\id RUT KuB \toc2 Ruth \toc1 Ruth \mt1 Ruth \c 1 \s1 Ruth dja Naomi \sr Ruth 1:1-5 \p \v 1-2 Korroko nawu Israel benkebmawahmeng minj birribangmekarrmeninj nawu king. Nawu birrikukenni bininj bindidjadmi birriwarlahkenh bininj rowk. Wanjh kumekbe nakudji bininj ni nawu nakang kunred Bethlehem kore kubolkkimuk Judah. Nungka ngeyyoy Elimelech. Ngalbininjkobeng nuyeni ngalu ngeyyoy Naomi. Dja bebeywurd bokenh nuye benengeyyoy, nakudji ngeyyoy Mahlon, dja nabuyika nawu ngeyyoy Chilion. Bedda rowk wanjh birridi kore Bethlehem (Kaluk mahni kunbolk yikahwi birringeybuni Ephrathah.) Wanjh bedda birridjarrkdolkkang, birribolkbawong Bethlehem dja birriwabmeng djarreh kore kunbolk Moab. Kaluk djewkwarrewong kore Judah, dja bolkdarlehminj, wanjh manme yakminj kore kubolkwarlah Judah. Kumekbekenh wanjh birriwam. \p \v 3 Bu kumekbe birriwam waken birrihni, wanjh Elimelech doweng kumekbe, benwakwam ngalbininjkobeng dja bebeywurd nuye. \v 4 Birrihni, kalukburrk bebeywurd benemekbe, daluk bindibebbehmey nawu benemekbe nawu daluk bokenh benengeyyoy ngalkudji ngeyyoy Orpah, dja ngalbuyika ngeyyoy Ruth. Kunmekbe birrirerrkang mandjewk nawern ten. \p \v 5 Birrirerrkang korroko, wanjh bedmanwali bebeywurd benedoweng, nawu ngokko kornkumo berrewonengni nungka dokmeng doweng. Wanjh ngalbadjan minj karrmeninj nabininjkobeng dja yayaw ngarre. \s1 Ruth dja Naomi Benedjarrkdurndi Kore Bethlehem \sr Ruth 1:6-22 \p \v 6 Kaluk bu kumekbe birrihni Moab, Naomi bekkang bu Yawey yawoyhdjewkmarnbom bedberre kore ngalengngarre kunred Judah, dja manme manrakel bekkang djordmerrinj, karrmi manwern manme. Bu kunmekbe bekkang wanjh welengbolkbawong kumekbe kore ningihni Moab, dja ngalbinjmorne ngarre bedda dorrengh birridjarrkbolkbawong. \v 7-8 Wanjh birrimahmirranginj birrirawinj kore kunred Judah. Bu birribaldolkkarrinj birribalhrey, Naomi benbenemarneyimeng, “Kab ngunebekkarrimen ba ngunedurndeng kore ngurrimud kabirrihni. Kaluk bu ngunedurndeng ngadjare Yawey ngunbenenahnan, yiman kayime ngurrbenbenehnahnani nawu ngabenbeneyawmey bu benehmimbini, dja ngaye dorrengh kandihdjarrknahnani. \v 9 Dja ngadjare bu Yawey kaluk ngunbenemarnekarremarnbun, bu ngunebebbehmang bininj ba ngundibebbehnahnan kunmak.” Wanjh Naomi benbenebunjhmey benbenewoknang, wanjh kumekbe benemarnenalkbom. \v 10 Wanjh benewelengmarneyimeng berrewoneng ngalbinjmorne, “Burrkyak, ngad minj nganedurndeng, dja kanedjarrkray kore ngudda ngurrimud kabirrihni.” \v 11-13 Wanjh Naomi benbenemarneyimeng, “Yuwn kab kandimaddeng, dja ngunedurnde. Wanjh nuk minj ngayenu ngamerlem ba ngayawmang ngorrewoneng bambu ngurriyawoyhmarren. Ngunedurnde, minj kunu