\id MAT KYMT01. REV 27/4/84 HERSHBERGER KUKU-YALANJI \h Matthewmu \mt1 Kaban Jesusanka Matthewmu \toc1 Kaban Jesusanka Matthewmu \toc2 Matthewmu \c 1 \s1 Jesus Christ yanyundumun bamandamun kadan. \p \v 1 Yanyu kaban Jesus Christanka, nyunguwunku jawun-karranka ngadimunku. Jesus Christ, nyulu Davidandamun. David, nyulu Abrahamandamun. \p \v 2 Abraham nganjan Isaacanga; Isaac nganjan Jacobanga. Jacob nganjan Judahnga, nyunguwunbu yabaju-karranga. \v 3 Judah nganjan Perezanga, Zerahnga; bulanga ngamu Tamar. Perez nganjan Hezronanga, Hezron nganjan Ramanga. \v 4 Ram nganjan Amminadabanga. Amminadab nganjan Nahshonungu. Nahshon nganjan Salmonanga. \v 5 Salmon nganjan Boazanga. Boazanga ngamu Rahab. Boaz nganjan Obedanga; Obedanga ngamu Ruth. Obed nganjan Jessenga. \v 6 Jesse nganjan King Davidanga. Time Abrahamandamun Davidandarrku, dingkar-dingkar 14-bala nyubun-nyubunku yalakuda nganjan-karraman. \p Davidangka Uriahanga manyarr wunan; nyulu nganjan Solomonungu. \v 7 Solomon nganjan Rehoboamanga; Rehoboam nganjan Abijahnga; Abijah nganjan Asanga. \v 8 Asa nganjan Jehoshophatanga; Jehoshaphat nganjan Joramanga; Joram nganjan Uzziahnga. \v 9 Uzziah nganjan Jothamanga; Jotham nganjan Ahazanga; Ahaz nganjan Hezekiahnga. \v 10 Hezekiah nganjan Manassehnga; Mannaseh nganjan Amonanga; Amon nganjan Josiahnga. \v 11 Josiah nganjan Jechoniahnga, nyunguwunbu yabaju-karranga. Yala-yala bama bubumun Babylonmun, jana bama Jew-warra karrban, wundin janawunbu bubungu, Babylon. Time Davidandamun Jechoniahndarrku, dingkar-dingkar 14-bala nyubun-nyubunku yalakuda nganjan-karraman. \p \v 12 Yinyamun Jechoniah nganjan Shealtielanga; Shealtiel nganjan Zerubbabelanga. \v 13 Zerubbabel nganjan Abiudanga; Abiud nganjan Eliakimanga; Eliakim nganjan Azoranga. \v 14 Azor nganjan Zadokanga; Zadok nganjan Achimanga; Achim nganjan Eliudanga. \v 15 Eliud nganjan Eleazarnga; Eleazar nganjan Matthananga. Matthan nganjan Jacobanga. \v 16 Jacob nganjan Josephanga. Joseph dunyu Marynga. Mary, nyulu ngamu Jesusanga. Jesus, nyulu Christ, nyulu kadan Godundumun. Time Jechoniahndamun Jesusandarrku, kangkal-kangkal 14-bala nyubun-nyubunku yalakuda balkajirin. \p \v 17 Time Abrahamandamun Davidandarrku, kangkal-kangkal 14-bala yalakuda balkajirin. Juma kuli-bakangka Jew-warra wundin townbu Babylon. Time Davidandamun Babylonandarrku kangkal-kangkal 14-bala yalakuda balkajirin. Juma Jesus balkajin. Time Babylonmun Jesusandarrku kangkal-kangkal yalakuda 14-bala balkajirin. \s1 Jesus Christ yalaku balkajin. \p \v 18 Jesus Christ yalaku balkajin. Nyungu ngamu burri Mary. Ngamungku, nganjanangka nyungun mambarrin dingkaranda burri Joseph. Bula wunanjiku, nyulu nyajijin, nyulu kulngkulman. Godundumundu Wawubu dayirrda nyungun kulngkul-bungan. \v 19 Joseph ngulkurrku bundandan, junkayku. Nyulu wawu kari Mary buyun-damanka bamanka. Yinyaynka nyulu engagement kiraynjaku dumbarrinka. \v 20 Nyulu yinya milkabu wukurril-wukurrin, nyulu angel Majandamun Godundumun bijarrin. Angelangka yalaman Josephanda, “Joseph, yundu Davidandamun. Kari yinyilmaka Mary wunanka, manyarr-bunganka. Godundumundu Wawubu dayirrda nyungun kulngkul-bungan. \v 21 Marymu kangkal balkaji, dingkar. Nyungun burri dalki Jesus. Nyulu nyunguwunmun bamandamun buyun-buyun kidal, jananin juran-bunganka.” \p \v 22-23 Ngadiku nyubunyinja dingkarangka kuku manin Godundumun. Nyulu prophet. Nyulu balkan, \q1 “Nyubun jalbu, nyulu kariku wunan dingkaranji, yamba nyulu kulngkulmal. Nyulu kangkal manil, dingkar, nyulu kangkal burri Emmanuel.” \m Ngananga kuku yinya mean God ngananji.” Mary kulngkulman, yinya kuku manubajamankuda. \p \v 24 Nyulu Joseph wandin. Nyulu Mary wunan, yala angelangka Majandamun Godundumun nyungundu balkan. \v 25 Bula marrymanijin, yamba bula kari muruku wunan, Marymu kangkal balkajinjiku. Ngawa balkajin, Josephangka burri dajin, Jesus. \c 2 \s1 Kanbal bama nakamun kadan. \p \v 1 Jesus, nyulu balkajin bubungu Judea, townbu Bethlehem. Herod, nyulu maja jirray, king. Yinyamun kanbal dingkar-dingkar kadarin townbu Jerusalem nakamun kala-kalbaymun. Jananga work dawaranka binalmanka, nyajil-nyajinya. Jana ngadingka nyubun dawar kunkun-bungan-bungan. \v 2 Jana babajin, “Wanjabu ngawa, nyulu majamanka bamanka Jew-warranka? Nganjin dawar nyungu nyajin nakamun dakal-dakanya. Nganjin kadarin, nyungun buyay-maninka.” \p \v 3 Nyulu King Herodangka kuku nyajin jananka, nyulu wawu-buyunmaynda. Jana wubulku townbu Jerusalem yinyilmarin. \v 4 Nyulu Herodangka wubulku kunjan, jananin maja-maja Godundumunku bayanka and teacher-teacher lawmunku. Nyulu jananda babajin, “Wanjabu nyulu bama Godundumun balkaji, Christ?” \v 5 Jana nyungundu balkan, “Townbu Bethlehem, bubungu Judea. Dingkarangka prophetangka ngadiku kuku manin Godundumun, nyulu kabanba balkan, \q1 \v 6 ‘Bethlehem bubungu Judea, yinya town karrkay bajaku. Kari, maja jirray bajaku kaday yinyamun townmun. Nyulu majangka ngayku bama Jew-warra miyil-kujil.’” \p \v 7 Nyulu Herodangka bama naka-dingalmun kiraynjaku kunjan. Nyulu jananda babajin, “Dawar yundu wanja-wanjaku nyajin dakanya?” \v 8 Nyulu jananda balkan, “Yurra townmunbu Bethlehem dungarika, mumbarabuku karrkay nubi. Yurra nguwimal-bungal nyungun karrkay, ngaykundu kuku yunga. Yinyamun ngayu dunganka, nyajinka, nyungundu milka-jananka, buyay-maninka.” Yamba nyulu jurril-bungan, kari buyay-maninka. Nyulu jananin yungaynda. \p \v 9 Yinyamun jana dungarin. Jana dungan-dungarin, jana dawar nyajin, same oneku jana nyajin yinya dawar naka-dingalmun. Nyulu yinya dawar jakalba dungan jananka. Yinya dawar kadan, janan wangkar-wangkar yinyaymba karrkay wunanan. \v 10 Jana wawurr-wawurrmanijinyarrkuda, yinya dawar jana nyajinya. \v 11 Jana bayanba walarin, yinya karrkay nyajin nyunguwunji ngamunji Marynji. Jana bungkubu janan, miyil nandajin nyungunku, buyay-manin. Jana kurmun walngan, nyungu presents dajin, kulji, frankincense, jila ngulkurr and myrrh. \p \v 12 Godungku jananin milka-bakan bijarrda, “Kari dungarika baja King Herodandaku.” Jana dungarin baja janawunbuku bubunguku yinduynjurr baraldarr. \s1 Jana Jesus bubungu Egypt dungarin, kuli-bakandamun. \p \v 13 Jana dingkar-dingkar dungarin, angel Majandamun Godundumun kadan Josephanda bijarr. Nyulu yalaman, “Wandi, karrkay wundi, nyungu ngamu. Yurra ngakijika bubungu Egypt. Yinyaymba bundarika, ngayu juma yurranda balkanka kadanka baja. Nyulu King Herod karrkayanka nubin-nubiji kuninka.” \v 14 Joseph, nyulu wandin, nyulu bulanin manin, ngamu-manda. Jana wujurrbu dungarin, bubungu Egypt dungarinka. \v 15 Jana bundarin yinyaymba bubungu. Ngadiku nyubunyinja dingkarangka prophetangka kuku manin Godundumun, nyulu kabanba balkan, \q1 “Ngayu kangkal kunjan, bubumun Egyptmun.” \m Jana Jesus bubumun Egyptmun kadari baja, yinya kuku Godundumun manubajaman. \s1 Jana kaykay-kaykay wubulku yarkinkaku kunin. \p \v 16 Yala, jana Joseph bubungu Egypt dungan-dungarin, nyulu King Herod binalman jananka dingkar-dingkaranka nakamunku nyungun manubu-wundin. Nyulu yinyamun kuli jirray bajaku. Nyulu kuku dajin soldier-soldieranda, kaykay-kaykay dingkar-dingkar yarkinkaku kuninka townbu Bethlehem, yinyangkarrku townbuku. Jana kuninka jarra yalbay, 2 years old, and ngawa-ngawa. Nyulu King Herodangka yinya kuku dajin soldier-soldieranda, kaykay-kaykay kuninka. Nyulu yinya kuku dajin, dingkar-dingkarangka nakamun nyungundu balkanya timeka dawar milbijin. \v 17-18 Ngadiku nyubun dingkar prophet burri Jeremiah. Nyulu kuku manin Godundumun, kabanba balkan. Yinya kuku yalaku: \q1 “Nyirray nyajil bubungu Ramah, ngamu-karra banbadirinya, kaykay-kaykay kunil-kuninya. Jana kari nyirray kunbay, kaykay-kaykay wubulku wularinda.” \m Jana soldier-soldierangka kaykay-kaykay kunin, yinya kuku manubajaman. \s1 Jana bubumun Egyptmun kadarin baja. \p \v 19 Yinyamun nyulu King Herod wulan, angel Majandamun Godundumun kadan Josephanda, bubungu Egypt. Nyulu bijarr walan Josephanda. \v 20 Nyulu yalaman, “Wandi, bulanin wundi, ngamu-manda. Dungay baja, bubunguku Israelku. Jana yinya kaykay kuninka, jana yinyarrin wularinda.” \v 21 Joseph, nyulu wandin baja, ngamu-manda manin, jana dungarin baja bubunguku Israelku. \p \v 22 Nyulu kuku nyajin King Herodamu kangkal, burri Archelaus, nyulu kingman bubuku Judeamunku. Nyulu Joseph yinyilmaynda, yinyaymba bubungu bundanka. Godungku nyungun milka-bakan, bijarrba. Josephangka kuku nyajin bijarr, jana dungarin baja bubungu Galilee. \v 23 Yinyaymba bubungu town burri Nazareth. Yinyaymba townbu jana bundarin. Nyulu Jesus townbu Nazareth bundan, kuku Godundumun manubajamaynda. Prophetangka ngadiku kuku manin Godundumun, nyulu balkan, \q1 “Jana balkal, ‘Nyulu Jesus Nazarethmunku.’” \c 3 \s1 John Godumu kuku yirrkan. \p \v 1 Yala-yalaku ngadiku nyulu John the Baptist kadan. Nyulu bama banabu dukul-damal-damanya. Nyulu kuku yirrkay-yirrkan bubungu jirrbu-jirrbungu Judeanga. \v 2 Nyulu yalaman, “Yurra jurrkijika buyun-buyunmun. Bama nyikuku Godundumun kaday. Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujinka. Nyulu majamal wubulkuku.” \v 3 Ngadiku prophetangka Isaiahangka kuku Godundumun manin Johnunku. Isaiahangka kuku kabanba balkan, \q1 “Bama nyubun yirrkan-yirrkay bubungu jirrbu-jirrbungu. Nyulu yirrkay, ‘Readymakada, Maja God kadanyamunku. Junkayku dungay, ngulkurrku dungay. Readymaka nyungunku.’” \p \v 4 Johnumu kambi balkan camelandamun mungkamun. Nyulu wayarri yulban didan nyunguwundurr yinkandarr. Nyungu mayi yinja-yinja and wunba. \v 5 Bama wubulku nyungundu kadarin, townmun Jerusalemmun, bubumun Judeamun, bubumun wawubajamun Jordanmun. \v 6 Jana mala-yirrkan Godundu, nyulu Johnungku jananin banabu dukul-daman wawubajanga Jordan. \p \v 7 Kanbal yinyarrin Pharisee-warra. Jana law janangaku ngulkurrduku kujin, yamba jana kanbalanka bamanka wawu kari. Kanbal yinyarrin Sadducee-warra. Johnungku jananin Pharisee-warra, Sadducee-warra nyajin, nyungundu kankadanya, banabu dukul-damajinka. Nyulu jananda yalaman, “Yurra yala jarba kuliji. Nyulu Godungku juma kuli jirray yungal bubungu. Yurrangan wanyangka milka-bakan Godundumun kulimun ngakijinka? \v 8 Junkaymakada. Ngulkurrmakada, yurra bamanda milbi yurra buyun-buyunmun jurrkijinda. \v 9 Yurra yurraku balkal, ‘Ngana bama Jew-warra, Abrahamandamun, ngana yalada. Ngana kari must jurrkijika.’ Kari, yurra manubajaku kari. Yurra must jurrkijika. Yurra Abrahamandamunkuda, yamba yinyanka kari yurra Godundu dungay. Yurra must jurrkijika. Ngayu yurranda balkanka, kaki God wawu, nyulu bama Abrahamandamun balkal yinyamun kuljimun. \v 10 Bama yala juku mayiji. Kaki mayi kari balkaji, bamangka nyandal, yilbal bayanga. Nyulu waymbil ready-bungal, juku nyandanka, bada-bada bajaku, ngara. Yinya yala God. Nyulu readyda, kuli yunganka bamanda, jana kari ngulkurrku bundanya, kari junkayku dunganya. \v 11 Ngayu yurrangan dukul-damal banabu, bamanda milbinka yurra buyun-buyunmun jurrkijinda. Kari, nyubun bama kaday, ngaykunku kudamundu. Ngayu jarra buban nyungunku. Nyulu yurranin dukul-damal Godundumundu Wawubu dayirrda. Nyulu yala baya, buyun-buyun wayjunku. Nyulu maja yalbay bajaku, ngayu karrkay bajaku. \v 12 God yala bama marra yanday-bungal. Bamangka marra mujal, wayjul, yinyamun dudal, dirka-bungal, baljingada yijarril, bananga ngabal. Yinyamun kaka yilbaji wuyarmun. Kaka kunbay, bamangka nukalda. God yala yinya bama. Nyulu bama wubulku mujal, nyulu bama buyun yilbal bayanga, bama ngulkurr kujil nyungunji.” \s1 Johnungku Jesus banabu dukul-daman. \p \v 13 Yala-yalaku nyulu Jesus bubumun Galileemun dungan, wawubajanga Jordan. Nyulu Johnundu kadan, babajin, “Yundu nganya banabu dukul-dama?” \v 14 Yamba Johnungku wawu kari nyungun banabu dukul-damanka. Johnungku Jesusanda yalaman, “Yinya wadu-wadu. Ngayu jarra buban yununku. Yunduku nganya banabu dukul-dama, ngayu yunun kari banabu dukul-dama.” \v 15 Yamba Jesusangka yalaman nyungundu, “Kari, yalada. Yinyamundu ngali God kuku nyajil, nyungu kuku wukurrilkuda.” John wawumaynda, Jesus banabu dukul-damaynda. \p \v 16 Johnungku Jesus banabu dukul-daman, Jesus banamun wandinda. Yinyamun Jesusangka jiri nyajin walngajinya. Nyulu Jesusangka Godumu Wawu dayirr nyajin bada-bada kankadanya. Godumu Wawu dayirr yala bakamu, Jesusanda jalaman. \v 17 Nyulu kuku jirimun nyajin Godundumun. Godungku yalaman, “Yinya ngaykuku kangkal, nyungunku ngayu wawurr-wawurrmal. Ngayu nyungunku wawu jirray bajaku.” \c 4 \s1 Dubungku Jesus milka-bakan buyunmanka. \p \v 1 Yinyamun Godundumundu Wawubu Jesus wundin bubungu jirrbu-jirrbungu. Dubungku Jesus milka-bakanka buyun-damanka. Yamba Jesus Dubundu kari milka-janan. \v 2 Jesus yinyaymba warngku 40-bala bundan, mayi-kariku. Nyulu dakwuymaynda. \v 3 Yinyamun Dubu kadan, nyungundu yalaman, “Kaki yundu kangkal Godumu, yundu yinya kulji jurrki, bread-bunga.” \v 4 Jesusangka yalaman, “Godundumundu kabanda balkan, \q1 ‘Mayibu kari bamanga wawu dandi-bungal. Godundumundu kukubuku wawu dandi-bungal.’” \p \v 5 Yinyamun Dubungku Jesus wundin townbu Jerusalemmunbu, wangkar-wangkar Godundumunbu bayanba, jijinga. \v 6 Nyulu Jesusanda yalaman, “Kaki yundu kangkal Godumu, yundu yunduku bubungu yilbajika. Godundumundu kabanda balkal, \q1 ‘Godungku angel-angel yungal, yunun ngulkurrduku kujinka. Jana yunun marabu jarra-kulbal, yunu jina kari kunijinka kuljibu.’” \m \v 7 Jesusangka yalaman, “Kari, Godundumundu kabanda yalarrku yalamal, \q1 ‘Yurra God kari wumbabuku baba.’” \p \v 8 Yinyamun Dubungku Jesus wundin manjalba jarra-jarranga. Nyulu Jesusanda milbin bubu yindu-yindu, junjuy-junjuy ngulkurr bajaku bubungu yindu-yinduymbu. \v 9 Nyulu Jesusanda yalaman, “Kaki yundu jakalba ngaykundu bungkubu janay, and milka-janay, and nganya buyay-manil, ngayu yunu wubulku dajilkuda.” \v 10 Jesusangka Dubundu yalaman, “Dungayda, Dubu. Godundumundu kabanda balkal, \q1 ‘Godku buyay-mana. Godunduku milka-janay. Godunduku praymaka.’” \p \v 11 Dubungku Jesus bawaynda. Yinyamun angel-angel kadarin, Jesus ngulkurrduku kujin. \s1 Jesusangka nyungu work startim-bungan bubungu Galilee. \p \v 12 Nyulu Jesusangka kuku nyajin jana John mumbanya jailba. Nyulu yinyamun dungaynda bubungu Galilee. \v 13 Nyulu kari bundan townbu Nazareth. Nyulu dungan townbu Capernaum yubaku jalunbu Galilee, yinyaymba bundan. Yinya town dindarra bubungu Zebulon, bubungu Naphtali. \v 14-16 Ngadiku prophetangka Isaiahangka kuku manin Godundumun. Nyulu kabanba balkan, \q1 “Bubu Zebulon, bubu Naphtali, bula wunay yubaku jalunbu, ngubar-ngubar wawubajanga Jordan. Bama Gentile-warra yinyaymba bubungu Galilee bundarin. Jana yala nguwul-nguwulbu bundandari. Jana light yalbay nyajilda. Jananga wawu wulan, jana buyunmanya, yala nguwul-nguwulbu bundanday. Kari, lightmundu janangan bama balbal.” \m Jesus yinyaymba bubungu dungan, yinya kuku manubajamaynda. \p \v 17 Yinyamun Jesus kukuji dungan. Nyulu kuku yirrkan, “Buyun-buyunmun jurrkijikada. Time yuba kadan, Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinka.” \s1 Jesusangka bama kunjan. \p \v 18 Nyulu Jesus jalundurr Galileemundurr dungan-dungan, nyulu bulangan nyajin, yaba-yabaju. Nyubun burri Simon, nyungu burri yindu Peter. Yabaju burri Andrew. Bula makarrda kuyu manil-manin, yinya bulanga work. \v 19 Jesusangka bulanda yalaman, “Kaday ngaykunji. Ngayu yubalan binal-bungal bama maninka kukubu ngulkurrdu, yala yubalda kuyu maninda.” \v 20 Bula makarr bawaynda, Jesusanjikuda dungaynda. \p \v 21 Jana Jesus dungarin baja. Jana yinya bulal yindu yaba-yabaju nyajin, bula burri James and John. Bulanga nganjan Zebedee. Bula boatbu bulawunji nganjananji Zebedeenji makarr yanday-bungal-bungan. Jesusangka bulanin kunjan. \v 22 Bula boat bawaynda, nganjan bawan, dungaynda Jesusanjida. \s1 Jesusangka bama binal-bungan, bambaymun ngulkurr-bungan, kuku yirrkan. \p \v 23 Nyulu Jesus dungan yiringkurrku bubungu Galileemunbu. Nyulu kuku dajil-dajin bamanda janawunbu churchmunbu, binal-bungal-bungan kukuku ngulkurrku, bama Godunduku jurrkijinkada, Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinka. Nyulu yalarrku bambay-bambay ngulkurr-bungan, bambay walu-yindu walu-yindu. \v 24 Jana bama Syria-warra, jana wubulduku kuku nyajin Jesusanka. Jana bambay-bambay wubulku nyungundu wundin. Bambay-bambay walu-yindu walu-yindu. Kanbalanda yinyarrinyanda Dubu walan janawunbu dukurrbu. Kanbal yinyarrin daranya, yaykarrku bulngajinya. Kanbal yinyarrin waba buyunman. Kanbal dakil buyunman. Jana bama yalanguy Jesusanda wundin. Jesusangka jananin wubulku ngulkurr-bunganda. \v 25 Bamangka wubulduku nyungun wukurrinda, bubumun Galileemun, bubumun Ten Townsmun, townmun Jerusalemmun, bubumun Judeamun, bubumun ngubar-ngubarmun wawubajamun Jordanmun, jana wubulduku nyungunin wukurrin. \c 5 \s1 Jesus kuku yirrkan wuburrbu. \p \v 1 Nyulu Jesusangka bama wubul bajaku nyajin, nyulu wuburrbu dakan, yinyaymba nyulu bundan. Nyungu jawun-karra 12-bala nyungunduku bundarin. Bamangka kanbalda nyungun ngulkurrduku wukurrin, jana nyungundu yalarrku kadarin. \v 2 Nyulu jananda kukukuda dajin, jananin binal-bungan. \s1 Bama wawurr-wawurrmaniji. \p \v 3 Nyulu yalaman, “Yurra nguba binal yurra yurraku wawuku murruji dayirr-bungaji. Yurra nguba wawu Godungku yurranin dayirr-bunganka, ngulkurr-bunganka. Godungku yurranin ngulkurrduku kujilkuda. Yurra wawurr-wawurrmanijida. \v 4 Kaki yurra milka-bujarmal, Godungku yurranin helpim-bungal, milka-wulanka. Yurra wawurr-wawurrmanijida. \v 5 Kaki yurra yinyarrin bulmbuy karilu, and kuli-kuli karilu bundarikuda, yurra ngaykunji bundarikuda nganandamunbu bubungu, ngayu kaday baja. Yurra wawurr-wawurrmanijida. \v 6 Kaki yurra wawu jirray bajaku dayirrmanka, junkaymanka, ngulkurrmanka, and wawu kari bajaku buyun-buyunmanka, Godungku yurranin dayirr-bungal, helpim-bungal junkayku bundankakuda. Yurra milka-marrimalda, wawurr-wawurrmanijida. \v 7 Kaki yurra bamanka manun-manunmal, nyulu God yurranka yalarrku manun-manunmalda. Yurra wawurr-wawurrmanijida. \v 8 Kaki yurra junkayku bunday Godunku and wawu-dayirrku bunday, and kari bulu-durayku bunday, yurra wawurr-wawurrmalda. Yurra Godunjida wuljaljiku bunday wangkar-wangkar jiringa. \v 9 Kaki yurra bama walmbaji warri, jananin helpim-bunganka jawun-jawun-banka baja, Godungku yurranin kangkal-kangkalkuda bambal. Yurra wawurr-wawurrmanijida. \v 10 Bamangka nguba yurranga kuli dajil, yurra nganya kuku wukurrinya. Yalada. Godungku yurranin ngulkurrduku kujilkuda. Yurra wawurr-wawurrmanijida. \p \v 11 “Yurra nganya kuku wukurrinya, bamangka nguba buyun balkal yurranka, kuku jurril dajil. Jana nguba kuli jirray dajil yurranga, nguba yurrangan jurungu-jurungu kunil ngaykunku. Yamba yurra kari milka-bujarmaka yinyaynka. \v 12 Yurra wangkar-wangkar heavenba dungay, Godungku yurranga jirray bajaku dajil baja, wawu ngulkurrku dajil baja. Yurra wawurr-wawurrmanijida. Yinya yala ngadiku. Jana prophet-prophetangka ngadiku kuku Godundumun dajin bamanda. Bamangka prophet-prophetamu kuli jirray bajaku dajin, jana wawu kari Godundumunku kukuku. Yamba jana prophet-prophet wangkar-wangkarkuda Nganjananjikuda bundandayda jiringa.” \s1 Kuku saltmunku, lightmunku. \p \v 13 Jesusangka yalaman baja, “Yurra yala salt. Bamangka mayi ngulkurr-bungal saltmundu. Saltmundu minya kaka-bungal, minya kari kabumal. Kaki salt buyunmal, bamangka yilbal, mayi kari damal baja. Kaki salt buyunmal, bamangka yilbal, jinabu nyarril. Yurra yala yinya salt ngulkurr. Bamangka yurranin nyajil ngulkurrku bundanya, jana yalarrku ngulkurrku bundanka. \p \v 14 “Yurra yala light bamanga. Yurra junkayku bunday, bamangka nyajinkaku, binalmankaku yurra ngaykukuda. Kaki town wangkar-wangkar wuburrbu, bamangka yinya town nyajilarrku. Kaki yurra junkayku bunday, bamangka nyajilda, binalmalkuda, yurra ngaykukuda. \v 15 Bamangka light wayjul, wangkar-wangkar yijarril, bamangka nyajinka. Bamangka lightmundu bayanba nguwul-nguwulbu nyajinka. Jana light kari nanda. \v 16 Yurra yala light. Yurra junkayku bunday, bamangka yurranin nyajinkaku junkayku bundarinyakuda. Yinyaynka jana God jiringa buyay-maninka.” \s1 Kuku lawmunku. \p \v 17 Jesusangka yalaman baja, “Ngadi bajaku Godungku kuku dajin Mosesanda, and dingkar-dingkaranda prophet-prophetanda ngulkurr-ngulkurrbuku. Jana kabanba balkan. Yinya law Godundumun. Ngayu kari kadan law buyun-damanka. Kari. Ngayu kadan lawmunku mumbarabuku binal-bunganka, bamanda milbinka law ngulkurrduku kuku nyajinka. Ngayu kadan law manubaja-bunganka. \v 18 Milkabu kuji! Bubu kunbay, jiri kunbay, yamba yinya kuku wunayarrkukuda, kari bajaku kunbay. Law wubulku wunanayarrku till wubulku manubajamankarrku. Juma Godungku bubu, and jiri buyun-damal, yamba Godumu kuku still wunanayarrkukuda. \v 19 Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujin-kujil. Bamangka nyubunyinja nguba law buban kari wukurril. Nyulu nguba bama yindu-yindu yalarrku binal-bungal law kari wukurrinka. Nyulu bubanmal Godundumunku jawun-karranka yindu-yinduynku. Bamangka yinduynju nguba Godumu law mumbarabuku wukurril. Nyulu nguba bama yindu-yindu yalarrku binal-bungal wukurrinka. Nyulu yala majamalkuda Godundumunku bamanka yindu-yinduynku. \v 20 Ngayu yurranda balkal. Yurra jananin teacher-teacher and Pharisee-warra nyajil junkayku bundanya lawmunku. Yurra must jarra junkayku bunday jananka, must Godundu mumbarku milka-janay. Kaki yurra kari mumbarku Godundu milka-janay, yurra kari Godumu jawunmal, nyulu yurranin kari ngulkurrduku kujil.” \s1 Kuku yirrkan bamanka kuli-bakanka. \p \v 21 Jesusangka yalaman baja, “Yurra lawmunku binal. Bamangka ngadiku law manin Godundumun. Teacher-teacherangka bamanda balkan, \q1 ‘Yurra kari yarkinkaku kuni. Kaki bamangka yarkinkaku kunil, jana courtcase haveim-bungal nyungunku.’ \m \v 22 Kari. Ngayu yurranda balkal. Kaki bama kuli-kaday bamanka yinduynku, Godungku nyungun punishim-bungal. Kaki bamangka kuli-murubuku balkal bamanda, Godungku nyungun church councilanda yungal, courtcasemunku. Bama nyubun nguba bamanka yinduynku wawu kari bajaku. Nyulu nguba nyungundu balkal, ‘Yundu kiru-kari bajaku.’ Godungku yinya bama yungalda bada-bada bayanga. \v 23 Bamangka nguba money dajinka Godumu. Nyulu nguba yinya money wundil churchmunbu. Kari, nyungundu milkanga nguba kaday, nyulu yinduymbukuda kuli dajin. \v 24 Nyulu wanjarrmalda? Nyulu yinduymbu bamanda dungay, jawun-jawunmaka baja. Yinyamun money daya baja Godunduku. \p \v 25 “Bamangka yununin nguba nyuyal junjuynku buyunku. Kaki nyulu buliman yungal yunun karrbanka, yundu jinbalku jawun-jawunmaka baja, courtcase haveim-bunganjiku. Bulimanangka yunun jailba mumbanji. \v 26 Nyulu nguba yunun jailba mumbal. Nyulu yunun kari yungal baja, yundu fine payim-bungalarrku.” \s1 Kuku kalngar-bakanka. \p \v 27 Jesusangka yalaman baja, “Yurra lawmunku binal. Teacher-teacherangka lawmunku balkan, \q1 ‘Kaki jalbu yunu manyarr kari, nyungunji kari bajaku wunay.’ \m \v 28 Yamba ngayu yurranda balkal baja. Dingkarangka nyubunyinja nguba manyarr kari jalbu kunkun-bungal, wunanka. Yinya buyun-buyun nyungundu milkanga kadan, yinya yala nyulu jalbunji wunanay. \v 29 Kaki yundu junjuy ngulkurr nyajil, and wawu kari bawanka, yundu nguba yinya junjuy ngakinka. Yundu miyilda nyajinya buyunmanka, yundu miyil walnga, yilbada. Yundu nguba wawu kari miyil walnganka. Yinya jarra ngulkurr yununku, yunun bayanga yunganji. \v 30 Yundu nguba marabu buyun-damal. Yundu mara nyandajika, yilbada. Yundu nguba wawu kari mara nyandajinka. Yinya jarra ngulkurr yununku, yunun bayanga yunganji.” \s1 Kuku manyarrinyunku bawawanka. \p \v 31 Jesusangka yalaman baja, “Teacher-teacherangka lawmunku balkan, \q1 ‘Kaki bamangka manyarr bawanka, nyulu kabanba balka, “Yanyu ngayku manyarr karida.” Nyulu bamangka yinya kaban manyarranda daya, nyungun yungada. Bula kunbayda manyarrinyumalmanya.’ \m \v 32 Kari. Yala kari. Ngayu yurranda balkal. Bamangka nguba manyarr bawanka. Nyulu manyarr dunyunji yinduynji kari wunan. Yamba dunyungku still bawanka. Nyulu nguba bawal, jalbu nguba dingkaranji yinduynji wunay. Yinya yala nyulu dingkarangka yinya jalbu mambarril kalngarmanka. Nyulu dunyu yindu yalarrku kalngarmal. Yinya jakalbaku dunyumuku fault bula buyunman.” \s1 Kuku promise dajinka. \p \v 33 Jesusangka yalaman baja, “Teacher-teacherangka lawmunku ngadiku balkan, \q1 ‘Yurra kari jurrilmaka, promise kuji. Kaki yurra yalamal, “Mumbarku Godundu jiringa,” yurra manubajamakada.’ \m \v 34-36 Kaki yurra wawu kanbalda yurranin believeim-bunganka, kari balka, ‘Mumbarku Godundu jiringa.’ Kari balka heaven or bubu or town Jerusalem or yurranga dukul. Godungkuku junjuy-junjuy wubulku balkan. Bamangka kari. Yurra murruji bubu balkal, murruji mungka bingaji-bungal, murruji ngumbu-bungal. Godungkuku. \v 37 Yurra manubajabuku balka. Balka, ‘Yuwu’ or ‘Kari,’ yinya wubulkuda. Manubajabuku balka, junkaynjaku. Kari kuku jurril. Kuku yala ‘Mumbarku Godundu jiringa,’ yinya kuku Dubundumun.” \s1 Kari kuli daya baja. \p \v 38 Jesusangka yalaman baja, “Teacher-teacherangka lawmunku balkan, \q1 ‘Kaki yundu miyil bamandamun walngal, nyulu yunu miyil yalarrku walnga baja. Kaki yundu bamandamun dirra walngal, nyulu yunu dirra yalarrku walnga baja.’ \m \v 39 Kari. Yala kari. Ngayu yurranda balkal, kari kuli daya baja. Kaki bamangka yununin kunil, nyungun kari kuni baja. Kari nyungunku wawu-karimaka. Balu nyulu yunun kuni baja. \v 40 Bamangka nguba yunun wundil courtcasemunbu yunu kambi maninka. Yundu yalarrku nyungu coat daya. Kari nyungunku wawu-karimaka. Dayada. \v 41 Kaki soldierangka yunun mambarril junjuy-junjuy 1 kilometre jarra-kulbanka, yinya yalada. Kari nyungunku wawu-karimaka. Nyungu junjuy-junjuy jarra-kulba baja 2 kilometres. \v 42 Kaki bamangka yunundu babaji junjuynku, daya. Kari jumbunmaka. Jawaymakarrku. Dayada. Kaki bamangka yunu junjuy useim-bunganka, nyungundu daya.” \s1 Kuli-bakanka wawumaka. \p \v 43 Jesusangka yalaman baja, “Teacher-teacherangka lawmunku ngadiku balkan, \q1 ‘Jawun-karrankaku wawumaka. Bamanka buyun-buyunyunku wawu-karimaka.’ \m \v 44 Kari. Yala kari. Ngayu yurranda balkal, bamanka buyun-buyunyunku yalarrku wawumaka. Kaki bamangka yunu kuli dajil, Godundu babajika nyungun bama buyun helpim-bunganka. \v 45 Bamanka buyun-buyunyunku ngulkurrmaka, yinyamun yundu kangkalkuda Godumu. God yurranga nganjankuda. Nyulu wangkar-wangkar heavenba. Nyulu ngadiku wungar balkan. Nyulu yalibala-yalibala wungar dakay-manil, yilaylaymal, nyulu daray-manilda. Bama wubulku wungar-wungara bundari, bama buyun, and bama ngulkurr. Nganjanangka jirimun yalarrku kaba yungal, bamanda buyunyundu, and bamanda ngulkurrbu. \v 46 Bama kanbal yununku wawu. Yundu nguba janankaku wawu, yindu-yinduynku wawu kari. Yinya ngulkurr kari. Bama buyun-buyun janawunkuku jawun-karrankaku wawumal. Bamangka money bangkal Governmentamu, jana yinyarrin yalaku bundari. Yamba Godumu jawun-karra yindu-yinduynku bamanka wubulkuku wawu. \v 47 Yundu nguba jawun-karranjiku jawun-jawunku balkaway, yamba kanbal bayjal. Yinya ngulkurr kari. Bama Godunku wawu kari, janaku yalaku bundari. Yamba Godumu jawun-karra jawun-jawunku balkaway bamanji wubulinjiku. \v 48 God yurranga nganjankuda. Nyulu ngulkurr bajakukuda, dayirr bajakukuda, junkay bajakukuda. Yurra yalamaka nganjankulu. Yurra yalarrku ngulkurrmaka, dayirrmaka, junkaymaka yala nganjankula.” \c 6 \s1 Yalaku dajiwaka. \p \v 1 Jesusangka yalaman baja, “Kaki yundu wawu praymanka Godundu, kari ngalkalba kuku daya bamanda miyilba. Kiraynjaku kuku daya. Kaki yundu bulmbuymal kukuji, Godungku yunu junjuy-junjuy kari dajil. \p \v 2 “Kaki bama dakwuy-dakwuy bundanday, and yundu mayi dajinka, yundu kari daya bamanda miyilba. Jana bulmbuy-bulmbuyngku yalaku mayi dajil bamanda miyilba. Jana wawu bamangka janangan buyay-maninka. Yamba Godungku janangan kari buyay-manilda. \v 3 Yundu kari yalamaka. Kaki yundu ngulkurrduku dajinka, kiraynjaku daya. Kari bulmbuymaka. Kiraynjaku ngulkurrduku balka, kanbalda kari nyajinka. \v 4 Yunuwundu nganjanangka heavenba yununin nyajil kirayku ngulkurrmanijinya. Nyulu yunun ngulkurrduku kujil, junjuy-junjuy dajil baja.” \s1 Godunji yalaku balkawaka. \p \v 5 Jesusangka yalaman baja, “Kaki yundu praymanka Godundu, kari churchmunbu and baralba townbu dungay bamanda miyilba. Kari, yala kari. Jana bulmbuy-bulmbuy yalaku praymal. Bamangka janangan nyajil, yamba Godungku jananin kari buyay-manil. \v 6 Kaki yundu Godundu balkanka, yundu yundurrku bunday. Godunji kirayku balkawaka, yunun bamangka kari nyajinka. Yundu God kari nyajil, yamba nyulu yunun kuku nyajil, yundu kiraynjaku balkanya. Nyulu yununku wawurr-wawurrmalda, yunundu milka-janayda. \p \v 7 “Kaki yundu Godundu balkal, kari wumbabuku balka kuku. Jana Gentile-warra Godunku binal kari, jana balu kuku Godundu kalbali bajaku. Balu ngadingka balkal, Godungku dajilda. \v 8 Kari. Yala kari. Yunu nganjan yununku binalkuda. Kaki yundu junjuy-junjuynku wawu, nyulu yinyaynka binal, yundu nyungundu babajinjiku. \v 9 Yundu Godundu yalaku balka, ‘Nganjinanga nganjan jiringa, yundu ngulkurr bajaku. Nganjin yunun kuku nyakaku. \v 10 Yundu yunduku majamaka bubungu yala yundu maja jiringa. \v 11 Nganjinanga mayi daya nyikunku. \v 12 Nganjinandamunku buyun-buyunku milka-wulay, yala nganjin buyun-buyunku milka-wulay kanbalda balkan nganjinanda. \v 13 Yundu nganjinin nyakaku. Dubu kanbi, nyulu kari milka-bakanka, buyun-damanka. Yunduku majakuda, yunduku junkurrjikuda, yunduku dayirr-dayirrkuda. Yalakubada.’ \p \v 14 “Kaki bamangka yunun buyun-damal, yundu must milka-wulay yinyaynka buyun-buyunku. Wanyurrinku milka-wulay? Kaki yundu janawunku buyun-buyunku milka-wulay, Nganjan God yalarrku milka-wulay yunuwunku buyun-buyunku. \v 15 Kaki yundu bamandamunku buyun-buyunku kari milka-wulay, Nganjan God yalarrku yunuwunku buyun-buyunku kari milka-wulay.” \s1 Mayi kari nuka, Godunji balkawanka baja. \p \v 16 Jesusangka yalaman baja, “Yundu nguba mayi kari nukal, mumbarku Godunji balkawanka. Kaki yundu yalaku mayi kari nukal, yundu walu wawurr-wawurrku dungay. Kari walu-yindumanijika, kari milka-bujarmaka, bamangka yunun nyajinka. Kaki bamangka yununin nyajil and buyay-manil, yinya yunu paykuda. God yununku kari wawurr-wawurrmanijida. \v 17 Kaki yundu Godunku mayi kari nukal, julurrijika, mungkamanijika. \v 18 Kari walu-yindumanijika. Yundu wawu kari yunun bamangka nyajinka. Nganjanangkaku Godungkuku yunun nyajil mayi kari nukanya. Yinyaynka nyulu yunun ngulkurrduku kujil, junjuy-junjuy dajil baja.” \s1 Bayan yanday-bungal heavenba. \p \v 19 Jesusangka yalaman baja, “Kari jumbunduku money and yamba-yamba bangka yalaymba bubungu. Bubungu yamba-yamba buyunmal kababu, rustmundu bulbun-bungal. Wurrmay-bakangka ngakinji. \v 20 Kari. Yala kari. Ngulkurr balka. Ngulkurrmaka, junkayku bunday. Yinya yala yundu junjuy-junjuy jakalba yununku yungal wangkar-wangkar heavenba, yinyaymba kujinka. Yinyaymba junjuy-junjuy kari buyun-damaji, wurrmay-baka kari walal, ngakinka. \v 21 Kaki yundu jumbundu bangkal, yundu milka moneyjiku bunday, milkanga junjuy-junjuynjiku. Kaki yundu junjuy-junjuynku kari jumbunku bunday, yundu milkanga Godunjiku bunday.” \s1 Miyil yala light. \p \v 22 Jesusangka yalaman baja, “Kaki yunu miyil lightmunji, ngulkurrda. Yundu ngulkurrduku nyajilda, junkayku dunganka, kari daranka. Yunu miyil yala yunu wawu. Kaki yunu wawu lightmunji, ngulkurrda. Yundu binalda junkayku dunganka, buyunmun jurrkijinka. \v 23 Kaki yunu miyil kari lightmunji, buyunda. Yundu yala nguwul-nguwulbu bundanday. Yundu kurru-kurru dunganji, daranji. Kaki yunu wawu buyun, yinya yala miyil-buyun, yundu kari junkayku dungay. Yundu kala-kalbay bunday Godundumun, nguwul-nguwulbu.” \s1 Ngana must nyubunyinkaku wawumaka, Godunku, or yamba-yambaka. \p \v 24 Jesusangka yalaman baja, “Kaki yundu money and yamba-yamba maja-bungal, God yunu maja kari bajaku. Kaki yundu God maja-bungal, yundu kari money and yamba-yamba junbunduku bangkal. Yundu can't milkanga jambuliynjiku bunday, Godunjiku and moneyjiku. \p \v 25 “Ngayu yurranda balkalda. Kari bangkarr wawu-buyunmaka mayika, banaka, kambika. Yundu bangkarr juranku bunday. Yinya enoughkuda, kari wawu-buyunmaka mayika, kambika. \v 26 Dikal-dikalanda miyil-janay. Dikal-dikalangka kari diburr nandal gardenba, mayi maninka, yamba yurrandamundu nganjanangka jananda mayi dajil-dajil. God yurranka wawu jirray jarra dikalanka. \v 27 Kari worry-balamaka. Yinyamundu yunun kari juran dandiku kujil. \p \v 28 “Kambika kari wawu-buyunmaka. Nganka nyaka. Nganka balkaji, jirraymal, yamba jana nganka kari wawu-buyunmal, kambi damanka. Godungku nganka ngulkurrduku kujil. \v 29 Ngadiku nyubun bama money jirray, burri Solomon. Nyulu kambi jirray, kambiji mini-miniji, ngulkurr bajaku nyajiji. Yamba yanyu nganka jarra ngulkurrijin Solomonandamunku kambika. \v 30 Nganka jinbalku nyarraymal, bamangka wayjulda. Kaki Godungku nganka ngulkurrijin-bungal, nyulu yalarrku ngananin ngulkurrduku kujil. Yurra God bubanku trustim-bungan-bungal. \p \v 31 “Kari wawu-buyunmakada. Kari yalamaka, ‘Ngananga mayi wanjamun manil? Bana wanjabu? Kambi wanjamun manil?’ Godungku yurranin ngulkurrduku kujil. \v 32 Bama Gentile-warra Godunku binal kari, jana yinyarrin milkanga junjuy-junjuynjiku bunday, mayijiku, kambijiku. Nganjan binal yundu mayi-kariku bunday, bana-kariku, kambi-kariku. \v 33 Yinyaynka yundu Godngarr jakalba-bunga, maja-bunga, junkayku dungay. Yinyamun nyulu yunundu dajilkuda, mayi, bana, juranku bundanka. \v 34 Kari wawu-buyunmaka wunkunyunku. Wunkunmal, timeda milkabu wukurrinka. Nyikuku milkabu wukurrika.” \c 7 \s1 Yindu kari nyuya. \p \v 1 Jesusangka yalaman baja, “Yundu nguba kuku nyajil bamanka. Kari jinbalku kuli warri, bama nyuyanka. Godungku yalarrku yunun nyuyanji, yunuwunku buyun-buyunku. \v 2 Godungku yunundu balkal yala yundu bamanda yinduymbu balkal. \v 3 Buyun-buyun yala juku bamandamunbu miyilba. Juku karrkay bamanda yinduymbu miyilba. Yundu nyajil, balkal, ‘Yunuwunbu miyilba juku.’ Yunuwunbukulu miyilba juku yalbay bajaku, yamba yundu ngambaku bundanday. \v 4 Kaki juku jirray yunuwunbu miyilba, yundu juku kari nyaka bamanda yinduymbu miyilba. \v 5 Kaki yundu yalaku bunday, yundu bulu-duray. Yundu wawu yindu-yindu helpim-bunganka buyunmun jurrkijinka, yamba yundu yalarrku buyun. Yundu juku jirray walnga miyilmun yunuwunmun. Yinyamun yundu ngulkurrduku nyajil, juku karrkay walnganka bamandamun yinduyndumun miyilmun. \p \v 6 “Yurra minya ngulkurr kari kayanda daya, yinya bamanga. Minya yanday kayamu. Yalarrku yurra junjuy ngulkurr kari bikibikinda daya. Jana nyarril, kuli-muruku yurranda jurrkijinji, baykanji.” Jesusangka yinya kuku balkan, binal-bunganka. \s1 Godundu babajika. \p \v 7 Jesusangka yalaman baja, “Yurra God nubi, nyungun warrmba-bungalda. Nyungundu babajika, nyulu yurranda milka-janayda. Nyungundu balka, nyulu nyajilkuda. Nyulu yurranda dajilkuda. \v 8 Kaki yurra God nubil, yurra nyungun warrmba-bungal. Kaki bamangka Godundu balkal, Godungku nyajilkuda. Kaki bamangka Godundu babaji, Godungku dajilkuda. \v 9-10 Kaki yunuwundu kangkalda mayika babaji, yundu nyungu mayikuda dajil, kari bubu dajil. Kaki nyulu minyaka kuyuku babaji, yundu nyungu minyakuda dajil, kari jarba kuliji. \v 11 Yundu jarra buyun, yamba yundu still binal ngulkurr dajinka kangkal-kangkalba. Nganjan heavenba ngulkurr bajaku. Yinyaynka nyulu mumbarku binalkuda nyunguwunbu kangkal-kangkalanda ngulkurr-ngulkurr dajinka, jana nyungundu babajinya. \p \v 12 “Milkabu wukurrika kuku jana ngadiku balkan, Mosesangka and prophet-prophetangka. Yinya kuku yalaku: ‘Yundu kanbalka bamanka ngulkurrmaka yala yundu wawu jana yununku ngulkurrmanka.’” \s1 Gate Godundumunbu bubungu darra. \p \v 13-14 Jesusangka yalaman baja, “Gate jambul wunay; baral jambul wunay. Gate nyubun yalbay. Bama easy-balaku yinyayngkarrku dungay baraldarr balaynjarr. Bama wubulku yinyayngkarrbi dungan-dungay. Yamba yinya baral bada-bada bayanga dungan-dungay. Kari. Yurra gatemundurr darraburr dungay. Kaki yurra Godundumunbu bubungu dunganka, yurra gatemundurr darraburr dungay nyunguwunbu bubungu. Yinyaymba yurra juranku wuljaljiku bunday. Baral Godundumunbu bubungu rough-bala bajaku, kari easy-bala. Bama jarra kulur Godundu dungay baraldarr rough-balaburr.” \s1 Bamanka binalmanka, jananin nyajinya balkanya. \p \v 15 Jesusangka yalaman baja, “Kanbal bama jurrilmal Godunku. Jana balkal jana kuku Godundumun balkal-balkal, yamba jana jurrilmalmal. Jananka mumbarmaka, kari milka-janay. Yurra balu jana kuku ngulkurr binal-bungan-bungal, yamba jana yini-yini yala bikibiki yalbay kuliji. \v 16 Yundu wanjarrku binal bamanka? Jananin nyakaku. Kanbal ngulkurrku dungay, kanbalda buyun-buyun wukurril. Yinya yala mayi jukungu. Yurra mayi kurruy jukumun milimun kari manil. Bama jurril-baka yalarrku kari junkayku bunday. Nyulu yinyanka bama kari helpim-bungal. \v 17-18 Yinya yala juku mayiji. Mayi buyun kari balkaji jukungu ngulkurrbu. Yalarrku mayi ngulkurr kari balkaji jukungu buyunbu. \v 19 Kaki juku mayiji ngulkurrji kari, bamangka yinya juku nyandal, bayanga yilbal. \v 20 Yurra mayi ngulkurr nyajil jukungu, yurra binal yinya juku ngulkurr. Mayi buyun jukungu, yinya juku yalarrku buyun. Yurra teacher-teacher nyaka yala yurra juku mayiji nyajil. Yurra teacher nyajil junkayku dunganya, yurra nyunguwunbu kukungu milka-janay, wukurrika. Yamba teacher wadu-waduku dungan-dungay, nyungun kari wukurrika.” \s1 Jesusangka kanbal bama nyungundumun yungal. \p \v 21 Jesusangka yalaman baja, “Kanbalda bamangka ngaykundu balkal, ‘Yundu ngayku maja.’ Yamba jana nganya kari wukurril, jana jurrilmalmal. Kaki jana nganya jurrilda bambal maja, jana kari Godumu kangkal-kangkal. Godungku jananin kari ngulkurrduku kujil. Wanju Godumu kangkal-kangkal? Bamangka ngayku nganjan heavenba kuku nyajil-nyajin, wukurril-wukurril, jana yinyarrin Godumukuda kangkal-kangkalkuda. \v 22 Juma bama wubulku ngaykundu jakalba janay courtcasemunku. Kanbalda yalamal, ‘Maja, nganjin kuku ngulkurr balkan yunuwundu junkurrdu. Nganjin dubu-dubu kangan yunuwundu junkurrdu. Nganjin junjuy-junjuy miracle yalbay balkan yunuwundu junkurrdu.’ \v 23 Yamba ngayu jananda balkalda, ‘Yurra ngayku kari bama. Ngayu yurranga junkurr kari dajin. Yurra buyun balkan, yurra buyun bajaku. Yurra ngayku kari. Ngaykundumun dungayda.’” \s1 Bayan kulji-kuljinga. \p \v 24 Jesusangka yalaman baja, “Kaki bamangka nganya kuku nyajil, nyulu yala bamangka bayan ngulkurrduku ngaran bubungu kulji-kuljinga. Yinya dingkar binal bajaku. \v 25 Juma kaba kadan, jalungkarr warrin. Muyar jirray kadan, yamba yinya bayan kari dumbarrijin, bamangka ngaranya bubungu kulji-kuljinga. \p \v 26 “Kaki bamangka nganya kari kuku nyajil, nyulu yala bamangka bayan buyundu ngaran jukaranga. Yinya dingkar ngangkan-ngangkan bajaku. \v 27 Juma kaba kadan, jalungkarr warrin, muyar jirray kadan, bayan dumbarrinyarrkukuda.” \s1 Jesus binal bajaku. \p \v 28 Jesusamu kuku kunbaynda. Jana bama kungkurr-kadarin nyunguwunku kukuku. \v 29 Jana yalaman, “Nganjin nyungundu milka-jananka. Nyulu kari binal-bungal yala teacher-teacherangka lawmunku. Nyulu ngananin junkurr-murubuku binal-bungal, ngulkurrduku, Godundumundu junkurrdu.” \c 8 \s1 Jesusangka dingkar ngulkurr-bungan bambaymun. \p \v 1 Jesus nyulu kadan wuburrmun. Bamangka wubulduku nyungun juru-wukurrin. \v 2 Bama nyubun nyungundu kadan, bajiji, leprosymunji. Nyulu bungkubu janan nyungundu. Nyulu yalaman, “Maja, kaki yundu wawu, ngayku baji kida. Yundu nganya kida, baji kunbay-mana, dayirr-bunga.” \p \v 3 Jesusangka nyungun karrban. Nyulu yalaman, “Ngayu wawu. Dayirrmaka.” Bajibu leprosymundu dingkar jinbaldaku bawankuda. \v 4 Jesusangka nyungundu yalaman, “Milka-janay! Yundu yinya kari balka bamanda. Yundu junkayku dungay yinyayanda priestanda Godundumunbu bayanba. Nyungundu babajika nyulu yunun biku-nyajinka. Junjuy Godundu daya, yala Mosesangka ngadiku balkan, bamanda milbinka yundu dayirrmaynda.” \s1 Jesusangka majamu workingman ngulkurr-bungan. \p \v 5 Jesus townbu Capernaum dungan. Bama nyubun yinyaymba, nyulu townmun Romemun. Nyulu maja soldier-soldieramu. Nyulu Jesus maku-nyajin, nyungundu babajin helpmunku. \v 6 Nyulu yalaman, “Maja, ngayku workingman bayanbaku wunanay, bambay. Nyulu kari burrki baja, warrngkan-warrngkay, bambay jirray bajaku.” \v 7 Jesusangka yalaman, “Ngayu nyungundu dungay, nyungun ngulkurr-bungalda.” \p \v 8 Yamba majangka yalaman, “Kari. Ngayu yunun kari kunjal ngaykuwunbu bayanba kadanka. Ngayu buyun bajaku. Yundu kukubuku balkal, ngayku bama ngulkurrmalda. \v 9 Ngayu yala yundu, majanji. Ngayu yalarrku maja soldier-soldieramu. Ngayu nyubunyundu yinyanda balkal dunganka, nyulu dungaykuda. Ngayu nyungundu yinyanda yinduymbu balkal kadanka, nyulu kadaykuda. Ngayu ngaykuwunbu workingmananda balkal, jana yinya doim-bungalkuda.” \p \v 10 Jesus kungkurr-kadan yinyaynka kukuku. Nyulu yalaman bamanda nyungun juru-wukurril-wukurrin, “Ngayu yurranda balkal. Nyulu bama Jew kari. Nyulu Gentile. Yamba nyulu nganya trustim-bungalarrku. Jana Jew-warrangka nganya kari yalaku trustim-bungal. \v 11 Milkabu kuji. Bama Gentile-warra wubul kadari bubumun yindu-yindumun, jibarrmun, kuwamun, nakamun, kungkarrmun kadari. Jana bundarinka tablebu, mayi nukanka jananji, Abrahamanji, Isaacanji, Jacobanji. Godungku jananin ngulkurrduku kujilda. \v 12 Bama wubulku Jew-warra balu jana murumal Godundumunji jawun-karranji. Kari. Kanbal kari junkayku bunday. Godungku jananin ngalkalba yilbal, bubungu nguwul-nguwulbu. Jana yinyay banbadida, warrngkan-warrngkaykuda, dirra baykaji.” \v 13 Jesusangka yalaman yinyayanda soldieranda, “Dungayda bayanbaku. Yundu ngaykuwunbu kukungu milka-jananya, ngayu balkalkuda.” Majamu workingman nyulu yala-yala ngulkurrmaynda. \s1 Jesusangka bama wubul ngulkurr-bungan. \p \v 14 Jesus nyulu dungan Peterandamunbu bayanba. Nyulu Peteramu biwul nyajin, bambay wunananya bedba, feverji. \v 15 Nyulu mara karrban nyungu, feverbu bawanda. Nyulu jalbu wandin, mayikuda dajin jananga. \p \v 16 Yilay-yilaymaynda, bama wubulku kadarin Jesusanda. Kanbal bama dubunji. Jesusangka dubu-dubu kukubu kanganda. Kanbal bama bambay, nyulu jananin ngulkurr-bungan bambaymun. \v 17 Ngadiku nyubun bama prophet, Isaiah, nyulu kuku manin Godundumun. Nyulu kabanba balkan, \q1 “Nyuluku ngananga bambay kidanka.” \m Jesusangka bama ngulkurr-bungan, Isaiahmu kuku manubajamaynda. \s1 Kanbalda Jesus balu wukurrin. \p \v 18 Jesusangka bama wubulku nyajin nyungundurrku. Nyulu nyunguwunbu jawun-karranda balkan disciplesanda, naka-naka jalun-jalun dunganka. \v 19 Nyubun bama teacher lawmunku, nyulu Jesusanda kadan. Nyulu yalaman, “Teacher, ngayu readymalda, dunganka yununji wanjabu yundu dungay.” \v 20 Jesusangka nyungundu yalaman, “Kaya dingkumu bayan bulkaji, dikalamu bayan bulka. Yamba ngayku bayan yamba-kari, wunanka warngku. Ngayu bamanga wubulbuku yaba.” \p \v 21 Yindu dingkar, nyulu jawun Jesusamu, disciple. Nyulu Jesusanda yalaman, “Maja, yundu nganya yungada, ngayku nganjan nandanka juljalba. Yinyamun ngayu yunun wukurrilda.” \v 22 Yamba Jesusangka yalaman nyungundu, “Yundu nganya wukurrikada. Kanbalba bamanga wawu wularinda, jana God kari kuku nyajinya. Jana balu janangaku yarkin-yarkin nanda. Yundu nganyaku wukurrikada.” \s1 Jesusangka jalun marrka-bungan. \p \v 23 Jesus boatji dungaynda. Nyungu jawun-karra 12-bala nyungunji dungarin. \v 24 Jarramali jinbalku kadan. Mulngkubu jalundu boat kanbinda. Yamba Jesus warngku wunanan. \v 25 Jana jawun-karra disciples nyungundu dungan, nyungun walngan, yalaman, “Maja, nganjinin juran-bunga, wulanjiku.” \v 26 Jesusangka yalaman, “Wanyurrinku yurra yinyilmalmal? Yurra ngaykunku bubanku binal. Yurra should nganya trustim-bungarrku.” Nyulu janan, kuku yirrkanda jarramalinda and muyaranda. Jalun marrkamaynda. \v 27 Jana wubulku kungkurr-kadarinda. Jana yalaman, “Wanju yinya dingkar? Jarramalingka, muyarangka, jalundu nyungun kuku nyajil.” \s1 Jesusangka dubu-dubu kangan dingkarandamun jambulundumun. \p \v 28 Jana Jesus bubungu Gadara kadarin, jalunbu. Jana Gadara-warra, jana yarkin-yarkin bulkajimunbu bawan, kari bubungu nandan. Dingkar-bulal jambul bulkajimunbu yarkin-yarkinanji bundandan, bula dubu-dubunji. Bula kuliji bajaku, dubu-dubu dukurrbu walanya. Bama yinyangkarr baraldarr kari bajaku dungarin bulanka, kuliji bajaku. Bula Jesusanda kadanda. \v 29 Bula yaykarrku yirrkajin, “Yundu Godumu kangkal. Wanyurrinku yundu ngalinyanda kadan? Yundu ngalinyin punishim-bunganka, right time kadanjiku? Godungku juma ngalinyin punishim-bungalkuda.” \p \v 30 Bikibiki wubul bajaku mayinga nukan-nukajirin yalaku yubakuna. \v 31 Dubu-dubungku Jesusanda yalaman, “Kaki yundu nganjinin kanganka, yunga bikibikinda.” \v 32 Jesusangka jananda yalaman, “Dungarikada.” Jana dungarinda, bikibikindakuda walarin. Bikibiki wubulku warririnkuda, ngamarmunkuda dararin, jalunburrku. Jana bujil-janjirinkuda. \p \v 33 Kanbalda dingkar-dingkarangka yinyarrinyangka bikibiki ngulkurrduku kujil-kujin. Jana townbukuda warririn, bamanda junjuy-junjuy wubulku balkan yinya-bulalanka, dingkar-bulalanka, dubu-dubumunjila. \v 34 Bama wubulku yinyamun townmun dungarin, Jesus maku-nyajinka. Jana nyungun maku-nyajin, babajin jananga bubu bawanka, jana yinyilmarinya. \c 9 \s1 Jesusangka bama ngulkurr-bungan. \p \v 1 Jana Jesus boatbu dakarin, nyunguwunbuku bubunguku dungarin baja, townbuku. \v 2 Kanbalda bamangka dingkar barrka-buyun nyungundu wundin, wunananya bilangkurrbu. Jesusangka nyajin jana nyungun trustim-bunganya. Nyulu barrka-buyunyundu yalaman, “Warru, kari yinyilmaka. God milka-wulan yunuwunku buyun-buyunku. Ngayu yunu wawu dayirr-bungal.” \p \v 3 Kanbal teacher-teacher lawmunku, jana jana-karrajiku balkawan, “Nyulu dingkar God kari. Nyulu bama bajaku. Nyulu can't wawu dayirr-bungal. Nyulu yala Godmanka, nyulu buyun bajaku.” \p \v 4 Jesus nyulu binal wanyu jana dukulbu kujil-kujin. Nyulu babajin, “Yurra wanyurrinku buyun-buyun kujil-kujil? \v 5 Ngayu nyungundu balkan ngayu nyungu wawu dayirr-bunganka. Yamba yurra yurra-karrajiku yalaman, ‘Nguba, nguba kari. Nyulu still wunanay, bambaynji.’ Kari. Ngayu nyungundu balkalda, ‘Wandida, jinabu dungayda.’ \v 6 Yalakudabi ngayu yurranda milbil ngayu bamanga wubulbuku yaba, bubungu kadan. Yalakudabi ngayu milbil ngayu junkurrji, bamanga wawu dayirr-bunganka.” Nyulu dingkaranda barrka-buyunyundu yalamanda, “Dakada, bilangkurr mana, dungayda, bayanbaku.” \v 7 Nyulu dingkar dakan, bayanbaku dungaynda. \v 8 Bamangka nyajin yinya, jana yinyilmarinda. Jana God buyay-manin, nyulu Godungku Jesusanda junkurr dajinya, bambay-bambay ngulkurr-bunganka. \s1 Jesusangka Matthew kunjan. \p \v 9 Jesusangka yinya bubu bawan. Nyulu dungan-dungan, nyulu nyubun dingkar burri Matthew nyajin bundandanya nyunguwunbu officemunbu. Nyulu Matthewungku tax money mujal-mujan, Governmentamu. Jesusangka Matthewundu yalaman, “Nganya wukurrika.” Matthew nyulu dakan, nyungun wukurrinda. \p \v 10 Jana Jesusangka, nyunguwundu jawun-karrangka 12-balangka mayi nukan-nukan Matthewundumunbu bayanba, bama wubul nyungundu kadarin, jananji mayi nukanka. Yinyarrinyangka kanbalda tax money mujal-mujan Governmentamu. Kanbal yinyarrin buyun bajaku. Jana wubulkuda murukuda mayinga nukal-nukajin. \v 11 Kanbalda Pharisee-warrangka yinya nyajin, Jesusandamunbu jawun-karranda yalaman, “Wanyurrinku yurrandamundu teacherangka mayi nukal jananji, bamanji buyunyunji, bamanji yinyarrinyanji tax money mujal-mujal?” \p \v 12 Jesusangka kuku nyajin, yalaman, “Bama yinyarrin ngulkurr, doctor jananda kari kaday. Yinyarrinku bama bambay, janandaku yinyarrinyandaku doctor kaday. \v 13 Ngadiku dingkarangka kuku manin Godundumun. Nyulu Godumu kuku kabanba balkan. Godungku yalaman, \q1 ‘Ngayu wawu kari yurra minya wayjunku, ngaykundu dajinka. Ngayu wawu yurra bamanka manun-manunmanka, ngulkurrmanka.’ \m Yurra binalmaka yinyaynka kukuku. Jana bama ngulkurrku bundanday, ngayu yinyarrin kari kunjal. Ngayu yinyayku bama buyun kunjal.” \s1 Mayi bawal, Godunji balkawanka. \p \v 14 Kanbalda bamangka John the Baptist wukurril-wukurrin. Kanbal Johnumu jawun-karra Jesusanda kadarinda, babajinda, “Nganjin and jana Pharisee-warrangka, nganjin mayi jururr-jururr bawal, Godunji balkawanka baja. Yamba yurra wanyurrinku mayi kari bawal, Godunji balkawanka baja?” \v 15 Jesusangka yalaman, “Kari. Ngayu yala bridegroom. Bama weddingba kari milka-bujarmal, bridegroom jananjiku. Yamba juma bamangka bridegroom karrbal, ngaykuwundu bamangka mayida bawal.” \p \v 16 Jesusangka yalaman, “Kambi mukul nguba kankaji. Bamangka kambibu jirakalda mukul kari ngulkurr-bungal. Julurrinya kambi jirakal nyarray-bungal. Kaki nyulu kambibu jirakalda mukul ngulkurr-bungal, kanka jirray-bungal, yalbaymalarrku, kambi jirakal nyarraymalkuda. \v 17 Ngana kurmun yulbanmun balkal, yira wine yijarrinka. Bamangka yira wine jirakal kari nyangarril kurmunbu mukulbu. Kaki nyulu kurmunbu mukulbu nyangarril, kurmun mukul dalkay, yira wine nyangarrijinji bubungu. Kari. Bamangka yira wine jirakal nyangarril kurmunbu jirakalba. Bula jambulku ngulkurr.” \s1 Jesusangka bulanin ngulkurr-bungan, majamu kangkal, yindu jalbu. \p \v 18 Jesus, nyulu balkal-balkawan jananji, nyubun bama nyungundu kadan, bungkubu janan nyungundu. Nyulu bama Jew, nyulu maja. Nyulu Jesusanda yalaman, “Ngayku kangkal nyikula wulan. Kaday, mara yijarrika nyungundu, nyungun juran-bunganka baja.” \v 19 Nyulu Jesus dakan, nyungun wukurrin. Jesusamu jawun-karra 12-bala nyungunji dungarin. \p \v 20 Yala-yala jana dungan-dungarin, nyubun jalbu Jesusanda kadan. Nyulu mula wanarrin, 12 yearsmunku. Nyulu kadan kudamundu Jesusanda, kambi biji karrban. \v 21 Nyulu nyulurrku balkawan, “Kaki ngayu kambi karrbal nyungu, ngayu ngulkurrmalda.” \v 22 Jesus nyulu jurrkijin, nyungun nyajin. Nyulu yalaman, “Kari yinyilmaka, jalbu. Yundu nganya trustim-bunganya, yundu ngulkurrmalda.” Yinyamun nyulu jalbu ngulkurrmaynda. \p \v 23 Wawu yinyamun jana majandamunbu bayanba kadarin. Jesus nyulu walan bayanba. Nyulu nyajin bamangka music balkan-balkanya yarkinka, nyajin bamangka nyurra bangkal-bangkanya. \v 24 Nyulu yalaman, “Wandirika, yurra bama. Nyulu yinya maral kari wulan, nyulu warngku wunanay.” Jana wubulduku nyungun yaykarrdaku yajarrin-yajarrinda. \v 25 Jesusangka jananin ngalkalba kangan, nyulu walan karrkayandamunbu maralandamunbu roommunbu. Nyulu mara karrban, nyulu maral dakaynda. \v 26 Yinya kuku yiringkurrku dungaynda. \s1 Jesusangka miyil-burra jambul ngulkurr-bungan. \p \v 27 Jesusangka yinya bubu bawan. Nyulu dungan-dungan, dingkar-bulalangka miyil-burra-bulalangka nyungun wukurril-wukurrin. Bula yirrkan, “Yundu Davidandamun. Manun-manunmaka ngalinyanka.” \v 28 Jesus bayanba walan, bula miyil-burra nyungundu kadan. Jesusangka bulanda babajin, “Kuda yubal nganya believeim-bungal, ngayu yubalin miyil ngulkurr-bungal?” Bula yalaman, “Yuwu. Ngalin yunun believeim-bungalkuda.” \v 29 Jesusangka bulanga miyil marabu karrban, yalaman, “Ngayu yubalan ngulkurr-bungal, yala yubal nganya kuku nyajil.” \v 30 Bulanga miyil ngulkurrmaynda, bula bubu nyajinda. Jesusangka junkurr-murubuku balkan bulanda, “Bamanda kari bajaku balka, ngayu yubalanga miyil ngulkurr-bungan.” \v 31 Yamba bula kari milka-janan. Bula nyungun bawan, bamanda wubulbuku balkan Jesusanka, bubungu yiringkurrku. \s1 Jesusangka dingkar kuku-kari kukuji-bungan. \p \v 32 Bula dungan-dungan, kanbalda bamangka dingkar Jesusanda wundin, kuku-kari. Nyulu dingkar yinya dubunji, yinyaynka nyulu kuku-kari. \v 33 Jesusangka dubu kangan, nyulu dingkar kukujimaynda. Wubulku bama kungkurr-kadarinda. Jana yalaman, “Nganjin yala junjuy kari nyajin ngadiku, bubungu Israel.” \v 34 Yamba jana Pharisee-warrangka yalaman, “Majangka dubu-dubundumundu nyungu junkurr dajin, dubu-dubu kanganka.” Yamba jana wadu-wadu balkan. \s1 Jesus bamanka jiba-badin. \p \v 35 Jesus yindu-yinduymbu townbu dungan. Nyulu Jew-warrandamunbu churchmunbu binal-bungan, kuku ngulkurrku balkan, Godungku bama wubulku ngulkurrduku kujinka. Nyulu bama wubulku ngulkurr-bungan bambaymun walu-yindu walu-yindumun. \v 36 Nyulu bama wubulku nyajin, jiba-badinda jananka. Jana milka-bujarman, wawu-buyunman. Jana yala sheep maja kari dungan-dungari. Maja yamba-kari, jananin ngulkurrdukulu kujinka. \v 37 Nyulu jawun-karranda 12-balanda yalaman, “Jana bama yala mayi jirray gardenba. Yamba workingmen yamba-kari, mayi mujanka. \v 38 Godundu babajika bama wubul yunganka, jananin bama wubulku wundinka nyungundu.” \c 10 \s1 Jawun-karra 12-bala. \p \v 1 Jesusangka nyungu jawun-karra 12-bala kunjan, murumarinka, nyulu jananda kuku dajinka. Jananda junkurr dajinka dubu-dubu kanganka bamandamun. Junkurr dajinka bambay-bambay ngulkurr-bunganka, bambaymun walu-yindu walu-yindumun. \v 2 Nyulu jawun-karra 12-bala yunganka. Jana burri yanyu: Peter, nyulu burri yindu Simon. Nyulu jarra jirray yindu-yinduynku. Nyungu yabaju Andrew. James bula John, bula yaba-yabaju, bulanga nganjan burri Zebedee. \v 3 Philip, Bartholomew, Thomas, Thaddeus, Matthew, nyulu ngadiku tax money mujan-mujan governmentamu. James, nyungu nganjan burri Alphaeus. \v 4 Yindu dingkar burri Simon, jana nyungun yindu burri dalkin, Patriot. Judas, nyulu bubumun Iscariotmun, nyulu juma Jesus mambarrin buliman-bulimananda. \s1 Jesusangka jawun-karra 12-bala yungan, Godumu kuku balkanka. \p \v 5-6 Jesusangka jananin 12-bala yunganka. Yunganjiku, nyulu kuku dajin. Nyulu yalaman, “Bamanda Jew-warrandaku dungay, kuku ngulkurr balkanka. Bamanda walu-yindu walu-yinduymbu kari dungay, jana Gentile-warra. Janandamunbu bubungu kari dungay. Bamanda Samaria-warranda kari dungay. Jew-warrandaku. Jana Jew-warra yala minya sheep nubijinya, ngami-ngamiman Godundumun. \v 7 Bamanda kuku yirrkay, ‘Time kadanda, Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinka.’ \v 8 Yurra dungay, bambay-bambay ngulkurr-bunga, yarkin-yarkin juran-bunga baja, dubu-dubu kanga bamandamun. Kaki bama bajiji leprosymunji, yulban dayirr-bunga. Moneyka kari babajika ngulkurr-bunganka. Ngayu yurranin binal-bungan, moneyka kari, junkurr dajin moneyka kari. Yurra jananda yalarrku daya, moneyka kari. \v 9 Yurra money kari wundi. \v 10 Kurmun kari wundi mayika. Kambi yindu kari wundi. Dambal yindu, jaba yindu kari wundi. Yurra Godunku workmanijinya, bamangka yurranin ngulkurrduku kujida. \p \v 11 “Yurra townbu walal, bama ngulkurrku nubi, bama yurranka wawurr-wawurrmanijinka. Nyungunjiku bunday, yurra yinyamun townmun dungarinyamunkurrku. \v 12 Yurra bayanba walal, jananda balka, ‘Yurra yalada? Ngalin wawu Godungku yurranin ngulkurrduku kujinka.’ \v 13 Kaki jana yurranin wawurr-wawurrduku walay-manil, Godungku jananin ngulkurrduku kujilkuda, yala yurra balkan. Kaki jana yurrangan kari wawurr-wawurrduku walay-manil, Godungku jananin kari ngulkurrduku kujil. \v 14 Yurra nguba townbu kaday. Bamangka wubulduku yurrangan nguba bayjal, bayanba nguba kari walay-manil. Yurra yinya town bawada. Yurra dungay, jina bulngajika, bulbur jinamun kidajinka. Bamangka yinyaymba townbu yurrangan nyajil bulngajinya, jana binalda yurra janandamun jurrkin-jurrkijikuda, jananin bawan-bawalkuda. Bama Jew-warra yalaku, kaki jana yinduynku wawu kari, jana bulbur jinamun kidal. \v 15 Ngayu yurranda manubajabuku balkal. Jana yinyaynka townku juma jakalba Godundu janay, courtcasemunku. Godungku yalamal, ‘Yurra buyun bajaku, ngayku kuku bayjanya. Yurra ngaykuwunbu bamanda kari milka-janan.’ Nyulu yalaku kuku balkal jananda. Ngadi bajaku kanbal bama townbu jambulbu bundandan, townbu Sodom, townbu Gomorrah. Jana buyun bajaku, yamba jana ngaykuwunku kukuku binal kari. Yinyaynka ngayu jananin kari yaykarrdaku punishim-bungal. Bama townbu yurra dungay, jana ngaykuwunku kukuku binal, yurra balkanya. Kaki jana bayjal, Godungku jananin must yaykarrdaku punishim-bungal.” \s1 Bamangka kuli dajil Godundumunbu bamanda. \p \v 16 Jesusangka yalaman baja, “Milka-janay. Ngayu yurranin yungal bamanda kuli-bakanda. Yinya yala minya sheep yungal-yungal kaya-kayanda kulijinda. Mumbarmakada; dukul-ngulkurrku dungay. Kari kiru-karimaka. Kari kulimaka, wawu-jankamaka. \v 17 Mumbarmaka. Bamangka kulijingka yurranin karrbal, wundil courtcasemunku. Jana yurranin wuybubu kulbal Jew-warrandamunbu churchmunbu. \v 18 Yurra ngaykundu milka-jananya, yinyaynka jana yurranin karrbal, wundil maja-majanda jirrayanda, courtcasemunku. Yurra jananda kuku ngulkurr balkada ngaykunku. Bamangka kanbalda yurranin karrbal, jana Gentile-warra. Jana Gentile-warrangka yurranin wundil courtcasemunbu, yurra jananin balka kuku ngulkurr ngaykunku. \v 19 Yurra jananda jakalba janay, kari wawu-buyunmaka kukuku jananda balkanka. Kari. Godundumundu Wawubu kuku yurranda balkalda, wanyu balkanka. \v 20 Kuku yurra balkalda, yinya kuku kari yurrandamun. Kari. Yinya kuku Godundumun Wawumun. Yinyaynka yurra junkaynjaku balkal, kuku Godundumun Wawumun. \p \v 21 “Yala-yala yurranga jawun-karra yurranka wawu kari bajaku. Jana yurranin mambarril bulimananda, yarkinkaku kuninka. Yabangka yabaju mambarril bulimananda, yarkinkaku kuninka. Yabajungku yaba yalarrku mambarril. Nganjanangka kangkal mambarril, kangkal-kangkalangka ngamu and nganjan mambarril bulimananda, yarkinkaku kuninka. \v 22 Bama wubulku yurranka wawu kari bajaku, yurra nganya wukurrinya. Bamangka nganya wukurril-wukurrilku, kari bawal, nyulu Godunji bundayarrkukuda wuljaljiku. \v 23 Bama nyubunyimba townbu, jana yurranda nguba kuli dajil. Warrida, townbu yinduymbu. Bama yinyaymba nguba kuli dajil baja. Warrida yinduymbu townbu. Yurra must townbu yindu-yinduymbu bubungu Israel kukujiku dungay. Yurra kunbay-maninjiku, ngayu kaday baja. Ngayu yaba bamanga wubulbuku.” \p \v 24 Jesusangka jananda kuku balkan baja. “Bama jambul nguba bundanday. Nyubun teacher, yindu bama teacherandamun binalmalmal. Wanyaku binal bajaku? Nguba teacher? Nguba bama binalmalmal? Kari. Nyulu teacher binal bajaku. Wanju jarra jirray? Workingman or maja? Nyulu maja, nyulu jarra jirray workingmananka. Nyuluku maja. \v 25 Kaki bamangka kuli dajil teacheranda, jana yalarrku kuli dajil bamanda binalmalmanya teacherandamun. Kaki bamangka majamu kuli dajil, jana yalarrku kuli dajil nyunguwunbu workingmanamu. Yinya yala ngayu and ngayku bama. Kaki bamangka ngayku kuli dajil, jana yalarrku yurranga kuli dajil, yurra nganya wukurril-wukurrinya. Yalada, kari wawu-buyunmaka. Nganya wukurril-wukurrikaku. Jana ngaykungurr kuli dajin. Kanbalda jana nganya Dubu burri dalkin, burri Beelzebub. Jana yurrangan yalarrku buyun burri kulbal. Burri buyun bajaku.” \s1 Bamanka kari yinyilmaka. \p \v 26 Jesusangka yalaman baja, “Jananka kari yinyilmakada. Bamangka kiraynjaku balkal, juma bama wubulku binalmalkuda. \v 27 Ngana nganarrku bundanday, kiraynjaku balkan-balkaway. Yindu-yindu kari milka-janay. Yamba yurra juma bamanda wubulbuku balkal, wubulduku nyajinka kuku ngayu yurranda balkan. \v 28 Kari yinyilmaka bamanka yurranin yarkinkaku kuninka. Jana yurranga bangkarr kunil, yamba wawu yurranga jana can't kunil. Kari. Godunkuku yinyilmaka. Nyulu wawubu, nyulu bama yungal bada-bada bayanga. Nyulu wawubulu, nyulu bamanga bangkarr and bamanga wawu bayanga yilbal.” \v 29 Jesusangka jananda balkan baja, “Bamangka nguba dikal sparrow jambul buy-im-bunganka. Nyulu moneybu bubanda buy-im-bungal, dikal sparrow karrkay bajaku, kari yalbay. Yamba God binal dikalanka sparrow-sparrowunku. Nyubun sparrow nguba bubungu daray, wulay. Godungku nyajil, yinya right time Godungku balkan yinya dikal wulanka. \v 30 Godungku yurranin yalarrku nyajin-nyajil, ngulkurrduku kujin-kujil. God yurranka binal bajaku. Nyulu binal bajaku yurrawunku mungkaka dukulbu wunanay. \v 31 Godunku kari yinyilmaka. Nyulu yurranka wawu jirray. Yurra jarra jirray bajaku yinyarrinyanka dikalanka.” \s1 Bamanda balka, “Ngayu Jesus wukurrilkuda.” \p \v 32 Jesusangka yalaman baja, “Yurra bamanda balka, ‘Jesus ngayku maja, ngayu nyungun wukurril-wukurril.’ Balka bamanda, jana wubulduku kuku nyajinka. Yurra juma jakalba Godundu janay, courtcasemunku. Yala-yala ngayu janay, Godundu balkalda, ‘Jana bama ngaykukuda.’ Yurra ngaykunku balka, ngayu yalarrku balkal yurranka. \v 33 Yamba bamangka nguba kanbalba yalamal, ‘Jesus ngayku kari maja. Ngayu nyungun kari wukurril.’ Ngayu Godundu balkalda, ‘Yanyu bama ngayku kari.’ Kaki bamangka nganya darrbil, ngayu nyungun yalarrku darrbil.” \s1 Bama ngami-ngamimal Jesusanka. \p \v 34 Jesusangka yalaman baja, “Kanbalda yalamal, ‘Nyulu Jesus kadan, bama wubulku jawun-jawunku bundarinka.’ Kari. Yala kari. Kanbal ngaykuwunku bamanka wawu kari bajaku, ngaykuwundu bamangka nganya wukurrinya. Jana ngaykuwunji bamanji kuniwanka, kanbal yarkinkaku kuninka. \v 35-36 Dingkar nyunguwunku nganjananka wawu kari bajaku. Maral ngamunku wawu kari bajaku. Jalbu biwulunku wawu kari bajaku. Jawun-karra bayanba nyubunyimba kuli-kuliku bundari, ngaykunku. \p \v 37 “Bama nyubun nguba ngamunku and nganjananka wawu jirray bajaku, yamba nyulu ngaykunkulu jarra yala. Yinyaynka nyulu nganya kari maja-bungal. Bama yindu nguba kangkal-kangkalka wawu jirray bajaku, yamba nyulu ngaykunkulu jarra yala. Yinyaynka nyulu nganya kari maja-bungal. Bama yinyanguy ngayku kari. Kaki bama jawun-karranka wawu jirray, and ngaykunku bubanku wawu, nyulu ngayku karida. \v 38 Kanbalda bamangka ngaykundu kuli dajil, jana yalarrku ngaykuwunbu bamanda kuli dajil. Kaki bama wawu kari warrngkanka ngaykunku, and jana wawu kari ngaykunku wulanka, jana yinyanguy ngayku kari bama. \v 39 Bamangka nguba nganya bawal, wulanji bajalu. Yinyanguy bama ngaykunji kari bunday wuljaljiku. Bamangka yinduynju nguba kuli bayjal, nyulu nganya junkurr-murubuku wukurril, nganya kari bawal. Kulijingka nguba nyungun yarkinkaku kuninji, nyulu nganya wukurrinya. Yamba nyulu ngaykunji wuljaljiku bunday heavenba.” \s1 Godungku ngulkurr dajil baja bamanda. \p \v 40 Jesusangka yalaman baja, “Bamangka nguba yurranin bayanba walay-manil, yurranda milka-janay kukuku ngaykunku. Yinya yala nyulu nganya bayanba walay-manil, yala ngaykundu milka-janay. Kaki bamangka nganya bayanba walay-manil and ngaykundu milka-janay, yinya yala nyulu God bayanba walay-manil, yala nyulu Godundu milka-janay. Godungku nganya yungan. \v 41 Bamangka nguba dingkar Godundumunji kukuji walay-manil nyunguwunbu bayanba. Nyulu Godundumunjiku kukujiku bundanya, Godungku yinyayanda dingkaranda dajil baja. Nyulu dingkar kukuji ngulkurrduku kujinya, yinyaynka Godungku nyungundu dajil baja. Yalarrku nguba bamangka dingkar ngulkurr walay-manil nyunguwunbu bayanba. Yala nyulu ngulkurrku bundanya, Godungku yinyayanda bamanda dajil baja. Nyulu dingkar ngulkurr ngulkurrduku kujinya, yinyaynka Godungku nyungundu dajil baja. \v 42 Kanbal ngayku bama, jana jirray kari, jana buban. Jana ngayku bama, nganya kuku wukurrinya. Bamangka yinduynju ngaykuwunbu bamanda nguba bana kiway-kiway dajil, ngaykuwundu bamangka nganya kuku wukurrinya. Ngayu manubajabuku balkal, Godungku nyungundu dajil baja, nyulu bana kiway-kiway dajinya ngaykuwunbu bamanda.” \c 11 \s1 Bama kukuji kadan Johnundumun. \p \v 1 Jesus kunbaynda nyunguwunbu jawun-karranda 12-balanda kuku dajil-dajinya, nyulu dunganda townbu yindu-yinduymbu, bama binal-bunganka, kuku yirrkanka. \p \v 2 Nyubun bama, nyulu burri John the Baptist, nyulu bama wubul banabu dukul-damal-damanya. Nyulu jailba bundandan. Nyulu kuku nyajin Jesusanka balkanya. Nyulu Johnungku jawun-karra kanbal yungan baja Jesusanda, nyulu binalmanka Jesusanka. \v 3 Jana Jesusanda yalaman, “Nganjinanda balka. Yunduda dingkar Johnungku balkan kadanka? Or kari? Yala nganjin yindu kari kujil?” \p \v 4 Jesusangka jananda yalaman, “Dungay baja, Johnundu balka wanyu yurra nyajil-nyajin. \v 5 Johnundu balka, yinyarrin miyil-burra, jana miyilda nyajilkuda. Yalkay-yalkayalu ngulkurrku dungan-dungaykuda, jana bajiji leprosymunji, jana yulban dayirrda. Yala jana yinyanguy bama milka-karilu, milkajimaynda. Ngayu jananin yarkin-yarkinmun juran-bungal baja. Ngayu kuku ngulkurr Godundumun yirrkan-yirrkay bamanda jawun-jawun-karinda. \v 6 Bamangka nguba nganya believeim-bungal Godundumun kadanya. Nyulu nguba nganya kari warmbil. Nyulu wawurr-wawurrmanijida. Yurra Johnundu yinya kuku balka.” \p \v 7 Johnumu jawun-karra dungan baja. Jesusangka balkanda bamanda wubulbuku nyungundu murumarin. Nyulu balkan Johnunku. Nyulu yalaman, “Yurra ngadiku wanyurrimbu bubungu jirrbu-jirrbungu dungarin, John nyajinka? Kuda binalmanka nyungunku? Nyulu wawu kima kari, kari yala jikan bulngan-bulngaji muyara. \v 8 Yurra wanyurrimbu dungarin? Nguba bama nyajinka kambiji ngulkurrijinji? Kari. Bama kambiji ngulkurrijinji, jana bayanba yalbaymba ngulkurrbu bundanday. John yala kari. \v 9 Yurra wanyurrimbu dungarin? Yurra dungarin, bama prophet nyajinka, balkal-balkanya kuku ngulkurr Godundumun. Yamba John jarra jirray prophet-prophetanka yindu-yinduynku. \v 10 Ngadiku bamangka nyubunyinja kuku manin Godundumun. Yinya kuku Johnunku. Nyulu bamangka Godumu kuku kabanba balkan. Nyulu balkan, \q1 ‘Nyaka! Ngayu bama kukuji yungal, bamanda balkanka yundu kadanyamunkuda. Nyulu Kukujingka bama yanday-bungal yununku.’ \m \v 11 Ngayu yurranda manubajabuku balkal. John, nyulu jarra jirray bamanka wubulkuku yindu-yinduynku jakalbamunku ngaykunku. Kaki bamangka nganya wukurril, nyulu jarra jirray Johnunku, nyulu Godumu jawunmanya. Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil. Godumu jawun nyubun nguba jarra buban Godundumunku jawun-karranka yindu-yinduynku, yamba nyulu jarra jirray Johnunku. \v 12 Ngadiku Johnungku kuku yirrkan-yirrkan. Yinyamun nyikurrku bamangka kulijingka bama yindu-yindu nyandinka Godundu jurrkijinka. Jana bamangka buyunyungku wawu kari nyajinka Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujinya. \v 13 Ngadiku Godungku kuku dajin bamanda wubulbu, prophet-prophetanda, jana nyungu kuku kabanba balkan. Mosesangkangarr Godumu law kabanba balkan, yinyamun jana prophet-prophetangka wubuldu Godumu kuku kabanba balkan. Jana wubulduku balkan Godungku juma nyungu bama ngulkurrduku kujinka. Jana Mosesandamun nyikurrku yalaku balkan. \v 14 Jana balkan nyubun dingkar yala prophet Elijah kadanka. Yinya dingkar, nyulu John. Nyulu yala Elijah. Yurra must yinya kuku believeim-bunga. \v 15 Yurra yinya kuku nyakakuda, binalmaka. \p \v 16 “Yurra bama wubulku, yurra yala wanju? Yurra yala kaykay-kaykay ngalkalba kinkay-kinkan. Jana kaykay-kaykayanda yindu-yinduymbu yalaman, \v 17 ‘Nganjin wumbaku singmanijin, yurra kari kadarin wurinka. Nganjin wumbaku badirin, yurra kari kadarin badirinka nganjinanji.’ Yurra yala jana kaykay-kaykay. \v 18 Johnungku mayi kari nukan, Godunji balkawanka baja. Nyulu wine kari nukan. Kanbalda nyungunku yalaman, ‘Dubu nyungundu dukurrbu walankuda.’ \v 19 Ngayu kadanda, ngayu yaba bamanga wubulbuku. Ngayu yala yindu-yindu, mayinga, bananga nukal-nukaji. Yamba kanbalda ngaykunku yalamal, ‘Yinyayanda dingkaranda miyil-janay. Nyulu jumbun mayika, nyulu kamu-kamu-baka. Nyulu jawun bamanga buyun-buyunbu, jananga yinyarrinyamba money mujal-mujal governmentamu.’ Yamba Godumu bama manubajaku binal. Godungku kukuku manubajaku milkabu wukurril. Kaki bama yinyayanda kukungu milka-janay, jana ngulkurrmal.” Jesusangka yinya kuku balkan bamanda wubulbuku. \s1 Bamangka Jesus warmbin. \p \v 20 Wawu yinyamun Jesus milka-bujarman bamanka townbu Chorazin, townbu Bethsaida, townbu Capernaum. Nyulu Godundumundu junkurrdu miracles balkan baja, balkan baja, jana bamangka townbu nyajinka. Yamba jana buyun-buyunmun kari jurrkijin Godundu. Jesusangka jananin murru-kanganda. \v 21 Nyulu yalaman, “Yurra bama townku Chorazinanka, townku Bethsaidanka, yurra Godumu kuku bayjal-bayjan. Kuli jirray yurranda kaday. Jana bama ngadiku bundandan townbu Tyre, townbu Sidon, jana buyun bajaku. Jana nganya nyajinyaku miracles balkanya, jana Godundu jurrkijinyaku buyun-buyunmun. Jana milka-bujarmanyaku buyun-buyunku. Yamba yurra yala kari. Ngayu Godundumundu junkurrdu miracles balkan yurranga, yamba yurra kari buyun-buyunmun jurrkijin. Yurra kari milka-bujarman buyun-buyunku yurrawunku. Yinyaynka yurra milka-bujarmal, kuli yurranda kaday. \v 22 Ngayu manubajabuku balkal. Juma bama wubulku jakalba Godundu janay, courtcasemunku. Yala-yala Godungku bamanda Tyreanka, Sidonanka yalamal, ‘Yurra bama buyun.’ Nyulu jananin yilbalda, bada-bada bayanga. Yamba nyulu yurranda yalamal, ‘Yurra bama buyun bajaku, yurra ngayku kangkal bayjanya ngulkurr balkanya.’ Nyulu yurranin yilbalda, bada-bada bayanga. \v 23 Yurra bama townku Capernaummunku, nyaka. Yurra balu Godungku yurranin wangkar-wangkar wundil, heavenba. Kari. Nyulu yurranin bada-bada yilbal bayanga, yurra nganya bayjanya Godundumundu junkurrdu miracles balkanya. Ngayu townbu buyunbu Sodom miracles balkanyaku, jana nganya kuku nyajinyaku, yinya town kari kunbanyaku. \v 24 Ngayu manubajabuku balkal. Bama wubulku juma jakalba Godundu janay. Godungku yurrangan yaykarrdaku punishim-bungal, yurra nganya bayjanya miracles balkanya. Yurra kari Godundu jurrkijinda. Godungku bama townku Sodomanka jarra buban punishim-bungal, jana bama ngangkarin ngaykunku miracles balkanya.” \s1 Bama baja-burranya, Jesusangka jananin kunjalkuda. \p \v 25 Wawu yinyamun Jesusangka God buyay-manin. Nyulu Godundu yalaman, “Nganjan, yundu maja jirray, bamanka jiringa, bamanka bubungu. Ngayu yunun thankim-bungal, yundu mumbarabuku binal-bungan bama yinyarrin yununku binal kari. Yamba kanbal bama balu jana binal bajaku yununku. Yundu yinyarrin bama kari binal-bungan. \v 26 Yuwu, Nganjan, yinya yala yunduku wawuman.” \p \v 27 Yinyamun Jesusangka bamanda yalaman, “Ngaykuwundu nganjanangka jakalbaku ngaykundu wubulku dajin. Wanju manubajaku binal ngaykunku, Godundumunku kangkalanka? Ngaykuku Nganjanku ngaykunku binal. Wanju Nganjananka manubajaku binal? Ngayuku, nyunguku kangkalku. Ngayu kanbal bama wangkanil binal-bunganka Godunku, jana nyungu bamamanka. \p \v 28 “Kanbal yurra wawu-wulan-wulay, baja-burran-burray, kulngkul jarra-kulbal-kulbanya. Ngaykundu kaday, ngayu kulngkul yilbanka, yurrangan ngalu-ngalu-bunganka. Nguba yurra milka-bujar, buyun-buyunmun. Yinya yala buyundu kulngkuldu yurrangan nyarril-nyarrin. Ngaykundu kaday, ngayu buyun kidanka, yurrangan wawu-ngulkurr-bunganka. \v 29 Ngayu manun-manun yurranka. Ngayu kari kuli-muruku bunday. Yurra ngaykundu mumbarku milka-janay, ngayku kuku milkanga kuji. Yurra nganya kuku nyaka, yurra ngalu-ngalumalda, wawu-ngulkurrmalda. \v 30 Kaki yurra nganya kuku nyajil, ngaykuwundu junkurrdu yurrangan ngalu-ngalu-bungalda.” \c 12 \s1 Kuku Saturdaymunku. \p \v 1 Wawu yinyamun Saturdaymunbu jana Jesus jinabu dungay-dungarin. Jana mayi wheat paddockmundurr dungan-dungarin, mayiburr wheatmundurr. Nyungu jawun-karra 12-bala dakwuy. Jana mayi wheat mujan, nukan. \v 2 Jana Pharisee-warrangka yinya nyajin, jana Jesusanda yalaman, “Nyaka, nyiku Saturday. Nganandamundu lawmundu ngananin kiril workmanijinya Saturdaymundurr. Jana yinya mayi kari mujanyaku Saturdaymunbu.” \p \v 3 Jesusangka yalaman, “Yurra nguba Godumu kaban kariku nyajin. Jana David ngadiku dakwuynji bundandan, jana wanjarrman? \v 4 Ngadiku nyulu, nyungu jawun-karra dakwuyman, Godundumunbu bayanba walan, mayi bread nukan. Jana bread wanyamba nukan? Bread bamangka Godundu dajin. Lawmundu yinya yalarrku kiril, yinya bread nukanka. Jana maja-majangkaku priest-warrangkaku yinya bread nukanyaku. \v 5 Yurra nguba Mosesamu kaban kariku nyajin. Maja-maja Godundumunku bayanka, jana Saturdaymundurrku workmanijika Godundumunbu bayanba, yinyaynka jana law dumbarrinya. Yamba jana malaji kari, Godungku jananin kari nyuyal. \v 6 Ngayu yurranda balkal, maja jirray yaluy, nyulu jarra jirray Godundumunku bayanka. \v 7 Godundumundu kukubu balkal, \q1 ‘Ngayu bama nyajinka manun-manunmanya. Kaki bama kari manun-manunmal, ngayu wawu kari minyaka nyungundumun.’ \m Kaki yurra yinyaynka kukuku mumbarku binalmalda, yurra bama ngulkurr kari nyuyal baja. \v 8 Ngayu yaba wubulbuku. Ngayu maja Saturdaymunku.” \s1 Jesusangka mara ngulkurr-bungan. \p \v 9 Jesus dungaynda, Jew-warrandamunbu churchmunbu dungan. \v 10 Nyubun bama, nyungu mara wulan. Kanbal bama yinyaymba, jana Jesus nyuyanka buyun-damanka. Yinyaynka jana nyungun babajin, “Kaki yundu bama bambaymun ngulkurr-bungal Saturdaymunbu, yundu ngananga law buyun-damal?” \p \v 11 Jesusangka yalaman, “Nguba yunu sheep nyubunku. Nyulu sheep nguba bulkajimunbu daray Saturdaymunbu. Yundu wanjarrmalda? Yundu sheep karrbal, bulkajimun jarra-kulbal. \v 12 God bamanka wawu jirray jarra sheepmunku. Yinyaynka nganandamundu lawmundu bama kari kiril ngulkurr balkanka Saturdaymunbu.” \v 13 Nyulu yalamanda dingkaranda mara-wulanyamunbu, “Yundu mara yunga.” Nyulu dingkarangka mara yunganda, mara ngulkurrmanda, yala nyungu yindu mara. \v 14 Yinyamun jana Pharisee-warra dungarinda, ready-bunganka Jesus kuninka. \s1 Godungku Jesus wangkanin. \p \v 15 Jesusangka kuku nyajin jana nyungun kuninka, nyulu yinyamun bubumun dungan. Bama wubulku nyungunin wukurrin. Nyulu bama wubulku bambaymun ngulkurr-bungan. \v 16 Nyulu jananda balkan, “Yurra nganya kari balka bamanda kanbalba.” \v 17 Nyulu kuku ngulkurr balkan, Godumu kuku manubajamanka, prophetangka Isaiahangka ngadiku Godundumunbu kabanba balkanya. Yinya kuku yalaku: \q1 \v 18 “Yurra, nyaka. Yanyu ngayku workingman. Ngayu nyungun wangkanin. Ngayu nyungunku wawu jirray, wawurr-wawurrmal nyungunku. Ngayu ngayku wawu nyungundu yungal, nyulu kuku yirrkay bamanda Gentile-warranda bubungu yiringkurrku. Nyulu balkal, ‘Kaki bama Godunku junkayku bunday, Godungku nyungun juran-bungal bayamun.’ \v 19 Nyulu kari murru-kangaway, nyulu kari yaykarrku yirrkay, nyulu kari kuku yaykarrdaku balkal baraldarr. \v 20 Nyulu ngulkurrmal bamanka, jananga wawu kima Godunku, nyulu manun-manunmal yalaynka bamanka. Nyulu kari kunbay baja. Juma nyulu buyun-buyun kunbay-manil. Nyulu bama buyun-buyun wubulku courtcasemunbu wundil. \v 21 Jana bamangka Gentile-warrangka nyungun kuku nyajil, nyungun wawubu kujil.” \s1 Jana Jesus nyuyan. \p \v 22 Wawu yinyamun kanbalda bamangka dingkar nyubun Jesusanda wundin. Nyulu miyil-burra, kuku kari. Nyulu dubunji; yinyaynka nyulu miyil-burra, kuku kari. Jesusangka nyungun ngulkurr-bungan. Yinyamun nyulu kukujimanda, miyilda nyajinda. \v 23 Bama wubulku kungkurr-kadarin, Jesusangka nyungunin dingkar ngulkurr-bunganya. Jana yalaman, “Yanyu nguba bamala Davidandamun, nguba kari.” \p \v 24 Jana Pharisee-warrangka yinya kuku nyajin, jana yalaman, “Nyulu dubu-dubu kangal, yamba nyulu junkurr manil dubu-dubundumun majandamun.” \p \v 25 Jesus binal jana wanyu milkabu kujil-kujin, nyulu jananda yalaman, “Kaki bama bubu muruku jana-karrajiku ngami-ngamimal, jana junkurr karimal. Bama yindu-yindu kaday, jananji kuniwanka, jananin kunbay-manil. Kaki bama nyubunyimba townmunbu or nyubunyimba familymunbu kuniway, jana kari ngadingka bunday baja. \v 26 Kaki dubu-dubu jana-karrajiku kangaway, jana ngami-ngamimalkuda. Jana kunbayda, kari ngadingka bunday baja, junkurr karimal. \v 27 Yurra jurrilman, balkan majangka dubu-dubundumundu ngayku junkurr dajin, dubu-dubu kanganka. Yamba yurrandamundu jawun-karrangka yalarrku dubu-dubu kangal. Wanjungku jananda junkurr dajin? Godungkuku. Majangka dubu-dubundumundu kari. Yurra jananin nyajil dubu-dubu kanganya, yurra binalda, jana junkurr Godundumun manin. Yurra nganya nyajil dubu-dubu kanganya, yurra yalarrku binalmanyaku ngayu junkurr manin Godundumun. \v 28 Godundumunduku Wawubuku nganya junkurrji-bungan dubu-dubu kanganka. Yinyaynka yurra binalmanyaku ngayu Godundumun kadan, ngayku bama ngulkurrduku kujinka. \p \v 29 “Bama nguba dingkarandamunbu junkurrjimunbu bayanba walanka, yamba-yamba ngakinka. Wurrmay-bakangka dingkarangarr karrabu kajal. Yinyamun nyulu yamba-yamba ngakilkuda bayanmun. \p \v 30 “Kaki bama ngaykunku wawu kari, nyulu nganya buyun-damal. Kaki bamangka bama yindu-yindu kari mujal ngaykundu wundinka, nyulu jananin ngami-ngami-bungalkuda ngaykundumun. \v 31 Yinyaynka ngayu balkal yurranda. Kaki bama buyun-buyunmun jurrkiji, God bamandamunku buyun-buyunku wubulkuku milka-wulay. Nyulu yalarrku milka-wulay janandamunku kukuku buyun-buyunku. Kari. Kaki bamangka buyun balkal Godundumunku Wawuku, God yinyaynka kari milka-wulay. Jana bamangka wuljaljiku yinya buyun-buyun kujil. Godungku kari bajaku kidal. \v 32 Ngayu yaba bamanga wubulbuku. Kaki bamangka kukubu nganya buyun-damal, Godungku yinya buyun kidal. Kaki bamangka kukubu Godumu Wawu dayirr buyun-damal, Godungku yinya buyun kari kidal. God wuljaljiku kari milka-wulay.” \s1 Bamanka binalmanka, jananin nyajinya wanyu balkanya. \p \v 33 Jesusangka yalaman baja, “Kaki bamanga juku ngulkurr, nyulu mayi ngulkurr mujal. Kaki nyungu juku buyun, nyulu mayi buyun mujal. Yundu jukungu mayi nyajil, yundu binalmalda jukuku, nguba ngulkurr, nguba buyun. \v 34 Yurra yala jarba kuliji. Yurra kari kuku ngulkurr balkal, yurra buyun-buyunku bundandanya. Yurranga wawu buyun, yurra kukuku buyun-buyunku balkaway. \v 35 Kaki bamanga wawu dayirr, nyulu kukuku ngulkurrku balkaway. Kaki bamanga wawu buyun-buyunjiku, nyulu kukuku buyunku balkaway. \p \v 36 “Ngayu yurranda balkal, bama wubulku juma jakalba Godundu janay, courtcasemunku. Jana wubulduku Godundu mala-yirrkay, yalamal, ‘Ngayu wumba balkan, ngayu kiru-kari.’ \v 37 Godungku kanbal bama bada-bada bayanga yungal, bama kukuku buyunku balkawanya. Godungku kanbal wangkar-wangkar heavenba yungal, bama kukuku ngulkurrku balkawanya.” \s1 Jana junjuy-junjuy yalbay miracle nyajinka. \p \v 38 Wawu yinyamun kanbalda teacher-teacherangka, kanbalda Pharisee-warrangka, jana Jesusanda yalaman, “Teacher, nganjin nyajinka, yundu junjuy miracle milbi Godundumundu junkurrdu. Yundu milbi, nganjin binalda, yundu Godundumun.” \p \v 39 Jesusangka jananda balkan, “Yurra bama buyun bajaku, Godundumun jurrkijin. Yurra miracle nyajinka, yamba ngayu kari milbil yurranda. Ngadiku prophetangka Jonahngka balkan ngaykunku. Yurra yinya nyajin Godundumunbu kabanba. \v 40 Ngadiku kuyungku yalbaynja Jonah yurmbin, waralba kujin. Warngku kulurman kuyungku Jonah kalji-manin bubungu. Ngayu yala Jonah. Ngayu wulay, warngku kulurmal ngayu juranmal baja. Ngayu yaba bamanga wubulbuku. \v 41 Nyulu Jonah, nyulu townbu Nineveh dunganda, bamanda balkan Godundumunku kukuku. Jana wubulduku Godumu kuku nyajin, buyun-buyunmun jurrkijinda Godundu. Ngayu jarra jirray Jonahnka. Yamba yurra, bama wubulduku nyiku bundandari, yurra nganya warmbil, kari believeim-bungal. Juma bama wubulku jakalba Godundu janay, courtcasemunbu. Yurra ngaykundu kari milka-jananya, bamangka Ninevehmunku yurranin nyuyal.” \v 42 Jesusangka jananda balkan baja, “Nyubun jalbu, Queen of Sheba, nyulu yurranin yalarrku nyuyal. Nyulu nyunguwunmun bubumun kala-kalbaymun kadan, milka-jananka King Solomonanda. King Solomon binal bajaku. Queen of Sheba binalmanka King Solomonandamun. Ngayu jarra jirray King Solomonanka, yamba yurra ngaykundu kari milka-janan.” \s1 Nyubun dubu bamandaku kadan baja. \p \v 43 Jesusangka yalaman baja, “Dubu nyubun nguba bamandamun wandil, bububurr marraldarr dungay, bamanda yinduymbu walanka. Yamba nyulu bama yindu kari warrmba-bungal walanka. \v 44 Nyulu Dubu nyuluku balkaway, ‘Ngayu dungay baja yinyayandaku ngaykuwunbuku bamandaku.’ Nyulu dungay, nyajilda Godumu Wawu kari walanya. \v 45 Nyulu yinyangka dubungku dubu yindu-yindu 7-bala kunjalda, jana jarra buyun nyungunku. Jana nyungundu bamanda walalda. Yinyamun nyulu bama buyunmalarrku. Bama buyun nyiku bundanday, jana yala nyulu, buyunmalarrku.” \s1 Kuku Jesusandamunku ngamunku, yabaju-karranka. \p \v 46 Jesus, nyulu balkan-balkawan bamanji, ngamu nyungu kadan, yabaju-karra kadarin. Jana ngalkalba janarin, babajin nyungunji balkawanka. \v 47 Nyubunyinja bamangka nyungundu yalaman, “Nyaka, yunu ngamu, yunu yabaju-karra, jana ngalkalba janjanari. Jana yununji balkawanka.” \p \v 48 Jesusangka babajin, “Wanju ngayku ngamu? Wanju ngayku yabaju-karra?” \v 49 Nyulu marabu milbin nyunguwunbu jawun-karranda, yalaman, “Nyaka. Jana jalbu-jalbu yala ngayku ngamu. Jana dingkar-dingkar yala ngayku yabaju-karra. \v 50 Kaki bama ngaykuwunbu nganjananda heavenba milka-janay, nyulu ngayku jawunkuda. Nyulu yala ngayku yabaju, ngayku jinkurr, ngayku ngamu.” \c 13 \s1 Kuku bamanka diburr nandanka gardenba. \p \v 1 Nyulu Jesusangka same day bayan bawan, jalunbu dungan, bundan, bama binal-bunganka. \v 2 Bama wubulku murumarin nyungundu. Yinyaynka nyulu boatbu walan, bundan. Jana bama wubulku jukaranga janjanarin. \v 3 Nyulu janangan binal-bungan junjuy-junjuynku storymundu. \p Nyulu yalaman, “Ngadiku nyubun bama dungan, mayi diburr corn ngami-ngamiku yilbanka bubungu, gardenba. \v 4 Nyulu diburr yilbal-yilban, kanbal diburr baraldarr daran. Jana dikal kadarin, nukal-nukajinda. \v 5 Diburr kanbal daran bubungu kulji-kuljingaku, yinyaymba bubu wawu-darra kuljiburr. Jurrbu jinbalku wandirin, yinya bubu wawu-darra. \v 6 Wungar jalaman, jurrbu nganjaymanijin, ngara buban. Jurrbu wulaynda. \v 7 Kanbal diburr daran buljunbu bukul-bukuljirrba. Buljun jirraymaynda. Buljundu jurrbu kanbin, jurrbu kari jirraymanda. \v 8 Diburr kanbal bubungu ngulkurrbu daran, mayi corn balkajin. Kanbalba jurrbungu mayi jirray balkajin, mayi 100-bala. Kanbalba mayi jarra buban balkajin, 60-bala. Kanbalba mayi buban balkajin, 30-bala.” \p \v 9 Jesusangka yalaman, “Kaki yurra binalmanka, yurra milka-janay mumbarku.” \s1 Jesusangka storybu binal-bungan. \p \v 10 Yinyamun nyungu jawun-karra 12-bala Jesusanda kadarin, nyungundu babajin, “Yundu wanyurrinku jananin binal-bungal storybu?” \p \v 11 Nyulu jananda yalaman, “Ngayu yurranin binal-bungan-bungal Godundumunku kukuku, Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinka. Godungku kuku nyungu kari kanbin yurrandamun, yamba janandamun yinya kuku kanbinkuda. \v 12 Kaki bama ngaykundu mumbarku milka-janay, ngayu nyungunin binal-bungal baja. Nyulu binalmalarrkuda. Kaki bama ngaykundu kari mumbarku milka-jananka, nyulu milka-wulay yinyaynka kukuku. \v 13 Yinyaynka ngayu jananin storybu binal-bungal-bungal. Kaki jana miyilda nyajinka, jana kari nyajil. Kaki jana milkabu nyajinka, jana kari nyajil. Jana kari binalmalda. \v 14 Nyulu prophetangka Isaiahngka ngadiku jananka mumbarabuku balkan. Nyungu kuku manubajamaynda. Nyulu balkan, \q1 ‘Yurra nyajin-nyajil, yamba yurra binal kari. \v 15 Yurra dukul-dandiman, Godumu kuku milkanga kari kujil. Yurra milka nandajin, Godumu kuku kari nyajinka. Yurra miyil nandajin, wawu kari binalmanka Godundumunku kukuku. Godungku yalaman, “Ngayu jananin ngulkurr-bunganka, yamba jana ngaykundu kari jurrkiji.” ’ \m Isaiahngka yalaku kuku balkan.” \p \v 16 Jesusangka nyunguwunbu jawun-karranda yalaman, “Yurra kari yala jana. Yurra mumbarku milka-janay, mumbarabuku nyajil, binalmanka mumbarku. Yinyaynka yurra wawurr-wawurrmanijida. \v 17 Ngayu yurranda manubajabuku balkal. Prophetangka wubuldu, and Godundumundu bamangka nyajinka yala yurra nyajilda, yamba jana murruji nyajil.” \s1 Jesusangka yinyaynka kukuku binal-bungan. \p \v 18 Jesusangka yalaman baja, “Nyakada, binalmaka yinyaynka storyka diburrku. \v 19 Kaki bamangka kuku nyajil Godundumunku kukuku yamba jana kari milkabu kujil, jana yala diburr baraldarr daran. Nyulu Dubu kaday, Godumu kuku bangkal janandamun. \v 20 Kanbal diburr daran kulji-kuljinga. Yinya yala wanyu? Yinya yala bamangka Godumu kuku nyajil, wawurr-wawurrmanijida. \v 21 Yamba yinya kuku buban milkanga kadan jananda, jana bubanku believeim-bungal. Kaki jana troubleji Godundumunku kukuku, jana jinbalku jurrkiji Godundumun. \v 22 Kanbal diburr daran buljunbu bukul-bukuljirrba. Kanbal bama yalaku. Jana Godumu kuku nyajil, yamba jana jumbun yamba-yambaka. Jana money jirray maninka, junjuy-junjuy wubulku maninka. Yamba-yambaka jumbunmanyamundu Godumu kuku kanbil yala buljundu jurrbu kanbil, mayi kari balkajinka. \v 23 Kanbal diburr daran bubungu ngulkurrbu. Kanbal bama yalaku. Jana Godumu kuku nyajil, milkanga kujilda, wukurrilda. Jana Godunku workmalda. Ngulkurr Godunku workmanijinka. Kanbal bubanku workmal Godunku, kanbal jarra yalbayku workmal, kanbal yaykarrku workmal Godunku. Jana wubulku ngulkurrku workmal, Godunku.” \s1 Kuku buljunku. \p \v 24 Jesusangka story yindu balkan. Nyulu yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Yinya yala yanyu story. Nyubun dingkar, nyulu mayi wheat diburr ngulkurr ngami-ngamiku yilban nyunguwunbu gardenba. \v 25 Wujurrman, bama wubulku warngku wunanan. Kari, bama kuli-baka kadan, diburr buljun ngami-ngamiku yilban diburrdurr wheatmundurr, kunban, dungan baja. \v 26 Yinyamun jurrbu dakarin, mayi wheat balkajin. Yala-yalabi buljun yalarrku dakarin. \v 27 Nyungu dingkaramu workingman kadan, nyungundu yalaman, ‘Maja, yundu diburr ngulkurr ngami-ngamiku yilban yunuwunbu gardenba. Buljun wanjamun kadan?’ \v 28 Majangka yalaman, ‘Yinya bama kuli-baka kadan, diburr buljun yilban.’ Jana workingmanangka babajin, ‘Yundu wawu nganjin buljun kulbanka?’ \v 29 Nyulu yalaman, ‘Kari. Buljun kulbal, wheat yalarrku kulbanji. \v 30 Bawa. Balu mayi wheat, buljun muruku jaba-jabamaka. Mayi kulbulmal, ngayu workingmananda balkal buljunngurr kulbanka, kajanka, bayanga yilbanka. Yinyamun jana mayi wheat mujal, yijarril ngaykuwunbu bayanba.’” \s1 Kuku diburrku. \p \v 31 Jesusangka yindu story balkan. Nyulu balkan, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Yinya yala yanyu story. Dingkarangka diburr mustard manin, nyunguwunbu bubungu nandan. \v 32 Yinya diburr karrkay bajaku. Nyulu yinya jurrbu dakal, yalbay bajaku duduynku kanbalka. Nyulu jukumalda, dikal kadari, bulka balkal dakil-dakilba.” \s1 Kuku yeastmunku. \p \v 33 Jesusangka story yindu balkan baja. Nyulu yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Yinya yala yanyu story. Jalbungku flour manin, yeast manin, dingkanda. Juma yinya flour wubajinda. Yalbaymankuda yeastmun bubanmun.” \s1 Jesusangka storybu binal-bungan. \p \v 34 Jesusangka bamanda wubulbuku balkan story yindu-yindu, storybuku binal-bungal-bungan. \v 35 Nyulu storybuku binal-bungan, Godumu kuku manubajamanka. Prophetangka ngadiku balkan, \q1 “Ngayu jananin binal-bungal storybuku. Ngayu kuku balkan-balkal, kuku Godungku kari balkan jakalbaku. Nyulu bubu balkanjiku, yinya kuku wunanan, yamba nyulu bamanda kari balkan. Kari, ngayuku balkal-balkalda.” \s1 Jesusangka yinya kuku buljunku milkanga-bungan. \p \v 36 Jesusangka bama wubulku bawan, bayanba walan. Nyungu jawun-karra 12-bala kadarin, nyungundu yalaman, “Nganjinanda balka yinyaynka kukuku buljunku. Wanyu yinya?” \p \v 37 Jesusangka yalaman, “Nyulu dingkarangka yinya diburr ngulkurr ngami-ngamiku yilban, nyulu yala ngayu. Ngayu yaba bamanga wubulbuku. \v 38 Nyungu garden yala yanyu bubu yiringkurrku. Diburr ngulkurr yala jana jawun-karra Godumu. Buljun yala jana jawun-karra Dubumu. \v 39 Nyulu kuli-bakangka buljun diburr gardenba yilban, nyulu yala Dubu. Jana workingmen yala angel-angel, jiri-warra. Juma bubu kunbay. Angel-angelangka Godumu bama mujalda. Mayi kulbul yala Godumu bama angel-angelangka mujal. \v 40-41 Ngayu yaba bamanga wubulbuku. Bubu kunbay, ngayu ngayku angel-angel yungal. Jana bama buyun wubulku mujal, ngami-ngami-bungal bamandamun ngulkurrmun. Yinya yala story, jana workingmenangka buljun mujan, wayjun. \v 42 Jana bama buyun bayanga yilbalda. Yinyaymba jana badi, warrngkay-warrngkay, dirra majajikuda. \v 43 Yinyamun Godumu bama wubulku dayirrmal, Godundumunbu bubungu. Jana balbal yala wungarabu. Kaki yurra binalmanka, mumbarku milka-janay.” \s1 Kuku money ngakinka. \p \v 44 Jesusangka jananda story yindu balkan. Nyulu yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujinka. Yinya yala yanyu story. Dingkarangka nyubunyinja kulji money jirray warrmba-bungan bubungu, yamba yinya bubu nyungu kari, nyulu money murruji manil. Nyulu nandan baja, wawurr-wawurrmanijin moneyka. Yinyamun nyulu yamba-yamba wubulku sellim-bungan, yinya bubu buy-im-bunganka, yinya money maninka.” \s1 Kuku kuljika pearlmunku. \p \v 45 Jesusangka story yindu balkan. Nyulu yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujinka. Yinya yala yanyu story. Nyubunyinja dingkarangka kulji pearls ngulkurrijin nubil-nubil, buy-im-bunganka. \v 46 Nyulu nyubun warrmba-bungal. Nyulu dungay, yamba-yamba wubulku sellim-bungal, yinya kulji pearl ngulkurrijin buy-im-bunganka.” \s1 Kuku makarrka. \p \v 47 Jesusangka yindu story balkan. Nyulu yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Yinya yala yanyu story. Kanbalda dingkar-dingkarangka makarr yilban kuyu-kuyunku, kuyu walu-yindu walu-yindu manin, makarrda. \v 48 Makarr kulngkulman. Jana jukaranga kulban, bundan, minya kuyu ngami-ngami-bungan. Minya kuyu ngulkurr jana bucketba yijarrin, minya kuyu buyun jana yilban baja. \v 49 Yinyarrin dingkar-dingkar yala angel-angel. Jana angel-angelangka bama buyun ngami-ngami-bungal bamandamun ngulkurrmun. Wawu yinyamun bubu kunbay. \v 50 Jananin bayanga yilbalda. Yinyaymba jana badi, warrngkaykuda, dirra majajikuda.” \s1 Kuku mukul, kuku jirakal. \p \v 51 Jesusangka jawun-karranda babajin, “Yurra yinyaynka kukuku binal?” Jana yalaman, “Yuwu, binalkuda.” \v 52 Jesusangka jananda yalamanda, “Jana teacher-teacher lawmunku, jana kanbal ngaykundu mambarrijin. Jana binal bajaku lawmunku ngadimunku, yalarrku binalmalmal Godundumunku waymunku jirakalmunku. Jana yala bama bayanji. Nyulu ngadiku yamba-yamba mujan, yinya yamba-yamba mukulmaynda. Nyulu yamba-yamba jirakal maninda. Nyulu jambulinjida, mukul, jirakal. Jambulurr ngulkurr, mukul, jirakal.” \s1 Jana Nazareth-warra Jesusanka wawu kari. \p \v 53 Jesusangka story kunbay-manin, nyulu yinya bubu bawan. \v 54 Nyulu nyunguwunbuku bubunguku dungan baja. Nyulu Jew-warrandamunbu churchmunbu walan, bama binal-bungan. Jana bamangka nyungun nyajin, kungkurr-kadanda, yamba warmbin. Jana-karrajiku yalaman, “Nyulu binal bajaku. Wanyandamun nyulu manin? Nyulu junjuy-junjuy miracle junkurr-murubuku balkal. Wanyandamun nyulu junkurr manin? \v 55 Nyulu kangkal carpentermu. Mary nyungu ngamu. Jana James, Joseph, Simon, Judas, jana nyungu yabaju-karra. \v 56 Nyungu jinkurr-karra yalaymba bundanday. Wanyandamun baja nyulu binalman?” \v 57 Yinyaynka jana nyungunku wawu kari. Jesusangka jananda yalaman, “Kaki prophetangka Godumu kuku balkal yiringkurrku, bama mumbarku milka-janay. Yamba nyulu nyunguwunbuku bubunguku dungay, jawun-karrandaku, jana jawun-karra nyungundu kari milka-janay.” \v 58 Nyulu miracles Godundumundu junkurrdu kari balkan yinyaymba, jana nyungun warmbinya, kari kuku nyajinya. \c 14 \s1 Jana John yarkinkaku kunin. \p \v 1 Yala-yalabi Herod, nyulu maja jirray bubuku Galileemunku. Nyulu kuku nyajin Jesusanka. \v 2 Nyulu balu Jesus nyajin John the Baptist. Nyulu nyunguwunbu workingmenanda yalaman, “John The Baptist juranman baja yarkinmun; nyulukuda Jesus. Yinyaynka nyulu junkurrji, miracle balkanka.” \p \v 3-4 Philip, nyulu yabaju Herodamu. Herodangka ngadiku Philipamu manyarr ngakin, kujin, manyarr-bungan. Manyarr burri Herodias. Johnungku Herodanda yalaman, “Yundu yabajumu manyarr kari wunanyaku. Nyungun bawa.” Herod bula Herodias kuli-kadaynda, soldier-soldier yungan John karrbanka, jailba mumbanka. \v 5 Herodangka John yarkinkaku kuninka, yamba nyulu yinyilman bamanka Jew-warranka. Jana bama Jew-warra jana-karrajiku balkawan, “Nyulu Johnungku Godumu kuku manubajakuda balkal-balkal.” \p \v 6 Herodamu birthdayman, nyulu party haveim-bungan. Bama wubul partynga kadan. Herodiasamu kangkal maral wurin jakalba jananda. Herod wawurr-wawurrman nyungunku. \v 7 Herodangka maralanda yalaman, “Ngayu wanyu yunu dajil? Yundu wanyurrinku wawu? Ngayu yunu dajilkuda. Jana yindu-yinduynju nganya nyajin yunun wawurr-wawurr-bunganya. Ngayu dajilkuda.” \v 8 Maralangka nyunguwunbu ngamundu babajin, “Ngayu wanyurrinku babaji?” Ngamungku yalaman, “Yundu babajika Johnundumunku dukulku.” Yinyamun maralangka Herodanda babajin, “Yundu Johnumu dukul ngaykundu daya platemunbu.” \p \v 9 Nyulu King Herod milka-bujarmanda. Yamba nyulu murruji kuku jurrkinka, jawun-karrangka nyungun nyajinya maral wawurr-wawurr-bunganya anything dajinka. Yinyaynka nyulu dajinka. \v 10 Nyulu kuku yungan jailmunbu, jana Johnumu dukul nyandanka. \v 11 Jana dukul plateba yijarrin, maralanda dajin. Nyulu maralangka ngamundu dajin. \v 12 Johnundumundu jawun-karrangka nyungun yarkin manin, nandan. Yinyamun jana dungarin, Jesusanda balkan. \s1 Jesusangka mayi bamanga wubulbu bajaku dajin. \p \v 13 Jesusangka yinya kuku Johnunku nyajin, nyulu yinyamun bubumun boatji dungan, bubungu jirrbu-jirrbungu. Jana bamangka nyajin nyungun dunganya, jana town-townmun dungarin, nyungun jinabu wukurrin. \v 14 Nyulu Jesus boatmun jalaman bubungu, nyulu bama wubul nyajin yinyaymba. Nyulu jiba-badin jananka, jananin ngulkurr-bungan bambaymun. \p \v 15 Yilaylayman, nyungu jawun-karra 12-bala nyungundu kadarin, yalaman, “Yanyu bubu jirrbu-jirrbu, mayi yamba-kari, yilaylaymanda. Jananin bama yungada, townbu dunganka, mayi maninka janangaku.” \v 16 Yamba Jesusangka yalaman, “Jana wawubu kari dungay. Yurraku jananda mayi daya.” \v 17 Jana yalaman, “Nganjinanga mayi bread 5-balaku, minya kuyu jambulku.” \v 18 Jesusangka yalaman, “Ngaykundu wundi.” \p \v 19 Nyulu bamanda wubulbuku balkan jikanba bundarinka. Yinyamun nyulu bread 5-bala, minya kuyu jambul manin, jiri nyajin, God thankim-bungan mayika, minyaka. Jesusangka mayi and minya dumbarrin, jawun-karranda dajin. Jawun-karrangka bamanga wubulbuku wamban. \v 20 Bamangka wubulduku nukan, yanjimankuda. Jana basket 12-bala jakal-bungan mayibu yandaynja. \v 21 Dingkar-dingkarangka 5000-balangka mayi nukan. Janawundu jalbu-jalbungku, kangkal-kangkalangka yalarrku nukan. \s1 Jesus wuyara banaburr jinabu dungan. \p \v 22 Jesusangka jawun-karra 12-bala jakalba yungan, naka-naka jalunbu boatji. Nyulu bama wubulku bayanbaku yunganda. \v 23 Yinyamun nyulu wuburrbu nyulurrku dakan, balkawanka Godunji. Wujurrmanda, nyulu nyulurrku yinyaymba bundan. \v 24 Jana jawun-karra boatji dungan-dungarin jalunbu dindarra, kala-kalbay bubumun. Jarramali yaykarrku kadan. Jana birungubaynja murruji manin, muyarabu boat yimbal-yimban. \p \v 25 Mudu-wayjunjiku, Jesus jananda kadan. Nyulu jalunbu wuyar-wuyar jinabuku kankadan. \v 26 Jana jawun-karrangka nyungun banaburr nyajin wuyar-wuyar kankadanya, jana yinyilmarinya, yararrin. Jana yalaman, “Nyulu yinya Dububi!” Jana yirrkan, yinyilmarinya. \v 27 Nyulu jananda yalamanda, “Bangkarr dandimaka, ngayu Jesus. Kari yinyilmaka.” \v 28 Peterangka nyungundu yalaman, “Maja, kaki yundukuda, nganya kunja, ngayu yunundu kadanka.” \v 29 Jesusangka yalaman, “Kadayda.” Peter jalaman, banaburr wuyar-wuyar dungan Jesusanda. \v 30 Yamba nyulu nyajinda, muyar, mulngku. Nyulu yinyilmanda, bada dungan-dungaynda. Balu bujil-janjilkuda. Nyulu yirrkan, “Maja, karrbada!” \v 31 Jesusangka jinbaldaku Peter karrban, nyungundu yalaman, “Yundu nganya kari warmbinyaku. Nganya believeim-bunganyaku.” \p \v 32 Bula boatbu dakan, muyar kunbaynda, jalun marrkamanda. \v 33 Jana boatbuku nyungun buyay-manin, yalaman, “Yundu Godumukuda kangkalkuda.” \s1 Jesusangka bambay-bambay ngulkurr-bungan bubungu Gennesaret. \p \v 34 Jana naka-naka dungarin, bubungu Gennesaretba kadarin. \v 35 Jana bamangka yinyaymba Jesus nyungun-bungan, kuku yungan bamanda wubulbuku yiringkurrku yinyaymba bubungu. Jana bambay-bambay wubulku nyungundu wundin. \v 36 Jana Jesusanda babajin, bambay-bambaynja nyungu kambi karrbanka. Jana bambay-bambaynja Jesusamu kambi karrban, ngulkurrmaynda. \c 15 \s1 Kuku ngadimunku. \p \v 1 Wawu yinyamun jana Pharisee-warra and jana teacher-warra, jana Jesusanda kadarin townmun Jerusalemmun. Jana Jesusanda babajin, \v 2 “Wanyurrinku yunuwundu jawun-karrangka 12-balangka law ngujakura kari wukurril? Jana kari mara julurriji, mayi nukanka. Jana law ngujakura darrbil-darrbil.” \p \v 3 Jesusangka yalaman, “Yurra yurrangaku kuku wukurril-wukurril. Yamba yurra God kari kuku nyajil. \v 4 Godungku ngadiku yalaman, \q1 ‘Yurra bulanin ngamu, nganjan kuku nyakaku, milka-janay. Kaki bamangka ngamu, nganjan yukil, yurra nyungun kuniyarrku.’” \m \v 5 Jesusangka jananda yalaman baja, “Kari. Yurra yinya Godumu kuku walu-yindu-bungan. Yurra wadu-waduku balkalda, ‘Bama nyubun nguba junjuynji, ngamundu, nganjananda dajinka, bulanin helpim-bunganka. Yamba nyulu nguba wawu kari bulanda dajinka. Yinyaynka nyulu Godundumunbu bayanba wundi, kanbal priest-warranda dajinka, kanbal wundinka baja bayanbaku.’ \v 6 Yinyamun nyulu kari bulanda dajil baja, bulanin kari ngulkurrduku kujil baja. Yurra Godumu kuku bawan, yurrangaku kuku wukurril-wukurrilda. \v 7 Yurra bulu-duraykuda. Nyulu prophetangka Isaiahangka ngadiku Godumu kuku manubajabuku balkan yurranka. Nyulu balkan, \q1 \v 8 ‘Godungku yalaman, “Jana bamangka nganya buyay-manil ngandalda, yamba jana ngaykundumun jurrkijin. Bulu-duray bajaku. \v 9 Jana nganya wumbabuku buyay-manil. Jana bamandamunku kukuku binal-bungal, balu Godumu kuku. Jana kari binal-bungal kukuku manubajaka.” ’” \s1 Kukubu buyundu bama buyun-damaji. \p \v 10 Jesusangka bama nyungundu kunjan, jananda yalaman, “Yurra milka-janay; binalmaka; kuku nyakaku. \v 11 Kaki yundu mayi nukal, yundu yinya mayi ngandalba walay-manil. Yinyangka mayibu yunun kari buyun-damal. Kaki yundu kuku buyun-buyun balkal, yinya kuku ngandalmun dakal. Yinyangka kukubu yunun buyun-damalda, yunundumun ngandalmun dakanya.” \p \v 12 Yinyamun nyungu jawun-karra 12-bala nyungundu kadarin, yalaman, “Yundu binal jana Pharisee-warra yinyaynka kukuku wawu kari? Jana kuli-kadarin yununku.” \v 13-14 Jesusangka yalaman, “Jananin Pharisee-warra bawa, kari kuku nyaka. Jana Godundumunbu baralba bama wayanka, yamba jana binal kari. Jana yala miyil-kari. Jana bama miyil-kari yindu-yindu wayanka. Kaki miyil-karingka yindu bama miyil-kari wayal, bula jambulurr jankungu daray.” Jesusangka yalaman baja, “Kaki ngaykuwundu nganjanangka diburr nandal, yinya jurrbu junkayku janay. Kaki Nganjanangka kari nandal, yinya jurrbu kulbaji baja.” \p \v 15 Peterangka yalaman, “Yinya kuku balka, milkanga-bunga.” \v 16 Jesusangka babajin, “Yurra yinyaynka kukuku kariku binal? \v 17 Kaki yundu junjuy-junjuy nukal, yinyamundu mayibu yununin kari buyun-damal. Mayi waralba walal, kari bunday, juma wandil baja. Yinyamundu mayibu yunun kari buyun-damal. \v 18 Yundu kuku buyun balkal ngandalda, yinya yunuwunmun wawumun. Yinyamundu yununin buyun-damal. \v 19 Bamangka buyun-buyun milkabu baykal, yinya buyun-buyun bamandamun wawumun. Bamandamun wawumun wubulku buyun-buyun kadari. Kalngar-bakamanka, wawu kari marrymanka, yarkinkaku kuninka, wurrmaymanka, jurrilmanka. \v 20 Yinyamundu buyun-buyundu bama buyun-damal. Yamba bama mara kari julurriji mayi nukanka, yinyamundu bama kari buyun-damal.” \s1 Jalbu Jesusanda milka-janan. \p \v 21 Wawu yinyamun Jesus yinyamun bubumun dungan. Nyulu dungan, bubungu yubaku townbu Tyre and Sidon. \v 22 Nyubun jalbu, nyulu bama Jew kari, bubuku Canaanmunku. Nyulu Jesusanda kadan, yalaman, “Maja, yundu Davidandamun. Manun-manunmaka ngaykunku. Ngayku kangkal dubunji, dubungku nyungun buyun-daman.” \v 23 Yamba Jesusangka nyungun bayjan, nyungundu kari balkan. Jesusamu jawun-karra 12-bala nyungundu kadarin, yalaman, “Yinya jalbu yunga. Nyulu ngananin juruku wukurril-wukurrilda, nyurra-bangkal-bangkalda.” \p \v 24 Jesusangka yalaman, “Godungku nganya yungan bamandaku Jew-warrandaku. Jana yala sheep-sheep nubijinya, nganya yungan jananda.” Nyulu jalbu bama Jew kari. \v 25 Jalbu Jesusanda kadanda, jakalba bungkubu janan, yalaman, “Maja, nganya helpim-bunga.” \v 26 Jesusangka nyungundu yalaman, “Ngayu bamandaku Jew-warrandaku kadan. Jana yala kaykay-kaykay. Nganjin kaykay-kaykayamu mayi kari kayanda yilbal.” \v 27 Nyulu jalbungku yalaman, “Yaladabi, Maja, yamba kanbal dumbul bubungu daray tablemun. Kayangka yinya dumbul nukalkuda. Ngayu yala yinya kaya. Ngayu wawu yundu ngulkurrmanka ngaykunku.” \v 28 Jesusangka yinya kuku nyajin, nyulu yalaman, “Jalbu, yundu God junkurr-murubuku kuku nyajil. Yinyaynka ngayu kangkal yunu ngulkurr-bungal.” Jalbumu kangkal jinbalku ngulkurrman. \s1 Jesusangka bama wubul ngulkurr-bungan. \p \v 29 Jesus dungan baja, jalundurr Galileemundurr karangkaldarr dungan. Nyulu wuburrbu dakan, yinyaymba bundan. \v 30 Bama wubulku nyungundu kadarin, bambay-bambay nyungundu wundin. Kanbal barrka-buyun, kanbal miyil-burra, kanbal milka-buyun, kanbal dakil wulan, kanbal kuku kari, bambay walu-yindu walu-yindu jana wundin nyungundu. Nyulu wubulku ngulkurr-bungan. \v 31 Bamangka Jesus nyajin bambay-bambay ngulkurr-bunganya. Jana kuku-kari nyajin kukujimanya; barrka-buyun nyajin jinabu warrinya; miyil-burra nyajin miyilda nyajinya; bama dakil wulanya nyajin dakil bulngal-bulngajinya. Yalaku nyajinya, God buyay-manin, God maja jirray bamamu Jew-warramu. \s1 Jesusangka mayi dajin bamanga wubulbu, 4000-balanga. \p \v 32 Yinyamun Jesusangka nyungu jawun-karra 12-bala kunjan, yalaman, “Ngayu jiba-badida jananka bamanka wubulkuku. Jana warngku kulur ngaykunji bundarinda, jananga mayi yamba-karikuda. Ngayu wawu kari yunganka jananin dakwuy-dakwuyku. Jana kunka daranji baraldarr dungan-dunganyamunburr.” \v 33 Jawun-karrangka yalaman, “Yanyu bubu marral bajaku, mayi kari. Nganjin wanjamun mayi bread manil wambanka? Bama wubul bajaku.” \v 34 Jesusangka jananda babajin, “Yurranga mayi bread wanjarr?” Jana yalaman, “Bread 7-bala, kanbal minya kuyu kaykay-kaykay.” \v 35 Jesusangka bamanda wubulbuku yalaman, “Yurra bubungu bundarika.” \v 36 Yinyamun nyulu mayi bread 7-bala, minya kuyu manin. Nyulu God thankim-bungan