\id EXO - Gumawana Translation Project [C.Olson Draft #14 25-Jun-2018 . Final read through Nov-2017] \h TATETA \toc3 Tat \toc2 Tateta \toc1 Yaubada Isileli tubunao itatetedi \mt1 Tateta \mt2 Yaubada Isileli tubunao itatetedi \is1 Livala Aba Vaita \ip Ame bukiyana Mosese igini. Isileli tubunao bogina asa Itipita goi sikaaiyaka tala ana badabada 400. Go idi kaiyaka moumou isaki unana tauyadi moe Pero ina pakonayao. Idi kaiyakomou pasina sitaiyaduduwo Yauwe yaina. E idi taiyaduduwoyana Yauwe inove go, inuwokavate boi ikanasíuna Eberamo goi, tauna Pero nimana goi Isileli tubunao itatetedi. Go ina tatetayana ame nakae: Koroto gagaina buki ame goi moe Mosese. Tauyana ma siyana Eroni sina Pero matana goi Yauwe ina guinuwa toogagaidi siguinuwedi. Tuwo guinuwayadi goi Yauwe iyavedi. Ikavava, inavedi koya Sainai goi sikaaiyaka. Koyayana goi ikanasiukoidi, tauna kidi Yauwe ina bodao. Aiyuwoina ina vatulúkwana yawoidi manuna ivinidi be nakae ina Kaba Kaiyaka ma konanina adi yówana Mosese ivatuluko. \iot Buki Luluna \io1 1. Isileli tubunao Itipita goi mou siibabane tetelina \ior 1:1-22 \ior* \io1 2. Isileli tubunao adi toyava ana katubayásina tetelina \ior 2:1-25 \ior* \io1 3. Mosese ina kawoi be ina kabikáwana tetelina \ior 3:1—7:7 \ior* \io1 4. Liuna yawou \ior 7:8—11:10 \ior* \io1 5. Isileli tubunao Itipita goi idi sowóduwo tetelina \ior 12:1—13:16 \ior* \io1 6. Isileli tubunao adi yava tetelina \ior 13:17—15:21 \ior* \io1 7. Mosese ina bodao taiyao sinonoina yoyowo goi tetelina \ior 15:22—18:27 \ior* \io1 8. Yauwe ina kanasíuna ana lovina \ior 19:1—24:18 \ior* \io1 9. Yauwe ina Kaba Kaiyaka \ior 25:1—31:18 \ior* \io1 10. Isileli tubunao idi bágala be anasiuna vau tetelidi \ior 32:1—34:35 \ior* \io1 11. Yauwe Isileli tubunao yaidi goi ikaaiyaka tetelina \ior 35:1—40:38 \ior* \c 1 \ms1 Isileli tubunao Itipita goi mou siibabane tetelina \mr (Tateta 1:1-22) \s1 Isileli tubunao Itipita goi siisusáila tetelina \p \v 1 Boi \w Isileli\w* natunao koroto madi bodayauwo taiyao sima Itipita goi sikaaiyaka. Natunaoyadi yoidi ame nakae:\x † \xo 1:1 \xt Abv 46:8-27.\x* \li1 \v 2 Rubeni, Simion, Livai, Yuda, \li1 \v 3 Isakara, Sebuloni, Beniyamina, \li1 \v 4 Dani, Napatali, Gadai be Aseri. \m \v 5 E \w Yakobo\w* mana bodayauwo liliudi adi badabada 70 taiyao sina. E kina go natuna Iyosepa bogina Itipita goi ikaaiyaka. \p \v 6 E sikaiyaka aaa, Iyosepayana ma senao be nakae amo malamalagatayana sikamasa kówasa. \v 7 E kidi go Isileli tubudiyao sisusáila gagaina toina nakae sibadabada be nakae sitogaga toina,\x † \xo 1:7 \xt Gui 7:17.\x* tauna asayana Itipita kidi sivakayaodei. \s1 Isileli tubunao idi paisewa // moumouna tetelina \p \v 8 E sikaaiyaka go, da Itipita adi tolovina vau itáoya go, Iyosepa ina guinuwa geya ikamoitamoeyeta.\x † \xo 1:8 \xt Gui 7:18.\x* \v 9 E ina bodao da Itipita ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Bogina kogite? \w Isileli tubunao\w* bogina sisusáila gagaina nakae adi badabada sikalisaveda be sitogagasaveda! \v 10 Mada kabitam tasikogigīdi, govila bei tuwaina sisusáila, e niga neta yaviya isowóduwo, kidi bei sina ida kaleyayao taiyao sisiukoidi sima silauida, namliyeta asa sikalave.’\x † \xo 1:10 \xt Gui 7:19.\x* \p \v 11 Tuwo da Itipita ame nakae siguinuwe: Itipita korotoidi sikinavedi sivayokoidi kidi Isileli tubunao adi tolovinao, e paisewa moumouna goi sikinenetedi. Paisewayana ame nakae: Asa aiyuwo Pitom be Ramasesi siyowóidi, e bei asayadi sinaedi goi \w Pero\w* ina sánala sikaaiyaka be nakae kónana adi vada siyatoidi. \v 12 E tuta tamo tamo paisewa moumouna tuwaina sivinidi, e kidi Isileli tubunao tuwaina siisusáila nakae tuwaina asa situgidagidali. Tuwo kidi da Itipitayadi sigitedi odi isilali. \v 13 E tuwo geya idi nuwokapisimo Isileli tubunao \w sipakoidi|lemma="Paakonina"\w* sikogúyala gagaina toina. \v 14 Paisewa moumouna sivinidi, tauna sikaiyako mou. Idi kaiyakomouyana ame nakae: Vaega be limou taiyao sipopolidi sigabudi simalagurewa nakae,\x † \xo 1:14 \xt Tat 5:7.\x* e idi vada siyowóidi be nakae idi tánuwo goi sipaisewa. Paisewa liliunakova goi da Itipita geya idi nuwokapisimo Isileli tubunao sipakoidi sikogúyala gagaina toina. \fig Isileli tubunao da Itipita idi pakonayao, e vaega aiigabudi siwodugudi|src="C023psgr.tif" size="col" ref="1:11-14" \fig* \s1 Pero ipooikíkina Isileli tubunao // natudiyao koroto ikaumatedi tetelina \p \v 15 E amo tutayana vevina \w Iberiu\w* idi tovenatunavaita adi taiyuwo sikaaiyaka, tayamo yoina Sipira, tayamo yoina Puwa. Tuta tayamo da Itipita adi tolovina ilatuwokoidi idigo kana, \pm \v 16 ‘Tutayana vevina Iberiu sivenátuna, kovaitēdi go, natudiyao kogitēdi. Neta koroto, e kokaumatēdi go, neta vevina, e koyatōidi.’ \m \v 17 E kidi vevinayadi Yaubada siwowoine, tauna da Itipita adi tolovina ina lovina sikapipilave, go sem gogómana liliudi, koroto be vevina, siyatoidi maa yawoidi. \v 18 Go tolovinayana livala inove bego vevinayadi ina lovina sikapipilave. Tuwo vala ietune ina iduduwedi sima ilatuwokoidi idigo kana, \pm ‘Komi kaga unana guna lovina geya koguinuweyeta, e gogomanayadi koroto kaga koyatokoidi maa yawoidi?’ \m \v 19 E kidi vevinayadi sidigo kadi, \pm ‘Unana kidi Iberiu idi venátuna ituli, e da Itipita nakae ituli. Kidi vevina Iberiu idi venátuna goi sitogaga, tauna toinidi sivenátuna. Bego kana kavaitedi go, kawoiko, bogina sivenátuna!’ \m \v 20 E vevina tovaita adi taiyuwokova kina Yaubada iyabobonedi, tuwo Isileli tubunao tuwaina sisusáila be nakae sitogaga gagaina. \v 21 Vevinayadi Yaubada siwowoine, tauna ikitogagedi, e itoboinedi sikéuwama. \p \v 22 E tuwo Pero ina bodao da Itipita liliudi ilovinaedi idigo kana, \pm ‘Ava Iberiuva natudiyao koroto sibíbina, e liliudi kokabīdi, konavēdi sákala Nairi goi kolavēdi sisou sikámasa, go neta natudiyao vevina, e tuwo koyatōidi maa yawoidi.’\x † \xo 1:22 \xt Gui 7:19.\x* \c 2 \ms1 Isileli tubunao // adi toyava ana katubayásina tetelina \mr (Tateta 2:1-25) \s1 Mosese ina bíbina tetelina \p \v 1 E tamagu ana \w dala\w* Livai\f ‡ \fr 2:1 \fk Ana dala Livai\ft : Korotoyana ana dala yoina Livai unana tubuna yoina Livai, moe Yakobo natuna tayamo. Yakobo natunao adi badabada yawou aiyuwo go, niga tubudiyao adi dala yoidi moe Yakobo natunao yoidi. Tauna Livai moe tomota tayamo ana dala yoina.\f* go, vavina tayamo, moe sinagu, ikabi inai. Sinaguyana nakae ana dala Livai. \v 2 Sikaaiyaka aaa, sinaguyana ikéuwama. Ikéuwama niga ivenátuna, natuna yau. Ago sinaguyana igitegu bego yau gómana dedevigu, tuwo ikabigu, vada sinaena goi ivamougu ana kadókana tukówana aito.\x † \xo 2:2 \xt Gui 7:20; Ibe 11:23.\x* \v 3 Tutayana tukówana aito sikavava, yau bogina abíbina tupwana, e sinagu geya itoboineyeta ivamougu. Tuwo bayao mana katukábwala iwoi. Ikavava, taa ikabi, ibwade. Ibwade ikavava, ikabigu, idodoigu inavegu sákala Nairi kikina kalavaitou sinaedi goi iyatoigu. \v 4 Niugu giyakainava masigava goi itáoya iigitegu; latuwona bego iyagoi kaga bei isowóduwo yau yaigu. \p \v 5 E \w Pero\w* natuna vavina mana \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* wowoiyai taiyao siiwo sina sakalayana goi. Sákala kikina goi ana wowoiyaiyadi siiketoiya go, Pero natunayana isou iiwo ina bego iisiwo go, ikandobala bayao igite kalavaitou sinaedi ikaaiyaka. Tuwo woiyai tayamo ilatuwoko kana, \pm ‘Kūna amo bayaoyana kwābi kūme!’ \m \v 6 E tuwo iiwo ina bayaoyana iyoyoi ime, Pero natuna ivini. Ivini, vavinayana ikatupáeve, yau igitegu ataitáiya. Tuwo vavinayana inuwokapisiye, idigo kana, \pm ‘Iyaa! Ame nakona kidi \w Iberiu\w* natudi tayamo.’ \fig Pero natuna vavina sákala goi ikaaiyaka, Mosese bayao sinaena ibabane|src="C024psgr.tif" size="col" ref="2:5-6" \fig* \m \v 7 E niugu ibala ima Pero natuna ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Latuwom bego ana vavina Iberiu alatuwoko ima gomanayana ikabi ivanunu manum?’ \pm \v 8 ‘Dedevina, kūna’, Pero natuna kaena. \m Tuwo niugu ina sinama ilatuwoko ima. \v 9 E tuwo sinamayana ima go, Pero natuna idigo kana, \pm ‘Gómana ame kwābi kuvanūnu manugu gobe yau aemaisim.’ \m E moitamo sinagu ikabigu, ivaanunugu. \p \v 10 E tutayana bogina abíbina, sinagu ikabigu inavegu Pero natuna ivini bego yau natuna.\x † \xo 2:10 \xt Gui 7:21.\x* E vavinayana idigo kana, \pm ‘Gomanayana bwae goi ayoyoi, tauna avayou Mosese.’\f ‡ \fr 2:10 \fk Mosese\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae yóyova.\f* \s1 Mosese Itipita goi isiya inonoina Midiyani tetelina \p \v 11 E tutayana bogina akaitubuwau, tuta tayamo atáoya ana osegowo Iberiu avadadedi go, agitedi idi kogúyala moumou isaki. Aiyuwoina guma Itipita agite ivalauláuwo Iberiu tayamo iiláui. Tauyana moe osiyagu tayamo.\x † \xo 2:11 \xt Ibe 11:24.\x* \v 12 E amatavilavila, geya tayaamo tomota agite, tuwo siyagu avaite, e guma Itipitayana aláui, akaumate. Akaumate ikavava, wowona akabi avamou, ediédila goi avakum. Avakum ikavava, akaluvila ana guna vada amasisi. \v 13 Amasisi vanuwo itomo, aiyuwoina akaluvilamna ana osegowo avadadedi go, anonoina Iberiu adi taiyuwo agitedi sivalauláuwo. Tuwo togiyosásala alatuwoko adigo kagu, \pm ‘Kaga unana siyada kuuláui?’ \m \v 14 Go kina togiyosasalayana ibolagu idigo kana, \pm ‘Kom avatau ivayokoim bego kai ama tolovina o ama totakínona? Manakae? Bego kwaumategu nakae boile guma Itipita kwaumate ae?’ \m E yau bogina amatoita; guna nuwonúwana kagu, \pm ‘O guna guinuwa bogina siyagoi.’ \p \v 15 E tutayana guna guinuwayana valena Pero inove, ina tovayaviyayao ilatuwokoidi sima bego sikaumategu go, yau Pero ina kaba lovina goi asiya ana Midiyani dadavina goi atunagu. Amoko goi doelu tayamo ikaaiyaka, e kikina goi atunagu.\x † \xo 2:15 \xt Gui 7:23-29; Ibe 11:27.\x* \p \v 16 E kina go da Midiyani adi \w Tonúwala\w* yoina Reuweli\f ‡ \fr 2:16 \fk Reuweli\ft : Ame tauyana youyuwoina moe Iyetoro (Tat 3:1).\f* amoko goi ikaaiyaka. Tauyana natunao vevina adi badabada ainima aiyuwo. E natunaoyadi sima doelu goi bwae sitegatega, yoguyogu adi kaba nim goi sisiwoi, idi yoguyoguyao adi bwae. \v 17 Sisiwoi go, ituli ta yoguyogu adi tomatakavatayao koroto sima vevinayadi sivatapiyedi. Latuwodi toinidi idi yoguyoguyao sivanimdi. Sivatapiyedi go, agitedi, tuwo atáoya vevinayadi ayavedi. Ayavedi ikavava, idi yoguyoguyao avanimdi. \v 18 E vevinayadi sikaluvila sina tamadi Reuweli goi go, tamadiyana igitedi, nukotona iwówana idigo kana, \pm ‘Ii! Kaga unana tauna ame mainao koma?’ \pm \v 19 ‘Koroto tayamo guma Itipita doelu goi ikaaiyaka iyavema yoguyogu adi tomatakavatayao yaidi goi. Tauyana nakae bwae itege manuma nakae im yoguyoguyao ivanimdi!’ natunaoyadi kaedi. \pm \v 20 ‘Go korotoyana nako? Kaga unana kokalave? Kōna kolatuwōko ima ikáika’, tamadi kaena. \m E tuwo moitamo sima silatuwokoigu ana. \v 21 E ana kidi taiyao kakáika. E Reuweli latuwona akaiyaka kidi taiyao. Atagona, e niga korotoyana natuna yoina Sipora ivinigu monegu. \v 22 Kakaaiyaka, e Siporayana ikéuwama, niga ivenátuna, natuma koroto. Tauyadi alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Yau amalatonikasa ituli ta kasa goi.’ \m Tauna gomanayana avayou Gerasom.\f ‡ \fr 2:22 \fk Gerasom\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae malatonikasa amoko goi.\f* \s1 Yaubada inuwokavate boi Eberamo ikanasiuko \p \v 23 E tala maanawena Midiyani goi akaaiyaka go, amo talayadi mlidi da Itipita adi tolovina ikámasa go, tuwo segowo \w Isileli tubunao\w* idi kogúyala moumouna pasina sikalayawoi be nakae sitaiyaduduwo vaita manuna. Idi taiyaduduwoyana ituko ina Yaubada yaina goi, \v 24 e Tauyana inove. Ina kanasiunayana boi Eberamo, Aisake be nakae \w Yakobo\w* yaidi goi inuwokavate.\x † \xo 2:24 \xt Abv 15:13-14.\x* \v 25 Isileli tubunao idi kaiyakomou igite, manudi inuwonúwana gagaina. \c 3 \ms1 Mosese ina kawoi be ina kabikáwana tetelina \mr (Tateta 3:1—7:7) \s1 Yauwe ina sowóduwo Mosese yaina tetelina \p \v 1 E yau go yaogu da Midiyani adi \w Tonúwala\w* Iyetoro\f ‡ \fr 3:1 \fk Iyetoro\ft : Ame tauyana youyuwoina moe Reuweli (Tat 2:16).\f* ina yoguyoguyao amatakaavatedi. Amatakaavatedi go, akabidi, yoyowo goi avadamanedi, anavedi koiboga dadavina koya yoina Korevi goi. Koyayana moe Yaubada ina koya. \v 2 E amoko goi \w Yauwe\w* ina \w anerose\w* yeu sabeninimina nakae isowóduwo yaigu.\x † \xo 3:2 \xt Gui 7:30-34.\x* Yeuyana taliboibo sinaena ininínima. Go taliboiboyana agite, akaliwoisa unana geya igabuyeta geya. \v 3 Tuwo anuwonúwana kagu, \pm ‘Iyaa! Kaga unana taliboibo geya igabuyeta? Amo nakona aba kainaopa tayamo gagaina. Tuwo abala ana agitedoko.’ \fig Yauwe ina anerose yeu sabeninimina taliboibo goi isowóduwo Mosese yaina|src="C025psgr.tif" size="col" ref="3:5" \fig* \m \v 4 E Yauwe igitegu bego abala ana taliboibo agite, tuwo taliboiboyana sinaena goi iduduwegu idigo kana, \pm ‘Mosese, Mosese!’ \pm ‘U. Amegu’, kaegu. \m \v 5 Tauyana idigo kana, \pm ‘Taabu kumamāima kikigu! Im sendoro kukitakīdi,\f ‡ \fr 3:5 \fk Im sendoro kukitakīdi\ft : Tutayana Mosese ina sendoro ikitakidi moe nakae ikamoitamo bego poyapoyayana Yaubada ina poyapoya, ina kaba lovina.\f* kuyatōidi. Moe poyapoyayana goi kuutáoya poyapoya kimaasabaina yau umagu.’\x † \xo 3:5 \xt Gui 7:33.\x* \m \v 6 Kana, \pm ‘Yau tamam ina Yaubada be nakae tubumowo Eberamo, Aisake be \w Yakobo\w* idi Yaubada\x † \xo 3:6 \xt Tat 3:15; Mad 22:32; Mak 12:26; Luk 20:37; Gui 3:13, 7:32.\x* boi yaigu sisaakululu.’ \m E tuwo magu matoita maisigu avamou, govila bei Yaubada agite, akámasa. \v 7 E Yauwe idigo kana, \pm ‘Guna bodao Itipita goi idi kaiyakomou moitamo bogina agitedoko be idi taiyaduduwo adi tolovinayao pasidi bogina anovedoko. Adi gedageda bogina alotowo. \v 8 Tauna asou ama bei da Itipita nimadi goi ayavedi. Itipita goi bei akabidi atukoedi anavedi poyapoya tayamo goi silokasa. Amo poyapoyayana dedevina be buutumina gagaina, maaliina be lobooinina. Poyapoyayana moe Kenani tubunao, Eta tubunao, Emori tubunao, Perisi tubunao, Ivai tubunao be Iyebusi tubunao idi kasa. \v 9 Gwa! Kunovēgu. Semowo \w Isileli tubunao\w* idi taiyaduduwo bogina ima yaigu, e bogina anove be nakae bogina agite da Itipita manakaedi siyogedegededi gagaina. \v 10 Tauna tuta ame goi aetunem kuna \w Pero\w* yaina kukawanoi guna bodao Isileli tubunao italigeidi bei Itipita goi kukabidi kumedi.’ \m \v 11 Go yau adigo kagu, \pm ‘Go yau avatau bego ana Pero matana goi akawanoi? O yau avatau bego sopagu ikabikaone go, Isileli tubunao italigeidi, e Itipita goi akabidi amedi? Geya!’ \m \v 12 Go kina Yaubada idigo kana, \pm ‘\w Yau Tauyagu\w* bei avakitaum go! Aba kinana avinim bei kuyagoi bego moitamo Yau aetunem. Aba kinanayana ame nakae: Tutayana semowo Isileli tubunao Itipita goi kumedi, e ame koyayana goi bei kosakululu Yau imi Yaubada yaigu.’ \m \v 13 Go yau adigo kagu, \pm ‘Go neta ana osegowo alatuwokoidi kagu, “Tubudao idi Yaubada ietunegu ama yaimi” go, neta kidi kadi, “Go Tauyana yoina manakoyoina?” e yau bei manakaegu akatumapu?’\x † \xo 3:13 \xt Tat 6:2-3.\x* \m \v 14 Yaubada idigo kana, \pm ‘Yau Tauyagu Aiiyakoigu.\x † \xo 3:14 \xt Tat 6:3; Iyo 8:58, 13:19; Ibe 13:8; Nuw 1:4,8, 4:8, 11:17, 16:5.\x* E tomotayadi ame nakae kulatuwokōidi kam, \pi2 “Tauyana toinina ivayou kana, ‘Yau Tauyagu’, e amo Tauyana ietunegu ama yaimi.”’ \m \v 15 Tuwaina Yaubada idigo kana, \pm ‘Isileli tubunao kulatuwokōidi ame nakae: Kam, \pi2 “Yauwe, Tauyana tubudao Eberamo, Aisake be Yakobo idi Yaubada,\x † \xo 3:15 \xt Tat 3:6; Mad 22:32; Mak 12:26; Luk 20:37; Gui 3:13, 7:32.\x* ietunegu ama yaimi.” \pmo E ame yoiguyana ikaiyako vata. Nakae ame youyana goi malamalágata tamo tamo bei sinuwokavategu. \pm \v 16 Tauna kūna Itipita goi go, Isileli tubunao idi tomoyamoya kududuwēdi sima kulatuwokōidi kam, \pi2 “Kina Yauwe tubudao idi Yaubada, moe Eberamo, Aisake be Yakobo idi Yaubada isowóduwo yaigu idigo kana, ‘Bogina avadademi, tuwo bogina ayagoi kaga isowóduwo yaimi Itipita goi, tauna bei aguinuwa. \v 17 Tauna akatótula bei da Itipita idi yogedageda goi akabimi go, anavemi poyapoya maaliina be lobooinina goi. Poyapoyayana moe kidi Kenani tubunao, Eta tubunao, Emori tubunao, Perisi tubunao, Ivai tubunao be Iyebusi tubunao idi kasa.’” \pm \v 18 Isileli tubunao sopam bei sikabikaone. E tuwo idi tomoyamoya taiyao kōna da Itipita adi tolovina kolatuwōko kami, \pi2 “Yauwe, kai \w Iberiu\w* ima Yaubada bogina ivalobodema. Tauna ame kama kakawanoi yaim bego kutagonema kana yoyowo goi maliyalina aito kaketoiya bei amoko goi ima yoguyoguyao kagabudi kakasaledi Yauwe ima Yaubada yaina.” \pm \v 19 Go Yau bogina ayagoi bego da Itipita adi tolovina bei itagonemi kosowóduwo neta guna togaga goi to abuneneteyamo. \v 20 Tuwo Yau nimagu bei abisisobu, guna guinuwa aba kainaopa liliudi aguuinuwedi da Itipita toinidi idi kasa goi go, aba kainaopayadi goi bei asapidi. Asapidi ikavava, tauyana bei italigeimi kosowóduwo. \v 21 Anuwóiya goi da Itipita nukotodi bei asanayatoidi. Moeko goi idi kanuwóiya bei kobabane. E tutayana bego kosowóduwo kona, geya kada nima kaka geya,\x † \xo 3:21 \xt Tat 12:35-36.\x* \v 22 go sem imi vevina tamo tamo bei sina da Itipita idi vada goi vevina liliudi yaidi sikawanoi \w siriba\w* be \w goura\w* be nakae kwama dedevidi manudi. Sivinimi ikavava, kokabīdi natumiyao kovalosīdi. Tauna da Itipita konadi liliudi bei kotalagogodedi.’ \c 4 \m \v 1 Go yau adigo kagu, \pm ‘Go kunōve! Manakae neta geya sinumiseguta be sopagu geya sikabikaoneyeta? Nakae bei sidigo kadi, \pi2 “Moe \w Yauwe\w* geya isowoduwoita yaim.” \pmo Neta nakae, bei manakaegu?’ \m \v 2 E tuwo Yauwe idigo kana, \pm ‘Moe kaga nimam goi?’ \pm ‘Aituko’, kaegu. \m \v 3 Yauwe idigo kana, \pm ‘Kwalisobūye isou poyapoya goi.’ \m Tuwo moitamo akalisobuye isou poyapoya goi imalamoteta! Agite, asiya. \v 4 Go Yauwe idigo kana, \pm ‘Nimam kubisisōbu yuyuna kuyōisi.’ \m Tuwo moitamo abisisobu yuyuna ayoisi, ayoisikavate, e nimagu goi imalakaituko. \v 5 Yauwe idigo kana, \pm ‘Moe nakae kuguinūwe bei sinumisa bego Yau Yauwe, tubumiyao Eberamo, Aisake be \w Yakobo\w* idi Yaubada bogina asowóduwo yaim.’ \m \v 6 E aiyuwoina Yauwe ibobwaramna idigo kana, \pm ‘Nimam kubasisīu am kwama sinaena goi kasikasim kubasikōne.’ \m Tuwo moitamo nimagu guna kwama sinaena goi abasisiu, kasikasigu abasikone. Go nimagu abuyagi, agite. Iyaa! Nimaguyana sakavaina mana vísiya, e itapopoina! \p \v 7 Yauwe idigo kana, \pm ‘Nimamyana kubasisīumna am kwama sinaena goi kasikasim kubasikonemnēi.’ \m Tuwo moitamo nimaguyana abasisiumna guna kwama sinaena goi kasikasigu abasikonemnei. Go nimagu abuyagi, agite. Iyaa! Sakavaiguyana bogina idedevinamna sakavaigu madabokina nakae! \v 8 Yauwe nava ibobóbwara idigo kana, \pm ‘Neta moitamo \w Isileli tubunao\w* geya sinumisemta be nakae aba kinana vakuumgoina geya sikamoitamoeta, nakona moe aba kinana aiyuwoinayana kuguuinuwe bei sikamoitamoe. \v 9 Go neta aba kinanayadi aiyuwo geya sikamoitamoedita be nakae sopam geya sikabikaoneyeta, e kūna sákala Nairi goi bwae kutēge. Ikavava, kūna poyapoya sayasayaina goi kwaliulāgi bei poyapoyayana goi imalaikaika.’ \m \v 10 Go yau adigo kagu, \pm ‘Tomoya, yau koroto geya bóbwara ana tokatanaki geya. Geya tayaamo tuta nakae itoboinegu. Boi nimatu geya; nakae ame tuta geya. Yau im \w pákwana|lemma="Paakonina"\w* kuvaadigoigu go, moe nakae geya itoboineguta. Yau sopagu maegu simoumou.’ \m \v 11 Go kina Yauwe idigo kana, \pm ‘Go nakona avatau tomota sopadi imadagidi? Avatau tomota geya sibobóbwara imadagidi o avatau kidi taiyadi patupatudi o ma matadi be matadi kebokeboidi imadagidi? Moe Yau Yauwe ae? \v 12 Tauna ame tuta kom tuwo kutaoyāmo kūna go, Yau toinigu sopam bei avaite be nakae avatulukoim manakaem kubóbwara.’ \m \v 13 Go yau adigo kagu, \pm ‘Go Tomoya, akawanoi yaim bego ituli ta tomota kuetune ina.’ \p \v 14 E Yauwe bogina iegamogamogu yaigu goi, tuwo idigo kana, \pm ‘Go manakae siyam \w Eroni\w* guma Livai? Bogina ayagoi kina bóbwara ana tokatanaki. Ame tuta tauyana bogina imamaima bei ivalobodem. Tutayana igitem, bei iuyáwana. \v 15 Tauyana kulatuwōko manakaena ibóbwara go, Yau toinigu sopana be sopam bei avaitedi be nakae ami taiyuwokova avatulukoimi kaga latuwogu koguinuwe. \v 16 Go tauyana bei im tobóbwara tomota yaidi ame nakae: Kina bei sopam nakae go, kom kueyaubada nakae tauyana yaina. \v 17 Moe aitukoyana nimam goi kuyoisiikavate kunāve be aba kinanayadi kuguinuwēdi.’ \s1 Mosese ina kaluvilamna Itipita goi tetelina \p \v 18 E atáoya akaluvila ana yaogu Iyetoro alatuwoko adigo kagu, \pm ‘Yaogu, kutagonēgu ana Itipita goi bei osegowo agitedi, nakona nava maa yawoidi o geya.’ \m Iyetoro kana, \pm ‘Mam tuboina kūna.’ \p \v 19 E Midiyani goi Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kutāoya kwaluvīla kūna Itipita. Korotoyadi boi bego sikauumatem bogina sikamasa kówasa.’ \m \v 20 E tuwo moitamo monegu be natugowo akibodebodedi \w ase\w* goi situlaga. Ikavava, kakaluvila kana Itipita goi. E nimagu goi Yauwe ina kaituko akavale. \m \v 21 E Yauwe ilatuwokoigu, idigo kana, \pm ‘Tutayana kusowóduwo Itipita goi, kunuwookavāte guinuwa aba kainaopa liliudi \w Pero\w* matana goi kuguuinuwedi. Guinuwayadi manudi togaga bogina avinim. Go yau bei Pero ina dabakasa avaituwe, e tomotayadi geya itagonedita. \v 22 E Pero kulatuwōko kam, \pi2 “Yauwe idigo kana, ‘Natugu, guna botomoya, moe kidi Isileli tubunao. \v 23 Bogina alatuwokoim natuguyana kutaligēi bei ima isakululu Yau yaigu. Go neta geya kutaligeiyeta, e am dodōkana! Kom natum, am botomoya bei akaumate.’”’\x † \xo 4:23 \xt Tat 12:29.\x* \p \v 24 E kai kanonoina Itipita manuna go, kama tunagu tayamo goi Yauwe ivalobodema, e ipoikíkina bego ikaumategu.\f ‡ \fr 4:24 \fk Ipoikíkina bego ikaumategu\ft : Nakona boi Mosese natuna ibíbina go, sakavaina geya ikupoeta, tauna Yauwe ipoikíkina bego Mosese ikaumate (Abv 17:10).\f* \v 25 Go Sipora memetu ikabi, natuma sakavaina ikupo. Ikavava, sakavayana ikabi, aegu\f ‡ \fr 4:25 \fk Aegu \ft : Ame livalakaibala Mosese kusina manuna. Tutayana Sipora natuna sakavaina ikupo go, sakavainayana ikabi Mosese kusina goi iyato, moe nakae Mosese sakava ana kúpwana iguinuwe.\f* ibisikone idigo kana, \pm ‘Bego kom yau ikaika goi tanai dókana.’ \m \v 26 Tuwo Yauwe igite, e iyatoigu. Ego tutayana Sipora kana, ‘Ikaika goi tanai dókana’, ame \w sakava ana kúpwana\w* idigedige. \p \v 27 E boi Yauwe Eroni bogina ilatuwoko idigo kana, \pm ‘Kutāoya kūna yoyowo goi Mosese kuvalobōde.’ \m Tuwo moitamo Eroni ima Yaubada ina koya goi ivalobodegu, e taiyao kayowóina. \v 28 Kayowóina ikavava, e alatuwoko Yauwe ina livala liliudi manudi be nakae aba kinana liliudi boi bogina ilatuuwokoigu aguinuwedi manudi. \v 29 Alatuwoko ikavava, ama taiyuwo kana Itipita goi Isileli tubunao idi tomoyamoya kaduduwedi sima. \v 30 Sima, kaga liliuna Yauwe boi bogina ilatuuwokoigu Eroni ilatuwokoidi go, aba kinanayadi tomota matadi goi aguinuwedi. \v 31 Isileli tubunaoyadi sikabikáwana. Tutayana sinove bego Yauwe bogina ivadadedi nakae idi kaiyakomou bogina igite, e aedi sivatugúyala Tauyana yaina sisakululu. \c 5 \s1 Mosese be Eroni Pero matana goi tetelina \p \v 1 Moe mlina yau be \w Eroni\w* kana \w Pero\w* kalatuwoko, kadigo kama, \pm ‘\w Yauwe\w*, Tauyana kai \w Isileli tubunao\w* ima Yaubada, ibóbwara ame nakae kana, \pi2 “Guna bodao kutaligēidi bei sima yoyowo goi uyáwana aikanina siwodugu Yau yaigu.”’ \m \v 2 Go kina Peroyana idigo kana, \pm ‘Yauwe avatau bego niyana anove, tauna komi Isileli tubunao ataligeimi? Yauwe geya ayagoiyeta geya. Go komi Isileli tubunao geya ataligeimita, geya toina!’ \m \v 3 Tuwo kai kadigo kama, \pm ‘Kai \w Iberiu\w* ima Yaubada bogina ivalobodema. Tuwo kutaligēima bei maliyalina aito goi kaketoiya kana yoyowo goi ima yoguyoguyao kagabudi kakasaledi Yauwe ima Yaubada yaina, govila bei vísiya goi o yaviya goi isapima.’ \m \v 4 Go da Itipita adi tolovinayana ibowoima idigo kana, \pm ‘Mosese be Eroni, manakae tomota idi paisewa go, matadi koobanidi? Kokaluvīla kōna imi paisewa moumouna goi. Woilīmi!’ \m \v 5 Tauyana tuwaina kana, \pm ‘Konōve! Bodayadi bogina sibadabada go, komi latuwomi idi kogúyala sikalave!’ \p \v 6 E Pero maliyalina amo goi lovina tayamo ietune ina ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* adi tolovinao be nakae Isileli tubunao toinidi adi tovakumgoyao ilatuwokoidi idigo kana, \pm \v 7 ‘Geya tuwaina Isileli tubunao limou kovinīdi idi vaega ana pópwala vaboda manudi\f ‡ \fr 5:7 \fk Vaega ana pópwala vaboda manudi\ft : Kidi poyapoya be limou sipopolidi. Niga siwodugudi paaevaidi be kalabadabadaidi. Sipopolidi ikavava, sigabudi simalagurewa. Ikavava, sivapopoidi idi vaboda simadagidi.\f* nakae boi, go sem kolovinaēdi kidi sina toinidi limou silusala limou poyapoya ana kailómwana. \v 8 Boi nakae simadagidi adi badabada nakae ame tuta go, taabu kokupokūpo, tuwo nakae. Moitamo. Kidi suumoyaidi, tauna moe pasina siduduwo kadi, \pi2 “Kutagonēma kana ima yoguyoguyao kagabudi kakasale ima Yaubada yaina.” \pmo \v 9 E tuwo paisewa moumouna koroto kovinīdi sikogúyala bei geya itoboinedita livala polapola sitaiyakeke.’ \p \v 10 E tuwo moitamo paakonidi adi tolovinaoyadi be nakae Isileli tubunao toinidi adi tovakumgoyaoyadi sina tomota silatuwokoidi sidigo kadi, \pm ‘Pero ibóbwara ame nakae kana, \pi2 “Yau geya tuwaina bei limou aavinimi. \v 11 Go komi sem kōna toinimi imi limou kolusāla nako goi itoboinemi kobabane. Imi kogúyala bei geya akupoeta, nakae geya giyaiina geya.”’ \m \v 12 Tuwo moitamo tomotayadi sisapa sina Itipita liliuna goi idi limou silusala sisinúkula. \v 13 E kidi go pakonidiyadi adi tolovinao sisatubetubedi sidigo kadi, \pm ‘Imi katuyáiva ame maliyalinayana kolukavavēdi! Itomo aiyuwoina nakae. Kolukavavēdi boi nakae limou kaavinimi kopaisewa!’ \p \v 14 E paakonidi adi tolovinaoyadi sina Isileli tubunao idi paisewa ana tovakumgoyao boi sikiinavedi silauidi, sidigo kadi, \pm ‘Kaga unana imi paisewa boile niga ame geya kolukavavedita? Kaga unana vaega be limou adi pópwala be nakae adi kaigábuna adi badabada geya kolukavavedita nakae boi nimatu?’ \p \v 15 E Isileli tubunao adi tovakumgoyao sitáoya sina sikaukulukúluwo Pero yaina sidigo kadi, \pm ‘Kom manakae im sinapu nakae kai im pakonayao yaima? \v 16 Limou geya sivinimeta geya, go sem ama tolovinao sibowoima kadi, \pi2 “Vaega be limou kopopolīdi, e kogabūdi simalagurewa!” \pmo Go kunōve! Kai im pakonayao silauima unana vaega be limou kamadagidi simalagurewa go, geya sibadebadeta boi nakae go, ame kom be nakae im bodao taiyao imi puwoya!’ \m \v 17 Go kina Peroyana ipodeda idigo kana, \pm ‘Komi suumoyaimi! Moitamo toina komi suumoyaimi! Moe pasina boi kami, \pi2 “Kutagonēma kana ima yoguyoguyao kagabudi kakasaledi Yauwe yaina.” \pmo \v 18 Tauna ame tuta kōna kopaisēwa! Woilīmi! Go limouyana, geya kavinimita, go sem vaega be limou simalagurewa adi badabada boi komaadagidi, e ame tuta nakae komadagīdi.’ \p \v 19 E Isileli tubunao adi tovakumgoyao bogina siyagoi mou gagaina bei sibabane tutayana silatuwokoidi kadi, \pm ‘Maliyalina tamo tamo poyapoya be limou komaadagidi simalagurewa adi badabada taabu kokupokūpo. Geya kada maliyalina tayamo goi geya.’ \m \v 20 E tovakumgoyadi Pero sikalave go, sima Eroni be yau ama taiyuwo moetala kaatuyáwata sikamatanakoima. \v 21 Sikatubolatema sidigo kadi, \pm ‘Yauwe bei igitemi itakinoimi komi toogoyoimi! Komi pasimi Pero be nakae ina pakonayao taiyao sigiteda sikalagiwoleda. Imi guinuwayana sisi nakae bogina kovini bei sisiyana goi sikaumateda.’ \p \v 22 E akaluvilamna ana Yauwe alatuwoko adigo kagu, \pm ‘Tomoya, kaga unana amo tomotayadi kuyogedegededi? Kaga unana kuetunegu tauyadi yaidi? \v 23 Tutayana boi agimiima im livala Pero alatuwoko go, ima ame tuta amo tomotayadi iyogedeegededi go, kadago giyaina kuyaveedi.’ \c 6 \p \v 1 Go kina \w Yauweyana|lemma="Yauwe"\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Ame tuta bei kugite manakaegu aguinuwa \w Pero\w* yaina. Moitamo. Nimagu toogagaina goi bei komi \w Isileli tubunao\w* ivalilivemi kona. Ina kaba lovina goi bei ivatapiyemi!’ \p \v 2 E tuwaina idigo kana, \pm ‘Yau Yauwe.\x † \xo 6:2 \xt Abv 17:1; Tat 3:13-15.\x* \v 3 Tutayana boi toinigu akaiwoduwegu Eberamo be Aisake be \w Yakobo\w* yaidi goi, alatuwokoidi Yau Yaubada \w Tokalika\w* go, yoigu Yauwe, moe geya avatulukoidita. \v 4 Nakae boi akanasiukoidi go, akatótula bego da Kenani idi poyapoya bei avinidi. Boi poyapoyayana goi situliya nakae sieogaoga. \v 5 Yau bogina Isileli tubunao idi kalayawoi anove. Idi kalayawoiyana unana da Itipita \w sipakoidi|lemma="Paakonina"\w*, tauna kidi da Itipita idi pakonayao. Idi lida anove, e guna \w kanasíuna\w* yaidi goi anuwokavate. \v 6 Tauna semowo Isileli tubunao kulatuwokōidi kam, \pi2 “Yau Yauwe. Da Itipita idi kogúyala moumouna goi bei ayavemi. Ami pákwana goi bei ataligeimi be nakae nimagu toogagaina bei ayosale bei guna liuna gagaidi avinidi go, komi bei atatetemi. \v 7 Bei akinavemi komi guna bodao go, Yau imi Yaubada. Bei koyagoigu Yau Yauwe imi Yaubada, da Itipita idi kogúyala moumoudi goi bei ayavemi \v 8 go, avakedemi koma poyapoyayana goi boi nimagu akatuulagasi akatótula bego Eberamo, Aisake be Yakobo avinidi. Ame poyapoyayana bei komi imi poyapoya. Yau Yauwe.”’ \p \v 9 E tuwo atáoya, ana Isileli tubunao nakae alatuwokoidi go, wowodi sikaliwoya be adi kogúyala ivakaigaga, tauna sopagu geya sikabikaoneyeta. \p \v 10 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 11 ‘Kutāoya kūna Pero da Itipita adi tolovina kulatuwōko Isileli tubunao ina kaba lovina goi italigeimi.’ \m \v 12 Go yau adigo kagu, \pm ‘Kunōve! Segowo Isileli tubunao sopagu geya sikabikaoneyeta go, Pero masa bei sopagu ikabikaone. Yau maegu imoumou!’ \p \v 13 E Yauwe ibóbwara \w Eroni\w* be yau yaima, e ima lovina semao Isileli tubunao manudi be nakae Pero da Itipita adi tolovina manuna ivinima, idigo kana, \pm ‘Isileli tubunao Itipita goi kokabīdi konavēdi.’ \s1 Mosese ana liliu \p \v 14 Ame Isileli tubunao adi \w dala\w* yawou aiyuwo adi \w nunu\w* adi tovakumgoyao: \li1 \w Isileli\w* ina botomoya Rubeni natunao koroto ame nakae: Enoki be Palu, Esironi be Karami.\x † \xo 6:14 \xt Abv 46:9.