\id HEB - Golin NT [gvf] -Papua New Guinea 1980 (web version -2013) \h Kibiru \toc1 Ka minin ganin bile Kibiru ibal kobe tongwa \toc2 Kibiru \toc3 Kib \mt1 Ka minin ganin bile Kibiru ibal kobe tongwa \c 1 \s1 God ka dungwa yalini Wan i maribe erungwa \p \v 1 Ena goma God ka di yalini ka kebe yal kobe tongure, yalin kobi ka iray kwi si aine di na ibal kobe sanamoi gilekume tomue. Ka di ka kebe yalin kobi tongwa main iwe, kamin kaun binanbile di yalin kobe tere, te main ta ta para erungwa, di maribe ere yalin kobi tomue. \v 2 Di tomba kamin kaun wei sinangwa kaun, malia yalini Wan ka di tongure, si aine di na tomue. Te God kalkan para muru ere yongwa, God inin Wan, “Konagi iray ero,” di tomue. Yalini Wan kalkan para muru kobaan milama dire, God yalini paale suna ere imue. \v 3 Te yalini Wan milungwa mere main iwe. God naabile aw dungwa mere, yalini para iru naabile aw dimue. Te God milungwa mere, yalini iru wen si paale ire milemue. Te kalkan para muru imo di paangwal paangwa, yalini yobilaan bile ka dungwa main iru paimue. Ibal kobe kal digan ere taalime erungwa, pirin gule ere terala dire gulungure, ena yalini kamin ai pire naanin wen paangwa yal, God guman mina amin di milemue. \s1 God inin Wan angel kobe yaa ime si tongwa \p \v 4 God Wan kaan ye tongure, kaan iray maa kora kule paamue. Angel kobe kaan bil paangure pare, God yalini kaan aa yebe di ye minin mina ibe eremue. \v 5 Ena ka iru di tega main iwe. God mile, “Na Wanan milinwa,” dire ka iru di angel kobe ta tekungwa inin Wan tawle di tomue. Di tongwa God ka iru dungwa, \q1 “I na Wanan milinga, malia na i kulere, i Nenin na taran miliwa.” \m Dire yalini Wan pire ka iru dungwa, \q1 “Yalini Nen na milalga, te na Wanan yalini milamua.” \m \v 6 God yalini Wan kominin nusi gariba gul erala di ere milungwa kaun God ka iru dungwa, \q1 “Na angel kobe para muru ana dire deminin si Wanan tenangwa paamua.” \m \v 7 Angel kobe mile pai erungwa mere, God ka di ime ere iru dungwa paangwa, \q1 “Gwi maare gin taran ongure, te enderin dere kal para de taa ongwa mere, angel kobe nil konagi iru ere teiwa.” \m \v 8 Angel kobe mile pai erungwa mere ka iru dimba, yalini Wan milungwa mere ka iru dungwa, \q1 “God yo, i kenin ere ke mile milangal milanwa. Main kirara kawen paangwa mere pire, kenin ere ke mile milinwa. \v 9 Ibal kabin sire kal wai ere milungwa, i wai kane tenba, ibal kal piril sungwa ere milungwa, nigi de pire tenwa. Iru ere milinga, ena ibal kobe wai pirimba, i wai wen pire miriin painana dire, i Nenin God i paale suna ere imua.” \m \v 10 Dire ka kwi ainere iru dungwa paangwa, \q1 “Singabo, kalkan ta ole ere yekebinga kaun, i gariba gul ere yenwa. Te i inin anin mina kamin ere yenwa. \v 11 Kalkan para ere yenga kobi, kamin kaun ta kirara wei sinamba, i imo mile painangal painanwa. Gal bali sire u golin ongwa mere, kalkan kobi para iru namua. \v 12 Gal bege dire gal gule yongwa mere, kalkan kobi iru pisere ere ye paalinwa. Gal golin gule ere gal kwi si gi dungwa mere, kalkan kobi i pisere kalkan kwi ere yenanwa. Kalkan kobi main iru paamba, i goma milinga mere, malia i iru mile painangal painanga i ta gulekenanwa.” \m \v 13 God ka iru di angel kobe ta tekungwa, \q1 “I u na gumanan mina amin di milo. Milangire i kayminin ibal yaa ime si tegire, i egilana dire, iru ere i teralwa.” \m Ka iru di angel kobe ta tekimba, di yalini Wan tomue. \v 14 Ka iru dungwa paamia, ena angel kobe milungwa main iwe. Angel kobe ibal iban mere mile, God nil konagi ere tenama dire, God ibalin kobi nusi kole kole eremue. God mile, “Ibal aa te pilaan pai teralgire, sigare kule u wai pi milamua,” dungwa pire angel kobe ibalin kobi aa ki di tenama dire, God nusi kole kole eremue. \c 2 \s1 God aa te pilaan pai ibal tongure sigare kule u wai ongwa main wi yebe ongwa \p \v 1 Ena ka diga main iru paamia, ena Yesu ka main di na tongwa aa gi di pire milabinwe. Ka dungwa i pisere main ta duulin bile ta warekirabina dire, aa gi di pire milabinwe. \v 2 Angel kobe God ka main di ibal tongwa iray ibal kobe kirara kawen dima di pirere ibal taw kobi ka dungwa i, duulin ta bilekire pire wiina ta erekimia, ena maan si ibalin kobi tongwa paimue. \v 3 Main iru paimia, ena God ibal aa te pilaan pai tongure sigare kule u wai ongwa, ka main iray nomanin suna pirala di pirekerabinga, ena God maan na sekenamo? Maan na ibal kobe na sinangwi. God ibal aa te pilaan pai tongure sigare kule u wai ongwa, ka iray Yesu Singaba kawn kule di ibal tongure, ibal kobe pirere kirara kawen dima di piremue. \v 4 Pirungwa te God kalkan erungwa ibal kane buul kunungure, te yalini kal guman kwi dungwa eremia, ena Yesu Singaba ka dungwa i, God para kawen di maribe ere tomue. Tongwa yalini inin Kegemama Iban ibal terala di pirungwa mere, obin si ibalin kobi taran taran tomue. \s1 Na ibal para sigare kule u wai obinga Yesu kol i maribe ere na ibal kobe tongwa \p \v 5 Ena God kamin te gariba kwi ta u maribe nama dungwa, “Kamin kaun iray i kenin ere ke mile milo,” di angel kobe ta tekemue. \v 6 Ka main minin ganin bilungwa buku baan ta ali ka iru dire bilungwa paangwa, \q1 “God yo, ibal digan milungwa, tameran nomanin si pire tene? Ibal nomanin si pire ta milekungwa mere milemia, ena tameran i ibalin kobi pire kenin ere tene? \v 7 Dimba ibal mile kaun tawle angel kobe wi yebe ta pekenama dire, i iru ere ibal tenwa. Te ibal kobe gariba gul yal bil kaan ai yebe dire deminin si tongwa mere, i kal main iru ere ibal kobe tenwa. \v 8 Kalkan para muru kenin ere ke milama dire, i konagi iru ere ibal tenwa.” \m Ka dungwa i, main iru paangwa, ibal kalkan para muru kenin ere ke milama dire, God “Iru ero,” di ibal tongwa, ena kalkan para muru kan dimue. Dimba ibal kalkan para muru kenin ere ke mile milekema di kanebinwe. \v 9 Kenin ere ke milungwa kanekibinba, ka dungwa main i, Yesu di bilungwa kanebinwe. Yalini kamin kaun tawle angel kobe wi yebe ta pekimba, malia yalini eri pera mina gulungwa, yalini kaan ai yebe dire deminin si tomue. Ibal kal digan ere taalime erungwa, pirin gule ere tenama dire, Yesu gulungwa, God kal main iru ere ibal tere, kal wai wen ere ibal para tomue. \v 10 God kalkan para muru ere yere, te kalkan i kenin ere ke milemia, ena wan abilin kobe binanbile sigare kule u wai pi milama dire, yalini Yesu giil pire tongwa, para kuunin paamue. Ibal sigare kule u wai ongwa main, Yesu inin milere, te yalini giil pirungwa aa ki di ibal tenangwa paamue. \p \v 11 Kabin sire dorimil mile nomanin naabile ibal tongwa yal, te nomanin naabile tongure milungwa ibal, ibalin kobi komin kanin taran wen Nen God milemue. Milemia ena Yesu mile, “Ibalin kobi na kebinan kobe milemua,” dire gay ta gulekimue. \v 12 Gay ta gulekire ka iru dungwa paangwa, \q1 “God yo, i guunin kanin di gawa di na kebinan kobe teralwa. Te ka main ibal taminin guman mina na geril dire deminin si i teralwa.” \m \v 13 Dire ka ta ama iru dungwa, “Na God pi tegi yeralwa.” Dire ka ta para iru dungwa, “God ibal kule yongwa, ‘Kenin ero,’ di na tongure, na ibalin kobi bole alia milebilwa.” \s1 Yesu inin aa ki di na terala dire u ibal ongwa \p \v 14 God kule yongwa kobe miin yobilagi kulemia, ena Yesu u ibal pire miin yobilagi kulemue. Iru erungwa main iwe. Ibal gulungwa main Satan goma iru ere ibal tongwa, Yesu Satan yalini sinangure, u sutaw nama dire, Yesu u ibal pire inin gulemue. \v 15 Gulemia ena ibal kobe gulala di kuril pire mili ongwa ongwa, ibalin kobi kuril iru ta pirekire, nomanin suna pilaan painama dire, Yesu kol iru bala di tomue. \v 16 Tongwa iwe. Yalini aa ki di angel kobe ta tekungwi, “Yalini Ebarakam gawlin kobe aa ki di tomua,” dire ka main minin ganin bile paalungwa mere, yalini iru aa ki di ibal tomue. \v 17 Yalini aa ki di ibal terala dungwa, ena yalini u ibal nama dire, God iru pire dimue. U ibal ongwa iwe, yalini God ka main konagi kenin erungwa yal bil milama dire, te miriin pire ibal tenama dire, u ibal omue. Ibal kobe kal digan ere taalime erungwa, God pirin i gule ere ibalin kobi tenama dire, Yesu konagi iray ere milemue. \v 18 Te Satan yalini kiraan sire kela kule tongure, Yesu giil piremia, ena Satan kiraan sire kela kule ibal tongwa, Yesu ibalin kobi malia aa ki di tenangwa paamue. \c 3 \s1 Mose kaan aa te yebe erimba, Yesu kaan maa kora kule aa te yebe wen erungwa \p \v 1 Ena iru diga paamia, kabin sire dorimil mile nomanin naabilungwa ka main enan kobe, kamin ai God i bole milana dire, “I wo,” dire gala di i tomue. Yesu milungwa main i pire nomanin suna yeyo. Na ibal kobe ka main di gawa dibinga, Yesu ka main i kenin ere milungwa yal bil milama dire, God yalini nusi ime eremue. \v 2 God gawliman kobe muru milungwa suna, Mose ka main konagi wai wen erungwa mere, God konagi Yesu, “Ero,” di tongwa, Yesu para pire wiina eremue. Yesu konagi iray erama dire, God yalini paale suna ere imue. \v 3 Yal ta ogu kiingwa ibal kanere, “Ogu wai dimua,” dimba, ogu kiingwa yal i kaan aa te yebe wen eremue. Iru erungwa mere, ibal Mose kaan aa te yebe erimba, Yesu kaan aa te yebe wen erungwa kuunin paamue. \v 4 Te ogu kiingwa main iwe, ogu ta ta para dungwa ibal kobe ogu iray kiimba, God kalkan para muru ere yomue. \v 5 God gawliman kobe muru milungwa suna, Mose ka main konagi wai erere, te God eme ka ta di maribe erangwa mere di ibal tere, nil konagi iru ere God tomba, \v 6 Kirisito nil konagi yal ta milekire God Wan milemia, ena yalini gawliman kobe para muru kenin ere ke milemue. Na ibal kobe God pi tegi yobinga, main i aa gi di pirabinga, te yalini kal wai ere na tenama di pire main i para aa gi di pirabinga, ena God gawliman kobe milabinwe. \s1 Ibal kobe God ka dungwa pire wiina ta erekinangwa ibalin kobi God bole erin dorimil ta milekenangwa \p \v 7 Ena main paangwa i God Kegemama Iban ka iru di paalungwa paangwa, \q1 \v 8 “God ka dungwa malia piranga, ena goma ka dungwa pire wiina te erekinga mere, malia iru ta erekire, te girin di ta milekio. I ibal kobe gariba simi yongwa gul mile God ka dungwa pire wiina ta erekire, i yalini suan kaninga mere, i malia iru girin di milekio. \v 9 God ka iru dungwa, ‘I sanamoi gilekume me erin yal sutan aan kawn muru na mile pai eriga main kanimba, ibalin kobi kal digan ere taalime erungwa na suan kanemua.’ \v 10 Kal iru eremia, ena na denan gule ibalin kobi tere ka iru diga, ‘Ibal kobe inin nomanin si pire kal ki ere warere, te na mile pai eriga mere, main i duulin bile ta warekimua.’ \v 11 Dire na maabinan mina aa taw sire ka iru diga, ‘Ibalin kobi ure na bole erin dorimil ta milekenamua.’” \s1 Isirel ibal God ka dungwa pire wiina ta erekungwa mere na ibal kobe iru ta erekirabinga paangwa \p \v 12 Na ka main enan kobe, i ibal kobe milinga suna, ibal ta nomanin gule daalin sire ka main pire gi dikire, mun kal waa God tenangwa mere, ibal ta iru ta milekenama dire, i kanekun ere milo. \v 13 Ka main minin ganin bilungwa paangwa di i tega, “Malia dimua,” dungwa iwe. Dungwa ka main iray malia di i tomia, ena kal digan ere taalime eringa kela kule ka di i tenangwa, girin di ta milekenana dire, are kaun kaun inin inin aa ki di te ibeya ero. \v 14 Te Kirisito bole pena gale u taran pire milebilga main iwe. Goma na ibal kobe kawn kule Kirisito pi tegi yobinga, aa gi di pire milabingal milabinga main paamue. \v 15 Te ka main minin ganin main para iru dire bilungwa paangwa, \q1 “God ka dungwa malia piranga, ena goma ka dungwa pire wiina ta erekinga mere ta erekire, te girin ta di milekio.” \m \v 16 Te ibena God ka dungwa pire wiina ta erekime? Ibal kobe Isipi piserungure Mose awli ungwa, ibalin kobi God ka dungwa pire wiina ta erekimue. \v 17 Me erin yal sutan aan kawn muru God ibena den gule tome? Ibal kobe kal digan ere taalime erungwa, yalini den gule ibalin kobe tongure, ibalin kobi ai simi yongwa gul mile gulemue. \v 18 God maabin mina aa taw sire, “Ibal kobe na bole erin dorimil ta milekenamua,” dungwa ibena milama dire, di bile dime? Yalini ka dungwa pire wiina ta erekungwa, ibal kan dimue. \v 19 Iru paimia ena ibalin kobi ka main pire gi ta dekungwa, God ibalin kobe bole erin dorimil ta milekungwa kanebinwe. \c 4 \s1 God kule yongwa kobe yalini bole erin dorimil milangwa paangwa \p \v 1 Te God mile, “I na bole erin dorimil milabilwa,” dire aan kere yongwa malia para ka iru di na ibal kobe na tomia, ena na ibal kobe para iru milabina dire, kuril pire kanekun ere milabinwe. \v 2 Kanekun ere milabinga main iwe. Goma God ka main di Isirel ibal tongwa mere, iru di na ibal kobe tongure pirebinwe. Dimba ibalin kobi ka main kiraan imore pire aa gi di pirekemia, ena ka main iray aa ki di ibalin kobi ta tekemue. \v 3 Na ibal kobe ka main pire gi dire pi tegi yobinga, ena God bole erin dorimil milebinwe. Milebinba Isirel ibal kobe kan diga iwe. God ka dungwa ka main minin ganin bilungwa mere, iru u maribe ongwa piro. \q1 “Na maabinan mina aa taw sire ka iru diga, ‘Ibalin kobi u na bole erin dorimil ta milekerabilwa.’” \m Yalini kamin te gariba kaya ere wei sire milimba, ka iru di Isirel ibal tomue. \v 4 God kamin te gariba ere wei sire erin dorimil milungwa, ka main minin ganin bilungwa baan ta ali Sare kaun pire ka iru dire bilungwa paangwa, “God kamin kaun anan kole muru kole taranta konagi muru ere wei sire, kamin kaun ta erin milemua.” \v 5 Te Isirel ibal kobe kan diga iwe. Goma ka di i tega, malia i kwi piro. God ibalin kobi pire ka iru dungwa, “Ibalin kobi u na bole erin dorimil ta milekerabilwa.” \v 6 Ka iru dungwa paamia, ena ibal taw God bole erin dorimil milama di pirebinwe. Di pirebinba goma God ka main pirungwa ibal kobe ka main i aa gi di pirekungwa, ena ibalin kobe God bole erin dorimil ta milekemue. \v 7 Ta milekimba God mile, “Malia waa,” dungwa, na ibal kobe yalini bole erin dorimil milabina dire, kol ta bala di na tomue. Na tongwa iwe. Isirel ibal Isipi pisere ungwa mili ongwa ongwa, Debiti milungwa kaun God ka di yalini tongure iru dungwa, \q1 “God ka dungwa malia piranga, ena i girin ta di milekio.” \p \v 8 Te Yosua Isirel ibal awli gariba suna ongwa kaun, God ibal bole erin dorimil milungwa main Isirel ibal iru mere milekungwa, ena eme God, “Malia waa,” dire dungwa mere kwi dimue. \v 9 Ka di i tega main iru paimia, ena God ibalin kobe yalini bole kirara erin dorimil milama dire, pi iru nangwa kol imo dimue. \v 10 Ibal ta kol iru pire God bole erin dorimil milangwa, ena God konagi ere wei sire pare, erin milungwa mere, ibalini para iru milamue. \v 11 Iru milamia ena na ibal kobe para erin dorimil milabina dire, konagi para nega di erebinwe. Isirel ibal God ka dungwa pire wiina ta erekungwa, ena ibalin kobe God bole erin dorimil ta milekemue. Ibalin kobi iru erungwa mere, na ibal kobe iru ta erekirabinga paamue. \p \v 12 God ka main dungwa main iwe. Yalini inin guun kan dungwa mere dire, te ka dungwa i, pi nima omue. Te di kuba pera kole kole para algane nongwa, kabe gin taran bile keli simba, ka dungwa i iru mere ere nomanin suna dimue. Ibal nomanin suna te iban suna ka dungwa i, pi nima pirere, te ibal den miriin suna pirungwa, ka dungwa i para pi nima pirere, te ibal nomanin suna si pirungwa main te kalkan erala di pirungwa main ka dungwa i, main sutan i maribe eremue. \v 13 Kal ta mo main ta, God ta kanekinama dire, aal kule ye paalangwa iru ta erekinangwa paamue. Kalkan te ibal para muru ere yongwa, God kirara muru kane pol sirere, te kalkan erebinga main i paim mo, paikim mo, yalini kane ka dinamue. \s1 Yesu na ibal ka main kenin erungwa yal bil milungwa \p \v 14 Ena ka iru diga paamia, ka main pire gi dire ka di gawa dibinga, ka main i aa gi di pire milabino. Iru milabinga iwe, ka main kenin erungwa yal bil milungwa mere, yalini yal singaba iru mile pi God milungwa gul pire, na ibal kobe kenin ere na te milemue. Ere milungwa yalini iwe, God Wan Yesu milemue. \v 15 Na ibal kobe ka main kenin erungwa yal bil milungwa iwe. Taalime main main u maribe pi na tongwa, yalini na ibal kobe na pire na tekimo? I tamama. Satan yalini kal main main para ere yalini tere sua i kanimba, yalini kal digan ere taalime ta erekimue. \v 16 Yalini iru milemia, ena na ibal kobe yobilaan bile God kenin ere ke milungwa bol maala nabinga, God kal wai ere na ibal kobe na tere, piranin pai na ibal kobe para tenamue. Taalime u maribe pi na tenangwa kaun, kal iru ere na tenamue. \c 5 \s1 Ibal kobe sigare kule u wai pire mile painangwal painama dire, Yesu ka main kenin erungwa yal bil konagi iru erungwa \p \v 1 Yuda ibal ka main kenin erungwa yal bil kobe milungwa iwe. Yuda ibal kobe milungwa suna yal ta paale suna ere ire, “I God ka main konagi ere na to,” di yalini tomue. Di tongure ibalin kobi kal digan ere taalime erungwa God kire di erama dire, yal iray kalkan God tere kabe si gale God tomue. \v 2 Te yalini ama taalime main main u maribe pi tongure, inin kal digan eremia, ena ibal nomanin paikire kal digan erungwa, yalini miriin pire ibalin kobi tenangwa paamue. \v 3 Te taalime main main u maribe pi yalini tongure, inin kal digan eremia, ena ibal kobe kal digan ere taalime erungwa God kire di erama dire, kabe si gale God tongwa iru tawle tamama. Yalini inin kal digan ere taalime erungwa God kire di erama dire, kabe si gale God para tomue. \v 4 Te yal ta ka main kenin erungwa yal milungwa yalini inin paale suna ta erekimba, God yalini paale suna ere imue. Na ibal kobe sanamoi gilekume kaan Eron, yalini God ka main kenin erungwa yal bil milama dire, God paale suna ere ingwa mere, malia ibal iru para paale suna ere imue. \p \v 5 Ena Kirisito para yalini inin paale suna ta ere ikimue. Kirisito God ka main kenin erungwa yal bil milama dire, God yalini paale suna ere ire ka iru di yalini tongwa, \q1 “I na Wanan milinga, malia na i kulere i Nenin na inan miliwa.” \m \v 6 Te ka main minin ganin buku baan ta suna God ka iru dungure, bilungwa paangwa, \q1 “Na ka main kenin eranga yal mile painangal painanwa. Melkisedeke ka main konagi iru erungwa mere, i ere milanwa.” \p \v 7 Ena Yesu gariba gul milungwa kaun, yalini gala bil dire kay miire ana di God te milemue. Yalini ta gulekinama dire, God yalini kal main iru ere yalini tenangwa paamue. God main iru pai dungwa, yalini ana di God tomue. Tere God giran pire wiina ere tomia, ena ka di God tongure piremue. \v 8 Ena Yesu iwe, God Wan milimba, God giran pire wiina ere tenama dire, God giil pire Yesu tomue. \v 9 Yesu God giran pire wiina ere tongwa para kuunin pai milungwa kaun, ibal kobe Yesu giran pire wiina ere tongwa, ena ibalin kobi sigare kule u wai pire mile painangwal painama dire, Yesu kal iru ere ibalin kobi tenangwa paamue. \v 10 Te Melkisedeke ka main kenin erungwa yal bil konagi erungwa mere, Yesu para iru ere milama dire, God mile, “I konagi iru ero,” di tomue. \s1 Gamege main pire pol sekungwa mere iru ta milekerabinga \p \v 11 Ena main ta diga i, taw ama di i ibal kobe teralba, i main ere gule pirala pirekinga, ena di i teralga konagi nega di paamue. \v 12 Malia i ibal kobe ka main nil si tongwa yal mere, u maribe pi milanba, God ka main goma kawn kule di i tongwa pire pol sekinga, kwi ama di i tenangwa paimue. Gamege amin niriin nere komina niminin milungwa, ta ole nekungwa mere, i para iru mere mile ka main milin ere gule pirekenanga paamue. \v 13 Ibal kobe gamege amin niriin nongwa mere mile, ibalin kobi kabin sire wai wen milungwa main ta pire pol sekemue. \v 