ngayenu ngangudjmak nganeyawoyhmarren bininj, dja ngayenu wanjh ngangudjwarreminj ngakohbanjminj. Bu yiman nganjilngniwirrinj, kuninjkunu kumunun yimankek nganemarrimeninj bininj, ngayawmayi wurdyaw, kunubewu minj ngurrbenbenemadbuyi bu benedjordmeninj. Nguddambu wanjh kunu ngunekohbanjmeninj. Marndi nuk minj ngurrbenbenemadbuyi ngurrimarrimeninj, dja birribuyika ngundimayi ngorrewoneng. Nguneburrbun bu kakarrewarre, dja Yawey nganbodmekenhwong bu doweng ngardduk nabininjkobeng dja bebeywurd birridjarrkdoweng. Ngayembu kunmekbekenh kunu benbenehkongibun ngorrewoneng.” \v 14 Wanjh beneyawoyhmarnenalkbom, wanjh ngalbu Orpah bibunjhmey ngarre ngalbinjmorne, biwoknang wanjh durndi kore ngarrekih kunred. Ngalbuyika ngalu Ruth, ngalu wanjh bimaddi. \p \v 15 Wanjh Naomi bimarneyimeng ngalbu Ruth, “Yina, ngalbu ngudda ngunehbardkoni durndi kore nawu ngurrimud, dja ngudberre nawu ngurrihmarnedi yiwarrudj, dja kab yimunkekadju, ngunedjarrkdurndeng.” \v 16 Wanjh Ruth biwokmey, “Yuwn yikebbabi kanhdjawan munguyh yimankek bu yiyime bawon, bad burrkyak, minj bawon mak ngarrurndeng. Bu yiman baleh yire kunukka ngarrdjarrkre, kore baleh yiyo, kunu ngarrdjarrkyo. Woybukkih duninjh nawu namud ngudda ke, nakka djarrkngarrku, nawu ngudda ke God, nakka djarrkngarrku yerreh. \v 17 Bu baleh kore yarrkka yirrowen kumekbe wanjh ngaye mak ngarrowen, kudjalbolkkudjiwi kandibebbehkukdudjeng. Woybukkih duninjh marneyime minj bawon, dja kundjalkudji bu ngudda nuk yirrowen, dja kunubewu ngaye nuk, wanjh kunu kankuklarlmang ngarrku, djalbonj. Bu yiman kowe, wanjh kunu kamak nganbun nawu Yawey.” \v 18 Bu Naomi binang Ruth njilngrayekminj, bimaddi duninjh bu minj durndeyi kore ngarrekih kunbolk, wanjh Naomi ngurdmeng bimenbawong. \v 19 Wanjh benebaldjarrkwam benedjarrkbebmeng Bethlehem. Bu benebalbebmeng kumekbe bininj daluk birriwern bu bindinang birrikangebarrhmeng, wanjh bindiyolyolmi berrewoneng. Nawu daluhdaluk birrihdjawarreni, “Yiddok ngahli Naomi?” \p \v 20-21 Wanjh Naomi benwokmey, yimeng, “Yuwn kandiyawoyhngeybun Naomi bu kunmak, dja kandingeybu Mara\f + \fr 1:20-21 \ft Naomi kamenyime “kamak rowk”. Dja Mara kamenyime “manbu manjwarre duninjh”. \f* bu kunnjilngwarre. Dja God nawu ngudjkimuk duninjh\f + \fr 1:20-21 \ft Hebrew kayime “El Shaddai”\f* wanjh nungka marnbom ngardduk bu kunwernhrayek. Bu kondah ngabolkbawong ngakarrmi nawern, dja nungka Yawey ngandurndiweng bu ngabidlarrkminj. Njalekah wurd munguyh kandihngeybun Naomi? Bu Yawey ngandjalwarreweng ngaye. Yoh, nungka nawu Ngudjkimuk Duninjh, wanjh ngandjalwernhwarrewong ngaye.” \p \v 22 Wanjh kunih kunmekbe kunu bu Naomi kumdurndi kore kunbolk