\id GAL KYGA01. 28/7/83 HERSHBERGER KUKU YALANJI REV 6/12/83 \h Galatian-warranda \mt1 Kaban Galatian-warranda \toc1 Kaban Galatian-warranda \toc2 Galatian-warranda \c 1 \p \v 1 Yanyu kaban ngaykundumun, Paulundumun. Bamangka kari nganya kunjan apostlemanka. Kari. Jesus Christangka and nyunguwundu nganjanangka nganya kunjan. Godungku Jesus Christ juran-bungan baja yarkinmun. \v 2 Nganjin Godundumundu bamangka wubulduku yaluymun bubumun greetings yungal yurranda Godundumunbu bamanda bubungu Galatia. \p \v 3 Ngayu wawu Nganjanangka Godungku, and Majangka Jesus Christangka yurranin ngulkurrduku kujinka, yurra milka-marriku bundarinka, kari kuli-kuliku bundarinka. \p \v 4 Jesus Christangka Nganjan God kuku nyajin, nyulu nyuluku dajijin, wulan, nganandamun buyun-buyun kidanka, buyundu ngananin kari kajanka baja. Jesus wulan, ngana kari buyun-buyunjiku bundanka baja, ngana kari bundanka baja yala kanbal-kanbal bama buyun. \v 5 Yinyaynka ngana God wuljaljiku buyay-mana. Yuwu, yinya manubajakuda. \s1 Kukuku Godundumunku nyubunyinkaku ngulkurrku. \p \v 6 Ngayu kungkurr-kadan yurranka! Yurra jinbaldaku God bawan, walu-yindu kuku nyajinya. Ngadiku Godungku yurranin kunjan nyungu bamamanka, Jesus Christ yurranka wawurr-wawurrku wulanya. Yamba yurra jinbaldaku kuku walu-yindu wukurrinka. \v 7 Nyubunduku kukubu bama heavenba wundil. Yinya kuku Jesus Christanka. Kanbalda bamangka yurranin kukuku walu-yinduynku binal-bunganka, yurranin buyun-damanka. Yinya kuku Jesus Christanka kari. \v 8 Kuku ngulkurr nyubunku. Yinya kuku Jesus Christanka, ngananin ngulkurr-bunganka. Yurra yinyayandaku kukungu milka-janay. Kaki ngana kuku walu-yindu yirrkay bamanda, balu Godungku ngananin bayanga yilba. Kaki angelangka heavenmun kuku walu-yindu yirrkay bamanda, balu Godungku nyungun yalarrku bayanga yunga. \v 9 Ngayu yinya kuku balkal baja. Yurra ngadiku Godumu kuku yulmbarrin, milka-janan. Kaki bamangka kuku walu-yindu yirrkay yurranda, balu Godungku nyungun bayanga yunga. \p \v 10 Ngayu yinya kuku kari balkan, bamangka nyajinka, balu ngayu ngulkurr. Kari. Ngayu balkan, Godungkuku ngaykunku balkanka ngulkurr, God ngaykunku wawurr-wawurrmanijinka. Kaki ngayu kuku balkal, bamangka nyajinka, balu ngayu ngulkurr, ngayu Godumu workingman karida. \s1 Ngayu Godumu apostleman. \p \v 11 Ngayku jawun-karra, ngayu yurranda balkal, kuku Jesusanka ngayu yurranda yirrkan-yirrkay, yinya kuku bamandamun kari. \v 12 Ngayu yinya kuku bamandamun kari manin. Bamangka nganya kari binal-bungan. Kari. Jesus Christ ngaykundu nguwimal milbijin, yinya kuku ngaykundu dajin. \p \v 13 Yurra kuku nyajin ngayu ngadiku Jew-warramu law mukul wukurrin. Yala-yalaku ngayu Godundumunbu bamanga Christianamu kuli jirray dajin, jananin warrngkay-maninka, jananin yarkinkaku kuninka. Ngayu balu nyajin ngayu God wukurril-wukurrinya. \v 14 Ngayu Jew-warramu law mukul jarra junkaynjaku wukurrin kanbalanka Jew-warranka. Ngayu yalarrku ngadiku ngujakuraku mumbarabuku wukurrinkuda. \p \v 15 Yamba God manun-manunman ngaykunku. Jakalbaku, ngayu balkajinjiku, Godungku nganya wangkanin, nyungun wukurrinka, nyungu work balkanka. \v 16 Godungku nyungu kangkal milbin ngaykundu, nyulu wawumanya ngayu nyungu kuku ngulkurr yirrkanka bamanda Jew-warra-karinda. Yinyamun ngayu kari bamanda dungan, binalmanka Jesusanka. Jana nganya kari binal-bungan. \v 17 Ngayu kari townbu Jerusalem dungan, balkawanka bamanji apostlesanji. Kari. Ngayu junkayku bubungu Arabia dungan. Yinyamun ngayu townbu Damascus kadan baja. \v 18 Wawu 3-yearsmun, ngayu townbu Jerusalem dungan, Peter nyajinka. Ngayu nyungunji 2-weeks bundan. \v 19 Ngayu Jesusamu kanbal apostles kari nyajin. Yamba ngayu Majamu Jesusamu yabaju, burri James nyajin. \p \v 20 Ngayu kuku manubajabuku kabanba balkalkuda. Godungku nganya nyajil-nyajinya, ngayu kari bajaku jurrilmal. \p \v 21 Wawu yinyamun ngayu bubungu jambulbu dungan, bubungu Syria and bubungu Cilicia. \v 22 Jana bama Christian-warra bubungu Judea ngaykunku kariku binalman. \v 23 Yamba jana kuku nyajin ngaykunku. Jana yanyu kuku nyajin, “Yinyangka bamangka ngadiku ngananin Christian-warra warrngkay-manin, nyulu Godumu kuku Jesusanka yirrkan-yirrkayda. Nyulu jakalbaku yinya kuku buyun-damanka. Kari. Nyulu