\id EPH - Gumawana Translation Project [C. Olson Draft #15 9-Jul-2018 Translator: Siyokira] \h EPESO \toc3 Epe \toc2 Epeso \toc1 Yeisu ana totugugunayao Epeso goi adi leta \mt1 Epeso \mt2 Yeisu ana totugugunayao // Epeso goi adi leta \is1 Livala Aba Vaita \ip Leta ame Paulo igini ietune ina Yeisu ana totugugunayao Epeso goi yaidi. Tauyana nakona da Roma idi deri goi ikaaiyaka tutayana igini. Tauyana ina tuta deri goi tetelina ikaaiyaka buki Guinuwa 28:11-31. \ip Ame letayana nakona tala 57 sinaena o 58 sinaena goi igini. \ip Boi mainao Totuyoyowo Epeso goi idi sinapu moe yaubada polapola yaidi goi sisaakululu. Aiyuwoina baloma nakae sinitu o dimoni simatooitedi. Simeyaméyava bego tomota idi nuwonúwana sitavívila be nakae toinidi adi dedevina manuna. Méyava ivakaigaga Epeso goi. \ip Leta ame goi Paulo da Epeso ivatulukoidi bego Guyau Yeisu bogina dimoni idi togaga itauwe. Ame tuta Yeisuyana iilovina. Kita tonumisa ida spwagógana Tauyana taiyao pasina itoboineda dimoni be sinitu be ida Kaleya tatogagasavedi unana yaviya goi Yeisu bogina ivakumgo. \iot Leta Luluna \io1 1. Leta ana togínina be ana tokatuyaivayao \ior 1:1-2 \ior* \io1 2. Paulo ina lovina unadi \ior 1:3—3:21 \ior* \io1 3. Paulo ina lovina liliudi da Epeso yaidi \ior 4:1—6:20 \ior* \io1 4. Paulo ina vaduduwo \ior 6:21-24 \ior* \c 1 \ms1 Leta ana togínina be ana tokatuyaivayao \mr (Epeso 1:1-2) \m \v 1 Komi Yaubada ina kimasabayao Epeso goi kokaaiyaka nakae \w aba numisa\w* imi \w spwagógana\w* \w Guyau\w* \w Yeisu\w* taiyao pasina,\x † \xo 1:1 \xt Gui 18:19-21, 19:1.\x* \p Yau Paulo, \w Guyau\w* Yeisu ina \w vamoléyana\w* tayamo Yaubada ina nuwonúwana goi, e leta ame aetune iwo yaimi. \p \v 2 Yaubada Tamada be ida Tomoya Yeisu \w Guyau\w* idi kanuwóiya be idi tuboina bei sivinimi. \ms1 Paulo ina lovina unadi \mr (Epeso 1:3—3:21) \s1 Yaubada ana yapali // ina guinuwa Yeisu goi manuna \p \v 3 Yaubada aba yapali!\x †a \xo 1:3 \xt Luk 1:68; Rom 1:25, 9:5; 2Ko 1:3, 11:31; 1Pi 1:3.\x* Tauyana ida Tomoya Yeisu \w Guyau\w* ina Yaubada be nakae Tamana.\x †b \xo 1:3 \xt Rom 15:6; 2Ko 1:3, 11:31; Epe 1:17; 1Pi 1:3.\x* Ida spwagógana Guyau taiyao pasina iyaboboneda go, ina yabobonayana moe \w Baloma Kimaasabaina\w* ina yabobona liliudi yábana osasaina goi iviniibesoida. \v 4 Yabobonayadi unana ame: Boi nimatu nava poyapoya geya imadagiyeta, ilovina bego kita spwagoogonida Guyau taiyao bei kimaasabaida Tauyana umana be nakae geya ada pikwanamo Tauyana matana goi. \v 5 Boi nimatu mana matakoi igimilovina bego Yeisu Guyau ina guinuwa goi bei ivanatuneda toinina umana nakae latuwona be nakae ina nuwonúwana. \v 6 Ivanatuneda bego ina togaga ana káeyana ina kanuwóiya goi tagitegite tayapaliye. Anuwoiyayana ida spwagógana ina kakaya taiyao pasina bogina ivinibesoida. \p \v 7 Kita ida spwagógana Tauyana taiyao pasina ikaikaina goi ada tateta tababane o tadigo kada, ‘Ina kanuwóiya gagaina toina goi ida kapipilova inuwotaoidi.’ \x † \xo 1:7 \xt Kol 1:14.\x* \v 8 Amo anuwoiyayana ivaituwe gagaina toina yaida tutayana mana nanamsa be mana yagoina \v 9 ina nuwogau ikaiwoduwe yaida nakae latuwona. Amo nuwogauyana boi mainao ilosinapu bei Guyau goi iguinuwe. \v 10 Ina nuwonúwana ame nakae: Tutayana ina upa boi iyatoyato bogina isowóduwo, dogoi liliuna yábana goi be poyapoya ame goi ikabidi, \w Guyau\w* yaina goi ilamgogomneidi, e madi spwagógana Guyau taiyao sieboda tayamo go, Tauyana dabadi. \p \v 11 Ida spwagógana Tauyana taiyao pasina Yaubada ikabida kita ina kaiguyau unana boi moe igimilovina bei iguinuwe nakae toinina ina nuwonúwana. Kaga liliuna neta Tauyana iilovina bego iguinuwedi, bei iguinuwedi ina nuwonúwana ana losinapu nakae. \v 12 Nakae igimilovina bego kai \w Diyuu\w* \w Guyauyana|lemma="Guyau"\w* ana togimilotutayao moe ina togaga ana káeyana ana yapali manuna. \v 13 Imi spwagógana Guyau taiyao pasina komi nakae. Boi livala mooitamoina konove, e nakae konumise. Livalayana moe \w Vala Dedevina\w* komi ami yava manuna. Moe