\id EPH KYEP01. REV 6/12/83 HERSHBERGER KUKU-YALANJI \h Ephesian-warranda \mt1 Kaban Ephesian-warranda \toc1 Kaban Ephesian-warranda \toc2 Ephesian-warranda \c 1 \p \v 1 Yanyu kaban ngaykundumun, Paulundumun. Ngayu Godumu apostle. Godungku nganya yungan, kuku ngulkurr balkanka Jesus Christanka. Ngayu yanyu kaban yurranda yungal townbu Ephesus. Yurra Godumu bama, nyungundu mambarrijinka. \p \v 2 Ngayu yurranka bulanda babaji, Nganjananda Godundu, Majanda Jesus Christanda. Ngayu bulanda babaji yurranin ngulkurrduku kujinka, milka-marriku bundanka. \s1 Godungku ngulkurr dajin heavenmun, ngana Jesus Christanda kunamanya. \p \v 3 God jirray bajaku, ngulkurr bajaku, junkurrji bajaku. Nyulu nganjan nganandamunbu majamu, Jesus Christamu. Godungku ngananga ngulkurr-ngulkurr jirray dajin heavenmun, ngana junkayku bundarinka, milkanga Godunjiku bundarinka. Nyulu dajin, ngana Jesus Christanda kunamanya. \v 4 Ngadi bajaku, bubu yamba-kariku, Godungku yanyu bubu balkanjiku, nyulu ngananin wangkanin nyungu bamamanka, ngana Jesusanda kunamanka. Nyulu ngananin wangkanin ngana ngulkurrmanka, junkayku bundanka, buyun-buyun bawankarrku. \p \v 5 God ngadiku bamanka wubulkuku wawu jirray bajaku. Nyulu wawu ngana nyungu kangkal-kangkalmanka, nyulu ngananka wawumanya. Nyulu ngananin nyungu kangkal-kangkal-bunganda, Jesus Christ kadanya, wulanya. Godungku wawubu yalaku balkanka. \v 6 Godungku ngananin wawurr-wawurrduku nyungu kangkal-kangkal-bungan, bamangka nyungunin buyay-maninka. Nyulu nyunguwunku kangkalanka Jesusanka wawu jirray bajaku. Yamba nyulu Jesus wawurr-wawurrduku yungan, ngananka wulanka, ngananin nyungu kangkal-kangkal-bunganka. \v 7 Jesus ngananka wulanya, nyulu buyun-buyun kidan nganandamun, nyunguwundu mulabu. God nganandamunku buyun-buyunku milka-wulankuda. Nyulu ngananin ngulkurrduku kujilarrku. \p \v 8-9 Nyulu jirray bajaku ngananda dajin. Nyulu binal bajaku, wubulkuku binal. Nyulu ngadiku nyungu kuku Jesus Christanka kiraynjaku kujin, bamanda kari balkan, kari milbin. Nyuluku balkan, “Ngayu kiraynjaku kujilda, juma right time kaday, ngayu bamanda balkalkuda.” Nyulu binalmanyarrku, dukul ngulkurr bajaku. Yinyaynka nyulu binalda, right timeda. Nyulu nyuluku balkan baja, “Ngayu wawubu bamanda milbilda, dajilda.” Nyulu nyungu kuku ngananda balkanda, milbinda, ngananin binal-bunganda. \v 10 Nyungu kuku yalaku: nyulu Jesus Christ right time maja-bunganka yiringkurrku. Nyulu bama-bama, minya-minya, junjuy-junjuy wubulku muru-bunganka. Nyulu wubulku muru-bunganka bubungu and jiringa. Yinyamun Jesus Christ majamal wubulkuku. God, nyulu wawu ngana binalmankada yinyaynka nyunguwunku kukuku. \p \v 11 Godungkuku nganangan wangkanin nyunguku bamamanka. Nyulu nganangan muru-bungan, nyubun-bungan, Jesus Christ wulanya. Nyulu nyuluku yalaman, “Kaki ngayu jananin wangkaninka, ngayu wangkanil.” Yinyaynka nyulu nganangan wangkanin. \v 12 Nganangarr jakalbaku Jesus Christanda mambarrijin, ngana Christ buyay-manada. \p \v 13 Yurra kuku ngulkurr nyajin, kuku manubaja nyajin. Yurra yalarrku Jesusanda milka-janan, nyungundu mambarrijin. Yinyamun Godungku nyungu Wawu dayirr yungan yurrawunbu wawungu, yala nyulu promiseim-bungan. Yinyamundu nyulu yurrangan brandim-bungan, yala bamangka bulki brandim-bungal. Bama binalda yurra Godumu. \v 14 Godungku ngananga nyungu Wawu ngulkurr dajin. Yinyaynka ngana binalkuda Godungku ngananga wubulku dajilda. Nyulu ngananga dajinka ngulkurr-ngulkurr, ngananga heavenbaku kujilda. Ngana binalkuda, ngana nyungunji heavenbaku bundarikuda. Yinyaynka, ngana nyungun buyay-maninka. \s1 Paul Godunji balkaway. \p \v 15-16 Yinyaynka ngayu Godunji balkaway yurranka. Yurra nyungundu manubajaku mambarrijinya, and yurra Godundumunku bamanka wawumanya, ngayu yarbarrka God thankim-bungal yurranka. Ngayu Godunji balkawaykuda yurranka. \v 17 Nyulu God wanju? God, nyulu ngananga nganjan, jirray bajaku, junkurrji bajaku, dayirr bajaku. Nyulu God nganjan Jesus Christamu. Jesus, nyulu ngananga maja. Ngayu Godundu babaji Wawubu ngulkurrdu yurranin mumbarabuku binal-bunganka Jesusanka, yurra nyungunku