\id 1TI KY3T01. REV 7/12/83 HERSHBERGER KUKU-YALANJI \h 1 Timothynda \mt1 Kaban 1 Timothynda \toc1 Kaban 1 Timothynda \toc2 1 Timothynda \c 1 \p \v 1 Yanyu kaban ngaykundumun, Paulundumun. Ngayu kukuji kadan Jesus Christandamun. Ngayu nyungu apostle. Godungku ngananga wawu juran-bungan; Christ Jesusangka nganangan jiringa manilarrkuda, wuljaljiku nyungunji bundarinka. Bula ngaykundu yanyu kuku dajin, yirrkanka. \p \v 2 Ngayu yanyu kaban yungal yunundu, Timothy. Jakalbaku ngayu yununin binal-bungan Godunku. Yinyaynka yundu yala kangkalkuda ngayku. Nganjanangka Godungku bula Majangka Christ Jesusangka yunun ngulkurrduku kujil, manun-manunmal yununku, wawu-ngulkurr-bungal yunun. \s1 Ngayu yunun milka-bakal kukuku jurrilka. \p \v 3 Ngayu ngadiku bubungu Macedonia dungan-dungan, ngayu yunundu balkan townbu Ephesus bundanka. Yundu wanyurrinku Ephesus bundanday? Yinyaymba kanbalda bamangka kanbal bama wadu-waduku binal-bungan-bungal Godunku. Yundu jananin kiri. \v 4 Yundu jananda balka, “Yurra bama kari binal-bunga baja Jew-warrandamunku ngujakuramunku. Kari binal-bunga baja bamandamunku burrika ngujakuramunku. Kaki yurra bama yinyaynka binal-bungal, jana murru-kangaway yinyaynka. Jana murru-kangaway, jana kari mumbarku binalmal Godunku. Yinyaynka jana kari mumbarabuku God believeim-bungal-bungal.” Yundu jananda teacher-teacheranda yinya kuku balka. \v 5 Yundu jananda teacher-teacheranda yinya kuku balka, bama-bamangka God manubajabuku believeim-bunganka, jananga wawu ngulkurrmanka, Godungku buyun-buyun kidanya. Yinyamun jana bamanka wawumalda. \v 6 Kanbalda bamangka kari God believeim-bungal baja, kari bamanka wawumal baja. Yinyaynka jana bama wumbaku balkal-balkaway. \v 7 Jana teacher-teacherangka binal-bunganka Godundumunku lawmunku, yamba jana yinyarrin teacher-teacher binal kari yinyaynka. Jana kuku balkalkuda, yamba jana binal kari janawunku kukuku, binal kari wanyu balkal-balkal. Jana wadu-wadu balkal Godundumunku kukuku. \p \v 8 Ngana binal Godundumundu lawmundu ngananin binal-bunganka junkayku bundanka. Godumu law ngulkurr, yamba kanbalda yinya law buyun-daman, jana wadu-waduku binal-bunganya. \v 9 Ngana binal Godungku law kari makeim-bungan bama-bamanka ngulkurrku. Nyulu law balkan bama-bamanka buyunku. Jana nyungu law buyun-damal, kari wukurril. Kanbalda God buyun-damal buyun-buyunku, buyun-buyun wukurrinka. Kanbalda God bayjal, nyungundu kari milka-janay. Kanbal Godunku wawu kari bajaku. Kanbalda ngamu, nganjan yarkinkaku kunil; kanbalda bama yarkinkaku kunil. \v 10 Kanbal kalngar-baka. Kanbal dingkar-dingkar bula-karrajiku buyun-daman-damaway. Kanbalda bama ngakil moneyka. Kanbal jurrilmal. Kanbalda Godumu law yindu-yindu buyun-damal. Godungku law balkan yinyanguynkukudabi bamanka. \v 11 Godungku yinya kuku ngaykundu dajin, kuku yirrkanka. God dayirr bajaku; kuku nyungundumun ngulkurr bajaku. Kaki bamangka yinya kuku kari wukurril, jana law buyun-damal. \s1 Ngayu God thankim-bungal, nyulu ngaykunku manun-manunman. \p \v 12 Ngayu Maja Jesus Christ thankim-bunganka, nyulu nganya junkurrji-bungan, nyungu work balkanka. Nyulu binal ngayu nyungundu mambarrijinyarrkuda. Yinyaynka nyulu nganya yungan nyungunku workmanijinka. \v 13 Ngadiku ngayu kuku buyun balkan