\id GAL - Golin NT [gvf] -Papua New Guinea 1980 (web version -2013) \h Galesia \toc1 Pol ka minin ganin bile Galesia ai ka main ibal taminin tongwa \toc2 Galesia \toc3 Gal \mt1 Pol ka minin ganin bile Galesia ai ka main ibal taminin tongwa \c 1 \p \v 1 Pol na milere Yesu nusi erungwa ongwa yal, Aposel ta, na miliwe. Na nusi erungure obinga iwe. Ibal kobe na nusi erekire, te konagi main iru painangwa mere “Ero,” di na tekemue. Di na tekimba Yesu Kirisito gulere aa tongure alungwa yal, na Abe God, te Yesu Kirisito inin bole na ka main konagi erama dire, na nusi erungure, obinwe. \v 2 Na te Yesu pire gi dungwa ibal kobe na bole milere ka minin ganin i, bile Galesia ai Yesu ka main ibal taminin i tobinwe. \p \v 3 Abe God, te Singaba Yesu Kirisito mile kenin wai ere i terere, te denin miriin wai painana dire, kalin sui ere i ibal kobe terala di pire eremue. \p \v 4 Yesu Kirisito iwe, na Abe, God inin nomanin si pirungwa mere, yalini pire wiina ere tomue. Ere terere malia kal ki erungwa main pirin pai na tekenama dire, yalini inin gain pire tekire, na kal digan ere taalime erebinga pirin gule ere na terala dire gulemue. \v 5 Yalini iru eremia, ena na ibal kobe deminin si God te milabingal milabinwe. I kawen. \s1 Yesu ka main kol taran wen dungwa \p \v 6 Ena Kirisito pilaan pai tere kal wai ere na tongwa, kol warana dire, God gala dimba, i ibal kobe pire gin taran mun kal waa tere ka main kol ta pire gi dire duulin bilinwe. Bilingi na pire miriin olibe erebinwe. \v 7 Ka iru dibina, Kirisito ka main kol sutan ta dikimia, kol taran wen dimua. Dimba ibal taw mile nomanin si gogo ere i tere Kirisito guun kan aa bire yame ere di i tomue. \v 8 Ena na mo kamin mina angel ta mo na ka main goma ka di i tobinga mere, yaa ime sire iru di i tekenangwa, ena God den ki ye tenangure milamue. \v 9 Goma ka iru di i tobinba, malia kwi di i terabina piro. Goma i ibal kobe ka main aa gi di pire waringa, malia yal ta ure ka main i aa bire ime ere ka main ta kere di i tenangwa, ena God den ki ye yalini tenangure milamue. \p \v 10 Ena ka malia di i tega i ibal kobe wai pire na tenana dire, di i tobin mo, God wai pire na tenama dire, dibine? Yal kobe gun ye na tenama dire, yalin kobe kiraan sibino? Kiraan sibina, Kirisito nil konagi yal ta milekebingire. \s1 Pol Aposel konagi kawn kule erungwa main di maribe erungwa \p \v 11 Ena na enan kobe, na ka ta di i terala piro. Na Yesu guun kan kere di i tega, ibal inin nomanin si pirungwa mere, di i tekiwe. \v 12 Te yal ta main i, di na tekungure, te yal ta ka iray nil si na tekimba, Yesu Kirisito inin na denan miranan suna pai mile, “Do,” di na tongwa pire diwe. \p \v 13 Goma Yuda ibal main paangwa mere ere milere, te God ka main ibal taminin kobe milungwa si sutaw erabina dire, kirara sire gain giil pire tobinga, kaningiwe. \v 14 Yuda ibal ka main paangwa mere pire wiina erebinga, na ke kuunin yal kobe yaa ime sirere, te na sanamoi gilekume si aine aine di na tongwa, na aa gi di pire girin di miliwe. \p \v 15 Miliiba God kal wai ere kenin wai wen ere na tongwa pire, na mina na kule yekungwa kaun yalini na paale suna ere irere, te eme, “Na duulan bilana wo,” gala di na tomue. \v 16 Tere te Yuda ta milekungwa ibal suna God Wan guun kan na kere di ibal tenama dire, God inin Wan i maribe ere na tongwa yalini wai piremue. Pirungure na konagi iru erabin mo, konagi ta erabin mo, na te ibal kobe bole ka diria ere pire ta milekiwe. \v 17 Ta milekire nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel goma milungwa kobe, ibalin kobe ka dungwa na pirabina dire, na Yerusalem ta pekegi, na gin taran Arebia gariba gul pire mili obinga pire, eme na kwi pi Damaskas ogu ain eiwe. \v 18 Iru ere milebinga, ena me erin sutakobe wei sungure pare, na Pita bole ka dirabila dire, ere Yerusalem pire are kaun anan kole kole muru kawnan kole muru yalini bole para milebilwe. \v 19 Milebilba Aposel taw milungwa guman ta kanekiwe. Kanekiiba Yesu Singaba yalini kebinbi Yemis, te Pita, Aposel sui i tawle kanebinwe. \p \v 20 Na ka di i tega i, God milungwa gul na maabinan mina aa taw sirere kakiibi ta dikire kawen kirara di teiwe. \p \v 21 Ena Yerusalem pisere Siria te Silisia gariba gul sui iray pi bawa dibinwe. \v 22 Iru ere warebinga, ena Yudia gariba gul suna Kirisito ka main ibal taminin na gumanan kane pol sikimue. \v 23 Kane pol ta sikimba, ibal kobe mile, “Yal ta goma gain giil pire na tomba, malia Yesu ka main kere di maribe eremua. Te goma ka main ibal iray si sutaw erama di pirimba malia