tutayana Yaubada ina kaba kinana iyato yaimi bego komi ina \w kitomyao\w*. Aba kinanayana moe Baloma Kimaasabaina boi ikaatotule ivinida. \v 14 Balomayana aba kinana tayamo yaida goi bego nava ada vaiwówana madabokina Yaubada bei ivinida. Yaida goi ikaaiyaka ana kadókana bei kita ina kaiguyauyada itateteda Tauyana ina togaga ana káeyana ana yapali manuna. \s1 Paulo ina kawanoi vakuumgoina // da Epeso manudi \p \v 15 Amo Yaubada ina guinuwayadi pasidi tutayana vala agiminove imi numisa imi spwagógana ida Tomoya Yeisu taiyao manuna be nakae imi \w matakoi\w* kidi Yaubada ina kimasabayao liliudi yaidi manuna go, ima ame tuta, e yau nakae \v 16 tuta liliuna guna kawanoi Yaubada yaina goi anuwaisimi be manumi akaauyagu. \v 17 Guna kawanoiyana ida Tomoya Yeisu \w Guyau\w* ina Yaubada yaina;\x †a \xo 1:17 \xt Rom 15:6; 2Ko 1:3, 11:31; Epe 1:3; 1Pi 1:3.\x* Yaubadayana moe Tamana go, Tamanayana ina togaga ana káeyana ivakaigaga.\x †b \xo 1:17 \xt Gui 7:2; 1Ko 2:8.\x* E ame Yaubadayana yaina akaawanoi bego Balomaina bei nanamsa ivinimi nakae Yaubada ina nuwogau ikaiwoduwe yaimi bego Yaubadayana koyagoidoko \v 18 unana nukotomi bogina ikimavadedi. Tauyana bei koyagoidoko, e bei koyagoi kaga kita, Yaubada ina kimasabayao bogina iduuduweda, itoboineda talotutae. Aiyuwoina bei koyagoi ina kaiguyau dedevina toina moe kita ina kimasabayao. \v 19 Aitonina bei koyagoi Tauyana ina togaga ana kakainaki moe ivakaigaga toina\x † \xo 1:19 \xt Epe 3:18.\x* kita tonumisa yaida. Amo togagayana tagite tutayana ina paisewa myana goi ivagitakoe. \v 20 Ame togagayana boi iepaisewe Guyau goi tutayana tokámasa yaidi goi Yaubada Guyauyana ikaitáoe inave yábana goi be nakae tutayana wowoina basekoina kakataina goi ikailagasi itusobu.\x † \xo 1:20 \xt Sam 110:1.\x* \v 21 Sinitu tamo tamo, \w dimoni\w* adi tovakumgoyao tamo tamo, totogaga tamo tamo, aba lovina tamo tamo be nakae you tamo tamo tomota sivaatoidi kina Guyau itogagasavedi go, geya ame tuta kaka geya, go sem nakae tuta simamaima yaidi goi Tauyana Tokanayatanatoina. \v 22 Tauna Guyauyana \qt aena ogalaoina goi Yaubada kaga liliuna bogina iyatoidi ivasobusobuyedi\qt*\x †a \xo 1:22 \xt Sam 8:6; 1Ko 15:27; Ibe 2:8.\x* go, Guyauyana ivayoko kaga liliuna dabada kita ana totugugunayao ada dedevina manuna.\x †b \xo 1:22 \xt Kol 1:18.\x* \v 23 Go moitamo totugugunayada moe kina wowona nakae. Tauyana bogina ivakayaaodeida nakae Yaubada aderina goi bogina Guyau ivakayaoodeisave. \c 2 \s1 Yaubada ina kanuwóiya goi // yawoimi vau bogina ivinimi \p \v 1 Komi go boi mainao kaamasimi nakae imi kapipilova be imi goyo pasidi.\x † \xo 2:1 \xt Kol 2:13.\x* \v 2 Dogoiyadi goi boi kooketoiya. Nakae poyapoya ame sinapuna adi lovina sinaena goi be aba lovina yábana osasaina ana tolovina ina lovina sinaena goi kokaaiyaka. Aiyuwoina tolovinayana ina \w dimoni\w* ame tuta tokapipilova yaidi goi mana togaga ipooisógana. \v 3 Boi kita madabokida ida sinapu tokapipilovayadi idi sinapu nakae. Sakavaida idi yalagau tasabokuuliyedi nakae sakavaida be nuwoda idi vikaiya taguuinuwedi. Tuwo aderida pasina itoboineda Yaubada ina egamogamogu tababane da poyapoya liliudi nakae. \p \v 4 E kina go Yaubada ina nuwokapisi gagaina toina be nakae ina \w matakoi\w* gagaina toina goi imatakooiyeda. \v 5 Tauna ida kapipilovayadi goi kita kaamasida nakae go, tuwo ina nuwokapisiyana pasina \w Guyau\w* taiyao yawoida vau ivinida. Ina kanuwóiya goi bogina iyaveda. \v 6 Tuwaina Guyau \w Yeisu\w* taiyao ikaitaoemneida go, kita ida \w spwagógana\w* Tauyana taiyao pasina ikabida, e yábana goi Tauyana taiyao ivatusobuyeda. \v 7 Moe nakae iguinuwe bego tuta imamaima ina kanuwóiya nikuunikuna ina yabobona goi bei ivagitakoe kita spwagoogonida Guyau Yeisu taiyao yaida. \v 8 Moitamo. Yaubada ina kanuwóiya goi bogina iyaveda numisa pasina\f ‡ \fr 2:8 \fk Numisa pasina\ft : Da Giriki niyadi goi itoboineda ame livalayadi takaigaviledi kada, ‘Guyau aba numisa ina kabikáwana pasina.’