Jesusanka. Ngayu nyungu bama buyun-daman, nyungunku kuli-bakaman. Yamba nyulu manun-manunman ngaykunku, ngayu kariku nyungundu mambarrijin. Nyulu binal ngayu ngambabuku buyun-daman. \v 14 Nyulu Maja manun-manunman ngaykunku. Nyulu nganya junkurrji-bungan, nyungundu mambarrijinka, nyungunku wawumanka. Kaki ngana Christ Jesusanji kunamal, nyulu ngananin kari nyuyal buyun-buyunku. Nyulu junkurr dajil buyun-buyunku. \v 15 Ngadiku Christ Jesus bubungu kadan. Nyulu kadan, bama ngulkurr-bunganka buyun-buyunku. Ngayu yinya kuku manubajabuku balkalkuda. Bama wubulku buyunkuda, yamba ngayu Jesusanda mambarrijinjiku, ngayu jarra buyun bajaku. \v 16 Ngayu buyun bajakukuda. Yamba God jiba-badin ngaykunku, manun-manunman ngaykunku. Nyulu kari jinbalku kuli-kadan, ngayu kulimanya. Wanyurrinku nyulu kari jinbalku kuli-kadan? Nyulu ngayku chance dajinka, nyungundu mambarrijinka. Nyulu milbinka nyulu bama buyun bajaku kujinka nyungundu kadanyamunku, dayirrmanka. Godungku nganya ngulkurrduku kujin, bama binal-bunganka Jesusangka jananin yalarrku kujinka. Yinyamun jana nyungundu mambarriji, jana wuljaljiku nyungunji bundanka. \v 17 Ngayu Maja God buyay-maninkada. Nyulu Maja junjuy-junjuynku wubulkuku. Nyulu wuljaljiku juranku bunday, kari bajaku wulay. Nyulu nguwimal kari. Nyulu dayirr bajaku, nyulu nyubunku God. Ngana nyungun buyay-mana wuljaljiku. \p \v 18 Timothy, yundu yala ngayku kangkal; ngayu kuku dajinka yunundu. Ngadiku bamangka kuku Godundumun balkan yununku. Yinyamundu kukubu yunu wawu dandi-bungal. Yundu yala soldier Jesusamu. Yinya kuku yala kalka soldieramu. Yundu Godundumundu kukubu Dubu kanga. Kaki Dubu yunundu kaday, yundu binal yinyaynka kukuku, Dubu kanganka. \v 19 Yundu yunu wawu dayirrku kuji Jesusanka. Kaki yundu wawu yunu kari ngulkurrku kujil, yunu wawu dudaji. Kanbalda bamangka kari wawu dayirrku kujin. Yinyaynka Dubungku jananin manubu-wundin. Jana Jesusandamun jurrkijinda. Yinya yala boat dumbarrin-dumbarrijin kuljinga. \v 20 Hymenaeus bula Alexander yalaku. Ngayu bulanin Dubundu mambarrin, bulanin binal-bunganka, bula kari buyun balkawanka baja Godunku. \c 2 \s1 Kuku meetingmanka churchmunbu. \p \v 1 Timothy, yundu Godundumunbu bamanda yanyungurr kuku balka. Yurra praymaka junjuy-junjuynku, Godundu junkurr-murubuku babajika bamanka yindu-yinduynku. Nyungun wawurr-wawurrduku thankim-bunga, wawurr-wawurrmaka nyungunku. \v 2 Yurra yalarrku praymaka maja-majanka jirraynka Governmentanka. Wanyurrinku praymaka jananka? Ngana milka-marriku bundanka, wawu-miniku bundanka, kari kuli-warrinka, kari marra-warrinka, kari jangkal-jangkalmanka. Yalaku ngana ngulkurrku bundanka. Yinyaynka ngana maja-majanka praymaka, jana bubu ngulkurrduku kujinka. \v 3-4 Ngana yalaku praymanka, yinya ngulkurr. God wawurr-wawurrmalkuda yinyaynka. Nyulu wawu bama wubulku nyungundu mambarrijinka, nyulu jananga wawu juran-bunganka. Nyulu wawu bama wubulku nyunguwunku kukuku manubajaku binalmankakuda. \v 5 God nyulu nyubunku. Ngana bama ngami-ngamiman Godundumun. Nyubun kadan, nganangan muru-bunganka baja Godunji. Nyubunyinjaku ngananin Godundu wundinka. Nyulu bama Jesus Christ. Nyulu jirimun kadan, bamaman, nyuluku dajijin ngananka. \v 6 Nyulu nyuluku dajijin, bamanga wubulbuku wawu juran-bunganka. Bama