\x* Ame tauna dala yoina Rubeni ana nunu adi tovakumgoyao. \li1 \v 15 Ame Simion natunao koroto: Yamweli,\f ‡a \fr 6:15 \fk Yamweli\ft : Ame youyana Yoy 26:12 goi moe Namweli. \f* Yamini, Owadi, Yakini, Sokara\f ‡b \fr 6:15 \fk Sokara\ft : Ame youyana Yoy 26:12 goi moe Seraki.\f* be Saulo. Sauloyana sinana guma Kenani.\x † \xo 6:15 \xt Abv 46:10; Yoy 26:12.\x* Ame tauna dala yoina Simion ana nunu adi tovakumgoyao. \li1 \v 16 Ame Livai natunao koroto adi bíbina goi: Gerasoni, Kowate be Merari.\x † \xo 6:16 \xt Abv 46:11; Yoy 3:17-20, 26:57-58; 1Te 6:16-19.\x* Kina Livai ana tala ana badabada 137 tutayana ikámasa. \li1 \v 17 Gerasoni natunao koroto adi bíbina goi ame nakae: Livani be Simei go, niga moe tubudiyao adi nunu yoidi nakae. \li1 \v 18 Kowate natunao koroto ame nakae: Amram, Isari, Ebironi be Useyeli. Kowate ana tala ana badabada 133 tutayana ikámasa. \li1 \v 19 Merari natunao koroto ame nakae: Makili be Mse. Ame tauna dala yoina Livai ana nunu adi tovakumgoyao adi bíbina goi. \li1 \v 20 E Amram inai tamana niuna yoina Yokebedi. Niga go Yokebediyana natunao koroto Eroni be yau ivenatunima. Amramyana ana tala ana badabada 137 tutayana ikámasa. \li1 \v 21 Isari natunao koroto ame nakae: Kora, Nepegi be Sikiri. \li1 \v 22 Useyeli natunao koroto ame nakae: Misaeli, Elisapani, Siteli. \li1 \v 23 E Eroni inai Aminadabi natuna yoina Eliseba go, Eliseba siyana yoina Nakasoni. Elisebayana ivenátuna, natunao koroto ame nakae: Nadavi be Abaiu, Eliyasa be Itamari. \li1 \v 24 E Kora natunao koroto ame nakae: Asira, Elikana be Aviyasapi. Ame nunu tamo tamo Kora ina bodao goi. \li1 \v 25 E kina go Eroniyana natuna Eliyasa inai Putiyeli natuna go, ivenátuna, natuna koroto yoina Pinikasi. \m Ame tauna dala yoina Livai ana nunu adi tovakumgoyao. \p \v 26 E ame Eroniyana be yau Mosese boi Yauwe ilatuwokoima kana, \pm ‘Kōna semiyao Isileli tubunao Itipita goi kokabīdi konavēdi go, kidi badabadaaidi dala dala nakae goi sisowóduwo.’ \p \v 27 Moe kai ama taiyuwo, e kana Pero da Itipita adi tolovina kalatuwoko kai Isileli tubunao itagonema Itipita goi kasowóduwo. Ame Eroniyana be yau Mosese. \s1 Yauwe aiyuwoina Mosese be Eroni // ietunedi sina Pero goi tetelina \p \v 28 E tutayana Itipita goi Yauwe ilatuwokoigu, \v 29 idigo kana, \pm ‘Yau Yauwe. Kūna Pero da Itipita adi tolovina kulatuwōko kaga liliuna bogina alatuwokoim.’ \m \v 30 Go yau adigo kagu, \pm ‘Kunōve. Yau maegu imoumou. Masa bei Pero sopagu ikabikaone.’ \c 7 \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kunovēgu. Bogina avayokoim kom bei kueyaubada \w Pero\w* yaina goi go, kina siyam \w Eroni\w* bei im \w tokabivalavala\w*. \v 2 E kom sem kaga liliuna bogina alatuuwokoim siyam Eroni kulatuwōko nakae. E kina go Eroni bei ina Pero ilatuwoko komi \w Isileli tubunao\w* Itipita goi italigeimi bei ina kaba lovina goi kosowóduwo. \v 3 E Yau sem Pero ina dabakasa bei avaituwe.\x † \xo 7:3 \xt Tat 4:21.\x* Guna kaba kinana be nakae guna guinuwa aba kainaopa badabadaidi nava bei Itipita goi aguinuwedi. \v 4 Go Pero bei geya inovemta. Tuwo nimagu toogagaina bei abisisobu mou gagaidi ayatoidi da Itipita yaidi, nakae guna guinuwa aba takínona aguinuwedi yaidi, namliyeta baige komi guna bodao Isileli tubunao badabadaaimi Itipita goi akabimi anavemi go, \w dala\w* dala nakae goi kosowóduwo. \v 5 Da Itipita bei siyagoidokoigu Yau Yauwe tutayana nimagu toogagaina ayosale alauidi be nakae yaidi goi komi Isileli tubunao akabimi anavemi.’ \p \v 6 E tuwo moitamo Eroni be yau kaga madabokina Yauwe ilatuuwokoima, nakae madabokiina kaguinuwe. \v 7 Ego tutayana yau guna tala ana badabada bogina 80 go, Eroni ana tala ana badabada 83, e kana Pero yaina kabóbwara. \ms1 Liuna yawou \mr (Tateta 7:8—11:10) \s1 Eroni ina kaituko imalaamoteta tetelina \p \v 8 E Yauwe Eroni be yau ilatuwokoima idigo kana, \pm \v 9 ‘Pero bei ilatuwokoimi kana, \pi2 “Guinuwa aba kainaopa koguinūwe.” \pmo Tutayana nakae ilatuwokoimi, e Mosese, siyam Eroni kulatuwōko kam, \pi2 “Im kaituko kwalisobūye Pero matana goi.” \pmo E tutayana ikalisobuye, bei imalamoteta.’ \p \v 10 E tuwo moitamo Eroni be yau katáoya kana Pero goi kaga nakae Yauwe bogina ilatuuwokoima kaguinuwe. Eroni ina kaituko ikalisobuye Pero mana \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* matadi goi, e imalamoteta. \v 11 E kina Pero ina tokabitamyao be ina tomemeyavayao iduduwedi sima. Sima, kidi nakae itoboinedi idi méyava goi nakae siguinuwe. \v 12 Koroto tamo tamo idi kaituko sikalisobuyedi simalamoteta go, Eroni ina kaituko itáoya, kidi idi kaitukoyadi ilotonoidi. \v 13 Go kina Pero dabana ikasa toina, tauna geya inovemeta, nakae Yauwe boi bogina idige. \s1 Liuna vakuumgoina: // Bwae imalaikaika \p \v 14 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Pero dabana ikasa, tuwo tomotayadi geya italigeidita bei sisowóduwo. \pm \v 15 Go tauyana itomo nobuyana bei itáoya ina sákala Nairi goi go, kom mainao im kaituko boi imalaamoteta kukavāle kunāve Nairi kikina goi kuutāoya, tauyana kutuuyaōsi. Tutayana iwowoiwo sakalayana manuna, \v 16 e kulatuwōko kudīgo kam, \pi2 “Yauwe kai \w Iberiu\w* ima Yaubada ietunegu ama yaim. Tauyana idigo kana, ‘Guna bodao kutaligēidi bei sima yoyowo goi sisakululu yau yaigu.’ Go Kunōve. Ame lovinayana nava geya kukabikaoneyeta. \v 17 Tuwo Yauwe ibóbwara ame nakae, kana, ‘Guna guinuwa ame goi bei kuyagoigu bego Yau Yauwe.’ Kunōve. Aitukoyana nimagu goi sákala Nairi bwaena bei asapi imalaikaika.\x † \xo 7:17 \xt Nuw 16:4.\x* \v 18 Go íyana madabokidi Nairi goi sikaaiyaka bei sikámasa. Tuwo Nairi bwaena bei ibówana. Nakae komi da Itipita geya itoboinemita bwaenayana konim.”’ \m \v 19 E aiyuwoina idigo kana, \pm ‘Eroni kulatuwōko kudīgo kam, \pi2 “Im kaituko kukābi kuyosāle Itipita bwaena liliudi yatanaidi goi, nakae sákala liliudi, oveya liliudi, otoku liliudi be dorom liliudi goi bei simalaikaika. Tuwo bwae Itipita madabokina goi imalaikaika. Idi kontena alova o gurewa nakae, bwae simalaikaika.”’ \p \v 20 Tuwo Eroni be yau kana kaguinuwe nakae Yauwe ilatuwokoima. Aitukoyana Eroni ikatulagasi Pero mana pakonayao matadi goi go, Nairi bwaena isapi, e bwae liliuna Nairi goi simalaikaika. \p \v 21 Go Nairi iyaiyanidi sikaaiyaka madabokidi sikámasa, tauna Nairi bwae ibówana, e da Itipita geya itoboinedita sinim. Itipita goi madabokiina bwae simalaikaika. \v 22 E da Itipita idi tomemeyavayao idi méyava goi nakae siguinuwe. Tuwo Pero nava idaabakasa, e Eroni be yau geya inovemeta nakae Yauwe boi bogina idige. \p \v 23 E Pero itugavilema ikaluvila ina ina vada goi isiu go, ame manuna nakae geya inuwonuwoneta. \v 24 E da Itipita madabokidi sina Nairi kikina goi siélina adi bwae silusala. Bogina kuyagoi. Geya itoboinedita bwae sákala Nairi goi sinim. \p \v 25 E Yauwe Nairi bwaena isapi mlina maliyalina ana badabada ainima aiyuwo sikavava. \c 8 \s1 Liuna aiyuwoina: // Kwekwe Nairi goi sisinalaga \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kūna \w Pero\w* kulatuwōko kudīgo kam, \pi2 “Yauwe ibóbwara ame nakae, idigo kana, ‘Guna bodao kutaligēidi bei sima sisakululu yaigu. \v 2 Go neta kuvagagaledi, e am dodōkana. Bei kwekwe aetunedi siwo im kasa madabokina goi bei aliunemi. \v 3 Nakae kwekwe Nairi goi bei sibadabada, e bei sisinalaga sima im vada goi sisiu, im kaba masisi vabodaupaina goi be nakae kebam goi. Aiyuwoina bei im \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* be nakae da Itipita idi vada goi sisiu. Nakae imi kaba vaipolu goi sisiu be imi noko goi sisowoya. \v 4 Kwekweyadi bei sipela kom, im tomota be nakae im pakonayao yatami goi sitowo!”’ \p \v 5 E tuwo \w Eroni\w* be yau kana Peroyana kalatuwoko. Ikavava, e Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Eroni kulatuwōko aitukoyana iyosale sákala be oveya be nakae otoku yatanaidi goi, e bei kwekwe sisinalaga Itipita goi.’ \p \v 6 Tuwo moitamo Eroni alituwoko ikavava, nimana ikatulagasi Itipita bwaedi ivasakikinakoidi, e kwekwe sisinalaga Itipita sivatum. \v 7 E kidi tomeméyava idi méyava goi nakae siguinuwe, e kwekwe sivaituwedi da Itipita idi kasa goi sisinalaga. \v 8 Tuwo Pero inuwonúwana, geya, Eroni be yau iduduwema kana ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Yauwe yaina kokawanōi bei kwekwe ikabidi da Itipita be nakae yau yaima goi go, tomotayadi bei ataligeidi sina idi yoguyoguyao sigabudi sikasaledi Yauwe yaina.’ \m \v 9 E adigo kagu, \pm ‘Dedevina. Kom toinim kulovina ava tuta latuwom akawanoi kom be im pakonayao be da Itipita liliudi manumi bei kwekwe sikavava komi be nakae imi vada goi go, Nairi kaka goi bei sikaiyaka.’ \pm \v 10 ‘Itomo’, Peroyana kaena. \m Tuwo adigo kagu, \pm ‘Nakae kudige bei isowóduwo, e bei kuyagoidoko bego geya vatau tayaamo ikaaiyaka nakae Yauwe ima Yaubada. \v 11 Kwekweyadi bei sikalavemi kom be im vada be im pakonayao be nakae da Itipita. Nairi kaka goi bei sikaaiyaka.’ \p \v 12 E Eroni be yau katáoya Pero kakalave go, kasowóduwo. Kasowóduwo, aduduwo Yauwe yaina kwekwe boi iiyatoidi Pero yaina manudi. \v 13 E moitamo Yauwe iguinuwe nakae guna livala. Tuwo kwekweyadi da Itipita idi vada, idi kasa be nakae idi tánuwo goi sikamasa kówasa. \v 14 Ikavava, sakavaidi sivagugunidi gúguna badabadaaidi goi, tuwo asa ibówana. \v 15 E tutayana Pero igite kwekwe bogina sikavava, mainao aiyuwoina idabakasamna, tuwo Eroni be yau geya inovemeta nakae Yauwe boi bogina idige. \s1 Liuna aitonina: // Kaukau imaladimokíkila \p \v 16 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Eroni kulatuwōko kudīgo kam, \pi2 “Im kaituko kuyosāle, poyapoya kaukauna kusāpi bei kaukauyana Itipita ana madabokina goi imaladimokíkila.”’ \m \v 17 E tuwo moitamo nakae kaguinuwe. Aitukoyana Eroni iyosale, poyapoya kaukauna isapi. Ikavava, dimokíkila badabadaaidi sisowóduwo tomota be nakae yoguyogu goi. Poyapoya kaukauna madabokina Itipita ana madabokina goi imaladimokíkila. \v 18 E tomemeyavayadi madi méyava sipoikíkina poyapoya kaukauna goi dimokíkila sikaiwoduwedi go, geya itoboinedita. Tuwo dimokikilayadi tomota be yoguyogu yaidi goi sikaaiyaka. \p \v 19 E tomemeyavayadi Pero silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Ame Yaubada ina togaga.’\x † \xo 8:19 \xt Luk 11:20.\x* \m Go kina Peroyana nava idaabakasa, tuwo geya inovemeta nakae Yauwe boi bogina idige. \s1 Liuna aivasina: // Nenéola asa Itipita sivakayaodei \p \v 20 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Itomo nobuyana giyaina kutāoya, kusōu kuīwo sákala Nairi goi Pero kutuuyaōsi. Kunōve. Tauyana itomo nobuyana bei isou iiwo ina Nairi goi. Tutayana iwowoiwo bwae manuna kūna kulatuwōko kudīgo kam, \pi2 “Yauwe ibóbwara ame nakae, idigo kana, ‘Guna bodao kutaligēidi bei sima sisakululu yaigu. \v 21 Go nakae bogina adige, neta guna bodao geya kutaligeidita, e am dodōkana. Nenéola badabadaidi bei aetunedi siwo kom, im pakonayao be da Itipita yaimi goi be nakae imi vada goi. Tuwo komi da Itipita imi vada be nakae poyapoya goi kootáoya nenéola bei sivatum. \v 22 Ago amo maliyalinayana goi guna bodao idi kasa Goseni bei atavileiyedi, e amoko goi nenéola geya sikaiyaketa. Moeko goi bei kuyagoidokoigu bego Yau Yauwe im kasa Itipita goi akaaiyaka. \v 23 Yau guna bodao be kom im bodao go, nauyayanaidi goi túwana bei ayato. Itomo ame aba kinanayana bei isowóduwo.’”’ \p \v 24 E tuwo Yauwe iguinuwe nakae ilatuwokoigu go, Pero geya inoveguta. Tuwo nenéola badabadaidi sina Pero be nakae ina pakonayao idi vada goi sisiu. Neneolayadi da Itipita idi kasa madabokina sikaaigoyai. \v 25 E tuwo Pero inuwonúwana geya, Eroni be yau iduduwema kama ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Kōna imi yoguyoguyao kogabūdi kokasalēdi imi Yaubada yaina go, ameko Itipita sinaena goi nakae koguinūwe.’ \m \v 26 Go yau adigo kagu, \pm ‘Moe geya itoboinemeta ameko Itipita sinaena goi nakae kaguinuwe. Kai bei yoguyogu kagabudi kakasaledi Yauwe ima Yaubada yaina go, kaga kagabugabu moe aba kalagíwala komi da Itipita matami goi. Nakona nakae kakasaledi go, kogitema, e giya gurewa goi bei kokaumatema. \v 27 Itoboine maliyalina aito goi kaketoiya kana yoyowo goi ima yoguyoguyao kagabudi kakasaledi Yauwe ima Yaubada yaina nakae boi bogina ilatuwokoima.’ \m \v 28 Tuwo Pero idigo kana, \pm ‘Bei ataligeimi kona yoyowo goi imi yoguyoguyao kogabudi kokasaledi Yauwe imi Yaubada yaina go, taabu kononōina aduwanau, go sem tupwana yomana goi. Go kokawanōi manugu.’ \m \v 29 E adigo kagu, \pm ‘Gwa! Ame bei akalavem go, ana akawanoi Yauwe yaina gobe itomo, nenéola sivagisiyasiya kom, im pakonayao be nakae da Itipita yaimi. Go kom sem, taabu aiyuwoina kupolapōla boi nakae im pola, e geya kutaligeimeta bego kana ima yoguyoguyao kagabudi kakasaledi Yauwe yaina.’ \p \v 30 E tuwo atáoya Pero akalave go, asowóduwo ana akawanoi Yauwe yaina. \v 31 E Yauwe iguinuwe nakae akawanoi. Nenéola Pero, ina pakonayao be da Itipita liliudi yaidi goi ikabidi ikalavedi. Ikavava, geya kada tayaamo nenéola ikaaiyaka geya. \v 32 Go kina Peroyana nava idaabakasa boi nakae, tuwo tomotayadi geya italigeidita. \c 9 \s1 Liuna ainimaina: // Yoguyogu adi kámasa \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kūna \w Pero\w* kulatuwōko kudīgo kam, \pi2 “Yauwe kai \w Iberiu\w* ima Yaubada ibóbwara ame nakae idigo kana, \pi2 ‘Guna bodao kutaligēidi bei sima sisakululu Yau yaigu. \v 2 Go neta kom kwatae go, kuvagagaledi, \v 3 e am dodōkana. Yau Yauwe imi yoguyoguyao ali sinaena bei amtulidi vísiya toogagaina toina goi. Yoguyoguyadi ame nakae: Imi \w osiyao\w*, imi aseyao, imi \w kameriyao\w*, imi bulumakauyao be imi \w sipiyao\w*. \v 4 Ago Yau Yauwe guna guinuwa goi \w Isileli tubunao\w* idi yoguyoguyao akimasabedi ituli, da Itipita idi yoguyoguyao ituli, e bei kidi Isileli tubunaoyadi goi geya kada tayaamo yoguyogu bei itagau geya.’”’ \p \v 5 E visiyayana ana tuta Yauwe iupe idigo kana, \pm ‘Itomo Yau Yauwe ame visiyayana Itipita goi bei aguinuwe.’ \p \v 6 E tuwo moitamo vanuwo itomo Yauweyana nakae iguinuwe. Da Itipita idi yoguyoguyao badabadaidi imtulidi sikámasa go, kai Isileli tubunao ima yoguyoguyao goi geya kada tayaamo ikámasa geya. \v 7 E Pero ina topaisewayao ietunedi sina Isileli tubunao ima yoguyoguyaoyadi sigitedi nakona sikámasa o geya. Go sinonoina, sigite, geya kada tayaamo ikámasa geya. Sigite ikavava, sikaluvilamna sina Pero silatuwoko go, Pero nava idaabakasa, tuwo tomotayadi geya italigeimeta. \s1 Liuna ainima tayamoina: // Silekau imalakaukau, e tomota goi imalararawa \p \v 8 E Yauwe \w Eroni\w* be yau ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Kōna nimami goi silekau kotavayāili. Ikavava, kōna Pero matana goi, e kom, Mosese, kwalalagāsi ituko ina yábana dadavina. \v 9 Silekauyana bei imalakaukau, e Itipita ana madabokina ivatum. Ivatum, rarawa bei sisowóduwo tomota be yoguyogu yaidi goi simalapotu.’ \p \v 10 Tuwo moitamo kana silekau nimama goi katavayaili. Ikavava, kana Pero matana goi katáoya go, silekauyana akalalagasi itasapasapa, e rarawa sisowóduwo tomota be yoguyogu yaidi goi simalapotu.\x † \xo 9:10 \xt Nuw 16:2.\x* \v 11 E da Itipita idi tomemeyavayadi adi rarawa pasidi geya itoboinedita matagu goi sitáoya. Bogina kuyagoi. Kidi nakae da Itipita madabokidi madi rarawa go, sikawoiva. \p \v 12 E Yauwe Pero dabana ikaukase, e geya inovemeta nakae Yauwe boi bogina ilatuwokoigu. \s1 Liuna ainima aiyuwoina: // Kúwana kasakasaina isou Itipita ikaigoyai \p \v 13 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Nobuyana giyaina kutāoya kūna Pero matana goi kulatuwōko kudīgo kam, \pi2 “Yauwe kai Iberiu ima Yaubada ibóbwara ame nakae, idigo kana, ‘Guna bodao kutaligēidi bei sima sisakululu Yau yaigu. \v 14 Ame tutayana goi guna liuna liliudi bei aetunedi siwo kom, im \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* be nakae da Itipita madabokimi yaimi, e bei koyagoi bego geya kada vatau tayaamo poyapoya ana madabokina goi Yau nakae. \v 15 Boi nimatu ima ame tuta itoboinegu bego nimagu abisisobu kom be nakae im bodao vísiya goi asapimi bei madabokimi poyapoya ame goi atauwemi. \v 16 Go ame pasina atagonem maa yawoim: Latuwogu guna togaga avatulukoim go, aiyuwoina bei valegu inúnuwo ina poyapoya ana madabokina goi.\x † \xo 9:16 \xt Rom 9:17.\x* \v 17 Go mam kamanamana guna bodao nava geya kutaligeidita. \v 18 Go am dodōkana! Itomo ame niyalayana nakae \w kúwana kasakasaidi\w* guregurewa igoyo toina nakae bei aetune iwo. Ame kuwanayana geya tayaamo tuta tomota Itipita goi sigite boi Itipita igimisowóduwo go, ima ame tuta geya. \v 19 Tauna ame tuta vala kuetūne im bodao liliudi yaidi bego idi yoguyoguyao simedi idi vada goi sikaiyaka, e bei dedevidi. Tomota liliudi be nakae yoguyogu liliudi neta moetala goi sikaaiyaka, bei kuwanayana isou isamatedi sikámasa.’”’ \p \v 20 E kidi go Pero ina pakonayao yaidi goi avatauwa neta Yauwe ina livala sitaaimamine, e idi topaisewayao be nakae idi yoguyoguyao sisiyaedi sinavedi vada goi sikaiyaka dedevidi. \v 21 Go avatauwa neta Yauwe ina livala geya sinoveyeta, e idi pakonayao be nakae idi yoguyoguyao sikalavedi moetala goi sikaiyaka. \p \v 22 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Nimam kuyosāle yábana kuvasakikināko bei kúwana kasakasaidi sisou sima kaga liliuna Itipita ana madabokina goi sibugoyaidi. Nakae tomota, yoguyogu be tánuwo.’ \p \v 23 E tuwo moitamo guna kaituko ayosale yábana avasakikinako. E kina go Yauwe kúwana kasakasaidi ma palapalaidi be nakae ma kavilidi ietunedi sisou sina Itipita goi. \v 24 E kúwana kasakasaidi be nakae ma kavilina sisousou, e igoyo toina nakae geya tayaamo tuta tomota Itipita goi sigite. Boi Itipita igimisowóduwo ima ame tuta nakae geya.\x † \xo 9:24 \xt Nuw 16:21.\x* \v 25 E kuwanayadi sisou kaga liliuna Itipita ana madabokina goi sisamatedi, tomota be nakae yoguyogu. Nakae kaga liliuna tánuwo goi be nakae alova liliudi, madabokina sisamatematedi. \v 26 Go asa Goseni goi kai Isileli tubunao kakaaiyaka go, ame asayana kúwana kasakasaidi geya sisouta geya. \fig Kúwana kasakasaidi sisou da Itipita sikaumatedi|src="CO00805B.TIF" size="col" ref="9:18-26" \fig* \p \v 27 E tuwo Pero vala ietune ima Eroni be yau iduduwema kana. Kana, ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Ame tuta bogina agoyo. Kina Yauwe \w tokibóbwata\w* go, yau be nakae da Itipita liliuma toogoyoima. \v 28 Tauna kokawanōi Yauwe yaina. Ina palapala be ina kúwana kasakasaidi bogina tuwo, oma ikai. Bei ataligeimi kona. Moitamo toina. Geya tuwaina ameko goi kokaiyāka.’ \m \v 29 E adigo kagu, \pm ‘Tutayana im kasa ame goi asowóduwo, nimagu bei akatulagasidi akawanoi Yauwe yaina. Palapala mainao bei sisayata be kúwana kasakasaidi geya tuwaina sisou, e bei kuyagoi bego poyapoya ana madabokina moe Yauwe ina kaba lovina. \v 30 Go kom mam pakonayao, e bogina ayagoimi bego nava Yauwe Yaubada geya komatoiteyeta.’ \p \v 31 Ego ebulu saleoina bogina ididi, \w bali\w* bogina sikéuwo go, kuwanayana isou isamaumauidi, tauna sigoyo bogina. \v 32 Go \w witi\w* nava geya sididita, tauna geya isamaumauidita. \p \v 33 E tuwo atáoya, Pero akalave, ina kasa goi asowóduwo, abala ana nimagu akatulagasidi Yauwe yaina akawanoi. Tuwo palapala be kúwana kasakasaidi sisayata, nakae kúwana geya tuwaina isou poyapoya goi. \v 34 E tutayana Pero igite bego kúwana, kúwana kasakasaidi be palapala sisayata, aiyuwoina igoyomna, e kina mana pakonayao taiyao dabadi sikasa. \v 35 Tuwo Pero dabana ikasa, kai Isileli tubunao geya italigeimeta bei kasowóduwo nakae boi Yauwe bogina ilatuwokoigu bei siguinuwe. \c 10 \s1 Liuna ainima aitonina: // Tatabole \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Aiyuwoina kūna \w Pero\w* goi kukawanōi guna bodao manudi. Tauyana mana \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* dabadi bogina akaukasedi. Ame nakae aguinuwe bei ameko goi Yau guna kaba kinana kidi yaidi aguinuwedi \v 2 be nakae kovatétala natumiyao be tubumiyao yaidi manakaegu da Itipita akaiwotetedi be nakae guna kaba kinanayadi yaidi goi aguinuwedi. Moeko goi koyagoigu bego Yau Yauwe.’ \p \v 3 E tuwo moitamo \w Eroni\w* be yau kana Pero kalatuwoko kadigo kama, \pm ‘Yauwe kai \w Iberiu\w* ima Yaubada ibóbwara ame nakae, idigo kana, \pi2 “Kom sivavina nakae nava kuukatae bego kwatetagonem Yau yaigu? Guna bodao kutaligēidi bei sima sisakululu Yau yaigu! \v 4 Go neta kwatae, am dodōkana. Yau itomo bei \w tatabole\w* amedi im kaba lovina goi. \v 5 Tataboleyadi poyapoya ana madabokina bei sivatum, nakae bei geya itoboinemita poyapoya kogite. Kaga liliuna boi \w kúwana kasakasaidi\w* geya sisamaumauidita be nakae alova liliudi sidugo, e tataboleyadi bei silokanidi. \fig Tatabole|src="HK00059B.TIF" size="col" ref="10:3-5" \fig* \v 6 Kom be im pakonayao nakae da Itipita liliumi imi vada bei sivakayaodeidi. Ame dogoiyana geya kada tayaamo tuta tamamiyao be tubumiyao yaidi isowóduwo geya, adi bíbina kunu goi ima ame tutayana goi geya.”’ \p Abóbwara ikavava, ama taiyuwo katugavila Pero goi kasowóduwo kana. \p \v 7 Tuwo Pero ina pakonayao silatuwoko sidigo kadi, \pm ‘Sivavina nakae bei amo tauyana kutagone mou goi iyowóida? Tomota kutaligēidi bei sina sisakululu Yauwe idi Yaubada yaina. Manakae? Nava geya kuyagoiyeta bego Itipita ana madabokina bogina sibugoyai?’ \p \v 8 Sibóbwara ikavava, Pero ietunedi sima \w Eroni\w* be yau sikabima kakaluvilamna kana. Kana ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Kōna kosakulūlu Yauwe imi Yaubada yaina. Ego avatau avatau bei taiyao kona?’ \m \v 9 Adigo kagu, \pm ‘Liliuma, tubuwau be woiyai, tomoyamoya be namoyamoya, natumao koroto be vevina, e nakae ima yoguyoguyao, \w sipi\w* be bulumakau taiyao kanavedi. Bogina kuyagoi. Uyáwana aikanina itoboine kaodugu Yauwe yaina.’ \m \v 10 Go kina Peroyana idigopopóita kana, \pm ‘Moitamo, kadago Yauwe imi Yaubada bei ivakiitaumi nakae kom mam bodao kadago bei ataligeimi. Kunōve. Ayagoi komi konuwotulu.\f ‡ \fr 10:10 \ft Isileli tubunao niyadi goi ame geya imavadeta. Itoboineda takaigavile kada, ‘Ami dodōkana. Goyo bei kobabane.’ Aiyuwoina itoboineda takaigavile kada, ‘Kunōve. Ayagoi komi konuwotulu.’\f* \v 11 Tauna geya. Kaga kom kudige moe geya. Kōna. Komi koroto amitava kōna kosakulūlu Yauwe yaina. Moe nakae bogina kokawanoiye.’ \m Pero ibóbwara ikavava, e matana goi Eroni be yau sivatapiyema. \p \v 12 E tuwo Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Nimam kuyosāle Itipita yatanaina goi bei tatabole sima Itipita alovaina be naunina liliudi silokanidi, nakae kaga liliuna boi kúwana kasakasaidi geya sisamaumauidita sikanidi.’ \p \v 13 Tuwo moitamo guna kaituko ayosale Itipita yatanaina goi. E kina go Yauwe yágira bomatu ietune ima Itipita goi go, ame maliyalina ana madabokina be sabamgo ana madabokina goi itowotowo. E vanuwo itomo tatabole bogina iyawoisavedi sima Itipita. \p \v 14 E tataboleyadi sina Itipita ana madabokiina sivatum. Tauyadi badabada sisaki, nakae boi nimatu nakae geya go, bei tuta simamaima nakae geya.\x † \xo 10:14 \xt Nuw 9:2-3.\x* \v 15 Poyapoya ana madabokina sivatum, tuwo poyapoyayana ikalakoiwo. Náuna be alova keuwoidi, nakae kaga liliuna kúwana kasakasaidi geya sisamaumauidita madabokina silokanidi. Silokanidi ikavava, geya kada kaga tayaamo vakalakalaoina Itipita sinaena ikaaiyaka. \p \v 16 E tuwo Pero woilina vala ietune ima Eroni be yau iduduwema kana. Kana ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Bogina agoyo Yauwe imi Yaubada yaina be nakae komi yaimi. \v 17 Tauna guna bágala sivatayamo konuwotāo be nakae kokawanōi Yauwe imi Yaubada yaina bei nakona ámasa ame ikabi inave.’ \m \v 18 E tuwo yau ma siyagu katáoya Pero goi kasowóduwo kabala kana go, akawanoi Yauwe yaina. \p \v 19 E tuwo Yauwe yágira toogagaina koiboga ietune ima, e tataboleyadi iyawoisavedi sina Négwasa Kayakayaina goi sisalili. Tauna geya kada tayaamo tatabole Itipita sinaena ikaiyaka geya. \v 20 Ago Yauwe Pero dabana ikaukase, e kai \w Isileli tubunao\w* geya italigeimeta. \s1 Liuna ainima aivasina: // Kokonótuya \p \v 21 E tuwo Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Nimam kuyosāle yábana kuvasakikināko bei Itipita ana madabokina goi kokonótuya isowóduwo. Nakae kokonotuyayana itoboinedi silotowo.’\f ‡ \fr 10:21 \fk Kokonotuyayana itoboinedi silotowo\ft : Ame ana yagoina moe kokonotuyayana ana kakainaki nakae da Itipita madabokidi bei sikamyáyava.\f* \p \v 22 E tuwo moitamo guna kaituko ayosale yábana avasakikinako, e Itipita ana madabokina goi kokonótuya isowóduwo go, kokonotuyayana maliyalina aito goi ikaaiyaka.\x † \xo 10:22 \xt Sam 105:28; Nuw 16:10.\x* \v 23 Tomota geya itoboinedita sediyao sigitedi be nakae kebadi goi geya sitaoeta maliyalina aito sinaedi. Kai go Isileli tubunao ima kasa goi imavada. \v 24 Tuwo Pero vala ietune ima iduduwegu ana ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kōna kosakulūlu Yauwe yaina. Gogómana nakae itoboinedi taiyao kona go, imi yoguyoguyao, nakae imi bulumakauyao be imi sipiyao, tuwo sikaiyaka ameko.’ \m \v 25 E yau sem adigo kagu, \pm ‘Geya. Kom kutagonēma ima yoguyoguyao vininabeso manuna nakae kanavedi bei maniyedi kagabudi, maniyedi kavakasavedi go, kakasaledi Yauwe yaina. \v 26 Ima yoguyoguyao nakae kanavedi. Geya tayaamo bei ikaiyaka geya. Bogina kuyagoi. Ima yoguyoguyadi yaidi goi maniyedi bei kagabudi kasakululu Yauwe ima Yaubada yaina. Go kai geya kayagoiyeta ava yoguyoguva ana kadókana kana amoko goi kasakululu Yauwe yaina, e bei kayagoi.’ \m \v 27 E kina Yauwe Pero dabana ikaukase, e Peroyana geya italigeimeta. \v 28 E tuwo idigo kana, \pm ‘Ame tuta kwalavēgu! Am dodōkana. Taabu kumamāima! Neta kuma maisigu kugite, bei kukāmasa!’ \m \v 29 E yau sem adigo kagu, \pm ‘Moe kubóbwara moitamo! Maisim bei geya agitemneiyeta geya.’ \c 11 \s1 Liuna yawouna ana katubayásina \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu kana, \pm ‘Tayamo vísiya tuwaina bei \w Pero\w* nakae da Itipita liliudi avinidi namliyeta baige italigeimi bei ameko goi kosowóduwo. Tutayana italigeimi, moitamo toina bei ivatapiyekowosimi. \v 2 Amo tutayana tomota kulatuwokōidi tamo tamo sina da Itipita yaidi kónana \w siriba\w* be \w goura\w* sikawanoiyedi go, bei sivinidi.’ \p \v 3 E Yauwe anuwóiya goi da Itipita nuwodi igudalidi, e ina bodao anuwóiya sibabane da Itipita yaidi. Yau nakae. Pero ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* be da Itipita liliudi matadi goi yau koroto gagaigu. \p \v 4 E tuwo ana Pero alituwoko adigo kagu, \pm ‘Yauwe ibóbwara ame nakae, idigo kana, \pi2 “Nabunatoina goi komi da Itipita bei awokoimi. \v 5 Imi botomoyayao koroto liliudi Itipita goi bei sikámasa. Kom Pero toolagaim im botomoya bei ikámasa be nakae im pákwana vavina, tauyana toosobuna, ina botomoya bei ikámasa. Imi yoguyoguyao adi botomoyayao bolamo nakae bei sikámasa. \v 6 Tuwo Itipita ana madabokiina goi vataitáiya gagaina bei konove. Geya kada tayaamo tuta taiyayana ame nakae geya. Boi nimatu nakae geya, e tuta simamaima bei nakae geya. \v 7 Kidi go \w Isileli tubunao\w* goi mge geya toina, nakae geya tayaamo weiniya bei igou tomota be yoguyogu yaidi. Moeko goi bei koyagoigu Yau Yauwe Isileli tubunao akimasabedi ituli, e komi da Itipita ituli.” \pmo \v 8 Tuwaina Yauwe idigo kana, \pi2 “Im pakonayao liliudi bei sima aedi sivatugúyala Yau yaigu kadi, ‘Komi kosīya! Kom be nakae tomota liliudi sisabookuliyem kotāoya kosīya!’ Moe mlina bei Itipita akalave.” \pm Tauna nakae Yauwe ibóbwara.’ \m Abóbwara ikavava, e magu egamogamogu gagaina Pero goi asowóduwo. \p \v 9 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Pero geya inovemta bei yau itoboinegu guna guinuwa aba kainaopa avaituwedi da Itipita yaidi.’ \p \v 10 E kina go \w Eroni\w* be yau guinuwa aba kainaopayadi liliudi Pero matana goi kaguinuwedi go, Yauwe Pero dabana ikaukase, e ina kasa Itipita goi kai Isileli tubunao geya italigeimeta. \c 12 \ms1 Isileli tubunao Itipita goi idi sowóduwo tetelina \mr (Tateta 12:1—13:16) \s1 Vatulúkwana Basitáwana Aikanina // ana guinuwa manuna \p \v 1 E \w Yauwe\w* \w Eroni\w* be yau Itipita goi ilatuwokoima idigo kana, \pm \v 2 ‘Tukówana ame moe tukówana liliudi adi kaba vatowo komi manumi, nakae ame tukowanayana moe imi tala ana kaba vatowo. \v 3 Kōna semiyao \w Isileli tubunao\w* liliudi kolatuwokōidi kodīgo kami, \pi2 “Ame tukowanayana sinaena maliyalina yawou goi bodayauwo adi tolovinayao tamo tamo kōna \w lami\w* moe \w sipi\w* bonatuna tamo tamo koyoisīdi; tauna lami tayamo bodayauwo tayamo. \v 4 Go neta bodayauwo ana tolovina tayamo ina boda geya sibadebadeta, e siyana ina vada kikina taiyao silamgógana bei sivakalo. Sivakalo itobu bei tauyadi sina lami siyóita. Siyóita, sikáika bei yoiyadi. \v 5 Ami lamiyadi kokinavēdi ame nakae: Bolamo geya situbugoyogoyoita nakae adi tala tayamo. Komi imi yóita toinimi kolovina imi sipiyao yaidi o imi \w gotiyao|lemma="Goti"\w* yaidi. \v 6 Koyoisidi ikavava, komēdi imi vada goi komatakavatēdi ana kadókana ame tukowanayana maliyalina yawou aivasi goi. Amo maliyalinayana lavilavi goi komi Isileli tubunao liliumi imi lami bei kokaumatēdi. \pi2 \v 7 Kokaumatedi ikavava, lamiyadi ikaikaidi kokabīdi, e vadayadi goi kokakáika totomdi dadavina dadavina be nakae diligaemaina komigīdi, e moe ami kaba kinana. \v 8 Ikavava, lami iwoidi kogabūdi, e amo sabamgoyana goi kokāika go, \w beredi pokaka\w* be pai tamatamaina taiyao kogōbe. \v 9 Taabu iwoidiyadi maamaidi kokakāika o taabu kovaaipolūdi, go sem kogabūdi; bulubuluna be aena be kaga liliuna posinae sinaena taiyao kogabūdi. \v 10 Vanuwo itomo taabu tayamo talaina ikesakēsa. Neta talaina tayamo ikesa, tuwo kogābu bei kovakasave. \v 11 E kokāika ame nakae: Ami kwama bogina kolosīdi imi koidádana manuna, imi sendoro nakae bogina kovalilivīdi, imi kaituko nimami goi, e woilīmi kokaika wowōila imi siya manuna. Ame aikayana moe Basitáwana Aikanina Yau Yauwe umagu. \v 12 Amo sabamgoyana goi bei asiu Itipita ana madabokina avanibisi go, botomoya koroto liliudi asayana goi bei alauidi, tomota be yoguyogu. Da Itipita idi yaubadayao liliudi bei aliunedi. Yau Yauwe. \v 13 Lamiyadi ikaikaidi moe komi ami kaba kinana vadayadi goi kokaaiyaka. Tutayana ikaikayana agite, bei abasitaoimi,\f ‡ \fr 12:13 \fk Abasitaoimi\ft : Aiyuwoina itoboineda takaigavile kada, ‘Atakavata komi yaimi’ go, ana yagoina livalakaibala Yaubada ina vabodaboda o ina matakavata tomota yaidi.