14 Dimba ka main milin ibal ere gule pirangwa paamue. Ibalin kobi main ta wai paim mo, ki paim mo, pire pol sirala dire, ibalin kobi nomanin paangwa pire ere milungwa kanamue. \c 6 \s1 Pire gi dibinga pi nima nama dire yobilaan bile milabinga paangwa \p \v 1 Malia ka diga paamia, ena Kirisito ka main goma kawn kule pirebinga main, iru tawle piri nabinga nabinga tamama. Ka main pire gi dibinga pi nima nama dire, ka main milin ere gule pirabino. Yesu ka main, main paangwa kaya nil si i tegi, kwi ama para ta di i tekeralga paamue. Goma main ki mile pai eringa, mun kal waa tenga pirere, te pire gi di God tere mile pai eringa para pirinwe. \v 2 Ka main ibal nil bilungwa main iray, te ka main yal singaba ka main ibal gibilin mina aan aa taw sire yobilaan bile tongwa, main sui iray kaya nil si i tobinwe. Te ka main pire gi dungwa ibal gule alangwa main iray, te ibal kal digan ere taalime erungwa God pirin pai ibalin kobi te milungwal milungwa main iray, te main sui iray kaya nil si i tobinwe. \v 3 God, “Para owa,” di na ibal kobe tenangwa, ena ka main milin nil sire ere gule pirabino. \p \v 4 Ibal kobe ka main pire nomanin naabilungwa, ibalin kobi ka main i pisere mun kal waa tomia, ena ibalin kobi kwi nomanin suna si kiruul ta sikire, sigare kule u wai ta pekenangwa paamue. Ibalin kobi iwe. Kamin ai kal wai nusi ime ere ibalin kobi tongwa kane pirere, te God Kegemama Iban obin si ibalin kobi tongure irere, \v 5 te God ka main wai dima di pirere, te malia God yobilaan bile kal guman kwi dungwa erungwa kanere, \v 6 te kal main iru kane pirimba, ka main i pisere mun kal waa tere God Wan eri pera mina nil bili sire si gulungwa mere, ibalin kobi iru erere, te ka di sutaw ere yalini tomia, ena kwi nomanin suna si kiruul sikire, sigare kule u wai ta pekenangwa paamue. \p \v 7 Ibalin kobi milungwa mere ka ta di bile diralga piro. Nimin sire sire erungwa, gariba ali biire ibal komina yaalungwa pi sire u bil ongure, ibal komina buule nongwa iwe. God kane wai piremue. \v 8 Wai pirimba gariba iray nil iru biingure, suulsi galan yongwa te suulsi ta maanangwa iwe. Gariba digan dimia, God nigi de pire gariba iray si yugu dire pusi enderin ali galala di eremue. Dongwa mere God para iru ere ibalin kobi tenangwa paamue. \p \v 9 Na ye nega kobe, na ka iru dibinba, i ibal kobe mile kal wai erana di pire u tegi ye i tobinwe. Main wai paangwa, te kalkan eranga God aa ki di i tongure sigare kule u wai nanga, kalin sui iray i ere warana di pirebinwe. \v 10 I ibal kobe God ibalin gawliman kobe aa ki di te milinga, konagi ere ibalin kobi tere, te denin miriin tenga, ena God kalin eringa i pire, kal wai ere i tenamue. \v 11 God aan kere yere, “Kal main ta i teralwa,” dungwa pirere, i pi tegi yenga, u maribe nama dire, i konagi nega di erana di pirebinwe. \v 12 I sin nege ere milana di ta pirekebinwe. Ibal kobe God ka main pire gi dungwa aa gi di pire milungwa mere, i para iru milanga, ena God aan kere yere, “Kalkan i teralwa,” dungwa i kawen inana di pirebinwe. \s1 God aan kere yere ka dungwa pi tegi yerabinga paangwa \p \v 13 Ena God aan kere yere, “Kal iru ere i teralwa,” dire ka di Ebarakam tongwa kaun, yalini inin maabin mina aa taw sire, “Eralwa,” dimue. Ibal ta God yaa ime ta sekenangwa paamia, ena yalini yal ta kaan ta galekire yalini inin milungwa pire, maabin mina aa taw simue. \v 14 Sire aan kere yere ka iru di Ebarakam tongwa, “Na kal wai wen ere i tere, te i gawlin kobe binanbile ere i teralwa.” \v 15 Ka dungwa i Ebarakam aa gi di pire milemia, ena God aan kere yere, “Kal iru ere i teralwa,” dungwa mere u maribe ongure kanemue. \v 16 Te ibal maabin mina aa taw sire aan kere yere, “Iru ere i teralwa,” dungwa main iwe. Yalini inin kaan ta galekire yal singaba bil kaan gale maabin mina aa taw sire, “Iru ere i teralwa,” dimue. Iru eremia, ena ka bolebilin dungwa gwi simue. \v 17 Ibal kobe iru erungwa mere, God para maabin mina aa taw sire aan kere yere, “Iru eralwa,” dimue. God kalkan ere tenangure inangwa ibal kobe God aan kere yere di tongwa mere, “Kirara iru u maribe namua,” dire di ibalin kobi iru pirama dire, maabin mina aa taw sire aan kere yere, “Iru eralwa,” dimue. \v 18 God aan kere yere, te maabin mina aa taw sungwa, kalin sui bole u taran omia, ena kalin sui i u main ta pekire God kakiibi iru ta di ibal tekenangwa paamue. Iru paimia, ena na ibal kobe pi yalini kulebingire, kuman kine na tongwa, na ibal kobe mile, “God kal iru ere na teralwa,” di na tongwa aa gi di pirabina dibingire, yalini yobilaan bile na tomue. \v 19 Yalini ka di na tongwa i, na ibal kobe pi tegi yobinga, main wen paamue. Na ibal kobe nomanin te iban, kirara niminin mile milabina dire, ka main iray na komin kanin dimue. Ka di na tongwa mere, kirara u maribe nama di pire, God milungwa ain pi ala milebinga mere milebinwe. \v 20 Iru milebinga iwe. Yesu goma ain iray ere ala pire aa ki di na terala dire, pi milemue. Pi milere ka main kenin erungwa yal bil mile painangwal painangwa, Melkisedeke konagi iru erungwa mere ere milamue. \c 7 \s1 Melkisedeke iwe, God ka main kenin erungwa yal bil milungwa \p \v 1 Ena Melkisedeke milungwa main iwe. Selem gariba gul kenin ere ke milungwa yal bil yalini milere, te God Bil Wen ka main kenin erungwa yal, yalini para milemue. Goma Ebarakam gariba gul yal bil kobe bole kura bile si gulere, kwi ere ogin ongwa kaun Melkisedeke yalini kol baan kanere, miriin pai Ebarakam tenama dire, ka wai di tomue. \v 2 Ebarakam kalkan para aa te nongwa, taminin anan kole kole muru obin si inin inin yere taminin taranta Melkisedeke tomue. (Melkisedeke kaan Golin ka main paangwa mere iwe. Main ta, “Kabin sire wai wen erungwa yal bil milemua,” dire te Selem gariba gul yal bil milemia ena, “Den miriin yaa ime sungure, kamin wai taangwa yal bil para milemua,” dimue.) \v 3 Melkisedeke nen man te yalini sanamoi gilekume main paangwa, ka minin ganin ta di maribe erekimue. Te yalini kule nongwa kaun te gulangwa kaun, para di maribe ta erekimue. God Wan, Yesu, ka main kenin erungwa yal mile painangwal painangwa milungwa mere, Melkisedeke para iru kuunin milemue. \p \v 4 Ena Melkisedeke yal singaba bil wen milungwa iwe. Yuda ibal komin kanin yal, Ebarakam kura bilungwa kaun, kulgal bona komina wo ne yuungwa taminin anan kole kole muru obin si inin inin yere, taminin ta Melkisedeke tomue. Tomia ena Melkisedeke yal singaba bil wen mile Ebarakam yaa ime simue. \v 5 Yaa ime sungwa main iwe. Ilibai gawliman kobe kule yongwa, maale mili ongwa ongwa mile Yuda ka main kenin erungwa yal milungwa, Mose kile kaman ka iru di yalin kobi tongwa, “Isirel ibal kalkan aa te nongwa taminin anan kole kole muru obin si inin inin yere, taminin ta God terala dungwa, kalkan iray i ku bile yeyo,” dire di tomue. Yalin kobi inin gawliman kobe kalkan ire i ku bile yomue. Gawliman kobi milungwa Ebarakam ibalin kobi sanamoi gilekume milimba, ibalin kobi kalkan te kobile moni Yuda ka main kenin erungwa yal tongure, i ku bile yomue. \v 6 Dimba Melkisedeke Ilibai gawliman ta milekire, Ebarakam kalkan aa te nongwa taminin anan kole kole muru obin si inin inin yere, taminin ta Melkisedeke tongwa imue. Irere te, “God kal wai ere i teralwa,” dire aan kere yere di Ebarakam tongwa, yalini miriin painama dire, Melkisedeke ka wai di Ebarakam tomue. \v 7 Ka wai di tongwa yal wi yebe pire, te ka dungwa i pirungwa yal yaa ime si tongwa paamue. \v 8 Te ka ta iwe. Malia Yuda ka main kenin erungwa yal kobe kobile moni kan digai, i ku bilungwa yalin kobi gulamba, Ebarakam kalkan te kobile moni tongure ingwa yal, kaan Melkisedeke iwe. Ka main minin ganin iru bilungwa paangwa, “Melkisedeke milangwal milamua.” \v 9-10 Ebarakam kalkan te kobile moni Melkisedeke tongwa kaun iwe. Ilibai sanamoi gilekume Ebarakam milemia, ena Ebarakam kalkan i tongwa mere, Ebarakam gawliman Ilibai Ebarakam ain pire para toma di pirebinwe. Di pirebinga Ilibai gaan kobe kobile moni kan diga i, i ku bilimba, kobile moni Melkisedeke tomia, ena Melkisedeke yal singaba bil wen milemue. \s1 Ka main kenin erungwa yal ta kwi ure goma milungwa kobe ain ongwa \p \v 11 Ena goma wen God kile kaman ka di Mose tongwa kaun iray, Ilibai gawliman kobe mile Yuda ibal ka main kenin erungwa yal milemue. Milere ka main kenin erungwa konagi ere milimba, Isirel ibal kobe kile kaman ka iray pire wiina ta erekimia, ena God bole pena gale u taran ta pekemue. U taran ta pekemia, ena God Yesu Kirisito nusi ime erungure, u maribe omue. U maribe ongwa mere iwe, Melkisedeke ka main kenin erungwa yal mile konagi erungwa mere, Yesu erimba, Ilibai gaan ta Eron ka main kenin erungwa yal mile konagi erungwa mere, Yesu iru ta erekire main ta eremue. \v 12 Goma Yuda ka main kenin erungwa yal ka si aine aine di ungwa main, malia main i piserebinga, ena kile kaman ka goma dungwa mere taw pisere, kile kaman ka kwi u maribe nangwa paamue. \v 13 Te main ta kwi u maribe ongwa iwe, Yesu Singaba ka main kenin erungwa yal milimba, yalini sanamoi gilekume kobe Ilibai gawliman ta milekire, Yuda ka main kenin erungwa yal konagi erungwa mere ta erekemue. \v 14 Isirel ibal sanamoi gilekume ta kaan Yuda mile, yalini Yesu sanamoi gilekume milemue. Mose mile, “Yuda gawliman kobe ka main kenin erungwa yal konagi iru eramua,” dire ka iru ta dikimue. \s1 Melkisedeke ka main kenin erungwa yal bil milungwal milungwa mere Yesu iru milungwa \p \v 15 Ena kile kaman ka ta kwi u maribe ongwa main iwe, ka main kenin erungwa yal ta Kirisito u maribe pire, Melkisedeke mile pai erungwa mere milemue. \v 16 Yuda ka main konagi erungwa si aine aine erungwa Yuda ka main kenin erungwa yal iru u maribe omba, Kirisito mile ka