wubulku wulanyaku buyun-buyunmun, yamba Jesus wulan ngananka. Yinyamundu nyulu bamanda right time milbinkuda, Godungku bama wubulku wawu juran-bungankakuda. \v 7 Yinyaynka Godungku nganya yungan. Nyulu ngaykundu kuku dajin, yirrkanka. Nyulu nganya yungan bamanda yindu-yinduymbu, Gentile-warranda, Jew-warranda kari. Nyulu nganya yungan kuku manubajaku yirrkanka. Yinya kuku yalaku, bamangka yiringkurrku Godumu kuku nyajinkakuda. Ngayu jurril kari; ngayu manubajaku balkal. \p \v 8 Ngayu bamanda churchmunbu yiringkurrku balkal, “Yurra dingkar-dingkarangka mara wangkar-bunga, praymaka. Yamba yurra dingkar-dingkar must ngulkurrku bundarika, kari kuli-kuliku bundarika, kari murru-kangawaka, must jawun-jawunku bundarika.” \v 9 Yurra jalbu-jalbu, Godungku yurranin nyajinka kambi mumbarabuku didan-didanya. Yurra yinyaynka kambi kari dida kulka-kulka, darra-darra, dingkaranka miyilka. Kambi dear-bala kari buy-im-bunga. Yurra mungka kari flash-bala-bunga, kari braidim-bunga goldmunji, jewelrymunji. \v 10 Kari yalaku bundarika. Kari. Yurra bama helpim-bunga. Jalbu-jalbu Christian yalaku bundarika, bama helpim-bunganka. \v 11 Jalbu-jalbu binalmaka churchmunbu, yamba jana jankaku binalmaka, kari bulmbuymaka. Jana janangaku wawu jankamaka, jana Godundumunbu kukungu milka-janjanay. \v 12-13 Yundu jalbu-jalbu kari yunga, dingkar-dingkar binal-bunganka. Jana jankaku bundarika churchmunbu. Jana kari majamaka dingkar-dingkaranka, Godungku dingkar Adamngarr balkanya, jalbu Eve kudamundu. \v 14 Dubungku kari Adam juru-kulban. Nyulu jalbu Eve juru-kulban. Nyulu Eveangka Godumu law buyun-daman. \v 15 Yinyaynka jalbu-jalbungku kaka manil yala-yala kangkal balkaji. Yamba Jesusangka jananga wawu juran-bungal. Yamba jana must Jesusanda mambarrijika, nyungunku wawu jirray, dayirrku bunday, junkayku, wawu-jankaku bunday. \c 3 \s1 Kuku Pastor-karranka. \p \v 1 Kuku yanyu manubaja: kaki bama pastormanijinka, yinya ngulkurr. Pastoramu work ngulkurr, manubaja. \v 2 Nyulu pastor must ngulkurrku bunday, wawu-jankaku bunday, kari buyunmaka. Nyulu manyarranji nyubunyinji bunday, nyungunin kari bawa. Nyulu kamu-kamumun kari burra-warri, kari kuli nubi. Nyulu ngulkurrku bunday, junkayku. Bama ngarrbal kaday, Pastorangka ngarrbal bayanba walay-mana, mayi daya. Nyulu bama ngulkurrduku binal-bunga. \v 3 Nyulu pastor kari kamu-kamu-bakamaka, kari kuniwaka, kari murru-kangawaka, kari jumbunmaka moneyka. Kari kuliku bunday. Nyulu jawunku bunday, wawu-jankaku bunday. \v 4 Nyulu nyungu kangkal-kangkal mumbarabuku binal-bunga, jana nyungundu milka-jananka, kuku nyungu wawurr-wawurrduku wukurrinka. \v 5 Kaki pastorangka nyungu family, kangkal-kangkal murruji milka-janay-manil, nyulu yalarrku bama churchmunbu murruji milka-janay-manilda Godundu. \v 6 Kaki bama jarra nyiku Christianman, yurra nyungun kari pastor-bunga. Nyulu bangkarr bulmbuymanji. God wawu kari bama bulmbuymanka. Dubu ngadiku bulmbuyman; God kuli-kadan nyungunku, nyungun nyuyan. Pastor bulmbuymal, God nyungunku yalarrku kuli-kaday, nyuyal. \v 7 Pastor must Christian-karindamunbu miyilba ngulkurrku bunday, jana ngulkurrku balkanka nyungunku. Dubungku nyungun milka-bakanka buyun-damanka, bamangka nyungun nyajinka buyun-damanya. Kari, nyulu must