\f* go, yavayana unana moe geya kita toinida ida guinuwa goi geya. Moe Yaubada ina yabobona goi. \v 9 Geya ida guinuwa goi geya, govila bei tagágasa. \v 10 Moitamo. Kita Yaubada ina madágina go, ida spwagógana Guyau Yeisu taiyao pasina iyolimeda guinuwa dedevidi adi guinuwa manudi. Guinuwayadi boi mainao Yaubada igimilovina bego kita ina bodao taguinuwedi. \s1 Yeisu ina guinuwa goi // Diyuu be Totuyoyowo sispwagógana \p \v 11 Tauna komi \w Totuyoyowo\w* bíbina goi yawoimi bogo konuwāisi. Bogina koyagoi kidi \w Diyuu\w* \w sakavaidi kuuponidi|lemma="Sakava ana kúpwana"\w* sitagiwoimi kadi, \pm ‘Komi sakavaimi geya kuponinamo.’ \m Go sakava ana kupwanayana siguuinuwe moe tomota idi guinuwa kaka, e ame tuta geya basabasainamo. Tuwo komi konuwāisi bego boi \v 12 amo tutayana \w Guyau\w* geya yawoimi goi geya; komi taviileimi \w Isileli tubunao\w* yaima goi be nakae Yaubada ina \w kanasíuna\w* tamo tamo boi nimatu iguuinuwedi Isileli tubunao yaidi goi go, komi geya. Tauna ina katótula kidi manudi komi geya. Komi poyapoya ame goi geya imi lotutamo yava manuna be nakae Yaubada mooitamoina komi yaimi goi geya. \v 13 E boi Yaubadayana goi komi masigava go, ame tuta imi spwagógana Guyau Yeisu taiyao pasina Tauyana ikaikaina goi Yaubada bogina imemi kikina. \v 14-15 Moe moitamo. Kina Guyauyana ida kaba tuboina. Boda aiyuwo, kai Diyuu nuumisaima be komi Totuyoyowo nuumisaimi, ilamgogoida kita taeboda tayamo. Moe nakae aliupa boi kai Diyuu be komi Totuyoyowo nauyayanaida goi ivatumaasabeda go, Guyau bogina iligei. Aliupayana ida kaba vakaleya go, ana ligavayana ame nakae: Guyau wowona goi aliupayana ina togaga itauwe. Vakaleyayana unana moe \w Yaubada ina Katukeda\w* mana lovina be mana sanaboda. Go itauwe bego bodayada aiyuwo ilamgogoida bei kita ida spwagógana Tauyana taiyao pasina iyolimeda, e kita boda vau tayamo, e tuboina isowóduwo.\x † \xo 2:14-15 \xt Kol 2:14.\x* \v 16 Aiyuwoina itauwe bego ina kámasa kerose goi bodayada aiyuwo igudalida kita wówana tayamo, e Yaubada ikabivekovekomneida. Tauna keroseyana goi ida vakaleya ikimate.\x † \xo 2:16 \xt Kol 1:20.\x* \v 17 Guyauyana ida kaba tuboina go, aiyuwoina Tauyana ima tuboina italavaite komi boi masigava goi yaimi be nakae kai kikina goi yaima.\x † \xo 2:17 \xt Ais 57:19.\x* \v 18 Italavaite bego Tauyana goi komi Totuyoyowo nuumisaimi be nakae kai Diyuu nuumisaima \w Baloma Kimaasabaina\w* yaida goi ikaaiyaka, tauna mada tagona Tamada tavalabelabene. \p \v 19 Tauna geya tuwaina komi ogaoga o ituli ta boda nakae geya, go sem komi koetonikasa kai Yaubada ina kimasabayao taiyao be nakae kai toinina ina bodayauwo bogina kosiukoima. \v 20 Unana komi vada nakae, e kai Yeisu ina \w vamoleyanayao|lemma="Vamoléyana"\w* be ina \w tokabivalavalayao|lemma="Tokabivalavala"\w* dako nakae yatama goi ami yówana go, dakoyana ana lasáuna moe \w Guyau\w* Yeisu. \v 21 Imi spwagógana Guyauyana taiyao pasina komi vada ana gurewa nakae go, tamo tamo Yaubada ikabimi ivaapopoimi kikina kikina, e vadayana madabokina ibibíbina ina gagaina bei komi \w Vada Kimaasabaina\w* nakae imi spwagógana ida Tomoya taiyao pasina. \v 22 Aiyuwoina imi spwagógana Guyau taiyao pasina komi vada ana gurewa nakae Yaubada ivaapopoimi kikina kikina ana kadókana komi be kai Yaubada ina kaba kaiyaka. Moeko goi Tauyana Balomaina bei ikaaiyaka.\x † \xo 2:22 \xt Rom 8:9; 1Ko 3:16, 6:19; 2Ko 6:16; Ibe 3:6; Nuw 21:3.\x* \c 3 \s1 Paulo ana kawoi // Yaubada ina nuwogau ana talavaita manuna \p \v 1 Moe Yaubada ina guinuwayadi liliudi pasidi akawanoi Tauyana yaina. Yau Paulo, \w Guyau\w* \w Yeisu\w* ina koroto deri ana tokaiyako komi \w Totuyoyowo\w* nuumisaimi manumi. \v 2 Nakona bogina konove Yaubada ina kanuwóiya ana rugwáuta manuna boi ikawoigu aguinuwe komi ami dedevina manuna. \v 3 Rugwautayana ame nakae: Boi ina nuwogau ikaiwoduwe yaigu bei ayagoi. Moe manuna maine giyaina bogina agini. \v 4 Tutayana kokatuyaivi, bei itoboinemi guna nanamsa Tauyana ina nuwogauyana Guyau manuna koyagoi.