\id TIT KuB \toc2 Titus \toc1 Titus \mt1 Titus \c 1 \s1 Ngaye Paul Ngabimbom Nahni Djurra Bu Ngudda Ke Nawu Titus \sr Titus 1:1-4 \p \v 1 Ngaye nawu Paul ngabimbom nahni djurra. Ngaye nawu ngahmarnedurrkmirri nuye God, dja mak ngaye nawu apostle nuye Jesus Christ nawu nungka nganmunkeweng. Ngaye ngabenbidyikarrme nawu bininj nuye God bendjarrngbom ba bu bedda kabirriwernhwoybukwon nungka dja mak kabirriburrbun mahni manwoybuk kunwok ba bu kabirridjalkurduyime kore nungka God kadjare. \v 2 Ngad wanjh karriburrbun bu kuninjkunukenh nawu ngad karridjarrkni nawu God bu munguyh munguyh. Kunmekbekenh bu ngad karrihkarrme mahni manbu manwoybuk kunwok kore nungkabeh. God minj kanmarneyime ngad bu kakurren, nawu nungka yingkihkurrmeng kunwok nuye bu kerrngehkenhni yerreh wanjh welengbolkmarnbom kunred, bu kerrngehkenh dedjingmey, nawu nungka yimeng bu ngad kanmarnbom karridjarrkni nungka dorrengh bu djal munguyh munguyh. \v 3 Wanjh bu kalukburrk, kunmekbe bolkyimerranj, God nganbukkang ngardduk manmekbe kunwok. Kaluk nungka nganwong ngaye manbu kunwok ba bu ngaye ngabenmarneyolyolme nawu bininj manu manmekbe kunwokkenh nuye. God nawu kanngehkeng kadberre, nungka wanjh nganwokrayekwong ngardduk bu ngandjalwong ba bu nungka ngahmarnedurrkmirri nuye. \p \v 4 Mah, wanjh bolkkime ngaye ngabimbom nahni djurra nawu ngudda ke, Titus. Ngudda nawu yiman beywurd duninjh ngardduk, kunmekbekenh bu ngudda dja ngaye ngarrdjarrkwoybukwon Christ Jesus. Ngaye nawu ngahdjaldjawan God nawu Ngabbard, dja mak Christ Jesus nawu kanngehkeng kadberre bu ngunkongibun dja mak ngunwon nuye kunmodmikenh. \s1 Bu Nangale Bininj Kadjare Kawohrnan Kore Yiwarrudjkenh \sr Titus 1:5-9 \p \v 5 Ngaye nawu bawong kore kunmekbe kunbolk Crete ba bu ngudda yiyakwon kore yirrurrkmirrikenh, yikarremarnmarnbun kore yehyeng ngarre dja mak yibenkurrme bininj nawu kabirriwohrnawohrnan yiwarrudjkenh bebbehbeh kore kubolkbubuyika bedberre. Yiburrbu ngaye marneyimeng ngudda kore mandjad. \v 6 Yibendjarrngbun bininj dja yiburrbun bu bininj nawu kawohrnan kore yiwarrudj ngarre wanjh nakka nanu namaknin, nungka wanjh bidjalkarrmen ngaldjalkudjini ngalbu daluk nuye, dja mak wurdwurd nuye birridjalwoybukwo nawu Jesus, dja yuwn bu bedda kabirriwokwe nawu kornkumo. Bedda wanjh birrimaknin nawu wurdwurd, ba bu birribuyika bininj kabindimakwan bu bedda kunu birrimak. \p \v 7 Kaluk nawu bininj kabennahnan birribuyika kore yiwarrudj ngarre\f + \fr 1:7 \ft Kore English kunwok, wanjh yikahwi kabindingeybun bininj nawu kabenmarnewohrnan yiwarrudj, “bishop”.