ka main iray kere di maribe eremua,” dungwa Yudia ibalin kobi iru tawle piremue. \v 24 Pirere na iru ere miliga pire ibalin kobe God kaan gale yebe ere deminin si tomue. \c 2 \s1 Aposel taw kobe den miriin wai ye Pol tongwa \p \v 1 Ena na mili ega me erin anan kole kole muru kawnan milin sui sui wei sungure, na te Banabas bole kwi Yerusalem pirere Taitas para awli obinwe. \v 2 Na nabina di pirebinga, God iru i maribe ere na tomia, ena na obinwe. Pirere Yuda ta milekungwa ibal Yesu guun kan goma kere di tobinga mere, kawen paim mo, paikim mo, pirabina dire, Yerusalem ain Yesu ka main kenin erungwa ibal kobe ogu ki paangwa ala bolin kule yalkane tobinwe. Na ka main konagi erere, te erabinga yaa ime ta sekenama dire, di tobinwe. \v 3 Taitas na bole ereko obilga yal, yalini Giriki yal milimba, ibalin kobi, “Gain bile ero,” di na tekemue. \v 4 Di na tekimba yal taw mile, “Yesu gawliman miliwa,” dire giran niriin ka dire u ka main ibal taminin mere pire, Taitas gain bile ere terabina di piremue. Ibalin kobe kela kule di na ibal kobe tenama dire, ibalin kobi aal kule ka main ibal taminin milungwa suna kunibe ne tere umue. Goma, “Kile kaman ka pire wiina ere u wai nabinwa,” dungwa ka i, kanin kule na aa gi di milungwa mere, na mile paibinba, Yesu ure kan gule ere na tongure, sigare kule u wai obinwe. Iru ere na tongwa meri na ibal kobe iru ta milekerabina dire, ibalin kobe ure na ibal kobe kile kaman ka iray kwi wiina ere terabina dire, nil si na tomue. \v 5 Tomba ibalin kobe ka dungwa gin taran ta pire tekebinwe. Yesu guun kan kirara kawen pai dinama dire, ibalin kobe ka dungwa ta pire tekebinwe. \p \v 6 “Ibal kobe taw ibal singaba milemua,” dungwa kawen dim mo, kakiibi dim mo, main i ta maakimue. Ta maakungwa iwe. Ibal para muru milungwa God kanere, maangwa yaangwa milema di pirekire, ke kuunin milema di piremue. Ibal singaba kanin dibinga i, ibalin kobe ka main ta kwi di maribe ere na ta tekemue. \v 7 Ta tekire, ena Yuda ibal gain bile erungwa kobe Yesu guun kan kere di ibalin kobe tenama dire, God konagi iru ere Pita tongwa mere, na Yesu guun kan kere di Yuda ta milekungwa ibal terabina dire, God konagi para iru ere na tongwa, ibalin kobi iru kanemue. \v 8 Yuda ibal kobe milungwa suna Pita nusi erungwa ongwa yal, Aposel, ka main konagi erama dire, God yobilaan tongwa mere, iru ere na tongure Yuda ta milekungwa ibal suna ka main konagi erebinga, ibalin kobe kanemue. \v 9 Ena Yemis ire te Pita ire te Yon ire te yalin kobe ka main ibal singaba milema di ibal iru pirungure, ena God kal wai ere konagi wai ere na toma di yalin kobi iru piremue. Pirere na te Banabas bole denan miranan taran ye na tomue. Ye na tere ka iru dungwa, “I yasu Yuda ta milekungwa ibal milungwa gul ka main konagi erangire, te na ibal kobe Yuda ibal milungwa suna ka main konagi erabinwa,” dimue. \v 10 Dire te, “Na ibal taw kalkan aa te nekungwa milungure, i ibalin kobe miriin pire tere aa ki do,” di na tomue. Di na tongwa mere, na kaya nega di erala di piriwe. \s1 Pita kal gogo erungwa Pol kura ka di yalini tongwa \p \v 11 Ena Pita Antioko ain u bawa dire milungwa kaun yalini kal gogo erere pirin paimia, ena na kura ka di yalini teiwe. \v 12 Pita milere Yuda ta milekungwa Yesu ka main pire gi dungwa ibal, bole taran mile kawn kule komina ne milemue. Ne milimba Yemis milere yalini yalin kobe taw nusi erungure, Pita milungwa gul u bawa dungure, gain bile erungwa ibal taminin kobi, “Yuda ta milekungwa ibal gain bile ero,” dungwa Pita yalin kobi kuril de kanere, Yuda ta milekungwa ibal i milungwa gul pisere, pi inin baan mile bole ereko komina ta nekemue. \v 13 Ta nekungure, ena Yuda ibal taw Yesu pire gi di tongwa kobe mile, Pita kal gogo erungwa mere iru erere, duulin bile eremue. Erere Banabas kela kule bawle tongure, Banabas para duulin bile eremue. \v 14 Ena Yesu guun kan kirara kawen dungwa mere, ibalin kobe kol i duulin bile ta warekungwa, na kanere, ibalin kobe guman mina ka iru di Pita tega, “I Yuda yal milinba Yuda ta milekungwa ibal main paangwa mere ere milinwa. Ere milere Yuda main paangwa mere, ta ere milekinga, tameran Yuda ta milekungwa ibal Yuda main paangwa wiina ere tenama dire, kiraan aa tere ka di tene?” \s1 Ibal kobe pire gi di Yesu tomia ena God kanere, i kabin sire wai wen milinwa, di tongwa \p \v 15 Ena na yal kobe Yuda ibal kule yongwa milere Yuda ta milekungwa ibal Mose kile kaman ka pire wiina ta erekire kal piril sungwa erungwa mere, ta ere milekebinwe. \v 16 Ta ere milekebinba, iru nomanin si