\x † \xo 3:4 \xt Kol 1:26-27.\x* \v 5 Nuwogauyana boi ituli ta malamalágata adi tuta goi Yaubada geya ikaiwoduweyeta tauyadi yaidi go, ame tuta \w Baloma Kimaasabaina\w* goi bogina ikaiwoduwe kai Yeisu ina \w vamoleyanayao|lemma="Vamoléyana"\w* kimaasabaima be nakae ina \w tokabivalavalayao|lemma="Tokabivalavala"\w* kimaasabaidi yaima. \v 6 Nuwogauyana ame nakae: Kita madabokida, komi Totuyoyowo be nakae kai \w Diyuu\w*, bogina \w Vala Dedevina\w* tanumise. Tauna bogina taspwagógana Guyau Yeisu taiyao, e kita madabokidakova Yaubada ina kaiguyau, kita Guyau wowona tayamo be nakae kita taiyao kaga Yaubada ikaatotule bei ivinida. \v 7 Yaubada ikawoigu yau aetovaita Vala Dedevinayana manuna. Guna kawoiyana moe ina kanuwóiya ivinibesoigu. Moe nakae ina togaga ipaaisewa yau yaigu goi. \v 8 Yau toosobugu kidi Yaubada ina kimasabayao liliudi yaidi goi go, tuwo ame anuwoiyayana iivinigu bei ana kidi Totuyoyowo yaidi goi Guyau ina esaesa nikuunikuna atalavaite \v 9 be nakae nukotodi akimavadedi bei siyagoi Yaubada, Tauyana kaga liliuna ana tomadágina, manakaena ina nuwogau boi iivamou go, ame bogina ikaiwoduwe. \v 10 Guna talavaitayana be guna kimavadayana bego ame tuta kita Yaubada ana totugugunayao ina nanamsa nikuunikuna takaiwoduwe sinitu liliudi be \w dimoni\w* adi tovakumgoyao liliudi yábana osasaina goi yaidi. \v 11 Moe nakae ina nuwonúwana boi nimatu bogina igimilovina go, nuwonuwanayana ida Tomoya Guyau Yeisu goi iguinuwe. \v 12 Kita ida spwagógana Tauyana taiyao pasina itoboineda mada katepatu be mada tagona Yaubada tanoko Guyauyana aba numisa ina kabikáwana pasina.\f ‡ \fr 3:12 \fk Guyauyana aba numisa ina kabikáwana\ft : Da Giriki niyadi goi ame geya imavadeta. Kidi niyadi kadi, ‘Ina numisa.’ Go numisa ana yagoina aiyuwo. Tayamo itoboineda mae 3:12 nakae. Go aiyuwoina itoboineda kada, ‘Ida numisa Guyauyana yaina pasina.’\f* \v 13 Tauna akawanoi yaimi guna mou komi manumi goi taabu atemi siitamēya unana guna mouyadi alootowoidi komi ami taimámina manuna. \s1 Paulo ina kawanoi aiyuwoina // da Epeso manudi \p \v 14 Yaubada ina guinuwa kita yaida pasina aegu avatugúyala Tamada matana goi; \v 15 Tauyana \w nunu\w* liliudi yábana goi be poyapoya goi unadi. \v 16 E Tauyana yaina aegu magu vatugúyala akawanoi bego ina togaga ana \w káeyana\w* dedevina toina goi togaga ivinimi bei Balomaina atemi ikitogagedokoidi. \v 17 O tadigo kada, ‘Numisa goi \w Guyau\w* atemi yaina ikaaiyaka.’ \w Matakoi\w* goi Yaubada bogina ikitogagemi, tuwo bogina kotaoyakavata nakae neta komi alova lamna nakae poyapoya sinaena silabasousou\x † \xo 3:17 \xt Kol 2:7.\x* kokasa o vada ana dako toogagaina goi vadayana siyowo itáoya ikasa. \v 18 Tauna aiyuwoina guna kawanoi Yaubada yaina bego itoboinemi Tauyana ina kimasabayao liliudi taiyao ina togaga\f ‡ \fr 3:18 \fk Ina togaga\ft : Da Giriki niyadi goi ame geya imavadeta. Nakona ame Yaubada ina matakoi idigedige go, aiyuwoina nakona ame Yaubada ina togaga.\f* ana kakainaki koyagoi.\x † \xo 3:18 \xt Epe 1:19.\x* Nakae ana papaeva, ana mamanao, ana tukotuko be ana sousou geya ana kaba lukavavamo. \v 19 Ago latuwogu bego koyagoi Guyau ina matakoi nikuunikuna nakae geya itoboinedeta tayagoikowosi. Aitonina guna kawanoi Yaubada yaina bego Tauyana aderina madabokina ivakayaodeimi. \p \v 20 E kaga neta takawanoiye Yaubada yaina o kaga neta manuna tanuwonúwana, Tauyana mana togaga gagaina toina itoboine mana vaituwo iguinuwe ina togaga ipaaisewa sinaeda pasina. \v 21 Tauna bei ina togaga ana káeyana ivagitakoe ana yapali manuna kita ana totugugunayao yaida be nakae \w Guyau\w* Yeisu yaina ame tuta be nakae tuta simamaima! \pr E nakae! \c 4 \ms1 Paulo ina lovina liliudi da Epeso yaidi \mr (Epeso 4:1—6:20) \s1 Kooketōiya nakae Yaubada ina bodao \p \v 1 Tauna, guna \w spwagógana\w* ida Tomoya taiyao pasina yau deri ana tokaiyaka, e komi boi Yaubada iduuduwemi toinina ina bodao akatuliwolemi bego kooketōiya nakae ina bodao itoboinedi siiketoiya. Ame nakae: \v 2 Yawoimi ana madabokina goi mami nuwotokai be mami sakululu, imi egamogamogu manukaina go, mami \w matakoi\w* koaaramāitana tomota liliudi yaidi goi.