binalmanka. \v 18 Ngayu Godundu babaji nyungu kuku yurranda milkanga-bunganka, yurra binalmalda Godungku nyungu bama promiseim-bungan ngulkurrduku kujinka. Ngayu Godundu babaji yurra binalmanka nyunguwunku bubuku jiringa nyulu yanday-bungan yurranka. \v 19-20 Ngayu Godundu babaji yurra binalmanka nyunguwunku junkurrku, ngananin helpim-bunganka. Ngana Jesusanda mambarrijinya, nyulu ngananin helpim-bunganka, junkurr-murubuku. Yinyamundu junkurrdu nyulu Jesus juran-bungan baja yarkinmun. Yinyamundu junkurrdu nyulu Jesus maja-bungan, Jesus nyungunji bundanka heavenba, majamanka wubulkuku. Yinyamundu junkurrdu nyulu ngananin helpim-bunganka. \v 21 Jesus majaman wubulkuku, bama-bamanka, dubu-dubunku. Nyulu junkurrji bajaku wubulkuku. Kanbal bama majamal kanbalka or bubuku. Kari, nyulu Jesus junkurrji bajaku jananka, nyulu maja wubulkuku, jananka yindu-yinduynku yiringkurrku. Dubu-dubu junkurrji, yamba Jesus maja dubu-dubunku. Nyulu majada, kari kunbay baja, wuljaljiku majakuda. \v 22 Godungku Jesus maja-bungan junjuy-junjuynku wubulkuku, bamanka wubulkuku. Nyulu Jesus yalarrku maja-bungan nyunguwunku bamanka, Jesusangka jananin ngulkurrduku kujinka. \v 23 Jesus Christangka nganangan nyubun-bungal. Nyulu yala dukul, ngana yala nyungu bangkarr, mara, jina nyungu. Dukul nyulurrku kari dungay. Kari. Bangkarr dungay dukulji. Dukuldu bangkarr, dakil, ngarri burrki-manil. Christangka nyungu bama yalarrku burrki-manil. \c 2 \s1 Godungku yurranga wawu juran-bunganyarrku. \p \v 1 Ngadiku wanyurrinku yurranga wawu wularin? Yurra buyun-buyunmanya. Yamba Godungku yurranga wawu juran-bungankuda. \v 2 Godungku yurranga wawu juran-bunganjiku, yurra God kari kuku nyajin, kari wukurrin. Yurra buyun-daman baja, buyun-daman baja. Dubu maja yaluy, bubungu. Dubungku yurranin balkan buyunmanka, yurra yalaku balkanda. Yurra yalaku bundandarin, Dubu wukurrin-wukurrinya, kuku nyajin-nyajinya. Kaki bamangka God kari kuku nyajil, nyulu Dubu kuku nyajilkuda. \v 3 Ngana wubulku Godundu mambarrijinjiku, ngana yalaku bundarin. Buyun-buyun nguba milkanga kadan, ngana yalaku balkanda, nganaku nyajijin. Ngana buyun-buyunku bundanya, Godungku ngananin must punishim-bunga. Nyulu yalaku, bama-bama buyun-buyun must punishim-bunga. \p \v 4 Kari. God manun-manun bajaku, nyulu ngananka wawu jirray bajaku. Nyulu ngananka wawumanya, nyulu ngananin wawu helpim-bunganka. \v 5 Ngananga wawu wularin, buyun-buyunku. Godungku ngananga wawu juran-bunganda, ngana Jesus Christanji kunamanya. Nyulu wanyurrinku ngananin juran-bungan? Nyuluku wawubuku. \v 6 Nyulu ngananin kari bawan wularinya. Kari. Ngana kunaman Jesusanji, Godungku ngananin juran-bungan Jesusanka, ngananin maja-bunganka Jesus Christanji nyunguwunbu bubungu. \v 7 Godungku wanyurrinku ngananin juran-bungan, wanyurrinku maja-bungan Jesusanji? Nyulu wuljaljiku milbinka nyulu ngulkurr bajaku, nyungu bama-bama ngulkurrduku kujinka. Nyulu milbin, Christ Jesus wulanya. God ngananka wawu jirray bajaku. Wawumanya ngananin milbil, nyulu ngulkurr bajaku. \v 8 Godungku ngananin juran-bungan, ngana nyungundu mambarrijinya. Nganaku bamaku kari juranmal. Kari. Godungkuku wawubu bama juran-bungal. Yinya yala Godungku present dajinka bamanga, jananin juran-bunganya. \v 9 Ngana kari bajaku work ngulkurr balkanya, Godungku ngananin wawu juran-bunganka. Kari. Godungkuku ngananga wawu juran-bungal, ngana kari bulmbuymanka. \v 10 Godungku nganangan balkan. Nyulu nganangan balkan Jesusanji kunamanka, ngana nyungun wukurrinka, work ngulkurr balkanka. Nyulu nganangan yanday-bungan, work ngulkurr balkanka. \s1 Godumu bama wubulku nyubunmal, Jesusanka. \p \v 11 Yurra bama walu-yindu, Gentile-warra. Jew-warrangka balkal, “Kaki bama Gentile-warra, jana Jew-warra kari. Jana kari Godumu kangkal-kangkal, kari yakajinya.” \v 12 Ngayu yurranin milka-bakalda. Yurra Godundu mambarrijinjiku, yurra ngami-ngamiku bundarin Christandamun, Godundumun bamandamun. Yala-yalaku yurra binal kari Godundumunku kukuku, binal kari Godungku nyungu bama Jew-warra promiseim-bungan helpim-bunganka. Yinyaynka yurra Godunku binal