yinya kuku balkan-balkalkuda.” \v 24 Yinyaynka jana God buyay-manin ngaykunku. \c 2 \s1 Ngayu yindu-yinduymbu apostlesanda dungan townbu Jerusalem. \p \v 1 Wawu 14-yearsmun, ngalin Barnabas townbu Jerusalem dungan baja. Ngayu Titus yalarrku wundin. \v 2 Godungku ngaykundu balkan dunganka. Nyulu nganya yungan. Ngayu muruman nganga maja-majanji churchmunku, jananda milkanga-bunganka yinya kuku Godumu ngayu yirrkan-yirrkay bamanda Jew-warra-karinda. Ngayu wawu kari jana milkabu wukurrinka ngayku kuku Godundumun kari. \v 3 Jana ngaykunji agreemanijin. Ngayku jawun Titus, nyulu bama Greek, Jew kari. Yamba jana maja-majangka nyungundu kari balkan, nyulu nyuluku yakajinka yala jana Jew-warra janaku yakaji. \v 4 Kanbal bama Christian kari, jana nganjar-nganjar kadarin, nyajinka nganjin nguba Jew-warramu law mukul wukurrinka, nguba kari. Jana wawu Jesusandamundu bamangka Jew-warramu law mukul wukurrinka. Jana bama Christians catchim-bunganka Jew-warrandamundu lawbu mukuldu. Yinyaynka jana yalaman Titus must nyuluku yakajika yala Jew-warra. \v 5 Yamba nganjin jananda kari bajaku milka-janan, nganjin Godumu kuku manubajaku kujinya yurranka. \p \v 6 Jana maja-maja churchmunku, jana kari jarra jirray kanbalanka. Ngana wubulku yala-karrajiku Godundumunbu miyilba. Jana maja-maja townbu Jerusalem, jana kari balkan ngayu Godumu kuku wadu-waduku yirrkan-yirrkay. Jana ngaykundu kari balkan, “Yundu kuku walu-yindu balkanyaku.” \v 7 Kari. Jana ngaykunji agreemanijin. Jana nyajin Godungku ngaykundu nyungu kuku dajin, bamanda Gentile-warranda balkanka. Nyulu kuku ngaykundu dajin, Gentile-warranda balkanka, yala nyulu nyungu kuku dajin Peteranda, balkanka Jew-warranda. \v 8 Godundumundu junkurrdu nganya apostle-bungan, Gentile-warranda dunganka, yala nyunguwundu junkurrdu Peter apostle-bungan, Jew-warranda dunganka. \v 9 Jana, James, Peter, John, jana majaman Godundumunku bamanka townbu Jerusalem. Jana nyajin Godungku nganya bamban nyungu kuku balkanka Gentile-warranda. Yinyaynka jana mara bulngawan ngalinyanji Barnabasanji. Jana yalaman, “Yubalku Gentile-warranda dungay, Godumu kuku balkanka. Nganjinku Jew-warranda dungari, kuku balkanka.” \v 10 Yamba jana ngalinyanda babajin jananka money-karinka kari milka-wulanka townbu Jerusalem. Ngayu wawu jananin helpim-bunganka, jananda money yunganka. \s1 Ngayu Peter murru-kangan, townbu Antioch. \p \v 11 Yinyamun Peter townbu Antioch kadan, Godumu bama nyajinka. Yamba ngayu nyungun murru-kangan, nyulu Godumu kuku kari junkaynjaku wukurrinya. \v 12 Jamesangka kanbal Christian Jew-warra townbu Antioch yungan. Jana kadanjiku, Peterangka mayinga nukajin Godundumunji bamanji Gentile-warranji. Yamba Peter yinyilman jananka Jew-warranka, jana balkanji nyulu bamanji Gentile-warranji kari nukajinyaku. Yinyaynka nyulu kari Gentile-warranji nukajin baja, jana Jew-warramu law mukul kari wukurrinya, kari yakajinya yala Jew-warraku. \v 13 Yinyamun jana Christians Jew-warrandamun wubulku bulu-durayku bundan, Peter wukurrin. Jana Christiananji Gentile-warranji kari nukajin baja. Barnabas yalarrku kari jananji nukajin baja. \v 14 Ngayu nyajin jana Godumu kuku kari junkaynjaku wukurrinya, ngayu Peter nyuyan jakalba jananda wubulbuku. Ngayu nyungundu yalaman, “Yundu bama Jew, yamba yundu yala bama Gentile. Yundu Gentile-warramu mayi nukan, bundan yala janaku. Kaki yundu yalaku bundanday, yundu Gentile-warra kari mambarrika bundanka yala Jew-warra. Gentile-warrangka Jew-warramu law mukul kari wukurrika.” \s1 Ngana Jew-warra and Gentile-warra, ngana wubulku ngulkurrmal, Jesus Christ believeim-bunganya. \p \v 15 Nganjin balkajin Jew-warrandamun. Nganjin kari bunday yala bama Gentile-warra. Jana ngangkal-ngangkal Godunku. \v 16 Yamba nganjin binal Godungku bama kari ngulkurr-bungan, jana Jew-warramu law mukul wukurrinya. Kari. Nyulu bama ngulkurr-bungal, jana janaku dajijinya Jesus Christanda, nyungun believeim-bunganya. Nganjin yalarrku Jesus Christ believeim-bungan, nyulu nganjinanga buyun-buyun kidanka. Yinyaynka Godungku nganjinan ngulkurr-bungan, kari nganjin Jew-warramu law mukul wukurrinya. Jew-warrandamundu lawbu mukuldu bama kari bajaku ngulkurr-bungal. \v 17 Ngana Jesus Christ believeim-bungal ngananin