\x † \xo 4:2 \xt Kol 3:12-13.\x* \v 3 Tuwaina \w Baloma Kimaasabaina\w* ilamgogoida kita taspwagógana, tauna komi kopoisōgana bego imi tuboina koyoisiikavate goi kospwagogana vata. \v 4 Ida spwagoganayana ame nakae: Kita \w Yeisu\w* wowona tayamo; Baloma Kimaasabaina moe tayamo yaida goi ikaaiyaka. E nakae ida lotuta tayamo manuna boi Yaubada iduduweda. \v 5 Ida Tomoya moe tayamo; ida numisa ana vatulúkwana moe tayamo; ada \w sayóyova\w* moe tayamo. \v 6 Ida Yaubada tayamo moe liliuda Tamada. Tauyana dogoi liliudi yatanaidi, liliuda goi ina guinuwa iguuinuwedi be nakae liliuda yaida goi ikaaiyaka. \p \v 7 E \w Guyau\w* ina kanuwóiya ikaiguyauyedi kita tamo tamo yaida goi nakae toinina ina nuwonúwana goi. \v 8 Moe pasina \w Gínina Kimaasabaina\w* Guyau manuna idigo kana, \b \qc ‘Ituko ina maeko goi \qc ana kaleyayao itogagaasavedi iyoisidi go, \qc tomota adi kaiguyau ivinidi.’ \qr Same 68:18 \b \m \v 9 Ego ina livala kana, ‘Ituko’ kaga ana yagoina? Ana yagoina moe neta ituko, e nakae boi bogina isou ima poyapoya ame goi. \v 10 Tosouyana moe Guyau go, nakae ituko ina yábana diligaemaina goi bego kaga liliuna ivakayaodeidi. \p \v 11 Kina ina kaiguyauyadi tomota iivinidi ame nakae: Tomota maniyedi moe Yeisu ina \w vamoleyanayao|lemma="Vamoléyana"\w*, e maniyedi ina \w tokabivalavalayao|lemma="Tokabivalavala"\w*, e maniyedi \w Vala Dedevina\w* ana totalavaitayao, e maniyedi ina tomatakavatayao o ina tovatulukwanayao nakae. \v 12 Ame tauyadi idi paisewa moe Yaubada ina kimasabayao sikatubayasidi vaita ana paisewa manuna bei \w Guyau\w* wowona sikitogage. \v 13 Nakae bei siguuinuwe ana kadókana kita madabokida ida nuwonúwana tayamo ida numisa manuna, ida nanamsa tayamo Yaubada Natuna manuna, ida numisa goi tamatuwo be nakae aderida madabokina Guyau aderina nakae. \v 14 Moe bego geya tuwaina kita ida numisa gogómana giyaidi nakae, e bei tomota idi vatulukwana polapola tamo tamo aivaya nakae geya ikaugavigaviledeta o yágira nakae geya ilayoyonideta. Amo tomotayadi madi nuwosinapu goyogoyoina idi bágala goi siyúpuna bego sikatubauda go, geya tuwaina. \v 15 E, neta mada matakoi sinapu mooitamoina taguuinuwe, kaga liliuna goi tamatūwo, e bei kita dabada nakae. Dabadayana moe Guyau. \v 16 Tauyana yaina goi kita wowona madabokina tabíbina, e bei matakoi goi kita wowonayana ikitogageda. Kita talainao ivapateda be nakae ida kaba sávina tamo tamo adi vaita goi ilamgogoida taeboda tayamo tutayana tamo tamo tapaisewa dókana. E tauna kita wowonayana ida numisa goi tabíbina bei tatogaga.\x † \xo 4:16 \xt Kol 2:19.\x* \s1 Taabu kooketōiya kidi geya sinumiseta nakae \p \v 17 E ame alatuwokoimi be nakae guna spwagógana ida Tomoya taiyao pasina akatumatalimi: Geya tuwaina kidi geya sinumiseta idi ketoiya nakae kooketoiya. Tauyadi idi nuwonúwana geya basabasainamo. \v 18 Idi nuwonuwanayadi bogina sikamamaníwana be nakae yawana vau Yaubada goi imamaima yaidi goi bogina ituyoyowo unana idi dabakasa pasina Yaubada sitamogemogeye. \v 19 Tauyadi geya idi omayamayamo, tauna toinidi sitagonedi sakava ana vikaiya owáowana goi be madi matakónana sinapu goyogoyoidi liliudi nuwonuwodi toina siguuinuwedi. \p \v 20 E komi sem boi tutayana \w Guyau\w* kouyaone, Tauyana ana vatulúkwana geya amo sinapuyadi nakae geya. \v 21 Ayagoi bego Tauyana valena bogina konove be komi imi spwagógana Tauyana taiyao pasina tuwaina sivatuulukoimi unana kaga mooitamoina moe Yeisu goi ikaaiyaka. \v 22 Vatulukwanayana moe yawoimi bogo kwama nakae kovalilivīdi kokalavēdi. Yawoimi bogoyadi moe aderimi bogo nakae go, idi yalagau goyogoyoidi sikatubaumi, e yawoimi sikaigoyaidi.\x † \xo 4:22 \xt Kol 3:9.\x* \v 23 E aiyuwoina sivatulukoimi Baloma Kimaasabaina kotagōne nuwomi iyoolimedi \v 24 go yawoimi vau kwama vau nakae kolosīdi. Moe yawoimi vauyadi Yaubada mooitamoina imadagidi\x †a \xo 4:24 \xt Kol 3:10.