kari, binal kari nyungunji bundarinka, wuljaljiku. \v 13 Kari. Christ Jesus kadanda, wulanda ngananka. Jesusandamundu mulabu yurrangan yuba-yuba-bunganda kala-kalbaymun Godundumun. \v 14 Christangka nganangan jawun-jawun-bungan. Nyulu bama Jew-warra and bama Gentile-warra muru-bungan, nyubun-bungan. Jakalbaku bama Jew-warra kuli-kuliku bundandarin bamanka Gentile-warranka. Kuli yala wall yalbay dindarra jananda. Yamba Christ wulanya, nyulu wall dumbarrin. Nyulu janangan nyubun-bungan. \v 15 Jew-warrandamundu lawmundu kanbal bama ngami-ngami-bungan. Jesus wulanya, nyulu yinya law kunbay-manin, yamba-kari-bungan. Nyulu bama jambul nyubun-bungan, bama Jew-warra, bama Gentile-warra. Nyulu kuli kunbay-maninda, bama jawun-jawun-bungan. \v 16 Jesus wulanya, nyulu kuli-kuli kunbay-manin. Nyulu jukungu wulanya, nyulu bama jambul nyubun-bungan, Godundu wundin. \v 17 Jesus Christ kuku ngulkurr yirrkan bamanda. Nyulu bamanda yirrkan Jew-warranda yubaku bundandan Godundu. Nyulu yirrkan bamanda kala-kalbay bundandan Godundumun, Gentile-warranda. Nyulu wubulbuku kuku yirrkan, jawun-jawunku bundarinka. \v 18 Jesus Christ wulanya, Godumu Wawu ngulkurr bundandayda Godundumunbu bamanda. Kanbal Godumu bama Jew-warra; kanbal walu-yindu. Jesusangka wubulku nyubun-bungan, muruku wundin Godundu. Ngana Nganjananji Godunji balkaway Jesus wulanya, Godumu Wawu ngananda bundanya. \p \v 19 Yurra bama Gentile-warra, yurra ngarrbal karida. Yurra Godumukuda bama, Godundumunku bubukukuda. Ngana wubulku jawun-karramankuda. Ngana Godumu kangkal-kangkalmarinkuda; nyulu ngananga nganjan. \v 20-22 Godumu jawun-karra yala bayan. Bayan bakarrji, ridgepolemunji. Juku yindu-yindu bamangka ngaral bakarrba. Yinyamun juku birrajiku, dumbul buyku manil, jukungu ngaral. Bamangka bayan kunbay-manil, bakarrda wubulku dandiku kujil. Godumu jawun-karra yala bayan. Christ Jesus yala bakarr, nyulu wubulku ngulkurrduku kujil, junkurr-murubuku. Jana apostles and prophets, Godungku jananin yungan kukuji ngulkurrji. Jana yala juku bamangka ngaral bakarrba. Yurra Jesusanda mambarriji, yurra yala dumbul buyku or juku birrajiku bayanka. Christ Jesusangka wubulku kuna-bungal. Yinya bayan Godumu. Godumu Wawu ngulkurr bundanday yinyaymba bayanba. \c 3 \s1 Ngayu Godumu kuku balkal bamanda Gentile-warranda. \p \v 1 Ngayu jailba bundanday, ngayu yurranda balkanya Christ Jesusanka. Yurra bama Gentile-warra, yamba ngayu Godundumunku kukuku yurranda binal-bungan. Yinyaynka jana nganya jailba mumban. \v 2 Yurra binal Godungku ngaykundu work dajin. Nyulu nganya yanday-bungan, yurranda balkanka Godunku. \v 3 Godungku jakalbaku kuku kiraynjaku kujil-kujin. Yamba nyulu ngaykundu balkanda, bamanda wubulbuku balkankada. Ngayu yinya kuku kabanba balkanda. \v 4 Yurra yanyu kaban nyajil, yurra binalda yinya kuku Christanka. \v 5 Godundumundu Wawubu prophet-prophetanda, apostle-apostleanda yinya kuku dajinda. \v 6 Yinya kuku yalaku: Godungku bama wubulku manin, Jew-warra, Gentile-warra, nyulu jananin nyubun-bungan. Jana yala bangkarr nyubun. Godungku Jesus Christ yungan, bama juran-bunganka, Godumu kangkal-kangkal-bunganka. Bama wubulku murumarida, jawun-jawunku bundarida, yala Godungku promiseim-bungan, Jesus wulanya. \p \v 7 Godungku ngaykundu work dajin. Nyulu ngaykundu balkan bamanda balkanka kukuku ngulkurrku Jesusanka. Nyulu junkurrji bajaku, nganya helpim-bunganka bamanda balkanka. \v 8 Godumu bama wubul. Ngayu maja jarra yalbay kari; ngayu buban bajaku. Yamba Godungku nganya yungan, bamanda Gentile-warranda balkanka Jesus Christanka. Ngayu jananda balkal Godungku bama yiringkurrku juran-bunganka Jesus Christanka. Jesus Christ ngulkurr bajaku, jirray bajaku. Nyulu Godkuda. Ngayu jananda yinya kuku balkal. \v 9 Jakalbaku Godungku bama wubulku balkan, bubu balkan yiringkurrku. Nyulu bama, minya, wubulku balkan. Yamba nyulu bamanda wubulbuku kariku balkan nyulu wanjarrmanka. Nyulu kiraynjaku kujin. Yala, Christ Jesus kadan, yinyamun nyulu kuku kiray-kiray bamanda balkan, nyulu bama wubulku juran-bunganka. \v 10 Angel-angelangka Godumu bama nyajil nyungun