Moabbeh, dja ngalbinjmorne ngarre Ruth benemdjarrkwam kumekbebeh kore ngalengngarre kunred. Bedda benebolkmey Bethlehem bu kerrngehkenh dedjdjingmey birrihmangi manme manbu kangeyyo barley. \c 2 \s1 Ruth dja Boaz \sr Ruth 2:1-23 \p \v 1 Kumekbe kore kunred Bethlehem wanjh nakudji bininj di nawu nakukenni duninjh, dja ngeyyoy Boaz. Nungka wanjh namudni Elimelech nawu Naomi ngalengngarre nabininjkobeng. \p \v 2 Bu Ruth dja Naomi benehdi Bethlehem, wanjh Naomi bidjawam ngarre ngalbinjmorne, “Kanmunkewemen ngare kore kabbal kabirrihmang manmim ba ngare ngamoyhmang manbu yikahwi kabirrihbabawon. Kaluk ngangalke bininj nawu minj ngandahme, ngarrurrkmirri ngamoyhmang kore kumunke nuye.”\f + \fr 2:2 \ft Ngurrina Leviticus 19:9-10; Deuteronomy 24:19\f* Naomi biwokmey, bimarneyimeng, “Mah wanjh yiray Ngalkurrng.” \v 3 Wanjh Ruth dolkkang wam kore kabbal, moyhmangi kumunke bedberre bininj nawu ngokko birrihmimmangi, wanjh mungu baldjalwam bebmeng kore Boaz kabbal nuye, nawu Elimelech benemudni. \p \v 4-5 Kaluk nungan Boaz kumbadbebmeng Bethlehembeh, wanjh Boaz benmarneyimeng birrimekbe bininj nawu birrihmarnedurrkmirri. Wanjh benmarneyimeng, “Ngadjare Yawey ngurridjarrkre.” Bedmanwali birriwokmey birriyimeng, “Ngudda warridj ngarridjare ngunnahnan kunmak rowk nawu Yawey.” Wanjh Boaz bidjawam nakudji bininj nawu wohrnani bedberre kumekbe nawu birrihdurrkmirri, wanjh Boaz djawayhmeng, “Ngahli daluk nangale kabenemud?” \v 6-7 Wanjh nawu wohrnani bininj biwokmey bimarneyimeng, “Ngahli ngalu ngalredbuyika kumdolkkang Moabbeh, Naomi benemdjarrkwam. Wanjh ngaleng ngandjawam nganmarneyimeng, ‘Kamak bu ngarrurrkmirri ngare kumunke bedberre ngamimmoyhmang?’ Wanjh djaldurrkmirrangeni kukabelkuyeng, dja kundjalkudji ngehmeng ni kudjurle.” \p \v 8-9 Wanjh kunmekbekenh Boaz bimarneyimeng ngalmekbe daluk, “Kanbekka daluk, wokrayekwon, yuwn mak yire yimoyhmang kabbalbuyibuyika, dja ngurridjaldjarrkray nawu ngaye ngardduk yawkyawk ngalbu kabirrihdurrkmirri. Yinahna manmekbe kabbal munguyh manbu kabirrihdurrkmirri, kumunke yiray bedberre. Dja ngabenmarneyimeng nawu bininj ngardduk ngandihmarnedurrkmirri minj ngundikebkangbun. Bu yikombukdowen, yiray yibongun kore yawuhyawurrinj kabirrihborrahkendong kore budjdjurlung.” \p \v 10 Bu kunmekbe bekkang bimarneyimeng nawu Boaz, wanjh ngalmekbe daluk barddurrukkurlhdanj mankang kunkeb bolkdoy kurorre, wanjh ngalengmanwali biwokmey, bimarneyimeng, “Njalekah nguddanu kankelkkelkbun, njale ngudda kanhnahnan ngayenu nuk kannan ngawokbuyika?” \p \v 11 Wanjh nunganwali biwokmey, yimeng, “Ngabekkani ngandimarneyimi birriwern bu nguddakah kunwern bu yihnahnani ngalbinjmorne