, \pm ‘Natugu, Yaubada bei ikanuwoiyem.’ \m \v 30 E woilina vada goi isowóduwo. Tutayana Beniyamina igite, e ina lotówana ana gómana manuna ivakaigaga, latuwona bego itáiya, tuwo isiu ina vabodaupa tayamo goi itáiya. \v 31 Itáiya ikavava, mataiuna iniki. Ina lotówana itoto go, ina pakonayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Avama kovaidēde.’ \p \v 32 Tuwo awoinu sivaidede go, Iyosepa aneta ikaaiyaka, senao nakae aditava. Maniyedi da Itipita sikaaiyaka go, kidi nakae aditava. Bogina kuyagoi; kidi da Itipita geya itoboinedita kidi \w Iberiu\w* taiyao sikáika. Moitamo. Moe sinuwomoláita. \v 33 E Iyosepa matana goi tuwowonao siitusobu go, ilovina bego idi tusobuyana moe adi bíbina goi. Botomoya isou ina bogomane. Siitusobu go, kidi simatavilavila nukotodi iwówana kadi, \pm ‘Manakaena iyagoida ada bíbina?’ \m \v 34 E Iyosepa toinina avana dedevina ikinavedi, ina pakonayao ilatuwokoidi sikabidi, korotoyadi sivinidi. Tuwo koroto tamo tamo noko tayamo go, awoinu gagaina Beniyamina ivini, nakae ana noko ainima. E tuwo sikáika, sinim siuyáwana Iyosepa taiyao. \c 44 \s1 Iyosepa tuwowonao ikatuubaudi tetelina \p \v 1 Tuwo sikáika ikavava, e Iyosepa ina vada ana tovakumgo ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Ame tauyadi idi baiki \w witi\w* goi kuvakayaodēidi nakonakae idi \w ase\w* itoboinedi sikavaledi. Ikavava, koroto tamo tamo idi mani nakae idi baiki tobudi goi kuvadodoimnēidi. \v 2 Moe ikavava, guna vedi kukābi. Vediyana moe \w siriba\w* kukābi go, bogomane ina baiki goi kudodōi ina mani taiyao.’ \m Tuwo iguinuwe nakae Iyosepa idige. \p \v 3 Simasisi vanuwo itomo, konadi idi ase goi sikailagasidi, e sivaduduwedi sina. \v 4 E kidi asa goi sisowóduwo siiketoiya ivatabaledi go, kina Iyosepa itáoya ina vada ana tovakumgo ilatuwoko kana, \pm ‘Woilīm kutāoya, kūna amo korotoyadi kosabokuliyēdi. Tutayana kusakavatedi, kulatuwokōidi kam, \pi2 “Manakae? Bego ima guinuwa dedevina goyo goi kokatumapu? \v 5 Kaga unana guna tomoya ina vedi kovainao? Vediyana moe aba kinana, tauna moe vediyana goi itoboine ikokósala. Moe imi guinuwayana, guinuwa goyogoyoina toina.”’ \p \v 6 E tuwo tovakumgoyana itáoya, woilina ina. Tutayana isakavatedi, e ilatuwokoidi nakae ina tomoya idige. \v 7 Go kidi silawoiwoi sidigo kadi, \pm ‘Ima tomoya, kaga unana nakae kudige? Iyagoida! Kai im \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* nakae geya kaguinuweyeta. \v 8 Kunōve! Boi Kenani goi maniyadi kagitebaabanedi ima baiki sinaedi goi bogina kakaluvilemneidi. Tauna manakae? Bego im tomoya ina \w goura\w* o ina siriba kavainaoidi? Geya! \v 9 Ava koroto yaima goi neta im tomoya ina vedi ivainao, e itoboine ikámasa go, madabokima im pakonayao nakae.’ \m \v 10 Go kina tovakumgoyana kana, \pm ‘Kobóbwara moitamo. Tovaináwana itoboine ina liuna ibabane go, ina liunayana ame nakae: Avatau vediyana ivainao, tauyana anetava bei yau guna pákwana go, madabokimi tutubeso, e itoboinemi kona.’ \p \v 11 Tuwo koroto tamo tamo idi baiki sikaisobuyedi, sikatupaevedi. \v 12 E tovakumgoyana baiki tamo tamo goi ilusala go, ina lusalayana adi bíbina goi ame nakae: Botomoya ina baiki goi ivatowo go, bonauyayana tamo tamo idi baiki goi ilusala. Ame ikavava, bogomane ina baiki goi ilusala. Ilusala, moitamo vediyana Beniyamina ina baiki goi ibabane. \v 13 Tuwo vediyana sigite, nuwodi imou gagaina, tuwo adi kwama giyaina sikiisedi. Sikiisedi ikavava, madabokidi konadi sikatubayasidi, idi ase yatana goi sikailagasidi, e sikaluvilamna sina Iyosepa ina kasa goi. \p \v 14 E tutayana Yuda ma senao sima Iyosepa ina vada, tauyana nava ikaaiyaka vada sinaena. Tuwo sisiu Iyosepayana matana goi aedi sivatugúyala. \v 15 E tauyana idigo kana, \pm ‘Ame kaga koguinuwe yaigu! Manakae? Geya koyagoiyeta bego yau itoboinegu akokósala, tauna itoboinegu akinane vediyana nako ina?’ \m \v 16 E kina Yuda idigo kana, \pm ‘Ima tomoya, manakaema kabóbwara? Manakaema kavatulukoim bego kai geya tayaamo goyo kaguinuwe? Geya ae? Ima goyo Yaubada bogina ikaiwoduwe. Ame tutayana kai im pakonayao nakae, madabokima nakae korotoyana im vedi ivainao.’ \m \v 17 Go kina Iyosepayana idigo kana, \pm ‘Moe nakae geya! Tovaináwana anetava bei guna pákwana. Komi madabokimi sem mami dedevina kokaluvīla kōna tamami yaina.’ \m \v 18 Go kina Yuda idigo kana, \pm ‘Guna tomoya, yau im pákwana kutagonēgu giyaina abóbwara. Kom \w Pero\w* kovavasa nakae go, tuwo taabu kuegamogamooguyēgu. \v 19 Guna tomoya, boi kai im pakonayao kulumadadema kam, \pi2 “Komi ma tamami be nakae mami gómana?” \pmo \v 20 Tuwo kai kama, \pi2 “U, tamama ikaaiyaka, bogina ikaitomoya go, ama gómana tayamo amoni tamama taiyao sikaaiyaka. Ago gomanayana tuwowona toina bogina ikámasa, tauna sinana natuna tayamo toito ikaaiyaka go, gomanayana tamama ina kakaya.” \pmo \v 21 E kom kam, \pi2 “Kotūko kōna gomanayana kokābi kosōuye kōme agite.” \pmo \v 22 Go kai kama, \pi2 “Gomanayana geya itoboineyeta tamama ikalave, govila bei tamama mana nuwomou ikámasa.” \pmo \v 23 Go kom kudigo kam, \pi2 “Neta gomanayana geya kosouye komeyeta, e geya tuwaina bei kogitegu bego ami witi kogimona.” \pm \v 24 Tuwo kai kakaluvila kana tamama goi kaga liliuna kulatuuwokoima tamama kalatuwoko. \v 25 E niga tamama idigo kana, \pi2 “Natugowo, kokaluvīla kōna ada witi tuwaina kogimōna, e kōma.” \pmo \v 26 Go kai kadigo kama, \pi2 “Geya itoboinemeta kasou kana, go sem neta kutagona bego ama gómana taiyao kana, bei kasou kana. Neta gomanayana taiyao geya, korotoyana bei geya igitemeta bego ada witi kagimona.” \pmo \v 27 E tuwo tamagu im pákwana idigo kana, \pi2 “Komi bogina koyagoi bego monegu natugowo adi taiyuwo ivenatunidi. \v 28 Tayamo bogina ikalavegu, kagu, ‘Moitamo nakona woiwoi sikani.’ Tuwo geya tuwaina bei maisina agite. \v 29 Tauna neta natugu konavenave kenao goi ivailai, e komi guna nuwomou koyato, tauna magu nuwomou ana kadókana akámasa.” \pm \v 30-31 E tauna neta gomanayana ameko kakalave go, ametava kakaluvila kana tamama yaina, e tutayana igite natuna geya kai taiyao geya, bei ikámasa. Bogina kuyagoi. Gomanayana moe ana kakaya. Moeko goi ina nuwomou bogina kayato, tauna bei mana nuwomou ana kadókana ikámasa. \v 32 Moe moitamo. Boi tamagu yaina akatótula bei gomanayana arugwausi. Tauyana alatuwoko kagu, \pi2 “Neta ama gomanayana geya akaluvileyeta, moe bei yau guna puwoya yawoigu ana madabokina goi.” \pm \v 33 E tauna guna tomoya, kutagōna bego yau akaaiyaka im pákwana nakae go, guna gomanayana ikaluvilamna tuwowonao taiyao. \v 34 Moitamo. Manakaegu bei akaluvila ana tamagu yaina neta gomanayana geya taiyao? Geya. Yau geya anoita, govila bei tamagu ina kategeda agite.’ \c 45 \s1 Iyosepa toinina itaalavaite // tuwowonao yaidi tetelina \p \v 1 Tuwo livalayana Iyosepa inove, geya itoboineyeta ina nuwomou itoto ina topaisewayao madabokidi matadi goi, tuwo ilatuwokoidi kana, \pm ‘Madabokimi kosowōduwo!’ \m Tuwo topaisewayadi sisowóduwo go, kina tuwowonao taiyao sikaaiyaka tutayana Iyosepa toinina italavaite tuwowonao yaidi.\x † \xo 45:1 \xt Gui 7:13.\x* \v 2 Tauyana itáiya gagaina nakae da Itipita moetala goi sikaaiyaka sinove be nakae kidi \w Pero\w* ina vada goi sinove. \v 3 E tuwowonao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Segowo, yau Iyosepa ami gómana! Manakae? Tamada dedevina?’ \p Go kidi tuwowonao geya itoboinedita mainao sibóbwara. Atedi iyova gagaina Iyosepa maa yawoina pasina. \p \v 4 E Iyosepa aiyuwoina ibobwaramna kana, \pm ‘Segowo, kōbala kōma kikigu.’ \m Tuwo moitamo sibala sima kikina goi sitáoya go, tauyana idigo kana, \pm ‘Yau ami gómana Iyosepa. Boi kokaigimonegu da Itipita yaidi! \v 5 Go ame taabu kokaateyōva be nakae taabu toinimi koobowōimi amo imi guinuwayana pasina. Yaubada ietunegu ama ameko bego avakumgoiyemi, e bei kita tomota ayaveda. Tauna taabu komatooitēgu. \v 6 Moitamo. Ame logayana poyapoya ame goi tala aiyuwo bogina ikaaiyaka go, tala ana badabada ainima tuwaina bei sikaaiyaka. Tauna bágula be dibayoya geya. \v 7 Yaubada ietunegu avakumgoiyemi bei itoboinegu ayavemi, e bei tubudao poyapoya ame goi sikaiyaka dedevidi. \pm \v 8 E tauna komi geya koetuneguta, go sem Yaubada ietunegu. Ina nuwonúwana goi yau Pero ivayokoigu yau ina vada ana tolovina be nakae da Itipita madabokidi adi tolovina. \v 9 Tauna ame tutayana woilīmi kōna tamada kolatuwōko kami, \pi2 “Natum Iyosepa idigo kana, ‘Yaubada ina nuwonúwana goi yau Itipita ana madabokina alovinae. Woilīm kusōu kūma yaigu.\x † \xo 45:9 \xt Gui 7:14.\x* \v 10 Kom bei Goseni dadavina goi kwaiyaka, moe Itipita sinaena. Kom be natumowo be tubumowo, im yoguyoguyao be konam madabokidi. \v 11 Amoko goi bei amatakaavatem. Bogina kuyagoi. Tala ainima nava bei loga ikaaiyaka. Tauna kūma, govila bei kom be osemowo loga kokámasa.’” \pm \v 12 E komi Beniyamina taiyao bogina kogitegu bei koyagoi bego moitamo yau Iyosepa siyami avaadigoimi. \v 13 Tauna kaga liliuna Itipita sinaena bogina kogite, e kōna tamada kolatuwōko, nakae yau da Itipita liliudi siwowoinegu. Tamada kolatuwōko yau koroto toogagaigu Itipita goi. Ago woilīmi kotūko kōna tamadayana kokābi kosōuye kōme.’ \m \v 14 Ibóbwara ikavava, Beniyamina ivayavau nukotona goi iyoisi, iyowoi, e taiyao sitáiya. \v 15 Ikavava, Iyosepa mana táiya tuwowonao iyowoiidi. Iyowoiidi ikavava, taiyao sivatétala. \p \v 16 E niga Pero livala inove bego Iyosepa senao bogina sima, e livalayana pasina Pero mana tovakumgoyao taiyao siuyáwana. \v 17 E tuwo Iyosepayana iduduwe ima idigo kana, \pm ‘Iyosepa, semowo kulatuwokōidi konadi \w ase\w* goi sivadodoidi. Sivadodoidi ikavava, sikaluvila sina Kenani goi. \v 18 Amoko goi tamam be osemiyao sikabidi, taiyao sikaluvila sima go, poyapoya dedevina Itipita sinaena avinidi, e bei awoinu dedevidi sikáika. \pm \v 19 Aiyuwoina kulatuwokōidi kam, \pi2 “Ame nakae koguinuwe: Dedeoga ma kaena\f ‡ \fr 45:19 \fk Dedeoga ma kaena\ft : Ame dedeoga gagaina ma kaena nakae tomota itoboinedi sisowoya be nakae konadi sidodoidi. Dedeogayana tupwana maanawena go, bulumakau sibiubiu manukaidi siketoiya.\f* bulumakau sibiubiu Itipita goi kokabīdi, e bei monemiyao be natumiyao itoboinedi sisowoya. Aiyuwoina tamami kokābi kōme. \v 20 Go geya konuwonuwoneta konami manudi. Bogina koyagoi. Konami dedevidi ameko Itipita goi bei kobabanedi.”’ \p \v 21 E tuwo \w Isileli\w* natunao nakae siguinuwe. Iyosepa dedeoga ma kaena ivinidi nakae Pero ilovina. Nakae adi kinare idi kenao manuna ivinidi. \v 22 Koroto tamo tamo adi kwama tayamo tayamo ivinidi go, Beniyamina \w siriba\w* ana badabada 300 be nakae kwama ainima ivini. \v 23 Ago tamana manuna ase yawou ietunedi sina go, aseyadi goi Itipita konanidi dedevidi ikailagasidi. Aiyuwoina ase bovavina yawou toludi goi \w witi\w* gagaina be nakae tamana ana kinare ina ketoiya manuna ikailagasidi. \v 24 E sikatubayasi ikavava, senao ivaduduwedi siketoiya go, Iyosepa idigo kana, \pm ‘Enao goi taabu kokaumaakimāki!’ \p \v 25 Tuwo Itipita sikalave situko sina Kenani goi sisiu sina tamadi \w Yakobo\w* \v 26 silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Tamama, Iyosepa amoni, maa yawoina! Tauyana da Itipita adi tolovina.’ \m Kidi idi livalayana Yakobo inove go, nukotona iwówana. Ina nuwonúwana kana, \pm ‘Tauyadi sikatubaugu.’ \m \v 27 Go tutayana kaga liliuna Iyosepa iidigedi tamadi silatuwoko be nakae dedeogayadi Iyosepa ieetunedi igitedi, e iuyáwana. \v 28 E Isileli idigo kana, \pm ‘O moitamo, imi bóbwara bogina itamyabigu. Natugu Iyosepa woi amoni ma yawoina ikaaiyaka. Bei ana agite, govila bei geya agiteyeta go, akámasa.’ \c 46 \s1 Yakobo ina bodao ikabidi, taiyao sina Itipita tetelina \p \v 1 E tuwo \w Isileli\w* itáoya konana ikatubayasidi. Ikatubayasidi ikavava, e ina bodao taiyao siketoiya sina asa Bera Siva goi. Amoko goi yoguyogu ikabidi, ikaumatedi ikailagasidi aba kasala goi igabudi, ikasaledi Yaubada yaina. Ame Yaubadayana yaina tamana Aisake nakae boi isaakululu. \v 2 E sabamgo goi Yaubada ina Isileli ikatuwoini idigo kana, \pm ‘\w Yakobo\w*! Yakobo!’ \pm ‘U, yau amegu’, Yakobo kaena. \m \v 3 E Yaubada idigo kana, \pm ‘Yau Yaubada. Yau yaigu tamam boi isaakululu. Taabu kuumatōita bego kusou kuna Itipita goi. Moitamo. Amoko goi bei akisailim, e bei tubumowo boda tayamo gagaina. \v 4 Yau bei avakitaum tutayana kusou kuna Itipita goi. Go niga bei tubumowo akaluvilemneidi poyapoya ame goi sikaiyaka. E kina go natum Iyosepa im tuta ámasa goi bei ikaaiyaka yaim, e bei itoboine matam itapopoli.’ \p \v 5 E tuwo Yakobo imasisi. Imasisi vanuwo itomo, itáoya, dedeogayadi boi \w Pero\w* ieetunedi goi isowoya itulaga tubunao be natunao monediyao taiyao. Sisowoya ikavava, Bera Siva sikalave. \v 6 Idi yoguyoguyao be konadi liliudi Kenani goi sibaabanedi, sikabidi, e sinavedi Itipita goi. \v 7 Yakobo natunao be tubunao liliudi inavedi Itipita goi.\x † \xo 46:7 \xt Gui 7:15.\x* \p \v 8 E ame Isileli natunao be tubunao koroto madi bodayauwo sina Itipita. Yoidi ame nakae: \li1 Rubeni moe Yakobo ina botomoya. \v 9 E Rubeni natunao koroto yoidi ame nakae: \li2 Enoki,\f ‡ \fr 46:9 \fk Enoki\ft : Koroto adi taivasi Buki Kimaasabaina goi yoidi Enoki. (1) Keni natuna (Abv 4:17). (2) Yeredi natuna (Abv 5:18-24). (3) Midiyani natuna (Abv 25:4). (4) Rubeni natuna (Abv 46:9).\f* Palu, Esironi be Karami. \li1 \v 10 E Simion natunao koroto yoidi ame nakae: \li2 Yamweli,\f ‡a \fr 46:10 \fk Yamweli\ft : Ame youyana Yoy 26:12 goi moe Namweli.\f* Yamini, Owadi, Yakini, Sokara\f ‡b \fr 46:10 \fk Sokara\ft : Ame youyana Yoy 26:12 goi moe Seraki.\f* be Saulo.\x † \xo 46:10 \xt Tat 6:15; Yoy 26:12-13.\x* Sauloyana sinana Kenani vavinaina. \li1 \v 11 E Livai natunao koroto yoidi ame nakae: \li2 Gerasoni, Kowate be Merari. \li1 \v 12 E Yuda natunao koroto yoidi ame nakae: \li2 Era, Onani, Seile, Peresi be Serako.\x † \xo 46:12 \xt Yoy 26:19.\x* Ego Era be Onani Kenani goi sikámasa. \li2 Peresi natunao koroto ame nakae: \li3 Esironi be Kamla. \li1 \v 13 E Isakara natunao koroto yoidi ame nakae: \li2 Toli, Puva, Yobi\f ‡ \fr 46:13 \fk Yobi\ft : Ame youyana Yoy 26:23 goi moe Yasuvi.\f* be Simroni. \li1 \v 14 E Sebuloni natunao koroto yoidi ame nakae: \li2 Seredi, Eloni be Yaliyela. \p \v 15 Amo Yakobo natunao koroto nakae natuna vavina Daina Padani Aram goi Reya ivenatunidi. Natunao be tubunao liliudi Reya goi adi badabada 33. \li1 \v 16 E Gadai natunao koroto yoidi ame nakae: \li2 Sipiyoni,\f ‡a \fr 46:16 \fk Sipiyoni\ft : Ame youyana Yoy 26:15 goi moe Saponi.\f* Agi, Suni, Esiboni,\f ‡b \fr 46:16 \fk Esiboni\ft : Ame youyana Yoy 26:15,16 goi moe Asani.\f* Eri, Arodi be Areli.\x † \xo 46:16 \xt Yoy 26:15.\x* \li1 \v 17 E Aseri natunao koroto yoidi ame nakae: \li2 Imna, Isiva, Isivi, Bariya. Ego niudi yoina Seraka. \li2 Bariyayana natunao koroto yoidi ame nakae: \li3 Keveri be Malikiyeli. \p \v 18 Amo Yakobo natunao koroto Silipa ivenatunidi. Boi Silipayana Lebani ina \w pákwana\w* go, natuna Reya ivini. Yakobo natunao be tubunao liliudi Silipayana goi adi badabada yawou ainima tayamo. \p \v 19 E Yakobo monena Reitiyeli natunao koroto adi taiyuwo ivenaatunidi yoidi Iyosepa be Beniyamina. \v 20 E Itipita goi Iyosepa monena Asenati ivenátuna, natunao koroto adi taiyuwo, Manase be Eparaim. Asenati tamana Potipera, tauyana \w Tonúwala\w* asa Oni goi.\x † \xo 46:20 \xt Abv 41:50-52.