main kenin erungwa yal u maribe ongwa iwe, yalini mile painangwal painangwa main i, yalini yobilaan bile milemia, ena ka main kenin erungwa yal milemue. \v 17 Iru milungwa mere, ka main minin ganin God ka iru dungure bilungwa paangwa, “Na ka main kenin eringa yal, i mile painangal painanwa. Melkisedeke konagi erungwa mere, i ere milanwa.” \v 18 Goma Yuda ka main kenin erungwa yal si aine aine mili ungwa ungwa kile kaman ka i yobilaan bile ta di tekemia, ena ka main i piseremue. \v 19 Piserungwa main iwe. Ibal kobe kabin sire wai wen milama dire, Mose kile kaman ka iru ere ibal tenamba, aa ki di ibal ta tekenangwa paamue. Dimba na ibal kobe God u taran pi milama dire, malia yalini kal wai wen ere na tomue. Tongwa main iwe, Kirisito na ibal kobe kenin erungwa yal kamin ai mile aa ki di na tomue. \p \v 20-21 Ena Yuda ibal ka main kenin erungwa yal konagi kawn kule erungwa, ibal maabin mina aa taw sire, “Konagi iru ero,” dire ka iru ta di tekimba, God Singaba ka main kenin erungwa yal konagi erungwa mere, ere Yesu tere, maabin mina aa taw sire ka iru di yalini tongwa, \q1 “Na maabinan mina aa taw sire kal iru ere i teralga, na nomanin suna kwi si kiruul ta sekeralwa. Na ka main kenin erangwa yal, i mile painangal painanwa.” \m Dire maabin mina aa taw sire ka iru di Yesu tomue. \v 22 Di tomia, ena God ka wai dire bole pena gale i terala dire, kwi aan kere ye ibal tongwa wi yebe pire Yuda ka main kenin erungwa yal kobe konagi erungwa yaa ime simue. Aan kere ye ibal tongwa mere, u maribe nama di kirara kawen iru pirabina dire, Yesu yobilaan bile na ibal kobe tomue. \p \v 23 Ena God kwi kal iru erungwa i wi yebe oma di pirabina dire, main ta di i terala piro. Yuda ka main kenin erungwa yal kobe, yal ta gulungure yal ta pi yalini ain ongwa, si aine aine iru mili ungwa binanbile milimba, mile painangwal painangwa tamama. \v 24 Dimba Yesu mile painangwal painangwa, ena yalini ka main kenin erungwa yal konagi ere milangwal milamue. \v 25 Yesu iru ere milemia, ena ibal kobe mile, “Yesu na awli pi God milungwa gul namua,” dire pi tegi yenangwa, Yesu ibalin kobe aa ki di tenangure, sigare kule u wai namue. Yesu ibalin kobi pire ana di God te milangwal milangwa, ena malia te eme para aa ki di ibalin kobi tenangwa paamue. \s1 Yesu ka main kenin erungwa yal bil milemia aa ki di ibal tenangwa paangwa \p \v 26 Iru paamia, ena God ka main kenin erungwa yal bil aa ki wen di na ibal kobe terala dire, Yesu yalini milemue. Yalini kabin sire kal dime di ere milere, te kal ki te kal digan ta erekungwa pirin ta pai dikire, te nomanin naabilungwa milere, te kal digan ere taalime erungwa ibal bole si dawle ta milekire, kamin ai God guman mina milemue. \v 27 Yuda ka main kenin erungwa yal singaba kobe yalin kobe inin kal digan ere taalime erungwa pire, are kaun kaun kabe si gale God tere pare, ibal kobe kal digan ere taalime erungwa pire are kaun kaun kabe si gale God tomue. Yalin kobi iru ere milungwa mere, Yesu iru ta erekimue. Yalini ginin taran tawle kabe si gale God tongwa ibal na si gulama dire, yalini, “Para owa,” dungure erungwa kaun i yalini inin tomue. \v 28 Te Yuda ka main kenin erungwa yal bil kobe paale suna ere ingwa main iwe. Mose kile kaman ka dungwa mere, yalin kobi paale suna ere ingwa, taalime main main u maribe pi yalin kobi tongure, kal digan eremue. Erimba eme God mabin mina aa taw sire, “Konagi iru ero,” di tere yalini inin Wan paale suna ere imue. Ingure Yesu kirara konagi erungwa kuunin paimue. \c 8 \s1 Yesu kamin mina mile ka main kenin erungwa yal konagi dime di ere milungwa \p \v 1 Ena ka di i tega, main wen kwi di i terala piro. Ka main kenin erungwa yal bil ta mile, naanin wen paangwa yal, God guman mina Yesu amin di mile, na ibal kobe milebinga i pire, ka sirin bile God tomue. \v 2 Ka main ogu bil ala kiile kulan ta dungwa mere, God kamin milungwa ain, Yesu na ibal kobe ka main kenin erungwa yal ali mile konagi ere milemue. Ogu iray ibal kiikimia, ena God Singaba inin kiimue. \p \v 3 Yuda ka main kenin erungwa yal bil kobe para kalkan tere kabe si gale God tenama dire, paale suna ere imia, ena na ibal kobe ka main kenin erungwa yal bil Yesu para iru tenangwa paamue. \v 4 Mose ka main dungwa mere Yuda ka main kenin erungwa yal kobe gariba gul mile kalkan God te milemia, ena Yesu gariba gul imo mile painangwa konagi iru ta erekinangwa paamue. \v 5 Yalin kobi konagi erungwa iwe. Kamin ai ka main konagi erungwa mere, yalin kobi, “Iru erebinwa,” dire si paale ire ere milemue. Mose goma konagi erungwa mere, yalin kobi ere milemue. Goma Mose ka main ogu, sel ogu ta kiirala dungwa kaun, God ka iru di yalini tongwa, “Ogu kiinanga iray goma kamin kuul bole mile, ‘Iru iru kio,’ di i tega mere, i iru wen kio,” dire di tomue. \v 6 Yalin kobi konagi iru ere milimba, Yesu ka main kenin erungwa yal konagi ere milungwa wi yebe omue. Wi yebe ongwa mere main iwe. God ka wai di bole pena gale ibal tenama dire, kile kaman ka di tongure, Yesu kalkan i ka di kuunin erungwa, ena main paangwa i wi yebe ongwa mere omue. Mose kile kaman ka wai paamba, God, “Kal wai wen ere i teralwa,” dire aan kere ye na ibal kobe tomia, ena main ta paangwa i, wi yebe omue. \s1 God ka wai di bole pena gale ibal para tenama dire main ta kwi paangwa u maribe ongwa \p \v 7 God goma ka wai di bole pena gale Isirel ibal tenama dire, kile kaman ka di tongwa para kuunin eramia, ena main ta kwi paangwa ta erekinamba. \v 8 Isirel ibal kobe kal ki erungwa kanere, God ka iru di ibalin kobi tongwa, \q1 “Isirel ibal te ibalin kobi gawliman ta kaan Yuda para ka wai di bole pena gale ibalin kobi terala dire, kile kaman ka kwi di teralga kaun iray, u maribe namua. \v 9 Kile kaman ka kwi di teralga, goma ka di ibalin kobi sanamoi gilekume di tega mere, ta di tekeralwa. Goma ibalin kobi sanamoi gilekume Isipi gariba pisere, kwi abila awli uga kaun iray, kile kaman ka di tega mere, iru ta di tekeralwa. Ka di ibalin kobe tega pire wiina ta erekungwa, ena ibalin kobe ka dungwa na pire unin si miliwa. \v 10 Milere pare na ka wai di bole pena gale Isirel ibal terala dire, kile kaman ka kwi di teralga, kal iru ere teralwa. Na kile kaman ka ibalin kobi nomanin suna yerere, te na kile kaman ka i den miriin suna painama dire, para iru yerere, te ibalin kobi God na miligire, te na ibalan gawlimanan ibalin kobi iru milamua. \v 11 Ibal maangwa yaangwa para na miliga main pire pol sinamia, ena yal ta mile, ‘God Singaba milungwa main pire pol so,’ dire ka iru di gawliman te enin kobe ta tekenamua. \v 12 Ibalin kobi na kile kaman ka si keli simba, na miriin pire teralga, te ibalin kobi kal digan ere taalime erungwa, pire nomanin suna ta yekiralwa,” \m dire God Singaba ka iru dimue. \v 13 God mile, “Kile kaman ka kwi iray di i teralwa,” dimia, ena goma ta di tongwa ka golin iray yaa ime simue. Yaa ime simia, ena gin taran wei sinangwa paamue. \c 9 \s1 Yuda ka main kenin erungwa yal bil goma kabe sire mayan ire ala ongwa \p \v 1 Ena goma God ka wai di bole pena gale Isirel ibal terala dire, kile kaman ka di tongwa ibalin kobi ana dire deminin si God tenama dire, kile kaman ka di maribe erungure, te ka main ogu ta ibal kobe kiingwa para iru dire kiimue. \v 2 Ibal ka main sel ogu ta kiingure, kiile sutan dimue. Kiile ta kana giran dungwa enderin derin dongwa ain koli dungure, te komina birete God tongure kane milungwa bol kola dungure, te kiile iray kaan God kegemama yongwa ain dimue. \v 3 Kiile ta i pisere gal ta kiile ta ala wen si pere dimue. Si pere dungwa kiile iray kaan God kegemama wen yongwa ain dimue. Gal ta sel ogu kana giran si pere dungure, te gal ta kiile ala dungwa i, si pere dimue. \v 4 Kiile iray kalkan ala iwe. Ulgu galungwa de minanin wai sungwa bol ta kobile gol ere yongwa dungure, te God kile kaman ka di Mose tongure, kobile sutan ka minin ganin i bolimina bilungwa bokisi ta ala yongure, bokisi kole kole para bolimina kobile gol ere yongwa dungure, te goma Isirel ibal gariba simi yongwa milungure, God komina ta kaan mana tongure, komina mugu ta kobile gol ere yongwa ali yongwa mugu iray bokisi bil para ala yongwa dungure, te yal bil Eron kolaa goliba kwi dainin bile arin sungwa, para bokisi bil iray ala yongure dimue. \v 5 Te bokisi bil iray mine kol kamin ibal sui kaan Serabin milungwa mere, eri baale ere yomue. God naabile aw dungwa mere kal sui i maribe eremue. Te kal sui i kain dire dire bokisi kana giran yobile suna eremue. Isirel ibal kal digan ere taalime erungwa, God kire di erama dire, Yuda ka main kenin erungwa yal bil kabe sire mayan a pilay sire, bokisi kana giran bolimina bile tomue. Ka bile i tega i, main para muru bile i teralba, malia kuunin ta paikimue. \p \v 6 Ena Isirel ibal kalkan iru aa tekun erungure pare, ibalin kobi ka main kenin erungwa yal kobe, sel ogu kiile ta kana giran dungwa, are kaun kaun pi ala pire inin ka main konagi ere milemue. \v 7 Ere milimba Yuda ibal ka main kenin erungwa yal bil, yalini yal taran tawle kiile ta ala kol dungwa ali ongwa paamue. Kamin kaun kaun binanbile ala ta pekire, me erin ta wei sungure are kaun taranta tawle ala ongwa, iru ere milemue. Ala ongwa kaun i, yalini inin te ibal kobe kal digan ere taalime erungwa pire, kabe sire mayan ire ala omue. Kal digan ere taalime erungwa i, God kire di ere tenama dire, kabe sire mayan ire ala omue. \v 8 Kal main iru erungwa i pire, God Kegemama Iban ka iru di gawa di na ibal kobe na tongwa, “Ka main sel ogu iray te kile kaman ka goma di tongwa imo dinamia, ena ibal kobe God milungwa gul inin nama dire, kol ta bala di ibalin kobe ta tekenangwa paamua.” \v 9 Te malia ibal kobe main goma dungwa i duulin bile