\id ACT - Golin NT [gvf] -Papua New Guinea 1980 (web version -2013) \h Aposel \toc1 Aposel ka main konagi erungwa \toc2 Aposel \toc3 Ap \mt1 Yesu nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, ka main konagi erungwa \c 1 \s1 God Iban nusi i teralwa, dire Yesu aan kere ye tere dungwa \p \v 1-2 Ena Tiopilaso, \p Yesu kawn kule konagi ere ka main nil si te milungwal milungwa. Mile paingure God awli kamin mina ongwa, Yesu iru erungwa mere goma ka pore minin ganin iru bile i tega. Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, Yesu kaya paale suna ere irere, God Kegemama Iban di Yesu tongwa mere kile kaman tongwa. \v 3 Yesu eri pera mina gulere ale pare, nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, milungwa gul u bawa dire u kwi ongwa ibal kobe pirama dire, kal naanin paangwa erungwa. Erere are kaun yal sui aan kawn muru milere, are kaun ta ta binanbile u bawa direre, God kenin ere ke milungwa mere di tongwa. \v 4 Terere nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, bole para milere ka naanin paangwa dire iru di tongwa, “Na Abe, ‘Ibal ta nusi i teralwa,’ dire aan kere yere di tongwa mere, na para goma di i teiwa. Di tobinga mere malia u maribe namia, ena i Yerusalem piserekire suul milo. \v 5 Yon nil wo bile i tomba, are kaun tawliga wei sinangure Yon nil bile tongwa mere, na Abe Kegemama Iban nusi ere i tenangure inanwa.” \p \v 6 Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, u ku bile milere iru sirin bile Yesu tongwa, “Singabo, gariba baan ta ibal Isirel nen kobe kenin ere ke milungwa, nusi baan ta erano?” \v 7 Dungure Yesu dungwa, “Are kaun ta te ba kaun ta kalkan iru erangwa, na Abe inin nomanin si pire yongwa i ta pirekenanwa. \v 8 Pirekenanba God Kegemama Iban ere ime ure i den miriin suna nangwa, i yobilaan pai tenamua. Yerusalem ai te Yudia gariba gul, te Sameria gariba gul, te gariba kole kole para muru, i na ka main bolin kule ibal kobe tenanwa.” \s1 Yesu ere kamin mina ongwa \r (Mat 16:19-20; Luk 24:50-53) \p \v 9 Ena Yesu ka iru dungure pare, yalin kobe yalini kane milungwa ere kamin mina pire, kawa ta suna ali ongure yalin kobe Yesu ta kanekungwa. \v 10 Yesu ere yebe ongwa yalin kobe tena yuulin bile kane milungure, yal sutan gal pege sigi dire ale milere \v 11 iru dungwa, “Galili nen kobe, i tameran kamin mine imore tena yuulin bile kane miline? Yesu iray i milinga gul piserungure God awli kamin mina omua. Yalini kamin mina ongwa mere kwi ere ime unamua.” \s1 Yal ta Yudas ain pi milama dire, paale suna ere ingwa \p \v 12 Iru kanere pare yalin kobe kamin kuul ta kaan Olibe pisere, pi Yerusalem ogu ai maala dungwa kwi ongwa. Pirere Yuda ibal, “Sare kaun kol tayan warekio,” dungwa mere yalin kobe iru warungwa. \v 13 Warere kaya Yerusalem ai ala pirere pi ogin kulan ta mine ala ongwa. Yalin kobe kaan iru paangwa. Pita te Yon te Yemis te Endiru te Pilipi te Tomas te Batolomiu te Matyu, te Alpias wan Yemis, te yobilaan bilungwa yal kaan Saimon, te Yemis wan Yudas \v 14 yalin kobi iru, te abal taw kobe, te Yesu man Maria, te Yesu kebin kobe, ibalin kobe nomanin u taran pire ana di God te milungwa. \p \v 15 Ena kaun iray Yesu gawlima kobe yal sui sui sui aan kawn muru u ku bilungure, Pita suna ali alere iru dungwa, \v 16 “Na enan kobe, goma God Kegemama Iban Yudas kal erangwa ka dungwa mere, Debiti giran mina dungure ka main minin ganin bilungwa iray u maribe omua. Ibal Yesu kanin sinama dire Yudas yalin kobe awli Yesu milungwa gul omua. \v 17 Yalini na ibal kobe bole pena gale ka main konagi para erebinwa. \v 18 Erere kal ki erungwa tobe ire, gariba gibilin sire gawl sire guman kol pire, kubin bile bugu dire de siribil simua. \v 19 Yalini kal erungwa mere Yerusalem ibal para pirere gariba iray kaan Akeldama yomua.” (Kaan iray Golin ka iru paangwa, Mayan Gariba Dimua.) \p \v 20 Dire Pita ama iru dungwa, “Geril deminin si God tongwa buku, Sam, ta ali ka minin ganin iru bilungwa, \q1 ‘Yalini ogin po dinangure, ibal ali painangwa ta milekenamua.’ \m te ta ama iru bilungwa, \q1 ‘Yalini konagi erungwa, yal ta yalini ain pi milamua.’ \p \v 21-22 “Ka iru bilemia ena yal ta Yudas ain pi milamua. Yal ta ain iray pi milangwa iwe, yal ta i, na yal kobe Yesu Singaba bole para mile mile milere, te Yon nil bile tongwa kanere, te God Yesu kamin mina awli ongwa kanere, yal ta iru milangwa pi Yudas ain milamua. Yalini te na yal kobe bole para, Yesu gulere alungwa bolin kule ibal kobe terabinwa.” \v 23 Pita ka di piserungure ibal kobe yal sutan awli ungwa. Yal ta kaan Yosepe Yasitas yalini kaan kiibi Basabas dungwa, te yal ta kaan Mataya paangwa. \v 24-25 Ibalin kobe ana di God tere iru dungwa, “Singabo, ibal para wen nomanin te den miriin suna i kaninwa. Yudas ka main konagi pisere, te nusi erungwa ongwa yal, Aposel konagi para pisere pi enderin gaul ai omua. Ongure yal ta yalini ain nangwa, i maribe ere na to.” \v 26 Yal ta kaan i maribe erabina dire, Yosepe te Mataya kaan kobile mina bile gal gulungwa, kobile taran i maribe erungwa, ena Mataya kaan u maribe ongure yalini, te nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, anan kole kole muru kawnan milin taran, konagi bole para erungwa. \c 2 \s1 God Kegemama Iban ere ime ungwa \p \v 1 Ena Yuda ibal erin kaun ta kaan Pendikos u bawa dungure Yesu duulin bilungwa kobe para, baan ta u ku bile milungwa. \v 2 Milere teli dungwa ta, gwi bilkaw maare muubilin mu dungwa mere pirungwa. Pirungure goma kamin mina teli dire, gin taran ure ogu ala maa muulungwa. \v 3 Kal ta enderin baul sungwa mere u maribe pire u sutaw pire, ibal inin inin gibilin mina baul si paangwa kanungwa. \v 4 Ena God Kegemama Iban ibalin kobe den miriin suna pirere, sipapa sire yobilaan bile tongure inin ka pisere ibayal ka kowa kowa more more yuungwa. \p \v 5 Ena kamin kaun iray Yuda nen kobe God ka dungwa morin wiina erere, gariba kole kole pisere pi Yerusalem ai ki pai milungwa. \v 6 Milere ka derua poraal dungwa pirere, ibal binanbile u ku bilere yal kobe inin ka dungwa pirere \v 7 buul kunere iru dungwa, “Yalin kobe Galili nen kobe milimba, \v 8 tameran na yal kobe inin inin ka dungwa pire milebine? \v 9 Na yal kobe ibal iru milebinwa. Patia ibal, te Midia ibal, te Ilam ibal, te Mesopotemia ibal, te Yudia ibal, te Kapadosia ibal, te Pontas ibal, te Esia ibal, \v 10 te Pirisia ibal, te Pambilia ibal, te Isipi ibal, te Sairini ibal Ilibia gariba ki paingwa, te Yuda ibal, te ibal taw kobe Yuda ka main duulin bile warungwa Orom pisere u milungwa, \v 11 te Kiri ibal te Arebia ibal, na yal kobe abal bili bili ibal u milebinwa. Milebinba yalin kobe God kal naanin paingwa bolin kule tongure, na inan ka ta ta pirebinwa,” dungwa. \v 12 Ibal para buul kunere nomanin su su sire iru dungwa, “Kal erungwa ta main paime?” \v 13 Ibal taw iru dimba ibal taw kobe ka di sutaw ere tere, “Yal kobe wain nil nere, omilin maalemua,” dungwa. \s1 Pita ka di maribe erungwa \p \v 14 Dimba Pita te nusi erungwa ongwa yal, Aposel, anan kole kole muru kawnan milin taran bole alere gala bil dire iru di ibal kobe tongwa, “Yudia nen kobe, te i ibal kobe Yerusalem ai ki pai milinga. kalkan u maribe ongwa i, ka dirala ere gule piro. \v 15 Na yal kobe, ‘Nil wain nere omilin maalemua,’ dire i iru di pirinba, kwimile taanima milebinga omilin maalekemua. \v 16 Kal iru erebinga mere God ka kebe yal, Yoel, goma iru dire bilungwa paangwa. \q1 \v 17 ‘God iru dungwa, kaun ta eme na Ibanan nusi eregire, nil kuun sungwa mere ibal para milungwa gul unamua. Unangure wanin abilin kobe ka main bolin kule di maribe erangure, te yal garamil kobe kiibi kanungwa mere omilin mina u maribe nangwa kanangure, te yal dimanin kobe kiibi wen kanamua. \v 18 Ena kaun iray na Ibanan nusi eregire nil kuun sungwa mere unangure, nil erari yal abal kobe ire ka main bolin kule di maribe eramua. \v 19 Kalkan ibal kane buul kunangwa, kamin mina i maribe eralwa. Te gariba gul ibal main pirama dire, mayan te enderin te enegi i maribe eralwa. \v 20 Kamin gariba bawa dire u taran nala di erangure, are si bilangwa te ba mayan baa dungwa mere dinamua. Dinangure pare God Singaba yobilaan bilungwa u maribe nangwa kaun u maala namua. \v 21 Yal ta na aa ki do, di God Singaba tenangwa, ena yalini yal ta i aa ki dinangure sigare kule u wai namua.’ \m God iru dungwa pire Yoel ka minin ganin bilungwa. \p \v 22 “Isirel nen kobe, ka dirala piro. Yesu Nasarete ai ki paingwa yal i bole para milungure, God yalini nusi erungwa i kanana dire, God Yesu yobilaan bilungure yalini kal guman kwi dungwa erere, kalkan ibal kane buul kunungwa erere ibal main pirama dire kalkan para i maribe erungure, i yal kobe kaninwa. \v 23 Yesu kanin sungwa, goma wen God iru erala di nomanin si pirungure u maribe omua. I yal kobe yalini awli pi God ka dungwa wiina erekungwa yal kobe tere, ‘Eri pera mina si gulo,’ dingire si gulemua. \v 24 I iru ere yalini tenba, Yesu gulere alungwa God iru ere yalini tongwa. Gulungwa yongwa gul ta milekenangwa, God yalini awli baan ta omua. Ongwa iwe, yongwa gul kanin paangwa mere iru pai milamba, yobilaan bile alemua. \v 25 Yesu milungwa mere Debiti goma iru dungwa, \q1 ‘Na Singaba gumanan mina milinga morin i kaniwa. Na kuril pirekeralga i u maala milinwa. \v 26 Iru milinga, na nomanin suna gun yere ka diga wai pire diwa. Na gariba ibal miliiba i unangire na yobilanan te gaynan u kwi nangwa, na wai pire miliwa. \v 27 I mile pai eringa mere na iru milala di pire miliga, na ibanan gulungwa yongwa gul ta milekenangure, simin nele kabe na ta nekenamua. \v 28 Kol wai bala di na tengire, mile pairabingal pairabinga i maribe ere na tenwa. Na i bole pena galebilga gun yere miriin pairalwa.’ \m Iru dimua. \p \v 29 “Na enan kobe, na yal kobe sanamoi Debiti milungwa mere, main di gawa dirabinwa. Yalini gulungwa maul ali yongure, na yal kobe yalini yongwa gul kane milebinga ibal milebinwa. \v 30-31 Debiti ka kebe yal milungwa, ‘I gawlin ta kenin erangwa yal bil milamua,’ dire God mabin mina aa taw sire iru di yalini tomua. Di tongure yalini Kirisito alama di pire, goma dimua. \q1 ‘God Kirisito gulungwa yongwa gul piserekire simin nele kabe yobilaan te gain ta nekenamua,’ \m dire, para iru pire dimua. \v 32 Yesu gulere alungwa, God kal main iru ere yalini tongwa, na ibal kobe para kanebinwa. \v 33 God Yesu kaan aa te yebe erungure, yalini inin aan wen kol milemua. Milungure God goma mile aan kere ye tongwa mere, yalini inin Kegemama Iban Yesu tongure, yalini nusi ere na yal kobe na tomua. Kuun sungwa mere na tongure ire mile kal main main erebinga i, i yal kobe kaninwa. \v 34 Debiti yobilaan te gain kamin ai mine ibe pekungwa yalini inin iru dungwa, \q1 ‘God Singaba iru di na Singaba tongwa, i ure na daanan wen kol amin di milo. \v 35 Milingire i kaymin ibal yaa ime sinama di pire, iru ere i teralwa.’” \p \v 36 Pita dire ainere iru dungwa, “Kalkan iru u maribe ongwa ka ta dirala, Isirel nen kobe kawen piro. Yesu eri pera mina si gulinga, yalini Singaba te God konagi erungwa yal, Kirisito, u milama dire God iru ere tomua,” dungwa. \s1 Ibal binanbile nomanin suna si kiruul sire nil bilungwa \p \v 37 Ena Pita ka dungwa i pire, ibal kobe miriin bil pirere iru di Pita te nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, tongwa, “Na enan kobe, takal erabine?” \v 38 Dungure Pita maan dire iru dungwa, “I kal digan ere taalime eringa God kire di erama dire, i nomanin suna si kiruul sire te Yesu Kirisito kaan gale yebe ere, nil bile iyo. Iru eranga ena God yalini inin Kegemama Iban i tenangure inanwa. \v 39 ‘I te gawlin kobe, te gariba tayan ibal kobe na miliga gul ere wo,’ dire Yesu Singaba di ibalin kobe tenangwa, ena God aan kere yere, ‘Na inan Iban teralwa,’ dungwa mere inamua.” \p \v 40 Yesu main paangwa Pita kanungwa ka binanbile ama dire, Pita ibal kobe kiraan aa tere iru di tongwa, “Ibal malia maalere kal ki wen erungwa i piserangire, God i aa ki dinangure sigare kule u wai nanwa.” \v 41 Yalini ka main dungwa ibal binanbile pire gi dungure, nil bile tongwa. Tongure ibal binanwenbile, tiri tausen, kwi kwi maalungure Yesu ka main ibal taminin u bil ongwa. \s1 Pire gi di Kirisito tongwa ibal mile pai erungwa main \p \v 42 Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, ka main nil si tongwa pirere, te bole pena galere, te komina birete bege dire bole para nere, ana di God te milungwa. Iru erungwa oisa tongwa. \v 43 Aposel kalkan erungure ibal kobe buul kunungure, te kal guman kwi dungwa i maribe erungwa, ena ibal para wen God kuril de kanungwa. \v 44 Pire gi dungwa ibal para bole pena gale bona gana inin aa te nomba, imu dire ibal para maale gol aa te nongwa. \v 45 Bona gana te gariba aa te nongwa, ibal tere kobile moni ire obin si, kal aa te nekungwa ibal tongure kuunin kuunin milungwa. \v 46 Are kaun kaun ibal kobe bole para pi Yuda ibal ka main ogu bil ala pire, ana di God tere te ogu dungwa dungwa mere komina birete bege dire nerere, te komina bole para obin si nere, gun yere wai wen pire milungwa. \v 47 Ibalin kobe God deminin si tongure, ibal kobe para kanere wai pire gun ye tongwa. God ibal aa ki dungure sigare kule u wai pire, are kaun kaun Yesu ka main ibal taminin u bil ongwa. \c 3 \s1 Kawn pema kiingwa yal u wai ongwa \p \v 1 Ena ana dinangwa kaun ta, pu dungure, Pita te Yon bole Yuda ibal ka main ogu bil ana di God terala di ongwa. \v 2 Yal ta man den suna mile kawn pema kiingure, kule nongwa kol ta warekire, kana giran ta kaan Wai Wen dungwa i amin dire, “Kobile moni na to,” dire kaan di ka main ogu bil ala nala di ongwa ibal tongwa. Are kaun kaun ibal kobe yalini ain iray awli ongwa. \v 3 Pita te Yon ka main ogu bil ala nala di ongure, yalini kanere, “Kobile moni na to,” dire kaan di tongwa. \v 4 Di tongure Pita yalini tena yuulin bile kane iru di tongwa, “Na yasu kano.” \v 5 Dungure yalin sui na kal ta na tenama di pirere, yalsui tena yuulin bile kanungwa. \v 6 Yalini iru pirimba Pita ka di yalini tongwa, “Na kobile moni ta aa te nekebinba, i aa ki di terabinwa. Yesu Kirisito Nasarete ki paingwa yal, yobilaan bile na tongwa na iru di i teiwa. I ale, kol warana po.” \v 7 Iru dire aan wen kol aa ki dire aa te alere, kawn ki sungwa yal kawn te kawn gwaalin, gin taran u wai ongwa. \v 8 Yalini gin taran alere ole sire, kol ware pi yalsui bole ka main ogu bil ala para ongwa. Pirere ole si ware deminin si God tongwa. \v 9 Yalini iru erungwa ibal para kanere iru pirungwa, \v 10 “Yal ta kana giran, kaan Wai Wen dungwa, binan amin dire komina kaan dungwa yal i milemua.” Iru pirere yalini u wai ongwa, aya maya, dire kane buul kunungwa. \s1 Yuda ibal ka main ogu bil ala, Pita ka di maribe erungwa \p \v 11 Yalini Pita te Yon duulin bile pire, kuul ale kaan Solomon Ai milungure ibal para buul kune u taminin si milungwa. \v 12 Ibal iru erungwa Pita kanere iru di tongwa, “Isirel nen kobe, yalini u wai pi milungwa, tameran kane buul kunine? Yalini u wai pire kol warungwa, na yasu yobilaan bilebilga, te kabin sire wai wen milebilga aa te wai ere tekebilgire, i na yasu tena yuulin bile kanekio. \v 13 Ebarakam te Aisaka te Yakobo te na sanamoi, yalin kobe God nilerari yal Yesu kaan aa te yebe eremua. Erimba i ibal kobe Yesu awli pi Pailete tengire Pailete, ‘Kan gule eralwa,’ dungure, i ibal kobe manaa dinwa. \v 14 Kabin Sire Wai Wen Milungwa Yal, kal dime di erungwa i ibal kobe yalini ka di kile di mena ere, iru dinga, ‘Yal ta ibal si gulungwa kan gule ero.’ \v 15 Kwi milungwa kal ere yongwa yal, i ibal kobe yalini si gulinba, yalini alungwa God iru eremua. Iru erungwa mere kanebinga yal kobe milebinwa. \v 16 Na yasu Yesu pire gi dibinga, yal ta, i yal kobe guman kaninga, u wai omua. Yalini para pire gi di Yesu tongware, u wai ongwa i yal kobe para kaninwa. \p \v 17 “Na enan kobe, malia we. I kenin erungwa yal kobe kal ki ere Yesu tere pirekun erekungwa mere, i ibal kobe para eringa, na kanebinwa. \v 18 ‘Kirisito giil pire gulamua,’ dire God iru di ka kebe yal tongwa mere u maribe omua. \v 19-20 I ibal kobe kal digan ere taalime eringa God kire di erama dire, nomanin suna si kiruul sire God bole pena galo. Iru eranga wai wen milangire God pilaan pai i tere, te yalini Wan Yesu paale suna ere i tongure, Kirisito milungwa eme kwi nusi ere i tenamua. \v 21 Tenamba, ‘Malia Yesu kamin ai milungure na kalkan para wen kwi ere yeralwa,’ dire God goma wen iru di ka kebe yal kobe kabin sire wai wen milungwa tongure, ka kebe yalin kobe bolin kule tongwa mere u maribe nangure pare, Yesu kwi gariba gul unamua. \v 22 Unangwa mere iwe, Mose iru dungwa, ‘I God Singaba, na nusi erungwa mere ka kebe yal ta i enin kobe milangwa nusi ere i tenamua. Yalini ka dinangwa i yal kobe ere gule piranwa. \v 23 Ibal kobe ka kebe yal iray ka ta pirekenangwa, ena God ibalin kobi para sinangwa paamua.’ \v 24 Ka kebe yal Samuel, goma ka dire pare ka kebe yal para eme eme ainere, kemina kaun kalkan i maribe erungwa mere bolin kule tongwa. \v 25 God ka kebe yal kobe gawlin, i ibal kobe milinwa. God i sanamoi ka wai di pena gale iru di Ebarakam tongwa, ‘I gawlin kobe milangware, kal wai ere gariba ibal para teralwa.’ Dimia ena i ibal kobe para aa te wai ere i tomua. \v 26 God kal wai ere i terala dire, yalini nil erari yal Yesu inin paale suna ere ire, goma nusi ere i tomua. Kal ki eringa piserana dire kal wai ere i tomua,” dungwa. \c 4 \s1 Ibal kobe Pita te Yon bole, kanin sungwa \p \v 1 Pita te Yon ka di ibal kobe te milungwa, Yuda ka main kenin erungwa yal kobe, te ka main ogu bil el kwi nu milungwa yal bil, te Sadusi kobe, yal sui milungwa gul ungwa. \v 2 “Yesu gulere alungwa mere ibal iru milamua,” dire yal sui iru nil si tere bolin kule tongwa, ibalin kobe ure nigi de pirungwa. \v 3 Pirere yal sui kanin sire, “Kamin kaya girungwa gilaa ta kanin painangure, kwimile ka kol pirabinwa,” dungwa. \v 4 Iru erimba ibal binanbile Yesu ka main di tongwa pirere, pire gi dungwa. Dungure malia yal kobe binanwenbile, paib tausen, pire gi di Yesu tongwa. \s1 Yal sui awli u ku bilungwa mina pire, ka kol ere tongwa \p \v 5 Kwimile u bawa dungure Yuda ibal yal bil kobe, te singaba kobe, te ka main nil si tongwa yal kobe Yerusalem ai u ku bilungure \v 6 kenin erungwa yal bil kaan Anas milungwa, te yalini enin taw kobe Kayapas te Yon te Alekanda, te enin taw kobe imo milungwa para u ku bilungwa. \v 7 Bilere yal sui awli baan suna ta pire, iru sirin bile tongwa, “Ibena yobilaan bile i tome? Ibena ero, di i tome?” \v 8 Dungure God Kegemama Iban Pita den suna pirere, sipapa sire yobilaan bile tongure, Pita ka iru di yal kobe tongwa, “Yuda ibal yal bil te yal singabo, \v 9 ‘Kawn ki sungwa yal, tamintan yal sui iray aa te wai ere tongure, u wai ome?’ i iru dire ka kol ere na tenanga, \v 10 i te Isirel ibal kobe para ka di terabina piro. Nasarete ai nen Yesu Kirisito i ibal kobe eri pera bolimina si gulinga, gulungure yongwa gul alungwa, God kal iru ere yalini tomua. Yesu yobilaan bile na tongure yalini kaan gale yebe eriga, ena kawn ki sungwa yal u wai ongwa kaninwa. \v 11 I yal kobe ogu kiinga eri ta piseringa, eri iray pi biriin wen mina yongwa mere, Yesu ama iru u singaba bil wen omua. \v 12 God Yesu inin nusi ere gariba ibal tongwa, yalini inin tawle ibal aa ki di tongure sigare kule u wai ongure, te eme para u wai namua. Ibal ta ama iru ta erekinamua,” dire Pita iru dungwa. \p \v 13 Ena Pita te Yon kuril pirekire dungwa, te sikul ta dikire ibal imore milungwa, ibal kobe kane buul kunere, yal sui Yesu bole para warungwa kanungwa. \v 14 Kawn ki sungwa yal u wai ongwa, yal su bole para milungwa ibal kobe kanere, kura ka ta di tekungwa. \v 15 Di tekemba, “U ku bilebinga ai pisere ere mena po,” di yasu tongure ongure pare, diria ere iru dungwa, \v 16 “Takal ere yasu terabine? Yerusalem ki pai milungwa ibal para, yal su kal guman kwi dungwa erungwa kanemua. Kanungwa ka di kile di mena erabinga ta paikinamua. \v 17 Ka iray di warekinama dire kan tere iru di yal su terabinga, ‘Yesu milungwa mere ibal kobe para di tekio.’” \v 18 Direre yalsu, “Ere wo,” di gala dire iru di tongwa, “Yesu kaan gale yebe ere milungwa mere, ibal kobe para di tekire, te ka nil si tekio.” \p \v 19 Dimba Pita te Yon ka maan iru dire di tongwa, “I nomanin sire pire kuunin ero. I ka dinga wiina erabin, mo God ka dungwa wiina erabine? \v 20 Kalkan kanere te ka dungwa pirebinga, pire unin ta si milekire bolin kule te milabingal milabinwa.” \v 21 Dungure kuril pire tenama dire, u ku bilungwa yal kobe kwi yasu kan tere “Ere po,” dungwa. Yalsu kal erungwa ibal kobe para deminin si God tongware u ku bilungwa yal kobe yalsu sinangwa kuunin ta erekungwa. \v 22 Yalsu kal guman kwi dungwa ere aa te wai ere tongure kawn ki sungwa yal, me erin yal sutan aan kawn muru milungwa. \s1 God yobilaan bile tenama dire gawlima kobe ana di tongwa \p \v 23 Ena kan gule ere tongure pare, Pita te Yon gawlima kobe milungwa gul pirere, Yuda ka main kenin erungwa yal bil kobe te singaba kobe ka di yasu tongwa mere bolin kule tongwa. \v 24 Tongure ibal kobe pirere, guru di dire iru ana di God tongwa, “Singaba Yal Bil, i kamin te gariba te pirin nil te kalkan para suna kobe paingwa, i ere yenwa. \v 25 I ka di na ibal kobe tenga iru erinwa. God Kegemama Iban di i nilerari yal Debiti tongure na sanamoi Debiti giran mina iru dungwa, \q1 ‘Yuda milekungwa ibal den gule milere ibal kobe nomanin sire saala erimba, tamama. \v 26 Gariba ibal bil erungwa kobe, te kenin erungwa yal bil kobe u ku bile iru dungwa, ibal kobe kura bile God Singaba te yalini konagi erungwa yal, Kirisito terabinwa.’ \m \v 27 Kerodi te Pontias Pailete te Yuda milekungwa ibal te Isirel nen kobe, ibalin kobe ogu ai bil iray bole para u ku bilere kura bile nilerari yal Yesu tomua. Yesu kabin sire wai wen milungure, kenin erungwa yal konagi ere milama dire, kabe ki tongwa mere Yesu i suna erinwa. \v 28 ‘I yobilaan bile nomanin pire kal iru eralwa,’ kaya dinga ibal kobe malia iru wen eremua. \v 29 Singabo, ‘Ibal kobe na siralwa,’ dungwa i kane nomanin si pire na i nilerari yal kobe kuril pirekire, i ka main di terabinga i aa ki na to. \v 30 Ibal nibil erungwa i yobilaan bile pilaan pai to. Nilerari yal Yesu, kabin sire wai wen milungwa yal, ibal kaan galere kalkan i maribe erangure, te kal ta erangure ibal buul kunangure, i aa ki di to.” \v 31 Ibal kobe ana di piserungure, u ku bilungwa ogu bol erere du erungure, God Kegemama Iban ibal para den suna pirere, sipapa sire aa bawle tongure, ibal kobe milungwa kuril pirekire God ka main di tongwa. \s1 Pire gi di Yesu tongwa ibal nomanin u taran ongwa \p \v 32 Ena pire gi di milungwa ibal nomanin u taran pire bole pena galungwa. Galere, “Na kal dimua,” ibalin kobe ta dikire, kalkan aa te nongwa obin si ibal kobe tongwa. \v 33 Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, yobilaan wen bile milere, “Yesu gulungwa yongwa gul alemua,” dire bolin kule tongure, God kal wai wen ere tongwa. \v 34-35 Gariba kobaan te ogu kobaan, gariba te ogu ibal tere, kobile moni ire Aposel tongure, yalin kobe bona gana aa te nekungwa ibal tongwa. Tongure kuunin kuunin milungwa. \p \v 36 Iru erungure yal ta kaan Yosepe milungure, nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, kaan ta kwi Banabas ye tongwa. (Kaan i Golin ka main paingwa iru, yobilaan bile di tongwa yal milungwa.) Yalini Ilibai gawlin milungure Saipiras gariba gul kule nongwa. \v 37 Banabas inin gariba ibal tere, kobile moni ire Aposel kobe tongwa. \c 5 \s1 Ananayas ebin Sapaira kal erungwa main \p \v 1 Tomba yal ta kaan Ananayas milere ebinbi kaan Sapaira milungwa. Yalini gariba taw ibal tere kobile moni ingwa. \v 2 Tobe taw yalini aal kule nongure ebinbi para kanungure, tobe imo dungwa nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, tongwa. \v 3 Tongure Pita di yalini tongwa, “Ananayas, gariba tobe taw i inin aal kule nenga, God Kegemama Iban kakiibi di tenwa. Satan i kiranin sire ka dungwa, tameran i pire wiina erine? \v 4 Gariba goma tobe ikinga kaun i gariba dungwi. Tobe inga, i kobile moni kobaan milingi. Iru eringa, tameran nomanin suna ali si pire erine? I kakiibi di ibal kobe tenba, kakiibi di God para tenwa.” \v 5 Ka dungwa i Ananayas pirere gin taran yaa paire gulungwa. Gulungure ibal kobe pirere para kuril pirungwa. \v 6 Yal garamil urere yobilagi daw sire ire malge pire maul si yongwa. \p \v 7 Kaun tawliga wei sungure winbi gulungwa pirekire ebinbi ala ungwa. \v 8 Ungure Pita sirin bile abalini tongwa, “Gariba tobe iru ino?” Dungure abalini maan dire iru dungwa, “Owa, tobe iru ibinwa.” \v 9 Dungure Pita di abalini tongwa, “I te wininbi bole God Singaba Iban bawle terala dire, tameran iru erine? Yal kobe i wininbi maul si yongwa, kaya u kana giran milere i para ire malge namua.” \v 10 Dungure abalini gin taran Pita kawn mina yaa paire gulungwa. Yal garamil kobe urere gulungwa kanere ire malge pire, winbi yongwa binan kole ebinbi maul si yongwa. \v 11 Ka main ibal taminin para te ibal para, kal iru erungwa i, ka di ungwa pirere kuril wen pirungwa. \s1 Kal guman kwi dungwa main main i maribe erungwa \p \v 12 Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, kal guman kwi dungwa binanbile erere, kalkan erungure ibal buul kunungwa para binanbile erungwa. Pire gi dungwa ibal para, kuul ale kaan Solomon Ai u ku bile milungwa. \v 13 Milungure ibal taw mena milungwa bole pena galekenamba, ibal para wai pire yalin kobe tongwa. \v 14 Ibal binanbile yal te abal para Yesu Singaba pire gi di tongure, Yesu ka main ibal taminin u bil ongwa. \v 15 Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, konagi iru ere milungwa ena ibal kobe nibil erungwa ibal awli kombil pire, duul kaal pire ye tere iru nomanin si pirungwa, “Nibil ere milungwa ibal taw, Pita guun si muulangwa, u pilaan painamua.” \v 16 Ibal Yerusalem ogu ai bil maala ki paingwa, ogin pisere nibil erungwa ibal te sia den miriin suna milungwa ibal, awli Yerusalem ungire para u wai ongwa. \s1 Aposel kobe kanin paangure, angel ure awli mena erungwa \p \v 17 Ena Yuda ka main kenin erungwa yal bil te yalini gawlima kobe Sadusi ibal milungwa, para san bale nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel tere \v 18 kanin sungure kanin paingwa ogu ali awli ongwa. \v 19 Omba gilaa iray angel ta urere kanin paingwa ogu kana giran yawlere, nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel awli mena pirere iru di tongwa, \v 20 “I pi Yuda ka main ogu bil ala mile, ibal kol kwi pire mile painangwal painangwa main di gawa dire bolin kule to.” \v 21 Dungure are nol erungware pi Yuda ka main ogu bil ala pire ka nil si tongwa. \p Yuda ka main kenin erungwa yal bil te gawlima kobe, “U ku bilo,” di Isirel singaba para tongure, urere yal kobe kanin paingwa ogu nusi ere iru di tongwa, “Yal kobe awli wo.” \v 22 Dungure simil nen kobe kanin paingwa ogu u bawa dire, yal kobe milekungwa kanere kwi urere bolin kule tere dungwa, \v 23 “Kanin paingwa kana giran yaale gi dire, el kwi nu milungwa yal kobe binan kole milungwa kanebinba, yawlebinga ibal ala ta milekemua.” \v 24 Ka main ogu simil nen bil ta, te kenin erungwa yal bil kobe ka dungwa i pirere, nomanin si gogo erere iru pirungwa, “Iru erungwa we, takal erame?” \v 25 Ena yal ta ure iru di tongwa, “Yal kobe i kanin paingwa yal iray, ka main ogu bil ala mile ka nil si ibal kobe tomua.” \v 26 Dungure ka main ogu simil nen bil te simil nen taw bole pire, “Ibal kobe kobile aa tere na sinamua,” dire iru pirungwa, ena nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, mone mone di awli ungwa. \s1 Aposel kobe u ku bilungwa ibal mina mile kuril pirekire, ka di maribe erungwa \p \v 27 Awli ala ongure nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, u ku bilungwa ibal guman mina ale milungwa. Milungure Yuda ka main kenin erungwa yal bil sirin bile tere iru dungwa, \v 28 “‘Yesu ka main nil si tekio,’ iru di i tobinba kano. Yerusalem ibal kobe para muru di tengire kaya piremua. Yesu gulungwa na pirin painama dire iru erinwa.” \v 29 Pita te Aposel kobe imo mile iru maan di tongwa, “God ka dungwa te ibal ka dungwa u kuunin ta pekenangwa, ena God ka dungwa kaya wiina erabinawa. \v 30 I Yesu eri pera bolimina bili nil sire si gulingire, gulungwa gul alungure, na ibal kobe sanamoi gilekume ibalin kobe, God Yesu ulin yuure iru ere yalini tomua. \v 31 Isirel ibal kobe kal digan ere taalime erungwa pisere nomanin suna si kiruul sire, pirin paangwa God kire di erama dire, God Yesu aa te yebe erungure inin aan wen kol mile, Singaba mile inin para aa ki di na tongwa yal milemua. \v 32 Kalin dungwa na yal kobe te God Kegemama Iban para kane bolin kule tobinwa. God ka dungwa mere ibal kobe pire wiina erungure, God yalini inin Kegemama Iban ibalin kobi tomua,” dungwa. \s1 Gameliel mile yalin kobi imore milamua, dire di tongwa \p \v 33 Ka dungwa i u ku bilungwa yal kobe pirere den gule, “Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, si gulabinwa,” dire iru di pirungwa. \v 34 Pirimba Parasi yal ta i suna milungwa kaan Gameliel, ka main nil si tongwa ibal kobe nomanin wai pire tongure, yalini alere, “Aposel kobe awli mena po,” di tongwa. \v 35 Di tere iru di u ku bilungwa yal kobe tongwa, “Isirel nen kobe, kal ta ere yalin kobe tenanga, nomanin si pirekun ero. \v 36 Goma yal ta kaan Teudas u bawa dire, ‘Singaba bil miliwa,’ dungure yal kobe binanbile, po kandret, pi gawlima kobe kule milimba, ibal kobe yalini si gulungure gawlima kobe u sutaw ongure, yalini konagi erungwa wei simua. \v 37 Iru erungure pare Galili nen ta kaan Yudas, gabman kaan galungwa kaun u bawa dungure, ibal kobe binanbile duulin bile warimba para iru si gulungure pare, gawlima kobe para u sutaw omua. \v 38 Iru erungwa mere malia iru di teralga, kal ta yal kobe ere terala di piringa pisero. Imore milamua, Konagi erungwa yal kobe inin nomanin si pire erangwa yaa ime sinamba, \v 39 God konagi painangwa i yaa ime ta sekenanwa. Iru eranga ena i God kura bile tenga mere painamua,” dungwa. \s1 Aposel kobe pire gi di Yesu tobinga giil pirebinwa, dire wai pirungwa \p \v 40 Yalini ka dungwa yal kobe pire wiina erere, “Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, ere wo,” di gala dungure, ungure kuba aa tere sire di yobilaan bile iru di tongwa, “Yesu guun kan kwi ama ibal kobe di tekio.” Dire kan gule erungure yal kobe ere ongwa. \v 41 Aposel kobe u ku bilungwa ai pisere wai pire iru dungwa, “Yesu pire gi dibinga giil pirebingire, goma God, ‘Para wai paimua,’ dungure u maribe omia wai pirebinwa.” \v 42 Yalin kobe kaun kaun ka main ogu bil ala te inin ogu ala, “Yesu God konagi erungwa yal, Kirisito milemua,” dire nil si tere kere di te milungwal milungwa. \c 6 \s1 Yal anan kole muru kole sutan aa ki di Aposel kobe tenama dire, paale suna ere ingwa \p \v 1 Ena kaun iray Yesu gawlima kobe maalungwa, Isirel nen kobe Giriki ka dungwa ibal milere, Isirel nen kobe Kibiru ka dungwa, kan tongwa. “Abal weray are kaun kaun komina obin si na tongwa kuunin paikimua,” dire kan tongwa. \v 2 Nusi erungwa ongwa yal, Aposel, anan kole kole muru kawnan milin sutan, “U ku bilo,” di gawlima kobe taminin muru tere, iru dungwa, “Na yal kobe ka main kere di tobinga pisere, komina bol ta ta obin si terabinga kuunin ta paikinamua. \v 3 Paikungwa iray yal anan kole muru kole sutan God Kegemama Iban den miriin suna mile nomanin paingure, ibal kobe kane, ‘Yal wai milemua,’ dungure yalin kobe, ‘Konagi iray ero,’ di terabinwa. \v 4 Iru erangure na yal kobe ana di God tere, ka main kere di te milabingal milabinwa.” \v 5 Aposel kobe iru dungwa ibal para wen wai pire, yal kobe kaan iru paale suna ere ingwa. Yal ta kaan Sitiben, pire gi wen dungwa yal milungure God Kegemama Iban yalini den miriin suna pire sipapa sungwa, yal ta kaan Pilipi, ta Pirokoras ta Naikena ta Taimon ta Pamenas ta Antioko ai yal Nikolas, goma yalini inin ibal ka main pisere Yuda ka main duulin bile warungwa, \v 6 ibal para yalin kobe awli Aposel kobe milungwa gul ungure, ana di God tere gibilin mina aan aa taw sire, konagi erama di iru ere tongwa. \v 7 Tomia ena God ka main waa dire gariba gariba ongwa. Yesu gawlima kobe Yerusalem milungwa maale sulu dungure, Yuda ka main kenin erungwa yal binanbile Yesu ka main pire gi dungwa. \s1 Yuda ibal taw ka kol ere Sitiben tongwa \p \v 8 God kal wai wen ere Sitiben tongure yalini yobilaan bile milungwa. Milere kal guman kwi dungwa i maribe erere, kalkan erungure ibal kobe kane buul kunungwa. \v 9 Ibal taw kobe goma nil konagi yal Sairini gariba te Alekandiria gariba te Silisia gariba te Esia gariba milimba, malia imore mile Yuda ka main ogu ta u ku bilungwa. Ku bilere yalin kobe te Sitiben bole ka bolebilin dungwa. \v 10 Dimba God Kegemama Iban ka main di maribe ere Sitiben tongure, Sitiben ka dungwa wi yebe ongure yal kobe ka dungwa yaa ime sungwa. \v 11 Yalin kobe yal taw baale woongure kakiibi dire iru dungwa, “Yalini gain ka si Mose te God tongwa, na yal kobe pirebinwa.” \v 12 Iru dungwa ibal imore milungwa te Yuda ibal singaba te Yuda ka main nil si tongwa yal, den gule Sitiben tere aa gi dire awli Yuda ka main u ku bilungwa yal milungwa gul ongwa. \v 13 Pire kakiibi dungwa yal kobe para awli ongure, kakiibi dungwa yal kobe iru dungwa, “Yalini morin morin na ibal kobe ka main ogu bil te Mose kile kaman ka, gain ka si tomua. \v 14 Si tere te, ‘Nasarete nen kaan Yesu ogu bil iray suulangure, Mose main si aine aine di na tongwa piserangure main ta kwi ere ain namua,’ dire yalini iru dungwa na ibal kobe pirebinwa.” \v 15 U ku bilungwa yal para Sitiben guman mina tena yulin bile kanere, angel guman kulungwa mere guman iru kulungwa kanungwa. \c 7 \s1 Sitiben u ku bilungwa ibal mina ka di maribe erungwa \p \v 1 Ena Yuda ka main kenin erungwa yal bil sirin bile Sitiben tere iru dungwa, “Yal kobe ka dungwa kawen dimo?” \v 2 Dungure Sitiben dungwa, “Enan kobe te na abe kobe, ka diralga piro. Na ibal kobe sanamoi Ebarakam, Keran gariba gul ole pekere Mesopotemia gariba mile paingure, God kamin mina Yal Singaba wen u maribe pire \v 3 iru di Ebarakam tongwa, ‘I ibalin kobe pisere te garibanin pisere, gariba ta i maribe ere i teralga po.’ \v 4 Dungure yalini Kaldia gariba gul pisere pi Keran gariba ki pai milemua. Ebarakam nen gulungure pare God gariba gul i, na ibal kobe ki pai milebinga gul Ebarakam awli umua. \v 5 Awli umba gariba tekemua. Tawle wen ta tekemua. Gaan ta kule yekungwa milimba, ‘Gariba i te gawlin kobe teralwa,’ dire God iru di Ebarakam tomua. \v 6 God ka iru di yalini tongwa, ‘I gawlin kobe gariba baan ta milangwa, nilerari yal me erin binanwenbile, po kandret mile gain giil piramua. \v 7 I gawlin kobe gariba baan ta ibal nil konagi ye tenangure, na ka kol ere ibalin kobe tere sirabinwa. Sirabingire pare i gawlin kobe gariba i pisere ere abila ure, ana dire deminin si na tenamua.’ \v 8 God iru dire pare, ‘Gamege gain bile ero,’ dire kaman tongure, Ebarakam wan Aisaka kule nere are kaun anan kole muru kole sutakobe wei sungure, gain bile eremua. Aisaka wan Yakobo kule nongure, Yakobo na sanamoi gilekume anan kole kole muru kawnan milin sutan kule nomua. \p \v 9 “Na ibal kobe sanamoi gilekume san baale Yosepe tere Yosepe nil konagi ere milama dire, Isipi ibal tere kobile moni imua. Iru erimba God yalini bole milere \v 10 yalini taalime paingwa aa ki dimua. Yalini Isipi yal bil kaan Pero milungwa gul nomanin paire naanin paingwa, Pero kanere wai pire tomua. Isipi gariba muru te inin ogu kenin erama dire, Pero konagi iru ere Yosepe tomua. \v 11 Iru ere milungwa Isipi gariba te Kenan gariba para, kenan bil gulungwa kaun u bawa dungure, ibal kobe kenan gule giil piremua. Na ibal kobe sanamoi gilekume komina waa duumba, ta kanekimua. \v 12 Isipi gariba suna komina dungwa Yakobo pirere wan kobe kawn kule nusi erungure, Isipi omua. \v 13 Kaun ta kwi ongure Yosepe, ‘I kebininbi na miliwa,’ di maribe ere kebin abin kobe tomua. Yosepe nen te kebin abin milungwa, Pero para kane pol simua. \v 14 Yosepe ‘Ere wo,’ di nen te ibalin kobe tongure, nen te ibal binanbile, sewenti paib, para Isipi gariba omua. \v 15 Yakobo Isipi gariba pire gulungure yalini wan kobe, na sanamoi gilekume milungwa para gulemua. \v 16 Gulungure yobilagi i pi gariba ta kaan Sikem i ongure, goma Ebarakam mile Kemo wan gariba kobile moni tere gibilin sungwa, gariba iray maul si yomua. \p \v 17 “Goma God aan kere yere ka di Ebarakam tongwa mere, u maribe nangwa kaun u maala ongure na ibalan kobe Isipi milungwa maale sulu dimua. \v 18 Kaun iray Isipi yal bil ta Yosepe kal erungwa pirekire, Isipi ibal kenin ere ke milemua. \v 19 Milere na sanamoi gilekume kobe kal digan ere bawle tere, na sanamoi gawlin kobe gulama dire pusi mena erungwa mere ‘Iru ero,’ di tomua. \v 20 Iru ere milungwa kaun iray, Mose man kule nongure guman wai wen kulemua. Ba sutakobe nen man inin ogin kenin ere milemua. \v 21 I mena erungure Pero abilin kanere inin wan milungwa mere, kenin ere mua kulemua. \v 22 Isipi main paingwa mere yal kobe kile kaman ka di Mose tongure, yalini kal dime di ere te ka dire naanin paimua. \p \v 23 “Ena Mose me erin yal sutan aan kawn muru milungwa, na ibalan kobe Isirel nen, ‘Kanalwa,’ dire nomanin si pire ere omua. \v 24 Pire Isipi yal ta Isirel yal ta sungwa kanere, ibalin kobe aa ki dire Isipi yal si gulemua. \v 25 Si gulungwa iru nomanin si pirungwa, ‘Na ibalan kobe aa ki di tegire, u wai nama di piriwa.’ Iru nomanin si pirimba ibalin kobe pirekun erekimua. \v 26 Mose ul paire alere, kwimile kwi omua. Pirere Isirel yal sutan bole kura bilungwa kanere, yal su u taran nama dire iru di tongwa, ‘Yalkane, i enin kobe milinga kura bilekio.’ \v 27 Dimba kura goma erungwa yal, Mose anu si tayan ere iru di tongwa, ‘Kenin erangwa yal mile ka kol pire na terala di piringa, ibena iru ero di i tome? \v 28 Erima Isipi yal ta si gulinga mere, na si gulano?’ \v 29 Ka iru dungwa Mose pirere, si ere Midian gariba gul omua. Pi milere wan sutan kule nomua. \p \v 30 “Ena me erin yal sutan aan kawn muru wei sungure, Mose gariba simi yongwa kamin kuul Sainai binan milungure, eri ta enderin bawl sungwa angel ta suna ali u bawa dimua. \v 31 Mose kane buul kune kanala dire ere maala ongure, God ka iru di tongwa, \v 32 ‘I sanamoi gilekume yalin kobi God na miliwa. Ebarakam te Aisaka te Yakobo, yalin kobi God na miliwa.’ Dungure Mose sigagu dire kuril pire ta kanekimua. \v 33 God Singaba iru di tongwa, ‘Gariba i bolimina ale milinga kegemama yobina, i kawn tobilin gule ero. \v 34 Na ibalan kobe Isipi milere giil bilkaw wen pirungwa kanebingiwe. Giboi di milungwa pirere aa ki dibingire u wai nama dire ime wiwa. Uga i ungire nusi Isipi gariba eralwa,’ dimua. \p \v 35 “Ena Mose iwe, Isirel ibal yalini muun kal waa tere, ‘Kenin erangwa yal mile ka kol pire na terala di piringa, ibena iru ero di i tome?’ dire ibal kobe ka iru dungwa, manaa di Mose tomua. Ibal manaa di tongwa yal i, Mose iwe, God angel eri suna i maribe erere, te Mose ibal kobe kenin ere mile aa ki dinangwa ibalin kobi sigare kule u wai pi milama dire, God yalini nusi eremua. \v 36 Mose te ibal kobe Isipi gariba pisere awli omua. Isipi gariba suna te pirin nil kaan Nilbaa dungwa binan, te gariba simi yongwa suna me erin yal sutan aan kawn muru, Mose kal guman kwi dungwa erungure, ibal kane buul kunemua. \v 37 Mose yalini, iru di Isirel ibal kobe tongwa, ‘God na nusi erungwa mere yal ta i suna milungwa, God ka kebe yere nusi ere i tenamua.’ \v 38 Isirel ibal kobe gariba simi yongwa gul u ku bile milungwa Mose bole para milere, na sanamoi gilekume bole para milere, te angel ta kamin kuul kaan Sainai bole milere, God ka main naanin paangwa si aine aine di na tenama dire, God ka di yalini tomua. \p \v 39 “Na ibal kobe sanamoi gilekume Mose ka dungwa piserere, yalini baan ta anu si erere, kwi Isipi gariba gul nala di piremua. \v 40 Ibal kobe iru di Eron tongwa, ‘Galbale kobile ere na tenanga kobile i na gumanan mina yegire, na awli namua. Mose iwe, Isipi gariba pisere yalini na ibal kobe awli ungure, yalini baan ta om mo, gulim mo, pirekun erekibinwa.’ \v 41 Dire kaun iray ibal kobe galbale kobile bolimakau gawlin mere ere yerere, kabe si gale tere inin kalkan erungwa komina bil ki tomua. \v 42 Iru ere milungwa God ibal kobe pisere ibal are ba, te kulmama ana dire deminin si tenama dire, God iru ere tomua. Kal iru erungwa mere ka kebe yal ka minin iru bile paalungwa paamua, \q1 ‘Isirel nen kobe i gariba simi yongwa me erin yal sutan aan kawn muru milere, kabe si galinga ta gale si na tekenwa. \v 43 I galbale kobile ta kaan Moloko, sel ogu ala yere ogu iray aa te ire warinwa, te galbale kobile ta kaan Erepan aa gi di warinwa. Galbale sui iray ana dire deminin si te milinwa. Iru ere milingi Bebilon gariba gul kol ime na nusi ere tayan eralwa.’ \p \v 44 “Na ibal kobe sanamoi gilekume gariba simi yongwa gul milungure, God ‘Na sel ogu kio,’ di Mose tongwa mere kiimua. Kiingwa God ibal bole si dawle mile ka di tomua. \v 45 Eme inan sanamoi gilekume sel ogu i, wan kule yongwa si aine aine tongure ibal kobe sel ogu pema kiire aa te ire warungure, God gariba kobaan si kiranin bilungure u baan ta ongure, inin sanamoi te Yosua bole gariba imua. Debiti u maribe ongure sel ogu imo di paimua. \v 46 Debiti wai wen milungwa God gun ye tongure iru sirin bile God tongwa, ‘Ka main ogu ta ki Yakobo yalini God terabino?’ \v 47 Sirin bilimba Solomon ogu iray kiimua. \p \v 48 “God Yal Bil yal kobe ogu kiingwa ki pai milekemua. God ka kebe yal dungwa mere iru bile paalungwa paamua, \q1 \v 49 ‘God Singaba iru dimua. Na kamin mina amin di miliga kawnan gariba gul egiliwa. Iru miliga ta ogu ki na tenane? Alde pairale? \v 50 Kamin te gariba para wen ere yekiyo? Ere yegirawa. \p \v 51 “Kal digan ere girin di milingi. Ibal pire gi dekungwa i nomanin iru paire, te God ka dungwa i pire nomanin suna yekingi. I sanamoi gilekume kura bile God Kegemama Iban tongwa mere, i para iru ere tengi. \v 52 I sanamoi gilekume ka kebe yal taran tawle ta sekemo? Para muru simua. ‘Kal dime di erungwa yal unamua,’ dire iru gala dungwa yal kobe, i sanamoi gilekume para yalin kobi si gulemua. Malia kal dime di erungwa yal i para bale taal sire si gulinwa. \v 53 Angel kobe God kile kaman ka di maribe ere i tomba, i kenin ere wiina erekingi,” dire Sitiben iru dungwa. \s1 Ibal kobe kobile kuba Sitiben sire si gulungwa \p \v 54 Ena yalini ka dungwa ibal kobe nigi de pirere den gule yalini tere sigin gibin nuungwa. \v 55 Nuumba God Kegemama Iban yalini den miriin suna pire sipapa sungure, Sitiben kane kamin mina erere God naabilungwa kanere, te Yesu God aan wen kol milungwa para kanungwa. \v 56 Kanere iru dungwa, “Kamin kol yawlungwa kanere, te U Ibal Ongwa Yal God aan wen kol milungwa para kania, i kano.” \v 57 Dungure kiraan aa gi di milere ibal kobe gala dire mugu di pi yalini milungwa gul pirere \v 58 aa gi dire awli ogu mena pire kobile kuba aa tere sungwa. Sire galsuna gule ere yal garamil kaan Sol kawn mina ye paalungure, kenin ere milungwa. \v 59 Ibal kobe kobile kuba aa tere sungwa, Sitiben ana iru di God tongwa, “Yesu Singaba, na ibanan iyo.” \v 60 Dire yalini gobin bile mile iru gala bil dungwa, “Singabo, ibal kobe kal digan ere taalime erungwa i pirin pai tekio.” Dire pare gulungwa. \c 8 \s1 Sol mile ka main ibal taminin kal main nigi dongwa ere tongwa \p \v 1 Ibal kobe Sitiben si gulungwa Sol, “Para paimua,” dungwa. \p Are kaun ta iray ibal kobe kal main nigi dongwa ere Yerusalem ai ka main ibal taminin tere, binanbile sirere ere milungwa. Ere milungure pire gi dungwa ibal para Yudia gariba te Sameria gariba u sutaw ongwa. Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, tawle Yerusalem ai mile paingwa. \v 2 Ka main pire wiina pai tongwa yalin kobe taw, kerebare kay miire Sitiben maul si yongwa. \v 3 Sol ka main ibal taminin si wei sirala di pirungwa. Ogu kaana kaana pire, pire gi dungwa yal abal bole gure pala dire kanin paingwa ogu anu si ala erungwa. \s1 Yal kobe Sameria pire ka main kere di maribe erungwa \p \v 4 Pire gi dungwa ibal kobe u sutaw pire, ka main kere di ibal kole kole tongwa. \v 5 Pilipi pi Sameria ogu gul pire, Kirisito ka main kere di ibal kobe tongwa. \v 6 Tongure u ku bilungwa ibal kobe ere gule pire yalini kal guman kwi dungwa erungure, kanungwa. \v 7 Pilipi sia binanbile maa si mena erungure, sia gala bil dungwa. Ibal kawn kebil sungwa, te kawn ki sungwa, kol ta warekungwa ibal kobe yalini aa ki dungure u wai ongwa. \v 8 Iru erungure Sameria ogu ai bil i, ibal kobe wai pire gun yongwa. \p \v 9 Ogu ai bil iray yal ta kaan Saimon ki pai mile kankiray ere milungwa, Sameria ibal buul kunungwa. “Yal singaba bil miliwa,” dire yalini iru dungwa. \v 10 Ibal maangwa te yaangwa ibal para wen, ogu ai iray suna ki pai milere yalini ka dungwa nomanin si suna ere iru dungwa, “God yalini yobilaan bile tongwa kalkan erungwa kamin yal bil milemua.” \v 11 Dire kankiray ere milungwa ibal kobe baan araway buul kunere, yalini ka dungwa nomanin si suna erungwa. \v 12 Erimba God kenin ere ke milungwa mere, te Yesu ka pore Pilipi ka di tongwa mere, ibal kobe pire gi dungure, yal abal para nil bile tongwa. \v 13 Saimon para pire gi dungure, nil bile tongure, yalini Pilipi duulin bile ongwa. Ongure Pilipi kal guman kwi dungwa erungwa, Saimon kane buul kunungwa. \p \v 14 Sameria ibal kobe God ka main nomanin wai pire ingwa, nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel Yerusalem mile pirere, Pita te Yon nusi erungure Sameria ongwa. \v 15 Yal sui u bawa dire pire gi dungwa ibal God Kegemama Iban den miriin suna painama dire, ana di God tongwa. \v 16 Yesu kaan gale yebe erere nil goma bile tomba, God Kegemama Iban pire gi dungwa ibal milungwa gul i wi ime pekungwa, ana di God tongwa. \v 17 Yal sui ibal kobe gibilin mina aa taw sungure, God Kegemama Iban ibal den miriin suna ongwa. \p \v 18-19 Nusi erungwa ongwa yal, Aposel sui iru erungwa, Saimon kanere iru dungwa, “Ibal kobe gibilin mina aa taw sirabinga God Kegemama Iban den miriin suna nama dire, i yobilaan bile na tenanga i, kobile moni teralwa.” \v 20 Dimba Pita maan iru dungwa, “God kal imore ibal tongwa main, ‘Kobile moni gibilin siralwa,’ i iru nomanin si piringa, i te kobile moni para enderin gaul ai nanwa. \v 21 I nomanin paikungwa God iru kanungure, na ka main konagi erebinga i para eranga ta paikimua. \v 22 I kal digan erala dire nomanin si piringa, nomanin suna si kiruul so. I iru nomanin si pire kal digan ere taalime eringa, ‘God kire di ero,’ iru dire ana di God Singaba to. \v 23 I ibal main gi kiingwa milere, kal digan ere taalime eringa, nomanin gule daalin simua.” \v 24 Dungure Saimon maan iru dungwa, “Na miliga i ka dinga u maribe pekenama dire, ana di God to.” \p \v 25 God kal ere yal sui tongwa mere, di maribe erere, Yesu Singaba ka main di tere pare Pita te Yon kwi Yerusalem ai ongwa. Pirere Sameria gariba gul ai ta ta binanbile Yesu guun kan kere di tongwa. \s1 Pilipi Itiopia yal ta ka main kere di tongwa \p \v 26 Ena God Singaba angel ta nu sungure, iru di Pilipi tongwa, “Ale, i bomai kamin ime kombil ta, Yerusalem pi Gasa ongwa, kol i po. Kol i gariba simi yongwa kol suna omua.” \v 27 Dungure alere ere ongwa. Itiopia yal singaba ta, Itiopia abal bil kaan Kandesi kobile moni te kulgal bona kenin ere milungwa, yalini Yerusalem ai mile God ana dire deminin si tongwa. \v 28 Tere pare kwi ogun nala di pirere, kare ta bolima awsi gure pala dungwa, bolimina amin di milere, ka kebe yal Aisaya ka minin ganin bile paalungwa kerungwa. \v 29 Kerungure God Kegemama Iban di Pilipi tongwa, “Kare ta i, i pi binan kole mile po.” \v 30 Dungure Pilipi mugu di pi yal i milungwa gul milere, ka kebe yal Aisaya ka minin ganin bilungwa, yalini kerungwa Pilipi pirere iru sirin bile tongwa, “I keringa mere main pirino?” \v 31 Dungure yalini dungwa, “Tamintan main pirabine? Yal ta nil si na tenangwa main piralwa.” Dire “Ere wo,” di tongure, Pilipi pi kare bolimina para amin di milungwa. \v 32 Ena yalini ka main baan ta kerungwa iru bilungwa paangwa, \q1 “Ibal bolima siipe siipe awli sirala di ongure ge ta dikungwa mere yalini iru ka ta dekemua. Ibal bolima siipe siipe kumil kwi igin balungure, ge ta dikungwa mere, yalini iru ka ta dekemua. \v 33 Gain ka si tere kan tere ka kol ere tomba, yalini kal digan ere taalime erekimua. Gariba gul mile pai erungwa wei sinangwa yalini kal erangwa mere, wan abilin wen kobe milekenangwa ibal kobe bolin kule tekenamua.” \p \v 34 Yal singaba iru di Pilipi tongwa, “Ka kebe yal ka dungwa kerebingi, yalini inin kan dim mo, yal ta kan dim mo, ibena kan dime?” \v 35 Ka main ta i yalini kerungwa Pilipi kawn kule dire, Yesu guun kan ama di tongwa. \v 36 Ena yalsu kombil ware pire nil ai ta u bawa dungure, yal singaba dungwa, “Nil milemia kano. Nil bile na tenanga para painamba kal ta na si pere dim mo?” \v 37 [Dungure Pilipi iru di tongwa, “I pire gi wen di God tenanga nil bile i terabinga paamua.” Dungure yalini mile, “Yesu God Wan milema di pire, pire gi diwa,” dungwa.] \v 38 Dire “Bolima awsi kan kule paalo,” dungure Pilipi te yal singaba, nil milungwa gul ere ime pire, bau suna pire nil bile tongwa. \v 39 Nil pisere ere yebe ungure, God Singaba Iban Pilipi awli baan ta ongure, yal singaba Pilipi kwi ta kanekire, gun yere ere ongwa. \v 40 Pilipi Asodo gariba gul u bawa dungwa ibal kobe kanungure, yalini pi gariba kole kole Yesu guun kan kere di tere, eme Sisaria ai u bawa dungwa. \c 9 \s1 Sol nomanin suna si kiruul sire pire gi di Yesu tongwa \p \v 1 Ena Sol mile Yesu Singaba gawlima kobe si gulala dire, yobilaan bile ere milungwa. Milere pi Yuda kenin erungwa yal bil milungwa gul pirere, iru di tongwa, \v 2 “Na Damaskas pire, Yesu kol ta bala dungwa duulin bile warungwa yal abal kobe, kanin pai tere awli Yerusalem urala dire, i ka minin ganin bile Damaskas Yuda ka main ogu nen to.” \p \v 3 Dungwa mere bile tongure, pi Damaskas maala ongure, kamin mina naabilungwa sine di yalini milungwa gul erungwa. \v 4 Erungure yalini gawl sire ka ta yalini di tongwa pirungure iru dungwa, “Sol, aya, tameran i giil pire na tene?” \v 5 Dungure yalini dungwa, “Singabo, i ibena miline?” Dungure ka iru dungwa, “Na Yesu miliwa, i giil pire na tenwa. \v 6 Tenba i ale pi ogu ai bil suna pire i konagi ta eranga, yal ta di i tenamua. \v 7 Yal kobe bole para ongwa ka dungwa pirimba, ibal ta kanekungwa ira maangwa. \v 8 Sol alere omilin pilaa dimba, kal ta kanekungwa. Kanekungure aan aa tere awli Damaskas ogu ai bil suna ongwa. \v 9 Are kaun sutakobe omilin gi dungure, komina te nil para nekungwa. \p \v 10 Ena Yesu gawlima kobe ta kaan Ananayas, Damaskas ogu ai bil ki pai milungwa. Milere kiibi ta kanungure, Yesu Singaba yalini kaan gala dungure, Ananayas iru dungwa, “Singabo, na abila miliwa.” \v 11 Dungure Singaba di yalini tongwa, “I ale, pi kombil ta kaan Du Dungwa, po. Yal ta kaan Yudas, yalin ogu u bawa dinangire, Tasas nen ta kaan Sol milim mo, di piro. Yalini ana di God te milemua. \v 12 Yalini para kiibi iru kanungwa, yal ta kaan Ananayas yalini ogin ala ongure omilin pilaa dinama dire, aan gibilin mina aa taw simua.” \v 13 Dungure Ananayas maan dungwa, “Yalini kal ki ere i gawlin kobe Yerusalem milungwa tongure, ibal binanbile di maribe erungwa piriwa. \v 14 Ibal kobe para i kaanin aa te yebe erungwa yalini kanin pai tenama dire, Yuda ka main kenin erungwa yal bil kobe kaman tere ka minin ganin bile tongure, Damaskas kaya u milemua.” \v 15 Dungure Singaba iru di tongwa, “Yalini milungwa gul po. Yalini Yuda milekungwa ibal te gariba yal bil kobe, te Isirel nen kobe, na guunan kanan di maribe erama dire, na yalini paale suna ere ibinwa. \v 16 Na kaanan di maribe erere giil pirangwa, pire di maribe ere yalini teralwa.” \p \v 17 Dungure Ananayas pi Sol ogu ala pire gibilin mina aan aa taw sire dungwa, “Na enan ta Sol, i kombil milinga Yesu Singaba inin i maribe ere i tongwa, yalini na nusi eremua. I omilin pilaa dinama dire, te God Kegemama Iban den miriin suna painangure, sipapa sinama dire, na nusi eremua.” \v 18 Dungure gain kirebinin mere, omilin mina dungwa u ongure, kwi wai wen kanungwa. Yalini alungure nil bile Sol tongwa. \v 19 Yalini komina nere niminin milungwa. \s1 Sol Damaskas mile ka main kere di maribe erungwa \p Ena are kaun taw, yalini Damaskas gariba Yesu gawlima kobe bole para milungwa. \v 20 Yalini gin taran Yuda ka main ogu ala iru bolin kule tongwa, “Yesu God Wan milemua.” \v 21 Dungwa ibal kobe pire buul wen kunere dungwa, “Yerusalem ibal Yesu kaan aa te yebe erungwa yal tai ibalin kobe si gulere, kal iru erungwa yal milemua. Si kanin si yalin kobe tere, awli Yuda kenin erungwa yal bil kobe milungwa gul nama dire, yalini abila umua.” \p \v 22 Sol ka main kere di tongwa yobilaan bilere, “Yesu yalini Kirisito milemua,” di maribe erungure Yuda ibal Damaskas ki pai milungwa ka dungwa yaa ime sungure, Sol ka dungwa wi yebe ongwa. \s1 Yuda ibal kaymin paale Sol tongure, si ongwa \p \v 23 Are kaun taw binanbile wei sungure pare, Yuda ibal kobe u ku bilere, “Sol si gulabinwa,” dire nomanin sire saala erungwa. \v 24 Erimba ibal kobe kal ta erala di pirungwa, ibal taw kobe Sol di tongwa. Si gulala dire, girungwa taangwa ogu ai kana giran el kwi nu pai milungwa. \v 25 Milimba gilaa ta Sol gawlima kobe komaden gal bilkaw yuure, Sol si gal gule ogu baan mina kan kulere, i malge ogu main i erungwa. \s1 Sol Yerusalem pi milungwa \p \v 26 Ena Sol Yerusalem pirere Yesu gawlima kobe bole pena gale para milabina di nomanin si pirimba, Sol u Yesu gawliman ongwa, gawlima kobe iru pire Sol tekungwa. Tekire yalini milungwa para kuril pirungwa. \v 27 Ena Banabas yalini awli nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, milungwa gul ongwa. Sol kombil mile Yesu Singaba kanungwa mere, ka di yalin kobe terere, te Sol Damaskas mile Yesu kaan gale yobilaan bile ka main kere di ibal kobe tongwa mere, Banabas ka pore para iru di yalin kobe tongwa. \v 28 Di tongure Sol yalin kobe bole para milere, Yerusalem baan baan yobilaan bile Yesu Singaba milungwa mere, ka main kere di tongwa. \v 29 Yalini te Yuda ibal Giriki ka dungwa bole ka bolebilin dire yalin kobi yalini si gulabina di pirungwa. \v 30 Iru pirungwa enin kobe kiraan pirere, awli Sisaria ai pirere, nusi ere “Tasas ai po,” di Sol tongwa. \p \v 31 Ka main ibal taminin Yudia gariba milungure, Galili gariba milungure, Sameria gariba milungure, para wai wen milungure, ere ki ere ibalin kobi tekungwa. God Kegemama Iban ka main ibal taminin yobilaan bile tongure, ibalin kobi Yesu Singaba kaan aa te yebe ere u bil pire maale sulu dungwa. \s1 Inias aan kawn gulungwa, Pita aa te wai ere tongwa \p \v 32 Ena Pita kole kole Yesu gawlin kobe kanala di ongwa. Pirere yalini pi Ilida gariba gul milungwa. \v 33 Milungure yal ta kaan Inias mile, aan kawn gulungwa kol ta warekire, me erin anan kole muru kole sutakobe bol bolimina ul pai milungwa. \v 34 Pita di yalini tongwa, “Inias Yesu Kirisito i aa ki dungure u wai enwa. Alo, i duul bege di yeyo.” Dungure yalini gin taran alungwa. \v 35 Ilida te Seron ibal para muru, yalini u wai ongwa kanere nomanin si kiruul sire, Yesu Singaba pire gi di tongwa. \s1 Tabita gulungure Pita aa tongure alungwa \p \v 36 Ena Yesu gawlima kobe ta kaan Tabita, Yopa gariba ki pai milungwa. Abalini kaan Giriki ka dungwa mere Dokas. Abalini morin morin konagi wai ere, kal aa te nekungwa ibal aa ki di tongwa. \v 37 Kaun iray abalini nibil ere gulungwa. Gulungure ibal kobe abalini gain bigin si tere, ogu ta bol kan kule ki paingwa mine kiile ali yongwa. \v 38 Yopa, Ilida gariba maala dungure, “Pita Ilida ai milemua,” dungwa Yopa ibal, Yesu gawlima kobe pirere yal sutan ka kebe yenama dire, nusi ere Pita milungwa gul ere, “Iru do,” dungwa, “Suul mile paikio, maliaga wo.” \v 39 Yal sui pi di tongure, Pita alere yal sui bole ongwa. U bawa dungure ibal kobe Pita awli pi ogu ta, bol kan kule ki paingwa mine kiile ali ongwa. Abal weray para Dokas galsuna te gal warungwa i maribe ere Pita tere, kay mi milungwa. \v 40 Milimba Pita abal kobi nusi mena erere, yaa gobin bile mile ana di God tere, iru di gain gariba erungwa abal tongwa, “Tabita, i alo.” Dungure omilin pilaa dire Pita kanere alungwa. \v 41 Pita abalini aan aa tere aa ki dungure alungwa. Yalini Yesu gawlin kobe te abal weray, “Ere wo,” di gala dire, “Abal iray ungwa ime,” di tongwa. \v 42 Pita abal aa te wai erungwa, ka Yopa gariba gul kole kole para ware biingwa, ena ibal binanbile pire gi di Yesu Singaba tongwa. \v 43 Yal ta kaan Saimon bolima gain kal mirimil erungwa, yalini Yopa ai ki pai milungure, Pita yalini bole are kaun taw binanbile pai milungwa. \c 10 \s1 Angel ta Konilias milungwa gul pire, ka di tongwa \p \v 1 Yal ta kaan Konilias, simil nen singaba mile Sisaria gariba gul ki pai milungwa. Milere simil nen Itali gariba nen ibal anan kole muru aan kawn muru, kenin ere milungwa. \v 2 Yalini God ka main aa gi di pirere yaa ime sire deminin si tongure, yalini enin kobe para iru ere milungwa. Yuda kal aa te nekungwa ibal, yalini binanbile aa ki di tere ana di God te milungwal milungwa. \v 3 Pu dungwa kaun ta yalini kiibi iru kanungwa, God angel ta nu sungure ure, Konilias yalini kaan galungure, \v 4 yalini kuril pire gain nuure iru dungwa, “Singabo, takal ereme?” Dungure yalini dungwa, “I ana di God tere, te kal aa te nekungwa ibal aa ki di tenga God kane wai pire i tomua. \v 5 I yal taw nusi Yopa ai ero. Nangure yal ta kaan Saimon, kaan kwi yongwa Pita, awli abila unamua. \v 6 Saimon bolima gain kal mirimil erungwa yal ogu pirin nil binan ki pai milungure, Pita bole para pai milemua.” \v 7 Angel di tere ere ongure pare, yalini inin simil nen ta, God ka main aa gi di pirungwa, te nilerari yal sutan, “Ere wo,” di gala dungwa ungure, \v 8 kiibi kanungwa mere, bolin kule tere nusi erungure, ere Yopa ai ongwa. \s1 Pita ul kiibi ta kanungwa \p \v 9 Pirere kol baan ul paire kwimile kwi pire Yopa gariba maala milungure, omale kaun Pita ana di God terala dire, ogu mine bolimina ongwa. \v 10 Yalini kenan gule komina nerala di pirimba, ibal kobe komina ki milungure, yalini ul paire kiibi ta iru kanungwa. \v 11 Kamin kol yawlungwa kanungure, gal bilkaw mere ulin sui sui dungwa kan kule, mone mone di pusi main erungwa kanungwa. \v 12 Awi bolima te oniba te kauba kabe kaan kaan, gal ali gulungwa kanungwa. \v 13 Kanungure ka ta iru dungwa, “Pita i alere kabe si no.” \v 14 Dimba Pita manaa dire dungwa, “Singabo, Yuda ibal komina manaa dungure, mawal ere goma ta nekiwa.” \v 15 Dungure ka ta kwi di yalini tongwa, “Komina ta ta i nenana dire, ‘God para dimua,’ dungwa, i manaa di tekio.” \v 16 Ginin sutakobe ul kiibi iru kanungure, kalkan i kwi ere kamin mina ongwa. \p \v 17 Pita kiibi kanungwa nomanin si gogo erere, main ta pirekire milungwa. Milungwa kaun i Konilias yal kobe nusi erungwa pire, “Saimon ogu alde dime?” sirin bile pirere, kaya kana giran ale milungwa. \v 18 Milere iru gala dungwa, “Saimon Pita ogu ala pai milemo?” \v 19 Pita kiibi kanere main nomanin si pire milungure, God Iban di yalini tongwa, “Yal sutakobe i waa duumua. \v 20 Na yalin kobe nusi erebinga i wi ime pire, yalin kobe miliaga bole para po. Nanga nomanin su su sikio.” \v 21 Dungure Pita yal sutakobe milungwa gul wi ime pire di tongwa, “I yal ta waa duunga, yalini na miliwa. Tameran une?” \v 22 Yalin kobe dungwa, “Simil nen kenin erungwa yal kaan Konilias, yalini wai wen mile yaa ime sire, God deminin si tongure Yuda ibal para wai pire tomua. I ka pore dinanga yalini pirama dire, God angel iru di yalini tomua, ‘Pita i ogin wo, di to.’” \v 23 Dungure Pita, “Ere ala wo,” di yalin kobe tongure, komina nere ul pai milungwa. \s1 Pita ere Konilias ogin ongwa \p Ul paire alungure, Pita kalkan aa tekun ere, yalini Yopa ka main aa gi di pirungwa enin kobe taw u kule, yal sutakobe bole para ongwa. \v 24 Ongure kamin girungure, paire alere kwimile kwi kawn kule pire pi Sisaria ogu gul suna ongwa. Konilias enin kobe te ye nongwa, “U ku bilo,” dungure u ku bile Pita unangwa, suul milungwa. \v 25 Pita ogu ala nala di ongure, Konilias Pita kawn mina gobin bile i kwi bile deminin si tongwa. \v 26 Tomba Pita aan aa tere dungwa, “Alo, na gariba ibal para miliwa.” \v 27 Dire yalsui ka dire dire ere ala ongure, ibal binanbile u ku bile milungwa kanere, \v 28 Pita iru di ibalin kobe tongwa, “Yuda ibal te Yuda milekungwa ibal bole ka wai dire suna ta milekenangwa, Yuda main iru paangwa i kaninwa. Kaninba, God main iru di maribe ere na tongwa, ‘Yuda milekungwa ibal nomanin gule daalin ta sikemua,’ dire di na tongwa piriwa. \v 29 I ‘Ere wo,’ di na tenga na wiina ere wiwa. Tameran, ‘Ere wo,’ di na tene?” \p \v 30 Dungure Konilias iru dungwa, “Ei pu dungwa kaun kamin kaun malia iru, na ogu ala ana di God teiwa. Tegire yal ta gal naabilungwa sigi dire, na gumanan kol ale mile \v 31 iru di na tongwa, ‘Konilias i ana dinga God pirere, te i aa te nekungwa ibal aa ki dinga, God para nomanin si piremua. \v 32 Yal ta nusi Yopa gariba ere, yal ta kaan Saimon Pita awli wo, di to. Bolima gain kal mirimil erungwa yal kaan Saimon, pirin nil binan ki paingure, Saimon Pita yalini bole ki paimua.’ \v 33 Iru dungure yal kobe nusi ere, ‘I ere wo,’ di kebe yobingire, i unga na wai pirebinwa. God u milungwa gul malia na ibal para milere, God ‘Ka do,’ di i tongwa mere pirala erebinwa.” \s1 Pita Konilias ogin ala mile ka main kere di maribe erungwa \p \v 34 Dungure Pita iru dungwa, “Ibal ke kuunin milama di, God iru nomanin si pirungwa malia na kaniwa. \v 35 Gariba gariba ibal para yaa ime sire deminin si God tere kal wai erungwa, ena God yalin kobe mun kal waa tekire, wai pire gun ye tomua. \v 36 God ka di Isirel ibal kobe tongwa, i piringa iru paangwa, ‘Yesu Kirisito kal para muru kobaan milungwa pire ka main iru kere di tongwa, na ibal nomanin taran yere wai wen milabinwa.’ \v 37 Yon goma, ‘Nil bile to,’ kere di tongure pare, ka pore iray Yudia gariba kole kole para di ongure, Galili gariba gul kawn kule dimua. \v 38 God Nasarete ai nen Yesu konagi tere, God Kegemama Iban tere yobilaan para bile tongure, yalini pi konagi wai wen erere Satan ibal kanin kule paalungwa, yalini ibalin kobe aa ki dungure u wai omua. God yalini bole para milungwa kal main iru eremua. \v 39 Yalini Yuda ibal gariba suna te Yerusalem ogu gul suna, kal para erungwa na kanebinwa. Ibal kobe yalini eri pera mina nil bili si paalimba, \v 40 kaun sutakobe wei sungure pare, God yalini aa ki dungure alungure, i maribe eremua. \v 41 Erimba ibal para ta kanekimua. Na yal kobe kanama dire, God na paale suna ere ingwa, ena na yal kobe tawle kanebinwa. Yesu gulere alungure pare, na yal kobe yalini bole komina te nil para nobinwa. \v 42 ‘Na guunan kanan kere di ibal tere, te ibal kwi milungwa te gulungwa ka kol pire to,’ dire, ‘God iru di na tongwa mere, i bolin kule di maribe ere ibal to,’ Yesu iru di na yal kobe tomua. \v 43 Yalini milungwa mere ka kebe yal para iru dungwa, ‘Pire gi di yalini tenangwa ibal para, kal digan ere taalime erungwa God yal ta i kal wai ere ibal tongwa pire pirin paangwa i, kire di eremua.’” \s1 Yuda ta milekungwa ibal God Iban ingwa \p \v 44 Pita ka iru di milungure, God Kegemama Iban ere ime ure ka dungwa pirungwa, ibal den miriin suna ongwa. \v 45 God yalini inin Kegemama Iban Yuda milekungwa ibal tongwa, Yuda ibal Yesu pire gi dungwa ibal, Pita bole para ungwa pire buul kunungwa. \v 46 Ibayal ka kowa kowa yuure God kaan aa te yebe erungwa, pire buul kunungure Pita dungwa, \v 47 “Na ibal kobe God Kegemama Iban ibinga mere, yalin kobe para imua. Ingwa nil bile terabinga ibal ta manaa dinangwa, ta paikimua.” \v 48 Dire pare kaman iru tongwa, “Yesu Kirisito kaan gale yebe ere nil bile i teralwa.” Dire nil bile tongwa. Tongure, “Are kaun taw na bole para milo,” di Pita tongwa. \c 11 \s1 Pita konagi erungwa main di maribe ere Yerusalem ka main ibal taminin tongwa \p \v 1 Ena nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, te ka main aa gi di pirungwa enin kobe, Yudia gariba suna milere Yuda milekungwa ibal ka main aa gi di pirungwa yalin kobe pirungwa. \v 2 Pirere Pita Yerusalem ai u bawa dungure, Yuda ibal Yesu pire gi dungwa ibal mile, “Yuda milekungwa ibal gain bile ero,” iru dire kan tere \v 3 iru di Pita tongwa, “Yuda milekungwa ibal gain bile erekungwa, tameran i ogu ala ene? Tameran bole para komina nene?” \v 4 Dimba kalkan erungwa mere Pita di gawa dire dungwa, \p \v 5 “Na Yopa ogu ai ana di God te miliga omilan maalungure, na kiibi iru kaniwa. Gal bilkaw mere, ulin sui sui dungwa kan kule, mone mone di pusi main erungure, na miliga gul yaa main simua. \v 6 Na suna ali tena yuulin bile kanere awi bolima te kabe biin, te oniba te kauba kaniwa. \v 7 Kanigire pare ka iru di na tongwa, ‘Pita, i ale kabe si no.’ \v 8 Dimba na manaa dire iru diga, ‘Singabo, Yuda ibal komina manaa dungure mawal ere, goma ta nekiwa.’ \v 9 Diiba kamin mina ka ta kwi iru dungwa, ‘Komina ta ta i nenana dire, God para paamua, dungwa i manaa di tekio.’ \v 10 Ginin sutakobe ul kiibi iru kanigire, kalkan i kwi ere kamin mina omua. \v 11 Kal iru erungwa kaun iray, na ogu ki pai milebinga gul, yal sutakobe u bawa dimua. Yal ta Sisaria gariba gul milere nusi erungure, na miliga gul umua. \v 12 Ungure God Iban di na tongwa, ‘Yalin kobe maliaga i bole para nanga, nomanin su su sikio.’ Ka main aa gi di pirungwa enin kobe anan kole muru kole taran ire, na bole para pire Konilias ogu ala obinwa. \v 13 Obingire yalini iru dungwa, ‘Angel ta na ogu u milungwa kanigire, iru di na tomua. I yal taw kobe nusi ere Yopa ai po. Nangure yal ta kaan Saimon, kaan kwi yongwa Pita, awli abila unamua. \v 14 Ka main ta bolin kule i tenangwa, i te enin kobe para aa ki di tenangure, sigare kule u wai nanwa.’ \v 15 Na kawn kule ka di miliga, God Kegemama Iban goma na ibal kobe denan miranan suna ongwa mere, yalin kobe para den miriin suna omua. \v 16 Ongwa kaun i, ‘Yon nil wo bile tomba, God Kegemama Iban i tenangure inanwa,’ dire, Yesu Singaba goma ka iru dungwa piriwa. \v 17 Na ibal kobe Singaba Yesu Kirisito pire gi dibinga, God yalini Iban na tongwa mere, yalin kobe tongwa na manaa di God teralo? Na yal digan miliga ta di tekerala.” \v 18 Dungure ibal kobe pire unin si milere deminin si God tere iru dungwa, “Yuda milekungwa ibal nomanin suna si kiruul sire kwi mile painangwal painama dire, God iru ere tomua.” \s1 Antioko ka main ibal taminin kawn kule u maribe ongwa \p \v 19 Ena goma Sitiben si gulungwa kaun giil pire Yesu pire gi dungwa ibal tongure, pire gi dungwa ibal i, u sutaw ongwa. Pirere ibal taw kobe Pinisia gariba ongure, taw Saipiras gariba ongure, taw Antioko ai ongwa. U sutaw iru pirere ka main di Yuda ibal tawle tongwa. \v 20 Tomba Saipiras ibal te Sairini ibal taw Antioko ai pirere, Singaba Yesu guun kan kere di Yuda milekungwa ibal tongwa. \v 21 Yesu Singaba yobilaan bile yalin kobe tongure, ibal binanwenbile pire gi dire, Yesu Singaba bole pena galungwa. \p \v 22 Iru ere milungwa ka main ibal taminin Yerusalem milungwa pirere, Banabas nusi Antioko ai erungwa. \v 23 U bawa dire God kal wai ere ibal tongwa kane wai pirere, te ibalin kobe Yesu Singaba ka main aa girin di milama dire, yobilaan bile tongwa. \v 24 Banabas yal wai milungure God Kegemama Iban yalini den miriin suna pirere sipapa sungure, yalini pire gi wen di milungwa. Ibal binanbile u Yesu Singaba gawliman ongwa. \p \v 25 Ena Banabas Tasas ai pire Sol kanala dire ongwa. \v 26 Kanere pare awli Antioko ai ongwa, me erin ta yalin sui ka main ibal taminin di ku bilere, ibal binanbile ka nil si tongwa. Antioko ai ibal kobe Yesu gawlima kobe kawn kule kaan Kirisito Gawliman yongwa. \p \v 27 Ena kaun iray ka kebe yal kobe Yerusalem ai pisere Antioko gariba gul ongwa. \v 28 Pi milere yal ta kaan Agabas alungure, God Iban aa bawle tongure iru di maribe erungwa, “Kenan bil gulungwa kaun gariba kole kole u maribe namua.” Dungwa kaun iray, Orom yal bil kaan Kilodias kenin erungwa kaun u maribe ongwa. \v 29 Yesu gawlima kobe Antioko gariba gul milere u ku bile diria ere iru dungwa, “Na ibal kobe kulgal bona inan inan aa tobinga mere, kalkan nusi ere Yudia, Yesu ka main aa gi di pirungwa enan kobe, terabinwa.” \v 30 Dungwa erere kalkan Banabas te Sol tongure, yal sui ire pire Yerusalem ka main goma yongwa yal kobe tongwa. \c 12 \s1 Kerodi Yemis si gulere, Pita si kanin sungwa \p \v 1 Ena kaun malai yal bil Kerodi ka main ibal taminin taw giil tongure, kawn kule erungwa. \v 2 Yon abinbia Yemis milungwa, “Di kuba pera aa tere si gulo,” Kerodi iru dungure si gulungwa. \v 3 Iru erungure Yuda ibal kobe kane wai pirungwa Kerodi kanere, Pita para si kanin sungwa. Komina birete u bil pekungure Yuda ibal nere milungwa kaun, yalini iru ere milungwa. \v 4 Kanin sire pare kanin paingwa ogu ala erungure, simil nen anan kole kole kawnan kole muru kole taranta, “Kenin ero,” di tongure, taminin sui sui kenin ere milungwa. God Yuda ibal sekungwa nomanin si pirungwa erin i, kaan Pasoba wei sinangure, awli Yuda ibal milungwa suna pire ka kol ere tere, “Si gulabinwa,” dire Kerodi iru nomanin si pirungwa. \v 5 Pirungwa ena Pita kanin paingwa ogu pai milungure, ka main ibal taminin ana wen di God te milungwal milungwa. \s1 Pita kanin paingure angel i mena erungwa \p \v 6 Ena kamin taangure Kerodi Pita awli Yuda ibal milungwa suna nala di pirungwa, gilaa malai Pita ul pai milungure, simil nen sutan kole kole milungwa. Ain yobilagi kan sutan kan si tongwa milungure, el kwi nu milungwa yal kobe kana giran para kenin ere milungwa. \v 7 Milungure God Singaba angel ta gin taran u maribe ongure, ogu ala aw dire naabilungwa. Angel Pita aan kiban mina aa tere ulin yuure dungwa, “Wei di alo.” Dungure ain yobilagi kan aan mina kan kulungwa, gule erungwa. \v 8 Erungure angel di tongwa, “Kin dire kawn tobilin sigi do.” Dungwa erungure, kwi iru di tongwa, “Galsuna sigi dire na duulin bile wo.” \v 9 Duulin bile pire angel erungwa i pirekire, kiibi kanungwa mere iru nomanin si pirungwa. \v 10 El kwi nu milungwa yal ta pisere ere pire, te el kwi nu milungwa yal ta ama si kire ere, ain yobilagi kana giran ere malge ongwa kol u bawa dungure, kana giran i, inin yawlungure ere malge pire, pi kombil bawa dungure, angel gin taran yalini pisere ere ongwa. \p \v 11 Angel iru ere yalini tongwa, Pita nomanin si pire dungwa, “Malia na main pire bawa diwa. God Singaba angel ta nusi erungure, Kerodi te Yuda ibal kobe kal ki ere na terala di pirimba, na gule eremua.” \p \v 12 Pita nomanin si pire mile pare, yalini Maria ogin ongure, Maria Yon Maka man milungwa. Ogu iray ibal binanbile u ku bile, ana di God te milungwa. \v 13 Milungure yalini kana giran si gule dire gala dungure, nilerari gi ta kaan Oroda kol yawle terala dire ungwa. \v 14 Umba Pita ka dungwa naan pirere, miinin maare kol yawlekire kwi ere ala pire, “Pita u milemua,” di tongwa. \v 15 Di tongure ibal kobe, “I gi du milinwa,” dimba gi iray “Yalini kirara kawen milemua,” dungure ibal kobe dungwa, “Yalini iban milemua.” \v 16 Pita kana giran si gule di milungure, ibal kobe kol yawlere kane buul kunungwa. \v 17 Ka dikire milama dire, aan kule manaa taan dire, God Singaba kanin paingwa ogu awli mena ongwa, bolin kule tere pare iru dungwa, “Ka pore iray Yemis te enin kobe di to.” Di tere ere baan ta ongwa. \p \v 18 Kamin taangure el kwi nu milungwa yal kobe Pita milekungwa kanere, sigagu dire kane kole kole ere waa duungwa. \v 19 Kerodi, “Waa duyo,” dungure waa duumba, kanekungwa. Kanekungure Kerodi ka kol ere el kwi nu milungwa yal kobe tere, “Si gulo,” dungwa. Kerodi iru dire pare, Yudia gariba pisere pi Sisaria ai pi milungwa. \s1 Kerodi gulungwa \p \v 20 Ena Kerodi kaymin paale Taya te Saidon ibal kobe tongwa. Tongure Kerodi kanala dire, yalin kobe para wen u bawa dungwa. Yal ta Kerodi ogu kenin ere milungwa yal i kaan Bilasas, yalin kobe goma ka di yalini tongure, nomanin u taran ongwa. Dire pare pi Kerodi milungwa gul pire, “Yalin kobe komina yaalungwa gibilin si nobinwa,” iru nomanin si pire, ka iru di tongwa, “Inin ibal kobe bole pena gale milabinwa.” \p \v 21 Maan di tenangwa kaun u bawa dungure, Kerodi gal wai wen sigi dire, yal bil bol mina amin di milere ka di ibal kobe tongwa. \v 22 Di tongure ibal kobe ka bil dire dungwa, “Ka dungwa i, ibal ta ka dikimia, kamin ibal ka dimua.” \v 23 Kerodi God kaan ai yebe dikungwa, God Singaba angel ta gin taran ure sungure, simin nele kabe nongure, gulungwa. \p \v 24 God ka main nima ongure, guun kan gariba gariba ware biingwa. \v 25 Banabas te Sol Yerusalem ai mile konagi ere wei sire, Antioko ai kwi ure Yon Maka para awli ire ungwa. \c 13 \s1 Pol kawn kule ka main konagi ere warungwa \p \v 1 Ena Antioko ai ka main ibal taminin milungwa, ka kebe yal kobe te nil si tongwa yal kobe para, iru mile kaan iru paingwa. Banabas, te Simion yalini kaan ta Naisa, te Sairini gariba nen milungwa kaan Ulusias, te yal ta yal singaba Kerodi ke kuunin mile ogu taran milungwa yalini kaan Maneyen, te Sol, yal iru milungwa. \v 2 Yalin kobe deminin si ana di Yesu Singaba tere, komina mawal ere komina nekere ere milungwa, God Kegemama Iban di yalin kobe tongwa, “Banabas te Sol na konagi erama dire, di teiwa. Eramia ena paale suna ere iyo.” \v 3 Dungure komina mawal ere nekere ana di God tere, aan yal sui gibilin mina yere, nusi erungure ongwa. \s1 Pol te Banabas Saipiras pire, ka main kere di tongwa \p \v 4 God Kegemama Iban iru nusi erungwa pirere, yal sui Selusia ai pi bawa dire pare, sipe nil minin mina pi Saipiras gariba gul ongwa. \v 5 Pi Salamis ai u bawa dire Yuda ibal ka main ogu ala pirere, God ka main kere di tongwa. Yon Maka milere konagi aa ki di yal sui tongwa. \p \v 6 Ena gariba iray para suna pire pare. Pepos ai pi bawa dungwa. Alia Yuda yal ta gia erere, ka kebe yal kakiibi di milungwa yalin kaan Baa Yesu milungure, yal kobe yalini guman kanungwa. \v 7 Gariba iray kenin erungwa yal bil kaan Sesias Polas nomanin paangwa milungure, yal ta kaan Baa Yesu bole para milungwa. Yal bil iray God ka main pirala dire, Banabas te Sol, ‘Ere wo,’ di gala dungwa. \v 8 Gia erungwa yal kaan Giriki ka paingwa Elimas, kenin erungwa yal bil pire gi dekenama dire, yalini yal sui bolebilin di tongwa. \v 9 Di tomba, Sol yalini kaan ta Pol milungure, God Kegemama Iban den miriin suna ongure, sipapa sungure, Pol tena yulin bile kanere \v 10 iru di tongwa, “Satan wan i milinwa. Kalkan para wai wen erungwa i kaymin paale tenwa. Kakiibi dire bawle tere, nomanin suna maa muulungure, Yesu Singaba kol wai bala di ibal tongwa, i su su ere milinwa. \v 11 Maliaga pire milo. Yesu Singaba i sinangure, kaun taw omilin gi dinangure are ta kanekinanwa.” Dungure si bilungwa ta omilin gi dungure, ibal aan aa tere awli nama dire, waa duungwa. \v 12 Iru erungwa kenin erungwa yal bil kanere pire gi dungwa. Dungure Pol Yesu Singaba ka main nil si tongure yal bil i pire buul kune milungwa. \s1 Yal sui Antioko ai Pisidia gariba suna dungwa pire, ka main konagi erungwa \p \v 13 Ena Pol te gawlima kobe, Pepos ai pisere sipe mina pi Pega ai pi bawa dungwa. Pega ai Pambilia gariba suna dungwa, Yon Maka yalin kobe pisere kwi sinaa dire Yerusalem ai ongwa. \v 14 Yalin kobe Pega ai pisere, Antioko ai Pisidia gariba suna dungwa pi bawa dungwa. Sare kaun Yuda ibal ka main ogu ala pire amin di milungwa. \v 15 Milungure Mose ka minin ganin bilungwa, te ka kebe yal kobe ka minin ganin para bilungwa kerungure pare, Yuda ka main ogu yal singaba kobe nusi erungure, iru di tongwa, “Enan kobe, na ibal kobe wai milabina dire, ka dinanga mere, di na to.” \v 16 Dungure Pol alere ka dikire milama dire, aan kule manaa taan dire dungwa, \p “Isirel nen kobe, te Yuda ta milekinga ibal kobe yaa ime sire God deminin si tenga para, ka di terala piro. \v 17 Na Isirel ibal kobe God na sanamoi gilekume paale suna ere ingure, Isipi gariba gul milungwa, maale sulu dimua. God inin yobilaan bilere awli umua. \v 18 Ibal kobe gariba simi yongwa gul me erin yal su aan kawn muru milere, kal gogo erungwa. God kane unin si mile bole ware milemua. \v 19 God Kenan gariba ibal bilin anan kole muru kole sutan sire pare, gariba obin si Isirel ibal tongure, kobaan milemua. \p \v 20 “Milungure me erin binanwenbile, po kandret pipti wei sungure, ka kol pirungwa yal kobe i maribe erungure, mili ongwa ongwa, ena ka kebe yal Samuel u maribe omua. \v 21 Yuda ibal kobe, ‘Yal singaba bil na to,’ dungure God, Kis wan Sol i maribe ere tomua. Sol yalini Bensamin gawlin kobe milere, me erin yal su aan kawn muru kenin ere milemua. \v 22 God yalini piserere, yal singaba bil ta kaan Debiti, konagi kwi yalini tomua. Debiti milungwa God iru dungwa, ‘Yesi wan Debiti na nomanin si piriga mere, yalini kuunin piremia, na ka di yalini terabinga wiina ere milamua. Na iru wen kaniwa.’ \v 23 Debiti gawlin kobe ta kaan Yesu, aa ki dinangure Isirel ibal kobe sigare kule u wai pi milama dire, God nusi ere tomua. God aan kere yere, ‘Iru eralwa,’ dungwa, milin bole u maribe omua. \v 24 Yesu gariba gul konagi kawn kule erangwa kaun u maala ongure, Yon goma ka main kere di Isirel ibal tongwa, ‘Kal digan ere taalime eringa nomanin suna si kiruul sire, nil bile tenangure iyo.’ \v 25 Yon konagi erungwa wei sirala di pirere dungwa, ‘Na milebingi piringa, takal nomanin si pirine? Kirisito ta milekiwa. Diiba piro. Yalini inin eme u maribe namua. Na yalini gal kine teralba, na yal digan miliwa.’ \p \v 26 “Na enan kobe, Ebarakam gawlin milinga, te Yuda milekungwa ibal deminin si ana di God tenga para, God na ibal kobe aa ki dinangure, sigare kule u wai nabinga ka main iray na tomua. \v 27 Yerusalem ki paangwa ibal kobe, te yalin kobi singaba kobe yalini guman kawen ta kanekire, te ka kebe yal kobe ka minin ganin bilungwa Sare kaun kaun kerungwa, para ta kanekimua. Kanekimba Yesu gulangwa owa dungwa, ka kebe yal ka di paalungwa u maribe omua. \v 28 Yesu si gulangwa main ta waa duumba, ta kanekimua. Kanekimba, ‘Yalini si gulo,’ di sirin bile yal Pailete tomua. \v 29 Yesu milungwa ka main minin ganin bile paalungwa mere, muru u maribe ongure, eri pera mina i main erere yobilagi kobile giran ali yomua. \v 30 Yomba God ulin yuungure, Yesu alemua. \v 31 Alere yalini bole Galili gariba gul pi Yerusalem ai ongwa, ibal are kaun kaun miriki u maribe pi yalin kobe tomua. Malia yalin kobe, kanungwa yal kobe milere, bolin kule Isirel ibal tomua. \v 32-33 Na ibal kobe Yesu guun kan di i terabina di milebinwa. ‘Iru ere teralwa,’ dire God aan kere yere iru milin bole di na ibal kobe sanamoi gilekume tongwa mere, malia Yesu gulere alungwa God iru erungwa, i maribe ere sanamoi gilekume gawlin kobe na ibal kobe na tomua. Ka main geril Sam, arin sutan minin iru bilungwa, \q1 ‘Na Wanane kemina i Nenin na miliwa.’ \m \v 34 Yesu gulere alungwa God iru erungure, eme kwi gain bile yaakinamua. God iru dungwa minin ganin bile paalungwa, \q1 ‘Na Debiti kal wai ere i teralwa, dire aan kere yere di tega mere, i para wen teralgire, pi tegi yenanga painamua.’ \m \v 35 Ka main geril Sam, minin ganin para iru bilungwa, \q1 ‘God, i kabin sire wai wen milungwa yal i aa ki dinangire, gain bile yaakinamua. I iru dinwa.’ \m \v 36 God konagi ere Debiti tongure, erere pare gulungure, sanamoi gilekume yongwa ai binan maul si yongure, gain bile yaamua. \v 37 Yaamba yal ta gulere alungwa, God ulin yuungure alungwa, yalini gain bile yaakimua. \v 38-39 Ena na enan kobe, ka di teralga pire nomanin suna yeyo. Kal digan ere taalime erebinga, God Yesu aa te wai ere na tongwa pire, pirin i kire di erangwa, ka pore bolin kule di i teiwa. Pire gi di Yesu tongwa ibal para, kal digan ere taalime erungwa God kire di ere, ‘Kabin sire wai wen milinwa,’ di tomua. Mose kile kaman ka bile paalungwa, kal digan i kire di erekinangwa paamua. \v 40 Ka kebe yal kobe ka dungwa mere i yal kobe pire ikirala dinanga, nomanin si pirekun ere milo. \q1 \v 41 ‘Aya, God ka main kaymin paale tenga, yal kobe pire milo. I gariba gul milinga kaun na konagi ta erabinga, yal ta di i tenamba, i ta pire tekenanwa. Buul kuningi, wei sinanwa.’” \p \v 42 Ena Pol te Banabas yal sui ere mena ongure, ibal kobe iru di tongwa, “Sare kaun ta ka i dinga kwi di na to.” \v 43 Ka main u ku bilungwa u sutaw ongure, Yuda ibal te Yuda milekungwa ibal Yuda ka main aa gi di pirungwa para, binanbile Pol te Banabas duulin bile ongwa. Ongure God kal wai ere tongwa aa gi di milama dire, yal sui kiraan sire ka di nima pi tongwa. \p \v 44 Ena Sare kaun kwi ungure, gariba iray ibal para muru u ku bile God ka main pirala di ungwa. \v 45 Ibal binanbile u ku bilungwa Yuda ibal kanere, san balere, Pol ka dungwa di gogo ere yaa ime si tere gain ka si tongwa. \v 46 Pol te Banabas yal sui, ka di bawa dire iru dungwa, “God ka main goma di i tongwa para paamba, i ka main i mun kal waa tere, te ‘Mile pairalgal pairala dire, na kuunin erekibinwa,’ dire i iru nomanin si piringa, na yasu i yal kobe pisere pi Yuda milekungwa ibal di terabinwa. \v 47 God Singaba kaman iru na yal kobe na tongwa, \q1 ‘Kewa galinga mere kol i maribe ere Yuda milekungwa ibal tenanga, God aa ki dinangure ibal sigare kule u wai nangwa, ka iray ibal gariba gul muru i di ibalin kobi tenanwa.’” \p \v 48 Ka dungwa i Yuda milekungwa ibal pirere wai wen pirere, God Singaba ka main di yebe erungwa. Mile painangwal painama dire God paale suna ere ingwa ibalin kobe, pire gi dungwa. \p \v 49 Gariba gul iray God Singaba ka main ware kuunin biingwa. \v 50 Warimba Yuda ibal kobe ka way ere, Yuda milekungwa abal singaba deminin si ana di God tongwa, te ogu ai bil yal singaba tere, kaymin paale Pol te Banabas tere, “Ere po,” dire aa nusi gariba baan ta erungwa. \v 51 Erimba yalsui guman yaa tere kal iru erungure, nomanin sire main pirungwa. Pirungure ere Aikoniam ai ongwa. \v 52 Gawlima kobe wai pire gun yongure, God Kegemama Iban yalin kobe den miriin suna ongure sipapa sungwa. \c 14 \s1 Yal sui Aikoniam pire ka main konagi erungwa \p \v 1 Ena goma Antioko ai kal erungwa mere, Aikoniam ai para erungwa. Pol te Banabas Yuda ibal ka main ogu ala pirere ka dungwa milin paangure, Yuda ibal te Giriki ibal binanbile pire gi dungwa. \v 2 Yuda ibal Yesu ka main pire gi dekungwa yalin kobe milere, Yuda milekungwa ibal kobe deminin ki yere ka main enin kobe tenama dire, yalin kobe ibal kobe kiraan sungwa. \v 3 Yal sui iray gariba iray baan araway mile, Yesu Singaba milungwa mere niminin mile ka di tongwa. God kal wai ere tongwa ibal kawen pirama dire, Yesu Singaba yobilaan bile yal sui tongure, kal guman kwi dungwa erere, te kal ta erungure ibal buul kunungwa. \v 4 Ogu gul iray u ku bilungwa ibal obin sirere, taw Yuda ibal bole yongure, taw nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel bole yongwa. \p \v 5 Yuda milekungwa ibal te Yuda ibal te singaba bole kobile kuba irere, yal sui si gulala di pirungwa. \v 6 Pirimba yal sui kiraan pirere, si ere Ilikionia gariba gul ongwa. Pi Ilista ai pire, Debi ai pire, te gariba binan kole kole para ongwa. \v 7 Gariba gul iray Yesu guun kan kere di ibal tongwa. \s1 Yal sui Ilista pire ka main konagi erungwa \p \v 8 Ena Ilista ai yal ta kawn pema kiingwa, amin di milungwa. Man kule nongwa kaun kol ta warekire, iru pai milungwal milungwa. \v 9 Pol ka dungwa yalini pirere, “U wai nalwa,” dire pire gi dungwa, Pol pirere tena yuulin bile kanere \v 10 ka bil dire iru dungwa, “Kawnin egile du dire milo.” Dungure gin taran alere kol warungwa. \v 11 Pol kal erungwa ibal taminin bil kanere, gala dire Ilikionia ka kowa yuure iru dungwa, “Na inan kamin ibal u ibal pire gariba gul ime ungure, na ibal bole milebinwa.” \v 12 Ibal kobe Banabas, kaan ta Sus yongure, te Pol kamil kaa kobaan milungwa kanere, kaan ta Kemis yongwa. \v 13 Sus kobile galbale ogu, ogu ai binan dungwa, kamin ibal ta kaan Sus kenin erungwa yal, egin galala dire kalkan yuure, bolimakau awli ungwa. Urere yalini te ibal kobe bole kabe si ki nuse erungwa ongwa yal kobe, Aposel, terala di pirungwa. \v 14 Pirimba Banabas te Pol kanere gal aa dinaa dire, ibal u ku bilungwa suna mugu di pire gala dungwa, \v 15 “Yalkane, tameran iru erine? I ibal milinga mere, na yalsu ama iru milebilwa. Yesu guun kan di i terala dire ubilwa. Kal piril sungwa main main i mun kal waa tere, God naanin pai milungwa i guman mina yenana dire di tobilwa. God kamin te gariba te pirin nil te kal para wen suna milungwa, ere yomua. \v 16 Ibal goma maalungwa para kalkan inin nomanin si pirungwa mere erama dire, God kane unin si milemua. \v 17 Dimba God mile ibal kobe na kirara milama di pire, kal wai i maribe eremua. Kal wai ere i tongwa main iru paangwa, nimin sungure komina sinin sungure nere kubin maangure, miinin maare gun yere milinwa.” \v 18 Aposel yal sui manaa dire ka iru dungwa mere, ibal kobe nomanin si pire kabe ki terala di pirere, piserungwa. \s1 Yal kobe Pol kobile kuba sungwa \p \v 19 Gariba iray yal sui milungure, Antioko ai te Aikoniam ai Yuda ibal u bawa dire, ibal kiraan sungure, ibal i kawen paalere, Pol kobile kuba sire gulema di pire gure i ogu mena kol erungwa. \v 20 Erimba gawlima kobe ure mile wenabe sire kanala di erungure, Pol alere ogu ai malge ongwa. Ul paire kamin taangure, yalini te Banabas para ere Debi ai ongwa. \p \v 21 Pi milere Yesu guun kan kere di tongwa ibal