ke bu doweng nabininjkobeng ke, dja bu yibenbenebawong ngalbadjan dja mak kornkumo, dja mak bininj ke dja kunred ke yibolkbawong, dja yimwam kondanjkunu ngurriraworrinj kore minj korroko bininj yibenkukburrbuyi. \v 12 Kaluk ngadjare Yawey nunganwali ngunmarnekurduyime kunmak yiman nguddahbu yihkurduyimi yibenhnahnani bedberre. Dja yimbadwam kore Yawey nawu God ngadberre nawu Israel ngankebmawahmeng, bu ngunnahnan munguyh. Wanjh ngadjare ngunwernhwon kunmakmak bulkkidj duninjh.” \v 13 Wanjh ngalengmanwali biwokmey, yimeng, “Nguddanu wanjh yimak. Bu kunmekbe kanhmarneyime kanhnjilngmarnbun, dja yiman bu yiyime ngaye ngamak. Ngadjare kuhni kandjalmarneyime, dja bonj, ngaye ngaldjalwarre kore yawkyawk ngundimarnedurrkmirri.” \p \v 14 Bu darnkih birrihngunikenh manme, Boaz bimarneyimeng Ruth, “Yibekkarrimen yimre ba won manme yingun, yiloddjuhke kore kunkalkkid yiman kayime wine rerrih.” Wanjh yerrkang kore kungurrird bedberre nawu manme birrihdjobkeyi kore birrihdurrkmirri, wanjh Boaz balweykang manbu mankerrikenh manmim, bibalwong Ruth. Nguneng manmekbe manmim manbu mankerrikenh, worrkminj, dja yikahwi bawong. \p \v 15 Wanjh nguneng rowk manme dja dolkkang wam yingkihdokmeng kore birrihmimmoyhmangi. Wanjh Boaz benwokrayekwong bininj birrihdjobkeyi manmim, benmarneyimeng, “Ngurribawo ngahli daluk, kamoyhmang manmim kore mandobbokenh kore kayongoyo, dja yuwn ngurridjangnan. \v 16 Dja mak ngurribalmarnedurrkdurrkma yikahwi kore mandobbokenbeh, ngurrikurrmekurrmen, kaluk ngalengman kaballe kamoyhmang, dja yuwn ngurriyirrung.” \p \v 17 Wanjh munguyh djalmimmoyhmangi dja djalwam dungyibmeng, wanjh manbarnem ngarlahngarlhkeng, wanjh mimbarlmeng manwern mandobbokenhkimuk\f + \fr 2:17 \ft Yiman kayime 10 kilograms.\f*. \v 18-19 Wanjh kang kured, balkanakang birrelengbukkang ngalbinjmorne ngarre, wanjh bebkeng manmekbe manbu manbarnangarrakenh manbu bawong, wanjh biwong ngalbinjmorne. Wanjh ngalbinjmorne ngarre bimbaddjawam, “Baleh kab kunu yihmimmoyhmangi? Nangalehmayh nanu kabbal nuye yihdurrkmirri? Ngadjare God kabimarneyime kunmak namekbe bininj nawu ngunhnahnani.” \p Wanjh Ruth ngalengmanwali bimwokmey ngalbinjmorne ngarre, bimarneyimeng, “Ngahdurrkmirri kore kabbal nuye bininj nawu djaying kangeyyo Boaz.” \v 20 Wanjh Naomi welengyimeng, “Ngadjare Yawey kunmakmak kabiwon. Nahni bininj nawu yingeybom, Boaz, nanu wanjh namud ngad ngarrku darnkih duninjh, mankarre kahyo namekbe nanu nungka wanjh bu karrurrkmirri ngarrku kannahnan warridj.