pirebinga, “Mose kile kaman ka pire wiina ere tenangwa, ena God mile, ‘Kal digan ere taalime eringa pirin pai i ta tekire, te i kabin sire wai wen milina di kaniwa,’ dire ka iru ta di yalini ta tekenamua. Ta tekinamba ibal kobe pire gi di Yesu Kirisito tenangwa, ka iru di tenamua.” Iru paamia ena na ibal kobe pire gi di Kirisito Yesu tobinga God kanere, “I digan milinba, pirin pai i tekire, i kabin sire wai wen milina di kaniwa,” di na tomue. Di na tongwa iwe. Mose kile kaman ka pire wiina ere tobinga ka iru di na tenamo? Ta di na tekenamia, ibal ta Mose kile kaman ka pire wiina ere tere konagi wai ere milangwa, God kanere, “I kabin sire wai wen milina di kaniwa,” ka iru ta di ibalini ta tekenamue. \v 17 Ena na ibal kobe Kirisito bole u taran obingire, God kanere, “Kabin sire wai wen milinwa,” di na tenama di pirebinwe. Pirebinba na inan ibal kobe kal digan ere taalime erebinga u maribe nangwa iwe, kal digan ere taalime erungwa main, Kirisito konagi iru ere milungwa yal we dirabino? Ta dikirabinwe. \v 18 Goma kile kaman ka wiina ere tobinba, malia kile kaman ka i piserebinga iwe. “Kile kaman ka i kwi wiina ere tere paimua,” dirabinga, ena na inan kile kaman ka si keli sibinga di maribe erabinwe. \v 19 Ena Mose kile kaman ka pire pol sibinga iwe, kal digan ere taalime erebingire pirin pai na tongwa, ena na gulebinga mere milebinwe. Iru milebinga main iwe, God kal wai ere na tongwa pire nomanin suna ka milin elin si yerabina dire, iru pire milebinwe. Kirisito ka main pire gi di terabinga, God kanere, “I kabin sire wai wen milinwa,” di na tenamba, Mose kile kaman ka wiina erabinga, God ka iru di na tekenamue. \v 20 Kirisito eri pera mina gulungwa iwe, gule na tongure milebinwe. Iru milebinga main iwe, kal digan ere taalime erebinga pirin gule ere na tenama dungure, iru milebinwe. Kal iru eremia, ena malia na kwi imo milebinga iwe, na inan nomanin paangwa mere, ta milekebinba, Kirisito nomanin nusi denan miranan suna ere na tongure milebinwe. Malia gariba gul maina mili obinga iwe, God Wan den miriin na tere gule na ibal kobe na tongwa, ena na pire gi di yalini tere mili obinwe. \v 21 God kenin wai ere kal wai ere na tongwa na pisere manaa ta dikirabinwe. Mose kile kaman ka ibal kobe pire wiina ere tenangwa, God kane, “I kabin sire wai wen milinwa,” di ibalin kobe tenamia, ena Kirisito gulungwa iwe, “Gule na tekire imore gulemua,” dirabinga paamba. \c 3 \s1 Mose kile kaman ka te pire gi di Yesu tongwa main, main sutan dungwa \p \v 1 Ayo, Galesia ibal, yal abal du dungwa milinwe. Yesu Kirisito eri pera mina gulungwa main i maribe ere i tobinga, kane pol sinba, ibena i kumege sire nomanin si ala ere i tome? \v 2 Na ka taranta ka sirin bile i terabina piro. Mose kile kaman ka pire wiina ere tere konagi wai ere milinga, God inin Iban i tom mo, Yesu ka main pire gi di tenga, God Iban i tome? Yesu ka main pire gi di tenga, God Iban i tomue. \v 3 I ibal kobe nomanin paikungwa milino? Goma kawn kule pire gi di milinga kaun, God Iban aa ki di i tongure, ware milingiwe. Ware milinba, malia i inin nomanin pire yobilaan para bilia di pirere i ware milano? Iru ware milanga, God kane, “I kabin sire wai wen milinwa,” dire iru ta di i tekenamue. \v 4 Kaya kal ta ta para wen ere kaninga kirara u main omo? U main oma di pirekiwe. \v 5 God yalini inin Iban ere i tere, te kal guman kwi dungwa main main i milinga suna ere i maribe ere i tomue. Ere i tongwa iwe. Mose kile kaman ka pire wiina ere tenga, yalini pire ere i tom mo, Yesu ka main pire gi di tenga, yalini pire kal i ere i tome? Pire gi di Yesu tenga, ere i tomue. \p \v 6 Iru paamia ena Ebarakam kal erungwa mere piro. God, “Iru eralwa,” di Ebarakam tongwa i, Ebarakam pire gi dungwa, ena God kanere, “I kabin sire wai wen milinwa,” di tomue. \v 7 God ka iru di paalungwa, ena ibal kobe mile, “God taran aa ki di na tenangwa, sigare kule u wai nabinwa,” dire pire gi di milemia, ena yalin kobe Ebarakam gawlin wen milungwa kaninwe. \v 8 Kamin kaya Ebarakam pire gi di God tongwa, God ka dungure, ka main minin ganin iru dire bilungwa paangwa, “I pire gi di na tenga, ena ibal kobe gariba gul kole kole para muru milungwa aa ki di teralga miriin painamua.” God ka iru dungure, Yesu guun kan ware biinama dire, kaya di maribe eremue. Yuda ta milekungwa ibal pire gi di Yesu tenangwa, God kanere, “I kal digan ere taalime ere pirin paamba, na pirin gule ere i tere kabin sire wai wen milinwa,” di tenangwa iwe, God kaya iru pirungure, ka main minin ganin iru dire bilungwa