\id ACT KYAC01. 5-OCT-83 Kuku-Yalanji Hershberger, REV 6/12/83 \h Acts \mt1 Kaban Jesusandamunku Jawun-karranka \mt1 Acts \toc1 Kaban Jesusandamunku Jawun-karranka Acts \toc2 Acts \c 1 \p \v 1 Theophilus, ngayu jakalbaku yunundu kaban yungan. Yinyamundu kabanda ngayu yunundu balkan Jesus wanjarrmalmanda. Ngayu balkan nyulu jananda wanyu balkan-balkan, and wanyu binal-bal-ban. Nyulu yinyayngkadabi balkan-balkankuda. \v 2 Wawu yinyamun Godungku nyungun wangkar-wangkar-bungan, heavenba-bungan. Nyulu heavenba dunganjiku, nyulu jawun-karra 12-bala wangkanin. Nyulu kuku dajin jananda jawun-karranda 12-balanda, balkanka jana wanjarrmanka. Nyulu jananda kuku dajin Godundumundu Wawubu junkurrdu. \v 3 Wawu kukumun Jesus warrngkan-warrngkan, wulanyarrkuda, yarkinmanyarrkuda. Yinyamun nyulu juranman baja. Nyulu 40-days jawun-karranda 12-balanda jururr-jururr nguwimal milbijin, junjuy-junjuy wubul balkan, bama binalmanka nyulu juranmankuda. Nyulu jananji balkawan Godunku, jana binalmanka God maja bajaku bamanka. \v 4 Jana murumarin, nyulu jananda balkan, “Yurra townmun Jerusalemmun kariku dungarika. Bundarika yalaymba. Godungku yurranin junjuy-junjuynku wawurr-wawurr-bungan. Yurra waitmakarrku, yinya junjuy-junjuy kadanyamunku. Yalamun yurra kariku dungarika. Bundarika. Ngayu jakalbaku yurranin balkan yinyayinka. \v 5 Ngadiku nyulu Johnungku banabu dukul-daman, baptiseim-bungan. Juma Godumu Wawu kaday, yurranji bundanka, yurrawunbu dukurrbu walanka. Godundumundu Wawubu yurranin yala baptiseim-bungalda.” \s1 Godungku Jesus wangkar-wangkar dakay-manin heavenba. \p \v 6 Jana Jesusamu jawun-karra wubulku juma Jesusanji murumarinda wuburrbu Olive. Jana Jesusanda babajin, “Yundu wanjarrmalda ngananka bamanka Jew-warranka? Ngadi bajaku Jew-warra jirray bajaku, junkurrji bajaku. Kuda yundu ngananin Jew-warra jirray-bungal baja bamanka yindu-yinduynku? Kuda Jew-warra junkurrji-bungal baja, majamanka?” \v 7 Jesusangka jananda yalaman, “Yurra binal kari wanja-wanja Jew-warra jirraymal baja. Yurranka kari, binalmanka. God, nyulu ngananga nganjan. Nyuluku yinyayinka binal. \v 8 Kari, yurra junkurrjimanijikuda. Godumu Wawu dayirr yurranji bunday, yinyamundu Wawubu yurranin junkurrji-bankada, muna-bankada. Yurra bamanda wubulbuku balkalda ngaykunku. Bamanda wubulbuku balkal townbu Jerusalem, bamanda wubulbuku balkal bubungu Judea, bubungu Samaria, bubungu yindu-yinduymbu, yiringkurrku. Yurra balkal Godundumundu Wawundumundu junkurrdu.” \v 9 Wawu yinyamun kukumun Godungku Jesus dakay-manin wangkar-wangkarkuda. Jana jawun-karrangka nyungunin nyajin dakan-dakanya. Ngurrbanda nyungunin nandan, kari nyajijin baja. \p \v 10 Jana jiri kunkun-bungal-bungan, dingkar jambul nguwimal milbijin, janjananya janandaku. Bulanga kambi bingaji. \v 11 Bula yalaman, “Ya, yurra Galilee-warra, yurra wanyurrinku janjanari, kunkun-bal-bal jiri? Godungku yurrandamun Jesus manin, wangkar-wangkar-bungan. Nyulu Jesus kaday baja bubungu. Nyulu kaday baja yalaku nyulu dungan.” \s1 Jana dingkar yindu manin, Judasamu bural maninka. \p \v 12 Jana townbu Jerusalem kadarinda wuburrmun Olivemun. Wuburr Olive yubaku townbu Jerusalem, 1 kilometre. \v 13 Jana Jerusalem kadarin, bayanba wangkar-wangkar walarin. Jana yinyaymba bundandarin, Peter, John, James, Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew, Matthew, James, nyulu kangkal Alphaeusamu, Simon, nyulu muna, Judas, nyulu kangkal Jamesamu. Jana yinyaymbaku bundandarin. \v 14 Jana, yinyarrin dingkar-dingkar, jalbu-jalbungku Jesus ngadiku wukurrin, and Mary, Jesusamu ngamu, and yabaju-karra Jesusamu, jana wubulku jururr-jururr Godunji balkan-balkawanya. Jana wubulku yarbarrka murumarinda, Godunji balkawanka. \p \v 15 Yala-yalaku bama wubul murumarinda, 120-bala. Jana wubulduku Jesus kuku nyajil-nyajinya. Jana bundandarin, Peter dakan, jananda balkanka. Nyulu yalaman, \v 16 “Ya, yurra Jesusamu jawun-karra, Judasangka Jesus mambarrin bulimananda. Ngadi bajaku Godundumundu Wawubu Davidanda balkan Judasanka, nyulu Jesus milbinka bulimananda. Davidangka kabanba balkan kukuku Judasanka. Yinya kuku Godundumun, manubajamankuda. Davidangka yinya kuku manubajabuku balkan. Judasangka Jesus mambarrinkuda bulimananda yala Davidangka ngadiku kabanba balkan. \v 17 Godungku Judas wangkanin, ngananji workmanijinka. Ngana yalaku jawun-jawunku bundan Judasanji. Kari, nyulu Jesus mambarrin baja bulimananda.” \p \v 18 Judasangka money manin, Jesus milbinya. Nyulu bubu buy-im-bungan yinyamundu moneybu. Kari, nyulu daran, nyungu waral walngajin, julbi-julbi wandarinda. \v 19 Bama wubulku townbu Jerusalem binalman yinyayinka. Jana yinyaymba bubungu burri dajin, Akeldama. Yinya janawunbu kukungu. Yinya mean Bubu Mulaji. \p \v 20 Peterangka yalamanda, “Ngadiku Davidangka kabanba balkan, Psalmsmunbu. Nyulu balkan, \q1 ‘Balu nyungu bayan jirrbu-jirrbumaka. Bama yinyaymba kari bajaku bundarika.’ \m Davidangkaku balkan baja, \q1 ‘Balu bamangka yinduynju nyungu bural mana.’ \m \v 21-22 Yinyayinka ngana dingkar nyubun wangkaninka, Judasamu bural maninka. Jakalbaku Jesus bubungu bundandan, bama dingkar-dingkar wubul nganjinanji Jesusanji dungan-dungarin. Jana John nyajin Jesus banabu dukul-damanya, baptiseim-bunganya. Wawu baptiseim-bunganyamun jana nganjinanji yiringkurrku dungarin. Wawu yarkinmun jana Jesus juranku nyajin, jana nyungunin nyajin wangkar-wangkar dakanya. Bama wubulku nganjinanji Jesusanji dungan-dungarin yinyarrin jakalbamun nyikumankarrku. Ngana dingkar nyubun yinyarrinyandamun wangkaninkada, Judasamu bural maninka, bamanda yindu-yinduymbu balkanka Jesusanka, balkanka nyulu juranman baja.” Peterangka yinya kuku yalaman. \v 23 Jana dingkar-bulal jambul manin, jakalba jajirrin. Dingkar nyubunku burri jambul, Joseph Barsabbas, and Justus. Dingkar yindu burri Matthias. \v 24-25 Jana Godunji balkawan, nyungundu yalaman, “Maja, yundu miyilji, yundu bamanka wubulkuku binal bajaku, janawunbu dukurrbu nyajilkuda. Yala bula dingkar-bulal? Yundu nganjinanda balka, wanju yundu wangkaninka Judasamu bural maninka? Judasangka work bawan, work Jesusangka nyungundu dajin. Nyulu Judas wulan, dunganda bada-bada bayanga.” \v 26 Jana junjuy yilbanda yala dice. Yinyamundu junjuynju jananin milbin Godungku Matthias wangkanin. Matthiasangka Judasamu bural maninda, kunaman jawun-karranji 11-balanji, jananji workmanijinka. \c 2 \s1 Godumu Wawu dayirr kadan. \p \v 1 Janawunbu bubungu jana holidaymunji, Pentecostmunji. Holidaymunbu Pentecostmunbu jana Jesusamu jawun-karra wubulku murumarin bayanba. \v 2 Yinyaymba jana yanja nyajinda, yanja yala muyar jirray bajaku. Yanja jirray bajaku, jirimun kadan kananga bayanba yinyay jana bundandarin. \v 3 Junjuy nguwimal milbijin jananda, junjuy yala ngalari. Yinya junjuy ngami-ngamiman, bundan wangkar-wangkar dukulbu bamanda wubulbuku. \v 4 Godumu Wawu janawunbu dukurrbu walanda. Jana kukubu yindu-yinduynjukuda balkal-balkanda. Godundumundu Wawubu dayirrda jananda kuku yindu-yindukuda dajin, jananin mambarrin balkanka kukubu yindu-yinduynju. \p \v 5 Kanbal bama Jew-warra townbu Jerusalem milkanga Godunjiku bundandanya. Jana Jerusalem kadan bubumun yindu-yindumun, kukumun yindu-yindumun. \v 6 Jana yinya yanja nyajin, jana murumarin. Jana wubulduku Jesusamu jawun-karra nyajin balkan-balkanya janawundu kukubu yindu-yinduynju. Jana babajin, “Ya, wanyu yinya? Jana wanjarrku binalman nganawunku kukuku?” \v 7 Jana Jesusamu jawun-karra kunkun-bal-ban, jana-karrajiku balkawan, “Ya, wanyu yinya? Jana dingkar-dingkar bubuku Galileemunkubi. \v 8 Yala kuku? Ngana wubulduku wanyurrinku jananin nyajin-nyajil balkanya nganawundu kukubu yindu-yinduynju? Jana wanjarrku kukuku wubulkuku binalman? \v 9 Ngana bubumun yindu-yindumun kadan. Kanbal bubuku Parthiamunku, kanbal bubuku Mediamunku, kanbal Elamunku, kanbal bubumun Mesopotamiamun, kanbal bubumun Judeamun, kanbal Cappadociamun, kanbal Pontusmun, kanbal Asiamun. \v 10-11 Ngana bubumun yindu-yindumun kadan. Kanbal Phrygiamun, kanbal Pamphyliamun, kanbal Egyptmun, kanbal Libyamun, kanbal Romemun, kanbal Cretemun, kanbal Arabiamun. Kanbal bama Jew-warra, kanbal Jew-warra kari, yamba ngana wubulduku Jew-warramu law wukurril. Ngana wubulduku jananin nyajil-nyajil nganawundu kukubu yindu-yinduynju balkal-balkanya Godunku, nyulu junjuy-junjuy wubul junkurr-murubuku balkanda.” \v 12 Jana wubulduku kunkun-bal-ban, jana-karrajiku balkawan, “Wanyu yinya?” \v 13 Yamba kanbalda yajarrin, kuya-ban, yalaman, “Jana kamu-kamumun.” \s1 Peter kuku yirrkan. \p \v 14 Yinyamun jawun-karra 12-bala dakarin, Peter yaykarrku yirrkan, “Yurra Jew-warra, and yurra townbu Jerusalem bundandanya, yurra nganya mumbarabuku nyaka, ngaykundu milka-janay. \v 15 Balu nganjin kamu-kamumun, balu nganjin drunkmanijinya. Kari, kamu-kamumun kari. Wungar nyaka, wungar buban nakaku, 9 o'clockkuda. Ngana bama Jew-warra yalaku, kamu-kamu kariku nukal, 10 o'clockmanjiku. \v 16 Wanyu yanyu? Yanyu Godundumun Wawumun. Ngadi bajaku nyubun dingkar prophet, burri Joel, nyulu kuku manin Godundumun. Joelungku yinya kuku balkan, yalaman, \q1 \v 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu yindu-yinduymbu. Jananga kangkal-kangkal kuku yirrkayda ngaykunku. Ngayu warru-warrundu junjuy-junjuy milbilda, jana nyajilda yala bijarr. Binga-bingangka nganya bijarrilda. Ngayu bijarrda jananda kuku balkal. \v 18 Yala-yalaku ngayu ngayku Wawu yungal jananda bamanda ngaykundu workmanijinyamunbu, dingkar-dingkaranda, jalbu-jalbundu. Jana ngaykunku kuku yirrkayda. \v 19 Ngayu junjuy-junjuy miracle balkal junkurr-murubuku, wangkar-wangkar heavenba, bubungu. Ngayu milbil mula, baya, kubu yala ngurrban. \v 20 Wungarabu kari balbal baja. Kija ngala-ngalamal, yala mula. Wawu yinyamun nyulu Maja Jesus kadayda. Nyulu kukuku kaday, courtcasemunku bamanka wubulkuku. \v 21 Yala-yaladabi bama kanbal Majanda Jesusanda yirrkay. Kaki jana janaku jurrkiji Majanda Jesusanda, and nyungundu babaji jananga wawu juran-bunganka, Majangka jananga wawu juran-bungalkuda.” ’ \m Joelungku yinya kuku balkan.” \p \v 22 Peterangka yalamanda, “Yurra bama Jew-warra, yurra ngaykundu milka-janay. Ngayu Jesusanka balkalda. Nyulu townmun Nazarethmun. Godungku Jesus junkurrji-bungan, junjuy-junjuy miracle wubulku balkanka. Nyulu balkan junkurrdu Godundumundu. Yurraku Jesus nyajin yinya miracle wubulku balkanya. Nyulu Godundumundu junkurrdu yinya junjuy-junjuy balkan. Yinyaynka yurra binalmanyaku Jesus Godundumun. \v 23 Jesus bubungu kadan wangkar-wangkarmun. God binal yurra nyungun buyun-damal. Godungkuku Jesus yungan yurranda. Yamba yurra nyungun yarkinkaku kunin. Yurraku dingkar-dingkaranda buyunbu balkan, Jesus jukungu walngkan-damanka, kuninka. \v 24 Kari, Godungku nyungunin juran-bungan baja. Jesus yarkin kari juljalba bunday baja, kari wunay baja juljalba. Dubungku nyungun kari bajaku kujin baja juljalba. Godungku Jesus wandi-maninkuda juljalmun. \v 25 Ngadi bajaku Davidangka Jesusanka kabanba balkan. Nyulu kabanba balkan, \q1 ‘Ngayu binal nyulu God ngaykunji bundandayarrkuda. Nyulu nganya kari bajaku bawal. Nyulu ngaykundu yubaku bundandayda, ngayu kari yinyilmal baja. \v 26 Yinyayinka ngayu wawurr-wawurrmanijida, wawurr-wawurrduku kuku balkalda. Yinyayinka ngayu binal ngayu juranmal baja. \v 27 Yundu nganya kari bawal bamanji kanbalanji wularinya. Ngayu yunu kangkal ngulkurr. Yundu nganya kari bawal, kabumanka juljalba. \v 28 Yundu nganya juran-bungan baja. Yundu nganya binal-bungan wanjarrku juranku bundanka. Yundu nganya wawurr-wawurr-bungal, ngayu yununji bundandanya.’ \m Davidangka yinya kuku balkan Jesusanka.” \p \v 29 Peterangka yalaman baja, “Ngayku jawun-karra, ngayu yurranda junkaynjaku balkal. Ngadi bajaku nyulu David wulan. Nyulu wulan, yarkin nandajinda. Ngana binal nyulu wulankuda, ngana nyungu juljal nyajinya. Nyungu juljal yalaymbaku, nganawunbu bubunguku. \v 30 Davidangka jurandaku kuku manin Godundumun, bamanda balkan. Nyulu prophet. Godungku Davidanda balkan, \q1 ‘Yunu jawun-karra wubulmari. Ngayu nyubun dingkar yinyarrinyandamun manil maja-bunganka, king-bunganka, yunu bural maninka. Ngayu jurril kari, ngayu manubajabuku balkalkuda.’ \m Godungku yinya kuku yalaman.” \v 31 Peterangka yalaman baja, “David Christanka binal Christ balkajinjiku. David binal Christ juranmanka baja, nyulu binal Godungku Christ kari bawanka bamanji wularinya, nyulu binal Christ bangkarr kari kabumanka. \v 32 Godungku yinyadabi Jesus Christ juran-bungan baja. Nganjin yinyayinka binal, nganjin Jesus nyajinya. \v 33 Godungku Jesus wangkar-wangkar-bungan, nyungunji bundanka majamanka. Nganjanangka Jesusanda balkan nyulu nyungu Wawu ngulkurr dajinka Jesusanda. Nyulu dajin, Jesusangka Godumu Wawu yunganda bamanda yaluy. Jana nyiku junjuy-junjuy wubulku balkan Godundumundu Wawundumundu junkurrdu. Yurra nyiku yinya nyajinkuda. \v 34-35 Davidamu bangkarr kari wangkar-wangkar heavenba dungan. Davidangka Jesusanka yalaman, \q1 ‘Godungku Jesusanda yalaman, “Ngaykunji bunday, ngayu yununin maja-bunganyamunku bamanka kuli-bakanka.” ’” \p \v 36 Peterangka yalaman baja, “Yurra Jew-warra, yurra ngaykundu milka-janay, binalmanka Jesusanka. Yurra Jesus jukungu walngkan-daman. Kari, Godungku Jesusanda junkurr dajin, majamanka, kingmanka. Nyulu nyungu junkurr dajin, ngananga wawu juran-bunganka.” Peterangka yinya kuku balkan. \p \v 37 Jana bamangka kuku Peterandamun nyajin, jana milka-bujarman, babajin jananda Peteranda, “Yurra, nganjin wanjarrmalda?” \v 38 Peterangka jananda yalaman, “Yurra milka-bujarmaka yurrawunku buyun-buyunku, and buyun-buyunmun jurrkijika Godundu. Nganjin yurranin banabu dukul-damal, yurranin baptiseim-bungal. God yurrawunku buyun-buyunku milka-wulayda, nyungu Wawu dajilda, yurranda bundanka. \v 39 Godungku nyungu Wawu dajinka yurranga, yurrawunbu kangkal-kangkalba, yurrawunbu jawun-karranda wubulbuku. Kanbal bama Godunku binal kariku. Godungku nyungu Wawu jananda yalarrku yunganka. Nyulu Wawu dajinka bamanda wubulbuku Godungku kunjal-kunjanya nyungundu jurrkijinka.” \p \v 40 Peterangka jananin kilki-bungan bamanka buyunku. Nyulu yalaman, “Bamandamun buyun-buyunmun jurrkijika. Godungku jananin bayanga yungal. Kaki yurra Godundu milka-janay, yurra nyunguwunbu bubungu dungari, heavenba. Yurra buyun-buyunmun jurrkijika.” \v 41 Kanbalda bamangka Peter kuku nyajin, believeim-ban. Jana banabu dukul-damajin, baptiseim-bungajin. Yala-yalaku bama wubul Jesusamu bamaman, bama 3000-bala. Jana Jesusandamunji jawun-karranji yindu-yinduynji kunaman. \v 42 Jawun-karrangka 12-balangka warngku yindu-yindu jananin binal-bungan Jesusanka. Jana muruku jawun-jawunku bundandarin, muruku Godunji balkan-balkawan. Jana muruku mayinga nukajin, milkanga Jesusanjiku bundarinka. \s1 Jana Jesusamu jawun-karra yalaku. \p \v 43 Kanbalda bamangka Jesus kari kuku nyajin, kari Jesusamu jawunman. Jana wubulku kunkun-bal-ban, jawun-karrangka 12-balangka junjuy-junjuy miracle balkanya Godundumundu junkurrdu. \v 44 Yamba bamangka Jesus kuku nyajil-nyajin, jana murukuda bundandarin. Jana yamba-yamba junjuy-junjuy wubulku wambajin, karida kujin baja. \v 45 Jana yamba-yamba, bubu, bayan, jananga junjuy-junjuy wubulku moneyka sellim-bungan. Jana money manin, wambajin bamanga yindu-yinduymbu money-karinga. \v 46 Warngku yindu-yindu jana muruku Jew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymba walarinya. Jana churchmun wandirinya, janawunbu bayanba yindu-yinduymbu murumarinya, muruku mayinga nukajinka, milkanga Jesusanjiku bundarinka. Jana wawurr-wawurrmanijirinya, jana yalaku jawun-jawunku muruku mayinga nukal-nukajinya, jana jawaymanya. \v 47 Jana God buyay-manil-maninya. Bama yindu-yindu jananda milka-jananya. Warngku yindu-yindu bamangka kanbalda Jesus kuku nyajinya, nyungundu jurrkijinya. Yinyaynka Godungku jananga wawu juran-bunganda. Godungku nyungu bama wubul-bungan, bama wubul Jesusanda milka-jananya. \c 3 \s1 Bama ngarri kurru-kurru ngulkurr-bungan. \p \v 1 Yala-yalaku Peter bula John yilay-yilay Jew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymba dunganya. Jana bama Jew-warra yalaku, yilay-yilayman, 3 o'clockman, jana wubulku Godunji balkawanya. \v 2 Bula churchmunbu dungan, yinyaymba dingkar nyajin, barrka-buyun. Nyulu ngarri kurru-kurru, nyulu yalaku ngarri-buyunku balkajin. Jana warngku yindu-yindu nyungun jarra-kulbanya churchmunbu, nyungun bawanya doorngu churchmunbu, nyulu bamanda babajinka moneyka. Yinya door jana callim-ban door ngulkurrijin. \v 3 Nyulu bulanin Peter, John nyajin kadanya jakalba churchmunbu, nyulu bulanda babajin moneyka. \v 4 Bula janan, nyungun nyajin. Peterangka nyungundu yalaman, “Ngalinyin nyaka.” \v 5 Nyulu bulanka miyil-janan, balu bula money dajinka nyungu. \v 6 Kari, Peterangka yalaman, “Ngayu money kari. Yamba ngayu junjuy dajinka yunu. Ngayu yunundu junkurr dajinka Jesus Christandamun. Nyulu townku Nazarethmunku. Nyunguwundu junkurrdu yununin jilbaji-bungal. Dakada, jinabu dungayda.” \v 7 Peterangka nyungun mara karrban, dakay-manin. Nyulu dingkar jina and ngarri dandimanda, junkurrjimanijinkuda. \v 8 Nyulu jalaman baja, jalaman baja. Nyulu jinabu dungan, churchmunbu walan, jalaman baja, Godkuda buyay-manil-manin. \v 9 Bamangka wubulduku nyungun nyajin dungay-dunganya, God buyay-manil-maninya, God thankim-bal-banya. \v 10 Jana nyungunku binal, nyulu jakalbaku bundandan doorngu ngulkurrijinba churchmunbu, babajinka moneyka. Jana kunkun-bal-ban, nyulu ngarri ngulkurrmanya. \s1 Peter kuku yirrkan churchmunbu. \p \v 11 Yinya church verandaji, veranda burri Solomonamu veranda. Bama wubulku yinyaymba murumarin, nyungun nyajin karrbal-karrbanya Peter, and John. Jana jananin Peter kunkun-bal-ban. \v 12 Peterangka jananin nyajin murumarinya, nyulu yalamanda, “Yurra Jew-warra, yurra wanyurrinku nganjinin kunkun-bal-bal? Balu ngalinyandamundu junkurrdu nyungunin ngulkurr-bungan. Balu ngalin nyungun dandi-bungan, ngalin junkayku bundandanya. Kari. Ngalin kari. Jesusangkaku. \v 13 Ngadi bajaku bama Abraham, Isaac and Jacob, jana bundandarin. Ngana wubulku janandamun kadarin. Jananga God yalarrku ngananga God. Yinyamundu Godungku nyungu kangkal Jesus jirray-bungan bamanka. Yamba yurra wanjarrman Jesusanda? Yurra nyungun mambarrin maja-majanda, nyungun yarkinkaku kuninka. Nyubun maja, Pilate, nyulu Jesus yunganka, freemanka. Kari, yurra Pilate kirin Jesus yunganka, freemanka. \v 14 Jesus ngulkurrku bundandan, nyulu junkayku bundandan. Nyulu malaji kari buyun-buyunku. Yamba yurra Jesus kari yungan, freemanka. Yurra dingkar malaji yungan jailmun. \v 15 Yurra Jesus yarkinkaku kuninda. Jesus, nyulu bama juran-bunganka, yamba yurra nyungun yarkinkaku kunin. Kari, Godungku nyungun juran-bungan baja. Yinya manubajakuda. Wawu yarkinmun, nganjin Jesus juranku nyajin baja. \v 16 Godungku nyunguwunbu kangkalba junkurr dajin Jesusanda. Yurra binal yinyayinka dingkaranka ngarri-buyunyunku. Jesusandamundu junkurrdu nyungun ngarri dandi-bungan, ngalin Jesusanda milka-jananya. Yurra nyungun nyajil, ngarri ngulkurrkuda. Ngalin nyungun ngarri ngulkurr-ban, ngalin Jesus kuku nyajinya. Ngalin Jesus kuku nyajil-nyajilkuda. Yinyayinka yurra yinya dingkar nyajin dandimanya, ngarri ngulkurrmanijinya.” \p \v 17 Peterangka yalaman baja, “Ngayku jawun-karra, ngayu binal yurra ngambabuku Jesus kunin, binal-karibuku. Yurranga maja-maja yalarrku ngambaku Jesusanka, binal kari nyungunku. \v 18 Ngadi bajaku Godungku prophet-prophetanda wubulbuku balkan Christ must warrngkanka. Jana prophet-prophetangka yinya kuku Godundumun kabanba balkan. Christ kadan, nyulu warrngkankuda, wulankuda, yala Godungku ngadiku balkan. \v 19 Yurra buyun-buyunmun jurrkijikada, Godundu jurrkijikada, Godundu milka-janaykuda. Nyulu yurrawunku buyun-buyunku milka-wulayda. Yurra wawurr-wawurrmanijida, God yurranji bundandanya. \v 20-21 Godungku Jesus yunganka baja yurranda. Godungku wawu Jesus nyajinka yurranka majamanya. Jesus nyiku wangkar-wangkarngarr jiringa bundanday. Nyulu kadanjiku, Godungku junjuy-junjuy wubulku jirakal-bungal yala nyulu ngadiku dingkar-dingkaranda prophet-prophetanda balkan. Ngadiku nyulu jananda balkan, \q1 ‘Ngayu junjuy-junjuy wubulku ngulkurr-bungal.’ \m Nyulu ngulkurr-bungal, Jesuskuda kaday baja bubungu. \v 22 Ngadiku Mosesangka yalaman, \q1 ‘Majangka Godungku nyubun dingkar wangkanil yurrawunmun jawun-karrandamun yala nyulu nganya wangkanin. Yinyangka dingkarangka kuku Godundumun manil-manil, bamanda balkanka. Yurra nyunguwunbu kukungu milka-janay, nyungun kuku nyakaku. \v 23 Kaki bama nyunguwunbu kukungu kari milka-janay, Godungku yinya bama kunilarrku.’ \m Yinya kuku Mosesangka yalaman.” \v 24 Peterangka yalaman baja, “Wawu Mosesandamun bamangka prophetangka wubulduku kuku manin Godundumun, balkanka bamanda wubulbuku. Samuel, nyulu jakalbamun, yindu-yindu prophet-prophet kudamundumun. Jana yinyarrinyangka yalarrku nyiku-nyiku balkan bamanda. \v 25 Yurra janandamun ngadimunku. Yurra yalarrku Abrahamandamun kadan. Ngadi bajaku Godungku Abraham promiseim-bungan. Godungku yalaman, \q1 ‘Yunu jawun-karra wubulmari. Bama wubulmari yunundumun. Ngayu nyubun dingkar yungal balkajinka, jirraymanka. Bama wubulku wawurr-wawurrmaniji nyungunku.’ \m Yinya kuku Godungku Abrahamanda yalaman.” \v 26 Peterangka yalaman baja, “Godungku nyungu kangkal yungankuda, yungan yurrandangarr. Nyulu yurranda yungan, yurranin buyun-buyunmun jurrki-maninka, yurranin wawurr-wawurr-bunganka.” \c 4 \s1 Peter bula John jakalba council-councilanda janan. \p \v 1-4 Peter bula John balkan-balkawanku bamanji murumarinya. Bama wubul bulanda milka-janjanan, Godundu jurrkijinda, nyungun believeim-ban. Dingkar-dingkarangka God kuku nyajin, jana wubulmalmarinda, 5000-balamaynda. Jana balkan-balkawanku, maja-maja jananda kadarin. Maja-maja priests, maja soldier-soldieranka Jew-warrandamunbu churchmunbu miyilji jananka, bama Sadducees, jana wubulku bulanda kadarin. Jana kuli-kadarin bulanka, bula bama binal-bunganya Jesus juranman baja. Yinyaynka ngana binalmal bama juranmal baja yarkinmun, Jesus juranmanya baja. Jana maja-majangka bulanin karrban, jailba mumban. Miyil wujurr-wujurrkuda, jana bulanin kujinka wunkunyunku. \p \v 5 Warngku yindu jana, maja-maja Jew-warranka, binga-binga, teacher-teacher lawmunku, jana murumarin townbu Jerusalem. \v 6 Annas yalarrku yinyaymba, nyulu maja priest jirray. Jana, Caiaphas, John, Alexander, yalarrku Annasamu jawun-karra, jana yalarrku murumarin. \v 7 Jana bulanin Peter, John manin, jajirrin jakalba jananda. Jana bulanda babajin, “Wanjungku yubalan yungan? Wanyurrinju junkurrdu yubal yanyu dingkar ngulkurr-bungan ngarri?” \v 8 Peterangka jananda yalaman junkurrdu Godundumundu Wawundumundu, “Yurra, maja-maja, binga-binga, \v 9 yurra ngalinyanda baban-babaji dingkaranka ngarri ngulkurrman, ngalin wanjarrku nyungun ngulkurr-bungan. \v 10 Yurra ngaykundu milka-janay. Ngayu balkanka yurranda, bamanda wubulbuku bubuku Israelmunku. Ngayu balkanka Jesusanka. Nyulu townku Nazarethmunku. Yurra Jesus yarkinkaku kunin, jukungu walngkan-daman. Kari, Godungku nyungun juran-bungan baja. Jesusangkaku yanyu dingkar ngarri ngulkurr-bungan. Nyungun nyaka, nyulu janjanayda, ngarri ngulkurrkuda. Jesusandamundu junkurrdu nyungun dandi-bungan. \v 11 Jesus yala juku. Godundumundu kabanda balkan yinyaynka jukuku. Yurra bamangka bayan ngaranka, yurra wawu kari yaluynku jukuku. Yurra yilbanda. Yala, Godungku bayan ngaranka. Godungku yinya juku manin, bayan ngaranka. Juku yinyadabi dandi bajaku bayan ngaranka. Jesus yala yinya juku. \v 12 Jesusangkaku bama juran-bungal. Bamangka yindu-yinduynju kari bajaku juran-bungal, Jesusangkaku. Godungku Jesus yungan, bama juran-bunganka. Godungku yindu kari yungan, Jesusku.” Yinya kuku Peterangka yalaman. \p \v 13 Jana maja-majangka bulanin Peter and John kunkun-ban, bula kari murru-kadanya jananda balkanka. Bula munaku janan. Jana bulanka binal, bula kari ngadingka schoolbu dungan. Bula maja bajaku kari, bula yala ngana, bama bajaku. Jana binalmaynda bulanka, bula jakalbaku Jesusanjiku bundandan. Yinyayinka bula kari yinyilman. \v 14 Yinyakudabi dingkar ngarri ngulkurrmanda, nyulu bulanji janjanan. Jana maja-majangka nyungun nyajin janjananya, ngarri ngulkurrkuda. Jana kari kuku wunan baja, kari babajin baja. \v 15 Maja-majangka jananin Peter yungan bayanmun, jana-karrajiku balkawan, \v 16 yalaman, “Ngana wanjarrmal yaluy-bulalanda dingkar-bulalanda? Bula ngarri ngulkurr-bungankuda, dandi-bungankuda. Bama wubulku townbu Jerusalem yinyayinka binalman. Ngana kari jurrilmal, bama wubulku binalkuda. \v 17 Ngana wanjarrmal? Ngana wawu kari bamangka yindu-yinduynju kuku nyajinka Jesusanka. Ngana bulanin yinyil-bungal, bula kari balkanka baja Jesusanka.” \v 18 Jana maja-majangka bulanin Peter, John kunjan baja, bulanda balkan, “Yubal kari bajaku balka baja Jesusanka, bama kari bajaku binal-bunga baja nyungunku.” \p \v 19 Peterangka bula Johnungku jananda yalaman, “God miyilji bundanday. Yurra ngalinyanda balkan kari balkanka baja Jesusanka. Yamba Godungku ngalinyanda balkan bamanda wubulbuku yiringkurrku balkanka Jesusanka. Ngalin wanjundu milka-janay, Godundu, or yurranda? \v 20 Kari. Ngalin Godunduku milka-janay. Ngalin must balka junjuy-junjuynku ngalin nyajinya.” \v 21 Jana maja-majangka bulanin kuli-murubuku milka-bakan baja, bulanin yunganda. Maja-maja yinyilji bulanin punishim-bunganka, bama kuli-kadarinji jananka. Bamangka wubulduku God buyay-manil-manin yinyayinka dingkaranka ngarri ngulkurrmanijinya. \v 22 Yinya dingkar Godungku ngarri ngulkurr-bungan, nyulu 40-years old. Nyulu ngarri kurru-kurruku yalaku balkajin. Yamba Godungku nyungun ngarri ngulkurr-bungan. \s1 Jesusandamundu jawun-karrangka Godundu babajin jananin muna-bunganka, dandimanka. \p \v 23 Yalada, maja-majangka bulanin janandamun yungan, bula jawun-karranda dungan, jananda kuku balkan jana maja-majangka priestangka, binga-bingangka balkan. \v 24 Jana jawun-karrangka kuku nyajin, jana Godundu yalaman, “God, yundu maja jirray bajaku. Yunduku ngadiku jiri balkan, bubu balkan, jalun balkan, junjuy-junjuy wubulku balkan. \v 25 Ngadiku Davidangka yunu kuku balkan. Yunuwundu Wawubu kuku yunundumun wundin Davidanda. Davidangka kuku yunundumun kabanba balkan. Nyulu yalaku kabanba balkan, \q1 ‘Bamangka wubulduku God kari kuku nyajin, jana God bayjan. Jana kuli-kadarin Godunku, nyungundu kuli dajin. Kari, jana ngambabuku kuli dajin, because nyulu God jirray bajaku jananka. \v 26 Godungku nyungu dingkar Christ yungan. Jana, maja-maja king-king bubuku yindu-yinduynku yiringkurrku, jana kuli-muruku murumarin, kuli dajinka nyungundu, kuninka nyungun.’ \m Davidangka yinya kuku kabanba balkan.” \v 27 Jana Godundu yalaman baja, “Yalaymba townbu maja-maja murumarinkuda, Jesus kuninka. Yundu Jesus bubungu yungan, nyulu Christmanka. Nyulu ngulkurr bajaku, nyulu yununin kuku nyajil-nyajin. Kari, jana, Herod, Pontius Pilate, bama bubuku yindu-yinduynku, Jew-warra, jana Jesus kuninkuda yala Davidangka ngadiku balkan. \v 28 Yundu jananin kari kirin Jesus kuninka. Kari. Jana nyungun kunin, yundu nyungun yunganya, wulanka. Yundu yunuwundu junkurrdu jananin mambarrin nyungun kuninka. \v 29 Yala, Maja God, yundu nyaka, jana nganjinin kuli-murubuku milka-bakal-bakal, nganjinin kirinka balkanka Jesusanka. Nganjinin muna-bungada, nganjinin junkurrji-bungada, balkanka yunuwunku kukuku. \v 30 Nganjin bama wubul dandi-bunganka, ngulkurr-bunganka yunuwundu junkurrdu. Nganjin junjuy-junjuy miracle wubul balkanka Jesusandamundu junkurrdu. Jesus yunu workingman ngulkurr, junkurrji. Nganjinanda yinya junkurr daya, bama helpim-bunganka.” Jana yinya kuku yalaman Godundu. \v 31 Jana kunbaynda balkan-balkawanya Godunji, yinya bayan jana bundandan bulngajinda. Godumu Wawu janawunbu dukurrbu walanda, jana munamarinda, munabuku bamanda wubulbuku balkan Godundumunku kukuku. \s1 Jesusamu jawun-karra jawun-jawunku bundarin. \p \v 32 Jana bama Godundumunbu kukungu milka-jananya, jana milkanga yinyaynjiku bundandarin, jawun-jawunku bundandarin. Jana yamba-yamba and junjuy-junjuy kari kujin, jana wambajin. \v 33 Jana jawun-karrangka 12-balangka junkurr-murubuku balkan Jesusanka, balkan nyulu juranman baja. Jana jawun-jawunku bundandarin. Jana kuli-kuliku kari bundarin, jawun-jawunku. \v 34-35 Nguba bama kanbal money yamba-kariman. Bamangka yinduynju bubu or bayan sellim-banya, money maninka. Jana money manin, dajin jawun-karranda 12-balanda, jana wambajinka bamanda money-karinga. Bama kari dakwuyku bundarin. \p \v 36 Nyubun dingkar, burri Joseph, nyulu jananji bundan. Jawun-karrangka 12-balangka yindu burri dajin nyungu, burri Barnabas. Nganawunbu kukungu burri Barnabas mean Mala-kuku. Nyungu jawun-karra Levimu, nyulu kadan burrirmun Cyprusmun. \v 37 Nyulu nyungu bubu sellim-ban, money wundin jawun-karranda 12-balanda, jana wambanka bamanda money-karinga. \c 5 \s1 Ananias bula Sapphira. \p \v 1 Dingkar nyubun jananji bundandan, burri Ananias. Nyungu manyarr burri Sapphira. Bula bulanga bubu sellim-ban, money maninka. \v 2 Bula wawu kari money wubulku dajinka, kanbal kujinka. Bula kanbal kujin, kanbal Ananiasangka wundin jawun-karranda 12-balanda. Nyulu jurrilman, yalaman, “Yanyu money yalakubada ngalin manin, bubu sellim-bunganya.” \v 3 Peterangka yalaman, “Ananias, yundu, yunu manyarr, yubal Satananda milka-janan. Satanangka yubalanda balkan jurrilmanka. Yubal kanbal money kujinya, yubal jurrilman Godundumunbu Wawungu. \v 4 Yubal bubu sellim-bunganjiku, yinya bubu yubalangakuda. Wawu sellim-bunganyamun money yubal manin yubalangakuda. Yubal wawu kari money dajinka, yalada. Yubal kanbal dajin, yalada. Yubal wubulku dajinka, yalada. Money yubalangakuda. Yubal kanbal dajin, yamba yubal yalaman yinya money yalakubada yubalanga. Yubal kari jurrilmanyaku. Bamanda kari jurrilman, Godunduku yubal jurrilman.” \v 5 Ananiasangka kuku nyajin Peterandamun, nyulu daran, wulaynda. Bama yinyayinka binalman, jana yinyilmanda. \v 6 Warru-warru kadan, yarkin mulun-bungan kambibu, wundin, nandan bubungu. \p \v 7 Wawu 3 hoursmun nyungu manyarr kadan. Nyulu binal kari dunyu wulan. \v 8 Peter nyungundu babajin, “Money wanjarr yubal manin bubuku? Yala yunuwundu dunyungku wundin?” Nyulu yalaman, “Yuwu, nyulu wundin wubulku.” \v 9 Peterangka yalaman, “Yubal yubal-karrajiku balkawan jurrilmanka. Yubal jurrilman Godundumunbu Wawungu. Yubal wanyurrinku jurrilman? Junkaynjaku balkanyaku. Nyaka, jana kankadayda jakalba bayanba. Jana yunu dunyu nandan, yunun yalarrku jarra-kulbalda.” \v 10 Nyulu daranda, wulaynda jakalba Peteranda. Warru-warru bayanba walarin, jana nyungun yarkin nyajin. Jana nyungun jarra-kulban, nandan karangkalba dunyundu. \v 11 Jana God kuku nyajin, jana yinyarrin yinyaynka binalman, jana yinyilmanda. Bama kanbal yalarrku binalman yinyayinka, yinyilmanda. \s1 Jana junjuy-junjuy miracle balkan Godundumundu junkurrdu. \p \v 12 Jana jawun-karrangka 12-balangka junjuy-junjuy miracle balkan Godundumundu junkurrdu. Bamangka wubuldu jawun-karra nyajin miracle balkanya. Jesusamu jawun-karra yarbarrka murumarin Jew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymba, Solomonandamunbu verandanga. \v 13 Bama kanbal jananji kari murumarin, yinyilji. Yamba jana jana-karrajiku balkawan Jesusandamunku jawun-karranka, jana ngulkurr-ngulkurrku bundandanya. \v 14 Bamangka wubuldu Godumu kuku believeim-bunganya, jana kunaman Jesusandamunji jawun-karranji, jalbu-jalbu, dingkar-dingkar. \v 15 Bamangka bambay-bambay wundin baralba, baralba bawan, wunananya bilangkurrbu. Jana wawu Peterandamundu ngurmabu kanbal kanbinka, ngulkurr-bunganka. \v 16 Bama wubul kadarin townmun yindu-yindumun yuba-yubaku townbu Jerusalem. Bamangka bama bambay-bambay, and bama dubunji jawun-karranda wundin. Jesusandamundu jawun-karrangka bambay-bambay ngulkurr-bungan, and dubu-dubu bamandamun dukurrmun kangan. \s1 Bama kuliji kuli balkajin. \p \v 17 Wawu yinyamun priest maja jirray, and bama Sadducee-warra, jana kuli-kadarin, ngura-nyajin jawun-karra. \v 18 Jana jawun-karra 12-bala karrban, jailba mumban. \v 19 Kari, wujurrbu angel Godundumun kadan, door jail walngan, jananin ngalkalba wundin. Nyulu jananda yalaman, \v 20 “Yurra Jew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymba dungarika, bamanda balka Jesusangka bama walu-yindu-bunganka. Godungku jananin jirakal-bunganka, walu-yindu-bunganka, jana junkayku bundarinka.” \v 21 Jana jawun-karrangka yinya kuku nyajin, jana dungarinda. Mudu wayjul-wayjun, jana churchmunbu walarin, bama binal-bungan. \p Yala-yalabi maja priest jirray, nyungu jawun-jawun, and council-council Jew-warranka, jana jawun-karra 12-bala kunjan, jananda jailmun kadarinka. \v 22 Buliman jailba kadarin, jananin maninka. Kari, bama yamba-kari. Jana buliman maja-majanda kadarin baja, yalaman, \v 23 “Nganjin jailba dungarin. Door nandan-nandajinku lockmundu, dingkar-dingkar buliman ngalkalba miyilji janjanarinku. Kari, nganjin kananga walarin, bama yamba-kari.” \v 24 Jana maja-majangka yinya kuku nyajin, jana ngangkarin, jana-karrajiku balkawan, “Wanyurrinku yinya? Wanjarrmalda?” \v 25 Kari. Nyubun dingkar jananda kadan, yalaman, “Yurra dingkar-dingkar jailba mumban. Jana yinyarrin Jew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymbakuda, jana bamakuda binal-bungan-bungal.” \v 26 Nyulu maja soldier-soldieranka, and nyungu soldier-soldier, jana jawun-karranda 12-balanda dungarin, jananin wundin baja maja-majandaku. Jana soldier-soldierangka jawun-karra 12-bala kari kunin, kari forceim-ban kadanka, ngulkurrduku wundin. Jana soldier-soldier yinyilji bamanka, bamangka kulji yilbanji jananda, yarkinkaku kuninji. \p \v 27 Jana soldier-soldierangka jawun-karra 12-bala wundin, jajirrin jakalba council-councilanda. Majangka jirrayangka priestangka jananda yalaman, \v 28 “Nganjin yurranda balkan kari bajaku Jesusanka binal-bunganka baja. Kari, yurra bamanda wubulbuku yalaymba Jerusalem balkan Jesusanka. Yurra nganjinin nyuyan-nyuyal Jesus wulanya.” \v 29 Jana Peterangka yalaman, “Nganjin must Godku kuku nyaka. Bama kari kuku nyaka, Godku. \v 30 Nganawundu nganjan-karrangka God kuku nyajin. Janawundu nganjan-karrangka yalarrku God kuku nyajin. Yamba yurra Jesus yarkinkaku kunin, jukungu walngkan-damanya. Kari, nganjan-karrandamundu Godungku nyungun juran-bungan baja. \v 31 Godungku Jesus maja-bungan heavenba, bamamu wawu juran-bunganka. Jesus wawu bama Jew-warra buyun-buyunmun jurrkijinka Godundu. God jananka buyun-buyunku milka-wulayda, jananga wawu juran-bungalda. \v 32 Nganjin yinyayinka binal. Yinyayinka nganjin kuku balkal-balkal. Godundumundu Wawubu yalarrku balkal-balkalda yinyayinka. Godungku nyungu Wawu yungan bamanda wubulbuku God kuku nyajinyamunbu.” Jana Peterangka yinya kuku yalaman maja-majanda. \p \v 33 Jana maja-majangka yinya kuku nyajin, jana kuli-kadarin, jawun-karra yarkinkaku kuninka. \v 34 Kari, nyubun dingkar, burri Gamaliel, nyulu dakan. Nyulu Pharisee, Jew-warrandamunku ngujakuramunku binal-bunganya. Bama wubulku nyungundu milka-janan, nyulu ngulkurrku bundandanya. Gamaliel dakan, jawun-karra ngalkalba yungan. \v 35 Gamalielangka council-councilanda yalaman, “Yurra Jew-warra, yurra mumbarmaka yalarrinyanka bamanka. \v 36 Yurra binal Theudasanka. Nyulu kadan, majamanka, nyuluku majamanka. Bama wubul, dingkar-dingkar 400-bala kunaman nyungunji. Kari, kanbalda nyungun yarkinkaku kunin, nyungu dingkar-dingkar ngami-ngamiman. Jana kari jirrayman, yamba-kariman. \v 37 Wawu Theudasandamun dingkar yindu, burri Judas kadan. Nyulu bubuku Galileemunku. Judas kadan yala-yalabi jana maja-majangka bama wubulku countim-bal-ban. Nyulu yalarrku nyuluku majamanka, bama wubul kunaman nyungunji. Jana nyungun yalarrku yarkinkaku kunin, and nyungu bama yalarrku ngami-ngamimanda. \v 38-39 Yala, yurra yanyu dingkar-dingkar kari jailba mumba baja, yungada. Nguba Godungku janangan yungan, nguba kari. Kaki jana janaku majamanka, jana kunbaykuda yala Theudas. Kaki Godungku janangan yungan, yurra kari kunbay-manil baja, Godungkuku yunganya. Yurra mumbarmaka. Ngana wawu kari kuli dajinka Godumu.” Yinya kuku Gamalielangka yalaman. \v 40 Jana maja-maja Gamalielanda milka-janan. Jana jawun-karra 12-bala kunjan, wuybubu kulban, jananin milka-bakan kari balkanka baja Jesusanka, yungankuda. \v 41 Jana jawun-karrangka maja-maja council-council bawan. Jana wawurr-wawurrmanijin, Godungku jananin yunganya warrngkanka Jesusanka. Jesusankaku jana wawurr-wawurrku warrngkan. \v 42 Jana warngku yindu-yindu bamanda balkal-balkan baja Jesus Christanka. Warngku yindu-yindu jana bama binal-bungal-bungan baja Jesus Christanka, Jew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymba, bayanba yindu-yinduymbu. \c 6 \s1 Bamangka 7-balangka mayi wamban. \p \v 1 Wawu yinyamun Jesusamu jawun-karra wubulmarin. Jana wubulku Jew-warra. Kanbalba bamamu kuku Greek, kanbalamu kuku Hebrew. Jana Greek-warrangka Hebrew-warra nyuyal-nyuyan. Jana wanyurrinku nyuyan? Jana Greek-warrangka yalaman, “Yurra mayi wambaji bunjil-bunjilanda jalbu-jalbundu, yurra yurrawunbu mayi jirray dajil, nganjinandamunbulu buban.” \v 2 Jana jawun-karrangka 12-balangka yalamanda, “Ngana wanjarrmalda? Ngana Jesusamu jawun-karra wubulku kunjal, ngana murumarinkada meetingmunku.” Jana wubulku murumarinkuda. Jana 12-balangka yalamanda, “Nganjina kari work mayi wambajinka bunjil-bunjilamu. Kaki nganjin mayi wambaji, nganjin mara-wabajida, kuku kari mumbarku yirrkay baja. \v 3 Yinyayinka yurraku jawun-karra wubulku biku-nyaka, dingkar-dingkar 7-bala wangkaninka. Jana 7-bala must ngulkurrku bundandarika, Godumu Wawu dayirr jananda dukurrbu bundandanya. Jana must binal bajaku, dukul-ngulkurr bajaku. Yurra yinyanguyku dingkar-dingkar wangkanika. Jana 7-balangka bunjil-bunjilanda mayi wambajikada. \v 4 Yinyamun nganjin 12-bala yala Godundu praymankaku, yala Godumu kuku yirrkankaku.” \v 5-6 Bama wubulku wawurr-wawurrmanijin yinyayinka kukuku. Jana yalaman, “Yinya kuku ngulkurr bajaku.” Jana Stephenkuda wangkanin. Nyulu Jesus ngulkurrduku kuku nyajin. Godumu Wawu dayirr dukurrbu nyunguwunbu bundandan. Jana yindu dingkar-dingkar wangkanin. Jananga burri Philip, Brukurus, Nikanur, Dimun, Barminas, Nikulas. Jana bamangka yinyarrin dingkar-dingkar 7-bala jakalba 12-balanda jawun-karranda jajirrin. Jawun-karrangka 12-balangka mara yijarrin 7-balanda dukulbu, miyil nandajin, Godunji balkawan jananka. Nikulas, nyulu Gentile, townmun Antiochmun. Jakalbaku nyulu Jew-warramu law wukurrin. Yinyamun nyulu Jesusanda mambarrijin. \p \v 7 Bamangka kuku Jesusanka yarbarrka nyajil-nyajin, bama townku Jerusalemmunku kanbal Jesusamu bamaman. Maja-majangka priestangka wubuldu Jesusanda jurrkijin, nyungu kuku nyajil-nyajin. \s1 Bamangka kulijingka Stephen karrban. \p \v 8 Godumu Wawu Stephenanda dukurrbu bundandan. Godungku nyungun junkurrji-bungan, junjuy-junjuy miracle balkanka. Stephenangka junjuy-junjuy miracle balkan Godundumundu junkurrdu. \v 9 Kanbalda Jew-warrangka Stephen kari kuku nyajin. Jana nyungunji murru-kangawan, jana Jew-warramu law wukurrinya. Jana Jesus kari kuku nyajin. Bamangka jananga church burri Freemen bamban. Jana townmun jambulmun kadarin, Cyrenemun, Alexandriamun. Yindu-yindu bama bubumun jambulmun kadarin, Ciliciamun, Asiamun. Jana wubulku murumarin, Stephenanji murru-kangawanka. \v 10 Jana kuku Stephenamu murruji answerim-ban, kari kuku wunan baja. Godundumundu Wawubu junkurr dajin Stephenanda, junkaynjaku balkanka dukul-ngulkurrduku. Jana kari kuku wunan baja. \v 11 Yinyaynka jana money dajin dingkar-dingkaranda, Stephenanka jurrilmanka. Jana yinyarrinyangka dingkar-dingkarangka kuku buyun balkan Stephenanka, jurrilmarin. Jana yalaman, “Nganjin Stephen milkabu nyajin buyun balkanya bulanka, Mosesanka, Godunku.” \v 12 Jana Stephenanka jurrilman bamanda townbu, jana nyungunku jurrilman binga-binganda, and teacher-teacheranda ngadimunku. Jana wubulku Stephenanda warririn, nyungun karrban, council-councilanda wundin. \v 13 Jana yalarrku bama jurril-bakala wundin. Jurril-bakangka buyun balkan baja Stephenanka, jurrilmarin baja. Jana yalaman, “Yinyangka dingkarangka wuljaljiku buyun balkal-balkan Godundumunku bayanka, buyun balkal-balkan nganawunku lawmunku ngujakuraka.” \v 14 Jana yalaman, “Nganjin Stephen nyajin yalamanya, ‘Jesusangka juma bayan Godumu buyun-damal, dumbarrilkuda. Nyulu yalarrku juma Mosesamu kuku buyun-damal. Nyulu Mosesangka ngadiku yinya kuku ngananda dajin, yamba Jesusangka juma walu-yindu-bungal.’” Jana yalaku jurrilman Stephenanka. \v 15 Jana council-council yinyarrin bundandarin, jana Stephen walu nyajin. Nyulu walu yala angel. \c 7 \s1 Stephen kuku yirrkan. \p \v 1 Majangka priestangka jirraynja Stephenanda babajin, “Yinya kuku manubajaku?” \v 2 Stephenangka yalaman, “Yurra yaba-karra, yurra nganjan-karra, yurra nganya kuku nyakangarr. Ngadiku God nyuluku nguwimal milbijin Abrahamanda. Abraham bubungu Mesopotamia bundandanku, before nyulu townbu Haran bundanjiku. \v 3 Yinyaymba Godungku Abrahamanda balkan, ‘Yundu yunu bubu, and jawun-karra bawarrkukuda. Ngayu yunundu walu-yindu bubu milbil. Yundu yinyaymba dungay.’ Yinya kuku Godungku Abrahamanda balkan.” \v 4 Stephenangka yalaman baja, “Wawu Godundumun kukumun, Abraham bubumun Chaldeamun dungan, nyulu townbu Harankuda bundan. Yinyaymba nyungu nganjan wulan. Wawu yinyamun Godungku Abraham yunganda yaluy bubungu ngana bundandanya. \v 5 Yala-yalaku Godungku yaluy bubu kari dajin nyungu, yaluy buban kari bajaku dajin. Kari, nyulu yalaman Abrahamanda, ‘Ngayu juma dajil yunundu. Yundu wulay, ngayu yunuwunbu kangkalbakuda dajil.’ Yala-yalabi Abrahamamu kangkal-kangkal yamba-kariku. Yamba Godungku yalaman, ‘Ngayu yunuwunbu kangkalba dajilarrkukuda.’ \v 6 Godungku Abrahamanda yalaman, ‘Bama jawun-karra yunundumun bubungu yinduymbu juma bundandari. Bubungu yinyaymba bamangka yunu jawun-karra buyun-damal-damal. Jana yunu jawun-karra mambarril workmanijinka jananka, jana kari payim-bal, money kari dajil workmunku. Yunu jawun-karra yinyaymba bubungu ngadingka bundari, 400 years. \v 7 Kari, ngayu yinyarrin bama buyun-damal, jana yunu jawun-karra mambarrinya workmanijinka jananka. Wawu yinyamun, yunu jawun-karra kadari baja yinyamun bubumun, jana nganyada buyay-manil yalaymba.’ \v 8 Godungku wawurr-wawurr-bungan, promise dajin Abrahamanda. Yinyayinka nyulu yalaman, ‘Yurra dingkar ngawa yulban yaka. Yinyamun yurra wulbar nyajil, yurra binalda ngayu yurranin wawurr-wawurr-bunganda.’ Yala, nyulu Abraham nganjanman Isaacamu. Isaac warngku 8-balaman, Abrahamangka nyungun yulban yakan. Isaacangka yalarrku nyungu kangkal Jacob yulban yakan. Jacobangka nyungu kangkal-kangkal dingkar-dingkar 12-bala yalarrku yulban yakan. Bama Jew-warra wubulku janandamun 12-balandamun kadarin. \v 9 Nyubun kangkal Jacobamu burri Joseph. Josephamu yaba-karra kuli-kadarin nyungunku. Jana nyungun sellim-ban kanbalanda bamanda bubungu Egypt duwan-duwanyamunbu. Jana Joseph bubungu Egypt wundin, slave-bunganka, yamba Godungku nyungun kari bawan. \v 10 Kanbalda bamangka Josephamu kuli dajin bubungu Egypt. Godungku nyungun ngulkurrduku kujil-kujin, binal-bungan yinyaymba. Pharaoh, nyulu maja jirray bubuku Egyptmunku. Nyulu nyajin Joseph binal bajaku, dukul-ngulkurr. Nyulu Joseph maja-bungan bayanka nyunguwunku, yamba-yambaka nyunguwunku, bubuku Egyptmunku. \v 11 Juma mayi kariman bubungu Egypt, bubungu Canaan. Bama yinyaymba dakwuy-dakwuyku bundandarin. Nganawundu nganjan-karrangka murruji mayi warrmba-bungan. \v 12 Jacobangka kuku nyajin mayi jirray bubungu Egypt, nyulu kangkal-kangkal, ngananga nganjan-karra yungan yinyaynka mayika. \v 13 Juma mayi kunbarin, jana mayika dungarin baja. Josephangka jananda balkanda nyulu jananga yabaju. Pharaoh binalmanda Josephandamunku jawun-karranka, Josephangka jananin milbinya Pharaohndu. \v 14 Wawu yinyamun Josephangka nganjan Jacob, and jawun-karra nyungu wubulku kunjan, bubungu Egypt kadarinka. Jana wubul, 75-bala. \v 15 Jana Jacob bubungu Egypt dungarin. Nyulu Jacob yinyaymba wulan. Nyungu kangkal-kangkal, ngananga nganjan-karra, jana yalarrku yinyaymba wularin. \v 16 Janawundu jawun-karrangka janangan yarkin-yarkin wundin baja Jacobandamunbuku bubunguku Shechemku. Jana janangan yarkin-yarkin bulkajimunbu kuljinga cavemunbu mumban. Ngadiku Abrahamangka moneybu yinya bubu bulkajimunji buy-im-bungan kangkal-kangkalandamun Hamorundumun. \p \v 17 “Godungku jakalbaku Abraham wawurr-wawurr-ban. Nyulu yalaman, ‘Ngayu yunundu, and bamanda yunundumun bubu Canaan dajil.’ Yala, jana bama Abrahamandamun ngadingka bubungu Egypt bundandarin, wubulmarinkuda. Time kadankuda, Godungku jananda bubu Canaan dajinkada. \v 18 Yala-yalaku maja yindu jirrayman bubungu Egypt. Nyulu binal kari Josephanka. Joseph ngadiku wulan. \v 19 Majangka jirrayangka ngananga nganjan-karra buyun-daman. Nyulu jananda balkan, ‘Yurra karrkay ngawa-ngawa ngalkalba yilba.’ Nyulu yinyamundu janangan ngawa-ngawa wulay-manin. \v 20 Yala-yalabi Moses balkajin. God wawurr-wawurrmanijin nyungunku. Bula ngamungku nganjanangka nyungun kija kulur bayanbaku kujil-kujin. \v 21 Bula nyungun ngalkalba bawanda. Yala-yalabi Pharaohndumundu kangkalda jalbungku nyungun nyajin wunananya. Nyulu nyungun kujil-kujin, yalbay-ban yala nyungu kangkal. \v 22 Yinyayinka jana Moses binal-bungan junjuy-junjuynku bubuku Egyptmunku. Nyulu binalman yala jana Egypt-warra binalman. Nyulu dukul-ngulkurr bajaku. Nyungu kuku ngulkurr, nyungu work ngulkurr. \p \v 23 “Nyulu jarra warruku, 40 years oldman, nyulu dunganda, nyungu jawun-karra nyajinka. \v 24 Nyulu dingkar Egyptmunku nyajin dingkar Jew buyun-damal-damanya. Moses kurrkal-warrin jawunyunku. Nyulu dingkar Egyptmunku yarkinkaku kunin. \v 25 Mosesangka balu nyajin Jew-warra balu bama binal Godungku nyungun yungan janangan wundinka bubumun Egyptmun, yamba jana binal kari. \v 26 Warngku yindu nyulu jambul dingkar-bulal Jew nyajin kuniwanya. Nyulu bulanda yalaman, ‘Yubal kari kuniwaka! Yubal yaba-yabaju, jawun-jawunkuda. Yubal kari kuniwanyaku.’ \v 27 Bamangka kulijingka Moses kanganka. Nyulu Mosesanda yalaman, ‘Yunundu wanyangka balkan nganjinanka majamanka? \v 28 Yundu nguba nganya yarkinkaku kuninka yala yundu dingkar Egyptmunku yilayku kunin.’ \v 29 Nyulu Mosesangka yinya kuku nyajin, nyulu yinyilmaynda, warrinda bubungu Midian. Nyulu ngarrbalkuda yinyaymba bundandan. Nyungu kangkal jambul balkajin yinyaymba, dingkar-bulalku. \p \v 30 “Moses 40 years bubungu jirrbu-jirrbungu bundan. Yala-yalabi nyulu yuba manjalba burri Sinai janjanan, nyulu duduy nyajin wayjun-wayjujinya. Nyulu angel nguwimal milbijinya nyajin bayanga. \v 31 Mosesangka baya nyajin, nyulu kunkun-bungan. Nyulu nyuluku balkan, ‘Ya, wanyu yinya? Ngayu yubaku duwayda, nyajinka.’ Nyulu yubaku kadan, Godungku nyungundu balkan. \v 32 Godungku Mosesanda yalaman, ‘Ngayu God, yunuwunbu nganjan-karramu God. Ngayu God Abrahamamu, ngayu God Isaacamu, ngayu God Jacobamu.’ Moses yinyiljikuda yararrin. Nyulu walu murru-kadan, miyilda nyajinka baja. \v 33 Godungku nyungundu yalaman, ‘Yundu dambal walnga, yundu bubungu dayirrba janjananya.’ God yinyaymba bundandan, yinyayinka bubu dayirrman. \v 34 Godungku yalaman, ‘Ngayu nyajil-nyajil ngayku bama bubungu Egypt. Ngayu Egypt-warra nyajin ngayku bama buyun-damanya. Ngayu nyajin ngayku bama milka-bujarmarinya yinyayinka. Ngayu kadan, janangan wundinka Egyptmun. Ngayu yunun yungalda bubungu Egypt.’” \p \v 35 Stephenangka yalamanda, “Ngadiku jana Jew-warrangka Moses kari yulmbarrin. Jana nyungundu yalaman, ‘Yunun wanyangka balkan majamanka nganjinanka?’ Kari, Godungku nyungun Moses jananda yungan baja. Angel nguwimal milbijin nyungundu, Godungku nyungun yunganda, majamanka, jananin wundinka bamandamun kulijindamun. \v 36 Mosesangka bama Jew-warra Godundumundu junkurrdu wundin bubumun Egyptmun. Nyulu Mosesangka junjuy-junjuy miracles junkurr-murubuku balkan bubungu Egypt, and jalunbu Red Sea. Jana ngadingka bububurr jirrbu-jirrbuburr yiringkurrku duwan-duwarin, 40 years. \v 37 Yinyangka Mosesangka yalaman bamanda Jew-warranda, ‘Godungku yurranda dingkar prophet yungal, Godumu kuku yirrkanka yala nyulu nganya yungan. Yinya prophet bubuku Israelmunku.’” \v 38 Stephenangka yalaman baja, “Jana Moses, jana Jew-warra, jana bububurr jirrbu-jirrbuburr duwan-duwarin. Jana wubulku manjalba Sinai murumarin. Yinyaymba angel balkawan Mosesanji. Yinyamun Moses balkawan nganawunji nganjan-karranji. Angelangka Godumu kuku balkan Mosesanda. Mosesangka yinya kuku Godundumun manin, ngananda dajin. \p \v 39 “Yamba jana nganjan-karrangka Moses kuku kari nyajin. Jana nyungunku wawu kari. Jana jurrkijinka baja, bubunguku Egyptku duwarinka baja. \v 40 Moses wangkar-wangkar manjalba dakan, jana priestanda Aaronanda balkan, ‘Yundu ngurma mulkaynji balka. Yundu yinya mulkaynji god-bunga nganjinanka. Yinya god nganjinanka majamal, nganjinin wundinka. Nyulu Moses, nyulu wanjabu baja? Nyulu nganjinin wundin bubumun Egyptmun. Kari, nyulu wanjabu baja? Nganjin binal karida.’” \v 41 Stephenangka yalaman baja, “Jana ngurma mulkaynji balkan, bulki karrkay. Jana yalaman, ‘Yinya ngananga god.’ Jana minya bulki kunin, jakalba ngurma mulkaynjirrba yijarrin. Jana wubulku wawurr-wawurrmanijin yinyayinka, ngurma mulkaynji idol god marabu balkanya. \v 42 Yinyayinka Godungku janangan bawan. Wawu yinyamun jana wungar, kija, dawar buyay-manin. Jana wungar, kija, dawar burri dalkin, god. Godungku janangan kari kanbin. Ngadiku Godungku nyungu kuku dajin dingkaranda prophetanda. Nyulu prophetangka yinya kuku kabanba balkan. Nyulu yanyu kuku kabanba balkan, \q1 ‘Godungku yalaman, “Yurra Jew-warra bubungu jirrbu-jirrbungu ngadingka bundandarin, 40 years. Yurra minya kunin, wayjun, ngaykundu dajinka. Yamba ngayu jila minyamun kari yulmbarrin, wawu kari. Yurra nganya kari kuku nyajin-nyajinya, ngayu yinyaynka minyaka wawu kari. \v 43 Yurra nganya kari kuku nyajin. Junjuy mulkaynji Moloch, nyulu yurranga god, buyay-maninka. Yurra nyungun Moloch bayanba karrkaymba yijarrin, tentmunbu. Nyubun mulkaynji yala dawar, burri Rephan. Yinya ngurma mulkaynji yurranga god, buyay-maninka. Yinyayinka ngayu yurrangan kala-kalbay yungal, ngubar-ngubar bubungu Babylon.” ’ \m Yinya kuku Godungku yalaman.” \p \v 44 Stephenangka yalaman baja, “Nganjan-karra bububurr jirrbu-jirrbuburr dungan-dungarin, jana Godumu bayan tent jarra-kulban-kulban. Jana yinya bayan karrkay ngaran yala Godungku Mosesanda balkan. Jana bayan ngaran, God bayanba walan, jananin juru-kulbanka. \v 45 Wawu Mosesandamun jana bamangka Joshua maja-bungan. Nyulu janangan wundin bubungu Godungku promiseim-bunganya. Bama yindu-yindu bundandarin yinyay bubungu, yamba Godungku janangan kangan bubumun yinyamun. Yinyamun ngananga nganjan-karra yinyay bubungu walan, yinya tent wundin. Jana ngadingka yinyaymba bundandarin yinyaynji tentmunji karrkaynji. Jana bundarin, David majamankarrku. \v 46 God Davidanka wawu jirray. Nyulu Davidangka Godundu yalaman, ‘Ngayu bayan yalbayku ngaranka yunu. Yundu Jacobamu God.’ \v 47 Kari, Godungku David kirin bayan ngaranka. Juma Davidandamundu kangkalda Solomonangka Godumu bayan yalbay ngaran. \p \v 48 “Yamba God jirray bajaku. Nyulu kari bayanba churchmunbu bundanday, bayanba bamangka marabu ngaranyamunbu. Ngadiku dingkarangka prophetangka Godumu kuku kabanba balkan. Nyulu yanyu kuku kabanba balkan, \q1 \v 49 ‘Godungku yalaman, “Ngayu yiringkurrku. Ngayu jiringa bundanday, bubungu bundanday. Ngayu maja jirika, ngayu maja bubuku. Yurra bayan murruji ngaral ngayku. Ngayu kari wawu-balangaji bayanba. \v 50 Ngayuku junjuy-junjuy wubulku balkan. Yurra bayan can't ngaral ngayku,” Godungku yalaman.’” \m \v 51 Stephenangka jananda yalaman, “Yurra bajanji, dukul-dandi yala jana nganjan-karra ngadiku. Yurra God kari kuku nyajil, kari Godundu milka-janay. Yurra Godumu Wawu kanganya, bayjanya, nyungunku wawu kari. Yurra yala yurranga nganjan-karra, Godunku wawu kari. \v 52 Yurrandamundu nganjan-karrangka kuli dajin jananda Godundumunbu prophetanda. Ngadiku jana prophetangka Godundumunku kukuku balkan. Jana yalaman, ‘Nyubun dingkar ngulkurr kankaday.’ Nyulu yinya dingkar jarra nyiku-nyiku yurranda kadankuda. Yamba yurra wanjarrman nyungunku? Yurra nyungun majanda jirrayanda mambarrin, nyungunin yarkinkaku kuninyarrkuda. \v 53 Yurra wanyurrinku baja nyungun kunin? Because Godundu kari milka-jananya. Ngadiku angel Godundumun kadan, kukuji kadan Godundumun. Kari, yurra yinyayanda Godundumunbu kukungu kari milka-janan.” Stephenangka yinya kuku yalaman. \s1 Bamangka kulijingka Stephen kuljibu kunin. \p \v 54 Jana Jew-warrangka yinya kuku nyajin, jana kuli-kadarin. Jana yinduku dirra majajin, kuliji. \v 55 Godundumundu Wawubu Stephen junkurrji-bungan. Stephenangka wangkar-wangkar jiri waban, Godumu dayirr-dayirr nyajin. Nyulu Jesus nyajin karangkalba Godundu janjananya. \v 56 Nyulu yalaman, “Ya, nyakada! Jiri walngajin. Ngayu Jesus nyajil-nyajil, nyulu bamanga wubulbuku yaba. Nyulu karangkalba Godundu janjanay.” \v 57 Jana jinbalku marabu milka nandajin, wawu kari yinya kuku nyajinka. Jana Stephenanda warrarin, nyungun yaykarrdaku karrban. \v 58 Jana nyungun ngalkalba townbu wundin. Nyubun warru burri Saul yinyaymba janjanan. Jana kambi coat nyungundu dajin, kujinka. Jana Stephen kuljibukuda kunin. \v 59 Jana kulji Stephenanda yilbal-yilban, nyulu yalaman, “Maja Jesus, yundu ngayku wawu mana.” \v 60 Stephen bungkubu janan, nyulu Godundu yirrkan, yalaman, “Ngayku Maja, yundu janawunku buyun-buyunku milka-wulay, kari nyuya yanyunku buyun-buyunku.” Nyulu yalakubada balkan, wulaynkuda. \p Saul jananka kurrkal-warrin, Stephen kuninka. \c 8 \s1 Saul kuli balkajin Jesusandamunku jawun-karranka. \p \v 1 Yala-yalaku bamangka Jesusamu jawun-karra buyun-damal-daman townbu Jerusalem, bamangka kuli dajin Jesusandamunbu jawun-karranda. Yinyaynka jana Jesusamu jawun-karra ngami-ngamimanda. Jana bubungu yindu-yinduymbu dungarin, bubungu Judea, bubungu Samaria. Yamba jana 12-bala jawun-jawun Jesusamu kari dungarin townmun Jerusalemmun. Jana bundarin. \v 2 Kanbalda bamangka ngulkurrdu Stephen yarkin juljalba nandan. Jana ngadingka banbadin nyungunku. \p \v 3 Yala-yalaku Saulungku Jesusamu jawun-karra nubil-nubin. Nyulu bayanba yindu-yinduymbu walan, jananin ngalkalba kulban, jailba mumban. Nyulu jananin, dingkar-dingkar, jalbu-jalbu jailba mumbanya. \s1 Jana Godumu kuku yirrkan bubungu Samaria. \p \v 4 Jana Jesusamu jawun-karra ngami-ngamiman, jana Godumu kuku yirrkan bubungu yindu-yinduymbu, townbu yindu-yinduymbu. \v 5 Nyubun dingkar, burri Philip, nyulu bubungu Samaria dungan. Yinyaymba townbu Philip kuku yirrkan Jesusanka. Nyulu yalaman, “Jesus, nyulu Christ bama Godundumun.” \v 6 Godungku Philipanda junkurr dajin junjuy-junjuy miracle balkanka, and kuku yirrkanka. Bamangka wubuldu Philip kuku nyajin, nyungundu milka-janan. \v 7 Dubu-dubu bamandamun dukurrmun wubulmun wandin. Jana dubu-dubu yaykarrku yirrkan, jana wandinka dukurrmun. Kanbal bama yinyaymba bambay, jana barrka-buyun, ngarri kari burrkirin. Kanbal jina buyun. Philipangka jananin ngulkurr-bungan. \v 8 Yinyayinka bama wubulku wawurr-wawurrmanijin yinyaymba townbu. \p \v 9 Nyubun bama burri Simon, yinyaymba townbu bundandan. Jakalbaku nyulu junkurr manin mulkaymun. Nyulu junjuy-junjuy miracle mulkaymun balkan. Jana bama bubungu Samaria kungkurr-kadarin Simonanka. Nyulu bulmbuymalman, balu nyulu bama jirray bajaku. \v 10 Bamangka wubulduku, maja-majangka, yindu-yinduynju, bamangka wubulduku Simon kuku nyajin. Jana yalaman, “Yanyu dingkar junkurrji bajaku, yala God.” \v 11 Nyulu wuljaljiku junjuy-junjuy miracle mulkaymun balkan. Yinyayinka jana nyungun kuku nyajin. \v 12 Kari, Philip kadan, nyulu kuku yirrkan Godunku. Nyulu yalaman, “God, nyulu majamanka bamanka, janangan ngulkurrduku kujinka.” Nyulu Philip kuku yirrkan Jesusanka. Jana bamangka nyungu kuku Jesusanka yulmbarrin, Jesusanda mambarrijin. Yinyayinka nyulu jananin banabu dukul-damanda, baptiseim-bunganda, dingkar-dingkar, jalbu-jalbu. \v 13 Nyulu Simonangka yalarrku Jesus believeim-ban. Nyulu banabu dukul-damajinkuda, baptiseim-bungajinkuda, Philipanji kunaman. Simonangka Philip nyajin junjuy-junjuy miracle balkanya Godundumundu junkurrdu, bama bambay ngulkurr-bunganya. Yinyaynka nyulu Simon kungkurr-kadanda. \p \v 14 Yalada, kanbalda bamangka bubungu Samaria Jesus kuku nyajin. Jana Jesusandamundu jawun-karrangka townbu Jerusalem kuku nyajin Samaria-warrangka Godumu kuku yulmbarrinya. Jesusandamundu jawun-karrangka townbu Jerusalem bulangan Peter, John yungan bubungu Samaria. \v 15 Peter bula John bubungu Samaria duwanda. Bula Godunji balkawan, Godundu babajin, “Yundu yunu Wawu yunga bamanda yalurrinyanda.” \v 16 Godumu Wawu jananda yinyaymba kariku kadan. Jana banabu dukul-damajin Jesusanka, yamba Godumu Wawu jananda dukurrbu kariku walan. \v 17 Bula Peterangka and Johnungku marakuda yijarrin jananda dukulbu, Godumu Wawu jananda dukurrbu walanda. \p \v 18 Yala, nyulu Simonangka nyajin Godumu Wawu walanya jananda dukurrbu, bula mara yijarrinya dukulbu. Nyulu bulanda yalaman, “Ngayu yubalanga money dajinka. \v 19 Yubal ngaykundu junkurr daya. Ngayu bama dukul karrbanka, jananda Godumu Wawu walay-maninka.” \v 20 Yamba Peterangka nyungun murru-kangan, yalaman, “Godungku yunun, and yunu money buyun-damalarrku, kunbay-manilarrku. Balu yundu Godumu junkurr moneybu manilku, moneybu buy-im-bungalku. Kari, yundu Godumu junkurr can't buy-im-bungal, kari bajaku moneybu manil. \v 21 Yunu wawu ngulkurr kari Godundumunbu miyilba, dayirr kari. Yinyaynka yundu yanyu Godumu work can't balkal, yundu Godunku can't workmal. \v 22 Yundu jurrkijikada buyun-buyunmun. Yundu Godundu babajika yunu wawu dayirr-bunganka. \v 23 Ngayu binal yununku. Yundu ngura-nyajil, yunu wawu buyun bajaku, Satanangka yunun buyun-buyundu kajan.” Yinya kuku Peterangka yalaman Simonanda. \v 24 Simonangka yalaman Peteranda, “Yundu Godundu babajika ngaykunku, nyulu nganya kari buyun-damanka yala yundu balkan.” \p \v 25 Yala, Peter bula John Godumu kuku yirrkan baja. Bula yalarrku balkan Godungku bulanka wanjarrman. Yinyamun bula townbu Jerusalem dungan baja. Bula duwan-duwan, townbu yindu-yinduymbu Godumu kuku yirrkan-yirrkan bubungu Samaria. \s1 Philip balkawan bamanji bubuku Ethiopiamunku. \p \v 26 Yala, angelangka yalaman Philipanda, “Yundu yarra naka duway. Yundu duway, duway, duway, baralba kaday. Yinya baral Jerusalemmun dungay townbu Gaza.” Yinya bubu marral bajaku, bubu jirrbu-jirrbu. \v 27 Philip duwan-duwan, nyulu dingkar nyajin baralba. Yinya dingkar bubuku Ethiopiamunku, Queenanka workmanijin. Queen burri Candace. Nyulu dingkar maja jirray Queenandamunbu bubungu, nyulu Queenamu money kujil-kujin. Nyulu townbu Jerusalem dungan, God buyay-maninka. \v 28 Nyulu buggyji dungan-dungan, yarramanangka kulbanya. Nyulu Godumu kuku nyajil-nyajin, kaban prophetangka Isaiahangka balkan. Yinya dingkar Philipangka nyajin. \v 29 Godundumundu Wawubu Philipanda yalaman, “Yundu jurungu warri buggynga, dingkar maku-nyaka.” \v 30 Philip nyungundu warrin, nyungun milkabu nyajin kaban Isaiah nyajil-nyajinya, readim-bunganya. Nyulu dingkaranda babajin, “Yundu binal yinyayinka kukuku kabanba?” \v 31 Dingkarangka yalaman, “Kari, ngayu binal kari. Bama yamba-kari, nganya binal-bunganka. Yundu buggynga daka, ngaykunji bunday.” Philip dakanda. \v 32 Dingkarangka Godundumunbu kabanba nyajil-nyajin yanyuda: \q1 “Kaki yundu minya sheep kuninka, nyulu kari yirrkay. Yundu sheep mungka yakanka, nyulu mindaymal, jankamal, kari burrkil. Dingkar nyubun yala sheep. Jana nyungun kuninka, yamba nyulu mindaymal yala sheep. Nyulu kari yirrkay. \v 33 Jana nyungun buyun-daman. Nyulu courtcase haveim-ban, yamba jana nyungun nyuyan yala wurrmay-bakanguy. Jana nyungunku kari bajaku wawumarin, kuli dajil-dajin. Jana kuku jurril balkan nyungunku. Bama yinyanguymbu buyun bajaku, kuli-baka bajaku. Jana nyungun yarkinkaku kuninda.” \m Yinya kuku Isaiahangka balkan Godundumunbu kabanba. \p \v 34 Nyulu dingkarangka Philipanda babajin, “Isaiahangka wanyanka kabanba balkan? Nyulu nyungunkuku balkal-balkan, or yinduynku bamanka?” \v 35 Philipangka yinyayinka kukuku nyungun binal-bungan. Nyulu dingkar binal-bungan kukuku ngulkurrku Jesusanka. \v 36 Bula duwan-duwan baraldarr, bula bananga kadan. Nyulu dingkarangka yalaman, “Nyaka, yanyu bana. Yundu nganya banabu dukul-dama, nganya baptiseim-bunga.” \v 37 Philipangka nyungundu yalaman, “Kaki yundu Godumu kuku believeim-bal, and nyungundu milka-janay and mambarriji, ngayu yunun banabu dukul-damal.” Nyulu dingkarangka yalaman, “Ngayu binalda, Jesus Christ, nyulu Godumukuda kangkal. Ngayu yinyakudabi kuku believeim-bal.” \v 38 Nyulu dingkarangka buggy janay-manin, bula, Philip, and yinya dingkar, bula jalaman. Bula bananga walan, Philipangka nyungun dingkar banabu dukul-daman, baptiseim-ban. \v 39 Bula banamun wandin, Godundumundu Wawubu Philip yunganda. Nyulu dingkarangka Philip kari nyajin baja. Nyulu buggynga dakan, wawurr-wawurrku duwan baja. \v 40 Philip nyuluku warrmbaman townbu Azotus. Townmun Azotusmun nyulu duwan-duwan, townbu yindu-yinduymbu Godumu kuku yirrkan-yirrkan. Juma nyulu townbu Caesareada kadan. \c 9 \s1 Saul Godundu jurrkijin. \p \v 1-2 Yala-yalaku dingkar nyubun burri Saul. Nyulu Jesusamu jawun-karra kuninka. Nyulu majanda priestanda jirrayanda dungan, kaban maninka. Nyulu yinya kaban wundinka Jew-warrandamunbu churchmunbu townbu Damascus. Yala, priestangka jirraynja kabanba balkan, yunganka churchmunbu townbu Damascus. Nyulu yanyu kuku kabanba balkan: “Saulungku Jesusamu jawun-karra karrbanka. Nyulu townbu Damascus dunganka, Jesusamu jawun-karra nubinka. Nyulu jananin warrmba-banka, dingkar-dingkar, jalbu-jalbu. Nyulu janangan karrbanka, townbu Jerusalem wundinka, jailba mumbanka.” \p \v 3 Yala, Saul dunganda kabanji. Nyulu baraldarr Damascus duwan-duwankuda, nyulu yubaku townbu Damascus kadan, nyulu light dayirr-dayirr nyajin jiringa. Light dayirr-dayirr yinyayngkarr baja balbajin. \v 4 Nyulu Saul bubungu daran, Jesus milkabu nyajin yalamanya, “Saul, Saul, yundu nganya wanyurrinku buyun-daman-damal?” \v 5 Saulungku babajin, “Yundu wanju, Maja?” Jesusangka yalaman, “Ngayu Jesus, yundu nganya buyun-daman-damal. \v 6 Kari, yundu daka, townbu dungay, yinyaymba ngayu yunundu balkal yundu wanjarrmanka.” \v 7 Jana dingkar-dingkar Saulunji, jana kungkurr-kadarin, kunkun-bal-banda. Jana Jesus milkabu nyajin jiringa, yamba jana nyungun kari nyajin nguwimalmanya. \v 8 Saul dakan, nyulu miyil walngajin, yamba nyulu murruji nyajin, nyulu miyil-burraman. Jana nyungun marabu wayan, nyungun townbu Damascus wundin. \v 9 Nyulu miyil-burraku bundan warngku kulur. Nyulu miyil-burraku, nyulu mayi kari nukan, bana kari nukan. \p \v 10 Jesusamu jawun nyubun townbu Damascus bundandan, burri Ananias. Maja Jesus nyuluku nguwimal milbijin Ananiasanda, yalaman, “Ananias!” Ananiasangka yalaman, “Wanyu, Maja?” \v 11 Jesusangka nyungundu yalaman, “Yundu dungayda, baralba dungay, baralba burri Junkay. Baraldarr duway, Judasandamunbu bayanba kaday. Yinyaymba yundu babajika dingkaranka townku Tarsusmunku, nyulu burri Saul. Yundu nyungun warrmba-bal, nyulu ngaykunji balkan-balkaway, praymanmal, miyil nandan-nandaji ngaykunku. \v 12 Ngayu yunun nyungundu milbin yala bijarr. Nyulu dingkar nyajin bijarrda, burri Ananias. Nyulu yunun nyajin kankadanya nyungundu, nyungun marabu karrbanya, miyil ngulkurr-bunganka. Yundu nyungundu dungayda!” \v 13 Ananiasangka yalaman, “Maja, ngayu kuku jirray bajaku nyajin yinyayinka dingkaranka, bamangka wubuldu ngaykundu balkan nyungunku. Nyulu kuliji bajaku yunuwunku jawun-karranka. Nyulu jananga kuli dajin baja, kuli dajin baja townbu Jerusalem. \v 14 Nyulu yaluyda kadan, yalurrin bama karrbanka yunun kuku nyajil-nyajinya. Majangka priestangka nyungun yungan, nyungundu kuku dajin kabanba, nganjinin jailba mumbanka.” \v 15 Majangka Jesusangka Ananiasanda yalaman, “Yundu dungayda! Ngayu Saul wangkanin, ngayku kuku yirrkanka. Ngayu nyungun yunganka bamanda Jew-warranda, yalarrku bamanda yinduymbu, and janawunbu maja-majanda. \v 16 Saul ngaykukuda. Yinyayinka jana nyungu kuli dajil-dajil. Ngayu Saulundu balkanka jana nyungu kuli dajil-dajil juma.” \p \v 17 Ananias dungaynda bayanba Saulundu. Nyulu dungan, bayanba walan, Saul marabu karrban, yalaman, “Ya, Jawun, nyulu Maja Jesus nyuluku nguwimal milbijin yunundu baraldarr kankadanyamunbu. Nyulu nganya yunundu yungan, yundu miyilda nyajinka baja, Godumu Wawu yunuwunbu dukurrbu walankakuda.” \v 18 Junjuy yala jindinguy nyungundumun miyilmun walngajinda. Nyungu miyil ngulkurrmanda, nyulu miyilda nyajin baja. Nyulu dakan, jana nyungun banabu dukul-daman, baptiseim-bungan. \v 19 Nyulu mayi nukan, dandiman baja. \s1 Saul kuku yirrkan townbu Damascus. \p Nyulu Saul warngku wubul Jesusandamunji jawun-karranji bundandan townbu Damascus. \v 20 Saul Jew-warrandamunbu churchmunbu wubulbuku dungan, nyulu junkayku Godumu kuku yirrkan Jesusanka. Nyulu yalaman, “Jesus, nyulu Godumukuda kangkal.” \v 21 Jana bamangka nyungun milkabu nyajin, jana nyungun kunkun-ban. Jana jana-karrajiku yalaman, “Jakalbaku townbuku Jerusalemku, nyulu Jesusandamunbu jawun-karranda kuli dajin. Nyulu yalaymba townbu kadan, Jesusamu jawun-karra karrbanka, priestanda majanda wundinka.” \p \v 22 Kari, Godungku Saulundu junkurr dajin, nyungu kuku yirrkanka. Nyulu Jew-warra townbu Damascus binal-bungan Jesusanka. Jana nyungunji balkawan, yamba jana nyungun kuku kari manin baja. Nyulu janangan binal-bungan Jesusanka, balkan nyulu Christkuda. \p \v 23 Juma jana Jew-warra murumarin, kirayku balkawan, Saul yarkinkaku kuninka. \v 24 Kari, Saulungku kuku nyajin yinyayinka. Ngadiku jana wall jirray balkan, wall yala ngamar, yinyayngkarr baja townbu. Jana Jew-warra gateba miyilji bundan, Saul kadanyamunku, nyungun yarkinkaku kuninka. Jana wungaraburr, wujurrdurr gateba miyilji bundandan. \v 25 Kari, Jesusandamundu jawun-karrangka wujurrbu nyungun wundin jambanga wallbu. Nyulu basketba yalbaymba walan, jana nyungun ngalkalba wallbu karrabu bada-bada-bungan bubungu. \s1 Saul townbu Jerusalem dungan. \p \v 26 Wawu yinyamun Saul townbu Jerusalem dungan. Nyulu Jesusandamunji jawun-karranji kunamanka, yamba jana nyungunku yinyilmalmanku. Nyulu yalaman, “Ngayu Jesusamu jawunyurrku yala yurra.” Yamba jana nyungun kari kuku nyajin. \v 27 Yinyaynka Barnabasangka Saul manin, Jesusandamunbu jawun-karranda wundin. Nyulu jananda yalaman, “Nyulu Saul baraldarr duwan-duwan, nyulu Maja Jesus nyajin. Jesus nyungunji balkawan yinyaymba. Yinyamun Saulungku Godumu kuku yirrkan Jesusanka, junkaynjaku yirrkan townbu Damascus.” Yinyadabi kuku Barnabasangka balkan Jesusandamunbu jawun-karranda townbu Jerusalem. \v 28 Yinyamun jana Jesusandamundu jawun-karrangka Saul yulmbarrinkuda. Nyulu jananji kunaman townbu Jerusalem. Nyulu junkurr-murubuku Godumu kuku yirrkan yinyaymba. \v 29 Kanbalba Jew-warramu kuku Greek. Saul jananji balkawan Jesusanka, yamba jana nyungun yarkinkaku kuninka. \v 30 Juma jana Jesusandamundu jawun-karrangka kuku nyajin bamangka Saul kuninka. Yinyayinka jana jawun-karrangka nyungun bada townbu Caesarea barrman, yinyamun nyungun townbu Tarsus yungan. \p \v 31 Wawu yinyamun bamangka kulijingka Jesusamu jawun-karra kari buyun-daman baja. Jesusandamundu jawun-karrangka God buyay-manin bubungu Judea, bubungu Galilee, bubungu Samaria. Jana wubulku junkurrjimanijin Godunku. Godundumundu Wawubu janangan ngulkurrduku kujil-kujin. Jesusamu jawun-karra wubulmarin. \s1 Peter townbu Lydda, townbu Joppa. \p \v 32 Yala-yalaku Peter yiringkurrku dungan, Godundumunbu bamanda. Nyulu juma townbu Lydda kadan, Godumu bama nyajinka. \v 33 Yinyaymba nyulu nyubun dingkar nyajin, burri Inas. Inas, nyulu barrka-buyun. Nyulu bedbaku wunanan, ngadingka kari dakanya, 8 yearsmunku. \v 34 Peterangka nyungundu yalaman, “Inas, Jesus Christangka yunun ngulkurr-bungal. Yundu dakada, yunu bed ngarada.” Nyulu bedmun dakanda. \v 35 Jana bamangka wubulduku nyungun nyajinya townbu Lydda, bubungu Sharon, jana jurrkijin buyun-buyunmun, Majanda Godundu. \p \v 36 Nyubun jalbu, jawun Jesusamu, burri Tabitha. Nyulu townbu Joppa bundandan. Kukungu Greekmunbu nyulu burri Dorcas. Nyulu wuljaljiku bama helpim-bal-ban. \v 37 Yala-yalaku nyulu bambayman, wulankuda. Jana yarkin julurrin, bayanba wangkar-wangkar walay-manin. \v 38 Town Lydda yubaku townbu Joppa. Jawun-karrangka townbu Joppa kuku nyajin Peteranka townbu Lydda. Yinyaynka jana dingkar jambul Peteranda yungan kukuji. Bula Peteranda yalaman, “Yundu ngalinyanji jinbalku kadayarr townbu Joppa.” \v 39 Peter bulanji dunganda. Nyulu townbu kadan, jana nyungun bayanba wangkar-wangkar wundin yarkinba. Bunjil-bunjil wubul yinyaymba banbadin. Jana bunjil-bunjilangka kambi dress, kambi coat milbin-milbin Peteranda, yalaman, “Nyulu Dorcasangka jurandaku yanyu kambi balkan nganjinanga.” \v 40 Peterangka janangan wubulku ngalkalba yungan. Nyulu bungkubu janan, Godunji balkawan. Yinyamun nyulu yarkinba jurrkijin, yalaman, “Tabitha, wandi!” Nyulu jalbu miyil walngajin, Peter nyajin, bundan bedbakuda. \v 41 Peterangka nyungun marabu karrban, dakay-manin, jananin jawun-karra, and bunjil-bunjil kunjan. Jana bayanba walan, Peterangka Dorcas jananda milbin, jurankuda. \v 42 Bamangka wubulduku townbu Joppa kuku nyajin Dorcasanka, nyulu yarkinmun juranman baja. Yinyaynka bamangka wubulinjaku Jesus kuku nyajinda, believeim-bungankuda. \v 43 Peter warngku wubul nyubunyunji dingkaranji bundandan burri Simon. Simonamu work minya bulki yulban kidal-kidanya, tanim-bal-banya. \c 10 \s1 Peter bula Cornelius. \p \v 1 Nyubun dingkar burri Cornelius, nyulu townbu Caesarea bundandan. Nyulu soldier. Nyulu maja 100-balanka soldier-soldieranka. Jana soldier-soldier wubulku bubuku Italymunku. \v 2 Cornelius milkanga Godunjiku bundan, Godunku wawu jirray bajaku, God kuku nyajin. Cornelius, and nyungu jawun-karra nyunguwunbu bayanba bundandan, jana yinyarrin wubulku milkanga Godunjiku bundan, God buyay-manin. Corneliusangka money yarbarrka dajil-dajin bamanga mayi-karinga. Nyulu wuljaljiku Godunji balkal-balkawanya. \v 3 Wungara, jarra yilay-yilay, angel nguwimal milbijin Corneliusanda yala bijarrba. Corneliusangka angel nyajin nyungundu kankadanya. Angelangka yalaman, “Cornelius!” \v 4 Cornelius kungkurr-kadan, yinyilman angelanka. Nyulu angelanda yalaman, “Maja, wanyu?” Angelangka nyungundu yalaman, “God kari milka-wulan yundu nyungunji balkan-balkawan. Nyulu kari milka-wulan yundu money bamanga mayi-karinga dajil-dajin. Nyulu yinya nyajinkuda. \v 5 Yundu dingkar-dingkar townbu Joppa yungada, nyubun bama, burri Simon Peter kunjanka. \v 6 Nyulu yinduynji bamanji Simonanji bundanday. Yinduymbu Simonamu work bulki yulban kidal-kidanka, tanim-bal-banka. Nyungu bayan yubaku jalunbu.” \v 7 Wawu yinyamun kukumun nyulu angel dungan baja. Corneliusangka bama jambul kunjan. Bula nyungundu workmalman. Nyulu nyubun soldier yalarrku kunjan. Yinyangka soldierangka God kuku nyajin yala Corneliusangka. \v 8 Nyulu jananda balkan angelanka. Yinyamun nyulu janangan yunganda townbu Joppa. \p \v 9 Warngku nyubun, jana townbu Joppa yuba kankadanda. Yala-yalabi wungar jarra-jarra, Peter wangkar-wangkar jijinga bayanba dungan, Godunji balkawanka. \v 10 Nyulu dakwuymankuda, mayi nukanka. Jana mayi wayjul-wayjun, nyulu junjuy nyajin yala bijarr. \v 11 Nyulu jiri nyajin walngajinya. Nyulu junjuy nyajin, junjuy yala kambi sheet yalbay. Nyulu sheet nyajin wangkar-wangkarmun walay-maninya bubungu. Nyulu kambi sheet nyajin kajajinya didiku 4-balaku, wangkar-wangkarmundu yunganya. \v 12 Kananga sheetmunbu minya wubul bajaku, minya walu-yindu walu-yindu, minya bikibiki, minya kadar, minya jarba, minya dikal, minya walu-yindu walu-yindu. \v 13 Peterangka kuku wangkar-wangkarmun nyajin balkanya, “Peter, wandi. Yundu minya kuni, nukada!” \v 14 Peterangka yalaman, “Karibi, Maja. Nganjin Jew-warrangka kanbal minya kari nukanya lawmunku ngujakuramunku. Ngayu kari bajaku minya buyun nukan.” \v 15 Peterangka kuku nyajin baja yalamanya, “Yundu nukada. Ngayu God. Ngayu yinya minya ngulkurr-bungan, yalada nukankada. Ngayuku ngulkurr-bungan. Yinyaynka yundu kari yalamaka yinya minya buyun.” \v 16 Godungku Peteranda yalakubada balkan kulur, kambi sheet wangkar-wangkar kulbajin baja jiringa. \p \v 17 Peter nyuluku babajin, “Wanyurrinku yinya?” Yala-yalabi jana bama Corneliusandamun townbu Joppa kadarin, babajin Simonandamunku bayanka. Jana bayanba kadarin, ngalkalba gateba janjanarin. \v 18 Jana yirrkan, babajin, “Nyulu Simon Peter yalaymba bundanday?” \v 19 Peter wangkar-wangkarku jijingaku bayanbaku. Nyulu nyuluku babajin baja, “Wanyurrinku yinya minya walu-yindu walu-yindu?” Godundumundu Wawubu nyungundu yalaman, “Bama kulur nubil-nubiji yununku, yunun nyajinka. \v 20 Yundu bada-bada bayanbaku duway, jananji duwayda. Yundu kari yinyilmaka, ngayu janangan yungan.” \v 21 Peter bada-bada jananda dingkar-dingkaranda dungan, yalaman, “Ngayuda Simon Peter, yurra nganya nubil-nubin. Yurra wanyurrimbu kadarin?” \v 22 Jana nyungundu yalaman, “Nyubun maja soldier-soldieranka burri Cornelius, nyulu nganjinin yungan. Nyulu milkanga Godunjiku bundanday, ngulkurr bajaku, God buyay-manil-manilkuda. Jew-warra wubulku nyungunku wawu. Nyubun angel Corneliusanda nguwimal milbijin. Nyulu angelangka Corneliusanda yalaman, ‘Yundu Peter kunja. Nyulu yunundu kaday, yundu nyungu kuku nyaka.’” Yinya kuku jana Peteranda yalaman. \v 23 Yala, Peterangka jananin dingkar-dingkar kulur bayanba walay-manin, jana nyungunji warngku nyubun wunan. \p Yalibalaku jana, Peter, dingkar-dingkar kulur, kanbal jawun-karra townku Joppaka, jana wandirin, dungarinkuda. \v 24 Jana warngku yindu townbu Caesarea kadarin. Cornelius nyunguwunbu bayanba jananka waitmalman. Nyulu nyungu jawun-karra kunjan, jana wubulduku Peter kujinka. \v 25 Peter yuba kadan, Corneliusangka nyungun maku-nyajin. Nyulu Cornelius bungkubu janan jakalba Peteranda. Nyulu Peter buyay-manin, balu Peter Godnguy. \v 26 Kari, Peterangka nyungun dakay-manin, yalaman, “Yundu daka, ngayu God kari, ngayu bama bajaku yala yundu.” \v 27 Bula balkawan, yinyamun bayanba walan. Peterangka bama wubul nyajin bundandanya yinyaymba. \v 28 Nyulu jananda yalaman, “Yurra binalbi Jew-warrandamunku lawku ngujakuramunku. Nganjin Jew-warra kari bajaku bayanba walanya bamandamunbu walu-yinduymbu, kari bajaku kunamanya bamanji walu-yinduynji. Yamba Godungku ngaykundu balkan yinyayinka yalada. Godungku ngaykundu balkan bamanka walu-yinduynku kari yalamaka jana buyun. \v 29 Yurra nganya kunjan, ngayu jinbalku kadan, Godungku ngaykundu balkanya. Yurra wanyurrinku nganya kunjan?” \p \v 30 Corneliusangka yalaman, “Warngku kuluruku, yilay-yilay, ngayu Godunji balkan-balkawan, miyil nandan-nandajin. Yala-yaladabi dingkar ngaykundu nguwimal milbijin, angel. Nyungu kambi dayirr bajaku, bingaji bajaku. \v 31 Nyulu ngaykundu yalaman, ‘Cornelius, yundu Godunji balkawan, nyulu yunu kuku nyajin. Nyulu nyajin yundu money dajinya bamanda money-karinda. \v 32 Yundu bama yungada townbu Joppa, Simon Peter kunjanka yaluy kadanka. Nyulu yinduynji Simonanji bundanday, yubaku jalunbu. Yinya Simon yindu, nyungu work yulban bulki tanim-bungal-bungal.’” \v 33 Corneliusangka yalaman baja, “Ngayu bama yunganda, yununin kunjanka. Yundu kadan, wawurr-wawurrku kadan. Nganjin murumarinda, kuku nyajinka Godungku yunundu balkanya.” \s1 Peter kuku yirrkan. \p \v 34 Peterangka yalaman, “Ngayu binalmaynda, God bamanka wubulkuku wawu. Nyulu kurrbar-buyun kari, wubulkuku wawu. \v 35 Bama nguba Jew-warra, nguba Jew-warra kari, nguba walu-yindu. Kaki jana Godundu milka-janay, and ngulkurrku bunday, God wawurr-wawurrmaniji yinyanguyinku bamanka. Jana bama wubulku Godumu jawunmalkuda. \v 36 Godungku kuku yungan bamanda Jew-warranda bubuku Israelmunku, bama wawurr-wawurrmanijinka Jesusanka. Godungku Jesus Christ yungan. Nyulu maja jirray bajaku bamanka wubulkuku. \v 37 Yurra kukuku binaldabi. Ngadiku Johnungku bama dukul-damal-daman, baptiseim-bungal-bungan. Wawu Johnundumun Jesus kuku yirrkan, bububurr Galileemundurr and bububurr Judeamundurr. \v 38 Yurra kuku nyajin Jesusanka. Godungku nyungu Wawu dajin Jesusanda, nyungu junkurr dajin, bamanka ngulkurrmanka, bama helpim-bunganka. Dubu-dubungku kanbal bama bambay-bungan, yalarrku kanbalanda walan dukurrbu. Jesusangka jananin ngulkurr-bungan, and dubu-dubu kangan, God nyungunji bundanya, nyungu junkurr dajinya. \v 39 Nganjin Jesus nyajin ngulkurr balkanya bubungu Israel, townbu Jerusalem. Yinyamun jana nyungun yarkinkaku kunin, jukungu walngkan-daman. \v 40 Kari, warngku kulurman Godungku nyungun juran-bungan baja, nyungun nguwimal milbin nganjinanda. \v 41 Jesus kari nguwimal milbijin bamanda wubulbuku, nganjinandaku. Godungku nganjinin wangkanin, yunganka bamanda wubulbuku balkanka Jesusanka. Wawu juranmanyamun Jesus mayinga nukajin nganjinanji. \v 42 Nyulu nganjinanda balkan kuku yirrkanka nyungunku. Nyulu nganjinanda balkan bamanda wubulbuku balkanka nyulu kaday baja yala judge. Godungku nyungun yungal, bama wubulku courtcasemunbu yijarrinka. Nyulu bama wubulku wawu-yimbal yala judgeangka, bama juranku, and bama wulanya. \v 43 Ngadi bajaku bamangka prophetangka wubuldu kuku manin Godundumun. Jana kuku Godundumun kabanba balkan. Yinya kuku Jesusanka. Jana balkan, ‘Kaki bamangka Jesus kuku manubajabuku believeim-bal, God nyunguwunku buyun-buyunku milka-wulayarrkuda.’” \s1 Godumu Wawu bamanda Gentile-warranda walan. \p \v 44 Peterangka balkal-balkan, Godumu Wawu dukurrbu walan bamanda wubulbuku kuku nyajinyamunbu. \v 45 Kanbal bama Jew-warra Peteranji townmun Joppamun kadarin. Jana yinyarrinyangka jananin Cornelius kunkun-bungal-bungan, Godumu Wawu dukurrbu Gentile-warranda walanya. Balu Godungku nyungu Wawu yungal bamandaku Jew-warrandaku, balu nyulu kari yungal bamanda Gentile-warranda. \v 46 Godumu Wawu bamanda Gentile-warrandakuda walan. Jana balkal-balkan kukubu yindu-yinduynju Godundumundu junkurrdu, God buyay-manil-manin. Bamangka Jew-warrangka jananin nyajin balkan-balkanya. Yinyamun Peterangka yalamanda, \v 47 “Godumu Wawu jananda dukurrbu walan yala ngananda. Ngana jananin banabu dukul-damada, baptiseim-bungada.” \v 48 Jana bama Gentile-warra banabu dukul-damanda, baptiseim-bungan, jana bama Gentile-warra Jesusamu jawunmanya. Jana bamangka Gentile-warrangka Peteranda yalaman, “Yundu nganjinandamun kariku dungay, buban bundayarr.” \c 11 \s1 Peter Jesusandamunbu jawun-karranda kukuji kadan townbu Jerusalem. \p \v 1 Jesusandamundu bamangka yiringkurrku bubungu Judea kuku nyajin Corneliusanka. Jana kuku nyajin bamangka Gentile-warrangka yalarrku God kuku nyajin yala Jew-warrangka. \v 2 Peter townbu Jerusalem kadan baja, jana bamangka Jew-warrangka nyungun murru-kangan. \v 3 Jana yalaman, “Yundu bamanda Gentile-warranda kari dunganyaku, kari mayi nukanyaku jananji bamanji Jew-warra-kariynji.” \v 4 Yinyaynka Peterangka kuku wambanda jananda. \p \v 5 Nyulu yalaman, “Ngayu townbu Joppa bundandan, ngayu Godunji balkawan. Ngayu junjuy nyajin, yala bijarr. Ngayu kambi sheet nyajin, bijarrba. Ngayu sheet nyajin jirimun bada-bada-bungajinya, corner 4-balaku kajajinya. Yinya sheet ngaykundu kadan. \v 6 Ngayu yinya sheet biku-nyajin, kunkun-bal-ban. Ngayu minya walu-yindu walu-yindu nyajin, bilngkumu, kadar, bikibiki, dingku, walkarr, dikal walu-yindu walu-yindu, jarba walu-yindu walu-yindu, minya kuliji. Minya walu-yindu walu-yindu ngayu nyajinkuda. \v 7 Ngayu kuku wangkar-wangkarmun nyajin yalamanya, ‘Peter, dakada, minya kunida, nukada.’ \v 8 Ngayu yalaman, ‘Karibi, maja. Kanbal minya nganjin Jew-warrangka kari nukanya lawku ngujakuramunku. Ngayu kari bajaku minya buyun nukanka. Lawbu nganjinin kiril minya buyun nukanka.’ \v 9 Kuku jirimun kadan baja, yalaman, ‘Ngayu Godungku minya wubulku ngulkurr-bungan. Yalada minya walu-yindu walu-yindu nukankada. Kari yalamaka baja minya buyun.’ \v 10 Godungku 3 times yinya kuku balkan, nyulu sheet minyaji wangkar-wangkar-bungan baja heavenba. \v 11 Yala-yalabi dingkar-dingkar kulur kadarin nganjinandamunbu bayanba. Nyubun dingkar burri Cornelius townbu Caesarea. Nyulu jananin dingkar-dingkar kulur ngaykundu yungan. \v 12 Godundumundu Wawubu ngaykundu yalaman, ‘Jananji dungayda. Kari yinyilmaka, kari wawu-buyunmaka. Jananji bunday. Jana bama Gentile-warra, bama walu-yindu. Yamba yundu jananji dungayda.’ Yinya kuku Godundumundu Wawubu yalaman ngaykundu.” Peterangka yalaman baja, “Yanyu dingkar-dingkar 6-bala yalarrku nganjinanji dungarin. Nganjin dungarin, bayanba Corneliusandamunbu walarin. \v 13 Nyulu nganjinanda balkan nyulu angel nyajin janjananya nyunguwunbu bayanba, yalamanya, ‘Simon Peter kunja. Dingkar-dingkar yunga townbu Joppa, Simon Peter wundinka. \v 14 Nyulu yunundu kuku dajil, yunu wawu juranmanka baja, yundu, and yunu jawun-karra yununji bundandanya.’” \v 15 Peterangka yalaman baja, “Ngayu bubanku balkan jananda, Godumu Wawu jananda dukurrbu walan yala nyulu ngananda walan jakalbaku. \v 16 Yala-yalabi ngayu kukuku binalmaynda, Jesusangka ngadiku ngananda yalaman, ‘Johnungku banabu dukul-daman, baptiseim-bungan banabu, yamba Godungku nyungu Wawu yungal, yurranda dukurrbu walanka, baptiseim-bunganka.” \v 17 Jakalbaku ngana Maja Jesus Christ kuku nyajin, believeim-ban, Godungku nyungu Wawu dajin ngananga. Nyulu yalarrku nyungu Wawu dajin jananga bamanga Gentile-warramu. Godungkuku dajin, ngayu can't nyungu wawu kirinya jananda dukurrbu walanka.” Yinya kuku Peterangka yalaman. \v 18 Jana bamangka yinya kuku nyajin, jana Peter kari murru-kangan baja. Jana God buyay-manil-maninda, yalaman, “Godungku bama Jew-warramu wawu juran-bunganka, nyulu yalarrku bama walu-yindu walu-yindu juran-bunganka, bama Gentile-warra. Nyulu wawu bama walu-yindu walu-yindu buyun-buyunmun jurrkijinka, nyungundu jurrkijinka. Yinyamun nyulu jananga wawu juran-bungalda.” \s1 Jesusamu jawun-karra townbu Antioch. \p \v 19 Jana Stephen kuljibu yarkinkaku kuninya, Jesusamu bama ngami-ngamiman. Maja-majangka Jesusandamunbu jawun-karramu kuli dajin, kunil-kunin, jailba mumbal-mumban. Jesusamu jawun-karra ngami-ngamimaynda, bubungu yindu-yinduymbuda dunganda, bubungu Phoenicia, bubungu Cyprus, townbu Antioch. Jana bamanda Jew-warrandaku balkan Jesusanka, bamanda walu-yindu walu-yinduymbu Gentile-warranda jana kari balkan Jesusanka, Jew-warrandaku. \v 20 Kari, kanbal dingkar-dingkar bubumun Cyprusmun, bubumun Cyrenemun. Jana townbu Antioch dungarin, bamanda Gentile-warranda yalarrku balkan Majanka Jesusanka. \v 21 Nyulu Majangka jananin helpim-bungan, jana Jesusanka balkan Godundumundu junkurrdu. Bama wubul Godundu jurrkijin, Godundu milka-janan. \p \v 22 Jesusandamundu jawun-karrangka townbu Jerusalem kuku nyajin bamanka townku Antiochmunku. Jana Jerusalem-warrangka Barnabas yungan townbu Antioch. \v 23 Barnabas townbu Antioch kadan, nyulu bama nyajin Godungku juran-bunganya, junjuy-junjuy wubul nyajin Godungku balkanya. Barnabas wawurr-wawurrmanijinda. Nyulu bamanda balkan nyungun Maja kari bajaku bawa, Majanda wuljaljiku milka-jananka. \v 24 Barnabas ngulkurr bajaku. Godumu Wawu nyunguwunbu dukurrbu bundandan, nyulu God kuku nyajil-nyajinya. Bama wubul buyun-buyunmun jurrkijin, Jesus kuku nyajinda, Jesusamu jawunmanda. \p \v 25 Yinyamun Barnabas townbu Tarsuskuda dungan, Saul nubinka. \v 26 Nyulu Saul warrmba-bungan, nyungun wundin townbu Antioch. Bula 1 year Antioch bundan, Godundumunji bamanji, jananin wubulku binal-bungal-bungan. Antioch-warrangkarr Jesusandamunbu jawun-karranda burri dajin, Christian. \p \v 27 Yala-yalabi kanbal bama prophet-prophet townmun Jerusalemmun kadarin townbu Antioch, jana kuku maninya Godundumun. Godundumundu Wawubu kuku dajin jananda. \v 28 Jesusamu jawun-karra murumarin. Nyubun dingkar kukuji, burri Agabus, nyulu dakan. Nyulu kuku manin Godundumun Wawumun. Nyulu yalaman, “Juma mayi yamba-karimal bubungu yiringkurrku.” Nyulu kuku junkaynjaku balkan. Juma yindu bama burri Claudius, kingman. Yala-yalabi yinya kuku manubajaman. \v 29 Kari, Jesusamu jawun-karra jana-karrajiku balkawan kukuku Agabusandamun. Jana yalaman, “Ngana money bangkanka, yunganka Jesusandamunbu jawun-karranda bubungu Judea, jananin helpim-bunganka. Kanbal money buban, jana buban dajil. Kanbal money jirray, jana jirray dajil jananga mayi-karinga.” \v 30 Jana money bangkankuda, bulanin Barnabas, and Saul yungan, money wundinka pastor-pastoranda. Jana pastor-pastorangka money wambanka bamanga money-karinga. \c 12 \s1 Bama kuliji kuli balkajin baja. \p \v 1 Yala-yalabi Herod, nyulu maja bajaku, king. Nyulu kuli dajin kanbalba Jesusandamunbu jawun-karranda. \v 2 Nyulu soldieranda balkan James naybubu yarkinkaku yakanka. James, nyulu Johnumu yaba. \v 3 Jana James yarkinkaku yakan naybubu, maja-maja bamankaku Jew-warrankaku wawurr-wawurrmanijinda. Herodangka maja-maja nyajin wawurr-wawurrmanijinya, nyulu Peter mumban jailba. Yala-yalabi Jew-warrangka holiday haveim-bungan, bread nukanka yeast kari. \v 4 Yala, Herodangka Peter karrban, jailba mumban, soldier-soldierangka 16-balabu miyil-kujin. Jana soldier-soldier 4-bala-4-balaku yungan, Peter miyil-kujinka. Wawu holidaymun Herodangka Peter wundinka courtcasemunku. \v 5 Kari, Peter jailba bundandan, Jesusamu jawun-karra Godunji balkan-balkawan Peteranka. Jana kari kunban. Jana Godundu babajin baja, babajin baja, Peter ngulkurrduku kujinka. \s1 Angelangka Peter walngan jailmun. \p \v 6 Herodangka nyuluku yalaman, “Ngayu wunkun Peter wundil courtcasemunku.” Wujurr kadan, Peter warngku wunanan dindarra soldier-bulalanda jambulbu. Nyulu kajajin chainda jambuldu, chainji jambuljiku wunanan. Soldier-soldier yindu miyilji janjanan doorngu. \v 7 Ya, angel Majandamun Jesusandamun Peteranda kadan, light balbajin. Nyulu angelangka Peter karrban, walngan, yalaman Peteranda, “Wandi, dakada, jinbal.” Chain Peterandamun maramun daran. \v 8 Angelangka Peteranda yalaman, “Kambi dida, dambal dida.” Peterangka kambi didan, dambal didan. Angelangka yalaman baja, “Kambi yindu dida, wumbulmanka, ngaykunji kaday.” \v 9 Peter angelanji dungan. Peter ngangkan-ngangkan nyulu jailmunkuda wandil-wandin, balu nyulu bijarril-bijarrin. \v 10 Bula soldieranda nyubunbu walkuku dungan, soldieranda yinduymbu walkuku dungan, kadan gateba ironba jakalba jailba. Gatemun yinyamun baral townbu dungan. Yinyaku gateku nyuluku walngajin, bula baralba kadan. Bula baraldarr dungan-dungan, angel nguymal-kariman, nyulu Peter bawan. \p \v 11 Peter binalmaynkuda, nyuluku yalaman, “Ngayu kari bijarrin, ngayu jailmun wandinkuda. Godungku angel yungan, nganya wandi-maninkuda kulimun Herodandamun. Ngayu karikuda wulay baja. Bamangka Jew-warrangka nganya kuninka. Kari, Godungku angel yungan, nganya wandi-manin kulimun.” \p \v 12 Nyulu binalman Godungku nyungun jailmun yungan, nyulu Maryndamunbu bayanba dungan. Mary, nyulu ngamu John Markamu. Maryndamunbu bayanba bama wubul murumarin, Godunji balkan-balkawan. \v 13 Peterangka bayan door dudan, yirrkan. Nyubun maral, burri Rhoda kadan, maku-jananda. \v 14 Rhodangka Peter milkabu nyajin, nyuluku yalaman, “Peterkuda.” Nyulu wawurr-wawurrmanijin, jinbalku warrin jananda balkanka. Nyulu kariku door walngan, Peter walay-maninka bayanba. Rhodangka jananda balkan, “Peter ngalkalbakuda janjanay.” \v 15 Jana nyungundu yalaman, “Yundu kiru-kari bajaku!” Yamba nyulu yalaman, “Nyulu Peterkuda.” Jana yalaman, “Kari, nyulu Peter kari. Nyulu nguba Peteramu angel, nyungun Peter ngulkurrduku kujin-kujinya.” \v 16 Kari. Peterangka door dudal-dudanku, jananda yirrkan-yirrkanku. Yinyamun jana kadarin, door walngan, Peterkuda nyajin. Jana nyungun kunkun-bungan, wawurr-wawurrmanijin. \v 17 Peterangka marabu balkan jankamanka. Nyulu jananda balkan Godungku nyungun jailmun wandi-manin. Nyulu yalaman, “Jamesanda balka yinyayinka, jawun-karranda balka.” Yinyamun Peter dunganda, yinya bayan bawan, bayanba yinduymbu dungan. \p \v 18 Wungar dakan, soldier-soldier jailba walu-ngangkarin, Peter walu-karimanya. Jana ngangkarinkuda, jana-karrajiku yalaman, “Ya, wanyurrinku yinya? Peter wanjabuda?” \v 19 Herodangka kuku yungan, Peter nubinka. Jana nubin, nubin, nubin, kari warrmba-bungan. Herodangka soldier-soldier wawu-yimban Peteranka, yamba jana ngangkan-ngangkan. Nyulu soldier-soldieranda yindu-yinduymbu balkan jananin yarkinkaku kuninka, jana ngangkarinya Peteranka. \p Yinyamun Herod bubumun Judeamun dungan, townbu Caesarea bundanka. \s1 Herod wulan. \p \v 20 Wawu yinyamun Herod kuli-kadan bamanka townbu Tyre, townbu Sidon. Tyre-warra and Sidon-warra jawunmanka baja Herodanji, jana mayi manin-maninya Herodandamun bubumun. Herodangka kulibu kirinji mayi yunganka jananda. Dingkar yindu Blastus, nyulu yalarrku maja. Nyulu Herodamu bayan yalbay kujil-kujin. Jana jawun-jawunman Blastusanjingarr. Yinyamun jana wubulku nyungunji dungarin Herodanda, jawun-jawunmanka baja. \p \v 21 Jana wubulku murumarin Herodanda, Herodangka kambi ngulkurr bajaku didan, bundan nyunguwunbu chairnga yalbaymba, kuku yirrkankuda jananda. \v 22 Bama wubulku yirrkan, “Nyulu Herod bama kari, nyulu god. Bama kari.” Jana yalaku yalaman, Herod buyay-maninka, bulmbuy-bunganka. \v 23 Jinbalku angel Godundumun kadan, Herod bambay-bungan, Herodangka jananin kari kirinya nyungun bambanka god, and nyulu Godundu kari milka-jananya. Kandaldakuda nyungun bangkarr nukan, nyulu wulan. \p \v 24 Jesusandamundu jawun-karrangka bamanda wubulbuku balkan baja, balkan baja kukuku Godundumun. Bama wubul Jesusanda jurrkijin, jawunman. \p \v 25 Yala, bula, Barnabas and Saul, bula work kunbay-manin townbu Jerusalem. Bula money bamandamun townbu Antioch dajin Jesusandamunbu jawun-karramu mayi-karinga townbu Jerusalem. Bula dajin, townmun Jerusalemmun dungan, kadan baja townbuku Antiochku. Nyulu John Mark bulanji dungan. \c 13 \s1 Godungku Paul bulangan Barnabas wangkanin, yungan. \p \v 1 Townbu Antioch Jesusamu jawun-karra wubul. Kanbal yinyarrin kuku Godundumun yirrkan, kanbalda bama binal-bungan Godunku, Jesusanka. Jana, Barnabas, Simon Niger, Lucius bubumun Cyrenemun, Saul, Manaen, nyulu King Herodanji bundandan. Jana kuku yirrkay-yirrkan. \v 2 Yala-yalaku jana murumarin Godunji balkawanka. Jana mayi kari nukan balkawanka Godunji. Godundumundu Wawubu jananda yalaman, “Yurra bulanin Barnabas, and Saul yunga. Ngayu wawu bula kuku ngaykunku yirrkanka bubungu yindu-yinduymbu yiringkurrku.” \v 3 Jana mayi kari nukan, Godunji balkawanka baja bulanka. Jana marabu dukul karrban bulangan, praymanijin, bulanin yunganda. \s1 Paul bula Barnabas burrira Cyprus. \p \v 4 Godundumundu Wawubu bulanin yungan. Yinyamun bula bada townbu Seleucia dungan, boatbu dakan, dunganda burrira Cyprus. \v 5 Bula townbu Salamis kadan, bula muruman bamanji Jew-warranji, janawunbu church-churchmunbu walan, Godumu kuku yirrkanka. John Markangka bulanin helpim-bungan. \p \v 6 Jana burriraburr dungarin, townbu Paphos kadarin. Yinyaymba jana nyubun bama Jew nyajin, burri Bar-Jesus. Nyulu Bar-Jesus jurrilman, balu nyulu kuku manin Godundumun, yamba nyulu bama wubulku jurril-bungan. \v 7 Nyulu Bar-Jesus jawun majamu. Maja yinyaymba burri Serguis Paulus. Nyulu dukul-ngulkurr bajaku, binal bajaku. Nyulu bulanin Barnabas and Saul kunjan, nyulu kuku nyajinka Godunku and Jesusanka. \v 8 Bar-Jesus burri yindu Elymas. Elymasangka maja Serguis Paulus kirinka, wawu kari nyulu kukungu milka-jananka Godundumunbu. \v 9 Kari, Saulungku Elymas kunkun-bungan. Saulumu burri yindu Paul. Godundumundu Wawubu Paul junkurrji-bungan, Paulundumunbu dukurrbu walanda. \v 10 Nyulu Elymasanda yalaman, “Yundu Satanamu kangkal. Yundu manu yalakurra buyun-buyunku bundanday. Yundu manu yalakurra kiril-kiril kanbal-kanbal ngulkurr-ngulkurrku bundanka. Yundu jurril-baka, buyun bajaku. Godumu baral junkay, ngulkurr. Yamba yundu manu yalakurra bama kiril-kiril dunganka Godundumundurr baraldarr. \v 11 Nyakada. Yundu buyun bajaku, bama wubul buyun-damanka. Godungku yununin miyil-burra-bungalda, yundu warngku wubul kari nyajil baja.” Yinyamun Elymas jinbalku miyil-karimankuda. Nyulu bamakuda kunjan, nyungun marabu wundinka. \v 12 Nyulu majangka Serguis Paulusangka kunkun-bungal-bungan kukuku Paulungku binal-bunganya Jesusanka. Nyulu wawurr-wawurrman kukuku. Nyulu nyajin miyil-karimanya, Majanda Jesusanda jurrkijin, Christianman. Nyulu jurrkijin Godundu, kukuku Jesusanka. \s1 Paul bula Barnabas townbu Antioch bubungu Pisidia. \p \v 13 Yala, jana, Paul, Barnabas, and John boatji dungarin townmun Paphosmun, kadarin bubungu Pamphylia townbu Perga. Johnungku bulanin bawanda, dungan baja townbuku Jerusalemku. \v 14 Bula Paul townmun Pergamun dungan, bubungu Pisidia kadan townbu Antioch. Bula Saturday Jew-warrandamunbu churchmunbu walan, bundan. \v 15 Pastorangka Godumu kuku readim-bungan, kuku Mosesangka ngadiku kabanba balkan, kuku prophet-prophetangka kabanba balkan. Wawu Godundumun kukumun nyulu dingkar kukuji yungan bulanda. Bamangka kukujida yalaman, “Nguba yubal kukujida kadan. Balkada.” \v 16 Paul dakan, marabu jananin janka-bungan. Nyulu yalaman, \p “Yurra Jew-warra and Gentile-warra, yurra Godundumunbu kukungu milka-janjananya, yurra nganya nyaka. \v 17 God, nyulu bamanga God, bamanga Jew-warramu. Ngadi bajaku Godungku bama Jew-warra wangkanin. Jana Jew-warra bubungu Egypt bundandanku, Godungku jananin jirray-bungan. Nyulu jananin wundinda bubumun Egyptmun, wundin nyunguwundu junkurrdu. \v 18 Jana ngadi bajaku, 40 yearska, bububurr jirrbu-jirrbuburr dungan-dungarin, yamba Godungku jananin kari bawan. Yala-yalabi jana buyun-buyunmarin, dukul-dandimarin, kiru-karimarin, yamba Godungku jananin kari bawan. Nyulu jananji bundandanyarrku. \v 19 Bama walu-yindu bubungu Canaan bundandarin. Bama kukumun 7-balamun, walu-yindu walu-yindu bama. Godungku jananin kunin, bubu Canaan dajinyarrku bamanga Jew-warramu, jana bundankarrku. \v 20 Jana Jew-warra maja-maja yamba-kari. Godungku bama balkan majamanka bamanka Jew-warranka, janangan helpim-bunganka. Nyulu yalaku bama maja-bungan baja, maja-bungan baja ngadi bajaku, 450 yearska. \p “Yinyamun Samuel kadan. Nyulu Samuel prophet, nyulu kuku maninya Godundumun, bamanda balkanka. \v 21 Yala, bama Jew-warra babajin majanka kinganka. Godungku Saul king-bungan, Saulumu nganjan Kish, nyulu bama Benjaminandamun. \v 22 40 yearsman, Godungku Saul kirin kingku bundanka baja. Nyulu bama yindu king-bungan, David. Godungku yalaman, ‘Ngayu Davidanka binal. Nyulu kangkal Jessemu. Nyulu ngulkurr. Nyulu nganya kuku nyajil-nyajinya, ngaykuwunbu kukungu milka-janjananya.’” \v 23 Paulungku yalamanda, “Ngadi bajaku Godungku promiseim-ban dingkar yunganka, bamanga wawu juran-bunganka. Yinya dingkar Davidandamun. Davidangka kangkal manin, and kangkalda kangkal-kangkal manin, yalaku. Jesusda balkajin. Jesus jurungu Davidandakuda, nyulu bama Jew-warramu wawu juran-bungalkuda. \v 24 Jesus kuku yirrkanjiku, John kuku yirrkan bama buyun-buyunmun jurrkijinka, banabu dukul-damajinka, baptiseim-bungajinka. Nyulu kuku yirrkan bamanda Jew-warranda. \v 25 Kunbaja-kunbaja, nyulu Johnungku yalaman, ‘Yurra nganya kari kujil-kujil. Yurra kujil-kujil yinya dingkar kankadanyamunku, nyulu kudamundu ngaykunku kaday. Nyulu ngulkurr bajaku, ngayu buyun. Nyulu junkurrji, ngayu burldar.’ \p \v 26 “Yurra Jew-warra and Gentile-warra. Kaki yurra God buyay-manil, yurra nyaka. Godungku bama wubulku juran-bunganka buyun-buyunmun. Nyulu ngananda yanyu kuku Jesusanka yungan, nyulu bama juran-bunganka. \v 27 Jana, yinyarrin bama townbu Jerusalem, and jananga maja-maja, jana binal kari Jesusanka. Jana Godumu kuku milkabu nyajin Saturdaymundurr churchmunbu, kuku Godundumun prophet-prophetangka kabanba balkan. Kari, jana kari milka-janan, binal kari kukuku. Jana Jesus yarkinkaku kunin, yalaku Godumu kuku manubaja-bungan. \v 28 Jesus malaji kari buyun-buyunku, nyulu ngulkurr. Yamba jana majanda Pilateanda babajin nyungun yarkinkaku kuninka. \v 29 Jana Jesus yarkinkaku kunin yala prophet-prophetangka ngadiku Godundumunbu kabanba balkan. Wawu wulanyamun bamangka Jesus yarkin jukumun manin, nandan juljalba. \v 30 Kari, Godungku nyungun juran-bungan baja yarkinmun. \v 31 Jesus warngku wubul nguwimal milbijin baja, nguwimal milbijin baja nyunguwunbu jawun-karranda. Jana jawun-karra jakalbaku nyungunji dungarin, bubumun Galileemun, townbu Jerusalem. Jana Jew-warranda balkal-balkalda Jesusanka. \v 32 Ngalin Godundumunji kukuji ngulkurrji kadan yurranda. Godungku ngadi bajaku bama Jew-warra promiseim-ban dingkaranka. \v 33 Godungku nyungun Jesus juran-bunganda yala nyulu ngadiku kabanba balkan. Godungku bama Jew-warra promiseim-bungan dingkar yunganka bama juran-bunganka. Nyulu yungankuda. Nganjin nyungun nyajin. Godundumunbu kukungu second Psalmmunbu nyulu yalaman, \q1 ‘Yundu ngayku kangkal. Ngayu nyiku yunun milbin bamanda wubulbuku, jana binalmanka yundu ngaykukuda kangkal.’” \m \v 34 Paulungku yalamanda, “Godungku nyunguwundu kukubu balkan nyulu dingkar juran-bunganka baja, yinya dingkar kari kabumanijinka baja. Nyulu yalaman, \q1 ‘Ngayu ngadiku Davidanda balkan, ngayu yalarrku yalamalda yunundu. Ngayu nyungun promiseim-ban, ngayu yunun yalarrku promiseim-balda.’ \m \v 35 Psalmmunbu yinduymbu ngana yanyu kuku nyajil: \q1 ‘Yundu yunu kangkal ngulkurr kari yungal kabumanka.’” \m \v 36 Paulungku yalaman baja, “Godungku yinya kuku kabanba balkan kari nyubunyinkaku Davidankaku. David juranku Godundu milka-janan. Nyulu wulan, jana nyungun yarkin nandan juljalba, yarkin kabumankuda. \v 37 Yamba Jesus yarkin kari kabuman, Godungku nyungun juran-bunganya. \v 38 Ngayku jawun-karra, ngayu wawu yurra binal-binalku bundanka dingkaranka Godungku juran-bungan. Yinyangka dingkarangka yurrandamun buyun-buyun kidal. Yurra yinyayndamunbu Jesusandamunbu kukungu milka-janay, God buyun-buyunku yurrawunku milka-wulay. \v 39 Yurra nguba ngujakura law wukurril. Lawbu yurranga buyun-buyun kari bajaku kidan. Yurra buyun-daman baja. Yamba yurra yinya Jesus kuku nyajil, and believeim-bal, God nyulu yurrawunku buyun-buyunku milka-wulayarrkuda. \v 40 Yurra mumbarmakada. Ngadiku prophet-prophetangka kuku manin Godundumun, bama milka-bakanka. Jana yalaman, \q1 \v 41 ‘Yurra kari nganya kuku nyajil, nganya bayjal-bayjanya. Yurra nyaka. Yurra wulayda. Yurra juranku bundandari, ngayu junkurr-murubuku junjuy balkal. Yamba yurra bayjal, yurra wawu kari nyajinka. Bamangka yurranda milkanga-bungal, yamba yurra kari milka-janay.’” \m Paulungku yalaman baja, “Yurra mumbarmaka. Yurra wulay yala jana prophet-prophetangka balkan, yurra Godundumunku kukuku wawu-karimanya.” Paul yalakubada kuku yirrkan churchmunbu. \p \v 42 Bula Paul, and Barnabas churchmun wandil-wandin, bamangka wubuldu bulanda balkan kadanka baja weekmunbu yinduymbu, kuku balkanka baja Jesusanka. \v 43 Bamangka wubuldu bulanin wukurrin, bamangka Jew-warrangka, and bamangka Gentile-warrangka. Jana bamangka Gentile-warrangka God kuku nyajinya yala Jew-warrangka. Paul bula Barnabas jananji balkawan, jananda yalaman, “Yurra wawurr-wawurrduku God wukurrika, kuku nyakaku. God kari bawa. Godundumunbu kukungu milka-janayku.” \p \v 44 Week nyubunman, Saturday, bama murumarin baja churchmunbu. Bama narmba bajaku kadarin, yala-yalabi. \v 45 Kanbalda Jew-warrangka Jesus kari kuku nyajin. Jana bama wubul nyajin murumarinya bulanji Paulunji and Barnabasanji, jana kulimarin, ngura-nyajin. Jana wawu kari bama bulanda milka-jananka. Jana Jew-warra kuli-muruku balkawan bulanka, jurrilmarin bulanka. \v 46 Yamba Paul bula Barnabas kari yinyilman baja. Bula munabuku yalaman, “Ngalin Godundumunji kukuji yurrandangarr kadan. Ngalin must bamandangarr Jew-warrandangarr kaday kukuji Godundumun. Yamba yurra wawu kari nyunguwunbu kukungu milka-jananka. Yurra wawu kari dukurr juranmanka baja. Yinyaynka ngalin bamanda Gentile-warrandada dungay kukuji. \v 47 Godungku ngalinyanda yalaku balkan dunganka bamanda Gentile-warranda. Nyulu yalaman, \q1 ‘Yubal yala ngaluri bamanga Gentile-warramu yiringkurrku, jana nganya warrmba-bunganka. Jana nganya kuku nyajil, and believeim-bal, ngayu jananga dukurr juran-bungal.’” \p \v 48 Jana bamangka Gentile-warrangka yinya kuku nyajin, jana wawurr-wawurrmanijin. Jana yalaman, “Godumu kuku ngulkurr.” Kanbal Godungku wangkanin, jana God kuku nyajin, believeim-bungan. \p \v 49 Jana Jesusamu jawun-karra Godundumunji kukuji yiringkurrku dungan, bamanda wubulbuku balkan Godunku. \v 50 Kanbalda bamangka Jew-warrangka Jesus kari kuku nyajin. Jana balkawan maja-majanji townku, jalbu-jalbunji Gentile-warranji. Jana Jew-warrangka jananda maja-majanda, and jalbu-jalbundu balkan bulanin Paul and Barnabas kanganka. Jana kuli balkajin bulanka, bama wubul kuli-kadarin bulanka, bulanin kangan janandamun bubumun. \v 51 Bula jina bulngajin, bulbur yinyaynka kukuku kidajinka, bama buyunmanya yinyaynka bubuku. Bula townmun Antiochmun dunganda, townbu Iconium dungan. \v 52 Jana Jesusamu jawun-karra townbu Antioch wawurr-wawurrku bundandan, Godumu Wawu janawunbu dukurrbu bundandanya. \c 14 \s1 Paul bula Barnabas townbu Iconium. \p \v 1 Bula Paul and Barnabas townbu Iconium Jew-warrandamunbu churchmunbu walan, junkurrjiku kuku yirrkan. Bamangka wubuldu Jesus kuku nyajin. Jana Jesusamu jawunman, nyungun wukurrin. Bama Jew-warra and bama Gentile-warra nyungu bamaman. \v 2 Kanbalda Jew-warrangka Jesus kari kuku nyajin. Jana kuli dajin bulanga, buyun balkal-balkawan bulanka. Yinyaynka bama wubul kuli-kadarinda bulanka. \v 3 Bula ngadingka yinyaymba bundan, bula munabuku balkal-balkan Jesusanka. Godungku bulanda nyungu junkurr dajin, junjuy-junjuy miracle balkanka. Bamangka yinya junjuy-junjuy miracle nyajinya, jana binal bulanga kuku manubajakuda. \v 4 Kanbalda bulanin kuku nyajin, kanbal wawu kari kukungu milka-jananka. \p \v 5 Jana, bama Jew-warra, Gentile-warra and maja-maja, jana jana-karrajiku balkawan bulanka. Jana yalaman, “Ngana kuli dajil baja bulanga, kulji yilbanka bulanda, yarkinkaku kuninka.” \v 6-7 Bula kuku nyajin jana bulanin kuninka. Yinyaynka bula warrinda bubungu Lycaonia, townbu Lystra, and townbu Derbe. Bula baraldarr dungan-dungan, kuku ngulkurr yirrkan-yirrkan Jesusanka. \s1 Paul bula Barnabas townbu Lystra, townbu Derbe. \p \v 8 Bula townbu Lystra kadan. Nyubun dingkar yinyaymba bundandan, nyulu jina kurru-kurru. Nyulu yalaku jina-buyunku balkajin. \v 9 Nyulu Paulundu milka-janan kuku yirrkanya. Paulungku nyungun kunkun-bungan, binalman nyulu dingkarangka God kuku nyajin. Yinyaynka Paul binalman Godungku wawu nyungun ngulkurr-bunganka. \v 10 Paulungku yaykarrdaku yalaman, “Jinabu janayda. Junkayku janayda.” Nyulu dingkar dakan, jalaman, jinabukuda dungan. \v 11 Bamangka wubuldu Paul nyajin dingkar jina ngulkurr-bunganya. Jana yirrkan janawundu kukubu, “Bula Godkuda, yala bamaman, wangkar-wangkarmun ngananda kadan.” \v 12 Balu jana god wubul bundandarin jiringa. Balu jambul god burri Zeus, and burri Hermes. Jana Barnabasamu burri dajin Zeus, Paulumu burri dajin Hermes, nyulu kuku yirrkanya yala Hermes. \v 13 Yinyaymba townbu church nyubun janjanan jakalba gatemunbu. Churchamu god burri Zeus. Nyubun dingkar maja priest yinyayinka churchmunku. Nyulu priestangka bulki wundin, nganka jirray wundin, dajinka bulanda, Paulundu and Barnabasanda. Bamangka wubulduku dajinka, balu bula god bajaku. Nyulu majangka priestangka dajinka yala bamangka minya