\f + \fr 2:20 \ft Leviticus 25:25\f* Bu kuhni ngunmarneyimeng ngaburrbun bu Yawey minj kabengmidjdan bu kanberrebbun kadberre, dja kanhwon kunmakmak nawu djedjenkurrmeng kadberre rowk, nawu karrimimbi dja ngarrku bininj dorrengh nawu birridowerrinj.” \p \v 21 Wanjh Ruth biwokyolyolmeng Boaz kore biwokrayekwong, bu bimarneyimeng, “Yirrarnhdurrkmirrin kore nawu ngaye ngardduk bininj kabirrihdurrkmirri, yidjalle yiburnbun bu kabirriyakwon manu manmim ngardduk.” \v 22 Wanjh Naomi yimeng, “Wanjh kunmak kunu Ngalkurrng, bu ngurrihdjarrkdurrkmirri daluhdalukdeleng nawu nungan nuye kabirrihmarnedurrkmirri, dja yuwn yire kabbalbubuyika, wardi ngundikebkangbun.” \v 23 Wanjh Ruth djalkurduyimi kunmekbe munguyh, birrihdjarrkrey daluhdaluk nawu Boaz nuye birrihmarnedurrkmirri, ngaleng dorrengh birrihdjarrkmimmoyhmangi. Wanjh mimyakminj manbu manmim kangeyyo barley, dja mak manbuyika manbu wheat. Ngaleng benehdjalyoy munguyh ngarre ngalbinjmorne. \c 3 \s1 Ruth dja Boaz Benekarremarnburrinj \sr Ruth 3:1-18 \p \v 1 Kalukburrk wanjh Naomi bimarneyimeng ngarre ngalbinjmorne, “Ngalkurrng, kab ngakarremarnbun bu bininj ba ngunemarren bambu kunmak rowk yini? \v 2 Namekbe yiburrbun nawu Boaz, yawkyawkbubuyika ngurrihdjarrkdurrkmirri kore kabbal. Yuwn yikukbengmidjdan, nakka wanjh ngad ngarrku namud. Kanbekka, marneyime, kuninjkunu kumunun nungkambu kabadre kakakmimkarrhkarrhme kumekbe kore kabirrihmimbun. \v 3-5 Mah. Wanjh yiwurlebmen yikukdelkdelkkerrimen nawu manjmakmak, dja yidjongburrimen nawu namakmak. Wanjh bu yibekkarren wanjh yibalkolu kunmekbe kore kabirrihmimbun. Dja yuwn yibangmekukbebme nuye, dja yibawo med, yimengordmadbu kangun kabongun kayakwon. Bu kakeyongen, med yikodjkebawo kakerrowen, wanjh kunmekbe kunu yiballay yirrengewerrhme nuye, wanjh yikekurrmerren. Kaluk nungan ngunmarneyime bu baleh yikurduyime.” Wanjh Ruth ngalengmanwali bibalwokmey ngalbinjmorne ngarre, yimeng, “Wokkarrme rowk bu yarrkka kanhmarneyime.” \p \v 6-7 Wanjh Ruth balkoluy kumekbe kore birrihmimbuni, kundjalmekbe kurduyimeng bu ngalbinjmorne ngarre bihwokrayekwoni bihmarneyimi. Kaluk Boaz bu nguneng dja bonguneng bekkarrinj kangemakminj, marrmarrminj duninjh, wanjh wam kekurrmerrinj kore manmim mimluhmimlulhdi. Kaluk Ruth baldjemhdjemhmiwam, birrengewerrhmeng wanjh balkekurrmerrinj. \v 8 Kumununburrk Boaz lorrmeng, wanjh borledmeng darnhkangebarrhmeng binang daluk kahdarnhkeyo kurrenge nuye. \v 9 Wanjh bidjawam, “Ngalngale nguddanu?” Wanjh ngalengmanwali bibalwokmey yimeng, “Ngayenu Ruth, ngudda nawu darnkih ngarrmud ngadberre nawu ngudda kanmarnewohrnan. Wanjh ngadjare ngudda kannahnan dja ngarrmarren.” \p \v 10 Boaz yimeng, “Wanjh ngaye ngadjare Yawey ngunmarnekurduyime kunmak ngudda nawu ngalyahwurd ngardduk\f + \fr 3:10 \ft Hebrew kayime “my