ere milungwa, di bilemue. Di bilungwa main iwe. Ibalin kobi kabe si gale God tomba, ibalin kobi pirin pai imo dungure, nomanin ta naabilekungwa paamue. \v 10 Nomanin ta naabilekungwa main iwe, main goma dungwa i, ibal komina mawal erangwa, te ibal nil taw mawal erangwa, te ibal gain bigin sinangwa, kile kaman ka iru tawle di maribe eremue. Kile kaman ka i dungwa iwe, nomanin te den miriin suna ka ta dikire, gain mina konagi paangwa mere, tawle di tomia, ena God kile kaman ka te main ta kwi paangwa u maribe ongwa kaun, main goma dungwa iray wei sinamue. \s1 Kirisito inin mayan garu di tere pi milungwa \p \v 11 Wei sinamba, Kirisito kaya ure Yuda ka main kenin erungwa yal bil milungwa mere milere, main ta wai paangwa ere ibal tomue. Te yalini ka main konagi iray erungwa iwe. Ibal ka main sel ogu inin kiingwa, ogu iray ala pire konagi erangwa tamama. Ogu ta ibal kobe ta kiikungwa, God milungwa mina guman kol mile konagi iray ere milemue. \v 12 Kirisito kamin ai ali pire Yuda ka main ogu bil kegemama yongwa mere, God milungwa mina ginin taranta tawle pi milemue. Pi milungwa kaun i, yalini bolima meme te bolimakau gawlin sire mayan God terala dire, ire pekimba, yalini inin mayan garu di tere pi milemue. Na ibal kobe sigare kule u wai pi milabingal milabina dire, yalini inin mayan garu di tere pi milemue. \v 13 Te ibal taw kal main ta paikungwa ere si kunal si milungwa, bolima meme mayan te bolimakau mayan, te bolimakau gawlin si galungwa ulgu iray, bile ibalin kobi tomia, ena ibalin kobi gain mina tawle aa te wai ere tomue. \v 14 Main iru paangwa mere, kawen eremia, ena Kirisito mayan garu dungwa, kirara wi yebe namue. God Iban yobilaan pai Kirisito tongwa, yalini inin miin te mayan God tomue. Tongwa kuunin wen paimue. God mile paangwal paangwa, na ibal kobe nil konagi ere yalini terabina dire, Kirisito mayan garu di na ibal kobe tongwa, ena na kalkan paikungwa piserabingire, pirin gule ere na ibal kobe na tere nomanin naabile na ibal kobe tenamue. \s1 God ka wai di bole pena gale ibal tenama dire Kirisito mayan garu dungwa \p \v 15 Ena ka di i tega main iru paimia, Kirisito ka wai di bole pena gale ibal terala dire, kile kaman ka kwi di ibal tomue. God mile, “Na duulin bilana wo,” di ibal tere, “Kalkan wai dire di painangwal painangwa main ere i teralwa,” dire aan kere ye ibalin kobi tongwa u maribe nama dire, kile kaman ka kwi iray di ibalin kobi tomue. Kalkan i, u maribe nangwa main iwe, goma kile kaman ka di tongwa ibal si keli sire kal digan erungwa, God pirin i gule ere ibalin kobi tenama dire, Kirisito gulemue. \p \v 16 Yal ta gulangwa kaun inin pire, “Na kulgal bona obin iru iru so,” dire ka minin ganin bile paalangwa, ena yalini kirara gulangwa kanere, kulgal bona obin sinangwa paamue. \v 17 Iru paamba yal iray kwi imo milungwa kaun ka minin ganin bile paalungwa i pi nima ta pekungwa, ka goma minin ganin bile paalere, gulungwa kaun ka iray i pi nima nangure, inangwa paamue. \v 18 Iru paimia ena God ka wai di bole pena gale Isirel ibal terala dire, goma kile kaman ka di tongwa pi nima nama dire, kabe si gule mayan garu dimue. \v 19 Iru erungwa iwe. God kile kaman ka di Mose tongure, Mose ka di Isirel ibal tere pare, bolimakau gawlin si gule mayan irere nil bole nuure kile kaman ka minin ganin iray te ibal para mayan bile tomue. Yalini eri te kaan kisop, yaan ta ire bolima siipe siipe igin baa ta eri yaan mina daare, mayan ali sigile bile tomue. \v 20 Bile tere ka iru dungwa, “God ka wai di bole pena gale i terala dire, kile kaman ka di i tongwa pi nima nama dire, mayan bile teiwa. I ka dungwa i pire wiina ere tenana dire, God iru piremua.” \v 21 Iru bile tongwa mere, Mose ka main sel ogu bile tere, te ka main ogu iray kal para muru bile tomue. \v 22 Ka iru diga main iwe. Kalkan para si kunal sungwa u wai nama dire, Mose kile kaman ka main i, “Mayan bile tomua,” dimue. Dungwa mere mayan garu ta dikinangwa, ena kal digan ere taalime erungwa, God ta kire di ere tekenangwa paamue. \s1 Kal digan ere taalime erebinga Kirisito pirin i gule ere na terala dire, gulungwa \p \v 23 Ena kamin ai kal wai ere ibal kobe tongwa mere, gariba gul kalkan i di bilebinga, kalkan si kunal sungwa mayan bile tere u wai omue. U wai omba kamin ai kal wai ere ibal tongwa kirara pi nima nama dire, Kirisito mayan garu di na ibal kobe tongwa, wi yebe nangwa paamue. \v 24 Wi yebe nangwa iru. God ogu ta painama dire, ibal ka main ogu kiingwa, kamin ai mere kiingwa, Kirisito ogu iray pi ala ta pekemue. Ta pekire yalini kirara kamin ai ala pirere, God milungwa mina na milebinga pire, ka sirin bile God tomue. \v 25 Yuda ka main kenin erungwa yal bil mile, ka main sel ogu kiile ta ala wen dungwa me erin kaun kaun ginin taran taran ala pire, kabe ta sire mayan ire omue. Ginin ta ta binanbile iru omba, Kirisito ginin taran tawle mayan garu di tongwa paamue. \v 26 Yuda ka main kenin erungwa yal bil ginin ta ta binanbile erungwa mere, Kirisito para iru erangwa, ena God kalkan ere yongwa kaun Kirisito yalini guli nangwa nangwa namba, iru erangwa tamama. Kamin kaun wei sinangwa kaun, malia yalini gin taran kirara u ibal ongwa, ibal kobe kal digan ere taalime erungwa, pirin gule ere terala dire, yalini inin mayan garu di tomue. \v 27 Ibal para ginin ta gulangure pare, mile pai erungwa mere God kanere, “Pirin paimua,” di tenam mo, di tekinam mo, iru obin si tenangwa paamue. \v 28 Ibal gin taran gulungwa mere, Kirisito gulungwa, ibal kobe kal digan ere taalime erungwa, Kirisito ibal kobe pirin paangwa irere gulemue. Yalini kaun ta kwi ere ime unamba, ibal kal digan ere taalime erungwa yalini kaun iray ibalin kobi pirin ta ikire, ibal kobe yalini unama di pire suul mile kanungwa, ibalin kobi sigare kule u wai ongwa, pi nima nama dire unamue. \c 10 \s1 Goma kabe si gale God tongwa, God pirin gule ere tekenangwa paangwa \p \v 1 Ena Kirisito kal wai ere ibal tongwa main, Mose kile kaman ka main i tawle di bilungwa, main wai iray u maribe nangwa, tawle di maribe ere tomue. Yuda ka main kenin erungwa yal bil me erin kaun kaun kabe si gale God te i ongwa ongwa, ena Mose kile kaman ka pire wiina erungwa ibal, nomanin ta naabilekinamue. \v 2 Te ibal kobe ana dire deminin si God tongwa mile, “Na kal digan ere taalime erebinga, God pirin kirara gule ere na tomua,” dinangwa, ena ibalin kobi na pirin ta paikima di piramue. Iru pirangure, ena kabe si gale God kwi ta tekenangwa paamue. \v 3 Ka iru diiba, me erin kaun kaun kabe si gale God tongwa, ena ibal kobe kal digan ere taalime erebina dire, inin piremue. \v 4 Ibal kobe kal digan ere taalime erungwa pirin i gule ere tenama dire, bolimakau te meme si gale God tongwa, kuunin ta erekinangwa paamue. \v 5 Ena main iru paamia, Kirisito gariba gul ere ime urala dungwa kaun, ka iru di God tongwa, \q1 “Ibal kobe kabe si gale i toma di pirekinba, na u ibal nama dire, gain te yobilagi aa tekun ere na tenwa. \v 6 Ibal kobe kabe ta kirara muru bol mina si gale de taa erungwa, i wai ta pirekire, te ibal kal digan ere taalime erungwa, i kire di ere na tenama dire, kabe si gale i tongwa para wai ta pirekinwa. \v 7 Dire pare ka iru di yalini teiwa. God ye, i inin pire kal ta ere na terala di piringa mere, iru ere na to. Mose kile kaman ka buku mina na kan dire bilungwa mere, iru ere na to.” \m \v 8 Ena Kirisito mile ka iru di God tongwa main iwe. “Ibal kobe kabe si gale na tenama di pirekire, te kabe ta kirara muru bol mina si gale de taa erungwa, i wai ta pirekire, te ibal kobe kal digan ere taalime erungwa i kire di erana dire, kabe si gale i tongwa, i wai ta pirekinwa. Dire goma iru di God tongure, Mose kile kaman ka ibalin kobe duulin bile erungwa, kal main iru eremue. \v 9 Yalini dire ainere ka iru dungwa, “God ye, i inin pire kal ta ere na terala di piringa mere, iru ere na to.” Dire ka iru dimia, ena goma kabe si gale God tongwa main, Kirisito main i pisere, te God ka dungwa ibal kobe pire wiina ere tongwa main, pi nima nama dire, i maribe ere ibal tomue. \v 10 Yesu Kirisito God nomanin paangwa mere, duulin bile erere, yalini ginin taran tawle inin miin mayan si gulama di pire God tomia, ena na ibal para kal digan ere taalime erebinga, pirin i gule ere na tongure, nomanin naabilungure milebinwe. \s1 Kirisito mayan garu dire gulungwa, God na ibal kobe pirin gule ere tenangwa paangwa \p \v 11 Ena Yuda ka main kenin erungwa yal kobe are kaun kaun ka main konagi ere kabe si gale God te i ongwa omba, ibal kal digan ere taalime erungwa, pirin i ta gule ere tekenangwa paamue. \v 12 Pirin gule ere tekenangwa paamba, ibal kal digan ere taalime erungwa, pirin gule ere tenama dire, Kirisito kamin kaun ginin taranta yalini inin miin mayan si gulama di pire God tomue. Iru tongwa main iwe. God kanere, “Kal main erungwa i, imo di painangwal painamua,” dimue. Te Kirisito iru erere pare, yalini pi Nen God aan wen kol amin di milemue. \v 13 God yalini Wan kaymin ibal yaa ime si tenangure, Kirisito kaymin egilala dire, yalini God guman kol suul milemue. \v 14 Kirisito kamin kaun ginin taranta yalini inin miin mayan God tomia, ena ibal kobe kal digan ere taalime erungwa, pirin i gule erungure, nomanin naabilemue. Ibalin kobe iru milungwa, God kanere wai pire ibalin kobi te milangwal milamue. \v 15 Te ka main paangwa i, kirara kawen dima di pirabina dire, God Kegemama Iban ka iru di gawa di na tongwa piro. Yalini goma ka iru dungure bilungwa paangwa, \q1 \v 16 “Kamin kaun i wei sinangure pare, na ka wai di bole pena gale na ibalan kobe terala dire, kile kaman ka kwi di teralga, kal iru ere teralwa. Na kile kaman ka ibalin kobi den miriin suna yerere, te kile kaman ka i nomanin