kuninya, wayjunyu, dajinya Godumu, balu bula god bajaku. \v 14 Bula Paulungku and Barnabasangka yinya nyajin, bula bulanga kambi dumbarrin, bamanda milbinka jana milka-bujarman. Bula kambi dumbarrin, bamandarrku warrin, yirrkan, \v 15 “Ya, yurra, yurra kari bajaku yalamaka. Ngalin bamakuda, god kari. Ngalin bama bajaku, yala yurra. Ngalin kadan yurranda balkanka yanyumun buyun-buyunmun jurrkijinkada, Godundu jurrkijinkada. Nyulu jurankuda. Nyuluku wubulku marabu balkan, jiri, bubu, jalun, junjuy-junjuy wubulku nyulu balkan. \v 16 Nyulu jakalbaku bama kari kirin buyunmanka. Jana wawubu, jana janangaku way wukurril. \v 17 Yamba God ngulkurr-ngulkurr bamanka wubulkuku. Nyulu bamanda wubulbuku milbijin ngulkurr-ngulkurrmanya. Nyulu kaba yunganya, jurrbu wandi-maninka mayika. Nyulu mayi dajinya ngananda. Ngana mayi maninya, nukanya. Godungku ngananin yinyakubi happy-bala-bunganya.” Yinya kuku bula yalaman. \v 18 Bula murruji bama kirinya minya dajinka. Paulungku jananda yalaman, “Ngalinin kari bamba god. Minya kari wayju ngalinyanka. Ngalin god kari, ngalin bama bajaku.” \p \v 19 Bama Jew-warra kadarinda townmun Antiochmun, townmun Iconiummun. Jana kukubu bama wadu-waduku juru-kulban bulanka. Yinyaynka jana kuljibu yalbaynja Paul kunin, yarkinkaku kuninka. Jana nyungun kulban ngalkalba townbu, balu nyulu wulanyarrkukuda. \v 20 Kari, jana Jesusamu jawun-karra nyungundu murumarin, Paul wandin, dakan, townbu walan baja. Warngku yindu nyulu townbu Derbe dungan Barnabasanji. \s1 Paul bula Barnabas townbu Antioch kadan baja. \p \v 21 Townbu Derbe bula bamanda wubulbuku balkan Jesusanka, kuku yirrkan Godungku jananin juran-bunganka buyun-buyunmun. Bama wubul jurrkijin Godundu, Jesusamu jawun-karraman. Yinyamun bula kadan townbu Lystra, townbu Iconium, townbu Antioch. \v 22 Bula jananin Jesusamu jawun-karra junkurrji-bungan kukubu. Bula yalaman jananda, “Yurra wawurr-wawurrduku Jesus wukurril-wukurrika, nyungundu milka-janjanay, nyungun kari bawa.” Paulungku yalaman baja, “Kaki ngana Godundumunbu bubungu dunganka, ngana must warrngkay nyungunku.” \v 23 Bula yindu-yinduymbu churchmunbu kadan, bula Jesusamu jawun-karra biku-nyajin, kanbal wangkanin, bama yindu-yindu ngulkurrduku kujinka, yala pastor-pastorangka. Bula praymanijin, mayi kari nukan, Godunji balkawanka baja jananka. Bula Jesusanda babajin, jananin ngulkurrduku kujinka, jana nyungundu milka-jananya. Bula yalaku balkan townbu yindu-yinduymbu. \p \v 24 Paul bula Barnabas bububurr Pisidiaburr dungan, bubungu Pamphylia kadan. \v 25 Bula kadan townbu Perga, yinyaymba kuku yirrkan Jesusanka. Bula yinyamun dungan townbu Attalia. \v 26 Bula boatbu walan, boatmunji kadan baja townbu Antioch. Ngadiku yinyaymba Antioch Jesusamu jawun-karra murumarin, Godunji balkawanka. Jana Godundu babajin nyulu bulanin helpim-bunganka, kuku yirrkanka, bamanda balkanka Jesusanka. Bula kadaynda, bulanga work kunbaynda. \p \v 27 Bula townbuku Antiochku kadan baja, bula Jesusamu jawun-karra wubulku kunjan murumarinka. Bula jananda balkan Godundumunku workmunku, balkan Godungku Gentile-warra juran-bungan, jana nyungundu milka-jananya. \v 28 Paul bula Barnabas ngadingka bajaku Jesusandamunji jawun-karranji bundan yinyaymba. \c 15 \s1 Jana murumarin townbu Jerusalem. \p \v 1 Kanbal dingkar-dingkar townbu Antioch kadan bubumun Judeamun. Jana Jesusamu jawun-karra wadu-wadubuku binal-bungal-bungan. Jana yalaman, “Kaki yurra yurranga wawu juranmanka baja, yurra must yulban yakajika yala Mosesangka ngadiku balkan. Kaki yurra kari yakaji, yurra kari Godundumunbu bubungu dungay.” \v 2 Yamba bula Paulungku and Barnabasangka yalaman, “Godungku kari yalaku balkan. Godungku Jesusandamunbu jawun-karranda kari balkan yulban yakajinka.” Bula jananji Judea-warranji murru-kangawan yinyaynka. Jana Jesusamu jawun-karra townbu Antioch, jana binalmanka yinyayinka kukuku. Yinyaynka jana Paul bulal Barnabas, and dingkar-dingkar yindu-yindu yungan townbu Jerusalem. Yinyaymba jana yinyayinka kukuku balkawanka Jerusalem-warranji. Kanbal Jerusalem-warra pastor-pastor, kanbal Jesusamu jawun-karra 12-bala. \p \v 3 Jesusandamundu jawun-karrangka townbu Antioch jananin Paul yunganda townbu Jerusalem. Jana Paul dungarin bububurr Phoeniciamundurr, and bububurr Samariamundurr, jana Jesusandamunbu jawun-karranda kuku balkan Jesusandamunku bamanka bubungu yindu-yinduymbu. Jana balkan bama Gentile-warra buyun-buyunmun jurrkijin Godundu. Jana Jesusamu jawun-karra wawurr-wawurrmanijinda yinyaynka kukuku. \v 4 Jesusamu jawun-karra wubul townbu Jerusalem. Kanbal yinyarrin Jesusamu jawun-karra 12-bala disciples. Kanbal pastor-pastor. Jana wubulku wawurr-wawurrmanijin jananin Paul nyajinya. Jana Paulungku Jerusalem-warranda balkan Godundumunku workmunku, balkan Godungku jananin helpim-bungan bubungu yindu-yinduymbu. \v 5 Kanbal yinyaymba Pharisee-warra, jana mumbarabuku law ngujakura kujinya. Jana dakan, yalaman, “Kaki bamangka Gentile-warrangka Jesus kuku nyajil, jana must yulban yakajika, must law ngujakuramunku wukurrika.” \p \v 6 Jana, Jesusamu jawun-karra 12-bala, and pastor-pastor murumarin, balkawanka yinyayinka. \v 7 Jana balkawan, balkawan, balkawan, juma Peter dakan, jananda yalaman, “Yurra ngayku jawun-karra, yurra binal ngadiku Godungku nganya wangkanin. Nyulu nganya wangkanin, bamanda Gentile-warranda balkanka kukuku ngulkurrku, jana God kuku nyajinka. \v 8 God bamanka wubulkuku binal. Nyulu binal janawunku dukurrku. Nyulu nyungu Wawu yungan bamanda Gentile-warranda yala nyulu nyungu Wawu yungan ngananda. Nyulu bamanda wubulbuku balkan jana nyungu jawunmankada. \v 9 God jananka wawu jirray yala nyulu ngananka wawu jirray. Nyulu jananin dayirr-bungan buyun-buyunmun, jana nyungun God kuku nyajinya. \v 10 Godungku ngananga law ngujakura kari dajin Gentile-warranda. Yinyaynka ngana Gentile-warra kari mambarrika yinya law wukurrinka. Yinya law hard-bala wukurrinka. Nganandamundu nganjan-karrangka murruji ngananga law wubulku wukurrinyarrku, and ngana still can't wubulku wukurrilda. \v 11 Kari. Maja Jesus ngananka bamanka wubulkuku wawu jirray, bamanka Gentile-warranka, and bamanka Jew-warranka. Yinyayinka bamangka wubulduku nyungun kuku nyajinya, nyulu jananin buyun-buyunmun juran-bungal, bama Jew-warra and bama Gentile-warra.” Yinya kuku Peterangka yalaman. \p \v 12 Jana wubulku jankaku bundandarinda, kuku kari manin baja. Bula Paulungku and Barnabasangka jananda yalaman, “Ngalin bamanji Gentile-warranji bundandan, Godungku ngalinyanda junkurr dajin junjuy-junjuy miracle balkanka. Jana wubul buyun-buyunmun jurrkijin Godundu.” Bula jananda Jew-warranda wubulkuku balkan Gentile-warranka. \v 13 Bula kunban, Jamesangka yalaman, “Yurra ngayku jawun-karra, ngaykundu milka-janayda. \v 14 Simon Peterangka ngananda balkan Godungku Gentile-warra juran-bungal buyun-buyunmun. Nyulu kukuji ngulkurrji dungan bamanda Gentile-warranda, Godungku kanbal wangkanin nyungu jawunmanka. \v 15 Ngadiku dingkar-dingkarangka prophet-prophetangka kuku manin Godundumun. Jana yalaku balkan. Nyubunyinja kabanba balkan, \q1 \v 16 ‘Godungku yalaman, “Yinya yala bayan dumbarrijin. Ngayu juma kaday baja, ngayu ngaral baja jukubu yinyamunduku. Ngadiku nyulu David kingman. Nyulu wulan, nyungu kangkal kingman. Nyulu wulan, nyungu kangkal kingman, yalaku. Yamba king kunban, yamba-kariman. Ngayu juma kaday baja, dingkar yindu king-bungalkuda, dingkar Davidandamun. \v 17 Ngayu nyungun king-bungal, bama Gentile-warra ngaykundu jurrkijinka, ngayku jawunmanka.” ’ \m Yinya kuku Godundumunbu kabanba. \v 18 Nyubunyinja dingkarangka ngadiku kabanba balkan yanyu kuku Godundumun, bama binal-bunganka.” \p \v 19 Jamesangka yalaman baja, “Ngana kari kuku hard-bala yunga bamanda Gentile-warranda Godundu jurrkijinyamunbu. \v 20 Yamba ngana jananda yanyu kuku yunga. Jana kari nuka minya idol-mulkayandamun. Dingkar-dingkarangka manyarranjiku wunay, jalbunji yindu-yinduynji kari. Jalbu-jalbu dunyunjiku wunay, dingkar-dingkaranji yindu-yinduynji kari. Bamangka nguba minya kunil, jana mula yunga, jana nukanjiku. Jana mula kari nuka. \v 21 Ngana yinya kuku yungal, Godundumun lawmun. Jew-warrandamunbu churchmunbu townbu yindu-yinduymbu bamangka Godumu kuku law wuljay-wuljay readim-bunganya Saturdaymundurr,” Jamesangka yalaman. \s1 Jana kabanba balkan, yunganka Gentile-warranda. \p \v 22 Jana, jawun-karra 12-bala, pastor-pastor, and Jesusamu jawun-karra wubulku townbu Jerusalem, jana dingkar-bulal wangkanin, townbu Antioch yunganka bulanji, Paulunji, and Barnabasanji. Nyubun burri Judas Barsabbas, nyubun burri Silas. Jesusandamundu jawun-karrangka bulanin trustim-ban. \v 23 Jana kuku yungan bulanji. Jana yanyu kuku kabanba balkan, \p “Nganjin, Jesusamu jawun-karra, jawun-karra 12-bala, and pastor-pastor, nganjin greetings yungal yurranda Jesusandamunbu bamanda Gentile-warranda townbu Antioch, bubungu Syria, bubungu Cilicia. \v 24 Nganjin kuku nyajin kanbal bama yalaymun yurranda kadan, yurranin milka-bakan kukubu, wadu-waduku binal-bungan. Nganjin jananin bama kari yungan kukuji. \v 25 Nganjin yinyayinka murumarin, dingkar jambul wangkanin, yurranda yunganka Paulunji, and Barnabasanji. Nganjin bulanka Paulunku wawu jirray. \v 26 Bula Paul kajaka bamanda kulijirrba dungan, Majanka Jesus Christanka balkanka. \v 27 Nganjin dingkar jambul bulanji yungal, Judas, bula Silas. Bula kukuji yurranda kaday, yurranda balkanka. \v 28 Nganjin yinya kuku yurranda yunganka, kuku Godundumundu Wawubu balkan. Nganjin yurranin wawu kari mambarrinka, kuku hard-bala nyajinka. Kari, nganjin yanyuku kukuku kabanba yurranda balkalda: \v 29 Yurra kari nuka minya bamangka dajinya idol-mulkayanda. Yurra mula kari nuka. Kaki bamangka minya mulajiku manil, nyulu yinya minya kari nuka. Yurra dingkar-dingkarangka jalbu yindu-yindu kari wunay, manyarrku wunay. Yurra jalbu-jalbu dingkar-dingkaranji yindu-yinduynji kari wunay, dunyunjiku wunay. Yurra yanyu kuku nyajil, yurra ngulkurr-ngulkurrku bundari. Yalakubada.” \p Jana Jerusalem-warrangka yinya kuku kabanba balkan, jananda Antioch-warranda yunganka. \p \v 30 Yala, jana bulanin Judas, and Silas yungan Paulunji, and Barnabasanji. Jana townbu Antioch kadarin, jana Jesusamu jawun-karra wubulku kunjan murumarinka, kaban dajinka. \v 31 Jana Jesusandamundu jawun-karrangka kaban nyajin, jana wawurr-wawurrmanijin kukuku. \v 32 Judas bula Silas, bula prophet, kuku Godumu yirrkanya. Bula ngadingka kuku yirrkan, Jesusamu jawun-karra muna-bungan, junkurrji-bungan. \v 33 Bula warngku wubul bundan, yinyamun bula townbuku Jerusalemku dunganka baja jawun-karrandaku. Jana Antioch-warrangka Jesusandamundu jawun-karrangka bulanda yalaman, “Yubal dungayda. Nganjin wawu Godungku yubalin ngulkurrduku kujinka, baraldarr dungan-dungay.” \v 34 Kari, Silas bundan, nyulu kari dungan baja. \p \v 35 Bula Paul and Barnabas yalarrku townbu Antioch bundan. Bula bama wubulku binal-bungan-bungan Godunku, balkan-balkan kukuku Godundumun. Bamangka yindu-yinduynju yalarrku bama binal-bungan. \s1 Paul bula Barnabas ngami-ngamiman. \p \v 36 Wawu yinyamun Paulungku Barnabasanda yalaman, “Ngali Jesusandamunbu jawun-karranda dunganka baja townbu yindu-yinduymbu ngali ngadiku dungan, balkanka baja kuku Godundumun. Ngali jananin nyajinka, nguba jana ngulkurr-ngulkurrku bundanday, nguba kari.” \v 37 Barnabasangka bama burri John Mark wundinka bulanji. \v 38 Yamba Paulungku John Mark wawu kari wundinka, John Markangka bulanin jakalbaku bawanya townbu Pamphylia. Nyulu jurrkijin, bulanin kari helpim-bungan baja, kuku yirrkanka Godunku. \v 39 Bula kari wawuman, kari agreemanijin, ngami-ngamimanda. Barnabasangka John Mark wundin, bula boatji dungan bubungu Cyprus. \v 40 Paulungku Silasanda babajin nyungunji dunganka. Jana Jesusandamundu jawun-karrangka Godundu babajin bulanin ngulkurrduku kujinka. Yinyamun bula dunganda. \v 41 Bula dungan bububurr Syriamundurr, bububurr Ciliciamundurr, jawun-karra Jesusamu junkurrji-bungal-bungan Godundumundu kukubu. \c 16 \s1 Timothy bulanji dungan, Paulunji, Silasanji. \p \v 1 Bula Paul, and Silas, bula dungan townbu Derbe, and townbu Lystra. Nyubun dingkar yinyaymba bundandan, nyulu Jesusamu jawun, burri Timothy. Nyungu ngamu bama Jew, nyulu God kuku nyajin. Nyungu nganjan bama Greek. \v 2 Jesusamu jawun-karra bundandanya townbu Lystra, and townbu Iconium, jana Timothynka balkan, “Nyulu ngulkurr bajaku.” \v 3 Paul wawu Timothy nyungunji dunganka. Paulungku nyungun manin, yulban yakan yala Jew-warrandamundu lawmundu ngadiku balkan. Nyulu Timothy yulban yakan bamanka Jew-warranka yinyaymba bundandanya, jana binal Timothyamu nganjan bama Greek. \v 4 Jana Paul, Silas, and Timothy dungan-dungarin townbu yindu-yinduymbu, jana Jesusandamunji jawun-karranji balkawan kukuku Jerusalem-warrangka pastor-pastorangka yunganya. Jana Jesusandamunbu jawun-karranda Gentile-warranda balkan Jerusalem-warramu kuku wukurrinka. \v 5 Jana Jesusamu jawun-karra junkurrji-bungan Godundumundu kukubu. Warngku yindu-yindu jana Jesusamu jawun-karra wubulmarin. \s1 Paulungku bijarrin townbu Troas. \p \v 6 Godundumundu Wawubu jananin Paul kirin dunganka bubungu Asia, balkanka Jesusanka. Jana bububurr Philistiamundurr, bububurr Galatiamundurr dungarinda. \v 7 Jana yubaku bubungu Mysia kadarin, jana bubungu Bithynia dungarinka. Kari, Jesusandamundu Wawubu jananin kirin yinyaymba dungarinka. \v 8 Yinyayinka jana bububurr Mysiamundurr dungarin, jalunbu kadarin townbu Troas. \v 9 Wujurrbu Paulungku dingkar nyubun bubuku Macedoniamunku nyajin bijarrba. Nyulu dingkar nyajin janjananya, babajinya, “Kadayarr. Kaday bubungu Macedonia, nganjinin helpim-bunganka.” \v 10 Wawu bijarrmun nganjin readymanijin dungarinka bubungu Macedonia. Nganjin, ngayu Luke, Paul, Silas, Timothy, nganjin bijarrmun binalman Godungku nganjinin yinyaymba yunganka, bamanda balkanka Jesusanka. \s1 Lydia Godundu jurrkijin, townbu Philippi. \p \v 11 Nganjin boatbu walarin, boatji townmun Troasmun dungarin, burrira Samothrace junkayku dungarin. Warngku yindu nganjin townbu Neapolis, bubungu Macedonia kadarin. \v 12 Nganjin boatmun wandirin, yinyamun dungarin townbu Philippi. Philippi town yalbay bajaku, bamangka Roman-warrangka town ngaran. Nganjin warngku wubul yinyaymba bundarin. \v 13 Saturdaymunbu nganjin yalaman, “Bama Jew-warra nguba Saturdaymundurr wawubajanga murumarinya, ngalkalba townbu, Godunji balkawanka.” Nganjin wawubajanga dungarin jalbu-jalbundu murumarinyamunbu. Nganjin bundarin, jananda balkan Jesusanka. \v 14 Jalbu nyubun yinya burri Lydia. Nyulu townmun Thyatiramun, nyulu kambi purple-bala sellim-bunganya, nyungu work. Nyulu milkanga Godunjiku bundandanya, God kuku nyajinya. Godungku nyungun yanday-bungan, kuku nyajinka Jesusanka. \v 15 Nganjin jananin banabu dukul-daman, baptiseim-bungan, Lydia, nyungu jawun-karra nyungunji bundandanya. Nyulu nganjinanda yalamanda, “Yurra nganya nyajil God kuku nyajinya, Jesusandamunbu kukungu milka-jananya. Yurra nganjinanji bundarikada, kadarika ngaykuwunbu bayanba.” Yinyamun nganjin nyungunji bundarinda. \s1 Paul bula Silas jailba townbu Philippi. \p \v 16 Wawu yinyamun nganjin dungan-dungarin Godunji balkawanka, praymanka, nganjin maral nyubun maku-nyajin. Nyulu bama slave. Kanbalda dingkar-dingkarangka ngadiku nyungun buy-im-bungan, nyulu jananka workmanijinka. Dubu nyungundu dukurrbu walan, yinya dubu binal bama wanjarrmanka juma. Dubungku maral mambarrin balkanka wanjarrmanka juma bamanka. Bamangka yinyayinka dingkar-dingkaranda money dajin kukuku. Jana dingkar-dingkarangka yalakudabi money jirray manin. \v 17 Nyulu maralangka nganjinin wukurrin. Nyulu maral yirrkan-yirrkan, “Yalurrin dingkar-dingkar workmanmaniji Godundu junkurrjinda. God ngulkurr bajaku, junkurrji bajaku, heavenba bundanday. Jana yurranda balkal wanjarrmanka Godundu jurrkijinka, heavenba dunganka.” \v 18 Nyulu maralangka warngku yindu-yindu yalaku yirrkan-yirrkan. Maralangka Paul walu-nukay-manin, nyulu baja-burran yinya nyajinka. Nyulu maralanda jurrkijin, dubundu yalaman, “Ngayu yunundu balkal Jesus Christandamundu junkurrdu, yanyu maral bawa. Nyungundumun wandida.” Dubu wandinda. \v 19 Jana maralandamundu majangka yinya nyajin, jana binal money kari maninka baja, dubu wandinya. Jana bulanin Paul, Silas karrbanda, council-councilanda kulban townbu. \v 20 Jana bulanin jakalba council-councilanda jajirrin, yalaman, “Yanyu dingkar bula jambul bama Jew, bula kuli balkan-balkajin, kuli kangan-kangan. \v 21 Bula balkan-balkan ngana Jew-warramu way wukurrika, yamba ngana kari yalaku yalamanka, ngana bama Roman-warra. Bamangka Roman-warrangka kari bajaku yalaku yalamaka.” \v 22 Bamangka yinyarrinyangka bulanin kunin baja, kunin baja. Council-councilangka bulanga kambi dumbarrin, walngan. Jana soldier-soldieranda yalaman, “Bulanin wuybubu kulba.” \v 23 Jana bulanin jururr-jururr wuybubu kulban, jailba mumban. Jana bulimananda yalaman, “Mumbarabuku nyaka.” \v 24 Nyulu bulimanangka bulanin mumban bayanba dindarra bajaku, kala-kalbay gatemun. Nyulu yulal bulkajimunji manin, bulanga ngarri bulkajimunbu walay-manin, bulanin kujinka. \p \v 25 Kunarangkalba Paul bula Silas Godunji balkan-balkawan jailba, wulngku banbadin, wulngku Godunku, hymns. Jana bama yindu-yindu jailba bundandanya bulanda milka-janjanan. \v 26 Ya, bubu yaykarrku bulngajin. Bayan jail yaykarrku bulngajin, door wubulku walngajin, chainda bama kajajin walngajinda, daranda. \v 27 Buliman warngkumun wandin, door wubulku nyajin walngajinya. Nyulu naybu yalbay manin, nyuluku yarkinkaku kunijinka, balu bama jailmun warrinya. \v 28 Kari, Paul yaykarrku yirrkan, “Kari kunijika, nganjin wubulku yalaymbaku.” \v 29 Nyulu buliman lightmunku yirrkan, jailba kananga warrin. Nyulu yinyilji, yaran-yararrinkuda. Nyulu yinyiljiku kadan bulanda, Paulundu, Silasanda, bungkubu janan. \v 30 Yinyamun nyulu bulanin jailmun ngalkalba wundin, bulanda yalaman, “Ya, yubal, ngayu wanjarrmal buyun-buyunmun ngayku wawu juranmanka?” \v 31 Bula yalaman, “Maja Jesus kuku nyaka, nyungundu mambarrijika. Yinyamun nyulu yunu wawu juran-bungal, yunu and yunuwunbu jawun-karramu yununji bundandanya.” \v 32 Bula jananda kuku Godundumun balkan, bulimananda, nyunguwunbu jawun-karranda nyungunji bundandan. \v 33 Bulimanangka bulanga baji mukungu julurrinda. Bula jananin banabu dukul-daman, baptiseim-bungan, nyungun, and nyungu jawun-karra. \v 34 Bulimanangka bulanin nyunguwunbu bayanba walay-manin, mayi dajin bulanga. Jana wawurr-wawurrmanijin, jana God kuku nyajinya, bulimanangka, nyunguwundu jawun-karrangka. \p \v 35 Wungar dakan, council-councilangka dingkar yindu kukuji yungan jailba. Nyulu yalaman, “Bulanin Paul walngada, yungada.” \v 36 Bulimanangka Paulundu yalaman, “Jana council-councilangka kuku yungan yubalin yunganka. Yubal wandida, dungayda, jankaku dungayda.” \v 37 Paulungku yalaman, “Kari. Ngalin bama Roman. Bamangka wubuldu jananin nyajin ngalinyin wuybubu kulbanya. Jana ngalinyin kari wundin courtcasemunku. Jana wumbabuku wuybubu kulban, wumbabuku jailba mumban. Yinya ngulkurr kari, buyun. Jana kiraynjaku ngalinyin yunganka, kiraynjaku kuku yungan. Kari. Kari bajaku! Yalabi kari. Janaku must kadarika, ngalinyin walnganka. Ngalin bama Roman.” \v 38 Bulimanangka council-councilanda balkan kuku Paulundumun. Jana binalmanya bula Paul bama Roman, jana yinyilmarinda. \v 39 Jana bulanda kadarin, yalaman, “Nganjin yubalan wumbabuku walay-manin jailba, nganjin yubalin kari wuybubu kulbanyaku.” Jana bulanin jailmun walngan, yalaman bulanda, “Yubal nganjinandamun dungayda, town bawada, dungayda.” \v 40 Bula jailmun wandin, Lydiandamunbu bayanba dungan. Yinyaymba Jesusamu jawun-karra murumarin. Bula jananji balkawan, jananda kuku dajin Godundumun, jananin wawu-ngulkurr-bunganka. Yinyamun bula dunganda. \c 17 \s1 Paul bula Silas townbu Thessalonica. \p \v 1 Bula, Paul, and Silas dungan, towndurr Amphipolismundurr dungan, towndurr Apolloniamundurr dungan, townbu Thessalonica kadan. Yinya town yalbay bajaku. Jew-warramu church yinyaymba janjanan. \v 2 Bula 3 weeks yinyaymba bundan. Paul Saturdaymundurr Jew-warrandamunbu churchmunbu kajaka walal-walan, Godundumunku kukuku balkawan. \v 3 Nyulu yalaman, “Ngayu yurranda balkal Jesusanka. Jana prophet-prophetangka ngadiku Godumu kuku kabanba balkan, kuku Christ kadanka, nyulu warrngkanka, wulanka, juranmanka baja yarkinmun. Jesus, nyulu Christkuda. Jana ngadiku kabanba balkan Jesusanka.” \v 4 Kanbalda bamangka Jew-warrangka yinya kuku nyajin, jana kukungu milka-janan Jesusanka. Jana Jesusanda mambarrijin, bulanji kunaman, Paulunji, and Silasanji. Kanbal bama yinyarrin bama Jew-warra kari, jana bama Greek-warra. Bama Greek-warra wubul yalarrku kukungu milka-janan Jesusanka, nyungundu mambarrijin. Manyarr-karra maja-majamu yalarrku kukungu milka-janan Jesusanka, nyungundu mambarrijin. \p \v 5 Kanbalda Jew-warrangka Jesus kari kuku nyajin. Jana kuli-kadarin, kanbal bama kuliji mujan streetmun. Jana bama kuli-bakanya kari workmanijinya, buyun-buyunku bundanya, kari ngulkurrku bundanya. Jana yalaku. Yinyaynka jana bamangka Jew-warrangka bama kuliji mujan, murumarinka, kuli balkajinka. Jana Jasonandamunbu bayanba kadarin, kuli-muruku walarin, bulanin Paul karrbanka, bamanda kulijinda yunganka. \v 6 Yamba jana Paul bulangan Silas kari warrmba-bungan. Yinyaynka jana Jason karrban, and kanbal Jesusamu jawun-karra karrban, maja-majanda townbu wundin. Jana yaykarrdaku yalaman, “Bula, Paul, and Silas kuli balkajin yiringkurrku, bubungu yindu-yinduymbu. Bula yaluykuda kadan. \v 7 Jasonangka bulanin walay-manin nyunguwunbu bayanba. Bula kingamu law dumbarril-dumbarrin. Bula yalaman, ‘Yindu king bundandayda, burri Jesus.’” \v 8 Jana, bamangka wubulduku, and maja-majangka townku, jana yinya kuku nyajin, jana kuli-kadarin. \v 9 Jana maja-majangka fine dajin jananda Jasonanda. Jana Jasonangka yinya fine payim-bungan. Yinyamun maja-majangka jananin jailmun yunganda. \s1 Paul bula Silas townbu Berea. \p \v 10 Wujurr kadan, Jesusandamundu jawun-karrangka jinbaldaku bulanin yungan, Paul and Silas. Jana bulanin yungan townbu Berea. Bula Berea kadan, bula Jew-warrandamunbu churchmunbu dungan. \v 11 Jana Jew-warra townbu Berea, jana jarra ngulkurr Jew-warranka townku Thessalonicanka. Jew-warra Bereamunku wawurr-wawurrku bulanda milka-janan. Warngku yindu-yindu jana Godumu kuku kabanba nyajin, binalmanka Paulundumunku kukuku. Jana nyajinka, nguba manubaja, nguba kari. \v 12 Bama wubul Jesusanda jurrkijin, kanbal bama Jew-warra, kanbal bama Greek-warra, dingkar-dingkar, jalbu-jalbu. Kanbal manyarr-karra maja-majamu townku yalarrku jurrkijin Jesusanda. \v 13 Jana bama Jew-warra townku Thessalonicamunku, jana yinyarrinyangka juma kuku nyajin Paulunku. Jana kuku nyajin Paul yalarrku townbu Berea Godumu kuku yirrkan-yirrkanya. Yinyaynka jana townbu Berea kadarin, kuli balkajin jananka Paulunku. Jana bama kuliji muru-bungan, kuli dajinka jananga Paulumu. \v 14 Jesusandamundu jawun-karrangka jinbaldaku Paul yungan jalunbu. Yamba Silas bula Timothy Berea bundan. \v 15 Kanbal bama Paulunji dungarin, jana nyungun barrman townbu Athens. Nyulu jananda yalaman, “Yurra bayanbaku dungay baja, bulanda Silasanda and Timothynda balka ngaykundu kadanka jinbalku.” Jana dunganda. \s1 Paul townbu Athens. \p \v 16 Nyulu Paulungku bulanin Silas, and Timothy kujil-kujin townbu Athens, nyulu statue mulkaynji wubul nyajin yinyaymba. Bama Athensmunku balu statue mulkaynji God bajaku. Paulungku nyajin, nyulu milka-bujarman, jiba-badin jananka Athens-warranka. \v 17 Yinyaynka nyulu Jew-warrandamunbu churchmunbu yarbarrka walan, jananji balkawan, bamanji Jew-warranji, bamanji yindu-yinduynji, jana God kuku nyajinka. Nyulu warngku yindu-yindu yalarrku balkawan bamanji towndurr dungan-dunganya. \v 18 Kanbal bama Paulunji balkawan. Kanbalda yinyarrinyangka kaban nyajinya, kaban Epicurusangka balkanya. Kanbalda yinyarrinyangka kaban nyajinya, kaban Stoicandamun. Kanbalda yalaman, “Nyulu Paul kuku-baka bajaku. Nyulu wanyu balkal-balkal?” Yindu-yinduynju yalaman, “Nyulu balkal-balkal Godunku walu-yinduynku.” Jana yalaku balkan, Paulungku bamanda balkal-balkanya Jesusanka, balkal-balkanya Jesus juranman baja yarkinmun. \v 19 Jana nyungun Paul wundin wuburrbu. Wuburr burri Areopagus. Yinyaymba wuburrbu dingkar-dingkar yarbarrka murumarin, balkawanka kukuku jirakalka. Jana nyungundu yalaman, “Yundu nganjinanda balka yinyayinka kukuku jirakalka. \v 20 Yinya kuku walu-yindu bajaku, nganjin binalmanka yinyaynka kukuku.” \v 21 Jana bama yalaku, jana bama Athens-warra, bama bubumun yindu-yindumun Athens bundandanya, jana yalaku. Jana kuku walu-yindu walu-yindu nyajinka, kukuku jirakalka binalmanka. \p \v 22 Paul jakalba jananda janan, yalaman, “Yurra bama Athens-warra, ngayu nyajil yurra statue-baka, mulkay-mulkay-baka, balu jana God. \v 23 Ngayu towndurr dungan-dungan, ngayu church wubul nyajin, statue mulkaynji wubul nyajin. Ngayu kulji wubul nyajin, kulji jirray yurra muru-bunganda, yurranga god-bunganka. Kanbal yurranga god burriji, yurra jananka binal. Yamba yurra nyubunyinka kuljika statueka balkan, ‘Yanyu god burri yamba-kari. Nganjin yanyuynku godunku binal kari.’” Paulungku yalaman baja, “Yurra yinyayinka Godunku binal kari. Ngayu yurranda kuku junkayku dajin Godunku. \v 24 Godungku bubu, jiri, wubulku balkan. Nyulu yalarrku junjuy-junjuy wubulku balkan, wubulku jiringa, wubulku bubungu, wubulku bananga. God maja bajaku wubulkuku, jirika, bubuku, banaka. Nyulu junjuy-junjuy wubulku ngulkurrduku kujil-kujinya. Nyulu kari bunday bayanba bamangka marabu ngaranya. \v 25 Ngana kari bajaku God helpim-bungal. Yamba Godungkuku bama helpim-bungal, Godungkuku bama juran-bungalarrku, Godungkuku bama ngulkurr-bungalarrku, dandi-bungalarrku. Nyulu ngananga junjuy-junjuy wubul bajaku dajin. \v 26 Jakalbaku Godungku bama nyubun balkan. Yinyayandamun bamandamun nyubunyundumun bama wubulku kadarin. Godungku nyuluku balkan bama wanja-wanja balkajinka, bama wanja-wanja wulanka. Nyulu balkan bama wanjabu bundanka bubungu. \v 27 Godungku bama wubulku balkan jana Godundu jurrkijinka. Nyulu wawu bama wubulku nyungun nubinka, wukurrinka, nyungundu kadarinka. Nyulu kari kala-kalbay nganandamun, yubaku. \v 28 Ngana juranku bundanday, Godungku nyungu junkurr dajinya. Nyulu nganangan jilbaji-bungan nyunguwundu junkurrdu. Godungku ngananin junkurrji-bungal-bungal, junkayku bundarinka. Yinya yala nyubunyinja dingkarangka yalayngkaku kabanba balkan. Nyulu kabanba balkan, ‘Ngana kangkal-kangkal Godumu, nyulu ngananin balkanya.’ \v 29 Ngana Godumukuda kangkal-kangkal. Yinyarrin junjuy-junjuy mulkaynji yurra balkan, goldmun, silvermun, kuljimun, balu yinya God. Yinya gold, silver, kulji, yinya God kari bajaku. Bamangka God kari bajaku balkal marabu. \v 30 Ngadiku bama ngangkal-ngangkalku bundandarin Godunku. Jana Godunku binal kari. Yamba God kari kuli-kadan, bama binal-karimanya. Yamba nyulu bamanda wubulbuku yiringkurrku kuku dajil-dajilda, buyun-buyunmun jurrkijinka nyungundu. \v 31 God wawu bama wubulku nyungundu jurrkijinka. Nyulu juma right time kaday, bama wubulku wundinka kukuku, courtcasemunku. Godungku dingkar nyubun wangkanin, bama wubulku courtcasemunbu wundinka. Nyulu bama wubulku nyuyal, malaji-bungal janawunku buyun-buyunku. Godungku yinya dingkar juran-bungan baja yarkinmun. Nyulu yalakudabi bamanda wubulbuku balkan nyulu yinya dingkar wangkanin, bama nyuyanka courtcasemunbu.” Yinya kuku Paulungku yalaman. \p \v 32 Kari. Paulungku jananda balkan Jesus juranman baja, kanbalda nyungun yajarrin. Yamba kanbalda yalaman, “Nganjin yunundu milka-jananka baja yinyayinka kukuku.” \v 33 Yinyamun Paul janandamun dunganda. \v 34 Yamba kanbalda Jesus kuku nyajin, jananji Paulunji kunaman. Nyubun yinyarrin jalbu burri Damaris. Nyubun dingkar burri Dionysius, nyulu maja wuburrku Areopagusmunku. Kanbal-kanbal yalarrku Jesusamu jawunman. \c 18 \s1 Paul townbu Corinth. \p \v 1 Wawu yinyamun nyulu Paul townmun Athensmun dungan townbu Corinth. \v 2 Nyulu yinyaymba bama Jew nyajin, burri Aquila. Nyungu manyarr burri Priscilla. Nyulu Aquila bubumun Pontusmun. Nyulu bubungu Italy dungan, townbu Rome. Kari, majangka jirraynja Claudiusangka bama Jew-warra wubulku kangan townmun Romemun. Bula manyarrinyu townmun Romemun dunganda, kadan townbu Corinth. Paul bulanda dungan, nyajinka. \v 3 Bulanga work bayan tent balkal-balkanya. Paulungku yalarrku tent balkal-balkanya, workmunku. Nyulu yinyayinka bulanji bundan, jana muruku workmanijinka. \v 4 Nyulu Saturdaymundurr Jew-warrandamunbu churchmunbu walan, bamanji balkawanka Jesusanka. Paul wawu bama wubulku Jesusamu jawun-karramanka, bama Jew-warra and Gentile-warra. \p \v 5 Juma Silas bula Timothy bubumun Macedoniamun kadan. Bula kadan, Paul kuku wuljaljiku yirrkan-yirrkan. Nyulu bamanda Jew-warranda balkanka Jesusanka. Nyulu bamanda Jew-warranda yalaman, “Jesus, nyulu Christkuda. Nyulu Godundumun kadan, bamanga wawu wubulku juran-bunganka.” \v 6 Kari, jana nyungun kari kuku nyajin. Jana nyungunku buyun-buyunku balkawan. Yinyaynka Paulungku nyungu kambi bulnganda, yalaman, “Ngayku kari fault yurra nubijin. Kaki yurra kari Godundumunbu bubungu dungay, yurrangaku fault, ngayku kari. Ngayu yurranda yarbarrka balkan Jesusanka, yurranin yarbarrka milka-bakan Godundu jurrkijinka. Ngaykunku kari. Ngayu dungayda bamanda yindu-yinduymbu, Gentile-warranda, jananda balkal Jesusanka.” \v 7 Nyulu yinyamun dungan, nyubunyimba dingkaranda dungan, nyungunji bundanka. Nyulu burri Titius Justus. Nyulu Titius Justus Godundumunbu kukungu milka-jananya, milkanga Godunjiku bundandanya. Nyungu bayan yubaku Jew-warrandamunbu churchmunbu. \v 8 Dingkar yindu, burri Crispus, nyulu maja Jew-warrandamunku churchmunku. Nyulu Jesus kuku nyajin, nyungu jawun-karra nyungunji bundanya yalarrku Jesusamu jawun-karraman. Corinth-warrangka Paul nyajin Godumu kuku yirrkanya. Kanbalda yinyarrinyangka Jesus kuku nyajin, Jesusamu jawun-karraman, banabu dukul-damajin, baptiseim-bungajin. \p \v 9 Yala, wujurrbu Paulungku Maja Jesus nyajin bijarrba. Majangka Paulundu yalaman, “Kari yinyilmaka. Kari kuku kunbaymaka, kuku yirrkan-yirrkayku ngaykunku. \v 10 Ngayu yununji bundandayda. Ngayu yunun karikuda bawal. Yundu kuku ngaykunku yirrkan-yirrkayku, kari kunbay. Bamangka wubuldu yaluy townbu ngayku kuku nyajil-nyajil. Yinyaynka bamangka yunun kari kunil, kari warrngkay-manil.” Yinya kuku Majangka yalaman Paulundu bijarrba. \v 11 Nyulu Paul yinyaymba bundan ngadingka, 1½ yearsmunku. Nyulu yinyaymba bundandan, nyulu bama Godundumunku kukuku binal-bungal-bungan. \p \v 12 Yala-yalaku nyubun dingkar burri Gallio. Nyulu majaman bubuku Greecemunku. Kanbal bama Jew-warra murumarin, kuli balkajinka Paulunku. Jana Paul wundin Galliondu. \v 13 Jana Galliondu yalaman, “Yanyu dingkar Paul, nyulu bamanda balkal-balkal God kuku nyajinka walu-yinduynjuku. Nyulu kuku dajil-dajil, kuku walu-yindu nganawunku lawku ngujakuramunku.” \v 14-15 Paulungku balkanjikulu, Galliongku Jew-warranda yalaman, “Kaki nyulu Paul buyun-buyunmanyaku, ngayu yurranda milka-jananyaku. Nyulu junjuy-junjuy kari ngakin, nyulu bama kari yarkinkaku kunin, nyulu kari buyun-buyunman. Kari. Yurra nyungun nyuyal kukuku yurrawunku lawku ngujakuramunku. Yinya ngayku kari business. Ngayku kari, yurrangaku baja. Ngayu yurranda kari milka-janay,” Galliongku yalaman. \v 16 Nyulu jananin kangan bayanmun. \v 17 Yinyamun jana bamangka dingkar yindu karrban, burri Sosthenes. Nyulu maja Jew-warrandamunku churchmunku. Jana nyungun karrban, jururr-jururr kunin baja jakalba yinyaymba bayanba, yamba Galliongku jananin bayjan. \s1 Paul townbuku Antiochku kadan baja. \p \v 18 Wawu yinyamun Paul warngku wubul yinyaymba bundan. Yinyamun nyulu Jesusamu jawun-karra goodby-bungan, dungan jalunbu townbu Cenchreae. Bula manyarrinyu Aquila, and Priscilla, bula nyungunji dungan. Townbu Cenchreae Paul mungka yakajin. Jana bama yalaku. Jana nguba God promiseim-bungan. Jana kunban, jana mungka yakajinda, bamanda milbinka jana promise Godunku kujin. Yinyamun jana Paul boatbu walarin, townmun Cenchreaemun dungarin boatji, dungarin bubungu Syria. \v 19 Jana townbu Ephesus kadarin, Paulungku bulanin Priscilla and Aquila bawan. Nyulu Jew-warrandamunbu churchmunbu walan, bamanji Jew-warranji balkawanka. \v 20 Jana Jew-warrangka nyungundu yalaman, “Yundu nganjinanji bunday.” Yamba Paul dungankada. \v 21 Nyulu dunganjiku, nyulu jananda yalaman, “Kaki Godungku nganya yungal, ngayu yurranda kaday baja.” Nyulu boatji dunganda townmun Ephesusmun. Bula manyarrinyu Aquila and Priscilla kari nyungunji dungan baja. Bula bundan townbu Ephesus. \p \v 22 Nyulu bubungu Caesarea kadan, nyulu townbu Jerusalem dungan, Jesusamu jawun-karra nyajinka. Wawu Jerusalemmun nyulu dungan baja townbu Antioch. \v 23 Nyulu warngku wubul Antioch bundan. Yinyamun nyulu dungan baja, townbu yindu-yinduymbu bubungu Galatia, bubungu Phrygia. Nyulu Jesusandamunbu jawun-karramu wawu junkurrji-bungal-bungan. \s1 Apollos townbu Ephesus, townbu Corinth. \p \v 24 Yala, nyubun bama Jew townbu Ephesus kadan. Nyungu burri Apollos, nyulu townmun Alexandriamun. Nyulu mala-kuku, nyulu Godundumunku kukuku binal bajaku. \v 25 Jakalbaku bamangka nyungun binal-bungan Majandamunku Godundumunku waymunku. Yinyamun nyulu bama yindu-yindu ngulkurrduku binal-bungan Jesusanka, kari wadu-wadu binal-bungan. Nyulu binal bama jurrkijinka buyun-buyunmun, jana banabu dukul-damajinka. Yinya kuku yala kuku John the Baptistangka bama binal-bungan, yamba nyulu Apollos binal kari bama banabu dukul-damanka Jesusanka, jana Jesus maja-bunganya. \v 26 Nyulu munabuku Godumu kuku balkan Jew-warrandamunbu churchmunbu. Aquilangka bula Priscillangka nyungun nyajin balkanya, bula nyungun wundin bulawunbu bayanba. Yinyaymba bula nyungun mumbarabuku binal-bungan Jesusanka, nyungundu milkanga-bungan kuku nyulu jakalbaku kari nyajin. \v 27 Yinyamun Apollosangka yalaman, “Ngayu bubungu Greece dunganka.” Jana Jesusandamundu jawun-karrangka yalaman, “Yala, dungayda.” Jana nyungun helpim-bungan, kaban yungan Jesusandamunbu jawun-karranda bubungu Greece. Jana jawun-karranda babajin Apollos maku-nyajinka, janawunbu bayanba walay-maninka. Nyulu bubungu Greece kadan, nyulu Jesusamu jawun-karra junkurrji-bungan buyun-buyunku. God jananka wawumanya, jana God kuku nyajin. \v 28 Nyulu bamanji Jew-warranji balkawan Jesusanka. Jana kari kuku wunan baja, Godungku nyungundu junkurr dajinya. Nyulu Godundumun kukumun Jew-warranda kuku wamban Jesusanka, binal-bungan Jesus bama Godundumun, Christkuda. \c 19 \s1 Paul townbu Ephesus. \p \v 1 Apollos townbuku Corinthku, Paul wuburrdurr dungan, kadan townbu Ephesus. Nyulu Jesusandamunbu jawun-karranda kadan. \v 2 Nyulu jananda babajin, “Yala-yala yurra buyun-buyunmun jurrkijin and Jesusamu jawun-karraman, yala yurra Godumu Wawu dukurrbu walay-manin? Yala Godumu Wawu yurrawunbu dukurrbu walan?” Jana yalaman, “Kari, nganjin binal kari Godundumunku Wawuku.” \v 3 Nyulu babajin, “Jana yurranin wanjarrku banabu dukul-daman, baptiseim-bungan?” Jana yalaman, “Jana nganjinin banabu dukul-daman yala Johnungku.” \v 4 Paulungku yalaman, “Bama buyun-buyunmun jurrkijin, Johnungku jananin baptiseim-bungan. Jana yalaku bamanda milbin jana buyun-buyunmun jurrkijin. Johnungku jananda yalarrku balkan nyubun dingkar kudamundu kankaday. Yinya dingkar Jesus. Jana nyungun kuku nyakaku.” \v 5 Jana yinya kuku Jesusanka nyajin, jana banabu dukul-damajin, baptiseim-bungajin Majanka Jesusanka. \v 6 Paulungku nyungu mara janawunbu dukulbu yijarrin, Godumu Wawu janawunbu dukurrbu walan. Yinyamun jana kukubu walu-yinduynjukuda balkan, and kukuku Godundumunku balkan. \v 7 Jesusamu jawun-karra yinyaymba baptiseim-bungajin, jana 12-bala. \p \v 8 Nyulu Paul kija kulur Jew-warrandamunbu churchmunbu kajaka walan. Nyulu munabuku balkan kukuku Godundumunku. Nyulu balkan God majamanka bamanka, bamangka God kuku nyakaku. \v 9 Yamba kanbal yinyarrin dukul-dandi, wawu kari Godundumunbu kukungu milka-jananka. Jana buyun balkan Jesusandamunku waymunku bamanda murumarinyamunbu churchmunbu. Yinyayinka Paulungku and Jesusandamundu jawun-karrangka jananin churchmunbuku bawanda. Yinyamun jana murumarin Tyrannusandamunbu schoolbu, balkawanka Jesusanka. \v 10 Jana yalaku 2 yearsmunku murumarin schoolbu. Yinyaynka bamangka wubulduku bubunguku Asiaku nyajin kuku Godundumun. Bamangka Jew-warrangka nyajin, bamangka Gentile-warrangka yalarrku nyajin. \s1 Bamamu Scevamu kangkal-kangkal. \p \v 11 Godungku junkurr dajin Paulundu, nyulu junjuy-junjuy miracle balkanka Godundumundu junkurrdu. \v 12 Bamangka kambi and yangkija Paulundumun wundin, bambaymba yijarrin. Jana bambay-bambay ngulkurrmaynda, dubu-dubu janandamun wandinda. \v 13-14 Yaba-yabaju 7-bala yinyaymba kadarin. Jananga nganjan burri Sceva, nyulu maja jirray, priest. Jana yaba-yabaju yiringkurrku dungan-dungarin, bubungu yindu-yinduymbu dungan-dungarin, dubu-dubu kangal-kangan bamandamun dukurrmun. Jana baban dubu-dubu kanganka Jesusandamundu junkurrdu. Nyubun dingkar jananda kadan, dingkar dubunjiku. Jana dubundu yalaman, “Paul kuku yirrkan-yirrkay Jesusanka. Dubu, nganjin yunundu Jesusandamundu junkurrdu balkal. Yundu dingkarandamun wandida.” \v 15 Kari, dubungku yalaman, “Ngayu Jesusanka binal, ngayu Paulunku binal, yamba ngayu yurranka binal kari.” \v 16 Dingkar dubunji jananda jalamankuda, jananin karrban, yaykarrdaku jururr-jururr kunin, jananin murrkaji-bungan. Jana yaba-yabaju bayanmun warririn, kambi karikuda warririn, murrkajiku warririn. \p \v 17 Jana bama townbu Ephesus bundandarin, jana binalmanda yinyayinka, bama Jew-warra and bama Gentile-warra. Jana wubulku yinyilmarin. Yinyaynka jana kuku nyajin Jesusanka, jana ngulkurrduku balkan nyungunku. \v 18 Kanbal Jesusamu jawun-karra kadarin, mala-yirrkan, yalaman, “Nganjin buyun-buyunku bundarin, buyun-daman mulkaynja.” \v 19 Jana jananga kaban mulkaynka wundin. Jana kaban mulkaynka wubulku wayjun, bamangka wubulduku nyajin wayjujinya. Jana ngadiku money jirray dajin, 50,000 dollars dajin yinyay kaban buy-im-bunganka. Jana kaban wubulku wayjun, kaban mulkaynka. \v 20 Yinyaynka bamangka wubulduku nyajin kuku Godundumun, kuku junkurrji bajaku. \s1 Bama kuliji kuli balkajin townbu Ephesus. \p \v 21 Wawu yinyamun Paul dunganka baja. Nyulu dunganka bububurr Macedoniamundurr, bububurr Greecemundurr, townbu Jerusalem dunganka. Nyulu yalaman, “Ngayu juma Jerusalemmun dunganka townbu Rome.” \v 22 Dingkar-bulalangka jambuldu Paul helpim-bungal-bungan, Timothyngka and Erastusangka. Paulungku bulanin yungan bubungu Macedonia. Paul bundan baja bubungu Asia, kariku dungan baja. \p \v 23 Yala-yalaku kanbal bama townbu Ephesus kuli-kadarin kukuku jirakalka Jesusandamunku waymunku. \v 24 Nyubun dingkar, burri Demetrius, nyulu kuli balkajin. Nyungu work bayan karrkay mulkaynji balkanka silvermun, bayan yala bayan yalbay bama dungarinya, statue jalbu burri Diana buyay-maninka. Dingkar-dingkar wubul Demetriusanka workmanijin, bayan mulkaynji balkanka silvermun. Jana sellim-bungan, yinyayinka jana money jirray manil-manin. \v 25 Nyulu jananin, bama nyungunku workmanijinya, bama yindu-yindu statue mulkaynji balkanya silvermun, nyulu jananin wubulku kunjan murumarinka. Nyulu jananda yalaman, “Yurra bama, yurra binal ngana money jirray manil-manin yinyamun workmun. \v 26 Kari. Yurra Paul nyajin. Nyulu bamanda yalamalmal, ‘Ngurma mulkaynji, yinya God kari bajaku.’ Nyulu balkal-balkal, ‘Ngurma mulkaynji bamangkaku marabu balkan, yinya God kari. Yinyaynka yurra mulkayandamun jurrkijika Godundu.’ Nyulu Paulungku bamanda wubulbuku balkan, bamanda yalaymba townbu Ephesus, bamanda wubulbuku bubungu Asia. Bama jirray nyungundu milka-janan, mulkayandamun jurrkijinka.” \v 27 Demetriusangka yalaman baja, “Yinya buyun. Bamangka nguba statue mulkaynji karida buyay-manil baja, ngana money karida manil baja. Juma bama nguba kari kaday baja, statue mulkaynji Diana buyay-maninka nyunguwunbu bayanba. Yinya ngulkurr kari, buyun bajaku. Bamangka wubulduku jalbu Diana buyay-manil-manilda bubungu Asia, bubungu yindu-yinduymbu. Kaki bama Paulundu milka-janay, jana Diananka karida wawumal baja.” Demetriusangka jananda yinya kuku yalaman. \p \v 28 Jana bamangka yinya kuku nyajin, jana kuli-kadarin. Jana yaykarrku yirrkan baja, yirrkan baja, “Diana, nyulu Ephesus-warramu, nyulu junkurrji bajaku!” \v 29 Bama wubulku townbu kuli-wuybarrku murumarin, kuli balkajinka. Dingkar-bulal jambul yinyaymba, nyubun burri Gaius, nyubun burri Aristarchus. Bula bubumun Macedoniamun, bula Paulunji kadan. Bamangka kulijingka bulanin karrban, wundin bayanba yalbaymba yinyaymba bama murumarinya. \v 30 Paul yinyaymba bayanba walanka, bamanji balkawanka, yamba Jesusandamundu jawun-karrangka nyungun kirin. \v 31 Kanbal maja-maja bubuku Asiamunku yinyaymba, jana Paulumu jawun-karra. Jana kuku yungan Paulundu, nyungun kirinka, bayanba kari walanka. \v 32 Jana bama bayanba ngangkarin, wanyurrinku baja jana bama murumarin. Kanbal yirrkan-yirrkan, kanbal yaykarrku balkan-balkawan, nyurra-bakamalman. Jana kanbal binal kari wanyurrinku murumarin. \v 33 Jana bamangka Jew-warrangka nyubunyimba bamanda Jewundu balkan jakalba dunganka. Nyulu burri Alexander. Nyulu bamanda balkanka jana kari kuli-kadarinka bamanka Jew-warranka. Alexanderangka bamanda wubulbuku marabu balkan jankamanka. \v 34 Kari, jana nyajin nyulu bama Jew. Yinyaynka jana muruku yirrkan baja, yirrkan baja, “Nyulu Diana Ephesus-warramu, nyulu junkurrji bajaku!” Jana yalaku 2 hoursmunku kuku yirrkan-yirrkan. \p \v 35 Nyubun dingkar yinyarrin, nyulu town clerk. Nyulu bama janka-bungan, jananda yalaman, “Yurra bama Ephesus-warra, bama wubulku bubungu yindu-yinduymbu binal Ephesus-warrangka jalbumu Dianamu bayan kujil-kujil. Jana binal Ephesus-warrangka Diana statue mulkaynji kujil-kujil, statue ngadiku jirimun daran. \v 36 Yinya manubaja, bama wubulku yiringkurrku yinyayinka binal. Yinyaynka yurra jankamakada, kari kiru-karimaka. Yurra jankaku bundarika, dukul-ngulkurrmarika. \v 37 Yurra wanyurrinku yinya dingkar-bulal yalaymba wundin? Bula kari junjuy-junjuy ngakin Dianandamun bayanmun, Diananka kari buyunku balkan. Yurra bulanin wumbabuku wundin. \v 38 Kaki jana Demetrius kuli-kadari bamanka, ngana yinyayinka courtcase haveim-bungal, bama nyuyanka yinyaymba. \v 39 Nguba yurra junjuynku yindu-yinduynku balkawanka. Juma bama wubulku murumari baja, junjuy-junjuynku balkawanka. Yurra yinya meetingmunbu bulanin nyuya, balkawakada. \v 40 Maja-majangka buliman yunganji, ngananin wundinji courtcasemunku, wumbaku kuli balkajinya.” Nyulu town clerkangka yinya kuku yalaman jananda. \v 41 Nyulu kuku kunban, nyulu jananin bayanbaku yungan baja. \c 20 \s1 Paul bubungu Macedonia, bubungu Greece dungan. \p \v 1 Jana bama Ephesus-warra kari kuli balkajin baja, Paulungku Jesusamu jawun-karra kunjan murumarinka. Nyulu jananda kuku dajin, jananin wawu-ngulkurr-banka, goodby-ban, jananin bawankuda. Yinyamun nyulu dungan bubungu Macedonia. \v 2 Nyulu townbu yindu-yinduymbu dungan-dungan, Jesusamu jawun-karra nyajil-nyajin. Nyulu jananin wawu junkurrji-bungan kukubu. Yinyamun nyulu bubungu Greece dungan. \v 3 Nyulu bubungu Greece kija kulur bundan. Nyulu boatji dunganka bubungu Syria. Kari, nyulu kuku nyajin bamangka Jew-warrangka nyungun yarkinkaku kuninka. Yinyaynka nyulu jinabu dungan baja bububurr Macedoniamundurr townbu Philippi. Ngayu Luke townbu Philippi bundandan. Ngayu Paulunji kunaman, nyungunji dunganka. \v 4 Kanbal Jesusamu jawun-karra nyungunji dungarin, Sopater, nyulu townmun Bereamun, nyungu nganjan Pyrrhus, Aristarchus bula Secundus, bula townmun Thessalonicamun, Gaius, nyulu townmun Derbemun, Timothy, Tychicus bula Trophimus, bula bubumun Asiamun. Jana wubulku Paulunji dungarin. \v 5 Jana jakalba Paulunku dungarin townbu Troas, ngalinyanka yinyaymba waitmalman. \v 6 Ngalin townbu Philippi bundan Jew-warrandamunku holidaymunku. Yinyaynka holidaymunku bamangka Jew-warrangka bread balan-balan nukanya, bread yeast kari. Wawu holidaymun ngalin boatji dungan baja. Warngku 5-balaman ngalin muruman baja jananji townbu Troas. Nganjin 1 week townbu Troas bundarin. \s1 Paul townbu Troas. \p \v 7 Sundaynga nganjin murumarin, mayi nukanka, communion haveim-bunganka. Paulungku jananin binal-bungan. Paul wunkun yinyamun townmun dunganka. Yinyayinka nyulu kuku kari kunban. Nyulu kuku yirrkan, yirrkan, yirrkan, yinyamun kunarangkalbamanijin. \v 8 Nganjin bayanba wangkar-wangkar bajaku bundandarin. Lamp wubul wayjun-wayjujin. \v 9 Nyubun warru yinyaymba, burri Eutychus. Nyulu windowngu bundandan. Paul kuku ngadingka yirrkan-yirrkan, nyulu Eutychus warngku kaja wunanan. Yinyamun nyulu windowmun wangkar-wangkarmun daran bada-bada bubungurrku. Jana bada-bada warririn, nyungun jarra-kulban, yamba nyulu wulankuda. \v 10 Kari, Paul bada-bada dungan, nyungun bubunguku baru-karrban. Nyulu jananda yalaman, “Kari milka-bujarmaka, nyulu jurankuda. Godungku nyungun juran-bungan baja.” \v 11 Jana Paul wangkar-wangkar bayanba dungarin baja, mayi nukan, balkawanka baja. Jana balkawan, balkawan, balkawan, wungar dakanyarrku. Yinyamun Paul dunganda. \v 12 Nyulu warru yalada, jana nyungun bayanbaku barrman, jana wawurr-wawurrmanijinkuda yinyaynka. \s1 Jana townmun Troasmun townbu Miletus dungarin. \p \v 13 Paulungku nganjinanda yalaman, “Ngayu jinabu dungay townbu Assos. Yurra boatji dungarika.” Nganjin boatbu walarin, boatji Paulunku jakalba dungarin townbu Assos, yinyaymba nyungunku waitmanka. \v 14 Nyulu nganjinanda kadan townbu Assos, boatbu walan, nganjin townbu Mitylene dungarin boatji. \v 15 Nganjin yinyamun boatji dungarin baja, warngku yindu nganjin bubungu Chios walkuku dungarin, warngku yindu nganjin bubungu Samos kadarin. Yinyamun boatji dungarin baja, warngku yindu kadarin townbu Miletus. \v 16 Paul wawu kari townbu Ephesus dunganka, nyulu boatji walkuku dunganka. Nyulu wawu kari ngadingka bundanka bubungu Asia, town Jerusalem nguba kari juru-maninji holidaymunku Pentecostmunku. Nyulu jinbalku dunganka townbu Jerusalem, holiday Pentecost haveim-bunganka Jerusalem. \s1 Paul kuku yirrkan maja-majanda churchmunku. \p \v 17 Nyulu townbuku Miletusku, nyulu kuku yungan maja-majanda churchmunku townbu Ephesus, nyungundu kadanka wharfmunbu. \v 18 Jana nyungundu kadarin, nyulu jananda yalaman, “Yurra binal wanjarrku ngayu yurranji bundandan yalaymba bubungu Asia. Ngayu ngadiku kadan, yurra binal ngayu wanyurrinku ngayu yalaymba bundandan. \v 19 Yurra binal ngayu Majanka Jesusanka workmanmanijin wawurr-wawurrku. Ngayu ngayuku kari majaman, ngayuku kari jirray-bungajin. Ngayu bama nyajin buyun-buyunmanya, ngayu jananka badin, jana Godundu kari jurrkijinya. Bamangka Jew-warrangka nganya balu yarkinkaku kunin, jana nganya warrngkay-manin. Jana kuli balkajin ngaykunku. \v 20 Yurra binal ngayu kari kuku kunban. Ngayu kuku wubulku yurranda balkanyarrku, kuku ngulkurr yurranka. Ngana murumarin, ngayu yurranin binal-bungan baja, binal-bungan baja. Ngayu bayanba yindu-yinduymbu walan, bama yindu-yindu binal-bunganka. \v 21 Yurra binal, ngayu bamanda wubulbuku balkan, bamanda Jew-warranda, bamanda Gentile-warranda. Ngayu jananda balkan buyun-buyunmun Godundu jurrkijinka, Jesus Christ believeim-bunganka, maja-bunganka. \v 22 Ngayu townbu Jerusalem dungan-dungayda, Godundumundu Wawubu nganya yunganya. Ngayu binal kari, wanjarrmal baja ngaykundu. \v 23 Ngayu townbu yindu-yinduymbu walanya, Godundumundu Wawubu ngaykundu balkanya Jerusalem-warra ngaykunku kuli balkajinka, kuli dajinka. Jana nganya jailba mumbanka, warrngkay-maninka. \v 24 Yamba yinyamundu troubledu nganya kari yinyil-bungal. Yalada. Nganya balurrku yarkinkaku kuni. Kari. Majangka Jesusangka nganya yungan, bamanda balkanka kukuku Godundumun. Majangka Jesusangka nganya yungan nyungunku workmanijinka. Ngayu yinya work kunbay-maninka. Ngayu bamanda balkanka Godungku jananga wawu juran-bunganka. Bama Jesusandamunbu kukungu milka-janay, Godungku jananin juran-bungalda. \p \v 25 “Ngayu yurranjiku bundandan, ngayu yurranda wubulbuku balkan God majamanka bamanka, nyungu bama ngulkurrduku kujinka. Ngayu yalarrku bamanda yindu-yinduymbu dungan, yinya kuku balkanka. Yamba ngayu dungayda, yurra nganya kari nyajil baja bubungu yaluy. \v 26 Bamangka nguba Jesus kari kuku nyajil. Yamba yinya ngayku kari, janangaku baja. Ngayku kari fault. Ngayu jananda balkankuda. \v 27 Ngayu Godumu kuku yurrandamun kari kujin. Ngayu kuku wubulku yurranda balkan, kuku Godundumun. God wawu yurra binalmanka nyulu wanjarrmanka. \v 28 Yurra mumbarmakada. Yurra Jesusamu jawun-karra ngulkurrduku nyaka. Godundumundu Wawubu yurranin pastor-pastor-bungan, jananin kujinka, wawu junkurrji-bunganka kukubu, binal-bunganka kukuku Godundumun. Jana Jesusamu jawun-karraman, nyulu jananka wulanya. \v 29 Ngayu binal. Ngayu dungay, bama yurranda kaday. Jana yurranda jurrilmal, yurranin kirinka Jesusanda milka-jananka. \v 30 Juma kanbal yurrandamun ngami-ngamimal. Jana jurrilmal, Jesusamu jawun-karra ngami-ngami-bunganka. \v 31 Yurra miyil-janayda, mumbarmakada. Yurra binal ngayu ngadingka, 3 years yurranin binal-bungal-bungan, wungara, wujurrbu. Ngayu badin yurranka, ngayu wawu yurra wawurr-wawurrduku Jesus kuku nyajinka. \p \v 32 “Ngayu wawu Godungku yurranin ngulkurrduku kujinka. Godundumundu kukubu yurranin junkurrji-bungal. Godundumundu kukubu yurranin helpim-bungal, nyungundu milka-jananka. Kaki yurra milkanga kukuji Godunjiku bunday, yurra juma kunamal bamanji Godungku dayirr-bungan, ngulkurr-ngulkurr-bungan. \v 33 Ngayu yurranjiku bundandan, ngayu money-baka kari, kambi-baka kari. Ngayu wawu kari money maninka or kambi maninka bamandamun. \v 34 Yurra binal, ngayu marabu workmanijin, money maninka, mayi maninka, kambi. Ngayu dajin jananda ngaykunji bundandarin. \v 35 Ngayu yinyamundu yurranda milbin ngana workmanijinka, bama kurrbar-buyun helpim-bunganka. Yurra Maja Jesus milkabu kuji. Nyulu yalaman, ‘Ngulkurr yurranka yurra bamanda junjuy-junjuy jirray dajil, yamba yurra janandamun buban-buban mana. Yurra wawurr-wawurrduku junjuy daya. Yurra jawaymaka, kari jumbunmaka. Yurra junjuy dajil, yurra wawurr-wawurrmanijida.’” \p \v 36 Paul kuku kunban, jana bungkubu janarin, jana wubulku muruku Godunji balkawan. \v 37 Jana wubulku banbadinda. Jana nyungun goodby-bungan, marabu karrban, kissim-bungan. \v 38 Jana milka-bujarmaynda, Paulungku balkanya jana nyungun kari nyajil baja bubungu. Jana nyungun barrmanda boatbu. \c 21 \s1 Paul townbu Jerusalem dungan. \p \v 1 Nganjin jananin bawan, boatbu walarin, junkayku dungarin bubungu Cos. Warngku yindu nganjin bubungu Rhodes kadarin. Yinyamun nganjin townbu Patara dungarin. \v 2 Yinyaymba nganjin boat yindu warrmba-bungan, bubungu Phoenicia dungan-dunganya. Nganjin yinya boatbu walarin, dungarin baja. \v 3 Nganjin naka bajaku bubungu Cyprus walkuku warririn, yinyamun nganjin junkayku dungarin bubungu Syria. Boat townbu Tyre dungan, yamba-yamba yilbanka. \v 4 Nganjin Jesusamu jawun-karra warrmba-bungan townbu Tyre. Nganjin warngku 7-bala jananji bundarin. Jana Jesusandamundu jawun-karrangka Paul milka-bakan. Jana yalaman, “Yundu kari townbu Jerusalem dungay baja.” Godundumundu Wawubu yinya kuku balkan jananda. Yamba nyulu jananda kari milka-janan. \v 5 Warngku 7-balaman, nganjin dungarin baja. Jana dingkar-dingkar, jalbu-jalbu, kaykay-kaykay wubulku, jana nganjinin townmun barrman jukara jalunbu. Yinyaymba nganjin wubulku bungkubu janarin, miyil nandajirin, Godundu balkan. \v 6 Yinyamun nganjin jananji goodby-bungawan. Nganjin boatbu walarin, jana bayanbaku dungarin baja. \p \v 7 Wawu townmun Tyremun nganjin townbu Dulimayis