\id MRK KYMK01. 6/10/83 Kuku-Yalanji Hershberger REV 5/12/83 \h Markamu \mt1 Kaban Jesusanka Markamu \toc1 Kaban Jesusanka Markamu \toc2 Markamu \c 1 \s1 John the Baptist kuku yirrkan. \p \v 1 Yanyu kuku ngulkurr Jesusanka, nyulu Godumu kangkal. \v 2 Ngadi-ngadiku Isaiahangka yanyu Godumu kuku kabanba balkan, \q1 “Milka-janay. Ngayu dingkar kukuji yungal jakalba yununku. Nyulu dingkarangka bama ready-bungal yununku. \v 3 Nyulu yirrkay-yirrkay bubungu jirrbu-jirrbungu, ‘Readymakada, Maja God kadanyamunku. Junkayku bunday, ngulkurrku bunday. Readymaka nyungunku.’” \p \v 4 John nguwimal milbijinda bubungu jirrbu-jirrbungu, Godumu kuku yirrkan. Nyulu yalaman, “Yurra buyun-buyunmun jurrkijika! Ngayu yurrangan banabu dukul-damal, Godungku yurrandamun buyun-buyun kidanya, milka-wulanya yinyaynka buyun-buyunku.” \v 5 Bama wubulku Johnundu kadarin bubumun Judeamun, townmun Jerusalemmun. Jana mala-yirrkan buyun-buyunku, Johnungku jananin banabu dukul-damanda wawubajanga Jordan. \p \v 6 Johnumu kambi camelandamun mungkamun balkan. Wayarrimundu yulbanda nyulu kajan-kajajin. Mayi nyungu wunba, minya nyungu yinja-yinja. \v 7 Johnungku Godumu kuku balkan. Nyulu yalaman, “Dingkar nyubunku ngaykunku kudamundu kaday. Ngayu yala nyululu kari. Nyulu maja ngulkurr bajaku, ngayu buyun. Nyulu junkurrji, ngayu burdal. \v 8 Ngayu yurrangan banabu dukul-daman. Nyulu yurrangan dukul-damal nyunguwundu Wawubu dayirrda.” \s1 Johnungku Jesus banabu dukul-daman. \p \v 9 Yala-yalaku Jesus townmun Nazarethmun, bubumun Galileemun Johnundu kadan. Johnungku nyungun banabu dukul-daman wawubajanga Jordan. \v 10 Jesus banamun wandin, nyulu wangkar-wangkarda nyajin, jiri walngajinya. Nyulu Godumu Wawu nyajin kankadanya wangkar-wangkarmun nyungundu. Godumu Wawu yala dikal bakamu. \v 11 Godungku jirimun yalaman, “Ngayu wawurr-wawurrman yununku. Yundu ngayku kangkal. Ngayu yununku wawu jirray.” \s1 Dubungku Jesus milka-bakan buyun-damanka. \p \v 12 Wawubu Godundumundu Jesus jinbalku yungan bubungu jirrbu-jirrbungu. \v 13 Nyulu bubungu jirrbu-jirrbungu bundan 40 days, kayandamunbu wild-balandamunbu bubungu. Yinyaymba Dubungku Satanangka Jesus milka-bakan buyun-damanka, yamba Jesus kari milka-janan. Jiri-warrangka nyungunin ngulkurrduku kujin. \s1 Jesusangka dingkar 4-bala kunjan. \p \v 14 Kanbalda bamangka John the Baptist karrban, jailba nandan. Wawu yinyamun, Jesus bubungu Galilee dungan, Godumu kuku balkanka. \v 15 Nyulu yalaman, “Timeda God maja jirraymanka. Yurra buyun-buyunmun jurrkijikakuda. God kuku nyakakuda, nyungu kuku ngulkurr believeim-bungakuda.” \p \v 16 Jesus yikindarrda jalundurr Galileeburr dungan-dungan, nyulu bulanin yaba-yabaju Simon, Andrew nyajin, makarr yilbanya, minya kuyu maninka, sellim-bunganka. \v 17 Jesusangka bulanda yalaman, “Yubal minya kuyu manin-manil. Ngaykunji kaday, yubal bamada maninka, jana Godundu jurrkijinka.” \v 18 Bula makarr bawanyarrkuda, nyungunji dungan. \p \v 19 Jana yubaku jarra dungarin, bulayan yaba-yabaju James and John nyajin, makarr ngulkurr-bunganya bulawunbu boatbu. Bulanga nganjan Zebedee. \v 20 Kanbal bama jananji workmanmanijin boatbu. Jesusangka bulanin yaba-yabaju kunjan, bula nganjan boatbuku bawan kanbalanji, Jesusanji dunganda. \s1 Dingkar Dubunji bundandan. \p \v 21 Jana Jesus townbu Capernaum dungarin. Janawunbu bubungu bama wubulku Saturdaymundurr wawu-kujijin lawmunku. Saturdaynga jana Jesus Jew-warrandamunbu churchmunbu walan, Jesusangka bama wubulku binal-bungan. \v 22 Jana kungkurr-kadarin nyunguwunku kukuku, nyulu junkurr-murubuku binal-bunganya, kari yala teacher-teacherangka ngadimunku. \p \v 23 Nyubun dingkar dubunji, nyulu churchmunbu walan. \v 24 Nyulu dingkar yirrkan, “Ya, yundu Jesus, yundu townmunku Nazarethmunku. Yundu ngalinyanda wanjarrmal? Ngalinin buyun-damanka? Ngayu yununku binal. Yundu Godumu kangkal, yundu junkay bajaku.” \p \v 25 Jesusangka dubu murru-kangan, yalaman, “Jankamaka! Wandi nyunguwunmun dukurrmun!” \v 26 Dubungku dingkar burra-warri-maninda, yaykarrku yirrkan, dingkarandamun dukurrmun wandinda. \v 27 Jana bama wubulku kungkurr-kadarin, jana-karrajiku balkawan, yalaman, “Ya, wanyu yinya? Yanyu kuku jirakal. Jesus junkurrjikuda. Nyulu dubu-dubundu junkurr-murubuku balkan, dubu-dubungku nyungun kuku nyajinda.” \p \v 28 Bama wubulku yiringkurr bubungu Galilee balkan-balkawan Jesusanka. \s1 Jesusangka bama wubul ngulkurr-bungan bambaymun. \p \v 29 Jana Jesus, James, John, jana Jew-warrandamun churchmun wandirin, dungarinda bayanba Simonandamunbu bulalandamunbu Andrewndumunbu. \v 30 Simonamu biwul bambay wunanan, feverji. Jana Jesus balkan nyungunku. \v 31 Jesus nyungundu kadan, nyungu mara karrban, janay-manin. Jalbu ngulkurrkuda, karida bambay, karida wumbul. Nyulu jananga mayi wambajinda. \p \v 32 Bama kanbal bambay, bama kanbal dubu-dubunji. Wungar daran, bamangka yinyarrin bama wubulku wundin Jesusanda. \v 33 Bama wubul bajaku murumarin jakalba bayanba. \v 34 Jesusangka bama bambaymun walu-yindu walu-yindumun ngulkurr-bungan, dubu-dubu kangan dukurrmun. Nyulu dubu-dubundu balkan, “Jankamaka,” dubu-dubu Jesusanka binalmanya. \s1 Jesus kuku yirrkan bubungu Galilee. \p \v 35 Yalibalaku nguwul-nguwulbuku Jesus dungan bubungu jirrbu-jirrbungu, Godunji balkawanka. \v 36 Yamba jana Simonangka nyungun nubin. \v 37 Jana nyungun warrmba-bungan, nyungundu yalaman, “Bamangka wubulduku yunun nubil-nubil.” \v 38 Jesusangka jananda yalaman, “Ngana townbu yindu-yinduymbu dungari. Ngayu kadan, bamanda wubulbuku balkanka Godundumunku kukuku.” \v 39 Nyulu yiringkurrku dungan bubungu Galilee, Godumu kuku Jew-warrandamunbu churchmunbu kanbalba balkan-balkan, dubu-dubu kangan-kangan bamandamun dukurrmun. \s1 Jesusangka dingkar ngulkurr-bungan bambaymun. \p \v 40 Bama yindu nyungundu kadan, yinya bama bambay, bajiji, leprosymunji. Nyulu bungkubu janan, Jesusanda babajin, “Yundu nganya ngulkurr-bungangarr. Yindu binal ngulkurr-bunganka.” \v 41 Jesus jiba-badin nyungunku. Jesusangka marabu karrban nyungun, yalaman, “Yundu ngulkurrkuda.” \v 42 Bambay leprosy kunbaynda, dingkar ngulkurrkuda. \v 43-44 Jesusangka yinyayanda bamanda junkurr-murubuku balkan, “Yundu bama yindu-yindu kari balka yinyaynka. Yundu milbijika dingkaranda priestanda churchmunbu. Law wukurrika, law Mosesangka ngadiku kabanba balkan. Minya wayju bayanga, yala lawmundu balkan. Yinyamundu balka, bamanda wubulbuku milbinka yundu ngulkurrda bambaymun.” Yinyamun Jesusangka nyungun yunganda. \p \v 45 Yamba yinya bama Jesusanda kari milka-janan. Nyulu dungan, bamanda wubulbuku balkan Jesusangka nyungun ngulkurr-bungan. Wawu yinyamun Jesus kari townbu dungan baja, bama wubulku murumarinya nyungundu. Yinyaynka nyulu bubungu bama-karinga bundanda. Yinyamun bama wubulku nyungundu kadarinda bubumun yindu-yindumun. \c 2 \s1 Jesusangka barrka-buyun ngulkurr-bungan. \p \v 1 Warngku kulurman, Jesus townbuku Capernaumku kadan baja. Bama wubulku balkawan, “Nyulu bayanbaku kadan baja.” \v 2 Bama wubulku murumarinda, bayanba walarin, bayan kanbinyarrkuda. Door yalarrku kanbin. Jesusangka kuku ngulkurr balkan jananda. \p \v 3 Dingkar-dingkarangka 4-balangka barrka-buyun Jesusanda jarra-kulban. \v 4 Jana kari bayanba walarin, bamanka wubulku bajaku. Jana jijinga wangkar-wangkar dakan, jijinga bulkaji bakan. Jana barrka-buyun bulkajimundurr walay-manin, bada-bada bilangkurrmunji. \v 5 Jesusangka nyajin jana nyungun kuku nyajinya, binalmanya nyungunku, nyulu barrka-buyun ngulkurr-bunganka. Nyulu barrka-buyunyundu yalaman, “Ngayu yunundumun buyun-buyun kidal, yunu wawu dayirrda.” \p \v 6 Teacher-teacher ngadimunku yinyay bundandarin. Jana Jesusamu kuku milkabu wukurrin. \v 7 Jana janaku balkan, “Nyulu wanyurrinku yanyu kuku balkan? Nyulu Jesus yala Godmanka! Godungkuku bamandamun buyun-buyun kidal, bamangka kari.” \p \v 8 Jesus binal jana wanyu dukulbu kujin. Yinyaynka nyulu jananda babajin, “Yurra wanyurrinku yanyu milkabu kujil? \v 9 Ngayu nyungundu balkan ngayu nyungu wawu dayirr-bunganka. Yamba yurra yurraku yalaman, ‘Nguba, nguba kari. Nyulu still wunanay, bambaynji.’ Kari. Ngayu nyungundu balkalda, ‘Dakada, jinabu dungayda.’ \v 10 Ngayu milbilda ngayu Godundumun, ngayu junkurrji, bamandamun buyun-buyun kidanka.” \v 11 Nyulu barrka-buyunyundu yalaman, “Dakada, bilangkurr mana, bayanbaku dungayda.” \p \v 12 Nyulu barrka-buyun dakan, bilangkurr manin, dungan kanamun bamandarrku. Bama wubulku kungkurr-kadarin, God buyay-manin. Jana yalaman, “Ngana ngadiku yala kari nyajin.” \s1 Jesusangka Levi kunjan. \p \v 13 Jesus jalunbuku dungan baja. Bama wubulku nyungundu kadarin, Jesusangka jananin binal-bungan. \v 14 Jesus dungan-dungan, nyulu bama yindu nyajin bundandanya officemunbu, burri Levi, nyungu nganjan Alphaeus. Levingka bamandamun tax money mujal-mujan Governmentamu. Jesusangka Levinda balkan, “Nganya wukurrika.” Levi dakan, Jesuskuda wukurrin. \p \v 15 Jesus, nyungu jawun-karra, jana juma mayinga nukal-nukajin Levindamunbu bayanba. Jananji bama wubul yinyarrin Jesusanji dungan-dungarinya. Kanbalda bamangka yinyarrinyangka tax money mujal-mujan Governmentamu. Kanbal bama yinyarrin buyun bajaku. \v 16 Kanbal bama yinyarrin teacher-teacher ngadimunku, kanbal yinyarrin Pharisee-warra. Teacher-teacherangka ngadimunduku Jesus nyajin nukan-nukajinya bamanji buyunyunji, bamanji tax money mujal-mujan Governmentamu. Jana teacher-teacherangka Jesusandamunbu jawun-karranda babajin, “Nyulu wanyurrinku nukaji jananji tax collectoranji? Jana buyun bajaku.” \p \v 17 Jesusangka yinya kuku nyajin, yalaman, “Bama yinyarrin ngulkurr, doctor jananda kari kaday. Yinyarrinku bama bambay, janandaku yinyarrinyandaku doctor kaday. Ngayu kari kadan, bama ngulkurr kunjanka. Kari. Ngayu kadan, bama buyun kunjanka, jana buyun-buyunmun jurrkijinka.” \s1 Mayi bawanka, Godunji balkawanka. \p \v 18 Jana, Johnundumundu jawun-karrangka, Pharisee-warrangka, jana mayi kari nukan-nukan, Godunji balkawanka baja. Kanbal bama Jesusanda kadarin, babajinda, “Yunuwundu jawun-karrangka wanyurrinku mayi kari bawan, Godunji balkawanka baja? Jana, Johnundumundu jawun-karrangka, Pharisee-warrangka, jana yinyaynka mayi kari nukal-nukalda.” \v 19 Jesusangka jananda yalaman, “Kari. Ngayu yala bridegroom. Bamangka weddingba mayi kari bawal, bridegroom jananji bundandanya yinyay. \v 20 Yamba juma kuli-bakangka nganya karrbal. Ngaykuwundu jawun-karrangka mayida bawal. \p \v 21 “Nguba yundu mararr jirakal damal kambinga mukulbu. Kaki yundu kambi julurril, mararr jirakal mulun-mulunmanijida. Kambi dumbarriji, yika-warri. Kanka yalbaymalda. \v 22 Yundu yira kari nyangarrika kurmunbu yulbanba mukulbu. Kaki yira jila kaday, kurmun mukul kadabalda, yira nyangarrijida, kurmun buyunmalda. Yundu yira kurmunbu yulbanba jirakalba nyangarrika.” \s1 Kuku Saturdaymunku. \p \v 23 Saturdaynga, jana, Jesus, nyungu jawun-karra, jana dungan-dungarin wheat paddockmundurr, jana mayi murrngan, nukan. \v 24 Pharisee-warrangka Jesusanda yalaman, “Ngadimunku lawmundu nganangan kiril mayi murrnganka Saturdaynga.” \v 25 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra Godumu kaban nyajin Davidanka. Jana David ngadiku dakwuynji bundandarin, jana wanjarrman? \v 26 David Godundumunbu bayanba walan, mayi bread nukan. Nyulu bread wanyamba nukan? Yinya bread bamangka Godundu dajin. Davidangka yinya bread nukan, dajinkuda jawun-karranda. Lawmundu yinya yalarrku kirin, yinya bread nukanka. Jana priest-warrangkaku yinya bread nukanyaku.” \p \v 27 Jesusangka jananda yalaman, “Ngadiku Godungku bamanda yalaman, ‘Yurra workmanijika warngku 6-bala, wawu-kujijika warngku nyubun.’ Godungku yinya yalaman, bama kari bambaymanka baja workmun. Godungku bama helpim-bunganka lawmundu. \v 28 Ngayu wubulbuku yaba. Ngayu maja Saturdaymunku.” \c 3 \s1 Kuku bamanka mara wulan. \p \v 1 Jesus Jew-warrandamunbu churchmunbu walan baja, dingkar yindu yinyaymba, nyulu mara wulan. \v 2 Kanbalda bamangka Jesus kunkun-bungal-bungan, nyulu nguba yinya dingkar ngulkurr-bungal, nguba kari. Jana Jesus nyuyanka, buyun-damanka. Jana bama balkawan, “Nyiku Saturday. Nyiku kari workmanijika, lawmunku ngadimunku.” \v 3 Jesusangka dingkaranda mara-wulanyamunbu yalaman, “Kaday jakalba.” \v 4 Jesusangka jananda bamanda yalaman, “Nganawundu lawmundu nganangan kiril Saturdaymunbu workmanijinka. Ngayu wanjarrmalda? Ngayu yinya dingkar nguba ngulkurr-bungal, nguba buyun-damal. Wanjinyaku ngulkurr, nguba juran-bunganka, nguba kuninka.” Yamba jana jankamaynda. \p \v 5 Jesusangka walu-wukurrin janangan, kuli-kadaynda. Yamba nyulu yalarrku jiba-badinda jananka, jana dukul-dandi bajaku, wadu-wadu. Nyulu dingkaranda mara-wulanyamunbu yalaman, “Yunu mara junkay-bunga.” Nyulu mara junkay-bungaynda, mara yalada, buyun karida. \v 6 Jana Pharisee-warra dungarinda, murumarin Herodandamunji jawun-karranji, balkawanka Jesus yarkinkaku kuninka. \s1 Bama wubulku murumarin jalunbu. \p \v 7-8 Jesus, nyungu jawun-karra jalunbu Galilee dungarin, bamangka wubuliynja bajaku nyungun wukurrin. Yinyarrin bama bubumun Galileemun kadarin, bubumun Judeamun, townmun Jerusalemmun, bubumun Idumeamun, naka-nakamun wawubajamun Jordanmun, jambulmun townmun Tyremun, Sidonmun kadarin. Bama wubul bajaku Jesusanda kadarin, jana kuku nyajinya nyungunku, wanyu nyulu balkan-balkanya. \v 9-10 Bama bambay yalarrku nyungundu murumarin, nyulu bama wubul ngulkurr-bunganya bambaymun. Jana jurrngan-jurrngan, nyungun karrbanka, yamba bama wubul bajaku. Jesusangka nyunguwunbu jawun-karranda yalamanda, “Yurra boat yuba-bunga. Nganya bamangka jurrngan-jurrngal.” \p \v 11 Kaki bamangka dubunjida Jesus nyajin, jana nyungunduku daran, yirrkan, “Yundu Godumu kangkal.” \v 12 Jesusangka dubu-dubundu junkurr-murubuku balkan, “Yurra bamanda kari balka ngaykunku.” \s1 Jesusangka 12-bala bamban, jawun-karramanka. \p \v 13 Jesus wangkar-wangkar