suna painama dire, para iru yeralwa.” \m \v 17 Dire ainere ka iru dungwa, \q1 “Ibalin kobi kal digan ere taalime erungwa, te kal ki erungwa, pire nomanin suna kwi ta yekiralwa.” \m \v 18 Dire kal digan ere taalime erungwa, pirin i gule ere tenamia, ena pirin i kire di erama dire, kabe si gale God tenangwa main i ta paikinamue. \s1 Na ibal kobe pi God guman mina deminin si yalini terabinga paangwa \p \v 19 Ena na ka main enan kobe, ka iru di i tega paamia, na ibal kobe yobilaan bile pi God milungwa gul pire, ana dire deminin si yalini terabinwe. Yesu aa ki di na ibal kobe terala dire, yalini mayan garu dire \v 20 gulemia, ena mile pairabingal pairabina dire, yalini kol ta kwi bala di na ibal kobe na tomue. \v 21 Ka main kenin erungwa yal bil Yesu milere, God ka main ibal, na ibal kobe kenin ere milemia, \v 22 ena na ibal kobe pi God guman mina deminin si yalini terabinwe. Si terabinga main iwe. Na ibal kobe nomanin gule daalin sungwa pisere naabile milebinga, ka main pire gi dire nil bile na tongure nomanin naabile milebinwe. Iru milebinga ena ana dire deminin si yalini terabinga kaun, denan miranan suna kirara kawen dire ka main pire gi dibinga, pi nima pire pi tegi ye yalini terabinwe. \v 23 God mile, “Kal wai ere i teralwa,” dire aan kere ye na ibal kobe na tongwa, kirara iru u maribe nama di pirebinga, ena ka main pi tegi yere di gawa dibinga main i, aa gi di pire milabinwe. \v 24 Na ibal inin inin denan miranan te ibeya ere main wai paangwa mere erabina dire, inin inin yobilaan bile iru ere milabinga paamue. \v 25 Ibal taw kobe ka main taminin u ku bilekungwa mere, kal iru ta erekerabinwe. Ta erekirabinba Yesu kwi ere ime unangwa kaun, u maala omia, ena inin inin yobilaan bile te ibeya ere milabinwe. \s1 God Wan, Yesu, na ibal kobe mun kal waa yalini terabinga, ta paikungwa \p \v 26 Ena Yesu ka main kawen dungwa pire pol sire pare, na ibal kobe girin dire kal digan ere taalime ere milabinga, ena pirin i gule ere na ibal kobe tenama dire, Kirisito miin mayan God tongwa kuunin erekinangure, kwi aa ki di ibalin kobi tekenangwa paamue. \v 27 Erekinamia, ena God ka kol ere tere gain giil pire na ibal kobe tenangure, kuril pire terabinwe. Terabinba iru erabinga tamama. Ibal kobe God kaymin paale tenangwa, ena yalini den kirara gule ibalin kobi tenangwa paamue. Tenangure enderin kiibil dongwa mere, ibalin kobe dere u sutaw namue. \v 28 Te ibal ta Mose kile kaman ka si keli sinangwa, ena yal sutan mo sutakobe kanere, di maribe erangure ibal kobe, “I pirin paimua,” dire miriin pire ibalini tekire, si gulangwa paamue. \v 29 Ibal ta kal iru erangwa si gulamba, ibal ta kal main iru di i teralga pire erangwa iwe. Ibal ta God Wan mun kal waa terere, te Kirisito ka wai di bole pena gale ibalini terala dire, mayan garu dungwa nomanin naabile tomba, ibal i, “Yalini kal erungwa paikimua,” di terere, te ibal kal wai ere ibalini tomba, ibalini gain ka si God Iban terere, te ibalini kal iru erangwa, ena gain giil bilkaw pire ibalini tenangwa paamue. \v 30 Ka iru diga main iwe. God ka iru dungure pire bilungwa paangwa, “Na ibal kobe maan na sire tobe kuunin teralwa,” dire te, “God Singaba ka kol ere na ibalan gawlimanan teralwa,” dimue. \v 31 Dimia ena God mile painangwal painangwa, yalini ka kol ere ibal kobe tere maan si tenangwa, ena ibalin kobi kuril pire kalgane inamue. \s1 Pire gi di Yesu tobinga aa gi di pire yobilaan bilabinga paangwa \p \v 32 Dimba goma God ka main nil si i tongwa, main pire pol singire pare, kalkan u maribe ongwa nomanin si pirino? Taalime main pire gain giil pire milinba, i yobilaan bile mile ka main aa gi di pirinwe. \v 33 Kamin kaun taw ibal milungwa omilin mina kaalibain di i tere, te gain giil pire i tomue. Tomba i iru milinga mere ibal taw para iru milungwa iray, i ibalin kobi bole u taran pire bole gain giil pirere aa ki di te milinwe. \v 34 I ibal kobe ka main pire gi dinga, main i imo di painangwal painangwa wi yebe ongure, aa gi di piringa, ena kanin pai milungwa ibal kobe gain giil pirungwa, i ibalin kobi u taran pirere, te i kulgal bona aa te nenga, ibal aa girin di i ongwa kaun, i ibal kobe wai pire miriin painwe. \v 35 I ibal kobe yobilaan bile God ka main iru pi tegi yenga piserekio. Ta piserekinanga ka main pi tegi yenga, pi nima namue. \v 36 God ka dungwa giran mina pire wiina ere tere, te, “Kal wai ere i teralwa,” dire aan kere ye i tongwa i irala dire, i yobilaan bile niminin mile milo. \v 37 Di tega mere, ka main minin ganin iru dire bilungwa paangwa. \q1 “Kaun tawle imo dungure pare, yal ta, “Uralwa,” dungwa yalini unamua. Yalini suul ta milekire, gin taran unangwa paamua. \v 38 Unamba ibal kobe kabin sire wai milungwa, ibalin kobi pire gi dire u wai pire mile painangwal painamua. Dimba ibal ta kuril pire mun kal waa na tenangwa, ena na gun ye ibalini ta tekeralwa.” \m \v 39 Ka iru dimba, ibal kobe kuril pire mun kal waa Yesu Kirisito tongwa mere, iru ta milekebingi, na ibal kobe ka main pire gi dibinga, sigare kule u wai nama dire, God aa ki di na tomue. \c 11 \s1 Ka main pire gi dire pi tegi yerabinga main paangwa \p \v 1 Ena na ibal kobe ka main pire gi dirabinga, ena “Kal wai ere na teralwa,” dungwa kirara kawen dima di pirebinwe. Te kalkan omilan ta kanekibinga, kal i kawen dima di pirebinwe. Di pirebinga nomanin susu ta sikire, pi tegi yobinwe. \v 2 Na ibal kobe sanamoi gilekume kowanin pire gi di God tomia, ena God mile, “Ibalin kobe mile pai erungwa wai paimua,” di tomue. \p \v 3 “God ka dimia, ena kamin te gariba ere yongure, u maribe omua,” dibinwe. Iru dibinga main iwe. Pire gi di God tobinga, ka iru dibinwe. Ka dungwa i kanekibinga, ka dimba, God ka dungwa kamin te gariba kanebinga, kawen u maribe omue. \s1 Ebel te Inoke te Noa pire gi di God tongwa \p \v 4 Ken kalkan God tomba, Ebel pire gi di God tomia, ena yalini kabe si gale God tongwa maa kora kulemue. Ebel pire gi di God tomia, ena yalini kabe si galungwa God kanere, “Kabin sire yal wai milinwa,” dire gun ye yalini tomue. Ebel kaya gulimba, pire gi dungwa mere, malia ibal kobe kanere ka dungwa te kal erungwa main i ainere ere milemue. \p \v 5 Inoke pire gi di God tomia, ena yalini ta gulekire kwi milungwa, God yalini awli kamin mina omue. Awli ongwa ibal ta yalini waa duumba, ta kanekimue. Iru erungwa main iwe, Inoke mile pai erungwa, God kanere, “Gun ye teiwa,” dimue. \v 6 Te yal ta pire gi di God ta tekenangwa, ena God gun ye yalini ta tekenangwa paamue. Te yal ta ana dire deminin si God terala dungwa iwe. Yalini goma, “God milemua,” dire pire gi dire te, “Na God waa duuralga, yalini inin main i maribe ere na tenamua,” dire main iru pire gi dinangwa, ena yalini ana dire deminin si God tenangwa paamue. \p \v 7 God kal digan ere gariba gul ibal terala dungwa, ibal ta pirekungwa kal i, di Noa tongure Noa pire gi di God tomia, ena yalini kawen dima di piremue. God ka dungwa, Noa pire wiina ere sipe ta baale ere yere, yalini te ebin te gaan kobe sipe ala pi milere, ta gulekire wai milemue. Yalini kal iru u maribe nangwa pire gi dimia, ena gariba ibal para pirin pai tongure, te God Noa pire gi dungwa main kane, “Kabin sire wai wen milinwa,” di tomue. \s1 Ebarakam pire gi di God tongwa \p \v 8 Ena God mile, “Ebarakam i garibanin pisere gariba ta i teralga, ain iray po,” dire aan kere ye tongure, ena Ebarakam pire gi di God tomia, ka dungwa i pire wiina eremue. Erere yalini inin garibanin pisere, yalini ai ta kanekungwa ai omue. \v 9 God, “Gariba i teralwa,” dire aan kere ye tongure, yalini pi gariba iray milere, baan ta ibal gariba ta ki pai milungwa mere milungwa iwe. Yalini pire gi di God tongwa, ena iru milemue. God aan kere ye tere ka iru di Aisaka te Yakobo tongure, Ebarakam sel ogu gariba iray ki pai milungwa mere, yal sui iray iru ki pai milemue. \v 10 Ebarakam iru ki pai milungwa main iwe, God ogu ain ta yalini inin main pire kiinangwa ogu naanin paangwa, God bole pai milabingal milabina dire, Ebarakam suul milemue. \p \v 11 Sera pire gi di God tomia, ena abalini abal temine mile bia ye milimba, God yobilaan pai abalini tongure, gaan kule nongwa paamue. God, “Gaan ta teralwa,” dire aan kere ye abalini tongwa, abalini pi tegi yomue. \v 12 Kal main iru u maribe omia, ena Ebarakam yal dimanin mile bia ye milimba, yalini taran milungure ibal binanwenbile maale sulu dimue. Kulmama te pirin nil makalua wanin mege mege binanwenbile dungwa mere, ibal iru u maribe pire maale milemue. \p \v 13 Ena ibalin kobi pire gi di God te milungwa gulemue. God, “Kal iru ere i teralwa,” dungwa mere, u maribe pi ibalin kobi ole ta tekungure gulimba, ibalin kobi eme u maribe nama di pire miinin maare ka iru dungwa, “Na ibal kobe gariba gul milebinga, gariba baan ta ibal mere milere baan ta nabinwa,” dimue. \v 14 Ibal iru mile ka iru dimia, ena gariba ta inin kobaan milabina dire, waa duu milema di kanebinwe. \v 15 Goma ibalin kobi gariba piserungwa, gariba iray nomanin kwi ta si pirekemue. Nomanin iru si pirangwa, ena gariba iray dungwa kol i kwi ere namba, \v 16 kol iray ta pikire iru pirungwa, “Na gariba baan ta kamin ai nabinwa,” dire nomanin tegi dimue. Tegi dimia, ena ibalin kobi mile, “God milungwa na God milemua,” dungwa, God gay ta gulekimue. Ibalin kobi ai wai ta milama dire, God ogu ain iray aa tekun eremia, ena yalini gay ta gulekimue. \p \v 17 Ena God Ebarakam suan kanungwa kaun Ebarakam pire gi di God tomia, ena yalini inin wan Aisaka si gale God terala di eremue. God, “Kal iru ere i teralwa,” dire aan kere ye Ebarakam tomba, Ebarakam wan taran si gale God terala di eremue. \v 18 Goma aan kere ye tere ka iru di Ebarakam tongwa, “I gaan binanbile kule yenanga