\f*, wanjh nakka djalnahna kore God nungan kabimarnedurrkmirrikenh nuye. Wanjh nakka nanu maknin, yuwn bu nawarre. Nungka yuwn bu kamarnburren yimankek kadjalwernhwohrnan duninjh, bu werrk kabendung. Nungka yuwn bu mak kamarnburren bu kaworromkan bu manbang kabongun, dja mak yuwn bu kayawan kunyid, dja mak yuwn bu kamanjngun nawu money. \v 8 Nungka wanjh kunbuyika djalkurduyimen, yiman kabenkimang nawu birribuyika bininj kore kundjalmakkenh, dja mak nungka djalburrbu munguyh kore kunmakkenh. Kaluk nungka djalmarnburrimen nungandeleng djalmarrkkurrmerrimen kore God nuye, kore wanjh mandjad kadjalyime, dja mak kare kore God nuye bininj, dja kamarnburren bu kakurduyime kore mandjad duninjh. \v 9 Mak nahni bininjh wanjh munguyh djalburrbu djalyolyolmen manbu manmekbe mankarre kore manwoybuk kunwok, bu nungka borlhmeng, dja mak minj kawokborledke manmekbe kunwok. Wanjh nungka weyka bu djal mandjad, bu kabenbukkabukkan bininj kore mankarre duninjh ngarre ba bu bedda kabenmurrngrayekwon. Wanjh kunu nungka kabenbenghdayhke nawu yikahwi bininj kabirriwirrihme manmekbe mankarre. \s1 Yibenngurdkemen Bininj Nawu Kabirriyime Kunwarre Kore Yiwarrudj \sr Titus 1:10-16 \p \v 10 Ngaye ngabenyolyolme nawu birriwern bininj nawu minj kabirriwokmarrkmang manbu mankarrewoybuk, dja kabindimarneyime birribuyika bu kabindikowekenh dja kabindimarnbun bedberre bu kabirrihburrbun kore kunwarrekenh ngarre. Nawu birriwarre bininj nawu ngaye ngabenyolyolme wanjh kabirriyime bu bedda kabindilakkayenwon bininj rowk kore yiwarrudj. \v 11 Ngad wanjh ngarrbenngurdkemen kore kabirriyolyolme kuninjkunu kore minj mandjad. Bedda wanjh kabindinjilngwarrewon nawu birriwern kore namud nawern bu bedda kabindibukkahbukkan bedberre kore kunwarrekenh kunmayali ngarre, dja bedda kabirrikurduyime kore djal money kabirridjare. \p \v 12 Ngudda yiburrbun nawu nakudji bininj kumdolkkang kunmekbebeh kunred Crete nawu prophetni dja nungka yimeng, “Bininj nawu birridolkkarrinj kore Cretebeh munguyh bedda kabirridjalkurren. Bedda wanjh yiman mayh rerrih kore bedman kabirrikurduyime kunwarre. Nawu bedda birringudjwarre dja mak bedda birridedjwarre nawu kabirridjaldjare kabirringun dja kabirridjalbongun munguyh”. \v 13 Namekbe nanu nungka benmarneyimi kore bininj nuye, bu kuhni kunwoybuk. Kunmekbekenh ngaye marnehmarneyime ngudda wanjh yibenbengdayhkemen kore mandjad duninjh, ba bu bedda kabirridedjingmang kabirriwoybukwon mandjad nungka kore God. \v 14 Bedda mak kabirribawon manmekbe manbu minj mandjadniwirrinj mankarre kore birrimekbe bininj nawu bedda Jews, dja birringurdmen kore kabirriwoybukwon mankarre manbu birrikarremarnbom bininj nawu kabirriwidnan manu manwoybuk. \v 15 Bu bininjh munguyh kabirridjalburrbun kore kunmakkenh, wanjh kunukka nawu yehyeng kabirrinan dja kabirribekkan wanjh kabenmarneyimerran kunmak kore bedda. Ngaleng yiman bininj kabirridjalburrbun kore kunwarrekenh, dja mak minj kabirriwoybukwon God, wanjh kunukka nawu yehyeng ngarre wanjh kadjalwarrehwarremen bedberre. Wanjh bedda kunu minj mandjad kabirriwernhburrbun dja mak bedda minj kabirriyawoyhburrbun kore kunmakkenh ngarre. \v 16 Bedda yimankek kabirrimulewarren bu kabirriwernhburrbun nawu God. Dja burrkyak. Bedda kabirridjalkurduyime kore kunwarrekenh ngarre yiman bu kabirridjalwernhwirrihme nawu God. Birribuyika bininj wanjh bedda kabindiwarrewan nawu bedda