wuburrbu dungan, bama kunjan nyulu bambanya. Jana nyungundu kadarinda. \v 14 Nyulu dingkar-dingkar 12-bala bamban, nyungunji dungan-dungarinka. Nyulu jananin juma yunganka, kuku ngulkurr balkanka. \v 15 Nyulu jananda junkurr dajinka, dubu-dubu bamandamun kanganka. \p \v 16 Yanyurrin burri yinyarrin dingkar-dingkar 12-bala. Simon. Jesusangka burri yindu dajin, Peter, nyungu. \v 17 Dingkar jambul Zebedeemu kangkal bulal. Bulanga burri James and John. Bula yarbarrka jinbalku kuli-kadanya, Jesusangka bulanda burri yindu dalkin, Jarramali Bajaku. \v 18 Yindu dingkar-dingkar burri Andrew, Philip, Bartholomew, Matthew, Thomas, James, nyulu kangkal Alphaeusamu. Thaddaeus, Simon, nyulu muna bajaku. \v 19 Yindu dingkar burri Judas Iscariot. Juma nyulu Jesus mambarrin bamanda buyunyundu. \s1 Jana Jesus nyuyanka. \p \v 20 Wawu yinyamun jana Jesus bayanbaku dungarin baja. Bama wubulku murumarin baja. Jana Jesusangka mayi kari nukan baja, bamanka wubulkuku. \v 21 Nyunguwundu familyngka yinya kuku nyajin, jana nyungundu dungarin, maninka, wundinka baja. Kanbalda yalaman, “Nyulu kiru-kari.” \p \v 22 Teacher-teacher ngadimunku townmun Jerusalemmun kadarin. Jana Jesusanka yalaman, “Nyulu dubu-dubu kangalkuda, yamba nyulu junkurr manil dubu-dubundumun majandamun, yinyayangka majangka nyunguwunbu dukurrbu walanya.” Yamba jana jurrilman. \p \v 23 Jesusangka bama kunjan, nyungundu kadanka, nyulu janangan binal-bunganka kukubu. Nyulu yalaman, “Dubu-dubumu maja nyuluku kari kangaji, nyulu nyungu yindu-yindu dubu-dubu kari kangal. \v 24 Kaki bama bubu muruku jana-karrajiku ngami-ngamimal, jana junkurr karimal. Bama yindu-yindu kadari, jananji kuniwanka, jananin kunbay-manil. Bama yinyaynka bubuku yamba-karikuda. \v 25 Bama nyubunkuku bayanka nguba kari jawun-jawunku bundari, nguba kuniway. Juma yinyarrin bama yamba-karimalkuda. \v 26 Kaki dubu-dubu jana-karrajiku kangaway, jana ngami-ngamimalkuda. Jana kunbayda, yamba-karikuda. \p \v 27 “Bama nguba dingkarandamunbu junkurrjimunbu bayanba walanka, yamba-yamba ngakinka. Wurrmay-bakangka jakalba dingkar karrabu kajal, yinyamun ngakilkuda. \p \v 28 “Ngayu manubajabuku balkal. Kaki bama buyun-buyunmun jurrkiji, God yinyarrinyandamunku bamandamunku buyun-buyunku milka-wulay. Nyulu yalarrku milka-wulay janandamunku kukuku buyunku. \v 29 Kari. Kaki bamangka buyun balkal Godundumunku Wawuku, God yinyaynka buyunku kari milka-wulay. Jananga buyun-buyun wuljaljiku bunday. God kari milka-wulay kukuku jurrilka nyunguwunku Wawuku.” \v 30 Jesusangka yinya kuku balkan, kanbalda yalamanya, “Dubu Jesusandamunbu dukurrbu walan.” \s1 Jesusamu ngamu, yabaju-karra. \p \v 31 Yinyamun Jesusamu ngamu, yabaju-karra kadarin. Jana ngalkalba bayanba janjanarin, kuku yungan nyungundu, jananda kadanka. \v 32 Bama wubulku nyungunduku kananga bundandarin. Jana nyungundu yalaman, “Yunu ngamu, yabaju-karra ngalkalba janjanari. Jana wawu yundu kadanka jananda.” \v 33 Jesusangka yalaman, “Wanju ngayku ngamu? Wanju ngayku yabaju-karra?” \v 34 Jesusangka bamanda wubulbuku walu-wukurrin, yalaman, “Bama yaluy bundandari yala ngayku ngamu, yala ngayku yabaju-karra. \v 35 Kaki yurra God kuku nyajil, yurra ngayku jawun-karrakuda. Yurra yala ngayku yabaju, yala ngayku jinkurr, yala ngayku ngamu.” \c 4 \s1 Nyubunyinja dingkarangka diburr ngami-ngamiku yilban. \p \v 1 Jesusangka binal-bungan baja yikinba jalunbu, bama wubulku murumarinda, yuba kadarin. Boat yikinba baja bananga. Jesus boatbu walan, bama wubulku yikinba bubungu bundarin. \v 2 Nyulu jananin junjuy-junjuynku binal-bungan storybu. \v 3 Nyulu jananda yalaman, “Milka-janay! Dingkar nyubun dungan, mayi diburr corn ngami-ngamiku yilbanka bubungu gardenba. \v 4 Nyulu diburr yilbal-yilban, kanbal diburr daran baraldarr. Jana dikal kadarin, nukal-nukajinda. \v 5 Diburr kanbal daran bubungu kulji-kuljingaku, yinyaymba bubu wawu-darra kuljiburr. Jurrbu jinbalku wandirin, ngara buban, yinya bubu wawu-darra. \v 6 Wungar jalaman, jurrbu nganjaymanijin, ngara kari. \v 7 Kanbal diburr daran buljunbu bukul-bukuljirrba. Buljun jirraymaynda, buljundu jurrbu kanbinda, jurrbu kari jirrayman, mayi kari balkajin. \v 8 Yamba diburr kanbal bubungu ngulkurrbuku daran. Jurrbu jirraymaynda, mayi balkajin. Mayi diburr bubanku kanbalba balkajin, diburr 30-bala. Yinduymbu mayi diburr jarra yalbayku balkajin, diburr 60-bala. Yinduymbu mayi diburr yalbay bajaku balkajin, diburr 100-bala.” \p \v 9 Jesusangka yalaman, “Kaki yurra binalmanka, yurra milka-janay mumbarku.” \s1 Nyulu storybu nyungu bama binal-bunganka. \p \v 10 Bama wubul yinyamun dungarin. Yamba kanbal bawajin, Jesusanda murumarinda. Nyunguwundu jawun-karrangka 12-balangka, and bamangka kanbalda Jesusanda babajin, “Nganjin binal kari storyka. Balka.” \v 11 Jesusangka jananda yalaman, “Ngayu yurrangan binal-bungal-bungal Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujinka. Yamba jana kanbalda nganya kari wukurril. Yinyaynka ngayu janangan storybu binal-bungal. \v 12 Godumu kuku yalaku, \q1 ‘Jana nyajin-nyajil, yamba jana binal kari. Jana binalmanyaku, jana Godundu jurrkijinyaku, nyulu janandamun buyun-buyun kidanyaku.’” \s1 Jesusangka milkanga-bungan kuku diburrku. \p \v 13 Jesusangka jawun-karranda, and bamanda yindu-yinduymbu babajin, “Yurra binal kukuku storyka yinyaynka? Kaki yurra binal kari yinyaynka kukuku, yurra yalarrku binal kari yindu-yinduynku kukuku. \v 14 Ngayu yurranda milkanga-bungal story diburrku. Diburr yala Godumu kuku. \v 15 Kanbal diburr baraldarr dararin. Kanbalda bamangka Godumu kuku nyajil, yamba jana dukul-dandi yala baral. Dubu-dubu kaday, kuku manilda bamandamun, yala dikalangka diburr manin baralmun. \v 16 Yindu bama yala bubu kulji-kuljiji. Jana Godumu kuku nyajil, wawurr-wawurrmanijida. \v 17 Yamba jana ngara kari, yala jurrbu bubungu kulji-kuljiji, Godumu kuku buban milkanga kadan. Bamangka yinduynju kuli dajil jananda, jana God kuku nyajinya. Yinyamun jana Godundumunku kukuku wawu karida, God bawalda. \v 18-19 Kanbal diburr daran buljunbu bukul-bukuljirrba. Kanbal bama yala yinya bubu. Jana Godumu kuku nyajin, yamba jana jumbun yamba-yambaka. Jana money jirray maninka, junjuy-junjuy wubulku maninka. Yamba-yambaka jumbunmanyamundu Godumu kuku kanbil yala buljundu jurrbu kanbin, mayi kari balkajinka. \v 20 Diburr yindu daran bubungu ngulkurrbu. Kanbal bama yala yinya bubu. Jana God kuku nyajil, milkanga kujilda, wukurrilda, junkayku dungankada, Godunku workmalda, ngulkurrku. Kanbal yinyarrin bubanku workmal Godunku, kanbal jarra yalbayku workmal, kanbal yaykarrku workmal Godunku. Jana wubulku ngulkurrku workmal Godunku.” \s1 Light kari nanda. \p \v 21 Jesusangka jananda yalaman, “Kaki bamangka light wayjul, nyulu kari nandal bucketmundu, kari yijarril bada-bada bedba. Kari. Nyulu light tablebu yijarril, lightmundu balbanka. \v 22 Kanbalda bamangka nguba junjuy-junjuy kiraynjaku kujil, yamba juma bama wubulku binalmal baja. Kaki bamangka kiraynjaku balkal, juma wubulku binalmal baja. \v 23 Kaki yurra binalmanka, yurra milka-janay mumbarku.” \p \v 24 Jesusangka jananda yalaman, “Yanyu kuku milkabu kuji. Kaki yundu God kuku nyajil and wukurril, nyulu yunu yalbayku dajil, yunun wawurr-wawurr-bungalkuda. \v 25 Kaki yurra ngaykundu mumbarku milka-janay, ngayu yurranin yalbayku binal-bungal, ngayku kuku milkanga-bungal. Kaki yurra ngaykundu kari mumbarku milka-janay, ngayu kari binal-bungal baja, yurra ngaykuwunku kukuku milka-wulaykuda.” \s1 Story diburr balkajinka. \p \v 26 Jesusangka yalaman baja, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil, yinya yala wanyu? Yinya yala diburr dingkarangka bubungu yilban. \v 27 Warngku yindu-yindu yinya dingkar workmanijinya, warngku wunanya. Juma jurrbu wandiri, jirraymalda. Yamba yinya dingkar binal kari, jurrbu wanjarr baja wandirin? Wanjarr baja jirraymarin? \v 28 Bububu jurrbu dakay-manil. Jakalba birrangarr wandil, juma nganka dakal, yalbaymal, mayi kayalku, kulbulmalda. \v 29 Mayi kulbulmalda, dingkarangka murrngalda.” \s1 Story diburrku mustardka. \p \v 30 Jesusangka yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil, yinya yala wanyu? Ngayu yurranda story balkal, milkanga-bunganka. \v 31 Godumu kuku yala mustard diburr. Diburr bubungu yilbaji, diburr karrkay bajaku. \v 32 Diburrmun jurrbu wandil, yalbaymal, juku yalbay bajakuda. Dikal-dikalangka bulkakuda balkal jukungu dakilba wabarrba.” \p \v 33 Jesusangka story yindu-yindu balkan jananda. Kaki jana readyman binalmanka, nyulu balkan. \v 34 Nyulu bama wubulku kuku balkan storybu. Yamba nyulu nyungu jawun-karra mumbarabuku binal-bungan, jananda mumbarabuku milkanga-bungan. \s1 Jesusangka mulngku marrka-bungan. \p \v 35 Wungar daraynda, Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Ngana ngundu-ngundumun ngubar-ngubar jalunbu dungarikuda.” \v 36 Jana bama wubulku bawan, jawun-karra dakarinda boatbu Jesus bundandanya, jana dungarinda. Bama kanbal jananji dungarin yinduynju boatdu. \v 37 Muku muyariji jarramali kadan, mulngku jirray bajaku kadan. Bana jirraykuda boatbu mulngkumun. \v 38 Jesus warngku wunanan kurmunbu bada bijikanba. Jawun-karrangka nyungun walngan, babajin, “Maja, yundu wawu ngana wubulku bujil-janjinka?” \v 39 Jesus dakan, muyar murru-kangan. Nyulu jalunbu yalaman, “Marrkamakada! Jankamakada!” Muyar kunbaynda, jalun marrkamaynda. \v 40 Nyulu jananda babajin, “Yurra wanyurrinku yinyilmarin? Wanyurrinku nganya kari kuku nyajil?” \v 41 Jana kungkurr-kadarinda, yinyilmarin, balkawaynda, “Nyulu wanju? Muyarabu, and jalundu nyungun kuku nyajil. Nyulu muyar, jalun marrka-bungal.” \c 5 \s1 Jesusangka dubu-dubu kangan bamandamun. \p \v 1 Jana, Jesus, nyungu jawun-karra, jana jalunbu ngubar-ngubar kadarin, bubungu Gerasa. \v 2 Jesus bubungu jalaman, nyubun dingkar nyungundu kadan. Nyulu dingkar dubu-dubunji, bundandan juljalba. \v 3-4 Bamangka yindu-yinduynju jurungu-jurungu yinya dingkar kajan. Jana ngarri, dakil chainda kajan baja, kajan baja, yamba nyulu chain dumbarrin baja, dumbarrin baja, nyulu junkurrji bajaku. Bamangka karida kajan baja, jana nyungun kari minday-bungan. \v 5 Nyulu dingkar wujurrdurr, wungaraburr dungan baja, dungan baja, wuburrdurr, juljaldarr dungan baja, dungan baja, yirrkan-yirrkanya, nyuluku kuljibu yakan-yakajinya. \p \v 6 Yinyangka dingkarangka Jesus kala-kalbaymun nyajin, Jesusanda warrin, bungkubu janan. \v 7-8 Jesusangka nyungundu yalaman, “Yundu dukurrmun wandi dingkarandamun.” Nyulu dingkar yaykarrku yirrkan, yalaman, “Yundu Jesus, yundu Godumu kangkal, nyulu God junkurrji bajaku. Yundu wanjarrmanka ngaykundu? Nganya kari punishim-bunga, kari warrngkay-mana.” \p \v 9 Jesusangka nyungundu babajin, “Yundu burri wanju?” Nyulu yalaman, “Ngayku burri Big Mob, nganjin wubul yalurrin.” \v 10 Dingkar Jesusanda babajin, “Yalurrin dubu-dubu yalamun bubumun kari yungajika.” \v 11 Yinyaymba wuburrbu bikibiki wubul bajaku nukal-nukajin, jana mindaykuda. \v 12 Jana dubu-dubungku Jesusanda babajin, “Yundu nganjinin bikibikinda yunga, nganjin bikibikinda dukurrbu walanka.” \v 13 Jesusangka jananin yunganda bikibikinda. Dubu-dubu dingkarandamun dukurrmun wandirin, bikibikinda dukurrbu walarin. Bikibiki wubul bajaku, 2000-bala. Wubulku warrarin, ngamarmun dararin, bada-bada jalunbu, bujil-janjirinda. \p \v 14 Jana dingkar-dingkarangka bikibiki kujil-kujin, yinyarrinyangka bikibiki nyajin bujil-janjirinya. Jana warrinda, bamanda wubulbuku balkan, kuku yiringkurrkuda. Bama wubulku kadarinda, nyajinka. \v 15 Jana bama Jesusanda kadarin, yinya dingkar nyajin, dubu-dubu wandinya dukurrmun. Nyulu Jesusanji bundandan, kambijida, nyungu dukul ngulkurrmaynda. Yinyaynka jana bama yinyilmarinda. \v 16 Yinyarrinyangka bamangka nyajin, jana bamanda wubulbuku balkan Jesus dubu-dubu kangan, bikibiki bujil-janjirin. \v 17 Wawu yinyamun bamangka wubulduku Jesusanda balkan, “Yundu yalamun dungayarr.” \p \v 18 Jesus boatbuda walal-walan, yinya dingkar nyungundu kadan. Nyulu Jesusanda babajin, “Ngayu yununji kadanka.” \v 19 Yamba Jesusangka nyungundu yalaman, “Yundu kari kaday ngaykunji. Dungay jawun-karrandaku, balka Maja God yununku ngulkurr bajaku.” \v 20 Nyulu dingkar bubungu 10-townbu dungan, wubulbuku yalaman, “Jesusangka nganya ngulkurr-bungan, dubu-dubu kangan ngaykuwunmun dukurrmun.” Bama wubulku kungkurr-kadarin dingkaranka. \s1 Jesusangka jalbu jambul ngulkurr-bungan. \p \v 21 Jesus boatdu jalundurr ngubar-ngubarku dungan baja. Nyulu yikinbada, bama wubul kadarinda, murumarinda nyungundu. \v 22 Dingkar nyubun Jesusanda kadan, nyulu burri Jairus, nyulu maja yalbay Jew-warrandamunku churchmunku. Nyulu Jesusanda kadan, bungkubu janan. \v 23 Nyulu Jesusanda yalaman, “Ngayku kangkal wulan-wulayda. Yundu kadayarr, marabu karrba, juran-bunganka.” \v 24 Jesus dingkaranji dunganda. Bamangka wubulduku wukurrin, yubaku dungan-dungarin, room kari bajaku. \p \v 25 Jana wubulku dungan-dungarin, jalbu yindu yinyaymbarrku kadan. Nyulu mula wanarrin 12-yearsmunku. \v 26 Nyulu yindu-yinduymbu doctoranda dungan, yamba nyulu kari ngulkurrman baja, buyunmanyarrkuda. Nyulu kulji karida, dajinyarrkukuda doctoramu yindu-yinduymbu. \v 27-28 Jalbungku kuku nyajin Jesusanka. Nyulu nyuluku balkan, “Kaki ngayu nyungu kambi karrbal, ngayu ngulkurrmalda.” Nyulu Jesusanda kudamundu kadan bamandarr wubulburrku, nyungu kambi marabu karrbanda. \v 29 Nyulu jinbalku bambaymun ngulkurrmaynda, mula kari warrin baja. Nyulu binal nyulu ngulkurrkuda. \v 30 Jesus binalda junkurr nyungundumun dunganda. Nyulu jurrkijin, bamanda wubulbuku babajin, “Wanjungku ngayku kambi karrban?” \v 31 Nyunguwundu jawun-karrangka nyungundu yalaman, “Bama wubulku yuba kadarin. Wanjungku baja yunun karrban?” \v 32 Yamba nyulu walu-wukurrin baja, bama nyajinka nyungun karrbanya. \v 33 Nyulu jalbu binal nyulu ngulkurrman, nyulu Jesusamu kambi karrbanya. Nyulu Jesusanda