kadarin. Yinyaymba nganjin boatmun jalamankuda. Nganjin Jesusandamunbu jawun-karranda dungarin, jananji bundarin warngku nyubun. \v 8 Warngku yindu nganjin dungarin baja, townbu Caesarea kadarin. Yinyaymba nganjin Philipandamunbu bayanba dungarin. Ngadiku Jesusandamundu jawun-karrangka dingkar-dingkar 7-bala wangkanin, mayi wambajinka bunjil-bunjilamu jalbu-jalbumu. Philip, nyulu yinyarrku. Nyulu evangelist. Nganjin nyungunji bundarin. \v 9 Philipamu kangkal-kangkal maral-maral 4-bala kariku marrymanijin. Jana Godumu kuku yirrkan. \v 10 Nganjin Philipanji buban bundarin. Nganjin nyungunji bundandarin, dingkar yindu, burri Agabus, kadan bubumun Judeamun. Nyulu Godumu prophet. Godungku nyungundu kuku balkan bamanka, nyungundu balkan juma wanjarrmal bamanda. \v 11 Agabus nganjinanda kadan. Nyulu Paulumu wayarri manin, nyulu nyuluku mara, and jina kajajin Paulundumundu wayarrimundu. Agabusangka Paulundu yalaman, “Godundumundu Wawubu ngaykundu balkan Jerusalem-warrangka yunu mara, and jina yalaku kajal townbu Jerusalem. Jana bamangka Jew-warrangka yunun Gentile-warranda mambarril, jailba nandal.” \v 12 Nganjin yinya kuku nyajin, nganjin Paulundu balkan, “Yundu kari townbu Jerusalem dungay.” Jana Caesarea-warrangka yalarrku balkan Paulundu. \v 13 Yamba Paulungku yalaman, “Yurra wanyurrinku banbadi? Wanyurrinku nganya milka-bujar-bungal? Kaki jana Jerusalem-warrangka nganya kajanka, balu nganya kaja. Kaki ngayu wulay Jesusanka, ngayu balurrku wulay. Ngayu readyda, jailba dunganka or wulanka Jesusanka.” \v 14 Nganjin Paul milka-bakan baja, yamba nyulu nganjinanda kari milka-janan. Nyulu kari milka-janan, nganjin yalaman, “Baluda, yundu dungaykuda. Godunduku baja.” \p \v 15 Wawu yinyamun nganjin yamba-yamba muru-bungan, townbu Jerusalem dungarin. \v 16 Kanbal Jesusamu jawun-karra townmun Caesareamun nganjinanji kadarin. Jana nganjinin barrman Nasonandamunbu bayanba. Nyulu Nason ngadiku bubungu Cyprus bundan, yinyamun kadan townbu Jerusalem. Nyulu ngadiku Jesus kuku nyajin, Christianman. Nganjin nyunguwunbu bayanba bundarin townbu Jerusalem. \s1 Paul jananda Jamesanda dungan. \p \v 17 Nganjin townbu Jerusalem kadarin, jana Jesusamu jawun-karra wawurr-wawurrman. Jana nganjinin wawurr-wawurrduku yulmbarrin. \v 18 Warngku yindu nganjin Paulunji dungarin, Jamesanji balkawanka. Jana pastor-pastor wubulku nyunguwunbu bayanba murumarin. \v 19 Paul jananda jakalba janan, jananga greetings dajin. Nyulu jananda balkan junjuy-junjuynku wubulkuku Godungku balkan. Nyulu yalaman, “Yindu bama, bama Gentile-warra, jana yalarrku nganya kuku nyajin, ngayu Godumu kuku yirrkanya.” \v 20 Jana pastor-pastorangka yinya kuku nyajin, jana God buyay-manin. Jana Paulundu yalaman, “Yundu binalda bamangka Jew-warrangka Jerusalem-warrangka wubulinja Jesus kuku nyajil-nyajil. Jana yalarrku jananga law wukurril-wukurril. \v 21 Kanbalda bamangka jananda kuku jurril balkan yununku. Jana balkan yundu Jew-warra bubungu yinduymbu binal-bungal-bungal jananga law kari wukurrinka baja. Jana balkan yundu binal-bungal-bungal ngawa dingkar yulban kari yakanka yala lawku ngujakuramunku. Jana balkan yundu binal-bungal-bungal kari Moses kuku nyajinka. \v 22 Jana Jerusalem-warra juma binalmal yundu townbu Jerusalem kadan baja. Ngana wanjarrmalda? \v 23 Nganjin yunundu balkalda. Yaluy dingkar-dingkar 4-bala. Jana God promiseim-bungan. \v 24 Yundu jananin Jew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymba wundi, jananga minya sheep buy-im-bunganka, Godundu dajinka. Yurra minya sheep kuni, Godundu daya. Yurra kunbay-manil, jana janaku mungka yakajika yala Mosesangka lawbu binal-bungan. Yinyamun Godungku yurranga wawu dayirr-bungal. Jana Jerusalem-warrangka nyajilda yundu baya wayjunyu, mungka yakajinya, jana binalda yundu law kujil-kujilkuda ngujakuramunku. \v 25 Nganjin kaban yungan Jesusandamunbu jawun-karranda Gentile-warranda. Nganjin balkan, \p ‘Bamangka minya mulkayanda idolanda dajil, yurra yinya minya kari nuka. Bamangka junjuy-junjuy minya manu karrbal, yarkin-bungal, yurra yinya minya kari nuka. Mula kari nuka. Yurra manyarranjiku yurrawunjiku wunay, yalarrku yurra dunyunjiku yurrawunjiku wunay.’ \p Nganjin yinya kuku yungan bamanda Gentile-warranda.” \p \v 26 Paulungku yinyarrin dingkar-dingkar 4-bala wundin. Warngku yindu jana janaku dayirr-bungajin yala Mosesangka lawbu binal-bungan. Paul Jew-warrandamunbu churchmunbu walan, bamanda balkan jana wanja-wanja minya kuninka, Godundu dajinka. Nyulu yalaman, “Yurranga wawu dayirrmal, yinyamun yurra minya wayju, Godundu daya.” \s1 Bamangka kulijingka Paul karrban churchmunbu. \p \v 27 Jana janaku dayirr-bungajin churchmunbu warngku 7-bala. Jana kunbaja-kunbaja, kanbalda bamangka Jew-warrangka Asiamunduku Paul nyajin, bama wubulku kunjan. Jana Paul karrban. \v 28 Jana yirrkan, “Yurra Jew-warra, yurra nganjinin helpim-bunga. Yanyu dingkar yiringkurrku dungan-dungay, bama yiringkurrku buyun-buyunku binal-bunganka. Nyulu balkal-balkal, ‘Yurra Mosesamu law kari nyajinyaku. Yurra Jew-warrandamunbu churchmunbu kari wala.’ Yalarrku nyulu bama Gentile-warra churchmunbu yalbaymba wundin. Yinyamundu nyulu yanyu church buyun-daman. Yanyu Godumukuda church, Gentile-warra kari bajaku wala.” \v 29 Jana yinya kuku balkan Paulunku, balu nyajin Paulungku bama Gentile, burri Trophimus Jew-warrandamunbu churchmunbu walay-maninya. Trophimus townmun Ephesusmun. Jarra nyiku-nyiku jana nyungun nyajin streetmunbu dungan-dunganya Paulunji. Yamba Paulungku nyungun kari churchmunbu walay-manin. \v 30 Jana bama wubulku murumarinda, kuli-kadarin Paulunku. Jana Paul karrban, nyungun ngalkalba yiringkan, door churchmunbu nandan. \v 31 Jana Paul yarkin-bunganka, yamba kanbal bama majanda soldier-soldierandamunbu warrin. Jana majanda yalaman, “Jerusalem-warra wubulku kuli-kuliku bundandari.” \v 32 Majangka jirrayngka yindu maja-karra kunjan, yalarrku nyulu soldier-soldier kunjan. Jana wubulku jinbalku Jew-warranda warririn. Jana Jew-warrangka maja soldier-soldieranka nyajin kankadarinya, jana Paul kari kunin baja. \v 33 Maja soldier-soldieranka yuba kadan. Nyulu soldier-soldieranda balkan, “Nyungun karrbada.” Jana Paul chainda jambuldu kajan. Majangka Jew-warranda babajin, “Yanyu bama wanju? Nyulu wanjarrman?” \v 34 Kari, jana bama yaykarrku yirrkan. Jana wubulduku kukubu walu-yindu walu-yinduynju balkal-balkan Paulunku, yamba maja binal kari wanyurrinku jana kuli dajin. Yinyayinka nyulu soldier-soldieranda balkan, “Yurra Paul soldierandamunbu bayanba wundi.” \v 35 Soldier-soldierangka Paul wangkar-wangkar stepmunbu wundinka, yamba Jew-warrangka jananin kanbin. Yinyaynka soldier-soldierangka Paul jarra-kulban, bamangka kuninji. Jew-warra kuli jirray bajaku Paulunku. \v 36 Jana bamangka yinyarrinyangka soldier-soldier wukurril-wukurrin, yirrkan-yirrkan, yalamalman, “Nyungun kunida.” \s1 Paulungku nyungunkuku balkan. \p \v 37 Jana Paul bayanba wundil-wundin, nyulu majanda babajin, “Ngayu yununji balkawanka.” Majangka nyungun nyajin kukubu Greekmundu balkanya, nyulu babajin, “Ya, yundu kukuku Greekmunku binal? Balu yundu bubumun Egyptmun.” \v 38 Majangka yalaman, “Jarra nyiku-nyiku bama yindu bubumun Egyptmun kadan. Nyulu bama 4000-bala muru-bungan, mabarrba kuniwanka soldier-soldieranji. Nyulu bama bubungu jirrbu-jirrbungu wundin. Yundu yinya kari dingkar?” \v 39 Paulungku yalaman, “Kari, ngayu bama Jew. Ngayu balkajin townbu Tarsus. Yinya town jirray, bubungu Cilicia. Yinya ngayku bubu. Yala yundu nganya yungal, jananda Jew-warranda balkanka?” \v 40 Majangka yalaman, “Yalada, balkada.” Paul wangkar-wangkar stepmunbu janan. Nyulu marabu bamanda balkan jankamanka. Jana jankaman, nyulu jananda balkan kukubu Hebrewmundu. \c 22 \p \v 1 Paulungku yalaman, “Yurra bama wubulku ngaykundu milka-janayarr. Ngayu yurranda balkanka.” \v 2 Jana nyungun nyajin balkanya janawundu kukubu Hebrewmundu, jana jankamarinda, milka-janarinkuda. Paulungku yalaman, \p \v 3 “Ngayu Jew yala yurra. Ngayu townbu Tarsus balkajin, bubungu Cilicia. Yamba jana nganya yalaymba townbu Jerusalem wundin. Teacherangka Gamalielangka nganya binal-bungan. Nyulu nganya mumbarabuku binal-bungan Jew-warrandamunku lawmunku. Ngayu wuljaljiku God kuku nyajil-nyajil yala yurraku. \v 4 Ngadiku ngayu Jesusamu jawun-karra wukurrin, kuninka. Ngayu jananin, dingkar-dingkar and jalbu-jalbu nubinya, karrbanya, jailba nandanya. \v 5 Yurra jananda maja-majanda, priestanda jirrayanda babajika yinyayinka. Jana ngaykundu kaban dajin bamanka Jew-warranka townbu Damascus. Ngayu yinyaymba dungan, Jesusamu jawun-karra nubinka. Ngayu jananin karrbanka, townbu Jerusalem wundinka, punishim-bunganka.” \s1 Paulungku balkan nyulu Godundu jurrkijin. \p \v 6 Paulungku yalaman baja, “Yala, ngayu baraldarr dungan-dungan, ngayu yuba kankadankuda townbu Damascus. Wungar jarra-jarraman, ngayu light dayirr bajaku nyajin jiringa. Yinyamundu lightmundu dayirrda yinyayngkarr bajarra balban. \v 7 Ngayu bubungu daran, ngayu kuku nyajin yalamanya, ‘Saul, Saul, yundu nganya wanyurrinku buyun-damal-damal?’ \v 8 Ngayu babajin, ‘Yundu wanju, Maja?’ Jesusangka yalaman, ‘Ngayu Jesus townmun Nazarethmun. Yundu nganya buyun-damal-damal.’ \v 9 Jana dingkar-dingkar yinyarrin ngaykunji dungan-dungarin, jana light dayirr nyajin, yamba jana kuku kari milkabu nyajin ngaykunji balkawanya. \v 10 Ngayu babajin, ‘Ngayu wanjarrmalda, Maja?’ Nyulu yalaman, ‘Yundu daka, dungay townbu Damascus. Yinyaymba bamangka yunundu balkal wanjarrmanka baja.’ \v 11 Lightmundu dayirrda nganya miyil-burra-bungan. Jana nganya marabu wayan, nganjin townbu Damascus kadarin. \p \v 12 “Dingkar nyubun yinyaymba bundandan, burri Ananias. Nyulu wuljaljiku Jew-warramu law ngujakuramunku wukurrin. Jana Damascus-warrangka Jew-warrangka wubulduku yalaman, ‘Nyulu bama ngulkurr, buyun kari.’ \v 13 Ananias ngaykundu kadan, yubaku janan. Nyulu yalaman, ‘Ya, Saul, yundu miyilda nyaka baja.’ Ngayu miyil walngajin, nyungun nyajin. Ngayku miyil ngulkurrmankuda. \v 14 Ananiasangka ngaykundu yalaman, ‘Jew-warrandamundu Godungku yunun wangkanin, yundu bama binal-bunganka nyungunku. Nyulu yunun wangkanin, nyungu kangkal ngulkurr yunundu milbinka. Yinyaynka yundu nyungun nyajinkuda. Nyulu yunun wangkanin, yundu Jesusanji balkawanka. Yinyaynka yundu nyungunji balkawankuda. \v 15 Yundu Godumu kuku Jesusanka yirrkayda bamanda wubulbuku. Yundu jananda balka wanyu yundu miyilda nyajin, and wanyu yundu milkabu nyajin. \v 16 Yundu wanyurrinku bundandayku? Dakada! Dukul-damajikada, baptisemakada. Yundu Jesusanda yirrkay, yunun buyun-buyun kidanka.’ Ananiasangka ngaykundu yinya kuku yalaman.” \s1 Godungku Paul yungan Gentile-warranda. \p \v 17 Paulungku yalaman baja, “Wawu yinyamun ngayu yalaymbaku townbuku Jerusalemku kadan baja. Ngayu Jew-warrandamunbu churchmunbu walan, praymanijinka, miyil nandajinka. \v 18 Ngayu miyil nandajin, Jesus nguwimal milbijin ngaykundu. Nyulu yalaman, ‘Jana bamangka yunun kuku kari nyajil, kuku yundu yirrkay ngaykunku. Yinyayinka yundu jinbalku townmun Jerusalemmun dungayda.’ \v 19 Ngayu nyungundu Jesusanda yalaman, ‘Maja, ngadiku kanbalda bamangka yunun kuku nyajin, yunu jawun-karraman. Yinyayinka ngayu Jew-warrandamunbu churchmunbu yiringkurr walan, bama nubil-nubin, jana yunun kuku nyajinya. Jew-warra yaluy yinyaynka binal. \v 20 Stephenangka ngadiku yunu kuku yirrkan. Yala-yalaku jana nyungun kuljibu kuninyarrku. Ngayu yubaku janjanan, nyajil-nyajin. Ngayu ngayuku balkawan, “Yinya ngulkurr.” Jana Stephen kunil-kunin, ngayu jananga kambi kujin. Jana Jew-warra yalarrku yinyaynka binal.’ Ngayu Majanda Jesusanda yinya kuku yalaman. \v 21 Nyulu ngaykundu yalaman, ‘Dungayda, ngayu yunun kala-kalbay yungal. Yundu bamanda walu-yinduymbu walu-yinduymbu dungay, Gentile-warranda, bamanda Jew-warranda kari.’” \p \v 22 Jana Jew-warra Paulundu mumbarku milka-janan, yamba jana wawu kari nyunguwunku kukuku Gentile-warranka. Yinyayinka jana jinbalku yirrkan baja, “Nyungun wundida, kunida.” \v 23 Jana yirrkan baja, kambi bulngan baja, bulbur yilban baja, jana kuli-kadarin bajaku. \v 24 Majangka soldier-soldierandamundu yinya nyajin, nyulu soldier-soldieranda yalaman, “Paul kananga walay-mana soldier-soldierandamunbu bayanba. Ngayu binal kari wanyurrinku jana yirrkan-yirrkay nyungunku. Yinyayinka yurra nyungun wuybubu kulba. Nyulu nguba manubajabuku balkal jananka. Nguba balkal wanyurrinku jana nyungun kuninka.” \v 25 Jana soldier-soldierangka Paul karrabu kajan, wuybubu kulbanka. Kari, yindulu maja yubaku janjanan. Paulungku nyungundu yalaman, “Ngayu bama Roman. Roman-warrandamundu lawbu yunun kiril nganya kuninka. Yurra nganya kariku courtcasemunbu wundin, kariku malaji-bungan.” \v 26 Yinyangka majangka yinya kuku nyajin, nyulu majanda jirrayanda dungan, yalaman, “Yundu nyungundu wanjarrmanka? Nyulu bama Roman.” \v 27 Nyulu maja jirray Paulundu kadan, nyungundu babajin, “Yundu ngaykundu balka, yundu bama Roman?” Paulungku yalaman, “Yuwu.” \v 28 Majangka yalaman, “Ngayu money jirray dajin, bama Romanmanka.” Paulungku yalaman, “Yamba ngayu balkajin Roman-warrandamunbu bubungu, yinyayinka ngayu kari payim-bungan.” \v 29 Jana soldier-soldierangka yinya kuku nyajin, jana Paul jinbaldaku bawan. Maja yalarrku yinyilman, nyulu kuku nyajinya Paul bama Roman. Nyulu binalda, nyulu Paul kari chainda kajanyaku. \s1 Paul jakalba council-councilanda janjanan. \p \v 30 Yamba maja jirray binalmanka wanyurrinku jana Jew-warrangka Paul nyuyan. Yinyayinka nyulu warngku yindu Paulundumun chains walngan. Nyulu kuku yungan majanda priestanda, council-councilanda, murumarinka, meetingmunku. Yinyamun nyulu Paul meetingmunbu wundin, jananda jakalba jajirrin. \c 23 \p \v 1 Paulungku bama council-council nyajin, nyulu yalaman, “Yurra jawun-karra, ngayu yurranda balkalda ngayu wuljaljiku ngulkurrku bundandan Godunku. Ngayu kari buyun-buyunku bundan, ngulkurrku bundan.” \v 2 Maja priest jirray burri Ananias. Kanbal bama yubaku Paulundu janjanarin. Ananiasangka jananda yalaman, “Yurra nyungun kangkul kulba.” \v 3 Paulungku Ananiasanda yalaman, “Godungku yunun yalarrku kangkul kulbal. Yundu bama manubu-wundil. Yundu Jew-warrandamundu lawbu nganya jailba-bunganka, yamba yundu yinya law dumbarrin, yundu jananda balkanya nganya kangkul kulbanka.” \v 4 Jana yuba janjananya, jana Paulundu yalaman, “Yundu Godumu priest jirray kari murru-kanganyaku.” \v 5 Paulungku yalaman, “Ngayku jawun-karra, ngayu binal kari nyulu Godumu priest jirray. Godundumundu kabanda yalaman, \q1 ‘Yurrawunku majanka kari buyun balka.’ \m Yinyayinka ngayu yinya kuku kari balkanyaku.” \p \v 6 Paulungku bama council-council nyajin baja, nyulu nyajin kanbal Pharisee-warra, kanbal Sadducee-warra. Paul yinyarrinyanka binal. Yinyayinka nyulu yirrkan, “Ngayku jawun-karra, ngayu Pharisee, ngayku nganjan Pharisee. Wawu wulanyamun bama juranmal baja. Ngayu yinya kuku believeim-bal. Yurra nganya yinyayinka jailba yunganka.” \v 7 Paulungku yinya kuku balkanya, Pharisee-warra and Sadducee-warra jana-karrajiku murru-kangawan yinyay bayanba. Jana ngami-ngamiman, yala-karrajiku kari believeim-bungan. \v 8 Pharisee-warrangka yalaku believeim-bal: wawu wulanyamun bama juranmalkuda, angel-angel bundandarikuda, bamanga wawu bundandarikuda. Sadducee-warrangka walu-yindu kuku believeim-bal. Jana yalaku believeim-bal: bama kari juranmal baja, angel yamba-karibi. Bama wulay, wawu yalarrku wulaykuda. \v 9 Jana yaykarrku murru-kangawan. Kanbal Pharisee-warra dakan, Paulunku balkawan. Jana yalaman, “Yaluyngku bamangka kari buyun-daman. Nguba angelangka or wawubu nyungundu balkankuda.” \p \v 10 Jana kuli-kadarinkuda, kuli-muruku murru-kangawan. Nyulu majangka soldier-soldieranda yalaman, “Yurra Paul mana janandamun Jew-warrandamun, nyungun bayanbaku nanda baja.” Maja wawu kari jana kuli-bakangka Paul kuninka. \p \v 11 Wujurrman, Maja Jesus Paulundu kadan, nyungundu yalaman, “Kari yinyilmaka. Yundu nyiku ngaykunku balkanda townbu Jerusalem, yundu juma yalarrku ngaykunku balka townbu Rome.” \s1 Bamangka Paul kuninka. \p \v 12 Warngku yindu Jew-warra murumarin meetingmunku. Jana balkawaynda Paul kuninka. Kanbalda Jew-warrangka God promiseim-bungan. Jana yalaman, “Nganjin mayi and bana kari nukal, dakwuy-dakwuyku bundari, till nganjin Paul yarkinkaku kunilarrku. Nganjin yarkin-bungal, nganjin wawu yinyamun mayikuda nukal.” \v 13 Bama nguba 40-bala, nguba 45-bala yalaku murumarin, Paul kuninka. \v 14 Yinyamun jana priest-priestanda jirrayanda dungarin, yalarrku council-councilanda dungarin. Jana yalaman, “Nganjin God promiseim-bungan. Nganjin dakwuy-dakwuyku bundari till Paul kunilarrku. Nganjin Paul yarkin-bungal, nganjin mayida nukal. \v 15 Yurra council-councilangkaku kuku yunga majanda soldier-soldierandamunbu. Yurra nyungundu babajika Paul yalaymba wundinka baja. Yurra jurril-bunga, nyungun yaluy wundinka. Yurra nganjar-nganjar kukuku babajinka Paulundu. Majangka soldier-soldierandamundu Paul wundilda, nganjin baralba ngakiji, Paul kunilkuda.” Jana yinya kuku yalaman council-councilanda. \p \v 16 Yamba Paulundumundu juwaynja kuku nyajin jana Paul kuninka. Nyulu Paulundu warrin soldier-soldierandamunbu bayanba, nyulu Paulundu balkan yinyayinka. \v 17 Paulungku maja soldier-soldieranka kunjan. Nyulu nyungundu yalaman, “Yundu yanyu warru majanda jirraymba wundi. Nyulu junjuy balkanka majanda.” \v 18 Majangka warru majanda jirraymba wundin, nyungundu yalaman, “Paulungku nganya jailba kunjan, nyulu yalaman, ‘Yundu yanyu warru majanda jirraymba wundi, nyulu majanda wanyu bajarra kiraynjaku balkanka.’” \v 19 Majangka warru marabu wayan, bula bularrku balkawan. Majangka babajin, “Yundu kuku wanyu balkanka?” \v 20 Warrungku yalaman, “Jana Jew-warra murumarin baja meetingmunku. Jana yunundu babajinka yundu wunkun Paul jananda yunganka. Jana nganjar-nganjar nyungun kukuku wundinka courtcasemunku. Yamba jana yunun manubu-wundinka kukuku Paulunku. \v 21 Yundu jananin kari kuku nyaka. Kanbal bama ngakijinka baralba, jana Paul kuninka. Jana God promiseim-bungan. Jana yalaman, ‘Nganjin mayi kari nukal Paul kuninyamunku.’ Jana yinyayinka God promiseim-bungan. Jana waitmalmalda, yundu wanjarrmalda.” \v 22 Soldier-soldierandamundu majangka warrundu yalaman, “Yundu dungayda, yamba yundu bamanda kari balka yundu ngaykundu yinya kuku balkan.” \s1 Jana Paul yungan Premieranda Felixanda. \p \v 23 Wawu yinyamun majangka jirrayangka maja jambul kunjan. Nyulu bulanda yalaman, “Yubal soldier-soldier wubulku kunja, ready-bunganka. Wujurrbu yurra townbu Caesarea dungarika. Soldier-soldier 200-bala jinabu balu dungarika. 70-bala balu yarramanji dungarika, 200-bala balu kalkajiku dungarika.” \v 24 Majangka jirrayangka yalaman, “Yubal yalarrku yarraman yanday-bunga Paulunku, nyungun wundi majanda Premieranda Felixanda. Yurra nyungun miyilda kuji Jew-warrandamun.” \v 25 Soldier-soldierandamundu majangka kabanba balkan, Felixanda yunganka. Nyulu yalaku kabanba balkan, \p \v 26 “Premier Felix, ngayu Claudius Lysias. Yundu ngayku maja. Ngayu yunundu greetings yungal. \v 27 Jana Jew-warrangka yanyu dingkar Paul karrban, nyungun yarkinkaku kuninka. Ngayu binalman nyulu bama Roman, ngayu nyungun manin janandamun. \v 28 Ngayu binalmanka wanyurrinku jana nyungun kuninka. Yinyayinka ngayu nyungun janawunbu council-councilanda yungan. \v 29 Yamba Paul buyun kari, malaji kari. Jana Jew-warra Paulunku kuli-kadarin janawunku lawmunku ngujakuramunku, kari Roman-warrandamunku lawmunku. Yinyaynka nyulu kari jailba bundanyaku. Jana nyungun kari yarkinkaku kuninyaku yinyayinka. \v 30 Ngayu kuku nyajin kanbalda God promiseim-bungan nyungun kuninka. Yinyayinka ngayu nyungun yunundu jinbaldaku yungan. Ngayu Jew-warranda yalaman, ‘Yurra Paul nyuyanka, yurra Felixanda dungay kukuku, courtcasemunku.’” \p Majangka yinya kuku kabanba balkan Premieranda Felixanda. \p \v 31 Jana soldier-soldierangka wujurrbu Paul barrman yalaku majangka jananda balkan. Jana townbu Antipatris kadarin, yinyaymba wunarin. \v 32 Warngku yindu yinyarrin soldier-soldier jinabu dungan-dungarin, jana nyunbarin baja, bayanbaku dungarin baja. Kanbal soldier-soldier yinyarrin yarramanji dungarinya, jana Paul wundinyarrku. \v 33 Jana townbu Caesarea kadarin, jana nyungun majanda jirrayanda Premieranda wundin. Jana yalarrku Premieranda kaban dajin. \v 34 Premierangka kaban readim-bungan, Paulundu babajin, “Yundu bubumun wanjamun?” Paulungku yalaman, “Ngayu bubumun Ciliciamun.” \v 35 Yinyamun Premierangka yalaman, “Jana bama juma yaluy kadari, yunun nyuyanka courtcasemunbu. Jana kadari, ngayu kuku yunun yalarrku nyajil.” Nyulu soldier-soldieranda yalaman, “Yurra nyungun Herodandamunbu bayanba wundi, yinyaymba nyungun miyil-kuji.” \c 24 \s1 Jew-warrangka Paul nyuyan courtcasemunbu. \p \v 1 Warngku 5-balaman, priest jirray, burri Ananias townbu Caesarea dungan. Nyulu binga-binganji dungan. Nyubun lawyer, burri Tertullus jananji dungan. Jana kukuji kadarin, courtcasemunku, Paul nyuyanka. Jana kadarin Premieranda Felixanda, Paul nyuyanka. \v 2 Nyulu Tertullusangka yalaman, \p “Premier Felix, yundu maja jirray. Yundu nganjinin bama ngulkurrduku kujin-kujil. Yinyaynka ngana kari kuli-kuliku bundari, ngulkurrku bundari. Yundu yanyu bubu Palestine ngulkurrduku kujil-kujil. \v 3 Yinyayinka nganjin yunun thankim-bunganka. \v 4 Ngayu wawu kari yundu ngadingka courtcasemunbu bundanka. Yinyayinka ngayu jinbaldaku balkal. Yundu nganya kuku nyakangarr. \v 5 Yaluyungku dingkarangka Paulungku Jew-warranda yiringkurrku kuli dajil-dajil. Nyulu bama Jew-warra yiringkurrku marra-warri-manil-manin. Nyulu maja jirray bamanka Nazarene-warranka. \v 6 Nyulu Jew-warramu church yalbay buyun-damanka, yamba nganjin nyungun karrban. Nganjin nyungun Jew-warrandamunbu courtcasemunbu wundinka. \v 7 Yamba majangka soldier-soldierandamundu Lysiasangka nyungun karrban, yaykarrdaku kulban nganjinandamun. Yinyamun Lysiasangka nyungun yunundu yungan. \v 8 Yunduku nyungun wawu-yimba. Yundu binalda ngayu manubajabuku balkal-balkal nyungunku.” \v 9 Jana Jew-warrangka wubulduku yalaman, “Yinya kuku manubajakuda.” \s1 Paulungku nyungunkuku balkan Felixanda. \p \v 10 Wawu yinyamun Premierangka Felixangka Paulundu marabu milbin kuku balkanka. Paulungku yalaman, \p “Ngayu binal yundu ngadiku maja jirrayman yaluynku bubuku. Yinyayinka ngayu wawurr-wawurrmaniji kuku balkanka yunundu. \v 11 Jarra nyiku-nyiku, warngku 12-balaku ngayu townbu Jerusalem dungan, Godunji balkawanka, God buyay-maninka. Yinya kuku manubajakuda, yundu jananda babajika. \v 12 Ngayu kari murru-kangawan jananji, bamanga kari kuli dajin janawunbu churchmunbu yalbaymba, yalarrku ngayu jananga kari kuli dajin janawunbu churchmunbu karrkaymba. Yalarrku ngayu bamanga kari kuli dajin streetmunbu. \v 13 Jana nganya nyuyal-nyuyan, yamba jana jurril-bungal-bungal ngaykunku. \v 14 Ngayu yunundu manubajabuku balkal. Ngayu Jesus kuku nyajil-nyajilda, ngayu yinya kuku mala-yirrkay. Ngayu God buyay-manil, ngayu Jesusamu way wukurril-wukurrinya. Jana balkal-balkal yinya kuku Jesusamu manubaja kari. Yamba ngayu yalarrku Mosesamu kuku and prophet-prophetamu kuku believeim-bal. Yinya kuku jana ngadiku kabanba balkan. \v 15 Ngayu God kuku nyajil yala jana God kuku nyajil. Jana yalaku Godumu kuku believeim-bal: wawu wulanyamun bama wubulku juranmal baja, bama buyun-buyun, and bama ngulkurr-ngulkurr. Ngayu yinya kuku yalarrku believeim-bal. \v 16 Yinyayinka ngayu wuljaljiku junkayku bundanka, wawu-ngulkurrku bundanka. Ngayu junkayku bundanka Godundumunbu miyilba, and bamandamunbu miyilba. Ngayu kari kirayku dungay, buyunmanka. \p \v 17 “Ngayu town Jerusalem ngadiku bawan. Jarra nyiku-nyiku ngayu yinyaymba dungan baja, money wundinka ngaykuwunbu jawun-karranda. Ngayu yalarrku dungan minya wayjunku, Godundu dajinka. \v 18 Ngayu churchmunbu yalbaymba walan, ngayu ngayuku dayirr-bungajin yala Mosesangka binal-bungan. Jana nganya warrmba-bungan yinyaymba, yamba ngayu jananga kari kuli dajin. Yala-yalabi bama buban yalarrku churchmunbu, yamba ngayu bamanga kari bajaku kuli dajin. \v 19 Yamba kanbal Jew-warra yinyaymba, jana bubumun Asiamun. Jana nganya kuli-murubuku karrban. Kaki jana nganya nyuyanka, jana janaku yunundu kadanyaku courtcasemunbu. \v 20 Jana yalurrinyangka bamangka wanyurrinku kari balkal wanyu buyun-buyun council-councilangka warrmba-bungan ngaykunku? \v 21 Ngayu council-councilanda jakalba janjanan, ngayu yirrkan, ‘Wawu wulanyamun bama juranmal baja. Yurra nganya jailba-bunganka, ngayu yinya kuku nyajinya.’” Paulungku yinya kuku yalaman. \p \v 22 Maja Felix, nyulu binal kukuku jirakalka Jesusanka. Nyulu wawu kari yinyayinka kukuku balkawanka. Nyulu yalaman, “Kariku, nyulu maja yindu, Lysias, nyulu juma kaday. Nyulu kaday, ngayu yunundu balkal baja.” \v 23 Felixangka majanda soldier-soldierandamunbu yalaman, “Yundu Paul miyil-kuji. Kaki nyungu jawun-karra nyungundu kadarinka, yalada, balu kadarika. Kaki jana yamba-yamba, and mayi dajinka nyungundu, yalada, balu daya.” \s1 Paul balkawan Felixanji, and Drusillanji. \p \v 24 Juma-juma Felix townbu Caesarea kadan baja. Nyulu manyarranji Drusillanji kadan. Drusilla, nyulu jalbu Jew. Felixangka kuku soldier-soldieranda yungan, yalaman, “Yurra Paul ngaykundu wundi.” Nyulu Paulundu milka-janan, Paulungku balkal-balkan Jesus Christanka. Paulungku yalaman, “Yundu Jesus kuku nyakaku. \v 25 Kaki yundu God kuku nyajil, yundu junkayku Godunji bunday. God wawu kari yundu yunuku way wukurrinka. Nyulu wawu yundu majamanka yunuwunkuku bangkarrka. Juma bama wubulku Godundu jakalba janay kukuku, courtcasemunku. Nyulu jananda balkal, ‘Yurra kanbal ngulkurr, kanbal buyun.’ Yalaku nyulu bama wangkanilkuda.” Felixangka yinya kuku nyajin, nyulu yinyilmanda. Nyulu yalaman, “Yundu dungayda, ngayu yunundu juma milka-janay baja.” \v 26 Felixangka money maninka Paulundumun, nyungun wandi-maninka jailmun. Yinyayinka nyulu Paul kunjan baja, kunjan baja, nyungundu balkanka. \p \v 27 Wawu 2 yearsmun nyubun bama burri Porcius Festus majaman bubuku. Nyulu Felixamu karrnga-dajin. Felix dunganjiku, nyulu Jew-warranka kurrbarmanka. Yinyayinka nyulu Paul jailba bawan. \c 25 \s1 Paul dunganka townbu Rome courtcasemunku. \p \v 1 Yala-yalabi maja Festus yinyaymba bubungu kadan. Nyulu townbu Caesarea warngku kulur bundan, yinyamun nyulu townbu Jerusalem dungan. \v 2 Yinyaymba jana maja-majangka priestangka, and maja-majangka Jew-warrandamundu Paul nyuyan baja miyilba Festusanda. \v 3 Jana Festusanda babajin, “Yundu Paul yaluy Jerusalem yungangarr? Nganjin nyungun wawu-yimbanka nganjinandamunbu courtcasemunbu.” Yamba jana jurrilman, nyungun yarkinkaku kuninka baralba. \v 4 Festusangka yalaman, “Paul jailba townbu Caesarea. Ngayu juma yinyaymba dungay. \v 5 Yurranga maja-maja ngaykunji kadarika, townbu Caesarea. Nyulu townbu Caesarea courtcase haveim-bungal. Yurra yinyaymba nyungun nyuya.” \p \v 6 Yala, Festus townbu Jerusalem warngku 9-bala bundan. Yinyamun nyulu townbu Caesarea dungan baja. Warngku yindu nyulu majandamunbu chairmunbu bundan courtroommunbu. Nyulu jananda yalaman, “Paul wundi.” \v 7 Paul walan, jana Jew-warra Jerusalemka nyungundu murumarin. Jana nyungun nyuyan baja, nyuyan baja, yamba jana kari manubajabuku balkan Paulunku. Jana murruji nyungun malaji-bungan. \v 8 Paul dakan, nyungunkuku balkan. Nyulu yalaman, “Ngayu kari buyun balkan. Ngayu Jew-warramu ngujakuraku law kari dumbarrin. Ngayu Jew-warramu church yalbay kari buyun-daman. Ngayu kari kuli balkajin kinganka townbu Rome.” \v 9 Festus Jew-warranka kurrbarmanka. Yinyayinka nyulu Paulundu babajin, “Yundu townbu Jerusalem kukuku dunganka, courtcasemunku? Ngayu Jew-warramu kuku yinyaymba nyajil yununku.” \v 10 Paulungku yalaman, “Ngayu kingandamunbu courtroommunbu janjanay. Ngayu yalaymbaku courtcasemunbu haveim-bunga, townbu Jerusalem kari. Ngayu Jew-warranda kari kuli dajin. Yundu yinyayinka binal. \v 11 Kaki ngayu buyun-damanyaku, yalada, ngayu wulayarrku. Kaki jananga kuku ngaykunku manubaja kari, bamangka nganya murruji jananda mambarril townbu Jerusalem. Ngayu kinganda townbu Rome dunganka courtcasemunku.” \v 12 Festusangka yinya kuku nyajin, nyulu maja-majanji yindu-yinduynji balkawan. Yinyamun nyulu Paulundu yalaman, “Yundu kinganda dunganka, yalada, kinganda yundu dungayarrku.” \s1 Paul bulanda jakalba, Agrippanda, Berniceanda. \p \v 13 Juma king yindu, burri Agrippa, bula jalbu, burri Bernice townbu Caesarea kadan, Festusanda. \v 14 Bula nyungunji bundan warngku kulur. Festusangka Agrippanda balkan Paulunku. Nyulu yalaman, “Felixangka nyubun dingkar jailba bawan nyulu dunganjiku. \v 15 Ngayu townbu Jerusalem dungan, jana Jew-warrangka binga-bingangka, priest-priestangka nyungun nyuyan buyun-buyunku. Jana ngaykundu babajin, ‘Yundu nyungu kuli daya, nyungun yarkinkaku kuni.’ \v 16 Ngayu jananda yalaman, ‘Maja-majangka Roman-warrandamundu kari prisoner-prisoner dajil bamanda jananin nyuyanyamunbu. Kaki bamangka prisoner nyuyal, maja-majangka nyungun courtcasemunbu wundil, nyungu chance dajil nyungunkuku balkanka. Nganjin prisoner kari dajil bamanda yinyarrinyanda nyuyanyamunbu.’ \v 17 Jana Jew-warra yalaymba kadarin, ngayu jinbalku Paul wundin kukuku. \v 18 Balu nyungun nyuyanka buyun-buyunku jirraynka. \v 19 Kari, bubanku, jana nyungun nyuyan janandamunku kukuku ngujakuramunku. Jana balkan dingkaranka burri Jesus. Jana yalaman, ‘Nyulu wulan.’ Yamba Paulungku yalaman, ‘Jesus juranku.’ \v 20 Ngayu binal kari, wanjarrmanka baja. Yinyaynka ngayu Paulundu babajin, ‘Yundu townbu Jerusalem dunganka courtcasemunku?’ \v 21 Yamba Paulungku balkan nyulu kinganda townbu Romeku courtcasemunku dunganka. Yinyamun ngayu nyungun jailba nandan baja, miyil-kujil-kujin. Ngayu nyungun juma kinganda yunganka.” \v 22 Agrippangka Festusanda yalaman, “Ngayu ngayuku yinya dingkar nyajinka.” Festusangka yalaman, “Juma yundu nyungun wunkunku nyajilkuda.” \p \v 23 Warngku yindu Agrippangka bula Berniceangka kambi flash-bala didan. Bula bayanba courtcasemunku walan soldier-soldierandamunji maja-majanji, and council-councilanji townmunku yinyaymbarrku. Jana wubulku kadarin, Festusangka yalaman, “Paul yaluy wundi.” Jana nyungun wundin. \v 24 Festusangka yalaman, “King Agrippa, and yurra wubulku, yurra yanyu dingkar nyaka. Jana Jew-warrangka yalaymba, and townbu Jerusalem bundandanya, jana wubulinjaku nyungun nyuyan ngaykundu. Jana yirrkan baja, yirrkan baja, ‘Nyungun yarkinkaku kuni, kunirrku.’ \v 25 Yamba nganjin nyungun kari kuni, nyulu malaji kari. Nyulu ngaykundu babajin, ‘Yundu nganya kinganda yungangarr.’ Yinyaynka ngayu nyungundu yalaman, ‘Ngayu yungalkuda.’ \v 26 Yamba ngayu kuku wanyu kinganda yungal Paulunku? Ngayu binal kari wanyurrinku baja jana nyungun nyuyal-nyuyal. Yinyayinka ngayu nyungun yalaymba wundin yurranda. Yundu nyungu kuku nyaka, King Agrippa, ngayu nguba binalmalda. Yinyamun ngayu kabanba balkal kinganda townbu Rome wanyurrimbu ngayu nyungun yungal-yungal. \v 27 Kaki ngayu prisoner kinganda yungal, ngayu kari wumbabuku yungal. Ngayu nyungundu balkanka wanyurrinku ngayu yungal.” \c 26 \s1 Paul courtcasemunbu nyungunkuku balkan Agrippanda. \p \v 1 Yinyamun Agrippangka Paulundu yalaman, “Yalada, yundu balkada.” Paul mara milbijin. \p \v 2 Nyulu balkan, “King Agrippa, ngayu wawurr-wawurrmalda, because ngayu yunundu jakalba janjananya. Jew-warrangka nganya nyuyal-nyuyal, yamba ngayu yununduku ngaykunkuku balkanka. \v 3 Yundu binal bajaku Jew-warrandamunku lawku ngujakuramunku. Yinyayinka ngayu wawurr-wawurrman ngayu yununduku balkanka ngaykunkuku. Yundu mumbarku milka-janayarr. \p \v 4 “Jana Jew-warra ngaykunku binal bajaku. Ngayu warruku, ngayu wuljaljiku ngaykuwunbu bubungu bundandan, townbu Jerusalem bundandan. Jana wubulku yinyayinka binal. \v 5 Jana wuljaljiku binal ngayu Pharisee. Kaki jana wawu balkanka, jana yunundu balkal ngayu Pharisee. Jana Pharisee-warrangka Mosesamu kuku jarra mumbarabuku wukurrinya kanbalanka Jew-warranka. \v 6 Jana wanyurrinku nganya yalaymba courtcasemunbu wundin? Ngayu yurranda balkal. Godungku nganjinandamunbu jawun-karranda ngadiku yanyu kuku balkan, ‘Wawu wulanyamun ngayu bama juran-bungal baja.’” Paulungku yalaman baja, “Ngayu yinya kuku believeim-bal, milkabu kujil. Yinyayinka jana nganya courtcasemunbu wundin. \v 7 Jakalbamunku nganjin Jew-warra wubulku bamandamun 12-balandamun kadarin. Nganjin wubulduku God kuku nyajin nyulu bama juran-bungal baja. Yinyayinka nganjin Jew-warrangka nyungun God buyay-manilda wuljaljiku. Ngayu yunundu balkal, King Agrippa, jana yinyayinka nganya nyuyal-nyuyalda. \v 8 Yurra yalamal, ‘Godungku bama kari juran-bungal.’ Yamba Godungku bama juran-bungalarrkukuda. \p \v 9 “Nyulu Jesus townmun Nazarethmun. Ngadiku bamangka Jesus kuku nyajinya, ngayu jananin buyun-daman. \v 10 Ngayu jananin buyun-daman townbu Jerusalem. Ngayu kaban manin maja-majandamun priestandamun Jesusamu bama jailba mumbanka. Bamangka Jesus kuku nyajin, ngayu jananin jailba mumban. Jew-warrangka Jesusamu jawun-karra kuninka, ngayu yalaman, ‘Yinya ngulkurr. Yalada. Yarkinkaku kunida.’ \v 11 Ngayu yarbarrka Jesusamu jawun-karra punishim-bungan. Ngayu churchmunbu yindu-yinduymbu walanya, jananda yalamanya, ‘Yurra Jesus kari kuku nyaka. Kaki yurra nyungun bawal, ngayu yurranin kari punishim-bungal.’ Ngayu kuli-kadanya jananka. Ngayu yalarrku yinduymbu bubungu dungan, jananin nubinka.” \s1 Paulungku balkan nyulu jurrkijin Godundu. \p \v 12 Paulungku yalaman baja, “Yinyayinka ngayu townbu Damascus dungan. Majangka priestangka jirrayangka ngaykundu kaban dajin, jananin karrbanka. \v 13 Yalada, king, ngayu yunundu balkal wanjarrman ngaykundu. Ngayu baraldarr dungan-dungan wungara jarra-jarranga. Ngayu light dayirr-dayirr nyajin jiringa. Light dayirr bajaku wungaraka. Lightmundu yinyangkarr baja balban nganjinandarr. \v 14 Nganjin wubulku bubungu daran, ngayu Jesus milkabu nyajin kukubu Hebrewmundu yalamanya, ‘Saul, Saul, yundu nganya wanyurrinku buyun-damal-damal? Yundu yunduku yudan-yudaji. Yundu yala bulki. Bamangka nguba bulki wukurril jukubu jalngkundu. Bulkingka juku jalngkun jabil, nyulu nyuluku yudaji. Yundu yala yinya bulki, Saul.’ \v 15 Ngayu babajin, ‘Yundu wanju, Maja?’ Majangka ngaykundu yalaman, ‘Ngayu Jesus, yundu nganya buyun-damal-damal. \v 16 Yundu dakada. Ngayu yunun wangkanin ngaykunku workmanijinka. Yinyayinka ngayu ngayuku nguwimal milbijin yunundu. Yundu bamanda yindu-yinduymbu balka ngayu nyiku nguwimal milbijin yunundu. Ngayu juma yunundu balkal wanjarrmanka. \v 17 Ngayu yunun miyil-kujil Jew-warrandamun. Yalarrku ngayu yunun miyil-kujil bamandamun Gentile-warrandamun. Ngayu yunun yungalda bamanda wubulbuku, Gentile-warranda. \v 18 Yundu jananin binal-bunga ngaykunku. Yundu jananin milka-baka, jana manubajaku binalmanka. Yundu jananin ngaykunku binal-bunga, jana kari buyun-buyunku bundanka baja, jana ngulkurrku bundanka. Yundu jananin binal-bunga, jurrkijinka. Jana kari Satanamu bamamanka, yamba jana Godumu bamamanka. Satanamu baral yalaku nyuluku, kurru-kurru. Godumu baral yalaku nyuluku, junkay. Yundu jananin binal-bunga jana kari baraldarr kurru-kurruburr dungarinka. Kari. Jana baraldarr junkaynjarrku dungarinka. Jana nganya kuku nyajil, and ngaykundu mambarriji, ngayu buyun-buyun kidal janandamun. Ngayu janawunku buyun-buyunku milka-wulayarrku, jana kunamanka Godundumunji bamanji yindu-yinduynji. Ngayu jananin yindu-yindu yalarrku ngulkurr-bungan, dayirr-bungan, jana nganya kuku nyajinya.’ Jesusangka yinya kuku ngaykundu yalaman.” \s1 Paulungku jananda balkan nyunguwunku workmunku. \p \v 19 Paulungku yalaman baja, “Yundu nyajinda, King Agrippa, ngayu Jesus nyajin jiringa, nyulu yalaku ngaykundu kuku balkan. Ngayu nyungu kuku kari bayjan. Kari. Ngayu bamanda balkankuda. \v 20 Ngayu jakalbaku Damascus-warrandarr balkan. Yinyamun ngayu bamanda townbu Jerusalem balkan, yinyamun bamanda wubulbuku bubungu Judea balkan. Ngayu Gentile-warranda yalarrku balkan. Ngayu jananda balkan buyun-buyunmun jurrkijinka, Godundu jurrkijinka. Ngayu balkan jana must junkayku bundarika, jana Godundu jurrkijinya. \v 21 Yinyayinka jana bamangka Jew-warrangka nganya karrban churchmunbu yalbaymba, yarkinkaku kuninka. \v 22 Yinyamun nyikurrku Godungku nganya junkurrji-bungal-bungan, nganya miyil-kujil-kujin. Ngayu yurranda wubulbuku balkanka, bamanda maja-majanda, and bamanda yindu-yinduymbu. Ngayu kuku same-one balkanka prophet-warrangka, and Mosesangka ngadiku balkan bamanka Godundumun. Ngayu kuku walu-yinduynku kari yurranda balkan. \v 23 Jana, prophet-prophetangka, and Mosesangka ngadiku balkan bamanka Christanka Godundumun. Jana balkan yinya bama warrngkanka, wulanka, yarkinmun wandinka baja, juranmanka baja. Nyulungurr yarkinmun juranman baja. Yalakudabi nyulu bamanda balkan nyulu jananga wawu juran-bunganka. Nyulu yalakuda bamanda wubulbuku balkan, Jew-warranda, and Gentile-warranda.” Yinya kuku Paulungku yalaman. \p \v 24 Paulungku yinya kuku wambal-wamban, Festusangka yaykarrdaku yalaman, “Ya, Paul, yundu kiru-kari! Kaban nyajil-nyajinyabi yunun kiru-kari-bunganda.” \v 25 Paulungku yalaman, “Karibi, Festus, ngayu kari kiru-kariman. Ngayu manubajabuku balkal-balkan, junkaynjaku balkal-balkan.” \v 26 Paul King Agrippanda jurrkijin, yalaman, “King Agrippa, yundu yinyayinka binal, yundu binal yinya manubajakuda. Yinyayinka ngayu yunundu munabuku balkal-balkal. Yundu binal, yanyu kirayku kari. Nganjin kari kirayku dungarin.” \v 27 Paulungku yalaman, “Ya, King Agrippa, yala yundu? Yundu jananin dingkar-dingkar prophet-prophet kuku nyajil? Ngayu binal yundu jananin kuku nyajil-nyajil.” \v 28 Agrippa Paulundu babajin, “Yala yundu nganya jinbaldaku Christian-bungal?” \v 29 Paulungku yalaman, “Nguba jinbaldaku, nguba yambaldaku, yalada. Yamba ngayu wawu yurra wubulduku God kuku nyajinka yala ngayu. Ngayu wawu yurra wubulku Godundu milka-jananka yala ngayu milka-janjanay, yamba prisoner-prisoner kari yala ngayu.” \p \v 30 Yinyamun jana, King Agrippa, Bernice, Premier Festus, bama yindu-yindu, jana wubulku wandirinkuda. \v 31 Jana roommun dungan-dungarin, jana jana-karrajiku balkawan. Jana yalaman, “Nyulu Paulungku kari buyun-daman. Jana nyungun kari jailba mumbanyaku, kari yarkinkaku kuninyaku.” \v 32 Agrippangka Festusanda yalaman, “Ngayu nyungun jailmun yunganka. Kari, nyulu babajin nyungun yunganka majanda Caesaranda. Ngayu must Caesaranda yunga, nyulu babajinya.” \c 27 \s1 Paul boatji dungan townbu Rome. \p \v 1 Wawu yinyamun jana Paul bubungu Italy yunganka boatji. Jana nyungun, yindu prisoner-prisoner dajin Juliusanda. Julius nyulu maja Romanandamunku soldier-soldieranka. Jana nyunguwunbu soldier-soldieranda burri dalkin Augustan-warra. Ngayu Luke, ngayu Paulunji dungan. \v 2 Nganjin boatbu walarin. Boat townmun Adramyttiummun. Boat townbu yindu-yinduymbu dunganka, bubungu Asia. Nganjin town Caesarea bawan, jalun-jalun warririn. Bama burri Aristarchus nganjinanji kadan. Nyulu townmun Thessalonicamun bubumun Macedoniamun. \v 3 Warngku yindu nganjin townbu Sidon kadarin. Maja Julius Paulunku manun-manunman. Nyulu Paul yungan jawun-karranda, jana nyungun kujinka. \v 4 Nganjin yinyamun jalun-jalun warririn baja. Muyar jirray bajaku. Yinyayinka nganjin kuwa-kuwa bajaku warririn bubungu Cyprus. Yinyaymba muyar jarra buban. \v 5 Yinyamun nganjin bubungu Cilicia, bubungu Pamphylia walkuku warririn jalun-jalun. Juma nganjin townbu Myra bubungu Lycia kadarin. \v 6 Yinyaymba majangka boat warrmba-bungan townmun Alexandriamun. Boat bubungu Italy dungan-dungan. Nganjin yinyaynji boatji dungarin. \p \v 7 Nganjin waymbulku dungarin warngku kulur. Juma nganjin yuba kadarin townbu Cnidus. Nganjin yarra jibarr kari dungarin baja, muyar jirray bajaku. Yinyayinka nganjin yarra naka dungarin burriraburr. Burrir burri Crete. Nganjin yuba bubungu Salmone dungarin bada burriraburr. Muyar buban yinyaymba. \v 8 Nganjin yuba bajaku warririn, jalun jaba-jaba bajaku. Nganjin bubungu kadarin, burri Fair Havens, yubaku townbu Lasea. \p \v 9 Nganjin ngadingka yinyaymba townbu bundarinya, bulurubu nganjinin yinyayku juru-manin. Yinyayinka Paulungku yalaman, \v 10 “Yurra bama, kaki ngana dungari baja, boat janjinji nganjinanji, yamba-yambaji. Muyar jirraykuda, jalun jaba-jabamaynkuda.” \v 11 Yamba yinya maja Paulundu kari milka-janan. Nyulu milka-janan Captainanda, dingkaranda yinduymbulu. Boat nyunguku. \v 12 Bubu Fair Havens buyun, bulur-baka bajaku. Jana bama wubulku dungarinka townbu Phoenix. Phoenix town jarra yarra kuwamundu burrira. Muyar yinyaymba buban buluruku. \s1 Muku muyariji jalun. \p \v 13 Yala-yalaku muyar buban nakamun kadan. Jana jana-karrajiku balkawan, “Ngana dungarikuda.” Jana anchor kulban, burriraburr karangkaldarr warrin. \v 14 Yamba juma muku-muyariji kadan baja, jarramali burrirmun kadan baja. Yalarrku muyar kungkarrmun kadan. \v 15 Muyarabu jirraynja nganjinanga boat kanbin, kari dungan baja. Yinyamun nganjin yalaman, “Baluda, balu nganangan muyarabuku wundi.” Nganjin jurrkijin, muyarabu boat yaykarrdaku yungan. \v 16 Nganjin burrira karrkaymba, burri Cauda, yuba bajaku warririn. Muyar jarra buban yinyaymba. Nganjin dingki, lifeboat kudamundu kulbal-kulban. Nganjin dingki lifeboat boatbu yalbaymba jarra-kulbanka, kajanka. Nganjinanga lifeboat kulngkul bajaku, yamba nganjin jarra-kulban, karrabu kajan. \v 17 Dingki kajan, jana boat yalbay kajanka karrabu. Jana karra bada-bada boatmundurr kajan, dumbarrinji. Jana yinyilman, muyarabu boat jukara jirraymba buyburr-damanji bubungu Libya. Yinyayinka jana mararr kulban, bada-bungan. Muyarabu nganjinin wundinda. \v 18 Muyar jirray bajakukuda. Warngku yindu jana yamba-yamba kanbal jalunbu yilban. \v 19 Warngku yindu jana junjuy-junjuy jarra kulngkul yilban. \v 20 Nganjin wungar, dawar kari nyajin ngadingka bajaku. Muyar jirray kankadanku. Balu jalunmun kari kadarinka baja, balu nganjin wubulku bujil-janjirinkakuda. \p \v 21 Nganjin mayi kari nukan ngadimun bajaku, muyarka. Yinyayinka Paul dingkar-dingkaranda dungan. Nyulu yalaman, “Yurra ngaykundu milka-jananyaku burrira Crete. Ngana kari boatji warrinyaku yinyamun bubumun. Ngana bundanyaku, ngana yinyarrin yamba-yamba kari yilbanyaku. \v 22 Baluda, kari milka-bujarmaka. Boat janjilarrkukuda, yamba ngana kari bujil-janjil. Ngana wubulku juranku bundari. \v 23 Yurra binalbi ngaykuwunku majanka, nyulu God. Ngayu Godunku workmanmal, nyungun buyay-manil-manil. Wujurrbuku Godumu angel nguwimal milbijin ngaykundu. \v 24 Nyulu ngaykundu yalaman, “Kari yinyilmaka, Paul. Yundu majanda Caesaranda must dungay. Bama yununji Godungku miyil-kujil. Jana kari bujil-janjiri, kari wulari.” \v 25 Paulungku yalaman baja, “Yinyayinka yurra burrkul-dandimaka. Ngayu God kuku nyajil. Nyulu nganangan ngulkurrduku kujil yala angelangka ngaykundu yalaman. \v 26 Yamba muyarabu ngananji boat burrira wundil-wundil.” \p \v 27 Yala, nganjin warngku 14-bala jalunbu walngkal-walngkan jarramalinga. Jalun burri Mediterranean. Kunarangkalba bajaku jananda sailor-sailoranda milkanga kadan, jana yalaman, “Bubu yubakuda.” \v 28 Jana badur yungan, nyajinka wanjabu yalkan. Bana dajali bajaku, 40 metres. Juma jana badur yungan baja, bana jarra yalkanmalmaynda, 30 metres. \v 29 Jana yinyilmarin, boat kadabanji kulji-kuljinga. Yinyayinka jana anchor 4-bala walay-manin kudamundumun boatmun. Yinyamun jana miyil-kujil-kujin wanja-wanja mudu-wayjunyumunku. \v 30 Jana sailor-sailor boatmun ngakijinka. Jana dingki walay-manin bananga. Jana jurrilman jana anchor jakalbamun boatmun walay-maninka. \v 31 Yamba Paulungku majanda soldier-soldieranda yalaman, “Kaki jana sailor-sailor kari boatbu bundari, yurra wubulku bujil-janjirikuda.” \v 32 Yinyayinka soldier-soldierangka karra yakan, dingki daranda bananga. \p \v 33 Yalibalaku mudu-wayjunjiku, Paulungku jananda yalaman, “Yurra mayi nukada. Yurra 2 weekmunku bundandarin, yurra mayi kari nukan. \v 34 Yurra mayi nukangarr, junkurrjimanijinka. Yurra kari milka-bujarmaka, yurra kari bujil-janjil, bama kari wulay.” \v 35 Wawu yinyamun Paulungku mayi bread manin, miyil nandajin, God thankim-bunganka, nukanda. \v 36 Jana Paulumu kuku nyajin, jana bangkarr junkurrjimanijinkuda, jana mayi nukanya. \v 37 Ngana wubulku 276-bala boatbu. \v 38 Wawu mayi nukanyamun jana mayi wheat jalunbu yilban, boat jarra burdal-bunganka. \s1 Boat dumbarrijin. \p \v 39 Wungar dakan, jana sailor-sailor bubuku binal kari. Jana jurru nyajin jukariji, kulji kari. Jana boat yinya dakay-maninka jukara. \v 40 Jana karra yakan anchormun, jana anchor banangaku bawanda. Jana yalarrku karra walngan binanmun. Yinyamun jana mararr wangkar-bunganda jakalba boatbu. Muyarabu boat yunganda. \v 41 Yamba boat jukara yikinba banaburr warrin. Dukul walan, jaybinyarrku, kari wandin baja. Boat bijikan dumbarrinkuda, mulngkubu. \p \v 42 Jana soldier-soldierangka prisoner-prisoner yarkinkaku kuninka. Wawu kari prisoner-prisoner marajinji bubungu, yala ngakijinji. \v 43 Yamba janawundu majangka wawu kari Paul kuninka. Yinyayinka nyulu soldier-soldier kanbin prisoner-prisoner kuninka. Nyulu yalaman, “Yurra kanbal marajinka binal, yurrangarr jakalba dungarika. Jalamaka boatmun, marajika, bubungu dungarika. \v 44 Yurra binal kari marajinka, yurra yulal karrba boatmun.” Yalaku nganjin wubulku juranku bubungu kadarin. \c 28 \s1 Nganjin burrira Malta. \p \v 1 Nganjin bubungu kadarin, nganjin binalman bubu burrir burri Malta. \v 2 Bama yinyay bubungu ngulkurr bajaku, kuli kari bajaku. Jana nganjinin yulmbarrin. Kaba kankadan, kiway-kiway bajaku. Jana baya wayjun nganjinanga. \v 3 Paulungku baya mujan. Nyulu juku bayanga yijarrinyaku. Kari, bayabu jarba kuliji jukumun kangan. Jarbangka Paul mara bajaku baykan, maranga janba-janbangajinkuda. \v 4 Jana bamangka jarba nyajin Paulundumunbu maranga janba-janbangajinya, jana jana-karrajiku yalaman, “Ya, nyulu nguba dambunji, bama kuninya. Yinyayinka jarbangka nyungun baykan. Nyulu jalunbu kari wulan, yamba nyulu wulayda jarbandamun.” \v 5 Paul mara bulngajin, jarba bayanga daray-manin. Yamba Paul kari bambayman. \v 6 Bamangka Paul kunkun-bungan, balu nyulu wubaji, balu jinbalku daray, balu wulayarrku. Jana ngadingka kujil-kujin, yamba nyulu kari bambayman. Yinyayinka jana yalaman, “Nyulu dambunji karibi. Nyulu nguba god.” \p \v 7 Maja burrirka burri Publius. Nyungu bayan bubungu yubaku jukara. Publiusangka nganjinin yulmbarrin, nganjin nyungunji bundarin warngku kulur. \v 8 Publiusamu nganjan bambay wunanan. Nyulu walu wumbul, julbiji. Paul nyungundu dungan, miyil nandajin, Godundu balkan. Yinyamun Paulungku Publiusandamunbu nganjananda mara dukulbu yijarrin, nyungun ngulkurr-bungan bambaymun. \v 9 Yinyamun bama bambay-bambay wubulku kadarin Paulundu. Nyulu jananin ngulkurr-bungan bambaymun. \v 10 Jana junjuy-junjuy wubul nganjinanda dajin. Nganjin dungarin baja, jana yamba-yamba wubul boatbu yinduymbu yijarrin nganjinanga. \s1 Nganjin burrirmun Maltamun townbu Rome dungarin. \p \v 11 Nganjin burrira bundandarin kija kulur. Yinyamun nganjin boatbu yinduymbu walarin baja, boat burri Twin Gods. Yinya boat townmun Alexandriamun. Yinya boat yalarrku burrira bundandan buluru. \v 12 Nganjin dungarin, dungarin, townbu Syracuse kadarin. Nganjin warngku kulur bundarin yinyaymba. \v 13 Yinyamun nganjin dungarin baja. Dungarin, dungarin, dungarin, townbu Rhegium kadarin. Warngku yindu muyar nakamun kadan. Nganjin yarra kuwa dungarin, warngku jambul nganjin townbu Puteoli kadarin, boat bawan. \v 14 Yinyaymba nganjin Jesusamu jawun-karra warrmba-bungan. Jana nganjinanda babajin, “Yala yurra nganjinanji 1 week bundari?” Yinyamun nganjin townbu Rome jinabu dungarin. \v 15 Jana Jesusamu jawun-karra townku Romeku, jana kuku nyajin nganjinanka, jana nganjinanda maku-warririn. Kanbal townbu Appii Forum kadarin, kanbal townbu Three Hotels kadarin, nganjinanda maku-warririnka. Paulungku jananin nyajin, nyulu miyil nandajin, God thankim-bungan. Nyulu bangkarr dandimaynda. \s1 Nganjin townbu Rome. \p \v 16 Nganjin townbu Rome kadarin, jana Paul kari jailba nandan. Paulungku bayan warrmba-bungan, nyulu yinya bundan. Nyubunyinja soldierangka nyungun miyil-kujin. \p \v 17 Warngku kulurman, Paulungku kuku yungan maja-majanda Jew-warranda, murumarinka meetingmunku. Jana murumarin, nyulu jananda yalaman, “Yurra bama, ngayu kukuji kadan. Jana Jew-warrangka nganya karrban, jailba nandan townbu Jerusalem. Wanyurrinku jana nganya jailba nandan? Ngayu bamamu Jew-warramu kari kuli dajin. Ngayu ngujakura law kari buyun-daman. Yamba jana nganya Roman-warrandamunbu maja-majanda yungan. \v 18 Jana Roman-warrangka nganya courtcasemunku wundin. Yinyamun jana yalaman, ‘Nyulu kari buyun-buyun balkan. Ngana nyungun kari yarkinkaku kuninyaku. Yungada!’ \v 19 Yamba Jew-warrangka jananin kanbin yunganka, yalaman, ‘Nyungun kari yunga.’ Yinyayinka ngayu yaluy kadan courtcasemunku. Ngayu kingandamunbu bayanba walal kukuku, yinyaymba courtcase haveim-bunganka. Yamba ngayu ngayku bama Jew-warra kari nyuyal. \v 20 Nyiku ngayu yurranin nyajinka, yurranji balkawanka. Yurra nyaka. Ngayu chainda kajajin. Wanyurrinku ngayu kajajin? Jew-warra yiringkurrku binal Maja dingkar kaday Godundumun. Jana nyungunku waitmalmalda. Ngayu yinya kuku yalarrku nyajil. Yinyayinka jana nganya chainda kajan.” Yinya kuku Paulungku Jew-warranda yalaman. \v 21 Jana maja-majangka Jew-warrangka townbu Rome Paulundu yalaman, “Jana Jerusalem-warrangka kaban kari yungan yununku. Yalarrku jana Jew-warra Jerusalemmun kadan yalaymba townbu Rome, jana kari kuku buyun balkan yununku. \v 22 Yamba nganjin kuku buyun nyajin Jesusandamunku bamanka. Yinyayinka nganjin yunu kuku nyajinka kukuku jirakalka Jesusanka.” \p \v 23 Wawu yinyamun jana balkawan, murumarinka baja. Juma jana murumarin baja. Bama wubul Paulundumunbu bayanba kadarin. Paulungku jananda ngadingka balkan, yalibalamunku balkawan wujurrmankarrku. Nyulu jananda kuku wamban, milkanga-bungan God majamanka bamanka, nyungu bama ngulkurrduku kujinka. Nyulu jananda balkan kukuku Mosesangka balkan Jesusanka. Nyulu yalarrku jananda balkan kukuku prophet-prophetangka balkan Jesusanka. Nyulu yalaman, “Jesus, nyulu Maja Godundumun. Jew-warrangka nyungunkuda kujil-kujilda.” \v 24 Kanbalda Jew-warrangka yinya kuku nyajin, yamba kanbalda kari nyajin, wawu kari. \v 25 Bama yinyayinka kukuku wawu-karimanya, jana bayanbaku dungarin baja. Paulungku jananda yalamanda, “Godundumundu Wawubu kuku balkan Isaiahanda yurrawunku jawun-karranka ngujakuramunku. Godungku Isaiahanda yalaman, \q1 \v 26 ‘Yundu bamanda dungay, Godumu kuku balkanka. Nyungu kuku yalaku: “Yurra yarbarrka milka-janjanay, yamba yurra kari binalmal. Yalarrku yurra yarbarrka miyilda nyajil, yamba yurra murruji nyajil. \v 27 Yurra dukul-dandi, yinyayinka yurra wawu kari binalmanka. Yurra milka nandajin. Wanyurrinku nandajin? Yurra wawu kari milkabu nyajinka. Yurra miyil nandajin. Wanyurrinku nandajin? Yurra wawu kari miyilda nyajinka. Yurra wawu kari jurrkijinka. Ngayu yurranga wawu dayirr-bunganka, buyun-buyun kidanka, ngulkurr-bunganka, yamba yurra wawu kari.” Yinya kuku Godundumun.’” \m \v 28 Paulungku yalaman baja, “Yurra Jew-warra, yurra yanyu kuku nyaka. Godungku nyungu kuku yungalda yinduymbu bamanda. Jana Jew-warra kari, Gentile-warra. Jana God kuku nyajilkudabi.” \v 29 Paulungku yinya kuku balkan, jana Jew-warra dungarinda, murru-kangawaynda. \p \v 30 Paul townbu Rome ngadingka bundandan, 2 years. Nyulu yinyaymba bayan rentim-bungan. Bama jirray nyungundu kadarin. Nyulu jananin yulmbarrin. \v 31 Paul Godumu kuku yirrkan, yalaman, “God majamanka bamanka, nyulu nyungu bama ngulkurrduku kujil-kujil.” Paulungku jananda munabuku balkan Majanka Jesus Christanka. Bamangka nyungun kari kanbin binal-bunganka. Yalakubada.