kabirridjalwokwe God nuye mankarre. Bedda wanjh minj njale kunmak kabirrikurduyime, dja minj kabirriwernhburrbun. \c 2 \s1 Bu Ngudda Yibenbukkabukkan Mandjad \sr Titus 2:1-8 \p \v 1 Dja yingandeleng, bu ngudda yibenbukkabukkan kore ngad karriwernhburrbun mankarre ngarre mandjad. \v 2 Bininj nawu bedda kohbahkohbanj ngudda wanjh yibenbukkabukkan ba bu kabirrinahnarren dja bedmandeleng kabirrimarnburrenkenh, dja mak minj bedmandeleng kabirrimalelmarren, bu bedda kabirriwernhburrbun manwoybuk duninjh kore kabirriwoybukwon. Dja mak bindimarnedjarenin nawu birribuyika bininj, dja mak yuwn bu mak kabirringudjyawarren. \p \v 3 Kuhni wanjh kadjalrohrok, nawu morlehmorlenj kohbahkohbanj yibenbukkabukkan munguyh kabirridjalyime kunmak kore God. Yuwn bu mak bedda wanjh kabindimarnekurren birribuyika, dja yuwn bu mak bedda kabirriworromkan. Dja bedda bindidjalbukkahbukka nawu birringudjbang daluk kore kunmak kunmayali ngarre. \v 4 Mak kabindibidyikarrme kore kabindibukkan nawu birrimekbe yawkyahyawkyawk daluhdaluk ba bu bedda kabindidjalmarnedjare munguyh nabibininjkobeng bedberre dja mak wurdwurd nawu bedberre. \v 5 Dja mak bedda birrimarnburrimen, dja yuwn bu kabirriburrbun kore kunwarrekenh. Bedda wanjh bindinahna namud bedberre, dja mak bindidjalkongibu duninjh, dja mak bindiwokmarrkma nawu nabibininjkobeng bedberre, ba bu minj nangale kawarrewan God nuye kunwok. \p \v 6 Kuhni wanjh kadjalrohrok bu yibenmurrngrayekwo nawu birringudjmakmak bininj bu bedmandeleng birrimarnburrimen, dja yuwn bu kabirrikodjkuluwarremen. \v 7 Bu yingandeleng yirrurrkmirrin munguyh kunrayek kore manbu kunmak yikurduyime, ba bu bedda wanjh ngundingunjdjikan ngudda. Dja bu ngudda yibenbukkahbukkan wanjh yibendjalmarneyime kore kunwoybuk, dja mak bu ngudda yikangewoybuknin, dja yuwn bu yikukmalehmalel. \v 8 Dja yibendjalmarneyolyolmen kore kunmakkenh, ba bu minj ngundiwelengname ngudda kore yikurduyimi kunwarre. Nawu ngudda ngundinjirrhmiwon bedda kabirriyemengalme bu kuninjkunukenh nawu bedda minj birrikarrengalkeminj bu kandiwelengnamekenh kadberre. \s1 Bu Ngudda Yibenbukkabukkan Bininj Nawu Slaves Rerrih Kabirribongdi \sr Titus 2:9-10 \p \v 9-10 Bininj nawu kabirriwoybukwon Jesus, dja nawu kabirribongdi rerrih, wanjh yibenbukkabukka ba bu munguyh kabindiwokmarrkma nawu kabindimarnewohnahwohrnan bedberre ba bu kabindimarnbun kabindimarnenjilngmak. Dja mak yibenbukkabukkan ba bu minj kabirridangwerren dja mak minj kabindimarnedjirdmang nawu bedda bedberre. Wanjh birridjalkurduyimen kore kunwoybuk ba nawu kabindimarnewohrnawohrnan bininj wanjh munguyh kabindidjalwoybukwon bedberre. Dja kuhni mak kabindimarnbun birribuyika bininj bu bedmandeleng kabirridjaremen kabirribekkan kunwok manbu kabiyolyolme God nawu kanngehkeng kadberre rowk. \s1 Yibendjalbukkabukkan Ba Bu Kabirrimadbun Nawu Jesus \sr Titus 2:11-14 \p \v 11 God nungan kukbukkarrinj kadberre karriwarlahkenh bininj rowk, wanjh kunu bolkkime ngad karriburrbun