wukurrinya, jana binalda, God binal bajaku, nyulu dukul ngulkurrkuda. \v 11 Jakalbaku Godungku nyuluku balkan, “Ngayu Jesus yungal. Bama nyungundu jurrkiji, jana ngayku kangkal-kangkalmari. Yinyamun ngayu ngayku kangkal-kangkal yiringkurrku mujal nyungunji.” \v 12 Ngana Jesus kuku nyajinya, ngana Jesusanda kunaman. Yinyaynka ngana kari yinyilji, kari murru-kaday Godundu dunganka. Ngana kari murru-kaday balkawanka Godunji. Ngana yinyil kari nyungunku. \v 13 Yinyaynka yurra kari milka-bujarmaka, ngayu jailba bundanya. Jana nganya jailba mumban, ngayu yurranda balkanya Jesus Christanka. Yurra wawu-ngulkurrmaka, yurra Godumu kangkal-kangkalda. \s1 Jesus Christ ngananka wawu jirray bajaku. \p \v 14 Yurra bama Gentile-warra, yurra Godumu kangkal-kangkalmanya, ngayu bungkubu janay, miyil nandaji, Nganjananda babaji yurranka. \v 15 Nganjanangka jakalbaku bama wubulku balkan, bama walu-yindu walu-yindu bubumunku yindu-yinduymunku yiringkurrmunku. Nyulu bama wubulku balkankuda, yalarrku angel-angel wubulku balkan jiringa. \v 16 God junkurrji bajaku. Ngayu nyungundu babaji, nyunguwundu Wawubu yurranga wawu junkurrji-bunganka. \v 17 Ngayu Godundu babaji yurra Godundu mambarrijinka, dajijinka, nyungun kuku nyajinka. Ngayu babaji Christ Jesus yurrandamunbu wawungu bundanka. Ngayu Godundu babaji yurra bamanka yindu-yinduynku wawumanka. \v 18 Yurra nyungu junkurr maninya, yurra binalmalkuda Jesus yurranka wawu. Yurra binalmal yala Godumu bama yiringkurrku binalmalarrku. Nyulu Christ Jesus ngananka mumbar-mumbarku wawumankuda, junkurr-muruku. \v 19 Jesus Christ ngananka wawumalarrku, yamba ngana yinyaynka kari mumbarku binalmal. Ngayu wawu nyulu yurrawunbu wawungu walanka, yurra dungarinka yala nyuluku dungay. \p \v 20 God junkurrji bajaku. Nyungu Wawu bunday nganandamunbu wawungu. Nyungu Wawu junkurr-muruku workmal ngananda, ngananin helpim-bunganka. Yinyaynka ngana nyungun babajika junjuy-junjuynku jaba-jabaka yalbay bajakulu, dukuldu kari manil. \v 21 Godundumundu bamangka God buyay-manaku, nyungundu milka-janayku, kari kunbay. Ngana nyungun buyay-mana, nyulu jirray bajaku balkanya nyunguwunbu bamanda. Ngana nyungun buyay-mana Jesus Christanka. Yuwu, yalaku, yinya manubaja. \c 4 \s1 Godumu bama wubulku nyubunmal. \p \v 1 Jana nganya jailba-bungan, ngayu Jesusanka workmalmanya baja. Ngayu yurranda junkurr-murubuku balkal, Godungku yurranin nyungu kangkal-kangkal-bungan. Yurra must bunday yalaku nyuluku yurranda yalaman nyungunji bundanka. \v 2 Ngulkurrmaka. Yindu-yinduynku wawumaka. Kari bulmbuymaka. Kari jinbalku kulimaka. Kari jinbaldaku murru-kanga. Kari yalaku bunday. Kari. Wawumaka. Kanbal bama nguba walu-yindumal yurranka. Jananka yalarrku wawumaka. \v 3 Godungku nyungu Wawu yurranda yungan, nyunguwunbu bamanda. Nyunguwundu Wawubu yurranin jawun-jawun-bunganda. Yurra yala nyubunku bundandari, jawun-jawunku bundandari. \v 4 Godumu jawun-karra nyubunmarinkuda, kunamarinkuda. Godumu Wawu nyubun bundanday Godundumunji jawun-karranji. Wawu wulanyamun yurra bubungu nyubunyimba dungarinka, Godundumunbu bubungu, heavenba. \v 5 Ngananga maja nyubunku, Jesus. Ngana wubulku nyungunduku jurrkijin, mambarrijin. Ngana wubulku banabu dukul-damajin nyungunkuku. \v 6 Ngananga God nyubunku, nyulu ngananga nganjan nyubunku. Nyulu jirray bajaku, maja jirray bajaku ngananga. Nyulu yiringkurrku bundanday, nyulu nyunguwunji bamanji wubuliynjiku bundanday. \p \v 7 Godungku nyunguwunbu bamanga junkurr dajin, nyungu work balkanka. Nyulu jaway bajaku. Nyulu wawurr-wawurrduku dajin, yala Jesus Christangka dajin. \v 8 Ngadiku bamangka kabanba balkan Godumu kuku Jesusanka. Jana balkan, \q1 “Nyulu wangkar-wangkar dungan, bama wubul mambarrin, nyungunji dunganka. Nyulu bamanga junjuy-junjuy ngulkurrkuda dajin.” \m \v 9 Ngayu yinya kuku Godundumun kabanmun mumbarabuku milkanga-bungalda. Nyungu bubu wangkar-wangkar, heaven. Nyulu wangkar-wangkarmun heavenmun bubungu kadan, yinyamun nyulu wangkar-wangkar dakan baja. \v 10 Nyulu yalay bada-bada wangkar-wangkarmun kadan, yinyamun wangkar-wangkarku dakan baja. Nyulu wangkar-wangkar