ngulkurr-bunganka. Yamba kanbalda wadu-waduku balkal ngana buyunmal yala Gentile-warra, ngana law mukul kari wukurrinya. Yala Jesus Christangka ngananin buyun-damal, ngana law mukul bawanya, nyungun believeim-bunganya? Kari bajaku. \v 18 Ngayu nguba law mukul bawal, kari wukurril baja. Yamba juma ngayu nguba wukurrinka baja. Kaki ngayu yalaku bunday, ngayu bamanda milbil ngayu buyunman. Ngayu nguba ngayuku wadu-waduku balkaway, “Ngayu jakalbaku law mukul bawan, yamba ngayu yinya law wukurril baja, Godungku nganya nyajinka, ngulkurr.” Kaki ngayu yalaku balkal, ngayu buyunmal, Godundu kari milka-janay. \v 19 Kari. Ngayu law mukul bawankuda, yala bamangka junjuy-junjuy wubulku bawal nyulu wulanya. Ngayu law mukul kari wukurril baja, ngayu Godku wukurrinka. Yinya yala ngayu wulan, yinyaynka law mukul kari wukurrinka baja. Yamba ngayu yala juranman baja, Godku wukurrinkada. \v 20 Ngaykuwundu buyun-buyundu ngayku wawu wulay-manin. Jesus Christ jukungu walngkan, wulan nganawunku buyun-buyunku. Ngayku wawu kari juran, yamba Jesus Christ ngaykuwunbu wawungu walan. Yinyaynka ngayku wawu juranman baja, ngayu Godumu kangkal believeim-bunganya. Nyulu ngaykunku wawu jirray, nyuluku dajijin ngaykunku. \v 21 God ngananka wawu jirray. Nyulu Jesus Christ yungan, wulanka, bama juran-bunganka. Ngayu yinya kuku believeim-bungalkuda. Kanbalda wadu-waduku balkal bamanga wawu juranmal, jana law mukul wukurrinya. Kaki yinya manubaja, Jesus Christ wumbaku wulan. Yamba yinya manubaja kari. \c 3 \s1 Kuku lawmunku mukulku, and kuku God trustim-bunganka. \p \v 1 Yurra Galatia-warra, yurra yala bama kiru-kari. Wanjungku yurranin kiru-kari-bungan? Ngadiku ngayu yurranin mumbarabuku binal-bungan Jesus Christanka. Yala-yala yurra mumbarku binalman nyulu jukungu wulan nganawunku buyun-buyunku. \v 2 Ngayu yurranda babaji. Godumu Wawu wanjarrku yurrawunbu dukurrbu walan? Yala nyulu walan yurra Jew-warramu law mukul wukurrinya? Yala nyulu walan yurra Godumu kuku Jesusanka believeim-bunganya? \v 3 Ngadiku Godumu Wawu yurrawunbu dukurrbu walan, yurra Jesus believeim-bunganya. Yinyamun yurra Godundumunji junkurrji dungarin. Wanyurrinku yurra dungankada yurrawundumunji junkurrji? Yurra wanyurrinku yalaku kiru-kariman? \v 4 Godungku ngadiku nyungu Wawu yurrawunbu dukurrbu walay-manin, yurrangan walu-yindu-bunganka. Yala yurra wumbaku walu-yinduman? Ngayu kari believeim-bungal yurra wumbaku walu-yinduman. \v 5 Godungku nyungu Wawu yurranda dajin, and nyulu junjuy-junjuy miracle nyunguwundu junkurrdu balkan yurranka. Nyulu wanyurrinku nyungu Wawu dajin yurranda? Yala nyulu nguba dajin, yurra Jew-warramu law mukul wukurrinya? Kari. Nyulu dajin, yurra yurraku dajijinya Jesusanda, nyungun believeim-bunganya. \p \v 6 Yinya yala Godundumundu kabanda balkal Abrahamanka, \q1 “Nyulu God believeim-bungan. Yinyaynka Godungku nyungun nyajin, nyulu ngulkurr Godundumunbu miyilba.” \m \v 7 Yurra binalda, kaki bamangka Jesus believeim-bungal, jana yala bama Abrahamandamun. \v 8 Godundumundu kabanda ngadiku balkan, \q1 “Kaki Gentile-warrangka God believeim-bungal, Godungku jananin ngulkurr-bungalkuda.” \m Ngadiku Godungku Abrahamanda balkan, \q1 “Yundu nganya believeim-bunganya, ngayu bama wubulku ngulkurrduku kujil, jananin wawurr-wawurr-bungal.” \m Yinya Godumu kuku ngulkurr. \v 9 Abrahamangka God believeim-bunganya, Godungku nyungun ngulkurrduku kujinkuda. Ngana God believeim-bunganya, nyulu yalarrku ngananin ngulkurrduku kujilkuda. \p \v 10 Kanbalda bamangka wadu-wadubuku balkal, “Ngayu law wubulku wukurril. Yinyaynka Godungku nganya nyunguwunbu bubungu walay-manilkuda.” Jana yalaku wadu-wadu balkal. Yamba bamangka can't law wubulku mumbarabuku wukurril. Yinyaynka Godungku jananin buyun-damal, Godundumundu kabanda balkanya, \q1 “Mosesangka law wubul bajaku kabanba balkan. Kaki bamangka yinyarrin law wubulku kari wukurril, Godungku nyungun buyun-damalkuda.” \m \v 11 Ngana binalda bama kari ngulkurrmal, nyulu Jew-warramu law mukul wukurrinya. Godundumundu kabanda balkal, \q1 “Kaki bamangka God believeim-bungal, nyungu wawu juranmalkuda.” \m \v 12 Bamangka nyubunyinja nguba nyajil balu nyulurrku ngulkurr, balu nyulu binal law mumbarabuku wukurrinka. Nyulu God kari believeim-bungalda. Kaki