\x* bego toinina nakae,\x †b \xo 4:24 \xt Abv 1:26.\x* e bei imi sinapu Tauyana nakae: Kiboobosimi tomota yaidi be nakae kimaasabaimi Yaubada umana. \p \v 25 Moe pasina tauna pola kwama bogo nakae kovalilīvi kokalāve go, \qt komi tamo tamo kobōbwara moitamo semiyao yaidi\qt*\x † \xo 4:25 \xt Sak 8:16.\x* unana kita Guyau wowona talainao nakae. Tauna kobōbwara moitamo. \b \qc \v 26 ‘Neta koegamogamogu, \qc imi egamogamoguyana goi taabu kogoyogōyo.’ \qr Same 4:4 \b \m Taabu koegamoogamōgu tuta maanawena, go sem namliyeta baige níyala isaliu, imi egamogamoguyana bogina ikavava, \v 27 govila bei \w Totagíwaya\w* ina tuta ana toboine kovini. \v 28 Tovaináwana geya tuwaina sivaināwana, go sem sipoisōgana, e toinidi nimadi goi paisewa dedevidi siguinuwēdi bego adi vaituwo goi itoboinedi tookaidi sivaitedi. \p \v 29 Bóbwara moumoudi taabu koovatōidi, go sem ava bóbwara tomota adi kitogaga manuna moe kovatōidi bego totaiyakeka adi dedevina sibabane. \p \v 30 Taabu imi guinuwa goi Yaubada Balomaina Kimaasabaina kokitaaitaīye. Balomayana moe Yaubada ina kaba kinana yaida goi bego kita Yaubada ina bodao tateta ana tuta manuna. \v 31 Vakaleya, alakúyuma, egamogamogu, vabobolagu, tagíwaya be nakae goyo liliudi yaimi goi kokalavēdi. \v 32 E komi sem semiyao tamo tamo koyabobonēdi, konuwokapisiyēdi be nakae konuwotaōidi nakae Yaubada nakae \w Guyau\w* ina guinuwa pasina ida goyo inuwotaoidi.\x † \xo 4:32 \xt Kol 3:13.\x* \c 5 \s1 Matakoi goi kooketōiya \p \v 1 E tuwo komi Yaubada natunao imatakooiyemi, Tauyana kovatotowōne. \v 2 Ame nakae: Mami \w matakoi\w* kooketōiya nakae \w Guyau\w* imatakoiyeda be toinina yawoina ikasale ámasa goi kita ada katumapu. Moe vininabeso mainina dedevina nakae Yaubada inove ivauyaone.\x † \xo 5:2 \xt Tat 29:18; Sam 40:6.\x* \p \v 3 E komi Yaubada ina kimasabayao, tauna masisi goyogoyoina, sinapu goyogoyoina liliuna be matakónana taabu koguuinuwēdi, nakae taabu kobooborēdi! \v 4 Tuwaina sinapu aba omayamaya, bóbwara besobeso, vaponuponu aba omayamaya nakae kokalavēdi. Moe sinapuyadi geya itoboinedeta, go sem takauyagūmo Yaubada yaina. \v 5 Moitamo. Ame nakona bogina koyagoidoko bego avatau neta tomasisi goyogoyo o toogoyoina o tomatakónana (Tomatakonanayana moe yaubada polapola ana tosakululu)\x † \xo 5:5 \xt Kol 3:5.\x* \w Guyau\w* be Yaubada idi kalibúbuna goi bei geya isiuta geya. \v 6 Tomota maniyedi sidigodigo bego itoboinemi amo goyoyadi koguinuwedi go, taabu idi bóbwara polapola goi sivasulaaigīmi. Moitamo. Moe tauyadi idi sinapu goyogoyoidi pasidi Yaubada ina egamogamogu imamaima tokapipilova ivakaosidokoidi. \s1 Kooketōiya mavada natunao nakae \p \v 7 E tauna taabu tauyadi kosiiukōidi. \v 8 Boi mainao komi mamaníwana nakae go, ame tuta imi \w spwagógana\w* ida Tomoya taiyao pasina komi mavada nakae. Komi mavada natunao nakae kooketōiya. \v 9 Moitamo. Mavadayana keuwoina moe sinapu dedevidi liliudi, kibóbwata be mavada aderina mooitamoina. \v 10 E mavada natunaoyadi nakae kooketōiya ame nakae: Kaga neta ida Tomoya ivaauyaone kogitebabāne, e koguinūwe. \p \v 11 Mamaníwana ana guinuwa taabu kosiiukōidi. Amo guinuwayadi geya basabasaidimo. Tauna taabu kosiiukōidi, go sem kokamamaetalīdi. \v 12 Moitamo. Guinuwayadi siguinuweegaudi moe aba omayamaya gagaina nakae geya itoboinedeta tabooboredi. \v 13 E dogoi liliuna mavada itapaasigidi itoboineda tagitedokoidi. \v 14 Moe moitamo. Mavada kaga liliuna ikaiwoduwedi. Tauna tonumisa sidigo kadi, \b \qc ‘Tomasisi e! \qc Im masisi goi kutāoya! \qc Nakae tokámasa yaidi goi kutaoyāmna go, \qc \w Guyau\w* itapasigim.’\x † \xo 5:14 \xt Ais 26:19, 51:17, 52:1, 60:1-2.\x* \s1 Kooketōiya tonanamsa nakae \p \v 15 E tuwaina korugwausidokōimi manakaemi kooketoiya. Geya nakae kidi toketoiya owáowana nakae geya, go sem nakae tauyadi madi nanamsa. \v 16 Ame nakae: Ame tuta moe tuta goyogoyoina toina. Tauna taabu imi tuta kokavaavalūge, go sem imi tuta tamo tamo adi toboine guinuwa dedevidi kuguinuwēdi.