bajaku dungan. Godungku nyungun maja-bungan, nyulu wubulkuku yiringkurrku majamanka. \v 11 Nyulu nyunguwunbu bamanda junkurr dajin. Nyulu kanbal apostle-bungan, jananin yungan bamanda balkanka nyungunku, jana kanbal bama nyungundu mambarrijinka, nyungu bamamanka. Nyulu kanbal evangelist-bungan, kanbal prophet-bungan. Nyulu jananda balkan nyungu kuku balkanka bamanda. Nyulu kanbal pastor-bungan. Nyulu jananda balkan nyungu bama ngulkurrduku kujinka, jana junkurrjimanka, jurrkijinka buyun-buyunmun, jawun-jawunku bundarinka. Nyulu kanbal teacher-bungan, jananda balkan bama binal-bunganka nyunguwunku kukuku. \v 12 Nyulu jananda yalaku balkan, jana binalmanka nyungu work balkanka, junkurr-murubuku Jesus wukurrinka, mumbarabuku. Jana bama yindu-yindu wundinka Jesusanda. \v 13 Yinyamundu ngana Godundumundu bamangka Godku wukurril. Yinyamundu ngana Godumu jawun-karramal. Yinyamundu ngana mumbarku binalmal Godundumunku kangkalka Jesusanka. Yinya yala karrkay. Nyulu karrkay yalbaymalmal, jirraymalkuda. Ngana Godumu bama yala jaba-jabamal, kari karrkayku bunday, kari kala-burraku bunday. Ngana yala Jesus Christmankada. \v 14 Ngana wawu kari yala karrkayku bundarinka. Kanbal bama kadari, yurranin jurril-bunganka kukuku jirakalka janawunmun dukulmun. Kaki yurra yala karrkayku bundari, yurra jananin kuku nyajil baja, nyajil baja, juma manubu-wundiji. Yinya yala boat karrkayangka birungubaynja manil-manil. Muyarabu, mulngkubu yarra jurrkil baja, yarra jurrkil baja. Nyulu karrkay yalbay kari, junkayku dunganka. Yurra kari karrkayku bundarika. Jananin jurril-baka kari kuku nyaka. Jesusku kuku nyaka. Dandiku bundarika, Jesusanji junkayku dungarinka, kari jurrkijinka nyunguwunmun kukumun. \v 15 Jananda jurril-bakanda kari milka-janay. Kari. Manubajabuku balka, bama binalmanka yurra yindu-yinduynku wawu jirray. Yinyamun ngana mumbarku bunday Jesusanji, yala jaba-jabamal. Jesus Christ, nyulu ngananga majakuda. Ngana must manubajabuku balka, must junkayku bunday. Kari jurrilmaka, bama kari jurril-bunga. \v 16 Jesus yala bamanga dukul. Dukul maja maraka, jinaka, miyilka, yindu-yinduynku. Jesus yala dukul, nyulu maja nyunguwunku bamanka. Jesusangka nyungu bama nyubun-nyubunku ngulkurrduku kujil. Nyulu jananin nyubun-nyubunku muru-bungal, nyulu jananga majamalkuda. Ngana bamanka wawumari, ngana Jesus wukurrilda. Kaki ngana muruku workmaniji and wawumarikuda, Jesusamu bama wubulmalda, yala nyuluku wawu. \s1 Godungku ngananin jirakal-bungan, Jesus Christanka. \p \v 17 Ngayu yurranda balkal kuku Majandamun Jesusandamun. Kanbal bama kurru-kurruku dungay, binal-karimanya Jesusanka. Yurra yalaku dukul-buyunku kari bundarika. \v 18 Jana binal kari Godunku, dukul-dandi bajaku, wawu kari binalmanka nyungunku. Jana nyungunin bayjal-bayjan, ngami-ngamiku bundanday Godundumun, ngangkal-ngangkalku Godunku bundanday. \v 19 Jana buyun-buyunmankarrku. Jana kari murru-kaday baja buyunmanya. Jana buyunmal, kalngar-bakamal, buyun-buyun walu-yindu walu-yindu balkal. \p \v 20-21 Yurra yalaku kari bundarika. Kari bajaku. Yurra Jesus Christanka binalman, yurra yalarrku binalman kukuku manubajaka Jesusandamunku, binalman ngulkurrku bundanka, junkayku. \v 22 Ngana Godumu bamaman, ngana jirakalman, walu-yinduman. Buyun-buyun yununjiku yala kambi mukul bajaku, ngumbu bajaku. Buyun-buyun yunundumun yilba, yala yundu kambi ngumbu bajaku yilbal. Yundu Jesusamumanjiku, yundu wawu buyunjiku bundan. Yinyamundu buyundu yununin buyun-damankuda. Yurra buyun-buyun bawada. \v 23 Balu Godungku yurranin jirakal-bunga, dayirr-bunga, yurranga wawu, yurranga dukul. \v 24 Godungku yurranin jirakal-bunganya, yurra yalaku bundarika, ngulkurrmaka. Yinya yala kambi jirakal. Ngulkurrku bunday yala yundu kambi ngulkurr didal. Godungku yurranin jirakal-bungan, yurra ngulkurrmaynda yala God. \p \v 25 Yala, kari jurrilmaka baja. Ngana yala nyubunku bunday, Jesusanji kunamanya. Manubajabuku balkada, yindu-yinduymbu. \v 26 Kaki yurra kuli-kadari, kari buyun-dama kulibu. Kari all day kuliku bundarika, Dubungku yurranin milka-bakanji buyunmanka kulika. \v 27 