bama ngulkurrmanka lawmundu, nyulu must law wubulku wukurrika. Yinyaynka nyulu law trustim-bungal ngulkurrmanka, God kari. \p \v 13 Kaki bamangka law wubulku kari wukurril, nyulu buyunmal, Godungku nyungun buyun-damalkuda. Yamba Jesus Christ wulan jukungu ngananka. Yinyamundu nyulu buyun-buyun kidan nganandamun. Godundumundu kabanda balkal, \q1 “Kaki jana bama jukungu walngkan-damal, Godungku nyungun buyun-damal.” \m Jesusangka yinyamundu ngananin juran-bungan lawmun. \v 14 Jesus Christ wulan jukungu, Godungku bama Gentile-warra ngulkurrduku kujinka, yala nyulu Abraham promiseim-bungan ngadiku. Nyulu Abraham promiseim-bungan bamanka Jew-warranka, bamanka Gentile-warranka. Nyulu yalaman, “Kaki jana janaku Jesusanda dajiji, and nyungun believeim-bungal, Godungku nyungu Wawu jananda dajilkuda.” \s1 Godumu law and Godumu promise. \p \v 15 Ngayku jawun-karra, bamangka jambuliynja nguba promise dajiwanka. Bula nguba yinya promise kabanba balkal, name signim-bungalkuda. Yinyamun bula yinya promise must kuji, kari buyun-dama. Nyubunyinja kari kuku jurrki. \v 16 Ngadiku Godungku promise dajin Abrahamanda and bamanda nyubunyimba Abrahamandamun. Nyulu kari promise dajin Abrahamandamunbu kangkal-kangkalanda wubulbuku. Kari. Bamanga nyubunyimba Abrahamandamun nyulu promise dajin. Yinya bama nyubunku Jesus Christ. \v 17 Ngayu yurranda yinya kuku milkanga-bungalda. Godungku promise dajin Abrahamanda. Wawu 430-yearsmun, Godungku law dajin Mosesanda. Godungku Mosesanda law dajinya, nyulu nyungu promise Abrahamanda kari dumbarrin. Kari. Nyulu still nyungu promise kujin, bamanga buyun-buyun kidanka bamangka Abrahamandamun. \v 18 Bamangka nguba law wukurrin-wukurril. Kari. Godungku yinyaynkakudabi kari jananga buyun-buyun kidal. Kari. Kaki yala, Godumu promise bamanka Abrahamandamun yamba-karimal. Yamba Godungku nyungu promise bamanka Abrahamandamun kujin, kari dumbarrin. \p \v 19 Kaki bama kari ngulkurrmal law wukurrinya, wanyurrinku Godungku Mosesanda law dajin? Nyulu law dajin, bama binal-bunganka wanyu buyun, wanyu ngulkurr. God wawu bamangka law wukurrinka, yamba nyulu kari wuljaljiku dajil. Nyulu law dajin, bamangka wukurrinka, bama Abrahamandamun Jesus Christ kadanyamunku. Godungku yinya promise dajin nyungundu. Godungku law angel-angelanda dajin. Jana Mosesanda dajinda. Yinyamun Mosesangka bamanda dajin. \v 20 Yamba nyuluku Godungkuku promise dajin Abrahamanda. Nyulu kari yinduymbu dajin Abrahamanda balkanka, yala nyulu Mosesanda law dajin, Jew-warranda dajinka. \s1 Wanyurrinku Godungku law dajin? \p \v 21 Yala, yurranda nguba milkanga kaday, Jew-warrandamundu lawbu karrnga-dajin Godumu promise nyulu Abrahamanda dajin? Kari. Bula law and promise, bula muruku bundanday. Kaki lawmundu bamanga wawu juran-bunganyaku, bamanga buyun-buyun kidanyaku lawmundu. \v 22 Yamba Godundumundu kabanda balkal bama wubulku buyunman. Yinyaynka jana wubulduku buyun-daman. Godungku Abrahamanda promise dajinya, bama ngulkurrmal baja. Jana ngulkurrmal, jana janaku Jesus Christanda dajijinya, nyungun believeim-bunganya. \p \v 23 Jesus kadanjiku, ngana law wukurrinka, yamba yinyamundu lawmundu ngananin kari ngulkurr-bungan. Law yala buliman miyilji bundanday, ngana yala prisoner jailba because ngana yinya law must wukurrika. Yamba Jesus kadanda, ngananda milbin wanjarrku ngulkurrmanka. Kaki ngana ngulkurrmanka, ngana must Jesus Christ believeim-bunga. \v 24 Jew-warramu law ngananga majakuda, ngananin kujinka, and binal-bunganka, yala teacherangka kaykay-kaykay binal-bungal. Lawbu ngananin kujin, Jesus Christ kadanyamunku. Yinyamun ngana nyungun must believeim-bunga, ngulkurrmanka. God wawurr-wawurrmalda ngananka. \v 25 Jesus Christ kadanda. Yinyaynka lawbu ngananin kari kujil baja, law ngananga maja karida. \p \v 26 Kaki yurra yurraku dajiji Jesus Christanda, yurra wubulku Godumu kangkal-kangkalmal. \v 27 Jana yurranin banabu dukul-damanya, baptiseim-bunganya, yurra kunaman Jesus Christanji. Yinyaynka yurra nyungu bamaman, ngulkurrmanka yala nyulu. \v 28 Yurra Jew-warra, yurra bama walu-yindu kari jananka Gentile-warranka. Yurra slave-warra, yurra bama walu-yindu kari jananka slave-warra-karinka. Yurra dingkar-dingkaralu walu-yindu kari