paamue. \v 9 Ka dibinga iru paamia, ena Ebarakam pire gi dungwa mere ibal kobe para iru pire gi dinangwa, ena Ebarakam miriin painama dire, God kal iru ere tongwa mere, yalini para iru ere ibalin kobi tenamue. \p \v 10 Ena ibal taw mile, “Mose kile kaman ka pire wiina ere terabinga u wai nabinwa,” dungwa yal kobe, God kanere den ki ye tenangure mili namue. Iru mili nangwa main iwe, ka main minin ganin iru dire bilungwa paangwa, “Mose kile kaman ka minin ganin bilungwa paangwa para muru, ibal ta pire wiina ere tekire duulin bile ta erekinangwa, ena God den ki ye tenangure, mili namua.” \v 11 Te ka main minin ganin iru dire bilungwa paangwa, “Yal ta mile God ka dungwa pi tegi yenangure, God mile, ‘Yal i pirin paangwa gule ere tegire, kabin sire wai wen milemua,’ dinangwa, ena yal i u wai pire mile painangwal painamua.” Iru dungwa paamia, ena yal ta Mose kile kaman ka pire wiina erangwa, God mile, “I pirin paangwa gule ere tegire, kabin sire wai wen milinwa,” di yalini ta tekenamue. \v 12 Te Mose kile kaman ka main paangwa iwe. Pire gi dungwa main kuunin ta erekimue. Ka main minin ganin iru dire bilungwa paangwa, “Yal ta Mose kile kaman ka dungwa mere erangwa, ena yal i u wai pire mile painangwal painamua.” Ka iru dire bilungwa paamia, ena main sui iray kuunin ta erekimue. \p \v 13 Mose kile kaman ka para muru wiina ta ere tekebinga iwe. God den ki ye na tere pirin pai na ibal kobe na tenamba, Kirisito na ibal kobe milebinga pire eri pera mina gulere, na pirin paangwa i, yalini inin pire imue. Kal iru erungwa ka main minin ganin iru dire bilungwa paangwa, “Yal ta eri pera mina gule paalungwa iwe, ena God den ki ye yalini tere pirin pai tongwa paamua.” \v 14 God kal wai ere miriin pai Ebarakam tongwa mere, Yuda ta milekungwa ibal para iru milama dire, Kirisito Yesu eri pera mina gulemue. Te God yalini inin, “Na Ibanan i teralwa,” dungwa iwe, na ibal kobe pire gi di Yesu terabinga, Iban na tenangwa irabinga paamue. \s1 Mose kile kaman ka, God aan kere ye tongwa yaa ime ta sekungwa \p \v 15 Ena na enan kobe, ibal milungwa gain mina ka ta paangwa mere, ka baan birere dirabina piro. Yal sutan mile kal ta bole ereko erabilga anin kere yenangwa, ena yal ta ure manaa ta di tekire te, “Kal ta ta para i eranwa,” di yal sui i ta tekenangwa paamue. \v 16 Ena God “Kal ta ere i teralwa,” dire Ebarakam te gaan bole aan kere ye tomue. Ka di tongwa iwe. Gaan para wen kanin ta dikimia, gaan taran kan dungwa, ena yalini Kirisito mere, kan dima di piremue. \v 17 Na ka di i tega main iru paamia. God mile, “Kalkan iru iru ere i teralwa,” dire aan kere ye tomue. Tongwa main iwe. Di tongwa pare, me erin po kandret teti wei sungure, Mose kile kaman kawn kule ka u maribe omue. U maribe omba God aan kere ye tongwa yaa ime ta sikinamue. God aan kere ye tongwa kawen kirara dungwa paamia, ena mana taan dire, “Paikimua,” ta dikinamue. \v 18 Kile kaman ka pire wiina erabinga, ena God, “Kal ta ere i teralwa,” dungwa iru na tenangwa irabinga i ta paikinamue. Ta paikinangwa main iwe, iru tenangwa irabinga, ena God aan kere yere, “Iru teralwa,” dungwa kirara u main namba, goma God aan kere yere, “Iru iru ere i teralwa,” di Ebarakam tongwa pirere tomue. \p \v 19 Iru paimia ena Mose kile kaman ka i maribe erungwa, tameran i maribe erime? I maribe ta erekungwa kaun, ibal kobe kal digan ere warungwa pire pol ta sekungwa paamba, Mose kile kaman ka i maribe erungwa pire pol simue. Pire pol sire mili ongwa ongwa, aan kere ye tere, “Iru iru ere i teralwa,” dire di Ebarakam gawlin ta tongwa, ena yal iray u maribe pi milungure pare, Mose kile kaman ka konagi iru erungwa mere, wei sinama di piremue. Kile kaman ka iwe, God ka kebe ye angel kobe tongure, ure si aine di suna yal ta tongure, ure yalini di ibal kobe tomue. \v 20 Di tomba God aan kere yere, “Iru iru ere teralwa,” dungwa suna yal ta si aine di ibal tenangwa ta milekungure, God inin di maribe ere ibal tomue. \s1 Mose kile kaman ka kenin ere na tere na awli Kirisito milungwa gul nangwa \p \v 21 Iru dungwa paamia, ena Mose kile kaman ka God aan kere yongwa ka yaa ime simo? Ta yaa ime wen sekungwi. Ibal kobe sigare kule u wai nama dire, kile kaman ka main ta i maribe erangwa, ena ibal kile kaman ka i pire wiina ere tenangwa, God mile, “I kabin sire wai wen milinwa,” di yalini tenamba. \v 22 Ka main kol nabinga pire, ka minin ganin iru bile paalungwa, “Gariba ibal para muru kal digan ere taalime ere warungwa, ena ibal kan kulungwa mere pirin i kan mere kulungure milemua.” Iru