mayika, mayi dumbarrin, jawun-karranda dajin. Jawun-karrangka bamanda wubulbuku wamban. \v 37 Jana wubulduku nukan, yanjimankuda. Jana kurmun 7-bala jakal-bungan mayibu yandaynja. \v 38 Dingkar-dingkarangka 4000-balangka mayi nukan; janawundu jalbu-jalbungku, kangkal-kangkalangka yalarrku nukan, yanjimankuda, mayimun bubanmun. \p \v 39 Yinyamun Jesusangka bama wubulku bayanbaku yungan, boatbu walan, bubungu Magadan dungan. \c 16 \s1 Bamangka miracle nyajinka. \p \v 1 Jana Pharisee-warra, Sadducee-warra, jana Jesusanda kadarin, nyungun catchim-bunganka kukuku. Jana nyungundu yalaman, “Yundu miracle balka Godundumundu junkurrdu. Yundu balkal, nganjin binalmalda, yundu Godundumunkuda.” Yamba jana nyungun kukuku catchim-bunganka, nyajinka buyunmanya. \v 2 Jesusangka yalaman, “Wungar daray, jiri nguba ngala-ngalamal. Yurra binalda, wunkun jirimalimal. \v 3 Kaki jiri ngumbumal, yurra binalda, jarramali kaday. Yurra binal signmunku jirimun, yamba yurra binal kari yinyaynka signmunku Godundumunku. Yurra binal kari wanyurrinku nyulu balkal-balkaway. \v 4 Yurra bama buyun bajakuda. Godunku wawu kari, nyungunin bawankuda. Yurra yala jalbungku dunyu bawan, yindu-yindu dunyu-bungal-bungal. Yurra nganya mambarrinka miracle jirray balkanka Godundumundu junkurrdu, signmunku. Yurra nyajinka, ngaykunku binalmanka. Yamba ngayu miracle kari balkal. Yanyuku yurra nyajilda, ngayu juma juranmal baja yala Jonah.” Yinyamun nyulu jananin bawan, dunganda. \s1 Kuku yeastmunku. \p \v 5 Jana jawun-karra 12-bala ngubar-ngubar jalunbu kadarin, milkanga kadan, mayika breadmunku milka-wularin. \v 6 Jesusangka jananda yalaman, “Jana Pharisee-warra, Sadducee-warra, jana yala yeast. Yeastmundu mayi bread wubay-manil. Yurra mumbarmaka jananka bamanka, yurra buyun maninji janandamun.” \v 7 Jana jana-karrajiku balkawan, yalaman, “Ngana mayi bread kari wundinya, nyulu yinyaynka yalaku balkan.” \p \v 8 Jesusangka jibabu nyajin jananin yinyaynka balkan-balkawanya. Nyulu jananda yalaman, “Yurra God warmbin-warmbil. Yurra wanyurrinku balkan-balkaway breadmunku yamba-karika? \v 9 Yurra kariku binalman. Yurra nguba milka-wulan mayika breadmunku 5-balaka. Ngayu yinya bread jirray-bungan, bamanka 5000-balanka. Yala-yalaku yurra kurmun wanjarr jakal-bungan mayibu yandaynja? \v 10 Yurra milka-wulan mayika breadmunku 7-balaka. Ngayu jirray-bungan bamanka 4000-balanka. Yala-yalaku yurra kurmun wanjarr jakal-bungan mayibu yandaynja? \v 11 Yurra wanyurrinku kari binalmanda? Ngayu breadka kari balkan-balkaway. Yurra mumbarmaka bamanka Pharisee-warranka, Sadducee-warranka. Jana bama wadu-waduku binal-bungal yirmbalka wubulkuku. Yinya yala yeast breadmunku.” \v 12 Yinyamun jawun-karra binalmanda. Jana binalmaynda nyulu breadka kari balkan. Nyulu yeastmunku balkan jananin binal-bunganka mumbarmanka bamanka wadu-waduku binal-bungal. Mumbarmanka bamanka Pharisee-warranka, Sadducee-warranka. \s1 Peterangka Jesus bamban Christ Godundumun. \p \v 13 Yinyamun jana Jesus bubungu Caesarea Philippi kadarin. Nyulu jawun-karranda 12-balanda babajin, “Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Bamangka wanyu balkal ngaykunku? Ngayu wanju?” \v 14 Jawun-karrangka yalaman, “Kanbalda balkal yundu John the Baptist. Kanbalda balkal yundu Elijah, or Jeremiah, or nguba prophet ngadimunku.” \v 15 Jesusangka jananda yalaman, “Yala yurra? Yurra wanyu balkal, ngayu wanju?” \v 16 Simon Peterangka yalaman, “Yundukuda Christ, Godungku yunun bamban. Yundukuda kangkal Godumu, nyulu God wuljaljiku juranku bunday.” \v 17 Jesusangka nyungundu yalaman, “Simon, kangkal Jonahmu, yundu kuku ngulkurrduku balkan manubajabuku. Yinya kuku yundu kari manin bamandamun. Kari. Godungku heavenmun yinya kuku dukulbu-bungan. \v 18 Nyaka. Ngayu yunu burri yindu dalkil, Peter. Yinya burri Peter, yinya mean kulji. Yinya kuku yundu balkan yala kulji dandi bajaku. Bamangka nganya manubajabuku believeim-bungal, ngayu Godumukuda kangkal, yinya yala nyulu dandiku janjanay kuljinga dandinga, kari bulngajinya. Ngayku jawun-karra ngayu dandi-bungal, jana nganya kari warmbinya. Jana yindu-yinduymbu balkal ngaykunku, kanbal ngaykundu mambarrijida. Yinyamundu ngayku jawun-karra wubulmalda. Jawun-karra Dubumu, and dubu-dubu, jana ngayku jawun-karra kari buyun-damal. Kari. Kaki ngayku jawun-karra wulay, ngayu wundilkuda, ngaykuwunbu bubungu. Jana juma juranmal baja.” \v 19 Jesusangka Peteranda yalaman, “Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil. Kaki bama ngayku jawunmanka, balu jana ngayku jawunmaka. Yinya yala ngayu yunundu key dajil, key ngaykuwunku bayanka, kanbal bama walay-maninka, kanbal kari. Yundu walay-manil, Godungku yalarrku walay-manilkuda. Yundu kanbil, Godungku yalarrku kanbilkuda.” \p \v 20 Nyulu jawun-karranda 12-balanda yalamanda, “Yurra kuku kari wamba ngayu Christ, and Godungku nganya bamban.” \s1 Jesusangka balkan nyulu warrngkay, wulay. \p \v 21 Wawu yinyamun Jesusangka jawun-karranda mumbarabuku binal-bungan nyungunkuku. Nyulu yalaman, “Ngayu must townbu Jerusalem dungay, yinyaymba warrngkanka, milka-bujarmankarrku. Jana binga-binga, maja-maja Godundumunku bayanka, teacher-teacher lawmunku, jana wubulku ngaykunku wawu kari bajaku, nganya warrngkay-manil, yarkinkaku kunil. Warngku kulurmal ngayu juranmal baja yarkinmun.” \p \v 22 Yamba Peter Jesusanda yuba kadan, nyungun murru-kangan, yalaman, “Maja, yundu yinyaynka kari yalaku balkanyaku. Godungku yunun ngulkurrduku kujin-kujil. Jana yunun kari yarkinkaku kunil.” \v 23 Jesus nyungundu jurrkijin, yalaman, “Ngaykundumun dungay. Yundu yala maja Dubu. Yinya kuku yunuwunbu milkanga kadan Dubundumun. Yundu kirinka nganya God kuku nyajinka. Yundu milkabu baykal yala bamangka, yala kari Godungku.” \p \v 24 Jesusangka jawun-karranda 12-balanda yalamanda, “Kaki bamangka nganya wukurrinka, nyulu must milka-wulayda nyungunkuku, ngaykundu mambarrijikarrkukuda. Nyulu kari jumbunmaka moneyka, yamba-yambaka. Kaki bamangka nganya wukurril, bama yindu-yindu nyungunku wawu-karimanji. Jana kuli dajinji, yarkinkaku kuninji, jukungu walngkan-damanji. Yamba nyulu must nganya wukurrikarrku. \v 25 Kaki bama juranku bundanka, and nyunguku way wukurrinka, nyulu juma wulay. Kaki bama nyunguwunmun waymun jurrkiji, and Godumu way wukurril, Godungku nyungun juran-bungal wuljaljiku. \v 26 Bamangka nyubunyinja nguba junjuy-junjuy wubulku manin, jumbunmanya. Yinyamundu junjuy-junjuynju nyungun kari juran-bungal. Karibi! Bamangka dukuldu Godku manada, junjuy-junjuy kari. Bamangka wanjarrmal juranmanka baja? Yala kari. Godungkuku bama juran-bungal. \v 27 Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Nganjin, ngayu, jiri-warra, nganjin juma kaday baja wangkar-wangkarmun. Ngayu junkurrjiku kaday, dayirrku, yala ngayku nganjan. Yala-yala ngayu bamanda wubulbuku dajil baja. Bamangka buyun balkan, ngayu jananin bada-bada yungal bayanga. Bamangka ngulkurr balkan, ngayu jananin Godundumunbu bubungu walay-manil. Ngayu yalaku dajil baja. \v 28 Ngayu manubajabuku balkal yurranda yalaymba janjananya. Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Kanbalda yurra nganya nyajil majamanya, yurra wulanjiku.” \c 17 \s1 Jesus walu-yinduman. \p \v 1 Warngku 6-balaman, Jesusangka Peter, James, John wundin manjalba. James bula John yaba-yabaju. Jana janarrku manjalba jarra-jarranga dakarin. \v 2 Yinyaymba Jesus nyulu walu-yindumanijin. Nyulu walu dayirrman, balbal-balban yala wungarabu. Nyungu kambi bingajimanijin, dayirr bajaku yala light. \v 3 Bula Moses, Elijah, bula ngadimunku. Bula nguymal milbijin, Jesusanji balkawan. Jana disciplesangka jananin nyajin. \v 4 Peterangka Jesusanda yalaman, “Maja, yinya ngulkurr ngana muruman yalaymba. Yundu wawu ngayu bayan kulur ngaranka? Nyubun bayan yunuku, nyubun Mosesamu, nyubun Elijahmu.” \v 5 Nyulu Peter balkan-balkawanku, ngurrban dayirr wuyar kadan jananda. Jana kuku nyajin ngurrbanmun yalamanya, “Yanyu ngayku kangkal, ngayu nyungunku wawu jirray, wawurr-wawurrmanijin nyungunku. Yurra nyungundu milka-janay.” \p \v 6 Jana jawun-karrangka yinya kuku nyajin, kungkurr-kadarin, bubungu dararin, yinyilmarinya. \v 7 Yamba Jesus jananda kadan, marabu karrban, yalaman, “Janarikada, kari yinyilmarikada.” \v 8 Jana miyil walnganda, Jesusku nyajin. Bula Moses, Elijah nguymal kariman. \p \v 9 Yinyamun jana bada manjalmundurr kankadan, Jesusangka jananda yalaman, “Yurra bamanda kari balka yurra yinya nyajin. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Juma ngayu yarkinmun juranmal baja. Wawu yinyamun yurra balkada.” \p \v 10 Jana Jesusanda babajin, “Jana teacher-teacher ngadimunku, jana wanyurrinku balkal Elijahngarr jakalba kadanka, Christ kudamundu?” \v 11 Nyulu yalaman, “Yuwu, nyulu Elijahngarr kadanda. Nyulu kadan, bama yanday-bunganka junkayku bundanka. \v 12 Ngayu yurranda manubajabuku balkal, nyulu bama yala Elijah kadanda. Yamba bamangka nyungun kari nyungun-bungan. Jana nyungunin buyun-daman, yarkinkaku kunin. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Jana nganya yalarrku buyun-damalkuda.” \v 13 Jawun-karrangka yinya kuku nyajin, binalmanda, nyulu balkal-balkan John the Baptistanka. John kadan yala Elijahnguy. \s1 Jesusangka dubu kangan warrundumun. \p \v 14 Yinyamun jana Jesus manjalmun kadarin, bamanda wubulbuku. Nyubun dingkar Jesusanda kadan, bungkubu janan, \v 15 yalaman, “Maja, manun-manunmaka ngaykuwunku kangkalka dingkaranka. Dubu dukurrbu walan. Nyulu dubungku ngayku kangkal buyun-damal-damal, kangkal yaran-yararri, darayda, bayanga, bananga. \v 16 Ngayu nyungunin wundin yunuwunbu jawun-karranda, yamba jana dubu can't kangan.” \p \v 17 Jesusangka jananda bamanda yalaman, “Yurra wubulku bundandayda, yurra nganya warmbil-warmbil, kari junkayku bundanday. Ngayu ngadingka bundandan yurranji. Yurra wanja-wanja nganya kuku nyajil? Karrkay ngaykundu wundi.” \v 18 Jesusangka dubu murru-kangan, karrkayandamun kangan. Nyulu Dubu wandin karrkayandamun. Nyulu karrkay jinbalku ngulkurrmanda. \p \v 19 Yinyamun jana jawun-karra 12-bala janarrku Jesusanda kadarin. Jana babajin, “Nganjin can't dubu kangan. Wanyurrinku nyulu kari dungan?” \v 20 Jesusangka yalaman, “Yurra nganya warmbil-warmbin, kuku buban nyajin. Yinyaynka yurra nyungun kari kangan. Ngayu yurranda balkal, kaki yurra nganya bubanku kuku nyajil, and kari warmbil, yurra balkal yinya manjal jurrkijinka yalamun yinyaymba. Yinya manjal jurrkijikuda. Yurra babaji, Godungku dajilkuda. Yurra nganya kuku nyajil, yurra junkurr manilda, junjuy-junjuy wubulku balkanka. \v 21 Kaki yurra dubu yalanguy kanganka, yurra mayi kariku nuka, Godunji balkawanka. Yinyamun dubu kangakuda.” \s1 Jesusangka balkan baja nyulu juma wulay. \p \v 22 Jana jawun-karra murumarin bubungu Galilee, Jesusangka jananda yalaman, “Ngayu wubulbuku yaba. Jana nganya mambarril dingkar-dingkaranda, kuninka. \v 23 Jana nganya yarkinkaku kunil. Warngku kulurmal, ngayu juranmal baja.” Jana jawun-karra milka-bujarmanyarrkuda yinyaynka kukuku. \s1 Kuku moneyka taxmunku. \p \v 24 Wawu yinyamun jana Jesus townbu Capernaum kadarin. Yinyaymba kanbal dingkar-dingkar Peteranda kadarin. Jana dingkar-dingkarangka tax money mujan Jew-warrandamunku churchmunku. Jana Peteranda babajin, “Yunuwundu majangka tax money payim-bungal Jew-warrandamunku churchmunku?” \v 25 Peterangka yalaman, “Yuwu, payim-bungalkuda.” Nyulu Peter bayanbaku kadan baja, Jesusangka nyungundu yalaman, “Simon, yundu wanyu milkabu baykal? Jana maja-maja king, jana wanjundumun tax money bangkal? Jawun-karrandamun or bamandamun yindu-yindundumun?” \v 26 Peterangka yalaman, “Bamandamun yindu-yindundumun.” Jesusangka yalamanda, “Yuwu, kingandamundu jawun-karrangka tax money kari payim-bungal. \v 27 Yamba ngali jananin wawu kari kuli-kanganka. Yundu bada beachmunbu dungayda, badur yilbada. Kuyungku baykal, yundu kulbada. Yundu ngandalba money warrmba-bungal. Mana, jananda dayada ngalinga tax money churchmunku.” \c 18 \s1 Bama majamanka. \p \v 1 Yala-yalaku jana jawun-karra 12-bala Jesusanda kadarin, yalaman, “Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil. Bama wanju majamal Godundumunku bamanka kanbalanka?” \p \v 2 Nyulu Jesusangka nyubun karrkay nyungundu kunjan, nyungun dindarra jajirrin jananda. \v 3 Nyulu yalaman, “Ngayu yurranda manubajabuku balkal. Yurra must buyun-buyunmun jurrkijika, walu-yindumaka, bubanmaka, yala kaykay-kaykaymaka, ngulkurrku bunday. Kaki yurra kari yalaku bunday, yurra kari bunday Godundumunji jawun-karranji yinyaymba Godungku jananin ngulkurrduku kujil. \v 4 Kaki bama nyuluku buban-bungaji yala yanyu karrkay, nyulu majamal Godundumunku jawun-karranka yindu-yinduynku. \v 5 Kaki bamangka karrkay yala yanyu yulmbarril ngaykunku, yinya yala nyulu nganya yulmbarril. \p \v 6 “Bamangka nyubuninja ngayku bama buyun-buyunku juru-kulbal, ngaykundumun jurrkijinka, Godungku nyungun yaykarrdaku punishim-bungalkuda. Jarra ngulkurr nyungunku jana kulji yalbay nyunguwunbu manungu kajanyaku, nyungun bujil-janji-maninyaku jalunbu dajalimunbu. Yinya jarra ngulkurr Godundumunku punishmentmunku. \v 7 Bama buyunmanya, jana bubu buyun-damal, bama yindu-yindu warrngkay-manil. Bama kari wawurr-wawurrku bundanday, buyunmanya. Bamangka yindu-yindu buyunku juru-kulbal baja, juru-kulbal baja, buyunmanka. Ngayu jiba-badi jananka bamanka yindu-yindu buyunku juru-kulbal-kulbal buyunmanka. Godungku jananin yaykarrdaku punishim-bungalkuda. \p \v 8 “Kaki bamangka marabu buyun-damanka, nyulu mara nyandajika, yilba, kari buyun-damanka. Ngulkurr nyungunku nyulu mara-kariku heavenba dungay. Marabu buyunmanya nyungun bada-bada bayanga yungal. Kaki bamangka jinabu buyun-damanka, nyulu jina nyandajika, yilba, kari buyunmanka. Ngulkurr nyungunku nyulu jina-kariku heavenba dungay. Jinabu buyunmanya nyungun bada-bada bayanga yungal. \v 9 Bamangka nguba buyun-damanka, junjuy miyilda nyajinya. Nyulu yalakubi miyil nyandajika, yilba, kari buyun-damanka. Miyilda jambuldu buyunmanya nyungun nguba bada-bada bayanga yungal. Ngulkurr nyungunku nyulu heavenba dungay miyilji nyubunji.” \s1 Kuku sheepmunku nubijinya. \p \v 10 Jesusangka yalaman baja, “Yanyu karrkay nyaka. Yurra nguba balu kaykay-kaykay yala yanyu jirray kari. Yurra nguba jananka wawu kari. Kari yalamaka. Angel-angelangka jananin ngulkurrduku kujil-kujil. Kaki bamangka kuli dajil karrkayanda, yinyandamundu karrkayandamundu angelangka Godundu balkal yinya. \v 11 Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Ngayu kadan nubinka bama nubijinya buyun-buyunku.” \p \v 12 Jesusangka jananda yalaman, “Ngayu yurranda story balkanka. Yurra story milkabu bayka. Nyubun bama sheepmunji 100-balanji. Yamba nyubun sheep nubijinda. Nyulu bama wanjarrmalda? Nyulu kanbal bawal wuburrbu, jikanba nukal-nukajinya. Nyulu dungayda, nubinka yinya sheep nyubun nubijinya. \v 13 Nyulu warrmba-bungal, wawurr-wawurrmalkuda. Nyulu wawurr-wawurrmal kanbalka sheep-sheepmunku, yamba nyulu wawurr-wawurrmalarrkuda yinyaynka sheepmunku nyubunyinka warrmba-bunganya. \v 14 God yala nyulu bama sheep-sheepmunji. Nyulu wawu kari kaykay-kaykay yala yanyu nubijinka. Nyulu wawu kari nyungu bama-bama nubijinka. Jana wulanji kala-kalbay Godundumun.” \s1 Kuku jawunyunku buyunmanya. \p \v 15 Jesusangka yalaman baja, “Nguba bamangka yunun buyunku buyun-damal. Nguba kuku buyun balkal yununku. Yundu nyungundu dungayda, balka, ‘Yundu nganya buyun-daman.’ Yubal yubalarrku kirayku balkawaka. Kaki nyulu yunu kuku nyajil, yubal murumal baja, jawun-jawunmal baja, kari kuli-kaday baja. \v 16 Kaki nyulu yunuwunbu kukungu kari milka-janay, yundu bama yindu, nguba jambul yununji wundi, bula yubalan nyajinka balkawanya. Bula nyungun milka-bakanka jawunmanka baja yununji. \v 17 Kaki yinya bama kari milka-janay bulanda dingkar-bulalanda, yundu bamanda churchmunbu balka yinyaynka buyun-buyunku. Jana nyungundu dungayda, milka-bakanka yununji jawunmanka baja. Kaki nyulu jananda kari milka-janay, yundu bawada. Nyulu Godumu kuku wawu kari wukurrinka. Nyungun bawa, yala yurra ngarrbal bawal.” \s1 Kuku bamanka kirinka, mambarrinka. \p \v 18 Jesusangka yalaman baja, “Ngayu yurranda balkal, kaki yurra junjuy kiril bamanda bada bubungu, Godungku yalarrku kiril heavenba. Kaki yurra junjuy kari kiril bamanda bada bubungu, Godungku yalarrku kari kiril heavenba. \p \v 19 “Ngayu yurranda balkal baja, kaki bama bula jambul junjuynku wawumal and bula jambulku Godundu babaji, Nganjanangka Godungku dajilkuda. \v 20 Kaki bama jambul, or kulur, murumal ngaykunku, ngayu jananji bundaykuda.” \s1 Kuku bamanka kulijinka. \p \v 21 Wawu yinyamun Peter Jesusanda kadan, babajin, “Kaki bamangka nganya buyun-damal, ngayu wanjarrku jawunmal baja? Ngayu jawunmal baja 7 times?” \p \v 22 Jesusangka yalaman, “Kari. 7 timesku kari. Yundu jawunmaka baja, jawunmaka baja, 77 times jawunmalmakaku. \v 23 Yinya yala yanyu story. Yanyu story Godunku, nyulu jawun-karra nyungu ngulkurrduku kujil. Nyubunyinja majangka kingangka nyungu kaban nyajin workingmananka, jana nyungundu money oweim-bungan. \v 24 Nyulu kaban nyajil-nyajin, jana nyubun bama workingman nyungundu wundin, jakalba jajirrin. Nyulu yinyangka bamangka kinganda money jirray bajaku oweim-bungan, majanda nyikukunya wundinyaku money jirray, millions of dollars. \v 25 Bamanga money yamba-kari, kinganda dajinka baja. Majangka kingangka yalaman, ‘Nyungun sellim-bunga, slavemunku. Nyungu manyarr, kangkal-kangkal, yamba-yamba yalarrku sellim-bunga, ngaykundu dajinka baja.’ \v 26 Nyulu bama bungkubu janan jakalba kinganda, yalaman, ‘Yundu jankaku bundayngarr ngaykunku; ngayu juma wubulku dajil baja.’ \v 27 Nyulu king jiba-badin nyungunku. Yinyaynka nyulu bamanda yalaman, ‘Kari. Ngayu milka-wulaykuda moneyka. Kari daya baja. Ngayu yununin yungalkuda.’ \p \v 28 “Nyulu bama dungaynda. Yinyamun nyulu nyungu jawun maku-nyajin. Nyunguwundu jawunyungku nyungundu money buban oweim-bungan. Nyulu bamangka nyungu jawun manu karrban, yalaman, ‘Ngaykundu dayada yinya money yundu nganya oweim-bungal.’ \v 29 Nyungu jawun bubungu daran, yalaman, ‘Yundu jankaku bunday ngaykunku. Ngayu yunundu juma dajil baja.’ \v 30 Yamba nyulu bama kari jankaman nyunguwunku jawunyunku. Nyulu jawun jailba mumban, till nyulu money payim-bankarrku. \p \v 31 “Jana yindu-yinduyngku workingmanangka yinya nyajin, kuli-kadarin. Jana majanda kinganda dungarin, nyungundu wubulku balkan yinyanka bamanka buyunku. \v 32 Nyulu kingangka bama kunjan baja. Nyulu yalaman, ‘Yundu buyun bajaku. Yundu ngaykundu babajin jankaku bundanka yununku. Yinyaynka ngayu dumbarrin kaban yinyaynka moneyka yundu nganya oweim-bungan. \v 33 Ngayu jiba-badiman yununku. Yundu yalarrku jiba-badimanyaku yunuwunku jawunyunku.’ \v 34 Nyulu king yaykarr bajaku kuli-kadan. Nyulu yinya bama jailba mumban, punishim-bunganka, till nyulu money payim-banka baja.” \p \v 35 Jesusangka jawun-karranda yalamanda, “Nganjanangka Godungku yalarrku yalamal yurranda. Kaki bama kari milka-wulayarrku buyun-buyunku bamandamunku, Godungku nyungundu kuli dajil baja. Kaki bamangka buyun balkal yunundu, yundu must milka-wulay, jawun-jawunmaka baja nyungunji.” \c 19 \s1 Jesusangka binal-bungan divorcemunku. \p \v 1 Wawu yinyamun kukumun, jana Jesus bubumun Galileemun dungarin. Jana ngubar-ngubar wawubajanga Jordan dungarin bubungu Judea. \v 2 Bamangka wubuldu nyungun wukurrin. Nyulu bambay-bambay ngulkurr-bungan yinyaymba. \p \v 3 Kanbal Pharisee-warra Jesusanda kadarin, nyungun kukubu walu ngangkal-ngangkal-bunganka, catchim-bunganka. Jana babajin, “Wanyu nganandamundu ngujakuramundu balkal manyarrinyunku? Yalada dunyungku manyarr bawalarrkukuda, nyuyanya?” \p \v 4 Jesusangka yalaman, “Yurra nguba kariku Godundumunbu kabanba yanyu kuku nyajin, \q1 ‘Jakalbaku Godungku bama balkan, nyulu dingkar and jalbu balkan.’ \m \v 5 Godungku yalaman, \q1 ‘Yinyaynka nyulu dingkarangka nyungu nganjan and ngamu bawa, nyunguwunji manyarranji bundayarrku. Bula manyarrinyumalda, yala nyubunkuda.’” \m \v 6 Jesusangka yalaman baja, “Bula karida jambul, nyubunkuda, manyarrinyukuda. Kaki Godungku dingkar and jalbu kuna-bungal, bamangka kari ngami-ngami-bunga baja. Manyarrinyu kari bawawaka baja.” \p \v 7 Jana Pharisee-warrangka Jesusanda yalaman, “Mosesangka yanyu kuku balkan, \q1 ‘Kaki dunyungku nyungu manyarr bawanka, nyulu nyungundu kaban daya divorcemunku, nyungun bawada.’ \m Mosesangka wanyurrinku yinya kuku balkan?” \v 8 Jesusangka jananda yalaman, “Mosesangka yinya kuku balkan yurranka. Yurra dukul-dandi bajaku, wawu kari binalmanka. Nganjin wumbabuku yurranin binal-bungan-bungal. Mosesangka yinya kuku divorcemunku balkan, yurra dukul-dandimanya. Yinya kuku Godundumun kari, jakalbamun kari. \v 9 Ngayu yurranda balkal, manyarr nyubun nguba ngulkurrku bunday, yindu kari dunyu-bungal. Nyunguwundu dunyungku nyungun kari bawa. Yamba dunyungku nguba bawal, yindu manyarr-bunganka. Nyulu dingkar kalngarmalda.” \p \v 10 Jawun-karrangka yalamanda, “Kaki bamangka yinya kuku wukurrinka, nguba ngulkurr kari marrymanka.” \v 11 Jesusangka yalaman, “Kari. Ngulkurr bama manyarrinyumanka. Yamba kanbal bama kari marrymanka. Godungku jananin junkurr dajil junkayku bundanka. \v 12 Kanbal dingkar-dingkar kari marrymal, jana can't nganjanmanya. Jana yalaku balkajin. Kanbal can't nganjanmal, bamangka jananin yalaku buyun-damanya. Kanbal kari marrymanka, jana Godunku workmanka, nyungu kuku mumbarku yirrkanka. Kaki jana wawubu, yinya ngulkurr, jana ngulkurrku bundari.” \s1 Jesus kaykay-kaykayanka wawu. \p \v 13 Yinyamun bamangka kaykay-kaykay Jesusanda wundin. Jana wawu nyulu Jesusangka kaykay-kaykay marabu karrbanka, Godunji balkawanka, praymanijinka yinyarrinyanka kaykay-kaykayanka. Yamba jana jawun-karrangka 12-balangka yinyarrin bama murru-kangan. \v 14 Jesusangka yalaman, “Kaykay-kaykay kari kiri ngaykundu kadarinka. Balu kadarika ngaykundu. Kaki bamangka nganya kuku nyajil yala yinyarrinyangka kaykay-kaykayangka, Godungku jananin ngulkurrduku kujil.” \p \v 15 Nyulu Jesusangka jananin kaykay-kaykay marabu karrban, yinyamun nyulu dunganda. \s1 Kuku dingkaranka nyubunyinka rich-balanka. \p \v 16 Nyubun warru Jesusanda kadan, babajin, “Maja, ngayu wanjarrmanka, junkayku bundanka, wuljaljiku juranku bundanka heavenba?” \v 17 Jesusangka yalaman, “Yundu wanyurrinku ngaykundu babaji ngulkurrku bundanka? Nyubunku ngulkurrkuda, Godku. Kaki yundu wuljaljiku juranku bundanka, yundu Godumu kuku wukurrika.” \v 18 Warrungku babajin, “Wanjarrku kuku Godumu?” Jesusangka yalaman, \q1 “Kari yarkinkaku kuni, kari kalngarmaka, kari wurrmaymaka, kari jurrilmaka. \v 19 Kuku nyakaku, ngamu, nganjan; bamanka wubulkuku wawu jirray yala yundu yununkuku wawu jirray.” \m \v 20 Nyulu warrungku yalaman, “Ngayu karrkaymunku yinya kuku wukurrin. Ngayu wanjarrmal baja?” \v 21 Jesusangka nyungundu yalaman, “Kaki yundu wuljaljiku juranku bundanka heavenba, dungayda, yamba-yamba wubulku sellim-bunga. Kulji money mana, jawun-karinda poor-balanda daya. Yinyamundu yundu jirray manil heavenba. Kadayda, nganya wukurrikada.” \v 22 Nyulu warrungku yinya kuku nyajin, nyulu milka-bujarku dungan, money jirray bajaku. \p \v 23 Jesusangka jawun-karranda yalamanda, “Ngayu yurranda balkal, Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Money-jirrayanka hard-bala God maja-bunganka. Nyulu milkanga moneyjiku bundanday. \v 24 Ngayu balkal baja, hard-bala bulki needledarr kankaburr dungay. Kaki bama money jirray, hard-bala bajaku God maja-bunganka.” \p \v 25 Jana jawun-karrangka yinya kuku nyajin, kungkurr-kadarin. Balu Godungku bama money jirray juran-bunganka. Jana yalaman, “Kaki yinya kuku manubaja, wanju baja Godungku juran-bungal?” \v 26 Jesusangka junkaynjaku nyajin jananin, yalaman, “Bamangka can't yalaku balkal. Godungkuku bama juran-bungalarrku.” \v 27 Peterangka yalamanda, “Yala nganjin? Nganjin wubulku bawan, jawun-karra, bayan, yamba-yamba, yunun wukurrinka. Nganjin wanyu manil yinyaynka?” \v 28 Jesusangka jananda yalaman, “Ngayu manubajabuku balkal, ngayu yurranin juma maja-bungal yala-yalala ngayu kingmal. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Juma ngayu majamal, ngayku bama wubulku ngulkurrduku kujil. Yurra 12-bala majamari, bama Jew-warra ngulkurrduku kujil. Jana Jew-warra kadarin yaba-yabajundumun 12-balandamun ngadimunku. \v 29 Kaki yurra junjuy-junjuy bawalarrku ngaykunku, ngayu yurranda jarra jirray dajil baja. Yurra nguba bayan, yaba-yabaju, babarr-jinkurr, ngamu, nganjan, kangkal-kangkal, bubu, wubulku bawanyarrku ngaykunku. Ngayu juma yurranin wubul bajaku dajil baja. Ngayu yalarrku yurranga wawu juran-bungal, yurra wuljaljiku ngaykunji bundanka heavenba. \v 30 Bama nguba majamanka, jakalba yindu-yinduymbu majaku dunganka ngaykuwunbu bubungu. Godungku nyungun kari maja-bungal. Bama yindu nguba wawu kari majamanka, nyulu yindu-yindu helpim-bunganka. Godungku nyungun maja-bungalkuda, nyunguwunbu bubungu.” \c 20 \s1 Kuku bamanka workmanijin gardenba. \p \v 1 Jesusangka yalaman, “Godungku bama nyungu ngulkurrduku kujil. Yinya yala yanyu story. Ngadiku nyubun dingkar gardenji. Nyulu diburr grape nandan yinyaymba gardenba. Juma nyulu bama maninka, workmanka nyunguwunbu gardenba. Yalibalaku nyulu wandin, bama maninka, nyungundu workmanijinka. \v 2 Nyulu bamanda yalaman, ‘Yurra nyikuku ngaykundu workmaniji, ngayu yurranda workingmanamu pay dajil, 30 dollars.’ Jana wawuman, nyulu jananin yunganda, gardenba. \v 3 9 o'clockmanijin, nyulu maja storengu dungan. Nyulu bama kanbal nyajin janjananya, work kari. \v 4 Nyulu jananda yalaman, ‘Yurra ngaykuwunbu gardenba dungarika, workmaka. Ngayu money jirray dajil.’ \v 5 Jana dungarinda. Wungar jarra-jarra, nyulu majangka kanbal bama yungan baja. Yilaylayman, nyulu yalarrku kanbal yungan baja workmanka. \v 6 Wungar kuwaman, nyulu storengu dungan baja. Nyulu bama-bama yindu nyajin, yinyaymba janjanarinya. Nyulu jananda babajin, ‘Yurra wanyurrinku yalaymba janjanari work-kariku?’ \v 7 Jana yalaman, ‘Bamangka nganjinanda work kari dajin.’ Majangka jananda yalaman, ‘Yalada, yurra yalarrku ngaykuwunbu gardenba dungarika, workmanka.’ Jana dungarinda. \v 8 Wujurrman nyulu majangka foremananda yalaman, ‘Jananin workingmen kunja, payim-bunga. Jana kudamundu kadarin, jananganngarr payim-bunga. Yalarrku wubulku payim-bunga. Yamba yinyarrin kanbal kudamunduda payim-bunga yinyarrin jana jakalbaku kadarin.’ \v 9 Nyulu foremanangka 30 dollars dajin jananda wungar kuwa startmanijin. \v 10 Jana bama yalibalaku startmanijin workman, jana balu money jirray maninka. Kari. Nyulu majangka jananda yalarrku 30 dollars dajin. \v 11 Jana money manin, kuli-kadarin, maja murru-kangan. \v 12 Jana majanda yalaman, ‘Jana bama wungar kuwakuda kadarin, jana buban workmanijin. Yamba nganjin all day wungara wumbulbuku workmanijin, yamba yundu nganjinanga same pay dajin yala jananda.’ \v 13 Majangka yalaman, ‘Yurra ngayku jawun-jawun; milka-janay. Ngayu yurranin kari jurril-bungan. Kari. Yurra wawuman ngaykunku workmanijinka 30 dollarsmunku. Ngayu yurranda 30 dollarskuda dajinkuda. \v 14 Yurranga pay mana, bayanbaku dungayda. Ngayu 30 dollars yalarrku dajinka jananga wungar kuwakuda kadarin. Yinya ngayuku baja. \v 15 Kaki ngayu money jirray dajinka jananda wungar kuwa kadarin, ngayu dajilkuda. Ngayuku baja. Yurra nguba kuli-kadarin, ngayu jawaymanya.’” \p \v 16 Jesusangka yalamanda, “Yanyu kuku yala ngayu jakalbaku balkan. Bama nguba majamanka, jakalba yindu-yinduymbu majaku dunganka ngaykuwunbu bubungu. Godungku nyungun kari maja-bungal. Bama yindu nguba wawu kari majamanka, nyulu yindu-yindu helpim-bunganka. Godungku nyungun maja-bungalkuda, nyunguwunbu bubungu.” \s1 Jesusangka balkan baja, nyulu juma wulay. \p \v 17 Jana Jesus baraldarr townbu Jerusalemmunbu dungan-dungarin, Jesusangka jawun-karra 12-bala muru-bungan, janarrku kirayku balkawan. \v 18 Nyulu jananda yalaman, “Yurra milka-janay. Ngayu yaba bamanga wubulbuku. Ngana wangkar Jerusalemmunbu dungari. Jana, maja-maja Godundumunku churchmunku, teacher-teacher ngadimunku, jana yinyaymba bundandari. Bamangka nganya mambarril jananda. Jana nganya nyuyal, yarkinkaku kuninka. \v 19 Jana nganya mambarrilda ngarrbal-ngarrbalanda, Gentile-warranda. Jana bamangka ngarrbal-ngarrbalangka nganya yajarril-yajarril, wuybubu kulbal, jukungu walngkan-damal, nganya yarkinkaku kunilarrkukuda. Warngku kulurmal, ngayu juranmal baja.” \s1 Bulawundu ngamungku babajin. \p \v 20 Wawu yinyamun nyulu Zebedeemu manyarr Jesusanda kadan. Nyulu kangkal dingkar jambul nyungundu wundin. Nyulu muku badaman, yalaman, “Ngayu yunundu babajinka.” \v 21 Jesusangka yalaman, “Yundu wanyurrinku?” Nyulu yalaman, “Yundu nganya wawurr-wawurr-bunga. Yundu kingmal, ngayu wawu ngayku warru bulal yununji bundanka majamanka. Yundu wawurr-wawurr-bunga bula yununji bundanka, majamanka.” \v 22 Jesusangka bulanda warru-bulalanda yalaman, “Yubal binal kari wanyurrinku yubal baban-babaji. Jana bamangka nganya kaka-bungal, kuli balkaji ngaykunku. Yinya yala bana kaka nukal. Yubal yinya bana kaka yalarrku nukal?” Bula yalaman, “Ngalin nukalkuda.” \v 23 Jesusangka bulanda yalaman, “Yuwu, bamangka juma yubalin warrngkay-manilkuda, kuli dajilkuda yala ngayku. Yamba ngaykuku kari, bama wangkaninka ngaykunji majamanka. Ngaykuwunduku nganjanangkaku wangkanil.” \p \v 24 Kanbal-kanbalda 10-balangka jawun-karrangka bulanka kukuku nyajin, jana bulanka kuli-kadarinda. \v 25 Jesusangka jananin muruku kunjan, yalaman, “Yurra binal maja-majanka yalbaynka bubuku yindu-yinduynku. Jana bama mambarril jananin kuku nyajinka. \v 26 Yurra kari yalamaka. Kaki yurra majamanka, yurra yurraku bubanmanijikada. Bama yindu-yindu nyakada, helpim-bungada. Yinyamun Godungku yurranin yalbay-bungalkuda. \v 27 Yuwu, kaki nyubun bama majamanka, nyulu nyuluku bubanmanijika, yala bamanga slavemaka. \v 28 Yurra yala ngayumaka. Ngayu wubulbuku yaba. Ngayu bubungu kadan, bama ngulkurrduku kujinka, ngayu yala slavemanka. Ngayu kari kadan bamangka nganya kujinka. Ngayu kadan, wulanka bamanka wubulkuku, jananin wangkar-wangkar jiringa wundinka. Yinyaymba jana wuljaljiku juranku bunday.” \s1 Jesusangka miyil-burra jambul ngulkurr-bungan. \p \v 29 Jana Jesus townmun Jerichomun dungan-dungarin, bamangka wubulduku jananin wukurrin. \v 30 Bula jambul miyil-burra karangkalba baralba bundandan. Bula kuku nyajin Jesus kankadanya, kawal yirrkay-yirrkan, “Yundu Davidandamun. Manun-manunmaka, jiba-badi ngalinyanka!” \v 31 Bamangka wubulduku bulangan murru-kangan, yalaman, “Jankamaka.” Yamba bula yaykarrku yirrkan baja, “Yundu Davidandamun. Ngalinyanka manun-manunmaka, jiba-badi.” \p \v 32 Jesus janan, bulanin kunjan. Nyulu bulanda babajin, “Ngayu wanjarrmal yubalanga?” \v 33 Bula yalaman, “Maja, ngalinyanga miyil ngulkurr-bunga.” \v 34 Jesus bulanka jiba-badin, bulanga miyil marabu karrban. Bula miyilda nyajinda, miyil ngulkurrmankuda. Bula Jesus wukurrinda. \c 21 \s1 Jesus yala king, townbu Jerusalem walan. \p \v 1 Jana Jesus dungarin baja. Jana yubaku townbu Jerusalem kankadarin, manjalba kadarin, burri Mount of Olives. Yinyaymba town karrkay, burri Bethphage. Nyulu Jesusangka jawun jambul jakalba yungan, bulanda yalaman, \v 2 “Yubal yinyaymba townbu dungay. Yubal townbu kaday, donkey nyajil karrabu kajanya. Nyungu kangkal karrkay karangkalba janjanay. Yubal donkey walnga, bulanin ngaykundu wundi. \v 3 Kaki bamangka yubalanda babaji, ‘Yubal yinya donkey wanjabu wundil?’, yubal balka, ‘Ngalinanga maja nyungundu dakanka.’ Yinyamun jana donkey yungal yubalanji.” \p \v 4 Jesusangka yinya balkan, Godumu kuku manubajamanka. Prophetangka ngadiku Godumu kuku kabanba balkan yalaku; \q1 \v 5 “Yurra bamanda balka townbu Zion, ‘Nyaka, yurranga king yurranda kankaday, wuyara donkeynda bundanday. Nyulu kari kankaday yala maja jirray. Kari, nyulu nyuluku buban-bungajin. Nyulu kankaday, wuyara donkeynda karrkaymba bundanday.’” \p \v 6-7 Yalada, jawun-bulal dungan, donkey jambul-bulal wundin yala Jesusangka bulanda balkan. Bula kambi bulanga mukungu ngaran donkeynda. Jesus mukungu dakan. \v 8 Bamangka wubuldu jananga kambi baralba ngaran. Kanbalda dakil jukumun dumbarrin, baralba ngaran. Jana yalaku. Kaki maja king kadanka, jana kambi, dakil ngaranka baraldarr. \v 9 Jesus wuyara donkeynda dungan-dungan, bama wubulku nyungunji dungarin, kanbal jakalba, kanbal kudamundu. Jana nyungun yulmbarrin, yirrkan-yirrkanya, “Yuy! Yuy! Ngana bama Davidandamunku yulmbarril. Godungku yanyu dingkar yungan, nyulu nyungunin maja-bungal. Ngana God buyay-mana.” \p \v 10 Jana yalaku dungan-dungarin, Jesus townbu Jerusalemmunbu walan. Jana townbuku nyajin nyurra bangkanya, jana babajin, “Ya, nyulu wanju?” \v 11 Bamangka Jesusanjiku jananda yalaman, “Nyulu prophet, Jesus, nyulu kuku Godundumun balkal. Nyulu townmun Nazarethmun, bubumun Galileemun.” \s1 Jesus Godundumunbu bayanba dungan. \p \v 12 Yinyamun Jesus Godundumunbu bayanba yalbaymba dungan. Kanbalda dingkar-dingkarangka yinyaymba junjuy-junjuy sellim-bungal-bungan, kanbalda buy-im-bungal-bungan. Jesusangka jananin bama wubulku kanganda Godundumun bayanmun. Kanbalda money jurrkil-jurrkin, changeim-bungal-bungan. Jesusangka jananga table jurrngan. Kanbalda dikal yala wabul sellim-bungal-bungan. Nyulu jananga chair jurrngan. \v 13 Jesusangka jananda yalaman, “Godumu kuku yalaku: \q1 ‘Bama wubul ngaykuwunbu bayanba kaday. Jana praymanka, balkawanka ngaykunji.’ \m Yamba yurra yala kari; yurra ngaykuwunbu bayanba bunday wurrmaymanka.” Nyulu yala balkan, jana bama jurril-bunganya, money jirray maninka. \p \v 14 Bama bambay-bambay Jesusanda Godundumunbu bayanba kadarin, kanbal miyil-burra, kanbal barrka-buyun. Nyulu jananin ngulkurr-bungan. \v 15 Nyulu yinyaymba junjuy-junjuy miracle wubul balkan, Godundumundu junkurrdu. Jana kaykay-kaykay yirrkan-yirrkajin, “Nyulu dingkar Davidandamun, nyulu ngulkurr bajaku. Ngana nyungunin buyay-mana.” Jana maja-maja Godundumunku churchmunku, jana teacher-teacher ngadimunku, jana yinyaymba bundandan. Jana Jesus nyajin bama ngulkurr-bunganya, kaykay-kaykay nyajin Jesus buyay-manil-maninya. Yinyaynka jana kuli-kadarinda. \v 16 Jana Jesusanda yalaman, “Milka-janay. Yundu kuku nyajin jananga kaykay-kaykayamu?” Jesusangka yalaman, “Yuwu, ngayu nyajinkuda. Yurra kariku Godumu kuku kabanba nyajin? Godumu kuku yalaku: \q1 ‘Yundu kaykay-kaykay, ngawa-ngawa binal-bungan yununin buyay-maninka.’” \p \v 17 Yinyamun nyulu jananin bawanda, townbu Bethany dungan. Yinyaymba nyulu warngku nyubun wunan. \s1 Jesusangka juku buyun-daman. \p \v 18 Warngku yindu, yalibalaku, jana Jesus townmun Bethanymun kankadarin, townbu Jerusalem dungarinka. Jesus, nyulu dakwuymankuda. \v 19 Nyulu juku nyajin yala juku mujarr, karangkalba baralba janjananya. Nyulu jukungu dungan mayika. Kari, mayi yamba-kari jukungu, manu birraku. Yinyaynka nyulu yalaman, “Mayi kari balkaji baja yinyaymba jukungu.” Birra yinyaymba jukungu jinbalku nganjaymaynda. \p \v 20 Jana jawun-karrangka yinya nyajin, kungkurr-kadarin. Jana Jesusanda babajin, “Yinya birra wanjarrku jinbalku nganjaymayn?” \v 21 Jesusangka jananda yalaman, “Milkabu kuji. Kaki yurra nganya mumbarabuku kuku nyajil, and kari warmbil, yurra yalarrku junjuy-junjuy yalbay balkal. Yinya manjal nyaka. Kaki yurra nganya kuku nyajil, yurra yinyayanda manjalba balkal, ‘Jalunbu yilbajika,’ yinya manjal yilbajikuda. \v 22 Kaki yurra nganya kuku nyajil, yurra Godundu babaji, nyulu dajilkuda.” \s1 Kanbal wawu kari Jesus majamanka. \p \v 23 Jesus jananda Godundumunbu bayanba dungan baja, jananin binal-bungan Godundumunku kukuku. Nyulu binal-bungal-bungan, jana maja-maja Godundumunku bayanka, teacher-teacher ngadimunku, jana nyungundu kadarin, babajin, “Wanjungku yunundu balkan jananin binal-bunganka, ngulkurr-bunganka? Wanyangka yunun yungan?” \p \v 24-25 Jesusangka jananda yalaman, “Kari. Ngayu yurranda junjuynku babajinka. Wanjungku John the Baptist yungan, bama banabu dukul-damanka? Godungku nyungun yungan or bamangka? Kaki yurra yinya ngaykundu balkal, ngayu yurranda balkal wanjungku nganya yungan.” Jana jana-karrajiku balkawan, yalaman, “Ngana wanyu baja balkal nyungundu? Kaki ngana balkal, ‘Godungkuku John yungan,’ nyulu ngananda babaji, ‘Yala yurra wanyurrinku nyungundu kari milka-janan?’ \v 26 Kaki ngana balkal, ‘Bamangka,’ jana bama kuli-kadarinji ngananka. Jana wubulduku milkabu baykal John, nyulu prophet.” \v 27 Jana Jesusanda yalamanda, “Nganjin binal kari. Wanjungku baja John yungan?” Jesusangka jananda yalamanda, “Yala, ngayu yalarrku yurranda kari balkalda wanjungku nganya yungan.” \s1 Kuku yaba-yabajunku. \p \v 28 Yinyamun Jesusangka jananda yalaman, “Yurra yanyu story nyaka. Nyubunyimba dingkaramu kangkal-bulal jambul, dingkar-bulal. Nganjan, nyulu yabamalanda dungan, yalaman, ‘Kangkal, yundu ngaykuwunbu gardenba dungay, jurrbu nyaka, workmanijika.’ \v 29 Yabamalangka yalaman, ‘Kari, ngayu wawu kari workmanijinka.’ Yamba juma nyunguwunbu dukulbu kadan, nyulu jurrkijin baja. Nyulu nganjanandamunbu gardenba dunganda, workmanijinka. \v 30 Nganjan yabajundu dunganda, yalaman, ‘Kangkal, yundu dungayda ngaykuwunbu gardenba, workmanijika.’ Nyulu yabajungku yalaman, ‘Yalada, nganjan, ngayu dungayda.’ Yamba nyulu kari dungan.” \v 31 Jesusangka jananda babajin, “Wanjingka kangkalda nganjan kuku nyajin?” Jana yalaman, “Nyulu yabamalangka.” Jesusangka yalamanda, “Ngayu yurranda balkal, jakalbaku kanbalda bamangka buyun-buyun-daman. Kanbalda tax money mujan bamandamun, buban kujin janangaku. Kanbal kalngar-baka. Yamba jana juma Godumu kuku nyajin, yinyamun jana jurrkijin, Godumu jawun-jawunman. Jana God kuku nyajinda, nyungunin wukurrinda. Yamba yurra yala kari. Yurra Godumu baral kari wukurril. \v 32 Nyulu John the Baptist yurranda kadan, yurranda Godumu kuku balkan, Godumu baral milbin. Yamba yurra nyungunin warmbin, nyungu kuku kari nyajin, nyungunku wawu kari. Jana bama taxmunku, bama kalngar-baka, jana ngadiku buyun-buyun, yamba jana Godundu jurrkijinkuda, kukumun Johnundumun. Yurra jananin nyajin walu-yindumanya, yamba yurra kari jurrkijin, nyungundu kari milka-janan.” \s1 Kuku bamanka buyunyunku workmanijinya gardenba. \p \v 33 Jesusangka yalaman baja, “Milka-janay, ngayu story yindu balkal. Nyubun dingkar bubuji jirraynji. Nyulu fence wukurrin, diburr grape nandan. Nyulu janku bakan, mayika grapemunku. Mayi grape juma kulbulmal, nyulu mayi grape jankungu-bunganka dumbarrinka, yira yunganka. Nyulu bayan jarra-jarra ngaran dindarra gardenba. Bama wuyara bundanka, miyilji bundanka, bamangka mayi grape ngakinji. Wawu yinyamun dingkarangka kanbalba bamanda yalaman, “Yurra ngayku garden ngulkurrduku kuji. Mayi grape kulbulmal, yurra kanbal kuji yurrangaku. Kanbal ngayku kuji.” Yinyamun nyulu dungan bubungu yinduymbu. \v 34 Mayi grape kulbulman, nyulu majangka bama workingmen yungan nyunguwunbu gardenba, mayi maninka. \v 35 Jana bamangka nyungu workingmen karrban, nyubun jukubu kunin, nyubun yarkinkaku kunin, yinduymbu kulji yilban. \v 36 Nyulu majangka yindu workingmen yungan baja, jarra wubul. Jana bamangka majandamunbu gardenba jananin workingmen yalarrku buyun-daman, kuninkuda. \v 37 Nyulu majangka yinya nyajin, nyulu nyungu kangkal yungan, mayi grape maninka. Nyulu nyuluku yalaman, ‘Jana bamangka ngayku kangkal nyajil, jana nyungun yulmbarril, milka-janay, kari buyun-damal.’ \v 38 Kari. Jana nyungu kangkal nyajin kankadanya, jana jana-karrajiku yalaman, ‘Ya, yanyu kangkal majamu nyubunku. Ngana nyungun yarkinkaku kunil, yanyu garden nganangada.’ \v 39 Jana nyungun karrbanda, gardenmun yilban, yarkinkaku kuninkuda.” \p \v 40 Jesusangka babajinda, “Nyulu maja nyunguwunbuku gardenba dungay baja, nyulu wanjarrmal jananka bamanka buyunku?” \v 41 Jana bamangka yalaman, “Nyulu jananin yarkinkaku kunilkuda. Yinyamun nyulu yindu bama ngulkurr manil, gardenba workmanijinka. Yinyanguyngku nyungundu kanbal mayi grape dajil baja.” \p \v 42 Jesusangka yalamanda jananda, “Yurra kariku Godumu kuku nyajin. Godumu kuku yalaku: \q1 ‘Bamangka bayan ngaranka, jana nguba juku bakarr nyajil, yilbal. Wawu kari yaluynku jukuku. Yamba Godungku bayan ngaranka, nyulu yinya juku manil bakarrka, dandi bajaku. Godungkuku ngaral. Yinyaynka ngana wawurr-wawurrmal, ngulkurr bajaku.’” \p \v 43-44 Jesusangka yalamanda, “Ngayu yurranda balkal, yurra balu Godumukuda jawun-karra. Kari, Godungku yurranin bawal. Nyulu yindu-yindu bama bambal nyungu jawun-karramanka, yala nyulu majangka bama ngulkurr bamban nyunguwunku gardenka, nyungu mayi dajinka. Godumu jawun-karra buyun-buyunmun jurrkijikuda, junkayku dungaykuda.” \p \v 45 Jana maja-majangka, Pharisee-warrangka Jesus nyajin story balkanya. Jana jana-karrajiku yalaman, “Nyulu balkan-balkaway ngananka.” \v 46 Yinyaynka jana balkawan baja, yalaman, “Ngana nyungun karrbanka, jailba mumbanka.” Kari. Jana yinyilji bamanka. Bamangka wubulduku yalaman, “Nyulu Jesusangka Godumu kuku balkal, nyulu prophetkuda.” \c 22 \s1 Kuku mayika jirraynka weddingba. \p \v 1 Jesusangka jananin binal-bungan baja storybu. Nyulu jananin kari junkaynjaku binal-bungan, yamba nyulu story balkan, binal-bunganka. \v 2 Nyulu yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Yinya yala yanyu story. Nyubun maja jirray, king. Nyulu mayi jirray-bunganka, kangkal nyungu marrymanka. \v 3 Nyulu majangka nyungu workingman yungan bama kunjanka mayika yalbaynka. Yamba jana kari kadarin, wawu kari. \v 4 Nyulu workingman yindu-yindu yungan. Nyulu jananda yalaman, ‘Yurra bamanda yalamaka, “Ngayu mayi yalbay ready-bungan. Wubul minya bulki wandul kuninda, minya, mayi ready-bunganda, nukanka. Yurra wubulku jinbalku kadarikada.” ’ \v 5 Yamba jana bamangka jananin workingmen bayjan, kari mayinga weddingmunbu kadarin. Nyubun bama nyunguwunbu stationba dungan, yindu nyunguwunbu shopmunbu dungan. \v 6 Kanbalda bamangka jananin workingmen karrban, jukubu kunin, yarkinkaku kunin. \v 7 Yinyaynka nyulu maja king kuli-kadan. Nyulu soldier-soldier yungan, jananin bama yarkinkaku kuninka, jananga town wayjunku. \v 8 Yinyamun nyulu majangka nyunguwunbu workingmenanda yalaman, ‘Ngayu weddingmunku ready-bunganda, jana yinyarrin bama ngayu kunjan, jana ngulkurr kari, buyun. \v 9 Yurra baral-baraldarr dungayda, bama wubulku kunja. Yurra bama nyajil, kunjada, mayinga kadanka.’ \v 10 Jana workingmen dunganda, bama wubul muru-bungan weddingmunku, kanbal ngulkurr, kanbal buyun. Yinya bayanba bama wubul, kanbinkuda. \p \v 11 “Juma nyulu maja king kananga kadan, bama nyajinka. Nyulu nyubun dingkar nyajin, nyulu dingkarangka kambi ngulkurr kari didan. Jana yinyaymba yalaku, jana bama weddingmunku kunjal, kambi ngulkurr dajil bamanga wubulbuku, didanka. Bama wubulku kambiji ngulkurrji kadayda weddingmunbu. \v 12 Majangka dingkaranda yalaman, ‘Jawun, yundu wanjarrku kananga kadan, kambi ngulkurr kari?’ Yamba nyulu dingkarangka nyungun kuku kari manin. \v 13 Yinyamun nyulu majangka nyunguwunbu workingmenanda yalaman, ‘Nyungun mara, and jina karrabu kaja. Ngalkalba nguwul-nguwulbu yilba. Yinyaymba nyulu badi, warrngkaykuda, dirra majajikuda.’” \p \v 14 Jesusangka yalamanda, “Yinya story yala yanyu: Godungku bama wubulku kunjal, yamba kanbal kari milka-janay, nyungu bamamanka. Kulurku milka-janay.” \s1 Kuku moneyka taxmunku. \p \v 15 Wawu yinyamun jana Pharisee-warra jana-karrajiku balkawan, yanday-bunganka Jesus kukubu walu ngangkal-ngangkal-bunganka, catchim-bunganka. \v 16 Jana dingkar-dingkar wangkanin, kanbal jananga, kanbal Herodamu, jananin yungan Jesusanda. Jana Jesusanda yalaman, “Maja, nganjin binal yundu kuku manubajaku balkal. Nganjin binal yundu bama manubajabuku binal-bungal Godundumunku baralka. Nganjin binal yundu yinyil kari bamanka majanka, yundu still junkayku balkal. Kanbal yununku wawu kari, yamba yundu jananin bayjal. Yundu kuku kari jurrkil bamanka. \v 17 Yala, wanjarrmal taxmunku? Yinya yalada ngana money tax payim-bunganka majanda jirrayanda townbu Rome? Nganandamundu lawmundu kiril or kari?” \p \v 18 Yamba Jesus binal jana nyungun walu ngangkal-ngangkal-bunganka, catchim-bunganka. Nyulu jananda yalaman, “Yurra bulu-duray, nganya jurril-bunganka. Yurra nganya mambarrinka kuku buyun balkanka. \v 19 Kulji money ngaykundu milbi, tax payim-bunganka.” Jana kulji money dajin nyungundu. \v 20 Nyulu jananda babajin, “Walu ngurma wanjuyimbu kuljinga? Burri wanju moneynga?” \v 21 Jana yalaman, “Maja yalbay townbu Rome.” Jesusangka jananda yalamanda, “Yalada, yurra majanda yalbaymba money nyungunduku daya. Yamba Godunduku daya yinya Godumuku, money, work. Nyungundu yurraku yalarrku dajijika.” \p \v 22 Jana Jesusamu kuku nyajin, kungkurr-kadarinda, nyulu binal bajaku. Yinyamun jana nyungun bawan, dungarinda. \s1 Kuku juranmanka baja yarkinmun. \p \v 23 Yala-yalaku kanbal Sadducee-warra Jesusanda kadarin. Jana balu nyajil bama kari juranmal baja yarkinmun. \v 24 Jana Jesusanda yalaman, “Maja, Mosesangka ngadiku balkan, \q1 ‘Kaki dingkar kangkal-kariku wulay, nyunguwundu yabajungku yinya jalbu bunjil wunay. Bulanga kangkal-kangkal yala yabanga kangkal-kangkal.’ \m \v 25 Yala, yundu yanyu story nyaka. Ngadiku yaba-yabaju 7-bala yalaymba bundandan. Nyulu yaba jakalbamunku marrymanijin, yamba nyulu kangkal-kariku wulan, manyarr bawan yabajundu. \v 26 Yabajungku jurungu bunjil manyarr wunan. Nyulu yalarrku kangkal-kariku wulaynda. Yabajungku jurungu bunjil manyarr wunanda. Nyulu kangkal-kariku wulanda. Kanbal-kanbalda yalarrku jalbu bunjil wunan yabandamun, kangkal-kariku wulan. \v 27 Yinyamun jalbuda wulan. \v 28 Kaki jumalu wubulku bama juranmal baja, manyarr wanyambaku? Jananga yaba-yabajumuku wubulbuku manyarr.” \p \v 29 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra wadu-wadumankuda. Yurra binal kari Godundumunku kukuku, nyunguwunku junkurrku. \v 30 Bama juranmal baja yarkinmun, jana kari marrymal baja. Jana yala jiri-warra, jana kari marrymal baja. \v 31 Yamba yurra balkal-balkawan yarkinanka, nyulu kari juranmal baja. Yurra nguba Godumu kaban kariku nyajin. \v 32 Godungku yalaman, \q1 ‘Ngayu Abrahamamu God, ngayu Isaacamu God, ngayu Jacobamu God.’ \m Jana ngadiku wularin, yamba nyulu God janangaku God, jana juranku bundandanya nyungunji. Nyulu God yarkin-warramu kari. Nyulu God juran-warramuku, jana yarkinmun juranmal baja.” \p \v 33 Jana bamangka wubulduku yinya kuku nyajin, jana kungkurr-kadarin nyunguwunku kukuku. \s1 Yanyu kuku jirray bajaku. \p \v 34 Jana Pharisee-warrangka kuku nyajin Jesusangka Sadducee-warra kuku-kari-bunganya, jana wubulku murumarinda. \p \v 35 Nyubun janandamun, nyulu teacher lawmunku. Nyulu Jesus babanka kukubu, catchim-bunganka. \v 36 Nyulu Jesusanda babajin, “Maja, wanjinyaku kuku yalbayku Godungku balkan?” \v 37 Jesusangka balkan, \q1 “‘Yundu wawu jirraymaka yunuwunku Godunku. Nyungun wawungu, and dukurrbu kuji, junkaynjaku junkurr-murubuku wukurrika. Milkanga Godunjiku bunday.’ \m \v 38 Yinya kuku yalbayku Godungku balkan. \v 39 Yanyu jarra buban kuku; \q1 ‘Yundu wawu jirraymaka bamanka yindu-yinduynku. Jananka wawu jirraymaka yala yununkuku, yala yundu yunuwunku jawun-karranka wawu.’ \m \v 40 Jana, Mosesangka, prophet-prophetangka, jana wubulduku bama binal-bungan yinyaynka kukuku.” \s1 Kuku bamanka Godundumun, Christanka. \p \v 41 Jana Pharisee-warra murumarin Jesusanda. Jesusangka jananda babajin, \v 42 “Yala nyungunku Christanka? Nyulu bamandamun wanjundumun?” Jana yalaman, “Nyulu Christ Davidandamun.” \p \v 43 Jesusangka jananda yalaman, “Godundumundu Wawubu dayirrda Davidanda balkan Christ maja bambanka. Nyulu Davidangka Godundumunbu kabanba balkan, \q1 \v 44 ‘Nyulu Majangka Godungku yalaman ngaykuwundu majanda, “Ngali majaku bunday, muruku. Kanbal yununku wawu kari bajaku, ngayu jananin buyun-damal. Yundu maja jirraymal jananka.” ’ \m \v 45 Davidangka Christ maja bamban, nyulu Christ wanjarrku Davidandamun kadan?” \p \v 46 Jana Pharisee-warrangka nyungundu kuku kari manin baja, jana binal kari. Yinyamun jana bama wubulku yinyilmarin Jesusanda kuku babajinka baja, catchim-bunganka. \c 23 \s1 Jesusangka bama milka-bakan Pharisee-warranka, teacher-teacheranka lawmunku. \p \v 1 Wawu yinyamun Jesusangka jananda balkan, jawun-karranda, yindu-yinduymbu. \v 2 Nyulu yalaman, “Jana, teacher-teacher lawumunku, jana Pharisee-warra, jananga work bama binal-bunganka Mosesandamunku kukuku. \v 3 Yurra jananga kuku mumbarabuku wukurrika, jana kukuku Mosesandamunku binal-bunganya. Yamba jana janangaku kuku kari wukurril. Yinyaynka yurra kari balka yala jana balkal. \v 4 Jana janangaku law jururr-jururr balkal, bama buyun-damanka. Yinya yala jana junjuy-junjuy wubulku bamanda mukungu-bungal, bamangka junjuy-junjuy kulngkul jarra-kulbanka. Yamba jana Pharisee-warrangka bama kari helpim-bungal jarra-kulbanka. \v 5 Jana wawu bamangka jananin nyajinka, buyay-maninka, ngulkurrku balkawanka jananka. Jana Godumu kuku kabanba balkal, kaban mumbal boxmunbu karrkaymba, box kajal munjungu, dakilba, bamangka nyajinka. Jana junjuy yala karra kajal kambinga bijinga, bamangka nyajinka, balu bamanda milbinka jana ngulkurr bajaku. \v 6 Jana mayinga jirraymba dungay, jana placemunbu ngulkurrbu bundanka. Jana Jew-warrandamunbu churchmunbu dungay, chairnga jakalba bunday, bamangka nyajinka. \v 7 Kaki bamangka jananin maku-nyajil, jana wawu bamangka jananin teacher bambanka. Jana majaku dungay, bamangka nyajinka. \v 8 Bamanda kari balka yurranin teacher bambanka. Yurra yala-karrajiku, dajalkira. Yurranga nyubunku teacher. \v 9 Yurra bama yindu-yindu kari nganjan-bunga yalaymba bubungu. Yurranga nganjan nyubunku, nyulu heavenba. \v 10 Bamangka yindu-yinduynju yurranin kari maja bamba. Nyubunku yurranga maja, ngayuku, Christ. \v 11 Nyulu bama majamanka, nyulu must nyuluku bubanmaka, yindu-yindu helpim-bunga, yala workingman ngulkurrmaka yindu-yinduynku. \v 12 Kaki bama nyuluku jirray-bungaji, Godungku nyungun buban-bungal. Kaki bama nyuluku buban-bungaji, Godungku nyungun jirray-bungal.” \s1 Jesusangka jananda balkan jana bulu-duraykuda. \p \v 13-14 Jesusangka jananda yalaman Pharisee-warranda, teacher-teacheranda lawmunku, “Kuli jirray yurranda kaday. Yurra milka-bujarmal, bulu-duraymanya. Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinka. Yamba yurra bama kanbinka Godumu jawun-karramanka. Yurra yalarrku kari Godumu jawun-karramal. Yinya yala yurra door nandan Godundumunbu bayanba, bama kari walanka. Yurra ngalkalba janjanay, kari walal, yalarrku bama kanbil, walanka. \p \v 15 “Yurra teacher-teacher lawmunku, yurra Pharisee-warra, buyun-buyun yurranda kaday. Yurra milka-bujarmal. Yurra bulu-duray. Yurra yiringkurrku dungay, bubungu yindu-yinduymbu, bama nubinka, nyulu yurrangan wukurrinka. Kaki yurra nyungun warrmba-bungal, nyungun wadu-waduku binal-bungal. Juma nyulu jarra buyunmal yurranka, bada-bada bayanga dungay yala yurra. \p \v 16 “Kuli jirray yurranda kaday. Yurra yala miyil-burraku dungay, bama wayanka. Yurra bama wadu-waduku binal-bungal, yurra balkal bamangka nguba wawurr-wawurr-bungal, manubaja-bunganka Godundumunku bayanka. Kaki jana yalaku wawurr-wawurr-bungal, jana kuku kari kuji. Yurra yalaku wadu-waduku binal-bungal. Yamba jana nguba wawurr-wawurr-bungal baja, and manubaja-bunganka goldku wunanay Godundumunbu bayanba, yinya kuku jana must kujikuda. Yurra yalaku wadu-waduku binal-bungal. \v 17 Yurra dukul buyun. Yurra yala miyil-burra, binal kari, kiru-kari. Wanjaku jarra ngulkurr, gold or Godumu bayan? Godumu bayankuda. Yamba yinya gold yalarrku ngulkurr, Godundumunbu bayanba wunananya. Yamba Godumu bayan jarra ngulkurr goldku. \v 18 Yurra wadu-waduku bama binal-bungal. Yurra balkal, ‘Bamangka nguba wawurr-wawurr-bungal, manubaja-bunganka tableku Godundumunbu bayanba. Kaki nyulu yalaku balkal, nyulu yinya kuku kari kujinka.’ Yamba bamangka nguba wawurr-wawurr-bungal, manubaja-bunganka, presentmunku tablebu wunananya. Yurra wadu-waduku binal-bungal nyulu yinya kuku must kuji. \v 19 Yurra yala miyil-burra bajaku. Wanjaku jarra ngulkurr? Present tablebu or table? Tablekuda. Yinya present tablebu, yinya yalarrku ngulkurrman, tablebu wunananya. Yamba table jarra ngulkurr presentmunku. \v 20 Yurra nyaka. Kaki bamangka wawurr-wawurr-bungal, manubaja-bunganka tableku, nyulu yalarrku wawurr-wawurr-bungal, manubaja-bunganka presentmunku tablemunbu. \v 21 Kaki bamangka wawurr-wawurr-bungal, manubaja-bunganka Godundumunku bayanka, nyulu yalarrku wawurr-wawurr-bungal manubaja-bunganka Godunku, nyulu God bayanba bundandanya. \v 22 Kaki bamangka wawurr-wawurr-bungal, manubaja-bunganka jirika heavenmunku, nyulu yalarrku wawurr-wawurr-bungal, manubaja-bunganka Godunku, nyulu God yinyaymba bundandanya. \p \v 23 “Yurra teacher-teacher lawmunku, yurra Pharisee-warra, yurra bulu-durayku bunday. Kuli jirray yurranda kaday. Yurra mayi manil gardenmun, sellim-bungal, buban money Godundu dajinka. Yinya ngulkurr, yurra Mosesamu kuku yalaku wukurril. Yamba yurra Godumu kuku yalbay bayjal. Bama wanjarrmal, Godumu kuku yalbay wukurrinka? Nyulu must manun-manunmaka bamanka, ngulkurrmaka bamanka, bama junkayku juru-kulba, must Godundu milka-janay. Nyulu bama kari jurril-bunga; kari, manubajaku dungay. Godundu money dayakuda; yalarrku junkayku bunday bamanka, and Godunku. \v 24 Yurra bama juru-kulbanka, yamba yurra miyil-burra. Yurra burul-burul cup of teamun walngal, kari nukanka; yamba yurra camel yurmbilda. Yurra mumbarmal kukuku bubanka, yamba Godumu kuku yalbay bayjal. \p \v 25 “Kuli jirray yurranda teacher-teacheranda, Pharisee-warranda kaday. Yurra bulu-duray! Yurra yalaku lawmunku: yurra plate, cup mumbarabuku julurril, yarbarrka dayirr-bungan-bungal. Yamba yurra yurranga wawu kari dayirr-bungaji. Yurra jurril-bungal, junjuy-junjuy ngakil, jumbunmanya, yurrankaku wawu. Yurra bangkarr julurrijinka, dayirrmanka, yamba yurra kari milkabu baykal yurrawunkuku wawuku buyunku. \v 26 Yurra Pharisee-warra miyil-burra bajaku. Kaki yurra bangkarrku julurriji, yurranga wawu still buyun-buyunku. Godundu jurrkijika, nyulu buyun-buyun kidanka wawumun. Yurra ngulkurrku bundayda, wawu dayirrmanya. \p \v 27 “Kuli jirray yurranda teacher-teacheranda, Pharisee-warranda kaday. Yurra bulu-duray. Yurra yala juljal. Juljal ngulkurrijin ngalkalba, ngankaji, kulji bingaji wunanay. Yamba kananga yarkin kabumalmal. \v 28 Yurra yala juljal. Bamangka yurranin nyajil, balu ngulkurr, yamba kananga wawungu yurra buyun-buyun, bulu-duray, jurril-baka.” \s1 Jesusangka jananda balkan kuli jirray jananda kadanka. \p \v 29 Jesusangka yalaman baja, “Kuli jirray yurranda kaday, teacher-teacheranda, Pharisee-warranda. Yurra bulu-duray! Ngadi bajaku yurrawundu nganjan-karrangka jananin prophet-prophet yarkinkaku kunin. Nganjan-karrangka wawu kari prophet-prophet nyajinka Godumu kuku balkanya, wawu kari jananin nyajinka junkayku bundanya. Yurra juljal prophet-prophetamu ngulkurrduku kujin-kujil, kulji bingaji ngaral, nganka bawal. \v 30 Yurra wadu-waduku yalaku balkal: ‘Nganjin yala-yalaku prophet-prophetanji bundanyaku, nganjin jananin kari yarkinkaku kuninyaku.’ \v 31 Nyakada, yurra yurraku mala-yirrkay yurrawundu nganjan-karrangka jananin prophet-prophet yarkinkaku kunin. Yurra janandamun kadan. Jana prophet-prophet kuninkuda. Yurra yala jana; yurra janandamun kadanya. \v 32 Yalada. Yurra buyun balkan-balkal yala jana. Yurra wawu jananga work kunbay-maninka. \v 33 Yurra buyun bajaku, yala jarba. Godungku yurranin bayanga yungalkuda. \v 34 Ngayu yurranda bama wubul yungal, bama ngalu-ngalu, teacher-teacher, prophet-prophet, jana bama binal-bunganka Godundumunku kukuku. Yurra jananin kunil, yala yurrawundu nganjan-karrangka jananin prophet-prophet ngadi bajaku kunin. Yurra kanbal kunil, kanbal jukungu walngkan-damal. Yindu yurra wuybubu kulbal yurrawunbu churchmunbu. Kanbal yurra kangal yiringkurrku, townmun-townmun. \v 35 Yinyaynka Godungku yurranin warrngkay-manil, yurra bama ngulkurr kuninya. Ngadi bajaku yurrawundu nganjan-karrangka bama ngulkurr-ngulkurr yarkinkaku kunin. Nyubunyinja dingkar ngulkurr, Abel yarkinkaku kunin. Yinyamun nyikurrku jana bama ngulkurr wubul yarkinkaku kunin. Jarra nyiku jana Berachiahmu kangkal, Zachariah kunin Godundumunbu bayanba yubaku kuljinga yinyaymba jana minya wayjul Godunku. \p \v 36 “Ngayu yurranda manubajabuku balkal: Godungku nyiku bama juranku buyun-damal, yurra, yurrawundu nganjan-karrangka bama prophet-prophet kuninya.” \s1 Jesus Jerusalem-warranka wawu jirray. \p \v 37 Jesus milka-bujarman jananka. Nyulu yalaman, “Yurra bama townmun Jerusalemmun, ngaykundu milka-janay. Yurra Godumu prophet-prophet yarkinkaku kunin, kuljibu kunin bama yinyanguy Godungku yurranda yungan. Ngayu milka-bujarmalda yurranka. Ngayu yurranin wubulku wawu ngulkurrduku kujinka, yala ngamungku jukijukingka nyungu kaykay-kaykay nangkinga muru-bungal, kujil. Yamba yurra nganya kari mambarrin. \v 38 Yinyaynka Godungku yurranga bubu bawal, yurranin kari ngulkurrduku kujil baja. \v 39 Yurra nganya kari nyajil baja, juma ngayu kadanyamunku baja. Ngayu juma kaday baja, yurra nganya nyajil baja. Ngayu kaday baja, yurra nganya nyajilda, yalamalda, ‘Nyakada, nyulu kankadayda yaluy Godundumunji junkurrji. Nyulu kankaday baja, ngana nyungun yulmbarril.’” \c 24 \s1 Jesusangka balkan jana Godumu bayan buyun-damanka. \p \v 1 Jesus Godundumun bayanmun yalbaymun dungan-dungan. Kari, jawun-karrangka 12-balangka nyungundu kadarin, bayan Godumu milbinka, ngulkurr bajaku. Jana yalaman, “Yundu nyaka yinya bayan church yalbay.” \v 2 Yamba Jesusangka jananda yalaman, “Yurra bayan yalbay nyajin-nyajilda. Yinya bayan juma dumbarrijikuda. Yinya manubaja, bamangka kulji daray-manil, wubulku yilbal bubungu. Kulji wubulku bayanmun ngami-ngamiku bubungu wunay.” \s1 Kuli jirray kadaykuda. \p \v 3 Wawu yinyamun jana wuburrbu Olivemunbu dungarin. Nyulu Jesus bubungu bundandan, jawun-karra 12-bala nyungundu kadarin, babajin, “Bayan wanja-wanja dumbarriji? Yundu kadanjiku, yanyu bubu wanjarrmal? Wanjarrmal, bubu and jiri kunbanjiku?” \p \v 4 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra mumbarmaka. Bamangka kanbalda yurranin wadu-waduku binal-bunganka bubuku kunbanyamunku. Jana yurranin jurril-bunganka. Kari milka-janay. \v 5 Yala-yala bama wubul kaday, janankaku yalamal, ‘Ngayu Christ.’ Jana jurrilmal, jana Christ kari. Yamba jana bama wubul jurril-bungal. \v 6 Yala-yala bama wubul mabarrba kuniway. Kanbal mabarr yubaku, kanbal kala-kalbay. Yurra nyajil, kari yinyilmaka. Jana kuniwaykuda, yamba bubu kariku kunbay. \v 7 Bama nyubunmun bubumun kuniway bamanji yindu-yinduynji bubuku yinduynku. Bubu yiringkurrku bulngaji. Bubu bulngaji baja, bulngaji baja. Mayi yamba-karimal. Bama mayi kari, dakwuyku bunday. \v 8 Yinya trouble karrkayku. Juma trouble jirray kaday. Yinya yala jalbu kulngkul. Nyulu yirrngaji bubanngarr. Nyulu juma yirrnga-yirrngangajikuda. \p \v 9 “Wawu yinyamun bamangka yurranin mambarril maja-majanda jirrayanda. Jana maja-majangka yurranin warrngkay-manil, yarkinkaku kunil. Bama wubul yurranka wawu kari bajaku, yurra nganya wukurrinya. \v 10 Bamangka wubulduku nganya bawal, nganya kari wukurril baja kulika. Jana yinyarrinyangka nganya bawal, jana ngaykuwunku bamanka wawu-karimal, jananin ngayku bama mambarril maja-majanda kulijinda. \v 11 Bama wubul jurrilku kaday, yala jana Godumu kuku yirrkanka. Yamba jana bama jurril-bunganka, juru-kulbanka ngaykundumun. Bama wubul jananda milka-janay. \v 12 Yala-yalala bamangka wubuldu buyun-damal baja, buyun-damal baja, buyun-buyunku bundari. Yinyaynka bama wubul yindu-yinduynku kari wawumal baja, kari ngulkurr-ngulkurr dajiway baja. \v 13 Kaki bamangka nganya kari bawal, Godungku jananin juranku kujil wuljaljiku. Bubu kunbay, Godungku nyungu bama ngulkurrduku juranku kujil, jana nyungun kari bawanya. \v 14 Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Jana yinya Godumu kuku ngulkurr balkal bamanda wubulbuku, bubungu yindu-yinduymbu, yiringkurrku. Bamangka wubulduku kuku milkabu nyajil, yinyamun bubu and jiri kunbayda.” \s1 Kuli jirray bajakukuda. \p \v 15 Jesusangka yalaman baja, “Yala-yala yurra nyubun bama buyun bajaku nyajil Godundumunbu bayanba janjananya. Nyulu kuli-baka bajaku, Godunku wawu kari bajaku. Nyulu bamanga wubulbuku kuli dajil. Nyulu prophetangka Danielangka ngadiku Godumu kuku kabanba balkan yinyaynka bamanka. Yurra yinya kuku nyaka, mumbarabuku milkabu wukurrika, binalmanka. \v 16 Bama bubungu Judea bundanday, jana nyungun yinya kuli-baka nyajil, jana wuburrbu warrida. \v 17 Bama nguba ngalkalba bayanba. Nyulu kari kananga warri, yamba-yamba maninka. Nyulu yamba-yamba bawa, jinbalku warri wuburrbu. \v 18 Bama nguba paddockmunbu workmalmal. Nyulu kari warri, kambi maninka. Nyulu kambi bawa, jinbalku warri wuburrbu. \v 19 Yala-yala jana jalbu-jalbu kulngkul, jana wanjarrmal, wuburrbu dakanka? Jana murruji warri. Buyunji. Jana jalbu-jalbu ngawanji, jana yalarrku wuburrbu kari dakal. Jananka kuli jirray. \v 20 Yurra praymaka, Godundu babajika, kari kambaranga kuli-kulimun warri, kari Saturdaymunbu warri.” Saturdaymunbu jana Jew-warra wawu-balangajin, kari workmanijin. \v 21 Jesusangka yalamanda, “Yala-yalala trouble jirray bajaku. Ngujakuramun nyikurrmankarrku, bama kariku yalaku warrngkan. Jana yinyamun yalarrku kari warrngkay baja yalaku. \p \v 22 “Godungku yinya trouble bubungu ngadingka kari mambarril. Nyulu ngadingka mambarrinyaku, bama wubulku wulanyaku. Nyulu yinya trouble kulka-bungal, nyunguwunku jawun-karranka nyulu wangkanin.” \p \v 23 Jesusangka yalaman baja jawun-karranda, “Bamangka nguba yurranda balkal, ‘Nyulu Christ yinyaymba,’ or ‘Nyulu Christ yaluy.’ Yurra yinya kuku kari nyaka, kari believeim-bunga. Bayja, warmbi. \v 24 Kanbal bama kaday, jurrilmal, yalamal, ‘Ngayu Christ.’ Yindu bama kaday, yalamal, ‘Ngayu Godumu kuku balkal-balkal.’ Jana yalarrku jurrilmal. Jana Dubundumundu junkurrdu junjuy-junjuy miracle balkal, Godumu bama jurril-bunganka. Yamba Godungku nyungu bama wangkanin nyungunku wukurrinka. Jana jurril-bakangka Godumu bama buyunku juru-kulbanka; kari, Godumu bama jurril-bakanda kari milka-janay. \v 25 Ngayu yurranda yinya kuku balkan, milka-bakanka. Yurra miyil-janay jananka. \p \v 26 “Bamangka nguba wadu-waduku yalamal, ‘Nyulu Christ bubungu jirrbu-jirrbungu.’ Kari yinyaymba dungay. Jana nguba wadu-waduku yalamal, ‘Nyaka, nyulu yalaymba.’ Yurra yinya kuku kari nyaka; bayja. \v 27 Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Ngayu kaday baja, bamangka wubulduku nganya nyajil. Jana nganya nyajil yala bamangka yiringkurrku balbay nyajil jiringa. \p \v 28 “Yarkin-yarkin bubungu wunay, jana dikal-dikal waja yinyaymba murumarida, kadarida.” \s1 Jesus kaday baja. \p \v 29 Jesusangka yalaman baja, “Wawu yinyamun troublemun, wungarabu jirimun karikuda balbal baja. Kijangka yalarrku karikuda balbal baja. Dawar jirimun dararida. Jana wungar, kija, dawar wubulku bulngajirida. \v 30 Yinyamun yurra nganya nyajilda kankadanya ngurrbanji jirimun. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Bamangka wubulduku bubungu yiringkurrku nganya nyajil kankadanya, jana milka-bujarmalda, nyirray badirida. Ngayu junkurrjiku kaday, maja jirrayku. Dayirr-dayirr bajaku kaday. \v 31 Ngayu jirimun angel wubul yungal ngaykuwunbu bamanda ngayu wangkanin. Jana angelangka trumpet wulmbarril yaykarrdaku, ngayku bama mujalda bubumun yindu-yindumun, wundil jiringa, heavenba.” \s1 Kuku jukuku wawuburraka. \p \v 32 Jesusangka yalaman baja, “Yinya yala juku wawuburra. Wawuburra ngankakuda, wungarajida, minyada jarrukada. Yurra nganka nyajil, yurra binalda, minyada. \v 33 Yalarrku, yurra kuli trouble nyajil, yurra binalda, ngayu nyiku baja kaday. \v 34 Ngayu manubajabuku balkal, bama jurankuda, jana wubulku wulanjiku, junjuy-junjuy warrmbamalmal yala ngayu yurranda balkanda. \v 35 Jiri and bubu kunbay, yamba ngayku kuku kari bajaku kunbay. Ngayku kuku junkurrji, kari kunbay.” \s1 Bama binal kari Jesus wanja-wanja kaday baja. \p \v 36 Jesusangka yalaman baja, “Bama binal kari ngayu wanja-wanja baja kaday baja? Jana angel-angel binal kari wanja-wanja ngayu kaday baja. Ngayu Godumu kangkal, ngayu yalarrku binal kari. Ngaykuku nganjanku binal. \v 37 Ngadiku, nyubun bama, burri Noah, nyulu junkayku bundan Godunku. Yamba bama yindu-yindu ngangkal-ngangkalku bundarin Godunku, Noah bayjan. Ngayu wubulbuku bamanga yaba. Ngayu kaday baja bubungu, bama yalaku ngangkal-ngangkalku Godunku bundari, Godunku wawu kari. Jana yala bama bundandanya yala-yalaku Noah. \v 38 Yala-yalaku jalungkarr jirray warrinjiku, bama mayinga, bananga nukajin, marrymanijin, yalaku bundandarin. Jana kuku bayjan jalungkarrmunku. Yamba jana Noah, nyungu jawun-karra 7-bala, jana boatbu walanda, jalungkarrmunku. \v 39 Yinyamundu jalungkarrda bama yindu-yindu wubulku bujil-janji-manin, jana kuku bayjanya jalungkarrmunku. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Yala-yalala ngayu kaday baja, bama yalaku ngangkal-ngangkalmal. \v 40 Yala-yalala dingkar jambul paddockmunbu. Jiri-warrangka nyubun manil, nyulu nguwimal karimal. Yindu bawaji. \v 41 Jalbungku jambuliynja mayi dirka-bungal-bungal. Jiri-warrangka nyubun manil, nyulu nguymal karimal. Yindu bawaji. \p \v 42 “Nyakada. Yurra binal kari wanja-wanja ngayu yurranga maja kaday baja. Nyaka, ngayu kadanyamunku baja. \v 43 Yanyu story nyaka. Nyubun bama bayanba bundanday. Kaki nyulu binal wurrmay-baka wanja-wanja kadanka, nyulu miyilji bunday wurrmay-bakanka, nyungun karrbanka. \v 44 Yinyaynka yurra yalarrku wuljaljiku miyil-kuji nganya. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Yurra binal kari ngayu wanja-wanja kadanka baja.” \s1 Kuku workingmananka. \p \v 45 Jesusangka yalaman baja, “Yindu story nyakada. Yurra dukul ngalu-ngalumaka, yala yanyu bama yaluy storynga. Nyubunyinja majangka nyubun workingman ngulkurr wangkanin, foreman-bunganka yindu-yinduynku workingmananka. Nyulu bama foremanman, nyulu junkayku bundan, binal bajaku. Nyulu workingmananda yindu-yinduymbu work dajin, mayi dajin, jananin ngulkurrduku kujin. \v 46 Nyulu maja kala-kalbay dungan, kadan baja. Nyulu kadan baja, nyajin yinyangka foremanangka wubulku ngulkurrduku kujinya, nyungu workingmen. Nyulu foreman wawurr-wawurrmanijinda, majangka nyungun nyajinya ngulkurrmanya. \v 47 Nyulu majangka foreman buyay-manin, yalaman, ‘Ngayu yunun maja-bungalkuda ngaykuwunku bayanka, yamba-yambaka, bubuku, wubulkuku.’” Jesusangka yalamanda, “Yurra junkayku bunday, yalala nyulu foreman. \v 48 Yamba nyulu foreman nguba kari ngulkurrku bunday. Nyulu nguba buyunmal, nguba nyuluku balkal, ‘Ngayku maja kariku kadan. Nyulu nguba kari kaday baja.’ \v 49 Yinyamun nyulu kulijimal; nyulu workingmen kunil, mayi jirray nukal, kamu-kamu nukal. \v 50 Nyulu maja kadayda, yamba nyulu foreman binal kari nyulu kadanka. Nyulu kari miyilji bundanday, kari ngulkurrduku kujin-kujil. \v 51 Majangka nyungunin foreman murru-kangalda, nyungun warrngkay-manil, ngalkalba yilbal jurril-bakanji, bulu-duraynji. Yinyaymba nyulu nyirray-badi, warrngkay, dirra baykajikuda.” \c 25 \s1 Kuku maral-maralanka 10-balanka. \p \v 1 Jesusangka jananda yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Yinya yala yanyu story. Dingkar, jalbu marrymanijinka, wunanka. Maral-maral 10-bala jawun-karra bulanga. Jana light manin, dungarinda mayinga jirraymba, yinyarrinyangka jalbu-jalbungku yinya dunyu kujil-kujin ngalkalba. Jana bama Jew-warra yalaku. \v 2 Maral-maral 5-bala dukul ngulkurr kari, silly-bala. Yindu 5-bala dukul ngulkurr, ngalu-ngalu. \v 3 Jana maral-maralangka silly-balangka light wundin, yamba kerosine kari wundin. \v 4 Yamba jana maral-maralangka ngalu-ngalungku kerosine wundin lightmunku. \v 5 Nyulu dingkar marrymanka, nyulu kari jinbalku kadan, maral-maral warngku kadarinda, wunarinkuda. \p \v 6 “Juma kunarangkalba nyurra jirray bajaku. Bama wubulku yirrkan, ‘Nyulu yanyuda! Nyulu dingkar kadanda! Ngana nyungun maku-nyajilda!’ \v 7 Jana maral-maral warngkumun wandirin, light trimim-bungan, wayjunku. \v 8 Jana maral-maralangka silly-balangka yalaman maral-maralanda ngalu-ngalundu, ‘Nganjinanda kerosine daya, nganjinanga light kerosine buban.’ \v 9 Yamba jana maral-maralangka ngalu-ngalungku yalaman, ‘Kari. Nganjin buban kerosine wundin nganjinangaku. Kaki nganjin yurranda dajil, nganjinanga light jinbalku marralmal. Yurra storengu dungarika, buy-im-bunga yurrangaku.’ \v 10 Jana silly-bala maral-maral kerosinemunbu warririnda. Jana dungarinda, nyulu dingkar kadan. Jana 5-bala maral-maral ngalu-ngalu, jana nyungunji kananga dungarin mayinga jirraymba. Yinyamun jana door nandankuda. \p \v 11 “Juma jana silly-bala kadarin baja, yirrkan dingkaranda, ‘Maja, Maja, door walnga, nganjin walarinka!’ \v 12 Yamba nyulu dingkarangka yalaman, ‘Kari. Ngayu door kari walngal. Ngayu yurranka binal kari.’” \p \v 13 Jesusangka jananda yalamanda, “Yurra miyil-janayda ngaykunku. Yurra binal kari ngayu wanja-wanja baja kaday baja.” \s1 Kuku workingmananka kulurunku. \p \v 14 Jesusangka yindu story balkan jananda. Nyulu yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Yinya yala yanyu story. Nyubun dingkar kala-kalbay dunganka. Nyulu dunganjiku, nyulu nyungu workingmen kunjan, yalaman, ‘Yurra ngayku bayan, yamba-yamba, bubu ngulkurrduku kuji.’ \v 15 Nyulu jananda money dajin, junjuy-junjuy buy-im-bunganka, sellim-bunganka baja, money jirray-bunganka nyungunku. Nyubun bama, nyulu ngalu-ngalu bajaku. Majangka money jirray dajin nyungundu, 5000 dollars. Yindu bama, nyulu jarra yala. Majangka nyungundu jarra buban money dajin, 2000 dollars. Yindu bama majarr bajaku. Majangka nyungundu money buban dajin, 1000 dollars. Yinyamun nyulu maja dunganda. \v 16 Nyulu workingman 5000 dollarsmunji, nyulu jinbalku dungan, junjuy-junjuy, yamba-yamba buy-im-bunganka bamandamun. Nyulu sellim-bungan baja yinduymbu bamanda moneyka jirraynka. Nyulu juma money jirray-bungan, 10000 dollars. \v 17 Nyulu workingman 2000 dollarsmunji, nyulu yalarrku dungan, buy-im-bungan, sellim-bungan baja. Nyulu juma money jirray-bungan, 4000 dollars. \v 18 Yamba nyulu bama 1000 dollarsmunji, nyulu yinya money bubungu nandan. \p \v 19 “Nyulu maja ngadingka kala-kalbay bundan. Nyulu kadan baja, jananin workingmen kunjan, babajin, ‘Yurra wanjarr money jirray-bungan?’ \v 20 Nyulu yinyayangka bamangka 5000 dollars manin, nyulu kadan, majanda 10000 dollars dajin. Nyulu yalaman, ‘Maja, yundu ngaykundu 5000 dollars dajin. Nyaka, ngayu jirray-bungan, 10000 dollars.’ \v 21 Majangka yalaman, ‘Yinya ngulkurrkuda. Yundu ngulkurrku workmalman. Ngayu yunundu money buban dajin, yundu yinya money jirray-bungan. Yinyaynka ngayu yununin maja-bungal jirraynka. Kaday, ngali wawurr-wawurrku bunday, jawun-jawunku.’ \p \v 22 “Nyulu yinyayangka bamangka 2000 dollars manin, nyulu kadan, majanda 4000 dollars dajin. Nyulu yalaman, ‘Maja, yundu ngaykundu 2000 dollars dajin. Nyaka, ngayu jirray-bungan, 4000 dollars.’ \v 23 Majangka yalaman, ‘Yinya ngulkurr. Yundu ngulkurrku workmalman. Ngayu yunundu money buban dajin, yundu yinya money jirray-bungan. Yinyaynka ngayu yununin maja-bungal jirraynka. Kaday, ngali wawurr-wawurrku bunday, jawun-jawunku.’ \p \v 24 “Nyulu yinyayangka bamangka 1000 dollars manin, nyulu yalarrku kadanda, yalaman, ‘Maja, ngayu binal yundu maja manun-manun kari. Yundu yunu workingmen mambarril yaykarr bajaku workmanka, yundu money jirray maninka. \v 25 Ngayu yinyilji. Yinyaynka ngayu yunu money bubungu nandan. Nyaka, yunu money yanyuda.’ \p \v 26 “Nyulu maja kuli-kadan nyungunku. Nyulu yalaman, ‘Yundu majarr bajaku! Yundu balu ngayu money manin-manil bamandamun ngaykundu workmanya. Yinya yunundu milkanga kadan! \v 27 Yinyaynka yinya money bankmunbu yijarrinyaku. Yinya money bankmunbu wunananyaku, juma-juma money interest jirraymanyaku.’ \v 28 Majangka yalaman, ‘Nyungundumun yinya 1000 dollars mana, bamanda yinyayanda daya 10000 dollarsmunjirrba. \v 29 Kaki bama ngulkurrku workmal, ngayu nyungundu work jirray dajil. Kaki bama buyunku workmal, ngayu nyungundu work kari dajil baja. Ngayu nyungu work yinduymbu dajil. \v 30 Yurra yinya bama buyun ngalkalba wundi, nguwul-nguwulbu yilba. Yinyaymba nyulu nyirray badi, warrngkay, dirra baykaji.’” \s1 Bama wubulku juma jakalba Majanda janay. \p \v 31 Wawu yinyamun Jesusangka yalaman, “Ngayu yaba bamanga wubulbuku. Juma ngayu dayirrku kaday baja, jananin jiri-warra, angel-angel ngaykunji wundil. Ngayu kaday baja, ngayu maja jirray, kingkuda. \v 32 Ngayu bama wubulku jajirril jakalba ngaykundu. Jana murumari bubumun yindu-yindumun jakalba ngaykundu. Yinyamun ngayu jananin wangkanil, ngami-ngami-bungal. Ngayu jananin ngami-ngami-bungal yala shepherdangka dingkarangka sheep-sheep ngami-ngami-bungal goatundumun. \v 33 Nyulu dingkarangka sheep-sheep right sidemunbu yijarril; goat-goat left sidemunbu yijarril. Yinya yala ngayu bama ngulkurr ngami-ngami-bungal bamandamun buyunyundumun. \v 34 Yala-yalala ngayu maja king yalbay. Ngayu yalamalda yinyarrinyanda bamanda ngulkurrundu right sidemunbu, ‘Kadayda, ngayku nganjan wawurr-wawurrmalda yurranka. Yurra ngaykuwunbu bubungu kaday. Ngayu yinya bubu yanday-bungan yurranka, ngayu bubu yiringkurrku balkanjiku. \v 35 Ngayu dakwuyman, yurra ngaykundu mayi dajin. Ngayu wawu-wulan, yurra ngaykundu bana dajin. Ngayu ngarrbalku, yurra nganya bayanba walay-manin. \v 36 Ngayu kambi kari, yurra ngaykundu kambi dajin. Ngayu bambay, yurra nganya ngulkurrduku kujin. Ngayu jailba, yurra ngaykundu kadarin. Yinyaynka ngayu yurranin kunjanda, ngaykuwunbu bubungu walanka.’ \p \v 37 “Yinyamun jana yinyarrinyangka bamangka ngulkurrdu yalamal, ‘Maja, nganjin wanja-wanja yunun nyajin dakwuynji, yunu mayi dajin? Nganjin wanja-wanja yunun nyajin banaka wawu-wulanya, yunu bana dajin? \v 38 Nganjin yunun wanja-wanja ngarrbal nyajin, yununin bayanba walay-manin? Yunun wanja-wanja nyajin kambi kari, yunundu kambi dajin? \v 39 Nganjin yununin wanja-wanja jailba nyajin, wanja-wanja bambayku nyajin, yunundu kadarin?’ \v 40 Ngayu maja jirray, king. Ngayu jananda yalamalda, ‘Ngayu yurranda manubajabuku balkal, kanbal ngayku bama bubankuda. Jana maja kari; buban. Yurra yinyarrinyanda ngaykuwunbu bamanda bubananda mayi, bana dajin, jananin ngulkurrduku kujin. Yinya yala yurra ngaykundu dajin, yala yurra nganya ngulkurrduku kujin. Yurra ngayku bama ngulkurrduku kujin, yinya yala yurra nganya ngulkurrduku kujin.’ \p \v 41 “Yinyamun ngayu bamanda buyunyundu left sidemunbu yalamal, ‘Dungayda, ngaykuwundu nganjanangka yurranin bubungu buyunbu yungalda. Yinyaymba baya wayjun-wayjuji wuljaljiku. Nyulu yinya baya yanday-bungan Dubumu, nyunguwunbu jawun-karramu. \v 42 Ngayu dakwuyman, yamba yurra ngaykundu mayi kari dajin. Ngayu wawu-wulan, yamba yurra ngaykundu bana kari dajin. \v 43 Ngayu ngarrbal, yamba yurra nganya kari bayanba walay-manin. Ngayu kambi kari, yamba yurra ngaykundu kambi kari dajin. Ngayu bambayman, yamba yurra nganya kari ngulkurrduku kujin. Ngayu jailba, yamba yurra ngaykundu kari kadarin.’ \p \v 44 “Jana balkalda, ‘Maja, nganjin yunun wanja-wanja nyajin, mayi kari, bana kari? Yundu wanja-wanja ngarrbalku kadan? Yundu wanja-wanja kambi kari? Yundu wanja-wanja bambay? Wanja-wanja jailba? Nganjin wanja-wanja yunun kari ngulkurrduku kujin?’ \v 45 Ngayu jananda yalamalda, ‘Ngayu yurranda manubajabuku balkal, yurra ngayku bama buban kari ngulkurrduku kujin. Jananda mayi, bana kari dajin. Yinya yala yurra ngaykundu kari dajin, yala yurra nganya kari ngulkurrduku kujin.’ \v 46 Godungku jananin bubungu bayanga yilbalkuda, jana wuljaljiku yinyaymba bundanka. Yamba Godungku jananin bama ngulkurr nyungundu kunjal. Jana nyungunji wuljaljiku bundarikuda.” \c 26 \s1 Jana Jesus yarkinkaku kuninka. \p \v 1 Jesus kuku kunban, nyulu nyunguwunbu jawun-karranda 12-balanda yalaman, \v 2 “Yurra binal warngku jambulmal, bamanga Jew-warramu holiday Passover kaday. Ngana Passover mayi nukankada. Ngayu yaba bamamu wubulbuku. Jana nganya mambarrilkuda, jukungu damanka, crossmunbu.” \p \v 3 Jana, maja-maja Godundumunbu bayanba yalbaymba, council-council bamanka Jew-warranka, jana murumarin bayanba Caiaphasandamunbu. Nyulu Caiaphas maja jirray Godundumunku bayanka. \v 4 Jana yanday-bungal-bungan, Jesus kiraynjaku karrbanka, yarkinkaku kuninka. \v 5 Jana jana-karrajiku balkawan, “Ngana nyungun kari karrbanka Passover daymunbu. Bama kuli-kadanji, kuniwanji.” \s1 Jalbungku jila mini-mini nyangarrin Jesusanda dukulbu. \p \v 6 Jesus townbu Bethany dungan, bayanba Simonandamunbu. Nyulu Simon jakalbaku bajiji, leprosymunji. \v 7 Nyulu Jesus mayinga nukal-nukajin, jalbu nyungundu kadan, junjuynji jila mini-miniji bottleba. Yinya junjuyumu jila mini-mini bajaku, dear-bala bajaku. Jalbungku yinya jila mini-mini nyangarrin Jesusanda dukulbu. \v 8 Jana Jesusandamundu jawun-karrangka 12-balangka yinya nyajin, jana kuli-kadarin. Jana babajin, “Wanyurrinku wumbabuku nyangarrin, wasteim-bungan? \v 9 Yinya jila mini-mini sellim-bunganyaku moneyka jirraynkaku. Moneylu dajinyaku bamanga money-karingakuda.” \p \v 10 Jesus, nyulu binal wanyu jana balkal-balkan. Nyulu jananda yalaman, “Yurra wanyurrinku yaluymu jalbumu kuli dajin-dajil? Nyulu ngulkurr balkan ngaykunku. \v 11 Bama money-kariku wuljaljiku yalaymba bunday yurranji. Yamba ngayu kari bunday baja yurranji wuljaljiku. \v 12 Nyulu ngaykundu nyangarrin bangkarrba, yanday-bunganka, jana nganya nandanka juljalba.” Bama Jew-warra yalaku, yarkin julngkan, jila mini-minibu. \v 13 Jesusangka yalaman baja, “Yinya milkanga kuji. Bamangka wubuldu juma kuku ngaykunku balkal, bubungu yindu-yinduymbu, yiringkurrku. Jana yanyunku jalbunku balkal, bama binalmanka yanyungku jalbungku ngulkurr balkan.” \s1 Judasangka Jesus mambarrinka. \p \v 14 Nyubun jawun, nyulu burri Judas Iscariot. Nyulu dungan maja-majanda Godundumunbu bayanba yalbaymba. \v 15 Nyulu yalaman, “Kaki ngayu Jesus mambarril yurranda, yurra wanyu ngayku dajil?” Yinyamun jana silver money 30-bala countim-bungan, nyungundu dajin. \v 16 Wawu yinyamun Judasangka good chance kujil-kujin, Jesus mambarrinka. \s1 Jesusangka Passover nukan jawun-karranji. \p \v 17 First day kadan, Passover holidaymunku. Yala-yalaku jana bread balan-balan nukan. Jawun-karra nyungu Jesusanda kadarin, babajin, “Yundu wanjabu nganjinin yunganka, mayi Passover supper yanday-bunganka yununku?” \v 18 Jesusangka yalaman, “Townbu dungay, dingkarandala. Kuku wundi ngaykundumun. Nyungundu balka, ‘Nganjin kukujida kadarin Teacherandamun. Time kadaynda nyulu wulanka. Nganjin, nyunguwundu jawun-karrangka disciplesangka, and nyulu, nganjin mayi Passover nukanka yunuwunbu bayanba.’” \p \v 19 Jana nyunguwundu jawun-karrangka balkan yala Jesusangka jananda yalaman. Jana mayi Passover supper yanday-bungan. \p \v 20 Wujurrman, Jesus, and nyungu jawun-karra 12-bala, jana bundarin, mayikuda nukanka. \v 21 Yala-yala jana mayinga nukal-nukajin, Jesusangka yalaman, “Ngayu yurranda balkal. Yurra ngayku jawun-karra, yamba nyubunyinja nganya mambarrinka.” \v 22 Jana milka-bujarmaynda, nyubun-nyubunku nyungundu babajin, “Wanjungku? Ngayu?” \v 23 Jesusangka yalaman, “Nyulu yinyangkakubi ngaykunji bread ngabal milkulbu. \v 24 Ngayu yaba bamanga wubulbuku. Ngayu wulay yala Godundumundu kabanda balkal. Yamba kuli jirray kaday bamanda nganya mambarril. Yinya dingkar kari balkajinyaku jakalbaku.” \v 25 Judasangka, nyulu mambarrinka. Nyulu yalaman Jesusanda, “Teacher, wanjungku mambarril? Ngayu?” Yamba nyulu jananin jurril-bunganka. Jesusangka yalaman, “Yuwu. Yundukudabinya nganya mambarrinka, yala yundu yalaman.” \s1 Jesusangka jawun-karra binal-bungan Communionmunku. \p \v 26 Jana mayinga nukan-nukajin, Jesusangka bread manin, God thankim-bungan breadmunku, bread dumbarrin, dajin nyunguwunbu jawun-karranda. Nyulu yalaman, “Mana, nukada. Yanyu ngayku bangkarr.” \p \v 27 Nyulu cup winemunji maninda, God thankim-bungan, jananda dajin, yalaman, “Yurra wubulduku nuka. \v 28 Yanyu ngayku mula. Ngayu mula warri, wulayda, buyun-buyun kidanka bamandamun wubulmunku. Godungku ngadiku bama promiseim-bungan, buyun-buyunku milka-wulanka. Godungku nyungu kuku kujilkuda, ngaykuwunku mulaka. \v 29 Ngayu wine yalanguy kari nukal baja. Ngayu juma bubunguku kaday baja. God majakuda wubulkuku. Ngayu yurranjida nukal baja, wine walu-yindu.” \p \v 30 Jana wulngku badirinkuda, dungarinda wuburrbu burri Olives. \s1 Jesusangka balkan Peterangka darrbinka. \p \v 31 Jesusangka jananda yalaman, “Wujurrmalkuda, yurra wubulku warri, nganya bawalda. Godundumundu kabanda balkal, \q1 ‘Ngayu yinya dingkar kunil sheep ngulkurrduku kujil. Jana sheep ngami-ngamiku warririkuda.’ \m Yurra warri, yanyu kuku manubajamalkuda. \v 32 Godungku nganya yarkinmun juran-bungal baja, ngayu jakalba yurranka dungay bubungu Galilee.” \p \v 33 Peterangka yaykarrdaku yalaman Jesusanda, “Ngayu yunun kari bawal. Yala kanbalda yunun nguba bawal, yamba ngayu kari.” \v 34 Jesusangka Peteranda yalaman, “Milkabu kuji yanyu kuku ngayku. Jukijuki yirrkanjiku, yundu kuku kulur balkal, yundu ngaykunku binal kari.” \v 35 Peterangka Jesusanda yalaman, “Ngayu kari balkal ngayu yununku binal kari. Kaki jana nganya yarkinkaku kunil, ngayu kari yalaku balkal.” Jana jawun-karrangka kanbalda yalarrku yalaman. \s1 Jesus Godunji balkawan bubungu Gethsemane. \p \v 36 Yinyamun Jesus dungan nyunguwunji jawun-karranji gardenba Gethsemane. Nyulu jananda yalaman, “Yalaymba bundarika, ngayu balu dungay yinyaymba, praymanka.” \v 37 Nyulu nyungunji wundin, Peter, Zebedeemu kangkal dingkar-bulal. Nyulu milka-bujar bajaku. \v 38 Nyulu jananda yalaman, “Ngayu milka-bujarmalarrku, yala junjuynju kulngkuldu nganya nyarril-nyarril. Yalaymba bundarika, ngaykunji miyil-janarika.” \p \v 39 Nyulu buban dungan, bubungu daran, jiba bada-bada wunan, prayman. Nyulu Nganjananda yalaman, “Nganjan, ngayu wawu kari wulanka. Yamba yunduku nganya kunjan, wulanka bamanka wubulkuku. Ngayuku wulayda jananka, yala yunduku ngaykundu balkan.” \p \v 40 Nyulu kadan baja jawun-karrandaku kuluruku, jananin nyajin, wunanarinya warngku. Nyulu Peteranda yalaman, “Wanyurrinku yurra kari miyil-janan ngaykunji, one hourmunku? \v 41 Miyil-janay, praymaka, yurra kari buyun-damajinka Dubundulu. Yurra wawu ngulkurrmanka, yamba yurra nguba Dubunduku milka-janjananka.” \p \v 42 Jesus dungan baja, prayman, Godunji balkawan. Nyulu yalaman. “Nganjan, kaki yundu nganya wantim-bal wulanka, ngayu wulayda. Ngayu yunun kuku nyajil.” \v 43 Nyulu kadan baja, jananin nyajin baja, wunanarinya warngku. Jananga miyil kari bajaku walngajin, warngku jirray bajaku. \p \v 44 Jesusangka jananin bawan baja, prayman baja. Nyulu kuku yinyaku balkan baja Nganjananda, same oneku kuku. \v 45 Nyulu jawun-karrandaku kuluruku kadan baja, yalaman, “Yurra wunanariku? Nyaka. Time kadaynda nganya mambarrinka bamanda buyunbu. Ngayu yaba bamamu wubulbuku. \v 46 Daka, ngana dungayda. Nyaka, yinyayangka dingkarangka nganya mambarrinkada.” \s1 Jana Jesus karrban. \p \v 47 Nyulu balkan-balkawan, Judas kadan. Judas nyulu Jesusamu jawun, yamba nyulu kadan Jesus mambarrinka. Jana, maja-maja Jew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymba, and council-council, jana Judasanji bama wubul yungan, naybuji yalbaynji, jukuji. Jana bama wubulku Judasanji kadarin. \v 48 Judasangka jananda jakalbaku balkan, “Ngayu dingkar kissim-bungal, milbinka wanjuku Jesus. Nyungun karrbada.” \p \v 49 Judas kadan, junkayku dungan Jesusanda, yalaman, “Good day, Teacher.” Nyulu Jesus kissim-bungan. \v 50 Jesusangka yalaman, “Jawun, yundu wanyurrimbu kadan?” Jana wubulku kadarinda, Jesus karrban, yaykarrdaku kujin. \p \v 51 Nyubun dingkar Jesusanji, nyulu naybu kulban, nyubun dingkar yakan, milka. Yinya dingkar milka yakan, nyulu workingman majamu jirrayamu Godundumunbu bayanba yalbaymba. \v 52 Jesusangka yalaman, “Yunu naybu yijarrika baja. Kaki bamangka bama naybubu yarkinkaku nyandal, yinduynju nyungun yalarrku naybubu yarkinkaku nyandal baja. \v 53 Yundu binalmaka. Kaki ngayu Nganjananda babaji helpmunku, nyulu jinbalku ngaykundu yungal angel-angel wubul bajaku, nganya helpim-bunganka. \v 54 Yamba ngayu kari babaji. Ngayu babajinyaku, Godumu kuku kari manubajamanyaku. Nyunguwundu kabanda balkal ngayu must yalaku wulay.” \p \v 55 Jesusangka bamanda wubulbuku yalaman, “Yurra wanyurrinku naybuji, jukuji ngaykundu kadarin, karrbanka? Ngayu wurrmay-baka kari. Yurra nganya warngku yindu-yindu nyajil-nyajinda Godundumunbu bayanba binal-bunganya, yamba yurra nganya kari karrban. \v 56 Yamba yurra yalaku balkan, Godumu kuku manubajamanka. Ngadiku jana prophet-prophetangka kuku manin Godundumun, kabanba balkan. Yinya kuku manubajamaynda.” Yinyamun jana jawun-karrangka nyungun bawan, warririnkuda. \s1 Jesus jakalba Council-councilanda. \p \v 57 Jana Jesus karrban, jana nyungun wundin bayanba Caiaphasandamunbu. Nyulu Caiaphas maja jirray Godundumunbu bayanba yalbaymba. Jana, teacher-teacher lawmunku, and council-council, jana wubulku murumarin yinyaymba bayanba. \v 58 Peterangka Jesus wukurrin kala-kalbaymundu. Nyulu fencemunbu walan majandamunbu bayanba, bundan yinyayanji bamanji bayan miyil-kujil-kujin. Nyulu binalmanka yinya juma wanjarrmal Jesusanda. \v 59 Jana, maja-maja, and council-council wubulku, jana bama nubin, jurril balkanka Jesusanka, Jesus yarkinkaku kuninka. \v 60 Bama wubul kadarin, jurril balkan nyungunku, yamba kariyirrku buyun. Yinyamun jambul dingkar bulal jakalba council-councilanda janan. \v 61 Bula yalaman, “Yanyungku dingkarangka balkan, ‘Ngayu Godumu bayan dumbarril. Warngku kulurmal, ngayu bayan ngaral baja.’” \p \v 62 Maja jirray dakan, Jesusanda yalaman, “Yundu bulanin nyajin yunun nyuyanya. Yundu wanyu kuku dajil baja?” \v 63 Yamba Jesus kuku-kariman. Majangka nyungundu balkan baja, “God juran, nyulu yunun nyajil-nyajilda. Yundu must manubajabuku balka, Godunku. Nganjinanda balka, yundu Godumu kangkal or kari? Yundu bama Godundumun or kari?” \v 64 Jesusangka yalaman, “Ngayukuda. Ngayu yurranda balkal, yurra nganya nyajil bundandanya Godunji, ngalin junkurr-muruku bunday. Yurra nganya nyajil ngurrbanji kankadanya heavenmun. Ngayu yaba bamamu wubulbuku.” \p \v 65 Yinyamun majangka kambi nyungu dumbarrinda, kuku Jesusamu nyajinya. Nyulu yalaman, “Nyulu Jesusangka yalaman, ‘Ngayu Godkuda.’ Ngana bama kanbal kari mana baja, Jesusanka balkanka. Yurra nyungu kuku nyajin, buyun bajaku.” Bama Jew-warra yalaku; kaki jana kuku wadu-wadu Godunku nyajil, jana jananga kambi dumbarril. \v 66 Majangka yalaman, “Ngana wanjarrmal?” Jana yalaman, “Nyulu Jesus malaji, nyulu must wulay.” \p \v 67 Jana nyumba yilban Jesusandamunbu walungu, nyungun yarbarrka kunin. Jana yalarrku nyungun marabu kunin. \v 68 Jana nyungun kuya-bungan, yajarril-yajarrin, yalaman, “Kaki yundu bama Godundumun, yundu must binal wanyangka yunun kunin.” \s1 Peterangka Jesus darrbin. \p \v 69 Peter, nyulu ngalkalba bundandan, yardmunbu. Nyubun jalbu kadan nyungundu. Nyulu jalbu workmanijin majanka jirrayanka. Nyulu Peteranda yalaman, “Yundu yalarrku Jesusamu jawun bubumun Galileemun.” \v 70 Nyulu Peterangka Jesus darrbinda. Jana wubulduku nyungun nyajin darrbinya. Nyulu yalaman, “Ngayu nyungunku binal kari. Wanyu yundu balkal-balkal?” \v 71 Peter dungan baja gatemunbu. Yinduynju jalbungku nyungun nyajin, yalaman yinyarrinyanda dingkar-dingkaranda, “Nyulu yinyakuda Jesusanji dungan-dungan. Jesus townku Nazarethmunku.” \v 72 Peterangka Jesus darrbin baja. Nyulu yalaman, “God ngaykundu milka-janjanay. Ngayu manubajabuku balkal, ngayu binal kari yinyayanka dingkaranka.” \v 73 Kanbal dingkar yarra janjanan. Jana nyiku baja Peteranda kadan, yalaman, “Yundukuda Jesusamu jawun. Nganjin yunu kuku nyajin. Yundu balkaway yala Jesus.” \v 74 Peterangka yaykarrdaku yalaman, “Kaki ngayu kuku kari balkal manubajabuku, balu Godungku nganya punishim-bunga. Ngayu binal kari yinyayanka dingkaranka.” Jukijuki yirrkaynda. \v 75 Peteranda milkanga kadanda kuku Jesusangka balkan nyungundu. Jesusangka jakalbaku Peteranda yalaman, “Jukijuki yirrkanjiku, yundu nganya kuku kulur darrbil.” Peter ngalkalba dunganda, milka-bujarku badinda. \c 27 \s1 Jana Jesus majanda Pilateanda wundin. \p \v 1 Yalibalaku, jana, maja-maja Jew-warrandamunbu churchmunbu, and council-council, jana balkawan, Jesus yarkinkaku kuninka. \v 2 Jana Jesus chainda kajan, wundin, Pilateanda mambarrin. Pilate, nyulu bama townmun Romemun. Nyulu maja Jew-warrandamunku bubuku. \s1 Judas wulan. \p \v 3 Judasangka, nyulu jakalbaku Jesus milbin, bamangka wubulduku nyungun karrbanka. Judasangka Jesus nyajin chainji, nyulu binalmaynda jana Jesus yarkinkaku kuninka. Nyulu jiba-badinda, milka-bujarmaynda nyulu milbinya. Nyulu kari milbinyaku. Nyulu silver money 30-bala wundin baja maja-majandaku, and council-councilandaku. \v 4 Judasangka maja-majanda yalaman, “Ngayu buyunman. Jesus ngulkurr, malaji kari. Ngayu buyunman, bama ngulkurr mambarrinya, jana nyungun yarkinkaku kuninka.” Jana maja-majangka yalaman, “Nganjinanga kari business. Yunuku.” \v 5 Judasangka money yilban kananga churchmunbu, jananin bawanda. Nyulu dungan, manu kajajin, wulankuda. \p \v 6 Jana maja-majangka money mujan, yalaman, “Yinya money dajin, bama kuninka. Nganandamundu lawmundu ngananin kiril yinya money churchmunbu dajinka.” \v 7 Jana balkawan, wawuman, yalaman, “Yinyamundu moneybu ngana bubu maninka. Bama ngarrbal kaday, jana wulay, yinyaymba bubungu nandanka. Ngana bubu Potter's Field buy-im-bunganka.” \v 8 Yanyu bubu jana burri dalkin “Mulaka,” jana yinya money Judasamu dajinya, nyulu Jesus mambarrinka wulanka. Jana nyiku yinyaku burri dalkil baja. \v 9-10 Ngadiku Jeremiah, nyulu prophet. Nyulu kabanba balkan, \q1 “Jana silver money 30-bala manin. Jana bama Jew-warra wawuman silver money 30-bala payim-bunganka nyungunku. Jana money manin, buy-im-bungan, Potter's Field. Majangka Godungku ngaykundu yinya balkan.” \m Jana maja-majangka yinya bubu buy-im-bungan, yinya kuku Jeremiahandamun manubajamaynda. \s1 Pilateangka Jesus wawu-yimban. \p \v 11 Jesus, nyulu jakalba janan majanda Pilateanda. Pilateangka Jesusanda babajin, “Yundukuda maja king Jew-warranka?” Jesusangka yalaman, “Ngayukuda.” \v 12 Jana maja-majangka, and council-councilangka, jana Jesus nyuyan, yamba Jesusangka kuku kari manin. \v 13 Pilateangka nyungundu babajin, “Yundu kuku kari nyajil, jana yalamalmal junjuy-junjuynku?” \v 14 Yamba Jesusangka kuku kari bajaku manin. Pilate kungkurr-kadan, Jesusangka kari balkanya. \s1 Jana Jesus yarkinkaku kuninka. \p \v 15 Maja nyulu yalaku, nyulu Passover holidaymundurr nyubun bama yunganya jailmun. Bamangka yindu-yinduynju nyubunyinka babajin, majangka yinya nyubunyulu dingkar yungankakuda. \v 16 Yala-yalaku nyubun bama, burri Barabbas, nyulu jailba bundandan. Bama wubulku nyungunku binal. \v 17 Yinyamun jana bama murumarin. Nyulu Pilateangka jananda babajin, “Wanjaku bama yurra wawu ngayu yunganka? Barabbas or Jesus Christ?” \v 18 Nyulu binal bajaku maja-majangka Jew-warrandamundu Jesus mambarrin, jana nyungunku wawu kari bajaku. \p \v 19 Jana bayanba courtcasemunbu. Pilate yalarrku yinyaymba bundandan. Nyunguwundu manyarrangka nyungundu kuku yungan, “Nyungun kari mambarrika, kuninka. Nyulu ngulkurr, malaji kari. Ngaykundu bijarr nyulu kadan wujurrbuku, nganya yinyil-bungan. Nyungun kari mambarrika.” \p \v 20 Jana, maja-maja, and council-council, jana bamanda wubulbuku balkan Pilateanda babajinka Barabbas yunganka jailmun, Jesus yarkinkaku kuninka. \v 21 Pilateangka jananda babajin, “Wanjaku bama ngayu yunganka?” Jana yalaman, “Barabbas yunga.” \v 22 Pilateangka jananda babajin, “Ngayu wanjarrmal Jesus Christanda?” Jana wubulduku yalaman, “Nyungun nailda dama, jukungu crossmunbu.” \v 23 Yamba Pilateangka babajin, “Wanyu nyulu buyun balkan?” Yamba jana junkurr-murubuku balkan, “Nyungun walngkan-dama, jukungu.” \p \v 24 Pilate binal jana yirrkan-yirrkajin, marra-warrinji. Nyulu bana manin, mara julurrijin bamanda wubulbuku miyilbaku. Nyulu milbinka yinya nyungu kari fault, Jesusanka. Nyulu jananda yalaman, “Jesus wulay, ngayku kari fault. Yurranga fault.” \v 25 Bamangka wubulduku balkan, “Nganjinangaku fault, yunu kari. Kaki God yinyaynka kuli-kaday, nyulu nganjininku punishim-bungal, nganjinangaku kangkal-kangkal, yunun kari.” \p \v 26 Pilateangka Barabbas jailmun yungaynda, nyulu soldier-soldieranda balkanda Jesus wuybubu kulbanka. Nyulu Jesus mambarrinda, jukungu walngkan-damanka. \s1 Soldier-soldierangka Jesus yajarrin. \p \v 27 Pilateandamundu soldier-soldierangka Jesus wundin Governorandamunbu bayanba yalbaymba. Soldier-soldier wubulku nyungundu murumarin. \v 28 Jana kambi nyungu walngan, kambi ngala-ngala nyungundu didan. \v 29 Jana juku manin yala yibuy, bukul-bukulji. Jana ring balkan jukumun, Jesusanda dukulbu yijarrin. Jana juku yijarrin maranga. Jana bungkubu janankuda nyungunduku, nyungun kuya-bunganda, yajarrinda, yalaman, “Yundu maja king bamanga Jew-warranga, ngadingka bubungu bunday.” \v 30 Jana nyungundu nyumba yilban, juku manin, jukubu nyungun dukul bajaku kunin. \v 31 Jana kunban Jesus yajarril-yajarrinya. Jana kambi ngala-ngala walngaynda, nyunguku kambi didan baja. Jana nyungun wundinda, jukungu walngkan-damanka. \s1 Jana Jesus jukungu walngkan-daman. \p \v 32 Jana dungan-dungarin, jana dingkar maku-nyajin, nyulu bubumun Cyrenemun kadan, burri Simon. Jana nyungun mambarrin Jesusamu cross jarra-kulbanka. \v 33 Jana bubungu Golgotha kadan. Golgotha mean Dukul Bajibay. \v 34 Yinyaymba jana nyungu wine dajinka, nukanka, wine medicineji kakaji gallmunji. Nyulu baban, yamba kari nukan baja. \p \v 35 Jana nyungun walngkan-daman jukungu, nyungu kambi ngami-ngami-bunganda, dice yilban wanyangka nyungu kambi manil. \v 36 Yinyamun jana bundarin, nyungunkuda kunkun-bungan-bungan. \v 37 Jana kuku signmunbu balkan wanyurrinku jana nyungun nyuyan. Jana signmunbu balkan, “Yanyu dingkar Jesus, nyulu maja king bamanga Jew-warramu.” \v 38 Jana wurrmay-baka bulal jambul yinduymbu jukungu walngkan-daman. Jesus, nyulu dindarra. Bula jambul karangkalba nyungundu. \p \v 39 Bama walkuku dungan-dungan, Jesus yajarrin. \v 40 Jana yalaman, “Yundu Godumu bayan yalbay dumbarrinyaku, daray-maninyaku. Warngku kulurmalda yundu ngulkurr-bunganyaku baja. Kaki yundu Godumu kangkal, juranmaka baja. Kaday, wala yinyamun jukumun.” \p \v 41 Jana, maja-maja Godundumunbu bayanba, teacher-teacher lawmunku, and council-council, jana nyungun yalarrku yajarrin. \v 42 Jana jana-karrajiku yalaman Jesus yajarrinka, “Jesusangka kanbal juran-bungan, yamba nyuluku kari juranmal. Balu nyulu yinya kingkuda Jew-warramu. Kaki nyulu yinyamun jukumun walalda, ngana nyungun believeim-bungal. \v 43 Nyulu God trustim-bungan-bungal. Nyulu yalaman, ‘Ngayu Godumu kangkal.’ Yala, ngana nyajinkarr kaki Godungku nyungun juran-bungalda.” \v 44 Bula yinya-bulalangka wurrmay-baka-bulalangka nyungun yalarrku yajarrin. \s1 Jesus wulan. \p \v 45 Wungar jarra-jarra, bubu yiringkurrku nguwul-nguwulmaynda, 3 hoursmunku. \v 46 3 o'clockmaynda, nyulu Jesus kawal yaykarrku yirrkan. Nyulu nyunguwundu kukubu yalaman, “Eli, Eli, lema sabachthani?” Yinya kuku mean, “Ngayku God, ngayku God, yundu wanyurrinku nganya bawanyarrkukuda?” \p \v 47 Kanbal bama yinyaymba janjanan, jana nyungun nyajin yalamanya. Jana yalaman, “Nyulu yirrkajin Elijahnka.” \v 48 Nyubun bama, nyulu nyajin yirrkan-yirrkanya, nyulu nyungundu warrin, wuju manin, ngaban winemunbu, jukungu bijinga yijarrin, nyungundu dajin nukanka. \v 49 Yamba kanbalda yalaman, “Kariku, nyajinka, nguba Elijah kaday nyungun juran-bunganka, nguba kari.” \p \v 50 Jesus, nyulu kawal yirrkan baja, wulaynkuda. \p \v 51 Curtain yalbay walngkal-walngkan Godundumunbu bayanba yalbaymba. Yinya curtain jambulku kadabanda, wangkar-wangkarmun bada-badarrku. Bubu bulngajin, kulji buru-warrin. \v 52 Juljal yalarrku buru-warrin. Bama wubul Godumu juranman baja. \v 53 Jana juljalmun dakarinda. Juma Jesus juranman baja, jana townbu Jerusalemmunbu dungaynda. Bamangka wubuldu jananin yinyaymba nyajinda. \p \v 54 Kariku. Jana, soldier-soldier, jananga maja, jana Jesus kunkun-bungan-bungan, jana bubu nyajin bulngajinya, junjuy-junjuy wubulku buyunmanya. Jana nyajin, yinyilmarinyarrkuda. Jana yalaman, “Nyulu yinya kangkalkuda Godumukuda.” \p \v 55 Kanbalda jalbu-jalbungku buban kala-kalbaymundu kunkun-bungal-bungan. Jana Jesus wukurrin bubumun Galileemun, nyungun helpim-bunganka. \v 56 Jananji bundandan jana, Mary Magdalene, and Mary, nyulu ngamu bulanga Jamesamu, Josephamu, and yindu jalbu, ngamu kangkal-kangkalba Zebedeeandamunbu. \s1 Jana Jesus yarkin nandan bulkajimunbu. \p \v 57 Wujurrmalmaynda, bama nyubun kadan, bubuku Arimatheamunku. Nyulu burri Joseph, nyulu bama money jirray bajaku. Nyulu yinya dingkar yalarrku Jesusamu jawun. \v 58 Nyulu Pilateanda kadan, Jesusandamunku yarkinka babajin. Pilateangka kuku dajin, Josephanda yarkin dajinka. \v 59 Josephangka yarkin manin, kajan sheetmundu linenda jirakalda, mulun-bungan. \v 60 Nyulu yarkin yijarrin juljalba nyunguwunbuku nyiku-nyiku bakajin. Jana Jew-warra yalaku, wulanjiku, juljal bakal. Nyulu Jesus yarkin mumban yinyaymba kuljinga bulkajimunbu. Nyulu kulji yalbay yiringkan jakalba bulkajimunbu, dungaynda. \v 61 Bula, Mary Magdalene, and yindu Mary, bula bundandan jakalba bulkajimunbukulu. \s1 Soldier-soldierangka juljal miyil-kujin. \p \v 62 Warngku yindu, Saturday, jana, maja-maja Godundumunbu bayanba, and Pharisee-warra, jana murumarin Pilateanji. \v 63 Jana yalaman, “Maja, nyungunkuna. Nganjin milkabu kujin, nyulu jurandaku yalaman, ‘Warngku kulurmalda, ngayu juranmal baja.’ \v 64 Yinyaynka kuku daya, juljalba bundanka, miyilji. Miyilji bunday warngku kulur, nyungu jawun-karra kadanji, yarkin ngakinji, bamanda balkanji, ‘Nyulu juranman baja yarkinmun.’ Jakalbaku bama balu nyulu Godumu kangkal. Kari. Kaki nyunguwundu jawun-karrangka nyungun yarkin ngakil, bamangka balu nyulu juranman baja, yarkin kari nyajinya. Yinya buyunkuda.” Yamba jana wadu-wadu milkabu wukurrin, balu Jesus kari Godumu kangkal. \v 65 Pilateangka jananda yalaman, “Soldier-soldier yungada, miyilji bundanka, juljal nyajinka.” \p \v 66 Jana juljalba dungarinda, karra wundin, karra junumundan kuljinga yarkinku wunanan, karra biji junumundan baja yinduymbu kuljinga jakalba wunanan. Jana yala balkan, majangka yalbaynja bama kirinya yinya karra dumbarrinka. Jana soldier-soldier juljalba bawan, miyilji bundanka, juljal nyajinka. \c 28 \s1 Jesus juranman baja yarkinmun. \p \v 1 Sundaynga mudu-wayjul-wayjulda, bula Mary Magdalene, and Mary yindu, bula dungan, juljal nyajinka. \v 2 Jinbalku bubu yaykarrku bulngajin. Angel Majandamun bada kadan, heavenmun, kulji yiringkan bulkajimun, wuyar bundan kuljinga. \v 3 Nyulu dayirr bajaku yala balbay, nyungu kambi bingaji bajaku. \v 4 Jana soldier-soldier miyilji bundandan, jana yinyilmarinyarrkukuda, yararrin-yararrin yinyilji, dararin, yala yarkin wunanarin. \v 5 Nyulu angelangka jalbu-bulalanda yalaman, “Yubal kari yinyilmaka. Ngayu binal yubal Jesusanka nubin-nubiji. Jana nyungun jukungu walngkan-daman. \v 6 Nyulu yaluy kari. Nyulu dakaynda yala nyuluku ngadiku balkankuda. Kaday yaluy, yanyu bubu nyajinka nyulu wunanan. \v 7 Jinbal dungayda, nyunguwunbu jawun-karranda balka, ‘Nyulu dakaynda yarkinmun. Nyulu jakalba bubungu Galilee dungay, yurranka. Yinyaymba yurra nyungun nyajilkuda. Yinyada kuku ngayuda wundin.” \v 8 Jalbu-bulalangka jinbaldaku juljal bawan. Bula yinyilman, yamba bula same time wawurr-wawurrmaynda. Bula warrin, jawun-karranda balkanka. \p \v 9 Jesus, nyulu nguwimal milbijinda jalbu-bulalanda. Nyulu yalaman, “Yubal wawurr-wawurrmaka.” Bula nyungundu kadan, bungkubu janan, nyungu jina karrban, nyungun buyay-manin. \v 10 Jesusangka bulanda yalaman, “Kari yinyilmaka. Dungay ngaykuwunbu jawun-karranda, jananda balka bubungu Galilee dungarinka. Jana nganya yinyabi nyajil.” \s1 Soldier-soldier jurrilman. \p \v 11 Jalbu-bulal dungan-dunganda, kanbalda soldier-soldierangka miyil-kujin-kujin juljal, jana dungarin baja townbuku. Jana junjuy-junjuy wubulku balkan maja-majanda Godundumunbu bayanba. \v 12 Jana, maja-maja Godundumunbu bayanba, and council-council, jana murumarin, yanday-bungan. Jana money jirray dajin soldier-soldieranda. \v 13 Jana soldier-soldieranda balkan jurril-bunganka. Jana soldier-soldieranda yalaman, “Yurra bamanda jurril balka, yurra warngku wunanan, Jesusamu jawun-karra kadarin, yarkin ngakinda.” \v 14 Jana yalaman baja, “Kaki Majangka Pilateangka yinya kuku nyajil yurra warngku wunananya, nganjin nyungundu balkalda yurrangan kari punishim-bunganka. Yurra yinyaynka kari milka-bujarmaka baja.” \v 15 Jana soldier-soldierangka yinya money manin, bama jurril-bungan yala maja-majangka jananda balkan. Bamangka Jew-warrangka still yinya kuku jurril believeim-bungalku, jana still yinyaynka balkal-balkawayku. \s1 Jesus nguwimal milbijin nyunguwunbu jawun-karranda. \p \v 16 Jawun-karra 11-bala wuburrbu dungarin bubungu Galilee. Jesusangka jananda jakalbaku balkan yinyaymba wuburrbu dungarinka. \v 17 Jana nyungun nyajin, nyungun buyay-maninda, worshipim-bungan. Yamba kanbalda warmbin, balu nyulu bama yindu, yamba nyulu Jesuskuda. \v 18 Jesus, nyulu yuba kadan, jananda yalaman, “Godungku nganya maja-bungan, wubulbuku heavenba, bamanga wubulbuku bubungu. \v 19 Dungayda, bamanda wubulbuku yiringkurrku, bubungu yindu-yinduymbu. Jananin binal-bunga ngayku bamamanka. Jananin banabu dukul-dama. Jananda balkada, ‘Yurranga majakuda Nganjanda, Kangkalda, Wawu dayirrda.’ \v 20 Jananin binal-bunga yinya kuku nyajinka ngayu yurranda balkan. Milka-janay! Ngayu wuljaljiku yurranji bundaykuda, ngulkurrduku kujinka. Bubu kunbayda wayjuji, ngayu still yurranin ngulkurrduku kujil-kujilkuda.” Yalakubada.