jalbu-jalbundumun. Kari. Yurra wubulku nyubunman, yurra kunamanya Jesus Christanji. \v 29 Kaki yurra Christamu bama, yurra Abrahamandamun. Yinyaynka Godumu promise Abrahamanda, yalarrku ngananga promise. \c 4 \p \v 1 Ngayu yurranda kuku balkal baja. Nyubun nganjan nguba wulman bajaku. Juma nguba nyulu wulay. Nyulu wulanjiku, nyulu junjuy-junjuy wubulku nyunguwunbu kangkalanda dajinka, yamba-yamba, bubu, wubulku. Nyulu nganjanangka nyungu yabaju kunjal, yalamal, “Yundu ngayku kangkal, ngayku yamba-yamba, bubu, wubulku ngulkurrduku kuji. Kangkal ngayku yalbaymal, yinyarrin junjuy-junjuy wubulku nyungukuda.” Yinya kangkal karrkayku, nyulu yala slave. Nyulu must nganjananda warrundu milka-janay. Yinya yamba-yamba and bubu nyungukuda, yamba nyulu kariku manil. \v 2 Yinya kangkal karrkayku, nyulu must milka-janay nyunguwunbu nganjananda warrundu, yala slave milka-janay majanda. Nyulu yalbaymal, nyulu wubulku manilkuda. \v 3 Yinya yala ngana bama, Jesus Christ kadanjiku. Ngana balu ngulkurrmaynda, ngana law mukul wukurrinya. Yamba yinyamundu lawbu ngananin slave-bungan. \v 4 Yamba right time kadanda, Godungku nyungu kangkal bubungu yungan. Nyulu balkajin jalbundumun. Nyulu Jew-warrandamunbu lawngu milka-janan. \v 5 Yamba nyulu kadan, ngananin slave-warra lawmunku freeim-bunganka lawmun. Yinyamun ngana nyungu kangkal-kangkalman. Ngana law karida wukurrika baja, ngulkurrmanka. \p \v 6 Yurra nyungu kangkal-kangkalmanya, Godungku nyungu kangkalamu Wawu yurrawunbu dukurrbu walay-manin. Yinyamundu Wawubu ngana God yalaku buyay-manil, yalamal, “Yundu ngayku nganjankuda.” \v 7 Yinyamun yurra karida slave-warra. Kari. Yurra kangkal-kangkalkuda. Yinyaynka Godungku wubulkuda dajil yurranda kangkal-kangkalanda. \s1 Ngayu yurranka Galatian-warranka wawu jirray. \p \v 8 Ngadiku yurra Godunku binal kari. Yurra dubu-dubu walu-yindu walu-yindu wukurrin, God kari. Yinyamun yurra dubu-dubumu slaveman, Godumu kari. \v 9 Yurra kari God warrmba-bunganda. Godungku yurraninkulu warrmba-bungan. Wanyurrinku yurra jurrkijinkada jananda dubu-dubundu walu-yindu walu-yinduymbu? Jana burdal, kari junkurrji. Wanyurrinku yurra jananga slavemanka baja? \v 10 Yurra Jew-warrandamunbu churchmunbu dungay Saturdaymundurrku. Yurra Jew-warrandamunbu kunbungu, janawunbu meetingmunbu dungay kijanga yindu-yinduymbu, yearnga yindu-yinduymbu, yarbarrkaku. Yinyamundu yurra ngulkurrmanka Godundumunbu miyilba. Yamba Godungku bama kari ngulkurr-bungal, jana churchmunbu dunganya. \v 11 Ngayu milka-bujarmal yurranka. Ngayu nguba ngayku hard work wumbabuku balkan yurranka. Ngayu nguba Godumu kuku wumbabuku balkan yurranda. \p \v 12 Ngayku jawun-karra! Yurra Godumu kuku believeim-bunga yala ngayuku believeim-bungal. Ngana murubuku Jew-warramu law mukul kari wukurril baja. Ngadiku yurra nganya kari buyun-daman, \v 13 yala-yala ngayu yurranda Godumu kuku balkan. Ngayu yinya kuku balkan, ngayu bambaymanya. \v 14 Jakalbaku ngayu bambay bajaku wunanan yurranji, yamba yurra kari baja-burran ngaykunku, nganya kari bawan. Yurra nganya ngulkurrduku kujin. Yurra wawurr-wawurrman ngaykunku, yala ngayu angel Godundumun. Yurra wawurr-wawurrman ngaykunku, yala ngayu Jesus Christkuda. \v 15 Ngadiku yurra wawurr-wawurrku bundarin. Wanyurrinku yurra kari wawurr-wawurrmal baja? Yala-yala yurra ngaykunku manun-manunman, ngayku miyil buyunmanya. Ngayu binal yurra yurrangaku miyil ngaykundu dajinyaku, nganya helpim-bunganka. \v 16 Ngayu Godumu kuku mumbarabuku milkanga-bungan yurranda. Yinyaynka yurra nguba ngaykunku wawu-kariman. \p \v 17 Jana bama kanbal nganjar-nganjar wawu-jirrayman yurranka, jana manubaja kari. Jana wawu yurra ngami-ngamimanka ngaykundumun. Jana yurrangan wantim-bungal janangaku jawunmanka. \v 18 Ngulkurr bama yurranka wawumal, yurranin helpim-bunganka. Yamba jana must manubajaku ngulkurrmaka yurranka. Ngayu nguba yurranji, nguba kari, jana still ngulkurrmaka. \v 19 Yurra yala ngayku kangkal-kangkal. Ngayu yurranka wawu jirray, yala ngamu nyunguwunku kangkalanka wawu jirray. Ngayu wawu Jesus Christ yurrawunbu wawungu walanka. Yinyamun yurra bundari yala nyuluku bundanday. \v 20 Ngayu wawu nyikulu yurranjida bundandanka, yurranji balkan-balkawanka. Ngayu milka-bujarmalmalkuda yurranka. \s1 