milimba, ibal taw pire gi di Yesu Kirisito terabinga paama dire, pire gi iru dinangwa kobi milungure, God aan kere ye tere, “Iru iru ere i teralwa,” dungwa i, u maribe pi ibalin kobe tenangwa paamue. \p \v 23 Goma pire gi di Yesu terabinga main paamba, i maribe ere na tekungure, kile kaman ka na ibal kobe kenin ere ke milere, kanin pai na tongwa mere, iru ere na tomue. \v 24 Mose kile kaman ka kenin ere na tere, na awli Kirisito milungwa gul omue. Na ibal kobe pire gi di Yesu terabinga, God mile, “I kabin sire wai wen milinwa,” di na ibal kobe tenama dire, na awli Kirisito milungwa gul omue. \v 25 Na awli omba malia Yesu pire gi dungwa main i maribe eremia, ena kenin ere na tenangwa yal ta milangwa, ta paikimue. \s1 Ibal pire gi di Yesu tomia, ena God kule yongure yalini wan abilin milungwa \p \v 26 Ta paikungwa iwe, i ibal kobe pire gi di Kirisito Yesu tenga, ena God wan abilin milinwe. \v 27 I ibal kobe Kirisito aa gi di pire tere nil bilinga, ena Kirisito main paangwa ere warungwa mere, i para iru aa gi di pire warinwe. \v 28 Ena Yuda ibal mo, Yuda ta milekungwa ibal mo, te nil konagi yal mo, yal singaba mo, te yal mo abal, ibal kobe iru iru milungwa ta milekinga, ena i ibal kobe Kirisito u taran pire bole pena gale milere, ke kuunin muru milinwe. \v 29 I ibal kobe Kirisito gawliman milanga, ena Ebarakam gawlin kobe para milinwe. Milina ena God mile, “Kal iru iru ere i teralwa,” dire aan kere yere di Ebarakam tongwa mere, ka i, i ibal kobe para aan kere ye i tongwa inanwe. \c 4 \s1 Na ibal kobe konagi ere Kirisito tere God wan abilin milabinwa, dungwa \p \v 1 Ena ka diga i, main iru paimue. Nen kalkan aa te nongwa wan kominin eme inamba, kumil yal garamil milungwa kaun nil erari yal milungwa mere milemue. \v 2 Milungure yal singaba kile kaman ka di yalini tere kenin ere ke milemue. Milungure mili ongwa ongwa, ena nen abal i tongure, yalini u inin baan omue. \v 3 Iru erungwa mere, na ibal kobe para iru ere milebinwe. Na kumil yal garamil milebinga kaun, gariba gul kole kole para main paangwa na ibal kobe kenin ere ke milungure, ka dungwa i pire wiina erebinwe. \v 4 Ere milebinba, “Kamin kaun ta u maribe namua,” dungwa ena kaun i kirara wen u maala ongure, God yalini Wan nusi gariba gul erungure, abal ta kule nomue. Kule nongure Mose kile kaman ka gaan i kenin ere ke milungure, pire wiina ere milemue. \v 5 Kile kaman ka na ibal kobe kenin ere na tere pirin pai na tongwa, God pirin gule ere na terala dire, tobe tere, te na ibal kobe God wan abilin milama di mua na kulala dire, yalini Wan nusi gariba gul eremue. \p \v 6 Yalini wan milinga, ibal kobe kane bawa dinama dire, God mile yalini Wan Iban nusi na tongure, den miriin suna mile, “Abe, na abe,” di tomue. \v 7 God iru ere na tongwa, ena i ibal kobe nil konagi yal milungwa mere, imo ta milekingi, wan abilin wen milinwe. Iru wen milinga, ena nen kalkan aa te nongwa wan kominin kalkan tongwa mere God iru ere i tenangure, ire mili nanwe. \s1 Galesia ibal kal erungwa pire Pol nomanin si gogo ere milungwa \p \v 8 Ena goma milinga kaun i ibal kobe God milema di pirekire, te kanekun ta erekinga, ena kume sia te galbale kobile kalkan i God ta milekungwa, pire tere main paangwa i pire wiina ere tenwe. \v 9 Pire wiina ere tenba, malia i God milema di pire kane pol singire, na milebinga, God para kane pol simue. Simia ena kume sia, te galbale kobile kalkan niminin ta milekungwa main i, kile kaman ka pire, tameran kwi bona si aa gi di warine? Kalkan kobi main paangwa, kwi pire wiina ere terala di pirino? \v 10 I Mose ka main piringa, “Kaun ta iru erabinwa,” dire te, “Ba ta iru erabinwa,” dire te, “Me erin ta iru erabinwa,” dire God na wai kanama di pire iru pire milinwe. \v 11 Kal iru pire milingiwe. Ayo, na miriin pire kuril piriwe. I iru pire milinga, na ka main konagi erebinga yaa ime sinama di piriwe. \p \v 12 Ena na enan kobe, na i kiranin aa tere ka iru di teralga, Yesu ka main aa gi di pire duulin bilega mere, i para iru duulin bile milo. Goma Mose kile kaman ka goma aa ki di i tekungure, i mile pai eringa mere, na iru miliga, ena ka iru di i teiwe. Goma i bole milebinga i kal digan ere na tekingirawa. \v 13 Yesu guun kan kawn kule kere di i tega, na nibil eriga di i tega kaninwe. \v 14 Kanere na nibil eriga i, i ibal kobe kane kul yenba, i nigi di pire na tekire, te i munin kal waa na tekinwe. God angel mo Kirisito Yesu unangwa, pena gale tenanga mere, i iru pena gale na tenwe. \v 15 Pena gale na tenga, i malia para iru ere na tenam me? Goma