daughter”\f*. Kerrngehkenh bu yingulkmakni bu kunmekbe yihdjalyimi yihnahnani ngalbinjmorne ke, wanjh ngunemdjarrkwam, dja bolkkime kunmekbe kayime yerreh yiwernhngulkmakminj duninjh, bu minj yawurrinj yiyawayi ngunemarrimeninj nawu nakuken dja mak nawu namarladj. \v 11 Wanjh kanbekka, yuwn yikele, dja birrimirndewern rowk nawu kondah kabirrihni, kabirriburrbun bu nguddanu yidjalmak daluk. Kaluk kunmekbe ngakurduyime ke bu ngudda yarrkka kandjurrkkan. \v 12 Woybukkih wanjh ngaye kunu namud darnkih ke nawu marnewohrnan, dja mak nabadbuyika bininj kumekbe kamhdi nawu mak darnkih duninjh namud ke. \v 13-14 Med dja bolkkime kumunun yikeyuwn, kaluk malamalaywi ngare ngabekkan namekbe nawu bininj bu kunubewu ngunmarnewohrnan. Bu baleh kayime, nungka kadjaremen ngunnahnan, wanjh kunu bonj, dja bu minj kadjaremen ke ngunnahnan, wanjh kunu ngayeman nahnan. Ngarayekwon kunwok kore Yawey nawu kadjalmimbi munguyh. Med yikeyuwn, kaluk kabarrhbun.” \p Wanjh Ruth balkekurrmerrinj kore kurrenge nuye. Dolkkang bu djarreh kumhkabelni ba minj nangale biwernhkukburrknayi. Boaz yimeng, “Minj ngadjare nangale kabekkan bu daluk kumwam kondah kore kabirrimimbun.” \v 15 Dja mak bimarneyimeng ngalmekbe Ruth, “Yiyerrkkerrimen nawu kaddum yihdjongbuyindi yimwaynamen.” Balwaynameng wanjh nungka dahkendoy manbu manmim manwern, wanjh bimimngorrkenwong kore kukarlang ngarre. Wanjh Ruth balbidbom yirrurndi balwam kore kukadjeh. \p \v 16-17 Balwam bimarnebebmeng ngalbinjmorne ngarre, binang kumhdi bimdjawam, “Kaluk kuhni yiddok kamak rowk Ngalkurrng bu yiwam?” Wanjh Ruth ngalengmanwali bimbadwokmey bimarneyolyolmeng rowk kore Boaz bihmarnekurduyimi. Dja mak bibadmarneyimeng ngalbinjmorne ngarre, yimeng, “Dja nungka minj djareniwirrinj ngaye ngamlarrkdurndeyi kore ngudda. Kunmekbe kunu nganwong manih manbu manwern manme.” \v 18 Naomi biwokmey bimarneyimeng, “Med, yibengyirrin Ngalkurrng\f + \fr 3:18 \ft Hebrew “my daughter”\f*, kaluk yibekkan bu kunwok bu kamarnbuyindan, minj bolkkime bu kabolkmang, dja werrkwewerrkwerrk kadjalle ngunmarnekarremarnbun.” \c 4 \s1 Boaz Dja Bininj Nawu Namud Nuye Benewokmarnburrinj Ngalbu Ruthkenh \sr Ruth 4:1-12 \p \v 1 Wanjh Boaz bidbom kore birrihmirndemornnamerreni birrihyolyolmi mankarre kore kururrkdangmaye ngarre kore kukadjeh, kumekbe yerrkang ningihni. Kaluk Elimelech nuyeni namud darnkih duninjh nawu Boaz biyolyolmeng kumhdjalley. Wanjh Boaz bimarneyimeng, “Buyh! Ngudda nawu yihre, dabbolk! Yimbarlungmen, kondah yiyerrka.” Wanjh kumbarlungmeng yerrkang. \p \v 2 Wanjh Boaz benmey kunbid dja kunbid nawu birribuyika bininj birrikihkimuk, benmarneyimeng, “Kondah ngurrimyerrkarrimen.” Wanjh