Ngana binalmal bulandamun jalbu-bulalandamun, Hagar and Sarah. \p \v 21 Yurra nganya nyaka! Yurra kanbalda Jew-warramu law mukul wukurrinka. Yurra nyaka wanyu lawmundu balkal. \v 22 Godundumundu kabanda balkal Abrahamamu kangkal-bulal jambul dingkar-bulal. Nyubun balkajin jalbundumun slaveandamun. Yindu kangkal balkajin jalbundumun slave-karindamun. \v 23 Slaveamu jalbumu kangkal balkajin, Abrahamangka nyungun wunanya. Yamba yindu kangkal balkajin nyunguwundumun manyarrandamun free-balandamun, Godungku Abrahamanda promise dajinya. Bula manyarrinyu mukulkuda, mukul bajaku kangkal maninka. Yamba Godungku bulanga junkurr dajin, kangkal maninka, Godungku bulanin promiseim-bunganya kangkalanka. \v 24 Yinya story manubaja Abrahamanka. Yinyamundu storybu ngananin binal-bungal Godunku. Bula jalbu-bulal yala Godumu kuku jambul, bama helpim-bunganka. Nyubun jalbu burri Hagar, nyulu yala law Godungku Jew-warramu dajin manjalba Sinaimunbu. Hagar, nyulu slave. Yinyaynka nyungu kangkal yalarrku slave. \v 25 Hagar yala yinya manjal Sinai, bubungu Arabia. Mosesangka yinyaymba manjalba law Godundumun manin. Yamba Hagar yalarrku yala jana Jew-warra, townbu Jerusalem bundanday. Jana Jew-warramu law wukurrinya, jana lawumu slave. Jana slave-warra yala yinya slave jalbu Hagar. \v 26 Yamba nyubun town yindu, burri Jerusalem, yinya town wangkar-wangkar heavenba. Yinya town yala ngananga ngamu, yala yinya jalbu slave kari. Nyulu slave kari, yinyaynka ngana yalarrku slave kari. \v 27 Godundumundu kabanda yalaku balkal, \q1 “Yundu jalbu kangkal-kangkal kari, yundu wawurr-wawurrmaka. Yundu kangkal kari, yamba yundu wulngku-badi. Bama wubul bajaku yunundumun kaday. Yundu jarra wubul manil, jalbunku slavemunku.” \p \v 28 Ngayku jawun-karra! Abrahamamu kangkal Isaac balkajin jalbundumun slave-karindamun, Godungku Abrahamanda promise dajinya. Ngana wubulku Godumu kangkal-kangkalman, Godungku promise dajinya. \v 29 Ngadiku slave-jalbundumundu kangkalangka nyungu yabaju Isaac kunin. Isaac balkajin, Godundumundu Wawubu nyungu promise kujinya. Yinya yala ngana. Ngana jirakalku balkajin, Godundumundu Wawubu nyungu promise kujinya. Yamba jana lawku wukurrinka, jana yinyarrinyangka trouble jirray ngananga dajil, ngana Jesus wukurrinya. Jana yala slaveamu kangkal, nyulu kuli dajin Isaacamu. \v 30 Yamba Godundumundu kabanda wanyu balkal? Godungku yalaman Abrahamanda, \q1 “Yinya slave-jalbu yunga, bulangan ngamu-mandaku. Yinyangka kangkalangka nganjanamu yamba-yamba and bubu kari manil. Kari. Yindu kangkal, nyungu ngamu slave kari, nyuluku nganjanamu yamba-yamba and bubu manilkuda.” \m \v 31 Ngayku jawun-karra, yurra nyajilda, ngananga ngamu slave kari. Yinyaynka ngana yalarrku slave kari. Lawmundu ngananin kari kajan. Ngana law kari wukurril ngulkurrmanka. Ngana ngulkurrmal, ngana Jesus believeim-bunganya, nyungundu dajijinya. \c 5 \s1 Yurra yungajin lawmun, kari wukurrika baja. \p \v 1 Jesus Christangka ngananin freeim-bungan, Jew-warrandamundu lawbu nganangan kari kajal baja. Ngana kari slaveman baja lawmunku. Yurra mumbarmakada. Kaki yurra law wukurril baja, yurra slavemal baja. \p \v 2 Yurra nyaka. Ngayu Paulungku yurranda balkalda. Yurra nguba yurraku yalamal, “Bamangka nganya must yulban yaka, ngayu ngulkurrmanka Godundumunbu miyilba.” Kaki yurra yinyaynka yinduymbu babaji yurranga yulban yakanka, yurra Jesus Christ bawalkuda. Kaki yurra Jesus Christ bawal, nyulu yurrangan can't ngulkurr-bungal. \v 3 Ngayu yanyu kuku balkal baja. Kaki yurra yurraku yulban yakaji law mukul wukurrinka, yurra must law wubulku wukurrika, kari nyubunku law. \v 4 Yurra balu nyajil yurra ngulkurrmanya lawmundu, balu yinyamundu Godungku yurrangan ngulkurr-bungal. Kari bajaku. Kaki yurra yalaku thinkmal, yurra yurraku jurrkiji Christandamun. Yinyaynka God can't manun-manunmal yurranka, yurranin ngulkurr-bunganka. \v 5 Yamba Godumu Wawu nganandamunbu dukurrbu walanya, ngana Jesus Christanda milka-jananya, nyungun wukurrilkuda. Yinyaynka ngana binal Godungku nganangan ngulkurr-bungal. \v 6 Kaki ngana kunaman Jesus Christanji, ngana yanyu kuku milkabu wukurrika. Jana nguba ngananga yulban yakan, nguba kari. Yalada. Ngana kari ngulkurrman, yulban yakajinya. Yalarrku kari