i miriin pire na tenga, na wai kanama dire, i omilin woole ere na terala dire pirinba, woole ere na tenanga, ta paikimue. \v 16 Na ka main kirara kawen di i tega, i kaymin paale na tengire milebino? \p \v 17 Ibal kobe i kiranin sire ka main ta di i tongwa ibalin kobe i kaanin gale yebe erimba, kal wai erabina di pirekemue. I ibal kobe ibalin kobe kaan gale yebe erana dire, i na bole ta milekerabilga mere, iru ere na tomue. \v 18 Ibal kobe kal wai ta erabina dire, i kaanin gale yebe erangwa wai paimue. Kamin kaun kaun iru erangwa wai painamba, na i bole milebinga kaun tawle iru erangwa, wai ta paikinamue. \v 19 Na gaan kule yega kobe, abal gaan kulala di erungwa, gain giil pirungwa mere, na giil iru piriwe. Piriga main iwe, i ibal kobe u Kirisito milungwa mere, ainere milana dire, na gaynan giil piriwe. \v 20 Malia na i ibal kobe bole milala di piriwe. Milalga ka nega dire minin ganin bile i tobinga pisere, ka di i teralba. Ka iru diiba, i kol ta enga, na kal iru erabin mo, kal ta erabin mo, na nomanin si gogo ere miliwe. \s1 Abal Kega te abal Sera milungwa pire ka di bile dungwa \p \v 21 Ena i ibal kobe kile kaman ka aa ki di na toma di piringa, i ibal kobe, “Mose kile kaman ka ta pirekebinwa,” din mo? \v 22 Ka main minin ganin bilungwa ka iru dungwa paamia. Ebarakam ebinbi nil konagi abal ta, Ebarakam abalini ingwa i wan ta kule yongure, te ebinbi ta wan ta kule yongure, wan sutan kule yongwa milemua. \v 23 Ena nil konagi abal iray wan kule yongwa iwe, ibal main paangwa mere, ere milere, kule yomue. Te ebinbi wen kule yongwa iwe, God aan kere ye tere, “Gaan iru kule nenanwa,” dungwa mere, kule nomue. \v 24 Ka dibinga i, ka baan bire dimia, main suna ali kol sutan paimue. Kol ta Mose kile kaman ka aa ki di na tenangure, u wai nabina di pirungwa kol dimue. Kol i duulin bile warungwa yalin kobe, kanin pai milungwa mere milemue. Kol i nil konagi abal Kega di bile dimue. \v 25 God kile kaman ka di Mose tongwa gul, kamin kuul iray kaan Sainai yomue. Kamin kuul i Arebia gariba gul suna dimue. Abal Kega milungwa mere, kuul iray di bile dimue. Malia Yerusalem ibal Mose kile kaman ka main paangwa pirere, erere kanin pai milungwa mere milere, nil konagi eremue. Iru ere milungwa, ena abal Kega milungwa mere, ibalin kobe di bile dibinwe. \v 26 Dibinba Ebarakam ebinbi Sera milungwa mere, Yerusalem ta kamin ai dungwa di bile dimue. Na ibal kobe pire gi di Yesu tere kol i nabinga, kanin ta pai milekire imore wai milebinwe. Ain iray na kule yongure milebinwe. \v 27 Iru milebinga Sera goma abal temine milimba, eme gawlin binanbile milungwa mere, ka main minin ganin iru dire bilungwa paangwa, \q1 “I abal temine milinga, malia miriin pai miinin wen maayo. I gaan paire kule yekire, te gain giil ta pirekinga, i miinin maare wi si kowa do. Ka iru dinanga mere iwe, nil konagi abal winbi bole milungwa gaan kule nenamba, abal temine gaan binanbile kule nere wi yebe nanwa.” \p \v 28 Ena na enan kobe, na ibal kobe God wan abilin milebinga iwe, God aan kere yongure, Aisaka milungwa mere milebinwe. \v 29 Milebinba kamakaya ibal main paangwa mere, ere milere, kule yongwa gaan i, God Iban kule yongwa gaan gain giil pire tere kaymin paale tomue. Tongwa mere, malia “Mose kile kaman ka wiina eralga u wai nalwa,” dungwa kobe para, kaymin paale na ibal kobe na tomue. \v 30 Iru erungwa iwe, ka main minin ganin ka dungwa, takal waa dire bileme? Iru dire bilungwa paangwa, “Nil konagi abal wan kule yongwa, nen gariba te bona gana aa te nongwa obin si ta tekenamua. Ebinbi wen wan kule yongwa, wan i nen kalkan para muru inangwa paamia, ena nil konagi abal te wan bole pisere nusi baan ta ero.” \v 31 Ena na enan kobe ka dirabina piro. Iru dungwa paamia, ena nil konagi abal gaan kule yongwa mere ta milekebingi, ebinbi wen gaan kule yongwa mere milebinwe. \c 5 \s1 Mose kile kaman ka na ibal kobe kan kulekungwa mere milebinga, iru mili nabinga paangwa \p \v 1 Mose kile kaman ka kanin pai na tekungure, iru milebinga main iwe. Na ibal Mose kile kaman ka se erebinga, pirin pai na tere kanin paangwa mere milebinba, Kirisito gule ere na tongure, na ibal kobe sigare kule wai wen milebinwe. Milebinga ena Yuda ibal main paire erungwa mere, i kile kaman ka iray pire wiina ere tere kanin paangwa mere milanga, pisere niminin mile milo. \p \v 2 Ena na Pol milia, ka ta di i terala piro. Yuda ibal yalgo gain bile erungwa mere, wiina ere gaynin bile eranga, ena Kirisito aa ki di i ta tekenamue. \v 3 Yal kobe gain bile erangwa, ena ka kwi di