binanbile, pire gi dire u gawlima kobe ongwa. Ongure yal sui sinaa dire kwi Ilista ai omia, Aikoniam ai omia, Antioko ai Pisidia gariba gul binan dungwa para omia. \v 22 Pire gawlima kobe pire gi di nima pire milama dire, ka iru di tongwa, “Pire gi di milangal milo.” Dire iru nil si tongwa, “God kenin ere ke milungwa ai suna nabinga, goma giil binanbile pire eme suna nabinwa.” \v 23 Ka main taminin ta ta para ka main goma yongwa yal kobe milama dire, yal sui yal taw paale suna ere ingwa. Ire komina mawal ere ana di God tere, yalin kobi Yesu Singaba pi tegi yongwa yal sui kanere, yalin kobi Yesu Singaba aan mina yongwa. \s1 Yal sui kwi pi Antioko ai ongwa \p \v 24 Ena Pisidia gariba pi suna pire, Pambilia gariba gul pi bawa dungwa. \v 25 Pega ai ka main di tere pare, Atelia ai wi ime ongwa. \v 26 Pi mile pisere sipe ala pire pi nil mina ere Antioko ai ongwa. Goma ai iray pisere ka main konagi ere piserungwa, goma erala di ongwa kaun, ka main ibal taminin God aa ki di yal sui tenama dire, ana dungwa. \p \v 27 Antioko ai iray u bawa dire ka main ibal taminin, “U ku bilo,” dungure u ku bilungure, God yal sui aa ki dungure konagi erungwa, te Yuda milekungwa ibal pire gi dinangwa kol bala di tongwa, ka pore ere tongwa. \v 28 Yal sui, pire gi dungwa ibal kobe bole baan araway pai milungwa. \c 15 \s1 Yerusalem ka main ibal taminin u ku bilungwa \p \v 1 Ibal taw kobe Yudia ai pisere pi Antioko ai u bawa dire, iru nil si ka main ibal kobe tongwa, “Mose main paingwa mere yalgo gain bile erekinanga, ena God aa ki di i tekenangure sigare kule u wai ta pekenanwa.” \v 2 Ka iru dungwa Pol te Banabas pirere ka bolebilin dungure, kura paingwa. Paingure Pol te Banabas te ibal taw pi Yerusalem nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, te ka main goma yongwa ibal singaba kobe, bolebilin dungwa main di tenama dire, nusi erungwa. \p \v 3 Ka main ibal taminin kobe nusi erungure, yalin kobe pirere Pinisia gariba omia, Sameria gariba omia, “Yuda milekungwa ibal nomanin suna si kiruul sire God pire gi dimua,” dungure ka main enin kobe wai wen pire gun yongwa. \v 4 Yalin kobe Yerusalem ai pi bawa dungure, ka main ibal taminin, te Aposel kobe, te ka main goma yongwa ibal, aya maya dire kaalungwa, God aa ki dungure ka main konagi erungwa mere, bolin kule tongwa. \v 5 Tomba Parasi taw kobe pire gi dungwa yal milungwa, alere dungwa, “Yuda milekungwa ibal gain bile erangwa kuunin paimua. Ena ‘Mose kile kaman ka dungwa mere, para wiina ero,’ di tenangwa paamua.” \p \v 6 Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, te ka main goma yongwa ibal, ka iray diria ere di kuunin erabina dire, u ku bilungwa. \v 7 Ibal binanbile diria ere milungure pare, Pita alere di tongwa, “Enan kobe, goma na ibal kobe milebinga, Yuda milekungwa ibal Yesu guun kan kere di tegire pire gi dinama dire, God na paale suna ere imua. \v 8 God Kegemama Iban na ibal kobe tongwa mere, Yuda milekungwa ibal tongwa God nomanin kanungwa kobaan milere, ‘Para paimua,’ dimua. \v 9 ‘Ibal ke kuunin milemua,’ dungure ibal kobe pire gi dungure, God nomanin kule parin ere tomua. \v 10 Tongwa, tameran God ka dungwa sua i kanine? I iru dinga kal obin dongwa pire gi dungwa ibal kine tenga, na sanamoi gilekume te na ibal kobe para kine warebinga, i kuunin erekimua. \v 11 Na ibal kobe iru pirebinga, Yesu Singaba aa te wai ere ibal tongwa pire God aa ki dungure yalin kobe sigare kule u wai nangwa mere, na ibal para iru u wai nabinwa.” \p \v 12 U ku bilungwa ibal sime mile pire milungure, God yal sui man mile tongwa, Pol te Banabas kal guman kwi dungwa erungwa, te kal erungwa ibal buul kunungure erungwa mere ka pore di tongure, ibal kobe pire milungwa. \v 13 Dungure pare Yemis maan iru di tongwa, “Enan kobe, ka dirala piro. \v 14 God kol bala di Yuda milekungwa ibal tongwa, yalin kobe taw pi yalini gawlima kobe omua. Goma God kawn kule iru erungwa mere, Saimon di na tomua. \v 15 Iru erungwa mere, ka kebe yal ka dungwa iru kuunin paimua. Ka main minin ganin iru bilungwa paamua. \q1 \v 16 ‘God Singaba iru dungwa, Na kwi sinaa dire ure Debiti ogu guru di yaangwa kwi kiiralwa. Ogu suule u sutaw ongwa mere, Debiti gawlin kobe iru omba, na kwi aa tekun eralwa. \v 17 Aa tekun erabinga, yal imo milungwa te Yuda milekungwa ibal na paale suna ere igire, na kaanan gale yebe erala dire, na gala dire waa duunamua. \v 18 God Singaba goma ka iray di maribe erere malia kwi dimua.’” \p \v 19 Yemis kwi ainere di tongwa, “Ka kebe yal iru dungwa mere, na nomanin pire kwi iru diralwa. Yuda milekungwa ibal nomanin suna si kiruul sire God pire gi dungwa, konagi nega wen di ta tekerabinwa. \v 20 Tekerabinba gi abal kunibe nekenama dire, te kobile galbale kabe si ki tongwa, te kabe naan aa di dire si gulungwa te mayan para nekenama dire, ka minin ganin iru bile terabinwa. \v 21 Ka i manaa di tobinga iwe. Mose kile kaman ka goma bilungwa, kere sanamoi gilekume tere, kere yuungwa malia Sare kaun kaun Yuda ka main ogu ala kere tongwa pirebinwa. Ogu i dungwa mere mere Mose ka dungwa kere di ibal kobe tomua,” dungwa. \s1 Ka main yal singaba kobe ka minin ganin bile, Yuda milekungwa ibal pire gi di Yesu tongwa kobe tongwa \p \v 22 Dungure nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, te ka main goma yongwa yal kobe, te ka main ibal taminin muru, “Yal taw na suna milungwa Pol te Banabas bole Antioko ai nangwa nusi erabinwa,” dire nomanin taran si pirungwa. Ka main yal singaba sutan paale ire, yal ta kaan Yudas Basabas te yal ta kaan Sailas paale suna ere ingwa. \v 23 Ka minin ganin iru bile tongure, yal sui i ongwa. \q1 “Aposel kobe te ka main goma yongwa yal kobe, na yal kobe i enin kobe milebinwa. Yuda milekungwa ibal enin kobe Antioko ai te Siria gariba te Silisia gariba milinga, aya maya, di tere ka minin ganin bile tobinwa. \v 24 Na ibalan kobe taw i milinga gul ongure, ka dungwa i nigi de pire nomanin sutan sinwa. Na ibalin kobi kaman tekere, nusi erekibinwa. \v 25 Ibalin kobi ka dungwa pirebinga ena na yal kobe u ku bilere yal taw kobe paale suna ere irere, nusi ere i milinga gul erala dire, nomanin taran sibinwa. Yal taw kobi na ye nega yal sui Banabas te Pol bole namua. \v 26 Yal sui konagi ere Yesu Kirisito Singaba tongwa, ibal si gulala dimba, kuril pirekire konagi ere milungwa. \v 27 Yal taw kobe nangwa iwe, Yudas te Sailas yal sui nusi erebingire, na ka minin ganin bile tobinga mere, yal sui ka i di i tenamua. \v 28 God Kegemama Iban te na ibal kobe bole nomanin taran iru sibinwa. Konagi nega wen di ta ere tekerabinba, kaman iru di i tobinga, \v 29 ‘Kobile galbale kabe si ki tongwa, nekio. Kabe mayan ta nekio. Kabe naan aa di dire si gulungwa para nekio. Gi te abal kunibe ikio.’ I kal iru mun kal waa tere ta erekinanga, wai wen milanwa. Para we.” \p \v 30 Bilere pare nusi erungure, pirere Antioko ai u bawa dire ka main ibal taminin di ku bilere ka minin ganin bilungwa tongwa. \v 31 Tongure kere wai pire ka iru bilungwa wai pire gun yongwa. \v 32 Ena Yudas te Sailas God ka kebe yal milungwa, ka binanbile kaman tongure, ibal kobe pire gi dungwa pi nima ongwa. \v 33 Yal sui kaun taw mile kwi sinaa di ere nama dire, ibal para “Ere po,” dungure ibal kobe nusi erungure kwi ere ain ongwa. \v 34 [Omba Sailas Antioko ai milala di pirungwa.] \v 35 Pol te Banabas te ibal binanbile bole Antioko milere, Yesu Singaba ka main kere di tere nil si tongwa. \s1 Pol te Banabas guman inin dungwa \p \v 36 Ena kaun taw mile pare, Pol iru di Banabas tongwa, “Goma na yasu Yesu Singaba ka main bolin kule ibal kobe tere ogu ai para muru, ka main ibal taminin milungwa mere kanabina, nabina wo.” \v 37 Dungure Banabas yal ta kaan Yon Maka awli nala di pirungwa. \v 38 Pirimba goma ka main konagi erere yalini Pambilia ai sinaa dire ere ain pire bole para pekungwa, Pol iru nomanin si pire dungwa, “Yalini na bole nangwa, kuunin paikimua.” \v 39 Dungure yal sui bolebilin dire girin di milungwa, guman inin inin dungwa. Banabas Maka awli ire ere sipe ali pire, nil minimina Saipiras gariba gul ongwa. \v 40 Pol Sailas paale suna ere irere, Yesu Singaba aa te wai ere yalsu tenama dire, ka main enin kobe ana di God tongure ere ongwa. \v 41 Pirere Siria gariba suna pire, Silisia gariba suna pire, ka main ibal taminin yobilaan bile tongwa. \c 16 \s1 Pol kwi kawn kule ka main konagi ere warungwa \p \v 1 Ena Pol Debi ai pire, te pi Ilista ai bawa dungure, Yesu gawlima kobe yal ta kaan Timoti milungure, yalini man Yuda abal mile pire gi di Yesu tongure, yalini nen Giriki yal milungwa. \v 2 Enin kobe Ilista ai te Aikoniam ai milere, Timoti kaan di yebe erungwa. \v 3 Pol Timoti awli nala di pire, gain bile ere tongwa. Yuda ibal ali ki paingwa, “Timoti nen Giriki yal milemua,” dimia gain bile ere tongwa. \v 4 Ogu ai bil ta ta ongwa, “Nusi erungwa ongwa yal kobe, Aposel, te Yerusalem ka main goma yongwa yal kobe kaman tongwa mere, wiina ero,” di ibal kobe tongwa. \v 5 Di tongure ka main ibal taminin pire gi dungwa, pi nima ongure, are kaun kaun ibal binanbile pire gi di Yesu tongure, u taminin bil ongwa. \s1 Pol kiibi kane Masedonia yal ta kanungwa \p \v 6 Ena yalin kobi pi Pirisia gariba te Galesia gariba suna ongwa. Esia gariba gul pire ka main kere di terala dimba, God Kegemama Iban manaa dungwa. \v 7 Misia gariba gumilin pi bawa dire Bitinia gariba gul nala di omba, Yesu Iban “Po,” di tekungwa. \v 8 Di tekungure Misia gariba suna pire wi ime pi Toroas ai milungwa. \v 9 Milere gilaa iray Pol kiibi iru kanungwa, Masedonia yal ta alere iru ana di gala dungwa, “I Masedonia gariba gul ure na ibal kobe aa ki di tenana wo.” \v 10 Pol kiibi kanere pare, “Yesu guun kan di Masedonia ibal tenanwa,” God iru di na ibal tongwa iru nomanin si pirere, Masedonia gariba gul nabina dire, kalkan gin taran aa tekun erebinga. \s1 Abal Ilidia pire gi di Yesu tongwa \p \v 11 Ena Toroas ai pisere sipe ala pire, nil mina pi Samotires ai pire kamin taangure, pi Niapolis ai milebinga. \v 12 Ai iray pisere pi Pilipai ai milebinga. Ogu ai i main dimin bil i maribe erungure, Orom ibal gariba iray ki pai milungwa. Are kaun taw ogu ai iray pai milebinga. \v 13 Sare kaun u bawa dungure, ogu ai mena pire nuule binan obinga. Ibal ana di God tongwa gul ana di milim mo, kanabina dire obinga. Pirere abal kobe u ku bilungwa kanere, amin di mile ka main di tobinga. \v 14 Abal ta kaan Ilidia deminin si ana di God tere, te nobe mayan gal aibe tobe erangwa yongure, ibal gibilin sungwa. Abalini, Tayataira ibal kule nongwa. Pol ka dungwa abalini nomanin suna si pirama dire, God Singaba abalini den miriin awra di tongwa. \v 15 Abalini te enin kobe para nil bile tongwa. Tongure abalini kawan iru di na yal kobe tongwa, “Na Yesu Singaba pire gi wen di tobinga i iru kananga, ena na ogu pai milana wo.” Di milungwa milungwa, ena na yal kobe obinga. \s1 Pol te Sailas bole Pilipai ai kanin paangwa \p \v 16 Ena ana di God tongwa ai obinga, nil erari gi ta sia den miriin suna paingure, eme kal ta painangwa goma di maribe erungwa. Abalini ibal kobe kal iru erangwa di maribe erere, kobile moni binanbile ire ke milere duulin bile warungwa yal kobe tongwa. \v 17 Abalini Pol te na yal kobe duulin bile ware iru gala dungwa, “Yalin kobe God bil wen nilerari yal milungwa, u wai nanga kol i maribe eremua.” \v 18 Gala dungwai, are kaun kaun di milungure, Pol nigi de pire sinaa dire iru di sia tongwa, “Na Yesu giran mina di i teiwa. Abalini den miriin suna pisere ere mena po.” Dungure gin taran u mena ongwa. \v 19 Abalini ke milere duulin bile warungwa yal kobe, moni kwi ta aa te nekerabina di kanere, Pol te Sailas galsuna aa gi dire, yal kobe gure pala di ka kol pirungwa yal kobe milungwa gul ongwa. \v 20 Awli pi ka kol pirungwa yal kobe milungwa gul pire iru dungwa, “Yal sui Yuda ibal mile taalime ere na ibal kobe na tongwi, ki eremua. \v 21 Yal sui main paingwa nil si na ibal kobe tomba, Orom ibal milere duulin bile warabinga paikimua.” \v 22 Ibal binanbile u ku bile milungwa para kaymin paale tongure, ka kol pirungwa yal kobe yal sui galsuna gule ingure, “Kuba so,” di tongure, kuba aa tere sungwa. \v 23 Binanbile sire pare kanin paingwa ogu ala erere, kanin paingwa ogu kenin erungwa yal kol mama yaale kenin dobil erama dire, di tongwa. \v 24 Di tongure kanin paingwa ogu kenin erungwa yal, yal sui i pi suna wen i ere, eri buule temine alibe yere kawn kole sungwa. \p \v 25 Gilaa taanima Pol te Sailas para geril dire ana di God te milungwa, kanin paingwa ibal pire milungwa. \v 26 Ememe bilkaw gin taran ungure, ogu main te kawligi ku tere bole erungure, gin taran kol para yawlungure, kanin paingwa ibal para aan kawn mina ain yobilagi kan sungwa, gule erungwa. \v 27 Kanin paingwa ogu kenin erungwa yal alere, kol para yawlungwa kanere, “Kanin paingwa ibal para ere mena omua,” iru di nomanin si pirere, di kuba pera kin sungwa gure pala di ire, inin si gulala di erungwa. \v 28 Erimba Pol gala bil dire dungwa, “Na ibal para mama wen milebinga, i inin si gulekio.” \v 29 Kenin erungwa yal, “Kewa galo,” dungure galungure, yalini mugu di pi ala pire Pol te Sailas kawn mina i kwi bile milungwa. \v 30 Yalini yal sui awli mena pirere sirin bile tere dungwa, “Yalkuno, God aa ki dinangure na sigare kule u wai nala dire, takal konagi erale?” \v 31 Dungure yal sui dungwa, “I Yesu Singaba pire gi dinanga, ena God i, te enin kobe bole aa ki dinangure sigare kule u wai nanwa.” \v 32 Dire Yesu Singaba ka main di yalini te ibal para ki pai milungwa tongwa. \v 33 Gilaa taanima kaun iray awli pirere, kuba sungwa bilungwa i, nil kule bigin si tongwa. Tongure yalini te enin kobe para nil bile tongwa. \v 34 Tongure yalini Pol te Sailas awli ogin ala pirere, komina ki tongwa. Yalini te enin kobe pire gi di God tongwa, wai pire gun yongwa. \p \v 35 Kamin taangure ka kol pirungwa yal kobe simil nen nusi ere iru di tongwa, “Yal sui kan gule ere awli mena po.” \v 36 Di tongure ongure, kanin paangwa ogu kenin erungwa yal ka iray di Pol tere dungwa, “Ka kol pirungwa yal kobe nusi erere, ‘Yal sui kan gule ero,’ dungwa, i mena pire wai wen milo.” \v 37 Dimba Pol iru di simil nen tongwa, “Na Orom ibal milebilgire, na kal digan erabilga ka kol pire na tenamba. Na tekungwa kuba ibal kobe guman mina na sire kanin paangwa ogu ala erungwa iwe. Malia yalin kobe aal kule nusi mena erala di piremua. Pirimba ta paikimua. Yalin kobe inin ure na yal sui awli mena namua.” \v 38 Pol dungwa simil nen pirere ka iru di ka kol pirungwa yal kobe tongwa, “Yal sui Orom ibal milemua.” Dungure pirere sigagu dire kuril pirungwa. \v 39 Pirere ka ura paangwa dire, “Miriin pirebinwa,” dire awli mena pire ai i pisere yal sui ere nama dire, di tongwa. \v 40 Di tongure kanin paangwa ogu ere mena pire Ilidia ki paingwa gul pire, ka main enin kobe guman kanere ka di yobilaan bile tere, ere ongwa. \c 17 \s1 Tesalonaika ibal Pol te Sailas bole sirala dungwa \p \v 1 Ena yal sui pi Ampipolis ai suna pire, pi Apolonia ai para suna pire, Tesalonaika ai pi bawa dungwa. Ai iray Yuda ka main ogu ta dungwa. \v 2 Pol goma erungwa mere yalini Sare kaun sutakobe Yuda ka main ogu ala pire, ka main minin ganin kerungure, ka diria ere milungwa. \v 3 God konagi erungwa yal, Kirisito, giil pire gulere alungwa, ka main minin ganin di paalungwa, kere i maribe ere iru dungwa, “Yesu kan di i tega, yalini Kirisito milemua.” \v 4 Ibal taw kobe, “Yalini kawen dimua,” dire Pol te Sailas bole pena gale milungure, Giriki ibal deminin si ana di God tongwa yalin kobe te abal singaba binanbile para, bole pena gale milungwa. \p \v 5 Erimba Yuda ibal yal sui den miriin ki ye tere yal digan taw irere, ibal kobe binanbile u ku bilere wi yau dungwa, yalin kobe Yeson ogu kol di guru dire, yal sui awli ibal milungwa gul urala di pirungwa. \v 6 Yal sui waa duungwa kanekire, Yeson te ka main enin kobe taw gure pala di ogu ai ka kol pirungwa yal kobe milungwa gul ongwa. Pirere iru gala dungwa, “Gariba gariba taalime ere tongwa, yalin kobe abila u bawa dire milemua. \v 7 U milungure Yeson komina aa te wai ere tere bole para paimua. Yal bil Sisa ka dungwa pire yaa ime sire, yal bil ta kaan Yesu guun kan taran tawle, ‘Wiina ere to,’ dimua.” \v 8 Ka iru dungwa, ibal kobe te ogu ai ka kol pirungwa yal kobe sigagu dire wi yau dungwa. \v 9 Ka kol pirungwa yal kobe, “Kan gule ere terala dire, kobile moni na to,” di Yeson te ibalin kobe tongure, kobile moni tongure, kan gule erungwa. \s1 Pol te Sailas Beria ai ka main konagi erungwa \p \v 10 Ena kamin girungure Tesalonaika ka main enin kobe mile, Pol te Sailas nusi Beria ai erungure, pirere pi bawa dire Yuda ibal ka main ogu ala ongwa. \v 11 Ai malai Yuda ibal kobe nomanin paire ka dungwa ere gule pirala di milere, Tesalonaika ibal milungwa mere, ta milekungwa. Ka main dungwa dobil wen pirere, are kaun kaun muru Pol ka dungwa kawen dim mo, kakiibi dim mo, ka main minin ganin kere nomanin si pirungwa. \v 12 Pirere ibal binanbile pire gi dungure, Giriki abal singaba te yal kobe para pire gi dungwa. \v 13 “Pol Beria ai mile ka main kere di ibal kobe tomua,” dungure Tesalonaika ai Yuda ibal pirere, Beria ai ure gariba kobaan den miriin ki ye tongwa. \v 14 Ye tongure enin kobe Pol nusi pirin nil binan erimba, Sailas te Timoti bole Beria ai mile paangwa. \v 15 Ibal kobe Pol awli pi Atens ai erungure, Pol iru kaman tongwa, “Sailas te Timoti kananga, ‘Na miliga gul gin taran po,’ di nusi ero.” Dungure ibal kobe kwi ere Beria ai ongwa. \s1 Pol Atens ai ka main kere di maribe erungwa \p \v 16 Ena Sailas te Timoti Atens ai unangwa, Pol suul milere, ogu ai iray galbale kobile bilkaw binanbile dungwa kanere, nigi de pire den miriin ki yongwa. \v 17 Yerere Yuda ibal ka main ogu ala pirere, Yuda ibal te Yuda milekungwa ibal God deminin si tongwa, Pol te yalin kobe bole ka bolebilin dungwa. Are kaun kaun ogu ai malge ibal ungwa para, ka bolebilin dungwa. \v 18 Epikurian ibal ka main te Sitoiki ibal ka main nil si tongwa, yalin kobe Pol bole ka bolebilin dire taw iru dungwa, “Ka milin paikungwa yal, takal waa di na tename?” Dungure taw ama iru dungwa, “Gariba baan ta kamin ibal di maribe eremua.” Pol Yesu guun kan te Yesu gulere alungwa ka dungware, yalin kobe iru dungwa. \v 19 Ena yalin kobe Pol awli u ku bilungwa ibal kaan Ariopagas milungwa gul pirere dungwa, “I ka kwi nil si na tenga pirala erebina. \v 20 I ka di ta eringa na ibal kobe pirekun erekibina, main wen di maribe ere na tenanga pirabinwa.” \v 21 Iru dungwa Atens ibal te baan ta ibal Atens ki paangwa, morin morin ka kwi dire, te main kwi pire ere milungwa. \p \v 22 Iru milungure Pol u ku bilungwa ibal kaan Ariopagas suna alere dungwa, “Atens nen kobe, i inin ka main aa gi wen di piringa kaniwa. \v 23 Na suna kobi wariga i kalkan deminin si ana di tenga kanere, kobile bol ta kanigire, minin ganin bolimina iru bile paalungwa, ‘God ta pirekebinga, ere yalini tobinwa.’ God ta pirekire deminin si ana di tenga i, yalini ka main bolin kule teralga piro. \v 24 God gariba ere yere, te gariba bolimina kal main main para ere yomua. Kamin te gariba God Singaba milungwa, yal kobe ka main ogu kiingwa yalini ala ki pai milekemua. \v 25 Ibal kobe giran miin pu dungure milungwa, yalini ibal iru ere yongwa, ena ibal kobe konagi ere yalini tenamba, yalini kal ta waa duukimua. \v 26 Gariba ibal muru sanamoi gilekume yal taran ta milungwa, ena ibal para maale sulu dungwa. Main paangwa i God iru erungwa, God gariba bilin ta ibal kamin kaun u maribe nama dire, te gariba bilin para muru dinangwa u maribe nama dire, God kaya nomanin si pire eremua. \v 27 Ibal kobe God waa duunama dire, yalini inin iru erimba, aa maa yere kanam mo, kanekinam mo, yalini tayan ta milekungwa na ibal kobe milebinga gul maala milemua. \q1 \v 28 ‘Yalini milungwa, ena na ibal kobe kol ware kwi milebinwa.’ \m I inin ka minin ganin bilungwa yal taw kobe iru bilungwa, \q1 ‘Yalini gawlin kobe milebinwa.’ \m \v 29 God gawlin kobe milebinga, ‘Kobile gol te ain yobilagi te kobile kal miremil erungwa yal balungwa mere, God iru milemua,’ nomanin si pirekerabinwa. \v 30 Goma ibal kobe pirekun erekungwa kaun God kane unin si milimba, malia ibal gariba gariba para muru kal digan ere taalime erungwa pisere, nomanin suna si kiruul sinama dire, kaman tomua. \v 31 God yal ta paale suna ere ingure, yal ta i ibal gariba gariba para muru mile pai erungwa mere pire kirara kawen ka kol pire tenangwa, God kaun ta balungwa paamua. Ibal kobe kawen dima di pirala dire, paale suna ere ingwa yal i gulere alungwa, God iru eremua,” dungwa. \p \v 32 “Yalini gulere alemua,” Pol iru dungure, ibal taw di gogo erimba, ibal taw iru dungwa, “Ka i dinga, kaun ta kwi pirala erebinwa.” \v 33 Dungure Pol ibal milungwa gul pisere ere ongwa. \v 34 Ibal tawlita Pol bole pena galere ka main pire gi dungwa. U ku bilungwa ibal kaan Ariopagas, yalin kobi milungwa suna yal singaba ta kaan Dayonisias, te abal ta kaan Damaris, te ibal taw kobe pire gi dungwa ibal suna milungwa. \c 18 \s1 Pol Korin ai ka main konagi erungwa \p \v 1 Ena Pol Atens ai pisere ere Korin ai ongwa. \v 2 Pi milere Yuda yal ta kaan Akwila kanala di pirungwa. Yal Akwila we, goma Pol yalini guman kanungure, yalini Pontas ai nen milimba, yalini te ebinbi kaan Pirisila, Itali gariba gul ki pai milungwa. Milungure, “Yuda ibal Orom ai pisere baan ta nanwa,” dire yal bil Kilodias iru dungwa, yalini iray kaun ta i ere Korin ai pi milungwa. Milungure Pol yal abal sui kanala dire ongwa. \v 3 Pirere yal abal sui sel ogu kiire konagi erungwa mere, Pol para konagi iru erere, bole paire konagi ere milungwa. \v 4 Sare kaun kaun para muru yalini Yuda ibal ka main ogu pirere, ka main kere bolebilin dire Yuda ibal te Giriki ibal yalini bole nomanin u taran nabina dire, di tongwa. \p \v 5 Sailas te Timoti bole Masedonia ai pisere u bawa dungwa kaun, Pol ka main kere di ibal tere konagi taran erere, “Yesu mile God konagi erungwa yal, Kirisito, milemua,” di maribe ere Yuda ibal tongwa. \v 6 Di tongure kaymin paale tere gain ka sungure, Pol galsuna gariba ulgu tariba kiingwa, bigan kule tongwa mere ere iru dungwa, “I enderin gaul ai nanga i inin kanin painamia, na kanan ta paikinamua. Maliaga na Yuda milekungwa ibal milungwa gul di terala dire nalwa.” \v 7 Dire pare yalin kobe pisere Yuda milekungwa yal ta kaan Tisias Yasitas ogin ki pairala di ongwa. Yal ta i ana di deminin si God tongure, yalini ogin Yuda ka main ogu binan dungwa. \v 8 Yuda ka main ogu yal singaba kaan Kirisipas, pire gi di Yesu Singaba tongure, ebin gawlin kobe para pire gi dungure, Korin ibal binanbile Pol ka dungwa pirere pire gi dungure, nil bile tongwa. \p \v 9-10 Gilaa ta Pol ul kiibi kanungure, Yesu Singaba ka iru di tongwa, “Na i bole miliga kuril pirikio. Ka main dinga morin di dire milo. Ogu ai iray na ibalan kobe binanbile milungwa, ibal taw kobe kal gogo ta ere i tekenamua.” \v 11 Iru dungure Pol ai iray me erin ta te ta kole milere, God ka main nil si ibal kobe tongwa. \p \v 12 Orom yal singaba kobe Akaya gariba gul, yal bil Galio, konagi tongure, ere milungwa. Yuda ibal nomanin u taran pire Pol kaymin paale tere ka kol ere terabina dire, awli ongwa. \v 13 Pirere dungwa, “Ibal kobe ana di deminin si God tongwa, yalini kol ta bala di ibal tongwa, Yuda ka main yaa ime simua.” \v 14 Dungure Pol ka maan di terala di erimba, Galio kaya dire iru di Yuda ibal tongwa, “Ayo, Yuda yalo, yalini ka digan erim mo, kal ki wen erangwa, i yal kobe ka dinga piralba, \v 15 i inin ka te inin kaan te kaman tenga mere bolebilin dinga, i inin konagi paamia. Kalin dungwa ka kol ta pirekeralwa.” \v 16 Dire aa nusi mena erungwa. \v 17 Yuda ka main ogu yal singaba kaan Sosenis, ibal kobe aa tere, ka kol pirungwa yal guman mina simba, Galio kane unin si milungwa. \s1 Pol kwi pi yalini ain Antioko ongwa \p \v 18 Ena Pol are kaun binanbile Korin ai ka main enin kobe bole para milere pare, pisere Pirisila te Akwila bole sipe ala pire, nil mina ere Siria gariba gul nala di ongwa. Senkiria ai mile paangwa, yalini mabin mina sire ka di yobilaan bile, gibiliigin kirara muru bale erungwa. \v 19 Epesas ai u bawa dire Pirisila te Akwila pisere, Yuda ka main ogu ala pire ka main kere bolebilin di Yuda ibal tongwa. \v 20 Tongure ibal kobe, “Baan araway milo,” di yalini tomba, yalini manaa dungwa. \v 21 Manaa dire ere nala dire, iru di tongwa, “God owa dinangwa i milinga gul sinaa dire kwi uralwa.” Dire Epesas ai pisere sipe ala pire nil mina ongwa. \p \v 22 Ongure sipe Sisaria gariba gul pi gariba binan paangure, yalini Yerusalem ai pirere ka main ibal taminin kaale di tere, ai iray pisere Antioko ai ongwa. \v 23 Pi milere baan tawle mile pisere ere ongwa. Galesia gariba gul te Pirisia gariba gul suna pirere, Yesu gawlima kobe ka di tongure, pire gi dire nima ongwa. \s1 Apolos Epesas ai te Korin ai ka main konagi erungwa \p \v 24 Ena Yuda yal ta kaan Apolos, Epesas ai pi bawa dungwa. Alekandiria ai nen milere ka dungwa paangure, ka main minin ganin para pire bawa dungwa. \v 25 Yesu Singaba kol bala di ibal tongwa mere, ibal kobe nil si yalini tongure, yobilaan bilere Yesu milungwa mere ka dire ka nil si ibal kobe tongwa. Tomba Yon nil wo bile ibal tongwa, main iru tawle pirungwa. \v 26 Yuda ka main ogu ala yobilaan bile ka di tongwa Pirisila te Akwila pirere, yalini awli ogin pirere, Yesu Singaba kol bala di ibal tongwa mere kawen nil si tongwa. \v 27 Apolos Akaya gariba gul nala di pirungwa, Epesas ai ka main enin kobe yalini aa ki dire, ka minin ganin iru bile gawlima kobe Akaya gariba gul milungwa tongwa, “Unangwa i yalini bole pena galo.” Gariba gul iray pi bawa dire, pire gi dungwa ibal aa ki dungwa. God aa te wai ere ibalin kobe tongure, pire gi di Yesu tongwa. \v 28 “Yesu mile, God konagi erungwa yal, kaan Kirisito milemua,” dire Apolos ka main minin ganin kere di maribe erere, Yuda ibal ka dungwa yaa ime si tongwa. \c 19 \s1 Pol pi Epesas pire ka main konagi erungwa \p \v 1 Ena Apolos, Korin ai mile paangwa Pol gariba gul suna mine pire, Epesas ai pi bawa dungwa. Dire pare gawlima kobe taw kanere, \v 2 sirin bile tongwa, “Ka main pire gi dinga kaun God Kegemama Iban tongure, ino?” Dungure yalin kobe, “Ikibinwa,” dire maan iru dungwa, “God Kegemama Iban milungwa kiranan ta pirekebinwa.” \v 3 Dungure yalini kwi sirin bile tongwa, “Ta ka main pire gi dinga, nil bile tongure ine?” Dungure yalin kobe waa dire di tongwa, “Yon ka main pire gi dibinga nil bile na yal kobe na tomua.” \v 4 Dungure Pol dungwa, “Ibal kobe kal digan ere taalime erungwa pisere, nomanin suna si kiruul sinama dire, Yon nil bile tere, ‘Isirel ibal kobe yal ta na muna kol unangwa, pire gi di yalini to,’ dungure ena ka iwe, Yesu pirere dimua.” \v 5 Ka i dungwa pirungure Yesu Singaba kaan galere nil bile tongwa. \v 6 Pol yalin kobe gibilin mina aa tongure, God Kegemama Iban den miriin suna ongwa yalin kobe ibayal ka kowa yuure dire, God ka main kere di maribe erungwa. \v 7 Yalin kobi anan kole kole muru kawnan milin sutan milungwa. \p \v 8 Ena Pol Yuda ka main ogu ala pire yobilaan bilere, ba sutakobe di te milungwa. God kenin ere ke milungwa mere main pirama dire, ka bolebilin di tongwa. \v 9 Tomba ibal taw pire gi dikire girin di milere, ibal u ku bilungwa mina Yesu kol bala di tongwa di ime erungwa. Iru erungure Pol yalin kobe milungwa gul pisere gawlima kobe awli pire, yal ta kaan Tiranas, nil si tongwa ogin, are kaun kaun ka main diria ere milungwa. \v 10 Me erin sutan konagi iru ere milungwa, Esia gariba gul Yuda ibal te Giriki ibal para muru, Yesu Singaba ka main pirungwa. \s1 Siba wan kobe kal piril sungwa erungwa \p \v 11 Ena God Pol man mile tongure, yalini kal guman kwi dungwa main main erungwa. \v 12 Yalin kobe Pol pire payan kire dungwa gal, te konagi gal para aa te ire pire, nibil erungwa ibal milungwa gul ongwa nibil erungwa ibal u kwi ongure, sia den miriin suna milungwa maa si mena erungwa. \v 13 Yuda ibal taw u kole kole pire sia maa si mena erungwa, yalin kobe sia maa si mena erala dire, Yesu kaan gale erala di pire iru dungwa, “Pol yal ta Yesu ka main kerungwa, Yesu yal i milungwa pire di i teiwa, si ere po.” \v 14 Yuda kenin erungwa yal bil ta kaan Siba, wan anan kole muru kole sutan main iru ere milungwa. \v 15 Yalin kobe iru dimba, sia maan iru dungwa, “Yesu te Pol guman kanebinba, i gumanin ta kanekibina, ibena miline?” \v 16 Dire sia den miriin suna milungwa yal ole si pire naanin paire, yalin kobi gal aa dinaa dire gain agare balungure, yalin kobi yorawan bole si ere mena ongwa. \v 17 Iru erungwa Epesas ai Yuda ibal te Giriki ibal para muru pirere, kalgane ire kuril wen pirere, Yesu Singaba deminin karual ere tongwa. \v 18 Pire gi dungwa ibal taw binanbile ure goma kal digan ere taalime erungwa, ibal omilin mina di maribe erungwa. \v 19 Gia erungwa ibal taw binanbile inin gia erungwa piapa yuurere, taminin sire ibal kobe guman mina gale de taa erungwa. Piapa galungwa i, tobe bilkaw wen, pipti tausen kina bilungwa. \v 20 Iru erungure Yesu Singaba ka main gariba gariba di te warungure, pai waa dire pi nima ongwa. \s1 Epesas ibal Pol ka dungwa pire wi yau dungwa \p \v 21 Kal iru ere wei sungure, Pol Masedonia gariba gul te Akaya gariba gul suna pire, Yerusalem nala di pirungwa. Pirere iru dungwa, “Yerusalem ai pire pare Orom ai pi kanalwa.” \v 22 Yalini aa ki dungwa yal sutan kaan Timoti te Erasitas milungure, yalini yal sui nusi Masedonia gariba gul erungwa, yalini Esia gariba gul kaun taw pai milungwa. \p \v 23 Ena kaun malai Yesu kol bala di ibal tongwa mere, kaymin paale tere gala di bil erungwa. \v 24 Epesas ai, ain yobilagi wai wen kal miremil erungwa yal, kaan Demitirias milere, kobile galbale ta kaan Atemis, galbale ogu dungwa mere megemaaga ain yobilagi ere yongwa. Konagi aa ki di tongwa yal kobe, kobile moni binanbile kire di aa te nongwa. \v 25 Yalin kobe te konagi aa ki di tongwa yal kobe para u ku bilama dire, Demitirias gala dungure, u ku bile milungure, ka iru di tongwa, “Yalkane, na konagi iru ere milebinga, kobile moni kul gal bona aa te nobinga kaninwa. \v 26 Yal ta iray kaan Pol konagi erungwa, i yal kobe kane main pirinwa. ‘Ibal kobe inin kobile galbale ere yongwa kakiibi kal dimua,’ dungwa Epesas ai ibal te Esia gariba gul ibal, yalini kawen dima dimua. \v 27 Yalini iru di milangwa, na yal kobe konagi erebinga yaa ime sinama di piriwa. Iru dibinba, iru tawle tamama. Kamin abal kaan Atemis, ka main ogu bil para yaa ime sinama di piriwa. Abalini guun kan para wei sinama di piriwa. Esia ibal para muru te gariba gariba ibal para deminin si ana di abalini tomia, ena kal main iru u maribe nangwa, paikimua.” \p \v 28 Ka iru dungwa u ku bilungwa ibal pirere, den karal bilkaw tongure, gala dire dungwa, “Na Epesas ai ibal kobe abal Atemis abal singaba bil milemua.” \v 29 Iru dungure ogu ai ibal para muru nomanin si gogo ere wi yau dire, Masedonia yal sutan kaan Gayas te Aristakas yal sui Pol bole para kol warungwa, yalin kobe yal sui aan aa tere awli u ku bilungwa ai ongwa. \v 30 Pol mile, “Na para pi ibal milungwa maabin mina ale diralwa,” dimba gawlima kobe manaa dungwa. \v 31 Esia gariba yal singaba taw kobe Pol ye nongwa milere, Pol u ku bilungwa ai pekenama dire, kawan dire manaa taan dire, ka kebe yongwa. \v 32 Ena u ku bilungwa ibal para nomanin si gogo ere wi yau dungure, ibal taw kobe gala dire ka ta dungure, te ibal taw kobe gala dire ka ta dungwa. Dungure ibal binanbile u ku bilungwa, main pirekun ta erekungwa. \v 33 Yal ta kaan Alekanda ka di u ku bilungwa ibal tenama dire, Yuda ibal kobe yalini aa nusi erungwa, ena ibal taw kobe mile, “Yalini pirin paamua,” di iru nomanin si pirungwa. Alekanda ka dinangwa manaa taan dire aan kulere, ibal kobe nigi de pire Yuda ibal tekenama dire, ka di terala di iru pirungwa. \v 34 Pirimba yalini Yuda ibal milungwa ibal kobe guman iru kanere, baan araway are gun awa sutan iru gala di milungwa, “Epesas ai ibal kobe abal Atemis, abal singaba bil milemua.” \p \v 35 Gala di milungwa milungwa, ena ogu ai yal singaba bil ka koban si tere iru dungwa, “Epesas nen kobe, Atemis ka main ogu bil te galbale kobile kamin mina u gariba gul yaangwa, kal sutan i, na ibal kobe kenin ere milebinga ibal para kanemua. \v 36 ‘Main iru ta dikimua,’ ibal ena iru diname? Ta dikinangwa, i pire unin si mile kal gogo erekio. \v 37 I yal kobe abila awli unba, yalin kobe na ibal kobe ka main ogu kalkan ala dungwa kunibe ta i nekire, te na kamin abal bil kaan Atemis gain ka si tekimua. \v 38 Demitirias te konagi aa ki dungwa yal kobe, ka kol ere ibal kobe tenangwa ka kol erungwa kaun bale yongure, te ka kol pirungwa yal kobe milungwa, yalin kobe ka kol ere tere ka di mere si tenamua. \v 39 Dibinba ka ta imo di painangure, u ku bilangwa kaun diria ere milamua. \v 40 Kemina na ibal kobe kamin gwi kura bilebinga, ka kol ere na ibal kobe na tenamua. Tenangwa main wen ta paikimia, na tawa di terabine?” Dire pare, “U sutaw po,” di tongwa. \v 41 (-) \c 20 \s1 Pol Masedonia pire pisere pi Giriki gariba gul ongwa \p \v 1 Ena ka wi yau bil dungwa wei sungure, Pol mile, “Yesu gawlima kobe ere wo,” dire yobilaan bile terala dire, ka di tere kaalere ere Masedonia gariba gul ongwa. \v 2 Pire gariba suna kole kole pire, ka main di tere aa te wai ere tongwa. Tongure Giriki gariba gul u bawa dire \v 3 ba sutakobe mile paangwa. Yalini Siria gariba gul nala di pirungwa, Yuda ibal na si gulama di nomanin sire saala erungwa Pol pirere, sinaa dire Masedonia gariba gul suna nala di nomanin si pirungwa. \v 4 Beria ai nen Piras wan Sopata, te Tesalonaika ai yal sui kaan Aristakas te Sekandas, te Debi ai yal ta kaan Gayas, te Timoti, te Esia ai yal sui kaan Tikikas te Tiropimas, yalin kobi Pol bole para ongwa. \v 5 Yalin kobe goma Toroas ai pirere, na yal kobe unama di suul pai milungwa. \v 6 Komina birete u bil pekungure, nere milungwa erin kaun wei sungure, Pilipai ai pisere sipe ala pire are kaun anan kole muru nil minimina warere, Toroas ai u bawa dire goma ongwa guman yere, Sare ta muru milebinga. \s1 Pol Toroas ai pire Yutikas gulungwa aa tongure alungwa \p \v 7 Ena Sare kaun gilaa komina birete bege dire nerabina dire, u ku bilebingire, erima ere nala dire, ka main di milungure, u gilaa taanima ongwa. \v 8 U ku bilungwa ai kiile ta mine, enderin derin binanbile gale paalungwa. \v 9 Gale paalungure yal garamil ta kaan Yutikas, ogu baan berungwa pera amin di milere, Pol ka di milungwa milungwa ena yalini ul maure ul paire, ogu mine wen mina yalini boi di yaa main gariba gul bile dal dungure, ibal ai yebe dungure, gulungwa paangwa. \v 10 Paamba Pol ere ime pire gaan aw sire kaalere, iru dungwa, “Kay miire milkal ikio. Yalini kwi imo milemua.” \v 11 Pol kwi kiile mine wi yebe pire komina birete bege dire nongwa. Pol ka main di ibal kobe te milungwa milungwa, kamin taangure pisere ere ongwa. \v 12 Ibal kobe yal garamil kwi imo milungwa awli ogin pire wai wen pire milungwa. \s1 Pol Toroas ai pisere ere Mailitas ongwa \p \v 13 Ena Pol mile, “Main kol nalgire, Asos ai u bawa dinanga na awli wo,” dungure na ibal kobe sipe ala pire nil minimina Asos ai obinga. \v 14 Ena Pol Asos ai i pi gumanan kanere sipe ala ungure, Mitilini ai obinga. \v 15 U bawa di pisere ul paire alere, nil minimina are kaun ta Kayos ai binan pire pisere are kaun ta Semos ai u bawa di pisere ul paire alere, Mailitas ai u bawa dibinga. \v 16 Pol Esia gariba gul baan tawle milabina di pirungwa, yalini Epesas ai ta pikire binan kole pire, Mailitas ai u bawa dungwa. Pendikos erin kaun u maala dinangure kaya Yerusalem ai milala di pirungwa. \s1 Pol mile Epesas ka main goma yongwa ibal ka wai di tere, i milo, dire ere ongwa \p \v 17 Ena Pol Mailitas ai milere, Epesas ka main goma yongwa ibal kobe unama dire, yal ta ka kebe ye tere nusi erungwa. \v 18 Ibalin kobe yalini milungwa gul u bawa dungure pare, yalini iru di tongwa, “Goma na Esia gariba gul u bawa dire milebinga milebinga, i milinga gul konagi kal i kawn kule ere u miliga, i main kaninwa. \v 19 Yuda ibal kaymin paale na tere taalime ere na tongwa, miltere kay miire na yal digan mile, nil konagi ere Yesu Singaba te miliwa. \v 20 Ibal u ku bilungwa gul, te i yal kobe ogu ala ka main kere di tere nil si tega aa ki di i terala diga, ka muru main di gawa diwa. \v 21 Yuda ibal te Giriki ibal para kal digan ere taalime erungwa pisere, God guman mina yere Yesu Singaba pire gi dire milama dire, kiraan aa tere di teiwa. \v 22 Ena malia we. God Kegemama Iban ka di na tongwa, wiina eriga ere Yerusalem nalwa. Nalga kal ta ere na tenangwa main pire pol sikiwa. \v 23 Sekebinba kanin pai mile gaynan giil piralga, ogu ai para ega, God Kegemama Iban iru di maribe ere na tomua. \v 24 God kal wai ere ibal tongwa, ka pore iray di maribe erabina dire, Yesu Singaba konagi ere na tomua. Tongwa na wiina ere, ere wei sirala di piriga kal gogo ere na tenangwa, gurala di kuril ta pirekiwa. \p \v 25 “Ka ta we, i yal kobe milinga gul suna warere, God ibal kenin ere ke milungwa mere, kere di tega, i yalin kobe na gumanan kwi ta kanekinamiwa. \v 26 Iru erebinga kemina kawen dirala piro. Yal ta suna abila milungwa, yal i enderin gaul ai nangwa inin kanin painamia, na pirin ta paikinamua. \v 27 God kal erala dire nomanin si pirungwa mere, para muru di gawa di i teiwa. \v 28 I yal kobe inin kenin ere te, ‘Ka main ibal taminin kenin ero,’ dire God Kegamama Kegemama Iban di tongwa mere, para kenin ero. Yesu mayan garu dire gulungwa, God ka main ibal taminin tobe iru tongwa, ibalin kobi bolima siipe siipe milungwa mere milemia, i ibalin kobi kenin wai ere milo. \v 29 Na nabingire pare, awi biin eli paangwa mere ibal urere, ibalin kobi sinamua. \v 30 Kaun ta i inin yal kobe milinga gul suna, yal kobe taw u maribe pire gawlima kobe duulin bilama dire, kakiibi dire kela kule tenamua. \v 31 Iru diga i yal kobe kanekun ere milo. Na me erin sutakobe girungwa taangwa kay miire bubin ka di i yal para tega nomanin si piro. \p \v 32 “Malia i yal kobe God aan mina yeiwa. God kal wai ere i tongwa, ka iray nima pire pai tenamua. God ibal kobe paale suna ere ingwa, God yalin kobe kal wai ere tenangwa mere, i para tenamua. \v 33 I yal kobe kobile moni kulgal bona aa te nenga, na kane daan ta gulekiwa. \v 34 Na inan anan sutan konagi eriga na te ibalan bole komina te kalkan nobinwa. I yal kobe inin para kaninwa. \v 35 Na ibal kobe konagi niminin mile ere, ura dungwa yal kobe aa ki di terabina dire, na kaya ere i maribe ere i teiwa. Yesu Singaba goma dungwa mere, nomanin si piro, ‘Yal ta kalkan ire nongwa wai pire miinin maamba, yal ta kalkan tongwa wai wen pire miinin maamua,’ dire Yesu iru dimua.” \p \v 36 Pol iru dire pare, bonin gaanin gobin bile yalin kobe bole ana di God tongwa. \v 37 Ibal para Pol kaalere kay miire pire, “Ere po,” dungwa. \v 38 “Na gumanan kwi ta kanekinanwa,” dire Pol iru dungwa ibal kobe miriin wen pirungwa. Pirere yalini awli sipe ala erungwa. \c 21 \s1 Pol Yerusalem nala dire sipe mina ongwa \p \v 1 Ena na yal kobe yalin kobe pisere ere obinga. Sipe mina dire di pirere, Kos ai pi bawa dire obinga obinga are kaun ta wei sungure, Oros ai pi bawa di pisere pi Patara ai obinga. \v 2 Pirere u bawa dire sipe ta Pinisia ai nala di ongwa kanere, sipe ala pire sipe ala nil bolimina obinga. \v 3 Pi Saipiras ai anan kora kol dungure, kane pisere pi Siria gariba gul pirere, bona sipe ali dungwa duni mena erala dungure, Taya ai pi paire gariba gul obinga. \v 4 Na yal kobe Yesu gawlima kobe waa duure kanebinga, Sare ta muru bole milebinga. God Iban Pol Yerusalem ai pekenama dire, ka di yalin kobe tongwa mere, yalin kobe iru di Pol tongwa. \v 5 Ai iray milebinga kaun wei sungure, pisere ere pirere yalin kobe te ebinbia te gaan kobe para, ogu ai mena, na yal kobe bole pire pirin nil makalua dungwa gul bonin gwalin gobin bilere, ana di God tobinga. \v 6 “Ena ere po,” dungure, “Milo,” dire ere sipe ala obinga. Obingire ibalin kobe sinaa dire ere ain ongwa. \s1 God ka kebe yal Agabas ka di maribe ere Pol tongwa \p \v 7 Taya ai pisere sipe nil minimina obinga obinga Tolemes ai pi bawa dibingire, Yesu enin kobe, aya maya, dire kaalere, are kaun ta bole paibinga. \v 8 Gilaa paire kamin taangure, ai iray pisere Sisaria ai pi milere, Pilipi ogin ala pai milebinga. Pilipi ka main kere di ibal te milere, goma yal anan kole muru kole sutan ka main konagi erama dire, kere erungure yalini suna milungwa. \v 9 Yalini abilin sui sui yal ta ikimia, gi imo mile, God ka main kere di te milungwa. \v 10 Kaun baan araway milebingire, Yudia gariba gul God ka kebe yal, kaan Agabas, u bawa dungwa. \v 11 Na yal kobe milebinga gul urere, Pol kin dongwa yalini gure ere inin aan kawn kole sire iru dungwa, “God Kegemama Iban ka iru dungwa piro. Kin iray kobaan, Yerusalem ai pi bawa dinangure, Yuda ibal kobe na kan siga mere yalini kanin sire awli Yuda milekungwa ibal kobe tenamua.” \v 12 Iru dungure pirebinga na yal kobe te gariba kobaan, ibal para Pol Yerusalem ai pekenama dire, kawan di tobinga. \v 13 Di tobinba yalini maan iru di na yal kobe na tongwa, “Kay miire kal miltere ere na tenga, na nomanin si kiruul sinama dire, tameran iru erine? Yerusalem ai ibal kobe na kanin sinangwa, iru tawle ere na tenangwa i ta maakinamua. Maakinamba, ‘Yesu kaan aa te yebe eriga ibalin kobe na si gulangwa, para paimua,’ diwa,” dungwa. \v 14 Ka di te milebinba yalini pirekungure, pisere iru dibinga, “God Singaba kalkan erala di pirungwa u maribe namua.” \s1 Pol ka main konagi erungwa mere di gawa di Yerusalem ka main yal singaba tongwa \p \v 15 Kaun iray wei sungure, Yerusalem ai nabina dire, kalkan aa tekun erebinga. \v 16 Sisaria ai Yesu gawlima kobe na yal kobe bole para obingire, yalin kobe, “Neson ogin pairabinwa,” dire na yal kobe awli ongwa. Neson, Saipiras ai nen mile, ka main goma wen pire gi dungwa. \p \v 17 Ena Yerusalem ai u bawa dibingire, ka main enan kobe pena gale na tere, ka wai di na tongwa. \v 18 Ul paire kamin taangure, na yal kobe te Pol para Yemis kanabina dire obinga. Pi milebingire, ka main goma yongwa yal kobe, para u milungwa. \v 19 Pol yal kobe, aya maya, dire kaalere God yalini man mile tongure, Yuda milekungwa ibal suna ka main konagi erungwa, God kalkan erungwa mere, di gawa dire di maribe erungwa. \v 20 Ka bolin kule tongure pirere pare, ibal para deminin si God tongwa. Tere iru dungwa, “Yalkuno, Yuda ibal tausen binanbile pire gi di Yesu tomua. Mose kile kaman ka di tongwa, yalin kobe wiina wen erungwa i para kaninwa. \v 21 Yuda ibal kobe Yuda milekungwa ibal milungwa gul suna ki paangwa, ‘Mose kile kaman ka dungwa piserama dire di tomua, te gawlin kobe gain bile erekinama dire di