nungka nawu kandjalwernkongibun kadberre dja mak nungka kadjare kanngehke. \v 12 Nungka kanbukkan kadberre bu ngad karringurdkerren bu karriwokwe nawu God. Dja mak kanbukkan bu karribawon kunwarre rowk manbu kondah kurorrebeh. Dja mak kanbukkan bu ngad karrimarnburren dja karrikurduyime kunmak kore God kadjare bolkkime kore karridi kurorre. \v 13 Kunmekbe wanjh ngad karrikurduyime bu karrimadbun nawu namekbe namakkaykenh duninjh nawu ngad karrihburrbun bu kanmarnekurduyimerran kadberre. Yoh, ngad kaluk karridarrkidnan Jesus Christ bu kanmarnekukbukkarren, nawu nungka nangeykimuk duninjh God nawu kadberre, dja mak nawu kanngehkeng kadberre. \v 14 Nungka kanjkurrmerrinj nungandeleng yiman bu kanmarnekarremulewam bu kanbebkekengkenh kadberre kore kunwarrekenh rowk karribongdi. Dja nungka mak kankangedjirridjbom ba bu ngad karrimak bininj nuye. Wanjh kunu ngad munguyh karridjarenin bu karridurrkmirri kunrayek kore kunmak karrikurduyime. \s1 Yibendjalbukkabukkan Dja Yuwn Yibawo \sr Titus 2:15 \p \v 15 Mah wanjh, yibendjalbukkabukka bininj manbu manmekbekenh kunmayali. Yibendjalwokrayekwo bedberre, warridj yibendung nawu bedda kabirriyime kunwarre. Ngudda yibenmarnewohrnan kore yibenbukkabukkan, wanjh yuwn yibenbawon bu kunmekbe ngundimalelmang. \c 3 \s1 Yibenbukkabukkan Bu Bolkkime Ngad Karrikurduyime Kunmak Kore God Nuye \sr Titus 3:1-3 \p \v 1 Yibenbengdayhkemen bininj kore ngudda, ba bu bedda wanjh bindiwokmarrkma nawu kabirriwohrnan nawu government dja mak birribuyika binihbininj nawu kabirrimarnbun manbu kurorre ngarre mankarre. Dja mak yibenbukkabukkan bu birriwokmarrkma nawu God dja mak munguyh birridjalkurduyimen kore kunmakkenh. \v 2 Dja mak yibenbukkabukkan ba bu minj kabindimarneyolyolme kunwarre nawu birribuyika bininj. Bedda yuwn bu mak kabirridangwerren bedmandeleng, wanjh bedda birridjalmarneyimen bu djal yalyal dja mak warridj kabindikongibun birribuyika, dja yuwn bu mak kabindidjalmarneburluburlumerren. \s1 Yibenbukkabukkan Kore God Kanmarnekurduyimeng Kadberre \sr Titus 3:3-8 \p \v 3 Yiburrbun ngad wanjh karridjalmayaliwarreni dja warridj karriwokweyi nawu God. Yoh, nawu namarnde duninjh wanjh kankoweng kadberre, dja karridjalkurduyimi kore kunburrkwi, yiman bu ngad kanbongnami munguyh. Ngad wanjh karridedjwarreni, dja mak karrikuniborrkbuni. Karrikirnwerreni, dja mak karriwidnarreni duninjh. \v 4 Bu kunmekbe karriyimi, God wanjh kanngehkeng, bu kanmarnekukbukkarrinj kadberre. Nungka nawu kandjalwernhmarnedjare kadberre dja mak nungka nawu kandjalwernhkongibun. \v 5 Njalekenh kanmarnekurduyimeng bu nungka kanngehkeng kadberre? Yiddok kunubewu ngad karrikurduyimeninj kunmak kore nungka? Burrkyak, ngad minj karrikurduyimeninj kunmak. Nungka wanjh kandjalkongibom burudjang kadberre, bu kunmekbekenh nungka nawu kanngehkeng kadberre. Nungka wanjh kankangedjirridjbom kadberre ba bu ngad karriyawoyhmalngdanginj kore nawu Namalngmakkaykenh bu kanmarnbom karrikerrngehhminj. \v 6 