terala piro. Mose kile kaman ka taran i pire wiina erangwa, ena yalin kobe Mose kile kaman ka para muru pire wiina ere tenangwa paimue. \v 4 I ibal kobe mile, “Mose kile kaman ka pire wiina erabinga, God kanere, ‘I kal digan ere taalime eringire pirin paamba, pirin gule ere i tere kabin sire wai wen milinwa,’ di na tenamua,” di pirinwe. I iru di piringa, Kirisito mun kal waa tere, te God ere wai ere i terala dimba, inin manaa dinwe. \v 5 I manaa dinba na inan ibal kobe mile, God ere wai ere na tomia, u wai nabina di pirebinga, pire gi di milebinwe. Milebinga God Iban aa ki di na tongure, kwi kane milebinwe. \v 6 Na ibal kobe pire gi di Kirisito tere u taran pi milebinga, ena gaynan bile erabinga mo, gaynan bile erekirabinga mo, kal i ta maakire, kal imore dimue. Dimba takal main wi yebe ome? Pire gi di Kirisito tere, den miriin ibal tongwa main, wi yebe omue. \p \v 7 Ena i ibal kobe Kirisito ka main kawn kule duulin bile ware milinwe. Ware milinba malia ka main kirara kawen dungwa, pire wiina ta erekinga, ibena kol iray si pere di i tome? \v 8 God, “Na duulan bilana wo,” di gala dire di i tongwa yal, “Ka main kol ta i po,” di i ta tekungure, yal ta i kiranin sungwa, pire enwe. \v 9 Ibal kobe ka ta si aine aine dungwa iwe. “Yis irere komina palua nuungure, komina birete para muru u bil omua.” Dungwa mere kol si pere dungwa yal kobe ka dungwa, pai waa di u bil omue. \v 10 I na ibal kobe para Yesu Singaba taran milungwa, ena na i ibal kobe pi tegi yere na nomanin si pirega mere, i ibal kobe kwi nomanin si kiruul sire pirana di piriwe. Piriiba yal ta i kiranin sungure, nomanin sutan si piringire, yal i maangwa mo, yaangwa na kane pol ta sikiwe. Ta sikiiba God ka kol ere yal i tenangure, gain giil bilkaw piramue. \p \v 11 Ena na enan kobe, na mile ka dibinga iwe. Ibal taw mile, “‘Gain bile erungwa main wiina ero,’ i iru di ibal tenwa,” dire di na tomue. Ka dungwa i, kawen dinangwa, ibal kobe gain giil pire na tekenamba. Ka main di ibal terabinga, ena Kirisito eri pera mina gule na tomia, u wai nabinga ka i, kere di ibal terabinga, pirere nigi de pire na tekenamba. \v 12 Yal taw kobe taalime ere i tongwa, yalin kobe gain bile erungwa tawle taman, inin pi walga kirara pire erama di piriwe. \p \v 13 Ena na enan kobe, i ibal kobe milinga iwe. Mose kile kaman ka i ibal kobe kan ta kulekenangure, sigare kule u wai nana dire, God i gala dungure milinwe. I iru milinba, gaynin kal piringa maangwa mere, iru erala di piranga ta erekio. Denin miriin inin inin te ibeya erere, te aa ki di inin inin te ibeya ero. \v 14 Tenanga mere iwe. Mose kile kaman ka para imu dire main taran iru paamia. “I inin nomanin tenga mere i ye nenga ibal kobe nomanin ama iru to.” \v 15 Ka iru dimba, awi bolima inin inin kura bile si nongwa mere, i ibal kobe iru ere ka bolebilin dire kura bilanga, ena i ka main ibal kirara u sutaw pire ta milekenanwe. \s1 Gain kal pirungwa maangwa piserungure God Iban ibal nomanin suna pai milungwa kal wai u maribe ongwa \p \v 16 Ena na ka di i terabina piro. God Iban i denin miriin wou bilungwa mere, wiina ere waro. Te gaynin kal piringa maangwa pisero. \v 17 Gain kal pirungwa maangwa main i, te God Iban wou bilungwa main kalin sutan u si dawle taran milekire, kaymin paale ka maa balungwa, ena i kal wai erabina di pirinba, kal i ta erekinanwe. \v 18 Ta erekinanba God Iban ka di i tongwa, kol i duulin bilanga, ena kile kaman ka i kenin ta erekinangwa paamue. \p \v 19 Gain kal pirungwa maangwa kal, i maribe ere iru paamia. Yal abal kunibe nerere, te gi abal kane daan gule irala direre, \v 20 te galbale kobile deminin si terere, te kume kaa te kankiray ere ibal terere, te kura bile kaymin paale terere, te ibal kalkan wou nerere, te den gule ibal terere, te inin gain kal kenin erere, te kawre dire guman inin inin direre, te kule si ware u inin baan baan pirere, \v 21 te ibal ta kal aa te nongwa irala direre, te nil bia nere omilin maalere, te omilin maale gi abal kunibe ingwa main main erere, te kal digan iru para erungwa gain kal pirungwa maangwa kal i, i maribe eremue. Ka goma di i tobinga, ka iray kwi di i terabina piro. Ibal kobe kal main iru ere milangwa, ena ibalin kobi God kenin ere ke milungwa ain suna ali ta pekenamue. \p \v 22 Dimba God Iban den miriin suna pai milungwa kal, i maribe ere iru paamia. Den miriin ibal terere, te gun yere miriin kabin pai milere, te God kenin ere na toma di pire den miriin aregan ere milere, te ibal kal digan ere na toma di pirimba, pire unin si milere, te