kadanda, yinyilji. Nyulu bungkubu janan, Jesusanda bambay-bambaynka manubajabuku balkan. \v 34 Jesusangka jalbundu yalaman, “Yundu ngulkurrman, yundu nganya kuku nyajinya. Kari yinyilmaka. Dungay, yundu bambaymun ngulkurrmankuda.” \p \v 35 Jesus jalbunji balkan-balkawan, bama kanbal kukuji kadarin majandamun bayanmun. Kukujingka majanda yalaman, “Yunu kangkal wulaynda. Jesus kari wundi baja.” \v 36 Yamba Jesusangka yinya kuku bayjan. Nyulu majanda yalaman, “Kari milka-bujarmaka, kari yinyilmaka. Nganya kuku nyaka.” \v 37 Bama wubulku Jesusanji dungarinka baja, yamba Jesusangka jananin kirinda. Nyulu kulurku wundin. Peter, James, Jamesamu yabaju John, janaku Jesusanji dungarin baja. \v 38 Jana majandamunbu bayanba kadarin, Jesusangka bama wubulku nyurra nyajin yaykarrku banbadinya. \v 39 Jesus bayanba walan, bamanda babajin, “Yurra wanyurrinku nyurra-nyurramanmaniji? Wanyurrinku banbadi? Yinya maral karibi wulan, nyulu warngku wunanay.” \v 40 Yamba jana nyungun yajarrin. Jesusangka janangan ngalkalba yunganda. Jana, Jesus, jawun kulur, maralamu ngamu, nganjan, jana kananga walarin, maralanda dungarin. \v 41 Jesusangka maral marabu karrban. Nyulu nyunguwunduku kukubu yalaman, “Talitha, kumi.” Yinya kuku mean, “Maral, ngayu yunun balkal, dakada.” \v 42 Yinya maral dakanda, jinabu dungaynda. Nyulu yalbay, 12 years old. Jana kungkurr-kadarinda yinyaynka. \v 43 Jesusangka jananda kuku dajin, yalaman, “Yurra bamanda yindu-yinduymbu kari bajaku yinyaynka balka.” Yinyamun nyulu jananda yalaman, “Maralamu mayi dayada.” \c 6 \s1 Nazareth-warra Jesusanka wawu kari. \p \v 1 Jana, Jesus, nyungu jawun-karra yinyamun dungarin, bubunguku nyunguwunbuku. \v 2 Jesusangka Saturdaynga bama binal-bungan Jew-warrandamunbu churchmunbu. Bama wubulku nyunguwunku kukuku kungkurr-kadarin, balkawan, “Wanyu yinya? Nyulu jirakal kuku dajil-dajil. Wanjundumun nyulu manin? Wanjarrku nyulu junjuy-junjuy miracles balkal? Nyulu binal bajaku! \v 3 Ngana nyungunku binalbi, nyulu Marymu kangkal. Nyungu yabaju-karra James, Joses, Judas, Simon. Nyungu jinkurr-karra yalurrinkubi. Nyulu carpenter yalamunku.” Jana nyungunku kuliman, nyungunku wawu karida. \v 4 Jesusangka jananda yalaman, “Kaki prophetangka Godumu kuku balkal yiringkurrku, bama mumbarku milka-janay. Yamba nyulu nyunguwunbuku bubunguku dungay jawun-karrandaku, jana jawun-karra nyungundu kari milka-janay.” \v 5 Jesusangka kulur bama marabu karrban, bambaymun ngulkurr-bungan. Nyulu kari wubulku ngulkurr-bungan, because jana nyungunku wawu kari. \v 6 Nyulu milka-bujarman, jana nyungun kari kuku nyajinya. \s1 Jesusangka jawun-karra 12-bala yungan. \p Jesus yindu-yinduymbu town-townbu dungan, binal-bunganka. \v 7 Nyulu jawun-karra 12-bala kunjan, jambul-jambulku yunganka. Nyulu jananga junkurr dajin, dubu-dubu kanganka. \v 8-9 Nyulu jananda kuku dajin, yalaman, “Ngayu yurrangan yungalkuda. Yamba-yamba kari wundi. Kambi, mayi, kurmun, money kari wundi. Dambal dida, and jaba wundi.” \v 10 Nyulu jananda yalaman, “Yurra townbu kadari, nyubunyimbaku bayanba wunay until yurra yinyamun townmun dungarinyamunku. \v 11 Yurra townbu kadari, jana nguba yurranin kari yulmbarril, jana nguba wawu kari yurranda milka-jananka. Yurra dungarika baja yinyamun townmun. Bulbur jinamun dudajika, milbinka jana buyun. Bulburubu yinyangka milbil jana bama buyun, jana Godundumunbu kukungu kari milka-jananya.” \v 12 Jawun-karra dungarinda, Godumu kuku yirrkan. Jana yalaman, “Yurra buyun-buyunmun jurrkijika, God kuku nyaka.” \v 13 Jana dubu-dubu bamandamun dukurrmun kangan, oil dukulbu bamanda yindu-yinduymbu julngkan, ngulkurr-bunganka bambaymun. \s1 John the Baptist wulan. \p \v 14 Herod, nyulu maja jirray, king, bubuku Galileemunku. Nyulu kuku nyajin Jesusanka, bama wubulku balkan-balkawanya Jesusanka. Kanbalda balu Jesus nyajin John the Baptist. Jana yalaman, “Nyulu John the Baptistkuda. Nyulu John ngadiku wulan, yamba nyulu kadan baja, juranman baja. Yinyaynka nyulu miracles balkal-balkal junkurr-murubuku.” \v 15 Bamangka yinduynju yalaman, “Nyulu Elijah ngadimunku. Nyulu juranman baja.” Bamangka yinduynju yalaman, “Nyulu yala prophet-prophet ngadimunku. Jana prophet-prophetangka yalarrku Godunku binal-bungan.” \v 16 Herodangka nyajin bama balkan-balkawanya Jesusanka, nyulu yalaman, “Nyulu Johnkudabi. Ngayu nyungu manu nyandankuda, yamba nyulu juranman baja.” \v 17-20 Ngadiku Herodangka nyunguku yabajumuku manyarr wunan. Nyungu manyarr burri Herodias, nyungu yabaju burri Philip. Johnungku Herodanda yalaman, “Yunu yabajumu manyarr kari wunanyaku. Nyungun bawa.” Yinyaynka Herodias Johnunku kuli-kadan. Herodangka soldier-soldier yungan, John karrbanka, jailba nandanka. Herodiasangka John yarkinkaku kuninka, yamba Herodangka Herodias kirin John kuninka. Herod yinyilji Johnunku, because Herod binal John junkayku dungan-dungan Godundumundurr baraldarr. Herodangka John nyajinya Godumu kuku balkanya, yinyamun nyulu yinyilman. Nyulu yinyilji Johnundumunku kukuku, yamba nyulu still John nyajinka. \p \v 21 Kari. Herodiasangka chance maninda John kuninka. Herodangka birthday party haveim-bungan, mayi jirray ready-bungan, maja-maja wubul kunjan partynga. Kanbal dingkar-dingkar yinyarrin maja-maja Herodandamunku governmentmunku, kanbal maja-maja soldier-soldieranka, kanbal moneyji jirraynji. \v 22-23 Herodiasamu kangkal jalbu bayanba walan, jakalba maja-majanda wurin. Jana wawurr-wawurrman nyungunku. Herodangka maralanda babajin, “Yundu wanyurrinku wawu? Ngayu yunu junjuy dajinka. Yundu yalunku wawu, ngayu yunu dajilda. Ngayu maja yalbay bubuku yalbaynka. Kaki yundu wawu bubuku, ngayu yunu kankur dajil. Jana yindu-yinduynju nganya nyajin yunun promiseim-bunganya.” \v 24 Maral ngalkalba dungan, ngamundu babajin, “Ngayu wanyurrinku babaji?” Ngamungku yalaman, “Yundu babajika Johnundumunku dukulku.” \v 25 Maral jinbalku bayanba walan baja, Herodanda yalaman, “Yundu John manu nyanda, nyungu dukul plateba yijarrika, ngayku daya.” \v 26 Nyulu Herod milka-bujarmanda, nyulu maral promiseim-bunganya. Yamba nyulu kuku kari jurrkinka, jawun-karrangka nyungun nyajinya maral promiseim-bunganya anything dajinka. \v 27 Yinyaynka Herodangka soldier jinbaldaku kunjan, nyungundu yalaman, “Yundu John manu nyanda.” Soldierangka jailba dungan, John manu nyandanda. \v 28 Nyulu dukul plateda wundin, maralanda dajin. Maralangka ngamundu dajin. \v 29 Johnundumundu jawun-karrangka yinya kuku nyajin, jana John yarkin manin, juljalba nandan. \s1 Jesusangka bamanga 5000-balanga mayi dajin. \p \v 30 Jesusamu jawun-karra 12-bala kadarin baja bubumun yindu-yindumun Jesusangka jakalbaku janangan yungan. Jana nyungundu yalaman, “Nganjin Godundumunku kukuku binal-bungan, dubu-dubu bamandamun dukurrmun kangan, bama wubul ngulkurr-bungan bambaymun.” \v 31 Bama wubulku kankadarin Jesusanda. Jana kadan baja, kadan baja. Jesusangka, jawun-karrangka mayi kari nukan baja bamanka wubulkuku. Yinyaynka Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Nganarrku dungarinka bubungu bama-karinga, wawu-kujijinka.” \v 32 Jana janarrku boatji dungan-dungarinda bama-karinga. \p \v 33 Yamba bamangka wubuldu janangan nyajin dungan-dungarinya, binal wanjabu jana dungarinka. Jana bama wubulku jinabu warririn townmun yindu-yinduymun yinyaymba Jesus dungan-dungan. Jana janangarr jakalba warrin Jesusanka. \v 34 Jesus boatmun jalaman, jananin bama wubulku nyajin. Nyulu jiba-badin jananka, bama yamba-kari janangan helpim-bunganka, Godunku binalmanka. Yinyaynka Jesusangka janangan binal-bungan baja, binal-bungan baja. \v 35 Yilay-yilaymanda nyungu jawun-karra nyungundu kadarin, yalaman, “Mayi yaluy yamba-kari, wungar kuwakuda. \v 36 Janangan bama yunga bayanba, townbu, mayi janangaku maninka.” \v 37 Jesusangka yalaman, “Yurraku mayi daya jananga.” Jana nyungundu babajin, “Yundu wawu nganjin mayi maninka moneybu 200 dollarsmundu, jana nukanka?” \v 38 Nyulu jawun-karranda babajin, “Yurranga wanjarrkuda bread? Dungarika, nyakada.” Jana nyajin, yalaman, “Bread 5-bala, kuyu jambul.” \p \v 39 Jesusangka jananda wubulbuku yalaman, “Yurra bundarikada jikanba, kanbal yinyaymba, kanbal yalaymba, kanbal yinyaymba.” \v 40 Jana bundarin. Kanbal 100-bala muruku bundarin, kanbal 50-bala muruku bundarin, yalaku. \v 41 Jesusangka mayi, minya jambul manin. Nyulu jiringa nyajin, God thankim-bungan, mayi dumbarrin, jawun-karranda dajin, bamanga wubulbuku wambanka. Jesusangka kuyu jambul yalarrku wamban bamanga wubulbuku. \v 42 Bamangka wubulduku nukan, yanjimankuda. \v 43 Yinyamun jawun-karrangka kurmun 12-bala jakal-bungan mayibu yandaynja, minyabu yandaynja. \v 44 Bamangka dingkar-dingkarangka wubuldu bajaku mayi nukan, 5000-balangka. \s1 Jesus jinabu dungan wuyar jalundurr. \p \v 45 Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Yurra boatbu walarika, naka-naka jalunbu dungarika, townbu Bethsaida jakalba ngaykunku. Ngayu bama wubulku yungal bayanbaku.” \v 46 Nyulu bama wubulku goodby-bungan, yalaman, “Ngayu dungayda.” Nyulu wuburrbu dungan, Godunji balkawanka. \v 47 Wujurrmanda, Jesusamu jawun-karra jalundurr dungan-dungarin boatji, Jesus nyulurrku bubungu. \v 48 Muyar jirray kadan. Jana birungubaynja yaykarrdaku manil-manin, baja-burranda. Jesusangka nyajin janangan muyarabu yimbal-yimbanya. Yubakuda mudu-wayjul-wayjun nyulu jananda kadan, bananga wuyar jinabu kadan, janandarrku dunganka. \v 49 Jana nyungun nyajin wuyara banaburr kankadanya, jana balu nyajin dubu, yirrkajinda, yinyilmaynda. \v 50 Jana wubulduku nyajin, yinyilji bajaku. Jesusangka jananda yalaman, “Bangkarr dandimaka, ngayu Jesus. Kari yinyilmaka.” \v 51 Nyulu boatbu dakan, muyar kunbayn. Jana kungkurr-kadarinda. \v 52 Jana kari mumbarku binalman Jesusangka bread jirray-bungan. Yinyaynka jana kungkurr-kadarin, nyulu wuyara banaburr dunganya, muyar janka-bunganya. \s1 Jesusangka bama ngulkurr-bungan bambaymun bubungu Gennesaret. \p \v 53-54 Jana naka-naka kadarin, bubungu Gennesaret, boatmun jalaman, boat kajan yikinba. Bamangka kanbalda nyungun jinbaldaku nyungun-bungan. \v 55 Jana bama wubulku warrarin bamanda bambay-bambayanda, jananin Jesusanda bilangkurrmundu wundinka. Jana bama bambay-bambay wubulku wundin yinyaymba Jesus bundandan. \v 56 Jesus townbu yindu-yinduymbu kadanya, bamangka kanbalda bambay-bambay maninya, bawanya dindarra townbu. Jana bambayangka baban-babajinya Jesusanda, “Nganjin yunu kambi karrbanka.” Bambay-bambayangka wubulduku karrbanya, ngulkurrmaynda. \c 7 \s1 Kuku binga-bingandamun ngadimunku. \p \v 1-4 Jew-warra wubulku mara julurrijinya mayi nukanjiku, jana yalaku. Jana julurrijin yalaku binga-bingangka ngadimunku balkan. Binga-bingangka ngadimunku yalaman, “Kaki mara kari julurriji mumbarku, bamangka law ngujakuramunku buyun-damal.” Kaki bama Jew townmun kaday, nyulu mara julurrijika, nukanjiku. Binga-bingangka jananda yalarrku law yindu-yindu dajin ngujakuraku. Jana must pannikan, billycan mumbarabuku julurrika, buyun kidanka. Jana Pharisee-warrangka law ngujakura mumbarabuku wukurrin. Jana, teacher-teacher lawku ngadimunku townmun Jerusalemmun kadarin, murumarinda Jesusanda. Jana Jesusamu jawun-karra nyajin mayi nukal-nukanya. Yamba Jesusamu jawun-karra kari mara julurrijin, mayi nukanjiku. \v 5 Jana, Pharisee-warrangka, teacher-teacherangka lawku ngadimunku, jana Jesusanda yalaman, “Yunu jawun-karra mara kari julurrijin, mayi nukanka. Jana law kari wukurrin.” \v 6 Jesusangka jananda yalaman, “Ngadi-ngadiku Isaiahangka Godumu kuku kabanba balkan. Nyulu yurranka balkan, yurra jurril. Godundumundu kabanda balkal, \q1 ‘Godungku yalaman, “Jana ngaykunku ngulkurrku balkan-balkaway. Yamba jana bulu-duray, ngaykunku wawu kari. \v 7 Jana wumbaku ngaykundu praymal, jurrilmal-jurrilmal, jana nganya kari kuku nyajinya. Jana kari binal-bungal kukuku ngayuku balkan. Jana binal-bungal kukuku bamangkaku balkan.” ’ \m \v 8 Yurra God kari kuku nyajil, yurra bamaku kuku nyajil.” \p \v 9 Jesusangka jananda yalaman baja, “Yurra jurrilda Godumu way wukurrinka, yamba yurra wawubu yurrangaku way wukurrinka. Yurra Godumu law bawankuda. \v 10 Ngadi-ngadiku Mosesangka Godumu law kabanba balkan. Nyulu balkan, \q1 ‘Yurra nganjan, and ngamu kuku nyaka, ngulkurrduku kuji. Kaki yundu nganjan, and ngamu yukil, bamangka yunun yarkinkaku kuni.’ \m \v 11-12 Yamba yurra yinya Godumu kuku walu-yindu-bungan. Yurra wadu-waduku balkalda, ‘Bama nyubun nguba junjuynji, ngamundu, nganjananda dajinyaku, bulanin helpim-bunganka. Yamba nyulu nguba wawu kari bulanda dajinka. Yinyaynka nyulu Godundumunbu bayanba wundi, kanbal priest-warranda dajinka, kanbal wundinka baja bayanbaku.’ Yinyamun nyulu kari bulanda dajil baja, bulangan kari ngulkurrduku kujil baja. \v 13 Yurrawundu lawmundu Godumu kuku kanbinda. Yurra yalaku jurrilmalmal.” \s1 Yinyamundu bama buyunmal. \p \v 14 Jesusangka bama wubulku kunjan, nyungundu kadarinka. Nyulu jananda yalaman, “Yurra milka-janay, binalmaka, kuku nyaka. \v 15 Kaki yundu mayi nukal, yundu yinya mayi ngandalba walay-manil. Yinyangka mayibu yunun kari buyun-damal. Kaki yundu kuku buyun-buyun balkal, yinya kuku ngandalmun dakal. Yinyangka kukubu yunun buyun-damalda, buyun-buyun dukurrmun dakanya. \v 16 Kaki yurra binalmanka, yurra milka-janay mumbarku.” \p \v 17 Jana, Jesus, jawun-karra bayanba walarin, bama wubulku bawan. Jawun-karrangka Jesusanda babajin, “Yinya kuku balka, milkanga-bunga.” \v 18 Nyulu jananda babajin, “Yurra binal kari yinyaynka kukuku? Kaki yundu junjuy-junjuy nukal, yinyamundu mayibu yunun kari buyun-damal. \v 19 Mayi waralba walal, yinyamun dungay baja. Mayi dukurrbu kari walal. Yinyamundu mayibu yunun kari buyun-damal.” Yinyamundu Jesusangka balkan yalada mayi wubulku nukanka. \v 20 Nyulu yalaman, “Yundu dukurrmun junjuy-junjuynku buyunku balkal, yinyamundu yunun buyun-damal. \v 21 Bamangka milkabu wukurril buyun, yinya dukurrmun. Yinyaynka nyulu kalngarmanka, wurrmaymanka, yarkinkaku kuninka, \v 22 jumbunmanka, buyunmanka, jurrilmanka, money-bakamanka, ngura-nyajinka, binda-damanka, bulmbuymanka, kiru-kari bajaku. \v 23 Yinyarrinyangka buyun-buyundu bama buyun-bungal, dukurrmun dakanya.” \s1 Nyubun jalbu Jesusanda milka-janan. \p \v 24 Wawu yinyamun Jesus dungan, bubungu yubaku townbu jambulbu Tyre, and Sidon, bayanba bundandan. Nyulu wawu kari bama binalmanka nyulu yinyaymba. Yamba bama binalman nyulu yinyaymba. \v 25 Nyubun jalbu bundandan yinyaymba. Ngadiku dubu nyunguwunbu kangkalanda jalbundu dukurrbu walan. Yinyayangka ngamungku kuku nyajin Jesusanka, nyulu jinbalku Jesusanda kadan, bungkubu janan. \v 26 Jew-warra wawu kari bamanka walu-yinduynku. Jana yalamal, “Jana bama yala kaya.” Yinya jalbu Jew kari, nyulu Gentile, nyungu bubu yubaku townbu jambulbu Tyre, and Sidon, nyungu kuku Greek. Jalbungku Jesusanda babajin, “Yundu ngaykundumun kangkalandamun dukurrmun dubu kangangarr?” \v 27 Jesusangka nyungundu yalaman, “Nganjin mayi dajil kaykay-kaykayandangarr. Bamangka mayi kaykay-kaykayamu kari kayanga yilbal.” \v 28 Jalbungku Jesusanda yalaman, “Yaladabi, Maja. Kaykay-kaykayangka mayida nukal, mayi yanday bubungu daray. Kayangka yinya mayi yanday nukalda.” \v 29 Jesusangka nyungundu yalaman, “Yundu yinya kuku ngaykundu yalamanya, ngayu yunu kangkal ngulkurr-bungan. Yundu dungayda. Dubu dungaynda yunuwunmun kangkalandamun dukurrmun.” \v 30 Jalbu bayanbaku dunganda. Nyulu bayanba kadan, kangkal warrmba-bungan wunananya bedba. Dubu dungaynda. \s1 Jesusangka bama milka-kari, kuku-kari ngulkurr-bungan. \p \v 31 Wawu yinyamun Jesus bubumun yubamun townmun Tyremun dungan, towndurr Sidondurr dungan, bububurr Ten Townsmundurr dungan, jalunbu Galilee kadan. \v 32 Kanbalda bamangka dingkar wundin Jesusanda, milka-kari, kuku-kari. Jana wawu Jesusangka dingkar marabu karrbanka, ngulkurr-bunganka. \v 33 Jesusangka yinya dingkar bamandamun wubulmunku wundin, mara milkanga yijarrin, nyumba yilban, nyabil karrban. \v 34 Nyulu jiri nyajin, wawu yilban, nyunguwundu kukubu yalaman, “Abada.” Yinya mean, “Milka walngajika!” \v 35 Dingkaramu milka walngajinda, ngulkurrkuda, nyulu kuku yirrkanda. Nyulu kuku ngulkurrku balkan-balkawanda. \v 36 Jesusangka bamanda yalaman, “Yurra kari balka yinyaynka.” Yamba jana dungarin, wubulku balkan. Jesusangka balkan baja, “Kari balka.” Yamba jana dungarin baja, balkan baja. \v 37 Jana bama kungkurr-kadarin, yalaman, “Nyulu junjuy-junjuy ngulkurrduku balkal. Nyulu bama milka-buyun ngulkurr-bungal, bama kuku-kari kukuji-bungal.” \c 8 \s1 Jesusangka mayi dajin bamanda 4000-balanda. \p \v 1 Yinyamun bama wubulku murumarin baja Jesusanda. Jananga mayi yamba-kariman, wanyu baja nukal? Jesusangka jawun-karra kunjan, nyungundu kadarinka, jananda yalaman, \v 2 “Ngayu jiba-badi jananka, jana mayi-karida. Jana ngaykunji warngku kulurkuda bundarin, mayi-karikuda. \v 3 Kanbal kala-kalbaymun kadarin. Kaki ngayu janangan mayi-kariku yungal bayanbaku, jana dakwuynji buyunmanji, miyil-dunganji, daranji, mayi-karimunku.” \v 4 Nyunguwundu jawun-karrangka babajin, “Yanyu bubu marral bajaku, mayi kari. Nganjin wanjamun baja mayi bread manil, wambanka? Bama wubul bajaku.” \v 5 Jesusangka jananda babajin, “Yurranga mayi bread wanjarr?” Jana yalaman, “7-bala.” \v 6 Jesusangka bamanda wubulbuku yalaman, “Yurra, bubungu bundarikada.” Nyulu mayi bread 7-bala manin, God thankim-bungan breadka, mayi dumbarrin, dajinda jawun-karranda, jana mayi wambanka bamanga wubulbuku. \v 7 Jananga minya kuyu kulur. Jesusangka God thankim-bungan minyaka kuyuku, jawun-karranda yalaman, “Minya kuyu yalarrku wamba.” \v 8 Bamangka wubulduku nukan, yajinmaynda. Jana kurmun 7-bala jakal-bunganda, mayibu yandaynja, minyabu yandaynja. \v 9 Bama wubul bajaku, 4000-bala. \v 10 Jesusangka bamanda wubulbuku yalaman, “Yurra bayanbaku dungarikada.” Nyungu jawun-karra, Jesus boatbu walarinda, bubungu Dalmanutha dungarin. \s1 Phariseengka Jesusanda babajin junjuy-junjuy miracle balkanka. \p \v 11 Jana Pharisee-warra Jesusanda kadarin, nyungunji murru-kangawan. Jana yalaman, “Yundu junjuy miracle balka Godundumundu junkurrdu. Nganjinanda milbi yundu junkurr manin Godundumun.” Yamba jana nyungun walu ngangkal-ngangkal-bunganka kukubu. \v 12 Jesusangka wawu yalbayku yilban, babajin, “Bamangka wanyurrinku ngaykundu babaji junjuy miracle balkanka Godundumundu junkurrdu? Ngayu yurranda manubajabuku balkal. Bamangka yalu-warrangka kari nyajil junkurr wangkar-wangkarmun.” \v 13 Nyulu janangan bawan, boatbu walan baja. Nyulu, nyungu jawun-karra naka-naka jalunbu dungarinda. \s1 Kuku yeastmunku. \p \v 14 Jesusandamundu jawun-karrangka boatbu mayi bread nyubunku wundin, milka-wulan mayi jirray wundinka. \v 15 Jesusangka jananda yalaman, “Jananga Pharisee-warramu and Herodamu kuku yala yeast. Yeastmundu mayi bread wubay-manil. Yurra mumbarmaka kukuku Pharisee-warranka and Herodunku.” \v 16 Jawun-karra jana-karrajiku balkan-balkawan yinyaynka, yalaman, “Nyulu yinya balkan because ngananga mayi bread yamba-kari.” \v 17 Jesus binal jana yinyaynka balkan-balkawan. Yinyaynka nyulu jananda yalaman, “Yurra wanyurrinku balkan-balkaway, bread yamba-kari? Yala yurra kariku binalman? Yala yurra dukul-dandi? \v 18 Yurra miyiljida, nyajinyakuda. Yurra milkajida, nyajinyakuda.” Nyulu jananda babajin, “Yurra breadka milka-wulan? \v 19 Ngananga mayi bread 5-bala, yamba ngayu jirray-bungan, yurra wambanda bamanga wubulbuku, 5000-balanda. Mayi yanday wanjarr bawajin?” Jana nyungundu yalaman, “Kurmun 12-bala jakal-bungan yandaynja.” \v 20 Jesusangka yalaman, “Juma-juma ngayu mayi bread 7-bala jirray-bungan, yurra wambanda bamanga wubulbuku, 4000-balanda. Mayi yanday wanjarr bawajin?” Jana yalaman, “Kurmun 7-bala.” \v 21 Jesusangka jananda babajin, “Yurra still ngaykunku binal kari?” \s1 Jesusangka miyil-burra ngulkurr-bungan townbu Bethsaida. \p \v 22 Jana townbu Bethsaida kadarin, bamangka kanbalda nyungundu dingkar miyil-burra wundin. Jana Jesusanda babajin, “Yundu nyungun karrbangarr, nyulu miyil-burra.” \v 23 Jesusangka miyil-burra marabu karrban, wayankuda townmun. Nyulu miyil nyumbabu daman, marabu karrban, miyil-burranda babajin, “Yundu nyajilku junjuy?” \v 24 Miyil-burrangka nyajin, yalaman, “Ngayu bama nyajil, yamba jana ngaykundu yala juku nyajiji jilba dungan-dunganya.” \v 25 Jesusangka marabu miyil karrban baja. Dingkarangka mumbarabuku kunkun-bungan, nyungu miyil ngulkurrda, nyulu ngulkurrduku nyajin. \v 26 Jesusangka dingkaranda yalaman, “Yundu junkayku dungay bayanbaku. Towndurr kari dungay.” Jesusangka nyungun yunganda. \s1 Peterangka Jesus bamban bama Godundumun. \p \v 27 Jana, Jesus, nyungu jawun-karra, jana townbu yindu-yinduymbu bubungu Caesarea Philippi dungan-dungarin. Jilbanga-jilbanga Jesusangka jawun-karranda babajin, “Bamangka wanjarrmal ngaykunku? Jana nganya wanju bambal?” \v 28 Jawun-karrangka nyungundu yalaman, “Kanbalda balkan yundu John the Baptist, kanbalda balkan yundu Elijah ngadimunku, kanbalda balkan yundu Prophet ngadimunku, balkan-balkawan Godunku.” \v 29 Jesusangka jananda babajin, “Yala yurra? Yurra nganya wanju bambal?” Peterangka nyungundu yalaman, “Yundu bama Godundumun. Godungku yunun bamban Christkuda.” \v 30 Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Bamanda kari balka ngaykunku.” \s1 Jesusangka jawun-karranda balkan nyulu juma warrngkal, yinyamun nyulu wulay. \p \v 31 Jesusangka jananin binal-bungan nyungunkuku. Nyulu yalaman, “Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Ngayu juma must warrngkaykuda. Jana, binga-binga, maja-maja Godundumunku bayanka, teacher-teacher ngadimunku, jana ngaykunku wawu kari, nganya wulay-manil. Yamba warngku kulurmal ngayu juranmal baja yarkinmun.” \v 32 Jesus kuku junkayku balkawan. Yinyaynka Peterangka nyungun murru-kangan. Nyulu yalaman, “Kari yalaku balkawaka.” \v 33 Jesus jurrkijin, jawun-karra nyajin, Peter murru-kangan, yalaman, “Dungayda! Yinya kuku yunuwunbu milkanga kadan Dubundumun Satanandamun. Yundu milkabu baykal-baykal yala bamangka, yala Godungku kari.” \p \v 34 Yinyamun Jesusangka jawun-karra, and bama wubulku kunjan. Nyulu jananda yalaman, “Kaki bamangka nganya wukurrinka, nyulu nyuluku kari nyajijika. Nyulu ngaykundu must dajijikarrkukuda. Nyulu kari jumbunmaka moneyka, and yamba-yambaka. Kaki bamangka nganya wukurril, bama kanbal nyungunku wawu-karimanji. Jana kuli dajinji, yarkinkaku kuninji, jukungu walngkan-damanji. Nyulu must bangkarr-dandimaka, nganya wukurrikarrku. \v 35 Kaki bama juranku bundanka and nyunguku way wukurrinka, nyulu juma wulaykuda. Kaki bamangka ngayku work balkanka and Godumu way wukurrinka, nyulu nguba wulay ngaykunku. Yamba nyulu juranku bundayarrkukuda, wuljaljiku heavenba. \v 36 Bamangka nyubunyinja nguba junjuy-junjuy wubulku manil, jumbunmanya. Junjuy-junjuynju yinyangka nyungu wawu kari juran-bungal wawu wulanyamun. Karibi! Bamangka dukulbu Godku mana, junjuy-junjuy kari. \v 37 Bamangka wanyu dajil, juranmanka baja? Yamba-karikuda. Godungkuku bama juran-bungal. \v 38 Bama wubulku buyunman, jana Godunku wawu kari. Ngayu bamanga wubulbuku yaba, ngayu juma kaday baja jiri-warranji wangkar-wangkarmun. Ngayu junkurr-muruku kaday, dayirrku, yala ngayku nganjan. Kaki yundu ngaykunku, ngaykuwunku kukuku nyiku murru-kaday, ngayuda yalarrku murru-kadayda yununku, ngayu kaday baja.” \c 9 \p \v 1 Jesusangka jananda yalaman, “Ngayu manubajabuku balkal yurranda. Yurra wulanjiku, kanbalda nyajil God nyungu jawun-karra junkurr-murubuku ngulkurrduku kujinya.” \s1 Jesus walu-yinduman. \p \v 2 6-daysmanda, jana, Jesus, Peter, James, John, jana janarrku manjalba jarra-jarranga dakarin. Jawun-karrangka Jesus nyajil-nyajin, nyulu walu-yinduman. \v 3 Nyungu kambi bingajiman bajaku, dayirr-dayirrman. \v 4 Bula Elijah, Moses, bula ngadimunku. Bula nguwimal milbijin, Jesusanda balkan-balkawan. Jana Peterangka bulanin nyajin balkawanya Jesusanji. \v 5 Peterangka Jesusanda yalaman, “Maja, ngulkurr nganjin yunun nyajin. Nganjin bayan buban ngaranka. Nyubun yunu, nyubun Mosesamu, nyubun Elijahmu.” Jana yinyilmarinya, \v 6 nyulu nyunbarraman baja, binal kari wanyu balkanka. \v 7 Ngurrban wangkar-wangkarmun yubaku jananda kadan, wungar nandan. God ngurrbanmun kuku yirrkan, yalaman, “Yinya ngayku kangkal, Jesus. Ngayu nyungunku wawu jirray bajaku. Yurra nyungundu milka-janay.” \v 8 Jawun-karrangka jinbaldaku walu-wukurrin, bulanin karida nyajin, nguwimal karida. Jana Jesusku nyajin. \p \v 9 Jana kankadan manjalmun, Jesusangka jananda yalaman, “Bama kari balka, yurra nyajin. Ngayu wubulbuku yaba. Ngayu yarkinmun wandilkuda. Wawu yinyamun yurra balkada.” \v 10 Jana nyungun kuku nyajin, bamanda kari balkan. Janarrku balkawan, wanyurrinku juranmal baja yarkinmun. \v 11 Jana Jesusanda babajin, “Jana teacher-teacherangka ngadimunku wanyurrinku balkal Elijahngarr kaday?” \v 12 Nyulu jananda yalaman, “Elijahngarr kaday, junjuy-junjuy ngulkurr-bunganka. Yamba ngayu wubulbuku yaba. Ngaykunku Godundumundu kabanda balkan ngayu juma bangkarr kakamal, juma ngaykunku kuli balkaji. \v 13 Ngayu yurrangan balkal, Elijah kadaynda. Yamba jana nyungunku wawu kari, kuli balkajin, nyungun yarkinkaku kuninda yala kabanda Godundumundu balkaynda.” \s1 Jesusangka dubu kangan warrundumun. \p \v 14 Jana kunaman baja kanbalba jawun-karrandaku, jana nyajin bama wubulku yuba kadanya. Teacher-teacher ngadimunku jawun-karranji murru-kangal-kangawan. \v 15 Bamangka wubulduku Jesus nyajin, kungkurr-kadarinda, nyungundu warririnda. \v 16 Jesusangka jawun-karranda babajin, “Yurra jananji wanyurrinku murru-kangan-kangaway?” \p \v 17 Bamangka nyubunyinja yalaman, “Maja, ngayu ngayku kangkal yunundu wundinka, dubu nyunguwunbu dukurrbu walanya. Dubungku nyungun kuku-kari-bungan, nyabil buyun-daman. \v 18 Dubungku kangkal buyun-damal, bubungu yilbal. Nyumba wanarrida, dirra majan-majaji, bangkarr dandimal. Ngayu yunuwunbu jawun-karranda babajin dubu kanganka. Yamba jana binal kari dubu kanganka.” \p \v 19 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra nganya kari kuku nyajil-nyajil. Ngayu wuljayjiku bundandan yurranji. Yurra wanja-wanja nganya kuku nyajil? Warru wundi ngaykundu.” \v 20 Jana warru nyungundu wundin. Dubungku Jesus nyajin, warru burra-warri-manin. Warru bubungu daran, burrkinda, nyumba warrinda. \v 21 Jesusangka nganjananda babajin, “Nyulu wanja-wanja buyunman?” Nganjanangka yalaman,“Karrkaynjaku manin. \v 22 Dubungku yalaku kunil-kunil, bayanga yilbal, bananga yilbal warrulu, nyungun yarkinkaku kuninka. Yundu binal dubu kanganka warrundumun dukurrmun? Jiba-badi ngalinyanka, ngalinyan nyaka.” \v 23 Jesusangka nyungundu yalaman, “Yundu wanyurrinku babajin ngaykundu, ngayu binal yinyaynka? Yundu nganya kuku nyajinyaku. Kaki yundu nganya kuku nyajil, yundu junjuy-junjuy wubul balkalarrku.” \v 24 Warrundumundu nganjanangka jinbalku yirrkan, yalaman, “Ngayu yunun kuku nyajilkuda. Yundu nganya helpim-bungada, ngayu yunun kuku nyajinka mumbarabuku.” \v 25 Jesusangka bama wubulku nyajin yubaku wanarrinya. Nyulu dubu murru-kanganda, yalaman, “Wandida nyungundumun, kari wala baja.” \v 26 Dubu yirrkan, warru burra-warri-manin, wandinda. Warru wunanan yala yarkin. Bamangka wubulduku yalaman, “Nyulu wulanda.” \v 27 Yamba Jesusangka nyungu mara karrban, janay-manin baja marabu. \p \v 28 Jesus, jawun-karra janarrku bayanba walan. Nyunguwundu jawun-karrangka nyungundu yalaman, “Yala nganjin wanyurrinku dubu kari kangan?” \v 29 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra dubu kanganka, yurra Godunjingarr must balkawaka. Wawu yinyamun dubu kangada. Nyulu wandilda.” \s1 Jesusangka balkan baja nyulu juma wulay. \p \v 30-31 Jana yinyamun dungarin bububurr Galileemundurr. Jesus wawu kari bama binalmanka nyulu dunganka, because nyulu jawun-karra binal-bunganka. Nyulu yalaman, “Ngayu wubulbuku yaba. Jana nganya mambarril dingkar-dingkaranda, nganya yarkinkaku kuninka. Ngayu wulay, warngku kulurmal ngayu juranmal baja.” \v 32 Yamba jana binal kari yinyaynka kukuku, yinyilji, wawu kari babajinka. \s1 Jana murru-kangawan wanju majamanka. \p \v 33-34 Jana, Jesus, jawun-karra, jana baraldarr dungan-dungarin, jawun-karra murru-kangawan, wanju majamanka. Jana townbu Capernaum kadarin, bayanba walarin, Jesusangka babajinda, “Yurra wanyurrinku balkan-balkawan baraldarr?” Yamba jana nyungun kari answerim-bungan, jankakuda bundandarinda. \v 35 Jesus bundan, jawun-karra 12-bala kunjan, jananda yalaman, “Kaki bama majamanka, nyulu nyuluku bubanmaka, kanbal-kanbal nyaka, helpim-bunga. Wawu yinyamun ngayu nyungun maja-bungalda.” \v 36 Nyulu karrkay manin, jakalba janay-manin, dakil yijarrin nyungundu, yalamanda, \v 37 “Yurra ngaykunku wawu jirray. Kaki yurra karrkay nyajil, helpim-bungal, yurra yala nganya helpim-bungal. Kaki bama ngulkurr karrkayanka, nyulu yala ngaykunku ngulkurr. Kaki bama ngaykunku ngulkurr, nyulu Godunku ngulkurr, Godungku nganya yunganya.” \s1 Kaki bamangka ngananga kuli kari dajil, jana bama ngananga jawun. \p \v 38 Johnungku Jesusanda yalaman, “Maja, nganjin dingkar nyajin dubu-dubu kangan-kanganya yunuwundu junkurrdu. Nganjin nyungundu balkan, ‘Yundu dubu kari kanga baja.’ Nganjin nyungundu yalaku balkan, nyulu ngananji kari.” \v 39 Jesusangka yalaman, “Yundu kari kirinyaku. Kaki bamangka junjuy-junjuy miracle ngaykuwundu junkurrdu balkal, jana bama ngayku jawun. Jana ngaykunku kari jurrilmal, kari kuli balkaji ngaykunku. \v 40 Kaki bamangka ngananga kuli kari dajil, jana bama ngananga jawun. \v 41 Ngayu yurranda manubajabuku balkal. Kaki bama yununku ngulkurrmal because yundu ngayku bama, ngayu nyungu yalbayku dajil baja. Kaki bamangka bana dajil because yundu ngayku bama, ngayu nyungu yalbayku dajil baja.” \s1 Kari buyunyundu milka-janay. \p \v 42 Jesusangka yalaman baja, “Yinyayangka karrkayangka nganya kuku nyajil. Kaki bamangka nyungun binal-bungal buyunmanka, jarra ngulkurr yinyaynka bamanka kulji yalbay manungu kajanka, jalunbu yilbanka. \v 43-44 Yundu nguba yunuwundu marabu buyun-damal. Yundu yalakubi mara nyandajika. Yundu nguba wawu kari mara nyandajinka, yamba yinya jarra ngulkurr yununku. Marabu buyunmanya yunun bayanga yunganji. Yinya baya kari kunbay baja. \v 45-46 Yundu nguba yunuwundu jinabu dungay buyun-damanka. Yundu yalakubi jina nyandajika. Yundu nguba wawu kari jina nyandajinka yamba yinya jarra ngulkurr yununku. Jinabu buyunmanya yunun bayanga yunganji. \v 47 Nguba yundu buyun-damanka, yundu junjuy miyilda nyajinya. Yundu yalakubi miyil walngajika. Yundu nguba wawu kari miyil walngajinka, yamba yinya jarra ngulkurr yununku. Miyilda buyunmanya yunun bayanga yunganji. \v 48 Yinyaymba bayanga kandalda bangkarr nukan-nukal, kari wulay. Baya kari kunbay baja. \p \v 49 “Kaki yundu nganya kuku nyajil, bamangka yunu kuli dajil. Yinyamundu kulibu yunun ngulkurr-bungal, yala saltdu mayi ngulkurr-bungal, yala bayabu mayi ngulkurr-bungal. \p \v 50 “Salt ngulkurr. Kaki salt bujarmal, yinya buyunda. Saltdu minya ngulkurr-bungal. Ngulkurrmaka bamanka, jawunmaka bamanji. Yinyamun yundu ngulkurrda yala salt.” \c 10 \s1 Jesusangka bama binal-bungan divorcemunku, yinya buyun. \p \v 1 Jesus yinyamun dungan bubungu Judea, naka-nakamun ngundu-ngundu wawubajanga Jordan kadan. Bama wubulku kadarin baja nyungundu, nyulu jananin binal-bungal-bungan. \v 2 Kanbal dingkar-dingkar Jesusanda kadarin. Jana warrumunku lawmunku binal, jana Pharisee-warra. Jana Jesusanda kadarin, lawmunku balkawanka, Jesus kukubu walu ngangkal-ngangkal-bunganka. Jana Jesusanda babajin, “Yalada lawmunku dingkarangka manyarr bawankarrkukuda?” \v 3 Jesusangka babajin, “Mosesangka ngadiku wanyu balkan?” \v 4 Jana yalaman, “Mosesangka balkan, \q1 ‘Kaki dingkarangka manyarr bawanka, nyulu kabanba manyarranka balka, nyungundu daya, manyarr bawada. Wawu yinyamun bula kunbayarrkukuda.” \m \v 5 Jesusangka yalaman, “Mosesangka yinya balkan because nyulu binal yurra dukul-dandi, yurrangaku way wukurrinka. \v 6 Yurra nguba kariku Godundumunbu kabanba yanyu kuku nyajin, \q1 ‘Jakalbaku Godungku bama balkan, nyulu dingkar, jalbu balkan.’ \m \v 7 Godungku yalaman baja, \q1 ‘Yinyaynka nyulu dingkarangka nganjan, ngamu bawa, manyarranjiku bundayarrku. \v 8 Bula manyarrinyumal, yala nyubunkuda.’” \m Jesusangka yalaman baja, “Bula karida jambul, nyubunkuda, manyarrinyukuda. \v 9 Kaki Godungku dingkar, jalbu kuna-bungal, bula kari bawawaka baja. Bamangka bulanin kari ngami-ngami-bunga baja.” \p \v 10 Wawu yinyamun Jesus, jawun-karra bayanbaku walarin. Jawun-karrangka Jesusanda babajin, “Nganjinanda balka yinyaynka manyarrinyunku.” \v 11 Nyulu jananda yalaman, “Kaki dingkarangka manyarr bawal, kunbayarrku and yindu wunay, nyulu dingkar kalngar. \v 12 Kaki jalbungku dunyu bawal, kunbayarrku and yindu wunay, nyulu jalbu kalngar.” \s1 Jesusangka kaykay-kaykay wawurr-wawurr-bungal. \p \v 13 Wawu yinyamun bamangka kaykay-kaykay wubul wundin Jesusanda, nyulu jananda mara yijarrinka. Yamba jawun-karrangka yinyarrin bama murru-kangan. \v 14 Jesusangka nyajin, kuli-kadanda. Nyulu jananda yalaman, “Kaykay-kaykay ngaykundu yunga, jananin kari kiri. Kaki bamangka nganya kuku nyajil yala yinyarrinyangka kaykay-kaykayangka, Godungku janangan ngulkurrduku kujil. \v 15 Ngayu yurranda manubajabuku balkal. Karrkayangka God mumbarabuku kuku nyajil, kari warmbil. Kaki bamangka God kuku nyajil yala karrkayangka nyajil, and kari warmbil, Godungku nyungun ngulkurrduku kujil.” \v 16 Jesusangka kaykay-kaykay jarra-kulban, jananda mara yijarrin, Godunji balkawan jananka. \s1 Kuku bamanka rich-balanka. \p \v 17 Jesus dungan-dungan, dingkar yindu nyungundu warrin. Nyulu dingkar bungkubu janan, yalaman, “Maja, yundu ngulkurr. Ngayu wanjarrmal, junkayku bundanka, wuljaljiku juranku bundanka jiringa?” \v 18 Jesusangka nyungundu yalaman, “Yundu nganya wanyurrinku bamban ngulkurr? Nyubunku Godku ngulkurr. Kanbal-kanbal ngulkurr kari. \v 19 Yundu binal kukuku Godungku balkan. \q1 ‘Kari yarkinkaku kuni, kari kalngarmaka, kari wurrmaymaka, kari jurril-bunga, kuku nyakaku ngamu, nganjan, bulanin ngulkurrduku kuji.’” \m \v 20 Nyulu dingkarangka Jesusanda yalaman, “Maja, ngayu warrumunku binal, ngayu yinya kuku nyajinyarrku warrumunku.” \v 21 Jesusangka nyungun nyajin, nyungunku wawu jirrayman. Jesusangka nyungundu yalaman, “Ngayu kuku nyubunku yunundu balkal baja. Dungay, yamba-yamba wubulku sellim-bunga, money mana, bamanda money-karinda daya. Kadayda, ngaykunji dungayda. Ngayu junjuy-junjuy jirrayku dajilda yunundu wangkar-wangkar jiringa, heavenba.” \v 22 Nyulu dingkarangka yinya kuku nyajin, nyulu milka-bujarman, yamba-yambaka. Nyulu milka-bujarku dungan, nyulu wawu kari dajinka because nyungu yamba-yamba jirray. \p \v 23 Jesusangka walu-wukurrin, jawun-karranda yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Money-jirrayangka hard-bala God maja-bunganka. Nyulu milkanga moneyjiku bundanday.” \v 24 Jawun-karra kungkurr-kadarin yinyaynka kukuku. Jesusangka jananda yalaman baja, “Hard-bala money-jirrayangka God maja-bunganka. \v 25 Hard-bala bajaku bulkinka needledarr kankaburr dungay. Kaki bama money jirray, hard-bala bajaku God maja-bunganka.” \v 26 Jawun-karra kungkurr-kadarin, nyungundu babajin, “Yala wanju bama Godungku juran-bungalkuda?” \v 27 Jesusangka janangan nyajin, yalaman, “Bama kari janaku juranmal. Godungkuku. Godungkuku junjuy-junjuy baja balkal, junjuy-junjuynku binal.” \v 28 Peterangka yalaman nyungundu, “Ya, nganjin yamba-yamba wubulku bawan, yununji dungarin.” \v 29-30 Jesusangka yalaman, “Ngayu yurranda junkaynjaku balkal. Ngayu yurrangan yungan, binal-bunganka Godundumunku kukuku. Bamangka junjuy-junjuy bawalarrku ngaykunku, nyungu bayan, yaba-yabaju, babarr-jinkurr, ngamu, nganjan, kangkal-kangkal, bubu bawalarrku ngaykunku. Kaki nyulu janangan bawalarrku ngaykunku, nyulu yindu-yindu manil baja, bayan wubul, yaba-yabaju wubul, babarr-jinkurr wubul, ngamu-karra wubul, kangkal-kangkal wubul, bubu yalbayku. Ngayu janangan, and yamba-yamba dajilarrku nyungu. Bama yindu-yindu kuli balkaji nyungunku, yamba yinya bama juranku jiringa wangkar-wangkar wuljaljiku bunday, kari wulay baja. \v 31 Bama kanbal janaku majamanka, yamba Godungku janangan buban-bungal. Bama kanbal janaku bubanmal, Godungku janangan maja-bungal.” \s1 Jesusangka balkan baja nyulu juma wulay. \p \v 32 Jana Jesus baraldarr jinabu wangkar dungan-dungarin townbu Jerusalem, Jesus jakalba dungan-dungan. Jawun-karra yinyilman, bama kudamundu yalarrku yinyilji. Jesusangka jawun-karra muru-bungan, jananda balkanda juma wanjarrmal. \v 33 Nyulu yalaman, “Ngana wangkar townbu Jerusalem dungan-dungari yinyaymba bundandari maja-maja Godundumunku bayanka, teacher-teacher lawmunku. Ngayu wubulbuku yaba. Dingkarangka nganya mambarril jananda. Jana ngaykundu yalamal, ‘Yundu wulayda.’ Jana nganya mambarrilda ngarrbal-ngarrbalanda, yarkinkaku kuninka. \v 34 Jana nganya yajarril, nyumba yilbal ngaykundu, nganya wuybubu kulbal, kunilarrkukuda, yarkin-bungalarrkukuda. Warngku kulurmal ngayu juranmal baja.” \s1 Bula James and John Jesusanda babajin. \p \v 35 Bula James, John, bula Zebedeemu kangkal-bulal, bula Jesusanda yuba kadan, yalaman, “Maja, ngalin babajinka junjuynku yunundu. Ngalin yunundu babaji, yundu balka.” \v 36 Nyulu bulanda babajin, “Ngayu wanjarrmal yubalanka?” \v 37 Bula nyungundu yalaman, “Yalada ngalin yununji bundanka? Yundu majamal, ngalin yununji bundanka, yinyamundu majamanka yununji.” \v 38 Jesusangka bulanda yalaman, “Jana bamangka nganya juma warrngkay-manil, kuli dajil ngayku. Yamba ngayu kari janangan kiril. Yalada yubalin bamangka balkal-balkal yala nganya?” \v 39 Bula nyungundu yalaman, “Baluda balka.” Jesusangka bulanda yalaman, “Bamangka yubalin warrngkay-manilkuda, kuli dajilkuda, bambay-bungalkuda yala nganya. Jana kuli yubalanga dajilkuda yala ngayku. \v 40 Yamba Godku binal wanju ngaykunji bunday. Nguba yubal ngaykunji bunday, majamanka, nguba bama yindu. Godku baja.” \p \v 41 Kanbal-kanbalda jawun-karrangka kuku bulanka nyajin, jana bulanka kulimaynda. \v 42 Jesusangka janangan wubulku kunjan, jananda yalaman, “Yurra binal maja-majanka ngarrbal-ngarrbalanka. Jana bamanda balkal anything doim-bunganka. Bamangka janangan kuku nyaka, jana majabi. \v 43-44 Yamba yurra yala kari balkanyaku. Kaki yurra majamanka, yurra bubanmakada, bama yindu-yindu nyakada, helpim-bungada. Wawu yinyamun Godungku yurrangan maja-bungal. \v 45 Ngayu wubulbuku yaba. Ngayu kadan, ngayu wawu kari bamangka nganya nyajinka, helpim-bunganka. Ngayu kadan bama helpim-bunganka. Ngayu kadan, wulanka bamanka wubulkuku, janangan wangkar-wangkar jiringa wundinka. Jana wuljaljiku yinyaymba bundarida.” \s1 Jesusangka bama miyil-burra ngulkurr-bungan. \p \v 46 Jana townbu Jericho kadarin. Jana, Jesus, jawun-karra, bama wubul, jana Jerichomun kankadarin, bama yindu burri Bartimaeus, nyulu karangkalba baralba bundandan. Nyulu miyil-burra, kangkal Timaeusamu. Bartimaeus moneyka jurungu-jurungu ngukal banbadin, mayika. \v 47 Nyulu binalman nyulu yinya Jesus townmun Nazarethmun. Bartimaeus yirrkaynda, yalaman, “Jesus, yundu Davidandamun. Manun-manunmakada, jiba-badida ngaykunku.” \v 48 Yamba bamangka wubulduku nyungun murru-kangan, yalaman, “Jankamaka.” Yamba nyulu yirrkan baja, “Jesus, yundu Davidandamun. Ngaykunku manun-manunmaka, jiba-badi.” \v 49 Jesusangka jananda yalaman, “Nyungunin kunja.” Jana miyil-burra kunjan, yalaman, “Kari yinyilmaka, dakada, nyulu yunun kunjal-kunjal.” \v 50 Nyulu blanket yilban, dakan, kadaynda Jesusanda. \v 51 Jesusangka nyungundu babajin, “Ngayu yununku wanjarrmanka?” Nyulu miyil-burrangka nyungundu yalaman, “Maja, ngayku miyil ngulkurr-bunga.” \v 52 Jesusangka nyungundu yalaman, “Dungayda, yunu miyil ngulkurrmalda, yundu nganya kuku nyajinya. Yundu yalada.” Jesusangka jinbaldaku miyil ngulkurr-bungan. Bartimaeus Jesusanji dunganda baraldarr. \c 11 \s1 Jesus majaku walan townbu Jerusalem. \p \v 1 Jana Jesus townbu Bethphagemunbu, townbu Bethanymunbu kadarin, yubaku townbu Jerusalemmunbuku, jana wuburrbu kadarin. Wuburr burri Olive. \v 2 Jesusangka jawun-bulalanda jambulimba yalaman, “Yubal yinyaymba townbu dungay, yubal donkey karrkay nyajilda. Bama kariku dakan yinyayanda donkeynda. Karra walnga, wundida. \v 3 Nguba bamangka yubalanda babaji, ‘Yubal wanjarrmalmal?’ Kaki nyulu babaji, yubal yalamaka, ‘Majangka donkey kunjan, nyulu wawu. Nyulu kunbay, yungal baja.’” \v 4 Bula dungan, karrkay donkey warrmba-bungan, bayanba janjananya, kajanya. Bula karrada walngan. \v 5 Kanbal bama yinyaymba janjanan, jana bulanda babajin, “Yubal wanyurrinku karra walngal-walngal?” \v 6 Bula bamanda balkan Jesusangkaku balkan. Jana donkey yunganda. \v 7 Bula donkey karrkay Jesusanda wundin, kambi ngaran donkeynda. Jesus donkeynda dakaynda. \v 8 Bamangka kanbalda kambi ngaran baraldarr, kanbalda dakil birrajiku dumbarrin jukumun, ngaran baraldarr, Jesus wuyaraku donkeynji dunganka. \v 9 Kanbal jakalba Jesusanka dungarin, kanbal kudamundu. Jana kawalda daman, Jesus buyay-manin. Jana yalaman, “Yuy, yuy! God buyay-mana! Godungku nyungun yungan, nyungun maja-bungalda. \v 10 Yanyu bama ngananga kingkuda. Nyulu kingmal yala David ngadimunku. Godungku ngananin ngulkurrduku kujilkuda. God buyay-mana.” \p \v 11 Nyulu Jesus townbu Jerusalem dungan, Godundumunbu bayanba walan. Nyulu kananga bayanba junjuy-junjuy walu-wukurrin, jawun-karranji townbu Bethany dunganda, wungar kuwakuda. \s1 Jesusangka juku mujarr buyun-daman. \p \v 12 Warngku yindu, jana Jesus townmun Bethanymun kankadarin baja. Jesus dakwuynji. \v 13 Nyulu juku kala-kalbaymun nyajin. Juku mujarr, birra wubul. Nyulu jukungu dungan, mayi nyajinka. Yamba jukungu manu birraku, mayi yamba-kari, kambarajinga. \v 14 Jesusangka jukungu yalaman, “Bamangka karida mayi nukal baja yunundumun.” Jawun-karrangka nyajin. \s1 Jesus Godundumunbu bayanba walan. \p \v 15 Jana townbu Jerusalem kadarin, Godundumunbu bayanba walarin. Kanbal dingkar-dingkar yinyaymba bayanba bundandarin. Kanbalda yinyarrinyangka junjuy-junjuy sellim-bungal-bungan, kanbalda buy-im-bungal-bungan. Kanbalda money jurrkil-jurrkin. Jesusangka yinyarrin bama wubulku Godundumun bayanmun kangan, jananga table jurrngan. Kanbalda dingkarangka minya wabul sellim-bungan. Jesusangka jananga chair jurrngan. \v 16 Kanbalda dingkarangka yamba-yamba junjuy-junjuy wundin kanaburr Godundumundurr bayandarr. Jesusangka jananin kirin, yalaman, “Yamba-yamba yarra kari wundi baja. Yarra ngalkaldarrku dungarika.” \v 17 Jesusangka bama binal-bungan, jananda yalaman, “Godumu kuku yalaku: \q1 ‘Bama wubulku bubumun yindu-yindumun ngaykuwunbu bayanba kadari, balkawanka ngaykunji.’ \m Yamba yurra jananin kari kirin walarinka, wurrmaymanka, Godumu bayan buyun-damanka.” \p \v 18 Jana, maja-majangka Godundumunku bayanka, teacher-teacher ngadimunku, jana kuku nyajin Jesusangkaku balkanya. Jana nyungunku balkawanda, nyungun yarkinkaku kuninka. Yamba jana yinyilmayn, nyungun karrbanka, bama wubulku nyungunku wawumanya. Bama wubulku nyunguwunku kukuku kungkurr-kadarin, wawuman. \v 19 Wungar walaynda, jana Jesus townmun dungarinda. \s1 Jana binalman jukumun mujarrmun. \p \v 20 Warngku yindu, yalibalaku jana, Jesus, jawun-karra, jana baraldarr dungan-dungarin, jana yinya juku mujarr nyajin. Juku wulaynda ngara-muruku. \v 21 Peter binalku jukuku. Nyulu Jesusanda yalaman, “Maja, nyaka! Yalunyu juku wulaynda, yundu yilayku buyun-daman.” \v 22 Jesusangka jananda yalaman, “God kuku nyaka. \v 23 Ngayu yurranda manubajabuku balkal. Nguba bama balkaway Godunji manjalka. Nyulu nguba Godundu yalamal, ‘Manjal mana, jalunbu yilba.’ Kaki nyulu God kuku nyajil and kari warmbil and binal Godungku nyungun nyajil, Godungku manjal manilda, jalunbu yilbalda. \v 24 God kuku nyaka. Kaki yurra Godundu babajinka, yurra must binalmaka nyulu dajilkuda. Kaki yurra yalaku binalmal, nyulu dajilkuda. \v 25 Kaki yurra Godunji balkawanka, yurra nguba milkabu kujil-kujil buyun kanbalda yurranin balkan. Kaki yurra yinyayanka buyunku milka-wulay, yurranga nganjan wangkar-wangkar yurrawunku buyun-buyunku milka-wulayda. \v 26 Kaki yurra kari milka-wulay buyunku kanbalangka yurranin balkan, yurranga nganjan wangkar-wangkar kari milka-wulay buyunku yurra balkan.” \s1 Jana Jesusanda babajin, “Yundu junkurr wanjundumun manin?” \p \v 27 Jana Jesus townbuku Jerusalemmunbuku kadarin baja. Nyulu Jesus dungan-dungan Godundumundurr bayandarr, jana, maja-maja Godundumunku bayanka, teacher-teacher ngadimunku, and binga-binga, jana Jesusanda kadarin. \v 28 Jana nyungundu babajin, “Yundu wanjundumundu junkurrdu junjuy-junjuy balkal? Wanjungku yunu junkurr dajin?” \v 29 Jesusangka jananda yalaman, “Ngayu yurranda question babajinka. Kaki yurra ngaykundu balkal, ngayu yurranda balkal wanjungku nganya yungan. \v 30 Yurra balka, wanjungku John yungan, banabu dukul-damanka? Nguba Godungku, nguba bamangka. Balkada.” \v 31 Jana jana-karrajiku murru-kangawan, yalaman, “Ngana wanjarrmal Jesusanda? Ngana kari yalamaka, ‘Godungku yungan.’ Jesusangka nganandada yalamal, ‘Yala yurra wanyurrinku John kari kuku nyajin?’ \v 32 Ngana kari yalamaka, ‘Bamangka John yungan.’ Bama wubulku ngananka kuli-kadarikuda.” Jana bamanka wubulkuku yinyilji, bamangka wubulduku believeim-bunganya Godungkuku John yungan. \v 33 Jana Jesusanda yalaman, “Nganjin binal kari. Wanjungku baja John yungan?” Jesusangka jananda yalamanda, “Yalada, ngayu yurranda yalarrku kari balkalda wanjungku nganya yungan.” \c 12 \s1 Jesusangka story balkan, bamanka garden kujil-kujil. \p \v 1 Jesusangka kuku balkan, storybu binal-bungan. Nyulu yalaman, “Nyubunyimba dingkaramu bubu jirray. Nyulu fence wukurrin, diburr grape nandan. Nyulu janku bakan, mayika grapemunku. Mayi grape juma kulbulmal, nyulu mayi grape jankungu nyangarrinka, dumbarrinka, yira yunganka. Nyulu bayan jarra-jarra ngaran dindarra gardenba. Bama wuyara bundanka, miyilji bundanka, bamangka mayi ngakinji. Wawu yinyamun dingkarangka kanbalba bamanda yalaman, ‘Yurra ngayku garden ngulkurrduku kuji. Mayi grape kulbulmal, yurra kanbal kuji yurrangaku. Kanbal ngayku kuji.’ Yinyamun nyulu dungan bubungu yinduymbu. \v 2 Mayi kulbulmanda, majangka workingman bamanda yungan, nyunguwunbuku gardenbaku, mayi maninka. \v 3 Yamba jana bamangka nyungun karrban, wuybubu kulban, yungan baja mayi-kariku. \v 4 Majangka yindu workingman yungan jananda. Yamba jana nyungu dukul kunin, nyungun buyun-damankuda. \v 5 Majangka jananda bama yindu yungan, yamba jana nyungun yarkinkaku kunin. Majangka jananda bama wubul yungan, yamba jana kanbal yarkinkaku kunin, kanbal wuybubu kulban. \v 6 Nyubun dingkar majanjiku. Yinya dingkar majamu kangkal. Nyulu nyungunku wawu jirray bajaku. Majangka kangkal yunganda jananda. Nyulu yalaman, ‘Jana ngaykuwunbu kangkalanda milka-janay.’ \v 7 Nyungu kangkal bamanda dungan gardenba. Yamba jana nyungun nyajin, jana yalaman, ‘Yinya nyungu kangkal. Kadarika, ngana nyungun yarkinkaku kuninka, yanyu bubu, mayi nganangada.’ \v 8 Jana nyungun karrban, yarkinkaku kunin, yarkin yilbanda duduymbu. \v 9 Nyulu maja wanjarrmalda? Nyulu jananda kaday, jananin yarkinkaku kunilda. Nyulu bama yindu manil, workmanijinka nyungunku. \v 10-11 Yurra Godumu kuku kabanba nyajinkuda. Godungku yalaman, \q1 ‘Bamangka bayan ngaranka, jana juku post nyajil, nguba yilbal, jana wawu kari yaluynku jukuku. Yamba Godungku bayan ngaranka. Juku yinyadabi dandi bajaku bayanka ngaranka, nyulu manilda. Ngana nyajin, wawurr-wawurrmanijin, yinya ngulkurr bajaku.’” \p \v 12 Jana, maja-majangka Godundumunku bayanka, teacher-teacherangka ngadimunduku, binga-bingangka, jana Jesus nyajin kuku balkan-balkanya. Jesusangka yinyamundu storybu balkan jananka, jana buyun. Jana Jesus karrbanka, yamba jana yinyilmarin bamanka wubulkuku. Jana dungarinda, Jesus bawan. \s1 Jana Jesusanda babajin taxmunku. \p \v 13 Jana kanbal Jesusanda yungan, kanbal bama Pharisee-warra, kanbal Herodamu jawun-karra. Jana Jesus kukubu walu-ngangkal-ngangkal-bunganka. \v 14 Jana Jesusanda kadarin, nyungundu yalaman, “Teacher, nganjin binal yundu kuku manubajaku balkal, bama kukuku manubajaka binal-bungal. Yundu kari yinyilmal bamanka, kari bulmbuymal. Yundu kuku balkal bamanda maja-majanda yala kanbalanda. Yundu bamanda wubulbuku yala-karrajiku balkal. Yundu manubajabuku balkal Godunku, nyunguwunku waymunku. Yundu nganjinanda balka, wanjarrmanka. Caesar, nyulu maja yalbay bajaku, king bajaku. Nyulu bama yungal ngananda, tax money maninka. Nganjin babajinka, ngananka yalada money tax dajinka? Nganandamundu lawmundu kiril or kari?” \v 15 Yamba Jesus binal jana nyungun kukubu ngangkal-ngangkal-bunganka, nyungun kukubu karrbanka. Nyulu jananda yalaman, “Yurra wanyurrinku nganya kukubu ngangkal-ngangkal-bunganka? Ngaykundu money wundi, ngayu nyajinka.” \v 16 Jana money wundin nyungundu. Nyulu jananda yalaman, “Yalunyu wanyamba ngurma, and burri moneynga?” Jana nyungundu yalaman, “Kingamu.” \v 17 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra money kingamu daya baja nyungunduku. Godumu daya baja nyungunduku, money, and work. Godundu yurraku yalarrku dajijika.” Jana kungkurr-kadarin yinyaynka kukuku. \s1 Jana Jesusanda babajin yarkinmun juranmanka baja. \p \v 18 Kanbalda bamangka kari believeim-bungal bama yarkinmun juranmal baja, jana yinyarrin Sadducee-warra. Jana yalamal, “Bama wulay, kari juranmal baja.” Kanbal Sadducee-warra Jesusanda kadarin, nyungundu yalaman, \v 19 “Teacher, Mosesangka ngadiku law kabanba balkan yalaku: \q1 ‘Kaki dingkar kangkal-kariku wulay, nyunguwundu yabajungku yinya jalbu bunjil wunay. Bulanga kangkal-kangkal yala yabanga.’ \m \v 20 Yala, yundu yanyu story nyaka. Yaba-yabaju wubul, 7-bala. Yabangka manyarr wunan, kangkal-kariku wulan. \v 21 Yabajungku kudamundumundu bunjil manyarr wunan. Nyulu wulan, kangkal yamba-kariku. Dindarrmundu bunjil manyarr wunanda. Dindarrmundu bunjil wunan, wulan, kangkal yamba-kariku. \v 22 Kanbal-kanbalda yalaku bunjil wunan yabandamun, kangkal-kangkal yamba-kariku. Yinyamun jalbuda wulan. \v 23 Kaki bama juma wubulku juranmal baja, manyarr wanyambaku? Jananga yaba-yabajumu wubulbuku manyarr.” \p \v 24 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra wadu-waduman. Yurra binal kari Godundumunku kukuku, nyunguwunku junkurrku. \v 25 Bama juranmal baja yarkinmun, jana kari marrymal baja. Jana yala jiri-warra, kari marrymal baja. \v 26 Yamba yurra balkal-balkawan yarkinanka, jana yarkin juranmal baja. Yurra Godundumunbu kabanba nyajin duduy wayjujinya. God duduymbu, nyulu balkawan Mosesanji. Nyulu yalaman, \q1 ‘Ngayu Abrahamamu God, ngayu Isaacamu God, ngayu Jacobamu God.’ \m Jana ngadiku wularin, yamba God janangakuda God, jana juranku bundandarida nyungunji. \v 27 God bamanga yarkin-warranga kari. Nyulu God juran-warranga, jana nyungunji bundandarida. Yurra wadu-waduman.” \s1 Yanyu kuku Godundumun jirray bajaku. \p \v 28 Nyubun teacher ngadimunku kadan, janangan nyajin balkan-balkawanya. Nyulu Jesus nyajin mumbarku balkawanya. Nyulu Jesusanda babajin, “Wanjinyaku kuku yalbay bajaku Godungkuku balkan?” \v 29 Jesusangka yalaman, “Yanyu kuku yalbay bajaku. \q1 ‘Yurra bamangka Jew-warrangka nyaka. God, nyulu yurranga maja. Nyulu nyubunku. \v 30 Yurra Godunku wawu-jirraymaka, milkanga nyungunjiku bundarika. Nyungun wawungu, and dukurrbu kuji, junkaynjaku junkurr-murubuku wukurrika.’ \m \v 31 Yanyu kuku jarra buban. \q1 ‘Yurra bamanka yindu-yinduynku wawu-jirraymaka. Jananka wawu-jirraymaka yala yurrankaku, and yala yurra yurrawunkuku jawun-karranka wawu.’ \m Yinya bulal kuku yalbay kanbalka.” \v 32 Nyulu teacherangka nyungundu yalaman, “Yundu junkayku. Yundu manubajabuku yalaman, ‘God nyubunku, kanbal yamba-kari, nyuluku nyubunku.’ \v 33 Ngana nyungunku wawu-jirraymaka, milkanga nyungunjiku bundarika. Ngana nyungun wawungu, and dukurrbu kuji, junkaynjaku junkurr-murubuku wukurrika. Ngana kanbalanka wawumaka yala nganankaku. Ngana yinya kuku jambul must wukurrika. Kaki ngana minya Godundu wundil, yamba yinya kuku jambul kari wukurril, yinya buyun.” \v 34 Jesus binal dingkarangka balkan ngulkurrduku. Jesusangka nyungundu yalaman, “Yundu nguba readyda, yunduku Godundu dajijinka, nyungun maja-bunganka.” \p Yinyamun jana wubulku murru-kadarin, Jesusanda babajinka baja. \s1 Kuku bamanka Godundumun, Christanka. \p \v 35 Jesusangka Godundumunbu bayanba binal-bungal-bungan, nyulu yalaman, “Teacher-teacher ngadimunku balkal Christanka. Jana yalamal, ‘Christ, nyulu Davidandamun.’ \v 36 Godundumundu Wawubu Davidanda balkan yanyu kuku kabanba balkanka, \q1 ‘Majangka Godungku ngaykuwunbu majanda yalaman, “Ngaykunji bunday. Ngali muruku majamal. Jana bama yununku wawu kari, ngayu yinyarrinyanji kuniwanka, yundu jananka majamalkuda.” ’ \m \v 37 Davidangka Christ bamban maja. Yala teacher-teacherangka ngadimunku wanyurrinku balkan, ‘Christ Davidandamun’?” \s1 Jesusangka janangan kilki-bungan teacher-teacheranka ngadimunku. \p \v 38 Jana bama wubulku wawurr-wawurrku milka-janan Jesusanda. Jesusangka binal-bungal-bungan, nyulu yalaman, “Yurra mumbarmaka teacher-teacheranka ngadimunkuku. Jana bulmbuyku dungari, yala majaku dungari. Jana wawu kambi kalbaliku didanka, wawu bama ngulkurrku balkawanka jananji townbu. \v 39 Jana jakalba bundarinka churchmunbu, kanbalda janangan nyajinka. Jana partynga dungari, jana ngulkurrbuku chairnga bundarinka, bamangka nyajinka jana maja yalbay. \v 40 Yinyarrinyangka bamangka bunjil-bunjil kari helpim-bungal, kari ngulkurrduku kujil. Jana yamba-yamba manil bunjilandamun. Jana ngadingka miyil nandan-nandaji, jurrilmalmal, praymalmal, bulmbuymalmal. Wawu wulanyamun jana kari dungari Godundumunbu bubungu. Jana dungari bayanga yalbaymba, buyun-damanya.” \s1 Nyubunyinja bunjilangka Godundu money dajin. \p \v 41 Jesus bundandan yulalba money bamangka yijarril-yijarril Godumu. Nyulu nyajil-nyajin bama money yijarril-yijarrinya. Kanbalamu bamanga money jirray. Jana money jirray yijarrin yulalba. \v 42 Nyubun bunjil kadan, nyulu money kari bajaku. Nyulu 2 cents yijarrin. \v 43 Jesusangka jawun-karra kunjan, yalaman, “Ngayu yurranda manubajabuku balkal. Yinyayangka bunjilangka yalbay bajaku yijarrin. Jana kanbalda buban yijarrin. \v 44 Jana money jirray bajaku wunay, yamba jana buban Godundu dajin baja. Nyulu bunjil money kari, nyulu 2 centsmunjiku, yamba nyulu wubulku dajin. Nyulu money-karida, mayi maninka. Yinyaynka nyulu jirray dajinyarrkukuda.” \c 13 \s1 Jesusangka balkan bamangka juma Godumu bayan buyun-damal. \p \v 1 Jana Jesus Godundumun bayanmun dungan-dungarin, nyubunyinja jawunyungku Jesusanda yalaman, “Maja, nyaka. Jana bayan ngaran kuljibu ngulkurrduku. Bayan ngulkurrijin bajaku, ngaran kuljibu yalbaynja bajaku.” \v 2 Jesusangka nyungundu yalaman, “Yurra yanyu bayan yalbay nyajil-nyajilda. Yamba bama juma kadari, bayan wubulku yalunyu dumbarrilarrkukuda. Kulji kari bawaji baja, yilbajiyarrkukuda.” \s1 Kuli jirray kadaykuda. \p \v 3 Jana Jesus wuburrbuda dungarin, Olivemunbu. Jana, Peter, James, John, Andrew, Jesus, jana yubaku wuburrbu bundandarin, junkayku bayanka Godundumunku. \v 4 Jana Jesusanda babajin, “Yundu nganjinanda balka, bamangka wanja-wanja bayan dumbarril? Godungku juma wanjarrmal, nganjin binalmanka, timeda dingkar-dingkarda kadari bayanda dumbarrinka?” \v 5 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra mumbarmaka. Bama kadari, yurrangan manubu-wundinka. Janangan kari kuku nyaka. \v 6 Bama wubul nyubun-nyubunku kadari. Jana jurrilmalmal, yalamal, ‘Ngayu Christkuda. Ngayuku Godundumun.’ Jana bama wubul bajaku manubu-wundil. \v 7 Yala-yala yurra kuku nyajil mabarrka. Kanbal mabarr yubaku, kanbal kala-kalbay. Kaki yurra kuku nyajil mabarrka, kari yinyilmaka. Bama mabarrba kuniwaykuda, yamba God kariku kaday, bubu kunbay-maninka. \v 8 Yuwu, bama mabarrba kuniwaykuda. Bama nyubunmun bubumun kuniway bamanji bubuku yinduynku. Bubu yiringkurrku bulngaji baja, bulngaji baja. Bubungu yindu-yinduymbu mayi-karimalda. Bama mayi-kariku bundarida. Yinya kuli jirray, trouble jirray. Wawu yinyamun kuli jirraymal baja, trouble jirraymal baja. Yinya yala jalbu kulngkul. Nyulu yirrngaji bubanngarr. Nyulu juma yirrnga-yirrngajikuda. Trouble juma jirraymalkuda. \p \v 9 “Yurra mumbarmaka. Bamangka yurrangan mambarril, courtcasemunbu wundinka. Jana yurrangan wundil Jew-warrandamunbu churchmunbu, wuybubu kulbanka. Jana yurrangan mambarril maja-majanda, yurra nganya kuku nyajinya. Yurra jananda balka ngaykunku. \v 10 Bubu kunbanjiku, bamangka kuku ngulkurr ngaykunku balka bamanda yiringkurrku bubungu yindu-yinduymbu. \v 11 Kaki jana yurrangan courtcasemunbu wundil, kari milka-bujarmaka, yurra wanyu balkanka jananda. Godundumundu Wawubu yurranda balkal, yurra wanyu balkanka jananda. Yurra balka yalaku Godundumundu Wawubu yurrangan balkal. Yinyamundu kukubu yurraku kari balkal. Kari. Godundumundu Wawubuku balkal, yurra kuku balkanya nyulu dajin. \v 12 Bamangka wubulduku kuli dajil yindu-yinduymbu. Yabangka yabaju maja-majanda mambarril, yarkinkaku kuninka. Yabajungku yaba mambarril, kuninka. Nganjanangka kangkal mambarril, kangkal-kangkalda ngamu, nganjan mambarril. \v 13 Bama wubulku yurranka wawu kari, yurra nganya kuku nyajinya. Jana yurranka kuli balkajikuda. Kaki yurra nganya kuku nyajil, and kari bawal, ngayu yurrangan juran-bungalda yarkinmun, yurra ngaykunji wuljaljiku bundarinka.” \s1 Yanyu kuli jirray bajaku. \p \v 14 Jesusangka yalaman baja, “Yurra juma bama buyun bajaku nyajilda, Godundumunbu bayanba janjananya. Nyulu kuli-baka bajaku, Godunku wawu kari bajaku. Nyulu bamanga wubulbuku kuli dajil, kanbal yarkinkaku kunil. Yurra yanyu kuku nyajin, binalmakada. Kaki bamangka nyungun kuli-baka nyajil, jana bama bubumun Judeamun warririka wuburrbu. \v 15 Bama nguba ngalkalba bayanba bubungu bundanday. Nyulu kari bayanba wala baja, yamba-yamba kari mana baja. Nyulu yamba-yamba bawa, kulimun wuburrbu jinbalku warri. \v 16 Bama nguba jilba dungan-dungay. Nyulu kari bayanbaku dungay baja, kambika. Nyulu kambi bawa, kulimun jinbalku warri, wuburrbu. \v 17 Yinya time buyun bajaku jalbu-jalbunku kulngkulunku, jalbu-jalbu ngawanji. Buyunji jana! \v 18 Godundu babajika, ‘Nganjin wawu kari yinyamun kulimun kambaranga warririnka, murruji warririnka kambaranga.’ \v 19 Yala-yalala trouble jirray bajaku. Ngadi bajaku Godungku bubu balkan. Yinyamun nyikumankarrku bama yalaku kariku warrngkan. Wawu yinyamun kulimun bama yalaku kari warrngkal baja. \v 20 Yamba Godungku yinya kuli kari kujil ngadingka. Nyulu yalamanyakuna ngadikuna, bama wubulku wularinyaku. Nyulu yinya kuli kari kujilda, nyunguwunku bamanka nyulu wangkanin. \p \v 21 “Bamangka nguba yurranda yalamal, ‘Nyaka, nyulu yinya Christ.’ Bamangka yinduynju nguba yalamal, ‘Nyaka, nyulu yanyu Christ.’ Yamba jana jurrilmalmal. Yurra kari kuku nyaka. \v 22 Bamangka kanbalda yalamal, ‘Ngayu Christ.’ Yinduynju yalamal, ‘Ngayu Godumu kuku balkal-balkal.’ Yamba jana yalarrku jurrilmalmal. Jana Dubundumundu junkurrdu miracle balkal, Godumu bama jurril-bunganka. \v 23 Yurra mumbarmaka. Ngayu yurranda yinya kuku balkan, milka-bakanka. Jananka jurril-bakanka miyil-janay.” \s1 Jesus kadaykuda. \p \v 24 Jesusangka yalaman baja, “Wawu kulimun wungarabu karida balbal baja, kijangka karida balbal baja. \v 25 Dawar jirimun dararida. Wungar, kija, dawar wubulku bulngajirikuda. \v 26 Yinyamun bamangka nganya nyajilda junkurr-muruku kankadanya ngurrbanji. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Ngayu dayirrku kaday, majakuda kaday. \v 27 Ngayu jiri-warra yiringkurrku yungalda Godundumunbu bamanda nyulu wangkanin. Jana jiri-warrangka Godumu bama bubumun yindu-yindumun mujal, wundinka jiringa, heavenba.” \s1 Binalmaka jukumun wawuburramun. \p \v 28 Jesusangka yalaman baja, “Yinya yala juku wawuburra. Wawuburra ngankamalkuda, yurra binal diburr jarrukandamunbu bulkanga. \v 29 Yurra nganka nyajil, yurra binalda, minyada diburrda. Yurra kuli nyajil, yurra binalda, ngayuda kaday. \v 30 Yanyu kuku milkanga kuji. Bama nyiku juranku bundanday, jana wubulku wulanjiku, jana junjuy-junjuy warrmba-bal-bal yala ngayu yurranda balkan. \v 31 Jiri, bubu kunbay, yamba ngayku kuku kari kunbay. Ngayku kuku junkurrji, kari kunbay.” \s1 Bama binal kari Jesus wanja-wanja kaday baja. \p \v 32 Jesusangka yalaman baja, “Bama binal kari bajaku, ngayu wanja-wanja baja kaday baja? Jiri-warra yalarrku binal kari. Ngayu Godumu kangkal, yamba ngayu yalarrku binal kari. Ngaykuku nganjanku binal. \v 33 Mumbarmaka, miyil-janay. Yurra binal kari, wanja-wanja baja? \v 34 Yinyarrin yala bama bubungu yinduymbu dunganka. Nyulu wanja-wanja baja kaday baja? Bama wubul nyungunku workmanmaniji. Nyulu dunganjiku, kuku dajil jananda. Nyulu nyubunyimba dingkaranda balkal, ‘Yundu bayan nyaka, kuji, wujurrdurr. Miyil-janay, ngayu kadanyamunku baja.’” \v 35 Jesusangka yalaman baja, “Miyil-janaykuda. Ngayu yala yinya bama dunganyamunku. Ngayu wanja-wanja baja kaday baja? Nguba wungar daranyamunbu kaday, nguba wujurrbu kaday, nguba mudu-wayjul-wayjunyumunbu kaday. \v 36 Ngayu kaday, yurrangan nguba warrmba-bungal wunananyakuda. \v 37 Ngayu yurranda, bamanda wubulbuku balkal, ‘Ngaykunku miyil-janay.’” \c 14 \s1 Jana Jesus yarkinkaku kuninka. \p \v 1 Warngku jambulmal, bama wubulku murumarinka, big day holiday Passover haveim-bunganka, one week holiday Unleavened Bread haveim-bunganka. Maja-majangka Godundumunku bayanka, teacher-teacherangka ngadimunku, jana Jesus kiraynjaku karrbanka, yarkinkaku kuninka. \v 2 Jana jana-karrajiku balkawan, “Kari karrba bamanda miyilba. Jana nganangan nyajinji, kuninji.” \s1 Nyubunyinja jalbungku jila mini-mini nyangarrin Jesusanda. \p \v 3 Nyulu Jesus townbu Bethany dungan, mayi nukanka Simonanji. Ngadiku Simon baji-bajiman, leprosymunji, yamba nyulu nyiku yalada. Jesus mayinga nukal-nukajin, jalbu nyungundu kadan bottleji jilaji mini-miniji. Yinya jila mini-mini burri nard, dear-bala bajaku, moneybu yalbaynja bajabuku manin. Nyulu jalbungku bottle dumbarrin, jila mini-mini Jesusanda dukulbu nyangarrin. \v 4 Bama kanbal jalbunku kuli-kadarin, jana-karrajiku balkawan, “Nyulu wanyurrinku jila mini-mini wumbabuku nyangarrinyarrkuda? Wanyurrinku wasteim-bungan? \v 5 Ngana yinya jila mini-mini sellim-bunganyaku moneyka yalbaynka, 300 dollarsmunku, money bamanga money-karingakuda dajinyaku.” Jana jalbu murru-kanganda. \v 6 Yamba Jesusangka yalaman, “Nyungun bawa, yurra wanyurrinku nyungu kuli dajil-dajil? Nyulu ngaykundu ngulkurr balkan. \v 7 Yurranji bama money-kari wuljaljiku bundandari. Yurra wawubu, yurra janangan ngulkurrduku kuji. Yamba ngayu kari wuljaljiku yurranji bunday. \v 8 Nyulu ngaykundu nyangarrin bangkarrba, nganya yanday-bunganka, jana nganya juljalba nandanka.” Bama Jew-warra yalaku, yarkin jilabu mini-minibu julngkan, nandanjiku. \v 9 Jesusangka yalaman baja, “Ngayu yurranda manubajabuku balkal. Bamangka juma kuku ngaykunku balkal bubungu yindu-yinduymbu, yiringkurrku. Jana yinyaynka jalbunku balkal, bama binalmanka nyulu ngulkurr balkan ngaykundu.” \s1 Judasangka Jesus mambarrinka. \p \v 10 Wawu yinyamun nyubun bama jawun-karrandamun, burri Judas Iscariot, nyulu maja-majanda Godundumunbu bayanba dungan, jananda Jesus mambarrinka. \v 11 Jana maja-majangka Judas nyajin, jana wawurr-wawurrmaynda. Jana nyungunin moneyka wawurr-wawurr-bungan, nyulu jananda Jesus mambarrinka. Judasangka good chance kujil-kujin, Jesus mambarrinka. \s1 Jesusangka Passover mayi nukan jawun-karranji. \p \v 12 First day holidaymunku Passovermunku kadan. Jana Jew-warra yalaku, jana first daymunbu minya sheep karrkay kuninya, minyaka Passovermunku. Jesusandamundu jawun-karrangka nyungundu yalaman, “Nganjin wanjabu dungari, minya wayjunku, Passover nukanka?” \v 13 Nyulu jawunyundu jambulimba yalaman, “Yubal townbu Jerusalem dungay, dingkar maku-nyajil, bucketji bana jarra-kulbal-kulbanya. Nyungun wukurrika. \v 14 Bayanba wukurrika, maja bayanka babajika, ‘Nyulu Teacherangka Jesusangka babajin, “Room wanjaku, ngayu, and ngaykuwundu jawun-karrangka mayi Passover nukanka?” ’ \v 15 Nyulu yubalin wangkar-wangkar wundil, roommunbu yalbaymba, tableji, chairji. Yubal minya yinyaymba wayju.” \v 16 Bula townbu dungan, junjuy-junjuy warrmba-bungan yala Jesusangkaku balkan. Bula minya wayjunda. \p \v 17 Wungar daran, Jesus jawun-karranji kanbalanji kadan. \v 18 Jana mayinga nukal-nukajin, Jesusangka yalaman, “Ngayu yurrangan manubajabuku balkal, yurra ngaykunji nukan-nukaji, nyubunyinja nganya mambarril maja-majanda.” \v 19 Jana milka-bujarmanda, nyubun-nyubunyinjaku Jesusanda babajin, “Wanjungku? Ngayu?” \v 20 Nyulu jananda yalaman, “Yurrandamun 12-balandamun nyubunyinja nganya mambarrilkuda. Nyulu yinyangkakudabi bread ngabal milkulbu ngaykunji. \v 21 Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Godundumunbu kabanda ngaykunku balkal, ngayu wulaykuda. Yamba kuli jirray kaday bamanda nganya mambarril. Nyulu jakalbaku kari balkajinyaku.” \s1 Kuku Communionmunku. \p \v 22 Jana mayingada nukan-nukajin, Jesusangka bread manin, breadka God thankim-bungan, bread dumbarrin, jawun-karranda dajin, yalaman, “Mana, nukada. Yanyu bread ngayku bangkarr.” \v 23 Nyulu cup winemunji manin, God thankim-bungan, jananda dajin. Jana wubulinjaku nukaynda, yinyamun cupmun. \v 24 Nyulu jananda yalaman, “Yanyu ngayku mula. Godungku promise dajin bamanda. Ngayku mula warri, yinya kuku manubajamalkuda. Ngayu mula dajil bamanka wubulkuku. \v 25 Ngayu yurranda manubajabuku balkal, ngayu wine yalanguy kari nukal baja. Ngayu juma bubunguku kaday baja, God majakuda wubulkuku. Ngayu yurranjida nukal baja, wine walu-yindu.” \p \v 26 Yinyamun jana wulngku badin, God buyay-maninka. Jana dungarinda wuburrbu burri Olive. \s1 Jesusangka balkan Peterangka nyungun darrbinka. \p \v 27 Jesusangka jananda yalaman, “Dingkar-dingkar kadari, nganya karrbanka. Yurra yinyiljiku warrida, ngakiji jananka. Godundumundu kabanda balkan, \q1 ‘Nyubunyinja dingkarangka sheep kujil-kujil. Ngayu nyungun yarkinkaku kunil, sheep ngami-ngamiku warrarida.’ \m \v 28 Yamba Godungku nganya juran-bungal, ngayungurr dungay yurranka jakalba bubungu Galilee.” \v 29 Peterangka Jesusanda yalaman, “Jana wubulku warrarida, yamba ngayu kari.” \v 30 Jesusangka nyungundu yalaman, “Ngayu manubajabuku yunundu balkal. Jukijuki wujurrbu kawal jambul yirrkanjiku, yundu nganya three times darrbil.” \v 31 Peterangka junkurr-murubuku yalaman, “Ngayu nguba yununji wulay, nguba kari, yamba ngayu yununku kari darrbiji.” Jana wubulduku yalarrku balkan. \s1 Jesus Godunji balkawan gardenba. \p \v 32 Jana Jesus, nyungu jawun-karra, jana dungarin gardenba burri Gethsemane. Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Yurra bundarika. Ngayu balu dungay, Godunji balkawanka.” \v 33 Nyulu Peter, James, John wundin nyungunji. Nyulu milka-bujarmanda, warrngkan-warrngkanda. \v 34 Nyulu jananda yalaman, “Ngayu milka-bujarmalarrku, yala junjuynju kulngkuldu nganya nyarril-nyarril. Yurra yaluy bundarika, miyil-janjanarikada.” \p \v 35 Nyulu buban dungan baja, bubungu jiba bada-bada wunan, Godundu babajinka nyulu wawu kari warrngkanka. \v 36 Nyulu Godundu yalaman, “Yundu ngayku nganjan. Yundu junjuy-junjuy balkalarrku. Ngayu wawu kari warrngkanka. Yamba yunduku nganya yungan, wulanka bamanka wubulkuku. Ngayu jananka wulayda, yala yunduku ngaykundu balkan.” \p \v 37 Nyulu kadan baja janandaku, nyajin warngku wunananya. Nyulu Peteranda yalaman, “Simon, yundu wanyurrinku kari buban miyil-janan? \v 38 Miyil-janay, Godundu babajika, yurra milka-jananji Dubundu. Yurra wawu ngulkurrmanka, yamba yurra kari ngulkurrmal yurrandamunduku junkurrdu.” \p \v 39 Jesus dungan baja, Godunji balkawanka baja, kuku yinyanguy balkan yala nyuluku jakalbaku balkan. \v 40 Nyulu janandaku kadan baja, nyajin baja warngku wunanarinku. Jana miyil kari bajaku walngajin, warngku jirray bajaku. Jana binal kari bajaku, jana wanjarrmanka baja nyungundu. Nyulu dungan baja, Godunji balkawanka baja. \p \v 41 Nyulu janandaku kadan baja, jananda babajin, “Yurra wunanariku? Yalada, jana yalaymbu kadarida, nganya mambarrinka bamanda buyun-buyunyundu. \v 42 Dakada, dungankada. Nyaka, nyulu kadayda, nganya mambarrinkada.” \s1 Jana Jesus karrban. \p \v 43 Jesus balkan-balkawanku, Judas kadan. Nyulu jakalbaku Jesusamu jawun. Bama wubul nyungunji kadarin, naybujiku yalbaynjiku, and jukujiku kadarin. Jana, maja-maja Godundumunku bayanka, teacher-teacher ngadimunku, binga-binga, yinyarrinyangka jananin bama yungan, Jesus karrbanka. \v 44 Judasangka jananda naybujirrba balkan, jana kadanjiku Jesusanda. Nyulu yalaman, “Ngayu nyubun kissim-bungal, yinyakudabi Jesus. Nyungun karrba, wundi, nyaka-nyakaku, nyulu warrinji.” \v 45 Judas kadan, Jesusanda jinbalku dungan, yalaman, “Teacher.” Yinyamun nyulu Jesus kissim-bungan. \v 46 Jana Jesus karrban, yaykarrdaku kujin. \v 47 Yinyarrin janjanarin nyubuninja naybu yalbay sword kulban, bama milka yakan. Yinya dingkar milka yakajin, nyulu workingman majamu yalbaymu Godundumunku bayanka. \v 48 Jesusangka jananda babajin, “Yurra wanyurrinku ngaykundu jukujiku, and naybujiku kadarin? Ngayu wurrmay-baka kari. \v 49 Yurra nganya warngku yindu-yindu nyajin Godundumunbu bayanba binal-bungan-bunganya, yamba yurra yala-yalaku nganya kari karrban. Kari. Godumu kuku yinyaynka manubajamalkuda.” \v 50 Jana