\f* tuwo komi geya kada tayaamo vísiya bei iwo ilauimi geya, tutayana da Itipita alauidi. \pi2 \v 14 Ame maliyalinayana moe aba nuwokavata yaimi. Tala tamo tamo maliyalinayana goi uyáwana aikanina koowodūgu Yau yaigu bei konuwookavate kaga Yau Yauwe aguinuwe manumi. Ame malamalagatayana be nakae malamalágata simamaima kowodūgu. Ame lovinayana ikaiyako vāta yaimi.\x † \xo 12:14 \xt Tat 23:15, 34:18; Vin 23:6-8; Yoy 28:17-25; Atu 16:3-8.\x* \v 15 Maliyalina ana badabada ainima aiyuwo goi \w beredi pokaka\w* kokakāika. E maliyalina vakuumgoina goi \w isti\w* imi vada sinaedi kokabīdi kokalavēdi. Avatau neta \w beredi\w* mana isti ikakáika amo maliyalina ainima aiyuwo goi, e tauyana komi Isileli tubunao yaimi goi kolivisīye. \v 16 Maliyalina vakuumgoina be nakae maliyalina ainima aiyuwoina goi kotugūguna tugúguna kimaasabaina manuna. Amo maliyalinayadi aiyuwo goi paisewa liliudi geya, go sem tayamo paisewa tauna itoboine moe kovaipolūmo. \v 17 \w Beredi Pokaka Aikanina\w* koowodūgu. Bogina koyagoi. Ame maliyalinayana komi badabadaaimi \w dala\w* dala goi akabimi Itipita goi anavemi.\f ‡ \fr 12:17 \ft Beredi pokaka sikakáika unana amo tutayana Itipita goi sisiya, tauna idi isti parawa goi geya itoboineyeta ipaisewadokoneta.\f* Ame lovinayana ikaiyako vata yaimi, tauna malamalágata tamo tamo simamaima bei siiwodugu. \v 18 Aikaniyana kokāika ame nakae: Tukówana vakuumgoina\f ‡ \fr 12:18 \fk Tukówana vakuumgoina\ft : Ame kidi Isileli tubunao adi tala ana tukówana vakuumgoina. Ame tukówana yoina Abib. Ame tukowanayana ivatowo Mats sinaena go, ikavava Eipuru nauyayana (Tat 13:4).\f* ana maliyalina yawou aivasi lavilavina goi \w beredi pokaka\w* kokakāika ana kadókana maliyalina ainima aiyuwo lavilavina goi. \v 19 Maliyalinayadi ainima aiyuwo goi isti taabu ikaaiyāka imi vada sinaedi. Avatau neta beredi mana isti ikáika, e tauyana komi Isileli tubunao liliumi yaimi goi kolivisīye. Nakae koguinūwe neta tauyana tomalatonikasa yaimi o neta ibíbina yaimi. \v 20 Geya kada kaga tayaamo mana isti imi kaba kaiyaka liliudi goi kokāika geya, go sem beredi pokaka kokakāika.” \pmo Tauna nakae semiyao Isileli tubunao kolatuwokōidi.’ \p \v 21 E Yauwe ibóbwara ikavava, yau ana Isileli tubunao adi tomoyamoya aduduwedi sima alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Tāna ida lamiyao o ida gotiyao takinavēdi, e tayoisīdi ida bodayauwo manudi. Ikavava, lamiyadi takaumatedi Basitáwana\f ‡ \fr 12:21 \fk Basitáwana\ft : Aiyuwoina itoboineda ame takaigavile kada, ‘Takavata’ o kada, ‘Vabodaboda’ o kada, ‘Matakavata.’ Ana yagoina moe mánuwo nakae itaakavata tomota yaidi goi imatakavatedi o ivabodebodedi tómtula ina láuwo goi.\f* Aikanina manuna. \v 22 Takaumatedi ikavava, lamiyadi ikaikaidi noko goi tasaligogōidi. Ikavava, náuna tayamo yoina \w isopi\w*\x † \xo 12:22 \xt Yoy 19:6; Iyo 19:29; Ibe 9:19.\x* ma patumidi takabīdi, nokoyana goi tasavakutuīdi. Ikavava, ida vada totomdi dadavina dadavina be nakae diligaemaina tamigīdi. Geya vatau tayaamo kita yaida ina vada goi isowōduwo, go sem madabokida ida vada sinaedi goi takaiyāka ana kadókana vanuwo itomo.\fig Lami ikaikaina goi koroto ina vada totomna imigi|src="IB-052gr.jpg" size="col" ref="12:22" \fig* \v 23 Yauwe Itipita goi bei isiu ivaníbita, e da Itipita ilauidi. Go tutayana ikaikayana ida vada totomdi dadavina dadavina be diligaemaina goi igite, e vadayadi bei ibasitaoidi go, ina tómtula geya itagoneyeta isiu ilauida.\x † \xo 12:23 \xt Ibe 11:28.\x* \v 24 Moe sinapuyana taguinūwe ada lovina nakae. Lovinayana ikaiyako vata kita, natudao be nakae tubudao yaida. \v 25 E tutayana tasiu poyapoya Yauwe bei iivinida nakae boi ikatotule, tapwaroro ame ana sinapu taguinūwe. \v 26 Tutayana natudao silumadádana kadi, “Kaga unana tapwaroro ame ana sinapu taguinuwe?” \v 27 e kita bei kada, \pi2 “Yoguyogu ame takauumatedi moe Yauwe ina Basitáwana ana vininabeso manuna. Vininabesoyana goi Yauwe tanuwookavāte manakaena kita Isileli tubunao ida vada Itipita goi ibasitaoidi tutayana da Itipita ilauidi go, kita iyaveda.”’ \p Abóbwara ikavava, e tomota liliudi aedi sivatugúyala sisakululu Yauwe yaina. \v 28 Sisakululu ikavava, sisáwala sina siguinuwe nakae Yauwe boi Eroni be yau ilatuwokoima. \s1 Liuna yawouna: // Botomoya sikámasa \p \v 29 E nabunatoina goi Yauwe ina da Itipita idi botomoyayao liliudi ilauidi. \w Pero\w* tauyana toolagaina ina botomoya iláui nakae deri ana tokaiyaka, tauyana toosobuna ina botomoya iláui, nakae idi yoguyoguyao idi botomoyayao bolamo ilauidi.\x † \xo 12:29 \xt Tat 4:22-23.\x* \v 30 Amo sabamgoyana goi Pero be ina \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* be nakae da Itipita liliudi sitáoya, sivataitáiya gagaina. Bogina koyagoi. Vada tamo tamo Itipita sinaena ámasa. Geya kada tayaamo vada geya. \fig Pero natuna botomoya kaamasina iikavale|src="C028psgr.tif" size="col" ref="12:29-30" \fig* \v 31 Tuwo sabamgoyana goi Pero vala ietune ima Eroni be yau iduduwema kana. Kana ilatuwokoima, idigo kana, \pm ‘Kotāoya, kōna! Kōna! Komi ami taiyuwokova semiyao Isileli tubunao liliudi taiyao kōna! Yau guna bodao taiyao kokalavēma go, kōna kosakulūlu Yauwe yaina nakae boi kokawanoi makimaki. \v 32 Imi yoguyoguyao liliudi nakae konavēdi nakae boi kokawanoi makimaki. E woilīmi kotaoyāmo kōna! Go mainao Yaubada yoina goi yau nakae \w kokaipakuyēgu\w*.’ \p \v 33 Da Itipita sivatuwowonema kadi, \pm ‘Woilīmi! Ima kasa kokalāve, kosowōduwo kōna!’ \m Idi nuwonúwana kadi, ‘Neta ame tomotayadi sikaaiyaka yaida, kita kaamasida!’ \v 34 E tuwo moitamo kai Isileli tubunaoyama mainao ama parawa ma nokoidi kakabidi go, parawayana ma kanaapoivina nava isti geya, unana woilima kana, tauna parawayana geya ibibineta. Parawa ma nokoidiyadi areko sinaena goi kautubedi kakavaledi kanavedi. \p \v 35 Ego tauyadi siguinuwe nakae boi alatuwokoidi. Tuwo sina da Itipita yaidi \w siriba\w*, \w goura\w* be nakae kwama manudi sitalagogoda.\x † \xo 12:35 \xt Tat 3:21-22.\x* \v 36 E kina go Yauwe anuwóiya goi da Itipita nuwodi igudalidi, e yaidi goi ina tomotayadi anuwóiya sibabane, tuwo da Itipita konadi liliudi sitalagogodedi. \s1 Isileli tubunao Itipita goi idi sowóduwo tetelina \p \v 37 E kai Isileli tubunao katáoya, asa Ramasesi goi kasowóduwo, kaketoiya kana asa Sukota. Koroto ama badabada moe 600,000 go, vevina be nakae gogómana geya adi katuyaivamo. \v 38 Ego maniyedi ituli ta bodao nakae sisakurikuriyema taiyao kana. Yoguyogu badabadaidi kanavedi: Bulumakau, sipi be goti. \v 39 Ego ima ketoiya goi parawayana Itipita goi kaanavedi kakabidi kagabudi moe ima beredi pokaka kaodugudi. Boi parawayana geya ana isitimo. Bogina kuyagoi. Da Itipita sivatapiyema kana, tauna geya itoboinemeta kakaimúmuna bego isti ima parawa goi kapopoli be nakae ama kinare ima ketoiya manuna kakatubayasidoko. \p \v 40 E kai Isileli tubunao ima tuta Itipita goi bogina kakaiyaka moe tala ana badabada 430.\x † \xo 12:40 \xt Abv 15:13; Gui 7:6; Gal 3:17.\x* \v 41 Tala 430 ana maliyalina ana kaba lukavava goi Yauwe ina bodao madabokiima Itipita goi kasowóduwo. \v 42 Ego amo sabamgoyana goi Yauwe imatakaavatema, e Itipita goi imema, tauna liliuma itoboinema sabamgoyana tala tamo tamo goi kakimasabe Yauwe umana be kanuwokavate manakaena imatakavatema malamalágata ame be nakae malamalágata simamaima yaidi nakae. \s1 Basitáwana Aikanina ana lovina \p \v 43 E Yauwe Eroni be yau ilatuwokoima idigo kana, \pm ‘Ame Basitáwana Aikanina ana lovina: Kidi ogaoga liliudi Aikayana taabu sikakāika. \v 44 Go imi pakonayao boi kogimonedi komedi, neta \w sakavaidi sikupoidi|lemma="Sakava ana kúpwana"\w*, e itoboinedi sikáika. \v 45 Tomalatonikasa yaimi sikaaiyaka be nakae topaisewa koeemaisidi, taabu sikakāika. \v 46 Vada tayamo sinaena goi Basitáwana Aikanina ana yoguyogu tayamo kovaipōlu kokāika. Yoguyoguyana iwoina taabu kokavalaaoduwēdi moetala goi. Luluna taabu kokiguuyalīdi, govila bei tomota sakavaina geya ana kupwanamo íwaya ibabane ikáika.\x † \xo 12:46 \xt Yoy 9:12; Iyo 19:36.\x* \v 47 Go \w Isileli\w* ina bodao madabokiimi lovinayana kokabiikaōne. \v 48 Neta tomalatonikasa mana bodao simalatonikasa yaimi go, latuwodi Basitáwana Aikanina sikáika Yau Yauwe umagu, e mainao koroto liliudi yaidi goi sakavaidi sikupōidi namliyeta baige sisiukōimi bei sikáika. Moeko goi adi kaigigita sibíbina komi Isileli tubunao nakae. Go avatau neta sakavaina geya ikupoeta, e taabu ikakāika. \v 49 Lovina tayamo ikaaiyaka komi Isileli tubunao manumi be nakae tomalatonikasa yaimi goi manudi. Lovinayana ame nakae: Avatau neta sakavaina geya ana kupwanamo, geya ikaiketa.’ \p \v 50 Tauna nakae Yauwe ilatuwokoima. Tuwo moitamo Isileli tubunao liliudi siguinuwe nakae kaga liliuna bogina Eroni be yau ilatuwokoima. \v 51 Amo maliyalinayana goi Yauwe ikabima, Itipita goi imema, badabadaaima dala dala goi kaketoiya. \c 13 \s1 Vatulúkwana botomoya ana kasala manuna \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 2 ‘Botomoya koroto liliudi kukimasabēdi yau umagu.\x † \xo 13:2 \xt Yoy 3:13; Luk 2:23.\x* Tomota idi botomoyayao liliudi be yoguyogu idi botomoyayao liliudi moe yau guna kaba lovina.’ \p \v 3 E ana tomotayadi alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Maliyalina ame tanuwokavāte. Ame Itipita goi tasowóduwo. Boi komi da Itipita idi \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* go, ame ataligeimi. Moitamo. Yauwe ina togaga goi ikabida Itipita goi imeda. Ame maliyalinayana goi \w beredi\w* mana \w isti\w* taabu takakāika. \v 4 Ame tuta tukówana Abib\f ‡ \fr 13:4 \fk Abib\ft : Ame kidi Isileli tubunao adi tala ana tukówana vakuumgoina. Ame tukowanayana ivatowo Mats sinaena go, ikavava Eipuru nauyayana (Abv 12:18).\f* goi Itipita bei takalave. \pm \v 5 E Yauwe bei inaveda kidi Kenani tubunao, Eta tubunao, Emori tubunao, Ivai tubunao be nakae Iyebusi tubunao idi poyapoya goi. Boi tubudao yaidi Yauwe ikatotule bego ivinidi. Poyapoyayana maaliina be lobooinina. E tutayana inaveda tana poyapoyayana goi, tala tamo tamo tukówana ame Abib goi ame tapwaroro ana sinapuyana taguuinūwe. \v 6 Sinapuyana ame nakae: Maliyalina ana badabada ainima aiyuwo goi \w beredi pokaka\w* takakāika go, maliyalina ainima aiyuwoina goi uyáwana aikanina taodūgu Yauwe yaina. \v 7 Beredi pokaka maliyalina ainima aiyuwo goi takakāika. Taabu beredi mana isti yaida goi ikaaiyāka, e nakae ida kaba lovina goi isti geya. \v 8 Amo tutayana natudao koroto talatuwokoidi kada, \pi2 “Ame sinapuyana takabikaone unana boi Yauwe ina vaita goi kai Itipita goi kasowóduwo.” \pmo \v 9 Ame sinapuyana aba kinana tayamo o aba nuwokavata tayamo yaida nimada goi o dabada goi\f ‡ \fr 13:9 \fk Nimada goi o dabada goi\ft : Moe nakae mógula tomota nukotoda goi tasiko go, adi paisewa tayamo moe aba nuwokavata. Kugite Atu 6:8 be Mad 23:5.\f* tasiko bego Yauwe ina Katukeda sopada goi ikaaiyaka. Aba nuwokavatayana pasina Yauwe nimana toogagaina goi ikabida be Itipita goi imeda bei konuwokavāte. \v 10 Tauna tala tamo tamo ame lovinayana takabikaonevatāe. \pm \v 11 E Yauwe bei inaveda Kenani tubunao idi poyapoya goi nakae boi ikatótula kita be nakae tubudao yaida. Tutayana poyapoyayana ivinida, \v 12 ida botomoyayao koroto liliudi be nakae ida yoguyoguyao idi botomoyayao bolamo liliudi bei takimasabēdi Yauwe umana. Botomoyayadi moe Yauwe ina kaba lovina.\x † \xo 13:12 \xt Tat 34:19-20; Luk 2:23.\x* \v 13 E ida \w ase\w* adi botomoyayao bolamo \w lami\w* ana kasala goi tatatetēdi go, neta geya tatatetedita, e nukotodi takiguyalīdi. Go ida botomoyayao koroto, e liliudi tatatetēdi. \v 14 E tutayana natudao silumadadeda kadi, “Moe sinapuyana kaga ana yagoina?” e kita kada, \pi2 “Boi Itipita goi kai da Itipita idi pakonayao go, Yauwe ina togaga gagaina goi ikabima, Itipita goi imema. \v 15 E boi Itipita goi \w Pero\w* dabana ikasa, tauna geya italigeimeta bei kasowóduwo, tauna Yauwe ima da Itipita idi botomoyayao koroto be yoguyogu bolamo ikaumatedi. Moe pasina kita ida yoguyoguyao bolamo liliudi takasaledi Yauwe yaina go, ida botomoyayao koroto tatatetedi.” \pmo \v 16 Ame aba kinana yaida nimada o dabada goi tasikosiko bego tanuwokavate Yauwe manakaena nimana toogagaina goi ikabida, Itipita goi imeda.’ \ms1 Isileli tubunao adi yava tetelina \mr (Tateta 13:17—15:21) \s1 Isileli tubunao sinonoina Négwasa Kayakayaina goi tetelina \p \v 17 E tutayana tomotayama kina Pero italigeima, e Yaubada ivakedema kana go, geya da Palisiti idi kenao goi geya. Ame yomana go, ina nuwonúwana kana, \pm ‘Govila bei yaviya sibabane, e simatoita. Novala bei nuwodi sikatuvilavila go, sikaluvila sina Itipita.’ \m \v 18 Tuwo ivakedema kana enao yoyowo goi kavanibisi kana Négwasa Kayakayaina goi. E mama katubayasi yaviya manuna Itipita goi kasowóduwo katukotuko. \v 19 E yau ana Iyosepa luluna akabi anave. Boi Iyosepa \w Isileli\w* natunao ilatuwokoidi kana, \pm ‘Moitamo Yaubada bei iwo ivaitemi go, ame tuta kokatōtula yaigu bego tutayana Yaubada ikabimi, e lulugu kokabidi konavedi Kenani goi kovaliwogedi.’\x † \xo 13:19 \xt Abv 50:25; Iys 24:32; Gui 7:15-16.\x* \p \v 20 E tuwo Sukota goi katáoya, kana Etam goi katunagu. Moe yoyowo kikina. \v 21 E kina go Yauweyana ivakumgooiyema enao ivakedema. Maliyalina goi Tauyana gaota taaoyaina sinaena ivakedema. Go sabamgo goi Tauyana yeu sabeninimina taaoyaina sinaena ivakedema bei imavadema, e bei itoboinema maliyalina be sabamgo kaaketoiya. \v 22 Gaota taoyainayana maliyalina goi, e yeu taoyainayana sabamgo goi, aiyuwokova geya sikalavemeta.\x † \xo 13:22 \xt Yoy 14:14.\x* \fig Maliyalina goi Yaubada gaota taaoyaina sinaena Isileli tubunao ivaakededi|src="CO00814B.TIF" size="col" ref="13:17-22" \fig* \c 14 \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 2 ‘Kūna \w Isileli tubunao\w* kulatuwokōidi sikaluvila sina Pi Akirota kikina goi situnagu. Moe asa Migadoli be Négwasa Kayakayaina nauyayanaidi go, asa Baala Saponi kikina. E Negwasayana kikina kotunāgu. \v 3 Latuwogu \w Pero\w* igitemi, bei inuwonúwana kana, \pi2 “Nakona kidi Isileli tubunao nukotodi siwówana, tuwo enao sivasulaigi, e yoyowo goi siketoiya besobeso unana aba siya geya siyagoiyeta, tauna yoyowo ikalibodedi nakae.” \pmo \v 4 Pero dabana bei akaukase. Tuwo tauyana mana tovayaviyayao bei sivatapiyemi bego siyoisimi. Moeko goi tauyadi goi guna togaga ana \w káeyana\w* bei avagitakoe, e da Itipita bei siyagoidokoigu Yau Yauwe.’ \m Tuwo moitamo ana alatuwokoidi, e nakae kaguinuwe. \s1 Pero mana tovayaviyayao // adi vailai tetelina \p \v 5 E da Itipita adi tolovina inove bego tomotayadi bogina sisiya. Tuwo mana topaisewayao nuwodi sikatuvilavila tomotayadi manudi, e sidigo kadi, \pm ‘Ame kaga taguinuwe? Bego ida \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* Isileli tubunao tataligeidi sisiya!’ \v 6 Tuwo ina \w sariyota\w* ikatubayasi. Ikatubayasi ikavava, ina tovayaviyayao ikabidi \v 7 be nakae ina sariyota liliudi madi tovakumgoyao Itipita goi ikabidi go, sariyota maniyedi lokooinidi adi badabada nakae 600. \p \v 8 E Yauwe Pero, tauyana da Itipita adi tolovina, dabana ikaukase. Tuwo tauyana mana tovayaviyayao sima kai Isileli tubunao sivatapiyema bego siyoisima. E kai go Isileli tubunao mama katepatu Itipita goi kasowóduwo kanonoina. \v 9 Sivatapiyema, Pero ina \w osiyao\w* madi tokabikunuwoyao be ina sariyota madi tokabikunuwoyao be nakae ina tovayaviyayao taiyao sima, e ima tunagu goi sivalabelabena. Tunaguyadi moe Négwasa Kayakayaina kikina be nakae asa Pi Akirota be Baala Saponi kikidi. \p \v 10 E kina go Pero mana bodao sima kai Isileli tubunao ima tunagu goi. Bogina sivakakana sima go, Isileli tubunaoyadi sikandobala da Itipita sigitedi simamaima kadi, \pm ‘Oiyoi! Da Itipita simamaima bei siyoisida!’ \m Simatoita gagaina, tuwo Yauwe situmadade. \v 11 Go yau silatuwokoigu sidigo kadi, \pm ‘Manakae? Nakona Itipita goi valiwoga tabee geya ae? Tauna kumema ameko yoyowo goi bego kakámasa sivaliwogema ae? Kaga unana Itipita goi kwabima kumema! \v 12 Boi Itipita goi nakae kalatuwokoim kadigo kama, \pi2 “Kwalavēma ameko goi bei kai da Itipita idi pakonayao kapaisewa manudi.” \pmo Neta kai tauyadi idi pakonayao moe dedevina yaima namliyeta ameko yoyowo goi kakamasa beso!’ \m \v 13 E yau adigo kagu, \pm ‘Taabu koomatōita! Kotaoyakavāta bei ame Yauwe ina yava kogite iguinuwe manuda. Moitamo. Da Itipita ame tuta koogitedi geya tuwaina bei kogitemneidi. \v 14 E kina Yauwe bei ivayaviya manuda go, komi omi inuwāmo.’ \p \v 15 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kaga kutumadadekoigu? Isileli tubunao kulatuwokōidi to siketoiyamo sina. \v 16 Go kom im kaituko kuyosāle Négwasa Kayakayaina yatanaina goi gobe negwasayana kukiwotāi aiyuwo, e bei kom nakae Isileli tubunao itoboinemi poyapoya sayasayaina goi kovadamane kona. \v 17 Go Yau sem da Itipita idi dabakasa bei avaituwe, e bei mlimi goi siiwo bego sivatapiyemi. Go Pero mana tovayaviyayao, ina sariyota madi tokabikunuwoyao be ina tovayaviyayao ma osidi adi sou goi yau guna togaga ana káeyana bei avagitakoe. \v 18 Tutayana Yau guna kaeyanayana avagitakoe, e da Itipita bei siyagoidokoigu bego Yau Yauwe.’ \p \v 19 E Yaubada ina \w anerose\w* kai Isileli tubunao ima tunagu goi ivakumgooiyema itáoya iyava ina mlima goi iitáoya. E gaota taaoyaina ivakumgooiyema itáoya nakae iyava ina mlima goi iitáoya. \v 20 Tuwo gaotayana ikaaiyaka da Itipita be kai Isileli tubunao ima tunagu nauyayanaima goi. Tauna da Itipita adi dadava mamaníwana ikaaiyaka. Go kai Isileli tubunao ama dadava mavada itapasigima. Gaotayana tauna ima mavada. E bodayama aiyuwo sabamgo ana madabokina goi geya kavalobodeta unana gaota itabodema, tauna da Itipita geya itoboinedita kai Isileli tubunao siyoisima. \p \v 21 E tuwo nimagu ayosale Négwasa Kayakayaina yatanaina goi go, Yauwe yágira bomatu tamadiidinina ietune ina negwasayana iyawoisave. Yagirayana sabamgo ana madabokina goi itowotowo, tauna negwasayana iwotai aiyuwo, e poyapoya sayasayaina isowóduwo. \fig Mosese tomota ivakededi poyapoya sayasayaina goi Négwasa Kayakayaina sivadamane|src="CO00820B.TIF" size="col" ref="14:21" \fig* \v 22 Tuwo kai Isileli tubunao poyapoya sayasayaina goi kavadámana go, negwasayana vaboda gagaina nakae kekelima be nakae kakataima goi.\x † \xo 14:22 \xt Sam 78:13; 1Ko 10:1-2; Ibe 11:29.\x* \v 23 Ago kidi da Itipita sitáoya kai Isileli tubunao sivatapiyema bego siyoisima. Sivataapiyema, e Pero ina osiyao, ina sariyota madi tokabikunuwoyao be ina osiyao adi totulagayao liliudi taiyao negwasayana goi sisiu mlima. \v 24 E tomo ana sipasipa iliyabale, Yauwe yeuyana taaoyaina be nakae gaotayana taaoyaina goi ikandosobu da Itipita adi tovayaviyayao igitedi, nuwodi ikiwowonidi. \v 25 Ikavava, ina guinuwa goi da Itipita idi sariyota aedi sivabaulidi sikasa, tauna geya itoboinedita sikaivivilo dókana. Tuwo da Itipita sigite, simatoita kadi, \pm ‘Isileli tubunao yaidi goi tasiyamo! Tauyadi manudi kina Yauwe ivayaviyeda.’ \p \v 26 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Nimam kuyosāle Négwasa Kayakayaina yatanaina goi bei negwasayana ikaluvilamna ina da Itipita, idi sariyota madi tokabikunuwoyao be ina osiyao adi totulagayao ikautumdi.’ \p \v 27 Tuwo moitamo nimagu ayosale Négwasa Kayakayaina yatanaina goi, e negwasayana ivatowo ikaluvilamna inonoina boi nakae. E kidi go da Itipitayadi sigite, tuwo sipoikíkina bego negwasayana goi sisiya go, Yauwe ikabidi ilavedi sisou negwasayana goi ikautumdi. E tutayana vanuwo bogina itomo dókana, negwasayana bogina boi nakae. \v 28 Tauna nakae negwasayana ikaluvilamna ina da Itipita idi sariyota madi tokabikunuwoyao, idi osiyao adi totulagayao be nakae Pero ina tovayaviyayao liliudi ikautumdi. Geya kada tayaamo ma yawoina geya. \v 29 E kai go Isileli tubunao poyapoya sayasayaina goi bogina kavadámana go, négwasa moe vaboda nakae kekelima be kakataima goi. \p \v 30 E ame maliyalinayana goi Yauwe kai Isileli tubunao iyavema da Itipita nimadi goi. E kakandoiwo da Itipita kaamasidi kagitedi labutabuta ilavadevadedi. \v 31 E kagite Yauwe manakaena ina togaga gagaina iguuinuwe da Itipita yaidi goi. Tuwo tomotayadi Yauwe simatoite go, yau Mosese Yauwe ina pákwana, Tauyana be yau sinumisema. \c 15 \s1 Mosese ina bodao taiyao idi vesi yapali \p \v 1 E ame tutayana yau \w Isileli tubunao\w* taiyao vesi ame kavesiye \w Yauwe\w* yaina kama,\x † \xo 15:1 \xt Nuw 15:3.\x* \b \qc ‘Bei avesi Yauwe yaina; \qc Tauyana ana yapali ituko toina. \qc \w Osi\w* madi totulagayao ikalisobuyedi \qc sisou négwasa goi! \qc \v 2 \w Yauwe\w* kina guna Tokitogaga; \qc moe Tauyana aavesiye. \qc Tauyana imalatoyava yaigu.\x † \xo 15:2 \xt Sam 18:2; Ais 12:2.\x* \qc Ame Tauyana guna Yaubada, \qc bei ayapaliye. \qc Tauyana tamagu ina Yaubada, \qc bei yoina akilagasi. \qc \v 3 Yauwe kina tovayaviya tayamo. \qc Tauyana yoina Yauwe. \qc \v 4 \w Pero\w* ina \w sariyota\w* be nakae ina tovayaviyayao liliudi, \qc e ikalisobuyedi Négwasa Kayakayaina goi. \qc Ina tovakumgoyao dedevidi toidi \qc kina Yauwe Négwasa Kayakayainayana goi ikausalilidi. \qc \v 5 Négwasa dimowonina ilataoidi. \qc Gurewa nakae sisalilibóbwata \qc sisou sina dimówana tututu goi. \b \q1 \v 6 Yauwe, \qc Nimakakataim toogagaina toina. \qc Nimakakataimyana goi im kaleyayao kukauvisivisidi. \qc \v 7 Im togaga ana kakainaki goi im kaleyayao kutogooisavedi. \qc Im egamogamogu yeu sabeninimina nakae kuetune ina \qc tauyadi limou nakae ivakasavedi. \qc \v 8 Kubum ipulu yawoim kusalauwe, \qc e négwasa iwotai, \qc dadavina e dadavina ilatokotoko ituko ina. \qc E elu isayata ona inuwa; \qc négwasa vaboda nakae itáoya. \qc E negwasayana dimówana goi ikule ikasa. \qc \v 9 Ida kaleyayao sigagágasa kadi, \qc “E tavatapiyēdi tasakavatēdi tayoisīdi. \qc Idi esaesa tanebōidi takaiguyauyēdi \qc bei giya sisi goi takaumatedi. \qc Ida togaga goi tamtulīdi, \qc e baige gamoda inuwa.” \b \q1 \v 10 Go Yauwe, \qc Yawoim goi négwasa kusalauwe, \qc e da Itipita ilataoidi. \qc Tauna kainum nakae sisalilibóbwata \qc négwasa toogagaidi goi. \b \q1 \v 11 Yauwe, \qc Ava yaubada idi yaubadayao yaidi goi \qc kom nakae? Geya ae? \qc Avatau kom nakae? \qc Kom \w Totumasaba\w* kaausaraina. \qc Kom aba matoita be aba yapali. \qc Kom aba kainaopa ana toguinuwa. \qc Geya tayaamo yaubada kom nakae! \qc \v 12 Tutayana nimakakataim kuyosale, \qc e poyapoya ima kaleyayao itonoidi. \qc \v 13 Im lokata goi \qc kai im bodao boi kutaatetema kuvakedema. \qc Im togaga goi kuvakumgoiyema \qc kama im kaba kaiyaka kimaasabaina goi. \qc \v 14 Ituli ta boda valem sinove, \qc bei sitatátava. \qc Nakae kidi da Palisiti ateyova gagaina bei iyoisidi. \qc \v 15 Amo tutayana da Idom adi tolovinao \qc bei simatoita gagaina. \qc Da Moabe nakae adi tolovinao \qc matoita goi sitatátava. \qc Kidi Kenani goi sikaaiyaka \qc luludi bei sitameya. \qc \v 16 Ame tauyadi matoita gagaina toina bei iyoisidi. \b \q1 Yauwe, \qc Nimam toogagaina ana guinuwa pasina \qc odi ikámasa gurewa nakae \qc ana kadókana kai im bodao, \qc tauyama bogina kuvanatunema,\f ‡ \fr 15:17 \fk Kuvanatunema\ft : Livala ame Isileli tubunao niyadi goi geya imavadeta. Nakona ana yagoina moe kuvanatunema go, aiyuwoina nakona ana yagoina moe kugimonema.\f* kavadámana. \qc \v 17 Nava kai im bodao bei kumema kama \qc toinim im koya goi kuyatoima kalokasa. \q1 Yauwe, \qc Ame koyayana kukinave im kaba kaiyaka manuna. \b \q1 Tomoya, \qc Im kaba kimasaba nimam goi \qc toinim kumadagi. \b \qc \v 18 Yauwe bei ikalibubuna vata!’ \b \p \v 19 Ame vesiyana unana Pero ina \w osiyao|lemma="Osi"\w* nakae ina sariyota madi tokabikunuwoyao be ina tovayaviyayao sipoikíkina bego négwasa nauyayanaina goi sivadámana, e negwasayana Yauwe ikaluvilemnei da Itipita ikautumdi. E kai go Isileli tubunao kaketoiya poyapoya sayasayaina négwasa nauyayanaina goi. \v 20 E \w Eroni\w* be yau niuma Miriyam, tauyana Yaubada ina \w tokabivalavala\w* tayamo, girada ikabi ilauláuwo go, vevina liliudi mlina goi madi girada silauláusa. \v 21 E Miriyamyana vesi ame ivesiye yaidi idigo kana, \b \qc ‘Tavēsi Yauwe yaina! \qc Tauyana ana yapali ituko toina! \qc Osi madi totulagayao ikalisobuyedi \qc sisou négwasa goi.’ \ms1 Mosese ina bodao taiyao sinonoina // yoyowo goi tetelina \mr (Tateta 15:22—18:27) \s1 Isileli tubunao sikaukuulukúluwo bwae pasina tetelina \p \v 22 E Isileli tubunao alatuwokoidi katáoya Négwasa Kayakayaina kakalave kana Sura yoyowoina goi. Amoko goi kaaketoiya nakae maliyalina aito go, geya tayaamo bwae kababane. \v 23 Tuwo kaketoiya kama asa Mara goi bwae kababane go, geya itoboinemeta kanim. Bwaeyana itamatama. Moe pasina asayana kaduduwe Mara.\f ‡ \fr 15:23 \fk Mara\ft : Ame youyana ana yagoina moe nuwomou be tamatama (Rut 1:20).\f* \v 24 Tuwo tomota liliudi sikaukulukúluwo yau yaigu sidigo kadi, \pm ‘Bei kaga kanim?’ \m \v 25 Sikaukulukúluwo go, atumadádana Yauwe yaina vaita manuna. Tuwo alova tayamo ivatulukoigu kana, \pm ‘Alova gomoe kwalisobūye bwaeyana goi.’ \m Tuwo alovayana akabi, alave bwae goi, e bwaeyana isadibidibi. E tuwo ameko goi Yauwe vatulúkwana be lovina ivinima yawoima manuna go, ivakakonema, \v 26 idigo kana, \pm ‘Yau Yauwe imi Yaubada, ami tokidedevina. Tauna neta konovedokoigu go, kaga dedevina matagu goi koguinuwe be nakae guna lovina konovedi be guna katukeda liliudi kokabikaonedi, e vísiya liliudi boi da Itipita aavinidi geya avinimita.’ \p \v 27 Ibóbwara ikavava, katáoya, Mara kakalave kana asa Elim goi. Amoko goi doelu ana badabada yawou aiyuwo be nakae deiti\f ‡ \fr 15:27 \fk Deiti\ft : Ame niu maisiyana go, keuwoina ana káika ituli. Keuwoina magi nakiyana go, kaalalaina.\f* alovaidi 70 sikaaiyaka. Tuwo amoko bwae kikina goi katunagu.\x † \xo 15:27 \xt Yoy 33:9.\x* \c 16 \s1 Isileli tubunao sikaukuulukúluwo awoinu pasina tetelina \p \v 1 E kai \w Isileli tubunao\w* madabokima katáoya, Elim kakalave, kana Sini Yoyowoina. Siniyana ikaaiyaka Elim be Sainai go, nauyayanaidi. Ame bogina tukówana tayamo ikavava be nakae maliyalina yawou ainima bogina sikavava ima sowóduwo Itipita goi mlina. \v 2 E Sini yoyowoina goi kakaaiyaka go, aiyuwoina Isileli tubunao madabokidi sikaukulukuluwomna \w Eroni\w* be yau yaima awoinu pasina, \v 3 sidigo kadi, \pm ‘Neta boi Itipita goi \w Yauwe\w* nimana goi kakámasa! Amo tutayana ima kaiyaka goi anina be \w beredi\w* gagaidi kakakáika gamoma! Neta amoko goi kakámasa dedevina. Moitamo. Komi komema yoyowo goi bego ame bodayama madabokima loga goi kokimatema.’ \p \v 4 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kunōve. Yau yábana goi ami beredi bei aetunedi sisou kúwana nakae\x †a \xo 16:4 \xt Sam 78:24.\x* go, maliyalina tamo tamo tomotayadi sisowóduwo sina berediyadi siseoseo amo maliyalina tayamo manuna bei avakakonedi. Bei guna katukeda sikabikaone o geya?\x †b \xo 16:4 \xt Iyo 6:31.\x* \v 5 Maliyalina ainima tayamoina goi\f ‡a \fr 16:5 \fk Maliyalina ainima tayamoina goi\ft : Ame Paraide, tauna siseo maliyalina aiyuwo manudi unana itomo moe Satade. Go Satade moe kidi Isileli tubunao adi maliyalina aba waiwasi. Sande moe idi wiki ana maliyalina vakuumgoina.\f* tutayana sisowóduwo sina siseo, e siseo maliyalina aiyuwo manudi. Itomo moe maliyalina aba waiwasi.’\f ‡b \fr 16:5 \fk Aba waiwasi\ft : Isileli tubunao niyadi goi ame livalayana moe Sabati go, Sabati ana yagoina moe waiwasi.\f* \p \v 6 E tuwo Eroni be yau kana Isileli tubunao kalatuwokoidi kadigo kama, \pm ‘Lavilavi goi bei koyagoi bego Yauwe kina Itipita goi ikabimi be imemi. \v 7 E imi kaukulukúluwo Yauwe yaina bogina inove, tauna itomo nobuyana ana \w káeyana\w* bei kogite. Bogina koyagoi. Kai bego avatauwa kokaukulukúluwo yaima? Geya!’ \m \v 8 Kagu, \pm ‘Ame bei koyagoi tutayana Yauwe lavilavi goi bei ada kanina ivinida nakae nobuyana goi ada beredi ivinida, takáika bogina gamoda. Ivinida unana imi kaukulukúluwo Tauyana yaina bogina inove. Kai bego avatauwa kokaukulukúluwo yaima? Geya! Moe bego Yauwe yaina kokaukulukúluwo.’ \p \v 9 Tuwo yau siyagu Eroni alatuwoko adigo kagu, \pm ‘Isileli tubunao madabokiidi kulatuwokōidi kam, \pi2 “Kōma Yauwe matana goi. Imi kaukulukúluwo bogina inove.”’ \p \v 10 E tuwo moitamo Eroni ina Isileli tubunao madabokidi ilatuuwokoidi go, tauyadi sikandobala yoyowo goi Yauwe ana káeyana tomoéyala nakae sigite gaota sinaena goi isowóduwo, e sigite sikaliwoisa kadi, ‘Iyaa!’ \p \v 11 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 12 ‘Isileli tubunao idi kaukulukúluwo bogina anove. Tuwo kulatuwokōidi kudīgo kam, \pi2 “Lavilavi goi anina bei kokakāika go, nobuyana goi beredi kokakāika gamomi. Moeko goi bei koyagoidokoigu bego Yau Yauwe imi Yaubada.”’ \p \v 13 E asa bogina lavilavi, koroita siyova sima ima tunagu sivakayaodei, e kakabidi avama. Go asa itomo, númla sigugumina ikaiyaka ima tunagu ana madabokina goi. \v 14 Tutayana sigugumayana iyápasa, poyapoya yatana tayamo dogoi yatana katuvaapopoina be kakaaraiina toina ikaaiyaka. \v 15 E Isileli tubunao sigite, sediyao silatuwokoidi sidigo kadi, \pm ‘Amo kaga?’ \m Bogina koyagoi. Dogoiyana geya siyagoiyeta. Tuwo yau alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Amo ada beredi Yauwe ivinida.\x † \xo 16:15 \xt Sam 78:24, 105:40; Iyo 6:31; 1Ko 10:3.\x* \v 16 Ame nakae Yauwe ilovina, idigo kana, \pi2 “Tomota tamo tamo kōna kosēo nakae itoboinemi kokáika go, paseku tamo tamo kododōidi, avami nakae imi bodao imi yoyou goi avadi.”’\fig Isileli tubunao mana siseoseo|src="C030psgr.tif" size="col" ref="16:15-16" \fig* \p \v 17 E moitamo nakae kaguinuwe. Maniyedi kidi siseo tupwana ibadabada go, maniyedi sivakakayuwomo. \v 18 E sima idi paseku goi sivadodoidi sigitedi. Avatau neta iseo badabada, ikanisave, geya tayaamo ikesa. Go avatau neta ivakakayuwomo, e nakae ikáika gamona. Tauna tomota liliudi siseo nakae yoiyadi sikáika.\x † \xo 16:18 \xt 2Ko 8:15.\x* \p \v 19 E alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Geya vatau tayaamo maniyedi iyatōidi itomo manuna.’ \m \v 20 Go kidi sopagu geya sikabikaoneyeta. Maniyedi siyatoidi bego itomo manuna go, niga itomo nobuyana berediyadi goi motemoteta sisowóduwo be nakae sibówana. Tuwo agitedi, gamogu igoyo. \v 21 Nobuyana tamo tamo kana kaseoseo yoiyama nakae kaga itoboinema kakáika. Go níyala ituko, berediyadi ivaedi, e poyapoya goi sisewaya kówasa. \p \v 22 E maliyalina ainima tayamoina goi tomota tamo tamo sina sivayuwo siseoko maliyalina aiyuwo manudi, idi paseku tamo tamo goi sivadodoidi. Ikavava, Isileli tubunao adi tomoyamoya liliudi sigite sitainasi, e maniyedi madi kaukulukúluwo sima yaigu sitalavaita tomota idi seo maliyalina aiyuwo manudi. \v 23 Go yau kagu, \pm ‘Geya. Yauwe ilatuwokoida ame nakae: Itomo moe maliyalina aba waiwasi go, aba waiwasiyana moe kimaasabaina Yauwe umana.\x † \xo 16:23 \xt Tat 20:8-11.\x* Kaga latuwomi kokaigabu, ame kokaigābu. Kaga latuwomi kovaipolu, ame kovaipōlu, e kokāika go, kaga ikesa koyāto avami itomo manuna.’ \p \v 24 Tuwo sikáika gamodi go, kaga sikesa, siyatoidi itomo manuna nakae alatuwokoidi. Go vanuwo itomo, berediyadi sigitedi, geya sibowoneta be nakae sinaena motemoteta geya sisowoduwoita. \v 25 E tuwo alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Ame tuta imi kuleya kokāika. Maliyalina ame moe maliyalina aba waiwasi Yauwe umana. Ame neta kōna moteo goi bego latuwomi beredi koseo, e geya kada tayaamo bei kobabane geya. \v 26 Maliyalina ana badabada ainima tayamo goi kōna imi beredi koseosēo go, maliyalina ainima aiyuwoina moe aba waiwasi, beredi geya.’ \p \v 27 E maliyalina ainima aiyuwoina goi tomota maniyedi sina bego siseo go, sinonoina geya kada tayaamo sibabane geya. \v 28 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Tomotayadi kulatuwokōidi kudīgo kam, \pi2 “Sivavina Yauwe ina lovina nakae ina vatulúkwana bei kokapipilavekoidi? \v 29 Konuwāisi bego maliyalina aba waiwasi Yauwe ivinimi. Ame pasina maliyalina ainima tayamoina goi ami beredi iivinimi moe maliyalina aiyuwo manudi. Tuwo maliyalina ainima aiyuwoina goi omi inuwa. Geya vatau tayaamo ina yoyou goi isowóduwo ina iseo.”’ \m \v 30 Tuwo maliyalina ainima aiyuwoinayana idi paisewa goi siwaiwasi. \p \v 31 E berediyadi kidi Isileli tubunao sivayou yoina mana.\f ‡ \fr 16:31 \fk Mana\ft : Isileli tubunao niyadi goi ame livalayana ana taiyakeka nakae amo kaga (Tat 16:15).\f*\x † \xo 16:31 \xt Yoy 11:7-8.\x* Manayana kutukutu giyaidi nakae go, poowouna. Beredi kakaaraiina nakae go, ana káika mokava nakae. \p \v 32 E yau alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Ame Yauwe ilovina, idigo kana, \pi2 “Beredi kosēo paseku tayamo goi kovadodōi, koyāto ikaiyaka, e bei nava tubumiyao itoboinedi sigite ava beredi goi boi avakanimi yoyowo sinaena tutayana Itipita goi akabimi, amemi.”’ \p \v 33 Tuwo siyagu Eroni alatuwoko adigo kagu, \pm ‘Mana ma pasekuna kwābi, manayana botori goi kuvadodōi. Ikavava, Yauwe matana goi kuyāto, e bei ikaiyaka tubudao manudi.’\x † \xo 16:33 \xt Ibe 9:4.\x* \p \v 34 Tuwo moitamo Eroni ina mana ma pasekuna ikabi, botori goi ivadodoi. E niga tutayana \w aba vatulúkwana\w* siwodugu ikavava, sinaena goi botoriyana idodoi nakae Yauwe ilatuwokoigu. \p \v 35 E kidi go Isileli tubunao tala ana badabada 40 mana sikakáika. Sikakáika ana kadókana sina poyapoya dedevina, moe asa Kenani ana túwana.\x † \xo 16:35 \xt Iys 5:12.\x* \p \v 36 Paseku yawou moe nakae bayao tayamo. \c 17 \s1 Isileli tubunao aiyuwoina // sikaukuulukúluwo bwae pasina tetelina \p \v 1 E kai \w Isileli tubunao\w* liliuma katáoya Sini Yoyowoina kakalave, kaketoiya nakae \w Yauwe\w* ilatuwokoima. Kakanaliya kana asa Rapidim goi katunagu. Ego amoko goi bwae geya.\x † \xo 17:1 \xt Yoy 20:2-13, 33:12,14.\x* \v 2 Tuwo tomotayadi sikaumakimaki yaigu, sidigo kadi, \pm ‘Bwae kuvanīmma!’ \m Go yau adigo kagu, \pm ‘Kaga unana kokaumakimaki yau yaigu? Kaga unana Yauwe kovakakone?\x † \xo 17:2 \xt Atu 6:16; Mad 4:7; Luk 4:12.\x* Nakona Yauwe geya konumiseyeta!’ \m \v 3 Go kidi maedi siyápasa toina, e sikaukulukúluwo yaigu sidigo kadi, \pm ‘Ame manakae Itipita goi kumema? Bego natumao be ima yoguyoguyao taiyao maema adi yápasa goi kukimatema?’ \p \v 4 E atumadádana Yauwe yaina adigo kagu, \pm ‘Ame tomotayadi bei manakaegu avekoidi? Giyakainava bei gurewa goi sikaumategu.’ \m \v 5 Yauwe idigo kana, \pm ‘Im kaituko boi sákala Nairi kusapisapi kwābi, e nakae tomoyamoya Isileli tubunao yaidi goi kukinavēdi kwabīdi taiyao kōna tomota liliudi matadi goi. \v 6 Kunōve. Yau bei matam goi aatáoya, amoko gurewa yatana Koya Korevi\f ‡ \fr 17:6 \fk Koya Korevi \ft : Ame youyuwoina moe Koya Sainai.\f* goi. E gurewayana kulāui, e bwae bei idau go, tomotayadi itoboinedi sinim.’ \m Tuwo nakae aguinuwe. Tomoyamoyayadi matadi goi atáoya, gurewayana aláui, e bwae idau. \v 7 Tuwo asayana avayou Mesa\f ‡a \fr 17:7 \fk Mesa\ft : Ame youyana ana yagoina moe vakakona.\f* be Meriba\f ‡b \fr 17:7 \fk Meriba\ft : Ame youyana ana yagoina moe aumakimaki.\f* unana boi Isileli tubunao sikaumakimaki be nakae Yauwe sivakakone tutayana kadi, \pm ‘Seki Yauwe ikaaiyaka yaida o geya?’ \m Tauna you aiyuwo avini. \s1 Isileli tubunao sivaayaviya // Amaleki ina bodao taiyao tetelina \p \v 8 E Amaleki\x † \xo 17:8 \xt Abv 36:12.\x* tubunao sima Rapidim goi Isileli tubunao taiyao sivayaviya. \v 9 E tuwo Iyosuwa\f ‡ \fr 17:9 \fk Iyosuwa\ft : Ame youyana ana yagoina moe Yauwe toyava.\f* alatuwoko adigo kagu, \pm ‘Kūna koroto kukinavēdi yaviya manuna. Ikavava, itomo taiyao kōna Amaleki tubunao taiyao kovayavīya. Yau bei koya yatana goi aatáoya go, Yaubada ina kaituko nimagu goi ayoyoisi.’ \fig Eroni be Ure Mosese nimana sikatulaagasidi sikalipaiwolidi|src="co00832b.TIF" size="col" ref="17:8-10" \fig* \p \v 10 Tuwo Iyosuwa iguinuwa kaga nakae bogina adige. Korotoyadi taiyao sina sivayaviya Amaleki tubunao yaidi. Kai go \w Eroni\w*, Kure be yau katuko kana koya yatana. \v 11 Tutayana nimagu akatulagasidi, e Isileli tubunao sitogaga go, neta nimagu akatusobuyedi, e kidi Amaleki tubunao sitogaga. \v 12 E nimagu bogina sineneta, tuwo Eroni be Kure sina gurewa gagaina sipuli sime siyato guna kaba tusobu. Tuwo yatana atusobu go, tauyadi nimagu sikatulagasidi sikalipaiwolidi, tayamo dadavina, tayamo dadavina. Tauna nimagu sikasa ana kadókana níyala isaliu. \v 13 Tuwo Iyosuwa mana tovayaviyayao sitogaga, e Amaleki tubunao sisi goi sivasobusobuyedi. \p \v 14 E yaviya ikavava, Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Buki goi livala ame kugīni namliyeta kwatuyāivi bei Iyosuwa inove. Livalayana ame nakae: Amaleki tubunao valedi bei poyapoya ame goi atauwedoko.’\x † \xo 17:14 \xt Atu 25:17-19; 1Sa 15:2-9.\x* \p \v 15 Tuwo dídiya akaudakodako \w aba kasala\w* manuna go, aba kasalayana avayou Yauwe Guna Bísala. \v 16 Adigo kagu, \pm ‘\w Yauwe\w* ina bísala takatulagāsi! Tauyana bei ivayaviya vata Amaleki tubunao yaidi.’ \c 18 \s1 Mosese yaona Iyetoro // ina vaita takínona manuna \p \v 1 E yaogu Iyetoro, tauyana da Midiyani adi \w Tonúwala\w*, Yaubada valena inove. Valayana ame nakae: Kaga liliuna \w Yauwe\w* Yaubada iguinuwe kai ina bodao, yau be nakae \w Isileli tubunao\w* liliuma manuma tutayana Isileli tubunao Itipita goi ikabima imema. \v 2 Yau boi monegu Sipora\x † \xo 18:2 \xt Tat 2:21-22.\x* ma natunao aetuneviledi sina Midiyani bego yaogu Iyetoro taiyao sikaiyaka. E Iyetoroyana itáoya, monegu nakae natumao adi taiyuwo ikabidi, \v 3 taiyao sima yaigu goi. Natugu tayamo yoina Gerasom.\f ‡ \fr 18:3 \fk Gerasom\ft : Ame youyana Isileli tubunao niyadi goi ana taiyakeka nakae ogaoga amoko goi (Tat 2:22).\f*\x † \xo 18:3 \xt Gui 7:29.\x* Boi kagu, ‘Yau tomalatonikasa ituli ta kasa goi.’ Tauna yoina avayou Gerasom. \v 4 Natugu aiyuwoina yoina Eliyesa.\f ‡ \fr 18:4 \fk Eliyesa\ft : Ame youyana ana yagoina guna Yaubada moe tovaita.\f* Boi kagu, ‘Tamagu ina Yaubada guna tovaita. \w Pero\w* nimana goi bogina iyavegu.’ Tauna gomanayana avayou Eliyesa. \p \v 5-6 Yau guna tunagu Yaubada ina koya\f ‡ \fr 18:5-6 \fk Yaubada ina koya\ft : Ame Koya Sainai go, youyuwoina Orebi.\f* kikina yoyowo goi akaaiyaka go, yaogu Iyetoro livala ietune ima kana, \pm ‘Yau yaom Iyetoro monem ma natunao taiyao bei kao kavadadem.’ \p E tutayana sima, \v 7 yau ana yaoguyana avalobode. Asowóduwo tauyana yaina avatugúyala be nakae ayowoi. Ikavava, kagu, \pm ‘Manakae? Dedevim?’ \pm ‘Dedevigu. Go kom?’ tauyana kaena. \pm ‘Yau nakae dedevigu’, kaegu. \m E kakauyagu ikavava, kana guna yoyou goi kasiu. \v 8 Yaogu alituwoko kaga liliuna boi Yauwe bogina iguinuwedi Pero be nakae da Itipita yaidi Isileli tubunao manudi. Nakae alatuwoko Isileli tubunao mou liliuna idi ketoiya goi sibabanedi go, Yauwe manakaena iyavedi. \v 9 E yaogu Iyetoro iuyáwana tutayana inove kaga liliuna dedevina Yauwe iguinuwe kai Isileli tubunao manuma. Nakae manakaena da Itipita nimadi goi iyavema. \v 10 Tuwo idigo kana, \pm ‘Yauwe tayapalīye! Tauyana da Itipita nimadi be nakae Pero nimana goi iyavemi. \v 11 Ame tuta bogina ayagoi bego Yauwe kina yaubadao liliudi itogagasavedi. Moe moitamo. Dogoiyadi liliudi manudi sigagágasa Yauwe itogagasavedi.’ \m \v 12 E tuwo yaogu yoguyogu ikabi igabu ivakasave go, ikasale Yaubada yaina. Aiyuwoina yoguyogu maniyedi vininabeso manuna ikasaledi Yauwe yaina. Ikavava, áika siguinuwe go, \w Eroni\w* be nakae Isileli tubunao idi tomoyamoya liliudi taiyao sima, e Iyetoroyana taiyao Yaubada matana goi kakáika. \p \v 13 E vanuwo itomo ana atusobu tomota idi wowókana atakínona. E tomotayadi nobuyana ina lavilavi goi simamaima yau yaigu takínona manuna. \v 14 Go Iyetoro kaga liliuna aguuinuwe tomota manudi igitegite, tuwo idigo kana, \pm ‘Ame kaga kuguuinuwe tomota manudi? Kaga unana kom amta kutakínona go, tomota adi takínona manuna situyáwata nobuyana go, ina lavilavi?’ \m \v 15 Tuwo adigo kagu, \pm ‘Unana go tomota toinidi sima yau yaigu bei Yaubada ina nuwonúwana siyagoi. \v 16 Neta tayamo mou isowóduwo, bei sima yaigu, e yau atakínona avatau moitamo be nakae Yauwe ina lovina be ina katukeda avatulukoidi.’ \m \v 17 Go yaoguyana idigo kana, \pm ‘Moe sinapuyana kuguuinuwe geya idedevineta. \v 18 Tuta giyaina moe paisewayana bei ilausim be nakae tomotayadi ilausidi. Bogina kuyagoi. Paisewayana moumou isaki yaim. Kom amta geya itoboinemta. \v 19 Tauna kunovēgu go, alatuwokoim kaga bei kuguinuwe. Neta sopagu kukabikaone, e Yaubada bei ivakitaum nakae ivaitem. Kom bei tomota adi katumapu nakae Yaubada yaina, tauna adi mou kumēdi Yaubada matana goi. \v 20 Yaubada ina lovina be ina katukeda kuvatulukodokōidi. Kuvatulukōidi nako enao dedevina be kaga nakae siguinuwe. \v 21 Go kom sem tomota liliudi yaidi goi koroto idi sinapu dedevina kukinavedokōidi ame nakae: Neta Yaubada sitaaimamine be nakae kidi \w aba numisa\w*, nakae taabu siitagōna toogoyoidi idi goyo manuna sitakonedi, e moe tauyadi kuvayokōidi kidi totakínona nakae koroto 1,000 adi totakínona, tayamo koroto 100 adi totakínona, tayamo koroto 50 adi totakínona, e koroto tayamo yawou adi totakínona. \v 22 Tauyadi kutagonēdi tuta liliuna tomota adi mou sitakinoidi go, mou gagaidi neta sisowóduwo, e madabokidi sivinim bei kom kutakínona. Go mou giyaidi, tuwo liliudi toinidi sitakinoidi, e bei yaim ikakapu nakae paisewayana goi sivaitem. \v 23 Neta moe nakae kuguinuwe be nakae Yaubada ilatuwokoim kuguinuwe, bei itoboinem kutogaga go, ame tomotayadi liliudi itoboinedi madi tuboina sikaluvila sina idi yoyou.’ \p \v 24 E tuwo moitamo yaogu sopana akabikaone, e kaga liliuna ilatuuwokoigu nakae aguinuwedi. \v 25 Isileli tubunao liliudi yaidi goi koroto idi sinapu dedevidi akinavedi go, avayokoidi kidi tomota adi totakínona, 1,000 be 100 be 50 be nakae yawou yaidi. \v 26 Tuta liliuna amo tauyadi tomota adi mou sitakinoidi. Neta mou gagaidi sisowóduwo, simedi yau atakinoidi go, mou giyaidi toinidi sitakinoidi. \p \v 27 E yaogu avaduduwe. Ikavava, tauyana ikaluvila ina toinina ina kasa. \c 19 \ms1 Yauwe ina kanasíuna ana lovina \mr (Tateta 19:1—24:18) \s1 Tomota sikatuubayasi bei Yauwe sivalobode tetelina \m \v 1-2 E kai \w Isileli tubunao\w* katáoya, asa Rapidim kakalave kana Sainai yoyowoina. Kasiu kana Yaubada ina koya goi, e koyayana kikina katunagu. Moe bogina tukówana aito ima sowóduwo Itipita goi mlina. \fig Isileli tubunao idi tunagu Koya Sainai kikina|src="CO00833B.TIF" size="col" ref="19:1-2" \fig* \p \v 3 E koyayana atuko ana \w Yauwe\w* Yaubada yaina. Tauyana koya yatana goi itumasobu yaigu idigo kana, \pm ‘\w Yakobo\w* ina bodao, moe Isileli tubunao, kulatuwokōidi ame nakae, \v 4 kudīgo kam, \pi2 “Boi toinimi matami goi bogina kogitegu kaga liliuna aguinuwedi da Itipita yaidi nakae manakaegu akavalemi amemi yaigu nakae bóibo panepanena goi natunao ikavaledi. \v 5 Ame tuta neta moitamo niyagu konove be nakae guna \w kanasíuna\w* yaimi bei aguuinuwe koyoisikavate, e komi moitamo toinigu guna kitomyao\x † \xo 19:5 \xt Atu 7:6, 14:2, 26:18; Mal 3:17; Tai 2:14; 1Pi 2:9.\x* boda liliudi yaidi. Poyapoya ana madabokina moe guna kaba lovina. \v 6 E komi sem akinavemi koeboda tayamo bei komi guna togudalayao be nakae boda kimaasabaimi umagu.”\x † \xo 19:6 \xt 1Pi 2:9; Nuw 1:6, 5:10.\x* \pmo Tauna nakae Isileli tubunao kulatuwokōidi.’ \p \v 7 E tuwo asou ana Isileli tubunao adi tomoyamoya aduduwedi sima kaga liliuna Yauwe bogina ilatuwokoigu, e alatuwokoidi. \v 8 E tomota liliudi taiyao sidigo kadi, \pm ‘Kaga liliuna Yauwe iidigedi nakae bei kaguinuwedi.’ \p E tuwo akalavedi go, ana koyayana goi atuko ana Yauwe yaina idi livala atalavaitedi. \p \v 9 E Tauyana idigo kana, \pm ‘Kunōve. Yau bei gaota kalaabadaina sinaena goi ao, e bei tomotayadi itoboinedi sinovegu tutayana avadigoim go, kom bei sinumisevataem.’ \m Tuwo asou ana tomotayadi kaga liliuna Yauwe ilatuuwokoigu, nakae alatuwokoidi. Tomotayadi kadi, \pm ‘Kaga liliuna Yauwe iidigedi nakae bei kaguinuwedi.’ \p Tuwo akalavedi atukomna ana Yauwe yaina tomotayadi idi livala atalavaitedi. \v 10 E Yauwe idigo kana, \pm ‘Kusōu kūna tomotayadi ame be itomo kukimasabēdi guna sowóduwo manuna go, adi kwama nakae sinikīdi. \v 11 Maliyalina aitonina goi bogina sikatubayāsi bego Yau Yauwe asou Koya Sainai tomota liliudi matadi goi. \v 12 Tomota adi túwana koya unana madabokina goi kuyāto ivaníbita go, kukatumatalīdi kudīgo kam, \pi2 “Ami dodōkana! Taabu koyayana kotukotūko be nakae taabu tuwanayana kobiisikōne. Avatau neta ibisikone, tauyana kokaumāte.\x † \xo 19:12 \xt Ibe 12:18-20.\x* \v 13 Taabu kobiisikōne. Avatau neta ibisikone, tauyana gurewa goi kokaumāte o sau goi koginubāsi. Neta yoguyogu o tomota, bei ikámasa.” \pmo Nakae kulatuwokōidi go, tutayana síula\f ‡ \fr 19:13 \fk Síula\ft : Kidi Isileli tubunao idi síula moe síula toina geya, go sem dimdim kadi, ‘Ram's horn.’ Ram moe sipi bolamo go, bulubuluna goi mana dágula. Tomota sibobo go, itoboinedi siuwe ana táiya síula nakae.\f* niyana maanawena sinove, bei sima koyayana goi.’\fig Isileli tubunao idi síula|src="bk00179b.tif" size="col" ref="19:13" \fig* \p \v 14 E tuwo koya goi asou ana tomotayadi akimasabedi, e adi kwama sinikidi. \v 15 Ikavava, alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Kokatubayasīmi maliyalina aitonina manuna. Komi koroto, taabu vevina kobisiikonēdi.’ \p \v 16 E maliyalina aitonina bogina ima go, nobuyana koya goi palapala idududu be nakae ávila ikavikávila, nakae gaota kalaabadaina ikaaiyaka. Síula niyana gagaina itáiya, e tomota liliudi idi tunagu goi sinove, tuwo madi matoita wowodi sitátava.\x † \xo 19:16 \xt Nuw 4:5.\x* \v 17 Tuwo tomotayadi idi tunagu goi amedi koya goi bego Yaubada sivalobode. Koyayana unana sitaooyakobu. \v 18 E Yauwe yeu goi isou ima Koya Sainai yatana goi. Koyayana aubowo gagaina iumai ina kaiyaka pasina go, aubowoyana ituko ina nakae neta vaega siigabudi. Koyayana madabokina itátava gagaina. \fig Yauwe yeu goi isou Koya Sainai yatana goi|src="C032psgr.tif" size="col" ref="19:18" \fig* \v 19 E síula niyana bogina ivakakana ima, e ivakaigaga toina. Yauwe aavadigo go, Tauyana niyana gagaina goi ikatumapugu; niyanayana ana taiyakeka palapala nakae. \p \v 20 E tutayana Yauwe isou ima Koya Sainai yatana goi, iduduwegu idigo kana, \pm ‘Kutūko kūma koya yatana.’ \m Tuwo atuko. \v 21 Atuko, e Tauyana ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kusōu kūna tomotayadi kukatumatalīdi taabu túwana sivaadamāne, govila bei sisiu sima bego Yau Yauwe sigitegu, e badabadaidi sivailai. \v 22 Kidi go \w Tonúwala\w* nakae. Neta Yau Yauwe simekoigu, kulatuwokōidi toinidi sikimasabedi umagu, govila bei Yau Yauwe geya mgoninamo aliunedi.’ \m \v 23 Go yau adigo kagu, \pm ‘Tomotayadi geya itoboinedita situko. Kom toinim bogina kukatumatalidi kam, \pi2 “Túwana kuyatōidi Koya Sainai unana goi namliyeta koyayana kukimasābe umagu.” \pmo Tuwanayadi bogina ayatoidi.’ \m \v 24 E Yauwe idigo kana, \pm ‘Kusōu kūna \w Eroni\w* kwābi, e taiyao kokaluvīla kōma go, tonuwalayadi be tomotayadi taabu kutaagonēdi sivadámana bego simekoigu, govila bei sisiu, e geya mgoninamo aliunedi.’ \m \v 25 Tuwo moitamo asou ana tomotayadi alatuwokoidi. \c 20 \s1 Yaubada ina lovina yawou \r (Atukeda 5:1-21) \p \v 1 E tomotayadi Yaubada ilatuwokoidi ame nakae, idigo kana, \pm \v 2 ‘Yau \w Yauwe\w* imi Yaubada da Itipita idi kasa goi akalaoduwemi.\x † \xo 20:2 \xt Ose 13:4.\x* Boi komi da Itipita idi \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* go, Yau ataligeimi. \q2 \v 3 Tauna ituli ta yaubadao taabu kosabokuuliyēdi, go sem Yau agutava imi Yaubada.\x † \xo 20:3 \xt Ose 13:4.\x* \q2 \v 4 Taabu tokwalu komaadagīdi bego dogoi tayamo yábana goi o poyapoya yatana goi o négwasa sinaena goi ana tapata nakae bego imi yaubada.\x † \xo 20:4 \xt Tat 34:17; Vin 19:4, 26:1; Atu 4:15-18, 27:15.\x* \v 5 Taabu tokwaluyadi yaidi goi aemi kovaatugūyala nakae taabu kowuuwulīdi bego mami sakululu kokabikaaonēdi. Yau Yauwe imi Yaubada \w vakookoligu|lemma="Vakókala"\w*. Avatau neta nakae iguinuwe moe ikaolilivegu. Bei ina goyo anuwokavatedi, e bei natunao be tubunao be natudiyao aliunedi.\x † \xo 20:5 \xt Yoy 14:18; Atu 7:9-10, 24:16.\x* \v 6 Go avatauwa neta simatakooiyegu be nakae guna lovina sikabikaaonedi, e amo tauyadi be nakae mlidi idi bodao badabadaidi simamaima yaidi goi alokatedi. \q2 \v 7 Taabu Yau Yauwe imi Yaubada yoigu kokaigoyāi. Avatau neta yoigu ivatoi besobeso, amo tauyana bei aliune. \q2 \v 8 Maliyalina aba waiwasi konuwookavāte, nakae kokimasābe umagu.\x † \xo 20:8 \xt Tat 16:23-30, 31:12-14.\x* \v 9 Maliyalina ainima tayamo goi koopaisēwa. Amo maliyalinayadi goi bei imi paisewa madabokidi koguuinuwēdi.\x † \xo 20:9 \xt Tat 23:12, 31:15, 34:21, 35:2; Vin 23:3; Luk 13:14.\x* \v 10 Go maliyalina ainima aiyuwoina moe aba waiwasi Yau Yauwe imi Yaubada umagu. Amo maliyalinayana goi taabu koopaisēwa; komi, natumiyao, imi pakonayao koroto be vevina, imi bulumakauyao be nakae tomalatonikasa yaimi, paisewa geya. \v 11 Maliyalina ainima tayamo goi Yau Yauwe yábana be poyapoya be négwasa be nakae kaga liliuna sinaedi amadagidi go, maliyalina ainima aiyuwoina goi awaiwasi. Tauna maliyalina ainima aiyuwoina aba waiwasi Yau Yauwe bogina \w akaipakuye\w* be nakae akimasabe umagu.\x † \xo 20:11 \xt Abv 2:1-3; Tat 31:17; Vin 23:3.\x* \q2 \v 12 Tamamiyao be sinamiyao kowowooinēdi,\x †a \xo 20:12 \xt Atu 27:16; Mad 15:4, 19:19; Mak 7:10, 10:19; Luk 18:20; Epe 6:2.\x* e bei yawoimi simamanao poyapoya goi Yau Yauwe imi Yaubada bei avinimi.\x †b \xo 20:12 \xt Epe 6:3.\x* \q2 \v 13 Taabu kokaaumāta.\x † \xo 20:13 \xt Abv 9:6; Vin 24:17; Mad 5:21, 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9; Yem 2:11.\x* \q2 \v 14 Taabu korooerāta.\x † \xo 20:14 \xt Vin 20:10; Mad 5:27, 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9; Yem 2:11.\x* \q2 \v 15 Taabu kovaaināwana.\x † \xo 20:15 \xt Vin 19:11; Mad 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9.\x* \q2 \v 16 Taabu kotalavaita polapōla semiyao yaidi.\x † \xo 20:16 \xt Tat 23:1; Mad 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20.\x* \q2 \v 17 Semiyao idi vada be monediyao be idi pakonayao koroto o vevina be idi bulumakauyao o idi \w aseyao\w* o ava kónana tayamo taabu koyaalagāudi.’\x † \xo 20:17 \xt Rom 7:7, 13:9.\x* \s1 Isileli tubunao Yauwe simaatoite tetelina \p \v 18 E kidi go tomotayadi palapala sinovenove be ávila sigitegite, nakae síula sinovenove be aubowo sigitegite, tuwo wowodi sitatátava go, sibala sina masigava goi siitáoya.\x † \xo 20:18 \xt Ibe 12:18-19.\x* \v 19 Tuwo silatuwokoigu sidigo kadi, \pm ‘Kom toinim kuvadigōima bei kanovem. Go taabu Yaubada ivaadigōima, govila bei kakámasa.’ \m \v 20 Go yau adigo kagu, \pm ‘Taabu koomatōita! Yaubada ima bego Tauyana koyagoidoko, e bei kowowoinevatae be nakae goyo geya koguinuweyeta.’ \p \v 21 Tuwo tomotayadi masigava goi siitáoya go, yau ana gaota kalaabadaina kikina goi atáoya. Gaotayana sinaena moe Yaubada ikaaiyaka. \s1 Yauwe ina kanasíuna bukina \sr (Tateta 20:22—23:33) \s2 Lovina aba kasala manuna \p \v 22 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Ame nakae \w Isileli tubunao\w* kulatuwokōidi, kudīgo kam, \pi2 “Komi toinimi bogina konove bego yábana goi avadigoimi. Geya kogiteguta, go sem konovegumo. \v 23 Tauna geya tayaamo kaga \w siriba\w* goi koomadāgi bego dogoiyana be Yau taiyao kavavasa, e yaima kosakululu geya. Taabu tokwalu \w goura\w* goi komaadagīdi bego dogoiyadi imi yaubadayao. \v 24 Go sem guna \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w* poyapoya goi komadāgi. Aba kasalayana goi imi yoguyoguyao moe imi \w sipiyao\w* nakae imi bulumakauyao kokasalēdi yaigu. Yoguyoguyadi maniyedi bei kovakasavēdi go, maniyedi abivekoveko manuna kogabudīmo kokāika. Ava kasava goi neta atagona komi kosakululu yaigu, e amo asayadi liliudi goi bei awokoimi, e akaipakuyemi. \v 25 Go aba kasala gurewa goi neta kokaudakodako, taabu gurewayadi kokauvisivisīdi. Neta turu goi kokauvisivisidi, e gurewayadi bogina kokibaibailidi sakululu yaigu manuna.\x † \xo 20:25 \xt Atu 27:5-7; Iys 8:31.\x* \v 26 Taabu aba kasalayana manuna aitámana koomadāgi, govila bei komwera, e bisosoimi sobuyekoidi moe aba kasalayana ikaaiyaka,\f ‡ \fr 20:26 \fk Bisosoimi sobuyekoidi moe aba kasalayana ikaaiyaka\ft : Tonúwala adi kwama seti maanawena nakae go, sinaena tarausisi geya silosiyeta, tauna neta aitámana simwera, aba kasala yatana goi bei sitáoya, bisosoidi sobuyekoidi aba kasalayana ikaaiyaka go, geya tayaamo kaga bisosoidi ivatumdi, tauna aba kasalayana sikibaibaili.\f* e bei sikibaibāili.”’ \c 21 \s2 Lovina paakonidi manudi \p \v 1 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Lovina ame \w Isileli tubunao\w* kuvinīdi: \v 2 Neta \w Iberiu\w* kogimonedi bego imi \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w*, manumi bei sipaisēwa tala ana badabada ainima tayamo taudi. Go tala ainima aiyuwoina paisewa goi kotaligēidi go, geya adi rowagamo.\x † \xo 21:2 \xt Vin 25:39-46.\x* \v 3 Neta imi pakonayao aditava kogimonedi, niga bei tala ainima tayamo sikavava, e kotaligēidi aditava sisowóduwo. Go neta ma monediyao kogimonedi, e adi taiyuwokova sisowóduwo. \v 4 Imi pakonayao neta vevina kovinidi bego monediyao go, sivenátuna, e vevinayadi ma natudiyao moe komi imi pakonayao. E korotoyadi aditava kotaligēidi sisowóduwo. \v 5 Ego neta imi pakonayao sidigo kadi, “Geya. Guna tomoya, monegu be nakae natugowo amatakoiyedi, tauna geya latuwogu kutaligeigu aguta ana”, \v 6 e imi pakonayao kokabīdi komēdi Yau Yaubada guna \w Kaba Kaiyaka\w* goi idi nuwonúwana sitalavaitedi. Ikavava, komēdi totom goi go, gita goi taiyadi kokariporēdi. Ikavava, ina gipolu kuyāto. Moe aba kinana bego manumi sipaisewa vata. \pm \v 7 E, neta natumiyao vevina kokaigimonedi bego tauyadi ituli ta tomota idi pakonayao, e adi talígava paisewa goi ituli, koroto nakae geya. Kidi moe adi tomoyayao moneyuwoinao. \v 8 Neta imi pakonayao vevina kogimonedi bego moneyuwoimi go, niga vevinayadi matami goi geya sidedevineta, e kotagonēdi toinidi idi bodao sitatetedi. Taabu kokaigiimonēdi ituli ta bodava yaidi unana moe nakae imi katótula tamadiyao yaidi goi kokapipilave. \pm \v 9 E, neta imi pakonayao vevina kokinavedi bego natumiyao koroto sivamonenedi, e imi pakonayaoyadi kovanatunēdi. \v 10 Neta toinimi imi pakonayao vevina kovamonenedi go, niga vevina paakonidi ituli kovamonenedi, e imi pakonayao vakuumgoidi avadi be adi kwama o masisi taabu kovagagaalakōidi. \v 11 Neta moe dogoiyadi aito geya koguinuwedita imi pakonayao yaidi, e tauyadi adi talígava paisewa goi sibabane go, adi taligavayana manuna geya siemaiseta.’ \s2 Lovina yogedageda manuna \p \v 12 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘E avatau neta tomota iláui ikámasa, tolauwoyana kokaumāte.\x † \xo 21:12 \xt Vin 24:17.\x* \v 13 Ego tolauwoyana neta ina sinapu geya ituluyeta bego ikaumate, go sem bego ilauiyamo, e tauyana itoboine isiya ina asa tayamo bei akinave manumi. Amoko goi guna kaba kasala iyoisi bei ana yava ibabane.\x † \xo 21:13 \xt Yoy 35:10-34; Atu 19:1-13; Iys 20:1-9.\x* \v 14 Go neta mana egamogamogu ina sinapu igimitulu bego siyana ikaumate, e nakae iguinuwe, neta tokaumata guna \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w* iyoisi, tuwo koyōisi kokaumāte. \pm \v 15 E avatau neta tamana o sinana ilauidi, e to kokaumateyāmo. \pm \v 16 E avatau neta tomota tayamo ivainao, neta tomotayana ikaigimone o neta tomotayana moe toinina ina pákwana, e to amo tovainawanayana kokaumateyāmo.\x † \xo 21:16 \xt Atu 24:7.\x* \pm \v 17 E avatau neta tamana o sinana igieomaemae,\f ‡ \fr 21:17 \fk Igieomaemae\ft : Isileli tubunao niyadi goi ame livalayana itoboineda takaigavile kada, ‘Igieomaemae’ o kada, ‘Itagiwoi.’\f* e to kokaumateyāmo.\x † \xo 21:17 \xt Vin 20:9; Mad 15:4; Mak 7:10.\x* \pm \v 18 E, neta tomota adi taiyuwo sikaumakimaki go, tayamo gurewa goi o nimana goi siyana iláui go, siyanayana geya ikamaseta, go sem ivailaimo, tauna kebana goi ikanabalabala \v 19 go, neta tovailaiyana itáoya ina kaituko goi iketoiya moetala, e tolauwoyana liuna geya ibabaneyeta, go sem itoboine siyana iemaisi ina tuta paisewa manuna be nakae imatakavate ana kadókana iboboina. \pm \v 20 E avatau neta ina pákwana koroto o vavina aipíyama goi iláui go, mainao ikámasa, e amo tauyana kokatumāpu. \v 21 Go neta pakoninayana ma yawoina nakae maliyalina tayamo o aiyuwo, e ina tomoya geya kokatumapuyeta. Pakoninayana ina tagau moe ina tomoya ina liuna bogina tuwo. \pm \v 22 E, neta koroto adi taiyuwo sivalauláuwo go, vavina sumasumaina gamona siláui ikogúyala go, geya kada vailai tuwaina isowóduwo, e toláuwo moitamo bei iemáisa nakae vavinayana monena kaga idige nakae kotu goi totakínona ikamoitamoe. \v 23 Go neta vavinayana tuwaina ivailai, e ina vailaiyana ana katumapu ame nakae: Neta vavinayana ikámasa, e tokaumatayana kokaumāte. \v 24 Neta matana ikaigoyai, e tobugoyoyana matana kokaigoyāi. Neta salana, e salana.\x † \xo 21:24 \xt Vin 24:19-20; Atu 19:21; Mad 5:38.\x* Neta nimana, e nimana. Neta aena, e aena. \v 25 Neta igabu, e tokaigabunayana kogābu. Neta italai, e totalayana kotalāi. Neta ikaumotui, e tokaumotuiyana kokaumotūi. \pm \v 26 E avatau neta ina pákwana koroto o vavina matana iláui go, matanayana ikaigoyai, e ina pakonayana ina paisewa goi italigēi matana ina vailai ana katumapu manuna. \v 27 Avatau neta ina pákwana salana ikauwuwu, e pakoninayana ina paisewa goi italigēi salana ina tawuwu ana katumapu manuna.’ \s2 Lovina yoguyogu adi vailai manuna \p \v 28 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘E, neta bulumakau ina \w sakusaku\w* goi tomota iginubasi ikámasa, e to amo bulumakauyana gurewa goi kokaumateyāmo go, iwoina taabu kokanikāni. Ego toni bulumakau tutubeso, taabu kooliūne. \v 29 Go neta bulumakauyana egamogamoguna go, toni bulumakau bogina kokatusinapu go, tuwo bulumakauyana geya ikaliyeta. Niga neta tomota iginubasi ikámasa, e bulumakauyana gurewa goi kokaumāte go, toni bulumakauyana nakae kokaumāte. \v 30 Go neta tokámasa osenao latuwodi mani, e toni bulumakauyana osenao siyadi yawoina sitatēte. Ana maisa moe kaga kotu ana totakínona siyato. \v 31 Neta bulumakau tomota natuna iginubasi ikámasa, e moe lovinayana nakae ibabane. \v 32 Neta bulumakau tomota paakonina iginubasi, e toni bulumakau bei \w siriba\w* 30 iemāisi pakoninayana ina tomoya yaina. \pm \v 33 E avatau neta ina bobosiu ikatupáeve o neta bobosiu tayamo ieli go, geya ikaubodeyeta go, bulumakau o \w ase\w* ikapusi isou sinaena ikámasa, \v 34 e toni bobosiu bei ikatumāpu. Toni yoguyoguyana mani ivīni go, yoguyogu kaamasina kina toni bobosiu ikābi. \pm \v 35 E, neta koroto tayamo ina bulumakau ina ituli ta koroto ina bulumakau ikamate, e bulumakauyana ma yawoina sikaigimōne go, mani sikābi siwotāi. E bulumakau kaamasina nakae, siboboyūwe siwotāi. \v 36 Go korotoyana neta bogina iyagoi bego ina bulumakauyana egamogamoguna go, geya ikaliyeta, e ina bulumakauyana ma yawoina ikābi siyana ivīni go, bulumakau kaamasina kina ikābi.’ \c 22 \s2 Lovina vaináwana manuna \p \v 1 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘E avatau neta bulumakau tayamo o \w sipi\w* tayamo ivainao go, ikaumate talaina ikaigimone, e bulumakauyana ana katumapu moe bulumakau ainima toni yoguyogu ivini. Go sipiyana ana katumapu moe sipi aivasi toni yoguyogu ivini. \v 2-4 Go neta yoguyoguyana iivainao nava maa yawoina nimana goi ikaaiyaka, nakona bulumakau o \w ase\w* o sipi, e yoguyoguyana ana katumapu moe aiyuwo toni yoguyogu ivini. \pm E tovaináwana neta sabamgo goi imi vada isiu bego ivaináwana go, kogitebabane go, koláui ikámasa, e moe aumata geya, tuwo geya ami goyomo. Go neta níyala bogina ituko go, tovainawanayana isiu, koláui ikámasa, moe aumata, e bogina kogoyo. \pm E tovaináwana, neta koyoisi, itoboine toni kónana ikatumapu go, neta tauyana geya konanamo, tuwo koyōisi kokaigimōne bei tauyana \w paakonina\w* go, manina toni kónana kovini.’ \s2 Lovina kónana manudi \p \v 5 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘E avatau neta ina yoguyogu toinina ina limou tanuina goi o ina \w oine\w* tanuina goi ikakáika go, yoguyoguyana itagone ina siyana ina tánuwo goi ikáika, e toni yoguyogu ina dibayoya dedevina toina bei ikatumapu, siyana ivini. \pm \v 6 E avatau neta yeu idimili go, yeuyana taliboibo inínima ina siyana ina tánuwo \w witi\w* gugunidi igabudi o neta witi nava geya sitalaidita go, igabudi, e moitamo amo tauyana bei ikatumapu. \pm \v 7 E avatau neta ana mani o konana tayamo siyana ivini bego irugwausi go, tovaináwana ina ivainao, neta tovainawanayana koyoisi, e ana katumapu aiyuwo toni kónana ivini. \v 8 Go neta tovainawanayana geya koyoisiyeta, e torugwáuta kokābi kōme Yaubada yaina go, ilovina nakona tauyana toinina ivainao o geya. \v 9 Vaináwana liliudi goi nakona bulumakau o ase o sipi o kwama o ava kónana itagau, neta manudi toni kónana siyana konana igite toinina konana maisiyana, tuwo idigo kana, “Moe konagu”, e adi taiyuwo bei sina Yaubada matana goi. Avatau neta Yaubada itakino tovaináwana, e tovainawanayana bei ana katumapu moe kónana aiyuwo siyana ivini. \pm \v 10 E avatau neta ina ase o ina bulumakau o ina sipi o ava yoguyogu siyana ivini bego irugwausi go, yoguyoguyana ikámasa o ivailai o itagau go, tomota geya sigiteyeta, \v 11 e adi taiyuwo bei sitáoya Yau \w Yauwe\w* matagu goi go, torugwáuta ikanatamada kana, \pi2 “Yau yoguyoguyana geya abisikoneyeta.” \pmo Tauna torugwautayana geya ikatumapuyeta, e nakae toni yoguyogu geya tuwaina iboboreta. \v 12 Go neta moitamo tomota ivainao, e torugwautayana bei ikatumapu toni yoguyoguyana yaina. \v 13 Go neta woiwoi sima yoguyoguyana sikamate, e torugwáuta yoguyoguyana kaamasina ikabi ime aba kinana manuna, tauna torugwautayana geya ikatumapuyeta. \pm \v 14 E avatau neta siyana ina yoguyogu ikatoguye go, yoguyoguyana ikámasa o ivailai go, toni yoguyogu geya ikaiyaketa, e moitamo tokatoguyana itoboine bei toni yoguyoguyana iemaisi. \v 15 Go neta yoguyoguyana ikámasa o ivailai toni yoguyogu matana goi, e tokatoguyana geya ikatumapuyeta. Go neta siyana ina yoguyogu ina paisewa manuna iemaisi go, yoguyoguyana ikámasa o ivailai, e torugwáuta bogina iemaisi, tuwaina tuwo.’ \s2 Lovina masisi goyogoyoina manuna \p \v 16 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Neta vavina tayamo geya ana kanaotamo be nakae geya ana kamatakonamo go, koroto tayamo ina vavinayana iloidibi bego taiyao simasisi, e vavinayana osenao bei iemaisidi go, itoboine koroto be vavina sinai.\x † \xo 22:16 \xt Atu 22:28-29.\x* \v 17 Go neta vavinayana tamana geya itagoneyeta sinai, e korotoyana bei iemáisa vavina buwona.’ \s2 Lovina sinapu aumata manuna \p \v 18 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Ava vavina iibowou, e amo tauyana taabu kootagōna maa yawoina ikaaiyaka.\x † \xo 22:18 \xt Atu 18:10-11.\x* \pm \v 19 Avatau neta yoguyogu taiyao simasisi goyogoyo,\x † \xo 22:19 \xt Vin 18:23, 20:15-16; Atu 27:21.\x* e amo tauyana kokaumateyāmo. \pm \v 20 Avatau neta ina vininabeso ikasale ituli ta yaubada yaina go, Yau Yauwe agutava yaigu geya, e amo tauyana asala vaatayaina umagu aná mtula manuna.\x † \xo 22:20 \xt Atu 17:2-7.\x* \s2 Lovina toneneta manudi \pm \v 21 Tomalatonikasa taabu kobaagalīdi be nakae taabu koyogedeegedēdi. Neta konuwaisi, boi komi nakae komalatonikasa Itipita goi.\x † \xo 22:21 \xt Tat 23:9; Vin 19:33-34; Atu 24:17-18, 27:19.\x* \v 22 Kóbuya be gumalau liliudi taabu kokitaaitaiyēdi. \v 23 Neta kovaobudi go, situmadadegu, moitamo bei anovedi, \v 24 e magu egamogamogu imi kaleyayao nimadi goi bei akaumatemi, e bei monemiyao sikóbuya nakae natumiyao siegumalau. \pm \v 25 E, neta kotagona bego tookaina tayamo komi guna bodao yaimi mani ikatoguye, e komi nakae toni rowaga tokainayana yaina ana katumapu taabu kokaailagāsi.\x † \xo 22:25 \xt Vin 25:35-38; Atu 15:7-11, 23:19-20.\x* \v 26 Neta siyami konami ikatoguye yaimi go, siyamiyana ina tanigo kokabi go, niga mainao igimitatete baige ikabimnei, e namliyeta níyala isaliu, e kōna ina tanigo kovinimnēi.\x † \xo 22:26 \xt Atu 24:10-13.\x* \v 27 Bogina koyagoi. Moe nakona ina tanigo tayamo toito. Tauna manakaena bei imasisi? Neta itumadadegu, bei anove. Yau tonuwokapisi. \pm \v 28 Yau Yaubada taabu kotagiiwoīgu be nakae taabu imi tolovinao kokatuboolatēdi.\x † \xo 22:28 \xt Gui 23:5.\x* \pm \v 29 Taabu kokaaimūmuna imi dibayoya witi be oine keuwokumgoidi adi vininabeso kokasaledi yaigu. Imi botomoyayao koroto bei kovinīgu.\x † \xo 22:29 \xt Tat 13:12-16.\x* \v 30 E nakae imi bulumakauyao be imi sipiyao yaidi idi botomoyayao bolamo bei kovinīgu. Tutayana yoguyoguyadi sibíbina, maliyalina ainima aiyuwo goi bei sikaaiyaka sinadiyao taiyao. Go maliyalina ainima aitonina goi, kovinīgu. \pm \v 31 Komi kimaasabaimi umagu, tauna neta woiwoi yoyowo goi yoguyogu tayamo sikamate sikalave, e taabu kokanikāni, go sem kokalāve. Moe weiniya avadi.’\x † \xo 22:31 \xt Vin 17:15.\x* \c 23 \s2 Lovina kotu manuna \p \v 1 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Taabu talavaita polapola kosaanunūi. Taabu toogoyoina ina pola goi koovavāite bei kotalavaita polapola.\x † \xo 23:1 \xt Tat 20:16; Vin 19:11-12; Atu 5:20.\x* \pm \v 2 Taabu boda gagaina idi guinuwa goyogoyoidi goi kosiiukōidi. Neta kotu goi boda sipola latuwodi kotuyana sibugoyai, e taabu kotalavaita polapōla bego kovaitedi. \v 3 Neta tookaina siekotuye go, tokainayana kogite nukotomi igoyo, taabu tokainayana pola goi koovavāite ina kaiyakomou pasina.\x † \xo 23:3 \xt Vin 19:15.\x* \pm \v 4 Neta imi kaleya ina bulumakau o ina \w ase\w* ina kali goi isowóduwo iketoiya besobeso go, kobabane, e kokābi kokaluvilemnēi toni yoguyogu yaina goi.\x † \xo 23:4 \xt Atu 22:1-4.\x* \v 5 Neta imi kaleya ina ase ikapusi kónana moumoudi ikaavaledi pasina, e taabu aseyana kookalāve, go sem imi kaleya kovāite, e aseyana kobutāoe. \pm \v 6 E tookaidi yaimi goi mami kivavasa adi kotu goi kotakīnona.\x † \xo 23:6 \xt Vin 19:15; Atu 16:19.\x* \v 7 E taabu kotalavaita polapōla. Tomota tutubeso be nakae \w tokibóbwata\w* imi kotu goi taabu kotaagonēdi sikamakámasa. Moitamo. Avatauwa komi yaimi nakae koguinuwe, geya anuwotaoimita. \v 8 Kotu goi neta tomota tayamo mani ivinimi bego kopola, maniyana taabu kokabikābi. Maniyana pasina geya itoboinemita kogitedoko nako bóbwara moitamo go, nako pola. Aiyuwoina moe sinapuyana goi tokibóbwata ina talavaita mooitamoina kobugoyai. \v 9 Tomalatonikasa taabu koyogeedegēde.\x † \xo 23:9 \xt Tat 22:21; Vin 19:33-34; Atu 24:17-18, 27:19.\x* Komi bogina koyagoi tomalatonikasa adi lotówana nakonakae. Moitamo. Boi komi tomalatonikasa nakae Itipita goi.’ \s2 Lovina waiwasi manuna \p \v 10 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tala ainima tayamo sinaedi imi poyapoya goi kobāgula be nakae kodibayōya.\x † \xo 23:10 \xt Vin 25:1-7.\x* \v 11 Go tala ainima aiyuwoina goi, e poyapoyayana iwaiwasi, taabu koobagūli. Niga neta amo poyapoyayana goi awoinu itabo, tookaidi yaimi goi kotagonēdi sina sikabi, avadi. Go kaga tokaidiyadi geya sikabiyeta, e woiwoi kotagonēdi sina sikani. Ame nakae koguinūwe imi \w oine\w* tanuidi manudi be nakae imi kalova \w oribe\w* tanuidi manudi. \v 12 Maliyalina ainima tayamo goi koopaisēwa go, maliyalina ainima aiyuwoina goi kowaiwāsi bei imi bulumakauyao be imi aseyao itoboinedi siwaiwasi, nakae imi \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* sibíbina yaimi be nakae tomalatonikasa itoboinedi siwaiwasi.\x † \xo 23:12 \xt Tat 20:9-11, 31:15, 34:21, 35:2; Vin 23:3; Atu 5:13-14.\x* \pm \v 13 E kaga liliuna bogina alatuwokoimi, e konōve. Go ituli ta yaubadava yoidi taabu koduuduwēdi. Nakae taabu tauyadi yoidi sopami goi sisowōduwo.’ \s2 Lovina áika gagaidi manudi \p \v 14 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘E tala tayamo sinaena uyáwana aikanidi gagaidi yaigu bei sivato kowodugukoidi.\x † \xo 23:14 \xt Tat 5:1, 34:23.\x* \v 15 Aikayana vakuumgoina moe \w Beredi Pokaka Aikanina\w* kowodūgu. Maliyalina ainima aiyuwo \w beredi pokaka\w* kokakāika tukówana Abib\f ‡ \fr 23:15 \fk Abib\ft : Ame kidi Isileli tubunao adi tala ana tukówana vakuumgoina. Ame tukowanayana ivatowo Mats sinaena go, ikavava Eipuru nauyayana. Abv 12:18.\f* goi nakae bogina alatuwokoimi. Amo tukowanayana sinaena Itipita goi kosowóduwo. Go taabu nima kaka komamāima matagu goi, go sem mami vininabeso kōma kosakulūlu yaigu.\x † \xo 23:15 \xt Tat 12:14-20; Vin 23:6-8; Yoy 28:17-25.\x* \pm \v 16 Keuwokumgo Aikanina kowodūgu. Amo aikaniyana goi dibayoya keuwokumgoina kokāsale yaigu.\x †a \xo 23:16 \xt Vin 23:15-21; Yoy 28:26-31.\x* Aikayana sivatonina moe Lolágata Aikanina kowodūgu tala ana kaba lukavava goi tutayana távina ikavava.\x †b \xo 23:16 \xt Vin 23:39-43; Atu 16:13.\x* \v 17 Sivato tala tayamo goi komi koroto kōma kosowōduwo Yau \w Yauwe\w* imi Tomoya matagu goi. \pm \v 18 E, neta yoguyogu kokaumate, kogabu bego kokasale yaigu, e taabu yoguyoguyana ikaikaina \w beredi\w* mana \w isti\w* taiyao kokaasalēdi. Neta yoguyogu tayamo bego kogabu kokasale yaigu, sabalina taabu koyatoyāto bego itomo kokasale. \v 19 Imi dibayoya keuwokumgoina dedevina toina imi poyapoya goi komēdi Yau Yauwe imi Yaubada guna \w Kaba Kaiyaka\w* goi.\x † \xo 23:19 \xt Atu 26:2; Tat 34:26; Atu 14:21.\x* \pm Neta \w goti\w* bonatuna kovaipolu, taabu sinana nununa bwaena goi kovaaipōlu.’\x † \xo 23:19 \xt Atu 14:21.\x* \s2 Lovina idi poyapoya ana kaba lovina manuna \p \v 20 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Konōve. Yau guna \w anerose\w* bei aetune iwo ivakumgoiyemi\x † \xo 23:20 \xt Mal 3:1; Mad 11:10.\x* bego imi ketoiya goi irugwausimi be nakae imemi asa tayamo goi bogina akatuubayasi manumi. \v 21 Mami dodókana Tauyana niyana konōve. Taabu sopana kokapiipilāve. Bogina koyagoi. Imi kapipilovayana bei geya inuwotaoidita. Yau akaaiyaka tauyana yaina,\f ‡ \fr 23:21 \fk Yau akaaiyaka tauyana yaina\ft : Isileli tubunao niyadi goi kadi, ‘Yau yoigu ikaaiyaka yaimi.’ Go kidi niyadi goi you moe ana yagoina nakae tauyana. Tauna ame tomwanayana ilatuwokoida lobutuyana be Yauwe sivavasa.\f* tauna tauyana guna katumapu nakae. \v 22 Neta guna aneroseyana sopana kokabikaonedoko be koguinuwe nakae bogina alatuwokoimi, e komi imi kaleyayao Yau nakae guna kaleyayao. Avatau bego ivayaviya komi yaimi, e Yau nakae avayaviya tauyana yaina. \v 23 Moitamo. Guna aneroseyana bei ivakedemi kona kidi Emori tubunao, Eta tubunao, Perisi tubunao, Kenani tubunao, Ivai tubunao be nakae Iyebusi tubunao idi poyapoya goi. Amo tauyadi bei amtulidi. \v 24 Taabu aemi kovaatugūyala idi yaubadayao yaidi goi. Taabu mami wowoina kokabikaonēdi. Taabu idi sinapu kovatotoowonēdi. Go sem kovasobusobuyedokōidi be nakae idi dídiya aba sakululu kokauvisivisīdi.\x † \xo 23:24 \xt Tat 34:13.\x* \pm \v 25 Kosakulūlu Yau Yauwe imi Yaubada yaigu go, avami be ami bwae bei avamamailidi go, imi katówana bei akabidi akalavedi. \v 26 Vevina yaimi goi geya tayaamo bei ikogúyala o ikágala geya. Yawoimi bei akimamanavedi. \pm \v 27 Yau bei avakumgoiyemi imi kaleyayao akatumatoisidi gagaina. Tutayana kovalobodedi, bei nuwodi akiwowonidi, e bei sisiyaemi. \v 28 Bwanou\f ‡ \fr 23:28 \fk Bwanou\ft : Isileli tubunao kadi, ‘Bwanou.’ Go ana yagoina nakona da Itipita. Tuta maanawena da Itipita sinonoina Kenani goi sivayaviya, tauna kidi Kenani goi bogina sineneta unana Isileli tubunao sivakumgo sina da Kenani idi kasa sivayaviya go, sitogaga.\f* bei aetunedi sivakumgoiyemi sina bei Ivai tubunao, Kenani tubunao be nakae Eta tubunao sivatapiyedi sisiya. \v 29 Go tala tayamo goi geya avatapiyedita, govila bei poyapoya ikágala be nakae woiwoi sisusáila badabada sisaki, e sikanimi. \v 30 Giyaina be giyaina avatapiyedi ana kadókana komi kosusáila nakae itoboinemi poyapoyayana kokabi imi kaba lovina. \v 31 Imi poyapoyayana ana túwana bei ayatoidi ame nakae: Négwasa Kayakayaina ina da Palisiti idi négwasa.\f ‡ \fr 23:31 \fk Da Palisiti idi négwasa\ft : Ame tuta negwasayana dimdim siduduwe kadi, ‘Mediterranean.’\f* Aiyuwoina yoyowo goi ina sákala Yuparetisi goi. Toni kasa bei nimami goi ayatoidi bego itoboinemi kotogagasavedi. \v 32 Go taabu toni kasayadi be nakae idi yaubadayao kokanasiiukōidi. \v 33 Taabu kotaagonēdi poyapoyayana goi sikaaiyaka, govila bei kidi pasidi kogoyo yaigu. Neta idi yaubadayao yaidi kosakululu, moe nakae ami síkwana kowodugu yaimi.’ \c 24 \s1 Yauwe ikaanasíuna Isileli tubunao yaidi tetelina \p \v 1 \w Yauwe\w* ina lovina ilatuwokoima ikavava, ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kom be \w Eroni\w*, Nadavi be Abaiu e nakae \w Isileli tubunao\w* adi tomoyamoya 70 taiyao kotūko kōma Yau Yauwe yaigu. Go masigava goi kosakulūlu yau yaigu. \v 2 Mosese, kom amtava kūma Yau Yauwe kikigu goi. Go kidi Eroni taabu simamāima kikigu. Tomotayadi nakae, taabu situkotūko kom taiyao.’ \p \v 3 E tuwo yau asou ana tomotayadi Yauwe ina livala be nakae ina lovina alatuwokoidi. Madabokidi niyadi tayamo goi sikatuvavase sidigo kadi, \pm ‘Kaga liliuna Yauwe iidigedi nakae bei kaguinuwedi.’ \m \v 4 Tuwo kaga liliuna Yauwe bogina ilatuwookoigu agini. Ikavava, amasisi vanuwo itomo, nobuyana giyaina atáoya, ana koyayana unana goi \w aba kasala\w* akaudakodako. Ikavava, dídiya yawou aiyuwo avataoedi. Didiyayadi moe Isileli tubunao adi \w dala\w* yawou aiyuwo manudi. \v 5 Akaudakodako ikavava, tubuwau Isileli tubunao yaidi goi aetunedi sina idi yoguyoguyao vininabeso maniyedi sikabidi, sigabudi, sivakasavedi go, sikasaledi Yauwe yaina. Go bulumakau maniyedi sigabudi go, sikasaledi Yauwe yaina abivekoveko manuna. \v 6 Ego yoguyoguyadi ikaikaidi akabidi awotaiyuwedi nakiyana nakiyana. Nakiyana noko goi asaligogo go, nakiyana goi aba kasalayana aseuli. \v 7 Ikavava, \bk Yauwe Ina Kanasíuna Bukina\bk*\f ‡ \fr 24:7 \fk Yauwe ina kanasíuna bukina\ft : Ame bukiyana sinaena Yaubada ina lovina sikaaiyaka ina kanasíuna manuna (Tat 20:22—23:33).\f* akabi, niyagu gagaina goi akatuyaivi tomota yaidi. Ikavava, liliudi sidigo kadi, \pm ‘Kaga liliuna Yauwe iidigedi nakae bei kaguinuwedi be kakabikaonedi.’ \m \v 8 E tuwo ikaikayana noko goi akabi tomota aseulidi go, adigo kagu, \pm ‘Konōve! Ame ikaikayana goi Yauwe bogina ikanasiukoida.\x † \xo 24:8 \xt Mad 26:28; Mak 14:24; Luk 22:20; 1Ko 11:25; Ibe 9:19-20, 10:29.\x* Anasiunayana unana moe ina livala liliudi bogina ivinida, e takatótula takabikaonedi.’ \p \v 9 Abóbwara ikavava, e Eroni, Nadavi, Abaiu, Isileli tubunao idi tomoyamoya 70, yau taiyao koyayana goi katuko. \v 10 Katuko, e kai Isileli tubunao ima Yaubada kagite. Aena ogalaoina goi gurewa tayamo kaausaraina yoina sapaire\f ‡ \fr 24:10 \fk Sapaire\ft : Ame gurewa nakae memetu maisiyana go, ana maisa gagaina.\f* nakae ikaaiyaka go, maisina yábana buruu nakae. \v 11 Kidi go Isileli tubunao idi tomoyamoya, e Yauwe nimana geya iyosaleyeta adi láuwo manuna. Tauyana sigite go, sikáika be sinim. Ikavava, madabokima koyayana goi kasou. \p \v 12 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kutūko kūma yaigu koya yatana goi kwaiyāka, gurewa paaevaidi bei avinim. Gurewayadi goi guna Katukeda be guna lovina bogina aginidi. Kom kwabīdi tomota kuvatulukōidi.’ \p \v 13-14 Tuwo guna tovaita Iyosuwa akabi go, mainao tomoyamoyayadi alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Ameko goi kotuyaosīma ana kadókana kakaluvilamna kama. Go konōve. Eroni be Kure sikaaiyaka komi taiyao. Neta tomota sikaumakimaki, e sinokoidi bei idi kaumakimakiyadi sikitototoidi.’ \p Alatuwokoidi ikavava, atáoya Iyosuwa taiyao kana Yaubada ina koya goi katuko. Giyaina katukokova, e Iyosuwa akalave go, yau aguta atuko. \v 15 Atukotuko go, gaota koya iumai. \v 16 Yauwe ana \w káeyana\w* isou koyayana yatana ikaaiyaka. E gaotayana iumai maliyalina ana badabada ainima tayamo. Go Yauwe gaotayana sinaena maliyalina ainima aiyuwoina goi iduduwegu. \v 17 Ego Yauweyana ana káeyana Isileli tubunao kagite ana kaigigita yeu sabeninimina nakae koya yatana goi. \v 18 Yau atukotuko, e gaotayana goi asiu. Maeko goi maliyalina 40 be nakae sabamgo 40 akaaiyaka.\x † \xo 24:18 \xt Atu 9:9.\x* \c 25 \ms1 Yauwe ina Kaba Kaiyaka \mr (Tateta 25:1—31:18) \s1 Yauwe ina Kaba Kaiyaka yoyou ana yógana \r (Tateta 35:5-19) \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 2 ‘\w Isileli tubunao\w* kulatuwokōidi latuwogu idi vagidi sikabidi simedi sikasaledi yaigu. Avatau neta ina vininabeso itagone, e kukābi. \v 3 Vagidiyadi bei kwabidi ame nakae: \w Goura\w*, \w siriba\w* be nakae kopwa, \v 4 búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be nakae kayakayaidi. Nakae areko dedevidi toidi, \w goti\w* unuunudi, \v 5 \w sipi\w* bolamo sakavaidi go, sakavayadi bogina sikaredi kayakayaidi. E nakae yoguyogu sakavaidi,\f ‡a \fr 25:5 \fk Tomadao sakavaidi\ft : Ame livalayana Isileli tubunao niyadi goi geya imavadeta. Nakona ame tomadao sakavaidi go, nakona ame kulikuliyava sakavaidi o sipi bolamo sakavaidi.\f* gaigíyala,\f ‡b \fr 25:5 \fk Gaigíyala\ft : Dimdim kadi, ‘Acacia’ go, alovayana gaigíyala maisiyana nakae alova kasakasaina.\f* \v 6 \w oribe\w* mumuna rampa manuna, alova sakavaidi dedevidi, pútuma aba \w kaipaku\w* manuna be nakae \w insensi\w* ma mainina dedevina.\f ‡ \fr 25:6 \fk Insensi\ft : Nimowo sigabu ana kadókana pauda nakae isowóduwo. Paudayana alova sisina be nakae náuna bwaena taiyao sipopolidi ikasa. Niga itoboinedi sigabu mainina dedevina (Tat 30:34-35).\f* \v 7 E gurewa esaaesaidi yoidi \w anikisi\w* be nakae gurewa dedevidi \w Tonúwala\w* ana kwama manuna. Kwamayadi aiyuwo, tayamo tolobona ana kwama manuna, e tayamo kasikasina ana saisaira manuna. \v 8 E kulatuwokōidi latuwogu guna kaba kimasaba siyowo, e bei yaimi goi akaaiyaka. \v 9 Nakonakae guna Kaba Kaiyaka yoyou ma konanina liliudi makayaudi bei avatulukoim, e tauna nakae kutapatēdi go, Isileli tubunao kuvatulukōidi simadagidi.’ \s1 Vatulúkwana aba vatulúkwana // dedeogaina ana madágina manuna \r (Tateta 37:1-9) \p \v 10 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tomota kulatuwokōidi latuwogu gaigíyala taalaidi sikabidi, dedeoga tayamo bei simadagi. Ana mamanao panetayataya aba katugúyala go, ana papaeva panetayataya go, ana tukotuko panetayataya. \v 11 Ikavava, goura maavadaina sikabi sikaupapaeve, e dedeogayana goi bei sikaupatuko, tauna dedeogayana toluyena be sinaena goura. Ikavava, ana papa kinababaina goi goura bei sikaupatuko. \v 12 Ikavava, \w rini\w* goura aivasi bei simadagidi, matakubuna aivasi goi siyatoidi, dadava aiyuwo, dadava aiyuwo. \v 13 Ikavava, aitakeo aiyuwo gaigíyala bei sibobóidi go, goura paaevaidi sikabidi aitakeoyadi goi sikaupatukoidi. \v 14 Ikavava, riniyadi goi sivaisiudi bei itoboinedi dedeogayana sikaitakeve. \v 15 Aitakeoyadi bei sikaiyako vata dedeoga ana rini goi. Taabu sibuuyagīdi. \v 16 \w Aba vatulúkwana\w* moe gurewa aiyuwo goi aaginidi bei avinim, e dedeogayana sinaena goi kudodōidi sikaiyaka. \pm \v 17 E tomota kulatuwokōidi latuwogu goura maavadaina sikabi, dedeogayana ana katukábwala simadagi. Atukabwalayana moe aba núwala. Aba nuwalayana ana kakainaki ame nakae: Ana mamanao panetayataya aba katugúyala go, ana papaeva panetayataya.\x † \xo 25:17 \xt Rom 3:25; Ibe 9:5; 1Iy 4:10.\x* \v 18 Ikavava, goura bei situtu, \w yábana ana tomatakavatayao\w* aiyuwo\x † \xo 25:18 \xt Abv 3:24; Ibe 9:5.\x* simadagidi tokwalu nakae. Simadagidi ikavava, bei aba núwala yatana goi siyatoidi, \v 19 tayamo matakubuna, tayamo matakubuna goi sipakitaoidi. Tauna aba núwala yatana goi tayamo dadavina, tayamo dadavina. \v 20 Yábana ana tomatakavatayaoyadi ma panepanedi bei simadagidi go, panepanediyadi siyosaledi, e aba nuwalayana bei sitakabobo bei simataakavate. Adi taiyuwo matana matana sikaaiyaka go, sikandosobu aba núwala sigitegite. \v 21 Simadagidi ikavava, aba vatulúkwana moe lovina yawou gurewa goi aaginidi bei avinim go, kom kudodōidi dedeoga sinaena goi sikaaiyaka. Ikavava, aba núwala bei sikabi, dedeoga yatana sikailagasi. \v 22 Aba nuwalayana yatanaina goi yábana ana tomatakavatayao adi taiyuwo nauyayanaidi bei avalobodem. Amoko goi bei alatuwokoim guna lovina liliudi Isileli tubunao manudi.’ \fig Yauwe ina kanasíuna dedeogaina|src="Ark.tif" size="col" copy="BBoyd" ref="25:10-22" \fig* \s1 Vatulúkwana teboro // ana madágina beredi manuna \r (Tateta 37:10-16) \p \v 23 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tomota kulatuwokōidi latuwogu gaigíyala taalaidi bei sikabidi, teboro tayamo simadagi. Teboroyana ana kakainaki ame nakae: Ana mamanao panetayataya kasikasi go, ana papaeva aba katugúyala go, ana tukotuko panetayataya. \v 24 Go teboroyana goi goura maavadaina go, paaevaidi sikaupatukoidi. Ikavava, kinababaina goi ana papa goura bei sikaupatuko. \v 25 Sikaupatuko ikavava, teboroyana yatana goi tupaota goura siyatoidi ivaníbita. Tupaotayadi adi tukotuko nimakulemwasi tayamo. Go tupaotayadi goi ana papa goura sikaupatuko. \v 26 Ikavava, rini aivasi goura maavadaina simadagidi, teboro matakubuna aivasi goi siyatoidi. \v 27 Tupaota kikina go, sobuyekoina riniyadi sikaaiyaka bei aitakeo goi teboroyana sikaitakeve. \v 28 Rini siyatoidi ikavava, e aitakeoyadi gaigíyala aiyuwo sibobóidi, goura paaevaidi goi sipaimidi go, gourayadi sikaupatukoidi. \v 29 Ikavava, e goura maavadaina sikabi, teboroyana ana noko, insensi ana pereiti, teboroyana ana botori be ana borodisi simadagidi. Botoriyana be borodisiyana moe imi \w oine\w* vininabeso manuna. \v 30 Latuwogu tuta liliuna teboroyana yatana \w beredi\w*\f ‡ \fr 25:30 \fk Beredi\ft : Ame berediyadi pokaka, geya adi istimo tauna kakaaraiina. E beredi adi badabada yawou aiyuwo sikaaiyaka moe nakae Isileli tubunao adi dala adi badabada yawou aiyuwo manudi.\f* kimaasabaidi umagu matagu goi siiyatoidi.’\x † \xo 25:30 \xt Vin 24:5-8.\x* \fig Beredi kimaasabaidi adi teboro|src="HK00258B.TIF" size="col" ref="25:23-30" \fig* \s1 Vatulúkwana rampa adi kaba yata // ana madágina manuna \r (Tateta 37:17-24) \p \v 31 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tomota kulatuwokōidi latuwogu goura maavadaina sikabi situtu, e rampa adi kaba yata\f ‡ \fr 25:31 \fk Rampa adi kaba yata\ft : Ame dogoiyana goi rampa giyaidi ainima aiyuwo siyatoidi adi mavada manuna.\f* bei simadagi. Aba yatayana alova maisiyana, tauna sipona, tolobona, unana, gadona be nakae senina vagana simadagidi go, madabokina ana lamgógana goura tayamo. \v 32 Go laonina nakae ainima tayamo tolobona goi simadagidi situko, dadavina aito, dadavina aito. \v 33 Senina vagana ma gadona aito laoninayadi tamo tamo goi bei sikaaiyaka. Seninayadi taniya\f ‡ \fr 25:33 \fk Taniya\ft : Ame taniyayana Dimdim siduduwe kadi, ‘Almond.’ Go keuwoina taniya maisiyana nakae ana káika taniya nakae. Ame alovayana ma seninaina tupwana gagaina.\f* maisiyana. \v 34 Go rampa adi kaba yata tolobona goi senina vagana ma gadona aivasi bei sikaaiyaka. \v 35 Nako goi laonina sisowóduwo tolobona goi, e senina vagana ma gadona bei sikaaiyaka. \v 36 Go senina gadonayana be laoninayana goura maavadaina situtudi go, ana lamgógana goura tayamo. \v 37 Rampa adi kaba yatayana manuna rampa giyaidi ainima aiyuwo bei simadagidi. Ikavava, rampa adi kaba yata sipona yatadi goi siyatoidi, e bei rampa adi kaba yata matana goi imavada. \v 38 Go ina wiki ana kaba kalikaina be nakae ana noko moe goura maavadaina goi bei simadagidi. \v 39 Go goura mavadainayana ana moumou nakae kilo\f ‡ \fr 25:39 \fk Goura mavadainayana ana moumou nakae kilo\ft : Kidi Isileli tubunao kadi, ‘Talent.’ Go moe nakae kilo ana badabada teti.\f* ana badabada 30 bei sikabi rampa adi kaba yata be nakae konanina adi madágina manuna. \pm \v 40 Go am dodōkana bei dogoiyadi boi mainao koya goi bogina avatulukoim, e tauna nakae kutapatēdi.’\x † \xo 25:40 \xt Tat 26:30; Yoy 8:4; Gui 7:44; Ibe 8:5.\x* \fig Rampa adi kaba yata|src="HK00264B.TIF" size="col" ref="25:31-40" \fig* \c 26 \s1 Vatulúkwana Aba Kaiyaka // ana kaba vatumna areko ana madágina manuna \r (Tateta 36:8-19) \p \v 1 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tomota kulatuwokōidi latuwogu guna \w Kaba Kaiyaka\w* yoyou simadagi ame nakae: Areko dedevidi toidi adi badabada yawou be nakae búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi sikabidi, e simadagi. Arekoyadi goi \w yábana ana tomatakavatayao\w* makauyadi sigilumidi. Gilumayana ana kaigigita gíluma ana tokatanaki idi paisewa. \v 2 Go areko tamo tamo adi mamanao ovanima ovato go, adi papaeva ovatayamo. Areko liliudi adi kakainaki nakae. \v 3 E areko ainima adi mamanao goi sisavikoidi. Niga areko ainima sikabidi, adi mamanao goi sisavikoidi. \v 4 Go areko buruu sikabidi, látuma siyatakoidi go, latumayadi matakubudi aba vatumna areko tayamo ana mamanao goi sigilumipatukoidi. Aba vatumna areko aiyuwoina ana mamanao goi, nakae bei siguinuwe. \v 5 Aba vatumna areko tayamo ana mamanao goi ana látuma adi badabada 50 sigilumipatukoidi. E nakae aba vatumna areko aiyuwoina ana mamanao goi siguinuwe. Go latumayadi sivatuyuwedi. \v 6 Ikavava, aba talagegeta \w goura\w* adi badabada 50 simadagidi, e aba talagegetayadi goi aba vatumna areko aiyuwokova sisavidi, e bei guna Kaba Kaiyakayana ana kaba vatumna ana kaigigita areko tayamo toito. \pm \v 7 E tomota kulatuwokōidi latuwogu \w goti\w* unuunudi sikabidi, areko yawou tayamo simadagidi. Arekoyadi guna Kaba Kaiyaka ana kaba vatumna siyatakoidi. \v 8 Arekoyadi tamo tamo adi mamanao ovanima ovato aba katugúyala. Go adi papaeva ovatayamo. Arekoyadi madabokidi adi kakainaki nakae. \v 9 Go arekoyadi ainima sikabidi, adi mamanao goi sisavikoidi. Niga arekoyadi ainima tayamo sikabidi, adi mamanao goi sisavikoidi. Go ame arekoyana goi guna Kaba Kaiyaka sivatum go, kaga ikesa, moe areko ainima tayamoina, e ana kaba siu goi siguyali. \v 10 Látuma areko ana badabada 50 sikabidi, matakubudi sigilumipatukoidi aba vatumna ana mamanao goi. Nakae siguinuwe aba vatumna aiyuwoina goi. \v 11 Ikavava, aba talagegeta kopwa ana badabada 50 simadagidi go, aba vatumna areko aiyuwokova adi látuma goi sivaisiudi sisavidi. Tauna aba vatumna areko tayamo maanawena. \v 12 Arekoyana panetayataya kasikasi ikesa Tukunu goi moe sikayabale ina sikayapatuko. \v 13 Go guna Kaba Kaiyaka salavavaina arekoyana ikesa aba katugúyala goi sikayabale ina sikayapatuko, e guna Kaba Kaiyaka ivatum. \v 14 Ikavava, aba vatumna aiyuwo tuwaina sigilumidi guna Kaba Kaiyakayana manuna. Tayamo \w sipi\w* bolamo sakavaidi sikabidi aba vatumna tayamo sigilumi. Sakavaidiyadi sikaredi kayakayaidi. Go aiyuwoina yoguyogu sakavaidi sikabidi aba vatumna aiyuwoina sigilumi.’ \s1 Vatulúkwana Aba Kaiyaka ana vabodakalova // ana madágina manuna \r (Tateta 36:20-34) \p \v 15 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tomota kulatuwokōidi latuwogu gaigíyala taalaidi sikabidi, guna Kaba Kaiyakayana ana vabodakalova simadagidi. \v 16 Ana vabodakalova tamo tamo gidigidina ana tukotuko ovato go, adi mamanao panetayataya. \v 17 Vabodakalovayadi adi madágina ame nakae: Alova aiyuwo sivataoedi go, alova sikanabaledi alovayadi aiyuwo nauyayanaidi goi. Vabodakalova liliudi Aba Kaiyakayana goi simadagidi nakae. \v 18 Vabodakalova adi badabada 20 simadagidi Aba Kaiyakayana youya dadavina manuna. \v 19 Go vabodakalovayadi adi kaba táoya \w siriba\w* adi badabada 40 simadagidi. Tauna aba táoya aiyuwo moe vabodakalova tayamo manuna. Nakae bei siguinuwe vabodakalova liliudi goi. \v 20 Go guna Kaba Kaiyakayana yawéyana dadavina goi nakae bei siguinuwe. Vabodakalova adi badabada 20 simadagidi \v 21 go, adi kaba táoya siriba adi badabada 40 simadagidi. Tauna aba táoya aiyuwo vabodakalova tayamo manuna. \v 22 Go Tukunu ana vaboda goi, moe koiboga dadavina, guna Kaba Kaiyakayana ana vabodakalova adi badabada ainima tayamo simadagidi. \v 23 Go guna Kaba Kaiyakayana matakubuna aiyuwo goi vabodakalova aiyuwo tuwaina simadagidi, sikalipaiwolidi. Moe yawéyana be koiboga adi valoboda goi be nakae youya be koiboga adi valoboda goi. \v 24 Sikalipaiwolidi, tauna ditonema unadi goi vabodakalova aiyuwo go, diligaema \w rini\w* goura goi vabodakalovayadi sikopatukoidi. Tukunu ana vaboda matakubuna aiyuwo goi siguinuwe nakae. \v 25 Tuwo vabodakalova adi badabada ainima aito koiboga dadavina go, adi kaba táoya adi badabada yawou ainima tayamo. Moe aba táoya aiyuwo vabodakalova tayamo manuna. \pm \v 26 Vabodakalovayadi simadagidi ikavava, latuwogu logógana gaigíyala ainima sibobóidi, e vabodakalova toluyedi youya dadavina goi sikanabaledi. \v 27 Ikavava, ainima tuwaina sibobóidi, e yawéyana dadavina sikanabaledi. Nakae ainima sibobóidi Tukunu koiboga dadavina nakae sikanabaledi. \v 28 Go rini goura siyatoidi vabodayadi toluyedi goi, e vaboda tamo tamo nauyayana logógana tayamo riniyadi goi sivaisiu ikanabalabala go, adi mamanao vaboda naveyadi. \v 29 Vabodakalovayadi liliudi goi goura paaevaidi bei sikaupatukoidi. Aiyuwoina logoganayadi goura paaevaidi goi sipaimidi go, gourayadi sikaupatukoidi. Ikavava, rini goura simadagidi, vabodakalova toluyena goi siyatoidi, e logoganayadi sivaisiudi. \v 30 E guna Kaba Kaiyakayana simadāgi nakae makayauna koyayana goi bogina avatulukoim kutapate.’ \s1 Vatulúkwana Tukunu Kimaasabaina Toina // ana vabodaupa kaarekoina manuna \r (Tateta 36:35-36) \p \v 31 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tomota kulatuwokōidi latuwogu búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi sikabidi be nakae areko dedevidi sikabidi, e gíluma ana tokatanaki sivini, vabodaupa kaarekoina tayamo igilumi. Arekoyana goi yábana ana tomatakavatayao makayaudi igilumidi. \v 32 Igilumidi ikavava, tomota kulatuwokōidi latuwogu kówala gaigíyala aivasi sibobóidi go, goura paaevaidi sikabidi, kowalayadi sipaimidi. Sipaimidi ikavava, adi kaba táoya siriba goi sivataoedi guna Kaba Kaiyakayana sinaena. Go aba talagegeta goura kowalayadi sipodi goi siyatoidi. Amoko goi arekoyana sivakosaine. \v 33 Latumayadi boi aba vatumna areko sisaavikoidi sobuyekoidi goi arekoyana sivakosaine. Sivakosaine ikavava, e \w aba vatulúkwana dedeogaina\w* sikabi, sivaisiu vabodaupa kaarekoina sinaena siyato. Vabodaupayana \w Bateta Kimaasabaina\w* be \w Tukunu Kimaasabaina Toina\w* sivabodaupedi.\x † \xo 26:33 \xt Ibe 6:19, 9:3.\x* \v 34 Dedeoga siyato ikavava, e aba núwala sikabi, Tukunu Kimaasabaina Toina goi sivaisiu aba vatulúkwana dedeogaina yatana goi sikailagasi. \v 35 Ikavava, teboroyana sikabi, sikaitakeve sinave guna Kaba Kaiyaka goi sivaisiu go, yawéyana dadavina vabodaupa kaarekoina toluyena goi siyato. Go rampa adi kaba yata sikabi, guna Kaba Kaiyaka goi sivaisiu go, youya dadavina vabodaupa kaarekoina toluyena goi siyato. \pm \v 36 E guna Kaba Kaiyaka ana kaba siu moe bomatu dadavina goi bei ikaaiyaka. Aba siuyana kaarekoina ana gíluma ame nakae: Búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi be nakae areko dedevidi sikabidi, e gíluma ana tokatanaki bei sivini, igilumi. \v 37 Igilumi ikavava, tomota kulatuwokōidi latuwogu kówala gaigíyala ainima sibobóidi, e goura paaevaidi sikabidi, kowalayadi sipaimidi. Sipaimidi ikavava, adi kaba táoya kopwa simadagidi. Ikavava, goura sikabi aba siu karekoinayana adi kaba talagegeta simadagidi.’ \c 27 \s1 Vatulúkwana aba kasala kopwa // ana madágina manuna \r (Tateta 38:1-7) \p \v 1 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tomota kulatuwokōidi latuwogu gaigíyala taalaidi sikabidi, \w aba kasala\w* simadagi. Ana mamanao be nakae ana papaeva moe ovatayamo panetayataya go, ana tukotuko moe ovatayamo. \v 2 Simadagi ikavava, e ana \w sakusaku\w* aivasi simadagidi matakubuna aivasi goi siyatoidi go, sakusakuyadi be aba kasala alova tayamo goi simadagidi. Siyatoidi ikavava, kopwa paaevaidi sikabidi, aba kasalayana goi sikaupatukoidi. \v 3 Ikavava, e kopwa tuwaina sikabidi, aba kasala konanina simadagidi. Konaninayadi ame nakae: Silekau ana kaba vadoda, ana sabwero, ana borodisi, ana sisiwo be nakae pokova ana kaba vadoda simadagidi. \v 4 Ikavava, e kopwa tuwaina sikabi, ana vátala simadagi yeu ana kaba dímila manuna. Go vatalayana matakubuna aivasi goi \w rini\w* kopwa sikaupatukoidi go, sisowóduwo aba kasalayana toluyena goi. \v 5 Ikavava, e aba kasala sinaena nauyayanaina goi sidodoi. \v 6 Ikavava, aba kasala ana kaitakeo gaigíyala aiyuwo sibobóidi. Niga kopwa paaevaidi goi bei sipaimidi. \v 7 Ikavava, aitakeoyadi sivaisiudi riniyadi aba kasala toluyena goi, dadavina tayamo, dadavina tayamo, e bei itoboinedi aba kasalayana sikaaitakeve. \v 8 Aba kasalayana timba paaevaidi goi bei simadagi. Go sinaena daakakaina be nakae dibuna geya ana kaubodamo. Latuwogu simadagi nakae makayauna boi koyayana goi bogina avatulukoim.’ \fig Aba kasala kopa|src="HK00256B.TIF" size="col" ref="27:1-8" \fig* \s1 Vatulúkwana Aba Kaiyaka yoyou // ana kali ana madágina manuna \r (Tateta 38:9-20) \p \v 9 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tomota kulatuwokōidi latuwogu guna \w Kaba Kaiyakayana\w* sikali. E areko dedevidi sikabidi, guna Kaba Kaiyakayana ana kali simadagi. Aliyana youya dadavina ana mamanao moe ova 30. \v 10 Kówala ana badabada 20 adi kaba táoya kopwa goi sivataoedi. Kowalayadi adi takudukudu goi rini\f ‡ \fr 27:10 \fk Rini\ft : Ame nakona siriba paaevaina sikabi, sikinuboili, e rini nakae siwodugu. Kówala sipona goi riniyana sivalilivi go, kówala ana takudukudu sobuyekoina (Tat 38:17).\f* be aba talagegeta \w siriba\w* siyatoidi. \v 11 Yawéyana dadavina goi nakae. Ana mamanao moe ova 30 go, kówala ana badabada 20 madi kaba táoya kopwa goi. Kowalayadi adi takudukudu goi rini be aba talagegeta siriba siyatoidi. \v 12 E aliyana koiboga dadavina ana mamanao moe ovayawou ovanima go, kówala ana badabada yawou adi kaba táoya kopwa goi sivataoedi. Go sipodi goi rini be aba talagegeta siriba siyatoidi. \v 13 E aliyana ana kaba siu goi moe bomatu dadavina, ana mamanao nakae ovayawou ovanima. \v 14-15 Aba siu dadavina ana mamanao ovavasi panetayataya, dadavina ovavasi panetayataya. Go ana kówala dadavina aito, dadavina aito adi kaba táoya goi sivataoedi. E kowalayadi goi arekoyadi sivakosainedi. \v 16 E búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi be nakae areko dedevidi sikabidi, gíluma ana tokatanaki sivini, ali ana kaba siu ana taboda kaarekoina igilumi. Go tabodayana ana mamanao moe ovanima ovayuwo. E kówala aivasi adi kaba táoya goi sivataoedi go, kowalayadi goi tabodayana sivakosaine. \v 17 Kówala liliudi ali goi madi rini siriba be nakae madi kaba talagegeta siriba. Go kowalayadi adi kaba táoya moe kopwa. \v 18 Ali ana mamanao moe ova 30 go, ana papaeva moe ovayawou ovanima. Go aliyana ana tukotuko moe ovatayamo panetayataya. Aliyana moe areko dedevidi go, kówala adi kaba táoya moe kopwa. \v 19 Guna Kaba Kaiyakayana ana turu liliudi kopwa. E nakae ana kaba kokavata be nakae ali ana kaba kokavata liliudi moe kopwa.’ \s1 Vatulúkwana rampa ana pútuma manuna \p \v 20 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘\w Isileli tubunao\w* kulatuwokōidi latuwogu sina \w oribe\w* mumuna dedevina toina sikabi rampa manuna, e bei rampayadi lavilavi tamo tamo silotuvaninimidi sininínima. \v 21 Guna Kaba Valoboda\f ‡ \fr 27:21 \fk Aba Valoboda\ft : Ame nakona Yauwe ina Kaba Kaiyaka youyuwoina (Tat 33:7). Tayamo yoyou parai nakae Mosese iyowo go, amoko goi Yauwe ivalobode, tauna paraiyana yoina Aba Valoboda.\f* sinaena go, vabodaupa kaarekoina toluyena, e rampa adi kaba yata bei ikaaiyaka. Latuwogu rampayadi \w Eroni\w* ma natunao sirugwausidi sininínima lavilavi ina nobuyana. Ame lovinayana ikaiyako vata Isileli tubunao yaimi.’ \c 28 \s1 Vatulúkwana Tonúwala // adi kwama adi gíluma manuna \p \v 1 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘\w Isileli tubunao\w* yaidi goi siyam \w Eroni\w* ma natunao Nadavi, Abaiu, Eliyasa\f ‡ \fr 28:1 \fk Eliyasa\ft : Ame youyana ana yagoina Yaubada ivaita.\f* be Itamari kom kududuwēdi sima kuvagitakōidi yaigu bei kidi guna tonuwalayao sipaaisewa umagu. \v 2 Tomota kulatuwokōidi latuwogu Eroniyana ana kwama sigilumidi kimaasabaidi ina paisewa ana kilágata manuna be ana wowoina manuna. \v 3 E ava korotova madi kabitam neta abitam bogina aavinidi kulatuwokōidi Eroni ana kwama sigilumidi bei kwamayadi pasidi tauyana kimaasabaina, e kina guna \w Tonúwala\w* nakae ipaaisewa manugu. \v 4 Ame kwamayadi bei sigilumidi: Kasikasina ana saisaira, tolobona ana kwama, kwama maanawena, saidibuna maanawena, dábana aba vatúmna be \w gigipáiwala\w*. Tauna nakae Eroni ma natunao adi kwama sigilumidi kimaasabaidi guna paisewa manuna, e tauyadi itoboinedi guna Tonuwalayao nakae sipaaisewa manugu. \v 5 Tauyadi tokatanaki búyala \w goura\w* siwodugudi be búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi be nakae areko dedevidi sikabidi, Tonúwala ana kwama ana gíluma manuna.’ \fig Tonúwala ana kwama|src="HK00267B.TIF" size="col" ref="28:1-5" \fig* \s1 Vatulúkwana Tonúwala tolobona // ana kwama ana gíluma manuna \r (Tateta 39:2-7) \p \v 6 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Gíluma ana tokatanaki kulatuwōko latuwogu búyala goura be búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi be nakae areko dedevidi ikabidi, Tonúwala tolobona ana kwama igilumi ame nakae: \v 7 Aba latuba aiyuwo sigilumidi, e kwamayadi aiyuwo matakubudi goi igilumipatukoidi. \v 8 Ikavava, kwamayana ana gigipáiwala igilumidoko, ana kaigigita dedevina toina. Go gigipaiwalayana kwama goi igilumipatuko. Ana búyala be ana kareko moe kwamayana nakae. \pm \v 9 Gurewa esaaesaidi \w anikisi\w* aiyuwo ikabidi, e yatadi goi \w Isileli\w* natunao yawou aiyuwo yoidi iginidi. \v 10 Youyadi ainima tayamo gurewa tayamo goi, e ainima tayamo moe gurewa aiyuwoina goi go, adi bíbina goi iginidi. \v 11-13 Gínina ana tokatanaki yoidiyadi iginidi. Iginidi ikavava, e goura goi gurewayadi adi kaba yata imadagidi maisidi dedevidi. Ikavava, gurewayadi adi kaba yata goi ikauvapotedi go, tolobona ana kwama ana kaba latubayadi yatadi goi ikauvapotedi. Gurewayadi moe aba nuwokavata bego tauyana imi katumapu. E tuta tamo tamo Eroni isiu ima Yau \w Yauwe\w* matagu goi, tauyana Isileli natunao yoidi ikavaledi aba nuwokavata manuna. \v 14 E ikauvapotedi ikavava, goura maavadaina goi seni nakae aiyuwo inoedi. Inoedi ikavava, gurewayadi adi kaba yata goi ikauvapotedi.’ \s1 Vatulúkwana Tonúwala kasikasina // ana saisaira ana gíluma manuna \r (Tateta 39:8-21) \p \v 15 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Gíluma ana tokatanaki kulatuwōko latuwogu kasikasina ana saisaira sigilumi. Kasikasina ana saisairayana goi itoboinemi guna nuwonúwana koyagoi.\f ‡ \fr 28:15 \fk Guna nuwonúwana koyagoi\ft : Neta tomota latuwodi siyagoi Yaubada ina nuwonúwana o ina lovina adi mou manuna, e Eroni silatuwoko go, tauyana itoboine iyagoi Yaubada manakaena ikatumapu (Tat 28:30).\f* Ana gíluma nakae tolobona ana kwama ana gíluma. Moe búyala noyanoyaidi goura, buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi be nakae areko dedevidi ikabidi, tabodayana igilumi. \v 16 Tabodayana bei inunumi, ana mamanao be nakae ana papaeva sivavasa, moe nimakulemwasi aito. \v 17 Tabodayana goi gurewa esaaesaidi\f ‡ \fr 28:17 \fk Gurewa esaaesaidi\ft : Ame gurewayadi adi maisa tupwana gagaina be nakae maisidi dedevina toina.\f* túwana aivasi goi ikauvapotedi. \li2 Túwana vakuumgoina goi gurewayadi yoidi rubi, topasi be beleli iyatoidi. \li2 \v 18 Túwana aiyuwoina goi gurewayadi yoidi turakoisi, sapaire be emeradi iyatoidi. \li2 \v 19 Túwana aitonina goi gurewayadi yoidi diyasinta, ágeta be ametísta iyatoidi. \li2 \v 20 Túwana aivasina goi gurewayadi yoidi kwatisi, anikisi be diyáspa iyatoidi. \pmo Ame gurewayadi adi kaba yata moe goura goi bei ikauvapotedi. \v 21 Gurewayadi tamo tamo\f ‡a \fr 28:21 \fk Gurewayadi tamo tamo\ft : Ame gurewayadi yawou aiyuwo adi kara ituli ituli go, ame tuta geya tayagoiyeta gurewayadi adi kara nakonakae. Maniyedi yaoyaoidi, maniyedi kalaakovidi, maniyedi kayakayaidi, maniyedi buruu, maniyedi vakalakalaoidi. Gurewayadi Nuwogau 21:20-22 goi nakae sikaaiyaka go, amoko goi tupwana ituli.\f* goi Isileli natunao yawou aiyuwo yoidi tamo tamo iginidi. Tauna gurewa tayamo, you tayamo, gurewa tayamo, you tayamo. Youyadi Isileli tubunao adi \w dala\w* yoidi.\f ‡b \fr 28:21 \fk Isileli tubunao adi dala yoidi\ft : Ame youyadi Isileli natunao yoidi (Tat 1:2-4; 6:14). Isileli tubunao adi dala yoidi moe Isileli natunao yoidi.\f* \pm \v 22 Tuwaina gíluma ana tokatanaki kulatuwōko goura maavadaina bei ikabi, kasikasina ana saisaira ana seni nakae inoedi. \v 23 Kasikasina ana saisaira matakubuna aiyuwo diligaemaina goi \w rini\w* goura aiyuwo ikauvapotedi. \v 24 Ikavava, seniyadi goura tayamo dadavina isikoidi riniyadi goi \v 25 go, tayamo dadavina gurewa adi kaba yata aiyuwo goi isikoidi. Aba yatayadi sikaiyaka tolobona ana kwama ana kaba latuba aiyuwo goi. \v 26 Niga rini goura aiyuwo imadagidi, e kasikasina ana saisaira ogalaoina goi iyatoidi. \v 27 Ikavava, rini goura aiyuwo tuwaina imadagidi, tolobona ana kwama ana sinapatúkwana goi iyatoidi. Go moe gigipáiwala dedevina diligaemaina goi be nakae kwamayana kukuna goi. \v 28 Ikavava, búyala buruu aiyuwo ikabidi, tayamo dadavina isikoidi rini aiyuwo kasikasina ana saisaira ogalaoina goi go, tayamo dadavina isikoidi rini aiyuwo tolobona ana kwama goi. Tauna kasikasina ana saisairayana ikaaiyaka gigipáiwala dedevina diligaemaina, e geya itoboineyeta italigalígava tolobona ana kwama goi. \pm \v 29 E tutayana Eroni isiu ima \w Bateta Kimaasabaina\w* goi, e Isileli tubunao yoidi moe kasikasina ana saisaira goi ikaavaledi, tauna tuta liliuna moe aba nuwokavata matagu goi. \v 30 Tabodayana sinaena goi aba yagoina aiyuwo yoidi Urim be Tumim\f ‡ \fr 28:30 \fk Urim be Tumim\ft : Ame tuta tomota geya siyagoiyeta Urim be Tumim kaga. Dogoiyadi aba yagoina, tauna Eroni iyagoi Yaubada manakaena ikatumapu.\f*\x † \xo 28:30 \xt Yoy 27:21; Atu 33:8; Esi 2:63; Nie 7:65.\x* kudodōidi sikaaiyaka. E tutayana Eroniyana isiu ima Yau Yauwe matagu goi kasikasina ana saisaira ilosi, e bei sinaena aba yagoinayadi ikavaledi. Go aba yagoinayadi goi bei iyagoi guna lovina nakonakae Isileli tubunao manumi.’ \fig Tonúwala kasikasina ana saisaira be dábana aba vatúmna mana dabayogigi|src="HK00261B.TIF" size="col" ref="28:15-43" \fig* \s1 Vatulúkwana Tonúwala ana kwama // maanawena ana gíluma manuna \r (Tateta 39:22-26) \p \v 31 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Kwama tayamo maanawena ikaaiyaka tolobona ana kwama sinaena. Tomota kulatuwokōidi kwamayana sigilumi madabokina buruu kaka. \v 32 E kwamayana goi tapora tayamo Tonúwala nukotona manuna siwodugu. Taporayana kikina sikunupedoko, tauna kwamayana geya itoboineyeta itaisa. \v 33 Sigilumi ikavava, búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi sikabidi, mogolu keuwoina maisiyana sigilumidi, e kwamayana kikina ditonema dadavina goi sisikoidi. E nakae goura maavadaina sikabi, bere giyaidi simadagidi. Ikavava, kwamayana kikina ditonema dadavina goi sisikoidi mogolu nauyayanaidi. \v 34 Tauna bere tayamo mogolu tayamo, bere tayamo mogolu tayamo kwamayana kikina madabokina ivaníbita nakae. \v 35 Moe kwamayana Eroni bei ilosi tutayana Tonúwala ana paisewa iguinuwedi umagu. Go bereyadi sitaitáiya tutayana Bateta Kimaasabaina goi isiu ima Yau Yauwe matagu goi o isowoduwomna. E imaiko go, adi táiya bogina anove, govila bei ikámasa.’ \s1 Vatulúkwana Tonúwala ana peperu // kooitupoina ana senina ana madágina manuna \r (Tateta 39:30-31) \p \v 36 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tomota kulatuwokōidi goura maavadaina sikabi dabayogigi simadagi senina maisiyana, e yatana goi sigini kadi, \pc “Ame Tauyana Kimaasabaina \pc Yauwe Umana.” \pm \v 37 Ikavava, búyala buruu sikabi, peperuyana dabana goi dabayogigi sisiko. \v 38 E dabayogigiyana Eroni dabana goi ikaaiyaka, e bei Isileli tubunao idi goyo ikabidi inavedi. Goyoyadi unana nakona madi goyo idi vininabeso sikimasabedi Yau Yauwe umagu. Tauna dabayogigiyana ikaiyaka dabana goi tutayana isiu ima matagu goi, e bei Yau Yauwe agite go, idi vininabesoyadi auyaonedi. \pm \v 39 Tomota kulatuwokōidi areko dedevina sikabi, gíluma ana tokabitam sivini kwama tayamo saidibuna maanawena, dábana aba vatúmna be nakae gigipáiwala igilumidi. \pm \v 40 Tomota kulatuwokōidi Eroni natunao koroto nakae adi kwama maanawedi, adi gigipáiwala be adi peperu sigilumidi idi paisewa ana kilágata manuna be ana wowoina manuna. \v 41 Kwamayadi Eroni ma natunao kuvalosīdi. Ikavava, pútuma kwābi, kuputumīdi. Kuputumidi ikavava, \w kukaipakuyēdi\w* bei paisewayana nimadi goi kuyāto be nakae kukimasabēdi umagu, e bei itoboinedi Tonúwala nakae sipaisewa umagu. \v 42 Gíluma ana tokatanakiyao kulatuwokōidi tarausisi aba saidibuna Eroni ma natunao manudi sigilumidi, e talaidi sivatumdi. Tarausisiyadi adi mamanao tolobodi goi sisou sina dibuwatudi goi ikaluvila. \v 43 Eroni ma natunao bei silosidi tutayana guna Kaba Valoboda goi sisiu o neta Bateta Kimaasabaina goi sisiu sima \w aba kasala\w* goi bego sipaisewa yaigu, govila bei idi tapepeko adi kiyaya sibabane, moe ámasa. Moe lovinayana ikaiyako vata tauyana be natunao be tubunao yaidi.’ \c 29 \s1 Vatulúkwana Tonúwala adi kimasaba manuna \p \v 1 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘E ame kuguinūwe tutayana \w Eroni\w* ma natunao kukimasabedi umagu, e bei guna \w Tonuwalayao\w* nakae sipaisewa manugu: Bulumakau natuna bolamo tayamo be nakae \w sipi\w* bolamo dedevidi aiyuwo kwabīdi. \v 2 Ikavava, parawa dedevina kwābi, \w beredi pokaka\w* taiyao kugabūdi. Go \w berediyadi\w* maniyedi pokaka, \w oribe\w* mumuna tuwo. Maniyedi oribe mumuna taiyao kupopolīdi. E nakae maniyedi kakaaraiidi go, oribe mumuna kokikilīdi. \v 3 Ikavava, berediyadi bayao tayamo goi kudodōidi, e bayaoyana kūme guna Kaba Valoboda totomna goi tutayana bulumakauyana be sipiyadi bolamo aiyuwo bego kukasaledi yaigu. \pm \v 4 Go Eroni ma natunao, e adi kasala manuna kumēdi guna Kaba Valobodayana totomna goi kuvaisivēdi. \v 5 Kuvaisivedi ikavava, baige Tonúwala ana kwama kwabīdi, e Eroni kuvalōsi ame nakae: Mainao kwama saidibuna maanawena, namliyeta kwama maanawena buruu kuvalōsi. Ikavava, e tolobona ana kwama kuvalōsi baige kasikasina ana saisaira kuvalōsi. Madabokina ikavava, e \w gigipáiwala\w* dedevina kusīko. \v 6 Kusiko ikavava, e dábana aba vatúmna kukailagāsi. Niga dabayogigi kimaasabaina peperu goi kusīko. \v 7 Ikavava, pútuma aba \w kaipaku\w* kwābi, Eroni dabana kuputūmi bei tauyana kiinavaina umagu. \v 8 Go Eroni natunao kumēdi, kwama saidibuna maanawedi kuvalosīdi. \v 9 Nakae adi gigipáiwala kusikōidi, adi peperu dabadi goi kwailagasīdi. Moeko goi itoboinedi sietonúwala go, paisewayana guna lovina goi ikaiyako vata kidi ma natudiyao be tubudiyao yaidi. Tauna nakae paisewayana Eroni ma natunao nimadi goi kuyāto. \pm \v 10 E bulumakauyana kūme guna Kaba Valoboda totomna goi go, Eroni ma natunao kulatuwokōidi bulumakauyana dabana goi nimadi siyatōidi. \v 11 Niga bulumakauyana matagu goi kukaumāte go, ikaikaina idau ina noko goi kusaligōgo. \v 12 Kukaumate ikavava, ikaikaina goi nimam kusavakutūi, e \w aba kasala\w* ana \w sakusaku\w* goi kumigīdi go, aba kasalayana unana goi ikaikayana madabokina kusiwōi. \v 13 Ikavava, posinaena be diyauwouwosina be nakae vivina aiyuwo ma sabalidi kukabīdi, aba kasala goi kugabūdi, e bei aubowoidi situko sima. Moe idi vininabeso yaigu. \v 14 Go bulumakauyana iwoina, sakavaina be nakae taena, e kwabīdi, kunavēdi imi tunagu moetala goi kugabusavēdi. Moe bágala adi vininabeso. \pm \v 15 E sipi bolamo tayamo kukābi, e dabana goi Eroni ma natunao nimadi siyatoidi. \v 16 Ikavava, sipiyana kukaumāte go, ikaikaina kwābi, yoguyogu ana kaba kasala kuseulinibīsi. \v 17 Go sipiyana moe kupilūmi. Ikavava, talainao liliudi be kaga liliuna posinae sinaena be nakae aena kunikīdi. Ikavava, talainao be bulubuluna yatadi goi kuyatōidi. \v 18 Kuyatoidi ikavava, sipi talainaoyadi kugabūdi be kuvakasavēdi Yau \w Yauwe\w* yaigu. Moe yabobona awoinuna aubowoina ituko ima mainina dedevina ivauyaonegu. \pm \v 19 E sipi bolamo aiyuwoina kukābi, e dabana goi Eroni ma natunao nimadi siyatoidi. \v 20 Ikavava, sipiyana kukaumāte go, ikaikaina noko goi kusaligōgo. Ikavava, Eroni ma natunao taiyadi be nimatubutubudi be nakae aetubutubudi kakataidi kumigīdi.\f ‡ \fr 29:20 \ft Yoguyogu ikaikaina ikabi, Tonúwala taiyana imigi bego Yaubada inovedoko. Aetubutubuna imigi bego ina ketoiya Yaubada matana goi dedevina. Nimatubutubuna imigi bego ina paisewa nimana goi Yaubada yaina dedevina.\f* Ikavava, ikaikayana madabokina kwābi, aba kasala kuseulinibīsi. \v 21 Go ikaikayana maniyena aba kasala goi be nakae pútuma aba kaipaku kwabīdi, Eroni ma natunao madi kwama kuseulīdi. Moe nakae kidi madi kwama kukimasabedi umagu. \pm \v 22 E sipiyana sabalina, yuyuna sabalina, posinaena, diyauwouwosina, vivina aiyuwo ma sabalidi be nakae dibuwatuna kakataina kwabīdi. Ame sipiyana moe tauyadi adi kimasaba umagu manuna. \v 23 E moe dogoiyadi kwabīdi be nakae beredi geya adi istimo ma bayaoina Yau Yauwe matagu goi ikaaiyaka, e beredi aito kwabīdi, tayamo pokaka, tayamo oribe mumuna taiyao be tayamo oribe mumuna kukikīli. \v 24 E kwabīdi, Eroni ma natunao nimadi goi kuyatōidi go, nimadi sikatulagasidi, dogoiyadi sikasaledi Yau Yauwe yaigu. \v 25 Ikavava, dogoiyadi kwabimnēidi, sipi bolamo vakuumgoina aba kasala goi kukailagasīdi, kuvakasavēdi. E aubowoina ituko ima, Yau Yauwe mainina dedevina ivauyaonegu. Moe yabobona awoinuna yaigu. \pm \v 26 E sipiyana bolamo aiyuwoina Eroni ana kimasaba manuna, e kukuna kwābi, kwatulagāsi kukasāle Yau Yauwe yaigu. Moe talainayana kom im kaiguyau. \v 27 Tutayana koroto kukimasabe Tonúwala umagu, mainao sipi bolamo guna Tonuwalayao adi kimasaba manuna, e kukuna kailaagasina be nakae dibuwatuna vagidi ana vininabeso goi kukabīdi kukimasabēdi umagu. \v 28 E ame tutayana be nakae tuta simamaima lovina ame ikaiyako vata: Neta tomota tuboina ana vininabeso yoguyoguna sikasaledi yaigu, e yoguyoguyadi kukudi be dibuwatudi moe Eroni mana bodao Tonúwala adi kaiguyau. Moe idi vagidi ana vininabeso Yau Yauwe yaigu. \pm \v 29 E Eroni ina kámasa mlina, ina obáila kimaasabaidi natunao bei sikabidi, e bei Eroni ana katumapu tayamo ilosidi. Ikavava, pútuma aba kaipaku kwābi, kukaipakūye be paisewayana nimadi goi kuyāto. \v 30 Go ava natuna bei itáoya Tonúwala, e tutayana igimiima guna Kaba Valoboda goi isiu ima \w Bateta Kimaasabaina\w* goi núwala ana paisewa iguinuwedi yaigu, kwamayadi iilosidi maliyalina ana badabada ainima aiyuwo. \pm \v 31 E sipi bolamo Eroni ana kimasaba manuna go, iwoina kwābi, kūme guna Kaba Valoboda ana moteo kimaasabaina goi kuvaipolūye. \v 32 Ikavava, Eroni ma natunao bei sima guna Kaba Valoboda totomna goi sipi bolamo iwoinayana be berediyadi ma bayaoidi sikáika. \v 33 Amo nakae vininabesoyadi bei sikáika. Vininabesoyadi goi idi goyo sinuwolidi boi tutayana Eroni ma natunao nimadi goi paisewayana kuyato be nakae kukimasabedi umagu. Tauna nakae bei sikáika go, tomota besobeso taabu sikanikāni. Iwayayana be nakae berediyadi moe kimaasabaidi umagu. \v 34 Go neta vanuwo itomo iwoinayana be nakae berediyadi Tonúwala adi kimasaba manuna kesakesaidi, e kukabīdi, kugabusavēdi. Taabu tomota siikanīdi. Iwoinayana be nakae berediyadi moe kimaasabaidi umagu. \pm \v 35 E tauna nakae kuguinūwe Eroni ma natunao yaidi nakae kaga liliuna bogina alatuwokoim. Maliyalina ana badabada ainima aiyuwo goi moe guinuwayadi kuguuinuwēdi tutayana paisewayana nimadi goi kuyato. \v 36 Go bulumakau tomota idi bágala adi núwala manuna maliyalina tamo tamo goi kukaumāte kugabusāve. E nakae aba kasalayana kukimavāde. Ikavava, pútuma aba kaipaku kwābi kuputūmi bei kukimasabe umagu. \v 37 E maliyalina ainima aiyuwo goi nakae kuguuinūwe, e bei aba kasalayana kimaasabaina toina umagu. Kaga neta ibisikone, itoboine dogoiyana bogina kimaasabaina umagu.’\x † \xo 29:37 \xt Vin 6:18; Tat 30:29.\x* \s1 Vatulúkwana vininabeso // maliyalina tamo tamo manuna \p \v 38 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Guna Tonuwalayao kulatuwokōidi aba kasala goi ame sigabusavedi sikasaledi maliyalina tamo tamo yaigu: \w Lami\w* aiyuwo, tamo tamo adi tala tayamo bogina sibabane. \v 39 Lami tayamo nobuyana goi sikasale yaigu go, lami aiyuwoina lavilavi. \v 40 Go lami vakuumgoina ana kasala manuna parawa dedevina ma nokoina giyaina be oribe mumuna\x † \xo 29:40 \xt Tat 27:20.\x* dedevina toina lita tayamo taiyao sikabidi, sipopolidi. Ikavava, siyato lamiyana taiyao. E nakae \w oine\w* lita tayamo sikabi, sisiwoi aba kasala goi lamiyana taiyao sikasaledi yaigu. \v 41 Go lamiyana aiyuwoina moe lavilavi goi sikasale Yau Yauwe yaigu. Ago imi vininabeso kutukutu be nakae oine kokasalēdi nobuyana nakae. Tauna tutayana sivaakasave, aubowoina ituko ima, e mainina dedevina ivauyaonegu. Moe yabobona awoinuna yaigu. \pm \v 42 Ame tuta be nakae tuta simamaima guna Tonuwalayao bei sima guna Kaba Valoboda totomna goi yoguyogu sigabudi sivakasavedi go, sikasaledi Yau Yauwe yaigu. Guna Kaba Valobodayana goi bei avalobodemi be avadigoimi. \v 43 Komi Isileli tubunao amoko goi bei avalobodemi go, guna togaga ana \w káeyana\w* bei isiu guna \w Kaba Kaiyaka\w* ikimasabe umagu. \v 44 Moitamo. Guna Kaba Valobodayana be nakae aba kasalayana bei akimasabedi umagu. Aiyuwoina Eroni ma natunao akimasabedi umagu, e bei tauyadi itoboinedi guna Tonuwalayao nakae sipaisewa yaigu. \v 45 Bei akaaiyaka Isileli tubunao yaimi. Yau bei imi Yaubada. \v 46 Komi bei koyagoigu Yau Yauwe imi Yaubada boi Itipita goi akabimi amemi, e bei itoboinegu akaaiyaka yaimi. Yau Yauwe imi Yaubada.’ \c 30 \s1 Vatulúkwana insensi // ana kaba kasala ana madágina manuna \r (Tateta 37:25-29) \p \v 1 E Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Tomota kulatuwokōidi gaigíyala taalaidi sikabidi, \w insensi\w* ana \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w* simadagi bei yatana insensi sigabugabu. \v 2 Aba kasalayana ana mamanao be nakae ana papaeva moe aba katugúyala go, ana tukotuko panetayataya kasikasi. Go ana \w sakusaku\w* aivasi matakubuna goi siyatoidi. Go sakusakuyadi be aba kasala alova tayamo goi simadagidi. \v 3 Simadagi ikavava, \w goura\w* maavadaina go, paaevaidi sikabidi, aba kasalayana goi sikaupatukoidi. Tauna madabokina goura. Sikaupatukoidi ikavava, e kinababaina goi ana papa goura sikaupatuko. \v 4 Ikavava, e \w rini\w* aiyuwo goura simadagidi, ana papa kikina go, sobuyekoina goi sikaupatukoidi, dadavina tayamo, dadavina tayamo. Riniyadi moe aitakeo manudi. \v 5 Sikaupatukoidi ikavava, e aba kasalayana ana kaitakeo aiyuwo gaigíyala sibobóidi, goura paaevaidi goi sipaimidi. \pm \v 6 E aba kasalayana vabodaupa kaarekoina toluyena goi siyatogamogamone. Vabodaupayana \w aba vatulúkwana dedeogaina\w* mana kaba núwala itabode. Amoko goi bei avalobodem. \v 7 Nobuyana tamo tamo goi \w Eroni\w* bei isiusiu ima rampa ivadadedi bei insensi mainina dedevina iiyatoidi aba kasalayana yatana goi igabudi sivakaubowo. \v 8 Tutayana Eroni isiu lavilavi tamo tamo goi bego rampayadi ikatubayasidi, e aba kasala yatana goi insensi bei igabu. Nakae bei iguuinuwe tuta ame be nakae tuta simamaima, e bei insensiyana ivakaaubowo Yau \w Yauwe\w* yaigu. \v 9 Go aba kasalayana goi taabu insensi besobeso igabugābu. Aiyuwoina yoguyogu vininabeso manuna taabu yatana goi igaabusāve. Nakae kutukutu vininabeso manuna taabu yatana goi igabugābu. \w Oine\w* vininabeso manuna nakae taabu yatana goi iisiwōi. \v 10 Go tala tamo tamo goi sivatayamo aba kasalayana bei ikimavade ame nakae: E tomota idi bágala adi núwala manuna yoguyogu ikaumate go, ikaikaina ikabi, insensi ana kaba kasalayana ana sakusaku imigidi. Tauna nakae bei iguuinuwe tala tamo tamo ame tutayana be nakae tuta simamaima. Ame aba kasalayana moe kimaasabaina toina Yau Yauwe umagu.’ \fig Insensi ana kaba kasala|src="HK00260B.TIF" size="col" ref="30:1-10" \fig* \s1 Vininabeso Aba Kaiyaka // ana rugwáuta manuna \p \v 11 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 12 ‘Tutayana \w Isileli tubunao\w* kwatuyaividi yaviya manuna, e koroto tamo tamo yawoidi sitatetēdi Yau Yauwe yaigu, govila bei sivailai tutayana kwatuyaividi. \v 13 Ava koroto neta kwatuyaivi, \w siriba\w* tayamo moe idi vagidi Yau Yauwe yaigu. Siribayana siisikere Yau guna \w Kaba Kaiyaka\w* Kimaasabaina ana lovina goi sisikere.\x † \xo 30:13 \xt Tat 38:25-26; Mad 17:24.\x* \v 14 Kidi adi tala 20 nakae ituko, neta kwatuyaividi, e idi vagidi bei sikasale Yau Yauwe yaigu. \v 15 E kidi go toesaesa taabu idi vininabeso sivaaitūwe. Kidi go tookaidi taabu idi vininabeso sikupokūpo. Go sem liliudi nakae siriba tayamo moe idi vagidi Yau Yauwe yaigu adi núwala manuna. \v 16 Núwala ana vininabeso mani Isileli tubunao yaidi goi kwabīdi. Vininabesoyadi moe guna Kaba Valoboda ana rugwáuta manuna. Ame vininabesoyadi moe Isileli tubunao idi kaba nuwokavata Yau Yauwe matagu goi adi núwala manuna.’ \s1 Vatulúkwana nokobaba kopwa // ana madágina manuna \r (Tateta 38:8) \p \v 17 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 18 ‘Tomotayadi kulatuwokōidi \w nokobaba\w* ma kaena kopwa simadagi. Nokobabayana moe aba níkina. Simadagi ikavava, guna Kaba Valobodayana be aba kasala kopwa go, nauyayanaidi goi siyato. Go nokobabayana goi bwae sisiwoi. \v 19 E bwaeyana goi Eroni ma natunao nimadi be aedi sinikidi. \v 20 Tutayana guna Kaba Valobodayana goi bego sisiu o tutayana sivalabelabena aba kasala kopwa goi bei yabobona awoinuna Yau Yauwe yaigu sivakasave, e itoboinedi mainao bwae goi sisiwo, govila bei sikámasa. \v 21 Itoboinedi nimadi be aedi sinikidi, govila bei sikámasa. Ame lovinayana ikaiyako vata Eroni ma natunao be nakae tubunao yaidi.’ \s1 Vatulúkwana pútuma aba kaipaku // ana madágina manuna \r (Tateta 37:29) \p \v 22 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 23 ‘Tomotayadi kulatuwokōidi latuwogu alova maniyedi sakavaidi be náuna lamna maa mainidi dedevidi sikabidi, sikelidi pauda nakae. Alovayadi be naunayana ame nakae: Alovamamaina sisina\f ‡a \fr 30:23 \fk Alovamamaina sisina\ft : Isileli tubunao kadi, ‘Muro.’ Go muro alova tayamo mainina alovamamaina nakae. Alovayana sisina toinina idaudau go, mainao ikasa. E sikabi sikeli bego pauda nakae isowóduwo.\f* kilo ana badabada ainima tayamo, alova sinamoni\f ‡b \fr 30:23 \fk Sinamoni\ft : Ame alova tayamo go, sakavaina sikabi sikauvetevete. E mainina dedevina.\f* kilo aito, alova kalamasi kilo ana badabada aito, \v 24 e alova kesiya\f ‡ \fr 30:24 \fk Kesiya\ft : Ame alova tayamo sakavaina sikabi, sikauvetevete, e bei itoboinedi pútuma simadagi.\f* kilo ana badabada ainima tayamo sikabidi. Liliudi adi moumou sisiikeredi nakae guna Kaba Kaiyaka Kimaasabaina ana lovina goi sisikeredi. Alovayadi sikabidi ikavava, \w oribe\w* mumuna lita aivasi sikabidi \v 25 go, avatau neta pútuma ana tokatanaki sivini, e pútuma aba \w kaipaku\w* imadagi namliyeta ikimasabe umagu. \pm \v 26 E putumayana kukābi, kónana liliudi kuputumīdi bei konaniyadi kiinavaidi paisewa umagu. Konaniyadi ame nakae: Guna Kaba Valoboda yoyou be aba vatulúkwana dedeogaina, \v 27 teboro ma konanina, rampa adi kaba yata ma konanina, insensi ana kaba kasala ma konanina, \v 28 aba kasala vininabeso ana kaigabu manuna ma konanina be nakae nokobaba ma kaena kopa, e ame konaninayadi liliudi kwaipakuyēdi. \v 29 Ikavava, kukimasabēdi umagu bei liliudi kimaasabaidi toina. Tauna avatau neta ibisikonedi, e itoboine tauyana bogina kimaasabaina Yau umagu. Neta ava kónana ibisikonedi, e itoboine konaniyana nakae bogina kimaasabaina Yau umagu.\x † \xo 30:29 \xt Vin 6:18; Tat 29:37.\x* \pm \v 30 E pútuma kwābi, Eroni ma natunao goi kusiwōidi be kukimasabēdi umagu bei kidi Tonúwala nakae sipaaisewa manugu. \v 31 E Isileli tubunao kulatuwokōidi kam, \pi2 “Pútuma aba kaipaku ame moe kimaasabaina umagu, tauna guna paisewa manuna ame tuta be nakae tuta simamaima. \v 32 Taabu tomota besobeso goi koosiwōidi. Taabu putumayana ana pópwala kovatootowōne bei pútuma tayamo nakae komadagi. Putumayana kimaasabaina umagu, tauna kowowōine. \v 33 Avatau neta putumayana ivatotowone bego tayamo pútuma imadagi o avatau neta putumayana ikabi, tomota besobeso goi isiwoi, e amo tauyana geya guna boda geya, tauna yaimi goi kolivisīye go, kovatapīye.”’ \s1 Vatulúkwana insensi ana madágina manuna \p \v 34 E Yauwe tuwaina ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Tomotayadi kulatuwokōidi latuwogu sina náuna sitakite sisina, kapikapiwo valakikidi sikabidi, situtudi be nakae náuna galabanum bwaena be aidekoko sisina sikabidi. Tamo tamo adi moumou nakae. \v 35 E sikabidi, insensi\x † \xo 30:35 \xt Tat 25:6.\x* ana tomadágina, tauyana tokatanaki, sivini insensi imadagi. Ikavava, \w soroti\w* isiwoi. E insensiyana maavadaina be nakae kimaasabaina umagu, tauna guna paisewa manuna. \v 36 Insensi sikabi, situtu pauda nakae. Ikavava, e maniyena sikabi, sime guna Kaba Valoboda goi sisiu, e aba vatulúkwana dedeogaina matana goi siyato. Amoko goi bei avalobodem. Go ame insensiyana moe kokimasabe bei kimaasabaina toina yaimi. \v 37 Ame insensiyana bei siimadagi, tomota taabu siimadāgi nakae toinidi manudi. Ame insensiyana kimaasabaina Yau Yauwe umagu. \v 38 Avatau neta insensiyana imadagi toinina ina pútuma manuna, e tauyana geya guna boda geya, tauna yaimi goi kolivisīye go, kovatapīye.’ \c 31 \s1 Tokatanaki adi kinava \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 2 ‘Kunōve. Kure, ma Yuda,\f ‡a \fr 31:2 \fk Ma Yuda\ft : Yuda moe Yakobo natuna tayamo yoina go, niga Yuda tubunao toinidi adi dala sivayou Yuda. Tauna ame dala yoina Yuda.\f* natuna moe Urai, e tubuna moe Besaleli.\f ‡b \fr 31:2 \fk Besaleli\ft : Ame youyana ana yagoina Yaubada ina matakavata nugonina goi.\f* Ame tauyana bogina akinave. \v 3 Tauyana bogina avakayaodei Yau Yaubada Balomaigu goi, tauna mana kabitam be mana katanaki be nanamsa nakae ana kaipata paisewa liliudi dedevidi iguinuwedi. \v 4 Tauyana ana kabitam \w goura\w* be \w siriba\w* be nakae kopwa adi paisewa goi. \v 5 Nakae gurewa esaaesaidi adi paisewa be nakae alova ana dayágina bogina ana kaipata iguinuwedi. \pm \v 6 E kunovēgu. Akisamaki ma Dani natuna yoina Oliyavi bogina akinave bei ipaisewa Besaleli taiyao. Guna kabitam topaisewa liliudi bogina avinidi bei tauyadi adi kaipata kaga liliuna alatuuwokoim simadagidi. \v 7 Dogoiyadi ame nakae: Guna Kaba Valoboda, \w aba vatulúkwana dedeogaina\w*, aba núwala dedeogayana yatana, guna Kaba Valobodayana konanina liliudi. \v 8 Konaninayadi ame nakae: Teboro ma konanina, rampa adi kaba yata goura maavadaina ma konanina, \w insensi\w* ana \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w*, \v 9 aba kasala vininabeso ana kaigabu manuna ma konanina, \w nokobaba\w* ma kaena kopa, \v 10 \w Tonúwala\w* \w Eroni\w* ma natunao adi kwama dedevidi be kimaasabaidi adi paisewa manuna, \v 11 pútuma aba \w kaipaku\w* be nakae insensi mainina dedevina \w Bateta Kimaasabaina\w* manuna. Moe dogoiyadi bei simadagidi nakae bogina alovinaem.’ \s1 Vatulúkwana maliyalina aba waiwasi manuna \p \v 12 E Yauwe tuwaina ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 13 ‘E kom \w Isileli tubunao\w* kulatuwokōidi kudīgo kam, \pi2 “Yauwe ilovinaeda kana, ‘Yau guna maliyalina aba waiwasi ana lovina kokabiikaōne. Maliyalinayana aba kinana komi be Yau Yauwe yaida ame tuta be nakae tuta simamaima bei koyagoi bego Yau Yauwe bogina akimasabemi umagu. \v 14 Maliyalina aba waiwasiyana komatakavāte. Ame maliyalinayana kimaasabaina yaimi. Avatau neta ikibaibaili, tauyana kokaumāte. Avatau neta amo maliyalinayana goi paisewa tayamo toito iguinuwe, tauyana geya guna boda geya, tauna yaimi goi kolivisīye go, kovatapīye. \v 15 Maliyalina ana badabada ainima tayamo goi imi paisewa koguuinuwēdi go, maliyalinayana ainima aiyuwoina moe aba waiwasi, paisewa goi kosayāta; moe kimaasabaina Yau Yauwe umagu. Avatau neta amo maliyalinayana goi ipaisewa, kokaumateyāmo.\x † \xo 31:15 \xt Tat 20:8-11, 23:12, 34:21, 35:2; Vin 23:3; Atu 5:12-14.\x* \v 16 Komi Isileli tubunao maliyalina aba waiwasi ana lovina kokabiikaōne tuta liliuna. Maliyalinayana moe guna \w kanasíuna\w* ikaiyako vata yaimi goi. Tauna malamalágata tamo tamo simamaima bei sikabiikaone. \v 17 Ame aba kinanayana ikaiyako vata komi be Yau Yauwe yaida. Yau nakae. Maliyalina ainima tayamo goi yábana be poyapoya amadagidi go, maliyalina ainima aiyuwoina goi paisewa asayata bei awaiwasi.’”’\x † \xo 31:17 \xt Tat 20:11.\x* \p \v 18 E Koya Sainai yatana goi Yauwe ibóbwara ikavava, e gurewa aiyuwo paaevaidi ivinigu. Gurewayadi yatadi Yaubada toinina nimana goi ina kanasíuna ana \w kaba vatulúkwana\w* bogina iginidi.\x † \xo 31:18 \xt Tat 25:16.\x* \c 32 \ms1 Isileli tubunao idi bágala be anasíuna vau tetelidi \mr (Tateta 32:1—34:35) \s1 Isileli tubunao bulumakau goura yaina // sisaakululu tetelina \p \v 1 E tomotayadi bogina sigite yau koya goi nava geya asouta, go sem tuta maanawena akaaiyaka. Tuwo sima sigúguna go, \w Eroni\w* yaina sidigo kadi, \pm ‘Kutāoya ida yaubadayao kumadagīdi bei sivakededa. Amo Moseseyana, tauyana Itipita goi iikabida imemeda, geya tayagoiyeta kaga nakona iisowóduwo yaina, tauna ikaimúmuna.’\x † \xo 32:1 \xt Gui 7:40.\x* \m \v 2 Tuwo Eroni idigo kana, \pm ‘Monemiyao, natumiyao idi gipolu \w goura\w* kokitakīdi komēdi kovinīgu.’ \m \v 3 Tuwo moitamo tomotayadi idi gipolu goura sikitakidi simedi Eroniyana sivini. \v 4 Gipoluyadi ikabidi, ikaupapaevedi. Ikaupapaevedi ikavava, bulumakau bonatuna maisiyana imadagi. Ikavava, e tomotayadi sidigo kadi, \pm ‘Kita \w Isileli tubunao\w*, ame ida yaubada boi Itipita goi ikabida imeda!’\x † \xo 32:4 \xt 1To 12:28; Gui 7:41.\x* \p \v 5 Eroni igite kaga siguinuwe, e bulumakauyana matana goi \w aba kasala\w* tayamo ikaudakodako. Ikavava, idigo kana, \pm ‘Itomo uyáwana aikanina taodūgu \w Yauwe\w* yaina.’ \m \v 6 Tuwo vanuwo itomo nobuyana giyaina sitáoya sina idi yoguyoguyao vininabeso manuna sikaumatedi. Maniyedi sigabudi sivakasavedi go, sikasaledi Yauwe yaina. Go maniyedi sigabudimo idi kabivekoveko vininabeso manuna. Sigabudi ikavava, e situsobu sikáika, \w oine\w* sinim, siuyawana besobeso be taiyao simasisi goyogoyo.\x † \xo 32:6 \xt 1Ko 10:7.\x* \fig Isileli tubunao siuyawana besobeso idi yaubada polapola moe bulumakau manuna|src="CO00834B.TIF" size="col" ref="32:4-6" \fig* \s1 Yauwe ina egamogamogu goi itugavila, // e Isileli tubunao geya imtulidita tetelina \p \v 7 E Yauwe ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Woilīm kusōu kūna! Im bodao, tauyadi boi Itipita goi kwabidi kumemedi bogina toinidi sikaigoyaidi. \v 8 Enaoyana alatuuwokoidi sisabookuliye bogina sivasulaigi. Bulumakau bonatuna goura simadagi, yaina goi sisakululu be nakae yoguyogu vininabeso manuna bogina sigabudi sivakasavedi go sikasaledi bulumakauyana yaina. Sidigo kadi, \pi2 “Isileli tubunao, ame ida yaubada Itipita goi ikabida imeda.”’ \m \v 9 Yauwe tuwaina kana, \pm ‘Amo tomotayadi bogina agitedi, ayagoidokoidi. Kidi taiyadi tuntunidi. \v 10 Tauna ame taabu kusanaabodēgu, e bei magu egamogamogu toina yaidi amtulidi. Go kom amta bei akisailim, tubumowo boda tayamo gagaina.’\x † \xo 32:10 \xt Yoy 14:12.\x* \m \v 11 Go yau akawanoi makimaki Yauwe guna Yaubada yaina adigo kagu, \pm ‘O Yauwe, manakae kuegamogamogu im bodao yaidi? Amo tauyadi Itipita goi boi kukabidi, im togaga gagaina goi kumedi.\x † \xo 32:11 \xt Yoy 14:13-19.\x* \v 12 Manakae? Bego da Itipita sitagiwoim kadi, \pi2 “Yauwe guinuwa goyogoyoina pasina ina bodao, kidi Isileli tubunao, Itipita goi ikabidi, imedi koya goi ikaumatedi, e bei geya maisidimo poyapoya ame goi”? \pmo ¡Neta taabu kuegamoogamōgu go, guinuwa goyogoyoina ame manuna kutugavīla! \v 13 Neta im \w pakonayao|lemma="Paakonina"\w* Eberamo, Aisake, be \w Isileli\w* kunuwokavatēdi. Boi toinim yoim goi kukatótula\x †a \xo 32:13 \xt 22:16-17; Ibe 6:13-14.\x* yaidi kulatuwokoidi kam, \pi2 “Tubumiyao bei akisailidi adi badabada nakae utuna yábana goi go, poyapoya ame ana madabokina boi adigedige tubumiyao bei avinidi, e kidi sikabi idi kaba lovina.”’\x †b \xo 32:13 \xt Abv 12:7, 13:15, 15:5,18, 17:8, 22:16-18, 26:4, 35:12.\x* \m \v 14 E tuwo moitamo Yauwe ina egamogamogu manuna itavívila, tauna boi vailai idigedige ina bodao geya ivinidita.\x † \xo 32:14 \xt Iyn 3:10.\x* \s1 Mosese ina egamogamogu, // gurewa aiyuwo ikauvisivisidi tetelina \p \v 15 E koyayana goi asou ana guna tovaita Iyosuwa taiyao go, gurewa aiyuwo paaevaidi nimagu goi akaavaledi. Gurewayadi yatadi Yaubada toinina nimana goi ina \w kanasíuna\w* ana \w kaba vatulúkwana\w* iginidi. Dadava yuwoyuwo goi iginidi. \v 16 Gurewayadi moe Yaubada ina guinuwa, e nakae gininayadi gurewa aiyuwo goi moe Yaubada toinina iginidi. \p \v 17 E Iyosuwa itaaiyakeka go, tomota inovedi sitalamgemge, e ilatuwokoigu kana, \pm ‘Ida tunagu goi ana taiyakeka nakae yaviya butukáona!’\fig Mosese gurewa aiyuwo ikaavaledi|src="BA03003BW.tif" size="col" ref="32:15" \fig* \m \v 18 Go yau adigo kagu, \pm ‘Ana taiyakeka geya yaviya ana tovakumgoyao idi duduwo geya. Nakae ana taiyakeka geya yaviya ana toneneta idi táiya geya. Go sem yau anove ana taiyakeka nakae tomota sivesivesi!’ \p \v 19 Tuwo kasou kana go, tutayana ima tunagu goi kavakakana, e akandobala bulumakau bonatunayana goura agite be nakae tomota silauláusa agitedi. Tuwo aegamogamogu toina, e gurewayadi aiyuwo alavedi sisou koya unana goi sitavisi. \v 20 Alavedi ikavava, abala ana bulumakauyana boi siimadagi akabi, yeu goi agabu iséwaya. Ikule ikavava, akauvetevete ana kadókana poyapoya kaukauna nakae, e bwae taiyao apopolidi go, Isileli tubunao alovinaedi sinim. \p \v 21 E Eroni alatuwoko adigo kagu, \pm ‘Ava goyo amo tomotayadi siguinuwe yaim bei kom im katumapu goi kuvakededi, e goyo gagaina siguinuwe?’ \m \v 22 Eroniyana idigo kana, \pm ‘Guna tomoya, taabu kuegamoogamōgu yaigu. Amo tomotayadi kom bogina kuyagoidokoidi; kidi sinapu goyo nukotodi ikabi. \v 23 Silatuwokoigu kadi, \pi2 “Ida yaubada manuda kumadāgi bei ivakededa. Amo korotoyana Mosese, tauyana Itipita goi ikabida imeda, geya tayagoiyeta kaga nakona isowóduwo yaina, tauna ikaimúmuna.” \pmo \v 24 Tuwo alatuwokoidi kagu, \pi2 “Avatau neta mana goura, e ikābi ivinīgu.” \pmo Tuwo sivinigu, gourayadi alavedi yeu sinaena goi. Go akandobala, e yeuyana goi ame bulumakau bonatunayana toinina isowóduwo!’ \p \v 25 Go akandobala tomotayadi agitedi siguinuwa owáowana unana Eroni itagonedi, tauna ima kaleyayao itoboinedi sikaiwotetema. \v 26 Tuwo idi tunagu ana kaba siu goi atáoya, niyagu gagaina adigo kagu, \pm ‘Avatauwa komi neta Yauwe ina bodao, kōma yaigu!’ \p E tuwo Livai tubunao liliudi sideli sima sigúguna yaigu. \v 27 Tuwo alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Yauwe kita Isileli tubunao ida Yaubada ibóbwara ame nakae, idigo kana, \pi2 “Madabokimi imi sisi kokabīdi, e tunagu madabokidi goi koketōiya go, tuwowomiyao, ami gomanao, imi bodao be nakae semiyao kokaumatematēdi.”’ \p \v 28 E tuwo moitamo Livai tubunao sitáoya, sina siguinuwe nakae alatuwokoidi. Tauna koroto adi badabada 3,000 ame maliyalinayana goi sikámasa. \v 29 E Livai tubunao alatuwokoidi, adigo kagu, \pm ‘Ame tuta Yauwe ikimasabemi toinina ina topaisewayao. Imi kabikáwana goi madabokimi bogina kotagona bego semiyao kokaumatedi, tauna Yauwe bei \w ikaipakuyemi\w*.’\x † \xo 32:29 \xt Abv 49:7.\x* \s1 Mosese ina kawanoi tomota manudi \p \v 30 E vanuwo itomo ana tomotayadi alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Komi kobágala go, bagalayana gagaina. Ame bei atuko ana Yauwe yaina. Nakona itoboinegu imi bagalayana anuwoli.’ \m \v 31 Tuwo moitamo atukomna ana Yauwe yaina, e adigo kagu, \pm ‘Amo tomotayadi goyo gagaina bogina siguinuwe. Goura simadagi bego toinidi idi yaubada. \v 32 Go Yauwe, akawanoi yaim bego ame tuta, neta im nuwonúwana nakae, idi bágala kunuwotao. Go neta geya, akawanoi yaim, im buki\x †a \xo 32:32 \xt Nuw 21:27.\x* goi yoigu boi kuginigini, e kutaūwe.’\x †b \xo 32:32 \xt Sam 69:28; Nuw 3:5.\x* \m \v 33 Go kina Yauweyana idigo kana, \pm ‘Avatauwa neta sitapepeko yaigu, e amo tauyadi yoidi bei guna buki goi atauwedi. \v 34 Tuwo ame tuta kūna tomotayadi kuvakedēdi nako goi bogina alatuwokoim. Go kunōve. Guna \w anerose\w* bei ivakumgoiyem. Go liuna ana maliyalina goi bei idi bágala pasina aliunedi.’ \m \v 35 Tuwo Yauwe vísiya ietune ina tomotayadi yaidi goi unana Eroni silovinae bego bulumakau goura imadagi manudi. Tauna idi goyo pasidi vísiya sibabane. \c 33 \s1 Yauwe ina anerose tomota // ivakumgooiyedi tetelina \p \v 1 E nakae \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Kutāoya, kom be nakae tomotayadi Itipita goi kukabidi kumemedi, taiyao kōna poyapoyayana boi Eberamo be Aisake be \w Yakobo\w* yaidi akatotule kagu, “Tubumiyao poyapoya bei avinidi.”\x † \xo 33:1 \xt Abv 12:7, 26:3, 28:13.\x* \v 2 \w Anerose\w* tayamo bei aetune iwo ivakumgoiyemi. Go kidi toni poyapoya bei avatapiyedi sina. Tauyadi moe Kenani tubunao, Emori tubunao, Eta tubunao, Perisi tubunao, Ivai tubunao be nakae Iyebusi tubunao. \v 3 Poyapoyayana maaliina be lobooinina, tuwo komi kōna amoko goi go, maisigu bei avamoukoimi kutoto taiyami tuntunidi. Tauna geya awoita, govila bei enao goi akaumatematemi. Moe pasina guna aneroseyana bei ivakumgoiyemi.’ \p \v 4 E tutayana ame livalayana moumouna sinove, nuwodi simou gagaina sitáiya, nakae liliudi sivabúbula. \v 5 Kutoto Yauwe bogina ilatuwokoigu kana, \pm ‘\w Isileli tubunao\w* kulatuwokōidi kam, \pi2 “Komi moitamo taiyami tuntuniidi! Neta tuta kaakupina goi akaiyaka yaimi, bei amtulimi. Ame tuta imi pasapasa kovalilivīdi koyatōidi. Bei alovina manakaegu aguinuwe yaimi.”’ \m \v 6 E tuwo moitamo Koya Korevi goi idi pasapasa sivalilividi, siyatoidi go, idi tuta Koya Koreviyana goi go, nakae tuta simamaima goi geya idi pasapasamo sinonoina. \s1 Mosese ina kaba valoboda parai \p \v 7 E yau go parai\f ‡ \fr 33:7 \fk Parai\ft : Ame yoguyogu sakavaidi sikabidi sigilumidi bego tayamo.\f* tayamo akabi, tunagu moetala goi tupwana masigava yoyou ayowo. Go paraiyana aduduwe parai ana kaba valoboda. Avatau neta latuwona Yauwe ina nuwonúwana iyagoi, itoboine ina yoyouyana parai tunagu moetala goi ikawanoi Yauwe yaina. \v 8 Tuta tamo tamo neta ana yoyouyana goi, e tomota liliudi idi parai totomdi goi siitáoya, siipotegu ana kadókana asiu. \v 9 Tutayana asiu, gaota taaoyaina isou ima yoyouyana totomna goi iitáoya go, gaotayana sinaena goi Yauwe ivaadigoigu. \v 10 E tomota liliudi sikandobala gaotayana taaoyaina sigitegite yoyou totomna goi iitáoya, e toinidi idi parai totomdi goi aedi sivatugúyala sisakululu Yaubada yaina. \v 11 E Yauwe ivaadigoigu, matana matagu, nakae koroto neta siyana ivadigo. Ivadigoigu ikavava, akaluvila ana guna tunagu goi go, tubuwau tayamo moe guna tovaita Nuni natuna Iyosuwa, e yoyouyana sinaena ikaaiyaka imataakavate. \s1 Mosese ina kawanoi // Yauwe ina kaiyaka manuna \p \v 12 E Yauwe alatuwoko, adigo kagu, \pm ‘Neta kunove. Bogina kulatuwokoigu kam, \pi2 “Ame tomotayadi kuvakedēdi.” \pmo Go kom nava geya kulatuwokoiguta avatau bei kuetune ima taiyao kavakededi. Go kom kam, \pi2 “Bogina ayagoidokoim be akanuwoiyem.” \pmo \v 13 Tauna akawanoi yaim, neta moitamo im kanuwóiya bogina ababane, tauna neta im sinapu kuvatulukoigu bei ayagoim, e bei ayagoi nava woi kukanuuwoiyegu. Go neta kunuwokavate bego amo tomotayadi kom im bodao.’ \m \v 14 Tuwo Yauwe idigo kana, \pm ‘Yau toinigu bei avakitaum, e aba waiwasi avinim.’ \m \v 15 Go yau kagu, \pm ‘Neta toinim geya kuvakitaumeta, e taabu kulatuuwokōima ame asayana kakalave. \v 16 Yau be nakae im bodao liliuma manakaema bei kayagoi woi im kanuwóiya bogina kababane? Tauna neta toinim kuvakitauma bei tomota poyapoya ana madabokina goi siyagoi kai boda taviileima unana kai im bodao liliuma kuvakitauma.’ \m \v 17 E Yauwe idigo kana, \pm ‘Moe dogoiyana kudigedige nakae bei aguinuwe kutoto moitamo woi akanuwoiyem be nakae ayagoidokoim.’ \m \v 18 E adigo kagu, \pm ‘Akawanoi yaim, neta am \w káeyana\w* tomoeeyalina kuvatulukoigu agite.’ \m \v 19 E kina Yauwe idigo kana, \pm ‘Yau guna sinapu dedevina madabokina bei matam goi ivaatabale. Ago Yau yoigu Yauwe bei avatoi. Avatau neta latuwogu akanuwoiye, bei akanuwoiye. Avatau neta latuwogu anuwokapisiye, bei anuwokapisiye.’\x † \xo 33:19 \xt Rom 9:15.\x* \m \v 20 Tuwaina kana, \pm ‘Geya itoboinemta maisigu kugite. Geya kada tayaamo tomota itoboine igitegu geya, govila bei ikámasa.’ \m \v 21 Kana, \pm ‘Gwa, kébana tayamo gurewa kikigu goi ikaaiyaka, e yatana goi kutāoya. \v 22 E tutayana guna káeyana tomoeeyalina ivaatabale, e tukubu goi bei ayatoim go, nimagu goi matam atabode ana kadókana bogina ana. \v 23 Ivatabalegu ikavava, nimagu bei akabimnei go, tolugu kugiteyamo. Go geya itoboineyeta maisigu kugite.’ \c 34 \s1 Yauwe Isileli tubunao ikanasiukoomneidi tetelina \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm ‘Gurewa aiyuwo kwabīdi, kumadagīdi paaevaidi nakae boi avinim go, kukauvisivisidi, e bei yatadi goi guna livalayadi aginidi. \v 2 Go kwatubayāsi bei itomo nobuyana Sainai Koyaina goi kutūko kūma bei koyayana yatana goi kuvalobodegu. \v 3 Go geya vatau tayaamo taiyao kotūko komamāima. Nakae geya vatau tayaamo kutagōne koyayana goi ikaaiyaka. Yoguyogu nakae. Taabu koyayana unana goi sikaaiyāka sikakāika.’ \p \v 4 Tuwo moitamo, ana gurewa aiyuwo akabidi amadagidi paaevaidi boi gurewayadi nakae. Ikavava, vanuwo itomo nobuyana giyaina atáoya, e gurewayadi aiyuwo nimagu goi akavaledi Koya Sainai goi atuko nakae Yauwe bogina ilatuwokoigu. \v 5 E Yauwe gaota sinaena goi isou ima kikigu itáoya go, toinina yoina italavaite kana, \pm ‘Yau Yauwe.’ \m \v 6 E Yauwe ivatabale matagu goi italavaita idigo kana, \b \qc ‘Yauwe, Yau Yauwe. \qc Yau Yaubada nuwokaapisigu be kanuuwoiigu. \qc Ameesayágana. \qc Guna lokata ivakaigaga \qc be nakae Yau \w aba numisa\w* toigu.\x † \xo 34:6 \xt Yoy 14:18; Atu 5:9-10, 7:9-10; Nie 9:17; Sam 86:15, 103:8, 145:8; Iyl 2:13; Iyn 4:2.\x* \qc \v 7 Guna lokatayana tomota yaidi ikaiyako vata. \qc Tomota idi tapepeko, idi kadoinana \qc be nakae idi bágala anuwootaoidi. \qc Go tomota madi tapepeko anuwokavatedi, \qc e bei natudiyao, tubudiyao \qc be natudiyao adi liuna avinidi.’ \b \p \v 8 E woiligu aegu avatugúyala, asakululu Yauwe yaina go, \v 9 adigo kagu, \pm ‘Guna Tomoya, moitamo im kanuwóiya bogina ababane, tauna akawanoi yaim, kuvakitāuma. Moitamo. Kidi taiyadi tuntunidi go, idi bágala be idi tapepeko kunuwotaōidi be kukabīma kai im kaba lovina.’ \m \v 10 E Yauwe idigo kana, \pm ‘Kunōve. Kom mam bodao bei akanasiukoimi. Im bodao \w Isileli tubunao\w* liliudi matadi goi bei guna kaba kainaopa aguinuwedi. Aba kainaopayadi geya vatau tayaamo ame poyapoya ana madabokina goi iguinuwedi. Boda liliudi yaim goi sikaaiyaka bei sigite guna guinuwa, e sopadi akaupatudi. Dogoiyana Yau aguuinuwe yaimi moe dogoi gagaina. \pm \v 11 Kom be Isileli tubunao liliudi, kaga liliuna ame Yau alatuuwokoimi kokabiikaōne. Kunōve. Kidi Emori tubunao, Kenani tubunao, Eta tubunao, Perisi tubunao, Ivai tubunao be nakae Iyebusi tubunao yaimi goi bei avatapiyedi sisiya. \v 12 Ami dodōkana. Taabu amo toni kasayadi kokanasiiukōidi, govila bei kidi ami síkwana nakae. \v 13 Idi \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w* koligēidi be idi dídiya kimaasabaidi kokauvisivisīdi be nakae Asera\f ‡ \fr 34:13 \fk Asera\ft : Ame da Kenani idi yaubada vavina tayamo yoina. Kówala sikaitáoe go, kowalayana Asera ana katumapu nakae. (Tat 23:24).\f* ana kówala aba sakululu kotalāidi.\x † \xo 34:13 \xt Atu 12:3, 16:21.\x* \v 14 Neta konuwaisi, taabu ituli ta yaubada yaina kosaakulūlu. Moe moitamo. Yau Yauwe yoigu \w Tovakókala|lemma="Vakókala"\w*; Yau Yaubada vakookoligu. \v 15 Ami dodōkana. Taabu toni kasa kokanasiiukōidi. Kidi tomatagogoli nakae idi yaubadayao yaidi sisaakululu be yoguyogu sikaumatedi sigabudi go, sikasaledi yaubadayaoyadi yaidi. Go neta siduduwemi, taabu kononōina. Neta kona, bei kidi taiyao idi yoguyoguyaoyadi kaasalaidi kokáika. \v 16 Aiyuwoina natudiyao vevina bei kokabidi natumiyao monediyao, e vevinayadi pasidi komi natumiyao koroto tomatagogoli nakae bei sisakululu idi yaubadayaoyadi yaidi. \pm \v 17 Yaubadayadi kainum taabu komaadagīdi bego yaidi kosaakululu.\x † \xo 34:17 \xt Tat 20:4; Vin 19:4; Atu 5:8, 27:15.\x* \pm \v 18 \w Beredi Pokaka Aikanina\w* bei kowodūgu. Aikaninayana ame nakae: Maliyalina ainima aiyuwo goi \w beredi pokaka\w* kokakāika tukówana Abib\f ‡ \fr 34:18 \fk Abib\ft : Ame kidi Isileli tubunao adi tala ana tukówana vakuumgoina. Ame tukowanayana ivatowo Mats sinaena go, ikavava Eipuru nauyayana (Abv 12:18).\f* nakae bogina alatuwokoimi. Moe tukowanayana sinaena Itipita goi kosowóduwo.\x † \xo 34:18 \xt Tat 12:14-20; Vin 23:6-8; Yoy 28:16-25.\x* \pm \v 19 Botomoya liliudi, tomota imi botomoyayao be nakae yoguyogu idi botomoyayao, neta bulumakau o \w sipi\w* o \w goti\w*, idi botomoyayao liliudi guna kaba lovina.\x † \xo 34:19 \xt Tat 13:2.\x* \v 20 Imi \w aseyao\w* adi botomoyayao bolamo \w lami\w* goi kotatetēdi. Lamiyadi kokaumatēdi kokasalēdi yaigu. Go neta geya kotatetedita, e nukotodi kokiguyalīdi.\x † \xo 34:20 \xt Tat 13:13.\x* Imi botomoyayao koroto liliudi lami goi kotatetēdi. Taabu nima kaka komamāima matagu goi, go sem mami vininabeso kōma yaigu. \pm \v 21 Maliyalina ainima tayamo goi kopaisēwa go, maliyalina ainima aiyuwoina goi kowaiwāsi. Bágula ana tuta be dibayoya ana tuta nakae, maliyalina ainima aiyuwoina goi kowaiwāsi.\x † \xo 34:21 \xt Tat 20:9-10, 23:12, 31:15, 35:2; Vin 23:3; Atu 5:13-14; Luk 13:14.\x* \pm \v 22 Wiki Aikanina\f ‡ \fr 34:22 \fk Wiki Aikanina\ft : Niga Yeisu ina tuta goi ame aikayana yoina Pentikosi.\f*\x †a \xo 34:22 \xt Vin 23:15-21; Yoy 28:26-31; Gui 2:1.\x* koowodūgu. Ame youyuwoina Keuwokumgo Aikanina. Ame Aikaninayana goi dibayoya keuwokumgoina bei kokasāle yaigu. Aiyuwoina Lolágata Aikanina\x †b \xo 34:22 \xt Vin 23:39-43.\x* koowodūgu tala ana kaba lukavava goi tutayana távina ikavava. \pm \v 23 Sivato tala tayamo goi komi koroto kōma kosowōduwo Yau Yauwe imi Tomoya, komi Isileli tubunao imi Yaubada, matagu goi. \v 24 Bei avakumgoiyemi go, boda liliudi avatapiyedi bei sisiya. Nakae imi túwana bei avatudedededi. E kidi geya sipoikikineta bei imi poyapoya sikabimnei tutayana sivato tala tayamo goi koma kosowóduwo Yau Yauwe imi Yaubada matagu goi. \pm \v 25 Neta yoguyogu bego kokasale yaigu, e yoguyoguyana ikaikaina taabu \w beredi\w* mana \w isti\w* taiyao kokaasalēdi yaigu. Nakae yoguyogu Basitáwana Aikanina manuna taabu talainao maniyedi sikesakēsa vanuwo itomo goi.\x † \xo 34:25 \xt Tat 12:10.\x* \pm \v 26 Keuwokumgo dedevina toina imi poyapoya goi bei komēdi Yau Yauwe imi Yaubada yaigu.\x †a \xo 34:26 \xt Atu 26:2.\x* \pm Neta goti bonatuna iwoina kovaipoluye, taabu sinana nununa bwaena goi kovaaipōlu.’\x †b \xo 34:26 \xt Tat 23:19; Atu 14:21.\x* \p \v 27 E tuwaina Yauwe idigo kana, \pm ‘Ame livalayadi kuginīdi. Livalayadi goi bogina akanasiukoimi, kom be nakae Isileli tubunao liliumi.’ \p \v 28 E tuwo maliyalina 40 be nakae sabamgo 40 goi akaaiyaka Yauwe taiyao go, áika be nakae bwae nim geya. Ago gurewayadi aiyuwo goi Yauwe ina \w kanasíuna\w* ana livala aginidi moe ina lovina yawou. \s1 Mosese maisina itoomoéyala tetelina \p \v 29 E aginidi ikavava Koya Sainai goi gurewayadi aiyuwo asouyedi, gurewayadi goi Yaubada ina \w kaba vatulúkwana\w* ikaaiyaka. Go tutayana asouyedi, sakavaigu maisigu goi itoomoéyala\x † \xo 34:29 \xt Mad 17:2; 2Ko 3:7-16.\x* unana Yauwe taiyao kabobóbwara. Go geya ayagoiyeta bego itomoéyala. \v 30 E \w Eroni\w* be nakae Isileli tubunao liliudi sigitegu, maisigu itomoéyala go, simatoita bego simekoigu. \v 31 Tuwo aduduwedi, e Eroni be nakae Isileli tubunao adi tomoyamoya liliudi sima alatuwokoidi. \v 32 Alatuwokoidi ikavava, Isileli tubunao liliudi sima go, lovinayadi liliudi boi Yauwe Koya Sainai goi iivinigu, e tomotayadi alatuwokoidi. \v 33 Tutayana alatuwokoidi ikavava, areko tayamo akabi, maisigu atabode. \v 34 Go tuta tamo tamo asiu ana Yauwe matana goi avadigo, e arekoyana avayoini. Nakae ikaaiyaka ana kadókana asowóduwo. Tutayana asowóduwo, ana Isileli tubunao alatuwokoidi kaga nakae Yauwe bogina ilatuwokoigu. \v 35 Go tutayana sigite bego sakavaigu maisigu goi itomoéyala, e arekoyana akabi, maisiguyana atabodemnei ana kadókana akaluvila ana Yauwe avadigo. \c 35 \ms1 Yauwe Isileli tubunao yaidi goi ikaaiyaka tetelina \mr (Tateta 35:1—40:38) \s1 Maliyalina aba waiwasi ana lovina \r (Tateta 25:1-9) \p \v 1 E \w Isileli tubunao\w* madabokidi ataligogoidi alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Ame sinapuyadi \w Yauwe\w* iilovina taguuinuwedi: \v 2 Maliyalina ana badabada ainima tayamo goi ida paisewa taguinūwe go, maliyalina ainima aiyuwoina moe aba waiwasi, e paisewa goi tasayāta. Amo maliyalinayana kimaasabaina Yauwe umana.\x † \xo 35:2 \xt Tat 20:8-11, 23:12, 31:15, 34:21; Vin 23:3; Atu 5:12-14.\x* Avatau neta amo maliyalinayana goi ipaisewa, takaumāte. \v 3 E nakae maliyalina aba waiwasi ana tuta taabu ida yoyou sinaedi goi yeu tadiimilīdi.’ \s1 Tomota idi vininabeso Aba Kaiyaka manuna \p \v 4 E tuwaina Isileli tubunao liliudi alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Ame dogoiyana Yauwe ilovina koguinuwe: \v 5 E imi vagidi Yauwe manuna kolamgogōidi. Avatauwa neta atedi sitagona, e idi vagidi sikabīdi simēdi Yauwe yaina sikasalēdi. Vagidiyadi ame nakae: \w Goura\w*, \w siriba\w* be nakae kopwa, \v 6 búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi. Nakae areko dedevidi toidi, \w goti\w* unuunudi, \v 7 \w sipi\w* bolamo sakavaidi go, sakavayadi bogina sikaredi kayakayaidi. Ikavava ituli ta yoguyoguva sakavaidi, gaigíyala, \v 8 \w oribe\w* mumuna rampa manuna, alova sakavaidi pútuma aba \w kaipaku\w* manuna be nakae \w insensi\w*. \v 9 Gurewa esaaesaidi \w anikisi\w* be nakae gurewa dedevidi \w Tonúwala\w* ana kwama manudi. Kwamayadi aiyuwo, tayamo tolobona ana kwama, e tayamo kasikasina ana saisaira. \pm \v 10 Komi tokabitam, liliumi kōma kaga liliuna bogina Yauwe ilovina komadagīdi. \v 11 Dogoiyadi ame nakae: Yauwe ina \w Kaba Kaiyaka|lemma="Aba Kaiyaka"\w*, ana kaba vatumna areko, ana kaba vatumna yoguyogu sakavaidi, ana \w rini\w*, ana vabodakalova, ana logógana be ana kówala madi kaba táoya. \v 12 Dedeoga mana kaitakeo, aba núwala, vabodaupa kaarekoina, \v 13 teboro ma konanina, ana kaitakeo be nakae \w beredi\w* kimaasabaidi umagu. \v 14 Rampa adi kaba yata ma konanina be nakae rampa giyaidi be oribe mumuna rampayadi manudi. \v 15 Insensi ana \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w* mana kaitakeo, pútuma aba kaipaku, insensi mainina dedevina be nakae ina Kaba Kaiyaka ana kaba siu kaarekoina. \v 16 Aba kasala ma vatalina kopwa vininabeso ana kaigabu manuna, ana kaitakeo, konanina, \w nokobaba\w* ma kaena, \v 17 ali ana taboda areko, ina kówala, ina kaba táoya be nakae ina kaba siu ana taboda kaarekoina, \v 18 nakae ina Kaba Kaiyaka ana kaba kokavata nakae ina kali ana kaba kokavata kowodugūdi be nakae adi búyala kowodugūdi. \v 19 Kwama dedevidi paisewa \w Bateta Kimaasabaina\w* sinaena manuna kowodugūdi. Kwamayadi moe \w Eroni\w* tauyana Tonúwala ana kwama kimaasabaina ina paisewa manuna be nakae natunao adi kwama, e bei Tonúwala ana paisewa siguinuwe.’ \p \v 20 E abóbwara ikavava, Isileli tubunao liliudi sikalavegu go, sisáwala sina. \v 21 Avatauwa neta atedi sitagona, e idi vagidi simedi. Vagidiyadi moe Yauwe ina Kaba Valoboda manuna nakae ina paisewa liliudi manudi be nakae Tonúwala ana kwama kimaasabaidi manudi. \v 22 Koroto nakae vevina, avatauwa neta atedi sitagona, e idi vininabeso goura simedi Yauwe yaina. Vininabesoyadi ame nakae: Mawuwu, gipolu, rini, nimatuwetuwe be nakae kónana goura liliudi. Tauna nakae tomota tamo tamo idi vininabeso goura simedi sikasaledi Yauwe yaina. \v 23 Avatauwa neta madi búyala buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi, o neta madi kareko dedevidi toidi o neta madi goti unuunudi o sipi bolamo sakavaidi siikaredi kayakayaidi o ituli ta yoguyoguva sakavaidi, e madabokidi simedi sikasaledi Yauwe yaina. \v 24 Avatauwa neta itoboinedi idi vagidi siriba be kopwa sikabidi, e simedi sikasaledi Yauwe yaina. Avatauwa neta madi gaigíyala paisewayana manuna, e nakae simedi. \v 25 Ava vevinava neta tokabitam, e búyala buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi sinoedi be nakae areko dedevidi toidi sigilumidi simedi. \v 26 Ava vevinava neta atedi sitagona be nakae madi katanaki, goti unuunudi sigíluma. \v 27 E kidi go tomoyamoya gurewa esaaesaidi anikisi be nakae ituli ta gurewa esaaesaidi simedi tonúwala tolobona ana kwama be nakae kasikasina ana saisaira manudi. \v 28 Tuwaina alova sisina be oribe mumuna rampa manudi be alova sakavaidi pútuma aba kaipaku manuna be nakae pútuma insensi manuna simedi. \v 29 Isileli tubunao liliudi, koroto be nakae vevina, neta atedi sitagona, e idi vininabeso simedi sikasaledi Yauwe yaina. Vininabesoyadi moe Yauwe ina paisewa manuna nakae boi sopagu goi bogina ilovina siguinuwe. \p \v 30 E simedi ikavava, alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Gwa! Kure, ma Yuda, natuna moe Urai, e tubuna moe Besaleli. Ame tauyana Yauwe bogina ikinave. \v 31 Balomaina goi Besaleliyana bogina ivakayaodei, tauna mana kabitam be mana katanaki be nanamsa nakae ana kaipata paisewa liliudi dedevidi iyagoidi be iguinuwedi. \v 32 Tauyana ana kabitam goura be siriba be nakae kopwa adi paisewa goi. \v 33 Nakae gurewa esaaesaidi adi paisewa be nakae alova ana dayágina bogina ana kaipata iguinuwedi. \v 34 Go Yauwe Akisamaki ma Dani natuna Oliyavi be nakae Besaleli nukotodi goi bogina iyato, tauna itoboinedi adi paisewa sivatulúkwana. \v 35 Paisewa liliudi adi kabitam bogina ivinidi, tauna itoboinedi gurewa ana gínina be nuwonúwana paisewa manuna, búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi goi be nakae areko dedevidi adi gíluma be wóina dedevina ana paisewa siguinuwedi. Kidi paisewa liliudi siyagoidi be siguinuwedi.’ \c 36 \p Tuwaina kagu, \pm \v 1 ‘E Besaleli be Oliyavi be nakae tokatanaki liliudi taiyao bei sipaisewa nakae kaga liliuna boi \w Yauwe\w* bogina iidigedi. Ame tauyadi madi katanaki be madi kabitam unana Yauwe bogina ivinidi, e bei ina \w Kaba Kaiyaka\w* Kimaasabaina siyowodoko.’ \p \v 2 E abóbwara ikavava, Besaleli, Oliyavi be nakae tauyadi madi kabitam liliudi Yauwe ina kaiguyau nuwodi goi bogina iyato nakae bogina sikatetagona sipaisewa, e liliudi aduduwedi sima. \v 3 Sima, tomota idi vagidi liliudi bogina simemedi bogina yoiyana Yauwe ina Kaba Kaiyaka Kimaasabaina ana yówana manuna. Tuwo akabidi, Besaleli senao taiyao avinidi. Avinidi yoiyadi go, tuwo tomota nobuyana tamo tamo idi vagidi tuwaina simemedi sivinigu. \v 4 E tokatanaki liliudi idi paisewa Yauwe ina Kaba Kaiyaka Kimaasabaina goi sikalave sima \v 5 silatuwokoigu sidigo kadi, \pm ‘Tomota idi vininabeso simemedi paisewayana boi Yauwe ilatuwokoima manuna bogina yoiyana.’ \p \v 6 E tuwo vala aetune ina tunagu tamo tamo goi tomota liliudi alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Taabu imi vagidi tuwaina komemēdi Yauwe ina Kaba Kaiyaka Kimaasabaina ana yówana manuna.’ \p E tuwo tauyadi geya tuwaina idi vagidi simemedi yaigu. \v 7 Idi vagidiyadi liliudi simemedi, bogina yoiyana paisewayana manuna go, maniyena sikesa. \s1 Aba Kaiyaka Yoyou // ana kaba vatumna areko adi gíluma \r (Tateta 26:1-14) \p \v 8 E topaisewa madi katanaki Yauwe ina Kaba Kaiyaka yoyou simadagi. Go ana madágina ame nakae: Areko dedevidi toidi adi badabada yawou be nakae búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be nakae kayakayaidi sikabidi, e simadagi. Ikavava, arekoyadi goi \w yábana ana tomatakavatayao\w* makayaudi sigilumidi. Gilumayana ana kaigigita nakae gíluma ana tokatanaki idi paisewa. \v 9 E areko tamo tamo adi mamanao ovanima ovato go, adi papaeva ovatayamo. Areko liliudi adi kakainaki nakae. \v 10 Areko ainima adi mamanao goi sisavikoidi. Niga areko ainima sikesa sikabidi, adi mamanao goi sisavikoidi. \v 11 Areko buruu sikabidi, látuma siyatakoidi go, latumayadi matakubudi aba vatumna areko tayamo ana mamanao goi sigilumipatukoidi. Aba vatumna areko aiyuwoina ana mamanao goi nakae siguinuwe. \v 12 Aba vatumna areko tayamo ana mamanao goi ana látuma adi badabada 50 sigilumipatukoidi. E nakae aba vatumna areko aiyuwoina ana mamanao goi látuma ana badabada 50 sigilumipatukoidi. Ikavava, aba vatumna areko aiyuwo sivatuyuwedi. \v 13 Sivatuyuwedi ikavava, aba talagegeta \w goura\w* adi badabada 50 simadagidi. E aba talagegetayadi goi aba vatumna areko aiyuwokova sisavidi, e bei Yauwe ina Kaba Kaiyakayana ana kaba vatumna ana kaigigita nakae areko tayamo toito. \p \v 14 E \w goti\w* unuunudi sikabidi, areko yawou tayamo simadagidi. Arekoyadi Yauwe ina Kaba Kaiyaka ana kaba vatumna aiyuwoina siyatakoidi. \v 15 Arekoyadi tamo tamo adi mamanao ovanima ovato aba katugúyala. Go adi papaeva ovatayamo. Arekoyadi madabokidi adi kakainaki nakae. \v 16 Arekoyadi ainima sikabidi, adi mamanao goi sisavikoidi. Niga arekoyadi ainima tayamo sikesa sikabidi, adi mamanao goi sisavikoidi. \v 17 Látuma areko ana badabada 50 sikabidi, matakubudi sigilumipatukoidi aba vatumna tayamo ana mamanao goi. E nakae siguinuwe aba vatumna aiyuwoina goi. \v 18 Ikavava, aba talagegeta kopwa ana badabada 50 simadagidi, e aba vatumna aiyuwokova sisavidi. Tauna aba vatumna tayamo maanawena. \v 19 E aba vatumna aiyuwo tuwaina sigilumidi Yauwe ina Kaba Kaiyakayana manuna. Tayamo \w sipi\w* bolamo sakavaidi goi sigilumi. Sakavaidiyadi bogina sikaredi kayakayaidi. Go aiyuwoina ituli ta yoguyoguva sakavaidi goi sigilumi. \s1 Aba Kaiyaka ana vabodakalova ana madágina \r (Tateta 26:15-30) \p \v 20 E gaigíyala taalaidi sikabidi, Yauwe ina Kaba Kaiyakayana ana vabodakalova manudi. \v 21 Ana vabodakalova tamo tamo gidigidina ana tukotuko ovato go, ana papaeva panetayataya. \v 22 Vabodakalovayadi adi madágina ame nakae: Alova aiyuwo sivataoedi go, alova sikanabaledi alovayadi aiyuwo nauyayanaidi goi. Vabodakalova liliudi Aba Kaiyakayana goi simadagidi nakae. \v 23 E adi badabada 20 simadagidi youya dadavina manuna. \v 24 Go adi kaba táoya \w siriba\w*, e adi badabada 40 simadagidi. Tauna aba táoya aiyuwo moe vabodakalova tayamo manuna. Nakae siguinuwe vabodakalova liliudi goi. \v 25 Go Yauwe ina Kaba Kaiyakayana yawéyana dadavina goi nakae siguinuwe. Vabodakalova adi badabada 20 simadagidi \v 26 go, adi kaba táoya siriba adi badabada 40 simadagidi. Tauna aba táoya aiyuwo moe vabodakalova tayamo manuna. \v 27 Go Tukunu ana vaboda goi, moe koiboga dadavina, Yauwe ina Kaba Kaiyakayana ana vabodakalova adi badabada ainima tayamo simadagidi. \v 28 E Yauwe ina Kaba Kaiyakayana matakubuna aiyuwo goi vabodakalova aiyuwo tuwaina simadagidi, sikalipaiwolidi. Moe yawéyana be koiboga adi valoboda goi be nakae youya be koiboga adi valoboda goi. \v 29 Sikalipaiwolidi, tauna ditonema unadi goi vabodakalova aiyuwo go, diligaema \w rini\w* goura goi vabodakalovayadi sikopatukoidi. E Tukunu ana vaboda matakubuna aiyuwo goi siguinuwedi nakae. \v 30 Tauna vabodakalova adi badabada ainima aito koiboga dadavina go, adi kaba táoya siriba adi badabada yawou ainima tayamo. Moe aba táoya aiyuwo vabodakalova tayamo manuna. \p \v 31 E vabodakalova simadagidi ikavava, logógana gaigíyala ainima sibobóidi, e vabodakalova toluyedi youya dadavina goi sikanabaledi. \v 32 Ikavava, ainima tuwaina sibobóidi, e yawéyana dadavina aiyuwoina sikanabaledi. E ainima sibobóidi Tukunu koiboga dadavina nakae sikanabaledi. \v 33 Ego logoganayadi vaboda tamo tamo nauyayanaidi goi adi mamanao vaboda naveyadi. \v 34 Goura paaevaidi sikabidi, vabodakalovayadi liliudi be nakae logoganayadi goi sikaupatukoidi. Ikavava, rini goura simadagidi, vabodakalova toluyena goi siyatoidi, e logoganayadi sivaisiudi sikanabalabala. \s1 Tukunu Kimaasabaina Toina // ana vabodaupa kaarekoina ana gíluma \r (Tateta 26:31-37) \p \v 35 E búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi sikabidi be nakae areko dedevidi sikabidi, e gíluma ana tokatanaki sivini, vabodaupa kaarekoina tayamo igilumi. Arekoyana goi yábana ana tomatakavatayao makayaudi igilumidi. \v 36 Igilumidi ikavava, kówala gaigíyala aivasi sibobóidi. Go goura paaevaidi sikabidi, kowalayadi goi sipaimidi namliyeta sikaupatukoidi. Ikavava, adi kaba táoya siriba goi sivataoedi go, Yauwe ina Kaba Kaiyakayana sinaena goi siyato. Aba talagegeta goura kowalayadi sipodi goi siyatoidi. E amoko goi arekoyana sivakosaine. \p \v 37 E Yauwe ina Kaba Kaiyakayana ana kaba siu bomatu dadavina ikaaiyaka. Ana kaba siuyana ana taboda kaarekoina ana gíluma ame nakae: Búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi be nakae areko dedevidi sikabidi, gíluma ana tokatanaki sivini, aba siuyana ana taboda kaarekoina igilumi. \v 38 Igilumi ikavava, kówala ainima simadagidi, e kowalayadi adi takudukudu goi goura paaevaidi sikaupatukoidi. Ikavava, adi kaba táoya kopwa simadagidi. Ego goura sikabi, aba siu karekoinayana adi rini simadagidi. \c 37 \s1 Aba Vatulúkwana dedeogaina ana madágina \r (Tateta 25:10-22) \p \v 1 E Besaleli gaigíyala taalaidi ikabidi, dedeoga imadagi. Ana mamanao panetayataya aba katugúyala go, ana papaeva panetayataya go, ana tukotuko panetayataya. \v 2 Ikavava, e dedeogayana toluyena be sinaena goi \w goura\w* maavadaina go, paaevaidi ikaupatukoidi. Ikavava, kinababaina goi ana papa goura ikaupatuko. \v 3 E \w rini\w* goura aivasi imadagidi, aena aivasi goi iyatoidi, dadava aiyuwo, dadava aiyuwo. \v 4 Ikavava, aitakeo aiyuwo gaigíyala ibobóidi go, goura paaevaidi ikabidi, aitakeoyadi ipaimidi. \v 5 Ikavava, riniyadi goi ivaisiudi, e bei dedeogayana sikaitakeve. \p \v 6 Imadagi ikavava, e goura maavadaina ikabi, ana katukábwala goura imadagi. Ana katukabwalayana moe aba núwala go, ana kakainaki ame nakae: Ana mamanao panetayataya aba katugúyala go, ana papaeva panetayataya. \v 7 Ikavava, goura itutu, \w yábana ana tomatakavatayao\w* aiyuwo imadagidi tokwalu nakae. Imadagidi ikavava, aba núwala yatana goi iyatoidi, \v 8 tayamo matakubuna, tayamo matakubuna goi ikaupakiyedi. \v 9 Ego yábana ana tomatakavatayaoyadi ma panepanedi imadagidi go, panepanediyadi siyosaledi, e aba núwala\x † \xo 37:9 \xt Rom 3:25; Ibe 9:5; 1Iy 2:2, 4:10.\x* sitakabobo be simatakavate. Adi taiyuwokova matana matana sikaaiyaka go, sikandosobu aba nuwalayana sigitegite. \s1 Teboro beredi manuna ana madágina \r (Tateta 25:23-30) \p \v 10 E Besaleliyana gaigíyala taalaidi ikabidi, teboro tayamo imadagi. Teboroyana ana kakainaki ame nakae: Ana mamanao panetayataya kasikasi go, ana papaeva aba katugúyala go, ana tukotuko panetayataya. \v 11 Imadagi ikavava, teboroyana goi goura maavadaina be paaevaina ikaupatuko. Ikavava, kinababaina goi ana papa goura ikaupatuko. \v 12 Ikaupatuko ikavava, teboroyana yatana goi tupaota goura iyatoidi sivaníbita. Tupaotayadi adi tukotuko nimakulemwasi tayamo. Go tupaotayana goi ana papa goura ikaupatuko. \v 13 Ikavava, e rini aivasi goura maavadaina imadagidi, teboro matakubuna aivasi goi iyatoidi. \v 14 Sikaaiyaka tupaotayana kikina go, sobuyekoina goi, e bei teboroyana aitakeo goi sikaiitakeve. \v 15 Rini iyatoidi ikavava, aitakeo gaigíyala aiyuwo ibobóidi, e aitakeoyadi goi goura paaevaina ikaupatuko. \v 16 Ikaupatuko ikavava, e goura maavadaina ikabi, teboroyana ana noko, ana pereiti, ana botori be ana borodisi imadagidi. Botoriyana be borodisiyana moe idi vininabeso \w oine\w* manuna. \s1 Rampa adi kaba yata ana madágina \r (Tateta 25:31-40) \p \v 17 E Besaleli goura maavadaina ikabi, itutu, e rampa adi kaba yata imadagi. Aba yatayana alova maisiyana, tauna unana, tolobona, gadona be nakae senina vagana imadagidi go, madabokina ana lamgógana goura tayamo. \v 18 E tolobona goi laonina nakae ainima tayamo imadagidi situko, dadavina aito, dadavina aito. \v 19 Laoninayadi tamo tamo goi senina vagana ma gadona aito sikaaiyaka. Seninayadi taniya maisiyana. \v 20 Go tolobonayana goi senina vagana ma gadona aivasi imadagidi. \v 21 Nako goi laonina sisowóduwo tolobona goi, e senina vagana ma gadona sikaaiyaka. \v 22 E senina gadona be laonina goura maavadaina situtudi go, ana lamgógana goura tayamo. \v 23 Ikavava, e goura maavadaina ikabi, rampa giyaidi\f ‡ \fr 37:23 \fk Rampa giyaidi\ft : Ame rampayadi siyatoidi láwana sipona yatadi.\f* ainima aiyuwo be wiki ana kaba kalikaina be nakae ana noko imadagidi. \v 24 E goura mavadainayana ana moumou nakae kilo ana badabada 30 ikabi rampa adi kaba yata be nakae konanina adi madágina manudi. \s1 Insensi ana kaba kasala ana madágina \r (Tateta 30:1-10) \p \v 25 E Besaleli gaigíyala taalaidi ikabidi, \w insensi\w* ana \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w* imadagi. Aba kasalayana ana mamanao be nakae ana papaeva moe aba katugúyala go, ana tukotuko panetayataya kasikasi. Ikavava, ana \w sakusaku\w* aivasi matakubuna goi iyatoidi. Go sakusakuyadi be aba kasala alova tayamo goi imadagidi. \v 26 Imadagi ikavava, goura maavadaina be paaevaina ikabi, aba kasalayana goi ikaupatuko. Tauna madabokina goura. Ikaupatuko ikavava, e kinababaina goi ana papa goura ikaupatuko. \v 27 Ikavava, e rini aiyuwo goura imadagidi, ana papa kikina go, sobuyekoina goi ikaupatukoidi, dadavina tayamo, dadavina tayamo. Riniyadi moe aitakeo manudi. \v 28 Ikaupatukoidi ikavava, e aba kasalayana ana kaitakeo aiyuwo gaigíyala ibobóidi, goura paaevaidi goi ipaimidi. \s1 Pútuma aba kaipaku be insensi adi madágina \r (Tateta 30:22-38) \p \v 29 E Besaleli pútuma aba \w kaipaku\w* imadagi namliyeta ikimasabe Yauwe umana. Ikavava, alova sisina be nakae náuna lamna ikabidi, insensi maavadaina be nakae mainina dedevina imadagi. Go putumayana be insensiyana adi madágina nakae tauyadi pútuma be insensi adi tokatanaki idi paisewa nakae.\x † \xo 37:29 \xt Tat 30:22-38.\x* \c 38 \s1 Aba kasala kopwa ana madágina \r (Tateta 27:1-8) \p \v 1 E Besaleli gaigíyala taalaidi ikabidi, ana \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w* vininabeso ana kaigabu manuna imadagi. Ana mamanao be nakae ana papaeva moe ovatayamo panetayataya go, ana tukotuko moe ovatayamo. \v 2 Imadagi ikavava, e ana \w sakusaku\w* aivasi imadagidi matakubuna aivasi goi iyatoidi go, sakusakuyadi be aba kasala alova tayamo goi imadagidi. Iyatoidi ikavava, aba kasalayana goi kopwa paaevaina ikaupatuko. \v 3 Ikavava, kopwa ikabi, aba kasala konanina imadagidi. Konaninayadi ame nakae: Silekau ana kaba vadoda, ana sabwero, ana borodisi, ana sisiwo be nakae pokova ana kaba vadoda imadagidi. \v 4 Ikavava, e kopwa tuwaina ikabi, ana vátala imadagi, iyatako yeu ana kaba dímila. Ikavava, e vatalayana aba kasala sinaena nauyayanaina goi sidodoi. \v 5 E \w rini\w* aivasi imadagidi, vatalayana matakubuna aivasi goi ikaupatukoidi go, sisowóduwo aba kasalayana toluyena goi aitakeo manudi. \v 6 Ikavava, e aba kasala ana kaitakeo gaigíyala aiyuwo ibobóidi. Ikavava, kopwa paaevaina goi ipaimidi. \v 7 Ikavava, aitakeoyadi ivaisiudi riniyadi aba kasala toluyena goi, dadavina tayamo, dadavina tayamo, e bei sikaaitakeve. Ego aba kasalayana timba paaevaidi goi imadagi. Go sinaena daakakaina be nakae dibuna goi geya ana kaubodamo. \s1 Nokobaba kopwa níkina manuna ana madágina \r (Tateta 30:17-21) \p \v 8 E tovaita vevina maniyedi Yauwe ina Kaba Valoboda ana kaba siu goi sipaaisewa. Tauyadi idi saribu kopwa simedi Besaleli sivini. E saribuyadi ikabidi, \w nokobaba\w* maa kaena kopwa imadagidi. Nokobabayana moe aba níkina.\x † \xo 38:8 \xt Tat 30:18.\x* \s1 Aba Kaiyaka ana kali ana madágina \r (Tateta 27:9-19) \p \v 9 E Yauwe ina \w Kaba Kaiyaka\w* Besaleli ikali. Areko dedevidi ikabidi, Aba Kaiyaka ana kali imadagi. Aliyana youya dadavina ana mamanao moe ova 30. \v 10 E kówala ana badabada 20 adi kaba táoya kopwa goi ivataoedi. E sipodi goi rini be aba talagegeta \w siriba\w* iyatoidi, arekoyadi ivakosainedi. \v 11 E yawéyana dadavina goi nakae iguinuwe. Aliyana ana mamanao moe ova 30 go, kówala ana badabada 20 adi kaba táoya kopwa goi ivataoedi go, sipodi goi rini be aba talagegeta siriba iyatoidi, arekoyadi ivakosainedi. \v 12 E aliyana koiboga dadavina ana mamanao moe ovayawou ovanima go, kówala ana badabada yawou adi kaba táoya kopwa goi ivataoedi. \v 13 E aliyana ana kaba siu goi, moe bomatu dadavina, ana mamanao nakae ovayawou ovanima. \v 14-15 E aba siu dadavina ana mamanao ovavasi panetayataya, dadavina ovavasi panetayataya. Go ana kówala dadavina aito, dadavina aito adi kaba táoya goi ivataoedi. E kowalayadi goi arekoyadi ivakosainedi. \v 16 Areko liliudi aliyadi manudi moe dedevidi toidi. \v 17 E kowalayadi adi kaba táoya moe kopwa go, adi takudukudu goi siriba paaevaina ikaupatuko. Nakae adi rini liliudi be adi kaba talagegeta moe siriba. \v 18 E gíluma ana tokatanaki búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi be nakae areko dedevidi ikabidi, ali ana kaba siu ana taboda kaarekoina igilumi. Go tabodayana ana mamanao moe ovanima ovatayamo go, ana tukotuko ovatayamo aba katugúyala. \v 19 Go tabodayana ana kówala madi kaba táoya moe kopwa go, adi kaba talagegeta moe siriba. Nakae kowalayadi sipodi yatadi moe siriba. \v 20 E Yauwe ina Kaba Kaiyaka ana kaba kokavata be nakae ali ana kaba kokavata liliudi moe kopwa. \s1 Kainum ana moumou // Aba Kaiyaka ana madágina manuna \p \v 21 E ame kainum ana kakainaki sikabi Yauwe ina Kaba Kaiyaka yoyou ana madágina manuna. Ina Kaba Kaiyakayana goi \w aba vatulúkwana\w*\x † \xo 38:21 \xt Tat 38:21.\x* ikaaiyaka. E Livai tubunao alatuwokoidi kainumyadi sikatuyaividi siginidi. Kidi Livai tubunao adi tovakumgo ame paisewayana manuna moe Itamari, tauyana \w Tonúwala\w* \w Eroni\w* natuna. \p \v 22 E Kure, ma Yuda,\f ‡ \fr 38:22 \fk Ma Yuda\ft : Yuda ameko moe dala yoina. Yuda moe Isileli natuna go, Yudayana tubunao adi dala moe yoina Yuda.\f* natuna moe Urai, e tubuna moe Besaleli. Ame tauyana alatuwoko iguinuwe kaga liliuna nakae boi \w Yauwe\w* ilovinaegu. \v 23 Go Besaleliyana ana tovaita moe Akisamaki natuna Oliyavi ma Dani. Go tauyana kainum ana tokatanaki nakae ana tokabitam. Aiyuwoina tauyana gíluma ana tokatanaki moe areko dedevidi be nakae búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi goi. \p \v 24 E vininabeso \w goura\w* madabokina ana kakainaki Yauwe ina Kaba Kaiyaka Kimaasabaina manuna moe kilo ana badabada eita andedi 830. Ego gourayana sisikere Yauwe ina Kaba Kaiyaka Kimaasabaina ana lovina goi sisikere. \p \v 25 E vininabeso siriba ana moumou boi koroto adi katuyáiva goi moe kilo ana badabada 2,819. Siribayana siisikere Yauwe ina Kaba Kaiyaka Kimaasabaina ana lovina goi sisikere.\x † \xo 38:25 \xt Tat 30:11-16.\x* \v 26 Boi koroto tamo tamo neta adi tala 20 nakae ituko, neta sikatuyaividi, e idi vininabeso siriba goi giyaina Yauwe sivinibeso.\x † \xo 38:26 \xt Mad 17:24.\x* Siribayana siisikere Yauwe ina Kaba Kaiyaka Kimaasabaina ana lovina goi sisikere. Korotoyadi adi badabada moe 603,550. \v 27 Siribayana ana moumou kilo ana badabada 2,800 ikabidi, Yauwe ina Kaba Kaiyaka Kimasabainayana ana vabodakalova adi kaba táoya be nakae vabodaupa kaarekoina ana kówala adi kaba táoya imadagidi. Aba taoyayadi adi badabada moe 100, tauna adi kaba táoya tamo tamo siriba ana moumou kilo ana badabada tuwenti 28. \v 28 Ago siribayana ikesa moe kilo ana badabada 19, e ikabidi, kówala ana kaba talagegeta be ana rini imadagidi be nakae kowalayadi sipodi goi siribayana paaevaina ikaupatukoidi. \p \v 29 E vininabeso kopwa ana moumou moe kilo ana badabada 2,425. \v 30 Kopayana ikabi, ame dogoiyadi imadagidi: Yauwe ina Kaba Valoboda totomna ana kówala, aba kasala kopwa ma vatalina be nakae konanina, \v 31 ali ana kówala adi kaba táoya, Yauwe ina Kaba Kaiyakayana ana kaba kokavata be nakae aliyana ana kaba kokavata. \c 39 \s1 Yauwe ina Tonuwalayao adi kwama kimaasabaidi adi gíluma \r (Tateta 28:1-43) \p \v 1 E Besaleli, Oliyavi be tokatanaki liliudi búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi sikabidi, kwama kaausaraidi sigilumidi. Kwamayadi moe \w Yauwe\w* ina \w Tonuwalayao\w* adi kwama silosidi neta ina \w Kaba Kaiyaka\w* Kimaasabaina goi sipaaisewa. E nakae \w Eroni\w* ana kwama sigilumidi. Ame kwamayadi sikimasabedi Yauwe ina paisewa manuna. Siguinuwa nakae Yauwe bogina ilovinaegu. \s1 Tonúwala tolobona ana kwama ana gíluma \r (Tateta 28:6-14) \p \v 2-3 E tauyadi \w goura\w* sikabi, sikaupapaeve ina aaa ikakaráiya. Ikavava, gourayana sitaseseli, e búyala simadagi. Ikavava, búyala buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi sikabidi, búyala goura taiyao sinoepatukoidi. Ikavava, buyalayana be areko dedevina sikabidi, tolobo ana kwama sigilumi go, gilumayana ana kaigigita nakae gíluma ana tokatanaki idi paisewa. \v 4 Ikavava, aba latuba aiyuwo sigilumidi, e kwamayadi aiyuwo matakubudi goi sigilumipatukoidi. \v 5 Ikavava, kwamayana ana \w gigipáiwala\w* sigilumidoko, ana kaigigita dedevina toina. Go gigipaiwalayana kwama goi sigilumipatuko. Ana búyala be ana kareko moe kwamayana nakae. Tauna sigilumi nakae sopagu goi Yauwe bogina ilovina siguinuwe. \p \v 6 E gurewa esaaesaidi \w anikisi\w* madi kaba yata goura sikabidi, e gurewayadi goi \w Isileli\w* natunao yoidi siginidi. \v 7 Ikavava, tolobona ana kwama ana kaba latuba goi siyatoidi. Gurewayadi moe \w Isileli tubunao\w* adi kaba kinana bego Yauwe inuwokavatedi. Tauna siguinuwe nakae Yauwe boi bogina ilovinaegu. \s1 Tonúwala kasikasina ana saisaira ana gíluma \r (Tateta 28:15-29) \p \v 8 E Tonúwala kasikasina ana saisaira sigilumi nakae tolobona ana kwama ana gíluma. Moe búyala noyanoyaidi goura, buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi be nakae areko dedevidi sikabidi, sigilumi. Tauyadi idi paisewayana nakae gíluma ana tokatanaki idi paisewa. \v 9 E tabodayana sinunumi, ana mamanao be ana papaeva sivavasa, moe nimakulemwasi aito. \v 10 Ikavava, saisairayana goi gurewa esaaesaidi túwana aivasi goi sikauvapotedi ame nakae: \li1 Túwana vakuumgoina goi gurewa yoidi rubi, topasi be beleli siyatoidi. \li1 \v 11 Túwana aiyuwoina goi gurewa yoidi turakoisi, sapaire be emeradi siyatoidi. \li1 \v 12 Túwana aitonina goi gurewa yoidi diyasinta, ágeta be ametísta siyatoidi. \li1 \v 13 Túwana aivasina goi gurewa yoidi kwatisi, anikisi be diyáspa siyatoidi. \m Ame gurewayadi adi kaba yata moe goura goi sikauvapotedi. \v 14 Gurewayadi tamo tamo goi Isileli natunao yawou aiyuwo yoidi tamo tamo siginidi. Tauna gurewa tayamo, you tayamo, gurewa tayamo, you tayamo. Youyadi Isileli tubunao adi \w dala\w* yoidi. \p \v 15 E goura maavadaina sikabi, kasikasina ana saisaira ana seni nakae sinoedi. \v 16 Ikavava, \w rini\w* madi kaba yata aiyuwo goura goi simadagidi. E kasikasina ana saisaira matakubuna aiyuwo diligaema goi sikauvapotedi. \v 17 Ikavava, seniyadi goura tayamo dadavina riniyadi goi sisikoidi \v 18 go, tayamo dadavina gurewa adi kaba yata aiyuwo goi sisikoidi. Aba yatayadi sikaiyaka tolobona ana kwama ana kaba latuba aiyuwo goi. \v 19 Ikavava, rini goura aiyuwo simadagidi, e kasikasina ana saisaira ogalaoina goi siyatoidi. \v 20 Ikavava, rini goura aiyuwo tuwaina simadagidi go, tolobona ana kwama ana sinapatúkwana goi siyatoidi. Go moe gigipáiwala dedevina diligaemaina goi be nakae kwamayana kukuna goi. \v 21 Ikavava, búyala buruu aiyuwo sikabidi, tayamo dadavina rini aiyuwo kasikasina ana saisaira ogalaoina goi sisikoidi go, tayamo dadavina rini aiyuwo tolobona ana kwama goi sisikoidi. Tauna kasikasina ana saisairayana ikaiyaka gigipáiwala dedevina diligaemaina, e geya itoboineyeta tolobona ana kwama goi italigalígava. E siguinuwa nakae Yauwe boi bogina ilovinaegu. \s1 Tonúwala adi kwama tuwaina adi gíluma \r (Tateta 28:31-35) \p \v 22 E kwama tayamo maanawena sigilumi. Kwamayana madabokina buruu go, ikaiyaka tolobona ana kwama sinaena. Idi paisewa nakae togíluma dedevidi idi paisewa. \v 23 E kwamayana goi tapora tayamo Tonúwala nukotona manuna siwodugu. Taporayana kikina sikunupedoko, tauna geya itoboineyeta bei itaisa. \v 24 E búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi sikabidi, mogolu keuwoina maisiyana sigilumidi, e kwamayana kikina ditonema dadavina goi sisikoidi. \v 25 E goura maavadaina sikabi, bere giyaidi simadagidi. Ikavava, kwamayana kikina ditonema dadavina goi sisikoidi mogolu nauyayanaidi. \v 26 Tauna bere tayamo mogolu tayamo, bere tayamo mogolu tayamo kwamayana kikina madabokina ivaníbita nakae. E siguinuwa nakae Yauwe boi bogina ilovinaegu. \fig Diyuu idi mogolu|src="lb00086b.tif" size="col" ref="39:24-26" \fig* \p \v 27 E areko dedevidi toidi sikabidi, Eroni ma natunao adi kwama maanawedi sigilumidi. \v 28 Ikavava, e areko dedevidi tuwaina sikabidi, dábana aba vatúmna be ana pasapasa be nakae tarausisi aba saidibuna sigilumidi. \v 29 Ikavava, areko dedevidi be nakae búyala noyanoyaidi buruu, kalaakovidi toidi be kayakayaidi sikabidi, gigipáiwala sigilumi nakae Yauwe boi bogina ilovinaegu. \p \v 30 E goura maavadaina sikabi, dabayogigi simadagi senina maisiyana namliyeta sikimasabe Yauwe umana. E dabayogigiyana yatana goi sigini kadi, \pc ‘Tauyana Kimaasabaina \pc Yauwe Umana.’ \p \v 31 Niga búyala buruu sikabi, dabayogigiyana sisiko dábana aba vatúmna nakae Yauwe boi bogina ilovinaegu. \s1 Kaga liliuna simaadagidi simedi // Mosese idovatusidi tetelina \p \v 32 E Yauwe ina Kaba Kaiyaka, o tadigo kada, ‘Ina Kaba Valoboda’, madabokina ana madágina bogina ikavava. Isileli tubunao kaga liliuna simadagidi nakae boi Yauwe bogina ilovinaegu. \v 33 E Yauwe ina Kaba Kaiyakayana konanina liliudi sikabidi, simedi yaigu. Konaninayadi ame nakae: Ana rini, ana vabodakalova, ana logógana, ana kówala madi kaba táoya. \v 34 Ana kaba vatumna sipi bolamo sakavaidi bogina kayakayaidi goi sikaredi, ana kaba vatumna ituli ta yoguyoguva sakavaidi be nakae ana vabodaupa kaarekoina. \v 35 \w Aba vatulúkwana dedeogaina\w* mana kaitakeo be nakae aba núwala. \v 36 Teboroyana ma konanina be nakae \w beredi\w* kimaasabaidi Yauwe umana. \v 37 E nakae ame konaninayadi simedi: Rampa adi kaba yata goura maavadaina mana rampa, konanina be nakae \w oribe\w* mumuna rampa manudi. \v 38 \w Aba kasala\w* goura, pútuma aba \w kaipaku\w*, \w insensi\w* mainina dedevina be nakae Yauwe ina Kaba Kaiyaka ana kaba siu ana taboda kaarekoina. \v 39 Aba kasala kopwa ma vatalina, ana kaitakeo, konanina be nakae \w nokobaba\w* kopwa ma kaena. \v 40 Ali ana kareko, ana kówala, adi kaba táoya be nakae ali ana kaba siu ana taboda kaarekoina mana búyala be nakae ana kaba kokavata be nakae kónana liliudi aba paisewa Yauwe ina Kaba Kaiyakayana sinaena manuna. Aba Kaiyakoyana moe ina Kaba Valoboda. \v 41 E nakae kwama dedevidi paisewa \w Bateta Kimaasabaina\w* sinaena manuna simedi. Kwamayadi moe Eroni tauyana Tonúwala ana kwama Yauwe ina paisewa manuna be nakae natunao adi kwama, e bei tauyadi itoboinedi Tonúwala nakae sipaisewa. \p \v 42 E Isileli tubunao paisewa liliudi siguinuwedi nakae kaga liliuna Yauwe boi bogina ilovinaegu. \v 43 E kónana liliudi adovatusidi, e agitedi moitamo siguinuwedi nakae Yauwe iidigedi. Tuwo tomotayadi akaipakuyedi. \c 40 \s1 Yauwe ina Kaba Kaiyaka siivatáoe tetelina \p \v 1 E \w Yauwe\w* ilatuwokoigu idigo kana, \pm \v 2 ‘Tukówana vakuumgoina\f ‡ \fr 40:2 \fk Tukówana vakuumgoina\ft : Ame nakona tukówana Mats ana kaba lukavava o Eipuru ana kaba vatowo.\f* ana maliyalina vakuumgoina goi guna \w Kaba Kaiyaka|lemma="Aba Kaiyaka"\w*, o kada, “Guna Kaba Valoboda”, bei kovatāoe. \v 3 Kovatáoe ikavava, sinaena \w aba vatulúkwana dedeogaina\w* Tukunu goi koyatogamogamōne namliyeta baige vabodaupa kaarekoina kovakosāine dedeogayana kotabōde. \v 4 Ikavava, teboro kokābi, kovaisīu, e yatana konanina kokatubayasīdi. Ikavava, rampa adi kaba yata kovaisīu be ina rampa koyatōidi. \v 5 Ikavava, \w insensi\w* ana \w kaba kasala|lemma="Aba kasala"\w* \w goura\w* \w aba vatulúkwana\w* matana goi go, vabodaupa kaarekoina toluyena goi koyatogamogamōne. Ikavava, Aba Kaiyakayana ana kaba siu ana taboda kaarekoina kovakosāine. \v 6 Ikavava, aba kasala vininabeso ana kaigabu manuna guna Kaba Kaiyakayana ana kaba siu toluyena goi kovatumasābe. \v 7 Ikavava, \w nokobaba\w* kopwa guna Kaba Kaiyakayana be aba kasalayana go, nauyayanaidi goi koyāto namliyeta baige bwae kosiwōi. \v 8 Ikavava, guna Kaba Kaiyakayana kokāli go, aliyana ana kaba siu ana taboda kaarekoina kovakosāine. \v 9 Ikavava, pútuma aba \w kaipaku\w* kokābi, guna Kaba Kaiyakayana be nakae kaga liliuna sinaena kosiwōi be kokimasabēdi umagu, e bei guna Kaba Kaiyakayana ma konanina kimaasabaidi umagu. \v 10 Ikavava, pútuma aba kaipaku kokābi, aba kasala vininabeso ana kaigabu manuna ma konanina koputumīdi be kokimasabēdi umagu, e bei aba kasalayana kimaasabaina toina. \v 11 Ikavava, pútuma aba kaipaku kokābi, nokobaba ma kaena koputūmi, e kokimasābe umagu. \pm \v 12 E \w Eroni\w* ma natunao komēdi guna Kaba Valoboda ana kaba siu goi kovaisivēdi. \v 13 Ikavava, kwama kimaasabaidi kokabīdi, Eroni kovalōsi. Niga pútuma aba kaipaku kokābi, tauyana koputūmi be kokimasābe umagu, e bei tauyana \w Tonúwala\w* nakae ipaaisewa umagu. \v 14 Ikavava, Eroni natunao komēdi, kwama maanawedi goi kovalosīdi. \v 15 Ikavava, pútuma aba kaipaku kokābi, tauyadi koputumīdi tamadi nakae, e bei tauyadi Tonúwala nakae sipaaisewa manugu. Go moe nakae Eroni ma natunao be nakae tubunao liliudi kokimasabēdi umagu, e bei kidi nakae Tonúwala nakae sipaaisewa manugu ame tuta be nakae tuta simamaima yaidi.’ \m \v 16 E kaga liliuna Yauwe ilovinaegu aguinuwedi, nakae aguinuwedi. \p \v 17 E tuwo tukówana vakuumgoina ana maliyalina vakuumgoina goi Yauwe ina Kaba Kaiyaka kavatáoe. Moe bogina tala tayamo ikavava ima sowóduwo Itipita mlina goi. \v 18 E Livai tubunao alatuwokoidi adigo kagu, \pm ‘Aba Kaiyakayana kovatāoe.’ \m E ame nakae siguinuwe: Vabodakalova adi kaba táoya siyatoidi, e vabodakalovayadi simosidi. Niga logógana sivaisiudi \w rini\w* goi be nakae kówala sivataoedi. \v 19 Sivataoedi ikavava, aba vatumna areko sikabi, Aba Kaiyakayana madabokina sivatum. Ikavava, aba vatumna aito sikabidi, aba vatumnayana areko sivapopo nakae boi Yauwe bogina ilovinaegu. \p \v 20 E aba vatulúkwana sikabidi, dedeoga sinaena sidodoidi. Niga aitakeo aiyuwo sikabidi, dedeogayana ana rini goura goi sivaisiudi. Ikavava, aba núwala sikabi, dedeogayana yatana goi sikailagasi. \v 21 Sikailagasi ikavava, sikaitakeve sinave Tukunu goi sivaisiu namliyeta baige vabodaupa kaarekoina sikabi, sivakosaine aba vatulúkwana dedeogaina sitabode nakae sopagu goi Yauwe bogina ilovina siguinuwe. \p \v 22 E teboro sikabi, sikaitakeve sinave Aba Valobodayana goi sivaisiu go, yawéyana dadavina vabodaupa kaarekoina toluyena goi siyato. \v 23 Ikavava, \w beredi\w* sikabidi, teboroyana yatana goi sikailagasidi go, Yauwe matana goi sikatubayasidi nakae boi Yauwe bogina ilovinaegu. \p \v 24 E rampa adi kaba yata sikabi, Aba Valoboda goi sivaisiu go, youya dadavina vabodaupa kaarekoina toluyena goi siyato. \v 25 Ikavava, Yauwe matana goi rampayadi silotuvaninimidi sininínima nakae boi Yauwe bogina ilovinaegu. \p \v 26 E aba kasala goura sikabi, ina Kaba Valoboda goi sivaisiu go, vabodaupa kaarekoina toluyena goi siyatogamogamone. \v 27 E yatana goi insensi mainina dedevina siyato, e sigabu nakae boi Yauwe bogina ilovinaegu. \p \v 28 E ina Kaba Kaiyaka ana kaba siu ana taboda kaarekoina sikabi, sivakosaine. \v 29 Ikavava, aba kasala vininabeso ana kaigabu manuna sikabi aba siu toluyena goi sivatumasabe. Ikavava, yatana yoguyogu vininabeso manuna sikailagasi sigabusave, e kutukutu vininabeso manuna sikailagasidi, sigabudi nakae boi Yauwe bogina ilovinaegu. \p \v 30 E nokobaba kopwa sikabi, ina Kaba Valoboda be aba kasala kopwa go, nauyayanaidi goi siyato. Ikavava, bwae sitege nokobabayana goi sisiwoi moe adi kaba níkina. \v 31 E amoko goi Eroni ma natunao be yau nimama be aema bei kaanikidi. \v 32 Tutayana Yauwe ina Kaba Valoboda goi kasiu o kavalabelabena aba kasala goi, e mainao nimama be aema kanikidi. Ikavava baige kasiu nakae boi Yauwe bogina ilovinaegu. \p \v 33 E Yauwe ina Kaba Kaiyaka be aba kasala sikalidi. Ikavava, aliyana ana kaba siu ana taboda kaarekoina sivakosaine. \p E ameko goi paisewayana madabokina alukavave. \fig Yauwe ina Kaba Kaiyaka Isileli tubunao idi tunagu nauyayanaina goi|src="C034psgr.tif" size="col" ref="40:16-33" \fig* \s1 Yauwe ana káeyana tomoeeyalina // ina Kaba Kaiyaka itaapasigi tetelina \p \v 34 E gaota isou Yauwe ina Kaba Valoboda iumai\x †a \xo 40:34 \xt Mad 17:5; Mak 9:7; Luk 9:34.\x* go, Yauweyana ana \w káeyana\w* tomoeeyalina isiu ina Kaba Kaiyaka madabokina itapasigi.\x †b \xo 40:34 \xt 1To 8:10-11; Ais 6:4; Isi 43:4-5; Nuw 15:8.\x* \v 35 E gaotayana Aba Valoboda iumai be nakae Yauwe ina kaeyanayana tomoeeyalina ivakayaodei, tauna geya itoboineguta bei Aba Valoboda goi asiu. \v 36 Go tutayana gaotayana Yauwe ilukake, e kai \w Isileli tubunao\w* kakatubayasi bei katáoya kaketoiya go, gaotayana kasabookuliye. Nako goi isou, amoko goi kakaaiyaka. Moe nakae kaguuinuwe ima ketoiya ana madabokina goi. \v 37 Go gaotayana neta Yauwe geya ilukakeyeta, e kai Isileli tubunao geya kaketoiyeta, go sem kakaaiyaka ana kadókana ituko ina. \v 38 Moitamo. Yauwe ina gaota Aba Kaiyaka yatana goi ikaaiyaka maliyalina. Go sabamgo yeu sabeninimina gaotayana sinaena goi ikaaiyaka. Ame nakae kai Isileli tubunao madabokima ima ketoiya ana madabokina goi.