Bu Jesus Christ kanngehkeng wanjh kunu God yiman nungan kankangbarlkeng nuye namekbe Namalngmakkaykenh bu kunwernkah kadberre. \v 7 Nungka kanwernhkongibuni ba bu kunu nungka kanmarneyime bu ngad karrimak bininj kore nungka. Dja kuhni mak ngad karrimang nawu nungan kanberrebbom bu yerrekah nuye kabolkyimerran, wanjh kunu ngad karridjarrkni nungka dorrengh bu munguyh munguyh. \p \v 8 Kuninjkunu kore ngaye ngabimbom, wanjh kunukka kundjalwoybuk duninjh! Ngaye ngadjare bu yibenmarneyimen rowk bu mahni kunwok wanjh mankarrekuken duninjh ba bu bininj nawu kabirriwoybukwon God wanjh kabirrinahnarren dja kabirrikurduyime bu djal kunmakkenh nuye. Wanjh kunukka kunmakkenh bu kabindibidyikarrme birridjalwern bininj. \s1 Yibenwokrayekwo Bininj Nawu Kabenlarlmang Nawu Birribuyika Kore Yiwarrudjkenh \sr Titus 3:9-11 \p \v 9 Yibenngurdkemen nawu kabirridangwerren manbu manbubuyika kunmayali bedberre, dja bu mak nawu kabirriyolyolmerren bedmandeleng boyenkahwi nawu bedberre mawahmawah. Dja mak bu kabirridangwerren manbu mankarrekenh. Kunmekbe wanjh yiman kayime munguyh bedmandeleng kabirribengwarreworren dja mak kunubewu djamku. \v 10 Bu yiman nangale bininj kakurduyime kunmekbe, nawu kabenmarnbun birribuyika bininj bu kabirridjadmerrenkenh, wanjh ngudda yiwernhwokrayekwon duninjh. Bu minj ngunbekkan bu kerrngehkenh yimarneyime, wanjh kunukka yiyawoyhmarneyime, dja bu nungka munguyh kadjalkurduyime kunmekbe, wanjh kunu yidjalbawo, yuwn bu ngudda nguneyawoyhraworren namekbe bininj. \v 11 Kuhni bu woybukkih duninjh, bininj nawu kabirrihkurduyime, nawu kabindikuklarlmang birribuyika, wanjh nakka birrimayaliwarreminj, dja mak kabirridjaldjare kore kunwarre kabirrikurduyime. Bedda wanjh kabirridjalwarreworren bedmandeleng wanjh kunukka God kabenwelengname bedberre. \s1 Yikahwi Mankarrekilehkilelk Manbu Yikurduyimen Ngaye Ngardduk \sr Titus 3:12-15 \p \v 12 Ngaye kaluk ngabalmunkewe ngudberre nawu Artemas, dja nuk kunubewu nabuyika bininj nawu Tychicus. Kaluk nakudji ngabalmunkewe bu kabalre ngudberre. Kaluk bu yerrekah, wardi yirohrokme bu ngudda yimre ba bu ngarrnarren ngaye kore kunred Nicopolis. Ngaye ngadjare ngarri kunmekbe bu kabolkyimerran yekke kayiburnbun. \v 13 Wardi kab yibenbenebidyikarrmen nawu benemekbe bininj bokenh bu kabenewohrengehre, bedda nawu Zenas nawu mankarre kahburrbun, dja mak nawu Apollos. Yibenbenewo nawu yehyeng bu berrewoneng nawu ngudda yimarnekarrme. \p \v 14 Bininj kadberre birriwern wanjh bedda birridurrkmirrin kunrayek dja kore mak kunmak, ba bu bedda kabirribayahme manme dja mak kunmadj, ba bu kabirrikarrme bedberre, dja yuwn bu kabirridjalni minj kabirribidrokan. \p \v 15 Nawu birriwern bininj nawu ngarrihni kondah, bedda ngundimarnewokmunkewerrinj kunwok kunmak kore ngudda. Dja ngudda yibenmarneyimen manu kunwok kunmak ngardduk nawu ngurrihni bininj, nawu karrimarnedjaremerren kore karriwoybukwon Jesus. Ngadjaldjare nawu God bu ngundjalwernhkongibun ngudberre rowk.