ngulkurrman, yulban kari yakajinya. Ngana ngulkurrman, ngana Jesus Christ believeim-bunganya, wukurrinya, and bamanka wawumanya. \p \v 7 Ngadiku yurra junkayku bundandan. Wanjungku yurrangan milka-bakan, Godumu kuku karida manubajabuku wukurrinka baja? \v 8 Godungku kari. Nyulu yurrangan kunjan Jesusku wukurrinka. Nyulu yurranin kari milka-bakan, Jesus bawanka, lawmundu ngulkurrmanka. \v 9 Yurra binal yeastmundu bubanda flour wubay-manil. Yala yinya yeast buban, bamangka nyubunyinja yurranin wubulku milka-bakal, Jesus bawanka, law wukurrinka baja, ngulkurrmanka. \v 10 Ngana muruku Jesusamu bamaman, nyungunji kunaman. Yinyaynka ngayu binal yurra law milkabu wukurril, yala ngayu milkabu wukurril. Ngayu binal kari yinyaynka bamanka yurrangan milka-bakal-bakal, yamba ngayu binal Godungku nyungun buyun-damalkuda. \p \v 11 Kanbalda balkal, “Nyulu Paulungku kuku balkal bama must yakajika and law wukurrika, ngulkurrmanka.” Kari bajaku. Kaki ngayu yinya kuku balkanyaku, jana bamangka ngayku kari kuli dajinyaku baja. Kanbalda law wukurrinka, yamba jana Christalu wawu kari wukurrinka. Jana ngayku kuli dajil, ngayu kuku balkanya Jesus Christ jukungu walngkan, bama juran-bunganka. \v 12 Jana yurrangan milka-bakal, ngayu wawu jana janaku yakajinka, buyun-damajinka. Ngayu wawu jana yurranganalu bawanka, kari milka-bakanka baja. \p \v 13 Ngayku jawun-karra, Godungku yurranin freeim-bungan lawmun. Yurra slave karikuda, law kari wukurrika baja. Yamba nyulu yurrangan freeim-bunganya, yurra kari buyun-buyun wukurrika baja. Kari. Nyulu yurrangan freeim-bunganya, yurra bamanka wawumaka, jananin helpim-bunga. \v 14 Jew-warramu law wubul bajaku. Yamba yinyarrin yala yanyu kuku nyubunku. Kaki yundu yanyu law nyubun wukurril, yinya yala yundu wubulku wukurril. Yalamundu lawbu nyubundu yalamal, \q1 “Yundu bamanka yindu-yinduynku wawumaka, yala yundu yununkuku wawumal.” \m \v 15 Yamba yurra nguba kuniway yala kaya-kaya, yindu-yinduynku wawu-karimal. Kaki yalaku bunday, yurra juma wubulku buyun-damawaykuda. \s1 Godumu Wawu and ngananga way. \p \v 16 Godundumundu Wawubu yurranin juru-kulbanka, yurra junkayku bundarinka. Kaki yurra nyungundu milka-janay, yurra junkayku bundarikuda. Yurra bamanga way kari wukurril baja. \v 17 Bamanga way walu-yindu Godundumunku Wawundumunku waymunku. Bamangka yarbarrka buyun-buyun wukurrinka, yamba Godundumundu Wawubu ngananda balkal ngulkurrku dunganka. Kaki Godumu Wawu yurrawunbu dukurrbu bundanday, yurra bamamuku way kari wukurrilkuda. \v 18 Yurra Godundumunbu Wawungu milka-jananya, nyungun wukurrinya, nyulu yurranin junkurrji-bungalkuda junkayku bundarinka. Yurra Godumu way wukurrilda, law karida yurranga maja. \p \v 19 Kaki bamangka janangaku way wukurril, jana buyunmal baja, buyunmal baja, kari murru-kaday. Jana kalngar-bakamal, \v 20 jana junjuy-junjuy idol buyay-manil, balu God. Jana dubu-dubu-bakamal, junjuy-junjuy wadalba yilbal. Jana kuniwanka, bamanka wawu kari bajaku. Jana ngura-nyajilkuda. Jana kuli-bakamal, jumbunmal, money-bakamal, majamal. Jana ngami-ngamimal bamanka yindu-yinduynku. \v 21 Jana dambunjimal, kamu-kamu-bakamal janawunbu partynga, jana drunkmal, kalngarmal, kuniway. Kaki bamangka janangaku way wukurril, jana yinya buyun-buyun wubulku wukurril. Ngayu yurranin milka-bakal baja, kaki bama yalaku bunday, nyulu Godumu bama kari. Godungku nyungun kari ngulkurrduku kujil baja. \p \v 22 Kaki ngana Godundumunbu Wawungu milka-janay, and nyungun wukurril, ngana bamanka yindu-yinduynku wawu jirray. Ngana wawurr-wawurrmal. Ngana jawun-jawunku bundari, jankaku bundari, milka-marrimal, kari milka-bujarmal. Ngana yindu-yinduynku waitmal, kari kuli-kaday jananka. Ngana bamanka manun-manunmal, jananin helpim-bungal. Ngana nganaku Godundu dajiji, nyungun believeim-bungal, kuku nyajil. \v 23 Ngana jankaku bundari, kari jinbalku kuli-kaday. Ngana majamal nganawunkuku bangkarrka. Kaki ngana yalaku Godundumunbu Wawungu milka-janay, and nyungun wukurril, ngana yalarrku Jew-warramu law wukurril-wukurril. \v 24 Kaki ngana Jesus Christamu bamamal, ngana yala ngananga buyun-buyun jukungu crossmunbu damal, majamal nganawunkuku bangkarrka. Kaki ngana Jesus Christamu bamamal, ngana yala bangkarr wulay, crossmunbu. Yinyaynka