\id LUK KYLK01. REV 21/9/83 HERSHBERGER KUKU-YALANJI REV 5/12/83 \h Lukeumu \mt1 Kaban Jesusanka Lukeumu \toc1 Kaban Jesusanka Lukeumu \toc2 Lukeumu \c 1 \p Dear Theophilus, \p \v 1 Bamangka wubuldu kabanba balkan Jesusanka, nyulu wanjarrmalman bubunguku bundandan. \v 2 Kanbalda Jesus wukurril-wukurrin, nyajil-nyajin, yinyarrinyangka nganjinanda kuku balkan nyungunku. Nganjin yinya kuku kabanba balkan. \v 3 Ngayu kuku kabanba balkanka Jesusanka, ngayu jananga kuku mumbarabuku nyajinya, binalmanya. Ngayu yinya kuku kabanba balkanka, yunundu yunganka. \v 4 Yinyamundu kabanda yununin mumbarabuku binal-bungalda kukuku jana yunundu balkan. Ngayu wawu yundu kukuku manubajakaku binalmanka Jesusanka. \s1 Angelangka balkan John balkajinka. \p \v 5 Ngadiku Herod nyulu king bubuku Judeamunku. Nyubun priest yinyaymba burri Zechariah, nyungu jawun-karra dingkarandamun Abijahandamun. Jana dingkar-dingkar jawun-karra Abijahandamun, jana wubulku priestman. Nyungu manyarr burri Elizabeth. Nyungu jawun-karra dingkarandamun Aaronandamun. Aaronamu kangkal-kangkal dingkar-dingkar, jana yalarrku priestman. \v 6 Bula Zechariah junkayku bundandan Godunku. Bula Godumu kuku wukurrin, nyungu law kari buyun-daman. \v 7 Bula kangkal-kangkal wantim-bungan, yamba Elizabeth kari kulngkulman. Bula wulman, and wulbumanda. \p \v 8 Juma Zechariahmu turn kadan Godundumunbu bayanba workmanijinka. \v 9 Jana priest yalaku; jana junjuy yala dice yilban, nyajinka wanju roommunbu walanka, junjuy jila ngulkurr wayjunku Godunku. Jana dicemundu Zechariah bamban. \v 10 Yinyamun Zechariahngka jila ngulkurr wayjul-wayjun, jana bama wubulku ngalkalba miyil nandajin, praymanijin. \p \v 11 Yala, nyubun angel nguwimal milbijin Zechariahnda, janjanan right sidemunbu tablebu Zechariahangka yinya junjuy jila ngulkurr wayjun. \v 12 Zechariahangka angel nyajin, nyulu wawu-dudajin, yinyilmankuda. \v 13 Yamba nyulu angelangka yalaman, “Kari yinyilmaka, Zechariah. Godungku yunu kuku prayer nyajin. Yunu manyarr, Elizabeth juma kulngkulmal, yubalanga kangkal dingkar balkaji. Yubal burri dalki John, nyungun. \v 14 Wawu balkajinyamun yubal wawurr-wawurrmal. Yalarrku bama wubul wawurr-wawurrmal nyungunku. \v 15 Godungku nyungunin nyajil, jarra jirray bamanka kanbalanka. Nyulu kamu-kamulu kari bajaku nuka. Nyulu balkajinjiku, Godumu Wawu nyunguwunbu dukurrbu walal, bunday nyungunji. \v 16 Nyulu yalbaymal, nyulu bama wubul Jew-warra jurrki-manil. Jana jurrkiji buyun-buyunmun, jananga Maja Godku wukurrilda. \v 17 Nyulu Godumu kuku yirrkay bamanda yala prophetangka Elijahngka ngadiku yirrkan. Godundumundu Wawubu nyungun junkurrji-bungal yala nyulu Elijah junkurrji-bungan. Johnungku kuku balkal nganjan-karranda, jana kari kuli-kaday baja janawunku kangkal-kangkalanka. Bama yinyarrin kanbal dukul-dandilu Godunku, jana nyungun kari kuku nyajil. Johnungku jananin jurrki-manil, jana ngulkurrku dungarinka. John jakalba kaday, yinyamun nyulu Maja kudamundu kaday. Johnungku bama ready-bungal Majanka.” Angelangka yinya kuku balkan Zechariahnda. \p \v 18 Zechariahngka yalaman, “Ngayu wanjarrku binalmal if yinya kuku manubajakuda? Ngayu wulman bajaku, yalarrku ngayku manyarr wulbumankuda.” \v 19 Angelangka nyungundu yalaman, “Ngayu angel burri Gabriel. Ngayu jakalba Godundu janay, nyungun kuku wukurrinka. Nyulu nganya yungan yinya kuku ngulkurr balkanka yunundu. \v 20 Yamba yundu ngaykuwunbu kukungu kari milka-janan. Yinyaynka yundu kuku-karimalda. Juma time kaday, Godungku ngayku kuku manubaja-bunganka. Yala-yalabi yinya kangkal balkaji. Wawu yinyamun yundu kukujimal baja.” \p \v 21 Jana bama ngalkalba waitmalman Zechariahnka. Jana jana-karrajiku balkawan, “Nyulu wanyurrinku kariku wandin?” \v 22 Nyulu kadan, nyulu kuku-kariku wandin. Yinyaynka bama wubulku binal angel Godundumun nyungundu kadan. Nyulu marabu balkan jananda, kuku-karimanya. \p \v 23 Zechariahngka nyungu work kunbay-manin Godundumunbu bayanba, yinyamun nyulu bayanbaku dungan baja. \v 24 Wawu yinyamun nyungu manyarr Elizabeth kulngkulman. Kija 5-bala nyulu kari wandin bayanmun. \v 25 Nyulu nyuluku balkan, “Ngayku Maja God ngaykunku ngulkurrman. Wawu nyikumun ngayu kari murru-kaday baja, kangkal kari maninya.” \s1 Angelangka balkan Jesus balkajinka. \p \v 26 Yala, Elizabeth kulngkulman. Kija 6-balaman, Godungku angel Gabriel bubungu yungan baja. Nyulu nyungun bubungu Galilee, townbu Nazareth yungan. \v 27 Angelangka Gabrielangka kuku wundin maralanda Marynda. Maryngka dingkar kariku dunyu-bungan, dingkaranji kariku wunan. Jana Mary Josephanda promiseim-ban, wunanka. Joseph, nyulu King Davidandamun. \v 28 Angelangka Marynda yalaman, “Ya, nyulu Maja God yununji, yununku wawu jirray. Nyulu yunun ngulkurrduku kujin-kujil.” \p \v 29 Yamba Mary wawu-dudajin yinyaynka kukuku. Nyulu nyuluku yalaman, “Ya, wanyurrinku nyulu ngaykundu yala balkan?” \v 30 Nyulu angelangka Marynda yalamanda, “Kari yinyilmaka, Mary. God yununku wawu jirray, yunun ngulkurrduku kujin-kujil. \v 31 Yundu juma kulngkulmalkuda. Yinyamun yunu kangkal dingkar balkaji, yundu nyungun burri dalki, Jesus. \v 32 Nyulu Majamu Godumu jirraymu kangkal. Nyulu junkurrjikuda. Majangka Godungku nyungun king-bungal, yala David ngadiku, nyulu Davidandamunku kaday. \v 33 Nyulu Jew-warramu kingmal wuljaljiku. Nyulu jananin wuljaljiku ngulkurrduku kujil.” \p \v 34 Maryngka angelanda yalamanda, “Wanjarrku ngayu kulngkulmal? Ngayu dingkar kariku dunyu-bungan.” \v 35 Angelangka nyungundu yalaman, “Godumu Wawu ngulkurr yunundu kaday. Nyulu yunundu walal, Godundumundu junkurrdu yalbaynja yunun nandal. Yinyamun yundu kulngkulmalkuda. Nyulu kangkal Godumu, buyun kari bajaku. Bamangka nyungun bambal Godumu kangkal.” \v 36 Nyulu angelangka yalaman baja, “Yunu kambanmu Elizabeth yalarrku kulngkul. Nyulu wulbuman, yamba nyulu kulngkulman. Godungku Elizabethanda and nyunguwunbu dunyundu kangkal dingkar yungan. Jakalbaku Elizabeth kari kulngkulman, yamba nyulu kulngkulmankuda 6 months. \v 37 God, nyulu yalbay bajaku, junkurrji bajaku. Junjuy-junjuy wubulku nyuluku balkal. Kanbal binal kari. Nyuluku. Godku.” \v 38 Maryngka angelanda yalamanda, “Godungku nganya juru-kulbal, ngayu nyungun juru-wukurril. Yundu Godumu kuku balkan ngaykundu. Ngayu kaji Godumu, ngayu yinya kuku maninka, wukurrinka.” Wawu yinyamun nyulu angel nyungundumun dunganda. \s1 Mary dungan Elizabethanda. \p \v 39 Yinyamun Mary jinbalku Elizabethanda dungan. Nyulu naka dungan bubungu Judea, wuburr-wuburrbu. Nyulu townbu kadan, \v 40 nyulu Zechariahndamunbu bayanba walan, Elizabethanda yalaman, “Wanjarr yundu, yalada yundu?” \v 41 Nyulu Elizabethangka Marymu kuku milkabu nyajin, nyungu kangkal waralba burrkin. Yinyamun Godumu Wawu Elizabethandamunbu dukurrbu walan. \v 42 Nyulu yaykarrdaku yalaman Marynda, “Godungku yunun wawurr-wawurr-bungal, kanbalanka jalbu-jalbunku. Yalarrku yunu kangkal wawurr-wawurrmanijikuda. \v 43 Yundu ngaykuwunbu Majamu ngamukuda. Karibi. Godungku yununin ngaykundu yungan. \v 44 Yala-yala ngayu yunu kuku nyajin, ngayku kangkal wawurr-wawurrman, burrkin waralba. \v 45 Yundu Godumu kuku yununku believeim-bungal manubajamanya. Yinyaynka yundu yalarrku wawurr-wawurrmalkuda.” \s1 Maryngka God buyay-manin. \p \v 46-47 Maryngka yalaman, “Ngayku wawu wawurr-wawurrmalarrkuda. Ngayu yinyaynka ngayku Maja God buyay-manil. Ngayku wawu wawurr-wawurrmal Godunku. Nyulu nganya wawu juran-bungan. \v 48 Ngayu jarra bangkarr buyun, yamba nyulu ngaykunku kari milka-wulan. Wawu nyikumun bamangka wubulduku nyajil ngayu wawurr-wawurrku bundandanya. \v 49 Ngayu wawurr-wawurrku bunday, Godungku junjuy-junjuy yalbay balkanya ngaykunku. Nyulu God ngulkurr bajaku, dayirr bajaku. \v 50 Kaki bama Godundu milka-janay and nyungunku wawu jirray, nyulu jananka manun-manunmal. Nyulu manun-manunmal jananka bundandari nyiku, janawunku kangkal-kangkalanka, bamanka wuljaljiku. \v 51 Yamba kanbal bama bulmbuymanka, majamanka. Nyulu jarra junkurrji jananka. Nyulu jananin ngami-ngami-bungal, yayin-yayin-bungal. \v 52 Nyulu Government maja jirray buban-bungal. Yalarrku, nyulu bama buban yalbay-bungal, jananda work jirray dajil. \v 53 Nyulu mayi dajil bamanda dakwuyku bundanday. Yamba nyulu bama rich-bala nyungundumun yungal, yamba-karijiku. \v 54 Nyulu Godungku nyungu kuku kujin jananka bamanka Jew-warranka ngadimunku. Nyulu kuku kujin, jananin ngulkurrduku kujinkuda. \v 55 Nyulu wuljaljiku manun-manunmal Abrahamanka, bamanka nyungundumun. Nyulu jananka kari milka-wulay.” Maryngka yalurrin kuku wubulku balkan Godunku. \p \v 56 Nyulu kija kulur bundan Elizabethanji, yinyamun nyulu bayanbaku dungan baja. \s1 John balkajin. \p \v 57 Elizabethamu time kadanda, nyungu kangkal balkajinka. Kangkal balkajinda, kangkal dingkar. \v 58 Bamangka wubulduku kuku nyajin Elizabethandamunku kangkalanka. Bamangka wubuliynjaku, jawun-karrangka yinya kuku nyajin, jana wawurr-wawurrmankuda Elizabethanka, God manun-manunmanya nyungunku. \p \v 59 Nyulu ngawa warngku 8-balaman, jana nyungun yulban yakan. Yala-yala jana nyungun burri dalkinka, Zechariah, burri yala nyungu nganjanku. \v 60 Yamba nyunguwundu ngamungku yalaman, “Kari, ngana nyungun John burri dalkil.” \v 61 Jana nyungundu yalaman, “Wanyurrinku yundu nyungun John burri dalkinka? Yubal nyungun Zechariah burri dalki yala nyungu nganjan. Yubalanga jawun-karra yamba-kari burri John.” \v 62 Zechariah, nyulu jakalbaku kuku-kariman. Jana marabu balkan nyungundu, nyungundu babajinka wanju burri kangkalamu. \v 63 Zechariahangka kabanka babajin. Nyulu kabanba balkan, “Ngayku kangkal burri John.” Jana wubulku kungkurr-kadarin. \v 64 Yala-yala nyulu Zechariah kukujiman baja. Nyulu God buyay-maninda. \p \v 65 Jana bamangka yinya nyajin, jana yinyilmarinkuda. Kuku yinya yiringkurrku dungan bubungu wuburrdurr Judeanga. \v 66 Bamangka wubuliynjaku yinya kuku nyajin, jana janaku babajin, “Yanya ngawa ngananka balkajinda, nyulu wanjarrmalkuda? Nyulu yalbaymal, nyulu nguba majamalkuda.” Jana binal Godundumundu junkurrdu nyungun junkurrji-bungankuda. \s1 Zechariahangka kuku Godundumun balkan. \p \v 67 Wawu yinyamun Godumu Wawu Zechariahanda dukurrbu walan. Nyulu Godumu kuku yanyu balkan, \v 68 “Ngana Maja God Jew-warramu buyay-mana. Nyulu kadan nyungu bama helpim-bunganka, jananin yunganka buyun-buyunmun. \v 69 Nyulu Christ junkurrji yungan, bamanga wawu juran-bunganka. Nyulu Christ Davidandamun. Davidangka ngadiku Godumu kuku wukurrinkuda. \v 70 Godungku ngadiku prophet-prophet kukuji nyunguwunji yungan. Godumu kuku yalaku: \q1 \v 71 ‘Godungku yurranin kujil kuli-bakandamun. Bama yinyanguy yurranka wawu karilu, jana yurranin kari buyun-damal.’ \m \v 72 Ngadiku nyulu nganandamunbu nganjan-karranda yalaman, \q1 ‘Ngayu manun-manunmal yurranka, ngaykuwunku kukuku kari milka-wulay yurranka.’ \m \v 73 Nyulu Abraham wawurr-wawurr-bungan ngananka. \v 74 Nyulu yalaman, \q1 ‘Ngayu yurrangan kuli-bakandamun manil, yurranin ngulkurrduku kujil. Yinyamun yurra kari yinyilmal baja, ngayku work balkanka. \v 75 Yurra nganya wukurrilda, junkayku dungari, dayirr-dayirrku bundari, wuljaljiku.’” \p \v 76 Yinyamun Zechariahangka kangkalanda Johnundu yalaman, “Ngayku kangkal, Majangka jirrayngka yunun yungal nyungu kuku balkanka bamanda. Jana yunun Godumu prophet bambal. Yundu jakalba Majanka Christanka dungay, bama ready-bunganka nyulu kadanyamunku. \v 77 Yundu jakalba nyungunku dungay, nyunguwunbu bamanda balkal nyulu bama juran-bunganka, buyun-buyun kidanya wawumun janandamun. \v 78 Ngananga God, nyulu manun-manun ngananka. Nyulu ngananga wawu juran-bunganka. Nyulu dingkar yala light dayirr ngananda yungal. \v 79 Yinyamundu lightmundu heavenmun balbal bama nguwul-nguwulbu bundandari, balbal bama wulan-wulari. Lightmundu jananga baral balbal, jana wawu-ngulkurrku dungarinka.” Zechariahangka yinya kuku balkan. \p \v 80 Nyulu karrkay yalbayman, nyulu God ngulkurrduku wukurrin. Jakalbaku nyulu bubungu jirrbu-jirrbungu bundandan, yinyamun nyulu bamanda Jew-warranda dungan, Godumu kuku yirrkanka. \c 2 \s1 Jesus balkajin. \p \v 1 Yala-yala majangka jirrayngka bama wubulku countim-bunganka. Nyulu maja Governmentanka, burri Augustus. Nyulu maja-majanda bubananda balkan, “Yurra bamanga wubulbuku burri kabanba balka.” \v 2 Yala-yalaku jana bama countim-bungan, nyulu Cyrenius maja bubuku Syriaka. \v 3 Bama wubulku janangaku townbuku dungan, janangaku burri kabanba balkanka. \p \v 4 Nyulu Joseph King Davidandamun. King Davidamu bubu Judea, nyungu town Bethlehem. Yinyaynka Joseph townmun Nazarethmun, bubumun Galileemun dungan, townbu Bethlehem dungan, jana nyungun countim-bunganka. \v 5 Mary dunyunji dungan, Josephanji. Jana Mary countim-bunganka Josephanji. Nyulu Mary kulngkul. \v 6-7 Bula Bethlehem kadan, yamba room yamba-kari hotelba. Yinyaynka bula bundan bayanba bulkindamunbu, donkeyndamunbu. Time kadanda Marymu kangkal balkajinka. Nyulu balkajinda yinyaymba bayanba bulkindamunbu. Ngawa dingkar, nyulu jakalbamun. Box yalbay yinyaymba wunan, box mayika jikanka donkeymu. Maryngka ngawa kambibu kajan, boxmunbu yijarrin. \s1 Angel-angel nguwimal milbijin dingkar-dingkaranda. \p \v 8 Yala-yala kanbalda dingkar-dingkarangka sheep wubul kujil-kujin yinyaymba bubungu. Jana wujurrdurr sheep nyajil-nyajinya. \v 9 Kari. Nyulu angel kadan Godundumun, nguwimal milbijin jananda dingkar-dingkaranda. Lightmundu Godundumundu jananin balban. Jana yinyilmanda. \v 10 Kari, angelangka jananda yalaman, “Kari yinyilmaka. Ngayu kuku ngulkurr yurranda wundil. Bama wubulku wawurr-wawurrmaniji yinyaynka kukuku. \v 11 Ngawa nyiku balkajinda townbu Davidandamunbu. Nyulu balkajin yurranka. Nyulu bamanga wawu juran-bungalkuda, nyulu Maja Christ. \v 12 Yurra ngawa warrmba-bungal kambibu kajanya, wunananya boxmunbu. Yurra nyungun nyajil yinyaymba wunananya, yurra binalda, ngayu yurranda manubajabuku balkan.” \p \v 13 Yinyamun angel-angel wubul nguwimalmanda dingkar-dingkaranda. Jana angel-angel wulngku badin, singmanijin Godunku, nyungun buyay-maninka. Jana yalaman, \v 14 “God buyay-mana. Nyulu junkurrji bajaku. Kaki God wawurr-wawurrmaniji bamanka bubungu, yinyarrin bama wawu-ngulkurrku bundayda, milka-marrimalda.” \v 15 Yinyamun angel-angelangka jananin dingkar-dingkar bawanda, dungan baja wangkar-wangkar heavenbaku. \p Jana dingkar-dingkarangka jana-karrajiku yalaman, “Ngana townbu Bethlehem dungayda, yinya nyajinka Godungku ngananda balkanya.” \v 16 Jana jinbalku dungarin, bulanin Mary, Joseph warrmba-bungan, ngawa nyajin boxmunbu wunananya. \v 17 Dingkar-dingkarangka ngawa nyajin, jana bamanda balkan yinyarrinyangka angel-angelangka jananda balkan ngawanka. \v 18 Jana bamangka yinya kuku nyajin, jana kungkurr-kadan, milkabu wukurrin kuku dingkar-dingkarangka balkan. \v 19 Mary yinyayanka kari milka-wulan. Nyulu milkabu kujin, mumbarabuku milkabu wukurrin. \v 20 Dingkar-dingkar dungarin baja, God buyay-manil-manin yinyaynka jana nyajinya. Angel-angelangka jananda balkan, jana yala nyajin. \s1 Jana Jesus burri dalkin. \p \v 21 Nyulu ngawa warngku 8-balaman, jana nyungun yulban yakan, burri dalkin, Jesus. Mary kulngkulmanjiku, angelangka Marynda yalaman, “Ngawa burri Jesus.” \s1 Jana Jesus wundin Godundumunbu bayanba yalbaymba. \p \v 22 Jesus 40-days oldman, bula Josephangka, Maryngka ngawa Godundumunbu bayanba yalbaymba wundin townbu Jerusalem Jew-warrandamunku lawmunku. \v 23 Jew-warrandamundu lawbu yalaku balkal, \q1 “Yurra ngawa dingkar-dingkar jakalbamun wubulku Godundumunbu bayanba wundi, Godundu dajinka.” \m \v 24 Kaki ngawa balkaji, jana minya wayjul Godunku, lawmunku. Jana yalaku. Bula minya bakamu jambul wundin, bayanga wayjunku, Godundu dajinka, Godundumunku kukuku. \p \v 25 Yala-yalaku nyubun wulman, burri Simeon, nyulu townbu Jerusalem bundandan. Nyulu junkayku bundan, Godunku wawu jirray. Nyulu waitmalman Godungku bama Jew-warra ngulkurr-bunganyamunku buyun-buyunmun. Godumu Wawu wulmanandamunbu dukurrbu bundan. \v 26 Godundumundu Wawubu wulmananda balkan, “Yundu kariku wulay. Ngadiku Godungku promise dajin nyulu Christ yunganka. Jakalba yundu Maja Christ nyajil, yinyamun yundu wulaykuda. \v 27 Godundumundu Wawubu wulman Simeon Godundumunbu bayanba wundin. Yala-yalaku bula Josephangka, Maryngka ngawa Jesus bayanba wundin, nyungun Godundu dajinka, lawmunku. \v 28 Simeonangka yinya ngawa barungu manin, God buyay-manin, yalaman, \v 29 “Maja, yundu nganya promiseim-ban ngayu nyungun nyajinka. Ngayu nyungun nyajinkuda, ngayu wawurr-wawurrku wulayda. \v 30 Yundu nyungun yunganda, bamanga wawu juran-bunganka. Ngayu nyungun miyilda nyajinkuda. \v 31 Yundu nyungun yungan, bamangka wubulduku nyajinka, binalmanka. \v 32 Nyulu yala light. Jana bamangka Gentile-warrangka nyungun nyajil, jana binalmalda Godunku. Jana yinya light nyajil, jana Jew-warra buyay-manil.” \p \v 33 Bula Josephangka Maryngka Simeonamu kuku nyajin, bula kungkurr-kadan. \v 34 Simeonangka Godundu balkan bulanka, nyungundu babajin bulanin ngulkurrduku kujinka. Nyulu Marynda yalaman, “Godungku yanyu ngawa bamban bamanga Jew-warramu wawu ngulkurr-bunganka. Yamba kanbal nyungunku wawu kari, jana wulaykuda. Kanbalda nyungun nyajil, jana kuku buyun balkal nyungunku. \v 35 Yinyamundu jana milbil wanyu jana milkabu baykal. Mary, yundu milka bujarmal yanyunku kangkalanka. Milka-bujar yala naybubu yunu wawu bakal.” \p \v 36 Nyubun wulbuman bunjil Godundumunbu bayanba, nyulu prophet. Nyulu Godumu kuku balkan. Burri nyungu Anna. Nganjan nyungu Phanuel. Nyulu Asherandamun. Nyulu marryman 7-yearsmunku, yinyamun nyulu bunjilmaynda, 77-yearsmunku. \v 37 Nyulu Godundumunbu bayanba bundandan, kari bawan. Nyulu yarbarrkaku God buyay-manin wungara, wujurrbu. Nyulu sometimes mayi kari nukan, God buyay-maninka, praymanijinka. \v 38 Yala-yalaku nyulu Marymu kangkal nyajin, nyulu God thankim-bungan. Kanbalda bamangka townbu Jerusalem Christ kujil-kujin, Christangka bama ngulkurr-bunganka buyun-buyunmun. Nyulu wulbumanangka Annangka jananda wubulbuku balkan ngawanka. \s1 Jana bubunguku Nazarethku kadarin baja. \p \v 39 Bula Josephangka and Maryngka lawmunku work kunbay-manin, Godundumunbu bayanba. Yinyamun jana bayanbaku dungarin baja townbu Nazareth, bubungu Galilee. \v 40 Nyulu kangkal yalbayman, junkurrjiman. Nyulu binalman, dukul-ngulkurrman. God wawurr-wawurrman nyungunku. \s1 Warru Jesus Godundumunbu bayanba yalbaymba. \p \v 41 Every year Jesusamu ngamu and nganjan townbu Jerusalem dungan holidaymunku Passovermunku. Bula yinyaymba Passover nukanka. \v 42 Jesus 12 years oldman, jana dungarin baja, Passover nukanka. \v 43 Passover kunbaynda, bula ngamungku, nganjanangka Jerusalem bawan, bayanbaku dunganka baja. Yamba nyulu Jesus bulanji kari dungan, nyulu townbu Jerusalem bawajin. Bula ngamu, nganjan binal kari nyulu kudamundu bawajin. \v 44 Balu nyulu jawun-karranji kankadan. Jana bama all day dungan-dungarin. Yilay-yilayman, bula jawun-karranda babajin nyungunku, nyungun nubinka. \v 45 Yamba bula nyungun kari warrmba-bungan jawun-karranji. Yinyaynka bula jurrkijin, townbuku Jerusalemku dungan baja, Jesus warrmba-bunganka. \v 46 Warngku kulurman bula nyungun warrmba-bungan Godundumunbu bayanba. Nyulu Jew-warrandamunji teacher-teacheranji bundandan, jananga kuku nyajil-nyajin, jananda baban-babajin. \v 47 Bamangka wubulduku Jesusamu kuku nyajin, jana kungkurr-kadarin. Nyulu dukul-ngulkurr, binal bajaku. \v 48 Bula ngamu-nganjanangka nyungun nyajin Godundumunbu bayanba, bula yalarrku kungkurr-kadan. Ngamungku nyungundu yalaman, “Kangkal, yundu wanyurrinku ngalinin bawan? Ngalin wawu-buyunman yununku, yunun nubil-nubin.” \v 49 Jesusangka bulanda babajin, “Yubal nganya wanyurrinku nubil-nubin? Yubal binalmanyaku ngayu ngaykuwunbu nganjanandamunbu bayanba must bunday.” \v 50 Yamba bula nyunguwunku kukuku binal kari. \p \v 51 Yinyamun Jesus bulanji bayanbaku dungan baja, townbuku Nazarethku. Nyulu bulanda milka-janan. Nyulu Maryngka milkabu wukurril-wukurrin Jesus, milkabu wukurrin nyulu Godundumunbu bayanba bundandanya. \v 52 Jesus yalbayman. Nyulu binalman, dukul-ngulkurrman. Nyulu God, jana bama, jana wawurr-wawurrman nyungunku. \c 3 \s1 John the Baptist Godumu kuku yirrkan. \p \v 1 Tiberius Caesar, nyulu maja jirray bubuku Romemunku. Nyulu maja jirray 15-yearsmunku. Pontius Pilate, nyulu maja bubuku Judeamunku. Herod, nyulu maja bubuku Galileemunku. Nyungu yabaju Philip, nyulu maja bubuku Itureamunku and Trachonitismunku. Lysanias, nyulu maja bubuku Abilenemunku. \v 2 Annas bula Caiaphas, bula maja-bulal Godundumunku bayanka. Yala-yalaku Godumu kuku kadan Johnundu. Nyulu kangkal Zechariahamu. John bundandan bubungu jirrbu-jirrbungu. \v 3 John yiringkurrku dungan bubungu yubaku wawubajanga Jordan, Godumu kuku yirrkan-yirrkan bamanda. Nyulu yalaman, “Yurra buyun-buyunmun jurrkijika, banabu dukul-damajika. Yinyamun Godungku buyun-buyun kidal yurrandamun.” \v 4 Ngadiku nyulu prophetangka Isaiahangka Godumu kuku kabanba balkan. Nyulu balkan, \q1 “Nyubun bama yirrkan-yirrkay bubungu jirrbu-jirrbungu. Nyulu yirrkay, ‘Readymaka, Maja Christ kadanyamunku. Junkayku dungarika. Readymaka nyungunku. Yinya yala bamangka baral junkay-bungal. \v 5 Jana kanka wubulku jakal-bungal, manjal-manjal, wuburr-wuburr balay-bungal. Baral kurru-kurru junkay-bungal, baral dunju-dunju julbarr-bungal. \v 6 Bamangka wubuliynjaku nyajilda Godungku bama juran-bunganya buyun-buyunmun.’” \p \v 7 Bama wubul Johnundu kadarin. Jana wawu nyulu jananin banabu dukul-damanka. Nyulu jananda yalaman, “Yurra yala jarba kuliji. Wanjungku yurrangan milka-bakan Godundumun kulimun ngakijinka? Nyulu Godungku juma kuli jirray yungal bubungu. \v 8 Junkaymakada. Ngulkurrmakada. Yurra yinyamundu milbi ngulkurrmanda, bamangka nyajinka yurra buyun-buyunmun jurrkijinda. Yurra kari yalamaka, ‘Ngana bama Jew-warra, Abrahamandamun. Ngana yalada.’ Kari, yinya manubaja kari. Yurra jurrkijika. Yuwu, yurra Abrahamandamunkuda, yamba yinyamundu yurranin kari Godundu wundil. Yurra must buyun-buyunmun jurrkijika, Godundu dunganka. Ngayu yurranda balkal, kaki God wawubu, nyulu bama Abrahamandamun balkal yalurrinyandamun kuljimun. \v 9 Bama yala juku mayiji. Kaki mayi kari balkaji, bamangka yinya juku nyandal, yilbal bayanga. Nyulu waymbil jalngkun-bungan, juku nyandanka, bada-bada bajaku, ngara. Yinya yala God. Nyulu readyda, kuli yunganka bamanda, jana kari ngulkurrku bundanya, kari junkayku dunganya.” \p \v 10 Bamangka Johnundu babajinda, “Nganjin wanjarrmalda?” \v 11 Johnungku yalaman, “Kaki yundu kambiji jambulji, yundu nyubun daya bamanda yinduymbulu kambi-karingalu. Kaki yurra mayiji, yurra dajiwaka bamanji.” \p \v 12 Kanbal bama Johnundu kadan banabu dukul-damajinka. Yinyanguy bama tax money mujal-mujan bamandamun Governmentamu. Jana Johnundu babajin, “Teacher, nganjin wanjarrmalkuda?” \v 13 Johnungku yalaman jananda, “Yurra kari money jirray muja bamandamun. Buban muja, yala Governmentanda daya. Kanbal kari ngaki.” \p \v 14 Kanbalda soldier-soldierangka Johnundu babajin, “Yala nganjin? Nganjin wanjarrmalda?” Johnungku yalaman, “Yurra bama kari wumbabuku nyuya, janandamun money maninka. Jananin kari yinyil-bunga, money maninka. Yurranga pay mana, wawurr-wawurrmakada.” \p \v 15 Bamangka John nyajin kuku yirrkanya, jana jana-karrajiku balkawan, yalaman, “Nyulu John nguba yinya bama Godundumun, Christ, nguba kari.” \v 16 Yala-yalaku Johnungku jananda yalamanda, “Ngayu yurranin banabu dukul-damal, yamba nyubun dingkar kudamundu kaday, nyulu jarra jirray ngaykunku. Ngayu jarra yala nyungunku. Yinyaynka ngayu murru-kaday nyungu dambal walnganka. Nyulu yurranin dukul-damal Godundumundu Wawubu. Yinyamun yurranga buyun-buyun kunbayda yala bayabu wayjujin. \v 17 Nyulu Christ yala bamangka mayi marra ready-bungal. Bamangka mayi marra mujal, wayjul, yinyamun dudal, dirka-bungal, baljingada yijarril, bananga ngabal. Yinyamun kaka yilbaji wuyarmun. Yinyamun kaka kunbay, nukalda. Christ yala yinya bama. Nyulu bama wubulku mujal, nyulu bama buyun yilbal bayanga, bama ngulkurr kujil nyungunji.” \p \v 18 Johnungku bama milka-bakan buyun-buyun bawanka, nyulu Godumu kuku yirrkan walu-yindu walu-yindu. \v 19 Johnungku yalarrku King Herod milka-bakan nyunguwunku buyun-buyunku. Herodangka jalbu Herodias wunan nyunguwumun yabajundumun. Nyulu King Herod buyun bajaku, nyulu yarbarrka buyun-daman baja, buyun-daman baja. \v 20 Nyulu jarra buyun-daman baja, John jailbakuda mumban. \s1 Johnungku Jesus banabu dukul-daman. \p \v 21 Jana John jailba mumbanjiku, Johnungku bama wubulku banabu dukul-daman. Nyulu Jesus yalarrku banabu dukul-daman. Yala-yalaku Jesus praymalman, jiri heaven walngajin, yala door. \v 22 Godumu Wawu dayirr bada-bada kadan Jesusanda yala bakamu. Heavenmun kuku yirrkan, yalaman, “Yundu ngayku kangkal ngulkurr. Ngayu yununku wawu jirray bajaku. Ngayu wawurr-wawurrmal yununku.” \s1 Jesus yanyuyndumun dingkar-dingkarandamun kadan. \p \v 23 Nyulu Jesusangka nyungu kuku jakalba dajil-dajin, nyulu yala-yala 30 years oldkuda. Jana bama balkawan, balu nyulu Jesus Josephamu kangkal, yamba nyulu Godumu kangkalkuda. Joseph, nyulu kangkal Helimu. \v 24 Helimu nganjan burri Matthat, Matthatamu nganjan burri Levi. Levimu nganjan burri Melchi, Melchimu nganjan burri Jannai, Jannaiyamu nganjan burri Joseph. \v 25 Josephamu nganjan burri Mattathias, Mattathiasamu nganjan burri Amos, Amosamu nganjan burri Nahum, Nahumamu nganjan burri Esli, Eslimu nganjan burri Naggai. \v 26 Naggaimu nganjan burri Maath, Maathamu nganjan burri Mattathias, Mattathiasamu nganjan burri Semein, Semeinamu nganjan burri Josech, Josechamu nganjan burri Joda. \v 27 Jodamu nganjan burri Joanan, Joananamu nganjan burri Rhesa, Rhesamu nganjan burri Zerubbabel, Zerubbabelamu nganjan burri Shealtiel, Shealtielamu nganjan burri Neri. \v 28 Nerimu nganjan burri Melchi, Melchimu nganjan burri Addi, Addimu nganjan burri Cosam, Cosamamu nganjan burri Elmadam, Elmadamamu nganjan burri Er. \v 29 Eramu nganjan burri Joshua, Joshuamu nganjan burri Eliezer, Eliezeramu nganjan burri Jorim, Jorimamu nganjan burri Matthat, Matthatamu nganjan burri Levi, \v 30 Levimu nganjan burri Simeon, Simeonamu nganjan burri Judah, Judahmu nganjan burri Joseph, Josephamu nganjan burri Jonam, Jonamamu nganjan burri Eliakim. \v 31 Eliakimamu nganjan burri Melea, Meleamu nganjan burri Menna, Mennamu nganjan burri Mattatha, Mattathamu nganjan burri Nathan, Nathanamu nganjan