bedmanwali birriyerrkarrinj. \v 3 Wanjh Boaz biwelengmarneyimeng namekbe namud nawu ngokko bikimey\f + \fr 4:3 \ft Nahni bininj wanjh wohrnawohrnani kunbolk nuyeni Elimelech. \f*, yingkihyingkihni kumekbe, bimarneyimeng, “Naomi ngalbu kumdurndi Moabbeh kadjare kaweykan kabbal kunyahwurd bu nuyeni nawu ngad kanemud Elimelech. \v 4 Ngamwam ngadjareminj bengdayhke marneyime, yirrangduluburrimen kayime kore kumirrk bedberre nawu karrihni, nanih birrikihkimuk dorrengh, nawu kabirriwohrnan kore kunred. Ngudda bu yidjaremen yirrurndiwe, wanjh kunu yirrurndiwemen, dja bu burrkyak, wanjh kanmarneyimen ba ngaburrbun. Minj mak nangale nabuyika karrurndiwe, dja ngudda nawu yikukdokme dja ngaye yerre balhmarnedi.” Namekbe bininj kumyimeng, “Ngoyh, ngarrurndiwe manmekbe kabbal.” \v 5 Wanjh Boaz balyimeng, “Bu yiman yirrangduluburren kunekke kabbal kore kubid Naomi, wanjh kunu Ruth dorrengh yimang, ngalbu kamarrdjukun ngalkang Moabbeh, ba bu wurdyaw yibornan wanjh nuye namekbe nawu doweng ba kabbal kakarrme kore nuyeni manbu bolkwakwam nawu doweng.” \v 6 Wanjh namekbe nabuyika namud yimeng, “Ngayenu nuk minj ngarrurndiwe manmekbe kabbal, kakarrewarre, minj kunmekbe ngakurduyime. Bu yimankek ngarrurndiwe, wanjh kunu minj ngad ngadberre wurdwurd, dja nabuyika nuye nawu doweng. Dja yingan yimang yidjaldurndiwemen manmekbe kabbal dja ngayenu kakarrewarre minj ngarrurndiwe.” \p \v 7-8 Kuninjkunu korroko kore Israel, bu birrikurduyimi, birridurndiweyi birriworreni birrimulewarreni bu kunwoybuk yongeni, wanjh nakudji balwelengdengeyerrkkerrinj biwong nabuyika.\x - \xo 4:7-8 \xt Deuteronomy 25:9\x* Kunmekbe kunu mankarre yoy bedberre bu karremarnbuyindangeni. Wanjh bu namekbe nawu namud nawu kumhkukdokmi nuye nunganwali bimarneyimeng Boaz, “Yingan ke wanjh yirrangduluburrimen manmekbe kabbal.” Wanjh kumbadyerrkkerrinj nawu kundengekenh, nawu ngokko kumhwokdi, dja biwong. \p \v 9 Wanjh Boaz benwelengmarneyimeng nawu birrikihkimuk kumekbe birrihdjarrkni, dja mak nawu birriwern bininj, yimeng, “Ngudda wanjh bolkkime kandinang kunmekbe ngakurduyimeng, ngarrangduluburrinj kore Naomi namekbe rowk nawu bedberreni Elimelech dja bebeywurd nuye bokenh Chilion dja Mahlon. \v 10 Dja Ruth warridj ngalbu Moabbeh, kamarrdjukun nuyeni Mahlon, ngaleng warridj ngamang ngardduk ngalbininjkobeng, ba ngabornan beywurd bu bininj wanjh kawayhke kunngey kore nuye nawu doweng, kore kunred nungan nuye kabolkkarrme ba kunngey nuye nawu doweng minj kadjobme kore namud nuye dja kore kunred nungan nuyekih. Ngudda rowk kandinang bolkkime bu kunmekbe ngakurduyimeng, ba bu ngurriyolyolme bu kandinang bu kunmekbe ngakurduyimeng.”