\x* \li1 \v 21 E Beniyamina natunao koroto yoidi ame nakae: \li2 Bela, Bekeri, Asibela, Gera, Namani, Ei, Rose, Mopima, Kupim be Aridi. \p \v 22 Amo Yakobo natunao koroto Reitiyeli ivenatunidi. Yakobo natunao be tubunao madabokidi Reitiyeli goi adi badabada yawou aivasi. \li1 \v 23 E Dani natuna koroto yoina Kosim. \li1 \v 24 E Napatali natunao koroto yoidi ame nakae: \li2 Yasiyela, Guni, Yeseri be Silem. \p \v 25 Amo Yakobo natunao koroto Bila ivenatunidi. Boi Bilayana Lebani ina pákwana go, Reitiyeli ivini. Yakobo natunao be tubunao liliudi Bila goi adi badabada ainima aiyuwo. \p \v 26 E Yakobo natunao be tubunao liliudi taiyao sina Itipita goi adi badabada 66. Go natunao monediyao geya sikatuyaividita. \v 27 Ego Iyosepa natunao adi taiyuwo Itipita goi sibíbina. Neta kidi taiyao Yakobo ina bodao liliudi sina Itipita goi adi badabada 70.\x † \xo 46:27 \xt Tat 1:1-5; Gui 7:14.\x* \s1 Yakobo mana bodao Itipita goi \p \v 28 E Yakobo natuna Yuda ietune ina Iyosepa goi bego tauyana Goseni ina kenao ikatukede. Tuwo nakae iguinuwe. Ikavava, ikaluvila ima, e madabokidi taiyao sisowóduwo Goseni dadavina goi, moe Itipita sinaena. \v 29 Tutayana sisowóduwo, Iyosepayana ina pakonayao ina \w sariyota\w* sikatubayasi. Ikavava, e ituko ina Goseni dadavina bego tamana ivalobode. E isowóduwo Goseni dadavina goi ikandobala tamana igite, isou ina tamanayana ivayavau nukotona iyoisi, iyowoi go, itáiya tuta maanawena. \v 30 Go Isileli natuna Iyosepa ilatuwoko idigo kana, \pm ‘O natugu! Ame tuta itoboinegu magu tuboina akámasa. Toinigu matagu goi bogina agitem kom maa yawoim, tauna auyáwana gagaina.’ \m \v 31 E Iyosepa tamana be senao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Tamagu be segowo, ame tutayana ana Pero alatuwoko kagu, \pi2 “Segowo boi Kenani goi sikaaiyaka bogina sima. \v 32 Tauyadi sipi adi tomatakavata. Idi paisewayana goi yoguyogu liliudi simatakaavatedi. Idi yoguyoguyao madabokidi, idi sipi, idi \w goti\w* be idi bulumakau nakae konadi liliudi bogina simedi.” \pmo \v 33 E tauna tutayana Peroyana iduduwemi, e kōna bei ilumadademi kana, \pi2 “Kaga imi paisewa?” \pmo \v 34 E komi kodīgo kami, \pi2 “Kai im pakonayao yoguyogu adi tomatakavata boi nimatu tubumao nakae ima ame tuta.” \pmo Neta nakae kobóbwara, bei itagonemi Goseni goi kokaiyaka. Bogina koyagoi. Da Itipita yoguyogu adi tomatakavatayao sinuwomolaitedi.’ \c 47 \s1 Iyosepa tamana be tuwowonao // sisiu Pero sigite tetelina \p \v 1-2 E tuwo Iyosepa tuwowonao adi tainima ikinavedi taiyao sina \w Pero\w* yaina go, Iyosepayana igimisiu ina Pero ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Guna tomoya, tamagu be segowo Kenani goi bogina sima. Idi yoguyoguyao be konadi liliudi nakae simedi. Ame tuta Goseni dadavina goi sikaaiyaka.’ \p Ibóbwara ikavava, isowóduwo senaoyadi adi tainima ikabidi imedi Pero matana goi ivagitakoidi. \v 3 Tuwo Peroyana idigo kana, \pm ‘Komi kaga imi paisewa?’ \pm ‘Ima tomoya, kai ima paisewa \w sipi\w* adi tomatakavatayao nakae tubumao boi nimatu’, kidi kaedi. \m Kadi, \pm \v 4 ‘Kama ameko goi bego kasuvadavada. Ima poyapoya bogina ilogoyo, tauna ima yoguyoguyao geya avadimo. Bogina kuyagoi. Kenani goi loga gagaina. Go ima tomoya manakae? Kutagona bego Goseni goi kakaiyaka gea geya?’ \m \v 5 E Pero idigo kana, \pm ‘Iyosepa, tamam be semowo bogina simekoim. \v 6 Bogina atagona. Ava poyapoya Itipita goi kugite dedevina yaidi, e toinim kulovina. Neta latuwom bego Goseni goi sikaaiyaka, dedevina. Ago neta yaidi goi maniyedi madi katanaki yoguyogu matakavata manuna, e kuvayokōidi kidi yau guna yoguyoguyao adi tomatakavatayao.’ \p \v 7 E Iyosepa ina tamana \w Yakobo\w* ikabi ime Pero matana goi ivagitako go, kina Yakobo Pero \w ikaipakuye\w*. \v 8 E Pero idigo kana, \pm ‘Aivina am tala?’ \pm \v 9 ‘Poyapoya ame goi atuliyaliya tala ana badabada 130. Guna talayadi geya sibadebadeta go, talayadi goi mou badabadaidi ababanedi. Yau guna tala geya tubugowo nakae geya. Kidi adi tala maanawedi’, Yakobo kaena. \m \v 10 Tuwo Yakobo aiyuwoina Pero ikaipakuye. Ikavava, Pero ikalave go, isowóduwo ina. \p \v 11 E Iyosepa iguinuwe nakae Pero idige. Poyapoya dedevina toina Itipita goi tamana be senao ivinidi. Poyapoyayana moe Ramasesi goi. Ramasesiyana youyuwoina moe Goseni. \v 12 Ivinidi ikavava, tamana, senao be idi bodao ivaitedi. Adi boda ana badabada nakae, e avadi nakae ivinidi. \s1 Iyosepa poyapoya iigimona tetelina \p \v 13 E Itipita goi be nakae Kenani goi awoinu geya, geya toina. Logayana ivakaigaga toina, tauna Itipita be Kenani goi tomota bogina sineneta logayana pasina. \v 14 E tuwo Iyosepa \w witi\w* ikaigimona da Itipita yaidi be nakae da Kenani yaidi. Ago idi mani ikabidi, ietunedi sina Pero ina vada goi. \v 15 Tutayana da Itipita be nakae da Kenani idi mani ikavava, e da Itipita liliudi sideli sima Iyosepa silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Iyosepa, avama kuvinima. Manakae? Bego matam goi kakámasa? Kai ima mani bogina ikavava!’ \m \v 16 E Iyosepayana idigo kana, \pm ‘Neta imi mani ikavava, e imi yoguyoguyao komēdi bei tatalamapu. Imi yoguyoguyao kovinīgu go, yau awoinu avinimi.’ \m \v 17 E tuwo moitamo, idi yoguyoguyao sikabidi: Idi \w osi\w*, idi sipi, idi \w goti\w*, idi bulumakau be nakae idi ase. E sikabidi, simedi, Iyosepa sivini go, awoinu ivinidi. Tuwo amo talayana goi idi yoguyoguyao liliudi sitalamapuyedi avadi manuna. \p \v 18 E tutayana amo talayana ikavava, da Itipita sikaluvila sima Iyosepa silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Ama tomoya, ima mou geya kavamouyeta kom yaim. Ima mani bogina ikavava, ima yoguyoguyao liliudi bogina kwabidi. Tauna konama liliudi sikavava, go sem ima poyapoya ikaaiyaka be nakae kai amema kakaaiyaka. \v 19 Manakae? Latuwom bego matam goi kakámasa be nakae ima poyapoya ilogoyo? Kai kugimonēma bei kai Pero ina \w pakonayao\w*. Ima poyapoya nakae kugimonēdi. Ago awoinu kuvinīma kakáika be nakae witi kutukutuna kuvinīma kana kabágula kom manum, e bei kai ma yawoima be nakae poyapoya geya ilogoyoita.’ \p \v 20 Tuwo poyapoya ana madabokina Itipita goi Iyosepa igimonedi Pero ina poyapoya. Da Itipita liliudi idi poyapoya sikaigimonedi. Bogina kuyagoi. Logayana ivakaigaga toina. Tauna poyapoyayana ana madabokina moe Pero ina kaba lovina. \v 21 Ago tomota liliudi Itipita goi, e Iyosepa ikabidi kidi Pero ina pakonayao. \v 22 Ego kidi \w Tonúwala\w* idi poyapoya geya sikaigimonedita. Moitamo. Tala tamo tamo Pero witi ikaiguyau yaidi goi. E kidi idi kaiguyauyana bogina yoiyadi, tauna loga geya sikamaseta. Ame pasina idi poyapoya geya sikaigimonedita. \p \v 23 E da Itipitayadi kina Iyosepa ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Konōve. Ame bogina imi poyapoya agimonedi be nakae agimonemi komi Pero ina pakonayao. Gwa, imi witi kutukutudi avinimi kōna kobāgula Pero manuna. \v 24 Go tutayana kodibayoya, dibayoyayana kokaiguyāuye gúguna ainima ainima go, gúguna tayamo Pero kovīni. Ago gúguna aivasi moe komi imi kutukutu be nakae avami, komi be nakae natumiyao.’ \m \v 25 Kidi sidigo kadi, \pm ‘Bogina kuyavema! Bogina kukanuwoiyema. Go ima tomoya, kai bei Pero ina pákwana.’ \m \v 26 Tuwo amo tutayana Iyosepa lovina tayamo Itipita goi iyato. Lovinayana ame nakae: Tutayana tomota sidibayoya, dibayoyayana sikaiguyauye gúguna ainima ainima go, gúguna aivasi toinidi manudi, tayamo moe Pero manuna. Lovinayana nava ame tuta ikaaiyaka. Tonúwala idi poyapoya kaka Pero geya ikabiyeta. Tauna lovinayana geya sikabikaoneyeta. \p \v 27 E \w Isileli\w* ina bodao Itipita goi silokasa go, moe asa Goseni dadavina goi. Amoko goi poyapoya sivinidi, e sisusáila, bogina sibadabada. \s1 Yakobo ina kawanoi // ina valiwoga manuna tetelina \p \v 28 E Yakobo Itipita goi ikaaiyaka tala ana badabada 17 go, ana tala ana badabada madabokina bogina 147. \v 29 E kina ina lotówana ilotowo bego tuta giyaina bei ikámasa. Tuwo natuna Iyosepa iduduwe ima ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Iyosepa, neta itoboinegu im kanuwóiya ababane, e nimam kuvaisīu dibuwatugu kuyōisi go, Yauwe matana goi kukatōtula bego kulokategu be nakae kom \w aba numisa\w* yau yaigu. Guna kawanoi bego taabu Itipita goi kuvaliiwogēgu, \v 30 go sem tutayana akámasa ana tamagowo yaidi, e wowogu kunāve tauyadi adi valiwoga goi kuvaliwogēgu. Adi valiwogayadi Kenani goi sikaaiyaka.’ \pm ‘Nakae bei aguinuwe’, Iyosepa kaena.\x † \xo 47:30 \xt Abv 49:29-32, 50:6.\x* \m \v 31 E Isileliyana idigo kana, \pm ‘Kukatótula yaigu bego nakae bei kuguinuwe.’ \m Tuwo Iyosepa ikatótula. Ikatótula ikavava, e Yakobo nukotona iuyáwana, ina kaba masisi goi ivatugúyala isakululu Yaubada yaina. \c 48 \s1 Yakobo tubunao ikaipaakuyedi tetelidi \p \v 1 E sikaaiyaka, sikaaiyaka, aaa, tomota maniyedi sima Iyosepa silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Iyosepa, tamam ikatówana.’ \m Tuwo natunao Manase be Eparaim ikabidi, taiyao sina tamana sigite. \v 2 Tuwo sina sisowóduwo, e tomota sisiu \w Yakobo\w* ina vada goi silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Yakobo, natum Iyosepa bogina ima.’ \m Tuwo livalayana inove, e ina togaga igidigidi, ina kaba masisi goi itusobu. \v 3 Ikavava, Iyosepa isiu go, tamana idigo kana, \pm ‘Iyosepa, boi nimatu asa Lusi goi Kenani sinaena, Yaubada \w Tokalika\w* toinina isowóduwo yaigu,\x † \xo 48:3 \xt Abv 28:13-14.\x* e \w ikaipakuyegu\w*, \v 4 idigo kana, \pi2 “Kunōve. Bei akisailim, e bei tubumowo badabadaidi. Tauyadi goi boda ituli ituli bei sisowóduwo. Ame poyapoyayana tubumowo bei avinidi; ikaiyako vata yaidi.”’ \m \v 5 Yakobo tuwaina kana, \pm ‘Iyosepa, tutayana nava geya amaita ameko, kom natumowo Manase be Eparaim Itipita goi sibíbina, e adi taiyuwo ame tuta avanatunedi, tauna tauyadi natugowo nakae Rubeni be Simion. \v 6 E ava gogomanava tuwaina sibíbina yaim, e kidi kom natumowo. Amo natumowoyadi tubudiyao adi kaiguyau poyapoya moe Manase be Eparaim idi poyapoya goi sikabidi. \v 7 E ame nakae aguinuwe sinam ina kámasa pasina. Boi asa Padani akalave ama Kenani asiu. Ego \w Eparati\w* kenaoina goi sinam Reitiyeli ikámasa.\x † \xo 48:7 \xt Abv 35:16-19.\x* Tuwo amoko goi tauyana avaliwoge. Ego nuwogu imou gagaina, tauna ame pasina natumowo akabidi.’ \m (Ego niga Eparatiyana sivayou Bedeliyema.) \p \v 8 E tutayana \w Isileli\w* ikandobala, Iyosepa natunao igitedi idigo kana, \pm ‘Ame ava gogomanava?’ \pm \v 9 ‘Ame natugowo Yaubada ivinigu’, Iyosepa kaena. \m Isileli idigo kana, \pm ‘Kumēdi matagu goi bei akaipakuyedi.’ \m \v 10 Ego Isileli matana bogina sikau unana bogina ikaitomoya, tauna giyaina igita. Tuwo Iyosepa natunao imedi tamana matana goi sitáoya. E Yakobo iyowoiidi be ivayavaudi. \v 11 Isileliyana idigo kana, \pm ‘Iyosepa, boi anuwonúwana geya tuwaina bei agitem go, Yaubada bogina itagona bego kom ma natumowo agitemi.’ \p \v 12 E tuwo Iyosepa natunao ikabimneidi ikaibaledi go, kina aena ivatugúyala, ikanakabobo tamana yaina. \v 13 Ikanakabobo ikavava, natuna Eparaim ikaibale Isileli kekelina goi itáoya go, Manase ikaibale Isileli kakataina goi itáoya. Moe unana Manase botomoya. \v 14 E Isileli nimakakataina iyosale, e Eparaim dabana iyoisi go, Eparaimyana bogomane. E nimana kekelina iyosale Manase dabana iyoisi\f ‡ \fr 48:14 \ft Idi sinapu tutayana koroto natuna ikaipakuye ame nakae: Nimakakataina goi botomoya iyoisi.\f* go, Manaseyana botomoya. \v 15 Ikavava, Iyosepayana ikaipakuye,\f ‡ \fr 48:15 \fk Ikaipakuye\ft : Yakobo natuna Iyosepa ikaipakuye moe nakae Iyosepa natunao ikaipakuyedi. Neta Yakoboyana tubunao ikaipakuyedi moe nakae tamadi Iyosepa ikaipakuye.\f* idigo kana, \b \qc Boi Yaubadayana matana goi tamagu Aisake be tubugu Eberamo siiketoiya; \qc Yaubadayana guna tovakeda yawoigu ana madabokina goi; \qc \v 16 boi \w aneroseyana\w* vailai goi iyavegu; \qc ame gogomanayadi ikaipakuyedi, \qc e bei tomota yau yoigu siyagoi \qc be tamagu Aisake be tubugu Eberamo yoidi \qc siyagoidi gogomanayadi pasidi. \qc E tutayana sisusáila, \qc tubudiyao badabadaidi poyapoya ame goi.’ \b \p \v 17 E Iyosepa ikandobala tamana igite ibágala unana nimakakataina goi Eparaim dabana iyoisi. Tuwo ona ikai, e nimanayana iyoisi, ikigagi bego ikaidamane Manase dabana goi, \v 18 e idigo kana, \pm ‘Tamagu, moe nakae geya. Ame Manase botomoya. Itoboine nimakakataim goi dabana kuyoisi.’ \m \v 19 Go kina tamanayana ikatae idigo kana, \pm ‘Natugu, bogina ayagoi. Tauyana nakae bei isusáila boda tayamo gagaina nakae ina lovina bei itogaga. Go sem kina bogomane bei ivakaigagasave be nakae tauyana yaina goi boda badabadaidi bei sisowóduwo.’ \m \v 20 Tuwo ikaipakuyedi, idigo kana, \b \qc ‘Neta tubugowo sikaipaku, \qc yoimi goi bei sikaipaku kadi, \qc “Yaubada bei ivaitem nakae boi Eparaim be Manase ivaitedi.”’ \b \m Tauna moe nakae Eparaim siyana Manase ivakumgoiye.\x † \xo 48:20 \xt Ibe 11:21.\x* \p \v 21 E Isileli Iyosepa ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Iyosepa kunōve. Giyakainava bei akámasa go, Yaubada bei ivakitaum. Tubumowo bei ikaluvilemneidi sina tubudao idi kasa goi. \v 22 E amoko goi poyapoya yoina Sekem semowoyadi geya avinidita, go sem moe kom avinim. Asayana boi yaviya goi akabi Emori tubunao yaidi.’ \c 49 \s1 Yakobo natunao ikaipakuyedi tetelina \p \v 1 E \w Yakobo\w* natunao iduduwedi sima idigo kana, \pm ‘Kōma kotunibisīgu bei alatuwokoimi kaga bei isowóduwo yaimi. \b \q1 \v 2 Natugowo, \qc Kōma yau tamami Yakobo kotaiyakekēgu. \qc Yau tamami \w Isileli\w* guna livala konōve. \b \q1 \v 3 Rubeni, \qc Kom guna botomoya, guna togaga. \qc Kom guna togagayana goi agimivenatunim; \qc agitem kom guna togaga ana kaba kinana. \qc Natugowo yaidi goi kom yoim gagaina \qc be nakae kom totogaga. \qc \v 4 Kom sákala gagaina nakae idaudau go, \qc tomota geya itoboinedita sikabikunuim. \qc Go boi monegu aiyuwoina kumasisiye. \qc Moeko goi kugieomaemaegu. \qc Tauna am gomanao geya kutobusavedita. \b \q1 \v 5 Simion be Livai, \qc Komi imi sinapu sivavasa. \qc Boi imi sisi koyatakoidi imi kaipíyama \qc guinuwa goyogoyoina manuna. \qc \v 6 Boi imi egamogamogu goi koroto kokaumatedi \qc be nakae mami uyáwana bulumakau kolauibesoidi. \qc Tauna imi sinapu kotulutulu. \qc Geya latuwogu bego asiuko; \qc geya latuwogu bego akabivekoveko kidi taiyao. \qc \v 7 Imi egamogamogu ivakaigaga \qc be nakae geya imi nuwokapisimo; \qc tauna imi egamogamoguyana pasina akatubolatemi. \qc Komi alivisimi guna bodao yaidi; \qc tubumiyao bei akausapesapedi guna bodao yaidi goi. \b \q1 \v 8 O Yuda, \qc Semowo bei siyapaliyem. \qc Im kaleyayao bei siwo go, \qc kom bei kutogagasavedi. \qc Semowo aedi bei sivatugúyala kom yaim. \b \qc \v 9 Kom \w laiyoni\w* bonatuna nakae.\x † \xo 49:9 \xt Yoy 24:9; Nuw 5:5.\x* \qc Laiyoni ina sinapu ame nakae: \qc Yoguyogu tayamo ikani ikavava, \qc ikaluvila ina kebana goi imasisi. \qc Koroto simatoita bego siwoini; \qc tauna geya vatau tayaamo bei ima ilauim. \b \qc \v 10 Kom mam lovina go, \qc lovinayana bei ikaiyako vata am dala yaina. \qc Koroto tayamo am dalayana goi bei ilovina \qc ana kadókana Tokalibubunayana ima ikalibúbuna \qc be nakae tomota liliudi sopana sikabikaone.\f ‡ \fr 49:11 \ft Ame talavaitayana Devida be Yeisu manudi unana adi taiyuwo Yuda tubunao. Mainao Devida lovina ikabi, e ikaiyaka tuta maanawena (2Sa 2:4, 5:3). Ago niga Yeisu ibíbina, lovinayana ikaiyako vata kina yaina (Luk 1:32-33).\f* \qc \v 11 Tauyana bei toesaesa, \qc nakae ina \w oine\w* buyalina keuwoina dedevina \qc badabada isaki toina. \qc Tauna itoboine oine buyalina goi ina \w ase\w* bonatuna isiko, \qc e keuwoina ikáika. \qc Aiyuwoina ina oine gagaina, \qc tauna itoboine oineyana goi ana kwama iníkina. \qc \v 12 Tauyana koroto gumaboina ame nakae: \qc Oine bwaena ana nim ivakaigaga, \qc tauna matana ivakayakaya. \qc Aiyuwoina bulumakau nununa bwaena ana nim ivakaigaga, \qc tauna salana sivapopowou.