main iwe, Aisaka gaan kule yenangure, kuli nangwa nangwa, ena gaan i tawle i gawlimanin milamua,” dimue. \v 19 Aisaka gulangwa kwi si kwi yere alama dire, God kal main iru ere yalini tenangwa paama di pire, Ebarakam iru nomanin si piremue. Aisaka kal main iru pilau dungwa Kirisito eme gule alangwa main i di bilemue. \s1 Aisaka te Yakobo te Yosepe pire gi di God tongwa \p \v 20 Aisaka pire gi di God tomia, ena yalini mile, “God kal wai ere i yasu tenamua,” dire aan kere yere di wan sui Yakobo te Iso tomue. Tongwa God ka dungwa pire nima nama dire, di tomue. \p \v 21 Yakobo pire gi di God tomia, ena yalini gulala di ere milungwa kaun, ka wai di Yosepe wan sui inin inin tomue. Tongwa yalini yal dimanin mile kolaa goliba aa tere, yaa i kwi bile ana dire deminin si God tomue. \p \v 22 God Isirel ibal kwi awli pi Kenan gariba gul nama di pire, Yosepe pire gi di God tomia, ena yalini gulala di ere milungwa kaun yalini mile, “Isirel ibal kobe i Isipi gariba gul pisere ere Kenan gariba gul nanga kaun, na yobilanan para ire po,” dimue. \s1 Mose pire gi di God tongwa \p \v 23 Ena Mose nen man sui pire gi di God tomia, ena yal abal sui Mose kule nongwa kaun gaan wai wen milungwa kane, ba sutakobe gaan i aal kule paalemue. Paalere Isipi yal bil Pero kile kaman ka dungwa, pire wiina ta erekimba, kuril ta pirekemue. \p \v 24 Mose pire gi di God tomia, ena yalini yal garamil milungwa kaun, ibal yalini kanere, “Pero abilin i wan Mose milemua,” dire ka iru di yalini tomba, yalini pirala pirekimue. \v 25 God main i gibilin mui kol yere garibanin main paangwa mere, ere kamin kaun tawle miinin maanangwa, yalini iru pirala di pirekimba, God gawliman kobe Isirel ibal gain giil pire milungwa, yalini gain giil iru pirala di piremue. \v 26 God eme kal wai ere na tenama di piremia, ena yalini iru nomanin si pirungwa, “Isipi ai kulgal bona te kobile moni aa te nerala pirekire, God ka main konagi erungwa yal Kirisito, gain giil pirangwa mere, pirala di piriga, wi yebe omua.” \p \v 27 Yalini pire gi di God tomia, ena Isipi gariba gul pisere Isirel ibal awli omue. God milungure, ibal yalini ta kanekimba, Mose yalini kanere yobilaan bile milemia, ena Isipi yal bil den gule yalini tongwa, kuril ta pirekemue. \v 28 Yalini pire gi di God tomia, ena Yuda nen bolima siipe siipe sungure, God yalin kobe ta sekungwa Mose main paangwa i ka di tere te, “Bolima siipe siipe mayan ire pi kana giran si daa to,” di tomue. Angel ta, ibal si gulungwa angel iray Isirel ibal wan kominin kobe si gulekinama dire, “Bolima siipe siipe mayan kana giran si daa to,” di tomue. \s1 Isirel ibal binanbile pire gi di God tongwa \p \v 29 Ena Isirel ibal kobe pire gi di God tomia, ena ibalin kobi pirin nil kaan Nil Baa baungwa iwe. Baungwa nil i main si kaa si dungure omba, Isipi ibal mun kol duulin bile baan suna ongure, pirin nil iray ibalin kobi si nongure gulemue. \p \v 30 Isirel ibal pire gi di God tomia, ena Yeriko ain kobile gul sungwa mere, kobile bile aine aine minin mina ongwa, Isirel ibal are kaun anan kole muru kole sutan kol ware wenabe di i suna erungure pare, kobile gul sungwa iray si guru di yaamue. \v 31 Yeriko abal ta kaan Ereka, abalini yal kunibe ingwa abal milere pire gi di God tomia, ena Isirel yal sui Yeriko ogu ai kanala dire aal kule ungure, Yeriko ibal yal sui iray kanekinama dire, yalini aa te wai ere yal sui tomue. Tomia ena Yeriko ibal, God ka dungwa pire wiina ta erekungwa ibal kobe, Isirel ibal ibalin kobi si gulungwa mere, abalini ama ta si gulekimue. \p \v 32 Ena ka di i tega mere, main kwi di i teralo? Gidion te Bereke te Samson te Yepeta te Debiti te Samuel, te God ka kebe yal kobe ibalin kobe ka pore di i teralba, kamin kaun kuunin ta dikinamue. \v 33 Kuunin ta dikinamba, ibal kobe taw erungwa mere, ka tawle di i terala piro. Ibalin kobi pire gi di God tomia, kal erungwa iwe. Ibalin kobi kaymin ibal sire i sutaw ere terere, te kal main wai paangwa ere milere, te God, “Kal i wai iru ere i teralwa,” dungwa mere kanere, te awi pusi bilkaw biin eli paangwa God giran aa pere di tongure, ibalin kobi si nekungwa milere, \v 34 te enderin kiibil de u bil ongwa si gaarere, te ibal di kuba pera si gulala di sungwa ta bilekungure milere, te den miriin suna ura di milimba, si kwi yere niminin milere, te kura bilungwa kaun naanin wen paangwa yal milemia, baan ta ibal kobe bole kura bile sire i sutaw eremue. \v 35 Abal taw kobe pire gi di God tomia, ena wan kobe kaya gulimba, ale u kwi ongure man bole milemue. \p Ibal taw kanin pai milungure gain giil pire tongwa, “God mun kal waa tenanga, kanin gule ere i teralwa,” dire kaymin ibal ka iru di ibalin kobi tomba, ibalin kobi manaa dimue. Gulere ale u wai pi milabina di pire, manaa dimue. \v 36 Te ka di sutaw ere ibal taw tongure milere, te kuba aa tere ibal taw de dagi sungure milere, te kanin si ibal taw tere kanin pai tongure milemue. \v 37 Kobile kuba aa tere ibal taw sungure milere, te di aa tere ibal taw suna di kira dungure milere, te di kuba pera aa tere ibal taw si gulungure milemue. Bolima siipe siipe gain te bolima meme gain kula dire gal werain bile pire warere, te kalkan aa te nekire milere, te gain giil pire tongure milere, te kal digan ere tongure para milemue. \v 38 Ibalin kobi mile pai wai ere milimba, gariba gul ibal nigi de pire ibalin kobi tere, “Na gumanan mina pisere ere baan ta po,” di tomue. Di tongure gariba simi yongwa gul te dimin gul suna kol warere, kobile giran ali ya, te gariba yuure bomai biingwa ali para pai milemue. \p \v 39 Ibalin kobi kan digi, pire gi di God tomia, ena God mile, “Ibalin kobi mile pai erungwa wai paimua,” di tomue. Iru mile pai erimba, God “Kal wai iru ere i teralwa,” dungwa mere, u maribe pi ibalin kobi ta tekungure milemue. \v 40 Iru milimba God na ibal kobe milebinga pire, kal wai wen ere na tenama di pire dimue. Na ibal kobe te ibalin kobe bole para dorimil mile u wai pi milabina dire, ka iru pire dimue. \c 12 \s1 Yesu nomanin tegi di mile pire gi di yalini terabinga paangwa \p \v 1 Ena ibalin kobe mile pai iru ere milimba, na ibal kobe iwe. Ibal kobe pire gi di God tongwa ibalin kobi binanbile milungure, na ibal kobe suna milebina, ena kal obin dongwa aw sibinga, te kal digan ere taalime erala dibinga, kal i piserabinga paamue. Pisere te God kol wai bala di na tongwa, kol iray egile duulin bile warabinga paamue. \v 2 Na ibal kobe pire gi di God tobinga main iwe. Pire gi dibinga main i, Yesu kawn kule ere na tere, te pire gi di God te milabingal milabina dire, Yesu kal para iru ere na ibal kobe na tomue. Iru ere na tomia, ena Yesu nomanin tegi di milabinga, ena mile pai wai ere milabinwe. Yalini gain giil pirangure pare, miriin pai milala di piremia, ena eri pera mina si gulungwa, “Para paimua,” dire te “Gay gule milalga ta maakimua,” dimue. Malia yalini God kenin ere ke milungwa bol guman mina amin di milemue. \s1 Na ibal kobe kal dime di ere milama dire God na kiranan aa tere kile kaman ka di na tongwa \p \v 3 Ena kal digan ere taalime erungwa ibal, kal digan ere ikilimabili paale Yesu tongwa, i yalini nomanin si piro. Piranga ena i ka main pire gi dinga main i ta piserekire, mun kal waa yalini ta tekenanwe. \v 4 Kal digan ere taalime erungwa main ta erekirala di pire, i gibilin mui kol yenba, i mayan ta garu dikinwe. \v 5 God wan i ibal kobe milina di pire, i kiranin aa tere ka di i tongwa ka main minin ganin ali bile paalungwa, i ta pirekino? Ka dungwa main iru. \q1 “Na wanane, God Singaba kile kaman ka di tere i kiranan aa tere di i tenangwa kaun, i ere gule piro. Te yalini i kan tenangwa kaun, yobilaan ura di milekire yobilaan bile milo. \v 6 Ka di tega main iwe. God Singaba den miriin ibal tongwa, yalini kile kaman ka di tere kiraan aa tere di ibalin kobi tomua. Te yal ta mua kulungwa, yalini kuba aa tere yal i simua.” \m \v 7 God gain giil pire i tongwa iwe. Kile kaman ka kiraan aa tere di i tenama dire, nen wan main paangwa mere, duulin bile ere gain giil pire i tomue. Nen kobe para muru kile kaman ka di tere kiraan aa tere di wan kobe tomue. \v 8 Te God kile kaman ka di tere kiranin aa tere ka di i ta tekenangwa, ena i yalini wan ta milekenamba, gariba ibal gaan kule erungwa mere milanwe. \v 9 Te gariba ibal milebinga, na ibal kobe abe kobe ere na tongwa main iwe. Yalin kobe na ibal kobe kiranan aa tere na kanan na tomba, yalin kobi gun yere ka dungwa wiina erebinwe. Erebinga mere iwe. Ibal iban kobaan, Abe God, giran mina pire wiina ere terabinga, mile pairabingal pairabina dire, kawen kirara iru erabinwe. \v 10 Gariba gul maina abe kobe inin main paangwa mere pire, kamin kaun tawle na kiranan aa tere na kanan na tomba, God kabin sire kal wai erungwa mere, na ibal kobe para iru ere milama dire, God kiranan aa tere na kanan na tomue. \v 11 Na abe kobe na kiranan aa tere na kanan na tongwa kaun, na ibal kobe wai pire miinin ta maakire nigi de pirebinba, eme na ibalan kobe na kanan na tongwa, i pire nomanin suna yere main wai paangwa ere milabinga, ena denan miranan suna yaa ime sire kabin sire kal wai kirara ere milabinwe. \s1 Yobilaan bile niminin mile ale milabinga \p \v 12 Main iru paimia, ena ibal aan bilganin ura dungure, te kawn piima erungwa mere, i ibal kobe ka main konagi iru ere milinga, pisere yobilaan bile konagi ere milo. \v 13 Ka main kol wai bala di i tongwa, i kirara duulin bile waro. Waranga ena ibal kawn piima erungure u wai pire kol warungwa mere, i kal piril sungwa eringa wei sinangure u wai nanwe. \p \v 14 I ibal kobe denin miriin yaa ime sire ibal para bole pena gale milala dire, girin di milo. Te kabin sire wai wen ere ta milekungwa ibal, God Singaba