Jesusamu jawun-karra warrarinda, Jesus bawan. \p \v 51 Nyubun jawun warru, nyulu Jesus wukurril-wukurrin. Nyungundu mararr nyubunku bangkarrba. Dingkar-dingkarangka nyungun karrbanka, yamba kambiku karrban. \v 52 Nyulu warru kambi-kariku warrinda. \s1 Jesus jakalba council-councilanda janan. \p \v 53 Jana Jesus wundin majanda yalbaymba Godundumunku bayanka courtcasemunku. Jana, maja-maja wubulku Godundumunku bayanka, teacher-teacher wubulku ngadimunku, binga-binga wubulku, jana murumarin yinyaymba bayanba. \v 54 Peterangka Jesus wukurrin kala-kalbaymun, kananga fencemunbu walan, majandamunbu yalbayandamunbu bayanba. Nyulu bayanga bura-kajin soldier-soldieranji. \v 55 Maja-majangka, and binga-bingangka, jana Jesus yarkinkaku kuninka. Yinyaynka jana wawu bamangka yindu-yinduynju kuku jurril dajinka Jesusanka. Yamba jananga kuku kariyirrku buyun Jesusanka. \v 56 Bama wubuldu kuku jurril dajin nyungunku, yamba jana kari agreemanijin. \v 57 Bama kanbal dakanda, kuku jurril Jesusanka dajin. \v 58 Jana yalaman, “Nganjin nyungun milkabu nyajin yalamanya, ‘Dingkar-dingkarangka ngadiku Godumu bayan ngaran, yamba ngayu yinya bayan dumbarril. Warngku kulurmal, ngayu yindu ngaral. Bamangka kari yinya bayan ngaral, ngayuku ngaral.’” \v 59 Yamba yinyarrin dingkar-dingkar kari agreemanijin. \p \v 60 Maja yalbay jakalba jananda dakan, Jesusanda yalaman, “Yundu jananin nyajin yunun nyuyanya. Yundu wanyu kuku dajil baja?” \v 61 Yamba Jesus jankaku bundan, kuku kariman. Majangka yalbaynja nyungundu babajin, “Yundu Godumu kangkal or kari? Yundu bama Godundumun or kari?” \v 62 Jesusangka yalaman, “Ngayukuda. Ngayu bama Godundumun. Yurra nganya nyajil bundandanya Godunji, ngalin majaku bunday. Yurra nganya jirimun nyajil kankadanya ngurrbanji.” \p \v 63 Majangka yalbaynja kulibu nyunguku kambi dumbarrin, yalaman, “Ngana wawu karida nyungunku balkanka baja. \v 64 Nyulu balkan nyulu Godkuda. Yurra nyungun nyajin, buyun bajaku. Yurra nyungundu wanjarrmanka?” Jana wubulduku kuku dajin, nyungun yarkinkaku kuninka, nyulu malajikuda. \p \v 65 Kanbalda nyungun nyumbabu daman, kanbalda nyungu miyil nandan, kunin, yalaman, “Wanjungku yunun kunin? Balka!” Soldierangka kanbalda nyungun karrban, walu kulban, bangkarr kunin marabu. \s1 Peterangka Jesus darrbin. \p \v 66 Nyulu Peter bada yardmunbu bundandan, jalbu nyubun kadan, nyulu jalbu majanka yalbaynka workmanman. \v 67 Nyulu Peter nyajin bura-kajin-kajinya, nyulu nyungun kunkun-bungan, yalaman, “Yundu yinyaynji dingkaranji townmun Nazarethmun. Yundu Jesusanji bundandan.” \v 68 Yamba Peterangka yalaman, “Kari. Ngayu nyungunkuku binal kari. Yundu wanyu kuku balkal-balkal?” Nyulu gateba dungan, jukijuki yirrkanda. \v 69 Jalbungku nyungun nyajin baja, yalaman bamanda janjanarinya, “Nyulu yinyakuda Jesusanji dungan-dungan.” \v 70 Yamba Peterangka yalaman baja, “Ngayu nyungunkuku binal kari.” Bamangka janjanarinya Peteranda yalaman, “Yundukuda Jesusamu jawun because yundu yalarrku bubumun Galileemun.” \v 71 Peterangka kuli-murubuku yalaman, “Godungku nganya nyajil. Kaki ngayu kari manubajabuku balkal, nyulu nganya punishim-bungal. Ngayu yinyaynka dingkaranka binal kari bajaku.” \v 72 Jukijukikuda yirrkan baja. Peteranda milkanga kadan Jesusangkaku nyungundu yalaman, “Jukijuki kawal jambul yirrkanjiku, yundu nganya three times darrbil.” Peter milka-bujarmanda, banbadinda. \c 15 \s1 Jana Jesus jajirrin jakalba Pilateanda. \p \v 1 Wungar dakanjiku jana, maja-maja Godundumunku bayanka, teacher-teacher ngadimunku, binga-binga wubulku, jana murumarin, Jesusanka balkawanka. Jana Jesus chainda kajan, wundinda yinduymbu dingkaranda, Pilateanda. Pilate, nyulu bama townmun Romemun, nyulu maja Jew-warrandamunku bubuku. \v 2 Pilateangka Jesusanda babajin, “Yundu king Jew-warramu?” Jesusangka yalaman, “Ngayukuda.” \v 3 Maja-majangka Jesus nyuyan junjuy-junjuynku. \v 4 Pilateangka nyungundu babajin, “Yundu wanyurrinku kari kuku dajil baja? Milka-janay, jana yunun nyuyan-nyuyal.” \v 5 Yamba Jesusangka kari kuku manin. Pilate kungkurr-kadan. \s1 Pilateangka kuku dajin Jesus yarkinkaku kuninka. \p \v 6 Pilate nyulu yalaku, nyulu every Passover holidaymundurr nyubun bama walngan jailmun. Bamangka Jew-warrangka nyubunyinka bamanka babajinya, Pilateangka yinya dingkar yunganya. \v 7 Yala-yala kanbal bama jailba bundandan, kuniwanya soldier-soldieranji, kanbal soldier yarkinkaku kunin. Nyubun yinyarrinmun burri Barabbas. \v 8 Bama wubulku Pilateanda murumarin, babajin nyubun bama walnganka jailmun yala nyulu every year walngan. \v 9-10 Pilate binal maja-majangka Jesus nyungundu mambarrin, ngura-nyajinya, bama wubulku Jesusanka wawumanya. Yinyaynka nyulu maja-majanda babajin, “Yurra wawu ngayu Jew-warramu king walnganka?” \v 11 Yamba maja-majangka bamanda wubulbuku balkan baja, balkan baja, “Yirrkajika Barabbasanka.” \v 12 Pilateangka bamanda wubulbuku babajin, “Ngayu wanjarrmal dingkaranda kinganda Jew-warranka?” \v 13 Jana yirrkajin, “Nyungun jukungu walngkan-dama.” \v 14 Pilateangka jananda babajin, “Wanyurrinku nyungun walngkan-damanka, nyulu wanyu buyun balkan?” Yamba jana yirrkajin baja, “Nyungun jukungu walngkan-dama.” \v 15 Pilateangka bama wubulku wawurr-wawurr-bunganka. Yinyaynka nyulu Barabbas walngan jailmun. Pilateangka bamanda yinduymbu balkan Jesus wuybubu kulbanka. Wawu wuybubu kulbanyamun Pilateangka Jesus mambarrin soldier-soldieranda, jukungu walngkan-damanka. \s1 Soldier-soldierangka Jesus yajarrin. \p \v 16 Soldier-soldierangka Jesus Pilateandamun wundin kananga Pilateandamunbu bayanba yalbaymba. Jana soldier-soldier kanbal kunjan, murumarinka. \v 17 Jana kambi ngala-ngala didan Jesusanda. Jana dakil manin yala yibuy, bukul-bukulji, mulun-bungan, Jesusanda dukulbu didan. \v 18 Jana Jesus yajarrin, nyungundu yalaman, “Ya, yundu Jew-warramu king.” \v 19 Jana dukul jukubu kunin, nyungundu nyumba yilban, bungkubu janan, nyungun yajarrinka. \v 20 Wawu yinyamun jana ngala-ngala kambi nyungundumun walngan, nyunguku kambi nyungunduku didan baja. Jana nyungun ngalkalba wundinda, walngkan-damanka jukungu. \s1 Jana Jesus walngkan-daman jukungu. \p \v 21 Jana dungan-dungarin, dingkar yindu maku-nyajin townbu kankadanya. Nyulu burri Simon, bubumun Cyrenemun kadan, nyulu nganjan Alexanderamu, and Rufusamu. Soldier-soldierangka Simon mambarrin juku cross jarra-kulbanka Jesusamu. \v 22 Jana Jesus wundin bubungu Golgotha. Golgotha mean Dukul Bajibay. \v 23 Jana wine, and medicine myrrh kuna-bungan, Jesusanda dajinka. Yamba nyulu kari nukan. \v 24 Jana nyungun jukungu walngkan-damanda. Jana soldier-soldierangka dice yilbal-yilban, nyajinka wanyangka kambi maninka. Jana yinyamundu kambi nyubun-nyubunku manin. \v 25 9 o'clockda, jana Jesus walngkan-daman jukungu. \v 26 Jana sign kabanba Jesusanka balkan, kaban jukungu daman, bama binalmanka jana wanyurrinku Jesus walngkan-daman. Yanyu kuku kabanba: “Jew-warramu king.” \v 27 Yala-yalaku jana dingkar jambul yalarrku walngkan-daman jukungu yinduymbu. Bula Jesusanda yubaku, Jesus dindarra. Bula wurrmay-baka. \v 28 Godundumundu kabanda balkan, \q1 “Jana nyungun nyajil dingkaranji buyunyunji. Wubulduku yalamal, ‘Nyulu yalarrku buyun.’” \m Jana wurrmay-baka-bulal Jesusanji walngkan-daman, yinya kuku manubajamankuda. \p \v 29 Bama dungan-dungarin, jana Jesus yajarrin, yalaman, “Ya, yundu balkan yundu Godumu bayan dumbarrinka, warngku kulurmal ngaranka baja. \v 30 Yundu juranmaka baja yunduku. Wala jukumun.” \p \v 31 Maja-maja Godundumunku bayanka, teacher-teacher ngadimunku, jana Jesus yalarrku yajarrin, yalaman, “Nyulu kanbal juran-bungan, yamba nyulu nyuluku kari juranmal. \v 32 Nyulu balu nyulu bama Godundumunkuda, balu Jew-warramu kingkuda. Nyulu jukumun walada. Kaki ngana nyungun nyajil walanya jukumun, ngana nyungun kuku nyajilda.” Bula yinya-bulal nyungunji walngkan, bula Jesus yalarrku yajarrin. \s1 Jesus wulan. \p \v 33 Wungar jarra-jarra, wujurrmaynda. Bubu yiringkurrku wujurrmaynda, 3 hours. \v 34 3 o'clockda, Jesus kawal yirrkajin, nyunguwundu kukubu yalaman, “Eli, Eli, lema sabachthani.” Yinya kuku mean “Ngayku God, ngayku God, yundu wanyurrinku nganya bawan?” \v 35 Kanbal bama yinyay janjanarinya, jana kawal nyajin, yalamanda, “Ya, nyulu Elijah kunjal-kunjal.” \v 36 Dingkar nyubun warrin, wuju manin, winemunbu cheap-balamunbu ngaban, jukungu bijinga kuna-bungan, Jesusanda dajin, nukanka. Dingkarangka bamanda wubulbuku yalaman, “Kariku, ngana nyajinka, nguba Elijah kaday, nyungun juran-bunganka jukumun.” \p \v 37 Jesus kawal yirrkajin, wulaynkuda. \v 38 Curtain Godundumunbu bayanba walngkal-walngkan. Yinya curtain jambulku kadabanda wangkarmunduku badarrku. \p \v 39 Maja soldier-soldieranka janjanan, nyulu Jesus kunkun-bungal-bungan. Nyulu nyajin wulanya, yalaman, “Yalunyu dingkar Godumu kangkalkuda.” \p \v 40 Jalbu-jalbungku kunkun-bungal-bungan buban kala-kalbaymundu. Jana kulur, Mary townmun Magdalamun, Salome, and Mary yindu, nyulu ngamu Josephamu, and Jamesamu. \v 41 Jakalbaku yinyarrinyangka jalbu-jalbungku Jesus wukurrin yiringkurrku bubungu Galilee, nyungun ngulkurrduku kujin, mayi dajin. Jalbu-jalbu wubul nyungunji townbu Jerusalem kadarin. Jana yinyarrinyangka nyungun kunkun-bungal-bungan, Jesus wulanya. \s1 Jana Jesus yarkin nandan. \p \v 42 Yinya day bamangka wubulduku wunkunyunku mayi wayjun because warngku yindu jana wawu-balangajika, lawmunku. \v 43 Yilaylayman, dingkar yindu Pilateanda dungan. Nyulu burri Joseph, nyulu townmun Arimatheamun. Nyulu council, bama wubulku binal nyulu ngulkurr, junkayku. Nyulu waitmalman God majamanyamunku bamanka wubuliynkaku. Nyulu Pilateanda munaku dungan, Jesusanka yarkinka babajin. \v 44 Pilateangka milkabu baykan, babajin, “Nyulu wulaynda?” Nyulu kuku yungan majanda soldier-soldieranka kadanka nyungundu. Pilateangka yinyayanda majanda babajin, “Nyulu wulaynda?” \v 45 Majangka Pilateanda yalaman, “Nyulu wulaynkuda.” Pilateangka Josephanda kuku dajin, “Yundu yarkin mana, wundida.” \v 46 Josephangka linen sheet buy-im-bungan, Jesus yarkin jukumun walngan, sheetmundu kajan, mulun-bungan, yijarrin bulkajimunbu kuljinga. Jana jakalbaku yinya bulkaji bakan kuljimun. Nyulu yindu kulji yalbay yiringkan jakuwaymba, yarkin nandanka. \v 47 Bula, Mary townmun Magdalamun, and Mary yindu, nyulu ngamu Josesamu, bula nyajin yinyaymba yarkin Jesus yijarrinya. \c 16 \s1 Jesus juranman baja. \p \v 1 Sundayngada jana, Mary townmun Magdalamun, Mary yindu, nyulu ngamu Jamesamu, and Salome, jana jila mini-mini buy-im-bungan, Jesus yarkin julngkanka, jila mini-mini-bunganka. \v 2 Yalibalaku, wungar dakanda, jana bulkajimunbu kuljinga dungarin, yarkin julngkanka. \v 3 Jana kankadarin, balkawan, “Wanjungku ngananka kulji yiringkal jakuwaymun?” Kulji yalbay bajaku. \v 4 Yamba jana kadarin, kulji nyajin, jakuwaymun wunananya. \v 5 Jana bulkajimunbu walarin, warru nyajin kananga bundandanya. Nyungu kambi bingaji bajaku. Jana kungkurr-kadarinda, yinyilmarin. \v 6 Warrungku jananda yalaman, “Kari yinyilmaka. Yurra Jesusanka nubin-nubiji. Jana nyungun walngkan-daman jukungu. Nyaka, nyungun jana yinyay yijarrin. Yamba nyulu juranman baja, nyulu yaluy bulkajimunbu yamba-karida. \v 7 Dungayda, nyunguwunbu jawun-karranda kuku daya Peteranda, ‘Nyulu dungayda, nyulungurr jakalba yurranka bubungu Galilee. Yurra yinyay nyungun nyajil yala nyuluku yurranda balkan.’” \v 8 Jana jalbu-jalbu warrarin bulkajimun, yinyilmarin, yararrin. Jana kuku kari balkan bamanda, yinyiljida. \s1 Jesus nguwimalman Mary Magdaleneanda. \p \v 9 Yala, Jesus Sundaynga juranmayn baja yarkinmun. Yinyamun nyulu nguwimal milbijin Maryndangarr, nyulu townmun Magdalamun. Ngadiku Jesusangka dubu 7-bala kangan Maryndamun dukurrmun. \v 10 Jana bama ngadiku Jesusanji dungan-dungarin, jana yinyarrin banbadarin, milka-bujarmanya Jesusanka. Mary jananda dungan, balkan, “Ngayu Jesus nyajin, nyulu jurankuda.” \v 11 Yamba jana nyungun kari believeim-bungan. \s1 Jesus nguwimalman jawun-bulalanda jambulimba. \p \v 12 Wawu yinyamun jawun-bulal jambul jinabu dungan-dungan baraldarr, Jesus nguwimal milbijin bulanda, yamba bula nyungun kari nyungun-bungan, nyulu yala yindu. \v 13 Jana dungan-dungarin, bula nyungun nyungun-bungan. Yinyamun bula jawun-karranda kanbalanda balkan nyulu jurankuda. Yamba jana jawun-karrangka bulangan kari believeim-bungan. \s1 Jesus nguwimal milbijin jawun-karranda 11-balanda. \p \v 14 Wawu yinyamun jawun-karra mayingada nukan-nukajin, Jesus jananda nguwimal milbijin. Nyulu jananin murru-kangan, because jana dukul-dandi, kari believeim-bungan kuku kanbalda balkan Jesus jurankuda. \v 15 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra yiringkurrku bubungu yindu-yinduymbu dungarika, bamanda wubulbuku balka kuku ngulkurr ngaykunku. \v 16 Bamangka kanbalda nganya kuku nyajil, yinyarrin banabu baptiseim-bunga. Godungku janangan juran-bungal. Yamba bamangka kanbalda nganya kari kuku nyajil. Godungku jananda yalamal, ‘Yurra buyunku, ngaykundumun dungay.’ \v 17-18 Bamangka nganya kuku nyajil, yinyarrinyangka miracle balkal Godundumundu junkurrdu. Kanbalda ngaykuwundu junkurrdu dubu-dubu kangal, kanbal walu-yindu kuku balkaway. Kaki jarbangka janangan baykal, jana kari bambaymal. Kaki jana buyun nukal, poison, jana kari bambaymal. Kaki jana bama bambay marabu karrbal, nyulu ngulkurrmal bambaymun. Godungku yinyamundu bamanda wubulbuku milbil jana bama nyungukuda.” \s1 Godungku Jesus wangkar-wangkar dakay-manin, heavenba. \p \v 19 Maja Jesus jananji balkawan, Godungku nyungun dakay-manin heavenbada, jiringa. Jesus Godunji bundanda, maja bajakuda. \v 20 Jana Jesusamu jawun-karra yiringkurrku bubungu yindu-yinduymbu dungarin, kuku ngulkurr balkal-balkan. Jesusangka janangan helpim-bungan. Nyulu yinyamundu milbin yinya kuku manubajakuda, nyulu junkurr nyunguwunbu bamanda dajinya, miracle balkanka. Yalakubada.