kal wai ere ibal terere, te aa te wai ere ibal terere, te, “Kal iru erabinwa,” dungwa mere erere, \v 23 te girin ta di milekire mone mone di erere, te gain kal pirungwa maangwa manaa di terere, te kal iru ere mili nanga, ena Mose kile kaman ka manaa ta di i ta tekire, pirin pai i ta tekenamue. \v 24 Kirisito Yesu ibalin milungwa iwe. Ibalin kobi gain kal pirungwa maangwa main, te kane daan gule irala di pirungwa main, kal main sui i eri pera mina gulungwa mere, gule wei sungure piseremue. \v 25 Na ibal kobe sigare kule u wai nabina dire, God Iban iru ere na tomia, ena yalini Iban man bile na tenangwa kol warabinwe. \v 26 Na inan kaanan gale yebe ta erekirabino, te ka di tobingire, den tawre dinama dire dikirabino, te ibal kalkan aa te nongwa kane wai yekirabino. \c 6 \s1 Enan ta kura taalime kal obin dongwa aw si warangwa kananga aa ki di to, dungwa \p \v 1 Ena na enan kobe, i ibal kobe milinga suna yal ta kal nigi dongwa erangwa iwe. Yal i kwi nomanin si kiruul sire pi kol wai nama dire, i ibal kobe God Iban man mile tongure milere ka di yalini tere aa ki di to. Tenanba kura ka di tekire, adu di tere ka wai di to. Satan kela kule di i tere kiraan si i tekenama dire, i kanekun ere mile di to. \v 2 Yal ta kura taalime kal obin dongwa aw si warangwa kananga, ena Kirisito kile kaman ka dungwa mere wiina ere aa ki di to. \v 3 Yal ta ka main yal maribe milema di pirimba, yalini yal imore milemia, ena yalini inin den suna bawle tomue. \v 4 Ibal ta ka main konagi erungwa paim mo, paikim mo, ibalini inin Yesu ka main dungwa mere pirere, inin nomanin si pirere kanamue. Iru kanangwa, ena ibalini mile, “Ibal ta ka main konagi erungwa paikungure, na eriga paimua,” dire ka iru ta dikire, inin nomanin pirere miinin maanamue. \v 5 Iru dibinga main iwe, ibal kobe inin inin kalkan u maribe nangwa, “Na inan kanan paamua,” dire mili namue. \p \v 6 Yal ta Yesu ka main nil si i tenangwa, ena i ibal kobe ka dungwa i pirere kalkan aa te nenga, taw obin si yalini to. \p \v 7 Ena ibal ta God ta bawle tekenangwa paimue. Bawle terabina di piranga, ena i inin den suna bawle tomue. Ibal ta komina milin kaan ta yaalungwa, ena komina yaalungwa i, buule nenamue. \v 8 Buule nenangwa main iwe. Ibal ta gain kal pirungwa maangure i guman mina yenangwa, ena ibalini nomanin bile yaare daalin sinangure gulamue. Gulamba ibal ta den miriin suna God Iban pai milangure, ka dungwa pire wiina erangwa, ena God Iban aa pili di tenangure, mile painangwal painamue. \v 9 Aa te wai konagi erebinga, si nege erekire, wiina erere niminin mile ere i nabino. Nabinga ena komina awan denangwa kaun, God kal wai ere na tenangure, irabinga paamue. \v 10 Iru paamia ena kamin kaun kaun aa te wai ere ibal kobe terabino. Terere te God ibalin kobe pire gi di yalini tongwa aa te wai ere ibalin kobe te kora kule terabino. \s1 Kirisito eri pera mina gulungwa main, Pol main i pire miriin paangwa \p \v 11 Malia na inan ka minin ganin bile i teya, milin bil paangwa bile i teya kano. \v 12 Yal taw ka dagi ki dire, “Gain bile ero, ero,” dungwa, tameran yalin kobe ka i dime? Kalkan iru erungwa ibal kobe kanere wai pire na tenama di pire, yobilaan bile ka iru dimue. Te Kirisito eri pera mina gulungwa, ibal kobe di maribe eremia, ena ibal taw kobe gain giil pire ibalin kobi toma di pire, te kal iru ere na tekenama dire, iru tawle pire ka iru dimue. \v 13 Dimba gain bile erungwa yal kobe, Mose kile kaman ka ere gule pire wiina ta erekemue. Ta erekimba inin kaanin gale yebe erama dire, ka dagi ki dire, “Gain bile ero, gain bile ero,” di i tomue. \v 14 Ibalin kobe kal iru ere milimba na iwe. Singaba, Yesu Kirisito eri pera mina gulungwa main taran iru tawle pire yalini kaan gale yebe ere deminin si teralo. Yesu eri pera mina gule na tongwiwe, ibal gariba gul main paangwa i na kenin ere ke mile milekemia, aa gi di pire duulin bile ware milekiwe. \v 15 Te gain bile erabin mo, erekirabin mo, i tamamia. God na kwi kule yenangure, sigare kule u wai nabinga main taran i pire yebe erebinwe. \v 16 Ka main nil si i tega duulin bile aa gi di pire warungwa God paale suna ere ingwa ibalin kobe, i denin miriin wai painama dire, te God miriin pire i tenangure, pirana di piriwe. \p \v 17 Ena malia ibal ta kal gogo ere taalime ere na tenangwa pisero. Na nil konagi ere Yesu te milebina, ena ibal kobe na sungwa na gaynan mina nimbona bilin dimia, kal gogo ere taalime ere na tekio. \p \v 18 Na enan kobe, na Singaba Yesu Kirisito kenin wai ere i ibal para tenama di pirebinwe. I kawen.