junkayku bunday. \s1 Kuku elder-karranka, evangelist-karranka. \p \v 8 Jana dingkar-dingkar evangelist or elder, jana yalarrku must junkayku bunday, manubajaku bunday, jurrilmaka kari. Jana kari kamu-kamu-bakamaka, kari jumbunmaka moneyka. \v 9 Godungku nyungu kuku bamanda dajin. Jana evangelist, elder, jana must God kuku nyaka, wukurrika. Jana kari bulu-durayku bunday, kari milka-murruji dungay. \v 10 Nyulu bama evangelistmanka, or eldermanka, nyulu must ngulkurrku bunday. Yurra nyungun yunga, babangarr, nyulu nguba junkayku bunday, nguba kari. Kaki nyulu ngulkurrku bunday, nyungun wangkanyika workmanijinka. \v 11 Nyulu manyarr yalarrku must junkayku bunday. Nyulu kari buyun-buyun balka bamanka, kamu-kamumun kari burra-warri. Nyulu manubajaku bunday, kari jurrilmaka. \v 12 Bama evangelist or elder, nyulu manyarranji nyubunyinji bunday, nyungunin kari bawa. Nyulu kangkal-kangkal, manyarr ngulkurrduku kuji, jana nyunguwunbu kukungu milka-jananka. \v 13 Kaki evangelistangka or elderangka work ngulkurrduku balkal Jesusanka, jana junkurr-muruku janay, dandimal Christ Jesusanka. Yinyamun jana kari yinyilmal, kari murru-kadari, jana kuku junkayku yirrkanka Christ Jesusanka. \p \v 14-15 Ngayu nguba juma yunundu kaday. Yinyaynka ngayu yanyu kaban balkan nganganjirrka. Yunduku balkanka Godumu bama junkayku bundanka. Nyulu God juranku. Godundumundu bamangka nyungu kuku manubaja ngulkurrduku kuji. \s1 Kuku Jesusanka. \p \v 16 Jakalbaku bama Godunku kari mumbarku binalman. Yamba Jesus kadanda, bamanda God milbinka. Nyulu bamaman. Godundumundu Wawubu bamanda balkan nyulu kangkal Godumu. Angel-angelangka nyungunin nyajin. Bama-bamangka kukuku nyungunku balkan yiringkurrku. Bama-bamangka yiringkurrku nyungunin believeim-bungan, nyungundu mambarrijin. Godungku nyungunin wangkar-wangkar jiringa wundin heavenba. Nyulu bamanda Godumu kuku milbin, jana mumbarku binalmanka. \c 4 \s1 Kuku teacher-teacheranka jurrilka. \p \v 1 Godundumundu Wawubu manubajabuku balkal, kanbalda bamangka juma Godumu kuku bawal. Jana Godundumun kukumun jurrkijikuda, Godundumunku kukuku jurril-bungalkuda. Jana dubu-dubundumunbu kukungu jurrkiji, dubu-dubumu kuku wukurril. \v 2 Jana buyun-daman, buyun-daman, kari junkayku bundanka baja. Jana jurril-bungal-bungal, yamba kanbalda yinya balu kuku manubaja nyajin. Jurrilda jananin kari murru-kaday-manil. Yinya yala Dubungku jananga wawu brandim-bungan yala bulki. Jana nyungukuda, Dubumukuda. \v 3 Jana bamangka buyundu binal-bungal-bungal bama kari marryim-bunga, kanbal mayi kari nuka. Yamba Godungku mayi wubulku balkan, bamangka nukanka. Ngana bama Godundu mambarrijin, ngana kukuku manubajaku binalman. Ngana binal bamangka Godngarr jakalba thankim-bunga, yinyamun mayida nuka. \v 4 Godungku wubulku junjuy-junjuy ngulkurrku balkan. Ngana kari yilba junjuy-junjuy Godungku balkan. Ngana wawurr-wawurrduku mana, God thankim-bunga. \v 5 Godundumundu kukubu and yinyamundu prayermundu yinya mayi ngulkurr-bungal. \s1 Kuku bamanka ngulkurrku workmaniji Jesusanka. \p \v 6 Ngana mayi nukal bangkarrka; ngana yalarrku mayi nuka nganandamunku wawuku. Godumu kuku manubajaku mayi wawuku, wawu dandi-bunganka. Kaki yundu Godumu kuku balkal bamanda, yundu ngulkurrku workmaniji Jesus