Dubumu chance kari daya, ngananin milka-bakanka, buyun-damanka kulika. \v 28 Yurra Jesusanda mambarrijinjiku, kanbalda yurra junjuy-junjuy ngakin. Yurra Jesusanji kunamanya, kari ngaki baja. Kari. Workmakada, money maninka mayika, yindu-yindu helpim-bunganka. \v 29 Kari kuku buyun balka. Kuku ngulkurrku balka, yindu-yindu helpim-bunganka, dandi-bunganka. \v 30 Yurra Godumu Wawu dayirr kari milka-bujar-bunga. Godungku nyungu Wawu ngananda dajin, milbinka ngana nyungukuda. Godungku nyungun ngananda dajin, binal-bunganka ngana juma yungajida buyun-buyunmun. Buyun-buyundu ngananin kari kajal baja. Godumu Wawu kari milka-bujar-bungada. \v 31 Kuli bawakuda. Kari kurru-jindawaka baja, kari yukiwaka baja. Kari jurrilmaka baja. Yindu-yinduynku wawumaka. \v 32 Yindu-yinduynku manun-manunmaka, ngulkurrmaka. Godungku yurranga buyun-buyun kidan, Jesus Christ wulanya. Yinyaynka nyulu yurrawunku buyun-buyunku milka-wulanyarrku. Kaki yindu-yinduyngku yurranin buyun-damal, yurra yalarrku milka-wulay, yala God yurrawunku buyun-buyunku milka-wulan. \c 5 \s1 Ngana lightmunbu bunday. \p \v 1 Yurra Godumu kangkal-kangkalkuda. Nyulu yurranka wawu jirray bajaku. Yinyaynka yurra nyungun wukurrika. \v 2 Yurra yindu-yinduynku wawumaka, yala Jesus Christ ngananka wawu jirray bajaku. Nyulu ngananka wawumanya, nyulu mambarrijin, wulanka ngananka. God wawurr-wawurrmanijin, Jesus ngananka mambarrijinya. \p \v 3 Yurra Godumu kangkal-kangkalmanya, kari buyun-buyun balka. Junjuy-junjuynku kari jumbunmaka. Kari dukulbu kuji kalngarmanka. Kari balkawaka buyun-buyunku. \v 4 Kari yukiwaka, kari dirra-bakamaka, kari kiru-karimaka. Kari. Yala kari. Yurra ngulkurr balka, God thankim-bunga. \v 5 Yurra yanyu milkanga kuji. Kaki bamangka buyun-buyun balkal, nyulu kari wangkar-wangkar Godunji bunday. Kaki bama kalngarmal, nyulu kari wangkar-wangkar Godunji bunday. Kaki bama junjuy-junjuynku wawumal, jumbunmal, nyulu kari wangkar-wangkar Godunji bunday. Kaki bama yalaku bunday, nyulu kurru-kurruku dungay, yindulu nyulu wukurril. Yinya bama nyulu Godumu kari. \p \v 6 Bamangka kanbalda yurranin jurril-bunganka. Jana yurranda kari manubajabuku balkal. Jana balkal, “Yalada buyun-buyunku bundanka.” Kari. Kari bajaku. Bama yalaku bunday, Godungku jananin punishim-bungalkuda, jana God kari kuku nyajinya. \v 7 Jananin bawa. Jananji kari murumaka, buyun-buyun balkanka. \v 8 Yurra ngadiku kurru-kurruku dungarin, yala nguwul-nguwulbu dungan-dungarin. Yamba yurra Godumu bamamanda. Yurra jirakalmanda, walu-yindumanda. Yurra junkayku bundayda, yala lightmunbu dungan-dungay, nyajil-nyajinya. Dungarika Godunjiku, yala nyuluku yurranka wawumal. \v 9 Kaki yurra lightmunbu dungari, yurra junkayku dungarida, ngulkurrmalda, manubajaku dungarida. \v 10 Milkabu wukurrika, binalmanka yinyaynka Maja Jesus wawurr-wawurrmanijinka. \v 11 Yurra kari balka yala yinyanguy bama nguwul-nguwulbu dungan-dungari. Jana kurru-kurruku dungan-dungari. Kari yalaku balka. Yurra must jananda balka, “Yurra buyun-daman-damal.” \v 12 Jana kiraynjaku buyun balkal. Ngana wawu kari yinyaynka balkawanka, murru-kaday. \v 13 Kaki yundu torchmundu junjuy balbal, yundu yinya mumbarabuku nyajil. Yundu nyajil, yundu yinyaynka binalmal, nguba ngulkurr, nguba buyun. \v 14 Lightmundu mumbarabuku milbil, dayirrdaku. Nyubunyinja bamangka kabanba balkan yinyaynka. Nyulu balkan, \q1 “Yundu yala warngku wunanay, yala wulan. Wandida. Jesus Christangka yunundu milbil baral dunganka; nyulu yala light, baral milbinka.” \p \v 15 Mumbarku dungay. Kari ngangkal-ngangkalmaka. Kari kiru-karimaka. Dukul-ngulkurrmaka. \v 16 Miyil-janayda, ngulkurr balkankada, bamangka buyun-buyun balkal-balkanya. \v 17 Kari kiru-karimaka. Maja Jesus nyakangarr wanyu nyulu balkanka, binalmanka yinyaynka nyulu wawu yundu balkanka. \p \v 18 Yurra kari drunkmanijika. Kamu-kamubu yurranin kiru-kari-bungal, dukul buyun-damal. Yala kari. Godundumunbu Wawungu ngulkurrbu mambarrijikada, nyulu majamanka yurranka. \v 19 Yurra murumal meetingmunbu, wulngku badi Godunku. Nyungun buyay-mana, yurra nyungunku wawumanya. \v 20 Yurra Majanji