\x † \xo 5:16 \xt Kol 4:5.\x* \v 17 Tauna taabu kotugadoogadōwana, go sem ida Tomoya ina nuwonúwana koyagōi, e koguinūwe. \v 18 Taabu \w oine\w* konim ginagīna bego koyaluwo. Moe guinuwa owáowana unana. Go sem kotagonāmo \w Baloma Kimaasabaina\w* ivakayaodeimi, \v 19 bei ame nakae koguuinūwe: Same, vesi tapwaroro be Baloma Kimaasabaina ina vesi koveesiyēdi semiyao yaidi goi be nakae atemi goi vesi yapali koveesiyēdi ida Tomoya yaina.\x † \xo 5:19 \xt Kol 3:16-17.\x* \v 20 Aiyuwoina tuta liliuna kaga liliuna manudi ida Tomoya \w Yeisu\w* \w Guyau\w* yoina goi kokaauyāgu Yaubada Tamada yaina. \v 21 Aitonina imi wowoina Guyau yaina pasina toinimi kokatetagonēmi semiyao yaidi goi. \p \v 22 Komi vevina, toinimi monemiyao yaidi goi kokatetaagonēmi nakae ida Tomoya yaina kokatetaagonemi.\x † \xo 5:22 \xt Kol 3:18; 1Pi 3:1.\x* \v 23 Unana vevina dabami moe monemiyao nakae kita, \w Guyau\w* ana totugugunayao, dabada moe Guyau. Guyauyana wowona moe kita, Tauyana ada toyava. \v 24 Nakona komi vevina konuwonúwana neta Guyau ada toyava, bego monemiyao yaidi goi geya kokatetagonemita go, moe nakae geya, go sem nakonakae Guyau ana totugugunayao sikatetaagonedi Tauyana yaina goi, e komi vevina nakae monemiyao yaidi goi kaga liliuna manudi kokatetaagonēmi. \p \v 25 Komi koroto, monemiyao komatakooiyēdi\x † \xo 5:25 \xt Kol 3:19; 1Pi 3:7.\x* nakae \w Guyau\w* nakae kita ana totugugunayao imatakooiyeda be nakae manuda toinina ikasale ámasa goi. \v 26 Nakae iguinuwe bego ikimasabeda toinina umana o tadigo kada, ‘Ikimavadeda.’ Ina kimavadayana moe \w Vala Dedevina\w* goi ada isiwo nuwesina nakae. \v 27 Moe nakae bego itoboine kita ana totugugunayada ivagitakoida kaausaraida toinina yaina, geya báila be goyo yaida goi geya, go sem latuwona bego kita kimaasabaida Yaubada umana be nakae geya ada pikwanamo. \v 28 Nakonakae Guyauyana imatakooiyeda, e komi koroto itoboinemi nakae toinimi monemiyao komatakooiyedi nakae toinimi wowomi komatakooiyedi. Ava koroto neta toinina monena imataakoiye, e toinina nakae imataakoiye. \v 29 Geya vatau tayaamo toinina wowona ikaolilive geya, go sem ivakani be imatakavate nakae Guyau nakae kita ana totugugunayao ivaakanida be imatakavateda \v 30 unana kita Tauyana wowona talainao. Tauna imatakaavateda. Kita boda tayamo Guyau taiyao nakae \w Gínina Kimaasabaina\w* idige kana, \b \pi1 \v 31 ‘Moe pasina koroto tamana be sinana yaidi itumasaba go, monena taiyao situyuwo, tauna adi taiyuwokova wowodi tayamo.’\x † \xo 5:31 \xt Mad 19:5; Mak 10:7; 1Ko 6:16.\x* \qr Aba Vatowo 2:24 \b \m \v 32 Moe livalayana livalakaibala boi ana yagoina vamoounina nakae nikuunikuna go, ana yagoinayana Yaubada ikaiwoduwe yaigu. Go \w Guyau\w* be kita ana totugugunayao ida spwagógana manuna abobóbwara. \v 33 Go tuwo, komi koroto nakae, tamo tamo toinimi monemiyao komatakoiyēdi nakae toinimi komatakoiyemi. E komi vevina go monemiyao kowowoinēdi. \c 6 \p \v 1 Gogómana, imi \w spwagógana\w* ida Tomoya taiyao pasina tamamiyao be sinamiyao kokabikaonēdi.\x † \xo 6:1 \xt Kol 3:20.\x* Ame sinapu kiboobosina. \v 2 Moe nakae Yaubada ilovina kana, \b \pi1 ‘Tamamiyao be sinamiyao kowowooinēdi.’\x † \xo 6:2 \xt Mad 15:4, 19:19; Mak 7:10, 10:19; Luk 18:20.\x* \qr Tateta 20:12; Atukeda 5:16 \b \m Ame lovinayana moe lovina vakuumgoina mana katótula. \v 3 Atotulayana kana, \b \pi1 ‘Bego imi kaiyaka dedevina, e bei yawoimi poyapoya ame goi simamanao.’\x † \xo 6:3 \xt Tat 20:12.\x* \qr Atukeda 5:16 \b \p \v 4 Komi koroto, taabu natumiyao koyokaikaaiyēdi,\x † \xo 6:4 \xt Kol 3:21.\x* go sem ida Tomoya ina sápina goi be ina katuliwola goi kovabibinīdi. \p \v 5 Komi \w paakonimi|lemma="Paakonina"\w*, mami matoita komalitatátava Yaubada matana goi, e imi tomoyamoya poyapoya ame goi kokabikaonēdi. Imi kabikawanayana goi mami kasala mooitamoina atemi goi nakae neta \w Guyau\w* kokabikaone.\x † \xo 6:5 \xt Kol 3:22-25.