Christanka. Yundu yinya kuku wukurril, yunu wawu junkurrjimalkuda. \v 7 Kanbalda bamangka kukuku walu-yinduynku binal-bungal Godunku, kukuku ngadimunku. Yundu yinyaynda kukungu kari milka-janay. Yundu mumbarmakaku, kuku manubaja wukurrika, junkayku dunganka. \v 8 Kaki yundu bangkarr dandiku bundanka, yundu bayanba kari wuljaljiku bunday. Kari. Yundu jilba dungay, excercisemunku. Yinya ngulkurr. Kaki yundu yunu wawu dandiku kujinka, yundu milkanga Godundumunjiku kukujiku bunday, God wukurrika, nyungun kuku nyaka. Yinya ngulkurr bajaku. Bangkarrku burray, wawuku bunday. \v 9 Yinya kuku manubajakuda. Yundu yinya kuku manarrku, milkanga ngulkurrduku kuji, wukurrika. \v 10 Yinyaynka ngana yaykarrku workmaniji. God, nyulu jurankuda. Ngana nyungundu mambarrijin. Nyulu bamanga wawu yiringkurrku bubungu juran-bunganka. Jana bama Godundu mambarriji, nyulu jananga wawu juran-bungalkuda. \p \v 11 Yinyaynka kukuku yundu binal-bunga bama. \v 12 Yundu warruku, yamba bamangka yunun kari bayja yinyaynka. Yundu bamanda Christiananda milbi junkayku bundanka. Jana yunun nyajil junkayku bundanya, jana yunun wukurrilda. Yundu jananin milbi yala yunduku manubajabuku balkal, junkayku bunday, jananka wawumal, God believeim-bungal, wawu-dayirrku bunday, nyungu kuku wukurril. Jana yunun nyajil yalaku bundanya, jana junkayku bundayda. \v 13 Ngayu juma yunundu kaday. Yundu Godumu kaban readim-bungal-bungaku bamanda, Godumu kuku yirrkay, binal-bungal-bungaku ngayu juma kadanyamunku baja. \v 14 Godungku yunundu junkurr dajin. Godungku prophet-prophetanda nyungu junkurr dajin nyungu kuku balkanka. Jana prophet-prophetangka kuku balkan yununku. Jana elder-elder praymanijin, yunundu dukulbu mara yijarrin. Yala-yalaku Godungku yunundu junkurr dajin. Yundu yinya junkurr kari bawa, kari bayja. Kari. Yundu useim-bunga, junkurr-murubuku bama binal-bunga Jesusanka. \v 15 Ngayu yaluy kabanba kuku Godunku balkan. Yundu yinya kuku wukurrika. Milkanga Godundumunjiku kukujiku bunday, kuku nyaka. Bamangka nyajilda, yundu God wukurril-wukurrinya, wawu-dandimanya. \v 16 Yundu mumbarmaka, kari buyunmaka. Godundumunku kukuku mumbarabuku binal-bunga. Kari kulbajika. Kaki yundu yalaku bunday, Godungku yurranin ngulkurrduku kujilkuda, yununin, and jananin yunun nyajilkuda. \c 5 \s1 Yalaku yalamaka. \p \v 1 Yundu jarra warruku, Timothy. Nguba wulmanangka dingkarangka buyun-damal. Yundu nyungun kari murru-kanga. Yundu nyungundu balka yala yundu nganjananda balkal, ngulkurrduku, mumbarabuku. Warru-warrundu balka yala yundu yabajundu balkal. \v 2 Yundu jalbu-jalbundu mumbarabuku balka. Maral-maralanda balka yala yundu babarranda balkal. Yundu mumbarmaka yundu maral-maralanda balkal, junkayku balka, kari buyundu balka maral-maralanda. Marri-marrinda, kamba-kambanda balka yala yundu ngamundu balkal. \p \v 3 Kaki jalbu bunjilmal and nyulurrku bunday, Godundumundu bamangka nyungun ngulkurrduku kuji. \v 4 Yamba nyulu bunjil nguba kangkal-kangkalanji, nguba jijanji, kaminjarranji. Jana bunjil ngulkurrduku kuji, jana nyungu jawun-karrakuda. Nyulu bunjilangka ngadiku jananin ngulkurrduku kujin, nyiku janajilinda nyungunin ngulkurrduku kuji. Yinyaynka God wawurr-wawurrmalda. \v 5 Nyulu jalbu bunjil jawun-karra yamba-kari, nyulu