\x - \xo 4:10 \xt Deuteronomy 25:5-6\x* \p \v 11 Wanjh namekbe nawu bininj birrihmirnderri kore kurrangmaye kumekbe kukadjeh, birrikihkimuk warridj birriyimeng, “Yoh ngundinang bu kunmekbe yikurduyimeng, kaluk ngarriyolyolme. Dja ngarridjawan Yawey kabimarnbun ngalmekbe daluk ngalbu kumngimeng kore ngudda bu kayimerran yiman Rachel dja Leah nawu benehmangi nawern wurdyaw nuyeni Jacob, wanjh yikukenmen dja ngundiburrbun rowk nawu kabirrini kore kunred Bethlehem. \v 12 Mak ngad bu ngarridjare bu Yawey ngunwon wurd nawern kore ngalinjngalu daluk, kamarnbuyindan namud ke yiman karohrok Perez nuye namud nawu wurdyaw berrewonengni Judah dja Tamar.”\x - \xo 4:12 \xt Genesis 38:27-30\x* \s1 Bu Ruth Yawmey Narangem \sr Ruth 4:13-16 \p \v 13-14 Wanjh Boaz bimey Ruth ngalbininjkobeng nuye, wanjh benebalmarrinj, benewam kore kunred nungka nuyeni, kumekbe benehyoy. Beneyonginj, wanjh Yawey benbenewong nawu wurdyaw bu yawmey narangem. Wanjh morlehmorlenjbubuyika birrimarneyimeng Naomi, “Karriburlumen duninjh Yawey nawu ngunkarrmeng, bu munguyh minj yiniwirrinj yimudyakniwirrinj\f + \fr 4:13-14 \ft Nawu kabolknahnan bininj.\f*. Ngarridjare namekbe wurdyaw birriwern kabirriburlume dja kangeykukenmen kore Israel. \v 15 Ngalbu ngudda ngalbinjmorne ke ngunmarnedjare duninjh, dja bu yikarrmeninj kunbidkukudji dja bokenh seven yayaw nawu bininj, wanjh yinjilngmakniwirrinj, dja ngalinjngalu yikarrme Ruth, ngalbinjmorne ke ngalbu ngunwernhnjilngmarnbun duninjh, wanjh ngaleng ngalbu yawmey namekbe narangem, nawu yihyime Makkah. Wanjh nungka nawu namekbe ngunkangekerrngehme, dja yiman ngunkukkerrngehme bu yikohbanjmen.” \p \v 16 Wanjh Naomi bimey namekbe wurdyaw, biwanjbikarrmi, binahnani. \s1 King David Nuye Mawahmawah \sr Ruth 4:17-22 \p \v 17 Dja kaluk nawu morlehmorlenj kumekbe birrimhdarnhyoy, birrimekbe nanu birringeykurrmeng Obed, birriwokkihyiyimeng dorrengh, “Naomi, bimarnedanginj Namakkahmikenh.” Wanjh namekbe nawu Obed kaluk bu dabbolkminj wanjh bibalbornang Jesse, kalukburrk Jesse bibalbornang David. \v 18-22 Nahni wanjh birrimekbe nawu Perez nuye namud birribalhbornabornarreni. Perez kornkumo, beywurd nuye Hezron. Hezron kornkumo, beywurd Ram. Yibeng Ram bibalbornang Amminadab nuye beywurd. Yibeng Amminadab kornkumo, bibalbornang Nahshon. Yibeng nunganwali Nahshon, bibalbornang Salmon beywurd nuye. Salmon kornkumo, bibalbornang Boaz nuye beywurd. Yibeng Boazwali bibalbornang, kornkumo Boaz, beywurd nuye Obed. Yibeng nunganwali Obed kornkumo, bibalbornang Jesse beywurd. Dja Jesse kornkumo, David wanjh beywurd. Kumekbe wanjh kunu kabalyirriyo kore birribalhbornabornarreni. Bonj.