burri David. \v 32 Davidamu nganjan burri Jesse, Jessemu nganjan burri Obed, Obedamu nganjan burri Boaz, Boazamu nganjan burri Salmon, Salmonamu nganjan burri Nahshon, \v 33 Nahshonamu nganjan burri Amminadab, Amminadabamu nganjan burri Admin, Adminamu nganjan burri Arni, Arnimu nganjan burri Hezron, Hezronamu nganjan burri Perez, Perezamu nganjan burri Judah. \v 34 Judahmu nganjan burri Jacob, Jacobamu nganjan burri Isaac, Isaacamu nganjan burri Abraham, Abrahamamu nganjan burri Terah, Terahmu nganjan burri Nahor, Nahoramu nganjan burri Serug. \v 35 Serugamu nganjan burri Reu, Reumu nganjan burri Peleg, Pelegamu nganjan burri Eber, Eberamu nganjan burri Shelah. \v 36 Shelahamu nganjan burri Cainan, Cainanamu nganjan burri Arphaxad, Arphaxadamu nganjan burri Shem, Shemamu nganjan burri Noah, Noahmu nganjan burri Lamech. \v 37 Lamechamu nganjan burri Methuselah, Methuselahmu nganjan burri Enoch, Enochamu nganjan burri Jared, Jaredamu nganjan burri Mahalaleel, Mahalaleelamu nganjan burri Cainan. \v 38 Cainanamu nganjan burri Enos, Enosamu nganjan burri Seth, Sethamu nganjan burri Adam, Adamamu nganjan, nyulu God. \c 4 \s1 Dubungku Jesus milka-bakan buyunmanka. \p \v 1 Jesus nyulu wawubajamun Jordanmun kadan baja. Godumu Wawu dayirr nyunguwunbu dukurrbu bundan, nyungun bubungu jirrbu-jirrbungu juru-kulban. \v 2 Yinyaymba Dubungku Jesus milka-bakan buyun-damanka 40-daysmunku. Yamba Jesus Dubundu kari milka-janan. Jesusangka 40-daysmunku mayi kari nukan, nyulu dakwuymankuda. \p \v 3 Dubungku Jesusanda yalaman, “Kaki yundu Godumu kangkal, yundu mayi bread balka yalurrinmun kuljimun.” \v 4 Jesusangka yalaman, “Godundumundu kabanda balkal, \q1 ‘Bama kari juranku bunday mayi nukanya, yamba Godungkuku jananin juranku kujil.’” \p \v 5 Wawu yinyamun Dubungku Jesus wangkar-wangkar bajaku wundin, nyungundu milbin yindu-yindu bubu yiringkurrku. \v 6 Dubungku Jesusanda yalaman, “Kaki yundu nganya buyay-manil, ngayu yunun maja-bungal, junkurrji-bungal yinyaynka bubuku. Ngayu majaman yinyaynka bubuku. Kaki ngayu wawubu yinduymbu dajinka, ngayu dajilkuda. \v 7 Kaki yundu bungkubu janay jakalba ngaykundu, and nganya buyay-manil, ngayu yunundu dajilkuda.” \v 8 Jesusangka yalaman baja, “Godundumundu kabanda balkal, \q1 ‘Nganga Majaku Godku buyay-mana, nyungunkuku workmaka.’” \p \v 9 Wawu yinyamun Dubungku Jesus townbu Jerusalem wundin. Nyulu nyungun wangkar-wangkar jijinga Godundumunbu bayanba wundin. Yinyaymba nyulu Jesusanda yalaman, “Kaki yundu Godumu kangkal, yundu bada-bada bubungu jalamaka. \v 10 Godundumundu kabanda balkal, \q1 ‘Godungku angel-angelanda balkal yunun ngulkurrduku kujil.’” \m \v 11 Dubungku yalaman baja, “Godundumundu kabanda balkal baja, \q1 ‘Jana yunun marabu jarra-kulbal, yunu jina kari yakajinka kuljinga.’” \m \v 12 Jesusangka yalaman, “Godundumundu kabanda balkal, \q1 ‘Yurra kari bajaku Maja God milka-baka, buyun-damanka.’” \p \v 13 Nyulu Dubu kunbaynda Jesus milka-bakal-bakanya, nyulu nyungun bawanda. Yamba nyulu kadanka baja juma, milka-bakanka baja. \s1 Jesusangka nyungu work startim-bungan bubungu Galilee. \p \v 14 Wawu yinyamun Jesus bubunguku Galileeku dungan baja. Godundumundu Wawubu dayirrda nyungun junkurrji-bungan. Bamangka wubulduku nyungunku kuku nyajin yinyaymba bubungu. \v 15 Nyulu bama binal-bungan janawunbu churchmunbu wubulbuku. Jana wubulku nyungun buyay-manin. \s1 Galilee-warra Jesusanka wawu kari. \p \v 16 Yinyamun Jesus townbu Nazareth dungan. Yinya nyungu town, yinyay nyuluku yalbayman. Jana Jew-warra Saturdaymunbu janawunbu churchmunbu dungarin. Nyulu Jesus yalarrku dungan, yala nyulu Saturdaymundurr dungan. Yinyaymba nyulu dakan, Godumu kuku readim-bunganka. \v 17 Jana nyungundu Godumu kaban dajin, kuku prophetangka Isaiahangka ngadiku balkan. Nyulu kaban walngan, kuku yalurrin warrmba-bungan, \v 18 yalaman, \q1 “Godumu Wawu ngaykundu bundayda. Nyulu nganya bamban Godumu kuku yirrkanka jananda yamba-yamba-karinda. Nyulu nganya yungan bamanda jailba bundandanya. Godungku janangan juma yungal. Nyulu nganya yungan jananda miyil-burranda, miyil walnganka. Nyulu nganya yungan bama yunganka majandamun buyunmun. \v 19 Nyulu nganya yungan bamanda balkanka, wanja-wanja Majangka Godungku bamanga wawu juran-bunganka, ngulkurr-bunganka buyun-buyunmun.” \m Jesusangka yinya kuku readim-bungan, Godundumun kabanmun. \p \v 20 Yinyamun nyulu kaban mulun-bungan baja, yinduymbu dajin, bundan baja. Jana bamangka wubulduku churchmunbu nyungun kunkun-bungan. \v 21 Nyulu jananda balkanda, yalaman, “Isaiahngka yinya kuku ngadiku balkan, yamba nyiku yinya kuku manubajaman.” \v 22 Jana kungkurr-kadarin nyunguwunku kukuku, yalaman, “Yinya kuku ngulkurr bajaku.” Jana jana-karrajiku balkawan, babajin, “Nyulu kangkal yinyada Josephamu?” \p \v 23 Nyulu jananda balkan, “Yurra nguba ngaykundu balkal yala kanbalda balkal, ‘Doctor, yundu binalbi. Yundu yunduku ngulkurrmaka.’ Yurra nguba ngaykundu balkal baja, ‘Nganjin kuku nyajin yundu junjuy-junjuy miracle yalbay balkanya townbu Capernaum. Yundu yalarrku miracle balka yalaymba, nganjin nyajinka.’ \v 24 Ngayu yurranda balkal, kaki bamangka prophetangka Godumu kuku yirrkay nyunguwunbuku townbuku, nyunguwunbu jawun-karranda, jana nyunguwunku kukuku wawu-karimal, kari milka-janay.” \p \v 25 Jesusangka yalaman baja, “Yurra ngaykundu milka-janay. Ngadiku, Elijah jurankuna, jalbu-jalbu bunjil-bunjil wubul bajaku bubungu Israel. Yala-yalaku kaba kari kadan, 3½-yearsmunku. Bamanga mayi bubanman. \v 26 Yamba Godungku Elijah kari yungan jananda mayi dajinka. Kari, jana Godunku wawu-karimanya. Godungku Elijah bunjilanda nyubunyimba yinduymbu yungan bubungu Sidon, townbu Zerephath, yamba Jew-warranda kari.” \v 27 Jesusangka jananda balkan baja. Nyulu yalaman, “Nyubun prophet burri Elisha ngadiku bubungu Israel bundandan. Yala-yalaku bama Jew-warra wubul bajaku bajiji leprosymunji. Yamba nyulu prophetangka Elishangka jananin kari ngulkurr-bungan, jana Godunku wawu-karimanya. Nyubun bama bubumun yindumun Syriamun, burri Naaman. Elishangka nyungunku ngulkurr-bungan bajimun leprosymun, kanbal kari.” \p \v 28 Jana bamangka churchmunbu yinya kuku nyajin, jana kuli-kadarinkuda. \v 29 Jana Jesus karrban, townmun yiringkan. Jana nyungun wangkar-wangkar wuburrbu wundin, jananga town yinyaymba wuburrbu. Jana nyungun wangkar-wangkarmun ngamarmun yilbanka, yarkinkaku kuninka. \v 30 Kari. Nyulu jurrkijin, bamandarr dindarrdarrku dungan, jananin bawanda. \s1 Dingkar dubunji. \p \v 31 Wawu yinyamun Jesus townbu Capernaum, bubungu Galilee dungan. Yinyaymba nyulu bama binal-bungan Saturdaymunbu. \v 32 Jana wubulku kungkurr-kadarin, nyulu junkurr-murubuku binal-bunganya, yala majangka. \v 33 Nyubun bama yinyaymba churchmunbu, nyulu dubunji. Nyulu yaykarrku yirrkan, yalaman, \v 34 “Yundu Jesus, townmun Nazarethmun. Yundu wanjarrmal nganjinanda? Yundu nganjinan kuninka? Ngayu yununku binal. Yundu kukuji kadan Godundumun, dayirr, ngulkurr.” \v 35 Jesusangka dubu murru-kangan. Nyulu yalaman dubundu, “Jankamakada. Wandi nyungundumun dukurrmun.” Dubungku dingkar bubungu yilban, yinyamun nyulu dingkarandamun dukurrmun wandinda. Nyulu dingkar kari bambay-bungan baja. \p \v 36 Jana bama wubulku kungkurr-kadarin, jana-karrajiku balkawan, yalaman, “Ya, wanyu yinya kuku? Yanyungku dingkarangka dubu-dubundu balkal junkurr-murubuku, jana bamandamun wandarikuda.” \v 37 Bamangka wubulduku yinyaymba bubungu nyajin Jesusanka. \s1 Jesusangka bambay-bambay ngulkurr-bungan. \p \v 38 Wawu yinyamun Jesusangka church bawan, Simonandamunbu bayanba dungan. Simonamu biwul bambay wunanan, wumbulman. Jana Jesusanda balkan nyungunku. \v 39 Nyulu nyungundu bedmunbu dungan, jakalba janan, yinyamun nyulu jalbu ngulkurr-bungan bambaymun fevermun. Nyulu jalbu jinbalku wandin, jananga mayi dajinda. \p \v 40 Yilay-yilayman, wungar daranda. Yala-yala jana bamangka jawun-karra bambay-bambay Jesusanda wundin ngulkurr-bunganka. Nyulu janangan marabu karrban, janangan wubulku ngulkurr-bungan. \v 41 Dubu-dubu yalarrku bamandamun wandirin. Jana yaykarrku yirrkan, “Yundu Godumu kangkalkuda.” Jesusangka dubu-dubundu yalaman, “Jankamaka!” Jana binal Jesus nyulu Christ Godundumun. Yinyaynka nyulu dubu-dubu kirin balkanka baja. \s1 Jesus Godumu kuku yirrkan Jew-warrandamunbu churchmunbu. \p \v 42 Yalibalaku Jesus townmun wandin, bubungu jirrbu-jirrbungu dungan. Jana bamangka nyungun nubil-nubinkuda. Jana nyungun warrmba-bungan, jana nyungun bayanbaku wundinka baja. \v 43 Yamba nyulu yalaman, “Godungku nganya yungan, bamanda balkanka nyunguwunku kukuku ngulkurrku. Godungku nganya yungan, bama binal-bunganka Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujinka bubungu. Ngayu dunganka townbu yindu-yinduymbu, bamanda yinya kuku yalarrku balkanka.” \p \v 44 Wawu yinyamun nyulu janangan bawan. Nyulu yiringkurrku dungan bubungu Judea. Yinyaymba nyulu Jew-warrandamunbu churchmunbu wubulbuku Godumu kuku yirrkan. \c 5 \s1 Jesusangka jawun-karra kulur kunjan. \p \v 1 Jesus yikinba jalunbu janjanan. Jalun burri Gennesaret. Yindu burri Galilee. Bama wubul murumarin nyungundu jukara, Godumu kuku nyajinka. \v 2 Jesusangka boat jambul nyajin jukara. Bama yinyaynji boatji dunganya, kuyu maninya, sellim-bunganya. Jana kadarin baja, boat kulban jukara, bawaynda, makarr julurrinka. Yinya boat jambul Jesusangka nyajin. \v 3 Nyubun boat Simon Peteramu. Bama wubul murumarinya, room kari. Yinyaynka Jesus Simon Peterandamunbu boatbu dakan, Simon Peteranda babajin, “Yundu boat ngalkalba baja jukaramun yunga.” Yinyamun Jesus boatmunbu bundan, bamanda kuku yirrkan boatmunkuda. \p \v 4 Jesusangka kunbay-manin kuku yirrkanya, nyulu Simon Peteranda yalaman, “Yurra makarr bananga dajalimunbuku yilba, kuyu maninka.” \v 5 Yamba Simon Peterangka nyungundu yalaman, “Maja, nganjin all night makarrji kuyungu dungarin. Kuyu yamba-kari bajaku. Yamba ngayu yunu kuku wukurril, nganjin makarr yilbal baja.” \v 6 Jana makarr yilban, kuyu wubul bajaku manin, balu makarr dumbarrijinkuda. \v 7 Jana jinbal marabu kunjan bama yinduymbu boatbu, jana kadarinka, mara dajinka. Jana kadarin, boat jambulku kuyubu jakal-bungan, balu boat janji-maninkuda. \v 8 Nyulu Simon Peterangka kuyu wubul nyajin boatbu, nyulu bungkubu janan jakalba Jesusanda. Nyulu yalaman, “Nganya bawa, Maja. Ngayu murru-kaday ngaykuwunku buyun-buyunku.” \p \v 9 Jana Peter kungkurr-kadarin yinyaynka kuyuku jirraynka jana manin. \v 10 James bula John yalarrku kungkurr-kadan yinyaynka kuyuku jirraynka. Bula Petermu jawun-bulal, kangkal-bulal Zebedeemu. Yamba Jesusangka Peteranda yalaman, “Kari yinyilmaka. Wawu nyikumun yurra bama mujal Godunku yala yurra kuyu mujan.” \p \v 11 Yinyamun jana boat jambul kulban jukaranga, wubulku yinyaymba bawan, Jesus wukurrin. \s1 Jesusangka dingkar ngulkurr-bungan. \p \v 12 Jesus nyubunyimba townbu bundandan, nyubun dingkar kadan, bajiji, leprosymunji. Nyulu Jesus nyajin, nyulu bungkubu janan jakalba Jesusandaku, yalaman, “Maja, yundu junkurrji. Kaki yundu wawubu, yundu ngayku baji kida.” \p \v 13 Jesusangka nyungun karrban, yalaman, “Ngayu wawubu yunun ngulkurr-bunganka. Dayirrmakada.” Bajibu leprosymundu dingkar jinbalku bawankuda. \v 14 Jesusangka dingkaranda yalaman, “Milka-janay! Yundu yinya kari balka bamanda. Yundu junkayku dungay yinyayanda priestanda Godundumunbu bayanba. Nyungundu babajika nyulu yunun biku-nyajinka. Junjuy Godundu daya, yala Mosesangka ngadiku balkan, bamanda milbinka yundu dayirrmanda.” \p \v 15 Yamba bamangka yinya kuku ngulkurr Jesusanka yiringkurrku balkan. Yinyaynka bama wubulku nyungundu kadarin, nyungu kuku nyajinka, bambaymun ngulkurrmanka. \v 16 Yamba Jesus bubungu jirrbu-jirrbungu dungan baja, Godunji balkawanka, praymanka. \s1 Jesusangka waba-buyun ngulkurr-bungan. \p \v 17 Wawu yinyamun Jesusangka bama binal-bungal-bungan bayanba, kanbal Pharisee-warra and teacher-teacher lawmunku yalarrku yinyaymba bundandarin. Kanbal bubumun Galileemun, kanbal bubumun Judeamun, kanbal townmun Jerusalemmun. Godumu junkurr Jesusanjiku bundandan, bambay-bambay ngulkurr-bunganka. \v 18 Kanbalda dingkar-dingkarangka nyubun dingkar waba-buyun jarra-kulban, wunananya bilangkurrbu. Jana nyungun jakalba Jesusanda wunay-maninyaku, bayanba. \v 19 Yamba jana murruji walan, bama wubul bajaku. Yinyaynka jana nyungun wangkar-wangkar jijinga jarra-kulban, jijinga bulkaji balkan, yinya waba-buyun bulkajimundurr bada walay-manin. Bama wubul kananga Jesusanji. Dingkar-dingkarangka nyungun waba-buyun bada-bada walay-manin wunananya bilangkurrbu, jakalba Jesusanda bada-bada-bungan. \v 20 Jesusangka nyajin jana nyungun trustim-bunganya, nyulu waba-buyunyundu yalaman, “Ngayku jawun, yunu buyun-buyun kidajinda. Ngayu yunu wawu dayirr-bungalda.” \p \v 21 Yinyaynka jana Pharisee-warra and teacher-teacher lawmunku, jana jana-karrajiku balkawan, jana babajin, “Wanju yanyu dingkar? Wanyurrinku nyulu yanyu kuku balkal-balkal? Nyulu yala Godmanka. Godungkuku bamanga wawu dayirr-bungalkuda, ngana bamangka kari!” \v 22 Jesusangka jibabu nyajin wanyu jana dukulbu kujil-kujin. Nyulu jananda babajin, “Yurra wanyurrinku yanyu milkabu manil-manil? \v 23 Ngayu nyungundu balkan, ‘Ngayu yunu wawu dayirr-bungal.’ Yamba yurra yurra-karrajiku yalaman, ‘Nguba, nguba kari. Nyulu still wunanay, bambaynji.’ Yala, ngayu nyungundu balkalda, ‘Dakada, jinabu dungayda.’ \v 24 Yinyamundu ngayu yurranda milbil ngayu yinya bama Godundumun, bubungu kadan. Yinyamundu milbil ngayu junkurrji, wawu dayirr-bunganka.” Yinyamun nyulu waba-buyunyundu yalamanda, “Dakada, bilangkurr mana, bayanbaku dungayda.” \v 25 Nyulu waba-buyun jinbalku dakan, bilangkurr manin, bayanbaku dungan, Godkuda buyay-manil-manin. \v 26 Jana wubulku kungkurr-kadarin, yinyilmarinda. Jana God buyay-manin, yalaman, “Ngana junjuy-junjuy ngulkurr bajaku nyajinkuda.” \s1 Jesusangka Levi kunjan. \p \v 27 Wawu yinyamun Jesus ngalkalba dungan. Nyulu dungan-dungan, nyulu nyubun dingkar burri Levi nyajin bundandanya nyunguwunbu officemunbu. Nyulu Levingka tax money mujal-mujan governmentamu. Jesusangka Levinda yalaman, “Nganya wukurrika.” \v 28 Levi dakan, wubulku bawan yinyaymba, Jesuskuda wukurrinda. \p \v 29 Yinyamun jana Levindamunbu bayanba dungarin. Nyulu Levingka mayi jirray-bungan nyunguwunbu bayanba Jesusanka. Bama wubul kadarin mayinga. Kanbalda yinyarrinyangka tax money mujal-mujan governmentamu. \v 30 Kanbalda Pharisee-warrangka and teacher-teacherangka Jesusandamunbu jawun-karranda babajin, “Wanyurrinku yurra nukaji jananji, bamanji buyun-buyunyunji, bamanji yinyaywunji money mujal-mujal governmentamu?” \p \v 31 Jesusangka yinya kuku nyajin. Nyulu yalaman, “Bama yinyarrin ngulkurr, doctor jananda kari kaday. Yinyarrinku bama bambay, janandaku yinyarrinyandaku doctor kaday. \v 32 Ngayu kari kadan bama ngulkurr kunjanka. Kari, ngayu kadan bama buyun kunjanka, jana buyun-buyunmun jurrkijinka.” \s1 Kuku mayi kari nukanka, Godunji balkawanka baja. \p \v 33 Kanbalda bamangka Jesusanda yalaman, “Jana Pharisee-warrangka, Johnundumundu jawun-karrangka, jana mayi jururr-jururr kari nukal Godunku, nyungundu praymanka baja. Wanyurrinku yunuwundu jawun-karrangka mayi kari bawal Godunku?” \v 34 Jesusangka yalaman, “Kari, ngayu yala bridegroom. Bama weddingba mayi kari bawal, bridegroom jananji bundandanya yinyay. \v 35 Yamba juma jana bridegroom karrbal, bamandamun manil, ngaykuwundu jawun-karrangka mayida bawal.” \p \v 36 Jesusangka jananda yanyu kuku balkan, “Kambi mukul nguba kankaji. Bamangka kambi jirakal kari yakal, kambi mukul ngulkurr-bunganka. Jana kambi mukul yindu yakal. Kaki jana kambi jirakal yakal, jana kambi jirakal buyun-damalkuda. Kambi jambul walu-yindu, nyubun mukul, nyubun jirakal. \v 37 Ngana kurmun yulbanmun balkal, yira wine nyangarrinka. Bamangka yira wine jirakal kari nyangarril kurmunbu mukulbu. Kaki nyulu kurmunbu mukulbu nyangarril, yira jila kaday, kurmun mukul dalkay. Yira wine nyangarrijida bubungu. \v 38 Kari. Bamangka yira wine jirakal nyangarril kurmunbu jirakalba. Bula jambulku ngulkurr. \v 39 Wawu wine mukul nukanyamun, bamangka wawu kari wine jirakal nukanka. Yira wine mukul jarra ngulkurr jirakalka.” \c 6 \s1 Kuku Saturdaymunku. \p \v 1 Saturdaymunbu jana Jesus jinabu paddockmundurr dungan-dungarin, mayiburr wheatmundurr. Nyungu jawun-karra 12-bala dakwuymarin. Jana mayi wheat mujan, marabu nyurrban, yulban walngajinka, mayi nukan. \v 2 Jana Pharisee-warrangka yinya nyajin, yalaman, “Nyiku Saturday. Nganandamundu lawmundu ngananin kiril workmanijinka Saturdaymundurr. Yurra yinya mayi kari mujanyaku Saturdaymunbu.” \v 3 Jesusangka yalaman, “Yurra nguba Godumu kaban kariku nyajin. Jana David ngadiku dakwuynji bundandarin, jana wanjarrman? \v 4 David Godundumunbu bayanba walan, mayi bread nukan. Nyulu mayi bread wanyamba nukan? Yinya bread bamangka Godundu dajin. Nyulu yinya bread nukan, jawun-karranda dajinkuda. Lawmundu yinya yalarrku kirin, yinya bread nukanka. Jana priest-warrangkaku yinya bread nukanyaku.” \v 5 Jesusangka yalamanda, “Ngayu yaba wubulbuku. Ngayu maja Saturdaymunku.” \s1 Dingkar mara wulan. \p \v 6 Yinduymbu Saturdaymunbu Jesus Jew-warrandamunbu churchmunbu dungan, bama binal-bungan. Nyubun bama yinyaymba, nyungu mara wulan. \v 7 Kanbal teacher-teacher lawmunku and Pharisee-warra, jana Jesus nyuyanka buyun-damanka. Yinyaynka jana nyungun mumbarabuku nyajin, nyulu nguba dingkar ngulkurr-bungal Saturdaynga, nguba kari. \v 8 Jesus binal wanyu jana milkabu kujil-kujin. Nyulu dingkaranda mara-wulanyamunbu yalaman, “Kaday, jakalba janay.” Dingkar jakalba kadan, janan. \v 9 Jesusangka jananda balkanda, “Wanjanguy work ngana doim-bungal Saturdaymunbu? Nganandamundu lawbu wanjarr kiril? Ngana bama ngulkurr-bungal or buyun-damal Saturdaymunbu? Jananin juran-bungal or wulay-manil?” \v 10 Nyulu jananin walu-wukurrin, yinyamun nyulu dingkaranda mara-wulanyamunbu yalaman, “Yunu mara yunga.” Nyulu dingkarangka mara yungan, mara nyungu ngulkurrmanda. \p \v 11 Jana Pharisee-warra, teacher-teacher lawmunku, jana kuli-kadarin. Jana jana-karrajiku balkawan, nyajinka wanjarrmanka Jesus buyun-damanka. \s1 Jesusangka jawun-karra 12-bala wangkanin. \p \v 12 Yala-yalaku Jesus wuburrbu dakan, Nganjananji balkawanka, miyil nandajinka. Nyulu wujurrdurr Godunji balkawan. \v 13 Mudu-wayjun, nyulu nyungu jawun-karra nyungundu kunjan, 12-bala wangkanin, apostle-bungan, yunganka workmanijinka. \v 14 Jana 12-bala burri yalaku: Simon, nyungun Jesusangka yindu burri dalkin, Peter. Nyungu yabaju Andrew, James bula John, Philip bula Bartholomew. \v 15 Matthew bula Thomas, James, nyungu nganjan burri Alphaeus, yindu dingkar burri Simon, jana nyungun yindu burri dalkin Patriot. \v 16 Judas, nyungu nganjan James, yindu Judas, nyulu bubumun Iscariotmun. Nyulu juma Jesus mambarrin buliman-bulimananda. \s1 Jesusangka binal-bungan, ngulkurr-bungan. \p \v 17 Jesus wuburrmun kadan apostle-karranji. Nyulu balaymba janan jawun-karranji wubuliynji. Bama wubul bajaku yinyaymba, bubumun Judeamun, townmun Jerusalemmun, townmun Tyremun, townmun Sidonmun. Bula town Tyre and Sidon yubaku jalunbu. \v 18 Jana kadarin nyungu kuku nyajinka, ngulkurrmanka bambaymun. Kanbal kadarin dubunji. Jesusangka yinyarrin dubu-dubu kangan janandamun. \v 19 Bamangka wubulduku nyungun karrbanka, jana ngulkurrmanka bambaymun. Nyulu junkurrdu jananin wubulku ngulkurr-bungan bambaymun. \s1 Kuku wawurr-wawurrmanijinka, and milka-bujarmanka. \p \v 20 Jesusangka nyungu bama nyajin, yalaman, “Kaki yurra wawu Godungku yurranga wawu dayirr-bunganka, Godungku yurranin ngulkurrduku kujilkuda. Yurra wawurr-wawurrmanijida. \v 21 Kaki yurra dakwuyku bundanday, Godungku yurranin yanji-bungal. Yurra wawurr-wawurrmanijida. Kaki yurra milka-bujarmal, juma yurra yajarrijida. Yurra wawurr-wawurrmanijida. \p \v 22 “Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Kaki yurra ngaykunku wawu jirray, bama yurranka wawu kari bajaku. Jana yurranga kuli dajil ngaykunku, yurranin bawalkuda. Jana balkal, ‘Yurra buyun bajaku,’ ngaykunku. Yurra kari milka-bujarmakada. Yinyamun yurra wawurr-wawurrmanijida. \v 23 Yinyaynka yurra wawurr-wawurrmaka, wawurr-wawurrku wuri. Godungku yinyaynka bayan ngulkurr kujil yurranga heavenba. Ngadiku jananga jawun-karra yalarrku bamanka prophet-prophetanka wawu kari. \p \v 24 “Yurra kanbal moneyka jumbunku bundanday, yamba yurranda juma kuli jirray kaday. Yurra easy-balaku bundandan bubungu, money manin-manin. \v 25 Kaki yurra yanji-yanjiku bundandari and mayika jumbun-jumbunku bundandari, kuli jirray yurranda kaday. Yurra juma dakwuy-dakwuyku bundarida. Kaki yurra bunjay-muruku bundari, kuli jirray yurranda kadayda. Yurra juma milka-bujarmal. \v 26 Kaki bama wubulku kuku ngulkurr balkaway yurranka, kuli jirray kaday yurranda. Ngadiku jananga jawun-karra yalarrku kuku ngulkurr balkawan prophet-prophetanka buyunyunku. Kuli jirray yalarrku jananda kadan.” \s1 Bamanka kuli-bakanka wawumaka. \p \v 27 Jesusangka yalaman baja, “Yurra nganya kuku nyaka. Bamanka buyunyunku wawumaka. Kaki kanbal yurranka wawu kari, yurra jananga kari kuli daya baja, jananga kuku ngulkurrku daya baja. \v 28 Kaki bamangka yurranin yukil, yurra jananin kari yuki baja. Kuku ngulkurr balka jananda. Kaki bamangka yurranga kuli dajil, Godundu balka jananka, praymaka jananka. \v 29 Kaki bamangka yunun kunilkuda, kari kuni baja nyungun. Kari nyungunku wawu-karimaka. Kaki bamangka yunu kambi ngakil, yundu nyungundu yunu coat daya baja. \v 30 Kaki bamangka yunundu babaji junjuynku, kari jumbunmaka. Jawaymakarrku. Dayada. Kaki bamangka junjuy manil yunundumun, kari babaji baja yinyaynka junjuynku. \v 31 Kaki yundu wawu bama yununku wawu jirray, yundu jananka yalarrku wawumaka. Kaki yundu wawu jana yunundu kuku ngulkurr dajinka, yundu yalarrku jananda kuku ngulkurr daya. Kaki yundu wawu bama ngulkurrmanka yununku, jananka ngulkurrmaka. \p \v 32 “Yunu jawun-karra yununku wawu jirray. Kaki yundu janankaku wawu jirray, God yununku kari wawurr-wawurrmal. Bama buyun yalarrku janawunkuku jawun-karrankaku wawu jirray. Yamba yundu kari yalamaka. Yundu bamanka wubulkuku wawumaka, kari jawun-karrankaku. \v 33 Kanbalda bamangka ngulkurrduku dajil yunundu. Kaki yundu janandaku dajil baja, God kari wawurr-wawurrmal yununku. Bamangka buyunyungku yalaku dajil baja, yamba yurra bamanda wubulimbaku ngulkurrduku daya. \v 34 Kanbalda bamangka yunundu nguba junjuy dajil. Kaki yundu janandaku yinya junjuy dajil baja, God kari wawurr-wawurrmal yununku. Bamangka buyundu yalaku dajil. Yamba yundu bamanda wubuliymbaku daya, kari janandaku yinyanguymbuku yunundu dajin. \v 35 Kari. Kanbalda bamangka kuli dajil yurranda, yamba yurra jananka wawumaka. Kaki jana yurranda kaday, junjuy-junjuy maninka, dayada. Kaki jana kari dajil baja, yinya yalada, yurra jananka still wawumaka. Bamanka buyunyunku ngulkurrmaka. Yinyamun yundu kangkalkuda Godumu junkurrjimu. God yunu nganjankuda. Nyulu ngulkurrmal bamanka buyunyunku, bamanka nyungunku wawu kari. \v 36 Yurra manun-manunmaka bamanka yala yurranga God manun-manunmal yurranka.” \s1 Yindu-yindu kari nyuya. \p \v 37 Jesusangka yalaman baja, “Yundu nguba kuku buyun nyajil nyubunyinka bamanka. Kari jinbalku warri, nyungun nyuyanka yinyaynka kukuku. Kaki yundu yindu bama kari nyuyal, Godungku yunun yalarrku kari nyuyal. Kaki bamangka yunun buyun-damal, yundu jananin kari buyun-dama baja. Bawada. Kaki yundu janawunku buyun-buyunku milka-wulay, God yunuwunku buyun-buyunku milka-wulay. \v 38 Yundu bamanda wubulimbaku daya, yinyamun Godungku yunundu dajil. Nyulu yunundu jawaynjaku dajil, yalbayku. Kaki yundu bubanka, nyulu yunundu yalbayku dajil. Kaki yundu bubanku jarra dajil, Godungku yalarrku buban dajil yunundu. Kaki yundu jawaynjaku dajil, Godungku yalarrku jawaynjaku dajil yunundu.” \p \v 39 Jesusangka jananda yanyu kuku balkan, “Kaki miyil-burrangka yindu miyil-burra juru-kulbanka, bula jambulku jankungu daray. \v 40 Karrkay schoolbu binal kari, nyulu yala kari nyungu teacher. Yamba yinya karrkay binalmal teacherandamun. Juma nyulu school kunbay, nyulu yala nyungu teacher, binal bajaku. \p \v 41 “Buyun-buyun yala juku yulal. Yundu bamandamunbu yinduymbu miyilba juku karrkay wanyurrinku nyajil, yamba yundu yunuwunbukulu miyilba juku yalbay kari nyajil? \v 42 Kaki juku jirray yunuwunbu miyilba, yundu juku karrkay murruji nyajil bamanda yinduymbu miyilba. Kaki yundu yalaku bunday, yundu bulu-duray bajaku. Yundu wawu yindu-yindu helpim-bunganka buyunmun jurrkijinka, yamba yundu yalarrku buyun. Jakalba yundu juku jirray walnga miyilmun yunundumun. Yinyamun yundu ngulkurrduku nyajil, juku karrkay walnganka bamandamun yinduyndumun miyilmun.” \s1 Kuku jukuku, mayika yinyamun jukumun. \p \v 43 Jesusangka yanyuynku kukuku yalarrku binal-bungan. Nyulu yalaman, “Nguba juku mayiji. Mayi buyun kari balkaji jukungu ngulkurrbu. Yalarrku mayi ngulkurr kari balkaji jukungu buyunbu. \v 44 Yundu jukuku wanjarrku binal? Yundu jukuku binalmal nyunguwunku mayika. Yundu mayi kurruy jukumun milimun kari manil. \v 45 Yundu yalarrku bamanka yalaku binalmal. Kaki bamanga wawu ngulkurr, nyulu ngulkurrku bunday. Kaki nyungu wawu buyun, nyulu buyunku bunday. Nyulu kuku balkal yalaku nyunguwunduku wawubu. Kaki wawu ngulkurr, nyungu kuku ngulkurr. Kaki wawu buyun, nyungu kuku buyunkuda.” \s1 Jambulinja bayan ngaran. \p \v 46 Jesusangka yalaman baja, “Wanyurrinku yurra nganya maja bambal, yamba yurra ngayku kuku kari wukurril? \v 47 Kaki bama ngaykundu kaday, and nganya kuku nyajil, and wukurril, nyulu yala yanyu. \v 48 Nyulu yala nyubunyinja dingkarangka bayan ngaran. Nyulu bubu bakan bada kulji-kuljinga. Yinyamun nyulu bayan kulji-kuljinga ngaran, dandi bajaku. Jalungkarr warrin wawubajanga, bayan kari bulngan. Bayan yinya kari dumbarrin, dandi bajaku. \v 49 Yinduynju bamangka ngayku kuku nyajil, yamba nyulu kari bajaku wukurril. Nyulu yala bamangka bayan ngaran jukara. Jalungkarr warrin, jalungkarrangka bubu bada-baja bayanba bakan, yinyamundu bayan daray-manin. Bayan darankuda, numburr yalbay bajaku.” \c 7 \s1 Jesusangka workingman ngulkurr-bungan. \p \v 1 Jesusangka kunbay-manin yinya kuku balkanya bamanda, nyulu townbu Capernaum dungan. \v 2 Yinyaymba maja soldiernka bundandan. Nyungu workingman bambay jirray bajaku, wulan-wulaynda. Nyulu maja nyunguwunku workingmananka wawu jirray. \v 3 Nyulu majangka kuku nyajin Jesusanka, nyulu