wujurrdurr, wungaraburr Godunji balkawaka. Nyulu Godundu babaji ngulkurrduku nyungun kujinka. \v 6 Yamba kanbal bunjil nguba miyilka dingkaranka, kamu-kamu nukal, kari junkayku bunday. Jana juranku bunday, yamba jananga wawu kari juran. Jananga bangkarr juran, yamba jananga wawu wularin. \v 7 Yundu jananda balka yinya kuku ngayu balkan. Jana yinya kuku wukurril, bamangka kari buyun balkal baja jananka. \v 8 Kaki bamangka nyungu nganjan or ngamu or babi or kami kari ngulkurrduku kujil, nyulu buyun. Nyulu jarra buyun bamanka Godundu kari mambarrijin. \p \v 9 Jalbu nyubun nguba bunjil. Nyungu dunyu wulanjiku, nyulu jalbungku nguba dunyu bawan. Kaki bunjil yalaku, burri kabanba kari balka, churchandamunku mayika, yamba-yambaka. Kaki bunjil kariku 60-years-old, burri kabanba kari balka, churchandamunku mayika, yamba-yambaka. \v 10 Kaki bama kari ngulkurrku balkan-balkaway bunjilanka, yundu nyungun burri kari kabanba balka, churchandamunku mayika, yamba-yambaka. Nyulu nguba nyungu kangkal-kangkal kari ngulkurrduku kujin, nguba kari ngulkurrduku binal-bungan. Nguba nyulu ngarrbal-ngarrbal nyunguwunbu bayanba kari walay-manin, jananga kari mayi dajin. Nyulu nguba bama nyajin troublemunji, yamba kari helpim-bungan. Nguba yindu-yindu bayjan, kari ngulkurr-ngulkurrman jananka, kari helpim-bungan. Bunjil yalaku yundu churchamu mayi and yamba-yamba kari daya. \p \v 11-12 Jana bunjil-bunjil jarra maralku, yundu jananga burri kari kabanba balka churchmunbu. Jana nguba kuru-bakamal, marrymanka baja. Yinyaynka jana Jesus Christandamun jurrkijinka, jana kuku kari kujil. Jana malajimalda, jana Jesus Christ kari wukurrinya yala jakalbaku. \v 13 Jana bayanba yindu-yinduyumbu dungan-dungari, jana binalmal time wasteim-bunganka, majarrmanka. Jana kuku-bakamal, buyun balkal-balkaway bamanka. Jana yinyaynka balkan-balkaway jananga kari business. \v 14 Kaki bunjil jarra maralku, ngayu wawu nyajinka nyungun marrymanijinya baja. Balu jana marrymakakuda, kangkal-kangkal mana, bayan ngulkurrduku kuji. Jana yalakukuda bundari, bama kari buyun balkaway baja ngananka Christian-Christiananka. \v 15 Kanbal bunjil-bunjil Godundumun baralmun jurrkijinda, Dubumu baral wukurrinda. \v 16 Kaki jalbu bunjil and nyungu jawun-karra Christian, nyungun balu jawun-karrangkaku kuji. Godundumundu bamangka kari. Kaki bunjil jawun kari, Godundumundu bamangka nyungunin ngulkurrduku kuji. \p \v 17 Jana pastor-pastorangka nguba ngulkurrduku bama binal-bungal, nguba yaykarrku workmal, nguba ngulkurrduku bama juru-kulbal. Yurra jananda milka-janay, mumbarabuku pay daya. \v 18 Ngadiku bamangka jikan diburrji nyandan, marral-bungan, bubungu yijarrin. Yinyamun jana bulki wuyara jikanba kangan, diburr jikanmun ngami-ngami-bunganka jinabu. Ngadiku dingkarangka kuku Godundumun kabanba balkan. Nyulu balkan, \q1 “Kaki bulki jinabu dungay wuyara jikanba, yundu nyungu ngandal kari nanda. Balu nyulu nuka, yinya mayi yala nyungu pay.” \m Nyulu balkan baja, \q1 “Majangka nyunguwunbu workingmananda right pay daya.” \m \v 19 Kaki bamangka nyubunyinjaku pastor nyuyal junjuynku buyunku, yundu nyungundu kari milka-janay. Kaki yindu-yinduynju nyungun yalarrku nyuyal, yundu nyakaku. Nyulu pastorangka nguba buyun-damankuda. \v 20 Kaki bamangka