Jesus Christanji kunamanya, yarbarrka Nganjan God thankim-bungada, junjuy-junjuynku wubulkuku. God yarbarrka thankim-bunga, nyulu yinya dajinya. \s1 Kuku manyarrinyundu. \p \v 21 Ngana nganaku kari majamaka. Jesus Christ, nyulu ngananga maja jirray. Yinyaynka ngana must yindu-yinduyndu milka-janay. \p \v 22 Yurra manyarr-karralu, dunyundu milka-janay yala yurra Majanda Jesusanda milka-janay. \v 23 Jesus Christ, nyulu yala dukul; nyungu bama yala nyungu bangkarr. Nyulu yala dukul, maja nyunguwunbu bamanga. Dunyu yalarrku maja manyarramu. Jesusangka nyungu bama juran-bungan. Dunyungku must nyungu manyarr ngulkurrduku kuji. \v 24 Jesus Christamu bama nyungundu milka-janaykuda. Manyarr yalarrku dunyundu milka-janayarrku. \p \v 25 Yurra dunyu-karralu, manyarranka wawumaka, jananka wawu jirraymaka. Jananka wawumaka yala Jesus Christ nyunguwunku bamanka wawu. Nyulu nyuluku dajijin nyunguwunku bamanka. \v 26 Nyulu nyuluku dajijin, nyungu bama ngulkurr-bunganka. Nyulu nganangan dayirr-bungan yala banabu julurrijin. Yinyamundu nyulu ngananin dayirr-bungan nyunguwundu kukubu. \v 27 Jesusangka ngananin manin, ngana nyungumanka. Nyulu ngananin maninka, ngulkurr-bunganka, mini-mini-bunganka, ngana kari bajaku buyunmanka. Yinyaynka nyulu ngananin dayirr-bungan. \v 28 Yala, dunyu manyarranka wawumaka yala nyulu nyunguwunkuku bangkarrka wawumal. Kaki nyulu manyarranka wawu, yinya yala nyulu nyunguwunkuku bangkarrka wawu, bula yala nyubunmanya. \v 29 Bama kari bajaku nyunguwunkuku bangkarrka wawu-karimal. Kari. Nyulu mayi nukal, nyunguku bangkarr ngulkurrduku kujinka, yala Jesus Christangka nyungu bama ngulkurrduku kujil. \v 30 Jesus Christangka ngananin ngulkurrduku kujil, ngana yala nyungu bangkarr. \v 31 Godumu kuku yalaku: \q1 “Manyarrinyu nyubunmalkuda. Yinyaynka dingkarangka ngamu and nganjan must bawa, manyarrandakuda kunamaka.” \m \v 32 Yinya kuku Godundumun jirray bajaku, manubajaku. Yinya kuku bamanka, manyarrinyunku. Yinya kuku yalarrku Jesus Christanka, and nyunguwunku bamanka. \v 33 Yinya kuku yalarrku yurranka. Dunyu-karra must manyarr-karranka wawumakakuda, yala nyulu nyungunkuku bangkarrka wawu. Manyarr-karra must dunyu-karranda milka-janay. \c 6 \s1 Kuku kangkal-kangkalanda, nganjan-karranda. \p \v 1 Yurra kaykay-kaykay, yurra must ngamu, nganjan kuku nyaka, yurra Godumu bamamanya. Yurra ngulkurrduku balka. \v 2-3 Godungku ngananga kuku wubul dajin. Nyulu nyubun dajin baja, ngananda promise dajinda. Yinya kuku yalaku: \q1 “Kaki yurra nganjananda, ngamundu milka-janay, yurra wawurr-wawurrmanijida, ngadingka juranku bundayda bubungu.” \p \v 4 Yurra nganjan-karra, kangkal-kangkal kari kuli-kanga, kari kuli-murubuku jirra-kanga. Kari. Yala kari. Mumbarabuku binal-bunga. Jananin binal-bunga Godundumunku kukuku, binal-bunga God kuku nyajinka, wukurrinka. \s1 Kuku workingman-karranda, maja-karranda. \p \v 5 Yurra slave-warra, maja kuku nyaka yalaymba bubungu. Mumbarku workmaka, wawurr-wawurrku workmaka. Kari jurrilmaka. Ngulkurrku workmaka, yala yurra workmal Jesus Christanka. \v 6 Kanbal bama majanji yaykarrku workmaniji, yamba maja dungay, jana jurrilmal bundari. Yurra yala kari workmaka. Kari jurrilmaka, yaykarr-yaykarrku workmaka. Wawurr-wawurrku workmaka yala yurra workmal Jesus Christanka. \v 7 Yuwu, wawurr-wawurrku workmaka yala yundu workmal Majanka Jesusanka, yala bamankalu kari. \v 8 Kanbal yurra workmal, slavemanya. Kanbal yurra workmal moneyka, mayika. Kaki yurra ngulkurrku workmal, Majangka Jesusangka yurranga yalarrku dajil baja. \p \v 9 Yurra maja-karra, ngulkurrmaka jananka, yurrandamunku workingmananka. Kari kuli-bakamaka. Jananda kari kuli-murubuku kuku daya. Kari kuli-murubuku mambarrika workmanka. Yurra binal Godunku. Nyulu maja heavenba. Nyulu yurranga maja, workingman-karramu maja. Nyulu bamanka wubulkuku yala-karrajiku wawumal. Nyulu same kuku wubulbuku dajin, maja-karranda, workingman-karranda. \s1 Dandiku jananka Dubunku. \p \v 10 Ngayu kuku yindu yurranga dajinka. Balu Godungku yurranin junkurrji-bunga. Majanji Jesusanji kunamanya, Godungku yurranin junkurrji-bungal. Balu