tomua, te Yuda ka main paangwa wiina erekinama dire di tomua, Pol iru dimua,’ di ungwa yalin kobe te na para pirebinwa. \v 22 I abila unga, yalin kobe para pirala eremua. Pirangwa takal erabine? \v 23 Ibal iru pirungwa, na yal kobe ka di terabinga ero. Yal kobe sui sui na ibal kobe suna milungwa, God kal ta erala dire, di yobilaan bile mabin mina sungwa. \v 24 Yal sui sui kobe i bole para pire yalin kobe kal ta erangwa mabin mina sungwa mere, i para mabin mina sire tobe bilungwa inin tenangire, gibiliigin kirara balamua. I iru eranga, i kalkan eringa ka di ungwa mere, kakiibi dima di ibal para iru piramua. ‘Mose kile kaman ka dungwa mere, Pol wiina eremua,’ dire ibal para iru piramua. \v 25 Iru dibinba, Yuda milekungwa ibal pire gi dungwa, nomanin si pire goma ka minin ganin bile tere iru di tobinga, ‘Kobile galbale kabe si ki tongwa nekio, mayan ta nekio, kabe naan aa di dire si gulungwa, para nekio. Gi te abal kunibe ikio.’” \v 26 Yalin kobi ka iru dimia, ena Pol ul paire alere, yal sui sui awli pire nomanin u wai nama dire, gain bigin sungwa. Sire pare Yuda ka main ogu bil ala pire nomanin suna u wai nangwa kaun wei sinangwa, te wei sinangure kabe si gale God tenangwa kaun para di maribe erungwa. \s1 Yuda ibal Pol Yuda ibal ka main ogu bil ala kanin sungwa \p \v 27 Ena are kaun anan kole muru kole sutan wei sinangwa u maala ongure, Pol Yuda ka main ogu bil ala milungwa, Yuda ibal Esia gariba gul ki paangwa urere, yalini kanungwa. Kanere u ku bilungwa ibal inin inin nomanin si ala ere ibeya ere pi Pol aa gi dungwa. \v 28 Aa gi dire yalin kobe gala dire dungwa, “Isirel nen kobe, na yal kobe aa ki dinana wo. Yal ta i gariba gariba pire Isirel ibal te Mose kile kaman ka, te ka main ogu bil iray ka di sutaw eremua. Ka main ogu iray Giriki ibal kobe awli ala pire, kegemama yongwa ai iray kal piril sungwa eremua,” dungwa. \v 29 Epesas ai yal ta Giriki ibal kaan Tiropimas, Pol ogu ai suna bole para milungure, goma kanere, Pol yalini awli ka main ogu bil ala nama di pirungwa. \v 30 Ogu ai ibal para nomanin si gogo ere mugu di ure, u ku bile Pol aa gi dire, ka main ogu bil ala milungwa gure i mena erungwa. Ena yal kobe gin taran ka main ogu bil kol yaalungwa. \s1 Orom simil nen kenin erungwa yal ure, Pol awli ongwa \p \v 31 U ku bilungwa yal kobe Pol si gulala di erungwa, Orom simil nen kenin erungwa yal ka iru di ungwa, “Yerusalem ibal para nomanin si gogo ere wi yau di milemua.” \v 32 Dungwa pirere simil nen singaba te gawliman kobe awli ire, mugu di ibal u ku bilungwa gul ongwa. Ibal kobe simil nen te kenin erungwa yal para ungwa kanere, Pol sungwa pisere imore milungwa. \v 33 Simil nen kenin erungwa yal Pol milungwa gul pire kanin sire ain yobilagi kan sutan kan kulama dire di tongwa. Di tere sirin bile ibal kobe tongwa, “Ibena mileme? Ali takal ereme?” \v 34 Sirin bile tomba, ibal taw ka ta di erungwa, gala dungure, ibal taw ka ta di erungwa, gala dungwa. Ibal binanbile u ku bilungwa wi yau dungwa, yalini ka kol main pire pol ta sekungwa. Iru ere milungwa Pol awli simil nen kobe ogin nama dire, kiraan aa tere di tongwa. \v 35 Awli ogu kana giran gul egilin nala di ongure, ibal binanbile u ku bilungwa den gule sirala di erungure, simil nen kobe yalini borebil si ongwa. \v 36 Ibal taminin binanbile duulin bile pire gala bil iru dungwa, “Yalini si gulo.” \s1 Pol konagi erungwa main di maribe ere Yuda ibal kobe tongwa \p \v 37 Ena simil nen kobe Pol awli ogin ala nala di erungure, yalini iru di simil nen kenin erungwa yal tongwa, “Ka ta di i teralga painamo?” Dungure yalini sirin bile tongwa, “I Giriki ka pirino? \v 38 Goma Isipi yal ta kura i maribe erala dire, taalime erungwa ibal binanwenbile, po tausen, awli gariba simi yongwa gul ongwa, i yal iray milin mo, yal ta miline?” \v 39 Dimba Pol maan di tongwa, “Na Yuda ibal milere, Silisia gariba gul ogu ai bil ta kaan Tasas ai iray nen miliwa. I owa dinanga, na ka di ibal kobe teralwa.” \v 40 Simil nen kenin erungwa yal, owa, dungure Pol kana giran gul egilin mina milere, manaa dire aan kulungure, ibal kobe mone wen di milungure, Pol Kibiru ka kowa yuure iru di tongwa, \c 22 \p \v 1 “Na kebinan abinan kobe, te na abe kobe, na inan wariga main di teralga piro.” \v 2 Dire yalini Kibiru ka inin dungure, ibal kobe pirere, pire unin wen si milungure, Pol taw ama ainere iru di tongwa, \p \v 3 “Na Yuda ibal milia, na mina Silisia gariba gul ai ta kaan Tasas milere na kule yomba, na Yerusalem ai abila miligire, Gameliel yalini ka nil si na tongure, u ibal pire miliwa. Na ibal kobe sanamoi ka main paangwa mere, kaman na tongure, i yal kobe God konagi ere girin di milinga mere, na para iru ere miliwa. \v 4 Yesu kol bala di ibal tongwa duulin bile warungwa ibal kobe, na si gulala dire, giil pire tere yal abal para kanin sire, kanin paangwa ogu ala eriwa. \v 5 Yuda ka main kenin erungwa yal bil, te Yuda u ku bilungwa ibal para na ka digai, yalin kobe, ‘Kawen dimua,’ dinamua. Yalin kobe ka minin ganin bile Damaskas ai Yuda enin kobe tongwa na irere, Yesu gawlima kobe kanin si awli Yerusalem ure giil pirama dire, pi Damaskas ai obinwa. \s1 Pol nomanin suna si kiruul sire, pire gi di Yesu tongwa main di maribe erungwa \r (Ap 9:3-19; 26:12-18) \p \v 6 “Pirere Damaskas ai maala obingire, omale kaun kamin mina naabilungwa, sine di na miliga gul eremua. \v 7 Na gaul sire ka di na tongwa piregire, iru dungwa, ‘Sol, aya, tameran i ere ki ere na tene?’ \v 8 Dungure na maan di tega, ‘Singabo, ibal ena miline?’ Digire yalini dungwa, ‘Nasarete ai nen Yesu, na miligire, i ere ki ere na tenwa.’ \v 9 Dungure yal kobe na bole para obinga, naabilungwa taran kanimba, ka di na tongwa, ta main pirekemua. \v 10 Na sirin bile yalini tega, ‘Singabo, na takal eralga pire di na tene?’ Digire Yesu Singaba di na tongwa, ‘I alere pi Damaskas ai suna pire i konagi eranga pire ibal ta ka di i tenamua.’ \v 11 Kamin naabilungwa na omilan sigi dungure, bole para obinga yal kobe na anan aa tere, awli Damaskas ai suna omua. \p \v 12 “Ai malai yal ta milungwa kaan Ananayas, Mose kile kaman ka pire wiina ere milungure, Yuda ibal kobe ain iray mile, ‘Yal wai milemua,’ dire gun ye yalini tomua. \v 13 Yalini na miliga gul ure iru di na tongwa, ‘Na enan ta Sol, i omilin pilaa do.’ Dungure pare na omilan kaya pilaa dungure yalini kaniwa. \v 14 Yalini taw ama dungwa, ‘God kalkan erala di pirungure, i erana dire, te yalini kabin sire wai wen milungwa yal Yesu i kanana dire, te yalini inin ka dungwa pirana dire, na ibal kobe sanamoi gilekume God, yalini paale suna ere imua. \v 15 I kalkan kanere, te ka dungwa piringa di maribe ere ibal para tenana dire, yalini konagi iru ere i tomua. \v 16 Tameran imore suul mile painane? I alere nil bil i tenangwa iyo. Yesu kaan gale yebe erangire, i kal digan ere taalime eringa kire di eramua.’ \s1 Pol ka main di Yuda milekungwa ibal tenama dire, God nusi erungwa \p \v 17 “Dungure na kwi Yerusalem ai pire Yuda ka main ogu bil ala ana di God te miliga kiibi kaniwa. \v 18 Kiibi kane Yesu Singaba kanegire, iru di na tongwa, ‘Na guunan kanan di Yerusalem ibal tengire pirekenangwa, ena maliagira Yerusalem ai pisere mugu di baan ta po.’ \v 19 Dungure na diga, ‘Yesu Singabo, na Yuda ka main ogu ta ta para pirere, pire gi di i tongwa ibal si kiranin bilere kanin paangwa ogu ala eriga, yalin kobe inin kanemua. \v 20 Ibal kobe i di maribe erungwa yal Sitiben si gulungwa kaun na mile, para paamua, dire si gulungwa yal kobe galsuna na kenin ere miliwa.’ \v 21 Iru digire yalini di na tongwa, ‘Yuda milekungwa ibal tayan milungwa gul, i nusi eriga malia po.’” \s1 Orom simil nen kenin erungwa yal mile Pol kenin erungwa \p \v 22 Ena ibal kobe pire milimba, maliaga ka dungwa i, nigi de wen pire gala dungwa, “Yalini gariba gul ta milekenamia, ena si gulo. Yalini kwi milangwa ta paikimua.” \v 23 Dire nigi de wen pire kalgane ire, galsuna gule ere tariba kiire, ulgu kaana pusi yebe erungwa. \v 24 Simil nen kenin erungwa yal ka niminin mile di simil nen tongure, Pol awli ogu ala ongwa. Ibal kobe gala dire nigi de pire Pol tongwa mere yal singaba iray main pirala dire, “Koma kuba so,” di simil nen tongwa. \v 25 Di tomba koma kuba sirala dire, aan kawn kan kulungure, simil nen singaba ta maala milungwa Pol iru di yalini tongwa, “Orom ibal miligire, ka kol ole pire na tekungwa, goma koma kuba na sinanga, painamo?” \v 26 Dungure simil nen singaba pirere, pi simil nen kenin erungwa yal milungwa gul pirere, iru sirin bile tongwa, “Yal ta i Orom ibal milemia, kanekino? Takal ere tene?” \v 27 Iru dungure kenin erungwa yal iray Pol milungwa gul pirere, sirin bile tongwa, “I Orom ibal milin mo, ta milekin mo, di na to.” Dungure Pol mile, “Na miliwa,” dungwa. \v 28 “Na tobe bil tega u Orom ibal miliwa,” dire kenin erungwa yal iray iru dungure, Pol dungwa, “I iru erinba, na abe mina na kule nongwa, Orom ibal miliwa.” \v 29 Iru dungure sirala di erungwa ibal yalini piserungure, “Pol Orom ibal milungwa kanin siga, Orom kile kaman ka i sutaw eriwa,” dire simil nen kenin erungwa yal iru pire kuril pire milungwa. \p \v 30 Kamin taangure Yuda ibal kobe Pol ka kol ere terala di pirungwa main wen pirala dire, simil nen kenin erungwa yal Pol kan sungwa pu erere, Yuda ka main kenin erungwa yal bil kobe te u ku bilungwa yal kobe para, “U ku bilo,” dungure u ku bilungure, Pol awli suna ongwa. \c 23 \s1 Pol ka main di gawa di Yuda ka main u ku bilungwa ibal tongwa \p \v 1 Pol u ku bile milungwa ibal tena yuulin bile kanere dungwa, “Enan kobe, goma te malia para kalkan konagi erebingire, God kanungure, kalkan i para paama di piriwa.” \v 2 Dungure Pol guman mina sinama dire, Yuda ka main kenin erungwa yal bil kaan Ananayas di ibal kobe Pol bole maala milungwa tongwa. \v 3 Di tongure Pol di yalini tongwa, “Gal pege mere, sigi dinba, nomanin kama sungwa yal milinga, God i sinamua. Mose kile kaman ka paangwa mere, i ka kol ere na tenba, ‘Guman mina so,’ dinga Mose kile kaman ka i sutaw erinwa.” \v 4 Dungure ibal Pol bole maala milungwa iru dungwa, “God ka main kenin erungwa yal bil gain ka si teno?” \v 5 Pol maan iru di tongwa, “‘Ibal yalin kobe yal singaba di gogo erekenanwa,’ dire ka main minin ganin iru bile paalungwa pirere, ka main kenin erungwa yal bil milema di ta pirekun erekiwa.” \p \v 6 U ku bilungwa yal taw Sadusi kobe milungure, yal imo milungwa Parasi kobe milungure, Pol iru kanere ka bil dire dungwa, “Enan kobe, na Parasi miliga na abe te na yau para, Parasi milemua. ‘Ibal gulere alamua,’ na ka iru pire diga pire, ka kol ere na tomua.” \v 7 Ka iru dungure Parasi kobe te Sadusi kobe bole ka bolebilin dire guman yaare, u inin inin milungwa. \v 8 “Ibal gulere alekinangure, te angel ta milekungure, te ibal iban para milekemua,” dire Sadusi kobe iru pire dimba, Parasi kobe, “Iru pirungwa paikimua,” dungwa. \v 9 Ibal kobe iru pirungwa wi yau dungure, ka main nil si tongwa yal kobe Parasi milungwa alere, girin di milere iru dungwa, “Yalini kal ki ta erekungwa pirin paikimua. Sia ta mo angel ta ka di yalini tom mo, tekim mo, tongwa na ta kanekibinwa.” \p \v 10 Ka bolebilin dungwa kura ka bil u maribe ongure yal kobe Pol aan guri kola kola ere si gulala di pirungwa, ena simil nen kenin erungwa yal nomanin si pire kuril pire, simil nen pi ibal milungwa gul suna pire, Pol awli simil nen ogin nama dire, kiraan aa tere ka di tongwa. \p \v 11 Kamin gilaa iray Yesu Singaba Pol milungwa gul ure iru di tongwa, “I yobilaan bile milo. Yerusalem ai mile na guunan kanan di maribe ere ibal tenga mere, Orom ai para di maribe eranwa,” dungwa. \s1 Yuda ibal Pol si gulala dire ka di paalungwa \p \v 12 Ena kamin taangure Yuda ibal u ku bilere, Pol si gulala dire nomanin si kuunin erungwa. Erere mabin mina sire iru dungwa, “Komina te nil para mawal ere nekerabinba, Pol si gulabinga, ena komina te nil nerabinwa.” \v 13 Ibal yal su aan kawn muru nomanin iru si kuunin erungwa. \v 14 Erere pare Yuda ka main kenin erungwa yal bil kobe, te goma yongwa yal kobe milungwa gul pirere dungwa, “Na yal kobe mabinan mina sire dibingire, God kanungure iru erabina dirala piro. Komina mawal ere ta nekire, Pol si gulabinga, komina nerabinwa. \v 15 Ena i yal kobe te u ku bilungwa yal kobe para, simil nen kenin erungwa yal iru di to, ‘Ka kol kwi main wen pirabina dire, Pol erima awli wo.’ Di tenangire yalini unangwa, kol baan nu pai mile si gulabinwa.” \p \v 16 Iru erala di pirimba, yalin kobe “Nu pai mile Pol sinamua,” dungwa Pol kobin ta pirere, simil nen ogin ala pire di Pol tongwa. \v 17 Di tongure Pol simil nen singaba ta, “Ere wo,” di gala dire di tongwa, “Kumil i ka ta di simil nen kenin erungwa yal tenamia, i awli po.” \v 18 Dungure simil nen kenin erungwa yal milungwa gul awli pire di tongwa, “Kanin pai milungwa yal kaan Pol na gala dire, ‘Kumil i ka di tenama dire, awli po,’ di na tomua.” \v 19 Simil nen kenin erungwa yal, kumil aan aa tere awli baan ta pire iru sirin bile tongwa, “Ka tawa di na tenane?” \v 20 Dungure kumil dungwa, “Yuda ibal yalin kobe nomanin si i taran ere, erima ka kol main wen pirabina dire, ‘Pol u ku bilungwa gul awli wo,’ dinamua. \v 21 Iru dinamba i manaa di to. Yalin kobe yal sutan aan kawn muru, aal kule paire Pol unangwa gul nu pai milamua. Komina mawal ere ta nekire, Pol si gulangwa, ena komina nenamua. I ‘Para paimua,’ di tenangire, sirala dire suul milemua.” \v 22 Dungure simil nen kenin erungwa yal, kumil kiraan aa tere iru di tongwa, “I ka di maribe ere na tenga, ibal ta di tekio.” Di tere, “Ere po,” di tongwa. \s1 Simil nen kenin erungwa yal Pol nusi gabman yal singaba Pilikis milungwa gul erungwa \p \v 23 Ena ka iru di tere simil nen singaba sutan, “Ere wo,” dire iru di tongwa, “Simil nen binanbile, tu kandret, te bolima awsi aw si warangwa simil nen, yal sutakobe aan kawn muru na anan kole kole muru, te simil nen kolaa aa tongwa binanbile, tu kandret aa tekun ere, gilaa ibal kobe ul pairala di milangwa kaun, Sisaria ai po. \v 24 Pol bolima awsi aw si nama dire, para aa tekun ere yalini kenin wai wen ere awli gabman yal singaba Pilikis milungwa gul po.” \v 25 Dire ka minin ganin bile tere iru bilungwa, \q1 \v 26 “Na Kilodias Ilisias ka minin ganin bile yal bil, yal singaba Pilikis, teiwa. Yalkuno, \v 27 yal ta simil nen awli ungure, Yuda ibal yal ta i si gulala di eremua. ‘Orom ibal miliwa,’ dungure pirere, na simil nen awli pire ibal kobe yalini sekenama dire, yalini awli ala erebinwa. \v 28 Ka di mere si tongwa main wen pirala dire, Yuda ibal u ku bilungwa gul awli eiwa. \v 29 Yalin kobe inin main paingwa mere, ka di mere si yalini tongwa pirebinba, yalini kal erungwa si gulangwa mo, kanin painangwa mere i main ta u maribe ta pekemua. \v 30 Yalin kobe Pol si gulala dire nomanin si kuunin erungwa pirere, yalini nusi ere i terala di piriwa. Ka di mere si yalini tongwa yalin kobe, ‘Pi main di i tenana po,’ di yalin kobe teiwa. Ka para wei simua.” \p \v 31 Simil nen kenin erungwa yal simil nen kobe kaman tongwa mere, gilaa pire Pol awli Antipatiris ai pi bawa dungwa. \v 32 Kamin taangure simil nen kobe main kol ongwa sinaa dire ogin ongure, simil nen bolima awsi aw si ongwa, yalin kobe Pol awli ongwa. \v 33 Sisaria ai u bawa dire ka minin ganin bilungwa yal bil tere, Pol awli pi tongwa. \v 34 Yal bil ka minin ganin kerere, “Gariba gul alde ki paine?” sirin bile Pol tongure, “Silisia gariba gul ki pai miliwa,” dire Pol dungure pare, \v 35 yalini pirere dungwa, “Ka kol ere i tongwa ibal u bawa dinangwa kaun i ka ta dinanga piralwa.” Dire, “Yal bil Kerodi ogin i ala ere kenin ere milo,” di simil nen tongwa. \c 24 \s1 Yuda ka main yal singaba ka kol ere Pol tongwa \p \v 1 Ena are kaun anan kole muru wei sungure, Yuda ka main kenin erungwa yal bil kaan Ananayas, te goma yongwa yal taw kobe, te ka balungwa yal kaan Tetalas bole para wi ime ungwa. Urere yal bil Pilikis milungwa gul pire, Pol ka di mere si tongwa main di maribe erungwa. \v 2 Yalini, “Ere wo,” di gala dungure, Tetalas ka digwane waa Pol tere iru dungwa, \p “Na yal singaba bil Pilikiso, na yal kobe i kenin ere na te milinga, kura bilekire wai wen milebinwa. Main paangwa kwi i nomanin si pire i maribe eringire, na yal kobe gariba gul u wai pire milabinwa. \v 3 Kal iru eringa, gariba kole kole para wai pire gun ye i tomua. \v 4 Goma i kal wai eringa, ena malia ka baan araway dirabinga, i nigi de pire pirekenanwa. Ka baan tawle dirabinga piro. \v 5 Yal ta i taalime binanbile erungwa, te Yuda ibal gariba baan baan para muru milungwa yalin kobe kura gale tongwa, te Nasarete ai yal ka main duulin bile pirungwa ibal kobe, yalini ibalin kobe singaba milemua. \v 6 Yalini Yuda ka main ogu bil ala si kirime si terala di erungure, yalini kanin sibinwa. [Sibinga na Yuda ibal kile kaman ka main paangwa mere pire ka kol ere terabinba, \v 7 simil nen kenin erungwa yal, Ilisias, ure ka dagi dire na aa poraa sire awli omua. \v 8 Awli pire ka di mere si tobinga yal i milinga gul, ‘Ka kol erana po,’ di na tomua.] Yalini i sirin bile tenanga, na yal kobe ka di mere si tobinga main, i para iru piranwa.” \v 9 Yuda ibal para ka digwane waa tere, “Yalini ka dungwa kawen dimua,” dungwa. \s1 Pol ka main di maribe ere Pilikis tongwa \p \v 10 Ena Pol ka dinama dire, yal bil si dugu dungure, Pol ka iru dungwa, \p “Gariba bilin iray i me erin binanbile ka kol piringire, na kanere ka kol main di maribe ere wai piriwa. \v 11 Na Yerusalem ai pire God ana dire deminin si tobinga, are kaun anan kole kole muru kawnan milin sutan tawle miliwa. Iru milebinga i ibal sirin bile tengire, dinangwa piranwa. \v 12 Na ka main ogu bil ala te ka main ogu ta ta ala, te ogu ai bil ala ibal bole ka bolebilin dibinga mo, ibal kobe den gule tobinga mo, na iru erebinga Yuda ibal ta kanekimua. \v 13 Ka kol ere na tongwa, ‘Kawen dimua,’ di maribe ere i ta di tekenangwa paamua. \v 14 Ka ta di maribe ere i terala piro. Yesu kol ta kwi bala di ibal tongwa yalin kobe, ‘Kakiibi kol dimua,’ dimba, main iray dungwa mere, na God ana dire deminin si teiwa. Mose kile kaman ka te ka kebe yal kobe bilungwa mere, para pire gi diwa. \v 15 ‘Ibal wai te ibal digan para gulere alangwa, God iru eramua,’ dire yalin kobe pi tegi yongwa mere, na para pi tegi yeiwa. \v 16 Iru eriga God mabin mina te ibal kobe mabin mina gay ta gulekeralga, konagi nega wen dire eriwa. \p \v 17 “Yerusalem ai me erin taw milekire, kobile moni na ibalan kobe kal aa te nekungwa ibal terala dire, te God kabe ki terala dire, wiwa. \v 18 Na nomanin u wai nama dire, gaynan bigin sire pare Yuda ka main ogu bil ala miliga yalin kobe na kanemua. Ibal binanbile na bole milekungure, wi yau ta dikimua. \v 19 Iru miliiba, Yuda ibal Esia gariba gul ki paangwa u milemua. Yalin kobe na kanan na tenangwa, inin i milinga gul ure ka digwane waa na tenamba. \v 20 Mo, u ku bilungwa mina miliga, ‘Na kal ki eremua,’ yalin kobe abila milungwa di maribe eramo? \v 21 Ka taran ta tawle dinamua. U ku bilungwa gul suna ale miliga, na iru gala diga, ‘Gulere alamua, na ka iru pire diga pire, ka kol ere na tomua.’” \p \v 22 Dungure Yesu kol kwi bala di ibal tongwa Pilikis main wen pirere, “Kemina ka para dimua,” dire iru di yal kobe tongwa, “Simil nen kenin erungwa yal kaan Ilisias u bawa dinangwa, ka kol di bawa dirabinwa.” \v 23 Dire pare iru di simil nen singaba ta kaman tongwa, “Pol kanin pai milangwa i kenin ere milanba, yalini taw imore milamua. Yalini ibayal ye nongwa aa te wai ere terala di unangure, manaa di tekio.” \s1 Pilikis Pol kanin pai tongure me erin sutan milungwa \p \v 24 Ena are kaun taw wei sungure, Pilikis te ebinbi Dirusila, Yuda abal milungwa, urere “Pol awli wo,” dungure urere, pire gi di Yesu Kirisito tongwa main di yal sui tongure, pirungwa. \v 25 Kabin sire wai wen milangwa ka, te aan bule ere milangwa ka, te God ka kol pire ibal tenangwa, ka para di tongure Pilikis buul kune kuril pire dungwa, “Para wa, ere po. Kaun ta dinangwa, ‘Ere wo,’ di teralwa.” \v 26 Pol kobile moni yalini tenama di pire morin morin, “Ere wo,” di Pol tongure, u milemia ka diria ere milungwa. \p \v 27 Me erin sutan wei sungure pare, yal ta kaan Posias Pesitas pi yal bil Pilikis konagi erungwa ain ongwa. Yuda ibal wai pire Pilikis tenama dire, “Pol kanin paingwa imo mile painamua,” dungwa. \c 25 \s1 Pol yal bil Sisa na kol piramua, dire sirin bilungwa \p \v 1 Ena Pesitas, Sisaria ai u bawa dire are kaun sutakobe mile pare, Yerusalem ai ongwa. \v 2 Pi milungure Yuda ka main kenin erungwa yal bil kobe, te singaba kobe para ka kol ere Pol tongwa mere, main di Pesitas yalini tongwa. Yalin kobe kawan dire iru di yalini tongwa, \v 3 “Na yal kobe wai pirabina dire, i yal ta nusi eringire, pirere Pol awli Yerusalem unamua.” Yalin kobe nomanin si kuunin ere Pol kol baan si gulama dire, iru di tongwa. \v 4 Pesitas maan iru dungwa, “Pol Sisaria gariba gul kanin pai milungure, kaun tawlita mile pare, kwi sinaa dire nalwa. \v 5 Nalga i yal singaba kobe na bole para wi ime pire, yalini kal ki erema di pirangwa, ka di mere si tenangwa paamua,” dungwa. \p \v 6 Dire pare Pesitas are kaun anan kole kole muru bole para milere, Sisaria ai wi ime pire, paire kamin taangure, ka kol pirungwa ogu ala amin di milere, “Pol awli wo,” di tongwa. \v 7 Pol pi milungure, Yuda ibal Yerusalem ai pisere ungwa, yalin kobe yalini wenabe sire ka kol bil ere tomba, main ka milin u maribe pikungwa. \v 8 Pol maan dire iru dungwa, “Yuda ibal kile kaman ka i sutaw erekire, te Yuda ibal ka main ogu bil ala si kirime si tekire, te yal bil Sisa kal ki para ere tekiwa.” \v 9 Dimba Yuda ibal wai pirama dire, Pesitas ka iru di Pol tongwa, “Ka di mere si i tongwa, na yal kobe Yerusalem ai pire ka kol di bawa dirabina nabino?” \v 10 Dungure Pol iru dungwa, “Yal bil Sisa ka kol pirungwa ogu ala miliga, ena abila ka kol ere na tongwa paimua. Yuda ibal kal ki ere tekega para i kaninwa. \v 11 Na kal ki wen eralga, ibal na si gulangwa para painamua. Painamba ka kol ere na tenangwa kakiibi dinangwa, ena yalin kobe ka kol ere na tenama dire, awli pi tekenanwa. Yal bil Sisa na ka kol pirama dire, sirin bile di i teiwa.” \v 12 Dungure Pesitas te yalini u ku bilungwa ibal bole ka diria ere Pesitas maan iru dungwa, “‘Yal bil Sisa na ka kol piramua,’ dinga yal bil Sisa milungwa gul nanwa,” dungwa. \s1 Pesitas Pol erungwa main pirala dire ka sirin bile Agiripa tongwa \p \v 13 Ena kamin kaun taw wei sungure, yal bil ta kaan Agiripa te abal Benaisi bole Sisaria gariba gul ure, Pesitas ibayal ye nongwa milala dire ungwa. \v 14 Are kaun taw mile paingure, Pol ka kol paangwa mere Pesitas iru di yal bil tongwa, “Pilikis yal ta kanin pai tere ere ongure, yal ta i mile paamua. \v 15 Na pi Yerusalem ai milegire, Yuda ka main kenin erungwa yal bil kobe, te goma yongwa yal kobe para, Pol ka kol ere tongwa main di maribe ere si gulama dire, sirin bile na tomua. \v 16 Sirin bile tongure na maan iru di tega, ‘Ibal imore si gulabinga, na Orom ibal kobe main iru ta paikimua. Yal ta kol painangwa, yalini goma ka kol ere tongwa yal guman kanere, inin ka kol main paangwa mere di maribe eramua.’ \v 17 Di tegire ibal para abila ungwa kaun na imore ta milekire, kamin taangure na ka kol pirungwa ogu ala mile, yal iray ‘Awli wo,’ di teiwa. \v 18 Kal ki wen erungwa di maribe erama di iru nomanin si pirebinba, alere ka iru di maribe ta erekimua. \v 19 Ta erekimba yalin kobe inin ka main paangwa pire bolebilin dire, te yal ta kaan Yesu, ‘Gulere alemua,’ Pol dungwa mere pire, ka bolebilin dire iru tawle dimua. \v 20 Iru dungwa mere main wen pirala dire, na nomanin sutan siga ena ka iru di Pol tega, ‘Ka di mere si i tongwa, na yal kobe Yerusalem ai pire ka kol di bawa dirabina nabino?’ \v 21 Di tobinba Pol naanin paire na kanin paangwa mile yal bil Sisa ka kol pirama dire, Pol di na tomua. Yalini iru dungwa, ‘Kanin paangwa ogu mile painangure, yal bil Sisa milungwa gul nusi erabinga ere namua,’ dire na kaman iru di simil nen teiwa.” \v 22 Dungure Agiripa ka iru di Pesitas tongwa, “Yal ta i ka dinangwa, pirala di piriwa.” Dungure Pesitas maan dungwa, “Ena para, erima piranwa.” \p \v 23 Kamin taangure Agiripa te Benaisi bole egin gale u ku bilungwa ogu ala ongure, simil nen bil kobe te ogu ai yal singaba kobe para u milungwa. Pesitas, “Pol awli wo,” dungure awli ala ongwa. \v 24 Ongure Pesitas iru dungwa, “Yal bil Agiripa te i ibal kobe bole para milebinga, ka dirala piro. Yal ta i milungwa kano. Yuda ibal, Yerusalem ai te abila para ki paangwa kawan iru dire gala dungwa, ‘Yalini gariba gul imo mile painangwa ta paikimua.’ \v 25 Dimba yalini si gulama dire, kal main ta waa duubinba, main ta kanekiwa. Ena yalini mile, ‘Yal bil Sisa ka kol pirama dire, nalwa,’ dungwa na nusi erala di piriwa. \v 26 Na yal singaba ka minin ganin bile terabinba, ka dire bile teralga ka i ta pirekun erekiwa. Pirekun erekiga, yal bil Agiripa te i yal kobe para milinga gul awli ugire, i yalini kol pire main i maribe eranga, ka ta bilalwa. \v 27 Kanin paangwa yal ta nusi erere ka kol main di maribe erekirabinga, ta paikinamua,” dungwa. \c 26 \s1 Pol inin erungwa main di maribe ere Agiripa tongwa \p \v 1 Ena Agiripa ka di Pol tongwa, “I inin ka dinanga pirala erebina diga.” Dungure Pol aan kule yalini inin konagi erungwa main di maribe ere iru dungwa, \p \v 2-3 “Yal bil Agiripo, Yuda ibal ka main paangwa mere, te ka dungwa bolebilin di milungwa i para kaninwa. Kaninga na wai pirere, Yuda ibal kobe ka kol ere na tongwa, ka di teralga i pire milo. \p \v 4 “Na kumil baril mile na ibalan kobe suna milere, te Yerusalem ai para milere u ibal obingire, na kalkan te konagi eriga Yuda ibal kobe kane pol simua. \v 5 Parasi yal kobe ka main nen na iru ware milega, yalin kobe goma te malia para kanere, di maribe eramba. \v 6 God na yal kobe sanamoi gilekume den miriin wai ye terala dire, aan kere yongwa na para pi tegi yega, ena malia ka kol ere na tomua. \v 7 Aan kere yongwa iwe, na yal gawlin gawlin anan kole kole muru kawnan milin sutan God ka di tongwa i, para irala di pirere, girungwa taangwa deminin si ana di God te milungwal milemua. Yal bilo, na iru pi tegi yega Yuda ibal ka kol ere na tomua. \v 8 Ibal gulere alungwa God iru erungwa, i yal kobe tameran erekinama di pirine? \p \v 9 “Nasarete ai nen Yesu guun kan yaa ime si terala dire, konagi nega wen di eriga na inan iru nomanin si piriwa. \v 10 Yerusalem ai mile iru wen ere miliga piro. God ibalin kobe kanin painama dire, Yuda ka main kenin erungwa yal bil kobe yobilaan bile na tomua. Kanin paingure si gulala di erungwa, na para owa, diwa. \v 11 Yalin kobe Yesu kaan gain ka sinama dire, Yuda ka main ogu ta ta ala giil pire yalin kobe teiwa. Na den gule tere ogu ai gariba baan baan si kiranin bile eiwa. \s1 Pol nomanin suna si kiruul sire pire gi di Yesu tongwa main di maribe erungwa \r (Ap 9:3-19; 22:6-16) \p \v 12 “Ena na konagi iru erala di Damaskas ai obingire, Yuda ka main kenin erungwa yal bil kobe kaman na tere ka minin ganin bile na tomua. \v 13 Yal bilo, na kombil milegire, omale kaun u bawa dungure, ena kamin mina naabilungwa are dongwa mere, tamama, bil wen naabilungwa sine di ibal kobe na bole obinga ere na tomua. \v 14 Na yal kobe para gariba gul kol gaul sibingire, Yuda ibal ka kowa kowa yuure dungwa mere, iru di na tongwa, ‘Sol, aya, tameran giil pire na tene? Bolimakau kawn dawaipeli sungure, kobaan kuba milgin yongwa bilungwa mere, na maan na sire i inin giil pirinwa.’ \v 15 Dungure na iru diga, ‘Singabo, ibena miline?’ Yesu Singaba iru dungwa, ‘Yesu na miligire, giil pire na tenwa. \v 16 I ale milo. Na nilerari yal i milana dire, na u maribe pi i teiwa. Kemina kalkan kaninga, te eme i maribe ere i terabinga, i di maribe ere ibal kobe tenanwa. \v 17 Yuda ibal te Yuda milekungwa ibal, yalin kobe milungwa gul i nusi ere kenin ere kilin ere milalwa. \v 18 Kamin si bilungwa gul pisere naabilungwa u maribe nama dire, nomanin pilaan pai yalin kobe tenanwa. Tenangire Satan ka dungwa pisere, God ka dungwa wiina ere tenamua. Iru erere pire gi na tenangwa, ena kal digan ere taalime erungwa kire di eramua. Erangure te God nomanin kulaparin ere tongwa ibal, yalin kobe bole para milamua.’ \s1 Pol ka main konagi erungwa mere di maribe ere Agiripa tongwa \p \v 19 “Yal bil Agiripo, kamin mina ka di na tongwa na pire wiina eriwa. \v 20 Ibal kal digan ere taalime erungwa pisere, nomanin suna si kiruul sire God guman mina yenama dire, di maribe eregire, nomanin suna si kiruul sungwa ibal taw kobe kanama dire, kalkan iru erangwa para di teiwa. Iru diga goma Damaskas ai ibal di tere, te Yerusalem ai, te Yudia gariba gul ibal para di tere, te Yuda milekungwa ibal para di teiwa. \v 21 Iru ere miliga, kanere Yuda ibal ka main ogu bil ala na kanin sire si gulala di eremua. \v 22 Erimba goma te malia para God na aa yebe di ungwa na abila mile ibal maangwa te yaangwa para di teiwa. Ka kebe yal kobe te Mose para, ‘Kal main iru u maribe namua,’ dungwa mere na para iru diwa. \v 23 God konagi erungwa yal, Kirisito, giil pire gulere alungure, ibal ta kaya alekungwa yalini goma yere alemua. Alere Yuda ibal te Yuda milekungwa ibal para, God aa ki di tenangure sigare kule u wai nama dire, Yesu goma di tomua,” dungwa. \s1 Agiripa pire gi di Yesu tenama di pire, Pol ka main di yalini tongwa \p \v 24 Ena Pol inin kanin iru di maribe erungwa, Pesitas gala bil dire dungwa, “Pol i yal du milinwa. Ka minin ganin morin morin kere nomanin si piringa, yal du milinwa.” \v 25 Pol maan iru dungwa, “Yal singabo, na yal du ta milekiwa. Na ka milin paangwa di i tega, kawen diwa. \v 26 Yal bil Agiripo, na ka digiray i main wen piringa, ka di gawa diralwa. Yesu gariba gul ere milungwa mere, aal kule dikungwa, i para piringa kaniwa. \v 27 Yal bil Agiripo, ka kebe yal kobe ka dungwa pire gi dino? Dinga na i kaniwa,” dungwa. \v 28 Dungure Agiripa di Pol tongwa, “I baan tawlita ka di na tenga na u Kirisito ibalin nalo?” \v 29 Pol maan iru dungwa, “Baan tawlita dirabin mo, baan araway dirabin, tamama. I te ibal para pire milinga kemina na miliga mere milana dire, pire diwa. Diiba na ain yobilagi kanin si milga mere, i iru milana di ta pirekiwa,” dungwa. \p \v 30 Dungure yal bil te yal singaba te Benaisi te ibal para alere, \v 31 ere mena pire ka diria ere iru dungwa, “Yal ta i kal ki ta erekungwa, si gulabin mo, kanin pai milangwa, ta paikimua.” \v 32 Ena Agiripa di Pesitas tongwa, “‘Yal bil Sisa ka kol pirama dire, nalwa,’ yalini iru ta dekenangwa, kan gule erabinba.” \c 27 \s1 Pol Orom nama dire, i sipe ala erungwa \p \v 1 Ena Pesitas mile, “Itali gariba gul sipe nil mina Pol namua,” dire Pol te kanin paangwa yal taw kobe awli pi simil nen yal singaba ta tongwa. Yalini kaan Yulias milere yal bil Sisa inin simil nen taminin ta, yalini yal singaba ta milungwa. \v 2 Sipe ta Adiramitiam ai pisere ere ungwa na yal kobe ala obingire, sipe iray Esia gariba gul ai pirin nil binan dungwa nala di ongwa. Pirere Masedonia gariba gul ai ta kaan Tesalonaika, yal ta kaan Aristakas na ibal kobe bole para obinga. \v 3 Kamin taangure Saidon ai pi bawa dungure, Yulias miriin pire Pol tere Pol ye nongwa ibal milungwa gul nangure, aa ki di yalini tenama dire, Yulias “Po,” di Pol tongwa. \v 4 Ai ta i pisere ere pire gwi bilkaw sipe guman mina sungwa, ena Saipiras gariba gul koli gwi ta maakungwa binan obinga. \v 5 Silisia te Pambilia gariba kani pire Maira ai Ilisia gariba gul suna dungwa pi bawa dibinga. \v 6 Alekandiria ai sipe ta dungwa ere Itali gariba gul nala di erungure, simil nen yal singaba kanere na yal kobe awli ongure, sipe ala obinga. \p \v 7 Are kaun taw nil minin mina mone mone di pirere Naidas ai binan u bawa dibinba, konagi nega dungwa kwi nabinba, gwi kola maakungwa Kiri gariba gul binan bomai kamin pire, Salamoni ai pisere obinga. \v 8 Gariba binan wen iray mone mone di pire ai ta kaan Ai Wai Paangwa, pi milebinga. Ai iray Alasia ogu ai maala dungwa. \p \v 9 Na yal kobe baan araway iru ere milebingire, nimin sire gwi bilkaw maanangwa kaun u maala ongwa kwi nabinba, kol ki erangwa. Erangure Pol kiraan aa tere ka iru dungwa, \v 10 “Yal kobe na ibal kobe sipe nil mina nabinba, kol ki wen eramua. Bona te sipe para wei sinangure, na ibal para nil ali nabina di piriwa.” \v 11 Dimba sipe kenin erungwa yal te sipe kobaan, ka di simil nen yal singaba tongwa, ena yalini yalin kobe pirere Pol ka dungwa ta pirekungwa. \v 12 Sipe painangwa ai nimin sire gwi bilkaw maanangwa kaun mile painangwa, ai wai ta dekungwa, ena “Ai i pisere sipe nil minin mina pi Pinikis ai nabinwa,” dire ibal binanbile iru pirungwa. Pinikis ai sipe paangwa ai Kiri gariba gul dungwa. Ai iray nil wol gerungwa sipe mama dinama di pirungwa. \s1 Gwi bilkaw maare nil sungwa \p \v 13 Ena bomai kamin gwi mone mone di maangure, ibal kobe, “Nabinwa,” dire goma nomanin si pirungwa malia nala di pirere, kal obin dongwa sipe kule paalungwa gure yebe erere, Kiri gariba gul maala binan ongwa. \v 14 Omba gwi bilkaw wen kaan Kobil maarere, gariba mina maa ime ongwa. \v 15 Gwi maare sipe sungure, sipe guman kol gwi suna namba, paikungure pisere gwi sipe aa nu sungure, sipe imore ongwa. \v 16 Gariba mege ta, kaan Koda, bomai kamin dungwa obingire, gwi bilkaw maakungwa, konagi nega wen di erere sipe mege ta kan kule paalere, gure para di i sipe bil ala erungwa. \v 17 Sipe bil si pawa dinama di pirere, kan bilkaw sipe kan daangwa. Makalua ta bilkaw kaan Siritis ali sinama di kuril pirungwa, gal sel kan pu erere ala yongure, gwi sipe aa nu sungure imore ongwa. \v 18 Gwi bilkaw wen maa paangure, kamin taangure sipe bona taw pusi nil ali erungwa. \v 19 Kamin kwi taangure, sipe kalkan para na yal kobe inan pusi nil ali erebinga. \v 20 Baan araway are te kulmama kanekibingire te gwi bilkaw wen maa paangwa, eme u wai nabinga, nomanin ta si pirekebinga. \p \v 21 Ena yal kobe baan araway komina ta nekere milungwa, Pol alere yalin kobe milungwa suna pire iru di tongwa, “Yal kobe, na ka diga i wiina eringire, Kiri gariba gul pisere sipe nil mina ukinamba. Ibal kobe giil pirekungure, bona i sutaw erungwa u maribe pekenamba \v 22 malia i yal kobe yobilaan bile milo. Yal ta gulekenangure, sipe tawle bu gulamua. \v 23 Ena na kobanan God deminin si ana di tobinga milungure, yalini angel gilaa ure \v 24 iru di na tongwa, ‘Pol i kuril ta pirekio. Yal bil Sisa milungwa gul ale milanwa. God kal wai ere i tongure, ibal kobe i sipe bole para enga para wai milamua.’ \v 25 Iru di na tongwa i yal kobe yobilaan bile milo. Di na tongwa mere u maribe nangwa, pire gi di God teiwa. \v 26 Sipe gariba mina sire bile pawa dinamua,” dungwa. \p \v 27 Ena Sare sutan wei sungure, gilaa kaun sipe pirin nil kaan Ediria mina imore ongure, sipe kobaan konagi erungwa yal kobe, ‘Gariba ta maala dimua,’ di pirungwa. \v 28 Kal ta obin dongwa kan kulere pusi nil ali erungure, nil main ali sungure guri i ala ere yal ta aan aa dire di kanere, ginin yal ta aan kawn muru aa dire dire kanungwa. Taw mile kwi erere ginin anan kole kole muru kawnan kole muru tawle ere kanungwa. \v 29 Sipe kobile bilkaw sire bile pawa dinama dire, kuril pirere, kal obin dongwa kaan anka, sui sui sipe muun kol kan kule paalere, kamin taanama dire, ana di milungwa. \v 30 Sipe kobaan konagi erungwa yal kobe, sipe mege kan kule mone mone di pusi nil ale erere, kakiibi dire bawle tere iru dungwa, “Kal obin dongwa kaan anka ta sipe guman kol kule paalabinwa,” dimba, si ere nala di pirungwa. \v 31 Pirimba Pol ka iru di simil nen yal singaba te simil nen kobe tongwa, “Sipe kobaan konagi erungwa yal kobe sipe ala ta milekenangwa, ena i yal kobe u wai ta pekenanwa.” \v 32 Dungure simil nen kobe kan sipe mege kule paalungwa si ole dungure, sipe mege inin nil minin mina ere ongwa. \p \v 33 Kamin taangwa u maala ongure, komina nenama dire, Pol kaman tere dungwa, “Sare sutan komina ta nekere imore suul milinwa. \v 34 Iru milinga i kawan diwa. I komina taw no. Nenanga niminin mile milanwa. I ibal wen baan ta pekenanwa.” \v 35 Dire pare Pol komina birete irere, ibal kobe milungwa gul maki ye God tere, bege dire nongwa. \v 36 Ibal kobe yobilaan bilere ibal para komina taw nongwa. \v 37 Ibal binanbile, tu kandret sewenti sikis, sipe ala milungwa. \v 38 Komina ne kubin maare dodal milin mere kaan kaan pusi nil ali erungure, sipe kwi pilaan paire ere yebe ungwa. \s1 Sipe bile pawa dungwa \p \v 39 Ena kamin taangure pare, gariba gul kanere kaan pirekimba, guman ta makalua wai dungwa gul kanere ai iray sipe makalua mina yaa painama di pirungwa. \v 40 Pirere kal obin dongwa kaan anka, kan si keli sire nil ali dungwa pisere eri awlan ta sipe aa kiruul sungwa, kan kulungwa pu erere gwi sipe anu sinama dire gal sel ta sipe guman kol dungwa i mine kulungure, sipe makalua gul nala di ongwa. \v 41 Omba sipe makalua kuul ta nil ali dungwa, sire sipe guman kol yaa paangure, pirin nil bilkaw sire sipe mun kol sungwa sungwa sipe bile pawa dungwa. \p \v 42 Kanin paangwa yal kobe nil kuba sire si ere pekenama dire, simil nen kobe kanin paangwa yal kobe si gulala di pirungwa. \v 43 Pirimba Pol u wai milama dire, simil nen yal singaba manaa di simil nen yal kobe tere iru dungwa, “Nil kuba sungwa yal kobe ole si nil ali pire, kuba sire gariba gul goma po. \v 44 Te imo milungwa eri palan mina te sipe eri pawa dungwa mina, aa te ire po.” Simil nen yal singaba kaman iru tongwa na ibal kobe para gariba gul u bawa dibinga. \c 28 \s1 Pol Molta gariba gul milungwa \p \v 1 Ena na yal kobe para ere gariba gul pi wai milere, Molta gariba gul dungwa kanebinga. \v 2 Gariba iray kobaan aa te wai wen ere na ibal kobe tongwa. Nimin sire gwi erungwa yalin kobe enderin gale na tongure pirebinga. \v 3 Pol bili mege mege gwire kole sire galungwa. Galungure oniba ta suna ali milungwa nega dungwa pirere, ere mena ure ena Pol aan giil kuungwa. \v 4 Gariba iray nen oniba Pol aan giil ku milungwa kanere, diria ere iru dungwa, “Yalini ibal si gulungwa yal milere nil ali pekemba, pirin paangwa gulamua. \v 5 Dimba Pol aan peraa sungure, oniba enderin ali ongure, Pol aan kwi wai dungwa. \v 6 Pol aan yawnangure, gin taran gulama di pire suul mile kanungwa. Kanimba baan araway suul mile kal ta erekungwa kanere, nomanin kwi si pire iru dungwa, “Kamin ibal ta milemua.” \p \v 7 Milebinga gul maala, gariba ta dungwa kobaan kaan Pabilias milungwa. Yalini gariba gul iray singaba bil milere aa te wai ere na yal kobe tongure, are kaun sutakobe na yalini bole pena gale milebinga. \v 8 Pabilias nen nibil ere mile paire gain nega dire de mayan bile milungwa. Pol ogu ala pire ana di God tere aan aa te pirungure, u wai ongwa. \v 9 Iru erungure gariba gul iray nibil erungwa ibal para ungure, aa te wai ere tongwa. \v 10 Yalin kobe kal para wen ere na ibal kobe tongwa. Gariba iray pisere ere nabina di erebingire, kalkan te komina baan nerabinga, para na ibal kobe tongwa. \s1 Pol Orom ai u bawa dungwa \p \v 11 Ena gariba iray ba sutakobe mile pare, Alekandiria ai sipe ta nil minimina obinga. Kamin ibal kaan Sus Pual Wan, sipe kaan iru minin bile paalungure, nimin sire gwi bilkaw maangwa kaun wei sinama dire, gariba gul i sipe iray pai milungwa. \v 12 Pi Sairakus ogu ai bawa dire are kaun sutakobe milebinga. \v 13 Ai ta i pisere a gere tere sipe mina pi Irisiam ogu ai bawa dire, paire alere, bomai kamin gwi maangwa sipe nil mina are kaun sutan pirere Putiolai ai pi bawa dibinga. \v 14 Ai malai milere ka main pire gi dungwa yalin kobe kanebingire, “Sare ta muru bole pai milo,” di na tongwa. Iru pai mili ubinga, Orom ai u bawa dibinga. \v 15 Na ibal kobe ubinga Orom ai ka main enin kobe pirere, ibal taw Apias u ku bilungwa ai guman yongure, ibal taw ai ta kaan Sito Sutakobe guman yongwa. Pol yalin kobe kanere maki ye God tere yobilaan bilungwa. \v 16 Orom ai u bawa dibingire Pol ogu imore ki pai milama dire, gabman ogu ta tere, “Simil nen ta Pol el kwi nu milamua,” dungwa. \s1 Pol Orom ai mile ka main kere di ibal tongwa \p \v 17 Ena are kaun sutakobe milungure pare, Pol, “Yuda ibal singaba kobe u ku bilo,” dungure u ku bilungure, ka iru di tongwa, “Na enan kobe, Yuda ibal kobe di gogo ta ere tekire, na sanamoi gilekume main paangwa si aine aine na tongwa i sutaw erekibinba, yalin kobe Yerusalem ai na kanin sire awli Orom ibal pi tomua. \v 18 Orom ibal sirin bile na tongure, di gawa digire pare, na si gulama dire kal ki ta erekiga kanere, na kanin gule erala di piremua. \v 19 Pirimba Yuda ibal kobe manaa dungwa, yal bil Sisa na ka kol pire na tenama dire, diwa. Diiba na ka kol ere Yuda ibal terabinga, main ta dekemua. \v 20 Kal iru ere milebinga kane ka di terala dire, gala diwa. ‘Kal iru ere i teralwa,’ dire God aan kere yere dungwa mere u maribe nama dire, Yuda ibal pi tegi yongwa mere na pire gi diga, ena ain yobilagi kan na kanin kulemua.” \v 21 Dungure yalin kobe iru dungwa, “I kaanin Yudia ai ka minin ganin bile na tekungure, ibal kobe Yudia gariba gul pisere abila ungwa i gaynin ka ta si tekemua. \v 22 I inin main nomanin si piringa mere, pirala erebinwa. I ka main kwi dinga, gariba gariba ibal para yaa ime si tongwa pirebinwa.” \p \v 23 Pol ka dungwa pirala dire, yalin kobe kaun ta balungwa. Ena kaun iray ibal binanbile Pol ki paangwa ogin ungure, girungwa taangwa para God kenin ere ke milungwa mere, di maribe erungwa. Yalin kobe Yesu pire gi di tenama dire, Mose kile kaman ka dungwa, te ka kebe yal kobe ka dungwa minin ganin bilungwa mere, main kere di tongwa. \v 24 Yalini ka dungwa ibal taw pire gi dimba, ibal taw pire gi dikungwa. \v 25 Yalin kobe ka dungwa u taran pekungure, Pol ka ta dungwa yalin kobe pire pisere ere ongwa. Ka dungwa iru dungwa, “God Kegemama Iban ka di Aisaya tongwa mere yalini di na sanamoi gilekume tongwa paamia piro. \q1 \v 26 ‘Ibal abila iru di tenana po. I kiranin piranba, pire bawa dikinanwa. I imore kane milanba, wai wen ta kanekinanwa. \v 27 Nomanin paikungwa milungwa kiraan gi di milere, omilin gi di milemua. Iru erekinangwa, omilin kanere kiraan pirere nomanin painamba, yalin kobe nomanin si kiruul sire God nomanin tegi dinangwa, yalini yalin kobe pilaan pai tenamua.’” \m \v 28 Pol ama iru dungwa, “God ibal aa ki dungure sigare kule u wai nangwa, ‘Ka pore iray di Yuda milekungwa ibal to,’ God di na yal kobe tongure, kebe yere yalin kobe di terabingire, pirala eremua.” \v 29 [Ka di te wei sungure Yuda yalin kobe ka bolebilin dire ere ongwa.] \p \v 30 Me erin sutan Pol ogu ta pai milungwa inin tobe ogu kobaan tere, yalini ibayal ungwa wai pire tongwa. \v 31 God kenin ere ke milungwa mere, kere di tere, te Yesu Kirisito Singaba guun kan para nil si tongwa. Tere yobilaan bilungure, ibal ta manaa di tekungwa. Ena para we.