buyun-damal, yundu nyungundu balka. Nyungundu balka bamangka wubulduku nyajinka. Yinduynju bamangka yinya nyajil, yinyilmalda buyun-damanka. \p \v 21 Jana, Godungku, Christ Jesusangka, Godundumundu angel-angelangka, jana yunun nyajil. Ngayu junkurr-murubuku balkal yundu ngayku kuku wukurrika, bamanda balka. Bama nguba yunu kurrbar, nguba kurrbar-buyun. Kari bayja, yundu wubulbuku yala-karrajiku balka. \v 22 Kaki bamangka buyun-damal, yundu kari jinbaldaku nyungundu dukulbu mara yijarrika, pastor-bunganka. Nyulu nguba Godundu kari mumbarku dajijin baja. Nyulu nguba buyun-damal baja, bamangka yunun nyuyalda yinyanka. Yundu dayirrku bunday. \p \v 23 Yundu kari nyubunku banaku nuka. Bana nukakuda, yamba yira wine buban yalarrku nuka yununku julbika. Yundu yarbarrka bambaymal. Yira buban nuka, ngulkurrmanka. \p \v 24 Kanbalda bamangka buyun-damal, yundu easy-balaku nyajil. Godungku jananin punishim-bungalkuda. Kanbalda bamangka kiraynjaku buyun-damal, yamba yundu juma binalmalkuda. Godungku jananin yalarrku punishim-bungal. \v 25 Yinya yala bama ngulkurrman. Bamangka kanbalda nyungun nyajil ngulkurrmanya, jana binalda nyulu ngulkurrman. Yamba bamangka nguba nyungun kari nyajil ngulkurrmanya. Juma bama wubulku still binalmal. \c 6 \p \v 1 Kanbal bama slave. Majangka jananin buy-im-bungal workmunku yala yundu yarraman buy-im-bungal. Bama slave Christianmal, nyulu majandamunbu kukungu milka-janay, kari kuku warmbi. Kaki nyulu majamu kuku warmbil, yinduynju bamangka yinya nyajil, nguba buyun balkal Godunku, nyunguwunku kukuku. \v 2 Kaki maja Christian Christiananji slavemunji, bula jambularrkuda Christian. Nguba bama slave nyuluku balkaway, “Ngayu kari ngulkurrku workmal ngaykuwunku majanka, ngali-karrajiku, yaba-yabaju.” Kari, nyulu kari yala balkanyaku. Nyulu bamangka slaveangka nyunguwunbu majanda Christiananda yaykarrku workmanijika, nyulu Christian helpim-bunganya, Christiananka wawumal. \s1 Kuku Jesusandamun kari. \p Yundu binal-bunga yanyuynku kukuku: \v 3 Kanbalda bamangka kukuku walu-yinduynku binal-bungal. Yinya kuku Maja Jesus Christamu kari. Janandamunku kukuku bama kari junkayku bundari. \v 4 Kaki bamangka walu-yinduynku kukuku binal-bungal, nyulu bulmbuymal, dukul-dandimal, junjuy-junjuynku binal kari. Nyulu bamanji kurru-jindawanka kukuku. Yinyamundu kukubu bamangka ngura-nyajil, jurril-bakamal, ngami-ngamimal kukumun manubajamun, kuli-kuliku bunday. \v 5 Jana kurru-jindaway, dukul buyunmal. Jana wadu-wadu milkabu wukurril, binal karida kukuku manubajaka. Jana jumbunmal moneyka. Jana balu money jirray manil Christianmanya. \s1 Kari money-bakamaka. \p \v 6 Kari, ngana kari kulji jirray manil Christianmanya. Ngana Christianmal, ngana kari junjuy-junjuynku jumbun. Ngana milka-marriku bunday, Godunku. \v 7 Ngana ngadiku balkajin, ngananga junjuy-junjuy yamba-kari. Ngana wulay, ngana junjuy-junjuy kari wundil baja. \v 8 Ngana mayiji, kambiji, ngana milka-marriku bundayda. \v 9 Kaki bama rich-balamanka, Dubungku nyungunin milka-bakal yamba-yambaka, moneyka, nyulu bamangka buyun-damalda. Nyulu jumbunmal, junjuy-junjuy wubulku maninka. Yinya yala trap, Dubungku bama maninka. Jumbunmanyamundu bama buyun-damal, bamanga wawu wulay-manil. \v 10 Kaki bama jumbun moneyka, yinyaynja