binga-binga bama Jew-warra Jesusanda yungan, babajinka nyungu workingman ngulkurr-bunganka bambaymun. \v 4 Jana binga-binga Jesusanda kadarin, nyungundu yalaman, “Yinya maja soldiernka, nyulu ngulkurr bajaku. Nyungun helpim-bunga. \v 5 Nyulu ngananka bamanka Jew-warranka wawu jirray. Nyulu nganjinanga church ngaran.” \p \v 6 Yala, Jesus jananji dungan. Jana yubaku majandamunbu bayanba kadarin, nyulu majangka jawun-karra kukuji Jesusanda yungan. Majangka kuku yungan yalaku: “Maja, yundu kari ngaykuwunbu bayanba wala. Ngayu murru-kaday, ngayu buyun bajaku. \v 7 Ngayu jarra yala yununku, yinyaynka ngayu murru-kaday yunundu kadanka. Yundu kukubuku balkal, ngayku bama ngulkurrmalda. \v 8 Ngayu yala yundu, majanji. Ngayu maja soldier-soldiernka. Ngayu nyubunyundu yinyaymba balkal dunganka, nyulu dungaykuda. Ngayu nyungundu yinyayanda yinduymbu balkal kadanka, nyulu kadaykuda. Ngayu ngaykuwunbu workingmananda balkal, jana yinya doim-bungalkuda.” \v 9 Jesus kungkurr-kadan yinyaynka kukuku. Nyulu wawurr-wawurrman. Nyulu bamanda balkan nyungun juru-wukurril-wukurrin, “Ngayu yurranda balkal, nyulu yinya bama Jew kari. Nyulu Gentile, yamba nyulu nganya trustim-bungalarrku. Jana Jew-warrangka nganya yala kari trustim-bungal.” \p \v 10 Yinyamun jana kukuji majandamunbu bayanbaku dungarin baja. Yinyaymba jana majamu workingman nyajin, nyulu ngulkurrmankuda. \s1 Jesusangka bunjilamu kangkal juran-bungan. \p \v 11 Wawu yinyamun Jesus townbu Nain dungan. Nyungu jawun-karra, bama wubul nyungunji dungarin. \v 12 Nyulu gateba townbu kadan, nyulu bama nyajin, yarkin jarra-kulbal-kulbanya yulalba. Bamangka wubuldu janangan wukurrin. Nyulu yarkin warruku. Nyulu jalbumu bunjilamu nyubunku kangkal. \v 13 Nyulu ngamu banbadin. Jesusangka nyungun nyajin, jiba-badin nyungunku. Nyulu nyungundu yalaman, “Kari badi.” \v 14 Yinyamun nyulu yulalba dungan, marabu karrban. Jana dingkarangka yulal jarra-kulbal-kulban, jana janan. Jesusangka yarkinanda yalaman, “Warru, ngayu yunundu balkal, wandida.” \v 15 Nyulu yarkin juranmaynda, bundankuda, balkawankuda. Jesusangka warrundumunbu ngamundu yalaman, “Yanyada yunu kangkal.” \p \v 16 Bamangka yinya nyajin, jana kungkurr-kadarin, yinyilmarin. Jana God buyay-manin, yalaman, “Prophet jirray ngananda kadan. Nyulu God kadan, nyungu bama juran-bunganka.” \v 17 Jana yinya kuku Jesusanka yiringkurrku balkan bubungu Judea. \s1 Bula kukuji kadan John the Baptistandamun. \p \v 18 John the Baptistandamundu jawun-karrangka yinya kuku Jesusanka balkan Johnundu. \v 19 Johnungku jambul kunjan, bulanin yunganka Majanda Jesusanda, babajinka, “Yunduda dingkar Johnungku balkan kadanka or yindu? Nganjin nguba yindu kujil baja?” \v 20 Bula Jesusanda kadan, nyungundu yalaman, “John the Baptistangka ngalinin yungan. Nyulu ngalinin yungan babajinka, ‘Yunduda yinya dingkar Johnungku balkan kadanka or yindu? Nganjin nguba yindu kujil baja?’” \p \v 21 Yala-yala Jesusangka bama wubul ngulkurr-bungan bambaymun. Nyulu dubu-dubu kangan bamandamun dukurrmun, nyulu miyil-burra wubul ngulkurr-bungan. \v 22 Jesusangka bulanda Johnundumunbu jawun-karranda yalaman, “Yubal Johnunduku dungay baja, nyungundu balka wanyu yubal nyajinkuda. Nyungundu balka, yinyarrin miyil-burra, jana miyilda nyajilkuda. Yalkay-yalkayalu ngulkurrku dungan-dungarikuda. Jana bajiji leprosymunji, jananga yulban dayirrda. Jana yinyanguy bama milka-karilu, milkajimalda. Jana yarkin-yarkin, ngayu jananin juran-bungan baja. Ngayu kuku ngulkurr Godundumun yirrkan-yirrkay bamanda money-karinda, poor-balanda. \v 23 Bamangka nguba nganya believeim-bungal Godundumun kadanya. Nyulu nguba nganya kari warmbil. Nyulu wawurr-wawurrmanijida. Yubal Johnundu yinya kuku balka.” \p \v 24 Johnumu jawun-karra dungan baja. Jesusangka Johnunku balkanda bamanda wubulbuku nyungundu murumarin. Nyulu yalaman, “Yurra ngadiku wanyurrimbu bubungu jirrbu-jirrbungu dungarin, John nyajinka? Kuda binalmanka nyungunku? Nyulu wawu-kima kari, yala kari jikan bulngan-bulngaji muyara. \v 25 Yurra wanyurrimbu dungan? Nguba bama nyajinka kambiji flash-balaji. Kari. Bama kambiji flash-balaji, jana bayanba yalbaymba ngulkurrbu bundanday. John yala kari. \v 26 Yurra wanyurrimbu dungarin? Bama prophet nyajinka, balkal-balkanya kuku ngulkurr Godundumun. Yamba John jarra jirray prophet-prophetanka yindu-yinduynku. \v 27 Ngadiku bamangka nyubunyinja kuku manin Godundumun. Yinya kuku Johnunku. Nyulu bamangka Godumu kuku kabanba balkan. Nyulu balkan, \q1 ‘Godungku yalaman, “Nyaka. Ngayu bama kukuji yungal, bamanda balkanka yundu kadanyamunkuda. Nyulu kukujingka bama ready-bungal yununku.” ’” \m \v 28 Jesusangka yalaman, “Ngayu yurranda balkal, John, nyulu jarra jirray bamanka wubulkuku yindu-yinduynku jakalbaku ngaykunku. Kaki bamangka nganya wukurril, nyulu jarra jirray Johnunku, nyulu Godumu jawunmanya. Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil. Godumu jawun nyubun nguba jarra buban kanbalka, yamba nyulu jarra jirray Johnunku.” Bamangka wubulduku Jesus nyajin yinya kuku balkanya. \p \v 29 Jakalbaku jana bamangka wubulduku Johnumu kuku nyajin, jana God yulmbarrin. God dayirr bajaku. Jana nyungundu milka-janan, jurrkijin buyun-buyunmun. Jana bamangka money mujan Governmentamu, jana yalarrku jurrkijin, God yulmbarrin. Yinyaynka jana ngadiku Johnundu dungarin, nyulu jananin banabu dukul-daman, baptiseim-bungan. \v 30 Yamba jana Pharisee-warra, jana teacher-teacher lawmunku, jana wawu kari jurrkijinka Godundu. Jana wawu-kariman Johnundumunku kukuku Godunku. Yinyaynka jana kari Johnundu dungarin, nyulu jananin banabu dukul-damanka, baptiseim-bunganka. \p \v 31 Jesusangka yalaman baja, “Yurra bama wubulku, yurra yala wanju? \v 32 Yurra yala kaykay-kaykay ngalkalba kinkan-kinkay. Jana kaykay-kaykayanda yindu-yinduymbu yalaman, ‘Nganjin ngujungu wedding wurin-wurin. Wumbaku singmanijin, yurra kari kadarin wurinka. Nganjin ngujungu funeral wurin-wurin. Wumbaku badin, yurra kari kadarin, badirinka nganjinanji.’ Yurra yala jana kaykay-kaykay. Jana kari muruku wuririnka. \v 33 Johnungku mayi kari nukan, Godunji balkawanka baja. Nyulu wine kari nukan. Yinyaynka yurra yalaman, ‘Dubu nyungundu dukurrbu walan.’ \v 34 Ngayu yaba bamanga wubulbuku, kadanda. Ngayu yala yindu-yindu, mayinga, bananga nukal-nukaji. Yamba yurra ngaykunku yalamal, ‘Yinya dingkar nyaka. Nyulu jumbun mayika, nyulu kamu-kamu-baka. Nyulu jawun bamanga buyun-buyunbu, jananga yinyarrinyaymba bamanga money mujal-mujal Governmentamu.’ \v 35 Yamba Godumu bama binalkuda. Godungku kuku manubajaku milkabu wukurril. Kaki bama yinyanda kukungu milka-janay, jana ngulkurrmal.” Jesusangka yinya kuku balkan bamanda wubulbuku. \s1 Jesus bayanba Simonandamunbu, nyulu Simon Pharisee. \p \v 36 Nyubunyinja bamangka Phariseengka Jesusanda babajin, “Yundu ngaykuwunbu bayanba kaday mayika?” Jesus nyungunji dungan, bayanba walan, bundan, nukanka. \v 37 Yinyaymba townbu nyubun jalbu buyun bundandan. Nyulu jalbungku kuku nyajin Jesusangka mayi nukal-nukanya bayanba Phariseendamunbu. Yinyaynka nyulu jila mini-mini, scent manin, bottleji wundin. \v 38 Jesus wali-wunanan. Jalbu kudamundu Jesusanda janan Jesusandamunbu jinanga. Nyulu banbadin, nyungundumun milbal daran Jesusanda jinanga. Nyulu Jesusamu jina marral-bungan nyunguwundu mungkabu. Yinyamun nyulu Jesusamu jina kissim-bungan, jila mini-mini jinanga nyangarrin. \v 39 Nyulu Phariseengka Simonangka yinya nyajin, nyulu nyuluku yalaman, “Jesus manubajaku prophetmanyaku, nyulu binalmanyaku yanyunku jalbunku nyungun karrbanya. Nyulu binalmanyaku, nyulu jalbu buyunku bundanday.” \p \v 40 Jesusangka Simonanda yalaman, “Ngayu junjuy balkanka yunundu, Simon.” Simonangka yalaman, “Yundu wanyu balkanka ngaykundu?” \v 41 Jesusangka yanyu story balkan nyungundu. “Nyubunyinja dingkarangka bamanda jambulimba money dajin, lendim-bungan. Nyulu nyubunyundu 500 dollars lendim-bungan. Yinduymbu nyulu 50 dollars lendim-bungan. \v 42 Yinya dingkar juma bulanda dungan, babajin, ‘Yubal ngayku money daya baja?’ Yamba bula murruji payim-bungan baja. Money yamba-karikuda. Nyulu dingkar jiba-badiman bulanka, yalamanda, ‘Yalada, yubal kari payim-bunga baja.’ Nyulu bulanga kaban dumbarrin moneyka payim-bunganka.” Jesusangka Simonanda babajinda, “Simon, wanjaku yinyarrin wawu jirray nyungunku? Nyulu 500 dollars manin nyungundumun or nyulu 50 dollars manin nyungundumun?” \v 43 Simonangka yalaman, “Nguba yinyangkakula 500 dollarsku manin, dingkarangka nyungundu jarra jirray dajinya.” Jesusangka yalaman, “Yuwu, nyulukudabi.” \p \v 44 Yinyamun Jesus jalbundu jurrkijin baja, Simonanda balkan, “Yundu yanyu jalbu nyaka. Ngayu yunuwunbu bayanba walan, yamba yundu ngaykundu bana kari dajin jina julurrijinka. Ngana Jew-warrangka yalaku, bana dajinya jina julurrijinka. Kari, yinyangka jalbungku nganya jina julurrin milbalda, marral-bungan baja nyunguwundu mungkabu. \v 45 Yundu nganya kari yulmbarrin kissmundu. Ngana Jew-warrangka yalaku bama yindu-yindu yulmbarrinya. Yamba yinyangka jalbungku nganya jina jururr-jururr kissim-bungan. \v 46 Yundu olive oil kari dajin ngaykuwunku dukulku, yamba yinyangka jalbungku jila scent mini-mini jirray ngaykuwunbu jinanga nyangarrin. \v 47 Nyulu ngadiku buyun bajaku, yamba ngayu nyungu buyun-buyun kidanda. Nyulu ngaykunku wawu-jirraymanya, ngayu nyungu buyun-buyun jirray kidankuda. Kaki bamandamun buyun-buyun buban kidajin, nyulu ngaykunku bubanku wawu.” \p \v 48 Jesusangka jalbundu yalamanda, “Ngayu yunu buyun-buyun kidankuda, milka-wulankuda.” \p \v 49 Jana yindu-yindu tablebu bundandarin, jana janaku balkan, “Nganga Godungkuku bamanga buyun-buyun kidal, yanyungku dingkarangka kari.” \v 50 Yamba Jesusangka jalbundu yalaman, “Yundu ngaykundu mambarrijinya, believeim-bunganya, yinyaynka ngayu yunu buyun-buyun kidanda. Yundu wawurr-wawurrku dungayda.” \c 8 \s1 Jalbu-jalbu Jesusanji dungarin. \p \v 1 Wawu yinyamun Jesus townbu yindu-yinduymbu dungan, Godumu kuku yirrkay-yirrkan. Nyulu bamanda balkan Godungku jananin ngulkurrduku kujinka. Nyungu jawun-karra 12-bala nyungunji dungarin. \v 2 Jalbu-jalbu kanbal yalarrku nyungunji dungarin. Ngadiku Jesusangka kanbal yinyarrin ngulkurr-bungan bambaymun, kanbalandamun dukurrmun dubu-dubu kangan. Nyubun yinyarrin Mary Magdalene. Jesusangka dubu-dubu 7-bala nyungundumun kangan. \v 3 Yindu burri Joanna, manyarr Chuzamu. Chuza, nyulu maja, majanka Herodanka workmanijin. Yindu jalbu burri Susanna. Jana jalbu-jalbungku Jesus, and nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujin. Jana mayi buy-im-bungan janawundu moneybu. \s1 Kuku diburr nandanka. \p \v 4 Bama wubul Jesusanda kankadarin. Jana townmun yindu-yindumun kadarin, wubul bajaku murumarin, Jesusangka jananda yanyu story balkan. \v 5 “Ngadiku nyubun dingkar dungan, diburr mayi corn yayin-yayin-bungan bubungu. Nyulu diburr yayin-yayin-bungal-bungan paddockmunbu, kanbal diburr baraldarr daran. Yinyaymba bamangka diburr nyarrin, dikalangka kanbal nukan. \v 6 Diburr kanbal daran bubungu kulji-kuljinga. Yinyaymba bubu wawu-darra kuljiburr, duna kari. Yinyaynka diburr marralman, wularin. \v 7 Kanbal diburr daran buljunbu bukul-bukuljirrba. Buljun jirraymaynda. Buljundu jurrbu kanbin, jurrbu kari jirrayman. \v 8 Diburr kanbal bubungu ngulkurrbu daran, jurrbu corn balkajin, wandirin, dakarin, yalbayman. Mayi jirray balkajin, mayi 100-bala.” Jesusangka yalaman, “Kaki yurra milkaji, yurra milka-janay mumbarku.” \s1 Nyulu wanyurrinku kuku balkan? Jawun-karraku binal-bunganka. \p \v 9 Jesusandamundu jawun-karrangka nyungundu yalaman, “Yinya kuku mayika cornku nganjinanda milkanga-bunga.” \v 10 Nyulu yalaman, “Ngayu yurranin binal-bunganda Godundumunku kukuku. Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinka. God wawu yurraku nyungunku binalmanka. Godungku kuku nyunguku kari kujin yurrandamun, yamba nyulu kujin janandamun, jana nyungu-karimanya. Ngayu jananin binal-bungal storybu. Jana nyajin-nyajil, yamba jana binal kari. Jana kari mumbarabuku milkabu kujilda, bubankukuda.” \s1 Jesusangka kuku diburrku milkanga-bungan. \p \v 11 Jesusangka yalaman baja, “Ngayu story diburrku milkanga-bungal yurranda. Yinyarrin diburr yala Godumu kuku. \v 12 Kanbal diburr baraldarr daran. Yinya yala bamangka Godumu kuku milkabu nyajil. Yamba Dubu kaday, Godumu kuku bangkal janandamun. Yinyaynka jana kari kuku nyajil, kari believeim-bungal, jananga wawu kari juranmal. \v 13 Kanbal diburr daran kulji-kuljinga. Yinya yala wanyu? Yinya yala bamangka Godumu kuku nyajil, wawurr-wawurrmanijida. Yamba jana yinya kuku buban milkanga kujil, jana bubanku believeim-bungal. Dubungku jananin milka-bakal, jana jinbalku jurrkiji Godundumun. \v 14 Kanbal diburr daran buljunbu bukul-bukuljirrba. Kanbal bama yalaku. Jana Godumu kuku nyajil, yamba jana jumbunku yamba-yambaka. Jana money jirray maninka, junjuy-junjuy wubulku maninka. Yamba-yambaka jumbunmanya Godumu kuku kanbil, yala buljundu jurrbu kanbil. Yinyaynka jananga mayi kari kulbulmalkuda. \v 15 Kanbal diburr daran bubungu ngulkurrbu. Kanbal bama yalaku. Jana kuku nyajil, milkanga kujilda, wukurrilda. Jana kari kulbajikuda. Juma jana mayi jirray balkal, yala jurrbu bubungu ngulkurrbu. Jana yalaku Godunku ngulkurrku workmaniji.” \s1 Light kari nanda bucketmundu. \p \v 16 Jesusangka yalaman, “Kaki bamangka light wayjul, nyulu kari nandal bucketmundu. Nyulu kari bada-bada bedba yijarril. Kari, nyulu light tablebu yijarril, bamangka light nyajilda, jana bayanba kadari. \p \v 17 “Kanbalda bamangka nguba junjuy-junjuy kiraynjaku kujil, yamba juma bama wubulku binalmal. Yalarrku jana kuku kiraynjaku balkal, yamba juma bama mumbarku binalmal. \p \v 18 “Yurra mumbarku milka-janay ngaykuwunbu kukungu. Kaki bama mumbarku milka-janay, ngayu kuku milkanga-bungal nyungundu. Yamba yindu nguba kari mumbarku milka-janay. Yinyarrinyanda bamanda ngayu kuku kari milkanga-bungal, yinyaynka nyulu jinbalku milka-wulay.” \s1 Jesusamu ngamu, and yabaju-karra. \p \v 19 Jesusamu ngamu, nyungu yabaju-karra kadarinka nyungundu, yamba jana kari yuba kadarin bamanka wubulkuku. \v 20 Nyubunyinja bamangka Jesusanda yalaman, “Yunu ngamu and yabaju-karra ngalkalba janjanari, jana yunun nyajinka.” \v 21 Jesusangka bamanda wubulbuku yalaman, “Kaki bamangka Godumu kuku nyajil, and wukurril, jana ngayku ngamu and yabajuda.” \s1 Jesusangka jalun marrka-bungan. \p \v 22 Wawu yinyamun Jesus boatbu walan nyunguwunji jawun-karranji, yalaman, “Ngana naka-naka jalunbu dungarinka.” Jana dungarinda. \v 23 Jana dungan-dungarin, Jesus warngku wunanan. Kari. Jarramali jinbalku kadan, mulngku jirray bajaku. Bana jirraykuda boatbu mulngkumun. Jana balu bujil-janjirinkuda. \v 24 Jesusamu jawun-karra nyungundu dungarin, nyungun walngan warngkumun, yalaman, “Maja, Maja, ngana bujil-janjirinji.” Jesus dakan, jarramalinda and muyaranda balkan kunbanka. Muyar kunbaynda, bana marrkamaynda. \p \v 25 Yinyamun nyulu jananda yalaman, “Wanyurrinku yurra nganya kari trustim-bungan?” Yamba jana kungkurr-kadarin, yinyilmarin. Jana yalaman, “Yanyu dingkar wanju? Muyarabu, banabu nyungunin kuku nyajil. Nyulu muyar, bana marrka-bungan.” \s1 Jesusangka dubu-dubu kangan dingkarandamun. \p \v 26 Wawu yinyamun jana Jesus naka-naka dungarin bubungu Gerasa. Jana ngubar-ngubarmun Galileemun kadarin. \v 27 Jesus bubungu jalaman, dingkar nyungundu kadan. Nyulu dingkar dubu-dubunji. Nyulu ngadi bajaku kambi kari didan, bayanba kari bundan. Nyulu juljalba bundandan. \v 28-29 Dubungku dingkar yarbarrka karrban baja, karrban baja. Yinyaynka nyunguwundu jawun-karrangka nyungun ngarri and dakil chainda kajan baja, kajan baja. Yamba nyulu chain dumbarrin baja, dumbarrin baja. Yinyamun dubungku nyungun kangan baja, kangan baja bubungu jirrbu-jirrbungu. Jesusangka yinya dingkar dubunji nyajin, nyulu dubu kanganka. Yinyaynka dingkar yaykarrku kawal yirrkan, nyulu bungkubu janan jakalba Jesusanda, yalamanda, “Yundu Jesus, yundu Godumu junkurrjimu kangkal. Yundu wanjarrmanka ngaykundu? Kari nganya wurrkay-mana, kari warrngkay-mana.” \v 30 Jesusangka nyungundu babajin, “Yundu burri wanju?” Nyulu yalaman, “Ngayu burri Big Mob.” Nyulu burri Big Mob, dubu-dubu wubul nyungundu walanya. \v 31 Jana dubu-dubungku Jesusanda yalaman, “Nganjinin bada-bada bubungu kari yunga nguwul-nguwulbu, jananda yindu-yinduyndu dubu-dubundu.” \p \v 32 Yinyaymba wuburrbu bikibiki wubul nukal-nukajin. Jana dubu-dubungku Jesusanda babajin, “Yundu nganjinin bikibikinda yunga. Nganjin bikibikinda dukurrbu walarinka.” Jesusangka jananin yunganda bikibikinda. \v 33 Dubu-dubu dingkarandamun dukurrmun wandirin, bikibikinda dukurrbu walarin. Jana bikibiki wubulku warririnda, ngamarmun dararinda bada-bada jalunbu. Jana wubulku bujil-janjirinda. \p \v 34 Kanbalda dingkar-dingkarangka bikibiki kujil-kujin. Jana bikibiki nyajin bujil-janjirinya, jana warririnda, townbu, bubungu yindu-yinduymbu bamanda balkanka. Bamangka wubulduku kuku nyajinda, yiringkurrku. \v 35 Bama wubulku kadarin, nyajinka. Jana Jesusanda kadarin, yinya dingkar nyajin, dubu-dubu wandirinya dukurrmun. Nyulu Jesusanji bundandan, kambijida, dukurr ngulkurrmaynda. Bamangka yinya nyajin, jana yinyilmarinda. Jana nyajin Godungku junjuy miracle yalbay balkanya. \v 36 Yinyarrinyangka dingkar-dingkarangka bikibiki nyajin, jana bamanda balkan Jesusanka, nyulu dubu-dubu kanganya dingkarandamun dukurrmun bikibikindarrku. \v 37 Yinyamun bamangka wubulduku Jesusanda babajin yinyamun bubumun dunganka, jana yinyilmarinya. Yinyaynka Jesus boatbu walan, jananin bawan. \v 38 Jesus dunganjiku, dingkarala nyungundu kadan, babajin, “Ngayu yununji dunganka.” Yamba Jesusangka nyungundu yalaman, \v 39 “Kari, yundu bayanbaku dungay baja, jawun-karranda balka God yununku ngulkurr bajaku.” Nyulu dingkar townbuku dungan baja, wubulbuku balkan, “Jesusangka nganya ngulkurr-bungan, dubu-dubu kangan ngaykuwunmun dukurrmun.” \s1 Kuku jalbunku jambulinka, kangkalanka Jairusandamunku, and jalbunku Jesusamu kambi biji karrban. \p \v 40 Jesus jalundurr ngubar-ngubar dungan. Yinyaymba bamangka nyungun yulmbarrin, jana nyungun kujil-kujinya. \v 41 Nyubun dingkar, burri Jairus kadanda. Nyulu maja Jew-warrandamunbu churchmunbu. Nyulu Jesus nyajin, nyulu Jesusanda bungkubu janan, yalamanda, “Yundu ngaykuwunbu bayanba kadayarr. \v 42 Ngayku kangkal nyubunku jalbu 12 years old, bambay bajaku. Nyulu wulan-wulay.” \p Jesus nyungunji dungan-dungan, bamangka wubulduku wukurrin, murumarin nyungundurr. \v 43 Nyubun jalbu yinyay, nyulu mula wanarrin ngadingka, 12-yearsmunku. Nyulu yindu-yinduymbu doctoranda dungan, money karida, doctor-doctorandakuda dajin. Yamba jana nyungun kari ngulkurr-bungan. \v 44 Nyulu bamandarr wubulburrku kadan kudamundu Jesusanda, nyungu kambi biji karrban. Nyulu mula kari warrin baja, bambaymun jinbalku ngulkurrman. \v 45 Jesus jananda babajin, “Wanjungku nganya karrban?” Jana wubulduku yalaman, “Nganjin kari.” Peterangka yalaman Jesusanda, “Maja, bama wubulku murumarin yunundurr. Wanyangka baja yunun karrban?” \v 46 Yamba Jesusangka yalaman, “Bamangka nganya karrbankuda. Ngayu binal junkurr ngaykundumun dungan.” \v 47 Nyulu jalbungku nyajin Jesus binalmanya nyungunku. Yinyaynka nyulu bangkarr yararri-yararrin, Jesusanda kadan, bungkubu janan nyungundu. Yinyaymba jakalba bamanda wubulbuku, nyulu Jesusanda balkan nyunguwundu junkurrdu nyungunin jinbalku ngulkurr-bungan bambaymun. \v 48 Jesusangka jalbundu yalaman, “Yundu ngulkurrman, yundu nganya kuku nyajinya. Yundu wawurr-wawurrku dungayda.” \p \v 49 Jesus jalbunji yinyaynji mula-wanarrinya balkan-balkawan, bama kukuji kadan majandamun bayanmun. Nyulu majanda Jairusanda yalaman, “Yunu kangkal wulaynda. Jesus kari wundi baja.” \v 50 Yamba Jesusangka kuku nyajin, nyulu Jairusanda yalaman, “Kari yinyilmaka, nganya kuku nyaka, yunu kangkal ngulkurrmal baja.” \p \v 51 Jana bayanba kadarin, Jesusangka bama kirin kananga dungarinka. Nyulu kulurku wundin, Peter, James, John, and kangkalamu nganjan, ngamu. \v 52 Jesusangka bama wubul nyurra-nyurra nyajin yaykarrku banbadarinya. Nyulu jananda yalaman, “Kari badi, yinya maral kari wulan, nyulu warngku wunanay.” \v 53 Jana wubulduku nyungun yaykarrdaku yajarrinda, jana binal maral wulankuda. \v 54 Yamba Jesusangka maralamu mara karrban, nyungundu yalaman, “Maral, wandida!” \v 55 Nyulu juranmaynda, wandinkuda. Jesusangka yalaman, “Maralamu mayi daya.” \v 56 Bula nganjan and ngamu kungkurr-kadan, yamba Jesusangka bulanda yalaman, “Yubal bamanda yindu-yinduymbu kari balka yanyunku.” \c 9 \s1 Jesusangka jawun-karra 12-bala yungan. \p \v 1 Jesusangka jawun-karra 12-bala kunjan, murumarinka, nyulu jananda kuku dajinka. Nyulu jananda junkurr dajin, dubu-dubu kanganka bamandamun, junkurr dajin bambay-bambay ngulkurr-bunganka, bambaymun walu-yindu walu-yindumun. \v 2 Nyulu jananin yungankuda Godumu kuku yirrkanka. Nyulu yalaman, “Bamanda balka, ‘Time kadanda, bama Godundu jurrkijinka, nyungu jawun-karramanka. Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinka.’ Yurra yalarrku bama ngulkurr-bunga bambaymun.” \v 3 Nyulu yalaman, “Yurra yamba-yamba kari wundi. Jaba, kurmun, mayi, money, kambi yindu kari wundi. \v 4 Yurra yinyaymba townbu kadari, yinyangka bamangka yurranin bayanba walay-manil. Yurra yinyaymbaku bundarika bayanba, until yurra yinyamun townmun dungarinyamunku. \v 5 Kaki bamangka townbu yurrangan kari wawurr-wawurrduku walay-manil, yurra yinya town bawada. Yurra dungarika, jina bulngajika, bulbur jinamun kidajika. Bamangka yinyaymba townbu yurrangan nyajil bulngajinya, jana binalda yurra janandamun jurrkijinkuda, jananin bawankuda.” \p \v 6 Jana jawun-karrangka nyungun bawanda, townbu yindu-yinduymbu dungan, Godumu kuku ngulkurr yirrkan, bama ngulkurr-bungan bambaymun. \s1 Herod ngangkal-ngangkalman. \p \v 7 Herod, nyulu maja jirray bubuku Galileemunku. Nyulu kuku nyajin Jesusanka, nyulu nyunbarraman, kanbalda bamangka yalamanya, “John the Baptist juranman baja yarkinmun.” \v 8 Yindu-yinduyngku yalaman, “Elijah ngadimunku nguwimal milbijin.” Yindu-yinduyngku yalaman, “Nyubun prophet ngadimunku juranman baja.” \v 9 Herodangka yalaman, “Ngaykuwundu soldier-soldierangka Johnumu dukul yakankuda, yamba wanju yanyu dingkar? Ngayu junjuy-junjuy wubulku milkabu nyajil nyungunku.” Nyulu Jesus nyajinka, nyungunji balkawanka. \s1 Jesusangka mayi dajin bamanga wubulimbaku, 5000-balanda. \p \v 10 Jana jawun-karra kadarin baja kuku yirrkanyamun. Jana Jesusanda wubulku balkan jana townmundurr dungarin. Nyulu jananin nyungunji wundin, jana wubulku janarrku dungarin townbu Bethsaida. \v 11 Kanbalda bamangka kuku nyajin jana dungarinda, jana Jesus wukurrinda. Nyulu jananin yulmbarrin, jananin bambay-bambay ngulkurr-bungan, jananda yalaman, “Godundu jurrkijika, Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil-kujilda.” \p \v 12 Wungar daran-daran, jana jawun-karra 12-bala Jesusanda kadarin, yalaman, “Yanyu bubu jirrbu-jirrbu, mayi yamba-kari. Yundu bama wubulku yungada, townbuku dunganka, mayi maninka janangaku, bayanba wunanka.” \v 13 Yamba Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Yurraku jananga mayi daya.” Jana yalaman, “Nganjinanga mayi bread 5-bala, minya kuyu jambul. Yundu wawu nganjin dungarinka, mayi buy-im-bunganka bamanka wubulkuku?” \v 14 Bama wubul bajaku yinyaymba, dingkar-dingkar 5000-bala. Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Yurra bama wubulku bunday-mana. Muruku bunday-mana 50-bala yalaymba, 50-bala yinyaymba, yalaku.” \p \v 15 Jana jawun-karrangka jananin yalaku bunday-manin, \v 16 Jesusangka bread 5-bala, minya kuyu jambul manin, jiri nyajin, God thankim-bungan, mayika, minyaka. Yinyamun nyulu mayi, minya dumbarrin, jawun-karranda dajin. Jawun-karrangka bamanga wubulbuku wamban. \v 17 Bamangka wubulduku nukan, yanjimankuda. Jawun-karrangka basket 12-bala jakal-bungan mayibu yandaynja. \s1 Peterangka Jesusanka balkan, nyulu Jesus bama Godundumunkuda. \p \v 18 Yala, Jesus juma nyulurrku bundandan, Godunji balkal-balkawan. Nyungu jawun-karra nyungundu kadarin, nyulu jananda babajin, “Bama ngaykunku balkan-balkaway, jana wanyu balkal ngaykunku? Ngayu wanju?” \v 19 Jawun-karrangka yalaman, “Kanbalda balkal-balkal yundu John the Baptist. Kanbalda balkal-balkal yundu Elijah, or nguba prophet ngadimunku juranman baja.” \v 20 Jesusangka jananda babajin, “Yala yurra? Yurra wanyu balkal, ngayu wanju?” Peterangka yalaman, “Yundu bama Godundumun. Yundu Godumu Christkuda. Godungku yunun bamban.” \s1 Jesusangka balkan nyulu warrngkanka, wulanka. \p \v 21 Jesusangka jawun-karranda 12-balanda yalamanda, “Yurra yinya kuku ngaykunku kari balka, ngayu Christ.” \v 22 Nyulu jananda yalarrku yalamanda, “Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Ngayu warrngkay, milka-bujarmal. Jana binga-binga, maja-maja Godundumunku bayanka, teacher-teacher lawmunku, jana wubulku ngaykunku wawu kari bajaku. Jana nganya kunil, warrngkay-manil, wulay-manil. Yamba warngku kulurmal ngayu juranmal baja yarkinmun.” \p \v 23 Nyulu yalamanda, “Kaki bamangka nganya wukurrinka, nyulu must milka-wulayda nyungunkuku, ngaykundu mambarrijikarrkuda. Nyulu kari jumbunmaka yamba-yambaka, junjuy-junjuynku. Kaki bamangka nganya wukurril, bama yindu-yindu nyungunku wawu-karimanji. Jana kuli dajinji, yarkinkaku kuninji, jukungu walngkan-damanji, yamba nyulu must nganya wukurrikarrku. \v 24 Kaki bama juranku bundanka and nyunguku way wukurrinka, nyulu juma wulaykuda. Kaki bamangka ngayku work balkanka and Godumu way wukurrinka, nyulu nguba wulay ngaykunku. Yamba nyulu juranku bundayarrkukuda wuljaljiku heavenba. \v 25 Bamangka nyubunyinja nguba junjuy-junjuy wubul manil, jumbunmanya. Yinyamundu junjuy-junjuynju nyungun kari juran-bungal. Karibi! Bamangka wanjarrmal juranmanka baja? Yala kari. Bamangka dukuldu Godku manada, junjuy-junjuy kari. Godungkuku bama juran-bungal. \v 26 Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Bama nguba murru-kaday ngaykunku, ngaykuwunku kukuku. Kaki ngayu jiri-warranji dayirranji kaday baja, ngayu yalarrku nyungunku murru-kaday, nyulu ngaykunku murru-kadanya. Ngayu junkurrjiku kaday, dayirrku, yala ngayku nganjan. \v 27 Ngayu yurranda manubajabuku balkal, Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil. Yurra kanbal wulanjiku, yurra God nyajil nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinya.” \s1 Jesus walu-yinduman. \p \v 28 Wawu yinyamun kukumun, warngku 6-balaman, Jesusangka jananin Peter, John, James nyungunji wundin. Jana wangkar-wangkar wuburrbu dakarin, miyil nandajinka, praymanka. \v 29 Nyulu Jesus Godunji balkal-balkawan, nyungu walu walu-yinduman. Nyungu kambi bingajiman, dayirr bajaku. \v 30 Jinbalku bula dingkar-bulal nguwimal milbijin, Jesusanji balkan-balkawan. Bula Moses bula Elijah ngadimunku. \v 31 Bula yalarrku dayirrkuda yala dayirrda heavenba. Bula Jesusanji balkawan nyungunkuku. Bula Jesusanda yalaman, “Jana yunun juma warrngkay-manil townbu Jerusalem, yinyaymba jana yunun yarkinkaku kunil. Godungku yunun yungan yalaku wulanka.” \v 32 Jana Peter warngku-kadarin, yamba jana kari warngku wunarin. Yinyaynka jana Jesus, dingkar-bulal jambul nyajin dayirr bajaku bundandanya. \v 33 Yinyamun dingkar-bulalangka Jesus bawanda. Peterangka yalaman Jesusanda, “Maja, ngulkurr yala, nganjin yaluyda. Nganjin bayan kulur ngaral yurranka. Nyubun yununku, nyubun Mosesanka, nyubun Elijahnka.” Nyulu kiru-kariku balkan, kari milkabu wukurrin. \p \v 34 Peter balkan-balkawan, ngurrban wuyar kadan jananda, jananin wubulku nandan. Jana jawun-karra yinyilmarin. \v 35 Jana kuku nyajin ngurrbanmun, yalamanya, “Yanyu ngayku kangkal. Ngayu nyungun bamban. Yurra nyungundu milka-janay.” \p \v 36 Kuku kariman, jawun-karrangka Jesusku nyajin. Jana Moses bulal Elijah kari nyajin baja. Yala-yalaku yinyarrinyangka kulurungku bamanda kari balkan wanyu jana nyajin. Jana muwulduku kujin. \s1 Jesusangka dubu kangan warrundumun. \p \v 37 Warngku yindu jana Jesus wuburrmun kadarin. Bamangka wubuldu Jesus maku-nyajin. \v 38 Nyubunyinja dingkarangka bamandamun yirrkan, “Teacher, yundu ngaykuku nyubunku kangkal nyaka. \v 39 Dubungku kawal yirrkay, nyungun buyun-damal, bubungu yilbal. Nyulu yararrida. Dubungku nyumba warri-manil ngandalmun, nyungun warrngkay-manil, kari bajaku bawal. \v 40 Ngayu yunuwunbu jawun-karranda babajin dubu kanganka, yamba jana murruji kangan.” \p \v 41 Jesusangka jananda bamanda yalaman, “Yurra wubulduku nganya warmbin-warmbil, kari junkayku bundandari. Ngayu ngadingka bundandan yurranji. Yurra wanja-wanja nganya kuku nyajil?” Nyulu dingkaranda yalaman, “Karrkay ngaykundu wundi.” \v 42 Nyulu karrkay kankadan, dubungku nyungun bubungu yilban. Nyulu karrkay yararrin-yararrin. Jesusangka dubu murru-kangan, karrkayandamun kangan. Karrkay ngulkurrmanda. Jesusangka karrkay nganjanandaku dajinda. \s1 Jesusangka balkan baja, nyulu wulanka. \p \v 43 Bama wubulku kungkurr-kadarin Godundumunku junkurrku. Jana kungkurr-kadarin Jesusanka, nyulu nyunguwunbu jawun-karranda yalaman, \v 44 “Kari milka-wulay kukuku ngayu yurranda balkal. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Jana nganya mambarril dingkar-dingkaranda.” \v 45 Yamba jana jawun-karra binal kari nyunguwunku kukuku. Nyulu yinya kuku kari milkanga-bungan, yamba jana yinyilji nyungundu babajinka yinyaynka. \s1 Jana murru-kangawan wanju majamanka. \p \v 46 Wawu yinyamun jana jawun-karra murru-kangawan, wanya jarra yalbay bajaku. \v 47 Jesusangka jibabu nyajin jana milkanga kujil-kujinya. Yinyaynka nyulu nyubun karrkay kunjan, jajirrin nyungundu. \v 48 Nyulu jawun-karranda yalaman, “Kaki yurra yanyu karrkay yulmbarril, yurra nganya yulmbarril. Kaki yurra nganya yulmbarril, yurra yalarrku nyungun yulmbarril nganya yunganya. Kaki bama nyuluku buban-bungaji, nyulu majamal Godundumunku jawun-karranka yindu-yinduynku.” \s1 Kuku jawunyunku. \p \v 49 Nyulu Johnungku yalaman, “Maja, nganjin nyubun dingkar nyajin dubu-dubu kangal-kanganya yunuwundu junkurrdu. Nganjin nyungun balkan, ‘Yundu dubu kari kanga baja.’ Nganjin nyungun kirin dubu kanganka, nyulu ngananga kari jawun, nyulu yunun kari wukurrinya.” \v 50 Jesusangka Johnundu, and jawun-karranda yalaman, “Yurra nyungun kari kirinyaku. Kaki bamangka ngananga kuli kari dajil, jana bama ngananga jawunkuda.” \s1 Jana Samaria-warra Jesusanka wawu kari. \p \v 51 Time yuba kadan Godungku Jesus wangkar heavenba wundinka. Jesusanda milkanga kadan nyulu townbu Jerusalem dunganka. \v 52 Nyulu bama kukuji jakalba yungan. Jana townbu bubungu Samaria dungarin, yanday-bunganka Jesusanka. \v 53 Yamba jana Samaria-warrangka nyungun kari yulmbarrin, nyulu townbu Jerusalem dunganya. Jana Samaria-warra bamanka Jerusalem-warranka wawu kari. \v 54 Jamesangka bula Johnungku yinya nyajin, bula Jesusanda babajin, “Maja, yundu wawu ngalin baya heavenmun kunjanka, jananin Samaria-warra wayjunku?” \v 55 Yinyaynka Jesus jurrkijin, bulanin murru-kangan. \p \v 56 Yinyamun Jesus, nyungu jawun-karra townbu yinduymbu dungarin. \s1 Jana Jesus wukurrinka yamba janawundu waymundu jananin kanbin. \p \v 57 Jana dungan-dungarin, nyubunyinja dingkarangka Jesusanda yalaman, “Ngayu yununin yiringkurrku wukurril.” \v 58 Jesusangka nyungundu yalaman, “Kayamu dingkumu bayan bulkaji, dikalamu bayan bulka. Yamba ngayku bayan yamba-kari, wunanka warngku. Ngayu bamanga wubulbuku yaba.” \p \v 59 Jesusangka yinduymbu dingkaranda yalaman, “Nganya wukurrika.” Yamba yinyayangka dingkarangka yalaman, “Maja, nganya yungada. Ngayu ngayku nganjanarr juljalba nandanka. Yinyamun ngayu yunun wukurril.” \v 60 Jesusangka yalaman, “Kaki bama milkanga ngaykunjiku kari bunday, jananga wawu wularida. Balu jana janangaku yarkin-yarkin nanda. Yamba yundu dungay, Godumu kuku yirrkanka. Yundu bamanda balka Godundu jurrkijinka, Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinka.” \p \v 61 Yinduynju dingkarangka yalaman, “Ngayu yunun wukurril, yamba ngayu jakalba dunganka, ngayku jawun-karra goodby-bunganka.” \v 62 Jesusangka nyungundu yalaman, “Kari. Kaki yundu nganya wukurrinka, yundu kari kudamundu nyaka jawun-karra. Godungku yalanguy bama kari ngulkurrduku kujil.” \c 10 \s1 Jesusangka bama 72-bala yungan. \p \v 1 Wawu yinyamun Majangka Jesusangka yindu dingkar-dingkar bamban, 72-bala. Nyulu jananin jambul-jambulku yungan jakalba nyungunku townbu yindu-yinduymbu nyuluku dunganka. \v 2 Nyulu jananda dingkar-dingkaranda 72-balanda yalaman, “Jana bama yala mayi jirray gardenba. Yamba workingman kulur, mayi mujanka. Godundu babajika bama wubul yunganka, jana bama wubulku mujanka, Godundu wundinka. \v 3 Yurra dungayda. Yurra yala sheep. Ngayu yurranin yungal bamanda kuli-bakanda yala kayanda dingkundu. \v 4 Yurra kari money ngunyinda wundi, kari kurmun wundi, kari dambal yindu wundi. Yurra baraldarr dungan-dungari, bama maku-nyajil, kari janay, kari balkawaka nyungunji. Jinbalku dungarika. \v 5 Yurra townbu kadari, bayanba walal, yurra jananda balka, ‘Ngalin wawu Godungku yurranin ngulkurrduku kujinka.’ \v 6 Kaki jana yurranin wawurr-wawurrduku walay-manil, Godungku jananin ngulkurrduku kujilda yala yurra balkan. Kaki jana yurranin kari wawurr-wawurrduku walay-manil, Godungku jananin kari ngulkurrduku kujil. \v 7 Kaki walay-manil, yurra yinyaymba bayanba bundari, mayi, bana nuka wanyu jana yurranda dajil. Jana should yurranda mayi daya, yala majangka nyungu workingman payim-bungal. Yurra nyubunyimba bayanba bundarika, kari bayanba yindu-yinduymbu jurrkijika. \v 8 Kaki jana yurranin yulmbarril townbu, yurra nuka wanyu mayi jana yurranda dajil. \v 9 Yurra bama ngulkurr-bunga bambaymun yinyaymba townbu, jananda balka, ‘Time yuba kadanda Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinka.’ \v 10 Kaki yurra townbu kadari, jana nguba yurranin kari yulmbarril. Yinyamun yurra baraldarr dungarika, yalamaka, \v 11 ‘Yurra ngalinyanka wawu-kariman, yinyaynka ngalin bulbur yurrawunmun townmun ngalinyandamun jinamun kidal. Yurra binalmalda, Godungku yurranin ngulkurrduku kujinka yala nyulu nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil, yamba yurra nyungun bayjan.’ \v 12 Jana Godunku wawu kari. Yinyaynka nyulu juma jananin nyuyal buyun-buyunku courtcasemunbu. Jana bama ngadiku bundandarin townbu Sodom, jana buyun bajaku. Yamba Godungku jananin jarra buban nyuyal janawunku buyun-buyunku, jana ngaykuwunku kukuku kari binalmanya.” \s1 Kanbalda bamangka Jesus warmbin. \p \v 13 Jesusangka yalaman baja, “Yurra bama townku Chorazinka, townku Bethsaidaka, yurra Godumu kuku bayjal-bayjan. Kuli jirray yurranda kaday. Jana bama ngadiku bundandarin townbu Tyre, townbu Sidon, jana buyun bajaku. Yamba jana nganya nyajinyaku ngulkurr-ngulkurr miracle balkanya, jana Godundu jurrkijinyaku buyun-buyunmun. Jana milka-bujarmanyaku buyun-buyunku. Yamba yurra yala kari. Ngayu Godundumundu junkurrdu ngulkurr-ngulkurr miracle balkan yurranga, yamba yurra kari buyun-buyunmun jurrkijin. Yurra kari milka-bujarman buyun-buyunku yurrawunku. Yinyaynka yurra milka-bujarmal, kuli jirray yurranda kaday. \v 14 Juma bama wubulku jakalba Godundu janay, courtcasemunku. Yala-yala Godungku bamanda townku Tyreanka, townku Sidonanka yalamal, ‘Yurra bama buyun.’ Nyulu jananin yilbalda, bada-bada bayanga. Yamba nyulu yurranda yalamal, ‘Yurra bama buyun bajaku, yurra ngayku kangkal bayjanya ngulkurr balkanya.’ Nyulu yurranin yilbalda, bada-bada bayanga wumbulbu bajangaku. Godungku jananin punishim-bungalkuda, yamba nyulu yurranin yaykarrdaku punishim-bungal, yurra nganya bayjanya. \v 15 Yurra bama townbu Capernaummunbu, nyaka. Yurra balu Godungku yurrangan wangkar-wangkar heavenba wundil. Kari bajaku. Ngayu yurrangan bada-bada bayanga yilbal.” \p \v 16 Jesusangka nyunguwunbu jawun-karranda yalaman, “Kaki bama yurranda milka-janay, jana ngaykundu milka-janay. Kaki bama yurranka wawu kari, jana ngaykunku wawu kari. Kaki jana ngaykunku wawu kari, jana yalarrku wawu kari nyungunku nganya yungan.” \s1 Jana bama 72-bala kadarin baja. \p \v 17 Jana dingkar-dingkar 72-bala wawurr-wawurrku kadarin baja. Jana yalaman, “Maja, kaki nganjin dubu-dubundu balkan yunuwundu junkurrdu, jana nganjinan kuku nyajin, bamandamun wandin.” \v 18 Jesusangka jananda yalaman, “Godungku Dubu Satan kangan heavenmun. Ngayu nyungun nyajin daranya yala balbay jirimun. Nyulu maja karida. \v 19 Yurra nyakada, ngayu yurranda junkurr jirray dajin dubu-dubunku. Kaki yurra ngaykuwundu junkurrdu dungay, yurra jarba, munu-dumbun nyarril, yamba yurra kari bambaymal. Dubungku yurranin milka-bakal buyunmanka, yamba yurra nyungundu kari milka-janay ngaykuwundu junkurrdu. Dubungku yurranin kari wurrkay-manil. \v 20 Yurra kari wawurr-wawurrmaka, dubu-dubungku yurranin kuku nyajinya. Kari. Yurra wawurr-wawurrmaka, yurra Godumu jawun-karramanya. Nyulu yurranga burri kabanba balkan heavenba. Yinyaynka yurra wawurr-wawurrmaka.” \s1 Jesus wawurr-wawurrmanijin. \p \v 21 Yala-yalaku Godundumundu Wawubu ngulkurrdu Jesus wawurr-wawurr-bungan. Yinyaynka Jesusangka God buyay-manin. Nyulu yalaman, “Nganjan, yundu maja jirray bamanga jiringa, bamanga bubungu. Ngayu yunun thankim-bungal yundu mumbarabuku binal-bunganya bama yinyarrin yununku binal kari. Yamba kanbal bama balu jana binal bajaku yununku. Yundu yinyarrin bama kari binal-bungan. Yuwu, Nganjan, yinya yala yunduku wawubu.” \p \v 22 Yinyamun Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Ngaykuwundu nganjanangka jakalbaku ngaykundu junjuy-junjuy wubulku dajin. Bama Godundumunku kangkalanka kari mumbarku binal. Nganga Nganjanku nyungunku binalkuda. Bama yalarrku Nganjananka kari mumbarku binal. Nganga Kangkalku nyungunku binal. Yamba ngayu kanbal bama wangkanil binal-bunganka Godunku, jana nyungu bamamanka.” \p \v 23 Wawu yinyamun Jesus jurrkijin nyunguwunbu jawun-karranda. Nyulu jananda kiraynjaku balkan, “Ngulkurr yurranka yurra nganya nyajin junjuy-junjuy miracle yalbay balkanya. Yinyaynka yurra wubulduku God buyay-mana. \v 24 Ngayu yurranda balkal, jana prophet-prophet, jana maja-maja ngadimunku, jana nganya Christ Godundumun nyajinka, yamba jana kari nyajin. Jana nyajinka wanyu yurra nyajilda, yamba jana kari nyajin.” \s1 Story bamanka townku Samariamunku. \p \v 25 Nyubun teacher lawmunku Jesusanda kadan. Nyulu Jesus jurril-bunganka, nyungun catchim-bunganka. Nyulu babajin Jesusanda, “Maja, ngayu wanjarrmal wuljaljiku juranku bundanka?” \v 26 Jesusangka babajin, “Godundumundu kabanda wanyu balkal, wuljaljiku juranku bundanka?” \v 27 Nyulu teacherangka yalaman, “Godundumundu kabanda balkal, \q1 ‘Bama Godunku wawu-jirraymaka. God wawungu, dukurrbu kuji, junkaynjaku junkurr-murubuku wukurrika. Milkanga Godunjiku bunday. Yalarrku bama must yindu-yinduynku bamanka wawu-jirraymaka. Nyulu must jananka wawu-jirraymaka yala nyulu nyungunkuku wawu jirray.’” \m \v 28 Jesusangka teacheranda yalaman, “Yinya kuku junkay. Kaki yundu yinya kuku wukurril, yundu wuljaljiku juranku bunday.” \v 29 Yinya teacher wawu Jesusanda milkanga kadanka nyulu ngulkurr. Yinyaynka nyulu Jesusanda babajin, “Yala ngayu bamanka wubulkuku wawu-jirraymaka? Kanbal bama ngayku jawun-karra kari. Yala ngayu jananka yalarrku wawumaka?” \p \v 30 Jesusangka story balkan nyungun binal-bunganka. Nyulu yalaman, “Ngadiku nyubun dingkar baraldarr dungan-dungan townmun Jerusalemmun bada townbu Jericho. Kanbalda wurrmay-bakangka nyungun karrban, kambi walngan, jururr-jururr kunin, bawan baralba. Jana balu nyajin nyulu wulanya, yamba nyulu juranku. \v 31 Juma maja priest Godundumunku bayanka baraldarr yinyayngkarrku dungan. Nyulu yinya dingkar nyajin wunananya, yamba nyulu walkuku dungan, nyungun kari helpim-bungan. Nyulu baraldarr dungan baja. \v 32 Juma workingman Godundumunku bayanka baraldarr yinyangkarrku dungan. Nyulu dingkaranda yubaku kadan, nyajin, yamba nyulu dungan baja. \v 33 Juma yindu bama bubumun Samariamun baraldarr kadan. Jana bama bubumun Samariamun, jana Jew-warra kari. Jana Jew-warra Samaria-warranka wawu kari. Nyulu yinya dingkar nyajin wunananya, nyulu jiba-badin nyungunku. \v 34 Nyulu dingkaranda dungan, nyungu baji julurrin, medicine nyangarrin, kambibu kajan. Yinyamun nyulu dingkar nyunguwunbu donkeynga dakay-manin, nyungun hotelba wundin. Yinyaymba nyulu dingkar ngulkurrduku kujin. \v 35 Warngku yindu nyulu dunganjiku, nyulu money dajin majanda hotelmunbu. Nyulu majanda yalaman, ‘Yundu yinya dingkar ngulkurrduku kuji. Kaki yinya money kari enoughkuda, ngayu kaday baja, ngayu yunundu dajil baja.’” \p \v 36 Jesusangka teacheranda yalamanda, “Bama kulur baraldarr dungan. Wanjaku bama yala jawun dingkaramu bambayamu?” \v 37 Nyulu teacherangka yalaman, “Yinya bama dingkaranka manun-manunman.” Jesusangka yalaman, “Yuwu, yundu dungay, yalaku yalamaka.” \s1 Jesus dungan Marthanda, Marynda. \p \v 38 Jana, Jesus, nyungu jawun-karra dungarin baja. Jana townbu kadarin. Yinyaymba townbu jalbu-bulal jambul babarr-jinkurr bundandan, burri Martha and Mary. Jesus bulawunbu bayanba bundan. Bula Jesus yulmbarrin. \v 39 Marthangka mayi wayjul-wayjun, Mary bundandan, Jesusanda kukungu milka-janjanan. \v 40 Marthangka wawu kari work wubulku balkanka. Yinyaynka nyulu Jesusanda yalaman, “Maja, yundu ngayku jinkurr yunganyaku ngayku hand dajinka mayika.” \v 41 Yamba Jesusangka nyungundu yalaman, “Martha, yundu kari worrymaka mayika, yamba-yambaka, kari milka-bujarmaka. \v 42 Jarra ngulkurr bamangka ngayku kuku nyajinka. Mary yaluy bundanday ngaykuwunbu kukungu milka-janjanay. Godungku yinya kuku nyungu dajin, kari manil baja nyungundumun.” \c 11 \s1 Jesusangka jananin binal-bungan wanjarr praymanka. \p \v 1 Jumanya Jesus yinduymbu bubungu dungan Godunji balkawanka, praymanka. Nyulu kunban, nyubunyinja jawunyungku nyungundu yalaman, “Maja, yundu nganjinin binal-bunga praymanka yala Johnungku nyungu jawun-karra binal-bungan.” \p \v 2 Jesusangka yalaman, “Yundu praymanka, yundu yalaku kuku balka: ‘Nganjan, yundu ngulkurr bajaku, dayirr bajaku. Yunduku majamaka bubungu, bamanka yindu-yinduynku, jananin ngulkurrduku kujinka. \v 3 Yundu nyiku nganjinanga mayi daya. \v 4 Yundu nganjinandamunku buyun-buyunku milka-wulay. Bamangka nganjinin buyun-damal, nganjin yalarrku yinyarrinyanka buyun-buyunku milka-wulay. Yundu nganjinin nyakaku, dubungku nganjinin kari milka-bakanka buyun-damanka.’” \p \v 5 Jesusangka jawun-karra binal-bungan storybu. Nyulu yalaman, “Yundu nguba yunuwunbu jawunyundumunbu bayanba dungay kunarangkalba. Nyulu kananga warngku wunanay. Yamba yundu nyungundu balkal, ‘Jawun, yundu ngayku bread kulur daya. \v 6 Ngayku jawun kala-kalbaymun kadan ngaykuwunbu bayanba. Ngayu mayi yamba-kari, nyungu dajinka.’ \v 7 Nguba yunuwundu jawunyungku kanamundu yalamalda, ‘Dungayda, nganya kari wawu-dama. Ngayku door nandankuda, ngayu, ngayku kangkal-kangkal bedbakuda. Ngayu kari wandil baja, mayi dajinka yunu.’ \v 8 Yinyanguynku nyulu yunundu mayi kari dajil. Yundu nyungu jawun, yamba nyulu kari wandil. Yamba yundu nguba walngkurril baja, walngkurril baja mayika. Yinyaynka nyulu juma wandil, mayi manil, yunundu dajil, yundu kari murru-kadanya babajinka baja. \p \v 9 “Yanyu kuku yala yinya story. Kaki yundu yarbarrkaku babaji Godundu, nyulu yunundu dajilkuda. \v 10 Kaki yundu Godundu babaji, yinya yala yundu nyunguwunbu doorngu dudan-dudaji. Nyulu door walngal, yunundu dajilkuda. \v 11 Kaki yunuwundu kangkalangka yunundu babaji minyaka kuyuku, yundu nyungu minya kuyukuda dajil, jarba kuliji kari dajil. \v 12 Kaki nyulu yunundu babaji minyaka diburrku, yundu nyungu minya diburrkuda dajil, munu-dumbun kari dajil. \v 13 Bama buyun bajaku, yamba jana mayi ngulkurr dajinka kangkal-kangkalanda. Bamangka janawunbu kangkal-kangkalanda mayi ngulkurr dajinka. Nyulu Nganjan jiringa jarra ngulkurr bajaku bamanka. Nyulu wawu jirray bamanda dajinka. Kaki bamangka nyungundu babaji nyunguwunku Wawuku, nyulu dajilkuda.” \s1 Jesusanka, Beelzebubanka. \p \v 14 Yala, Jesusangka dubu kangan dingkarandamun dukurrmun. Dubungku dingkar kirinya kuku balkanka, nyulu dingkar kuku kari. Dubu dingkarandamun wandin, dingkarangka kuku balkan baja. Bamangka wubulinja yinya nyajin, kungkurr-kadarin. \v 15 Yamba kanbalda bamangka yalaman, “Nyulu dubu-dubu kangalkuda, yamba nyulu junkurr manil dubu-dubundumun majandamun.” Yamba jana jurrilman. \p \v 16 Yindu-yinduyngku nyungun nyuyanka. Yinyaynka jana yalaman, “Yundu junjuy miracle yalbay balka, milbinka Godungku yunu junkurr dajin.” \v 17 Yamba Jesus binal jana wanyu milkabu kujil-kujin. Yinyaynka nyulu jananda yalaman, “Kaki bama bubu-muruku jana-karrajiku ngami-ngamimal, jana junkurr karimal. Bama yindu-yindu kadari, jananji kuniwanka, jananin kunbay-manil. Kaki jawun-karra ngami-ngamimal, jana juma yamba-karimalkuda. \v 18 Kaki dubu-dubu jana-karrajiku kangaway, jana ngami-ngamimalkuda. Jana kunbayda, juma yamba-karimalkuda. Yurra balkal majangka dubundumundu ngayku junkurr dajil, dubu-dubu kanganka. \v 19 Yala, wanjungku yurrandamunbu jawun-karranda junkurr dajil, dubu-dubu kanganka? Majangka dubu-dubundumundu kari. Yamba yurrawundu jawun-karrangka dubu-dubu yalarrku kangal. Jana milbilda yurra wadu-waduku. \v 20 Kari, Godundumunduku Wawubuku nganya junkurrji-bungan, dubu-dubu kanganka. Yinyaynka yurra binalmanyaku ngayu Godundumun yurranda kadan. Yurra binalmanyaku Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujinka. \p \v 21 “Kaki dingkarangka junkurrjimundu nyungu bayan, and yamba-yamba naybujiku miyil-kujil, wurrmay-bakangka kari ngakil. \v 22 Yamba yindu wurrmay-baka jarra junkurrji bajaku. Nyulu nguba kaday, nyungun kunil. Yinyayangka wurrmay-bakangka dingkaramu naybu nyungundumun manil, yamba-yamba ngakil, dajil nyunguwunbu jawun-karranda. \p \v 23 “Kaki bama ngaykunku wawu kari, nyulu nganya buyun-damal. Kaki bamangka bama yindu-yindu kari mujal ngaykundu wundinka, nyulu jananin ngami-ngami-bungalkuda ngaykundumun.” \s1 Nyulu dubu nyunguwunbuku bamandaku kadan baja. \p \v 24 Jesusangka yalaman baja, “Dubu nyubun nguba bamandamun wandil, bububurr marraldarr dungay, bama yindu warrmba-bunganka, walanka. Yamba nyulu nguba bama kari warrmba-bungal walanka. Nyulu dubu nyuluku balkawayda, ‘Ngayu dungay baja yinyayandaku ngaykuwunbuku bamandaku.’ \v 25 Nyulu dungay, nyajilda Godumu Wawu bamanda kari walanya. \v 26 Yinyamun nyulu dubungku dubu yindu-yindu 7-bala kunjalda, jana jarra buyun nyungunku. Jana wubulku nyungundu bamanda walalda. Yinyamun nyulu bama buyunmalarrku, jarra buyun jakalbaku.” \s1 Bama wawurr-wawurrmanijinkakuda. \p \v 27 Jesusangka yinya kuku balkan, nyubunyinja jalbungku yalaman, “Yunu ngamu wawurr-wawurrmaniji, yundu nyunguku kangkal.” \v 28 Yamba Jesusangka yalaman, “Nyulu wawurr-wawurrmanijikuda, yamba bama wawurr-wawurrku bundari, jana Godumu kuku nyajinya, yinya kuku wukurrinya.” \s1 Jana Jesus nyajinka miracle yalbay balkanya Godundumundu junkurrdu. \p \v 29 Jana bama wubul murumarin Jesusanda, nyulu yalaman, “Yurra wawu ngayu junjuy miracle milbinka Godundumundu junkurrdu. Yurra bama buyun bajaku, Godundumun jurrkijin. Yurra miracle nyajinka. Yamba ngayu kari milbil yurranda. Ngadiku Godungku junjuy miracle yalbay balkan prophetanka Jonahnka. Yurra yinya nyajin Godundumunbu kabanba. \v 30 Ngadiku kuyungku yalbaynja Jonah yurmbin, waralba kujin. Warngku kulurman kuyungku kalji-manin Jonah bubungu. Jonah juranku. Yinyaynka jana bama Ninevehmun binalman Godungku Jonah yungan. Ngayu yala Jonah. Ngayu wulay, warngku kulurmal ngayu juranmal baja. Yinyaynka yurra binalmal ngayu Godundumun. Ngayu yaba bamanga wubulbuku. \v 31 Nyubun jalbu Queen of Sheba. Nyulu yurranin nyuyal Godundumunbu courtcasemunbu. Nyulu ngadiku nyunguwunmun bubumun kala-kalbaymun kadan, milka-jananka King Solomonanda. King Solomon binal bajaku. Queen of Sheba binalmanka kukumun King Solomonandamun. Ngayu jarra jirray King Solomonanka, yamba yurra ngaykundu kari milka-janan. \v 32 Yalarrku Jonah, nyulu townbu Nineveh dungan, bamanda balkan Godundumunku kukuku. Jana wubulduku Godumu kuku nyajin, buyun-buyunmun jurrkijinda Godundu. Ngayu jarra jirray Jonahnka. Yamba yurra bama wubulku nyiku bundandari, yurra nganya warmbil, kari believeim-bungal. Juma bama wubulku jakalba Godundu janay, courtcasemunbu. Yurra ngaykundu kari milka-jananya, bamangka Ninevehmunku yurranin nyuyal.” \s1 Kuku lightmunku. \p \v 33 Jesusangka yalaman baja, “Kaki bamangka light wayjul, jana wuyar tablebu yijarril, bama bayanba walal, jana nyajinka. Jana light kari kanbil bucketmundu. \v 34 Kaki yunu miyil ngulkurr, yundu ngulkurrduku nyajil, junkayku dunganka, kari daranka. Yunu miyil yala yunu wawu. Kaki yunu wawu lightmunji, yundu binal junkayku dunganka, buyun-buyunmun jurrkijinka. Kaki yunu miyil buyun, yunu wawu lightmunji kari. Yundu yala nguwul-nguwulbu bundandayda. Yundu kurru-kurruku dunganji, daranji. Kaki yunu wawu buyun, yinya yala miyil buyun, yundu kari junkayku dungay. \v 35 Yinyaynka yundu mumbarmaka, miyil ngulkurrmaka, kari buyun-buyun wukurrika miyilda. \v 36 Kaki yunu wawu lightmunjirr, nguwul-nguwul kari, yundu Godunku wawu jirray, and yundu yunduku nyungundu mambarriji. Yinya yala lightmundu dayirrda bajaku yunun balbal-balbal.” \s1 Jesusangka jananin nyuyan, Pharisee-warra, teacher-teacher lawmunku. \p \v 37 Jesusangka yinya kuku kunbay-manin, nyubunyinja bamangka Phariseengka nyungundu babajin, “Yundu ngaykuwunbu bayanba kaday mayi nukanka?” Jesus nyungunji dungan, bundan, nukajinka. \v 38 Jana Pharisee-warra mara julurriji, mayi nukanjiku. Jana yalaku, janawunku lawmunku. Yinyayangka Phariseengka nyajin Jesus mara kari julurrijin, nyulu kungkurr-kadan. \v 39 Yinyaynka Majangka Jesusangka nyungundu yalaman, “Yurra Pharisee-warrangka plate and cup mumbarabuku julurril, yarbarrka dayirr-bungal-bungal. Yamba kananga dukurrbu and wawungu yurra buyun bajaku. Yurra kuli-baka, junjuy-junjuy ngakil, buyun bajaku. Yurra yulban julurrijinka, dayirrmanka, yamba yurra kari milkabu baykal yurranga wawu buyun. \v 40 Yurra kiru-kari, Godungku bangkarr ngalkalba balkan, yamba nyulu yalarrku wawu kananga balkan. \v 41 Kaki yurra mayi and yamba-yamba dajil bamanda money-karinda, yurranga wawu ngulkurrmalkuda. \p \v 42 “Yurra Pharisee-warra, kuli jirray yurranda kaday. Yurra mayi manil gardenmun, sellim-bungal, money buban Godundu dajinka. Yinya ngulkurr, yurra Jew-warramu law yalaku wukurril. Yamba yurra Godumu kuku yalbay bayjal. Bama wanjarrmal, Godumu kuku wukurrinka? Nyulu must manun-manunmaka bamanka, yalarrku nyulu must Godunku wawumaka. Yurra Jew-warramu law wukurrikakuda, yamba yurra yalarrku Godumu kuku wukurrika. \p \v 43 Yurra Pharisee-warra, kuli jirray yurranda kaday. Yurra Jew-warrandamunbu churchmunbu dungari, yurra chairnga jakalba bundarinka, bamangka yurranin nyajinka. Kaki bamangka yurranin maku-nyajil baralba, yurra wawu jana yurranin bambanka maja. \v 44 Kuli jirray yurranda kaday. Yurra buyun bajaku, yamba yurra wawu bama milkanga kadanka yurra ngulkurr. Jana yurranka binal karikuda, balu yurra ngulkurrkuda.” \p \v 45 Nyubun teacher lawmunku yinyaymba, nyulu yalaman, “Maja, yinyamundu kukubu nganjinan teacher-teacher yalarrku binda-damal-damal.” \v 46 Jesusangka yalaman, “Yurra teacher-teacher lawmunku, kuli jirray yurranda kaday. Yurra Godumu law bawal, yindu-yindu law balkal yala yurrawunbu milkanga kaday. Yinya kari Godumu law, yamba yurra bama binal-bungal jana yinya law wukurrika. Yinya law yala junjuy kulngkul, bamangka murruji jarra-kulbanka, jananin nyarril. Yamba yurra teacher-teacherangka jananin kari helpim-bungal jarra-kulbanka. \v 47 Kuli jirray yurranda kaday. Yurra juljal prophet-prophetamu ngulkurrduku kujin-kujil, yamba yurrawundu nganjan-karrangka jananin prophet-prophet yarkinkaku kunin. \v 48 Yurra yurraku mala-yirrkay yurrawunku nganjan-karranka. Jana prophet-prophet yarkinkaku kunin, yamba yurra yinya bayjal. Jana prophet-prophet yarkinkaku kunin, yamba yurra jananga juljal nubil, kulji jirray yijarrinka. \v 49 Yinyaynka Godungku yalaku balkan ngadiku, ‘Ngayu Jew-warranda prophet-prophet and bama kukuji yungal. Jana Jew-warrangka kanbal yarkinkaku kunil, yindu-yindu jana wurrkay-manil, kuli dajil kanbalba.’ \v 50 Yinyaynka bama nyiku juranku warrngkal-warrngkal. Godungku yurranin warrngkay-manil, yurrawundu nganjan-karrangka ngadi bajaku prophet-prophet yarkinkaku kuninya. \v 51 Ngadimunku nyikurrku jana bama prophet-prophet yarkinkaku kunin. Nyubun jakalbamun, burri Abel jana kunin. Jarra nyiku jana Zechariah kunin Godundumunbu bayanba yubaku kuljingaku janaku minya wayjun Godunku. Yuwu, Godungku nyiku bama Jew-warra buyun-damal, jana bama prophet-prophet kuninya. \p \v 52 “Yurra teacher-teacher lawmunku, kuli jirray yurranda kaday. Yurra Godumu kuku kari junkaynjaku balkan bamanda, yurra kiraynjaku kujin. Yinyaynka jana kari binalman wuljaljiku heavenba juranku bundanka. Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujinka, yamba yurra bama kanbin nyungu jawun-karramanka. Yinya yala yurra door nandan Godundumunbu bayanba, bama kari walanka. Yurra ngalkalba janjanay, yalarrku kari walal.” \v 53 Jana Jesusangka yinya bayan bawan. Wawu yinyamun jana teacher-teacher lawmunku and Pharisee-warra, jana Jesus murru-kangan, nyungundu kuku babajin nyungun catchim-bunganka. \v 54 Jana nyungun nyuyanka, kukubu walu ngangkal-ngangkal-bunganka. Nyulu junjuy wadu-waduku balkanyaku, jana nyungun karrbanyaku. \c 12 \s1 Kari bulu-duraymaka. \p \v 1 Bama wubul bajaku murumarin. Kanbalda jina nyarril-nyarrin. Jesusangka nyunguwunbu jawun-karranda yalaman, “Mumbarmaka Pharisee-warranka. Jana yala yeast. Bama yala yeast, jana bulu-durayku bundandari. Yurra kari bulu-durayku bundari yala Pharisee-warra. \v 2 Bama nguba jurrilmalmal nyulu junkayku bundanday, yamba juma bamangka wubulduku nyajil, nyulu buyunku bundanday. \v 3 Kaki yundu kuku kiraynjaku balkal nguwul-nguwulbu, bama wubulku juma binalmalkuda. Kaki yundu yayngkarabu balkal kananga bayanba, juma bama binalmal, yiringkurrku yirrkay.” \s1 Bamanka kari yinyilmaka. \p \v 4 Jesusangka yalaman baja, “Milka-janay. Ngayu yurranda balkalda, kari yinyilmaka bamanka yurranin yarkinkaku kuninka. Jana yurranga bangkarr kunil, yamba jana yurranga wawu can't kunil. \v 5 Yamba yurra Godunku yinyilmaka. Nyulu wawubu, nyulu bama yarkinkaku kunil, yungal bada-bada bayanga. Nyungunkuku yinyilmaka. \p \v 6 “Bamangka nguba dikal sparrow 5-bala buy-im-bunganka. Nyulu buy-im-bungal, moneybu bubanda. Dikal sparrow karrkay bajaku, yamba God jananka kari milka-wulay. \v 7 Godungku yurranin yalarrku nyajin-nyajil, ngulkurrduku kujinka. Nyulu yurranka binal bajaku, nyulu yurranga mungka dukulbu countim-bungan. Yinyaynka kari yinyilmaka. Kaki nyulu dikal sparrow ngulkurrduku kujil, nyulu bama jarra mumbarabuku ngulkurrduku kujil. Nyulu bamanka wawu jirray.” \s1 Jesus kari darrbi. Bamanda balka, “Ngayu nyungun wukurril.” \p \v 8 Jesusangka yalaman baja, “Kaki bamangka nyubunyinja balkal bamanda wubulbuku, ‘Jesus ngayku maja, ngayu nyungun wukurril-wukurril,’ ngayu yinya kuku yalarrku balkalda Godundumunbu angel-angelanda. Nyulu nganya kari darrbil; ngayu nyungun kari darrbilkuda. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. \v 9 Kaki bamangka bamanda balkal, ‘Jesus ngayku kari maja, ngayu nyungun kari wukurril,’ ngayu yalarrku Godundumunbu angel-angelanda balkal, ‘Nyulu bama ngayku kari.’ Ngayu bamanga wubulbuku yaba. \p \v 10 “Ngayu yaba bamanga wubulbuku. Kaki bamangka kukubu nganya buyun-damal, Godungku yinya buyun-buyun kidal. Kaki bamangka kukubu Godumu Wawu dayirr buyun-damal, Godungku yinya buyun kari kidal. God kari bajaku milka-wulay. \p \v 11 “Kaki yurra Godundumunji Wawuji, yurra ngayku jawun-karra. Jana yurranin nguba juma courtcasemunbu wundil jakalba maja-majanda jirrayanda, jakalba Jew-warranda janawunbu churchmunbu. Kari wawu-buyunmaka wanyu kuku jananda balkanka. \v 12 Kari. Godundumundu Wawubu yurranin binal-bungal wanyu kuku yurra jananda balkanka.” \s1 Kuku bamanka money-jirrayanka. \p \v 13 Bama wubul yinyaymba. Nyubunyinja bamangka Jesusanda yalaman, “Teacher, ngalinyandamundu nganjanangka bubu and yamba-yamba bawan ngaykundu, and ngaykuwunbu yabanda. Yamba ngaykuwundu yabangka wubulku kujin. Yundu nyungundu balka, kanbal ngaykundu daya.” \p \v 14 Yamba Jesusangka nyungundu yalaman, “Yinya ngayku kari. Majangka yinduynjuku yinya kuku balka nyungundu. Ngayu yamba-yamba kari wamba bamanga.” \v 15 Jesusangka bamanda wubulimbaku balkan baja, “Mumbarmaka. Kari jumbunmaka yamba-yambaka. Bama nguba money jirray, and yamba-yamba jirray wunay. Yinyamundu moneybu and yamba-yambabu nyungun kari wawurr-wawurr-bungal.” \v 16 Yinyamun Jesusangka jananda yanya story balkan, “Nyubun bama rich-bala bajaku, moneyji, yamba-yambaji, bayanji yalbaynji, bubuji. \v 17 Nyulu yalaku milkabu baykan, ‘Ngayu mayi jirray manin ngaykuwunmun bubumun. Ngayku bayan karrkay bajaku mayika jirraynka. Ngayu wanjarrmalda?’ \v 18 Yinyamun nyulu nyuluku yalaman, ‘Ngayu binalda. Ngayu bayan kulbal baja, jarra yalbayku ngaral. Yinyamun ngayu ngayku mayi jirray and yamba-yamba wubulku bayanba yijarril. \v 19 Yinyamun ngayu ngayuku yalaku balkal, “Ngayu walay bajaku. Ngayu mayiji, yamba-yambaji ngadingka bundanka. Ngayu bunday, mayi jirray nukal, kari workmaniji baja. Yalaku ngayu wawurr-wawurrku bundanka.” ’ \v 20 Yamba Godungku yalaman nyungundu, ‘Yundu kiru-kari bajaku. Nyiku wujurrbu yundu wulaykuda. Wawu wulanyamun, wanjungku yunu money, yunu mayi and yunu yamba-yamba manil? Yundu junjuy-junjuy yununji kari wundil.’” \p \v 21 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra kari jumbunmaka moneyka, yamba-yambaka, mayika. Kaki yurra yalaku bundanday, Godungku nyajil yurra kari milkanga Godunjiku bunday. Nyulu nyajil yurra kari milkanga yurrawunjiku wawujiku bunday.” \s1 Godundu milka-janay. \p \v 22 Yinyamun Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Ngayu yurranda balkalda, kari wawu-buyunmaka mayika, banaka, kambika. \v 23 Kaki yundu juranku bunday, yinya enoughkuda, yalada. Kari wawu-buyunmaka mayika, kambika. \v 24 Dikalanda wajanda miyil-janay. Jana kari diburr nandal gardenba, mayi maninka. Yamba Godungku jananda mayi dajil. God yurranka wawu jirray jarra dikalanka. \v 25 Kaki bama wawu-buyunmal mayika yala kambika, nyulu kari bajaku ngadingka juranku bunday, wawu-buyunmanya. \v 26 Kaki Godungkuku ngananin ngulkurrduku kujil juranku bundanka, ngana junjuy-junjuy wubulku nyungundu bawa, junjuy-junjuy yalbay, junjuy-junjuy buban. Kari wawu-buyunmaka. \v 27 Ngadiku nyubun bama rich-bala, burri Solomon. Nyulu kambi jirray, kambiji mini-miniji, ngulkurr bajaku nyajiji. Yamba yanyu nganka jarra ngulkurrijin Solomonandamunku kambika. \v 28 Jikan jinbalku kabumal, bamangka wayjulda. Kaki Godungku jikan ngulkurrduku kujil, nyulu yalarrku ngananin ngulkurrduku kujil. Yurra God bubanku kuku nyajil-nyajil, yamba yurra must mumbarku Godundu milka-janayarrku. \p \v 29 “Kari wawu-buyunmaka junjuynku. Kari yalamaka, ‘Ngananga mayi wanjamun? Bana wanjabu?’ Godungkuku yurranin ngulkurrduku kujil. \v 30 Bama Gentile-warra Godunku binal kari, jana milkanga junjuy-junjuynjiku bundanday. Yamba yurra kari yalaku bundarika. Nganjan yurranka binal yurra mayika, banaka, kambika. \v 31 Yinyaynka yurra Godngarr jakalba-bunga. Yinyamun nyulu yurranda dajilkuda, mayi, bana, juranku bundanka.” \s1 Kuku ngulkurrku jiringa. \p \v 32 Jesusangka yalaman baja, “Kari yinyilmaka. Yurrawundu nganjanangka yurranin ngulkurrduku kujil. Yurra yala sheep. Nyulu Nganjan yala dingkar sheep ngulkurrduku kujil-kujil. \v 33 Dajiwaka bamanji yindu-yinduynji. Yamba-yamba sellim-bunga, money maninka. Yinyamun yurra money daya jananda bamanda money-karinda. Ngulkurrmaka, junkayku bunday. Yinya yala yundu junjuy-junjuy jakalba yungal wangkar-wangkar heavenba, yinyaymba kujinka. Yinyaymba kari buyun-damaji, wurrmay-baka kari walal, ngakinka. \v 34 Kaki yundu jumbundu bangkal, yundu milkanga moneyjiku bunday, milkanga junjuy-junjuynjiku. Kaki yundu junjuy-junjuynku kari jumbunku bunday, yundu milkanga Godunjiku bunday.” \s1 Workingman ngulkurr. \p \v 35-36 Jesusangka jananda yanyu story balkan, “Majangka mayinga jirraymba weddingba dungan. Nyulu workingmananda yalaman, ‘Yurra kudamundu bundarika, bayan miyil-kuji. Ngayu late-bala kaday, nguba kunarangkalba. Yurra lightmunjiku bundarika, nganya kuji.’ Yala, nyulu maja nguwul-nguwuldurr kadan, nyunguwunbu jakuwaymba dudajin. Jana workingman kari warngku wunarin. Jana door jinbalku walngan majanka. Yurra yalaku yandaymaka, miyil-kuji yala jana workingmanangka. \v 37 Jana workingman wawurr-wawurrman, jana yandaymanya majanka. Nyulu maja yalarrku wawurr-wawurrman, jana kari warngku wunarinya. Nyulu jananin tablebu bunday-manil, mayi jirray dajil jananda. \v 38 Maja nguba kunarangkalba kaday, nguba mudu-wayjul-wayjul, yamba jana workingman wubulku wawurr-wawurrmal, jana maja miyil-kujinya. Yurra yalarrku miyil-janay yurrawunku majanka jiringa.” \v 39 Jesusangka yalaman baja, “Yurra binal kari wanja-wanja nyulu wurrmay-baka kaday bayanba walanka. Yurra binalmanyaku, yurra bayan mumbarabuku nandanyaku. \v 40 Yurra yalarrku ngaykunku yandaymaka. Yurra binal kari wanja-wanja ngayu kaday baja. Ngayu bamanga wubulbuku yaba.” \s1 Workingman ngulkurr, workingman buyun. \p \v 41 Peterangka babajin, “Maja, yinya story nganjinankaku jawun-karrankaku or wubulinkaku?” \p \v 42 Majangka Jesusangka yalaman, “Yindu story nyakada. Yurra dukul ngalu-ngalumaka, yala yanyu bama yaluy storynga. Majangka nyubun workingman ngulkurr bamban foreman-bunganka yindu-yinduynku workingmananka. Nyulu bama foremanman, nyulu junkayku bundan, binal bajaku. Nyulu workingmananda yindu-yinduymbu work dajin, mayi dajin, jananin ngulkurrduku kujin. \v 43 Nyulu maja kala-kalbay dungan, kadan baja. Nyulu kadan baja, nyajin yinyayangka foremanangka wubulku ngulkurrduku kujinya, nyungu workingman. Nyulu foreman wawurr-wawurrmanijinda, majangka nyungun nyajinya ngulkurrduku kujinya. \v 44 Nyulu majangka foreman buyay-manin, yalaman, ‘Ngayu yunun maja-bungalda ngaykuwunku bayanka, yamba-yambaka, bubuku, wubulkuku.’” Jesusangka yalamanda, “Yurra junkayku bundarika, yalala nyulu foreman. \v 45 Yamba nyulu foreman nguba kari ngulkurrku bunday. Nyulu nguba nyuluku balkal, ‘Ngayku maja kariku kadan. Nyulu ngadiku kadanyaku. Nyulu nguba kari kaday baja. Ngayu ngaykuku maja.’ Yinyamun nyulu kulijimal; nyulu workingman, jalbu-jalbu kunil, mayi jirray nukal, kamu-kamu nukal. \v 46 Nyulu maja kadayda, yamba nyulu foreman binal kari nyulu kadanda. Nyulu kari miyilji bundanya, kari ngulkurrduku kujin-kujinya. Majangka nyungun foreman murru-kangalda, kunilda, nyungun yilbalda buyun-buyunyundu. Nyulu warrngkayda.” Jesusangka yinya story balkan, jananin binal-bunganka. \p \v 47 Jesusangka yalaman baja, “Yala yinyay storynga, majangka kuku dajil workingmananda, yamba nyulu workingmanangka yinya kuku kari wukurril. Majangka yinya workingman yaykarrdaku wuybubu kulbal. \v 48 Yindu workingman nguba binal kari wanyu majangka balkan. Yinyaynka nyulu majamu kuku murruji wukurril, yamba nyulu still junjuy buyun-buyun-damal. Majangka nyungun jarra waymbulduku wuybubu kulbal, binal-karimanya. Kaki bama binal buban Godundumunku kukuku, Godungku wawu yinya bama nyajinka nyungu work buban balkanya. Kaki bama binal bajaku Godundumunku kukuku, Godungku yinya bama nyajinka nyungu work jirray balkanya. Yalarrku, kaki Godungku bamanda yamba-yamba jirray dajil, nyulu bamangka must yamba-yamba jirray yindu-yinduymbu bamanda daya.” \s1 Bama ngami-ngamimal Jesusanka. \p \v 49-50 Jesusangka jananda yalaman baja, “Ngayu yalaymba kadan wangkar-wangkarmun. Ngayu kadan yurranin ngulkurr-bunganka buyun-buyunmun. Yala bayabu rubbish wayjul-wayjul, ngayu yurranga buyun-buyun wayjul. Ngayu yinya baya wayjunku, yamba jakalba ngayu must warrngkay. Wawu nyikumun ngayu milka-bujarku dungan-dungay, warrngkanya. \v 51 Bamangka nguba milkabu wukurril ngayu bubungu kadan bama wubulku jawun-jawun-bunganka, jananin muru-bunganka. Kari. Yala kari. Ngayu kadan jananin ngami-ngami-bunganka. Kanbal ngaykunku wawu, kanbal kari. \v 52 Bayanba nyubunyimba nguba bama 5-bala bundandari. Kulur nguba wawu kari jambulinka. Wanyurrinku jana wawu kari? Kanbal ngaykundu mambarrijinya, kanbal kari. Yinyaynka jana kari wawumal. \v 53 Nganjan nguba kangkalanka warrunku kari wawumal. Kangkal warru nguba nganjananka wawu kari. Ngamu nguba kangkalanka maralanka kari wawumal. Kangkal maral nguba ngamunku wawu kari. Nguba kujiway biwulunku kari wawumal. Biwul nguba kujiwaynka wawu kari. Kanbalda nganya wukurrinka, kanbalda kari. Yinyaynka jana kari wawumal.” \s1 Binalmaka timemunku Jesus kadanka baja. \p \v 54 Jesusangka yalaman baja, “Kaki yurra ngurrban naka nyajil, yurra binalda juma kaba kadayda. \v 55 Yurra muyar nyajil kuwamun kadanya, yurra binalda, wumbulmalmalda. \v 56 Yurra bulu-durayku bundanday. Yurra binal ngurrbanka jiringa, and muyaraka, yamba yurra binal kari Godundumunku kukuku. Yurra binal kari wanyu nyulu yurranda nyiku balkanka.” \s1 Jawun-jawunmaka baja. \p \v 57 Jesusangka yalaman baja, “Yurra kari junkaynjaku milkabu wukurril, wadu-wadubuku. Yurra junkaynjaku milkabu wukurrika. \v 58 Bamangka nguba yunun courtcasemunbu wundinka. Nyulu yunun wundinjiku, yundu nyungunji balkawaka, jawun-jawunmanka. Nyulu nguba milka-wulay yunuwunku buyun-buyunku, yunun kari courtcasemunbu wundil baja. Kaki yundu nyungunji kari balkaway, nyulu yunun courtcasemunbu wundilkuda. Maja courtcasemunbu, nyulu yunu fine dajil. Kaki yundu kari payim-bungal, jana yunun jailba mumbalkuda. \v 59 Kaki yundu yunu fine kari payim-bungal, jana yunun kari walngal jailmun.” \c 13 \s1 Kaki yurra buyun-buyunmun kari jurrkiji, yurra wulaykuda. \p \v 1 Yala-yala kanbal bama Jesusanda kadarin. Jana yalaman, “Bama bubumun Galileemun kadarin townbu Jerusalem. Jana kadarin minya wayjunku Godunku Godundumunbu bayanba. Jana wayjul-wayjun, Pilateangka soldier-soldier yungan, jananin yarkinkaku kunin.” \v 2 Jesusangka jananda babajin, “Yurra milkabu wukurrika, yala jana Galilee-warra yarkinkaku kunijin janawunku buyun-buyunku? Yurra milkabu wukurrika. Yala jana jarra buyun bajaku yindu-yinduynku Galilee-warranka? \v 3 Kari bajaku. Ngayu yurranda balkalda, kaki yurra yurrawunmun buyun-buyunmun kari jurrkiji, yurra wubulku wulari yala jana.” \v 4 Jesusangka yalaman baja, “Milkabu wukurrika jananin bama bayanba townbu Siloam. Bayan daran, bama 18-bala nyarrinkuda. Yurra milkabu bayka, yala jana yarkinkaku kunijin janawunku buyun-buyunku? Yala jana jarra buyun bamanka yindu-yinduynku Jerusalem-warranka? \v 5 Kari bajaku. Ngayu yurranda balkalda, kaki yurra yurrawunmun buyun-buyunmun kari jurrkiji, yurra yalarrku wulari, yala jana wularin.” \s1 Kuku jukuku mayi kari. \p \v 6 Wawu yinyamun Jesusangka jananda yanyu story balkan. “Nyubunyinja bamangka diburr mangku gardenba nandan. Jurrbu wandin, dakan. Nyulu bama juma dungan mayi maninka, yamba mayi kari balkajin. \v 7 Nyulu nyunguwunbu workingmananda yalaman, ‘Ngayu 3 years kujil-kujin mayi maninka yinyamun jukumun, yamba mayi yamba-kari. Yundu juku nyanda, room dajinka jukungu yinduymbu.’ \v 8 Yamba yinyayangka workingmanangka yalaman, ‘Kariku nyanda, maja. Bawa baja nyubunyinka yearka. Ngayu bubu bakal, bubu birrajiku nyangarril ngaranga. \v 9 Nguba mayi balkaji next year. Kaki mayi kari balkajida, yundu ngaykundu balka baja juku nyandanka.’ Yala yinya juku, Godungku bamanga chance dajinka baja, junkayku dunganka.” \s1 Jesusangka jalbu muku-balay ngulkurr-bungan Saturdaynga. \p \v 10 Saturday kadan, Jesus Jew-warrandamunbu churchmunbu walan. Yinyaymba nyulu bama binal-bungan-bungan. \v 11 Nyubun jalbu yinyaymba bundandan, nyulu dubunji. Jalbu muku badaman, can't junkaymanya. Nyulu 18 years yalaku dungan-dungan dubunji. \v 12 Jesusangka nyungun nyajin, nyulu nyungundu yalaman, “Jalbu, yundu junkayku janay, kari badamaka baja.” \v 13 Nyulu nyungun marabu karrbanda, nyulu jalbu jinbalku junkayku janan, kari badaman baja. Nyulu God buyay-maninda. \p \v 14 Maja churchmunku kuli-kadan, Jesusangka jalbu ngulkurr-bunganya Saturdaymunbu. Yinyaynka nyulu bamanda wubulimbaku yalaman, “Week day 6-bala ngana workmaka. Yurra yala-yalabi kaday, nyulu yurranin ngulkurr-bunganka. Kari Saturdaynga.” \v 15 Majangka Jesusangka yalaman, “Yurra bulu-duray bajaku. Kaki yurra yarraman or bulki karrabu kajal Saturdaynga, yurra nyungun walngal, wundinka bananga. \v 16 Yanyu jalbu kajajin dubundu 18 years. Nyulu jawun-karrandamun Abrahamandamun. Dubungku nyungun kajan, buyun-daman. Yinya ngulkurr ngayu nyungun walngan, ngulkurr-bungan, Saturdaynga.” \v 17 Jana maja-maja Jew-warrandamunku churchmunku murru-kadarin yinyaynka kukuku. Yamba bama yindu-yindu wawurr-wawurrman, Jesusangka jalbu ngulkurr-bunganya. \s1 Kuku diburrku mustardmunku. \p \v 18 Jesusangka jananin binal-bungan baja. Nyulu babajin, “Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil, yinya yala wanyu? \v 19 Yinya yala yanyu story. Nyubunyinja dingkarangka diburr karrkay bajaku nandan nyunguwunbu gardenba. Jurrbu wandin, yalbaymalman. Juma yinya jurrbu karrkay juku yalbaymankuda. Jana dikalangka bulka ngaran nyunguwunbu dakilba.” \s1 Kuku yeastmunku. \p \v 20 Jesus babajin baja, “Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil, yinya yala wanyu? \v 21 Yinya yala jalbungku mayi bread dingkal-dingkal. Nyulu buban yeast dingkal bulawumunji. Yeastmundu bubanda bulawu wubay-manilkuda.” \s1 Kuku doormunku darraka. \p \v 22 Wawu yinyamun Jesus townbu Jerusalem dungan. Nyulu dungan-dungan, nyulu bama binal-bungan townbu yindu-yinduymbu. \v 23 Nyubun bama Jesusanda babajin, “Maja, Godungku nguba bamamu kulurumu wawu juran-bungal?” \p Jesusangka yalaman, \v 24 “Yurra doormundurr darraburr dungarika Godundumunbu bubungu. Bama wubul yinyamundurr doormundurr dungarinka, yamba jana murruji dungari, darrakuda. \v 25 Nyulu majangka bayanka yinya door nandal. Yurra ngalkalba janay, door dudal, yalamal, ‘Maja, door walnga nganjinanka.’ Nyulu kanamundu bayanmundu yalamal yurranda, ‘Kari. Ngayu yurranka binal kari.’ \v 26 Yurra nyungundu majanda balkalda, ‘Nganjin yununji mayi nukan, yununji bana nukan. Yundu bama binal-bungan nganjinandamunbu townbu.’ \v 27 Yamba nyulu majangka yalamal baja, ‘Ngayu yurranka binal kari. Dungarikada. Yurra wubulku bama buyun.’ \v 28 Yurra jananin Abraham, Isaac, Jacob, prophet-prophet ngadimunku nyajil Godundumunbu bubungu bundandanya. Yamba yurra murruji walal. Majangka yurranin ngalkalba yilbal. Yinyaynka yurra badi, yurra yurraku dirra majaji. \v 29 Godumu bama wubulku yiringkurrmun kadari, jibarrmun, kuwamun, nakamun. Jana mayinga jirraymba bundari Godundumunbu bubungu. Yamba yurra murruji walal. \v 30 Bama nguba majamanka Godundumunbu bubungu. Godungku nyungun kari maja-bungal. Bama yindu nguba wawu kari majamanka, nyulu yindu-yindu helpim-bunganka. Godungku nyungunkuda maja-bungal nyunguwunbu bubungu.” \s1 Jesus Jerusalem-warranka wawu jirray. \p \v 31 Yala-yalaku kanbal Pharisee-warra Jesusanda kadarin, nyungundu yalaman, “King Herodangka yunun yarkinkaku kuninka. Yundu yanyu bubu bawa, bubungu yinduymbu dungay.” \v 32 Jesusangka jananda yalaman, “Nyulu Herod yala kaya dingku. Yurra dungarika, yinyayanda kulijinda balka, ‘Nyulu Jesusangka dubu-dubu kangan-kangal, and nyulu bama ngulkurr-bungan-bungal bambaymun. Wunkun nyulu yalarrku yinya workmalmal. Wunkun-yindu nyulu nyungu work yalaymba kunbay-manil.’ \v 33 Ngayu kari warri majandamun Herodandamun. Yamba ngayu townbu Jerusalem dungan-dungayda. Ngayu dungan-dungay, ngayu bama binal-bungal, jananin ngulkurr-bungal bambaymun. Wunkun, wunkun-yindu ngayu yinya work balkal bubungu Galilee. Jana nganya kari yarkinkaku kunil yaluy bubungu Galilee. Nganga townbuku Jerusalemku jana Godumu prophet-prophet yarkinkaku kunil.” \p \v 34 Wawu yinyamun Jesus milkabu wukurrin bama townbu Jerusalemmunbu. Nyulu yalaman, “Yurra Jerusalem-warra, yurra prophet-prophet yarkinkaku kunin. Yurra kuljibu kunil bama kukuji Godungku yurranda yungan. Ngayu milka-bujarmal yurranka. Ngayu yurranin wubulku wawu ngulkurrduku kujinka, yala ngamungku jukijukingka nyungu kangkal-kangkal nangkinga muru-bungal, kujilkuda. Yamba yurra nganya kari mambarrin. \v 35 Yinyaynka Godungku yurranga bubu bawal, yurranin kari ngulkurrduku kujil baja. Yurra nganya kari nyajil baja, until ngayu kadanyamunku baja. Ngayu kaday baja, yurra nganya nyajilda, yalamalda, ‘Nyakada, nyulu kankadayda yaluy Godundumunji junkurrji. Nyulu kankadayda, ngana nyungun yulmbarrinka, buyay-maninka.’” \c 14 \s1 Jesusangka dingkar bambay ngulkurr-bungan. \p \v 1 Saturdayman Jesus majandamunbu Phariseendamunbu bayanba dungan, mayi nukanka. Bama yindu-yindu yinyaymba. Jana nyungun kunkun-bungan, nyajinka nyulu nguba buyun-damanya. \v 2 Yinyaymba bayanba nyubun bama bambay bundan. Nyungu mara, jina wubajin. Nyulu Jesusanda kadan, ngulkurrmanka. \v 3 Jana Jew-warra kari workmanijin Saturdaymunbu janawunku lawmunku. Yinyaynka Jesus jananda teacher-teacheranda lawmunku and Pharisee-warranda babajin, “Yalada ngana bama ngulkurr-bungal bambaymun Saturdaynga? Nganawundu lawbu kiril or kari?” \v 4 Yamba jana wubulku jankaku bundarin, nyungundu kari kuku balkan. Jesusangka dingkar marabu karrban, nyungun ngulkurr-bungan bambaymun, yinyamun bayanmun yungan. \v 5 Yinyamun nyulu jananda yalamanda, “Kaki yurranga kangkal or bulki bulkajimunbu yalbaymba daray Saturdaynga, yurra wanjarrmal? Yurra jinbalku nyungun wangkar kulbal, walngal baja.” \v 6 Jana yinya kuku nyajin, jana jankaku bundarin, kuku-karimarin. \s1 Bama kari majamaka. \p \v 7 Jana mayinga kadarin, Jesusangka nyajin jananin wubulku maja-majandamunbu chairnga bundanka. Yinyaynka nyulu jananin storybu binal-bungan. Nyulu yalaman, \v 8 “Kaki bamangka yununin kunjal mayika jirraynka weddingmunku kadanka, yundu kari majandamunbu chairnga bunday. Nguba juma maja jarra jirray kaday. \v 9 Majangka bayanka nyungun wundil, yunundu balkal, ‘Ya, yundu yinduymbu chairnga bunday. Ngayu wawu yanyu maja jirray yinyaymba chairnga bundanka.’ Yundu murru-kadayda, chairnga bubanba bunday. \v 10 Kari, yala kari. Jana yunun mayinga kunjal, yundu jakalba chairnga bubanbaku bunday. Nguba juma maja bayanka yunundu kaday, yalamalda, ‘Yundu ngayku jawun, yundu kari yinyaymba bundanyaku. Ngayu wawu yundu yaluy majandamunbu chairnga bundanka.’ Jana bamangka yinya nyajil, jana binalda yundu majakuda. \v 11 Kaki bama nyuluku jirray-bungaji, Godungku nyungun buban-bungal. Kaki bama nyuluku buban-bungaji, Godungku nyungun jirray-bungal.” \p \v 12 Yinyamun Jesusangka yinyarrinyanda Pharisee-warranda balkan, “Kaki yundu mayi yalbay-bunganka, kari kunja yunuku jawun-karraku. Kari kunja bama rich-balaku. Kari. Jana yunun kunjal baja, jananji nukanka baja. Yinya yala yunu pay. \v 13 Kaki yundu mayi yalbay-bunganka, yundu jananin bama kunja money kari. Yundu jananin barrka-buyun, miyil-burra, jananin bambay-bambay kunja. \v 14 Kaki yundu yalanguy bama kunjal yununji nukanka, yundu wawurr-wawurrmal, jana yunu murruji mayi dajinya baja. Godungkuku yunundu dajil baja. Nyulu wanja-wanja dajil baja? Juma bama ngulkurr juranmal baja yarkin-yarkinmun. Yala-yala nyulu yurranin dajil baja.” \s1 Kuku mayika jirraynka. \p \v 15 Nyubun dingkar tablebu bundandan, nyulu yinya kuku nyajin, yalaman, “Juma kanbalda bamangka mayi yalbay nukal Godunji heavenba. Jana wawurr-wawurrmalkuda.” \p \v 16 Jesusangka yanyu story balkanda jananda. Nyulu yalaman, “Ngadiku nyubunyinja bamangka mayi jirray bajaku wayjun. Nyulu bama wubul kunjan nyungunji nukajinka. \v 17 Mayi wayjujin, nyulu nyungu workingman yungan bama kunjanka. Nyulu workingmanangka yalaman bamanda wubulbu, ‘Kadayda, mayi wayjujinda.’ \v 18 Yamba jana wubulku wawu kari kadarinka. Yinyaynka jana jurrilman. Nyubunyinja yalaman, ‘Ngayu kari kaday, ngayu bubu buy-im-bunganya. Ngayu dunganka, nyajinka.’ \v 19 Yinduynju yalaman, ‘Ngayu bulki wubul buy-im-bungan. Ngayu kari mayinga kaday, dunganka bulki nyajinka.’ \v 20 Yinduynju yalaman, ‘Ngayu jarra nyiku marrymanijin. Yinyaynka ngayu kari kaday.’ \p \v 21 “Nyulu workingman bayanbaku dungan, majanda balkan jana mayinga kari kadanka. Nyulu maja kuli-kadanda. Nyulu workingmananda yalaman, ‘Jinbalku townbu dungay, jananin kunja money kari. Yalarrku jananin barrka-buyun, and miyil-burra kunja mayika.’ \v 22 Nyulu workingman jinbalku dungan, bama wubul mayinga wundin. Nyulu majanda yalaman, ‘Ngayu bama wubul wundin, yamba bayan jirray bajaku, roommunjiku yindu-yinduynku.’ \v 23 Yinyaynka majangka workingmananda yalaman, ‘Yundu dungay baja, bama ngalkalmun townku kunja mayika. Kaki jana wawu kari kadanka, jananda balka baja, balka baja. Ngayu bayan jakal-bunganka.’ \v 24 Yinyaynka majangka yalamanda, ‘Jananin bama ngayu mayinga kunjan jakalbaku, jana yinyarrinyangka ngayku mayi kari nukal baja.’” \s1 Kuku bamanka Jesus nguba wukurrinka, nguba kari. \p \v 25 Nyulu Jesus dungan-dungan, bama wubul bajaku nyungunji dungan-dungarin. Jesus jurrkijin, bamanda yalaman, \v 26 “Bama nyubun nguba nganjananka, ngamunku, manyarranka, kangkal-kangkalanka, yabaju-karranka, babarr-karranka, nyunguwunkuku wubulkuku wawu jirray, yamba nyulu ngaykunkulu jarra yala. Yinyaynka nyulu nganya kari maja-bunganya, nyulu ngayku kari bama. \v 27 Kaki bama ngayku bamamal, nyulu yanyu kuku milkabu wukurrika. Kanbalda bamangka ngaykuwunbu bamanda kuli dajil, kanbal kunil, warrngkay-manil, ngayku bamamanya. Kaki bama wawu kari ngaykunku warrngkanka, wawu kari ngaykunku wulanka, nyulu ngayku kari bama.” \p \v 28 Jesusangka yanyu story balkan. Nyulu yalaman, “Kaki bamangka bayan yalbay ngaranka, nyulu milkabu wukurrika moneyka. Nyulu money countim-bungal, nyajinka enoughkuda bayan kunbay-maninka. \v 29 Kaki money buban, nyulu nguba floorku ngaral, yamba nyulu money-karimal bayan kunbay-maninka. Bamangka yinya floor nyajil, jana nyungun yajarril, yalamalda, \v 30 ‘Yinyangka bamangka bayan ngaranka, yamba nyulu kari kunbay-manin.’” \p \v 31 Jesusangka yindu story balkan baja, “Nyubun king soldier-soldier buban, 10000-bala. Juma nyulu kuku nyajin, king yindu kankadan nyungunji kuniwanka. Yindu king soldier-soldier jirray, 20000-bala. Yinya king soldier-soldier buban, nyulu kari jinbalku nyunguwunbu soldier-soldieranda balkan dunganka, jananji kuniwanka. Kari, nyulu jakalba yalaku milkabu wukurrin, ‘Ngayku soldier-soldier buban, nyungu soldier-soldier jirray. Jana ngananin yarkinkaku kuninji.’ \v 32 Yinyamun nyulu kanbal soldier-soldier kukuji yungan yinduymbu kinganda, nyulu kala-kalbayku. Nyulu yalaman, ‘Ngana kari kuniwaka. Ngayu yunu money jirray, yamba-yamba jirray dajil. Yinyamun ngana jawun-jawunku bundari.’” \v 33 Jesusangka yalamanda, “Kaki yurra ngayku bamamanka, yurra yalarrku mumbarabuku milkabu wukurrika. Yurra nguba junjuy-junjuy-baka. Nguba wawu kari bawanka jawun-karra, yamba-yamba, money, kamu-kamu. Kaki yurra yinyanguynku junjuy-junjuynku wawu jirray, yurra kari ngayku bamamalkuda.” \s1 Kuku saltmunku buyunku. \p \v 34 Jesusangka yalaman baja, “Bamangka mayi and minya ngulkurr-bungal saltmundu. Kaki salt buyunmal, yundu kari ngulkurr-bungal baja. \v 35 Kaki salt buyunmal, yinya yala rubbish, buyun bajaku. Yundu buyun salt yilbal rubbish tipmunbu. Yurra yanyu kuku nyajilda, yurra binalmakada. Kari bunday yala yinya salt buyun.” \c 15 \s1 Nyubun sheep nubijin. \p \v 1 Juma bama wubul kadarin, Jesusamu kuku nyajinka. Kanbalda tax money mujan Governmentamu, kanbal bama buyun. \v 2 Jana Pharisee-warra, teacher-teacher lawmunku, jana kuli-kadarin. Jana yalaman, “Nyulu bama buyun kunjal, jananji mayi nukal-nukal.” \v 3 Yinyaynka Jesusangka jananda yinya story balkan. \p \v 4 Nyulu yalaman, “Nguba bama nyubun sheepmunji wubuljiku, 100-balanji. Yamba nyubun sheep nubijin. Nyulu bama wanjarrmalda? Nyulu kanbal bawal, jikanba nukal-nukajinya. Nyulu dungayda, nubinka yinya sheep nyubun nubijinya, juma warrmba-bungal. \v 5 Nyulu warrmba-bungal, nyulu wawurr-wawurrmal. Nyulu bindanga-bungal, \v 6 bayanbaku jarra-kulbalda. Yinyamun nyulu jawun-karra kunjal, jananda balkal, ‘Ngayku sheep nubijin, yamba ngayu warrmba-bungan baja. Ngana wubulduku mayi nukankada, wawurr-wawurrmanijida.’ \v 7 Yala yinya story sheepmunku, kaki nyubun bama buyun nyuluku Godundu jurrkiji, jana angel-angel heavenba wawurr-wawurrmal. Jana nyungunku wawurr-wawurrmalarrku. Jana angel-angel bamanka 99-balanka ngulkurrku wawurr-wawurrmanijikuda, yamba nyungunku buyunyunku jana wawurr-wawurrmalarrkukuda, nyulu buyunmun Godundu jurrkijinya.” \s1 Nyubun kulji money nubijin. \p \v 8 Jesusangka yindu story balkan baja. “Jalbu nyubun nguba moneyji silverji 10-balaji, yamba nyubun nubijin. Nyulu jalbu wanjarrmalda? Nyulu light wayjul, bubu kidal, yiringkurrku nubil-nubil, juma nyulu warrmba-bungal. \v 9 Nyulu warrmba-bungal, nyulu jawun-karra wubulku kunjal, balkalda, ‘Ngayu wawurr-wawurrmalda, ngayku money nyubunku warrmba-bunganya. Ngana wubulku wawurr-wawurrmalda.’ \v 10 Yala yinya story moneyka, Godumu angel-angel wawurr-wawurrmal bama buyun Godundu jurrkijinya.” \s1 Kangkal yala nubijin. \p \v 11 Jesusangka yalaman baja, “Dingkar nyubun kangkalji jambulji. Bula yaba-yabaju. \v 12 Yabajungku nganjananda yalaman, ‘Nganjan, yundu ngalinyanga bubu, and yamba-yamba dayada, ngayku share ngaykundu dayada.’ Yinyaynka nyulu nganjanangka wubulku dajin, bulanda kangkalba dajin. \v 13 Warngku kulurman, nyulu yabajungku nyungu bubu sellim-bungan, money manin, bulanin nganjan, and yaba bawan. Nyulu bubungu kala-kalbaymba dungan. Yinyaymba nyulu moneybu buyun way wukurrin, kamu-kamu nukan, money buyun-daman, wasteim-bungan. \v 14 Juma nyulu money-kariman. Wawu yinyamun kaba kari kadan baja yinyaymba bubungu. Yinyaynka mayi bubanman. Nyulu yabaju money kari, dakwuymankuda. Nyulu workmunbu nubil-nubijinda. \v 15 Dingkar nyubun yinyaymba bikibiki wubul. Nyulu dingkarangka yabajundu work dajin, bikibiki miyil-kujinka. \v 16 Yabajungku bikibiki nyajin, mayi nukal-nukanya. Nyulu dakwuyku bundandan, mayi bikibikimu nukanka, yamba bamangka nyungundu mayi kari dajin. \v 17 Juma nyungundu dukulbu kadan, ‘Ngaykuwunbu nganjanandamunbu workingmanamu mayi jirray, yamba ngayu yaluy dakwuyku bunday, mayi kari bajaku. \v 18 Ngayu nganjanandaku dungay, nyungundu balkal, “Nganjan, ngayu yunun buyun-daman. Ngayu yalarrku God buyun-daman. \v 19 Ngayu murru-kaday ngaykuwunku buyun-buyunku. Yundu nganya karida kangkal bamba, nganya workingman bamba.” ’ \v 20 Nyulu yalaku milkabu wukurrin, yinyamun nyulu wandin, nganjanandaku dunganka baja. \p “Nyulu bayanbaku kankadan, nganjanangka nyungun nyajin kala-kalbaymun kankadanya. Nyulu jiba-badin, manun-manunman kangkalanka. Nyulu nyungundu warrin, baru karrban, wawurr-wawurrmanda. \v 21 Yabajungku yalaman, ‘Nganjan, ngayu yunun buyun-daman, yalarrku ngayu God buyun-daman. Nganya karida kangkal bamba.’ \v 22 Yamba nganjanangka workingman kunjan, yalaman, ‘Jinbal, kambi ngulkurrku wundi, nyungundu dida. Ring wundi, maranga dida. Dambal nyunguwunbu jinanga dida. \v 23 Yinyamun yurra bulki wandul kuni, mayi jirray wayjunku. Ngana mayi jirray nukanka, wurinka. \v 24 Yanyu kangkal yala wulan, yamba nyulu yala juranman baja. Nyulu yala nubijin, yamba nyulu warrmbaman baja.’ Yinyamun jana mayi yalbay nukan. \p \v 25 “Yala-yala nyulu yaba ngalkalba paddockmunbu workmalman. Nyulu bayanbaku kankadan, nyulu jananin nyajin wulngku banbadinya, wurinya. \v 26 Yinyaynka nyulu nyubun workingman kunjan, nyungundu babajin, ‘Jana bama wanjarrmalmal?’ \v 27 Nyulu workingmanangka yalaman, ‘Yunu yabaju bayanbaku kadan baja. Yunuwundu nganjanangka bulki wandul kunin, yabaju ngulkurrku bayanbaku kadanya.’ \p \v 28 “Nyulu yaba kuli-kadan, kari bayanba walan. Yinyaynka nganjan ngalkalba kadan, yaba walay-maninka. Yamba yaba kari walan. \v 29 Yabangka nganjananda yalaman, ‘Yundu nyaka. Ngayu ngadi bajaku yunundu workmanijin, yala slave. Ngayu yunu kuku mumbarabuku wukurrin. Yundu ngaykundu wanyu dajin workmunku? Yamba-karibi! Yundu minya kari dajin, ngayu jawun-karranji nukanka. Minya karrkay yala nanny goat yundu kari dajin. \v 30 Yamba yunu kangkal, ngayku yabaju, nyulu maral-maral buyun wunanan, yunu money wasteim-bungan, buyun-daman. Yinya kangkal bayanbaku kadan baja, yundu minya bulki wandul kunin, mayi jirray wayjun, nyungun wawurr-wawurr-bunganka.’ \v 31 Nganjanangka yabanda yalaman, ‘Yundu ngayku kangkalkuda, yundu wuljaljiku ngaykunji. Yanyu bubu, yamba-yamba, money, wubulku yunuda. \v 32 Yamba yunu yabaju, nyulu yala nyulu juranman baja juljalmun. Nyulu nubijin, ngana nyungun warrmba-bungan baja. Yinyaynka ngana mayi yalbay wayjunku nyungunku.’” \c 16 \s1 Nyubun maja dukul-ngulkurr. \p \v 1 Jesusangka jawun-karranda yanyu story balkan, “Nyubun bama money jirray. Nyulu yindu bama foreman-bungan nyunguwunku bubuku, nyunguwunku yamba-yambaka. Yamba bamangka money-jirrayanda balkan yinyaynka foremananka. Jana nyungundu yalaman, ‘Yinyangka foremanangka yunu money wasteim-bungal-bungan.’ \v 2 Money-jirrayangka foreman kunjan, nyungundu yalaman, ‘Ngayu kuku nyajin yundu ngayku money wasteim-bungan. Yundu kaban yunuwunku workmunku ngaykundu wundi. Ngayu nyajinka yundu wanjarrman ngaykuwunku moneyka, ngaykuwunku yamba-yambaka. Yinyamun yunu work kunbayda. Yundu kari ngaykunku workmaniji baja.’ \v 3 Yinyangka foremanangka nyuluku yalamanda, ‘Ngayu wanjarrmal? Ngaykuwundu majangka nganya kangal. Ngayu junkurrji kari, bubu bakanka. Ngayu murru-kaday mayika babajinka. \v 4 Kari. Ngayu binalda wanjarrmanka ngayku work kunbay. Ngayu jawunmanka bamanji wubulinji. Juma ngayu work kari, jana nganya ngulkurrduku kujinka.’ \p \v 5 “Yinyaynka nyulu bama wubulku kunjan, richmanamu money oweim-bungan. Nyulu jananji nyubun-nyubunyinjiku balkawan. Nyulu nyubunyimba yalaman, ‘Yundu wanjarr money oweim-bungal rich-balanda?’ \v 6 Nyulu yalaman, ‘Ngayu nyungundu olive oil jirray oweim-bungal, 100 drums.’ Nyulu foremanangka nyungundu yalaman, ‘Yundu tablebu bunday, jarra buban kabanba balka, 50 drums.’ \v 7 Yinyamun nyulu foremanangka bamanda yinduymbu babajin, ‘Yundu rich-balanda wanjarr money oweim-bungal?’ Nyulu yalaman, ‘Ngayu nyungundu mayi wheat jirray oweim-bungal, kurmun 100-bala.’ Foremanangka nyungundu yalaman, ‘Yanyu yunu kaban, yundu jarra buban kabanba balka, kurmun 80-bala.’ \p \v 8 “Yala, nyulu rich-balangka yinya kuku nyajin foremananka, nyulu yinya foreman ngalu-ngalu nyungundu kunjan. Nyulu yalaman, ‘Yundu dukul-ngulkurr. Yundu jawunman bamanji, jana yunun juma ngulkurrduku kujinka.’” Jesusangka jananda wubulbuku balkan baja, “Jana bama Godumu kari, jana yamba-yambaka jarra dukul-ngulkurr Godundumunku bamanka. Jana janawundu yamba-yambabu jawun-bungal, jawunyungku jananin juma ngulkurrduku kujinka. Jana milkabu wukurril, janaku yalamal, ‘Wanjungku ngananin juma ngulkurrduku kujinka?’ Godundumundu bamangka yalarrku milkabu wukurrika heavenba dunganka.” \v 9 Jesusangka yalaman baja, “Ngayu yurranda balkal, yurra yurranga yamba-yamba bamanda daya, jana yurranga jawunmanka. Juma yurranga yamba-yamba kunbay, Godungku yurranin yulmbarril heavenba. Yurra wulay, yurra junjuy-junjuy yala money and yamba-yamba kari wangkar heavenba wundil. \v 10 Kaki bamangka bamanga yinduymbu money buban mumbarabuku kujil, nyulu yalarrku nyungu money jirray mumbarabuku kujil. Kaki nyulu bamanga yinduymbu money buban kari mumbarabuku kujil, nyulu yalarrku nyungu money jirray kari mumbarabuku kujil. \v 11 Kaki yurra bamanga yinduymbu money, and yamba-yamba kari ngulkurrduku kujil, Godungku wanjarr yunun trustim-bungal? Yamba-karikuda. \v 12 Yamba-yamba and money yurrawunbu bayanba wunay, yurranga kari. Kari. Godungku yurranda dajin, yurra mumbarabuku ngulkurrduku useim-bunganka. Kaki yurra yinya yamba-yamba and money kari ngulkurrduku useim-bungal bubungu, Godungku yurranda junjuy kari yungal nyunguwunmun bubumun. \p \v 13 “Yurra majanda jambuliymba kari milka-janay. Kaki yurra maja nyubun wukurril, yurra maja yindu can't wukurril. Yurra majanka nyubunyinka wawu jirray, yinduynku wawu kari. Kaki yurra money and yamba-yamba maja-bungal, yurra God kari maja-bungal. Yurra can't jambulinka wawu jirray, Godunku, and moneyka.” \s1 Jesusangka yalaku kuku balkan. \p \v 14 Jana Pharisee-warrangka yinya kuku nyajin, jana Jesus yajarrin. Jana money-baka, yinyaynka jana nyungun yajarrin. \v 15 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra bamanda balkal, ‘Nganjin ngulkurrku bundari, buyun kari.’ Yamba Godungku yurranga wawu nyajil. Nyulu binal yurra money-baka. Bamangka yurranin buyay-manil, yamba God binal bajaku yurranka. Yurra kari junkayku bundari Godunku. \p \v 16 “Ngadiku Mosesangka and prophet-prophetangka Godumu kuku kabanba balkan. Bamangka yinya kuku wukurrin, John the Baptist kadanjiku. Wawu Johnundumun ngayu yurranda kuku ngulkurr yirrkan. Yinya kuku yalaku: ‘Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil.’ Bama wubul Godumu jawun-karramanka. Jana wawu jirray nyungu jawun-karramanka. \v 17 Jew-warramu law kari kunbay. Yinya law wuljaljiku ngulkurrku bunday. Bubu and jiri juma kunbay, yamba yinya law kari bajaku kunbay. \p \v 18 “Kaki dingkarangka nyungu manyarr bawal, and yindu marryim-bungal, nyulu kalngarmal. Kaki yinduynju yinya jalbu marryim-bungal, yinya yindu dingkar yalarrku kalngarmal.” \s1 Kuku bamanka jambuliynka, money jirraynka, Lazarusanka. \p \v 19 Jesusangka yalaman baja, “Ngadiku bama nyubun money jirray bayanba bundandan. Nyulu kambi flash-bala didan, yamba-yambaji, mayiji jirraynji bundandan. \v 20 Yindu bama, burri Lazarus, yalarrku yinyaymba bubungu bundandan. Nyulu money kari, baji jirray. Nyunguwundu jawun-karrangka nyungun yarbarrka wundin gateba rich-balandamunbu, mayinga babajinka. \v 21 Nyulu rich-bala mayi jirray. Yamba nyulu Lazarusanda kari dajin. Lazarus dakwuy bajaku. Kanbal mayi bada-bada bubungu tablemun daran. Lazarusangka yinya mayi nukanka. Jana kaya-kaya kadarin, Lazarusamu baji bijan. \p \v 22 “Nyulu Lazarus wulanda. Angel-angelangka nyungun jiringa jarra-kulbanda. Yinyaymba nyulu Abrahamanji bundandan. Nyulu dingkar money jirray yalarrku juma wulan, jana nyungun juljalba nandan. \v 23 Nyulu bama rich-bala bayanga bundandan, warrngkan-warrngkaynda. Nyulu miyilda yala wangkar nyajin, nyulu Abraham bula Lazarus nyajin kala-kalbay bundandanya. \v 24 Nyulu Abrahamanda yirrkan, ‘Abraham, yundu ngayku nganjan. Yundu jiba-badi ngaykunku. Lazarus yunga ngaykundu, nyulu nyungu mara bananga ngaba, ngaykuwunbu nyabilba yijarrinka, bujar-bunganka. Ngayu warrngkal-warrngkal kakaji yalaymba bayanga.’ \p \v 25 “Yamba Abrahamangka yalaman, ‘Yundu binal, milka nyajijika. Jakalbaku, yundu bada bubunguku, yundu money, and yamba-yamba jirray, yamba Lazarus bubungu bundan, yamba-yamba and money yamba-kari. Nyiku nyulu wawurr-wawurrku bundandayda, yamba yundu kakaji warrngkan-warrngkayda.’ \v 26 Abrahamangka yalaman baja rich-balanda, ‘Ngalinyanda jambuliymba janku jirray. Bama yalaymun bubumun kari yurranda dungari, yurra yalarrku yalaymba kari kadari, bama kari kala-jalamal.’ \v 27 Nyulu rich-balangka Abrahamanda yalamanda, ‘Yundu Lazarus yunga ngaykuwunbu nganjanandamunbu bubungu. \v 28 Yinyaymba nyulu ngayku yabaju-karra 5-bala milka-baka, jana kari kurru-kurruku dungarika, buyun-buyun kari wukurrika yala ngayu buyun-buyun wukurrin. Kaki nyulu kari milka-bakal, jana yalarrku yaluy bubungu buyunbu kadari, kakaji warrngkay.’ \p \v 29 “Abrahamangka yalaman, ‘Yunuwundu yabaju-karrangka kuku nyajin Mosesandamun and prophet-prophetandamun. Jana kuku yinyaku nyaka.’ \v 30 Nyulu rich-balangka yalaman, ‘Kari, Abraham, jana yinyayanda kukungu kari milka-janay. Kaki bama juranmal baja yarkinmun and jananin milka-bakal, jana buyun-buyunmun jurrkiji.’ \v 31 Yamba Abrahamangka yalaman, ‘Kaki jana Mosesamu kuku and prophet-prophetamu kuku kari nyajil, jana yalarrku kari nyajil bama juljalmun.’” \c 17 \s1 Kuku buyun-buyunyunku. \p \v 1 Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Bamangka yindu-yindu buyunku juru-jurungu juru-kulbal, jana buyunmanka. Ngayu jiba-badi jananka bamanka juru-kulbanya buyunmanka. Godungku jananin yaykarrdaku punishim-bungalkuda. \v 2 Bamangka nyubunyinja ngayku bama buyun-buyunku juru-kulbal, ngaykundumun jurrkijinka. Godungku nyungun punishim-bungalda. Nyulu bama juru-kulbanjiku, jana kulji yalbay nyunguwunbu manungu kajanyaku, nyungun bujil-janji-maninyaku jalunbu dajalimunbu. Yinya jarra ngulkurr Godundumunku punishmentmunku. \v 3 Yinyaynka yurra mumbarmaka yurra wanjarrmanka. \p “Kaki bamangka yunun buyunku buyun-damal, yundu nyungundu kari kuli daya baja. Nyungunji kuku yaralku balkawaka yinyaynka buyunku. Kaki nyulu balkal, ‘Ngayu murru-kaday buyunku,’ yundu nyunguwunku buyun-buyunku milka-wulayda. \v 4 Bamangka nguba 1-daymunbu yunun buyun-damal 7 times. Nyulu nguba yunundu kaday baja, kaday baja, balkal, ‘Ngayu murru-kaday yinyaynka buyunku.’ Kaki nyulu 7 times kaday, yundu nyunguwunku buyun-buyunku 7 times milka-wulay, kari kuli daya baja.” \s1 Kuku kari warmbinka Jesus. \p \v 5 Jana jawun-karrangka Majanda Jesusanda yalaman, “Maja, yundu nganjinanda junkurr daya, yunuwunbu kukungu milka-jananka, kari warmbinka.” \v 6 Majangka yalaman, “Kaki yurra nganya bubanku kuku nyajil, and kari warmbil, yurra balkal yinyayanda jukungu, ‘Kulbajika ngaramun, nandajika baja jalunbu.’ Yinyayngka jukubu yunu kuku wukurrilkuda.” \s1 Workingman yalaku. \p \v 7 Jesusangka jawun-karra binal-bunganka storybu. Nyulu yalaman, “Yundu nguba yunu workingman gardenba yungal bubu bakanka, or nguba yundu nyungun manjalba yungal sheep miyil-kujinka. Nguba yilay-yilaymal, yinya workingman gardenmun kaday, bayanba walal, workmanijinka bayanba. Yundu nyungundu kari balkalda, ‘Bunday, ngayu yunu mayi manil, yundu nuka.’ \v 8 Kari, yala kari. Yundu maja, yundu workingmananda balkal, ‘Yundu ngayku mayi wayju, ngaykundu wundi, ngayu nukanka. Wawu yinyamun yundu yunuku mayi nuka.’ \v 9 Yundu workingman kari buyay-mana workmunku. Workingmanangka majamu kuku wukurrika. Yinyaynka majangka nyungun kari thankim-bungal. \v 10 Yinya yala yurra Majanda Godundu workmanmal. Yurra nyungu kuku mumbarabuku wukurrika, nyungu work ngulkurrduku balka. Yurra Majamu work kunbay-manil, yurra balkada, ‘Ngana workingmanku, ngana maja kari. Kaki Godungku work dajil ngananda, ngana yinya work must mumbarabuku balka.’” \s1 Jesusangka bama 10-bala ngulkurr-bungan bambaymun. \p \v 11 Jana Jesus townbu Jerusalem dungan-dungarin, jana bububurr Samariamundurr, bububurr Galileemundurr dungarin. \v 12 Jana townbu kadarin, bamangka 10-balangka jananin maku-nyajin. Jana 10-bala bajiji, leprosymunji. Jana kari yuba kadarin. \v 13 Jana Jesusanda yirrkan, yalaman, “Maja Jesus, yundu jiba-badi nganjinanka! Nganjinan ngulkurr-bunga.” \v 14 Jesusangka jananin nyajin, yalaman, “Yurra dungarikada maja-majanda Godundumunku bayanka. Jana yurranin biku-nyajil, nyajinka, yurranga yulban nguba dayirrda, nguba kari, yala lawmundu balkan.” \p Jana 10-bala dungan-dungarin, jananga yulban ngulkurrmarin, baji kunbaynda. \v 15 Nyubun dingkar yinyarrinmun binalman Jesusangka nyungun ngulkurr-bungan. Yinyaynka nyulu jurrkijin, Jesusandaku kadan baja, God yaykarrdaku buyay-manin. \v 16 Nyulu dingkar bungkubu janan jakalba Jesusanda, nyungun thankim-bungan. Yinya dingkar bama Jew kari, nyulu bubumun Samariamun. \v 17 Jesusangka yalaman, “Yala kanbal? Ngayu 10-bala ngulkurr-bungan. Wanjabu jana yindu 9-bala? \v 18 Wanyurrinku nyubunku kadan, God buyay-maninka? Nyulu nganandamun kari, nyulu bubumun Samariamun. Jana kanbal kari kadarin baja, God buyay-maninka.” \v 19 Jesusangka dingkaranda yalaman, “Dakada, dungayda. Yundu ngulkurrman bambaymun, yundu ngaykuwunbu kukungu milka-jananya.” \s1 Godungku juma nyungu bama ngulkurrduku kujinka. \p \v 20 Kanbalda Pharisee-warrangka Jesusanda babajin, “Godungku wanja-wanja nyungu bama ngulkurrduku kujil?” Jesusangka yalaman, “Yala kari. Yurra kari God nyajil nyungu bama ngulkurrduku kujinya. Yurra nyungun kari nyajil jananin junkurr-murubuku kujinya. \v 21 Bamangka kari balkalda, ‘Nyakada, Christ yinyadabi, or nyulu yanyuda.’ Kari. Yala kari. Nyulu kadanda, yamba yundu kari miyilda nyajil. Yundu kari nyajil, nyulu bamandamunbu wawungu walanya. Wawu walanyamun, Godungku nyungu jawun-karra ngulkurrduku kujil-kujilda.” \p \v 22 Yinyamun Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Yurra juma nganya nyajinka kadanya baja, yamba yurra nganya kari nyajil. \v 23 Kanbalda bamangka nguba balkal, ‘Nyakada, nyulu bamanga wubulbuku yaba yanyuda,’ or jana nguba yalamal, ‘Nyulu yinyada, ngana dungayda nyungun nyajinka.’ Yamba jana wadu-wadu, yurra yinya kuku kari nyaka, kari dungarika. \v 24 Ngayu bamanga wubulbuku yaba, juma kaday baja. Bamangka nganya nyajil kadanya yala bamangka balbay yiringkurrku nyajil jiringa. \v 25 Yamba ngayu dunganjiku, jana Jew-warrangka nganya warrngkay-manil, ngaykunku wawu kari. \v 26 Ngadiku nyubun bama, burri Noah, nyulu junkayku bundandan Godunji. Noahangka jananin balkan Godunku, yamba jana yinya kuku bayjan. Ngayu wubulbuku bamanga yaba. Ngayu kaday baja bubungu, bama yalaku bundari, God bayjanya, ngaykunku wawu kari. Jana yala bama bundandanya yala-yalaku Noahanda. \v 27 Yala-yalaku jalungkarr jirray warrinjiku, bama mayinga, bananga nukajinya, marrymanijinya, yalaku bundandarinya. Yamba Noah, nyungu jawun-karra boatbu walarinda, jalungkarrmunku. Yinyamundu jalungkarrda bama yindu-yindu wubulku bujil-janji-manin, jana kuku bayjanya. \v 28 Yinya yala ngadiku, bama burri Lot juranku. Nyulu townbu Sodom bundan. Bamangka mayi nukanya, bana nukanya, yamba-yamba buy-im-bunganya, sellim-bunganya, diburr gardenba nandanya, bayan ngaranya, yalaku. \v 29 Nyulu Lotungku yinya town Sodom bawan, Godungku baya jirray yungan jirimun. Jana bama townbu Sodom wubulku wayjujin, jana God bayjanya. \v 30 Bama yalaku bundandari, ngayu juma kaday baja. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. \p \v 31 “Yala-yalalu bama nguba ngalkalba bayanba. Nyulu kari kananga warri, yamba-yamba maninka. Nyulu jinbalku warrida kulimun. Bama nguba paddockmunbu workmalmal, nyulu kari bayanbaku dungay, jinbalku warrida kulimun. \v 32 Yurra milkabu wukurrika Lotumu manyarr. Nyulu jurrkijin, nyajinka. Yinyaynka nyulu wulanda. \v 33 Bama nguba juranku bundanka. Kaki nyulu junjuy-junjuy bubunguku milkabu wukurril, nyulu juma wulay. Bamangka yinduynju nguba kari milkabu wukurril junjuy-junjuy bubungu, yamba nyulu Godumu work balkal. Yinya bama wuljaljiku juranku Godunji bunday. \v 34 Yala-yala ngayu kaday baja, bama jambul warngku wunanay. Jiri-warrangka nyubun manil, yindu jana kudamundu bawal. \v 35 Jalbu-bulalangka jambulinja mayi dirka-bungal-bungal. Jiri-warrangka nyubun manil, yindu bawaji. \v 36 Yala-yalalu dingkar jambul paddockmunbu. Jiri-warrangka nyubun manil, yindu bawaji.” \p \v 37 Jana jawun-karrangka Jesusanda babajin, “Wanjabu nyulu jananin bawal, Maja?” Jesusangka yalaman, “Yarkin-yarkin bubungu wunay, jana dikal waja yinyaymba kadarikuda, murumarikuda.” \c 18 \s1 Kuku bunjilanka, bula judgeanka. \p \v 1 Yala-yalaku Jesusangka nyunguwunbu jawun-karranda story balkan, jananin binal-bunganka. Nyulu binal-bunganka jana kajaka praymaka, kari milka-bujarmaka. \v 2 Nyulu yalaman, “Nyubun bama townbu bundandan. Nyulu maja judge courthousemunku. Nyulu kari yinyilman Godunku. Nyulu bama bayjan, jananin kuku kari nyajin. \v 3 Nyubun jalbu bunjil, nyulu yalarrku yinyaymba townbu bundandan. Nyulu judgeanda kajaka dungan, yalaman, ‘Yundu nganya helpim-bunga, bamangka nganya buyun-damal-damal.’ \v 4 Nyulu bamangka judgeangka nyungun bunjil ngadingka bayjan, kari take a notice-bungan. Yamba yinya jalbu kadan baja, kadan baja. Juma nyulu judgeangka yalaman, ‘Ngayu kari yinyilji Godunku, ngayu bamanga kuku bayjal. \v 5 Yamba yanyungku jalbungku nganya walu-nukay-manil. Ngayu nyungun help dajil, yinyamun nyulu nganya kari wawu-damal baja. Ngayu kari baja-burraymal baja nyungunku.” \p \v 6 Jesusangka jananda yalaman baja, “Yurra milkabu wukurrika judge buyun storynga. \v 7 Judgeangka buyunyundu bamanga kuku buban nyajil, yamba Godungku nyunguwunbu bamanga kuku yalbayku nyajil, jananin ngulkurrduku kujilkuda. Kaki jana nyungundu jururr-jururr yirrkay, wungara, wujurrbu, nyulu jananin jinbaldaku help dajil. \v 8 Kaki jana Godundu milka-janay, Godungku kuku junkayku jinbaldaku balkal jananka, jananda jinbalku help dajil. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Ngayu juma kaday baja bubungu. Ngayu nguba bama wubul warrmba-bungal ngaykundu milka-jananya, nguba bama buban.” \s1 Kuku jambuliynka, Phariseenka, bamanka tax money mujanka. \p \v 9 Jesusangka kanbalanda yalaman baja, “Kanbal bama balu janaku ngulkurrku bundandari, bama yindu-yindu buyun.” \v 10 Nyulu jananda yanyu story balkan jananin binal-bunganka. Nyulu yalaman, “Nyubun bama Pharisee, nyulu Godundumunbu bayanba yalbaymba dungan, Godunji balkawanka, praymanka. Yindu bama, nyulu Governmentamu tax money mujal-mujan, nyulu yalarrku yinyaymba dungan. \p \v 11 “Nyulu dingkar Pharisee balu nyulu jarra jirray kanbalanka. Nyulu Godundumunbu bayanba nyulurrku janan, yalaku praymanijin, ‘God, ngayu yunun buyay-manil, thankim-bungal. Ngayu jumbun kari. Ngayu junjuy-junjuy kari ngakil. Ngayu dingkaramu yinduymbu manyarr kari wunay. Ngayu kari buyun yala yinya dingkar Governmentamu money mujal. \v 12 Two times every week ngayu mayi kari nukal, yunun buyay-maninka baja. Ngayu ngayku money dajiway yununji.’ Nyulu dingkar Pharisee yalaku praymanijin Godundu. \p \v 13 “Yamba nyulu dingkar Governmentamu tax money mujan bamandamun, nyulu kari yubaku janan. Nyulu bubu nyajin, murru-kadan buyun-buyunku, milka-bujarmankuda. Nyulu Godundu babajin, ‘God, yundu manun-manunmaka ngaykunku. Ngayu buyun bajaku.’” \v 14 Jesusangka yalaman, “Godungku yinya dingkar kuku nyajin, nyungun ngulkurr-bungan buyun-buyunmun. Yinya dingkar bayanbaku dungan, junkayku bundan Godundumunbu miyilba. Yamba nyulu Pharisee kari junkayku bundan Godundumunbu miyilba, nyulu bulmbuymanya. Kaki bama bulmbuy majamanka, Godungku nyungun buban-bungal. Kaki bama nyuluku buban-bungaji, Godungku nyungun maja-bungal.” \s1 Jesusangka kaykay-kaykay kunjan. \p \v 15 Yinyamun bamangka kaykay-kaykay Jesusanda wundin. Jana wawu Jesusangka yinyarrin kaykay-kaykay marabu karrbanka, jananka praymanka. Jana jawun-karrangka 12-balangka jananin nyajin wundinya, jana jananin murru-kanganda. \v 16 Jesusangka kaykay-kaykay nyungundu kunjan, yalaman, “Kaykay-kaykay kari kiri ngaykundu kadarinka. Balu kadarika ngaykundu. Kaki bamangka nganya believeim-bungal yala yinyarrinyangka kaykay-kaykayangka, Godungku jananin ngulkurrduku kujil. \v 17 Yurra yanyu kuku milkanga kuji. Kaykay-kaykayangka God mumbarabuku kuku nyajil, kari warmbil. Kaki bamangka God kuku kari warmbil yala kaykay-kaykayangka kari warmbil, Godungku jananin ngulkurrduku kujil.” \s1 Kuku bamanka money-jirrayanka. \p \v 18 Nyubunyinja majangka Jew-warrandamundu Jesusanda yalaman, “Yundu teacher ngulkurr. Ngayu wanjarrmal, junkayku dunganka, wuljaljiku juranku bundanka heavenba?” \v 19 Jesusangka yalaman, “Yundu nganya wanyurrinku ngulkurr bamban? Nyubunku Godku ngulkurr bajaku. \v 20 Yundu Godundumunku kukuku binal. Yinya kuku yalaku: \q1 ‘Kari kalngarmaka, yarkinkaku kari kuni, kari wurrmaymaka, kari jurrilmaka, kuku nyakaku ngamu, nganjan.’” \m \v 21 Nyulu dingkarangka yalaman, “Ngayu karrkaymunduku yinya kuku wukurrin.” \v 22 Jesusangka yinya kuku nyajin, nyulu nyungundu yalaman, “Nyubunku kuku yundu wukurrikada. Yundu dungayda, yamba-yamba wubulku sellim-bunga. Money mana, poor-balanda daya. Yinyamundu yundu jirray manil heavenba. Yinyamun yundu kaday, nganya wukurrikada.” \v 23 Nyulu dingkarangka yinya kuku nyajin, nyulu milka-bujarku dungan, moneyka jirraynka. \p \v 24 Jesusangka nyajin nyulu milka-bujarmanya. Nyulu yalaman, “Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Money-jirrayanka hard-bala God maja-bunganka. Nyulu milkanga moneyjiku bundanday. \v 25 Hard-bala bajaku bulkinka needledarr kankaburr dunganka. Yamba jarra hard-bala bamangka money-jirrayangka God maja-bunganka.” \v 26 Jana bamangka yinya kuku nyajin, jana babajin, “Kaki yinya kuku manubaja, wanju bama Godungku juran-bungal?” \v 27 Jesusangka yalaman, “Bamangka murruji yalaku balkal. Godungkuku bama juran-bungalarrku.” \p \v 28 Peterangka yalamanda, “Yala nganjin? Nganjin wubulku bawan, jawun-karra, yamba-yamba, bayan, yunun wukurrinka.” \v 29 Jesusangka yalaman, “Yuwu, yurra nguba bayan, manyarr, yabaju-karra, ngamu-nganjan, kangkal-kangkal, wubulku bawanyarrku, God maja-bunganka. Kaki yurra yalaku wubulku bawalarrku, \v 30 ngayu juma yurranda wubul bajaku dajil baja. Ngayu yalarrku yurranga wawu juran-bungal, yurra wuljaljiku ngaykunji bundarinka heavenba.” \s1 Jesusangka balkan baja nyulu wulanka. \p \v 31 Jesusangka jawun-karra 12-bala muru-bungan, jananda yalaman, “Milka-janay! Ngana townbu Jerusalem dungarida. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Jana prophet-prophetangka ngadiku kuku kabanba balkan ngaykunku. Townbu Jerusalem yinya kuku manubajamalkuda. \v 32 Jana Jew-warrangka nganya mambarril bamanda Gentile-warranda. Jana nganya buyun-damal, nganya yajarril, nyumba yilbal ngaykundu. \v 33 Juma nganya wuybubu kulbal, yarkinkaku kunilarrkukuda. Yamba warngku kulurmal ngayu juranmal baja juljalmun.” \p \v 34 Yamba jana jawun-karra 12-bala nyunguwunku kukuku binal kari. Jana balu nyulu kiraynjaku kuku balkan, yinyaynka jana nyunguwunku kukuku kari binalman. \s1 Jesusangka miyil-burra ngulkurr-bungan. \p \v 35 Jana Jesus yubamalmankuda townbu Jericho, nyubun bama miyil-burra karangkalba baralba bundandan. Nyulu yinya bama miyil-burra jananda ngukal banbadin moneyka, mayi buy-im-bunganka. \v 36 Nyulu bama wubul milkabu nyajin dungan-dungarinya, nyulu babajin, “Wanyu yanyu?” \v 37 Jana nyungundu yalaman, “Jana Jesus, townmun Nazarethmun dungan-dungarida.” \v 38 Yinyamun nyulu miyil-burra yirrkan, “Jesus, yundu Davidandamun, manun-manunmaka ngaykunku.” \v 39 Jana bamangka jakalbamundu nyungun murru-kangan, yalaman, “Jankamakada!” Yamba nyulu yaykarrku yirrkan baja, “Yundu Davidandamun, ngaykunku manun-manunmaka, jiba-badi.” \p \v 40 Jesus janan, yalaman, “Yurra miyil-burra ngaykundu wundi.” Nyulu yuba kadan, Jesus nyungundu babajin, \v 41 “Ngayu wanjarrmal yunundu?” Miyil-burrangka yalaman, “Maja, ngayu miyilda nyajinka baja.” \v 42 Jesusangka nyungundu yalaman, “Nyakada. Yundu nganya believeim-bungan, kari warmbin. Yinyaynka yunu miyil ngulkurrmalkuda.” \p \v 43 Nyulu miyil-burra miyil walngajin, nyajinkuda. Nyulu Jesus wukurrin, God buyay-maninda. Jana bamangka wubulinjaku yinya nyajin, jana wubulduku God buyay-manin. \c 19 \s1 Jesusanka, bula Zacchaeusanka. \p \v 1 Jana Jesus towndurr Jerichomundurr dungan-dungarin. \v 2 Nyubun dingkar yinyaymba bundandan, nyulu maja bamanka Governmentamu tax money mujal-mujan. Nyulu burri Zacchaeus, money jirray bajaku, rich-bala. \v 3 Nyulu dingkar kulka bajaku, kari kalbali. Yinyaynka nyulu Jesus kari nyajin, bama wubul bajaku. \v 4 Jana bama dungan-dungarin, nyulu Zacchaeus jakalba warrin, jukungu yalbaymba dakan, jukumun Jesus nyajinka bada-bada dungan-dunganya. \v 5 Nyulu Jesus bada-bada jukungu kadan, nyulu yala wangkar nyajin, Zacchaeusanda yalaman, “Yundu jukumun jinbalku wala, ngayu yunuwunbu bayanba bundanka.” \v 6 Nyulu Zacchaeus jinbalku jukumun jalaman, Jesus wawurr-wawurrduku bayanba walay-manin. \v 7 Jana bamangka bulanin nyajin dunganya, jana kuli-kadarin Jesusanka. Jana yalaman, “Wanyurrinku nyulu Jesus yinyarrinyanji bamanji buyunji bundanka?” \p \v 8 Bula bayanba kadan, balkawan. Zacchaeus dakan, yalaman, “Yundu milka-janay, Maja. Ngayu ngayku money, yamba-yamba dajiwanka bamanji money-karinji. Ngayu half dajilda jananda. Ngayu nguba money ngakin bamandamun, ngayu jananda jarra jirrayku dajil baja, 4-timesmunku.” \v 9 Jesusangka nyungundu yalaman, “Yurra jawun-karra yaluy bayanba bundandari, Godungku yurranga buyun-buyun kidankuda. Yurra Abrahamandamun. Nyulu yalarrku nyuluku mambarrijin Godundu, kari bayjan. \v 10 Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Ngayu kadan bama buyun ngulkurr-bunganka. Jana nubijin, ngayu jananin warrmba-bunganka baja.” \s1 Kuku moneyka. \p \v 11 Jana Jesus yubaku townbu Jerusalem dungan-dungarin, bama wubul balu Jesus jananka majamal. Jana yalaku wadu-wadu milkabu wukurrin, “Ngana townbu Jerusalem kadari, Jesus ngananga majamal, Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujinka.” Yinyaynka Jesusangka jananda yindu story balkan, jananin binal-bunganka. \v 12 Nyulu yalaman, “Ngadiku nyubun maja jirray bubungu yinduymbu kala-kalbaymba dunganka. Yinyaymba bubungu kala-kalbaymba jana nyungun maja jirray king-bunganka. Yinyamun nyulu nyunguwunbuku bubunguku kadanka baja, maja-kingmanka nyunguwunkuku bamanka. \v 13 Yala, nyulu dunganjiku, nyulu nyungu workingman 10-bala kunjan, jananda wubulbuku 100 dollars dajin. Nyulu jananda yalaman, ‘Ngayu yurranda 10-balanda wubulbuku 100 dollars dajin. Kaki ngayu yaluy kari, yurra ngaykuwundu moneybu yamba-yamba buy-im-bunga, sellim-bunga baja. Yalaku yurra money jirray-bunga ngayku.’ Yinyamun nyulu dunganda. \v 14 Jana bama nyunguwunmun bubumun, jana nyungunku wawu-kariman majamanka. Jana bama nyubun kukuji yungan nyungundu jurungu bubungu yinduymbu, maja-bajandaku yalamanka, ‘Nganjin wawu kari yinyaynka majanka. Nganjin wawu kari nyulu nganjinanga kingmanka.’ \p \v 15 “Yamba jana maja-bajangkaku nyungun king-bungan, nyunguwunbuku bubunguku yungan baja. Nyulu nyunguwunbuku bubunguku kadan baja, jananin workingman 10-bala kunjan, babajin, ‘Yurra wanjarr money jirray-bungan?’ \v 16 Nyubunyinja bamangka yalaman, ‘Maja, ngayu yunu 100 dollars jarra yalbay-bungan, 10 times. Yanyu 1000 dollars yunu.’ \v 17 Kingangka yalaman, ‘Yinya ngulkurrkuda. Yundu ngulkurrku workmalman. Ngayu yunundu money buban dajin, yundu yinya money yalbay-bungan. Yinyaynka ngayu yununin maja-bungal townku 10-balaka.’ \v 18 Yinduynju workingmanangka yalaman, ‘Maja, ngayu yunu 100 dollars yalbay-bungan, 5 times. Yanyu 500 dollars yunu.’ \v 19 Nyulu kingangka yalaman, ‘Ngayu yununin maja-bungal townku 5-balaka.’ \p \v 20 “Yinduynju workingmanangka kinganda yalaman, ‘Maja, yanyu yunu 100 dollars. Ngayu yinya money yangkijanga kajan, ngakin. \v 21 Ngayu binal yundu maja manun-manun kari. Yundu yunu workingman mambarril yaykarr bajaku workmanka, yundu money jirray maninka. Yinyaynka ngayu yinyil yununku.’ \v 22 Nyulu king kuli-kadan nyungunku. Nyulu yalaman, ‘Yundu majarr bajaku! Yundu binal ngayu bamandamun money manil-manin yinya ngayku kari. Yinya kuku yunundu milkanga kadan! \v 23 Yinyaynka yundu yinya money bankmunbu yijarrinyaku. Yinya money bankmunbu wunananyaku, juma-juma money interest jirraymanyaku.’ \p \v 24 “Nyulu kingangka bamanda yalaman, ‘Nyungundumun yinya 100 dollars mana, bamanda yinyayanda daya 1000 dollarsmunjirrba.’ \v 25 Yamba jana bama yinyaymba janjanan kinganda yalaman, ‘Maja, nyulu 1000 dollarsmunjida. Yundu yinduymbu dajinyaku.’ \v 26 Nyulu kingangka yalaman, ‘Kaki bama ngulkurrku workmal, ngayu nyungundu work jirray dajil. Kaki bama buyunku workmal, ngayu nyungundu work kari dajil baja. Ngayu nyungu work yinduymbu dajil. \v 27 Jakalbaku kanbal ngaykunku wawu kari. Jana wawu kari ngayu jananga kingmanka. Jananin yalaymba wundida, yarkinkaku kunida.’” \s1 Jesus townbu Jerusalem kadan, jana nyungun buyay-manin. \p \v 28 Wawu yinyamun kukumun Jesus jakalba dungan, yuba townbu Jerusalem kadan. Yinyaymba jana jawun-karrangka nyungun juru-manin baja. \v 29 Jana townbu jambulbu kadarin, burri Bethphage and Bethany. Bula town yinya-bulal yubaku wuburrbu Olivesmunbu. Yinyaymba manjalba Jesusangka jawun jambul jakalba yungan townbu. \v 30 Nyulu bulanda yalaman, “Yubal yinyaymba townbu dungarika. Yubal townbu kadari, donkey karrkay nyajil karrabu kajanya. Bama kariku nyunguwunbu mukungu dakan. Yubal donkey walnga, ngaykundu wundi. \v 31 Bama nguba yubalanda babaji, ‘Wanyurrinku yubal yinya donkey walngal-walngal?’ Kaki jana babaji, yubal balka, ‘Ngalinya Maja nyungundu dakanka.’” \v 32 Bula dungan, donkey karrkay warrmba-bungan, yala Jesusangka bulanda balkan. \v 33 Bula donkey walngal-walngan, majangka donkeyndamundu bulanda babajin, “Yubal wanyurrinku nyungun walngal-walngal?” \v 34 Bula yalaman nyungundu, “Ngalinyandamundu majangka nyungun wantim-bungal.” \p \v 35 Yinyamun bula donkey Jesusanda wundin. Bula kambi bulanga mukungu ngaran donkeynda. Bula Jesusanda mara dajin, mukungu dakanka. \v 36 Nyulu donkeynji dungan-dunganda, bamangka wubulduku jananga kambi baralba jakalba Jesusanda ngaran-ngaran. Jew-warrangka yalaku jananga king yulmbarrin. \p \v 37 Jana yubaku townbu Jerusalem kadarin, baral badamun manjalmun Olivemun jurrkijin. Yinyaymba jana dungan-dungarin, bamangka wubulduku God buyay-maninkuda, thankim-bungan, Jesusangka miracle yalbay balkanya Godundumundu junkurrdu. \v 38 Jana yirrkan, “God buyay-mana! Majangka Godungku yunun yungan! Yundu nganjinangakuda king! Wubulduku yununin buyay-mana bubungu, and jiringa!” \p \v 39 Kanbal Pharisee-warra baraldarr janjanan. Jana Jesusanda yalaman, “Maja, yundu bamanda yunuwunbu balka, yunun kari buyay-maninka.” \v 40 Jesusangka yalaman jananda, “Ngayu yurranda balkal, kaki jana bama jankamari, yinyarrin kuljikuda kawal yirrkay ngaykunku.” \s1 Jesus banbadin Jerusalem-warranka. \p \v 41 Nyulu Jesus yubaku townbu Jerusalem kadan, nyulu bamanka townku badin, milka-bujarman jananka. \v 42 Nyulu yalaman, “Ngayu milka-bujarmalkuda, yurra binal-kariku bundanya ngaykunku. Yurra binal kari Godungku nganya yungan yurranga wawu ngulkurr-bunganka. \v 43 Kanbal yurranka wawu kari. Juma jana soldier-soldier kadari, gate yinyarrin townbu wubulku kanbil, yurra nandajikuda kananga. \v 44 Jana bama wubulku yarkinkaku kunil, bayan yinyarrin townbu wubulku wayjul. Kulji-kulji bayanka jana wubulku bubungu yilbal. Jana yurranin buyun-damal, yurra God bayjanya. Nyulu yurranga wawu ngulkurr-bunganka, yamba yurra nyungundu kari milka-janan.” \s1 Jesus Godundumunbu bayanba yalbaymba walan. \p \v 45 Yinyamun Jesus Godundumunbu bayanba yalbaymba walan. Yinyaymba kanbalda bamangka junjuy-junjuy dikal-dikal sellim-bungal-bungan. Jesusangka jananin murru-kangan, ngalkalba kangan. \v 46 Nyulu jananda yalaman, “Godungku nyunguwunbu kabanba balkan, \q1 ‘Ngayku bayan yalbay ngaran, ngaykunji balkawanka, praymanijinka.’ \m Yamba yurra walarinka wurrmay-bakamanka, bayan buyun-damanka.” Nyulu yinya kuku balkan, jana bama jurril-bunganya, money jirray maninka. \p \v 47 Wawu kanganyamun, Jesusangka bama binal-bungan Godundumunbu bayanba yalbaymba. Jana maja-maja Godundumunku bayanka, jana teacher-teacher ngadimunku, maja-maja yindu, jana wubulduku Jesus yarkinkaku kuninka. \v 48 Yamba jana yinyilmarin nyungun karrbanka, bama wubulku nyungunku wawumanya. Nyulu bama junkaynjaku binal-bungan. Yinyaynka jana maja-maja yinyilmarin nyungun karrbanka. \c 20 \s1 Jana Jesusanda babajin wanjungku nyungun yungan. \p \v 1 Yinyamun Jesusangka bama binal-bungan-bungan, Godumu kuku ngulkurr yirrkan-yirrkan Godundumunbu bayanba yalbaymba. Jana maja-maja Godundumunku bayanka, jana teacher-teacher ngadimunku, jana elder-elder, jana wubulku Jesusanda kadarin. \v 2 Jana nyungundu babajin, “Wanjungku yunundu balkan jananin binal-bunganka, ngulkurr-bunganka? Wanyangka yunun yungan?” \v 3 Jesusangka jananda yalaman, “Kari. Ngayu yurranda junjuynku babajinka. Ngaykundu balka. \v 4 Wanjungku John yungan, bama banabu dukul-damanka? Godungku nyungun yungan or bamangka?” \p \v 5 Jana jana-karrajiku balkawan, yalaman, “Ngana wanyu baja balkal nyungundu? Kaki ngana balkal, ‘Godungku John yungan,’ nyulu Jesusangka ngananda babaji, ‘Yala yurra wanyurrinku nyungundu kari milka-janan?’ \v 6 Kaki ngana balkal, ‘Bamangka John yungan,’ jana bamangka wubulduku nganangan kuljibu kunil. Jana balu John nyajin prophetkuda.” \v 7 Yinyaynka jana Jesusanda yalaman, “Nganjin binal kari. Wanjungku baja John yungan?” \v 8 Jesusangka jananda yalaman, “Yala, ngayu yalarrku yurranda kari balkal wanjungku nganya yungan.” \s1 Kuku bamanka gardenba workmanijin. \p \v 9 Yinyamun Jesusangka jananda yanyu story balkan, jananin binal-bunganka. Nyulu yalaman, “Nyubun dingkar bubuji yalbaynji. Nyulu diburr grape nandan bubungu. Nyulu workingman manin, bubu ngulkurrduku kujinka. Nyulu jananda yalaman, ‘Mayi kulbulmalda, yurra kanbal mayi maninka, yurranga pay.’ Yinyamun nyulu maja bubungu yinduymbu dungan, ngadingka bundan. \v 10 Yala, mayi grape kulbulman, nyulu majangka bama slave nyunguwunbu bubungu yungan, mayi grape maninka. Yamba jana workingmanangka yinya slave karrban, jukubu kunin, yungan baja, mayi yamba-karikuda. \v 11 Yinyamun nyulu majangka bama slave yindu yungan mayi maninka. Yamba jana workingmanangka nyungun yalarrku jukubu kunin, yungan baja, mayi yamba-karikuda. \v 12 Yindu slave yalarrku yungan majangka. Workingmanangka nyungun yalarrku buyun-daman, ngalkalba yilban. \v 13 Yinyamun nyulu majangka yalaman, ‘Ngayu wanjarrmalda? Ngayu ngayku kangkal yungal. Jana workingmanangka nyungun kari kangal, nyulu ngayku kangkalkuda.’ \v 14 Jana workingmanangka majamu kangkal nyajin kankadanya, jana jana-karrajiku balkawan, ‘Yanyu majamu kangkal. Ngana nyungun yarkinkaku kuninka, yinyamun yanyu bubu nganangakuda.’ \v 15 Jana majamu kangkal karrbanda, yarkinkaku kunin, ngalkalba yilban.” \p Jesusangka babajin, “Nyulu maja nyunguwunbu bubungu dungay baja, nyulu wanjarrmal jananka workingmananka buyunku? \v 16 Nyulu jananin yarkinkaku kunilkuda. Yinyamun nyulu yindu bama ngulkurr manil, nyunguwunbu bubungu workmanijinka.” Jana bamangka yinya kuku nyajin, jana Jesusanda yalaman, “Yuy, nguba yala kari!” \v 17 Jesusangka jananin nyajin, yalaman, “Yuwu, yalakudabi! Godungku ngadiku nyunguwunbuku kabanba balkan, \q1 ‘Bamangka bayan ngaranka, jana nguba juku bakarrka nyajil, yilbal, wawu kari yaluynku jukuku. Yamba Godungku bayan ngaranka, nyulu yinya juku manil bakarrka, dandi bajaku.’” \m \v 18 Jesusangka yalaman baja, “Bakarr dandi bajakulu, junkurrji yala ngayu. Ngayu Godundumunji junkurrji. Ngayu yala kulji yalbay. Kaki bamangka nganya kuku kari nyajil, yinya yala jana kuljinga daray. Kaki bamangka nganya kuku kari nyajil, Godungku jananin yarkinkaku kunil yala-yala ngayu kaday baja. Ngayu yala kulji yalbay bajaku. Godungku jananin yarkinkaku kunil. Yinya yala ngayu jananda daray, jananin nyarrilkuda.” \s1 Kuku tax money payim-bunganka. \p \v 19 Jana teacher-teacher ngadimunku, maja-maja Godundumunku bayanka, jana binal Jesusangka yinya story balkan jananka. Yinyaynka jana nyungun karrbanka, jailba mumbanka. Yamba jana yinyilji bamanka wubulkuku. \v 20 Yinyaynka jana kujin, nyungun juma karrbanka. Jana kanbal bama buyun yungan Jesusanda, Jesus jurril-bunganka, catchim-bunganka, nyulu nguba buyun balkal Governmentanka. Yinyamun jana nyungun Governmentanda mambarrinka. \v 21 Jana bamangka buyunyungku yalaman, “Maja, nganjin binal yundu kuku manubajabuku balkal. Nganjin binal yundu bama manubajabuku binal-bungal Godunku. Nganjin binal yundu yinyil kari bamanka majanka, yundu kuku kari jurrkil bamanka. \v 22 Ngana bama Jew-warra wanjarrmal taxmunku? Yalada ngana tax payim-bunganka majanda jirrayanda townbu Rome? Nganandamundu lawmundu kiril or kari?” \p \v 23 Yamba Jesus binal jana nyungun jurril-bunganka, catchim-bunganka. Nyulu jananda yalamanda, \v 24 “Money ngaykundu milbi tax payim-bunganka.” Jana money dajin nyungundu. Yinyamun nyulu jananda babajin, “Walu ngurma wanjuymbu moneynga? Burri wanju?” Jana yalaman, “Maja townbu Rome.” \v 25 Jesusangka jananda yalamanda, “Yalada, yurra majamu yalbaymba money nyungunduku daya. Yamba yurra yalarrku Godumuku money daya nyunguwunku workmunku yala lawmundu balkal.” \v 26 Jana kungkurr-kadarin nyunguwunku kukuku. Jana nyungun can't jurril-bungan, catchim-bunganka jakalba bamanda wubulbu. Yinyaynka jana jankamarinkuda. \s1 Kuku yarkinmun juranmanka baja. \p \v 27 Yala-yalaku kanbal Sadducee-warra Jesusanda kadarin. Jana balu nyajin bama kari juranmal baja yarkinmun. \v 28 Jana Jesusanda yalaman, “Maja, Mosesangka ngadiku yanyu law balkan, \q1 ‘Kaki dingkar kangkal-kariku wulay, nyunguwundu yabajungku nyungu manyarr wunay. Bulanga kangkal-kangkal yala yabamu kangkal-kangkal.’ \m \v 29 Yala, yundu yanya story nyaka. Ngadiku yaba-yabaju 7-bala bundandarin. Nyulu yaba jakalbamunku marrymanijin. Nyulu kangkal-kariku wulan, manyarr bawan yabajundu. \v 30 Yabajungku jurungu bunjil manyarr wunan. Nyulu kangkal-kariku wulan. \v 31 Yabajungku jurungu bunjil manyarr wunan, kangkal-kariku wulanda. Kanbal-kanbalda yalarrku jalbu bunjil wunan yabandamun, kangkal-kariku wulan. \v 32 Kudamundu jalbuda wulan. \v 33 Kaki jumalu wubulku bama juranmal baja, manyarr wanyambaku? Jananga yaba-yabajumuku wubuliymbaku yinya manyarr.” \p \v 34 Jesusangka yalaman jananda, “Bama nyiku bubungu bundandari, jana yalaku, marrymalmaniji. \v 35 Yamba Godungku bama ngulkurr juma juran-bungal baja yarkinmun, yinyarrin kari marrymaniji baja. \v 36 Bama juranmal baja yarkinmun, jana kari wulay baja. Jana yala jiri-warra, kari wulay, kari marrymaniji. Jana Godumu kangkal-kangkal, jana yarkinmun juranmanya. \v 37 Mosesangka yalarrku balkan bama juranmal baja yarkinmun. Mosesangka story kabanba balkan juku wayjun-wayjujinya. Nyulu yinyayngka storybu balkan Godunku, \q1 ‘God Abrahamamu God, nyulu Isaacamu God, nyulu Jacobamu God.’ \m \v 38 Nyulu God yarkin-warramu kari. Nyulu juran-warramuku God, jana yarkinmun juranmal baja. Godungku nyunguwunbu bamanga wawu nyajil. Jananga wawu kari wulay, wuljaljiku juranku bunday.” \p \v 39 Kanbal teacher-teacher lawmunku yinyaymba janjanarin. Jana Jesusamu kuku nyajin, jana yalaman, “Yinya kuku ngulkurr, Maja. Yundu jananda Sadducee-warranda kuku ngulkurr balkan.” \v 40 Yinyamun jana bama yinyilji, Jesusanda kuku babajinka baja. \s1 Kuku bamanka Godundumun. \p \v 41 Wawu yinyamun Jesusangka jananda babajin, “Wanyurrinku bamangka balkal nyulu Christ Davidandamun? Wanyurrinku jana balkal nyulu maja king yala David? \v 42 Ngadiku Davidangka Godumu kuku kabanba balkan. Nyulu balkan, \q1 ‘Nyulu Majangka Godungku yalaman ngaykuwunbu majanda, “Ngali maja-karrajiku muruku bunday. \v 43 Kanbal yununku wawu kari bajaku, ngayu jananin buyun-damal. Juma yundu maja jirraymal jananka.” ’ \m \v 44 Davidangka Christ Maja bamban. Nyulu Christ wanjarrku Davidandamun kadan?” \s1 Jesusangka bama milka-bakan teacher-teacheranka lawmunku. \p \v 45 Jana bamangka wubulduku nyungu kuku nyajin-nyajin. Jesusangka yalaman, \v 46 “Mumbarmaka jananka teacher-teacheranka lawmunjirrka. Jana wawu jirray bamangka jananga kambi kalbali nyajinka. Kaki bamangka jananin maku-nyajil, jana wawu bamangka janangan bambanka, teacher. Jana Jew-warrandamunbu churchmunbu dungari, jana chairnga jakalba bundari, bamangka jananin nyajinka. Jana mayinga jirraymba dungari, jana placemunbu ngulkurrbu bundarinka. Jana bulmbuy bajaku. \v 47 Jana teacher-teacherangka jalbu-jalbu bunjil buyun-damal, bunjilamu bayan bunjilandamun manil. Yinyamun jana ngadingka praymanijinka, janaku milbijinka yalbaymanka. Godungku juma jananin yaykarrdaku punishim-bungal, jurrilmalmanya God wukurrinya. Nyulu kanbal bama buyun jarra yala punishim-bungal teacher-teacheranka.” \c 21 \s1 Bunjilangka Godumu dajin. \p \v 1 Godundumunbu bayanba yalbaymba yulal box wunanan, bamangka Godumu money yijarril-yijarrinka. Jesusangka dingkar-dingkar rich-bala nyajin money jirray yijarrinya. \v 2 Nyulu yalarrku bunjil jalbu nyajin kadanya. Nyulu money kari bajaku, poor-bala bajaku. Nyulu bunjilangka 2 cents yijarrin. \v 3 Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Ngayu yurranda balkal, yinyangka bunjilangka jarra yalbay yijarrin kanbalanka. \v 4 Jana money jirray bajaku, yamba jana kari wubulku dajin baja Godumu, kanbalku. Nyulu bunjilangka money wubulku dajinyarrku. Nyulu money kari kujin baja, mayi maninka.” \s1 Kuku Godumu bayan dumbarrijinka. \p \v 5 Jana jawun-karrangka 12-balangka jana-karrajiku balkal-balkawan. Jana yalaman, “Godumu bayan yalbay nyaka. Kulji ngulkurrijin nyaka. Junjuy-junjuy ngulkurrijin nyaka bamangka Godundu dajinya.” \v 6 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra bayan yalbay nyajin-nyajilda. Yinya bayan juma dumbarrijikuda. Yinya manubaja, bamangka kulji daray-manil, wubulku yilbal bubungu. Kulji-kulji wubulku bayanmun ngami-ngamiku bubungu wunay.” \s1 Kuku kulika. \p \v 7 Jawun-karrangka 12-balangka nyungundu babajin, “Bayan wanja-wanja dumbarriji? Yundu kadanjiku, yanyu bubu wanjarrmal? Wanjarrmal, before bubu, jiri kunbanjiku?” \p \v 8 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra mumbarmaka. Kari milka-janay jurrilanda. Bamangka kanbalda yurranin wadu-waduku binal-bunganka bubu kunbanyamunku. Bama wubulku kaday, janankaku yalamal, ‘Ngayu Christ, time kadanda.’ Yurra jananin kari wukurrika, jana jurrilmanya. \v 9 Yala-yala bama wubulku mabarrba kuniway. Yurra nyajil, kari yinyilmaka. Jana kuniwaykuda, yamba bubu kariku kunbay. \p \v 10 “Bama nyubunmun bubumun kuniway bamanji yindu-yinduynji bubumun yinduymun. \v 11 Bubu yiringkurrku bulngaji. Bubu bulngaji baja, bulngaji baja. Mayi yamba-karimal, bama dakwuyku bundari. Bama bambaymari. Junjuy-junjuy walu-yindu walu-yindu kaday jirimun. Bama yararri, yinyilmarikuda. \v 12 Yinya time kadanjiku, jana yurranin mambarril maja-majanda jirrayanda. Jana maja-majangka yurranin warrngkay-manil. Bamangka yurranin courtcasemunbu yungal Jew-warrandamunbu churchmunbu, yurranin jailba mumbal. Jana yurranin buyun-damal, yurra nganya wukurrinya. \v 13 Jana yurranin jakalba maja-majanda courtcasemunbu wundil, yinya good chance yurra jananda Godumu kuku ngulkurr balkanka. \v 14 Jana yurranin mambarrinjiku, yurra kuku dukulbu mana, kari milka-bujarmanka. Kari milkabu mana wanyu yurra jananda balkanka. \v 15 Ngayu yurranda kuku junkurrji dajilda. Yurra kuku ngaykundumun balkal jananda, jana yurranin kari bajaku nyuyal baja. \v 16 Bama wubulku kuli balkaji yindu-yinduynku. Nganjanangka, ngamungku yurranin maja-majanda kulijinda mambarril. Yabangka, yabajungku, jawun-karrangka wubulduku yurranin mambarril maja-majanda. Jana yurranin kanbal yarkinkaku kunil. \v 17 Bama wubulku yurranka wawu-karimal, yurra nganya wukurrinya. \v 18 Yamba yurra kari yinyilmaka, Godungku yurranin ngulkurrduku kujil, yurra kari wulay. \v 19 Yurra junkurr-janay. Yinyamun Godungku yurranin wuljaljiku juranku kujilkuda.” \s1 Kuli-bakangka town Jerusalem buyun-damal. \p \v 20 Jesusangka yalaman baja, “Yurra juma soldier-soldier wubul nyajil ngalkalba yinyangkarrku towndurr Jerusalemmundurr. Army jirray yiringkurr mabarrba kuniwanka bamanji townbu Jerusalemmunbu. Yurra yinya nyajil, yurra binalda jana juma Jerusalem-warra wubulku yarkinkaku kunil, bayan wubulku dumbarril, kunbay-manil. \v 21 Bama bubungu Judea bundandari, jana jinbalku wuburrbu warririkakuda. Jana townbu Jerusalem, jana town bawada. Jana ngalkalba yuba townbu bundandari, jana kari wala townbu. \v 22 Yala-yala Godungku bama Jew-warra yaykarrdaku punishim-bungal. Yinyamundu nyungu kuku wubulku manubaja-bungal. Jana prophet-prophetangka ngadiku Godumu kuku kabanba balkan bamanka Jew-warranka. Yinya kuku manubajamalkuda punishmentmunku. \v 23 Yala-yala jana jalbu-jalbu kulngkul wanjarrmal, wuburrbu dakanka? Jana murruji warriri. Jalbu-jalbu ngawanji yalarrku wuburrbu kari dakal. Kuli jirray bubungu yiringkurrku. Godungku bama yaykarrdaku punishim-bungalkuda. \v 24 Soldier-soldierangka kanbal naybubu bakal, kanbal townmun manil, bubungu yinduymbu wundil, jailba mumbal. Bama Gentile-warra majamal townmunku Jerusalemmunku. Jana ngadingka yinyaymba bundari. Yamba right-timemalda, Godungku jananin kangal baja.” \s1 Jesus kaday baja. \p \v 25-26 Jesusangka yalaman baja, “Ngayu juma kaday baja. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Yala-yala wungar, kija, dawar jiringa kari junkayku dungari, kurru-kurruku dungari, wubulku bulngajirida. Bamangka numburr jirray nyajil yala mulngku jukara jalunbu. Yinyaynka jana yaykarrku wawu-dudajiri, bubungu darari, yinyilmarinya. \v 27 Yala-yala bamangka nganya nyajilda kankadanya ngurrbanji jirimun. Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Ngayu junkurrjiku kaday, maja jirrayku. Dayirr-dayirr bajaku kaday. \v 28 Yurra yinya trouble nyajil kankadanya, yurra kari yinyilmarika, junkurr-janarika. Godungku nyiku baja yurranga wawu juran-bungal baja.” \s1 Kuku jukuku wawuburraka. \p \v 29 Yinyamun Jesusangka jananda story balkan. Nyulu yalaman, “Kuli trouble jirray kadanjiku yala yanyu story jukuku wawuburraka. \v 30 Wawuburra ngankakuda, wungarajida, minyaka jarrukamunkuda. Yurra nganka nyajil, yurra binalda, minyada. \v 31 Yalarrku yurra kuli trouble nyajil, yurra binalda ngayu nyiku baja kaday baja, ngayku bama ngulkurrduku kujinka. \p \v 32 “Yurra milkanga kuji. Bama jurankulu, jana wubulku wulanjiku, junjuy-junjuy manubajamal yala ngayu yurranda balkanda. \v 33 Jiri, bubu kunbay, yamba ngayku kuku kari bajaku kunbay. Ngayku kuku junkurrji, kari kunbay.” \s1 Miyil-janay. \p \v 34 Jesusangka yalaman baja, “Yurra mumbarmaka! Bubu, jiri juma kunbay, yala-yala ngayu kaday baja. Yurra miyil-janay yinyaynka timemunku. Kari milkabu wukurrikada mayika, yamba-yambaka, yamba milkabu wukurrikada yinyaynka timeka buyunku. Kari ngambaku bundarika. \v 35 Bubu, jiri jinbalku kunbay. Bamangka yiringkurrku nyajil kuli jinbalku kadanyamunku. \v 36 Yurra mumbarmaka. Wuljaljiku praymaka. Godundu babajika junkurrku, yurra junkurr-jananka yinyaynka troubleku kulika. Yurra nganya kari darrbi. Ngayu kaday baja, yurra ngaykunji bundayda. Ngayu bamanga wubulbuku yaba.” \p \v 37 Jesusangka wungara bama binal-bunganya Godundumunbu bayanba yalbaymba. Yilay-yilaymanya nyulu wuburrbu Olivesmunbu dakanya. Yinyaymba nyulu warngku wunanya. \v 38 Bama yalibalaku Godundumunbu bayanba yalbaymba dungarinya, nyunguwunbu kukungu milka-janarinya. \c 22 \s1 Jana Jesus yarkinkaku kuninka. \p \v 1 Holiday Passover yuba kankadanda. Holiday Passover bama Jew-warra murumarin, mayi bread balan-balan nukanka, God buyay-maninka. \v 2 Jana maja-maja Godundumunku bayanka yalbaynka, jana teacher-teacher lawmunku, jana Jesus yarkinkaku kuninka. Yamba jana yinyilji bamanka, bama Jesusanka wawu-jirraymanya. Yinyaynka jana Jesus kiraynjaku yarkinkaku kuninka. \s1 Judasangka Jesus mambarrinka. \p \v 3 Yala-yala nyulu Dubu Satan Judasandamunbu dukurrbu walan. Judas burri yindu Iscariot. Nyulu jakalbaku Jesusandamunbu jawun-karranda kunaman. \v 4 Yinyamun nyulu Judas maja-majanda priestanda, maja-majanda soldier-soldieranda dungan. Jana soldier-soldierangka Godumu bayan miyil-kujin. Judas jananda dungan, balkawan Jesus mambarrinka jananda. \v 5 Jana maja-maja wawurr-wawurrmanijin, yalaman, “Nganjin yunundu money dajilkuda.” \v 6 Yinyamun Judasangka good chance kujin, Jesus kiraynjaku mambarrinyamunku jananda maja-majanda. \s1 Jesusangka Passover nukanka. \p \v 7 Yala-yala time kadanda holiday Passovermunbu. Jana minya sheep karrkay kuninka, nukanka. \v 8 Jesusangka bulanda Peteranda, Johnundu yalaman, “Yubal dungay, minya sheep, mayi ready-bunga, ngana wubulduku nukanka.” \v 9 Bula nyungundu babajin, “Wanjabu ngalin ready-bungal?” \v 10 Nyulu yalaman, “Yubal dungay townbu, yubal dingkar maku-nyajil, jungkalu banaji jarra-kulbal-kulbanya. Yubal nyungun wukurrika bayanba. \v 11 Yubal dingkaranda majanda bayanka balka, ‘Majangka Jesusangka babajin, “Room wanjabu ngayu, ngaykuwundu jawun-karrangka mayi Passover nukanka?” ’ \v 12 Nyulu dingkarangka yubalan wangkar-wangkar roommunbu yalbaymba wundil tablebu, chairanga. Yinyaymba yubal minya, mayi ready-bunga.” \p \v 13 Bula dungan, wubulku warrmba-bungan yalaku Jesusangkaku yalaman. Yinyaymba bula mayi Passover ready-bungan. \s1 Kuku Communionmunku. \p \v 14 Time kadanda mayi Passover nukanka, Jesus tablebu bundan jawun-karranji 12-balanji apostlesanji. \v 15 Nyulu jananda yalamanda, “Ngayu wawu jirray yanyu mayi Passover nukanka yurranji, ngayu warrngkanjiku. \v 16 Ngayu yurranda balkal, wawu nukanyamun ngayu mayi Passover kari nukal baja. Juma Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Yinyamun jana mumbarku binalmal yanyunku mayika. Yinyamun ngayu nukal baja.” \p \v 17 Yinyamun Jesusangka cup winemunji manin, God thankim-bungan, jananda yalaman, “Yanyu mana, dajiwaka. \v 18 Ngayu yurranda balkal, wawu nyikumun ngayu yalaku wine kari nukal baja. Juma Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujil. Yinyamun ngayu nukal baja.” \p \v 19 Yinyamun Jesusangka bread manin, God thankim-bungan, mayi bread dumbarrin, jawun-karranda dajin. Nyulu yalaman, “Yanyu ngayku bangkarr, ngayu yurranka dajijin. Kaki yurra nukal, yurra milkabu wukurrika ngayu ngayku bangkarr yurranka dajijin.” \v 20 Wawu mayimun, nyulu jananda yalarrku cup winemunji dajin, yalaman, “Yanyu yira wine ngayku mula. Godungku promise dajin bamanda. Ngayku mula warri, yinya kuku manubajamalkuda. Ngayu mula dajiji yurranka.” \p \v 21 Yinyamun Jesusangka yalaman baja, “Yurra nyaka, nyubun yalaymba tablebu bundanday, nyulu nganya mambarril bamanda, jana nganya karrbanka. \v 22 Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Ngayu juma wulaykuda yala Godungku balkan. Yamba nyulu bamangka nganya mambarril, kuli jirray nyungundu kaday.” \p \v 23 Yinyamun jana jawun-karra jana-karrajiku balkawan, babajin, “Wanyangka nyungun mambarril?” \s1 Jana murru-kangawan wanju majamanka. \p \v 24 Jana jawun-karrajiku murru-kangawan, babajin, “Wanju majamal?” \v 25 Jesusangka yinya kuku nyajin, nyulu yalaman, “Bama kanbal Jew-warra kari, jana Godunku binal kari. Jananga maja-maja junkurrji bamanka. Jana maja-majangka bama mambarril, jananin jawun bambanka. Yamba jana jawun kari, majakuda. \v 26 Yamba yurra yala kari. Kaki yurra majamanka bamanka, yurra yurraku bubanmaka. Maja nyuluku bubanmaka yala workingman, jarra warru bajakulu. \v 27 Wanju jarra yalbay, bama tablebu bundanday or bamangka nyungu mayi wundil? Yuwu, bama tablebu bunday, nyulu maja, yindu workingman. Ngayu kari kadan majamanka. Ngayu kadan workingmanmanka, bama helpim-bunganka.” \p \v 28 Jesusangka 12-balanda yalaman, “Yurra ngaykunji kadarin yiringkurrku. Kanbal ngaykunku wawu kari, nganya buyun-daman, yamba yurra nganya kari bawan. \v 29 Ngaykuwundu nganjanangka nganya maja-bungan. Ngayu yalarrku yurrangan maja-bungal. \v 30 Yala-yala ngayu ngayku bama ngulkurrduku kujil, yurra ngaykunji bundari, ngaykunji mayi nukal. Yala-yala yurra majamari Jew-warranka.” \s1 Jesusangka balkan Peterangka nyungun juma darrbil. \p \v 31 Jesusangka Simon Peteranda yalaman, “Simon, yundu nyakada. Dubungku Satanangka Godundu babajin yurranka jawun-karranka. Nyulu yurranin milka-bakanka buyunmanka. Nyulu yurrangan ngami-ngami-bunganka ngaykundumun, yala muyarabu diburr ngami-ngami-bungal rubbishmun. \v 32 Yamba ngayu Godunji balkawan, babajin yununin junkurrji-bunganka buyun-buyunku. Ngayu nyungundu babajin yundu ngaykuwunbu kukungu milka-jananka. Yundu juma nganya bawal, nganya darrbil. Yamba yundu jurrkiji baja, ngaykunku wawu-jirraymal baja. Yinyamun yundu junkurrjimal, yundu ngayku bama yindu-yindu junkurrji-bunga buyun-buyunku.” \p \v 33 Peterangka yalaman, “Maja, jana nganya nguba jailba mumbal, nganya nguba yarkinkaku kunil, yamba ngayu yunun kari bawal, kari bajaku darrbil.” \v 34 Jesusangka Peteranda yalaman, “Milkanga kuji yanyu kuku ngayku. Jukijuki yirrkanjiku, yundu 3 times balkal, yundu ngaykunku binal kari.” \s1 Kuku kurmunku, naybuku. \p \v 35 Jesusangka jawun-karranda yalaman, “Ngadiku ngayu yurrangan yungan bamanji bundanka. Yurra money ngunyinda kari wundin, kurmun kari wundin, dambal yindu kari wundin.” Nyulu jananda babajin, “Yala-yala yurra dungarin, yurra dakwuyku dungarin? Bamangka yurranji dajiwan? Yurranin yulmbarrin or kari?” Jawun-karrangka yalaman, “Jana nganjinan yulmbarrin, nganjinanji dajiwankuda, nganjin kari dakwuyku dungarin.” \p \v 36 Jesusangka yalaman, “Nyiku walu-yinduda. Bamangka juma yurranga kari dajil baja. Yurra money ngunyinda wundida. Yalarrku yurra naybu sword wundi. Kaki yurra naybu kari, yurra kambi sellim-bunga, naybu buy-im-bunganka. \v 37 Ngadiku prophetangka Godumu kuku kabanba balkan ngaykunku. Nyulu balkan, \q1 ‘Bamangka nyungun jailba mumbanka, balu nyulu buyun bajaku.’ \m Yinya kuku ngaykunku must manubajamaka.” \v 38 Jawun-karrangka yalamanda, “Nyaka, Maja, naybu sword jambul yaluy.” Jesusangka jananda yalaman, “Kari, bawa. Ngayu storybuku balkan, yurranin binal-bunganka.” \s1 Jesus Godunji balkawan. \p \v 39 Jana Jesusangka town bawan, wuburrbu Olivesmunbu dungarin. Jana yarbarrka yinyaymba dungarin. \v 40 Jana kadarin, Jesusangka jananda yalaman, “Miyil-janay, praymaka, yurra kari milka-jananka Dubundu.” \p \v 41 Yinyamun nyulu jananin bawan, buban dungan, bungkubu janan, praymanijin. \v 42 Nyulu yalaman, “Nganjan, ngayu wawu kari wulanka. Yamba yunduku nganya balkan wulanka bamanka wubulkuku. Ngayu wulayda jananka, yala yunduku wawubu.” \v 43 Nyubun angel jirimun nguwimal milbijin, nyungun junkurrji-bunganda. \v 44 Nyulu milka-bujarku prayman, yaykarrku prayman. Jila warrin nyungundumun yala mula, bubungu daran. \p \v 45 Wawu praymun, nyulu jawun-karrandaku dungan baja. Jana milka-bujar, baja-burray, yinyaynka jana warngku wunanarin. \v 46 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra wanyurrinku warngku wunanay? Wandi, praymaka, yurra kari milka-jananka Dubundu.” \s1 Jana Jesus karrban. \p \v 47 Jesus balkan-balkawaynku, bama wubul kadarin. Judasangka jananin juru-kulban. Nyulu jakalbaku Jesusamu jawun. Nyulu Jesusanda kadan, nyungun kissim-bunganka. Judasangka jananda jakalbaku balkan, “Ngayu dingkar kissim-bungal, milbinka yinyakudabi Jesus. Nyungun karrbada.” \v 48 Jesusangka Judasanda yalaman, “Judas, ngayu bamanga wubulbuku yaba. Yala yundu kissmundu nganya mambarril jananda?” \p \v 49 Jana jawun-karrangka Jesusandamundu yinya nyajin, jana nyungundu babajin, “Maja, yundu wawu nganjin jananji naybubu kuniwanka?” \v 50 Yinyamun nyubunyinja jawunyungku bamanga slaveamu milka yakan naybubu swordmundu. Nyulu slave majamu yalbaymu Godundumunku bayanka. \v 51 Yamba Jesusangka yalaman, “Kari bajaku. Yala kari!” Yinyamun nyulu slaveamu milka karrban, ngulkurr-bungan baja. \p \v 52 Bama wubul bajaku yinyay. Kanbal maja-maja jirray Godundumunku bayanka, kanbal soldier-soldier Godundumunku bayanka, kanbal elder-elder Godundumunku bayanka. Jana wubulku kadarin, Jesus karrbanka. Jesusangka jananda yalaman, “Yurra wanyurrinku naybujiku, jukujiku ngaykundu kadarin, nganya karrbanka? \v 53 Ngayu wurrmay-baka kari. Yurra nganya every day nyajin Godundumunbu bayanba, bama binal-bungal-bunganya, yamba yurra nganya kari karrban. Yurra nganya nguwul-nguwulbu karrbankada, Dubungku yurrangan milka-bakanya. Nyulu Dubu maja jirray nguwul-nguwulku.” \s1 Peterangka Jesus darrbin. \p \v 54 Jana Jesus karrban, nyungun bayanba wundin. Bayan majamu yalbayamu Godundumunku bayanka. Peterangka jananin wukurrin kala-kalbaymundu. \v 55 Nyulu fencemunbu walan majandamunbu bayanba, baya nyajin wayjun-wayjujinya dindarra yardba. Kanbal bama bayanga bundandarin. Nyulu dungan, jananda kunaman. \v 56 Nyubunyinja jalbungku Peter nyajin bundandanya. Yinya jalbu workmanijin majanka jirraynka. Nyulu jalbungku Peter biku-nyajin, yalaman, “Yanyu dingkar yalarrku Jesusanji bundandan.” \v 57 Yamba Peterangka darrbin, jalbundu yalaman, “Jalbu, ngayu nyungunku binal kari.” \v 58 Juma nyubunyinja dingkarangka yalarrku Peter nyajin, yalaman, “Yundu Jesusamu jawun.” Yamba Peterangka yalaman baja, “Kari, ngayu janandamun kari.” \v 59 Juma yinduynju bamangka Peteranda yalaman, “Yundu Jesusanjikuda dungan-dungan. Yundu Galilee-warramu kuku balkan-balkaway.” \v 60 Peterangka yalaman, “Kari bajaku. Yundu wadu-wadukuda.” \p Peter balkan-balkawaynku, jukijuki yirrkaynda. \v 61 Nyulu Maja Jesus jurrkijin, Peter junkayku nyajin. Jinbalku Peteranda milkanga kadan kuku Jesusangka balkan nyungundu. Jesusangka jakalbaku Peteranda yalaman, “Jukijuki yirrkanjiku, yundu nganya 3 times darrbil.” \v 62 Peter ngalkalba dungan, milka-bujarku badinda. \s1 Jana Jesus yajarrin, jururr-jururr kunin. \p \v 63 Kanbalda soldier-soldierngka Jesus miyil-kujin. Jana nyungun yajarrin, jukubu kunin. \v 64 Jana nyungun miyil nandan, babajin, “Wanjungku yunun kunin, nganjinanda balka.” \v 65 Yinyamundu jana nyungundu kuku buyun balkan baja, balkan baja. \s1 Jana Jesus jajirrin jakalba Councilanda. \p \v 66 Wungar dakan, jana bama elder-elder, maja-maja jirray Godundumunku bayanka, teacher-teacher lawmunku, jana wubulku murumarin council meetingmunku. Soldier-soldierangka Jesus jakalba Councilanda wundin. \v 67 Jana Jesusanda babajin, “Yundu bama Godundumun? Yundu Godumu Christ? Nganjinanda balka.” Nyulu jananda yalaman, “Kaki ngayu yurranda balkal, yurra ngaykuwunbu kukungu kari milka-janay. \v 68 Kaki ngayu yurranda kuku babaji, yurra nganya kari answerim-bungal. \v 69 Kari. Wawu nyikumun yurra nganya nyajil bundandanya Godunji. Ngalin junkurr-muruku bunday. Ngayu bamanga wubulbuku yaba.” \v 70 Jana nyungundu babajin baja, “Yundu Godumu kangkal or kari?” Jesusangka yalaman, “Ngayukuda.” \p \v 71 Jana jana-karrajiku balkawan, “Bama yindu kari wundi baja, nyungun nyuyanka. Ngana nyungun nyajin yalamanya, ‘Ngayu Godkuda.’” \c 23 \s1 Jana Jesus jajirrin jakalba Pilateanda. \p \v 1 Wawu yinyamun jana wubulku dakarin, Jesus Pilateanda wundin. Nyulu townmun Romemun. Pilate nyulu maja jirray Jew-warrandamunku bubuku. \v 2 Jana Jesus nyuyan Pilateanda. Jana yalaman, “Nganjin yanyu dingkar nyajin bama buyunku juru-kulbanya, buyun-buyun wukurrinka. Nyulu bamanda balkan tax money kari Governmentanda payim-bunganka. Nyulu yalarrku yalaman nyulu bama Godundumun, Godumu Christ, bamanga king.” \v 3 Pilateangka Jesusanda babajin, “Kuda yundu Jew-warramu king?” Jesusangka yalaman, “Ngayukuda.” \p \v 4 Yinyamun Pilateangka maja-majanda Godundumunku bayanka, and bamanda wubulbuku yalaman, “Yanyu dingkar kari malaji buyun-buyunku.” \v 5 Yamba jana yaykarrku yirrkan, “Nyulu bama wadu-waduku binal-bungal. Yinyamundu nyulu bama kiru-kari-bungal, jana kuniwanka yiringkurrku bubungu Judea. Nyulu jakalbaku bama yalaku binal-bungan bubungu Galilee, yinyamun nyulu yalaymba kadan.” \s1 Jana Jesus yungan Herodanda. \p \v 6 Pilateangka yinya kuku nyajin, nyulu babajin, “Yanyu dingkar bubumun Galileemun?” \v 7 Jana nyungundu yalaman, “Nyulu bubumun Galileemunkuda.” Pilate binal nyulu Herod maja jirray bubuku Galileemunku. Yinyaynka nyulu Jesus Herodanda yungan. Yala-yalaku Herod townbu Jerusalem bundandan. \v 8 Herodangka Jesus nyajin, nyulu wawurr-wawurrmanijin, nyulu kuku nyajinya nyungunku. Nyulu wawu nyajinka Jesusangka junjuy-junjuy miracle yalbay balkanya Godundumundu junkurrdu. \v 9 Yinyaynka Herodangka Jesusanda kuku wubul babajin, yamba Jesusangka nyungun kuku kari manin. \v 10 Jana maja-maja Godundumunku bayanka, teacher-teacher lawmunku, jana Jesus junkurr-murubuku nyuyan buyun-buyunku. \v 11 Herodangka, nyunguwundu soldier-soldierangka Jesus yajarrin, nyungun buyun-daman. Yinyamun jana kambi flash-bala nyungundu didan, Pilateanda yungan baja. \v 12 Jakalbaku Pilate bula Herod bula-karrajiku kuli-kuliman. Wawu yinyamun bula jawun-jawunmanda. \s1 Jana Jesus yarkinkaku kuninka. \p \v 13 Pilateangka jananin maja-maja Godundumunku bayanka, yindu maja-maja, bama wubul muruku kunjan. \v 14 Nyulu jananda yalaman, “Yurra yanyu dingkar ngaykundu wundin, balkan nyulu bama wadu-waduku binal-bungal-bungan. Ngayu nyungun wawu-yimban yurranda jakalba, yamba nyulu malaji kari. \v 15 Nyulu Herod yalarrku binal nyulu malaji kari, nyulu nyungun yaluy yunganya baja. Yanyu dingkar kari bajaku malaji. Ngana nyungun kari yarkinkaku kuninka. \v 16 Yinyaynka ngayu ngaykuwunbu soldier-soldieranda balkan nyungun wuybubu kulbanka, yinyamun nyungun yunganka.” \p \v 17 Mayi Passover time Pilateangka nyubun bama jailmun yunganya, jana yalaku. \v 18 Bamangka wubulduku yirrkan, “Nyungun Jesus yarkinkaku kuni, yarkinkaku kuni. Barabbas yunga jailmun.” \v 19 Nyulu Barabbasangka bama juru-kulban, governmentanji kuniwanka. Nyulu bama yarkinkaku kunin. Yinyaynka Governmentangka nyungun jailba mumban. \p \v 20 Pilateangka Jesus jailmun yunganka. Yinyaynka bamanda yalaman baja, “Ngayu nyungun yungalkuda.” \v 21 Yamba jana bama yaykarrku yirrkan baja, “Nyungun jukungu nailda dama, jukungu walngkan-dama!” \v 22 Pilateangka jananda babajin baja, “Nyulu wanyu buyun balkan? Ngayu nyungun kari nyajin malaji. Ngayu jananda balkal nyungun wuybubu kulbanka, yunganka.” \v 23 Yamba jana yirrkan baja, yirrkan baja nyungun jukungu walngkan-damanka. Jana Pilate mambarrinda nyungun yarkinkaku kuninka. \v 24 Yinyaynka nyulu jananga kuku manin, nyungun yarkinkaku kuninka. \v 25 Nyulu Barabbas jailmun yungan yala janaku wawubu. Nyulu Barabbas buyun bajaku, bama wubul juru-kulban, bama yarkinkaku kuninka. Yamba Pilateangka Jesus jananda mambarrin, nyungun yarkinkaku kuninka. \s1 Jana Jesus jukungu walngkan-daman. \p \v 26 Jana soldier-soldierangka Jesus juru-kulban. Jana dungan-dungarin, jana nyubun dingkar maku-nyajin, burri Simon. Nyulu townbu kadan nyunguwunmun bubumun Cyrenemun. Jana soldier-soldierangka Simon karrban, juku Jesusamu cross nyunguwunbu bindanga yijarrin, nyungun mambarrin jarra-kulbanka. \p \v 27 Bamangka wubulduku jananin Jesus wukurrin. Kanbal jalbu-jalbu banbadirin nyungunku. \v 28 Jesus jananda jurrkijin, yalaman, “Yurra jalbu-jalbu townmun Jerusalemmun, kari badirika ngaykunku. Yurra badirika yurrankaku, yurrawunku kangkal-kangkalankaku. \v 29 Juma bamangka yalaku balkal jalbu-jalbundu, ‘Yurra kangkal-kangkal kari, yurra wawurr-wawurrmal, because yurra kangkal kari, bamangka yarkinkaku kuninka. Yurra kaykay-kaykayanji, yurra milka-bujarmal, bamangka jananin yarkinkaku kuninya.’ \v 30 Yala-yala bama wubulku kuli-kulimun warrari manjalba. Jana janaku balkalda, ‘Ngulkurr kulji-kulji jirray ngananda daray, ngananin nyarril, yarkinkaku kunil. Yinya jarra ngulkurr kulika ngananin warrngkay-maninka.’ \v 31 Bamangka nganya jukungu walngkan-damal, yarkinkaku kunil. Godungku nganya kari nyuyal buyun-buyunku. Yamba Godungku jananin junkurr-murubuku nyuyal buyun-buyunku, jana nganya yarkinkaku kuninya. Kaki jana nganya yalaku buyun-damal, jana yurranin jarra jirray bajaku buyun-damal.” \p \v 32 Jana wurrmay-baka jambul Jesusanji juru-kulban, bulanin yalarrku yarkinkaku kuninka. \v 33 Jana bubungu kadarinda, bubu burri Dukul Bajibay. Yinyaymba jana Jesus jukungu walngkan-daman. Bulanin wurrmay-baka jana yinduymbu jukungu walngkan-daman. Jesus, nyulu dindarra. Bula jambul karangkalba nyungundu. \v 34 Jesusangka Godundu yalaman, “Nganjan, yundu yinyayanka buyun-buyunku milka-wulay. Jana binal kari, kari understandmaniji.” \p Yinyamun jana soldier-soldierangka dice yilban, nyajinka wanyangka Jesusamu kambi manil. \p \v 35 Jana maja-majangka Jew-warrangka Jesus yajarrin, yalaman, “Nyulu kanbal juran-bungan, yamba nyuluku kari juranmal. Godungku Christ bambal. Kaki nyulu yinya Christ, nyulu yinyamun jukumun walada.” Bamangka wubulduku jananin nyajin yajarrinya. \v 36 Jana soldier-soldierangka nyungun yalarrku yajarrin. Jana nyungu wine dajinka, \v 37 nyungundu yalaman, “Kaki yundu Jew-warramu king, yundu jukumun wala.” \p \v 38 Jana yanyu kuku signmunbu balkan wangkar-wangkar Jesusanda, “Yanyu Jew-warramu king.” \p \v 39 Nyubun wurrmay-baka yinyaymba walngkan-walngkan, nyungun yukin, yalaman, “Kaki yundu Christ, bama Godundumun, yundu yunduku walngajika, yalarrku ngalinyan walnga.” \v 40 Yinduynju wurrmay-bakangka yalaman, “Yundu yala kari balka. Yundu yinyilmaka Godunku. Jana ngananin kulur jukungu walngkan-daman. \v 41 Ngali wurrmay-baka, malaji buyun-buyunku. Yinyaynka jana ngaliyan walngkan-daman. Jana nyungun Jesus yalarrku jukungu walngkan-daman, yamba nyulu malaji kari buyun-buyunku.” \v 42 Nyulu wurrmay-bakangka yalaman Jesusanda, “Yundu nganya milkanga kuji, yala-yala yundu kaday baja kingmanka.” \v 43 Jesusangka nyungundu yalaman, “Ngayu yunundu manubajabuku balkal, ngali nyiku Godundumunbu bubungu ngulkurrbu muruku bunday.” \s1 Jesus wulanyarrkukuda. \p \v 44 Wungar jarra-jarra, nguwul-nguwul kadan bubungu yiringkurrku 3-hoursmunku. Wungarabu kari bubu balban baja yilay-yilaymankarrku. \v 45 Yala-yalaku curtain yalbay yika-warrin dindarra Godundumunbu bayanba yalbaymba. \v 46 Jesus yaykarrku yirrkan, “Nganjan, ngayu ngayku wawu yunundu dajilda.” Yinyamun nyulu wulanyarrkukuda. \p \v 47 Nyulu majangka soldier-soldierandamundu nyungun nyajin wulanya. Yinyamun nyulu majangka God buyay-manin, yalaman, “Yanyu dingkar junkaykuda, nyulu buyun kari bajaku.” \p \v 48 Bama wubul bajaku murumarin, jananin nyajinka wulanya. Wawu Jesus wulanyamun, jana wubulku milka-bujarku bayanbaku dungarin baja. \v 49 Jesusamu jawun-karra kanbal kala-kalbay janjanarin, nyungun nyajinka. Jana jalbu-jalbungku bubumun Galileemun Jesus wukurrin, jana yinyarrin yalarrku yinyaymba janjanarin, nyungun nyajinka. \s1 Jana Jesus yarkin nandan. \p \v 50-51 Nyubun bama burri Joseph. Nyulu bubumun Judeamun, townmun Arimatheamun. Nyulu Joseph ngulkurr. Nyulu waitmalman Godungku nyungu bama ngulkurrduku kujinyamunku. Nyulu Joseph maja councilmunbu Godundumunku bayanka yalbaynka. Jana council-council kanbal Jesusanka wawu kari, yamba Joseph nyungunku wawu jirray. Yinyaynka nyulu nyungu vote kari dajin, Jesus yarkinkaku kuninka. \v 52 Nyulu Pilateanda kadan, Jesusanka yarkinka babajin. Pilateangka kuku dajin, Josephanda yarkin dajinka. \v 53 Josephangka yarkin jukumun manin, sheetmundu kajan, mulun-bungan. Nyulu yarkin yijarrin juljalba kuljinga bulkajimunbu. Juljal jirakalku bakan. Jana yinya juljal kariku useim-bungan. \v 54 Fridaynga nyulu yarkin juljalba yijarrin. Saturdaynga jana Jew-warra kari workmanijin, lawmunku. \p \v 55 Jana jalbu-jalbungku bubumun Galileemun Jesus wukurrinya, jana Josephanji dungarin juljalba. Jana nyungun nyajin yarkin juljalba yijarrinya. \v 56 Yinyamun jana bayanbaku dungarin baja, jila mini-mini yanday-bungan, yarkin julngkanka. Saturdaynga jana wawu-balangajin, janawunku lawmunku. \c 24 \s1 Jesus juranman baja. \p \v 1 Sundaynga yalibalaku jana jalbu-jalbu juljalba dungarin, jilabu mini-minibu yarkin julngkanka. \v 2 Jana yinyaymba kadarin, nyajin yinya kulji door yiringkajinya, juljal walngajinya. Yinya kulji jirray jakalbaku juljalmun yiringkajin. \v 3 Jana kananga walarin, yamba Maja Jesus yarkin yamba-kari. \v 4 Jana binal kari yinyaynka. Jana yinyaymba janjanarin, dingkar-bulal jambul nguwimal milbijin. Bulanga kambi bingaji bajaku, dayirr bajaku. \v 5 Jalbu-jalbu yinyilmarin, dukul badamarin bubungu. Bula dingkarangka yalaman, “Wanyurrinku yurra juljalba nubil-nubil bama juranku? \v 6-7 Nyulu Jesus yaluy karida, nyulu juranman baja. Yurra kari milka-wulanyaku kukuku nyulu yurranda balkan bubungu Galilee. Yinyaymba nyulu yalaman, ‘Ngayu bamanga wubulbuku yaba. Jana nganya mambarril bamanda kuli-bakanda. Jana bamangka nganya jukungu walngkan-damal, yarkinkaku kunil. Warngku kulurmal ngayu juranmal baja.’” \p \v 8 Yinyamun Jesusamu kuku janawunbuku dukulbuku kadan baja. \v 9 Jana juljal bawan, bayanba dungarin yinyaymba jawun-karra 11-bala bundandarin. Jana jawun-karranda kuku wubulku balkan juljalka. \v 10 Jana jalbu-jalbu juljalba dungarin, jana burri Mary Magdalene, Joanna, Jamesamu ngamu burri Mary. Jana jalbu-jalbungku Jesusandamunbu jawun-karranda kuku wubulku balkan juljalka. \v 11 Yamba jana jawun-karrangka apostlesangka balu nyajin jana jalbu-jalbungku jurril-bungal-bunganya, jananda kari milka-janan. \v 12 Yamba Peter juljalba warrin, nyajinka. Nyulu badaman, kananga nyajin. Nyulu sheet nyajin wunananya, yamba yarkin yamba-kari. Nyulu kungkurr-kadan, milkabu wukurrin yinyaynka, bayanbaku dungan baja. \s1 Jesus bulanji dungan townbu Emmaus. \p \v 13 Yala-yala, same dayku, Jesusamu jawun-bulal jambul townbu Emmaus dungan-dungan. Yinya town yubaku townbu Jerusalem, 11 kilometres. \v 14 Bula bula-karrajiku balkal-balkawan Jesusanka, juljalka, nyunguwunku yarkinka. \v 15 Bula balkal-balkawan, Jesus yuba kadan, bulanji kunaman. \v 16 Bula nyungun nyajin, yamba bula nyungunku binal kari. \v 17 Jesusangka bulanda babajin, “Yubal dungan-dungay, wanyurrinku balkan-balkaway?” \p Bula janan, milka-bujarku. \v 18 Nyubun burri Cleopas. Nyulu Jesusanda babajin, “Yundu ngarrbal townbu Jerusalem? Yundu binal kari jana wanjarrmalman jarra nyiku-nyiku?” \v 19 Jesusangka babajin, “Kuku wanyu?” Bula yalaman, “Kuku Jesusanka townmun Nazarethmun. Nyulu prophet. Godungku nyungun junkurrji-bungan, junjuy-junjuy ngulkurr balkanka. Bamangka nyajin nyulu junkurr-murubuku junjuy-junjuy miracle ngulkurr balkanya. \v 20 Nganawundu maja-majangka Godundumunku bayanka yalbaynka nyungun mambarrin, yarkinkaku kuninka. Jana nyungun jukungu walngkan-daman. \v 21 Nganjin wawubu kujin nyulu majamanka, ngananin Jew-warra freeim-bunganka janandamun Rome-warrandamun. Yamba warngku kulurku jana nyungun yarkinkaku kunin. \v 22 Kanbal jalbu-jalbu nganjinandamun jawun-karrandamun juljalba dungarin yalibalaku, \v 23 yamba jana nyungun yarkin kari warrmba-bungan. Jana kadarin baja, balkan jana angel-bulal nyajin juljalba. Bula angel-bulalangka jananda jalbu-jalbundu yalaman, ‘Nyulu Jesus juranman baja yarkinmun.’ \v 24 Kanbal jawun-karra juljalba dungarin, nyajin yala jalbu-jalbungku yalaman. Jana yalarrku nyungun yarkin kari nyajin.” \p \v 25 Yinyamun Jesusangka bulanda yalaman, “Yubal ngambabuku Godumu kaban nyajil prophet-prophetangka balkan. Yubal jananga kuku kari mumbarabuku believeim-bungal. \v 26 Jana prophet-prophetangka yalaman, \q1 ‘Bama Godundumun, Christ, nyulu must warrngkay, must wulay. Yinyamun nyulu juranmal baja, wangkar dakal baja heavenba.’” \m \v 27 Jesusangka bulanda Godumu kuku milkanga-bungan. Nyulu bulanin binal-bungan Mosesandamunku kukuku, yalarrku prophet-prophetandamunku kukuku. Nyulu bulanda balkan yinyangka kukubu wubulduku balkal Godundumunku Christanka. \p \v 28 Jana yubaku bulawunbu townbu kadarin, Jesus kari janan, towndurr dunganka. \v 29 Yamba bula nyungundu yalaman, “Yundu kari dungay baja, bubu nguwul-nguwulmalmalda. Yundu ngalinyanji bunday.” Nyulu bulawunbu bayanba walanda. \v 30 Nyulu mayika bundan, bread manin, God thankim-bungan. Yinyamun nyulu bread dumbarrin, bulanda dajin. \v 31 Yala-yala bula Jesusanka binalmankuda. Baraldarr bula balu nyulu yindu bama bulanji dungan-dungan. Yamba Godungku bulanga miyil walngan, bula nyungunku mumbarku binalmanka. Yinyamun nyulu walu-kariman. Bula yinyaymba nyungun kari nyajin baja. \v 32 Bula bula-karrajiku balkawan, yalaman, “Nyulu Godumu kuku milkanga-bungan baraldarr. Nyungu kuku yala baya wayjul-wayjuji ngaliwunbu dukurrbu.” \p \v 33 Bula jinbalku wandin, townbuku Jerusalemku dungan baja, jawun-karrandaku. Bula jawun-karra 11-bala warrmba-bungan yindu-yinduynji jawun-karranji. \v 34 Jawun-karrangka yalaman, “Nyulu Maja juranmankuda yarkinmun. Nyulu Simon Peteranda nguwimal milbijin.” \v 35 Bula jawun-karranda kuku balkan wanjarrman Jesusanka, jana baraldarr dungan-dungan. Bula jananda balkan breadka, yinyaynka bula nyungun-bungan. \s1 Jesus nguwimal milbijin jawun-karranda. \p \v 36 Yala-yala bula balkal-balkawan, nyuluku Maja nguwimal milbijin, jananji janan. Nyulu yalaman, “Kari yinyilmarika, jankaku bundarika.” \v 37 Yamba jana wubulku yinyilmarinda, balu jana dubu nyajil-nyajin. \v 38 Nyulu jananda yalaman, “Yurra wanyurrinku yinyilmalmal? Yurra wanyurrinku nganya warmbil? \v 39 Yurra ngayku mara, jina nyakada. Yurra binalda yanyu ngayukuda. Yurra ngayku bangkarr karrba. Yinyamundu yurra binalda ngayukuda. Dubu bangkarr, bajibay kari yala ngayu.” \v 40 Yinyamun nyulu jananda nyungu mara, jina milbin. \v 41 Jana wubulku wawurr-wawurrmarin, kungkurr-kadarin, yalaman, “Yuy, can't be!” Nyulu jananda babajin, “Yurra mayiji, nukanka?” \v 42 Jana nyungundu minya kuyu dajin nukanka. \v 43 Nyulu minya nukankuda janawunbu miyilba. \p \v 44 Yinyamun nyulu jananda yalaman, “Yurra nganya nyajinda wawu yarkinmun. Ngayu juranman baja. Mosesangka, jana prophet-prophetangka ngadiku kuku kabanba balkan ngaykunku. Godundumundu kukubu Psalmsmundu yalarrku ngaykunku balkan. Yinya kuku manubajamankuda.” \p \v 45 Yinyamun nyulu jananin mumbarabuku binal-bungan Godundumunku kukuku. Jana junkayku binalmanda. \v 46 Nyulu yalaman, “Ngayu bama Godundumun. Godundumundu kukubu balkal, \q1 ‘Bama Godundumun must warrngkay, wulay. Warngku kulurmal nyulu must juranmaka baja yarkinmun.’ \m \v 47 Wanyurrinku ngayu wulan? Ngayu wulan bamanga buyun-buyun kidanka. Kaki bama buyun-buyunmun jurrkiji, and jana ngaykundu mambarriji, ngayu jananga buyun-buyun kidal. Yinyaynka kukuku ngulkurrku yurra must yirrkay. Jakalba yurra townbungurr Jerusalemngarr must yirrkay. Yinyamun yurra yinyaynka kukuku ngulkurrku must yirrkay bubungu yindu-yinduymbu yiringkurrku.” \v 48 Jesusangka jananda yalaman, “Ngayu yarkinmun juranman baja, yurra nganya nyajilda. Yurra bama yiringkurrku yinya kuku balka. \v 49 Godungku promiseim-bungan nyungu Wawu yunganka bamanda. Ngayu Godumu Wawu yungal, yurranda walanka. Yurra yalaymba townbu waitmaka Godumu Wawu kadanyamunku. Nyulu yurranda junkurr dajil wangkar-wangkarmun Godundumun. Wawu yinyamun yurra town bawa.” \s1 Godungku Jesus dakay-manin heavenba. \p \v 50 Yinyamun nyulu jananin wundin townbu Bethany. Yinyaymba nyulu mara wangkar-bungan, Godundu babajin jananin jawun-karra ngulkurrduku kujinka. \v 51 Yala-yala nyulu Godunji balkal-balkawan, nyulu wangkar-wangkar jiringa dakan. Godungku nyungun heavenba dakay-manin. \v 52 Jana jawun-karrangka nyungun buyay-manin. Yinyamun jana townbuku Jerusalemku dungarin baja. Jana wawurr-wawurrku dungarin. \v 53 Jana wuljaljiku Godundumunbu bayanba yalbaymba bundandanya, God buyay-manin-maninya, nyungun thankim-bungan-bunganya. Yalakubada.