ta kanekinangwa mere, i para iru ta milekerala dire, kal main wai paangwa i duulin bile ere waro. \v 15 God kal wai ere i tongwa, i ibal kobe main i mun kal waa tekerala dire, kanekun ere milo. I ibal kobe milinga suna ibal ta kal piril sungwa main u bil ta pekenama dire, i kanekun ere milo. \v 16 Goma Aisaka wan kominin Iso milimba, kamin kaun taranta komina iru kuunin biingwa nerala dire, ka iru di kebin tongwa, “I komina ki na tenanga, ena abe kulgal bona aa te nongwa, wan kominin na muru iralba, i teralwa.” Iru dungwa kal piril sungwa erere, te main paikungwa kal erungwa mere, i iru ta ere milekerala dire, kanekun ere milo. \v 17 Iso kal main paikungwa i erere pare, nen gulala di milungwa kaun, “Wan kominin kal wai ere tongwa mere, iru ere na to,” di nen tomba, God manaa dungure nen ta tekemue. Goma yalini kal erungwa mere, imo di paikinama dire, kay miire kol ta waa duumba ta kanekimue. \s1 Yesu ka wai di bole pena gale ibal terala dire, kile kaman ka kwi di ibal tongwa \p \v 18 Ena goma Isirel ibal kobe kal main erungwa mere, i ibal kobe iru ta erekinanwe. Ibalin kobe kamin kuul ta Sainai yene ale milungwa kaun, enderin bilkaw dongure, te kamin gire sibilungure, te kamin gwi bilkaw maangure, \v 19 te bu mugu bu bil dungure, te ka naan ta dungure, kal main iru pilau dungure piremue. Te ka naan dungwa i pirungwa kaun, “Ka iray kwi pirala pirekebinwa,” dire kaan dire di Mose tomue. \v 20 “Te ibal mo awi bolima taw kamin kuul iray warangwa, kobile kuba sire, si gulo,” dire God kile kaman ka iru dungwa, ibalin kobi ta pirala pirekemue. \v 21 Kal iru u maribe ongwa, Mose para kane kuril pire iru dungwa, “Na kalgane ire kuril wen piriwa,” dimue. \p \v 22 Isirel ibal kobe goma iru ale milimba, i ibal kobe kamin kuul kaan Sayon ure ale milinwe. Kamin kuul iwe. Mile painangwal painangwa yal, God ki pai milungwa ain, ain iray kamin mina Yerusalem ta dungure, angel kobe tausen binanwenbile milere, gun yere wai wen pire milemue. \v 23 God kawn kule, kule yongwa kobe u ku bile milungwa gul ure ale milinwe. Ibalin kobi kaan kamin mina kaya bile paalemue. Ibal para mile pai erungwa mere kane ka kol pirungwa yal God, te God ka main pire kal dorimil erungwa gulere ibalin kobi iban imo milungwa, ibalin kobi God milungwa gul ure ale milinwe. \v 24 Te i ibal kobe Yesu guman mina ure ale milinwe. Yesu kal ere i tongwa iwe. Yalini ka wai di bole pena gale ibal terala dire, kile kaman ka kwi di ibal tongure, te Ebel kabe sire mayan garu dimba, Yesu mayan garu di na ibal kobe tongwa wi yebe pire main ta wai paingwa, i maribe ere ibal tomue. \s1 God ka dungwa ere gule pirabinga \p \v 25 Ena Yesu ka main di i tongwa i pirekenanga tamama. Pirala dire, i kanekun ere milo. Goma God ka kebe ere yuungwa yal Mose ka dungwa ibal taw kobe pirala pirekimba, God gain giil pire ibalin kobi tomue. Te kamin mina milungwa yal, Yesu kile kaman ka di na ibal kobe tongwa, mun kal waa terabinga, ena pirin paangwa i piserabino? Main i tamama, iru erabinga God gain giil pire na tenamue. \v 26 Goma God ka dungwa, ena gariba gul ememe pilau dimba, malia aan kere yere ka iru di na ibal kobe tongwa, “Na ginin ta ama gariba gul tawle ememe pilau ta dekenamba, gariba te kamin para ememe pilau dinama dire, kal iru ere i teralwa.” \v 27 “Ginin ta ama dinamua,” dungwa main iwe. Kalkan ere yongwa, ememe pilau dinangure kal i para wei sinamue. Wei sinamba God giran wiina erungwa, kalkan di painangwal painangwa tawle imo dinamue. \p \v 28 God na ibal kobe kenin ere ke milungwa, ibal ta i sutaw ere na tekenangwa paamia, ena maki ye God terabino. Na ibal kobe wai pire yalini tere, te yalini kaan gale yebe erere, te kuril pire yalini tere, iru ere milabinga, ana dire deminin si yalini terabino. Yalini gun ye na ibal kobe na tenama dire terabino. \v 29 Iru terabinga main iwe, enderin kiibil dere kalkan para de taa ongwa mere, God iru mere milemia, ena ana dire deminin si yalini terabino. \c 13 \s1 Enin taw kobe denan miranan terabinga \p \v 1 I ibal kobe Kirisito ka main enin gawliman milinga, ena denin miriin tenga ama i te milo. \v 2 Baan ta ibal kobe i milinga maala unangwa, i aa te wai ere ibalin kobi to. Ibal taw iru erungwa angel kobe taw ungure, aa te wai ere tomba, angel milema di ta pirekemue. \v 3 Ka main ibal taw kanin pai milungwa, i ibal kobe para iru milebina di pire, miriin pire ibalin kobi to. Te ka main ibal taw gain giil pire milungwa, i ibal kobe para iru milebina di pire, miriin pire ibalin kobi to. \p \v 4 Ibal kobe gi abal kunibe nongwa, God pirin pai ibalin kobi tere giil pire tomia, ena yal abal ingwa si waire si dawle milere, te pi yal ta mo abal ta, ta ikinangwa paamue. \p \v 5 God ka iru dungwa, “Na i piserekire, te mun kal waa i tekiralwa.” Yalini ka iru dimia, ena kobile moni kane daan gulekio. I kalkan aa te nenga mere, para kuunin biima di piro. \v 6 Main iru paimia, ena na ibal kobe pi tegi ye God tere ka iru dirabinga, \q1 “God Singaba aa ki di na tomia, ena na kuril ta pirekerabinwa. Yal kobe kal digan ere na tenangwa tamama.” \s1 Ka main yal singaba kobe goma mile pai erungwa mere ere milabinga \p \v 7 Ena i ka main yal singaba kobe, God ka main di i tongwa goma milungwa, yalin kobi mile pai erere gulungwa, i nomanin si pire, te yalin kobi ka main pire gi dungwa mere, i para iru pire gi di milo. \v 8 Yesu Kirisito mile pai erungwa mere iwe. Goma mile pai erungwa mere, malia para iru mile pai erere, te eme para iru mile pai ere milangwal milamue. \v 9 Ibal taw mile main ta ta paikungwa mere, i kol duulin bilana dire, nil si i tenamba, duulin bile ta warekio. Ka main pire gi dibinga, pi nima nangwa main iwe. Komina ta ta mawal erungwa, kile kaman ka iru ibal taw pire wiina erimba, aa ki di ibalin kobi ta tekungwa mere, para iru aa ki di na tekenangwi. God kal wai ere na tongwa main pire gi dirabinga, niminin mile milabinwe. \s1 Yesu mayan garu dungwa God wai kanungwa \p \v 10 Yuda ibal ka main kenin erungwa yal kobe inin ka main ogu ala bol ta mile kabe si gale God tomba, na ibal kobe bol iru mere dungwa Yesu eri pera mina gulungwa kan dibinga, ena yalin kobi Mose kile kaman ka tawle pire wiina eramia, God mile, “I kabin sire wai wen milinwa,” di ibalin kobi ta tekenangwa paamue. \v 11 Yuda ibal ka main kenin erungwa yal bil, kabe si gule mayan ire God kegemama wen yongwa ain, ibalin kobi ka main ogu kiile ta yuure Yuda ibal kal digan ere taalime erungwa God kire di erama dire, mayan iray God tomue. Tomba kabe iray miin gain para i pi mena kol gale de taa eremue. \v 12 Kal iru erungwa mere, Yesu ogin ain mena pire gulemue. Ibal kobe kal digan ere taalime erungwa, pirin i gule ere terala dire, mayan garu dimue. \v 13 Mayan garu di na ibal kobe tomia, ena yalini mena kol mile gay gulungwa mere, inin ibal kobe pi yalini kulere para gay gule milabinwe. \v 14 Pi yalini kulabinga iwe. Ogu ta ki pai milabingal milabinga, gariba gul abila ta dekemue. Ogu ai ta iru ki pai milabingal milabinga, ta eme u maribe nama di pire, malia waa duubinwe. \v 15 Yesu aa ki di na ibal kobe tenangure, morin morin deminin si God te milabinwe. Te milabinga iwe, yalini kaan gale yebe ere maki ye terabinwe. \v 16 Mile pai wai erala di pire, pire nomanin suna yeyo. Te i kalkan aa te nenga obin si tenanga, inin inin aa ki di terala dire, para pire nomanin suna yeyo. Isirel ibal kobe goma kabe si gale God tongwa, God kane wai pire tongwa mere, i di i tega mere ere milanga, ena God kane wai pire gun ye i tenamue. \p \v 17 Ena i ka main yal singaba kobe ka dinangwa, pire wiina ere, te kile kaman ka di i tenangwa mere pire ero. Yalin kobe ka main konagi erungwa mere paim mo, paikim mo, God kanamia, ena yalin kobi girungwa taangwa para i ibal kobe kenin ere i te milemue. Yalin kobi ka dungwa pire wiina eranga, ena yalin kobi wai pire mile ka main konagi eramue. Pire wiina ta erekinanga, ena yalin kobi den miriin suna obin denangwa, ka main konagi ere i tenamba, kawen aa ki di i ta tekenangwa paamue. \s1 God ibal aa ki di tenama dire ana di yalini te milabinga \p \v 18 Ena God aa ki di na tenama dire, ana di God te milo. Main wai paangwa mere, morin morin iru mile pai erala di pirebinga, ena na nomanin naabilema di inan pirebinwe. \v 19 God na awli pi i ibal kobe milinga gul gin taran unama dire, i iru dire ana di God to. I kiranin aa tere ka iru di i teiwe. \p \v 20 Ena na ibal kobe Singaba Yesu gulere alungwa, God aa tongure alemue. Te God ka wai di bole pena gale ibal tongwa imo di painangwal painama dire, Yesu mayan garu dimia, ena bolima siipe siipe kenin ere milungwa mere, ka main ibal taminin iru milungwa, Yesu mile ibalin kobi kenin ere milungwa yal Singaba Taran milemue. \v 21 God i ibal kobe kal ta erama di pirungwa, iru wen erana dire, den miriin awra di tongwa yal, God aa te wai ere i tenama di piriwe. Yesu Kirisito aa ki di na ibal kobe tongure, God kal wai ta inin pirungwa mere, iru ere na tenama di piriwe. Ibal kobe God kaan aa te yebe ere deminin si yalini tenangwal tenamue. I kawen. \s1 Ka di wei sirala dungwa \p \v 22 Ena ka main enan kobe, yobilaan bile i terala dire, na ka baan tawle bile i tega, i ere gule piro. \v 23 I ibal kobe ka ta di i terala piro. Na ibal kobe enan ta Timoti goma kanin pai milungwa, malia gule eremue. Yalini kaya gin taran na miliga gul unamia, ena na bole i milinga gul kanabina di piria, urabilwe. \p \v 24 I ibal kobe ka main yal singaba kobe, te God ibalin gawliman para i bole milinga, “Yalkuno, mile dinio,” di to. Itali gariba gul ka main enan kobe na bole milebilga, “Yalkuno,” di i tomue. \p \v 25 God kal wai ere kenin wai ere i ibal para tenama di piriwe.