jumbundu nyungun buyun-bungal. Jumbundu nyungun buyun-buyunku kangal Godundumun, nyulu God kari believeim-bungal baja. Yinyamun nyulu wawu-buyunmal, milka-bujarmalkuda. \s1 Yalaku yalamaka. \p \v 11 Yamba yundu Godumu bama. Yinyaynka yundu kari yalaku buyun-buyunjiku bunday, buyun-buyun bawa. Yundu junkayku bunday, milkanga Godunjiku bunday. Yundu Godundu mambarrijika, Godunjiku muruku bunday. Bamanka wawumaka. Yundu kari kulbajika, Godundumun kari jurrkijika. Kari kuli-kaday. Wawu-jankamaka. \v 12 Bama Christianmal, nyulu must junkayku bunday. Yinya yala race. Karrkay yaykarrku warri racemunbu, nyulu prize manil. Christian junkayku bunday, ngulkurrku, nyulu prize manil. Godungku nyungu wawu juran-bungal, yinya Christian wuljaljiku Godunji bundanka. Godungku yununin kunjan, nyungunji wuljaljiku bundanka. Ngadiku yundu nyungundu mambarrijin. Yundu bamanda wubulbu yinyaynka balkan, kukuku ngulkurrku. \v 13 Jesus Christangka kuku ngulkurr Godunku balkan majanda jirraymba Pontius Pilateanda. Godungku junjuy-junjuy wubulku juran-bungal. Godungku bula Jesusangka, bula nganya nyajil yunundu kuku dajinya. Kuku yinya yalaku: \v 14 Yundu Godumu kuku wukurrika. Yundu mumbarabuku wukurrika, bamangka kari buyun balkanka yununku, kari nyuyanka. Yundu yalaku bunday, nyulu Maja Jesus Christ kadanyamunku. \v 15 Godungku juma Jesus yungal nguymal milbijinka baja. Godungku nyungun yungal, nyulu readymalda. Nyuluku Godku binal wanja-wanja nyulu Jesus yunganka baja. Nyuluku Godku ngananga Maja jirray, ngananga king. Nyuluku maja jirray bajaku maja-majanka yindu-yinduynku; nyuluku king jirray bajaku king-kingmunku yindu-yinduynku. \v 16 Nyuluku wuljaljiku juranku bunday. Nyulu dayirr bajaku, lightmunbu bundanday; bama murruji nyungundu kaday. Bamangka nyungunin kari nyajin, nyungunin murruji nyajil. Ngana nyungun buyay-mana, nyulu junkurrji bajaku wuljaljiku. Yinya manubajakuda. \p \v 17 Ngayu yunundu kuku balkal baja. Yundu bamanda rich-balanda balka, kari bulmbuymaka moneyka, yamba-yambaka. Balu moneybu jananin wawu-ngulkurr-bungal, wawu-daray-manil. Yundu jananda balka moneymun jurrkijinka Godundu. Godungkuku ngananda junjuy-junjuy wubulku wawurr-wawurrduku dajil, ngana wawurr-wawurrmanka. \v 18 Jananda balka junkayku bundarinka, bama helpim-bunganka, wawurr-wawurrduku. Balka wawurr-wawurrku ngulkurrmanka bamanka yindu-yinduynku. Wamba bamanda wubulbuku, kari jawun-karranjiku. Dajiwaka bamanji wubuliynjiku. \v 19 Yinyamundu jana yala pay manil yala heavenmunbu; jumada manil. Heavenba dungari Godundu, manilda. Yinyaynka jana wawurr-wawurrku bundarikuda, wawu-darayku bundari, milka-marriku, jawun-jawunku, wawu-ngulkurrku. Jana jurankukuda bundari, wawu jananga jurankuda. \v 20 Timothy, Godungku nyungu kuku yunundu dajin. Yundu yinya kuku mumbarabuku kuji. Kanbal bama kuku-baka, balu jana binal bajaku Godunku. Jana kurru-jindaway Godunku, yamba jana wadu-wadu. Yundu jananin bawa. Kari milka-janay janawunbu kukungu. \v 21 Kanbal bama balu binal bajaku Godunku, yamba jana binal kari. Kanbalda jurril-bungal Godunku, yinyaynka jana nyungundumun jurrkiji, nyungun kari mumbarabuku believeim-bungal, kari mumbarku nyungundu mambarriji. \p Yala, Godungku yurranin ngulkurrduku kujil. Yalakubada.