ngana kari milka-janay Dubundu, yala-yala nyulu milka-bakanka buyun-damanka. \v 25 Kaki Godumu Wawu nganawunbu dukurrbu walal, nyulu nganangan juran-bungalkuda. Yinyaynka Godumu Wawu must majamaka nganawunku bangkarrka, ngana nyungundu milka-jananka, nyungun wukurrinka. \v 26 Ngana kari bulmbuymaka, nganaku kari buyay-manijika. Ngana bama yindu-yindu kari walu-nuka, kari ngura-nyaka janangan. \c 6 \s1 Yindu-yinduynji helpim-bungawaka. \p \v 1 Ngayku jawun-karra, kaki nyubun bama yurrandamun buyunmal, yurra kanbalda Godundu milka-janjananyamundu nyungun helpim-bunga, nyulu buyun-buyunmun jurrkijinka Godunduku. Yamba yurra kari kuli-murubuku helpim-bunga. Nyungun manun-manunduku helpim-bunga. Mumbarmaka. Nyajijika. Yurra yalarrku buyunmanji. \v 2 Yurra yurra-karrajiku helpim-bungawaka. Kaki nyubun troubleji, nyungun helpim-bunga. Wawu ngulkurr-bungawaka, wawurr-wawurr-bungawaka. Kaki yurra yalaku bundari, yurra Christamu lawkuda wukurril-wukurril. \v 3 Bamangka nguba bulmbuynjuku nyuluku yalamal, “Ngayu jarra jirray kanbalanka.” Kaki nyulu yalaku milkabu wukurril, nyulu nyuluku jurrilmalmal, manubu-wundijikuda. \v 4 Bama must mumbarku nyajijika, ngulkurrmanka. Nyulu nyuluku balka, “Ngayu nguba ngulkurr balkan, nguba kari.” Wawu ngulkurrmanyamun, nyulu wawurr-wawurrmanijikuda. Nyulu kari yindu-yinduynji nyajiwaka, nyuyanka. \v 5 Bama must nyuluku nyajijika, junkayku bundanka. \p \v 6 Dajiwaka. Kaki bamangka yurrangan Godundumunku kukuku ngulkurrduku binal-bungal, yurra nyungundu mayi, money daya baja. \p \v 7 Yunduku kari jurrilmaka. Bamangka God kari jurril-bungal. Yinya yala garden. Kaki bamangka diburr corn nandal, nyulu juma mayi corn murrngal. Kaki bamangka diburr pawpaw nandal, nyulu juma mayi pawpaw murrngal. Kaki bamangka buyun balkal, Godungku juma nyungundu buyun balkal baja. Kaki bamangka ngulkurr balkal, Godungku nyungundu ngulkurr balkal baja. \v 8 Bama nguba yamba-yamba-bakalu, nguba money-bakalu, nguba kalngar-bakalu, nguba kuli-bakalu. Kaki bama yalaku bunday, wawu wulanyamun nyulu bada-bada bayanga dungay. Kaki bama Godundumundu Wawundumundu junkurrdu junkayku bunday, nyulu wuljaljiku juranku bundaykuda, heavenba. \v 9 Yinyaynka ngana yarbarrka ngulkurrmalmaka yindu-yinduynku, yarbarrka junkaymalmaka. Kari baja-burray junkaymanka, ngulkurrmanka. Kaki ngana wuljaljiku junkayku bundari, Godungku ngananga ngulkurr dajil baja. \v 10 Kaki ngana chance manil baja, ngana ngulkurrmaka Godundumunku bamanka, yalarrku bamanka yindu-yinduynku wubulkuku. \s1 Ngayu milka-bakal baja. \p \v 11 Bamangka yinduynju ngayku kuku yanyumbu kabanba balkan. Yamba ngayu balkalda ngaykuwundu marabu. Ngayu miyil-burra, yinyaynka ngayu kabanba letters balkal yalbay bajaku. \v 12 Kaki ngana ngulkurrmanka, ngana must believeim-bunga Jesus jukungu wulan ngananka. Yamba kanbalda bulmbuynjuku balkal yurra yulban yakajika, ngulkurrmanka. Jana yinya kuku balkal, bamangka jananin kari warrngkay-maninka, jana Jesus Christ wukurrinya. \v 13 Yamba jana yinyarrinyangka Jew-warramu law kari wukurril. Jana wawu yurranga yulban yakanka, jana majamanka yurranka. Jana bulmbuymanka, balkanya yurra jananda milka-janjanan. Yinyaynka jana wawurr-wawurrmanijida. \v 14 Yamba ngayu yala kari. Ngayu wawurr-wawurrmaniji Majankaku Jesus Christankaku. Nyulu jukungu wulan ngaykunku. Ngayu yinya balkanka bamanda wubulbuku. Jesus ngaykunku wulanya, ngayu wawu kari buyun balkanka baja. Buyundu nganya kari kajal baja. \v 15 Bama nguba yulban yakajin, nguba kari. Yalada. Yinyamundu jananin kari ngulkurr-bungal. Yamba bama must jirakalmaka, walu-yindumaka, Jesusandamundu junkurrdu. Yinyamunduku jananin ngulkurr-bungal. \v 16 Kaki bama junkayku bunday, Godungku nyungun jirakal-bunganya, Godungku nyungun wawu-ngulkurr-bungal, manun-manunmal nyungunku, and Godundumunku bamanka wubulkuku. Ngayu wawu yurra yalaku bundarinka. \p \v 17 Wawu nyikumun bamangka ngayku kuli kari daya baja. Ngayu Jesusamu work balkanya, jana nganya warrngkay-maninya, kuniwanya, wuybubu kulbanya. Ngayu murrkajiku bundandanya. Yinyaynka yurra ngaykundu milka-janay, kari kuli daya baja. \p \v 18 Ngayku jawun-karra, ngayu wawu Majangka Jesus Christangka yurrangan ngulkurrduku kujinka. Yalakubada.