\x* \v 6 Go geya kada matadi kaka goi kokabikaonēdi nakae tauyadi yapali ana tolusalayao idi sinapu geya, go sem komi Guyau ina pakonayao nakae atemi goi Yaubada ina nuwonúwana koguuinūwe. \v 7 Ma nuukotomi dedevina kopaaisēwa nakae neta komi ida Tomoya ina pakonayao, e manuna kopaaisewa go, tomota manudi geya. \v 8 Konuwāisi bego kita tamo tamo, nakona paakonida o taliigavida, ava guinuwa dedevina neta taguuinuwe, moe guinuwayana ida Tomoya bei ikatumapu. \p \v 9 Komi tomoyamoya nakae. Imi sinapu nakae itoboine dedevina imi pakonayao yaidi goi ame nakae: Taabu kokatumatooisīdi. Konuwāisi bego idi Tomoya be komi imi Tomoya tayamo yábana goi ikaaiyaka go,\x †a \xo 6:9 \xt Kol 4:1.\x* Tauyana tokivavasa, tuwo ina lovina vavasa tomota liliuda yaida.\x †b \xo 6:9 \xt Atu 10:17; 2Te 19:7; Rom 2:11; Gal 2:6; Kol 3:25.\x* \s1 Imi yaviya goi kovadōkana \p \v 10 E ame tuta imi spwagógana ida Tomoya taiyao pasina be nakae ina togaga gagaina toina pasina kotogāga. \v 11 Ame nakae: Yaubada konana yaviya konanidi madabokidi kolosīdi, e bei itoboinemi kovakavata dókana \w Totagíwaya\w* ina sinapu itulutulu yaidi goi. \v 12 Unana ida yaviya geya kada sakava o ikaika yaidi goi geya, go sem ida yaviyayana moe sinitu yaidi, \w dimoni\w* yaidi, mamaníwana ame ana tokalikayao yaidi be nakae totogaga goyogoyoidi yábana goi sikaaiyaka yaidi. \v 13 Moe pasina tauna Yaubada konana yaviya konanidi madabokidi kokabīdi bego tuta goyogoyoina goi itoboinemi kovadókana. Aiyuwoina tutayana bogina kokatubayasi, kotaoyakavāta. \v 14 Tauna kotaoyakavāta ame nakae: Mainao Yaubada ana \w Nanamsa Mooitamoina\w* gadíwana nakae kolōsi. Kasikasimi ana taboda moe imi kibóbwata nakae kolōsi.\x † \xo 6:14 \xt Ais 11:5, 59:17.\x* \v 15 Aiyuwoina \w Vala Dedevina\w* ana talavaita tuboina manuna butu nakae aemi goi kolosīdi go, mami katubayasi valayana kotalavāite.\x † \xo 6:15 \xt Ais 52:7.\x* \v 16 Aitonina sowomi moe imi numisa lowo\f ‡a \fr 6:16 \fk Lowo\ft : Ame alova paaevaina tovayaviya iikavale bego ana kaba taboda. Ana mamanao moe kasikasina goi isou ina aetutuna goi. Go ana papaeva kasikasina ana papaeva nakae.\f* nakae kokābi kotabodebodēmi; lowoyana goi itoboinemi Toogoyoina ina gita sabeninimidi madabokidi kosapimatedi.\f ‡b \fr 6:16 \fk Kosapimatedi\ft : Kidi idi sinapu lowo goi bwae sisiwoi bego madabokina ikanapoiwo. Idi kaleya ina gita matana sigabu silave go, neta lowo isaiko isapimate.\f* \v 17 Kotaoyakavāta go, dabami ana taboda kokabīdi, dabamiyadi kokaukabolīdi;\x † \xo 6:17 \xt Ais 59:17.\x* tabodayadi moe Yaubada ina yava. \w Baloma Kimaasabaina\w* ina sisi kokābi; sisiyana moe Yaubada ina livala. \fig Yaubada konana yaviya konanidi|src="Jorge Sevilla III, Roman soldier original.jpg" size="col" ref="6:11-17" \fig* \v 18 Ago imi kawanoi liliudi tuta tamo tamo Baloma Kimaasabaina ina togaga goi kokaawanōi go, moe pasina nukotomi goi koyauyāusa\x † \xo 6:18 \xt Kol 4:2.\x* go, mami poisógana kokaawanōi kidi Yaubada ina kimasabayao liliudi manudi. \v 19 Kokawanōi yau nakae manugu bego Yaubada guna bóbwara iivinigu bei tuta tamo tamo magu katepatu kaga boi vamoounina Vala Dedevina manuna akaiwoduwe tomota yaidi. \v 20 Valayana manuna yau \w Yeisu\w* ana katumapu deri goi akaaiyaka. Aiyuwoina kokaawanōi bego guna kaiwoduwoyana goi magu katepatu abóbwara nakae itoboinegu. \ms1 Paulo ina vaduduwo \mr (Epeso 6:21-24) \p \v 21 E komi nakae latuwogu yau valegu koyagoi, nakae guna kaiyaka be guna guinuwa. Tuwo Tukiko\x †a \xo 6:21 \xt Gui 20:4; Kol 4:7; 2Ti 4:12; Tai 3:12.\x* bei aetune iwo, e bei valegu madabokina ilatuwokoimi. Tauyana konōve unana tauyana siyada nakae ida kalo be nakae tovaita tayamo \w aba numisa\w* Tomoya umana.\x †b \xo 6:21 \xt Kol 4:7-8.\x* \v 22 Tauyana aetune iwo ame manuna: Bego kaga kaga siisowóduwo yaima koyagoi be nakae atemi ikipaiwoledi. \p \v 23 Segowo, Yaubada Tamada be nakae ida Tomoya Yeisu \w Guyau\w* tuboina be \w matakoi\w* mana numisa bei sivinimi. \v 24 Yaubada ina kanuwóiya komi madabokimi ida Tomoya Yeisu Guyau komatakoiyevatae yaimi. \b \cls \sig Yau Paulo \sig*