\f ‡ \fr 49:13 \ft Ame tomwanayadi adi yagoina ame nakae: Toesaesayana ina esaesa gagaina, tauna itoboine ina ase isiko oine buyalina goi unana keuwoina badabada isaki. Geya inuwonuwoneta buyalayadi manudi. Neta aseyana ikáika, tuwo dedevina unana badabadaidi sikaiyaka. Oine ana maisa gagaina go, tauyana toesaesa nakae itoboine oineyana goi ana kwama inikidi.\f* \b \q1 \v 13 Sebuloni, \qc Kom négwasa kikina goi bei kwaaiyaka. \qc Im kasa aolaoina dedevina. \qc Im túwana ina asa Saidoni goi. \b \q1 \v 14 Isakara, \qc Kom ase toogagaidi nakae. \qc Aseyadi asa nauyayanaidi goi simasisi siwaiwasi. \qc \v 15 Kom aba waiwasiyana \qc bei kugite dedevina nakae kuuyaone. \qc Tuwo bei kutagona \qc paisewa moumouna kuguinuwa go, \qc kom bei tomota idi \w pákwana|lemma="Paakonina"\w*. \b \q1 \v 16 Dani, \qc Kom bei totakínona \qc dala tamo tamo Isileli sinaena, \qc nako todedevidi, nako toogoyoidi kutakinoidi. \b \qc \v 17 Kom bei moteta nakae. \qc Moteta ina sinapu ame nakae: \qc Itamumu limou sinaena \qc ana kadókana koroto ma \w osina|lemma="Osi"\w*\f ‡ \fr 49:18 \fk Koroto ma osina\ft : Osi yoguyogu tayamo go, gagaina nakae tomota itoboine isowoya.\f* ilokoina ima. \qc Motetayana bei isowóduwo osi aena ikani, \qc tauna korotoyana ikapusi isou. \qc Kom motetayana nakae \qc bei im kaleyayao kuvasobusobuyedi.’ \b \p \v 18 E Yakobo ikawanoi idigo kana, \pm ‘\w Yauwe\w*, im yava atuuyaosi!’ \p \v 19 E tuwaina natunao ilatuwokoidi idigo kana, \b \q1 ‘Gadai, \qc Tovaináwana bei siwo yaim \qc bego sivaináwana. \qc Ago tovainawanayadi bei sisiya \qc unana kuvatapiyedi. \b \q1 \v 20 Aseri, \qc Kom im tánuwo bei iloboina. \qc Tauna im dibayoya gagaidi bei kubabanedi. \qc Avam kuvaipolu dedevina \qc moe guyaguyauwo itoboinedi sikáika. \b \q1 \v 21 Napatali, \qc Yoguyogu woiwoi idi sinapu ame nakae: \qc Toinidi silovina; \qc nako latuwodi sina, e moe sina. \qc E kom nakae. \qc Ago natumowo nakae idi sinapu dedevina. \b \q1 \v 22 Iyosepa, \qc Kom ase woiwoi tayamo nakae \qc doelu kikina. \qc Nakae ase bonatuna nakae koya tagatagagina goi. \qc \v 23 Im kaleyayao gamodi sigoyo, \qc tauna sau goi idi gita sikaiyovaedi yaim \qc nakae sivatapiyem. \qc \v 24 Go kom bei kutaoyakavata \qc nakae nimam sitogaga Yaubada, \qc Tauyana yau Yakobo guna Totogaga\x † \xo 49:24 \xt Sam 132:2; Ais 49:26, 60:12. \x*, pasina. \qc Tauyana yau Isileli guna Tomatakavata \qc nakae guna Gurewa \qc \v 25 nakae yau guna Yaubada. \qc Tauyana bei ivaitem. \qc Tauyana \w Tokalika\w* bei \w ikaipakuyem\w*. \qc Ina kaipakuyana ame nakae: \qc Kúwana dedevina bei isou, \qc ami bwae doelu goi ikaubobóbwala. \qc Natumowo badabadaidi bei sibíbina. \qc E nakae im yoguyoguyao sisusáila. \qc \v 26 Nakonakae Yaubada bei ikaipakuyem, \qc e aipakuyana bei tubugu be tamagu \qc adi kaipaku idedevinasavedi. \qc Akawanoi Yaubada yaina \qc bego ame aipakuyana ikaaiyaka yaim \qc unana kom semowo kutobukukuyuidi. \b \q1 \v 27 Beniyamina, \qc Kom weiniya woiwoi sasasaidi nakae. \qc Nobuyana goi im kaleyayao kukaumatedi \qc nakae weiniya woiwoi yoguyogu sikaumatedi. \qc Go lavilavi goi konadi kukaiguyauyedi semowo yaidi \qc nakae woiwoiyadi yoguyogu iwoina \qc sikaiguyauye sediyao yaidi.’ \b \p \v 28 E ame taudi \w dala\w* yawou aiyuwo\f ‡ \fr 49:28 \fk Dala yawou aiyuwo\ft : Yakobo youyuwoina moe Isileli (Abv 35:10). Ago natunao adi badabada yawou aiyuwo. Natunaoyadi dala yawou aiyuwo unadi nakae. Tauna dalayadi yoidi moe natunaoyadi yoidi.\f* Isileli goi sisowóduwo. Ame nakae Yakobo natunao ikaipakuyedi. Boi kidi idi sinapu igitedi, e tauna nakae ikaipakuyedi. \s1 Yakobo ina kámasa tetelina \p \v 29 Yakobo ikaipakuyedi ikavava, idigo kana, \pm ‘Natugowo, giyakainava bei akámasa ana tamagu be tubugowo yaidi. Tutayana akámasa ikavava, wowogu kokābi konāve tamagu be tubugowo taiyao kovaliwōge. Tauyadi adi valiwoga moe tukubu sinaena Eta tubuna Epironi ina poyapoya goi. \v 30 Epironi ina poyapoyayana moe Kenani sinaena tayamo asa giyaina yoina Makipela. Makipelayana moe \w Mamre\w* kikina. Boi nimatu tukubuyana be nakae poyapoyayana Eta tubuna Epironi yaina Eberamo igimonedi.\x † \xo 49:30 \xt Abv 23:3-20.\x* \v 31 Amoko goi Eberamo ma monena Sera adi valiwoga\x †a \xo 49:31 \xt Abv 25:9-10.\x* be nakae Aisake ma monena Ribeka adi valiwoga sikaaiyaka.\x †b \xo 49:31 \xt Abv 35:29.\x* E tukubuyana goi boi Reya nakae avaliwoge. \v 32 Ego poyapoya be tukubu Eta tubunao goi Eberamo igimonedi. Tauna amoko goi kovaliwogēgu.’ \p \v 33 E Yakobo natunao ilatuwokoidi ikavava, imasisimna go, yawoina ikavava, e ina tamana be tubunao yaidi goi.\x † \xo 49:33 \xt Gui 7:15.\x* \c 50 \s1 Yakobo ina valiwoga tetelina \p \v 1 Tuwo Iyosepa isou tamana ivayavau, manuna itáiya be iyowoi. \v 2 Itáiya ikavava, itáoya ina pakonayao sakava ana tokatubayasi ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Kōna pútuma kokābi, kōme tamagu wowona kokatubayāsi ina valiwoga manuna.’ \m Tuwo moitamo tauyadi sima tamana \w Isileli\w* wowona sikabi, sikatubayasi ina valiwoga manuna.\f ‡ \fr 50:2 \ft Da Itipita idi sinapu valiwoga manuna ame nakae: Geya latuwodi tokámasa wowona idáura. Tauna sikabi, sidabe. Sidabe ikavava, kaga liliuna sinaena sikabi; sileuna, ikaikaina, atena, nuwena be nuwamagina sikabidi, sikalavedi. Ago maliyalina tamo tamo wowona goi medisini o alova sisina sikikili. Ame nakae siguinuwe maliyalina ana badabada poti. Nakae siguinuwe bego tomata wowona geya idaureta.\f* \v 3 Maliyalina ana badabada 40 goi sipaaisewa, wowonayana sikatubayasi. Bogina kuyagoi. Kidi da Itipita idi sinapu moe maliyalina ana badabada 40 goi wówana ana katubayasi siguuinuwe. Da Itipita madi nuwomou maliyalina ana badabada 70 goi Yakobo manuna sitaiyakuwokúwala. \p \v 4 E tutayana idi taiyakuwokúwala ikavava, Iyosepa ina \w Pero\w* ina tovaitayao ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Neta itoboinegu imi kanuwóiya ababane, latuwogu bego kona guna livala konave Pero goi. Livalayana kolatuwōko kami, \pi2 \v 5 “Boi tutayana tamagu giyakainava bei ikámasa, latuwona akatótula bego Kenani goi avaliwoge.\x † \xo 50:5 \xt Abv 47:29-31.\x* Valiwogayana toinina bogina ikatubayasi. Tauna kutagonēgu ana tamagu avaliwoge. Avaliwoge ikavava, bei akaluvila.”’ \m \v 6 Tuwo moitamo sina Pero livalayana sivini, e tauyana idigo kana, \pm ‘Kōna Iyosepa kolatuwōko kami, \pi2 “Dedevina, kūna tamam kuvaliwōge nakae boi im katótula.”’ \p \v 7 Tuwo Iyosepa ina tamana ivaliwoge. Pero ina tovakumgoyao paakonidi liliudi be koroto gagaidi be nakae da Itipita adi guyaguyauwo taiyao sina. \v 8 Iyosepa ina bodao liliudi, nakae senao madi bodayauwo be nakae tamana ina bodayauwo go, natudiyao be idi yoguyoguyao taudiva Goseni goi sikaaiyaka. \v 9 E koroto maniyedi \w sariyota\w* goi sisowoya be nakae maniyedi \w osi\w* goi situlaga taiyao sina. Tauna boda gagaina sina Kenani. \v 10 E madabokidi siketoiya. E sina asa Etada goi, moe Iyoridani kikina. Amoko goi \w witi\w* ana kaba kausapisápina ikaaiyaka. Tuwo sisowóduwo, madabokidi niyadi gagaina goi sitaiyakuwokúwala. Maliyalina ainima aiyuwo kina Iyosepa ilibu tamana manuna. \v 11 Go da Kenani sikandobala tomota idi táiya Etada goi sigite sidigo kadi, \pm ‘Kogīta! Da Itipita sitaiyakuwokúwala.’ \m Tuwo moe pasina asayana yoina Ebeli Misaraim.\f ‡ \fr 50:11 \fk Ebeli Misaraim\ft : Ame youyana ana yagoina moe da Itipita idi taiyakuwokúwala.\f* Moe Iyoridani koiboga dadavina. \p \v 12 E tuwo Yakobo natunao siguinuwe nakae tamadi idige. \v 13 Wowona sikavale sinave Kenani goi sivaliwoge tukubu sinaena. Tukubuyana ikaaiyaka Makipela goi, moe \w Mamre\w* kikina. Tukubuyana be poyapoyayana Eberamo igimonedi Eta tubuna Epironi yaina.\x † \xo 50:13 \xt Gui 7:16.\x* \v 14 E Iyosepa kidi tamadi sivaliwoge ikavava, boda taiyao sikaluvilamna sina Itipita goi. \s1 Iyosepa senao simaatoite tetelina \p \v 15 E Yakobo ina kámasa mlina, Iyosepa senao sinuwokubukubu, e sidigo kadi, \pm ‘Nakona Iyosepa nava gamona igoyogoyo, e bei ikaoliliveda boi ida guinuwa pasina, tuwo ame tutayana bei ida goyo yaina ikatumapu. Bei manakaeda?’ \m \v 16 Tuwo livala sietune ina Iyosepa yaina sidigo kadi, \pm ‘Boi tamam nava maa yawoina lovina tayamo ivinima. \v 17 Tauyana idigodigo bego kalatuwokoim itoboine kai tuwowomowo ima kadoinana yaim kunuwotao. E tuwo kakawanoi kai tamam ina Yaubada ina pakonayao ima bágala yaim kunuwotao.’ \m Go livalayana Iyosepa inove, nuwona imou gagaina, itáiya. \v 18 E senao sima aedi sivatugúyala tauyana matana goi go, sidigo kadi, \pm ‘Kai im pakonayao.’ \m \v 19 Go kina Iyosepayana idigo kana, \pm ‘Geya komatoiteguta geya. Manakae? Yau Yaubada? Geya! \v 20 Komi boi bego goyo koguinuwe yau yaigu go, Yaubada ina nuwonúwana bego dogoi dedevina isowóduwo. Dogoiyana moe tomota badabadaaidi ayavedi nakae bogina kogite. \v 21 E tauna geya komatoiteguta geya. Komi ma natumiyao bei amatakavatemi.’ \m Tuwo nakae ikipaiwoledi be nakae atedi ivapatupatudi. \s1 Iyosepa ina kámasa tetelina \p \v 22 E Iyosepa Itipita goi ikaaiyaka senao taiyao. Tutayana ikámasa ana tala 110. \v 23 Ego nava maa yawoina natuna Eparaim natunao be tubunao igitedi. Aiyuwoina natuna Manase natuna koroto Makiri natunao igitedi. Tutayana Makiri natunao sibíbina, Iyosepa sivini ivanatunedi. \p \v 24 E Iyosepa senao ilatuwokoidi kana, \pm ‘Giyakainava bei akámasa go, Yaubada bei iwo ivaitemi. Tubumiyao bei ikabidi, inavedi poyapoyayana boi ikaatotule Eberamo, Aisake be \w Yakobo\w* yaidi.’ \m \v 25 Iyosepa ibobwaramna idigo kana, \pm ‘Moitamo Yaubada bei iwo ivaitemi go, ame tuta kokatótula yaigu bego tutayana Yaubada ikabimi, e lulugu kokabīdi konavēdi Kenani goi kovaliwogēdi.’\x † \xo 50:25 \xt Tat 13:19; Iys 24:32; Ibe 11:22.\x* \m Senaoyadi moitamo sikatótula. \v 26 Tuwo Iyosepa ikámasa go, ana tala 110 bogina ibabanedi. Ina kámasa mlina, wowona sikatubayasi. Ikavava, siyato dedeoga\f ‡ \fr 50:26 \fk Dedeoga\ft : Ame dedeogayana valiwoga manuna. Iyosepa wowona sidodoi namliyeta sikatukaboli ikaiyako vata. Ame da Itipita idi sinapu valiwoga manuna.\f* sinaena go, Itipita goi ikaaiyaka.