Godungku nyungu junkurr daya yurranga. \v 11 Yurra binal jana soldier-soldierangka ngadiku junjuy-junjuy yala kambi ironmun balkan. Jana didan, kalka kanbinka, damajinji. Ngana yala mabarrba, kunin-kuniway, Dubunji daman-damaway. Dubungku ngananin jurril-bunganka, ngana buyun-damanka. Godungku ngananga junkurr dajil, Dubundu kari milka-jananka. Yinya junkurr yala yinya junjuy-junjuy soldierangka didan kalkaka. Godungku Dubu kanbil nyunguwundu junkurrdu, yala soldierandamundu junjuy-junjuynju kalka kanbil. \v 12 Dubungku ngananin jurril-bunganka, ngana buyun balkanka. Yinya yala ngana mabarrba warmunbu Dubunji daman-damaway. Bamanji kari; dubu-dubunji wubuliynji. Jana dubu-dubu wubul bajaku, junkurrji bajaku, walu-yindu walu-yindu. Jana buyun bajaku, Godunku wawu kari bajaku. Jana maja-maja yalaymba bubungu yiringkurrku. \v 13 Junkurr mana Godundumun. Balu Godungku yurranin helpim-bungada. Kaki Dubungku yurranin junkurr-murubuku mambarrinka buyun balkanka, yurra nyungun kari kuku nyaka. Kari. Junkurr-muruku janjanay, nyungunin Dubu bayjal-bayjarrku. \p \v 14 Nyulu soldier readymanijinka mabarrka, warmunku, nyulu junjuy yala wayarri didan. Yurra readymanijinka Dubunku, yurra manubajabuku balka, kari jurrilmaka, kari bulu-duraymaka. Manubajamaka. Kuku manubaja yala wayarri soldieramu. Soldierangka junjuy ironmun didan dumuku, kalka kanbinka, dumu damajinji. Yurra junkayku bunday. Ngulkurrmaka. Dubundu kari milka-janay. Junkaymanya Dubumu kuku kanbil yala yinyamundu junjuynju kalka kanbil. \v 15 Soldierangka dambal didan, jinabu dunganka mabarrba. Yurra Godumu kuku wukurrika, readymanka, dunganka, kuku ngulkurr wambanka. Kuku ngulkurr wamba, God jawun-jawunku bundanka bamanji. Yinya yala soldier readyman, dambal didan. \v 16 Soldierangka kunjuri shield wundin mabarrba, kalka kanbinka. Dubungku yurranin junkurr-murubuku milka-bakal, buyun balkanka. Yinya yala nyulu yurranda kalka yilbal-yilbal. Yurra Godundu milka-janaykuda, junkurr-murubuku kuku nyakakuda, nyungundu mambarrijikakuda. Yinyamundu yurra Dubumu kalka kanbil, nyungundu kari milka-janay. \v 17 Soldierangka wandu dandi didan, dukul kanbinka kalkaka. Yurra mumbarku binalmaka Godungku yurranin juran-bungan, heavenba wundinka, nyungunji bundanka. Yinya yala wandu dandi. Soldier naybuji kalbaynji. Naybu kalbay yala Godumu kuku. Yurra Godundumunji kukuji. Godundumunku kukuku binalmaka, yurranin helpim-bunganka, junkurr-muruku jananka, dandiku. Nyungu kuku milkabu wukurrika. Balu Godundumundu Wawubu yurranin binal-bunga nyunguwunku kukuku. Yurra yalaku bundari, yurra readymal, junkurr-muruku jananka Dubunku. \v 18 Yurra must wuljaljiku praymaka, Godundu babajika helpim-bunganka. Godundumundu Wawubu yurranin helpim-bungal Godumu work balkanka. Godundu babajika nyungu bama helpim-bunganka. Kari baja-burray, kari kulbajika, praymalmakaku. Mumbarmaka Dubunku, nyungundu kari milka-jananka. \v 19 Ngaykunku yalarrku Godundu babajika, nyulu ngaykundu kuku dajinka. Jakalbaku Godungku nyungu kuku ngulkurr bamanda kari balkan. Yamba nyulu yinya kuku wambankada. Nyungundu babajika ngayu munabuku balkanka nyunguwunku kukuku. \v 20 Ngayu kukuji Godundumun, yamba ngayu jailba bundandayda. Ngayu nyunguwunku kukuku must munabuku balka. Yurra Godundu babajika, nyulu nganya helpim-bunganka yalaku balkanka. \s1 Kuku ngaykunku. \p \v 21 Nyubun bama, burri Tychicus. Nyulu ngayku jawun ngulkurr. Nyulu ngulkurrku workmanmal Majanka Jesusanka. Nyulu yurranda kaday, ngaykunku balkanka, yurra binalmanka ngayu ngulkurrku bundanday. \v 22 Yinyaynka ngayu nyungun yurranda yungal, yurra binalmanka ngaykunku, yurranin helpim-bunganka wawurr-wawurrmanijinka Majanka Jesusanka, dandiku jananka. \p \v 23 God ngananga nganjan. Jesus Christ ngananga maja. Ngayu bulanda babaji yurranin wawu-ngulkurr-bunganka. Ngayu babaji yurranin helpim-bunganka, bamanka yindu-yinduynku wawumanka. Ngayu babaji yurranin helpim-bunganka bulanda milka-jananka. \v 24 Kaki bama Majanka Jesus Christanka wuljaljiku wawu jirray bajaku, Godungku jananin ngulkurrduku kujil. Yalakubada.